İNSAN HAKLARI

İHLALLERİ
Doç.Dr. Ahsen KAYA
EÜTF Adli Tıp Anabilim Dalı
Sunum Planı
■ Giriş-Tanımlar, Hukuki Standartlar

■ Minnesota Protokolü

■ İstanbul Protokolü Nedir, Nasıl Ortaya Konmuştur, Amaçları, Bölümleri, İşkencenin

Hukuki Açıdan Soruşturulması-Görüşme ve İlgili Değerlendirmeler

■ İşkencenin Fiziki Delilleri

■ İşkencenin Psikolojik Kanıtları

■ Tanısal Yöntemler

2
 İnsan Hakları

■ Tüm insanların sahip olduğu temel hak ve özgürlükler.

■ Irk, din, dil ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği

haklardır.

3
Temel Haklar

■ Bütün insanların doğdukları andan, öldükleri ana kadar sahip oldukları haklardır.

4
 Temel Haklar ve
Çeşitleri

Kişi Hakları Sosyal ve Ekonomik Haklar Siyasi Haklar

(Koruyucu Haklar) (İsteme Hakları) (Katılma Hakları)

• Kişi Dokunulmazlığı • Vatandaşlık

• Özel Yaşamın Gizliliği • Seçme ve seçilme
• Konut Dokunulmazlığı • Dilekçe
• Haberleşme • Siyasi parti kurma
• Yerleşme ve Seyahat • Çalışma • Kamu hizmetlerine girme
• Düşünce ve İnanç • Sağlık
• Basın ve Dernek Kurma • Ailenin korunması
• Eğitim-öğrenim
• Sendika kurma
5
Temel Özgürlükler

İnsanların

kişiliklerini geliştirmek ve

insani bir şekilde yaşamak için

başka insanların haklarını aşmadan

yaşayabilecekleri

özgürlüklerdir.

6
 Anayasa ve yasalarla koruma altına alınan özgürlükler:

- Düşünce, kanaat ve ifade özgürlüğü

- Basın özgürlüğü

- Din ve vicdan özgürlüğü

- Haberleşme özgürlüğü

- Yerleşme ve seyahat özgürlüğü

- Toplantı hak ve özgürlüğü

- Bilim ve sanat özgürlüğü

7
 Anayasa 12. Madde:

Herkes kişiliğine bağlı,

dokunulmaz,

devredilmez,

vazgeçilmez

temel hak ve özgürlüklere

sahiptir.

8
Adli Tıp uygulamalarında kişinin muayenesi ve tıbbi durumunun
raporlandırılmasında;

1 - Tıbbi Etik ve Deontolojik Kurallar

2 - Ulusal Düzenlemeler

3 - Hukuk Kuralları

4 - Uluslararası Belgeler geçerlidir.

9
 İşkence Görmeme Hakkı

Jus cogens (buyruk emir, emredici emir)

İç hukukta - Hukuk kişilerinin sözleşme ile aksini kararlaştıramayacakları ve kesin

olarak uygulamak zorunda oldukları hukuk kuralları.

Uluslararası hukukta (Viyana Andlaşmalar Hukuku Sözleşmesi ile düzenlenmiştir) –

Ahlakî olmayan yükümlülüklerin andlaşma konusu olamayacağını ifade eder.

10
■ T.C. Anayasası 17. Madde - Tıbbi zorunluluklar ve konunda yazılı haller dışında, kişinin vücut
bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
■ Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi (1948) 5. Madde - işkence ya da zalimane, insanlık dışı ya da
aşağılayıcı muamele
■ Cenevre Sözleşmeleri (1949) Ortak 3. Madde - işkence, zalimce muamele, onur kırıcı davranış)
■ Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (1953)- 3. Madde (işkence, insanlık dışı ve onur kırıcı ceza ve
muamele)-İKS(198 4) vb…
Türkiye, uygulamadaki eksiklikler, yanlışlıklar ve iç hukuk düzenlemelerindeki uyumsuzluklardan dolayı, pek çok davada
mahkum olmuş ve ceza almıştır

■ TCK – 94 ve 95. maddeler (işkence)

■ TCK – 77. madde (İnsanlığa karşı suçlar) (1c - İşkence, eziyet veya köleleştirme)
■ CMK – 148. madde (İfade alma ve sorguda yasak usuller) (Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür
iradesine dayanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, işkence, ilâç verme, yorma,
aldatma, cebir veya tehditte bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahaleler
yapılamaz.)
11
 Uluslararası Ceza Mahkemesi;

■ 1949 tarihli Cenevre Sözleşmesine göre,

bir savaş suçu söz konusu olduğunda,

■ 1998 tarihli Roma Sözleşmesine göre,

soykırım, insanlığa karşı işlenen suçlar ve savaş suçları söz konusu olduğunda,

Hollanda’nın LAHEY kentinde olan uluslararası mahkeme, bu tür suçlarda yetkili olacaktır.
(Lahey uluslararası adalet divanı)

12
 İP Öncesi/Paralelinde –İşkenceyi önleme ve soruşturma amaçlı BM Kurumları ve Hukuk Araçları

 İşkenceyi önleme komitesi

 İnsan hakları komitesi ve komisyonu

 İnsan hakları komisyonunun ilgili ülke için atadığı özel raportör

 BM işkence özel raportörü

 BM kadınlara yönelik şiddet özel raportörü

 Uluslararası sivil ve siyasi haklar sözleşmesi

 Tutuklulara karşı muamelenin asgari standart kuralları

 İşkenceye karşı koruma bildirgesi/İşkence karşıtı sözleşme

 Güvenlik güçlerinin davranış kuralları

 Tutukluluk haline ilişkin ilkeler bütünü

 Mahkum ve tutukluların işkenceden korunmasında sağlık çalışanlarının-özellikle hekimlerin-tıbbi etik ilkeleri

 Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi

 Avrupa Hapishane Kuralları

 Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlükleri Koruma Sözleşmesi

 Minnesota Otopsi Protokolü ve İstanbul Protokolü

13
■ İşkence?

■ Eziyet?

■ İnsanlık dışı muamele?

■ Onur kırıcı muamele?

■ İnsan haysiyetiyle bağdaşmayan muamele?

■ Kötü muamele?

14
İŞKENCE
Nedir?
■ Birleşmiş Milletler 1984 tarihli İşkenceye Karşı Sözleşme
■ Bir kişiden veya üçüncü bir şahıstan;
• Bilgi almak,
• O kişinin veya üçüncü bir şahsın itiraf etmesini sağlamak,
• O kişiyi veya üçüncü bir şahsı işlediği veya işlediğinden şüphelenilen herhangi
bir eylemden dolayı cezalandırmak,
• Her tür ayrımcılıktan kaynaklanan herhangi bir nedenle söz konusu kişiyi veya
üçüncü bir şahsı korkutmak veya zorlamak amacıyla,
₋ Kamu görevlisi veya resmi görevli olarak hareket eden herhangi bir şahsın;
rızası, emri veya göz yummasıyla, söz konusu kişiye acı vermek veya canını
yakmak kastıyla yapılan zihinsel ve/veya fiziksel herhangi bir hareket
15
İşkence
(TCK Madde 94)

[1] Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal

yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine,

aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi

hakkında 3-12 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

16
 TCK Madde 94 - İşkence

[2] Suçun;

a) Çocuğa, beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye ya da gebe

kadına karşı,

b) Avukata veya diğer kamu görevlisine karşı görevi dolayısıyla,

İşlenmesi hâlinde, 8-15 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

[3] Fiilin cinsel yönden taciz şeklinde gerçekleşmesi hâlinde, 10-15 yıla kadar hapis cezasına

hükmolunur.

[4] Bu suçun işlenişine iştirak eden diğer kişiler de kamu görevlisi gibi cezalandırılır.

[5] Bu suçun ihmali davranışla işlenmesi hâlinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yapılmaz.
17
 TCK Madde 95 - Neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence

[1] İşkence fiilleri, mağdurun;

a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına,

b) Konuşmasında sürekli zorluğa,

c) Yüzünde sabit ize,

d) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma,

e) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğunun vaktinden önce doğmasına,

neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, yarı

oranında artırılır.
18
 TCK Madde 95 - Neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence
[2] İşkence fiilleri, mağdurun;

a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine,

b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine,

c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına,

d) Yüzünün sürekli değişikliğine,

e) Gebe bir kadına karşı işlenip de çocuğunun düşmesine,

neden olmuşsa, yukarıdaki maddeye göre belirlenen ceza, bir kat artırılır.

[3] İşkence fiillerinin vücutta kemik kırılmasına neden olması hâlinde, kırığın hayat fonksiyonlarındaki
etkisine göre sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

[4] İşkence sonucunda ölüm meydana gelmişse, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükmolunur.
(Ağır Ceza)
19
 Ne Değildir?

«Yasal müeyyidelerin doğal veya arızi sonucu olarak çekilen

acı, işkence kapsamına dahil değildir.»

20
 TCK Madde 96 – Eziyet

[1] Bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranışları gerçekleştiren kişi hakkında iki yıldan
beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

[2] Yukarıdaki fıkra kapsamına giren fiillerin;

a) Çocuğa, beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye ya da
gebe kadına karşı,

b) Üstsoy veya altsoya, babalık veya analığa ya da eşe karşı,

İşlenmesi hâlinde, kişi hakkında üç yıldan sekiz yıla kadar hapis

cezasına hükmolunur. (Asliye Ceza)

21
 Eziyet ? - Kasten yaralama/Tehdit/Cinsel taciz ?

Ayırıcı özellik ne?

Bu fiiller,
■ ani olarak değil,
■ sistematik bir şekilde ve
■ belli bir süreç içinde işlenmektedirler.

* Bir süreç içinde süreklilik göstermektedir.

22
 TCK 232 – Kötü muamele

[1] Aynı konutta birlikte yaşadığı kişilerden birine karşı kötü muamelede
bulunan kimse, iki aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

[2] İdaresi altında bulunan veya büyütmek, okutmak, bakmak, muhafaza etmek
veya bir meslek veya sanat öğretmekle yükümlü olduğu kişi üzerinde, sahibi
bulunduğu terbiye hakkından doğan disiplin yetkisini kötüye kullanan kişiye, bir
yıla kadar hapis cezası verilir.

23
 Kötü muamele

■ Merhamet, acıma ve şefkatle bağdaşmayacak nitelikte olmalı.

Örnek: Yarı aç/susuz bırakma, uyutmamak, zor koşullarda çalışmaya mecbur etmek

■ 2. fıkra - disiplin yetkisinin kötüye kullanılması.

- Disiplin yetkisi kişinin bedensel ve ruhsal sağlığının bozulmasına neden olmayacak

veya bir tehlikeye maruz kalmasıyla sonuçlanmayacak derecede kullanılmalı.

*** Her iki fıkradaki muamele biçimi, kişide basit bir tıbbî müdahaleyle giderilebilecek
ölçüde hafif değilse, kasten yaralama suçundan dolayı cezaya hükmedilmelidir.

*** Hakaret oluşturan fiiller de kötü muamele suçu olarak değil, hakaret suçundan dolayı
cezalandırılmayı gerektirir. 24
İŞKENCE

25
İşkence tarih boyunca çeşitli yöntemlerle uygulanmıştır.

26
27
İnsan Hakları İhlalleri ile ilgili iki önemli Uluslararası Protokol

■ Minnesota Protokolü (1990)

■ İstanbul Protokolü (2000)

28
 Minnesota Protokolü
Birleşmiş Milletler Hukuk Dışı, Keyfi ve Yargısız İnfazların Önlenmesine ve
Soruşturulmasına İlişkin El Kılavuzu

■ 1990’da Minnesota’da kaçak göçmen işçilere yönelik ölümle sonuçlanan şiddet

olayları nedeni ile hazırlanmıştır.

■ BM uluslararası belgesi.

■ İnsan hakları ihlallerinde ölüm olgularının otopsi öncesinden başlayarak, ayrıntılı

bir şekilde incelenmesini sağlayan yöntem ve kuralları tanımlamaktadır.

29
 İSTANBUL PROTOKOLÜ
İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili
Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi İçin Kılavuz

 15 ülke

 40 örgüt veya kurumu temsil eden;

• Hukuk, sağlık ve insan hakları alanında çalışan
• 75’den fazla uzman

 Adli tıp uzmanları, hekimler, psikologlar, insan hakları gözlemcileri ve avukatların

ortak çalışması
30
■ Minnesota Otopsi Protokolü; Ölenlerde işkence izleri

■ İstanbul Protokolü; Canlılarda işkence izleri

■ Bu protokoller, uygun olmayan otopsi ve muayenelerle işkence izlerinin atlanmasını ve

gizlenmesini önemli ölçüde engellemiştir.

■ Bu protokollere uyulmaması  Hekim görevini tam yapmamış - eksik iş yapmış sayılacak -

AİHM’de dava konusu

■ Avukatlar  Mağdurların haklarını koruyabilmek için her iki protokolün esaslarını bilmeli.

31
 İşkence ile ilgili sorumluluk

1- Olası yaralanmaları ve tacizi değerlendirmek,

2- Bedensel ve ruhsal kanıtları belgelemek,

3- Bulgularla iddiaların ve uygulandığı belirtilen işkence yöntemlerinin yol açacağı etkilerin

tutarlılığını değerlendirmek,

4- Bulguların uzman yorumlarını adli-tıbbi değerlendirmelerde kullanmak,

5- Olası nedenlerle ilgili uzman görüşlerini sığınma başvurularında, ceza davalarında ve medeni
hukuk işlemlerinde değerlendirmek,

6- Elde edilen bilgileri, işkence için veri toplama ve ileride belgelendirmeyi güçlendirmek için
uygun biçimde kullanmak.
 Amaç ?
■ … dünyadaki tüm işkence mağdurlarının, bu kişilerin avukatlarının, insan hakları
aktivistlerinin ve gerçeği arayan hakim ve savcıların başvuracakları Birleşmiş
Milletler patentli hukuki ve tıbbi bir kılavuzdur.

■ Bu kılavuz, devletlerin bireyleri işkenceden korumanın en temel unsurlarından

birine yani etkili belgelendirme konusuna eğilmesini sağlamak amacıyla
geliştirilmiştir.

33
 Amaç ?
■ İşkence ve kötü muamelenin araştırılması ve dokümantasyonu için
uluslararası minimum standartları oluşturmak

■ Referans veya dayanak noktası olmak

■ Devletlerin bireylerin koruyabilmesini sağlamak,

■ Bilimsel kanıtları ortaya çıkarmak

■ Mağdurların savunma konularına ışık tutmak

■ Farkındalık – İş birliği

34
 Bölümler
■ I. KONUYLA İLGİLİ ULUSLARARASI HUKUK STANDARTLARI

■ II. KONUYLA İLGİLİ ETİK DEĞER VE KURALLAR

■ III. İŞKENCENİN HUKUKİ AÇIDAN SORUŞTURULMASI

■ IV. GÖRÜŞME İLE İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRMELER

■ V. İŞKENCENİN FİZİKSEL DELİLLERİ

■ VI. İŞKENCENİN PSİKOLOJİK KANITLARI

■ EKLER
35
 Gözaltındakilerin fiziki ve ruhsal sağlıklarını korumak sağlık
çalışanlarının ahlaki bir görevi…

Sağlık çalışanlarının tıbbi bilgi ve yeteneklerini, kişilerin

uluslararası platformlarda dile getirilen haklarını çiğneyecek bir şekilde
kullanmaları özellikle yasaktır…

■ Mahpus ve Alıkonulan Kişilerin İşkence ve diğer Zalimane, İnsanlıkdışı veya Aşağılayıcı

Muamele ve Cezalardan Korunmasında Sağlık Çalışanlarının özellikle Hekimlerin Rolüne
İlişkin Tıbbi Etik İlkeleri

36
1. Görüşme koşulları

2. Muayene
a. Öykü

b. Fiziksel ve psikolojik muayene

c. Tetkikler

3. Raporlama

37
1. GÖRÜŞME KOŞULLARI

 Savcının veya mahkemenin yazılı resmi talebi

 Savcının yazılı emri ile talep edilmediği takdirde;
 Kolluk güçlerinin tıbbi değerlendirme talepleri

38
 1. GÖRÜŞME KOŞULLARI

• Mahremiyet

• Polis ya da diğer kolluk kuvvetleri

• Güvenlik görevlileri
• Diğer hükümet görevlileri
• Mahkum/hasta

• Hekimin kontrolünde özel olarak

39
1. GÖRÜŞME KOŞULLARI

Primum non nocere, secundum cavere, tertium sanare…

 …ciddi bir güvenlik riski oluşturduğu yönünde ikna edici bir

delili olduğunu düşünüyorsa…

40
1. GÖRÜŞME KOŞULLARI

■ Güvenli ve rahat bir ortam

■ Yeterli zaman
■ Gerekirse ikinci ve mümkünse üçüncü görüşme

«Kişinin muayeneyi reddetme hakkı vardır. Bu gibi durumlarda

hekim kişinin muayeneyi ret nedenlerini belgelemelidir. Daha da
önemlisi eğer kişi tutuklu ise, rapor tutuklunun avukatı ve diğer bir
sağlık görevlisi tarafından imzalanmalıdır.»
41
1. GÖRÜŞME KOŞULLARI

 Kişinin adı ve muayene sırasında muayenehanede yer alan

kişilerin adları

 Muayenenin tam saati ve tarihi, yeri, muayenenin yapıldığı

kurumun niteliği ve adresi (örn. Gözaltı merkezi, klinik, ev vb.)

 Kişinin muayene edildiği sıradaki durumu ve konuyla ilgili diğer

bilgiler

42
 1. GÖRÜŞME KOŞULLARI

 Detaylı bir işkence öyküsü

 Dikkatli ve sistematik bir fizik muayene
 Dört dörtlük bir psikolojik değerlendirme için zaman ayırma

Bu üç majör bileşenden herhangi birindeki eksiklik, işkence iddiasının tıbbi

soruşturmasında ciddi yetersizliklere yol açabilir.

43
 2. MUAYENE
• Öykü
 Aydınlatılmış onam(!)
 Yapıldığı iddia edilen işkence ya da kötü muamele yöntemleri
(kronolojik)
 İşkence ya da kötü muamelenin yapıldığı iddia edilen zaman ile fiziksel
ve psikolojik semptomlara ilişkin tüm şikayetlerini de içeren öyküsünün
ayrıntılı tutanağı

44
 2. MUAYENE

• Öykü
 Daha önceki tıbbi, cerrahi ve psikolojik sorunlar
 Gözaltına alınmadan önceki herhangi bir yaralanma öyküsü
 Yönlendirici sorular
 Görüşmeyi, gözaltı süresince yaşanan olayları kronolojik sırayla, açık
uçlu aktarılacak biçimde yapılandırma
 Yakınmalar fiziksel bulgularla bağlantılı olsun ya da olmasın mutlaka
kaydedilmeli
45
 2. MUAYENE

• Klinik muayenede gözlemlenen,

• Gerekli tanı koydurucu testler
• Mümkün olduğu durumlarda tüm yaraların renkli
fotoğraflarını da içeren;
«Tüm fiziksel ve psikolojik bulguların kaydı»

46
 2. MUAYENE
• Fotoğraf Çekimi
 Muayeneyi gerçekleştiren hekimin kendini koruması
 Kişinin vücudunda herhangi bir lezyon yoksa, adli soruşturma açısından
lezyon olmadığının belgelenmesi
 Elbette hem tıbbi muayene, hem de fotoğraf çekimi sırasında, kişinin
fotoğraflama konusunda bilgilendirilip onamının alınması esastır.
 Kişi fotoğrafının çekilmesini reddederse, bu durum, imzası alınarak
belgelenmelidir.
47
 2. MUAYENE

• Hekim ve Tercüman cinsiyeti?

• Görüşmenin denetimi kimde olmalı?
• Giysi?
• Vücut diyagramları üzerinde işaretlenmeli

48
Muayene odası mümkün olduğunca muayene için yeterli ışıklandırılmalı
ve tıbbi malzeme ile donatılmalıdır.

Eksiklikler raporda belirtilmelidir.

Elektrik şoku veya künt travma gibi bazı işkence biçimlerinde başlangıçta
gözlenebilir bulgular olmayabilir. Fakat kontrol muayenelerinde bulgu
saptanabilir.

49
 2. MUAYENE
• Psikolojik Kanıtlar
 Uyumluluk derecesi
 İşkence gören herkeste tanı konulabilir bir ruhsal hastalık
 İşkence ile ilişkili ana psikiyatrik bozukluklar:
 Travma sonrası stres bozukluğu
 Majör depresyon
 Tanısal sınıflandırmalar:
 Yaygın anksiyete bozukluğu
 Panik bozukluk
 Akut stres bozukluğu
 Somatoform bozukluklar
 Bipolar bozukluk

50
 2. MUAYENE
İşkence, değişik düzeylerde beyin hasarına yol açan fiziksel travmaya
da sebep olabilir:

 Kafaya alınan darbeler

 Havasız bırakma
 Uzun dönemli beslenme bozukluğu

Tıbbi muayenede kolayca saptanamayan uzun dönemli nörolojik ve

nöropsikolojik sonuçlar

Görüntüleme yöntemleriyle saptanamayan bütün beyin hasarı olgularında olduğu

gibi,
Hasarı belgelemek için tek güvenilir yöntem: Nöropsikolojik değerlendirme ve
testler
51
 2. MUAYENE
Nöropsikolojik değerlendirme;

– Beyin hasarı (Hafif ve orta düzeyde uzun dönemli beyin hasarlarına yol açan
kapalı kafa yaralanmaları)

– Travma sonrası stres bozukluğu ve ek olarak TSSB ile ilişkili tanılar

– Dikkat, konsantrasyon ve kısa dönemli hafıza sorunları

Dalgalanma gösteriyorsa ve bu değişkenlik anksiyete ve depresyon düzeyleriyle bir

ilişki içindeyse, o zaman TSSB olması muhtemel.

– Öte yandan, eğer şikayetler kronikse, dalgalanma arz etmiyorsa ve aile üyeleri
tarafından doğrulanıyorsa, ilk anda kafa travması öyküsü bulunmasa bile beyin
hasarını bir olasılık olarak hesaba katmak gerekir.
52
 3. RAPORLAMA

• Fiziksel ve psikolojik bulguların olası işkence ve kötü muameleyle muhtemel

ilişkisinin yorumlanması

• Gerekli tüm tıbbi ve psikolojik tedavi ve/veya daha sonra muayene yapılması
için öneriler

• Özel terimler kullanmaktan kaçınılmalı, sıradan insanların anlayabilmesi için

tıbbi terimlerin hepsi açıkça tarif edilmesi
53
 3. RAPORLAMA

Mümkünse her lezyon için ve lezyonların tüm özellikleri için, hastanın yaptığı

ilişkilendirme ile kendi saptadığı bulguların uyumluluk derecesini belirtmelidir.

İşkence öyküsünün doğruluğunu belirlerken tek tek lezyonların uyumluluğu değil,

tüm bulguların birlikte değerlendirilmesi önemlidir.

54
 3. RAPORLAMA
Genellikle kullanılan deyimler:

Uyumlu değil: Lezyon tarif edilen travma sonucu oluşmuş olamaz.

Uyumlu: Lezyon tarif edilen travma sonucu oluşmuş olabilir. Ancak bulgu spesifik

değildir, muhtemel birçok nedeni daha olabilir.

Yüksek derecede uyumlu: Lezyon tarif edilen travma sonucu oluşmuş olabilir.

Ancak birkaç muhtemel neden daha vardır.

Tipik: Genellikle bu tip travmalarda görülür. Ancak diğer nedenler de olabilir.

Tanı koydurucu: Bu görünüm tanımlanan travmadan başka şekilde oluşamaz.

55
 3. RAPORLAMA
Raporda;
• Muayeneyi yapanların kimlikleri açıkça belirtilmeli.

• Rapor bu kişiler tarafından imzalanmalıdır.

 Rapor, uygun olduğu durumlarda, işkence ya da kötü muamele

iddialarını soruşturmakla sorumlu yetkili makama yazılı olarak
sunulmalıdır.

 3 nüsha:
Doğrudan raporu talep eden kişi (genellikle savcı)
Tutuklu/Vekili
Hekim 56
 3. RAPORLAMA

 Rapor, kişinin onayı ya da böyle bir transfer emri verme yetkisi

bulunan bir mahkemenin yetki vermesi istisna olmak koşuluyla,
BAŞKA HİÇ KİMSEYE SUNULMAMALIDIR.

 Raporlar bağımsızlık ve gizlilik konularına özen gösterilerek ilgili

kurumlara gönderilmelidir.

 İlgili?
57
 3. RAPORLAMA
İşkence Yöntemleri
1) Künt travma (Falaka=bastinado, telefona)

2) Pozisyon işkencesi

3) Yanıklar

4) Elektrik şoku

5) Soluksuz bırakma (ıslak ve kuru submarine).

6) Ezilmeye bağlı yaralanmalar

7) Delici yaralanmalar

8) Kimyasal maddelere maruz bırakma

9) Cinsel

10) Tıbbi: Parmak, kol/bacağın kesilmesi, organların çıkarılması

 İşkence Yöntemleri
11) Farmakolojik işkence

12) Yoksun bırakma: fiziksel ihtiyaçlardan ve toplumsal temastan yoksun bırakma.

13) Tutukluluk koşullarının zorlaştırılması

14) Aşağılamalar

15) Tehditler

16) Hayvan saldırısı

17) Tabuların ihlali

18) Davranışsal baskı: başkalarına ve mala zarar vermeye zorlama

19) Başkalarına yapılan işkenceye tanık olmaya zorlama

 İşkence Yöntemleri Listesi

Bu liste;

■ Araştırmacılar için model yada ölçek değil, sadece yol göstericidir.

■ Oluşan klinik tablonun bütünü, listedeki her bir yöntemin yol açtığı lezyonların
toplamından fazla olabilir.

■ Fiziksel ve psikolojik işkence ayrımı çok doğru bir yaklaşım değildir.

Örneğin; cinsel işkence, hem fiziksel hem de psikolojik belirtilere yol açabilir.
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
1. KABA DAYAK

 Akut lezyonlar genellikle karakteristik özellikler gösterir.

 Lezyonların çoğu 6 hafta içinde ya hiç iz bırakmadan ya da travmaya özgü
olmayan bir iz bırakarak iyileştiğinden, lezyonların akut dönemi ve bunların
iyileşene kadarki değişimlerini anlatan tipik bir öykü, işkence iddiasını
destekleyen tek dayanak olabilir.

61
 Bazen ilk muayenede bulgu olmayabilir. Muayene tekrarlanmalı!

 Vücudun alışılmadık bölgelerinde rastlanan asimetrik nedbeler ve yaygın

nedbe dağılımı, bu nedbelerin kasten yapıldığını düşündürür.

62
Telofono
• Avuç içiyle bir ya da iki kulağa birden sert tokat vurma
• Kulak kanalı içindeki basınç aniden yükselir ve kulak zarı yırtılır.

63
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
2. FALAKA (Falanga, bastinado)

 Cop, uzun çubuk, benzeri cisim

 Ayağa, nadiren ellere ve kalçalara
 Erken dönemde ayakta şişlik ve diğer cilt-yumuşak doku lezyonları
 Kas nekrozu (erimesi), damar tıkanıklığı
 Nadiren ayaklarda kalıcı deformite (şekil bozukluğu), ayak kemiklerinde kırıklar
 Kronik sakatlık, güç ve ağrılı yürüme, ayak kemiklerinde fiksasyon (spastik) veya
artmış hareket
 Ayakta ağrı, hassasiyet

64
■ Ayak tabanında falakaya bağlı ekimoz.
65
İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
3. ASKI

66
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
4. DİĞER POZİSYONEL İŞKENCELER

Kafes ya da kutu içinde uzun süre hareketsiz tutma

Tekerlek işkencesi
67
İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
5. ELEKTRİK

68
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
5. ELEKTRİK

 Elektrik akımı iki elektrod arasındaki en kısa yoldan gider. Elektrik akımı
uygulandığında semptomlar bu özelliğe bağlı olarak oluşur.

 Örneğin; eğer elektrodlar sağ ayağın parmaklarına ve genital bölgeye yerleştirilirse, sağ
ayak ve uyluk kaslarında ağrı, kas kontraksiyonu ve kramp, genital bölgede de çok
ıstırap veren ağrı olacaktır. Elektrik akımının izlediği tüm hat boyunca tüm kaslar
tetanik olarak kontrakte olacağı için elektrik akımı biraz yüksek olsa omuz çıkığı,
lomber ve servikal radikülopatiler görülebilir.

69
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
6. BOĞMA

 Boğulmaya ramak kalana kadar havasız bırakmak, giderek daha yaygın kullanılan bir
işkence yöntemidir.
 Genellikle hiçbir iz bırakmaz ve kurban eski sağlığına hızla kavuşur.
 «Submarino»

 “Kuru submarino”

 “Islak submarino”

70
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
7. CİNSEL SALDIRI VE CİNSEL İŞKENCE

 Ek onam(!)

 Cinsiyet(!)

 En son genital bölge muayenesi(!)

 Genital lezyonların minimal olduğu durumlarda vücudun diğer taraflarında

saptanan lezyonlar cinsel saldırının en önemli delili olabilirler.

 Cinsel saldırıdan hemen sonra yapılan muayenelerde bile, kadın genital

organlarında teşhis edilebilen hasar oranı %50’nin altındadır. Kadın ve
erkeklerde anal bölgeye yönelik saldırılardan hemen sonra yapılan
muayenelerde lezyon saptanan olgu oranı %30’dan daha azdır.
71
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
8. SOĞUĞA MARUZ BIRAKMA

■ Soğuk zeminde yatırma, soğuk su dökme, çıplak bırakarak soğuğa maruz bırakma

■ Cilt lezyonları nadiren görülür.

■ Ancak gangren ve doku nekrozu geliştiğinde cilt lezyonları görülebilir. Bu lezyonlar

bazen ekstremite ampütasyonları ile sonuçlanabilir.

■ Enfeksiyon (?)

72
 İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
9. YAKMA VE SİGARA SÖNDÜRME İŞKENCESİ

■ Sigara yanığı genellikle; 5-10 mm genişliğinde, dairesel ya da

oval, maküler, hiper veya hipopigmente merkezi, hiperpigmente
çevresi olan ve göreceli olarak çevresi ayırt edilemeyen
nedbeler oluşturur.

 Sigara söndürmeye bağlı olarak işkenceden sonraki 7. günde, etrafı hiperemik, cilt
yüzeyinden kısmen çöküklük gösteren 0,6 cm çapında dairesel lezyon görülmektedir.

73
İŞKENCENİN FİZİKSEL BULGULARI
10. HAYVANLARIN İŞKENCE AMAÇLI KULLANIMI

74
Çeşitli alet yaralanmaları
(Ezme, kesme vb.)

75
 TANISAL İNCELEMELER
 Radyoloji:
• Rutin Radyografi
• Radyoizotopik sintigrafi
• Bilgisayarlı Tomografi
• Manyetik Rezonans Görüntüleme
• Ultrasonografi

76
77
 “Hekimlerin işkenceye katılımı” kavramı:

1-) İşkencenin etkinliğinin artırılması amacıyla,

. Kişinin yaşamını sürdürmesinin sağlanması

. İşkencenin örtbas edilmesinin sağlanması,

. Gözaltı süresi bitinceye kadar iyileştirmenin sağlanması.

2-) Hastayı uygun koşullarda muayene etmemek,

3-) Eksik-yanlış rapor düzenlemek.

İşkence iddiası nedeniyle değerlendirilen
bir olgunun öyküsü
« Gece yarısı misafir bulunduğu eve gelen polislerce göz altına alındığı, daha sonra …

Emniyet binasının 3. katında bir hafta boyunca göz altında tutulduğu, 3. katta 30-40m.lik bir

koridor olduğu, bu koridora hücre şeklinde 5 adet nezarethane açıldığı, bu koridora açılan

başka bir holün ötesinde ise işkence odası bulunduğu, bu işkence odasına göz altında kaldığı

süre boyunca gözü kapalı bir şekilde getirildiği, burada aynı anda diğer arkadaşlarına da

işkence yapıldığı, işkence seslerinin derinden geldiği, burada beton soğuk zemine oturtulup 7

gün bu şekilde bekletildikleri, bu olayın kendisini derinden sarstığı, arkadaşlarının bu haline

çok üzüldüğü,
göz altındaki 2. günün akşamı işkence holündeki kalorifer peteğine ellerinden kelepçelendiği,

gözlerinin pis bir bezle bağlandığı, gözlerinde enfeksiyon geliştiği, göz altı boyunca bu muameleye

tabi tutulduğu, sürekli aynı pozisyona zorlandığı için ellerinin ve ayaklarının uyuştuğu, bütün

vücudunda şiddetli ağrılar oluştuğu, işkenceyi uygulayanların genelde gece 01.00'den sonra

işkence aletlerini önlerinden sürüklemek suretiyle işkence odasına götürdükleri, bu şekilde

kendilerine korku saldıklarını düşündüğü, işkence odasındaki polislerden birisinin tok sesli olduğu,

doğu şivesiyle konuştuğu, kendisine "komutanım" diye hitap ettirdiği, işkenceden önce koridorda

bekletilirken de sürekli bir şekilde küfürler edilip, topuklarıyla ayak parmaklarının uçlarına

yüklenmek suretiyle kuvvetlice ezilip bağırtıldığı, testislerinin sıkıldığı ve bu hareketlerin sürekli

tekrarlandığı,
■ diz çöktürüp defalarca başına ve gözüne yumruk attıktan sonra 7-8cm kalınlığındaki bir

süngere yatırıldığı burada ellerinin ve ayaklarının gerilip bağlandığı ve bu pozisyonda da

testislerinin sıkıldığı, elleri bağlı olduğu için kendisini sakınamadığı, acı içinde yerde

kıvranıp durduğu, işkenceden sonra bu süngerin üstünden kalkamadığı, polislerin

kollarından tutarak kaldırdığı, tuvalete sürükleyerek götürüldükten sonra bir polisin

kendisine soğuk su tuttuğu, burada kasılması üzerine işkence odasından çıkartılarak hole

götürüldüğü,
■ başının ve sol gözünün şiştiği, o tarihten beri sol göz kapağında yavaş yavaş ilerleyen

ve gittikçe artan bir düşme olduğu, daha sonra 6 ay 20 gün cezaevinde kaldığı,

burada fıziksel bir şiddete maruz kalmadığı, ...., artık eskisi gibi yoğun zihinsel

faaliyet gerektirecek işleri yapamadığını» belirtti.

https://www.youtube.com/watch?v=GfMQT9Pb2vE
Ne zaman elektrik verilse
bedenimin tek bir hücresine
aydınlanıyor yurdumun
lambasız bütün evleri

Sunay Akın

86