5η Ενότητα

ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Η εμφάνιση της Πηνελόπης στο μέγαρο (361-383)
Ο διάλογος του Τηλέμαχου με τη μητέρα του (384-409)
Ο διάλογος Τηλέμαχου-μνηστήρων (410-466)
Ο Τηλέμαχος αποσύρεται στο δωμάτιό του (467-497)

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
 361-373, 401-410, 473-487 ….: Τριτοπρόσωπη αφήγηση στους στίχους:.
 374-383, 433-444, 446-458, 460-466: Πρωτοπρόσωπη αφήγηση (διάλογος). Με το διάλογο ο ποιητής
διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών, κάνει το κείμενο πιο παραστατικό και αποκαλύπτει
το χαρακτήρα των ομιλητών του.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΟΧΗΣ
– Οι αοιδοί : Ο Φήμιος είναι ο ένας αοιδός που συναντάμε στην Οδύσσεια και ο άλλος είναι ο
Δημόδοκος , που ζει στο παλάτι των Φαιάκων). Οι αοιδοί τραγουδούσαν τα κατορθώματα των θεών και
των ηρώων (374-376) και ψυχαγωγούσαν τους βασιλείς στα ανάκτορα (385-386). Ο λαός πίστευε πως
ήταν θεόπνευστοι (361-363).
– Οι ευγενείς : Αποτελούν την κυρίαρχη τάξη στην ομηρική εποχή, σε αυτούς ανήκουν οι μνηστήρες .
Άλλη κοινωνική τάξη αποτελούσε ο λαός. Είναι πλούσιοι ιδιοκτήτες γης.
– Οι δούλοι : Αποτελούν περιουσιακό στοιχείο και ήταν προϊόν αγοραπωλησίας ή αιχμάλωτοι πολέμου.
Η τιμή μιας δούλας κυμαινόταν στα 4 βόδια περίπου (ανταλλακτικό εμπόριο) οπότε καταλαβαίνουμε την
ιδιαίτερα υψηλή αξία της Ευρύκλειας (αποκτήθηκε από τον Λαέρτη έναντι 20 βοδιών).
– Η κληρονομική βασιλεία : Το βασιλικό αξίωμα ήταν θεόσταλτο (430-431, 434-437) αλλά στην
περίπτωση του Οδυσσέα , που λείπει πολλά χρόνια από το θρόνο του, φυσικός κληρονόμος θεωρείται ο
Τηλέμαχος, ο οποίος είναι ακόμη ανήλικος . Την κατάσταση αυτή φαίνεται πως εκμεταλλεύονται οι
μνηστήρες που διεκδικούν την εξουσία ( γι’ αυτό και πολιορκούν την Πηνελόπη). Παρατηρούμε λοιπόν
ότι ο θεσμός της βασιλείας βρίσκεται σε παρακμή (438-441).
– Η θέση της γυναίκας στην ομηρική εποχή : Η θέση της είναι κατώτερη από του άνδρα. Υπεύθυνη για τη
διαχείριση του σπιτιού της, δίνει εντολές στους δούλους αλλά δεν μπορεί να έχει καμία συμμετοχή στην
κοινωνική ζωή, ούτε καν να παρίσταται στα συμπόσια που διοργανώνει. Ασχολείται με την ύφανση των
ρούχων και την ανατροφή των παιδιών.
– Οι μάντεις και οι χρησμοί : Οι μάντεις κατείχαν σημαντική θέση στην ομηρική εποχή και όλοι σέβονταν
τις προβλέψεις τους. Ωστόσο υπήρχαν και κάποιοι που τους αμφισβητούσαν .
 – Ο καθορισμός της ανθρώπινης τύχης απ’ τους θεούς : «πικρόν όπως τον όρισε τον γυρισμό τους απ’
την Τροία η Αθηνά Παλλάδα» (στ.364-365), «ο Δίας ίσως είναι ο αίτιος, που δίνει στους φιλόπονους
ανθρώπους, καταπώς θέλει εκείνος στον καθένα» (στ. 388-389), «θα το δεχόμουν, αν ο Δίας το χάριζε»
(στ.435), «αυτά εναπόκεινται στην κρίση των θεών» (στ. 447).

ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
 416-420: Ο Τηλέμαχος μας προετοιμάζει για τη συνέλευση των Ιθακησίων (ραψωδία γ)
 423-424: Ο Τηλέμαχος προειδοποιεί τους μνηστήρες πως κάποια μέρα θα τιμωρηθούν από τον Δία και
θα βρουν τον θάνατο μέσα στο παλάτι -διέπραξαν ύβρη και θα τιμωρηθούν . Μας προϊδεάζει για τη
μνηστηροφονία (ραψωδία χ).
 στ. 498: Οι σκέψεις του Τηλέμαχου μας προετοιμάζουν για το ταξίδι του (ραψωδία γ)
ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ – ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ
 478-487: Η αναφορά στην Ευρύκλεια. Αποτελεί και επιβράδυνση.
ΕΙΡΩΝΕΙΑ
 στ. 439-442: Ο Τηλέμαχος, ενώ γνωρίζει ότι οι θεοί είναι με το μέρος του, λέει ότι υπάρχουν πολλοί
άλλοι Αχαιοί εκτός από τον ίδιο για να πάρουν την εξουσία, αφού ο Οδυσσέας είναι νεκρός.
 στ. 450-452: Ο Ευρύμαχος εύχεται να μην πάρει ποτέ κανείς την περιουσία τουΤηλέμαχου, τη στιγμή που
ο ίδιος και οι άλλοι μνηστήρες κατασπαταλούν το βιος του Οδυσσέα.
όμορφη (407-409), αρχοντική και επιβλητική γυναίκα (369), πιστή και με ευαίσθητο χαρακτήρα (361-
366). Σεμνή, σοβαρή και μεγαλοπρεπής (361-368). Μιλάει με ευγενικό τρόπο στον Φήμιο (372-383). Με
αξιοπρέπεια φέρεται και απέναντι στον Τηλέμαχο, καθώς δεν του αντιμιλά. Συνειδητοποιεί ότι ο γιος της
ανδρώνεται και αναλαμβάνει πρωτοβουλίες (401-402). Αγαπάει πάρα πολύ τον Οδυσσέα και ξεσπά σε
κλάματα γι'αυτόν (403-406).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
– Πηνελόπη : Είναι μια όμορφη και αξιοπρεπής γυναίκα , που ακολουθεί τα ήθη της εποχής της. Είναι
ευαίσθητη και πιστή στον άντρα της , βγαίνει από την κάμαρή της όταν ακούει το τραγούδι του Φήμιου
και πληγώνεται από αυτό. Ωστόσο κατανοεί ότι δεν πρέπει να εμφανιστεί στο μέγαρο ενώπιον των
μνηστήρων γι’ αυτό και βάζει μπροστά από το πρόσωπό της το μαντήλι της. Είναι ευγενική , δεν
προσβάλει το Φήμιο ζητώντας του να σταματήσει το τραγούδι του και φέρεται με αξιοπρέπεια απέναντι
στον Τηλέμαχο, τον οποίο αναγνωρίζει ως κύριο του σπιτιού αν και εκπλήσσεται από τη στάση του.
– Τηλέμαχος : Εμφανίζεται εντελώς διαφορετικός από τον ονειροπόλο νέο που είχαμε συναντήσει στην
προηγούμενη ενότητα. Οι συμβουλές της Αθηνάς καρποφόρησαν και παρουσιάζεται ανδρειωμένος να
κατέχει τα ηνία του σπιτιού, να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του οίκου του. Παρατηρεί με αυστηρό ύφος
αλλά σύμφωνα με τα ήθη της εποχής τη μητέρα του για την επέμβασή της χωρίς όμως να την
προσβάλλει, πρόκειται λοιπόν για σεμνό , σοβαρό και σεβάσμιο νέο. Με τον τρόπο του προειδοποιεί
τους μνηστήρες ότι η ανοχή του στη στάση τους έχει λήξει. Ψύχραιμος και σοβαρός αντιμετωπίζει τον
Αντίνοο αλλά και τον Ευρύμαχο στους οποίους δεν αποκαλύπτει την αληθινή ταυτότητα του ξένου
επισκέπτη. Διακρίνεται δηλαδή και από ευστροφία και ευελιξία.
διαφοροποιημένος στη συμπεριφορά του λόγω των συμβουλών της Αθηνάς. Είναι θαρραλέος και
αποφασιστικός. Θυμίζει στην Πηνελόπη ότι αυτός παίρνει αποφάσεις (384-400). Δεν είχε σκοπό να
προσβάλει τη μητέρα του, αλλά ήθελε να προειδοποιήσει τους μνηστήρες. Η αποφασιστικότητά του και
το επιθετικό του ύφος προκαλούν έκπληξη στους μνηστήρες (425-426). Ο τρόπος με τον οποίο απαντά
στον Αντίνοο, δείχνει ψυχραιμία και σοβαρότητα (432-445), ενώ η στάση του προς τον Ευρύμαχο δείχνει
σύνεση, αυτοσυγκράτηση και ευελιξία, αφού απαντά χωρίς να αποκαλύψει την πραγματική ταυτότητα
του ξένου (461-466).
– Μνηστήρες : Η στάση τους παραμένει ίδια με εκείνη που συναντήσαμε όταν η Αθηνά-Μέντης
επισκέφτηκε το παλάτι. Ξεδιάντροποι σπαταλάνε τα ξένα αγαθά ενώ βγαίνουν από το λήθαργό τους
όταν εμφανίζεται η Πηνελόπη για να θορυβήσουν άκομψα μπροστά της. Η συζήτηση με τον Τηλέμαχο
δεν φαίνεται να τους επηρέασε στο ελάχιστο αφού μετά από αυτή συνεχίζουν να κάνουν ό,τι και πριν :
να διασκεδάζουν ξοδεύοντας τα αγαθά του Οδυσσέα.
εντυπωσιάζονται από την ομορφιά της Πηνελόπης (407-409). Συμπεριφέρονται ξεδιάντροπα και χωρίς
σεβασμό (421). Συνεχίζουν το γλέντι τουςαμέριμνοι μετά τη συζήτηση με τον Τηλέμαχο.
– Αντίνοος : Αλαζόνας και υπερόπτης, αρχηγός των μνηστήρων . Ειρωνεύεται τον Τηλέμαχο και
προσπαθεί να τον κάνει να αισθανθεί κατώτερος χωρίς επιτυχία .
είναι ηγετική φυσιογνωμία, καθώς πρώτος παίρνει τον λόγο. Αλαζόνας, μιλά ειρωνικά στον Τηλέμαχο
και προσποαθεί να τον χλευάσει και να τον υποβαθμίσει.
– Ευρύμαχος : Πονηρός , καχύποπτος και διπλωμάτης. Προσποιούμενος το φίλο του Τηλέμαχου
προσπαθεί να καταλάβει τους λόγους της αλλαγής της συμπεριφοράς τους.
Θέλει να ηρεμήσει τα πνεύματα. Διπλωμάτης, ύπουλος και πονηρός, ρωτά να μάθει τα αίτια της
μεταστροφής του Τηλέμαχου (445-451). Προσποιείται τον φίλο για να πάρει πληροφορίες.
–Ευρύκλεια : Πιστή , αφοσιωμένη υπηρέτρια στην οικογένεια του Οδυσσέα. Φροντίζει τον Τηλέμαχο
σαν πραγματική του μητέρα.
–αφοσιωμένη (478-481), αγαθή και τρυφερή, φροντίζει σαν μητέρα τον Τηλέμαχο (485-486).