Covid-19 Salgnyla Beklenen Deiimlere Blok
Zinciri Teknolojisinin Etkileri
Emre afak Çalar Arslan
ARGE,Teknoloji ve Ürün ARGE,Teknoloji ve Ürün
Yönetimi Departman Yönetimi Departman
HAVELSAN A.. HAVELSAN A..
Ankara, Türkiye Ankara, Türkiye
esafak@havelsan.com.tr caglara@havelsan.com.tr
Özet— Covid-19 salgn yaadmz yüzyln en önemli küresel
salk felaketlerinden ve insanln karlat en büyük
zorluklardan biri olarak kabul edilmektedir. Covid-19 salgn ksa
sürede dünyann tamamna yayld ve tüm ülkeler için salk,
ekonomik, eitim, ulam, çevresel ve sosyal zorluklar oluturdu.
Tüm ülkeler virüsün yaylmasn engellemek amacyla önlemler
ald. Virüs damlack yoluyla bulat için temas mümkün
olduunca azaltmak önemli hale geldi. Bu nedenle insanlar
ilemlerini evden çkmadan yürütmeye çalmlardr. Teknolojik
altyap evden çkmadan yürütülebilecek ilemlerin snrlarn
belirlemitir. nsanlar teknolojik imkanlar dorultusunda
çalmalarn, alverilerini, görümelerini dijital olarak
salayabilmilerdir. Teknolojik altyap bu süreçte ülkelerin
salgn yönetmesinde ve insanlarn ihtiyaçlarn
karlayabilmesinde önemli rol oynamtr. Ülkeler teknolojik
kabiliyetleri sayesinde vatandalarnn salgn döneminde dijital
olarak ilem yapabilmesine olanak vermitir. Covid-19 salgn
dünyada birçok sektör ve i modelini etkileyecektir. Yeni
teknolojilerin hayatmza girme sürecini hzlandrmas
beklenmektedir. Blok zinciri potansiyel olarak bu yeni
teknolojilerden biridir. Blok zinciri teknolojisi Covid-19 salgnnn
etkisi ile yeniden tasarlanacak dünyada birçok sektörü
dönütürme potansiyeline sahiptir. Yaplan çalmada Covid-19
salgn ile dünyada yaanacak deiimin etkisi ile gelitirilebilecek
blok zinciri uygulamalar ve bu uygulamalarn getirecei yeni i
modelleri incelenmitir. Kripto para, dijital kimlik, tedarik zinciri
yönetimi, salk kaytlarnn yönetimi, enerji datm ve ticareti
konular salgnn etkisi ile birlikte önemli hale gelecek muhtemel
blok zinciri uygulamalardr. Bu uygulamalarn gelitirilmesi
ülkelerin dijital dönüüm çalmalarn tamamlamasna katk
salayarak verimlilii artracaktr. Bunun yannda teknolojik
altyapnn gelitirilmesi ile afet, salgn gibi ulusal güvenlii tehdit
eden olaan d durumlarda ülkelerin süreci daha iyi yönetmesi
salanabilecektir.
Keywords—Blok Zinciri, Covid-19, Covid-19 salgn, Blok
Zinciri Uygulamalar, Kripto Para, Dijital Kimlik, Tedarik Zinciri,
Salk, Enerji
I. GR
Covid-19 salgn dünyann son yüzylda yaad en büyük
krizlerden biridir. Sava, salgn gibi krizler tarih boyunca
küresel anlamda deiimlerin habercisi olmutur [1]. Bunun
nedeni ise kriz dönemlerinde küresel anlamdaki eksikler ile
tehlikelerin daha net görülmesi ve anlalabilmesidir. Covid-19
salgn da olaanüstü bir durum olduundan geleneksel
olmayan çözümler gerektirmektedir. Covid-19 salgn sonras
küresel anlamda çou alanda deiimlerin yaanmas
978-1-7281-9090-7 / 20 / $ 31.00 © 2020 IEEE
Authorized licensed use limited to: University of Gothenburg. Downloaded on December 21,2020 at 16:52:58 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
Mesut Gözütok
ARGE,Teknoloji ve Ürün
Yönetimi Departman
HAVELSAN A..
Ankara, Türkiye
MGOZUTOK@havelsan.com.tr
beklenmektedir. Bu deiim teknolojik imkanlar dorultusunda
yaplabilecektir. Bu nedenle ilerleyen yllarda hayatmza
girmesi beklenen baz yeni teknolojilerin ve çalmalarn daha
erken tarihte uygulamaya geçirilmesi beklenmektedir.
Salgn döneminde kazandmz yeni alkanlklar bu
dönüümün balangc olacaktr. Uzaktan çalma, e-ticaret
platformlarnn kullanmnn artmas, temassz ödeme,
görüntülü görüme ve uzaktan eitim gibi birçok sistem salgn
sürecinde bize yardmc olmutur. Bu sistemlerin salgn sonras
dönemde de kullanlmas beklenmektedir [2]. Salgn sürecinde
özellikle teknolojik altyap salgn sürecinin daha iyi
yönetilebilmesinde önemli faktörlerden biri olmutur. Bu
nedenle yeni dönemde mevcut süreçlerin dijital olarak
yaplabilmesinin salanmas önemli hale gelecektir.
Blok zinciri, merkezi bir depolama ve yönetimin olmad
veritabannn an tamamnda ya da ilgili taraflarda tutulduu
datk veritaban teknolojisidir. Adaki hiçbir kullanc verileri
deitiremez ya da tahrip edemez. Verilerin datk olarak
tutulmas ayn zamanda effaflk salar. Aa veri ekleme ilemi
belirlenen konsensüs algoritmas araclyla salanmaktadr
[3]. Blok zinciri Bitcoin ile popüler hale geldii için finansal
ilemler ile özdeletirilse de salk, enerji, tedarik zinciri,
tarm ve spor gibi çok çeitli alanlarda kullanlmasna yönelik
çalmalar yaplmaktadr. Blok zinciri teknolojisi getirdii
güvenlik seviyesi ve maliyetleri düürme potansiyeline sahip
olduu için yeni dönemde çalmalarn hzla artmas beklenen
önemli teknolojilerden biridir.
Covid-19 salgnnn yeni teknolojilerin günlük yaantmza
girmesi konusunda süreci hzlandrmas beklenmektedir [2].
Blok zinciri teknolojisi bu yenilikçi teknolojilerden biri olma
potansiyeline sahiptir. imdiden birçok firma Covid-19 ile
mücadele için çeitli blok zinciri çözümleri gelitirmek
amacyla çalmaktadr. Örnek olarak salgn döneminde blok
zinciri destekli Covid-19 pasaportunun gelitirilmesi için
çalmalar yaplmaya balanmtr. Guardtime, SICPA ve
OpenHealth firmalar Covid-19 salk pasaportu gelitirmek
için konsorsiyum kurmulardr. Bu konsorsiyum kiilerin
Covid-19 baklnn olup olmadnn görüntülenebilmesini
salamak için dijital salk pasaportu üzerine çalmalar
yapmaktadr [4]. Salk pasaportu ile amaç seyahate çkan
yolcularn Covid-19’a yakalanmadklarn veya bu virüse kar
baklk kazanldn kantlamaktr. Yaplan çalmada blok
zinciri uygulamalar olarak kripto para, dijital kimlik, tedarik
zinciri yönetimi, salk kaytlarnn yönetimi, enerji datm ve
ticareti konular incelenmitir.
II. BLOK ZNCR
Blok zinciri merkezi olmayan datk veritaban
teknolojisidr. Teknik olarak bütün kaytlar (bloklar) ayrlmaz
bir zincir halinde birletiren ve ilk bloktan itibaren depolayan
datk veritaban teknolojisidir [3]. Blok zincirinde veriler
bloklar halinde tutulur. Bloklar balk ve veri olmak üzere iki
ana ksmdan oluur. Bloun balk ksmnda blok numaras,
önceki bloun karma (hash) bilgisi ve bloun kendi karma
bilgisi yer almaktadr. Bloun veri ksmnda kaydedilen ilemler
(transaction) yer almaktadr. Blok zinciri teknolojisinin
salad en büyük avantaj elde edilen bilginin kesin olmas ve
deitirilememesidir. Bunun yannda çift harcama problemini
yani ayn varlnn iki kere harcanabilmesi problemini
konsensüs algoritmas sayesinde çözdüü için herhangi bir
merkeze ihtiyaç duymadan ilem yapmaya olanak vermektedir.
Konsensüs algoritmas verilerin aa nasl ekleneceinin
belirlendii yöntemdir. Blok zinciri deitirilemezlik, effaflk,
mahremiyet, dayankllk, merkezi olmayan yönetim,
ölçeklenebilirlik ve güvenlik gibi temel özellikleri
salamaktadr [3].
Deitirilemezlik, blok zincirine kaydedilen verilerin hiçbir
katlmc tarafndan deitirilememesidir. Bu özellik
sayesinde tüm verilerin tarihçesi görüntülenebilir.
effaflk, blok zinciri içerisine kaydedilen verilerin herkese
açk blok zincirinde tüm katlmclara, izinli blok zincirinde
ilgili katlmclar ile verilerin ilikilendirilerek eriim
salanmasdr. Yaplan tüm ilemler takip edilebilmektedir.
Mahremiyet, özel blok zinciri alarnn verileri PKI
yöntemiyle kullanclar ile ilikilendirilebilmesidir. Herkese
açk blok zinciri uygulamalarnda kullanclar anonim olarak
ilem yapabildikleri için mahremiyet salanmaktadr.
Dayankllk, blok zinciri sistemlerinde an kopyas datk
olarak birden fazla düümde tutulduu için sistemin sürekli
ayakta kalabilmesidir. Bitcoin sisteminde yaklak 12.000
node vardr. Bitcoin balatld 2008 ylndan itibaren hiç
durmamtr.
Merkezi Olmayan Yönetim, blok zinciri anda merkezi bir
yönetimin olmamasdr. An yönetimi konsensüs
algoritmasna göre gerçekleir. Bitcoin anda verinin blok
zinciri ana eklenebilmesi için adaki katlmclarn
yarsndan fazlasnn onay gerekmektedir.
Güvenlik, verilerin blok zinciri ana güçlü kripto
algoritmalar kullanlarak eklenmesiyle salanmaktadr.
Blok zinciri andaki veriler merkezi bir noktada tutulmad
için DDoS saldrlarna kar dayankldr.
Akll sözlemeler yazlmlarn otonom hale getirilmesini
salamaktadr. Çou blok zinciri altyaps akll sözlemeleri
destekler. Akll sözlemeler, temel kural ve standartlarn
otomatik olarak iletilmesini salayan programlardr [3]. Birden
fazla katlmc arasnda karmak deiim veya bilgi ak
olduunda ilemleri kolaylatrr. Her akll sözleme belirlenen
kurallar a içerisinde ileterek merkezi olmamaktan kaynakl
oluabilecek yönetimsel boluu giderecektir.
Authorized licensed use limited to: University of Gothenburg. Downloaded on December 21,2020 at 16:52:58 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
III. BLOK ZNCR UYGULAMA GELTRME
ALTYAPILARI
Blok zinciri teknolojisinin çeitli sektörlerde
uygulanabilmesi için altyap çalmalar yaplmaktadr.
Hyperledger, Ethereum, Corda, Multichain ve Quorum yaygn
olarak kullanlan blok zinciri uygulama gelitirme
platformlardr.
Ethereum, herkesin blok zinciri teknolojisinde çalan merkezi
olmayan uygulamalar oluturmasna ve kullanmasna izin
veren açk bir blok zinciri platformudur. Gelitirme yapmak
için C++, Python ve JavaScript dili kullanlr ve Ethereum
Sanal Makine (ESM) üzerinde gelitirilir. A çaltran bilgi
ilem gücü, tüm dünyaya yaylm düümler tarafndan salanr
[5]. Ethereum sanal birimine sahiptir ve gelitiricilere bu para
birimini kullanmaya zorlar. Ethereum'da merkezi bir yönetim
yoktur, herkes aa katlabilir. Ayrca yazma ve okuma
ilemlerini de yapabilir. Sistemdeki aktörler bilinmemektedir,
yani a içinde baz kötü niyetli aktörler olabilir. Ethereum, PoS
fikir birlii algoritmasnda çalan, izinsiz, açk kaynakl bir
blok zinciri platformudur. Konsensüs algoritmasna katlan
katlmclar kstlanmamtr ve bu durum a için
ölçeklenebilirlik sorunlarna yol açar.
Hyperledger, sektörler aras blok zinciri uygulamalar
gelitirmek için oluturulmu açk kaynak kodlu bir altyapdr.
Hyperledger Java veya Go dilinde gelitirme yaplabilmesine
olanak vermektedir. A çaltran bilgi ilem gücü, izin verilen
düümler tarafndan salanr. Hyperledger, blok zinciri
mimarisinin tüm özelliklerini, veri gizliliini, bilgi paylamn,
deimezlii salar. lemlerin kaydn tüm aa göstermek
yerine, ilgili taraflar içinde kalmasn salar. Bankaclk ve
salk hizmetlerinden tedarik zincirlerine kadar çeitli
sektörlerde kullanlabilen modüler ve geniletilebilir bir
mimariye sahiptir [6].
Corda daha çok finansal ilemlerde kullanlan blok zinciri
altyapsdr. Kotlin dili kullanlarak gelitirilmitir. Farkl
sektörler için kullanm kstldr. Büyük oranda finansal
ilemlere odaklanmtr. irketler arasnda, küresel bir sistem
deil, bireysel anlamalar düzeyinde mutabakat salamak
amaçlanmaktadr. Düzenleyici ve denetleyici noter
düümlerinin dahil edilmesini desteklemektedir. lemleri
yalnzca ilem taraflar arasnda dorulamaktadr [7]. Anlama
dahilindeki verilere, ilgili taraflar dnda eriim kstlanmtr.
Corda’nn kripto para birimi yoktur ancak gelecekte
desteklenebilmesi için çalmalar yaplmaktadr.
Multichain, Bitcoin blok zincirinde sert çatal (fork) ilemi
uygulanarak gelitirilen blok zinciri altyapsdr. Bitcoin’de
kullanlan mimarinin büyük bir ksmna sahiptir. Herkese açk
yapda olan Bitcoin’den farkl olarak izinli blok zinciri
yapsndadr. Bitcoin’de a dorulayan madenciler herhangi
bir kullanc olabilirken Multichain blok zinciri altyapsnda
ada yalnzca izin verilen düümler madencilik
yapabilmektedir [8]. Multichain genellikle finansal ilemlerde
kullanlan blok zinciri platformudur. Multichain, ilgili
taraflarn aa dahil edilebilmesi salanmaktadr. zinli bir blok
zinciri olduu için daha çok mahremiyeti korumaya
odaklanmaktadr. Multicurrency isimli kripto paraya sahiptir.
Quorum, JPMorgan tarafndan oluturulan açk kaynak blok
zinciri platformudur. Blok zinciri a herkese açk deildir bu
nedenle verileri ilgili taraflar görüntüleyebilmektedir. Bu
özellikle verilerin doruluu ifreli olarak üçüncü dahiller
tarafndan kontrol edilebilir [9]. Hyperledger blok zinciri ile
ayn olan oylamaya dayal konsensüs algoritmasn destekler.
(BFT, RAFT). zinli bir blok zinciridir. Quorum, blok zinciri
an tam olarak koruyarak deimezlik, dorulanabilirlik ve
verilerin izlenebilirliini salar. Quorum akll sözlemeleri
desteklemektedir. Akll sözlemeleri programlamak için
Solidty dilini kullanr. Akll sözlemeler özel olarak
oluturulduktan sonra herkese açk hale getirilemez. Ayn
ekilde herkese açk akll sözlemeler de özel sözleme olarak
deitirilemez. Saniyedeki ilem says 100 ile 140 arasnda
deimektedir [9].
IV. COVID-19 SONRASI YEN DÖNEMDE BLOK ZNCR
UYGULAMALARI
A. Kripto Para
Kripto para merkezi olmayan ve dünyann her yerinden
kolayca eriilerek aracsz ilem yaplmasn salayan dijital
para sistemidir. Kripto paralarn kontrolü tamamen
kullanclarn elindedir ve hiçbir ekilde müdahale edilemez.
Kripto paralar kullanlarak düük maliyetle ve anonim olarak
anlk fon transferi yaplabilmektedir [10]. Kripto paralar blok
zinciri teknolojisi kullanlarak gelitirilmitir. Hayata geçirilen
ilk blok zinciri uygulamas olan Bitcoin protokolü blok zinciri
üzerine ina edilmitir. Mevcut parasal sistemler merkezi
otoritelerin kontrolündedir. 2008 ylnda yaanan ekonomik kriz
ve merkezi otoritelerin verdii kötü ekonomik kararlar
nedeniyle merkezi otoritelerin kontrolünde olmayan Bitcoin
kripto paras gelitirilmitir. Covid-19 salgn ile ekonomide
2008 ylnda yaanan ekonomik krizden daha büyük ekonomik
problemlerin yaanaca tahmin edilmektedir. 2008 ylnda
yaanan ekonomik krize benzer olarak Covid-19 salgnn
ekonomi üzerindeki olumsuz etkileri kripto paralarn
gelitirilmesini ve yaygn olarak kullanlmasn hzlandrabilir.
Salgn döneminde kripto para alm ileminin artmas bu
durumun en önemli göstergesidir [10]. Bitcoin, blok zinciri
ana veri eklenme sürecinde madencilik ilemini yapan
madencilere verilen ödül parasdr. Madenciler gittikçe artan
ilem gücü gerektiren hash bulma problemini çözmektedir.
Kripto paralar sanal dünyada kriptografik yöntemlerle
üretilebilecei gibi gerçek dünyadaki herhangi bir varln fiyat
ile endekslenebilir. Örnein altnn gramna endeksli kripto para
üretilebilmektedir. Kripto para konusunda devletler ve finans
otoriteleri tarafndan yaplan çalmalar deneysel olarak kalsa da
salgnn etkisi ile yaanacak deiim karsnda dönüüm
kaçnlmaz hale gelecektir. Tamamen kripto para sistemine
geçmek istemeyen ülkeler merkez bankalarnn kontrolündeki
para ile bamsz kripto para olmak üzere çoklu para sistemine
geçebilecektir. Bu sayede vatandalar tercihlerine göre
istedikleri para birimini kullanabilecektir. Teknoloji
irketlerinin kripto para konusuna öncülük etmeleri gelecekte
parann üretimi ve yönetimi konusunda gereklidir. Gelecekte
para konusunda teknoloji firmalarnn öncü olmas
beklenmektedir. Özellikle Çin’de gerçekleen ödemelerin
%60’nn Alipay ve Wechat üzerinden gerçeklemesi bu
durumun en önemli göstergesidir. Günlük yaammzda sklkla
Authorized licensed use limited to: University of Gothenburg. Downloaded on December 21,2020 at 16:52:58 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
kullandmz sosyal medya platfromlar da kendi kripto
paralarn gelitirmek için çalmalar yapmaya balamtr.
Facebook, Libra adnda kripto para sisteminin gelitirilmesi ve
küresel olarak kullanlabilmesi üzerine çalmalar yapmaktadr
[11].
B. Dijital Kimlik
Kimlik, bireylerin kim olduunu kantlamak için
kullanlabilecek herhangi bir belgedir. Günlük yaantmzda
kimlik dorulamas yapmak için çou kez kimlik bilgilerimizi
paylayoruz. Paylalan kimlik bilgilerinin kiinin istei dnda
saklanmas, ilenmesi ve paylalmas kiisel verilerin ihlaline
neden olmaktadr. Sanal dünyada ise tamamen kabul görmü bir
kimlik yoktur. Çok çeitli ve verimli olmayan kimlik dorulama
seçenekleri kullanlmaktadr. Mevcut durumun iyiletirilmesi
amacyla hem gerçek hem de sanal dünyada kullanlabilecek
dijital kimlik sistemi üzerine çalmalar yaplmaktadr. Dijital
kimlik, bir kiinin kim olduunu kantlamak için
kullanlabilecek dijital belgedir. Dijital kimlik sistemi, kimlik
ve bilgi dorulama ileminin yaplmasn salayan sistemdir.
Kimlik dorulamann yannda dijital kimlik sistemi bilgi teyidi
için de kullanlabilmektedir. Kullanclar dijital kimlikleri ve
verileri üzerinde tam kontrol sahibi olacaktr. Dijital kimlik
sisteminde dorulama ilemi istee bal olarak veri paylam
ile veya veri paylam olmadan yaplabilmektedir [12]. Dijital
kimlik ile gerçek ve sanal dünyada veri paylam olmadan
kimlik dorulama ilemi salanabilecektir. Dijital kimlik
sisteminin gelitirilmesi için blok zinciri teknolojisi
kullanlmaktadr. Dijital kimlik sistemi içerisinde kullanclarn
dijital kimlikleri ve bilgileri dijital cüzdan içerisinde
saklanacaktr [12]. Bu sayede birçok kart veya belge tamaya
gerek kalmayacaktr. Vatandalk kartmz, banka kartlarmz,
diplomalarmz, sertifikalarmz, ehliyet, pasaport gibi
belgelerimiz dijital kimlik sistemindeki dijital cüzdanmz
içerisinde yer alacaktr. Türkiye, Kanada, ngiltere, ABD ve
birçok ülkede dijital kimlik üzerine çalmalar yaplmaktadr.
sviçre’nin Zug kentinde dijital kimlik sistemi aktif olarak
kullanlmaya balanmtr [13]. Dijital kimlik kullanlarak akll
cihazlarn da kimliklendirilebilmesi salanabilecektir.
Günümüzde milyarlarca cihaz aa baldr ve birbirleriyle
etkileim halindedir. Akll cihazlar dijital kimlik ile kontrol
edilebilirler ve birbirleri arasnda aracsz olarak güvenli iletiim
kurabileceklerdir. Dijital kimlik ile cihazlarn
kimliklendirilmesi sayesinde cihazlarn orjinalliinin de kontrol
edilebilmesi salanabilecektir. Covid-19 salgnnnn etkisi ile
birçok ülkenin dijital dönüüm çalmalarna hz vermesi
beklenmektedir [2]. Dijital dönüümde tüm bileenleri etkileyen
ortak nokta kimlik dorulamasdr. Dijital kimlik tüm kimlik
dorulama sistemlerini belirli bir standartta birletirme
potansiyeline sahip olduu için önemlidir.
C. Tedarik Zinciri Yönetimi
Tedarik zinciri yönetimi blok zinciri projelerinin
younlat önemli alanlardan biridir. Tedarik zincirlerinin
daha alternatifli bir yapda olmas gereklilii salgn döneminde
daha net görülmütür [14]. Taraf saysnn fazla olmas ve
tedarik zinciri süreçlerinin sonucunda bir uzlamaya varlmas
blok zinciri teknolojisinin kullanlmas için uygundur. çerisine
kaydedilen verilerin yüksek güvenlik ile tutulmas ve verilerin
deitirilemezliinin blok zinciri ile salanmas tedarik
zincirlerinin güvenilirliini artrmaktadr. Covid-19 sonras
tedarik zincirleri çok büyük ölçüde zarar görmütür [14].
Manuel olarak yürütülen süreçler insanlarn evden çkamamas
nedeniyle sürdürülememitir. Bu süreçlerin mevcut yöntemde
kat üzerinden iletilmesi tedarik zinciri süreçlerinin
yönetilmesini zorlatrmaktadr. lemlerin dijital ortam
üzerinden güvenli olarak yaplmas ve süreçlerin tüm
aamalarn effaf olarak görüntülenebilmesi blok zinciri
teknolojisini kullanlarak gerçekletirilebilmektedir [14]. Bu
yöntem ile sahte ürünlerin de piyasada dolamas
engellenecektir. Kaçak ürünlerin satnn engellenmesi
vatandalarn haklarn korurken ülkelerin vergi kaybnn
önlenmesini de salayacaktr. Salgn döneminden salk
ekipmanlarna ihtiyaç çok daha artmtr. Talebin artmas
nedeniyle kaçak ve sahte ürünlerin dolam artmtr.
Tüketiciler bu süreçte alacaklar ürünlerin sahte olup
olmadn teyit edememilerdir. Blok zinciri altyaps
kullanlarak tüketiciler tarafndan ürünlerin tarihçesi
görüntülenebilecek ve sahte ürünlerin dolam
engellenebilecektir. Küresel anlamda düünüldüünde
gelecekte ülkeler ithal ettii tüm ürünlerin tarihçesini bu
farkndalk ile görüntülemek isteyeceklerdir. TradeLens, IBM
ve Maersk ortaklyla gelitirilen blok zinciri altyaps ile
gelitirilmi tedarik zinciri yönetim ve takip platformudur [15].
Maersk, müterilerinin tedarik zincirlerinin gerçeklemesini
salayan küresel lider olan lojistik irketidir. IBM ise,
Hyperledger Fabric ve Stellar blok zinciri projelerinin
gelitirilmesi için çalan geni ölçekli teknoloji irketidir.
TradeLens ile tedarik zincirindeki süreçlerin dijital olarak
gerçekletirilmesi ve takip edilebilmesi salanmaktadr.
D. Salk Kaytlarnn Yönetimi
Covid-19 salgn salk sektöründeki mevcut sistemin yanl
yere odaklandnn anlalmasn salamtr. Ülkeler salk
yatrmlarnn büyük bir ksmn insanlar hasta olduktan
sonrasna göre yapmlardr. Ancak önleyici salk çözümleri ile
insanlar hasta olmadan erken aamalar için salk çözümleri
gelitirmelidir. Hastalklarn engellenmesi veya erken aamada
tehis edilmesinin salanmas insanlarn yaam standartlarnn
yükselmesini salayarak hastaneler üzerindeki yükün de
azaltlmasn salanacaktr. Önleyici salk çözümleri ile
vatandalarn salk durumlarnn sürekli olarak takip edilmesi
gereklidir. Vatandalarn salk durumlarnn sürekli takip
edilmesi sonucunda salk verilerinin miktar da artacaktr. Bu
verilerin güvenli olarak saklanmas ve klinik aratrmalar için
güvenli olarak paylalmas blok zinciri teknolojisi ile
salanabilir [16]. Salk verileri ülkelerin korumas gereken
kritik verilerdir. Bu verilerin ele geçirilmesi ülkenin ulusal
güvenlii için tehlike oluturmaktadr. Salk verileri ilaç
endüstrisi için de önemlidir. Bu nedenle salk verileri mali
kazanç elde etmek için de açk hedef haline gelmektedir. Bir
alanda geliimi salayabilecek en önemli bileen veridir.
Aratrmaclarn verileri kullanarak aratrma yapabilmeleri için
veriye sahip olmalar gereklidir. Gelien teknoloji ile birlikte
yüksek miktarda veri birikmektedir. Ancak aratrmaclarn
verilere eriimi kolay olmayabilmektedir. Blok zinciri
aratrmaclar ile veri kaynaklar arasnda veri paylam
amacyla balant salayacaktr. Salk verilerinin istenilen anda
Authorized licensed use limited to: University of Gothenburg. Downloaded on December 21,2020 at 16:52:58 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
güvenli olarak saklanmas ve paylalmas blok zinciri
teknolojisi ile salanabilir [16]. Anonimletirilmi salk
verilerinden kullanclar ve kurumlar ekonomik fayda
salayabilir. çerisinde veriyi üreten ve veriye ihtiyac olan
kurumlarn yer ald blok zinciri altyapl salk konsorsiyumu
gelitirilebilir. Böylece veriler istenilen kii ve kurumlarla
aratrma amaçl veri sahibinin izni ile güvenli olarak
paylalabilecektir. Aratrmaclar da bilimsel çalmalar için
gerekli olan verilere hzl ve güvenli olarak eriebilecektir.
Medicalchain ngiltere merkezli geni kapsaml salk blok
zinciri projesidir. çerisinde salk kurulular, aratrma
laboratuvarlar, üniversiteler, sigorta irketleri vb. dahillerin yer
ald blok zinciri altyapl salk konsorsiyumu gelitirilmitir.
Tüm salk süreçleri bu sistem üzerinden yürütülebilmektedir.
Bunun yannda kullanclarn salk verilerinin güvenlii ile bu
verilerin paylalmas salanabilmektedir [17].
E. Enerji Datm ve Ticareti
Covid-19 salgnnn etkisi ile deiim yaanmas
beklenen önemli sektörlerden biri de enerji sektörüdür.
Özellikle büyük petrol irketleri salgn döneminde en fazla
zarar gören kurulular olmulardr. Salgn öncesi dönemde
yenilenebilir enerji üretimi odakl yaklamlar giderek artmt.
Salgn ile birlikte enerji ticaretinde yenilenebilir enerji odakl
yaklamlarn daha da artmas beklenmektedir. Snrl
kaynaklarn tükenecei düünüldüünde yenilenebilir enerji
üretiminin artrlmas ülkeler için gereklidir. Bu sebeple
gelecekte yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak üretim
yapan yerel üreticilerin saysnn artmas da beklenmektedir.
Yerel enerji üreticilerinin saysnn artmas enerji datm ve
ticaretinin yapsnn da deimesine sebep olacaktr. Yerel
üreticilerin tevik edilebilmesi için üreticilerin ürettii fazla
enerjiyi anlk olarak ebekeye verebilecei enerji ticareti
platformun gelitirilmesi gerekmektedir. Yerel üretici ile
tüketici arasnda enerji alveriinin güvenli olarak
yaplabilmesi salanabilmelidir. Yerel üreticiler ile
tüketicilerin anlk olarak ticaret yapabilecei platform için blok
zinciri teknolojisi kullanlabilir. Böyle bir enerji datm ve
ticaret altyaps için enerji datm sürecinde yer alan tüm
taraflarn dahil olduu blok zinciri altyapl bir konsorsiyum
kurulabilir. Blok zinciri teknolojisinin enerji sektöründeki
kullanm; piyasa düzenleyicilerini, datclar, tüketicileri, ev
kullanclarn ve üreticileri ortak güvenilir bir enerji piyasas
ve paylam platformu üzerinde buluturacaktr [18]. Bu
platform, gerçek zamanl olarak, ihtiyaç duyulan ve tercih
edilen enerji türlerinin paylatrlmasna ve tüketimin
onaylanmasna izin verecektir. Bu platform yenilenebilir enerji
konusunda üreticiler için tevik salanm olacaktr. Ülkelerin
her yerinde bu aa katlm salanabilecei için ülke genelinde
uygulanabilecek geni kapsaml bir kalknma hamlesi olacaktr.
Blok zinciri özellikle enerji tüketicileri ve rüzgar, güne
enerjileri gibi çevreci enerjileri üreten yerel üreticiler için enerji
ticaretini anlk olarak salayabilecek bir altyap sunma
potansiyeline sahiptir. Üretilen veya satn alnan enerjinin
ölçülebilmesi için akll sayaçlarn gelitirilmesi de
salanacaktr [18]. Aktif tüketici katlm ve enerji ticareti
deitirelemez, effaf ve güvenilir akll kontratlarla
salanabilecektir. Böylesi otomatize edilmi enerji piyasas
platformlar, enerjinin anlk olarak fiyatlandrlmasn, olaanüstü durumlarla mücadelede daha güçlü konuma
enerjinin ihtiyaca uygun bir ekilde karlanmasn, tüketicinin gelecektir.
kendi enerji tüketim tercihlerini belirlemesini salayacaktr.
Talebe göre kullancy yeil enerji, hidroelektrik ya da kömür
enerjisi gibi enerjilerden hangilerinin ne oranda ve ne sklkta
kullanacan belirlemesinde etkili bir duruma getirecektir. [1]
Brooklyn Microgrid ABD merkezli LO3 enerji firmas
tarafndan gelitirilmitir. Brooklyn Microgrid, katlmclarn
aracsz enerji ticareti yapabilecei blok zinciri altyapl enerji
[2]
ticareti platformudur. Güne panelleri üzerinden kendi
kullanaca elektrik enerjisini üreten yerel üreticiler fazla
ürettii enerjiyi Brooklyn Microgrid platformu üzerinden
tüketicilere satabilmektedir [19]. Enerji ticareti akll
sözlemeler araclyla anlk olarak gerçeklemektedir. [3]
V. SONUÇ
Covid-19 salgn tüm dünyay olumsuz etkileyen, birçok [4]
insann yaamn yitirmesine neden olmakla birlikte insanlk
için yeni uyarlar veren küresel krizdir. Küreselleen dünyada
artk hiçbir yaanan olayn bölgesel kalamayaca ve
sonuçlarnn tüm dünyay etkileyecei gerçei Covid-19 salgn [5]
ile daha iyi anlalmtr. Bu nedenle her ülke geliirken ülke
snrlarna göre deil küresel düünerek yatrmlarn [6]
yapmaldr. Özellikle olaan olmayan durumlarda Covid-19
salgnnda da görüldüü gibi teknolojik altyap kritik rol
oynamaktadr. Covid-19 salgn döneminde insanlar ilemlerini [7]
teknolojik altyap sayesinde yapabilmilerdir. Ülkelerin
yaanabilecek herhangi bir soruna kar hazrlkl olabilmesi
[8]
için teknolojik altyapsn gelitirerek dijital dönüümünü
tamamlamas gereklidir. Covid-19 salgnnda ülkelerin
mücadele gücü teknolojik altyaplarnn gelimilik oranyla
doru orantl olarak farkllk göstermitir. Teknolojik altyaps
güçlü ülkeler salgn sürecinin yönetimini daha iyi [9]
yapabilmilerdir. Ülkeler teknolojik kabiliyetleri sayesinde
vatandalarnn salgn döneminde dijital olarak ilem
yapabilmesine olanak vermitir. Bu nedenle ülkelerin Covid-
19 salgnn etkisi ile teknolojik altyaplarn güçlendirmek için [10]
çalmalarna hz vermesi beklenmektedir. Covid-19 özellikle
ilerleyen yllarda hayatmza girmesi beklenen yeni
teknolojilerin geliimlerini hzlandracaktr. Blok zinciri yeni
[11]
nesil teknolojiler arasnda yer almakta ve salam olduu
avantajlar sebebiyle de yaplan uygulama says giderek
artmaktadr. Blok zinciri teknolojisi taraflarn aracsz olarak [12]
ilem yapabilmesini salamaktadr. Blok zinciri teknolojisinin
kullanm Bitcoin kripto para birimi ile tannmas nedeniyle
genellikle finans sektörü ile anlmaktadr. Ancak getirmi
olduu güvenlik seviyesi sayesinde salk, tedarik zinciri, [13]
enerji ve sigorta gibi farkl sektörlerde kullanmna yönelik
çalmalar yaplmaktadr. Kripto para, dijital kimlik, tedarik
zinciri yönetimi, salk kaytlarnn yönetimi, enerji datm ve
ticareti Covid-19 salgnn etkisi ile hayatmza daha ksa sürede
[14]
girmesi muhtemel blok zinciri uygulamalardr. Bu
uygulamalar ilemlerimizi dijital, güvenli, hzl, effaf ve tutarl
olarak yaplmasn salayarak verimlilii artracaktr. Bu
çalmalar yeni teknolojik gelimeleri hzlandrarak ülkelerin [15]
dijital dönüüm çalmalarn tamamlamasn salayacaktr.
Dijital dönüümünü tamamlam ülkeler salgn, doal afet vb.
Authorized licensed use limited to: University of Gothenburg. Downloaded on December 21,2020 at 16:52:58 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
REFERANSLAR
Wikipedia, “COVID-19 pandemic” [Online]. Available:
https://en.wikipedia.org/wiki/COVID-19_pandemic [Eriildi: 05-08-
2020].
BCTR, “Covid-19 Sonrasnda Bizi Bekleyenler ve Blockchain’in
Yeni Dönemdeki Yeri" [Online]. Available: https://bctr.org/wp-
content/uploads/2020/06/Covid19-Blockchain-Makale-BCTR.pdf
[Eriildi: 05-08-2020].
Satoshi Nakamoto, “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash
System" [Online]. Available: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf [Eriildi:
05-08-2020].
SICPA, “A COVID-19 HEALTH PASSPORT" [Online]. Available:
https://www.sicpa.com/news/covid-19-health-passport-secured-
blockchain-enable-deconfinement [Eriildi: 05-08-2020].
Ethereum, “What is Ethereum?" [Online]. Available:
https://ethereum.org/en/what-is-ethereum [Eriildi: 05-08-2020].
Hyperledger, “An Introduction to Hyperledger" [Online]. Available:
https://www.hyperledger.org/wpcontent/uploads/2018/07/HL_Whit
epaper_IntroductiontoHyperledger.pdf [Eriildi: 06-08-2020].
Corda, “Corda Documentation " [Online]. Available:
https://docs.corda.net [Eriildi: 05-08-2020].
Multichain, “MultiChain Private Blockchain - White Paper"
[Online]. Available:
https://www.multichain.com/download/MultiChain-White-
Paper.pdf [Eriildi: 05-08-2020].
101 Blockchains, “Quorum Blockchain Ultimate Guide And Quorum
Blockchain Tutorial" [Online]. Available:
https://101blockchains.com/quorum-blockchain-tutorial [Eriildi:
05-08-2020].
DZone, “Impact of COVID-19 on Crypto and Blockchain Payments"
[Online]. Available: https://dzone.com/articles/impact-of-covid-19-
on-crypto-and-blockchain-paymen [Eriildi: 05-08-2020].
Libra, “Libra White Paper" [Online]. Available: https://libra.org/en-
US/white-paper [Eriildi: 05-08-2020].
Sovrin, “A Protocol and Token for SelfSovereign Identity and
Decentralized Trust" [Online]. Available: https://sovrin.org/wp-
content/uploads/2018/03/Sovrin-Protocol-and-Token-White-
Paper.pdf [Eriildi: 17-08-2020].
Consensys, “Zug Digital ID: Blockchain Case Study for Government
Issued Identity" [Online]. Available:
https://consensys.net/blockchain-use-cases/government-and-the-
public-sector/zug [Eriildi: 17-08-2020].
IDC, “How Blockchain Can Help in the COVID-19 Crisis and
Recovery" [Online]. Available: https://blog-idcuk.com/blockchain-
help-in-the-covid-19-and-recovery [Eriildi: 18-08-2020].
IBM, “Maersk and IBM Introduce TradeLens Blockchain Shipping
Solution" [Online]. Available: https://newsroom.ibm.com/2018-08-
09-Maersk-and-IBM-Introduce-TradeLens-Blockchain-Shipping-
Solution [Eriildi: 18-08-2020].
[16] Healthcare, “What are the use cases for blockchain tech in
healthcare?" [Online]. Available:
https://www.ibm.com/blogs/blockchain/2018/12/what-are-the-use-
cases-for-blockchain-tech-in-healthcare [Eriildi: 21-08-2020].
[17] Medicalchain, “Medicalchain Whitepaper 2.1" [Online]. Available:
https://medicalchain.com/Medicalchain-Whitepaper-EN.pdf Eriildi:
21-08-2020].
[18] pwc, “Use Cases for Blockchain Technology in Energy &
Commodity Trading" [Online]. Available:
https://www.pwc.com/gx/en/industries/assets/blockchain-
technology-in-energy.pdf [Eriildi: 21-08-2020].
[19] BROOKLYN ENERGY, “The Science behind Brooklyn Microgrid"
[Online]. Available: https://www.brooklyn.energy/ [Eriildi: 21-08-
2020].

Authorized licensed use limited to: University of Gothenburg. Downloaded on December 21,2020 at 16:52:58 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.