Analiza formalna preludium i fugi g-moll z II tomu DWK

Jana Sebastiana Bacha

Jan Sebastian Bach jest twórcą Das Wohltemperierte Klavier. Jest to dzieło złożone z dwóch
części, z których każda obejmuje po 24 preludia i fugi we wszystkich tonacjach dur i moll,
poukładanych jednoimiennie w porządku chromatycznym. W swojej pracy postaram się
zanalizować preludium i fugę g-moll z II tomu DWK, który powstał w Lipsku w 1844 roku.
Preludia w zbiorze pełnią rolę wstępu, mają one charakter improwizacyjny, który był
charakterystyczny dla wcześniejszych preludiów, mających swobodny charakter. Dany zbiór
zawiera także wielogłosowe fugi ( od dwu- do pięciogłosowych). Można w nim także wyróżnić
fugi jednotematyczne, jak i zarówno wielotematyczne. (np. fuga fis-moll, która posiada trzy
tematy). Na zakończenie porównam dyptyk Jana Sebastiana Bacha w peludium i fugą Dymitra
Szostakowicza.

Preludium jest swobodną formą polifoniczną, należącą do najwcześniejszych form

instrumentalnych. W okresie średniowiecza był to rodzaj krótkiej, zazwyczaj improwizacyjnej
przygrywki (preambulum), natomiast po roku 1650 preludium weszło w skład suity i sonat da
camera, a także zaczęto je łączyć w dyptyk z fugą.

Preludium g-moll będące nierozłącznym wstępem do fugi jest zwarte (ma 21 taktów). Tempo
preludium jest wolne (Largo), a charakterystyczne mordenty obecne już na początku utworu
nadają mu charakter improwizacyjny. We wstępie charakterystyczne jest również występowanie
rytmiki uzupełniającej, która towarzyszy kompozycji do jej końca, a więc można uznać, iż rytmika
ta jest jednorodna. Występuje tu także korespondencja motywiczna, wszystkie (cztery) głosy
wymieniają się między sobą przede wszystkim charakterystycznym dla tego preludium rytmem
punktowanym, pojawiają się również liczne imitacje. Ważnym elementem jest także
występowanie ligatur na całej płaszczyźnie utworu, które pojawią się również w fudze, stąd też
można uznać, że jest to cecha łącząca utwory w jedną całość (dyptyk). W ostatnich dwóch
taktach ciekawym i często wykorzystywanym środkiem polifonicznym przez Bacha jest nuta
pedałowa, na której bazie w pozostałych głosach wybrzmiewa kadencja, kończąca się w tonacji
G-dur (jest to zabieg często stosowany przez kompozytora).

Fuga jest cykliczną formą polifoniczną, imitacyjną i tematyczną. Czterogłosowa,

jednotematyczna fuga g-moll jest zawarta w 84 taktach. Pierwszy pokaz tematu pojawia się w
trzecim głosie w tonacji głównej (g-moll), jest on czterotaktowy. W temacie występuje ruch
ćwierćnutowo-ósemkowy. Dużą rolę odgrywają pauzy, które również są częścią tematu i dzielą
go na dwa człony (2+2). Charakterystycznym interwałem dla tematu jest skok w górę o kwartę
czystą, ale kierunek melodii ma charakter opadający. Jeśli chodzi o analizę harmoniczną tematu
głównego, oparty jest na KWD (T+S+T+D+T). Ambitus tematu nie jest zbyt wielki, ogranicza się
do seksty małej.

Następnie w drugim głosie pojawia się odpowiedź tonalna w tonacji d-moll. Następuje relacja
dominantowo-toniczna. Pierwszy skok w dół, zamiast o tercję małą, skacze o sekundę wielką.
Kontrapunkt w trzecim głosie korzysta z materiału tematu, gdyż charakterystyczne są pauzy tym
razem szesnastkowe, które dzielą odcinek na trzy części. Posiada on drobniejsze wartości
rytmiczne (szesnastki i ósemki), ale kojarzy się z tematem, ponieważ równieź ma charakter
opadający, a zamiast skoków w górę o kwartę występują przebiegi sekundowe w zakresie tego
interwału. Kontrapunkt ten jest stały.Kolejny temat pojawia się w sopranie ponownie w tonacji
głównej(g-moll), a na koniec można zaobserwować Ot w basie. Pierwsze przeprowadzienie jest
kompletne, składa się na 16 taktów. W takcie 17 rozpoczyna się 3-taktowy łącznik zewnętrzny.

W takcie 20 rozpoczyna konntrekspozycja (2 przeprowadzenie w tej samej tonacji), która

rozpoczyna się tematem w drugim głosie. Po nim natomiast obserwujemy czterotaktowy łącznik
wewnętrzny, który także korzysta ze znanego materiału, który obecny był już w
kontrapunkcie( charakterystyczne przebiegi szesnastkowe w górnym głosie, i skoki ósemkowe w
dolnym). Po łączniku następuje odpowiedź tonalna w najwyższym głosie, która kończy drugie
przeprowadzenie niekompletne, mające rozmiar 12 taktów. W 32 takcie bez żadnego łącznika
rozpoczyna się trzecie przeprowadzenie, którego rozmiary są jeszcze mniejsze (8 taktów), jest
także niekompletne. Po temacie w tonacji B-dur ( TIII w g-moll), w sopranie, następuje temat w
F-dur w basie, po którym w 40 takcie obecny jest drugi łacznik zewnętrzny. W tym miejscu
kompozytor ponownie korzysta z materiału kontrapunktu, ale wykorzystuje takie środki
polifoniczne jak inwersja. Łącznik składa się z pięciu taktów.

Kolejne, już czwarte przeprowadzenie rozpoczyna się w takcie 45 i jest o tyle ciekawsze, że
jednocześnie pojawiają się w nim dwa tematy (Technika stretta). Pierwszy pokaz tematów
rozpoczynają drugi głos w tonacji a-moll oraz trzeci głos w tonacji F-dur. Kompozytor dzięki temu
pomysłowi wykorzystał w fudze technikę miksturowania (2 tematy są od siebie oddalone o
interwał tercji wielkiej). Po czterech taktach rozpoczyna się łącznik wewnętrzny, trwajacy dwa
takty. W 51 takcie, jednocześnie w piewszym i drugim głosie pojawia się temat ( w tonacji a-moll
i C-dur). Tym razem tematy miksturują ze sobą w odległości seksty wielkiej, a w momencie
rozpoczęcia się kolejnego łącznika wewnętrznego technika miksturowania nie tyczy się się już
tylko i wyłącznie tematów. Dobrym przykładem na to jest kolejny pokaz tematów w takcie 59 ( w
tenorze w tonacji g-moll i w basie w tonacji Es-dur), gdzie technikę miksturowania można
zauważyć nie tylko w tematach, ale także w ich kontrapunktach. IV przeprowadzenie jest
nadkompletne, gdyż obserwujemy w nim 6 pokazów tematów, obejmuje ono 18 taktów.

V i już ostatnie przeprowadzenie rozpoczyna się w 69 takcie, ale wcześniej występuje ostatni 6
taktowy łącznik zewnętrzny, w którym jest nagromadzenie wszystkich technik, które
występowały na płaszczyźnie całej fugi. W łaczniku tym można zaobserwować drugą część
tematu, na początku, a także czoło tematu pod koniec w tenorze. V przeprowadznie rozpoczyna
wejście tematu w sopranie i tenorze ( w tonacji g-moll i B-dur). Po tematach następuje ostatni
łącznik wewnętrzny, po którym w takcie 79 w basie równiez w tonacji głównej pojawia się
temat, który zamyka ostatnie niekompletne przeprowadzenie. Fuga kończy się KWD brzmiącą w
ostatnich dwóch taktach rozbudowanej fugi.

Podsumowując, fuga g-moll jest złożona z pięciu przeprowadzeń: jednego kompletnego, trzech
niekompletnych i nadkompletnego. Poprzez wykorzystane różne środki techniki polifonicznej,
które z biegiem fugi coraz bardziej się nawarstwiają, warto podkreślić geniusz kompozytora
jakim był Jan Sebastaian Bach.

Jeśli chodzi o porównanie preludium i fugi g-moll Bacha z XXII dyptykiem Szostakowicza, warto
zauważyć, że są one napisane w tych samych tonacjach (g-moll) Preludium Szostakowicza
podobnie jak u Bacha ma bardzo jednorodny rytm (ósemkowy) i oparty jet na powtarzających
się akordach, tworzących akompaniament. Podobnie było u Bacha gdzie jednostajny,
punktowany rytm pełnił główną rolę (prowadził główną melodię), a długie dźwieki tworzyły
harmoniczną bazę. Obydwie fugi mają te same metrum i są podobnych rozmiarów. Warto też
zwrócić uwagę na tematy obu fug. Temat w fudze Szostakowicza, podobnie jak w fudze Bacha
jest czterotaktowy i również ma charakter opadający, a melodia oparta jest na głównych
funkcjach kadencji. Różnicą jest zapis określeńwykonawczych w preludium i fudze
Szostakowicza, których nie używał Bach, ale obydwie kompozycje zasługują na wielkie uznanie,
gdyż odzwierciedlają ogromny talent kompozytorów.