T.

C
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EĞİTİM PROGRAMLARI VE ÖĞRETİM BİLİM DALI

6.SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN METİNLERİN KÖK

DEĞERLER AÇISINDAN İNCELENMESİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN
ALINMASI

510418003-Kübra BEŞER YILDIRIM

(YÜKSEK LİSANS TEZ ÖNERİSİ)

Danışman
Prof.Dr. Seyfi KENAN

İstanbul– 2021
 BÖLÜM I: GİRİŞ

1.1.Problem Durumu

İnsan topluluklarını millet haline getiren, bir arada yaşamayı sağlayan, toplumları ayakta tutan
ve ortak paydada buluşturan kavram kültürdür. Kültürü oluşturan maddi ve manevi birçok
unsur vardır. Manevi unsurların en başında ise değerler gelmektedir. Bireyin hayatta pek çok
kavramla olduğu gibi değerlerle de ilk kez tanıştığı yer ailesidir. Sonrasında okul ve sosyal
çevre, davranışları yönlendiren ve hayata bakışı şekillendiren en önemli etken olan değerlerin
edinilmesinde rol oynar. Her birey içinde yaşadığı toplumun veya tanıştığı toplumların
özelliklerini öğrenirken bu toplumların kültür ve değerlerini öğrenmiş olur.

Kültürün ve kültür aktarımının en büyük rol oynayıcısı dildir ve değer aktarımında da büyük
öneme sahiptir. Değerler ile olduğu gibi dil ile tanışma da ailede başlar okul ile devam eder.
Okullarımızda verilen eğitim-öğretimin çerçevesi programlarla ile çizilir. “Bilginin doğasına
ilişkin yeni kabuller eğitim programlarında köklü değişiklikleri zorunlu kılmaktadır (Özden,
2005: 55). Uzun yıllar kabul görmüş olan akademik bilginin başarılı ve mutlu olma için
yeterli olduğu anlayışının doğru olmadığı görülmüştür. Bunun sonucunda değer kavramı
hayatımızda daha çok önem kazanmış ve öğretim programlarında yer bulmuştur.
Kazandırılması hedeflenen milli ve evrensel yönleri olan bu kök değerler “dostluk, dürüstlük,
adalet, sabır, saygı, öz denetim, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik ve yardımseverlik” tüm ders
öğretim programlarına dahil edilmiştir (Kurtoğlu, 2019). Temel dil becerilerinin ve
yeterliliklerinin kazanılması, bu becerileri kullanarak öğrencilerin kendilerini bireysel ve
sosyal yönden geliştirmeleri Türkçe dersinin amaçlarındandır. Türkçe dersi öğretim
programında değerlerimiz, ayrı bir program veya öğrenme alanı, ünite, konu vb. olarak
görülmemiştir. Tam aksine bütün eğitim sürecinin nihai gayesi ve ruhu olan değerlerimiz,
öğretim programlarının her birinde ve her bir biriminde yer almıştır (MEB, 2019).

Ders işlenişinin parçası olan pek çok materyal vardır. Bunlardan biri ve en sık kullanılanı ders
kitaplarıdır. Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin hem dilimizin estetik ruh ve ahengini
yansıtması hem de Türkçe dersi öğretim programında belirtilmiş olan kök değerlerin
aktarımında etkili olması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda Türkçe ders kitaplarının kök
değerler eğitiminde etkiliği araştırma konusu haline gelmiştir.
1.2.Amaç

Bu tezin amacı Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu tarafından ders kitabı olarak
kabul edilen, 2020-2021 ve 2021-2022 eğitim öğretim yılı sürecinde kullanılan 6. Sınıf
Türkçe kitaplarındaki metinlerde yer alan “adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı,
sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik” değerlerinin belirlenmesidir. Öğretmenler
görüş alınarak ders kitaplarındaki metinlerin bu konudaki yeterliliğinin değerlendirilmesidir.

Bu amaç kapsamında belirlenen alt amaçlar şu şekildedir:

1. 6. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerde yer alan kök değerleri belirlemek,

2. Ders kitaplarındaki temalara göre kök değerlerin dağılımını belirlemek,

3. Metin türlerine göre kök değerlerin dağılımını belirlemek,

4. 6. Sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin ilettiği kök değerler açısından öğretmen
görüşlerine göre değerlendirmektir.

1.3.Önem

Yaşam boyu başarı ve mutluluk için salt bilginin yeterli olduğu düşüncesinin etkisiyle eğitim-
öğretim terazisinin öğretim kefesine daha çok ağırlık vermeye çalışanların yanıldığı
görülmüştür. Değerler eğitimi kavramının eğitim programlarında yer alması eğitim ve
öğretimin iç içe ve dengede yürütülmesi gerektiğinin göstergesidir. Değerler insan hayatında,
toplumun düzenlenmesinde ve biçimlenmesinde etkisi büyük olan bir unsurdur ve gelişigüzel
bir şekilde öğrenilmemelidir. Okullarda verilen eğitimin belirli bir programa dayalı olması,
değerler eğitiminin sitemli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi ve en doğru örneklerin en kısa
süre içinde öğrenciyle buluşabilmesi adına çerçeve oluşturabilme fırsatı sunmaktadır.

Türkçe dersinde dört temel dil becerisini geliştirmek amacıyla yoğun olarak metinlerden
yararlanılmaktadır. Kullanılan metinlerin seçimleri büyük bir dikkatle yapılmalı; temel dil
becerilerinin gelişimine katkı sunan, dersin amaç ve kazanımlarına uygun ve değerler eğitimi
açısından uygun örnek teşkil edebilecek metinler ders kitaplarında yer almalıdır. Bu nedenle
ders kitaplarının değerlerler eğitimi açısından büyük bir titizlikle incelenmesinin gerektiği
görülmektedir. Türkçe ders kitaplarıyla ilgili değerler eğitimi konusunda farklı araştırmalar
yapılmıştır. Araştırmalar incelendiğinde aynı sınıf seviyesinde farklı yayınlara ait ders
kitaplarını inceleyen ve öğretmen görüşlerini alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle
yapılacak olan çalışma; altıncı sınıf seviyesinde kullanılan iki farklı ders kitabındaki
metinlerde bulunan değerlerin temalara, türlere göre belirlenmesi; bu değerlerin öğretmen
görüşleri bağlamında değerlendirilmesi bakımından önemlidir.

1.4.Sınırlılıklar
1. Araştırma 6. sınıf düzeyi ile sınırlıdır.
2. Araştırma Ata Yayınları ve EKOYAY Türkçe ders kitapları ile sınırlıdır.
3. Araştırma 2019 yılında yenilenen Türkçe eğitim- öğretim programında
belirtilmiş olan kök değerler ile sınırlıdır.
4. Araştırma, ders kitaplarında yer alan metinler ile sınırlıdır. Etkinlikler ve
serbest okuma metinleri incelenmemiştir.

1.5. Varsayımlar
1. Ders kitaplarındaki metinlerin değer aktarımında rol oynadığı
varsayılmaktadır.
2. Ders işlenişinde kitaplarda yer alan metinlerden yararlanıldığı
varsayılmaktadır.
3. Katılımcıların soruları içtenlikle cevapladığı varsayılmaktadır.

1.6.Tanımlar
Araştırmada kullanılan kavramlara ait tanımlamalar, literatürden faydalanılarak
yapılmıştır.
Adalet: Adalet kavramı Arapçadan dilimize geçmiş bir isimdir “Herkese kendine
uygun düşeni, kendi hakkı olanı verme, doğruluk.” (TDK, 2021) olarak
tanımlanmaktadır.
Değer: Değer, Latincede “kıymetli olmak” veya “güçlü olmak” anlamlarında
bulunan “valere” kökünden gelmiştir (Bilgin, 1995). Değer kavramı “Bir ulusun
sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve
manevi ögelerin bütünü:” olarak tanımlanmaktadır. (TDK, 2021)
Dürüstlük: “Dürüst” kavramı “Sözünde ve davranışlarında doğruluktan ayrılmayan,
doğru (kimse)” olarak tanımlanmıştır. Dürüstlük ise “Doğruluk.” (TDK, 2021) olarak
tanımlanmaktadır.
Öz denetim: “Daha önemli bir amaca ulaşabilmek için kişinin tepkilerini,
davranışlarını veya başka amaca yönelme eğilimini denetleyip kısıtlaması,
otokontrol.” (TDK, 2021). Ahlakta, bireyin tutku ve bedensel arzularını aklın
denetimi altına sokabilmesi olarak tanımlanmaktadır. (Cevizci, 1999: 663)
Sabır: Güncel Türkçe Sözlük’te “sabır” sözcüğünün iki farklı tanımı yer almaktadır.
“Acı, yoksulluk, haksızlık vb. üzücü durumlar karşısında ses çıkarmadan onların
geçmesini bekleme erdemi, dayanç.” ve “Olacak veya gelecek bir şeyi telaş
göstermeden bekleme.” (TDK, 2021) olarak tanımlanmıştır.
Saygı: “Değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimseye, bir
şeye karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu, hürmet,
ihtiram.” ve “Başkalarını rahatsız etmekten çekinme duygusu.” olarak
tanımlanmıştır.
Sevgi: “İnsanı bir şeye veya bir kimseye karşı yakın ilgi ve bağlılık göstermeye
yönelten duygu.” (TDK, 2021) şeklinde tanımlanmıştır.
Sorumluluk: “Kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi
bir olayın sonuçlarını üstlenmesi, sorum, mesuliyet.” (TDK, 2021) olarak
tanımlanmaktadır.
Vatanseverlik: Bir vatandaşın ülkesine duyduğu sevgi ve bağlılık duygusudur.
Güncel Türkçe Sözlük’te vatanseverlik “Yurtseverlik”, yurtsever ise “Yurdunu,
milletini büyük bir tutku ile seven, bu uğurda her türlü özveriye katlanan (kimse),
vatansever, vatanperver” (TDK, 2021) olarak tanımlanmaktadır.
Yardımseverlik: Yardım sözcüğü “Kendi gücünü ve imkânlarını başka birinin
iyiliği için kullanma, muavenet.” (TDK, 2021) şeklinde tanımlanmaktadır.
Yardımseverlik Güncel Türkçe Sözlük’te “Hayırseverlik” olarak tanımlanmaktadır.
 BÖLÜM II: YÖNTEM

2.1.Araştırmanın Modeli
Araştırma 6. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kök değerler açısından incelenmesi ve
öğretmen görüşleri bağlamında değerlendirilmesi amacıyla nitel araştırma yöntemine göre
düzenlenecektir. Nitel araştırma “Gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama
yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir
biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma” olarak
tanımlanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden
doküman inceleme ve görüşme yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilecektir.

2.2. Evren Örneklem

Araştırmanın evreni Türkiye’de okutulan tüm Türkçe kitaplarıdır. Örneklem olarak ise 2021
yılında kullanılan 6. Sınıf Ata Yayınları Türkçe ders kitabı ve 2020 yılında kullanılan 6. sınıf
EKOYAY Türkçe ders kitabı olarak belirlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubu uygun
örneklem yöntemine göre seçilecektir. Uygun örnekleme ulaşılması kolay, elde mevcut ve
araştırmaya katılmak isteyen (gönüllü) bireyler üzerinden yapılan örneklemedir (Christensen,
Johnson ve Turner, 2015). Bu bağlamda incelenen ders kitaplarını kullanan ve erişim
kolaylığı, ekonomiklik ve yakınlık açısından en uygun İstanbul ilinde öğretmenlik yapmakta
olan on Türkçe öğretmenine ulaşmak hedeflenmektedir.

2.3 Veri toplama araçları

Çalışmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formundan

yararlanılacaktır. Bu görüşme yöntemi, standartlaştırılmış soruların dışında açık uçlu sorular
sormaya da olanak sağladığından derinlemesine bilgi edinmeye imkân sunar.

Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi: 6. sınıf Türkçe kitaplarındaki metinlerinde yer alan kök
değerlerin belirlenmesi ve öğretmenlerden görüş alınarak, ders kitaplarındaki metinlerin bu
konudaki yeterliliğinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu sebeple ders kitaplarındaki
okuma parçalarının kök değerleri bulundurma açısından değerlendirilebilmesi için sorular
hazırlanmıştır. Formun hazırlanması sürecinde konuyla ilgili kaynaklar taranmış ve
araştırmanın amacına uygun olarak bir soru havuzu oluşturulmuştur. Oluşturulan soru
havuzundan araştırmanın amacına hizmet ettiği düşünülen sorular seçilerek görüşme formu
hazırlanmıştır. Hazırlanan görüşme formunda yer alan sorularla ilgili olarak uzman görüşleri
alınmıştır. Uzman görüşleri doğrultusunda görüşme formu yeniden düzenlenerek forma son
hali verilmiştir. Çalışma sonucunda yarı yapılandırılmış görüşme formunda araştırmanın
amacına hizmet ettiği düşünülen 12 soruya yer verilmiştir (Ek-1).

Araştırmada doküman inceleme yöntemiyle Türkçe dersi öğretim programında belirtilen on

kök değer incelenecektir. Bu değerler “adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı,
sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik” olarak belirtilmiştir. Ata ,Yayınları ve
EKOYAY tarafından hazırlanmış 6. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinler bu kök değerleri
barındırmaları bakımından ele alınacak, metin türlerine ve yer aldıkları temalara göre
sınıflandırılacaktır.

2.4 Verilerin toplanması

Nitel araştırmada amaç belirli bir içeriğin (bir kültür, bir okul, bir sınıf, bir sosyal katman, bir
insanlar grubu vb. derinlemesine ve ayrıntılı olarak irdelenmesidir (Yıldırım ve Şimşek,
2008). Elde edilen bilgileri genelleme amacı güdülmez, amaç derinlemesine betimlemedir bu
nedenle çok sayıda örneklemi çalışmaya dahil etmek nitel araştırmanın yapısına uymaz. 6.
Sınıf Türkçe ders kitaplarını kullanmış olan 11 Türkçe öğretmenine ulaşılmış görüşme için
gönüllü onam formları alınmıştır.

2.5 Verilerin Analizi

Çalışmada elde edilen görüşme verilerinin çözümlenmesinde içerik analizi kullanılacaktır.

İçerik analizinde, birbirine benzeyen veriler belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir
araya getirilir ve okuyucunun anlayacağı biçimde düzenlenerek yorumlanır. Görüşme
verilerinin içerik analizinde amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere
ulaşmaktır. Bu amaçla toplanan verilerin önce kavramsallaştırılması daha sonra da ortaya
çıkan kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmesi ve buna göre veriyi açıklayan
temaların saptanması gerekir. (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Ders kitabının doküman analizi yöntemiyle incelenmesi ayağında veri kaynağını oluşturan 6.
Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinler doküman analizine tabi tutulacaktır. Bailey (1982)
doküman incelemede dört aşamadan bahseder: Veri setinin belirlenmesi, kategorilerin
geliştirilmesi, analiz biriminin saptanması, verilerin sayısallaştırılması. Araştırmacı kullandığı
kategoriler ve analiz birimine göre bulduğu sonuçları var ya da yok (ilgili kategorinin
dokümanda olup olmadığı) şeklinde nicelleştirilebilir (Bailey'den aktaran Cansız Aktaş, 2014,
s. 363).

2.6 Çalışma planı

Araştırmanın aşağıda belirtilen iş takvimine uygun şekilde tamamlanması amaçlanmaktadır.

Yapılacak Aylar
İş No
İşler Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak
1 Literatür
taraması
2 Veri
toplama
araçlarının
geliştirilmesi
3 Veri
toplama
4 Veri analizi
5 Tezin
yazılması
KAYNAKÇA
Cansız A. M. (2014). Nitel veri toplama araçları. Mustafa METİN (Ed.), Eğitimde bilimsel araştırma
yöntemleri (s. 337-371). Ankara: Pegem

Christensen, L. B. Johnson, B. R. ve Turner, L. A. (2015). Araştırma yöntemleri desen ve analiz (Çev.

Ed. A. Aypay). Ankara: Anı Yayıncılık.

Kurtoğlu, Fatma S. (2019). Kök Değerler Açısından Hacı Bektaş Veli’nin Eserleri. Türk Kültürü ve
Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

MEB. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar).

https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=663 internet adresinden 13.11.2020 tarihinde
alıntılanmıştır.

ÖZDEN, Yüksel (2005), Eğitimde Yeni Değerler, Pegem A Yayıncılık, Ankara

Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri.Ankara: Seçkin

Yayınları.