Ψηφιακή Κληρονομιά

Χρήστος Παπαθεοδώρου
papatheodor@phs.uoa.gr
Εργαστήριο Ηλεκτρονικής Διαχείρισης Ιστορικών Αρχείων
Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

1
ορισμός
• Η ψηφιακή κληρονομιά αποτελείται από
ψηφιακά αντικείμενα διαρκούς αξίας που πρέπει
να διατηρηθούν για τις μελλοντικές γενιές.
• Η ψηφιακή κληρονομιά προέρχεται από
διαφορετικές κοινότητες, βιομηχανίες, τομείς και
περιοχές

2
ψηφιοποίηση
• Μετατροπή αναλογικών δεδομένων σε οποιαδήποτε μορφή
(κείμενο, φωτογραφίες, ήχος κ.λπ.) σε ψηφιακή μορφή.
• Κατάλληλες συσκευές, ώστε οι πληροφορίες να μπορούν να
επεξεργαστούν, αποθηκευτούν και μεταδοθούν μέσω ψηφιακών
συστημάτων και δικτύων.
• Απαιτείται η δειγματοληψία μιας οντότητας συνεχούς φύσης σε
διακριτά τμήματα πληροφοριών.
• Πλεονεκτήματα:
• αποθήκευση επ’ αόριστον, αντιγραφή - αναπαραγωγή
(repliclation) αναμετάδοση (re-transmission) και επεξεργασία
• χωρίς απώλεια πληροφορίας
• Η ψηφιοποίηση παλαιών αναλογικών μέσων είναι απαραίτητη
για την αντιμετώπιση της τεχνολογικής απαξίωσης.

3
μορφότυποι (format)
• Ένα πρωτόκολλο (τρόπος) για την κωδικοποίηση και
αποθήκευση ψηφιακών δεδομένων.
• Τόσο τα μέσα αποθήκευσης όσο και τα format των
ψηφιακών δεδομένων απαξιώνονται γρήγορα.
• Χρειάζεται συστηματική μελέτη της απαξίωσης για την
μετανάστευση (migration) των δεδομένων σε νέα μέσα
και format.
• Διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος μη ασυμβατότητας των
δεδομένων λόγω απαξιωμένων αποθηκευτικών μέσων
ή/και μορφοτύπων.

4
ψηφιακά υποκατάστατα
• Digital surrogates.
• Το αποτέλεσμα της ψηφιοποίησης.
• Το πλησιέστερης πιστότητας ψηφιακό αντίγραφο ενός
αντικειμένου από το οποίο μπορούν να εξαχθούν και άλλες
αναπαραστάσεις για διάφορους σκοπούς.
• Δεν είναι η πραγματικότητα, αλλά μια αναπαράσταση της
πραγματικότητας.
• Ενδεχομένως καλύτερη από ένα φυσικό υποκατάστατο.
• Επιτρέπουν τη διατήρηση της πρόσβασης στην ψηφιακή
πληροφορία.
• Επιτρέπουν την επεξεργασία και ανάλυση της ψηφιακής
πληροφορίας.
• Αλλαγή μέσου (Re-mediation)
• Όταν χαθεί το φυσικό αντικείμενο, έχουμε μόνο το ψηφιακό.

5
καλές πρακτικές για ψηφιακά
υποκατάστατα

• Σύλληψη – ενσωμάτωση στο ψηφιακό

υποκατάστατο, όσο το δυνατόν περισσότερων
χαρακτηριστικών και όψεων του φυσικού
αντικειμένου.
• Εξασφάλιση μακροπρόθεσμης διατήρησης.
• Δυνατότητα αναπαραγωγής πιστών αντιγράφων.

6
 ετερογένεια πηγών ανθρωπιστικών
επιστημών
• Έγγραφα τεκμήρια και βιβλία
• Η πιο δημοφιλής κατηγορία.
• Μετατροπή σε εικόνες και συχνά ακολουθεί η οπτική αναγνώριση χαρακτήρων
(optical character recognition, OCR).
• Εστιάζουμε στο περιεχόμενο (στο κείμενο), όχι στο σχήμα.
• Εικόνες
• Φωτογραφίες, σχέδια, ζωγραφική κλπ.
• Είναι σημαντική λόγω της παλαίωσης των φυσικών φωτογραφιών και των
πρωτότυπων έργων.
• Εστιάζουμε στο σχήμα.
• Ήχος και βίντεο
• Μεγάλο πλήθος ωρών ηχογραφήσεων, κινηματογράφου και τηλεόρασης που
αναμένει την ψηφιοποίηση για να αντιμετωπίσει την απαξίωση.
• Ευαίσθητο πρωτογενές οπτικο-ακουστικό υλικό που πρέπει να διασωθεί.
• Απαιτήσεις για μεγάλους χώρους αποθήκευσης για μορφότυπα με ελάχιστη
απώλεια πληροφορίας.

7
 ετερογένεια πηγών ανθρωπιστικών
επιστημών
• Εικαστικά έργα, έργα τέχνης με ανάγλυφα και άλλου τύπου επίπεδα.
• Απαιτείται η σύλληψη και διατήρηση πολλών όψεων εκτός από την απλή
φωτογράφηση (δύο διαστάσεων) για να αναδειχθούν υποστρώματα πινελιές,
υφή, τα υλικά και άλλα χαρακτηριστικά, απαραίτητα για τη μελέτη των
αντικειμένων.
• Τρισδιάστατα αντικείμενα
• Η ανάλυση της γεωμετρίας τους αναδύει σημαντικές πληροφορίες.
• Χαμηλής ποιότητας ψηφιακά δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
οπτικοποίηση και ψηφιακές ανακατασκευές.
• Μεταφέρουν επαρκείς πληροφορίες για αναπαραγωγή (αντιγραφή, replication)
• Ορισμένες τεχνικές - μορφές αναπαράστασης (π.χ. αξονική τομογραφία)
αποκαλύπτουν απρόσιτα μέρη, δομή και ουσία.
• Παράγοντες που επιδρούν:
• Μελέτη της επίδρασης εξωτερικών (π.χ. περιβαλλοντικών) παραγόντων στην
κατάσταση ενός αρχικού αντικειμένου, π.χ. γήρανση - φθορές.
• Χρονικά μεταβλητά, μη στατικά, πολυδιάστατα δεδομένα, π.χ. παραστάσεις.

8
 ζητήματα για διερεύνηση
• Σε ένα περιβάλλον ανοικτό, όπως το διαδίκτυο πολλοί άνθρωποι μπορούν να
πουν τη γνώμη τους για ένα ψηφιακό πολιτιστικό αντικείμενο και όχι μόνο ο
«ιδιοκτήτης» του.
• Έκφραση μέσω web sites, discussion forums, blogs, social media.
• Ποιος είναι ο ρόλος του οργανισμού ή του προσώπου – ιδιοκτήτη του
αντικειμένου;
• Υπό ποιους όρους ένα αντικείμενο μπορεί να εκτίθεται online;
• Ποια είναι η σημασία του αντικειμένου και ποιος είναι ικανός να την
ορίζει;
• Πότε ένα ψηφιακό υποκατάστατο
• αντικαθιστά το αντίστοιχο φυσικό αντικείμενο;
• μπορεί να είναι ανώτερο από το το αντίστοιχο φυσικό αντικείμενο;
• Ποιο είναι το κόστος παραγωγής ενός ψηφιακού υποκατάστατου;
• Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα ψηφιακά υποκατάστατα;
• Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψη το γιατί
οι άνθρωποι θέλουν να διατηρούν το παρελθόν;
• Πρέπει να αρχίσουμε να αναγνωρίσουμε το χώρο των ψηφιακών
υποκατάστατων σε ένα πεδίο που αναφέρεται στον φυσικό, απτό κόσμο.

9
 φυσικά και ψηφιακά υποκατάστατα
• Ένα φυσικό αντίγραφο (υποκατάστατο) απέχει από το γνήσιο.
• Σε ποιότητα (υποβάθμιση) και στις προσφερόμενες δυνατότητες ερμηνείας
των χαρακτηριστικών του πρωτότυπου.
• Π.χ. Ένα γύψινο εκμαγείο είναι κατώτερο από ένα τριασδιάστατο μοντέλο
(3D model) γιατί δεν αποδίδει το χρώμα και την υφή ενός αγάλματος.
• Π.χ. γλυπτά αντίγραφα από αντίγραφα χειρογράφων ή σχεδίων.
• Αντίστοιχοι κίνδυνοι και από το ψηφιακό υποκατάστατο:
• Απώλεια πληροφορίας – υποβάθμιση.
• Προβλήματα στην ερμηνεία του πρωτότυπου.
• Στην ψηφιακή αναπαράσταση ο βαθμός του λάθους είναι ορισμένος και άρα
περιορισμένος.

10
 πότε το ψηφιακό υποκατάστατο
αντικαθιστά το πρωτότυπο;
• Σε μια ανοικτή κοινωνία ο βασικός σκοπός της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς
είναι η
• Διατήρηση και επαύξηση της γνώσης (περαιτέρω έρευνα).
• Εκπαίδευση μέσω της διατήρησης της γνώσης.
• Υπάρχουν περιπτώσεις που η ερευνητική και εκπαιδευτική αξία του υποκατάστατου είναι
ανώτερη του πρωτοτύπου.
• Διατηρούνται επαρκώς οι περιγραφικές λεπτομέρειες και τα χαρακτηριστικά των
αντικειμένων.
• Αξονικές τομογραφίες σε μούμιες.
• Μαγνητικές τομογραφίες σε χειρόγραφα αναδεικνύουν παλίμψηστους κώδικες
(χειρόγραφα).

11
τρισδιάστατες και πολυ-τροπικές
(multi-modal) αναπαραστάσεις
• Οι μέθοδοι ακτίνων Χ και μαγνητικής τομογραφίας αποκτούν δεδομένα
που σχετίζονται με την ογκομετρική πυκνότητα.
• Η θέση και ο προσανατολισμός της επιφάνειας είναι επίσης σημαντικές
πτυχές για τις τριασδιάστατες αναπαραστάσεις.
• Η μη ορατή ανάκλαση φωτός μπορεί επίσης να τη βοηθήσει στον
προσδιορισμό των ιδιοτήτων του υλικού και της κατάστασης ενός
αντικειμένου.
• Συμπέρασμα:
• Συνήθως συνδυάζουμε πολλαπλά κανάλια πληροφοριών σε μια
πολυτροπική αναπαράσταση
• Πλουσιότερο πλαίσιο επεξεργασίας και ανάλυσης

12
άυλη κληρονομιά
• Παραστατικές τέχνες (μουσική, χορός), προφορική ιστορία.
• Με πλούσιο ερμηνευτικό περιβάλλον (context), πολλές φορές ασαφές και
αμφιλεγόμενο.
• Ανάλυση ψηφιοποιημένου περιεχομένου μπορεί να βοηθήσει:
• Σε συλλογισμούς και συμπεράσματα για το ερμηνευτικό περιβάλλον.
• Στην καθιέρωση και στην εξαγωγή κανόνων και συμπερασμάτων
για γεγονότα, συναισθήματα και ερμηνείες τους.
• Παράδειγμα η στατιστική ανάλυση πολλών εκδοχών κειμένων ή
χορευτικών παραστάσεων για την εξαγωγή συμπερασμάτων για το
συναίσθημα ή τη διάθεση ή τη δομή του περιεχομένου.

13
αποκατάσταση (restoration) ή
τροποποίηση (alteration)
• Η επεξεργασία του ψηφιοποιημένου περιεχομένου έχει
όρια.
• Δεν κάνουμε υποθέσεις ή παραδοχές για το
πρωτότυπο (γνήσιο).
• Για ατέλειες συγκρίσιμου μεγέθους με το επίπεδο
λεπτομέρειας του πρωτότυπου η αποκατάσταση δεν
εισάγει επιπλέον απώλεια λεπτομέρειας.
• Οι διορθώσεις ατελειών με σημαντική αλλοίωση στα
δεδομένα, θεωρείται τροποποίηση.

14
ψηφιακά υποκατάστα και ψηφιακοί
αντιπρόσωποι (digital proxies)
• Στις εικονικές εκθέσεις
δημιουργούμε ψηφιακούς
αντιπρόσωπους που
δημιουργούνται κατόπιν
επεξεργασίας, ροών
εργασίας δημιουργίας
περιεχομένου βασισμένου
στη μελέτη και ερμηνεία
πρωτογενούς ή
δευτερογενούς υλικού.
• Οι ψηφιακοί
αντιπρόσωποι δεν είναι
ψηφιακά υποκατάστατα.
15
εξαγωγή πληροφορίας
• Σε ένα πιστό ψηφιακό αντίγραφο ενός αντικειμένου απαιτείται
περαιτέρω επεξεργασία για την εξαγωγή και δίαχυση πληροφοριών
για αυτό.
• Δομική και σημασιολογική πληροφορία.
• Παραδείγματα πεδίων ανάλυσης:
• Αναγνώριση και ανάλυση σχήματος.
• Μαθηματικά μοντέλα για την αναπαράσταση σχημάτων
(διανυσματοποίηση).
• Ανάλυση ήχου, εικόνας και βίντεο για την ταυτοποίηση του
δημιουργού, τόπων, ανθρώπων, γεγονότων, κλπ.
• Οπτική αναγνώριση χαρακτήρων.
• Αυτόματη εξαγωγή πληροφοριών για την καταλογογράφηση και
ταξινόμηση περιεχομένου.
• Εξαγωγή και μελέτη καμπυλών από τοιχογραφίες.

16
παράγοντες για την ψηφιοποίηση
• Διαστάσεις: π.χ. ένα video μπορεί χρησιμοποιηθεί ως πηγή πληροφοριών δύο ή
τριών διαστάσεων.
• Ενσωματωμένες πληροφορίες: π.χ. οπτική αναγνώριση χαρακτήρων σε ένα
κείμενο ή ιχνηλάτηση κίνησης σε ένα video. Οι ανάγκες αυτές ρυθμίζουν τις
προδιαγραφές για την ψηφιοποίηση.
• Μέγεθος αντικειμένου ή συλλογής: Επηρεάζει το είδος του εξοπλισμού, το
μέγεθος και το είδος των αποθηκευτικών μέσων, την απόφαση για τους
μορφότυπους και τη συμπίεση δεδομένων, το μέγεθος και τη διαχείριση της
ομάδας ψηφιοποίησης.
• Χρονική ποικιλότητα και άλλοι παράγοντες: Υπάρχουν «κινούμενα» αντικείμενα
που απαιτούν την ύπαρξη σταθερών σημείων στο φυσικό χώρο (landmarks) ή
απαιτούν συγκεκριμένες προδιαγραφές εξοπλισμού π.χ αντικραδασμικές κάμερες
ή High Dynamic Range cameras που διευρύνει το χρόνο φωτισμού του
αντικειμένου).
• Το υλικό και η ουσία του αντικειμένου: Διάφανα ή γυαλιστερά υλικά –
προϊόντα υαλουργίας ή στιλβωμένα αντικείμενα.
• Τόπος ψηφιοποίησης: Το Εργαστήριο είναι ο ιδανικός τόπος. Ζητήματα χώρου,
αυτονομίας ηλεκτρικής ενέργειας, συνθήκες φωτισμού κ.α.
• Κόστος: Λεπτομερής και ακριβής ψηφιοποίηση απαιτεί χρόνο και κόστος.
Δίλημμα: Με ίδια μέσα (in-house) ή με προμηθευτή;

17
πρότυπα
• Η ψηφιοποίηση εξαρτάται από την εφαρμογή στην οποία θα
αξιοποιηθεί το ψηφιακό υλικό.
• Οι εφαρμογές είναι γενικού σκοπού και προέρχονται κυρίως από
τη βιομηχανία (αγορά).
• Δεν υπάρχει ένα πρότυπο που να ενσωματώνει όλα τα
υπάρχοντα μορφότυπα που παράγουν όλοι οι τρόποι – μέθοδοι –
συσκευές ψηφιοποίησης.
• Βασικοί παράγοντες:
• Η διαλειτουργικότητα και το λογισμικό μετατροπής
μορφοτύπων.
• Η χρήση απλών και ευρέως χρησιμοποιούμενων μορφοτύπων.

18
ποιότητα ψηφιοποίησης
• Υποκειμενικό ζήτημα.
• Θέλουμε να είμαστε σε θέση από την ανάλυση των δεδομένων που
αποκτήσαμε να βγάλουμε συμπεράσματα και να κερδίσουμε νέα γνώση.
• Δεν είναι πάντα ίδιος ή μόνο ένας ο τρόπος ψηφιοποίησης.
• Μέτρηση Ποιότητας: Σύγκριση αποτελέσματος με πρωτότυπο (ποιοτική
– υποκειμενική διαδικασία).
• Σύγκριση με βάση μια μέτρηση – αναφοράς ή με βάση ένα
πρότυπο.
• Μέτρηση Ποιότητας: Με βάση τις παραμέτρους ψηφιοποίησης:
• Ρυθμός δειγματοληψίας ή κβαντοποίησης.
• Επίπεδο θορύβου της συσκευής εισόδου.
• Ελάχιστη διαφορά τιμής δείγματος που ανιχνεύεται από το σύστημα.

19
ποιότητα ψηφιοποίησης

Η απώλεια πληροφορίας από την ψηφιοποίηση δεν

εμποδίζει την ανάκτηση των σημαντικών πληροφοριών
που χαρακτηρίζουν το πρωτότυπο αντικείμενο.

20
βασικές οδηγίες
• Να υπάρχει αναφορά της κλίμακας (αν δεν είναι
ενσωματωμένη στο σύστημα ψηφιοποίησης).
• Να διατηρούμε τα δεδομένα χωρίς συμπίεση (raw data).
• Να λαμβάνουμε τη μέγιστη δυνατή ποσότητα πληροφοριών
κατά την ψηφιοποίηση.
• Οι εκδόσεις που έχουν υποστεί επεξεργασία μπορεί να
είναι τέλειες για την τρέχουσα εργασία μας, αλλά οι
μελλοντικές απαιτήσεις εφαρμογών ενδέχεται να απαιτούν
καλύτερη ποιότητα.
• Καταγράφουμε σχολαστικά και διατηρούμε τα
μεταδεδομένα ψηφιοποίησης (δηλ. πληροφορίες για τη
διαδικασία και τις παραμέτρους της ψηφιοποίησης).

21