ROZWIĄZANIE RÓŻNICZKOWYCH ZRÓWNAŃ

Решение дифференциальных уравнений

Różniczkowymi nazywają się zrównania, utrzymujące jedną lub kilka pochodnych.

.Дифференциальными называются уравнения, содержащие одну или несколько производных.
Zwyczajne- utrzymują jedną niezależną zmienną i pochodną po niej.
Обыкновенные – содержат одну независимую переменную и производную по ней.

Cząstkowe В частных производных – utrzymuje kilka niezależnych zmiennych i pochodni po nim,

które nazywają się cząstkowe Cодержат несколько независимых переменных и производные по ним, которые

называются частными.

ZWYKŁE RÓŻNICZKOWE ZRÓWNANIA

ОБЫКНОВЕННЫЕ ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫЕ УРАВНЕНИЯ

Rozwiązaniem różniczkowego zrównania jest funkcja Решением дифференциального уравнения

является функция.

By zdecydować zwykłe różniczkowe zrównanie trzeba wiedzieć znaczenie tej funkcji i (lub)
ją pochodnych w pewnych punktach. Чтобы решить обыкновенное дифференциальное уравнение необходимо
знать значение этой функции и (или) ее производных в некоторых точках.
Jeżeli te dodatkowe warunki noszą się w jednym punkcie, to takie zadanie nazywa się
zadaniem z początkowymi warunkami (zadanie Cauchy).
Если эти дополнительные условия задаются в одной точке, то такая задача называется задачей с начальными условиями
(задача Коши).

Jeżeli te dodatkowe warunki noszą się w kilku punktach, to takie zadanie nazywa się
zadaniem z granicznymi warunkami (krajowe zadanie).
Если эти дополнительные условия задаются в нескольких точках, то такая задача называется задачей с граничными
условиями (краевая задача).

Zazwyczaj w zadaniach Cauchy niezależnej zmiennej jest czas, w krajowych zadaniach -

współrzędne.
Обычно в задачах Коши независимой переменной является время, в краевых задачах – координаты.

PRZYKŁADY:
Zadanie Cauchy .
Wolne drgania jednomasowego prętu
Задача Коши.
Свободные колебания одномассового стержня
d2 y k
m 2 + ky = 0 &y& + ω 2 y = 0 , ω2 =
dt m
Początkowe warunki: Przy Начальные условия: При
t = 0 y(0 ) = 0; y& = 0.
 Krajowe zadanie Краевая задача
d4 y
Wygięcie belki Изгиб балки EJ 4 = q( x ) .
dx
Graniczne warunki:Граничные условия:
d2 y
1. Przy x=0 y=0, = 0.
dx 2
d2 y
2. Przy x=l y=0, =0
dx 2
Podział temperatury w pręcie Распределение температуры в стержне

d2 T
λx =0
dx 2
dT
Graniczne warunki: 1. Przy x=0 λ x + q = 0;
dx
dT
2. Przy x=l λ x + α(T − To ) = 0
dx
Dla rozwiązania zadań Cauchy i krajowych zadań wykorzystują się różne liczebne metody.
Для решения задач Коши и краевых задач используются разные численные методы.
 ZADANIE CAUCHY

Формулировка задачи :
Niech dane różniczkowe zrównanie Пусть дано дифференциальное уравнение
F( x , y, y' , y" ,..., y (m) ) = 0
i początkowe warunki и начальные условия
y( x o ) = y o , y' ( x o ) = y' o , y" ( x o ) = y" o ,..., y ( m−1) ( x o ) = y o( m−1) .
Jest potrzebnym znaleźć funkcję , zaspokajającą jak wskazanemu zrównaniu, tak i
początkowym warunkom.Требуется найти функцию y( x ) , удовлетворяющую как указанному уравнению, так и
начальным условиям.

NUMERYCZNE METODY ROZWIĄZANIA ZADAŃ CAUCHI

Metoda Eulera

Stosuje się dla różniczkowych zrównań pierwszego porządku Применяется для дифференциальных
уравнений первого порядка

y' = f(x, y) .

Założony na rozłożeniu się y w szeregu Taylora w okolicy x o Основан на разложении y в ряд Тейлора
в окрестности
 1
y( x o + h) = y( x o ) + hy' ( x o ) + h2 y' ' ( x o ) + ... .
2
Jeżeli h mało, to, lekceważąc członki drugiego i wyższych porządków Если h мало, то, пренебрегая
членами второго и высших порядков

y( x o + h) ≈ y( x o ) + hy' ( x o ) .

Podział regionu w równych odstępach h można zbudować związek rekurencyjny

Разбивая область на равные интервалы h можно построить рекуррентную зависимость
y k + 1 = y k + hf ( x k , y k ) , k = 1,2,3,…

Błąd metody ma porządek h2 , t.k.

członki wyżej drugiego porządku
odrzucają się.
2
Ошибка метода имеет порядок h , т.к. члены выше
второго порядка отбрасываются.
 Modyfikowana metoda Eujlera Модифицированный метод Эйлера

1
y( x o + h) ≈ y( x o ) + hy' ( x o ) + h2 y' ' ( x o ) .
2

Reprezentujemy drugą pochodną jako różnic skończonych Представим вторую производную в виде
конечной разности

Δy' y' ( x o + h) − y' ( x o )

y' ' ( x o + h) = = ,
Δx h
Wtedy
h
y( x o + h) = y( x o ) + [y' ( x o + h) + y' (x o )].
2
Formuła cykliczna Рекурентная формула

yk +1 = yk +
h
2
[ ]
f ( x k + 1 , y *k + 1 ) + f ( x k , y k ) .
 Błąd metody ma porządek h3
Ошибка метода имеет порядок.

Metody Rungego-Kutty Методы Рунге-Кутта

1. y( x o + h) ≈ y( x o ) + hy' ( x o ) - 1-go porządku (metoda Eulera)1-го порядка (метод Эйлера)

1
2. y( x o + h) ≈ y( x o ) + hy' ( x o ) + h2 y' ' ( x o ) - 2-go porządku (modyfikowana metoda
2
Eulera)2-го порядка (модифицированный метод Эйлера)
1 1
3. y( x o + h) ≈ y( x o ) + hy' ( x o ) + h2 y' ' ( x o ) + h3 y' ' ' ( x o ) - 3-go porządku
2 6
 1 1 1 4 IV
4. y( x o + h) ≈ y( x o ) + hy' ( x o ) + h2 y' ' ( x o ) + h3 y' ' ' ( x o ) + h y ( x o ) - 4-go porządku
2 6 24

Klasycznym bierze się metoda Rungego-Kutty 4-go porządki Классическим считается метод Рунге-
Кутта 4-го порядка

K o + 2K 1 + 2K 2 + K 3
yk + 1 = yk + h ,
6
1 1
K o = f (x k , yk ); K 1 = f (x k + h, yk + K o );
2 2
1 1
K 2 = f (x k + h, yk + K 1 ); K 3 = f (x k + h, yk + K 2 ).
2 2

Przykład:
dy
Zdecydować = 2 x 2 + 2 y na odstępie 0 ≤ x ≤ 1 przy początkowej umowie y(0 ) = 1 i h = 0.1
dx
Решить на интервале при начальном условии и
2x
Dokładna rozwiązanie: Точное решение: y = 1.5 e − x 2 − x − 0.5 .
xk Metoda Eulera Metoda Eulera metoda Rungego-Kutty Dokładna
Modyfikowana 4-go porządki rozwiązanie
0.0 1 1 1 1
0.1 1.2 1.2210 1.2221 1.2221
0.2 1.442 1.4923 1.4977 1.4977
0.3 1.7384 1.8284 1.8432 1.8432
0.4 2.1041 2.2466 2.2783 2.2783
0.5 2.5569 2.7680 2.8274 2.8274
0.6 3.1183 3.4176 3.5201 3.5202
0.7 3.8139 4.2257 4.3927 4.3928
0.8 4.6747 5.2288 5.4894 5.4895
0.9 5.7376 6.4704 6.8643 6.8645
1.0 7.0472 8.0032 8.5834 8.5836

Metody Rungego-Kutty dla zrównań wyższych porządków

Методы Рунге-Кутта для уравнений высших порядков

y' ' = g(x, y, y' ) .

Niech z = y' , wtedy z ' = y' ' Принимаем , тогда.
Otrzymamy dwa zrównania pierwszego porządku Получим два уравнения первого порядка
 dz dy
= g( x , y, z ); = z.
dx dx
Dwa początkowe warunki: Два начальных условия: y(x o ) = y o ; z(x o ) = z o .

Formuły cykliczne : Рекурентные формулы:

K o + 2K 1 + 2K 2 + K 3 L + 2L 1 + 2L 2 + L 3
yk + 1 = yk + , z k +1 = z k + o .
6 6

K o = hf ( x k , y k , z k ); L o = hg( x k , y k , z k );
1 1 1 1 1 1
K 1 = hf ( x k + h, y k + K o , z k + L o ); L 1 = hg( x k + h, y k + K o , z k + L o );
2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1
K 2 = hf ( x k + h, y k + K 1 , z k + L 1 ); L 2 = hg( x k + h, y k + K 1 , z k + L 1 );
2 2 2 2 2 2
K 3 = hf ( x k + h, y k + K 2 , z k + L 2 ); L 3 = hg( x k + h, y k + K 2 , z k + L 2 ).

Metody Rungego-Kutty odnoszą się do, tak zwanym, jednokroków metodom, którzy posiadają
właściwość «samostartowania», t.j. dosyć wiedzieć tylko początkowe znaczenie funkcji i (lub) ją
pochodnych. Wszystkie kolejne znaczenia znajdują się po położeniu poprzedniego punktu. Przy tym
znaczenie pochodnych wyliczać nie trzeba, wylicza się tylko sama funkcja.
Методы Рунге-Кутта относятся к, так называемым, одношаговыми методам, которые обладают свойством «самостартования»,
т.е. достаточно знать лишь начальное значение функций и (или) ее производных. Все последующие значения находятся по
положению предыдущей точки. При этом значение производных вычислять не нужно, вычисляется лишь сама функция.
Rozwiązanie, otrzymana za pomocą «jednokroków» metod być może uściślone za pomocą metod
«prognozy i korekcji». Przy tym wykorzystuje się informacja w kilku, otrzymanych wcześniej za
pomocą jednokroków metod, punktach.
Решение, полученное с помощью «одношаговых» методов может быть уточнено с помощью методов «прогноза и коррекции».
При этом используется информация в нескольких, полученных ранее с помощью одношаговых методов, точках.
BRZEGOWE ZADANIA
d2 y
Niech Пусть 2
= f ( x , y, y ' ) ,
dx
Brzegowe (graniczni) warunki Краевые (граничные) условия: y( a ) = A; y(b ) = B .

Metody różnicowe Методы конечных разностей

Założeni na zamianie
pochodnych różnicowymi
dy Δy
wyrażeniami y' = ≈
dx Δx
Основаны на замене производных разностными
выражениями.
Różnice pierwszego porządku:Разности первого порядка:

yi − yi−1 y − yi y − yi−1
Lewa Левая y'i = . Prawa Правая y'i = i + 1 . Środkowa Центральная y'i = i + 1 .
h h 2h

Różnice drugiego porządku:Разности второго порядка:

6prawa
4748 64 lewa
74 8
y'i + 1 − y'i y'− y'i − 1
−
y'i + 1 − y'i y − 2yi + yi + 1
y' 'i = (y'i )' = = h h = i−1 .
h h h 2

Przykład: y' ' = 2x + 3y ; y(0 ) = 1; y(1) = 1; h = 0.2 .

x 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
y 0 y1 y2 y3 y4 1
W różnicowej formie: В конечно-разностной форме:
 1
( y i −1 − 2 yi + yi + 1 ) = 2 x i + 3 yi .
0.04

System algebraicznych zrównań:Система алгебраических уравнений:

1 ⎫
Точка x 1 (0 − 2 y 1 + y 2 ) = 2 * 0.2 + 3 y 1 ⇒ −2.12 y 1 + y 2 = 0.016; ⎪
0.04
⎪
1 ⎪
Точка x 2 ( y 1 − 2 y 2 + y 3 ) = 2 * 0.4 + 3 y 2 ⇒ y 1 − 2.12 y 2 + y 3 = 0.032;
0.04 ⎪
⎬
1
Точка x 3 ( y 2 − 2 y 3 + y 4 ) = 2 * 0 .6 + 3 y 3 ⇒ y 2 − 2.12 y 3 + y 4 = 0.048; ⎪
0.04 ⎪
1 ⎪
Точка x 4 ( y 3 − 2 y 4 + 1) = 2 * 0.8 + 3 y 4 ⇒ y 3 − 2.12 y 4 = −0.936;⎪
0.04 ⎭

Rozwiązanie systemu:
Решение системы: y 1 = 0.0827; y 2 = 0.1912; y 3 = 0.3548; y 4 = 0.6088 .

Metody wariacyjne Методы взвешенных невязок (вариационные)

Zapiszemy różniczkowe zrównanie w opieratornoj formie Запишем дифференциальное уравнение
в операторной форме

L[y ] = f ( x )
Przykład operatora: L[y ] = y' ' + p ( x ) y' + q( x ) y .

Graniczne warunki:Граничные условия: y(a) + y' (a) = A, y(b) + y' (b) = B .

Rozwiązanie odnajdujemy w rodzaju Решение будем отыскивать в виде

n
y(x) ≈ ∑ α i ϕ i ( x ) = {ϕ( x )}T {α},
i=1
gdzie ϕ i ( x ) – współrzędni (bazowi) funkcji, zaspokajające granicznym warunkom;где -
координатные (базисные) функции, удовлетворяющие граничным условиям;
α i - stałe współczynniki постоянные коэффициенты.
Odchylenie (nielepka) Отклонение (невязка)

⎡n
⎣i =1
⎤
([
R(x, c 1 ,..., c n ) = L ⎢ ∑ α i ϕ i ( x ) ⎥ − f ( x ) = L {ϕ( x )}T
⎦
]){α} − f (x) → 0 .
W zależności od tego, jak zabezpiecza się dana umowa, odróżniają następujące
metody «zważonych» nielepki:
В зависимости от того, как обеспечивается данное условие, различают следующие методы
«взвешенных» невязок:
 1. Metoda kolokacji 1. Метод коллокаций

Wydostają się n punktow x 1 , x 2 ,..., x k ,..., x n na odstępie (a, b), którzy nazywają się
punktami kolokacji. W tych punktach przyjmują Выбираются точек на интервале (a, b), которые
называются точками коллокаций. В этих точках принимают
([
R(x k , {α}) = L {ϕ ( x k )}T ]){α} − f (x ) = 0 .
Otrzymują system zrównań stosunkowo c i Получают систему уравнений относительно

(L[{ϕ(x )} ]){α} − f (x ) = 0; ⎫⎪
1
T
1

(L[{ϕ(x )} ]){α} − f (x ) = 0;⎪⎬

2
T
2
.......... .......... .......... .......... .. ⎪
([ ])
L {ϕ ( x n )}T {α} − f ( x n ) = 0.⎭
⎪
Lub
[K ]{α} = {f }.
Skąd
 {α} = [K ]−1{f }.

2. Metoda Bubnowa-Galerkina 2. Метод Бубнова-Галеркина

Funkcja nielepcy bierze się ortogonalnej każdej z bazowych funkcji Функция невязки
принимается ортогональной каждой из базисных функций

([ ]){α}dx − ∫ ϕ (x)f (x )dx =0; ⎫

b b b
∫ ϕ 1 ( x )R(x, {α})dx = ∫ ϕ 1 ( x ) L {ϕ( x )}
T
1 ⎪
a a a
⎪
([ ]) ⎪
b b b
∫ ϕ 2 ( x )R(x, {α})dx = ∫ ϕ 2 ( x ) L {ϕ( x )} {α}dx − ∫ ϕ 2 ( x ) f ( x )dx = 0; ⎪
T

a a a ⎬
.......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ..⎪
⎪
([ ]) ⎪
b b b
ϕ
∫ n ( x ) R(x, {α } ) dx = ϕ
∫ n ( x ) L {ϕ ( x )}T
{α } dx − ϕ
∫ n ( x ) f ( x )dx = 0 . ⎪
a a a ⎭
Lub
 [K ]{α} = {f },
[K ] = ∫ {ϕ}L[{ϕ}T ]dx ;
b b
gdzie {f } = ∫ {ϕ}f ( x )dx
a a

3. Metoda najmniejszych kwadratów 3. Метод наименьших квадратов

Żąda realizacje umowy Требует выполнения условия

b
J = ∫ R (x, {α})dx → 0
2
a
Współczynniki c i znajdują z systemu algebraicznych zrównań Коэффициенты находят из
системы алгебраических уравнений
 ∂J b ∂R ( x , {α}) ⎫
= 2∫ R ( x , {α})dx = 0; ⎪
∂α 1 a ∂c 1
⎪
∂J b ∂R ( x , {α}) ⎪
= 2∫ R ( x , {α})dx = 0; ⎪
∂α 2 a ∂c 2 ⎬
.......... .......... .......... .......... .......... .......... .......⎪
⎪
∂J b ∂R ( x , {α}) ⎪
= 2∫ R ( x , {α})dx = 0. ⎪
∂α n a ∂c n ⎭
Т.к.
∂R ( x , {α})
∂α k
=
∂
∂α k
([ ])
L {ϕ ( x )} {α} −
T ∂
∂α k
f ( x ) = L[ϕ k ( x )]

([ ])
b ∂R ( x , {α}) b b ⎫
∫ { } [
R ( x , α )dx = ∫ L ϕ 1 L ϕ ( x ) ] { }T
{ } [ ]
α − ∫ L ϕ 1 f ( x )dx = 0;⎪
a ∂ α a a
1 ⎪
([ ])
b ∂R ( x , {α}) b b ⎪
∫ R ( x , {α } )dx = ∫ L [ ϕ 2 ] L {ϕ ( x )} T
{ α } − ∫ L [ϕ 2 ]f ( x )dx 0; ⎪
a ∂ α 2 a a ⎬
.......... .......... .......... .......... .......... .......... ....... ⎪
⎪
([ ])
b ∂R ( x , {α}) b b ⎪
∫ R ( x , {α } )dx = ∫ L [ ϕ n ] L {ϕ ( x )} T
{ α } − ∫ L [ϕ n ]f ( x )dx 0 . ⎪
a ∂α n a a ⎭
Lub
 [K ]{α} = {f },
b
[
gdie [K ] = ∫ L[{ϕ}]L {ϕ} dx ,
T
] b
{f } = ∫ L[{ϕ}]f ( x )dx
a a

Przykład: Metodą Bubnowa-Galerkina zdecydować różniczkowe zrównanie

y' ' + (1 + x 2 ) y = 1na odstępie (-1;1) przy granicznych warunkach y( −1) = y(1) = 0
Методом Бубнова-Галеркина решить дифференциальное уравнение на интервале (-1;1) при граничных
условиях .
Przyjmiemy współrzędne funkcji w rodzaju ϕ i ( x ) = 1 − x 2i i=1,2,….Примем координатные функции
в виде,
Wszystko współrzędne funkcji także zaspokajają granicznym warunkom ϕ ( −1) = ϕ (1) = 0
Все координатные функции также удовлетворяют граничным условиям.
Przedstawimy rozwiązanie, ograniczywszy się dwoma członkami, w rodzajuПредставим
решение, ограничившись двумя членами, в виде

y(x) ≈ α 1ϕ 1 ( x ) + α 2 ϕ 2 ( x ),
gdie ϕ 1 ( x ) = (1 − x 2 ); ϕ 2 ( x ) = (1 − x 4 ).

y' ' (x) ≈ α 1ϕ '1 ( x ) + α 2 ϕ ' 2 ( x ) = − ( α 1 + 12 α 2 x 2 ) .

Nielepka Невязка
 [ ]
R(x, α 1 , α 2 ) = y' ' + (1 + x 2 ) y − 1 ≈ − (α 1 + 12 α 2 x 2 ) + (1 + x 2 ) α 1 (1 − x 2 ) + α 2 (1 − x 4 ) − 1 =
= − α 1x 4 + α 2 (1 − 11x 2 − x 4 − x 6 ) → 0

Warunki ortogonalności Условия ортогональности

[ ]
⎫
1
4 2 4 6 2
∫ − α 1x + α 2 (1 − 11x − x − x ) (1 − x )dx = 0;⎪
−1 ⎪
⎬
[ ]
1
∫ − α 1x + α 2 (1 − 11x − x − x ) (1 − x )dx = 0;⎪⎪
4 2 4 6 4
−1 ⎭
Po przekształceniach i integrowania otrzymamy После преобразований и интегрирования получим
38 4 1 ⎫
α1 + α 2 = ; ⎪ Ostatecznie Окончательно
105 9 3 ⎪ 2 4
⎬⇒ α 1 = 0.988; α 2 = −0.054 y( x ) ≈ 0.934 − 0.988 x + 0.054 x .
4 2488 2
α1 + α 2 = .⎪⎪
9 3645 5 ⎭
.

3. Metoda Ritca 3. Метод Ритца

Różniczkowemu zrównaniu Дифференциальному уравнению

L[y ] + f ( x ) = 0
 stawia się w zgodności pewna liczba, zwana funkcyonałom ставится в соответствии
некоторое число, называемое функционалом
b
J[y ] = ∫ (L[y ]y + 2 f ( x ) y ) dx
a

Примеры функционалов energia zniekształcenia

l 1
⎛ ф2 ⎞
1. Wygięcie belki: Изгиб балки: (EJy' ' )' ' − q( x ) = 0 ⇒ J[ y ] = ∫ ⎜ EJ( y' ' ) − qy ⎟dx
0⎝ 2 ⎠
∂ 2ϕ ∂ 2ϕ ⎡ 1 ⎛ ∂ϕ ⎞ 2 1 ⎛ ∂ϕ ⎞ 2 ⎤
2. Okablowanie prętu: + 2 + 2Gθ = 0 ⇒ J[ ϕ ] = ∫∫ ⎢ ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ − 2Gθϕ ⎥dxdy
A ⎢⎣ 2 ⎝ ∂x ⎠ 2 ⎝ ∂y ⎠
2
∂x ∂y ⎥⎦
Кручение стержня:
d2 T ⎡ 1 ⎛ dT ⎞ 2 ⎤
3. Przekazywanie ciepła Перенос тепла в стержне: λx 2
+Q=0 ⇒ J[ T ] = ∫ ⎢ λ x ⎜ ⎟ − QT ⎥ dx
dx L⎣⎢ 2 ⎝ dx ⎠ ⎥⎦
Rozwiązanie odnajdujemy w rodzaju Решение будем отыскивать в виде
n
y(x) ≈ ∑ α i ϕ i ( x ) = {ϕ}T {α}
i =1

Wtedy funkcyonał stanie się funkcją współczynników{α} Тогда функционал станет функцией
коэффициентов
 ([ ] )
b
J[{α}] = ∫ L {ϕ}T {α} {ϕ}T {α} + 2 f ( x ){ϕ}T {α} dx .
a

Te współczynniki znajdują z umowy minimum funkcyonała Эти коэффициенты находят из условия

минимума функционала
∂J
= 0 , (i=1,2,…n)
∂ {α}
Т.к.
∂
∂α k
{([
L ϕ( x ) } T
{])} [
α = L ϕk (x ) , а ] ∂
∂α k
( )
f(x){ϕ}T {α} = ϕ k ( x ) f ( x ),

∂J b
([ ]) ⎫
b
= ∫ L[ϕ 1 ] L {ϕ} {α}dx − ∫ ϕ 1f ( x )dx = 0; ⎪
T
∂α 1 a a
⎪
∂J b
([ ]) ⎪
b
= ∫ L[ϕ 2 ] L {ϕ} {α}dx − ∫ ϕ 2 f ( x )dx = 0;⎪
T
∂α 2 a a ⎬
.......... .......... .......... .......... .......... .......... ....... ⎪
⎪
∂J
([ ]) ⎪
b b
= ∫ L[ϕ n ] L {ϕ}T {α}dx − ∫ ϕ n f ( x )dx = 0.⎪
∂α n a a ⎭
Otrzymamy system zrównań Получим систему уравнений
[K ]{α} = {f },
 [K ] = ∫ L[{ϕ}]L[{ϕ} ] dx ,
b b
gdie
T
{f } = ∫ f ( x ){ϕ}dx .
a a
Пример: Консоль под действием равномерно распределенной нагрузки
l
⎛1 ⎞
J[ y ] = ∫ ⎜ EJ( y' ' )2 − qy ⎟dx
0⎝ 2 ⎠
Граничные условия: При x = 0 y(0) = 0, y' (0) = 0 .

Пусть
2 3
2
⎛x⎞ ⎛x⎞ 2α 1 6α 2
y(x) ≈ ∑ α i ϕ i ( x ) ; ϕ1(x ) = ⎜ ⎟ ; ϕ 2 (x) = ⎜ ⎟ ; y' ' ( x ) = 2
+ 3
x.
i=1 ⎝l⎠ ⎝l⎠ l l
l⎛1 2 α 6 α
2
⎛ 2 3 ⎞ ⎞
⎛ ⎞ x x
J[ y ] = ∫ ⎜ EJ⎜ 2 1 + 3 2 x ⎟ − q⎜⎜ α 1 2 + α 2 3 ⎟⎟ y ⎟dx
⎜
0⎝ 2 ⎝ l l ⎠ l l ⎠ ⎠⎟
⎝
Дифференцируем по α 1 и α 2

∂J l
⎛ α1 6α 2 ⎞ 2 l x 3
⎛ ⎞ ⎫ 3 ql 4
= EJ ∫ ⎜ 2 2 + 3 x ⎟ 2 dx − q ∫ ⎜ ⎟ dx = 0; ⎪ α 1 + α 2 = ;
∂α 1 0 ⎝ l l ⎠ l 0 ⎝ l ⎠ ⎪ 2 12EJ
⎬ ⇒
l x 3 4
∂J l
⎛ α1 6α 2 ⎞ 6 x ⎛ ⎞ ⎪ α + 2α = ql
= EJ ∫ ⎜ 2 2 + 3 x ⎟ 3 dx − q ∫ ⎜ ⎟ dx = 0.⎪ 1 2
∂α 2 0 ⎝ l l ⎠ l 0 ⎝ l ⎠ ⎭ 24EJ
5 ql 4 1 ql 4
Откуда a 1 = : a2 = −
24 EJ 12 EJ
5 ql 2 2 1 ql 3 l ql 4
Окончательно: y( x ) = x − x ; y( ) = - совпадает с
24 EJ 12 EJ 2 8EJ
точным решением.
 Wariacyjni-różnicowa metoda Вариационно-разностный метод
(metoda elementówskończonnch) (метод конечных элементов)
To kombinacja metod ostatecznych różnic i zważonych nielepki (wariacyjnego).
Это комбинация методов конечных разностей и взвешенных невязок (вариационного).

Odstępy rozbicia nazywają się elementami, końce odstępów - węzłami. Интервалы разбиения
называются элементами, концы интервалов – узлами.
Na każdym e-om (e=1,2,…,n) odstępie zadajemy funkcję На каждом е-ом (e=1,2,…,n) интервале
задаем функцию

y( x ) = α 1ϕ 1 ( x ) + α 2 ϕ 2 ( x ) .

Jeżeli koordinatnyje funkcji przyjąć liniowymi, t.j. Если координатные функции принять линейными,
т.е.
 x 2e − x x 1e − x
ϕ1 ( x ) = ; ϕ2 (x) = − .
x 2e − x 1e x 2e − x 1e
То α 1 = y 1e = y i ; α 2 = y 2e = y i + 1.

Т.j.
⎧ y1e ⎫
y( x ) = ϕ 1 ( x ) y1e + ϕ 2 ( x ) y 2e = {ϕ 1 ϕ 2 }⎨ e ⎬ = {ϕ}T {y}e
⎩ y2 ⎭
Dla każdego ostatecznego elementu pozwalające zrównanie metoda zważonych nielepki
równa się Для каждого конечного элемента разрешающее уравнение метода взвешенных невязок равно

[K ]e {α}e = {f }e ,
lub
[K ]e {y}e = {f }e
W MES matryca [K ]e nazywa się matrycą sztywności elementu , wektor{f }e - wektor
węzłowych sił elementu.
В МКЭ матрица называется матрицей жесткости элемента , вектор - вектор узловых сил элемента.

Dla wszystkich elementów Для всех элементов

 ⎡[K ]1 ⎤ ⎧ {y}1 ⎫ ⎧ {f }1 ⎫
⎢ [K ]2 0 ⎥ ⎪{y} ⎪ ⎪{f } ⎪
⎢ O ⎥ ⎪⎪ 2 ⎪⎪ ⎪⎪ 2 ⎪⎪
⎢ ⎥⎨ M ⎬ = ⎨ M ⎬,
⎢ [K ]e ⎥ ⎪{y}e ⎪ ⎪{f }e ⎪
⎢ 0 O ⎥⎪ M ⎪ ⎪ M ⎪
⎢⎣ [K ]n ⎥⎦ ⎪⎩{y}n ⎪⎭ ⎪⎩{f }n ⎪⎭
Lub
[ −
[K ]− ]{y} = {f }.

Т.к. ⎧ y11 ⎫
⎪ 1⎪ ⎧ y1 ⎫ ⎡1 ⎤
⎪ y2 ⎪ ⎪ y2 ⎪ ⎢ 1 ⎥
⎧ {y}1 ⎫ ⎪ y1 ⎪
2 ⎪ y ⎪ ⎢ 1 ⎥
⎪{y} ⎪ ⎪ y 2 ⎪ ⎪ 2 ⎪ ⎢ ⎥ ⎧ y1 ⎫
⎪⎪ 2 ⎪⎪ ⎪⎪ 2 ⎪⎪ ⎪ y3 ⎪ ⎢ 1 0 ⎥ ⎪ y2 ⎪
{y} = ⎨{yM} ⎬ = ⎨ Me ⎬ = ⎪ y3 ⎪ ⎢ 1 ⎥ ⎪ M ⎪ = [H]{y}
⎨ ⎬= ⎢ 1 ⎥ ⎨ yi ⎬
⎪ e ⎪ ⎪ y1 ⎪ ⎪ M ⎪ ⎢ 0 ⎥⎪ M ⎪
⎪ M ⎪ ⎪ y 2e ⎪ ⎪ yi ⎪ 1 ⎪ ⎪
⎪⎩{y}n ⎪⎭ ⎪ ⎪ ⎢ ⎥ y
M ⎪ yi + 1 ⎪ ⎢ L ⎥ ⎩ n+ 1 ⎭
⎪ n⎪ ⎪ M ⎪ ⎢ ⎥
⎪ y1 ⎪ ⎪⎩ yn+1 ⎪⎭ ⎢⎣ 1⎥⎦
⎪⎩ yn1 ⎪⎭
 [ −
[K ]− ][H]{y} = {f }.
Умножим справа и слева на [H] , получим
T

[H]T [ − [K ]− ][H]{y} = [H]T {f }

или

[K ]{y} = {f }.
Здесь [K ] = [H]
T −
[ [K ]− ][H] -матрица жесткости системы элементов
{f } = [H]T {f } - вектор узловых сил системы элементов
 УРАВНЕНИЕ ТЕПЛОПРОВОДНОСТИ

d2 T ⎡ 1 ⎛ dT ⎞ 2 ⎤
λx 2
+Q=0 ⇒ J[ T ] = A ∫ ⎢ λ x ⎜ ⎟ − QT ⎥ dx ,
dx L⎢ ⎣ 2 ⎝ dx ⎠ ⎥⎦
А –площадь поперечного сечения
Для е-го элемента
T = N1 ( x )T1e + N2 ( x )T2e = {N}T {T}e = {T}Te {N}
Функционал
⎡ 1 ⎛ dN T ⎞
2
⎤
⎧ ⎫
J e = A ∫ ⎢ λ x ⎜⎜ ⎨ ⎬ {T}e ⎟⎟ − Q{N} {T}e ⎥ dx Вариация
T

L ⎢2 ⎝ ⎩ dx ⎭ ⎠ ⎥
⎣ ⎦
T
∂J e ⎧ ∂N ⎫ ⎧ ∂N ⎫
= A ∫ λ x ⎨ ⎬ ⎨ ⎬ dx {T}e − A ∫ Q{N}dx ⇒ [K ]e {T}e − {f}e = 0,
∂ {T}e L ⎩ ∂x ⎭ ⎩ ∂x ⎭ L
T
⎧ ∂N ⎫ ⎧ ∂ N ⎫
где [K ]e = A ∫ λ x ⎨ ⎬ ⎨ ⎬ dx; {f }e = A ∫ Q{N}dx .
L ⎩ ∂x ⎭ ⎩ ∂x ⎭ L

Матрица жесткости (теплопроводности)

 ⎧ 1⎫
T
⎧ ∂N ⎫ ⎧ ∂N ⎫ ⎪− L ⎪⎧ 1 1⎫ λ x A ⎡ 1 − 1⎤
[K ]e = A ∫ λ x ⎨ ⎬ ⎨ ⎬ dx = A ∫ λ x ⎨ ⎬⎨− ⎬ dx =
L ∂
⎩ ⎭⎩ ⎭
x ∂ x L ⎪
1
⎪⎩ L L⎭ L2 ⎢⎣ − 1 1⎥⎦
⎩ L⎭
Вектор
⎧ x⎫
{f }e
L
⎪1 − L ⎪
= A∫ Q⎨
⎪
x ⎬
⎪
dx =
2
{ }
QLA − 1
1
⎩ L ⎭
ПРИМЕР
200( π.4 )0.06 2 ⎡ 1 − 1⎤
[K ]1 = [K ]2 = ⎢⎣ − 1 1 ⎥⎦
=
0.25
= 2.26 ⎡ 1 − 1⎤ W / o C;
⎢⎣ − 1 1 ⎥⎦
389( π.4 )0.06 2 ⎡ 1 − 1⎤
[K ]3 = [K ]4 = ⎢⎣ − 1 1 ⎥⎦
=
0.25
= 4.40 ⎡ 1 − 1⎤ W / o C;
⎢⎣ − 1 1 ⎥⎦
 ⎧ T1 ⎫ ⎡1 ⎤
⎪ T2 ⎪ ⎢ 1 ⎥
⎪T ⎪ ⎢ 1 ⎥ ⎧ T1 ⎫
2
⎪ ⎪ ⎢ ⎥ ⎪ T2 ⎪
⎪ T3 ⎪ ⎢
⎨T ⎬ =
1 ⎥ ⎪⎨ T3 ⎪⎬ = [H]{T}
1 ⎥ ⎪T ⎪
⎪ 3⎪ ⎢
⎪ T4 ⎪ ⎢ 1 ⎥⎪ 3 ⎪
T
⎪ T4 ⎪ ⎢ 1 ⎥⎩ 3 ⎭
⎪⎩ T5 ⎪⎭ ⎢⎣ ⎥
1⎦
⎡ 2.26 − 2.26 ⎤ ⎡1 ⎤
⎢ − 2.26 2.26 ⎥⎢ 1 ⎥
⎡1 ⎤⎢ ⎥⎢ 1 ⎥
⎢ 11 ⎥⎢ 2.26 − 2.26
⎥⎢ ⎥
T[ ]
[K ] = [H] [K ]− [H] = ⎢
− ⎢ 11 ⎥
⎥⎢
⎢ − 2.26 2.26
4.40 − 4.40
⎥
⎥⎢
⎢ 1
1
⎥ =
⎥
⎢ 1 1 ⎥⎢
− 4.40 4.40 ⎥⎢ 1 ⎥
⎣⎢ 1⎦⎥ ⎢
4.40 − 4.40 ⎥ ⎢ 1 ⎥
⎢ ⎥⎢ ⎥
⎣ − 4.40 4.40 ⎦ ⎣ 1⎦
⎡ 2.26 − 2.26 ⎤
⎢ − 2.26 4.52 − 2.26 ⎥
= ⎢ − 2.26 6.66 − 4.40 ⎥
⎢ ⎥
⎢ − 4 . 40 8 . 80 − 4 . 40 ⎥
⎢⎣ − 4.40 4.40 ⎥⎦
⎡ 2.26 − 2.26 ⎤ ⎧ T1 ⎫ ⎧ 4000 ⎫ ⎧ 11.31 ⎫
⎢ − 2.26 4.52 − 2.26 ⎥ ⎪ T2 ⎪ ⎪ 0 ⎪ 2 ⎪ 0 ⎪⎪
⎢ − 2.26 6.66 − 4.40 ⎥ ⎪ T ⎪ = ⎪ 0 ⎪ π (0.06) = ⎪ 0
⎢ ⎥⎨ 3 ⎬ ⎨ 0 ⎬ ⎨ ⎬
− 4.40 8.80 − 4.40 ⎥ T4 ⎪ ⎪ ⎪ ⎪ 4 ⎪ 0 ⎪
⎢
⎢⎣ − 4.40 4.40 ⎥⎦ ⎪⎩ 80 ⎪⎭ ⎩ ⎪ − Q 5⎭ ⎪ ⎪
⎩ − 0 . 028 Q 5⎪ ⎭

Четвертое уравнение − 4.40T3 + 8.80T4 − 4.40 * 80 = 0 , откуда − 4.40T3 + 8.80T4 = 352

 ⎡ 2.26 − 2.26 ⎤ ⎧ T1 ⎫ ⎧11.31⎫
⎢ − 2.26 4.52 − 2.26 ⎥ ⎪T ⎪ ⎪ 0 ⎪
⎢ ⎥ ⎪⎨ 2 ⎪⎬ = ⎪⎨ ⎪
⎢ − 2.26 6.66 − 4.40 ⎥ ⎪ T3 ⎪ ⎪ 0 ⎬⎪
⎢ ⎥⎪ ⎪ ⎪
⎢⎣ − 4.40 8.80 ⎥⎦ ⎩T4 ⎭ ⎩ 352 ⎪⎭

Решение системы уравнений

⎧ T1 ⎫ ⎧95.15 ⎫
⎪ T ⎪ ⎪90.14 ⎪
⎪ 2⎪ ⎪ ⎪o
⎨ ⎬ =⎨ ⎬ C
T
⎪ 3⎪ ⎪ 85 . 15 ⎪
⎪⎩T4 ⎪⎭ ⎪⎩82.57 ⎪⎭

Из пятого уравнения − 4.40T4 + 4.40 * 80 = −0.028Q 5 ⇒ −4.40 * 82.57 + 4.40 * 80 = −0.028Q 5

найдем Q 5 = 4038 .6 W/m2