Afrodite of Milos

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα εργασία σκοπό της έχει να παρουσιάσει στον αναγνώστη το
πλήθος των εώς σήμερα δημοσιεύσεων,που αφορούν στο περίφημο και
πολυλάλητο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου.Θα ξεκινήσουμε με μια
σύντομη εισαγωγή όπου θα αναφερθούμε γενικά στο ιστορικό υπόβαθρο της
Ελληνιστικής περιόδου. Έπειτα θα ακολουθήσει μια ιστορική αναδρομή στον
τρόπο όπου ανακαλύφθηκε το άγαλμα ,στις διαπραγματεύσεις και τις
περιπέτειες μέσα από τις οποίες κατέληξε στο Λούβρο.Η αναλυτική
τεχνοτροπική περιγραφή του έργου,η προσπάθεια χρονολόγησής του,οι
θεωρίες περί της χαμένης ενεπίγραφης βάσης του αγάλματος,οι θεωρίες
αποκατάστασης της κίνησης των χεριών της κ΄η τοποθέτηση της Αφροδίτης
σε ένα πιθανό πραγματικό χώρο της αρχαιότητας καθώς και η λειτουργία της
μέσα σε αυτό,καταλαμβάνουν το κυριότερο και ουσιαστικότερο μέρος της
εργασίας.
Δευτερεύον θέμα θα αποτελέσει η προσπάθεια σύγκρισης της Αφροδίτης
της Μήλου με έργα προγενέστερα ή περίπου σύγχρονά της,στα πλαίσια
αναζήτησης των εικονογραφικών της προτύπων αλλά κ’ χρονολόγησής της. .
Ένα μικρό κεφάλαιο θα αφιερωθεί στις απόψεις των ερευνητών περί του
Μηλιaκού εργαστηρίου πλαστικής και τις διάφορες επιρροές που εντοπίζουμε
σε αυτό από τη Ρόδο,τις Τράλλεις της Μ.Ασίας και τη Πέργαμο .
Τέλος,και στα πλάισια μια ολοκληρωμένης εργασίας θα γίνει μια πολύ
συνοπτική αναφορά στους εικονογραφικούς τύπους της Αφροδίτης που
έκαναν την εμφάνισή τους κατά την Ελληνιστική περίοδο.Ένας επίλογος θα
ολοκληρώσει τη μελέτη μας, εκθέτοντας τα συμπεράσματά μας σχετικά με τα
προς εξέταση θέματα αλλά και εκφράζοντας κάποιες γενικού ενδιαφέροντος
σκέψεις σχετικά με το φαινόμενο «Αφροδίτη της Μήλου».
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
I
Η τέχνη της Ελληνιστικής περιόδου-όπως άλλωστε κάθε τέχνη- είναι

προϊόν των ιδιαίτερων και πρωτόγνωρών κοινωνικών ,οικονομικών και
πολιτικών βέβαια συνθηκών που επικράτησαν μετά την εκπλήρωση των
οραμάτων του Αλεξάνδρου,ο οποίος φαντάστηκε έναν κόσμο,όπου θα
υπάρχει αρμονική συνύπαρξη όλων των λαών,με τα ιδιαίτερα χαρακηριστικά
τους.Μέχρι και τις αρχές του 20ου αι.,η ελληνιστική τέχνη και ιδιαίτερα η
πλαστική θεωρούνταν τόσο από το κοινό όσο και από τους επιστήμονες
αρχαιολόγους,τέχνη διάλυσης και παρακμής,ιδιαίτερα αφού σκιαζόταν από
τη μεγαλόπρεπη τέχνη της Κλασσικής περιόδου,με πρωτεργάτη τον Φειδία.Η
αλήθεια ωστόσο είναι κάπου στη μέση.Οι κατακτήσεις του
Αλεξάνδρου,δόξασαν τον ίδιο και την Ελλάδα και διέδωσαν την ελληνική
παιδεία και τον πολιτισμό στα πέρατα του κόσμου.Όμως με την επικράτηση
μιας αυτοκρατορίας,και την παρακμή του θεσμού της πόλης-κράτους,ο
άνθρωπος δεν νοούνταν ως ένας πολίτης που δρα και ζει για το καλό και την
ευδαιμονία της πόλης.Μέσα σε μια αχανή αυτοκρατορία ο πολίτης δεν
υπάρχει,το άτομο γίνεται μέρος της μάζας και κομμάτι ενός προσωπικού
οράματος,που σκοπό του έχει την διατήρηση της αυτοκρατορίας και όχι την
εκπλήρωση της ευδαιμονίας μέσα από τη συλλογική εργασία.
Από αυτή την άποψη λοιπόν η Ελληνιστική περίοδος υπήρξε περίοδος
παρακμής και διάλυσης,όμως τα στοιχεία αυτά αφομοιούμενα από τη τέχνη
και ιδιαίτερα την πλαστική την έφεραν πολλά βήματα πιο κοντά στο
ρεάλισμό,φυσική εξέλιξη των καλλιτεχνικών κατακτήσεων του ύστερου 4ου
αι.Αν και έχουν διατυπωθεί απόψεις πως τα ρεαλιστικότατα ελληνιστικά
θέματα δεν ήταν αποτέλεσμα των επιλογών των καλλιτεχνών που
επιθυμούσαν να δείξουν την κοινωνική εξαθλίωση που επικρατούσε,αλλά
επιθυμία των ηγετών,που με το τρόπο αυτό επιθυμούσαν να αναδείξουν
ακόμα περισσότερο τον πλούτο τους.Η Ελληνιστική πλαστική απάλλαξε τη
τέχνη από το ιδεατό και της έδωσε ένα πάθος πρωτόγνωρο,ατομικό,καθώς και
τη προβολή μοναδικών χαρακτήρων και έθεσε τις βάσεις για το Μπαρόκ του
17ου αι.
Η Αφροδίτη της Μήλου ωστόσο,δεν αποτελεί χαρακτηριστική δημιουργία
της Ελληνιστικής περιόδου.Είναι αποτέλεσμα της επιστροφής στα Κλασσικά
πρότυπα του 5ου κ’ 4ου αι.,που αναβιώνουν κατά την ύστερη Ελληνιστική
περίοδο(150-50 π.Χ.) ιδωμένα όμως μέσα από το πρίσμα της νέας
εποχής.Είναι τα λεγόμενα κλασσικιστικά έργα,που εκφράζουν το σεβασμό
απέναντι στο ένδοξο παρελθόν αλλά είναι και έργα ενδεικτικά της έλλειψης
νέων ιδεών.Γιατί όμως η Αφροδίτη απέκτησε αυτή τη φήμη;Ας
παρακολουθήσουμε λοιπόν πως οι επιστήμονες,από τη στιγμή της
ανακάλυψής της μέχρι και σήμερα ενώνουν τα κομμάτια του δικού της
πολύπλοκου παζλ.
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ Κ’ ΤΟ ΜΟΙΡΑΙΟ ΤΑΞΙΔΙ

Η Αφροδίτη,αυτό το παρίας λίθου δαίδαλμα κάλλιστον, αναδύθηκε όχι μόνο
από τα ερείπια του αρχαίου μας πολιτισμού αλλά και από τα φουσκωμένα
II
σπλάχνα της κατακτημένης Ελλάδας.Στις 8 Απρίλίου του 1820-,όπως

πληροφορούμαστε μεταξύ άλλων από την επιστολή του υποπρόξενου στη
Μήλο De Brest στον γενικό πρόξενο στη Σμύρνη David -,1 χρόνο πριν από τη
μεγάλη έκρηξη της Ελληνικής επανάστασης,η Αφροδίτη άνοιξε τις
ελλείπουσες αγκάλες της για να γίνει το πιο αξιοθαύμαστο και συνάμα το
έργο για το οποίο χύθηκε τόσο μελάνι όσο το αίμα που χύθηκε για χάρη της
όμορφης πλανέυτρας ,της Ελένης.Να λοιπόν πως βγήκε στο Μήλιο φως,για
να καταλήξει τελικά στο Παρισινό, υπέρλαμπρο μουσείο του Λούβρου.
Ένας Μήλιος αγρότης ,ονόματι Γεώργιος -κατά τις πρώϊμες
πηγές- ,Θεόδωρος -κατά τις μεταγενέστερες- Κεντρωτάς ή Μποτώνης , στη
προσπάθεια του να βρει μαρμάρινους λίθους για να χτίσει ένα τοίχο ,άνοιξε
ένα λάκκο κοντά στην Ανατολική πύλη του αρχαίου θεάτρου της Μήλου
(εικ.1) και η αξίνα του έπεσε πάνω στον άνω κορμό της Αφροδίτης.Τη
περίοδο εκείνη η Γαλλία με σημαιοφόρο της γαβάρας La Servet ,τον
φυσιοδίφη Dumont d’ Urville (εικ.2) και σημαιοφόρο της γολέτας L’
Estafett,τον Οlivier Voutier, (εικ.3) διεξήγαγε μια υδρογραφική αποστολή
στην Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα και είχε αγκυροβολήσει στο νησί της
Μήλου.Ο Voutier,γνωστός αρχαιοδίφης,μαζί με 2 ναύτες από την Estafett
αναζητούσαν αρχαία και έπεσαν κυριολεκτικά πάνω στον Κεντρωτά.Ο
γεωργός προσπάθησε να αποκρύψει το εύρημα ,ο Γάλλος όμως έμπειρος
καθώς ήταν κατάλαβε αμέσως την καλλιτεχνική κ’ επομένως αρχαιολογική
του αξία και τον πίεσε να συνεχίσει.
Εκτός από τα 2 χωριστά κομμάτια του κορμού βρέθηκε και ενδιάμεσο
κομμάτι που συμπλήρωνε το ένδυμα καθώς και ο κότσος από τα μαλλιά που
εφάπτεται στη κόμμωση.Μαζί με το άγαλμα αποκαλύφθηκαν και άλλα
θραύσματα μαρμάρου:ένας σπασμένος βραχίονας (εικ.4) ένας πήχυς χεριού
(εικ.5) ,το μισό τμημα μιας αριστερής παλάμης που κρατούσε μήλο (εικ.6) ,ένα
αριστερό άκρο πόδι που φορούσε σανδάλι (εικ.7) ,καθώς και 3 Ερμαϊκές
στήλες,μία γενειοφόρος (εικ.8-9) , και 2 αγένειες (εικ.10-11) .Τέλος, 3
επιγραφές,μία εκ των οποίων ήταν χαραγμένη στη βάση του αγάλματος.
Αμέσως μετά την ανακάλυψη ο Βουτιέ αποτύπωσε τα ευρήματα (εικ.12-
13) και ήρθε σε άμεση συννενόηση με τον υποοπρόξενο στη Μήλο De Brest,ο
οποίος έγραψε στον γενικό πρόξενο στη Σμύρνη Pierre David και αυτός με
τη σειρά του στον πρέσβη της Κωνσταντινουπόλεως Μαρκήσιο De Riviere
(εικ.14) για να κλείσουν τη συμφωνία αγοράς1.Τρεις εβδομάδες μετά την
ανακάλυψη είδε το άγαλμα και ο ανθυπολοχαγός του ναυτικού Dumont D’
Urville,μέσα στη κατακόμβη (εικ.15) όπου τη φύλαγε ο Κεντρωτάς ή μέσα στο
στάβλο (εικ.16) , του αγρότη κατά άλλους ,και μας παραθέτει λεπτομερή
περιγραφή σε μία από τις επιστολές του2. Παρά τη «παράκληση» του
1
Η επιμονή των Γάλλων να αποκτήσουν το άγαλμα ήταν αποτέλεσμα του
ανταγωνισμού που επικρατούσε εκείνη τη περίοδο μεταξύ των Μεγάλων
Δυνάμεων.Μάλιστα την ίδια εποχή έφταναν στο Λονδίνο τα Ελγίνεια
μάρμαρα κ’ επομένως οι Γάλλοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να
προβάλλουν την Αφροδίτη ως το νέο αριστουργηματικό τους απόκτημα.
Havelock 1995,σελ.94
22
CharbΟp.1958,σελ.3-5
III
Voutier,προκειμένου ο Κεντρωτάς να μην πουλήσει σε κανέναν άλλο το

άγαλμα,ο αγρότης μετά από πιέσεις3 θα κλείσει συμφωνία με έναν ιερέα και
μερικούς δημογέροντες,οι οποίοι είχαν πάρει διαταγές από τον Δραγουμάνο
του Οπλοστασίου της Κωνσταντινούπολης Ν.Μουρούζη.Σύμφωνα με την
Πύλη έπρεπε να μεταφέρεται στη Κωνσταντινούπολη κάθε αρχαιότητα που
αποκαλύπτονταν στο νησί.
Τελικά, χάρη στην επέμβαση του De Brest4 ,αγοράστηκε από τον De
Riviere με τη μεσολάβηση του γραμματέα της πρεσβείας κόμη De Marcellus
(εικ.17) 5.Η αγορά του από τους Γάλλους επικυρώθηκε με την αποστολή
φιρμανιού από τη Πύλη. 6
Μετά από έναν μακροχρόνιο περίπλου στη Μεσόγειο,που ξεκίνησε στις 24
Μαϊου του 1820 (εικ.18-19) η Αφροδίτη φτάνει στη Κωνσταντινούπολη,απ’
όπου επιβιβάζεται με τον Ντε Ριβιέρ και αφού ο τελευταίος κάνει μια στάση
στη Μήλο για να βρει τα χέρια της- ανεπιτυχώς βέβαια-,αποβιβάζεται στη
Τουλόν το Νοέμβριο του 1820. Ο De Riviere θα το προσφέρει στο βασιλιά
Λουδοβίκο 18ο την 1η Μαϊου του 18217 και αυτός με τη σειρά του θα το
δωρήσει στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι ,στις συλλογές του οποίου
βρίσκεται μέχρι και σήμερα.Η προσφορά και δωρεά του αγάλματος
εορτάστηκε με την έκδοση αναμνηστικού μεταλλίου (εικ.20) το 1822, το
οποίο απεικονίζει στη μία όψη την Αφροδίτη και το Λουδοβίκο αντίστοιχα
στην άλλη8.
3
Σε μια εποχή όπου η Ελλάδα βρισκόταν υπό Οθωμανική κυριαρχία,ο Κεντρωτάς ήταν
φυσικό να υποκύψει στις κυρίαρχες αρχές γιατί διαφορετικά κινδύνευε ακόμα και η ζωή του.
4
?
Σύμφωνα με τον Pasquier ο De Brest αρχικά δίσταζε να αγοράσει το άγαλμα.
Pasquier 1985,σελ.24-25
?
Ο Pasquier περιγράφει χαρακτηριστικά πως τη στιγμή που στο λιμάνι έμπαιναν ο Ντε
Mαρσελλύς και ο Βουτιέ προκειμένου να αγοράσουν το άγαλμα,εκείνο φορτωμένο σε βάρκα
κατευθύνονταν προς το «αλβανικό» πλοίο «Γαλαξείδι» για την Κωνσταντινούπολη.Τελικά με
πολλή διπλωματία και μυστικές διαπραγματεύσεις κατάφεραν να ακυρώσουν τη μεταφορά.
Pasquier 1985,σελ.25
6
Ας σημειωθεί εδώ, ότι οι επιστολές που ανταλλάχτηκαν μεταξύ των βασικών
πρωταγωνιστών της ανακάλυψης δεν συμφωνούν απόλυτα σε όλα τα στοιχεία,ενώ εκ των
υστέρων διαπιστώνουμε σκόπιμες ίσως παραλείψεις και αποσιωπήσεις, ακόμα και
πρωταγωνιστών της ανακάλυψης, με σκοπό ίσως τη δική τους καταξίωση σε βάρος των άλλων
προσώπων.
7
Pasquier 1985,σελ.26
8
Κάουφμαν 2001,σελ.59-60
IV
Η ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΟ ΛΟΥΒΡΟ

Η σπουδαιότητα του μνημείου για τους Γάλλους αντικατοπτρίζεται στις
ποικίλες θέσεις στις οποίες έχει τοποθετηθεί κατά καιρούς, στη προσπάθεια
τους να αναδειχθεί όσο το δυνατόν καλύτερα.Αρχικά με συμπληρωμένο τον
αριστερό της βραχίονα και το άκρο αριστερό πόδι θα στηθεί ως η Αφροδίτη
Νικήτρια (εικ.21-22) ,υποδηλώνοντας τη νίκη της στην Κρίση του Πάριδος
στη σημερινή αίθουσα της Ύστερης Αρχαιότητας9.Μάλιστα για την έκθεσή της
,θα της δοθεί το βάθρο της Αφροδίτης των Μεδίκων,η οποία επεστράφη στην
Φλωρεντία,ένεκα του γοητευτικού νέου αποκτήματος του μουσείου10.
Έπειτα και για σύντομο χρονικό διάστημα μεταφέρεται στη Ροτόντα του
Απόλλωνος,προκειμένου να μπορεί να τη θαυμάσει ο βασιλιάς Λουδοβίκος ,
που λόγω της αθρίτιδας κυκλοφορούσε με αναπηρική πολυθρόνα (εικ.23) .
Για 20 χρόνια,εώς το 1847 η θεά κοσμούσε την Αίθουσα του Τίβερη11 ενώ
μέχρι σήμερα μπορεί κανέις να τη θαυμάσει στο βάθος του διαδρόμου του
Πανός (εικ.24) τοποθετημένη μέσα σε μια κόγχη,όπως ακριβώς ήταν όταν
βρέθηκε.
Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Πρόκειται για μια ιστάμενη γυναικεία,ημίγυμνη μορφή(εικ.25-27)
μορφή ,που
στηρίζεται στο δεξιό σκέλος ,με άνετο το αριστερό, το οποίο τοποθετείται λίγο
ψηλότερα σε σχέση με την πλίνθο , κ’ λυγίζει ελαφρά προς τα μέσα ,με το
γόνατο να προβάλλεται βίαια. Ο δεξιός γοφός,η λαγόνα όπως ονομάζεται,
πετάγεται αισθησιακά προς τα έξω,κίνηση την οποία ίσως λίγο πιο έντονα τη
συναντάμε και στο μικρό Ελληνιστικό νεγράκι12.Στο νεγράκι όμως η κίνηση
αυτή έχει μια περισσότερο παιχνιδιάρικη διάθεση,είναι μια στημένη ρυθμική
κίνηση (εικ.28) . Το στητό στήθος της θεάς υψώνεται και κινείται προς τα
αριστερά,στην ίδια δηλ. κατέυθυνση στην οποία στρέφεται τόσο ο
καμπτόμενος κορμός όσο και το κεφάλι,γεγονός που κάνει την κίνηση
πολύπλοκη.Πρόκειται για μια σπειροειδή κίνηση,που αν το κάτω μέρος του
σώματος δεν ήταν σε αναλογία μεγαλύτερο,η μορφή δε θα μπορούσε να
σταθεί ελεύθερα στο χώρο δίχως κάποιο στήριγμα.Συνολικά το σώμα της
αλλάζει 3 φορές κατεύθυνση,από δεξιά προς τα αριστερά,από τα αριστερά
προς τα δεξιά και τέλος στα πόδια, που κλείνουν από δεξιά προς τα αριστερά.
13
9
Κάουφμαν 2001,σελ.60
10
Haskell-Penny 1981,σελ.329
11
Κάουφμαν 2001,σελ.60
12
Paris,Cabinet de Medailles 527
13
Lawrence 1972,σελ.36
V
Η όλη στάση της και ιδιαίτερα του αριστερού ποδιού,υποδηλώνει τη

προσπάθειά της να εμποδίσει το ιμάτιο να γλυστρύσει και να αποκαλύψει τα
απόκρυφά της.Αν θέλαμε δηλαδή να την εντάξουμε σε έναν τύπο,θα λέγαμε
πως πρόκειται για έναν συνδυασμό της Venus Pudica και του τύπου της
Ημίγυμνης Αφροδίτης που πρωτοεμφανίστηκε τον 4ο αι. Λείπει το αριστερό
άκρο πόδι,ολόκληρο το αριστερό χέρι ενώ το δεξί σώζεται μέχρι το ύψος του
στήθους.Όλα τα μέλη που λείπουν ήταν πρόσθετα ,δουλεμένα σε χωριστά
κομμάτια μαρμάρου.Το άγαλμα αποτελείται από 2 κύρια μέρη ,τον άνω
κορμό με τμήμα του ιματίου και τον κάτω κορμό με το ιμάτιο,τα οποία
ενώνονταν με τη τεχνική της γομφώσεως.
Ο άνω κορμός είναι γυμνός,μέχρι το ύψος των ισχίων περίπου,απ’ όπου
ξεκινάει να τυλίγεται ένα ιμάτιο,που καλύπτει εξ’ ολοκλήρου τα πόδια και
σχηματίζει βαθιές,σκληρά κομμένες πτυχώσεις.Το ιμάτιο ξεκινάει από πίσω
προς τα εμπρός, αναδιπλώνεται και συγκρατείται στον αριστερό μηρό,από
τον οποίο πέφτει ανάμεσα στα πόδια σχηματίζοντας λοξές πτυχώσεις (εικ.27)
.Η αναδίπλωση του ιματίου που είναι αποτέλεσμα της κίνησης του αριστερού
ποδιού,τονίζει τη φόρμα του ποδιού γενικά και του γονάτου ειδικότερα. Στο
ύψος των ισχίων δημιουργείται χοντρή πτύχωση που αγκαλιάζει τους
γοφούς,γυρίζοντας από τα αριστερά προς τα δεξιά.Σκοπός της πτύχωσης που
δημιουργείται στο σημείο αυτό είναι να αποκρύψει τη σύνδεση των 2
κομματιών. Στη πίσω όψη οι πτυχές κινούνται λοξά. Γενικά,ο τρόπος που
έχουν δουλευτεί οι πτυχώσεις είναι ιδιαιτέρως σκληρός και δε θυμίζει σε
τίποτα την αντίστοιχη επεξεργασία κατά τη Κλασική εποχή,όπου σκοπός
ήταν η καθολική αρμονία που απέρρεε από το σύνολο.Αυτή η σκληρότητα
των πτυχών έρχεται σε έντονη αντίθεση με το γυμνό πάνω μέρος του σώματος
που χαρακτηρίζεται από ήρεμες ,σφριγιλές,καμπύλες επιφάνειες,ταυτόχρονα
όμως δίνει την εντύπωση πολύ λεπτού υφάσματος.Το ανάγλυφο είναι
ιδιαίτερα έξεργο και δημιουργεί ένα έντονο παιχνίδισμα φωτός-σκιάς που
δίνει ζωή και κίνηση στο ένδυμα.
Το κεφάλι της Αφροδίτης (εικ.32) στραμμένο προς τη πλευρά του άνετου
σκέλους,κοιτάζει ευθεία. Εντάσσεται στην πραξιτελική παράδοση,και είναι
σχεδόν όμοιο με αυτό της Κνιδίας (εικ.33) ,κ’ ιδιαίτεραμε την κεφαλή
Kaufmann14(ένα από τα καλύτερα αντίγραφά της).Διαφέρουν όμως ως προς:
το αμυδρό χαμόγελο15 της Μηλιακής θεάς,την πιο σκληρή επεξεργασία της
κόμμωσης καθώς και τους 3 βοστρύχους που ξεφεύγουν από το περίτεχνο
κότσο για να στολίσουν τον αυχένα, επειτείνοντας έτσι τον αισθησιασμό.Τα
μαλλιά, όπως και στην Κνιδία, συγκρατώνται από ταινία μαρμάρινη,πάνω
στην οποία οι σωζόμενες οπές υποδηλώνουν ίσως την ένθεση μεταλλικής
κορδέλλας πάνω από τη μαρμάρινη ή την ένθεση διαδήματος όπως είχε και η
Αφροδίτη της Καπύης. Το πρόσωπό της, ευγενές και υπερήφανο,
χαρακτηρίζεται από χάρη,αρμονία και συγκρατημένη σοβαρότητα16,
χαρακτηριστικά του 5ουαι.,ενώ απαρτίζεται από έναν μακρύ λαιμό, μικρό
14
Paris,Musee du Louvre Ma 3518
15
Η σοβαρότητα στην Αφροδίτη της Μήλου δεν ακολουθεί τα κλασσικά πρότυπα.Φτάνει τα

16
όρια του ρεαλισμού.Το αμυδρό,συγκρατημένο χαμόγελό της χαρακτηρίζεται από μια

υπερήφανη ειρωνεία.
VI
στόμα,απαλά φρύδια,τονισμένη γέφυρα της μύτης,γραμμική ακρίβεια γύρω

από τα μάτια 17και και μια τρυφερή μελαγχολική κλίση18,όλα Πραξιτέλεια
χαρακτηριστικά. του 4ουαι.19 Ίχνη οπών τέλός μαρτυρούν μεταλλικά ένθετα
κοσμήματα.Εκτός από το διάδημα στα μαλλιά που ήδη αναφέραμε, υπήρχαν
ενώτια στα αυτιά και βραχιόλι στο βραχίονα (εικ.34).
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΓΟΜΦΩΣΗΣ Κ’ ΟΙ

ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Το άγαλμα είναι φτιαγμένο με έναν κατεξοχήν ελληνιστικό τρόπο
κατασκευής . Αποτελείται από 2 βασικά κομμάτια,επίπεδα στην κάτω
επιφάνειά τους, τον άνω κορμό με τμήμα του ενδύματος και το κάτω κορμό
που καλύπτεται εξ’ ολοκλήρου με το ένδυμα,τα οποία ενώνονται με άλλο ένα
κομμάτι που καλύπτεται επίσης από ένδυμα(εικ.35)
ένδυμα .Τα 2 κομμάτια
ενώνονταν με μεταλλικούς γόμφους,μέσω μιας χύτευσης από μόλυβδο.Ο
γλύπτης εκμεταλλευόμενος τη σηκωμένη πλευρά του ιματίου,πρόσθεσε το
ενδιάμεσο κομμάτι που στην αριστερή πλευρά ήταν ψηλότερο απ’ ότι στη
δεξιά20.
Ανάλογα ενωμένα ήταν τα χέρια και το αριστερό πόδι ,ήταν δηλ.
πρόσθετα (εικ.29-31) .Υπάρχει μια οπή αριστερά πάνω απ΄ τον αφαλό,που
μας υποδεικνύει ότι το δεξί της χέρι θα ήταν ενωμένο μέσω μιας μεταλλικής
ράβδου21
Φέρει επίσης ίχνη αρχαίων επιδιόρθώσεων:απολαξεύσεις στο άνω μέρος
της πλάτης (εικ.36) ,μια οπή γόμφου στο δεξί στήθος που έχει γεμιστεί (εικ.34)
και μια οπή στη τομή του δεξιού βραχίονα.Ο κότσος που βρέθηκε
αποκολλημένος ξανακολλήθηκε στη σύγχρονη εποχή και συμπληρώθηκε με
γύψο (εικ.36) . Συμπληρώσεις επίσης έγιναν σε σπασίματα της μύτης και στο
μεγάλο δάχτυλο του δεξιού ποδιού ενώ η πλίνθος ξαναλαξεύθηκε 22.
Η ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ
Η Αφροδίτη από τη πρώτη στιγμή της ανακάλυψής της θεωρήθηκε έργο
της χρυσής εποχής του Φειδία.Ένας από αυτούς που το πίστεψαν και ο
17
Pollitt 1994,σελ.167
18
Boardman- Dorig-Fuchs- Hirmer 1967,σελ.279
19
20
CharbOp.1958,σελ.7-8
21
CharbOp.1958 ,σελ.7-8
22
Hamiaux 1998,σελ.41-42
VII
Wickelmann,όπως μας πληροφορεί η Havelock.23 Οι αναλογίες,η χάρη και η

αρμονία,η σοβαρότητα του προσώπου συνηγορούσαν προς αυτή τη
κατεύθυνση.Οι Bernoulli24,Reinach25,Della Seta26, το θεώρησαν έργο
Πραξιτελικό ή Σκοπαδικό επηρεαζόμενοι από το τύπο της κόμμωσης,το
βλέμμα κ’ το στόμα.Πρώτος ο Furtwangler27 στα 1893 το θεώρησε
υστεροελληνιστικό έργο του 150-50π.Χ. Γύρω στα 150 ή λίγα χρόνια αργότερα
ο Carpenter 28 ,αμέσως μετά το βωμό της Περγάμου(180π.Χ.) οι Alscher29 και
Pinkwart30.Ο Klein το θεώρησε έργο μπαρόκ και το χρονολόγησε στο γ’
τέταρτο του β’ αιώνα.Οι Krahmer31,Horn32,Buschor33,Bieber34,Fuchs35, το
χρονολόγησαν γύρω στο 125 π.Χ.,οι Linfert36,Lippold37,Schuchhardt38 στο
τελευταίο τέταρτο του β’ αιώνα, ο Pollitt39 στα 150-125π.Χ. Γύρω στο 100
τέλος,οι ,Charbonneaux40,Brinkerhoff41. Γενικά δεχόμαστε ότι χοντρικά,
χρονολογείται λίγο μετά τα μέσα του 2ου αι. και ακολουθεί υστεροκλασικά
πρότυπα του 4ου αι.,πραξιτέλεια και σκοπαδικά
Η σοβαρότητα στην έκφραση και η αρμονία στα χαρακτηριστικά του
προσώπου ανήκουν στο 5ο αι.Αντίθετα,η κόμμωση και η λεπτότητα στην
επεξεργασία της επιδερμίδας του μαρμάρου μας παραπέμπει κατευθείαν στο
Πραξιτέλη.
Παρά την υστεροκλασική του καταγωγή διατηρεί αρκετά στοιχεία της
ελληνιστικής περιόδου,εξαιτίας των οποίων εντάσσεται στη κλασσικιστική
τάση του τέλους του 2ου-1ου αι. π.Χ.Αυτά συνίστανται στην έντονη κάμψη του
κορμού στη μέση,στη στροφή των μελών του σώματος προς διαφορετικές
κατευθύνσεις(φυγόκεντρες τάσεις) που δημιουργούν μια σπειροειδή σύνθεση ,
στις ραδινές αναλογίες ,στο έξεργο ανάγλυφο των πτυχών, στη δυσανάλογη
σχέση του κάτω κορμού-πιο αναπτυγμένου σε ύψος συγκριτικά με το επάνω
με το μικρό στήθος-,στο εντυπωσιακό παιχνίδισμα των πτυχών του
υφάσματος ,σε έντονη αντίθεση με τις ήρεμες επιφάνειες του γυμνού
γυναικείου σώματος.Εντυπωσιακό και καινοτόμο στοιχείο,ακόμα και στοιχείο
καθαρή εξέλιξης της πραξιτελικής σιγμοειδούς κάμψης,είναι πως παρά την
23
24
Bernoulli 1873,σελ138-160
25
ReinachGaz1 1890,σελ.376-94
26
Della Seta 1930,σελ.300-306
27
Furtwangler 1964,σελ.601-28
28
Carpenter 1960,σελ.211
29
Alscher 1961,σελ.81-84,178-79
30
Pinkwart 1965,σελ.120-21
31
RM 38/39,1923/24,σελ.140-41
32
RM 53,1938,σελ.83-84
33
Buschor 1971,σελ.106
34
Bieber 1995,σελ.159-60
35
Fuchs 1979,σελ.230-33
36
Linfert 1976,σελ.98-99,117
37
Lippold 1950,σελ.370
38
Schuchhardt 1968,σελ.138
39
40
CharbRev1 1951,σελ.8-16
41
Brinkerhoff 1978,σελ.117-20
VIII
έντονη κάμψη του και τη περίπλοκη σπειροειδή του στάση το έργο είναι
ικανό να στέκει ελεύθερα στο χώρο χωρίς την απαραίτητη βοήθεια ενός
στηρίγματος,αν και υπάρχει η θεωρία πως ακουμπούσε το χέρι της πάνω σε
κίονα.Ωστόσο η θέση του δεν νομίζω πως βοηθούσε τόσο στη στήριξη του
αγάλματος όσο ήταν εικονογραφικά σχετιζόμενη με τη θεά. Ακράδαντο
στοιχείο που το εντάσσει μέσα στην ελληνιστική περίοδο είναι ο ελληνιστικός
τρόπος σύνδεσης των μελών του σώματοςτων 2 τμημάτων του σώματος ,που
συνηθίζοταν ιδιαίτερα στις Κυκλάδες.
Παρά τις διαφωνίες που εκφφράστηκαν μέσα στα χρόνια, η σχεδόν
ομόφωνη άποψη των μελετητών είναι πως αποτελεί ελεύθερη μετάπλαση της
ελληνιστική εποχής,χάλκινου πρωτότυπου έργου του Λυσίππου ή του Σκόπα
του 4ου αι.42
Η ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΗ «ΧΑΜΕΝΗ» ΒΑΣΗ

Η Αφροδίτη, εκτός των άλλων μαρμάρινων μελών ,συνοδευόταν και από
τμήμα ενεπίγραφης βάσης (εικ.37) : « Ο [Αγής] ανδρος ή [Αλέξ] ανδρος,γιος
του Μηνίδη από την Αντιόχεια,στον Μαίανδρο ποταμό»
- ανδρος [Μ]ηνίδου
[Άντ]ιοχεύς από Μαιάνδρου
εποίησεν
Κάποιος Αγήσανδρος λοιπόν ή Αλέξανδρος ,από την Αντιόχεια,μια μικρή

πόλη στη Μ.Ασία,παρουσιάζεται ως ο γλύπτης της Αφροδίτης.Αυτή η βάση
σήμερα είναι χαμένη,χωρίς όμως να γνωρίζουμε την αιτία αυτής της
απώλειας. Ο Dickins43 δεν έχει καμιά αμφιβολία πως αυτή η ενεπίγραφη βάση
όντως υπήρξε και πως αναφέρεται στο πραγματικό γλύπτη της Αφροδίτης.Τα
σχέδια (εικ.38) άλλωστε του μεγάλου Γερμανού μελετητη Furtwangler ,στα
οποία στηρίζεται ο Dickins,πιστοποιούν απόλυτα την άποψή του,πως το
χαμένο κομμάτι πράγματι ταιριάζει στο υπολειπόμμενο .Παρ’ όλα αυτά ο
Devambez44 διατηρεί τις αμφιβολίες του,ως προς του αν ανήκε όντως η βάση
στη θεά του Λούβρου καθώς και ο Quatremere de Quincy,όπως
πληροφορούμαστε μέσα από το έργο του Haskell-Penny45. Ο Lawrence
φαίνεται σίγουρος ,με το επιχείρημα πως στο συγκεκριμένο έργο δεν
απαιτούνταν μια ακριβής σύνδεση μεταξύ βάσης και αγάλματος, αφού το
κομμάτι που λείπει είχε στερεωθεί στη θέση του με μόλυβδο,απαντώντας έτσι
όχι και πολύ πειστικά σε αυτούς που υποστήριζαν πως η βάση ανήκε σε
άγαλμα που δεν είχε σχέση με την Αφροδίτη της Μήλου46.
42
Ζαφειροπούλου 2005,σελ.269
43
Dickins, 1920,σελ.63-64
44
Devambez ,1978,σελ.147-48
45
Haskell-Penny ,1981,σελ.329
46
Lawrence 1972,σελ.37-38
IX
Ως προς την απώλεια της βάσης,έχει διατυπωθεί η άποψη πως χάθηκε

εσκεμμένα,καθώς πιστοποιούσε την ελληνιστική καταγωγή του,λόγω του
σχήματος των γραμμάτων,τα οποία μας οδηγούν σε μια χρονολόγηση μέσα
στο πρώϊμο 2ο αι. κατά τον Carpenter47, 150-125 πΧ. κατά τον Pollitt48,100 π.Χ.
κατά τον Lawrence49,120-100π.Χ. κατά τη Havelock50 .Αν αυτό αληθεύει η
απόκρυψη αυτή είναι «δικαιολογημένη» ,αφού την περίοδο εκείνη ο κόσμος
θαμπωμένος από τα αριστουργήματα της Φειδιακής περιόδου,είχε ταυτίσει
την ελληνιστική περίοδο με μια περίοδο παρακμής και διάλυσης.Τόση ήταν η
βεβαιότητα των ανθρώπων της εποχής πως το έργο ήταν κλασσικό ,που τους
φαινόταν απίστευτο κάποιος καλλιτέχνης από μια ασήμαντη ελληνιστική
πόλη να έχει δημιουργήσει ένα αριστούργημα σαν κι αυτό, και παρ’ όλο που
ο Carpenter θεωρεί πως η βάση δεν εξαφανίστηκε σκόπιμα,τα μετέπειτα λόγια
του τον διαψεύδουν.Ας μη ξεχνάμε πως το έργο προσφέρθηκε στον
Λουδοβίκο ως αυθεντικό έργο της εποχής του Πραξιτέλη,και επομένως η
επιγραφή θα πρόδιδε τη πραγματική καταγωγή του. Ο Charbonnaeux51
αποδίδει την απώλεια των επιγραφών στη καθυστερημένη μεταφορά τους στο
Λούβρο.Οι περισσότεροι πάντως από τυος μελετητές θεωρούν την απώλεια
της όχι τυχαίο γεγονός.
Το χαμένο κομμάτι της βάσης όπως αυτό διασώζεται στα σχέδια του
Furtwangler (εικ.39) είχε μια ορθογώνια υποδοχή στην άνω επιφάνεια,η
οποία το πιθανότερο είναι πως αποτελούσε μια υποδοχή λεπτής στήλης,πάνω
στην οποία ξεκούραζε το αριστερό της χέρι(αγκώνα) η θεά,επιτρέποντας στον
ώμο να σηκωθεί (εικ.40).
Ο Reinach52 από την άλλη στο έργο του περιλαμβάνει σχέδιο με
αποκατάσταση σύμφωνα με τον Tarral,όπου φαίνεται ότι στη βάση
προσκολλάται μια Ερμαϊκή στήλη (εικ.41) . Οι Lippold53 και Charbonneaux54
απέκλεισαν ωστόσο αυτή τη πιθανότητα.
Η Richter,προτείνει μια παράδοξη χρονολόγηση της ενεπίγραφης
βάσης,γύρω στο α’ μισό του 3ου αι.(300-250 π.Χ.),προγενέστερη δηλ. της κατά
κοινής παραδοχής –χρονολογίας του αγάλματος στο τέλος του 2ου αι. π.Χ55.
Πάντως η πρακτική να υπογράφουν οι καλλιτέχνες τα δημιουργήματα τους
γίνεται πιο συχνή κατά τη διάρκεια του β’ μισού του 2ου αι.56
47
Carpenter 1960,σελ.211-12
48
49
Lawrence 1927,σελ.237-38
50
51
CharbOp. 1958,σελ.6
52
ReinachGaz1 1890,σελ.48
53
54
55
Richter 1957,σελ.49
56
Ridway 2000,σελ.168
X
ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ

ΧΕΡΙΩΝ-ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Πρόκειται αναμφίβολα για το πιο αμφιλεγόμενο ζήτημα γύρω από την
Αφροδίτη της Μήλου.Πολλές και ποικίλες είναι οι απόψεις που έχουν
διατυπωθεί γύρω από αυτό το θέμα.Λόγω της ομοιότητας του εικονογραφικού
τυπου της με αυτόν της Αφροδίτης της Καπύης (εικ.42) πίστευαν αρχικά πως
έφερε και τα 2 χέρια προς τα αριστερά,το ένα τεντωμένο οριζόντια και το
άλλο λυγισμένο διαγώνια μπροστά από το σώμα,κρατώντας την ασπίδα του
ερωτικού της συντόφου,του Άρη,μέσα στην οποία καθρεφτιζόταν μόνη της
και το πόδι στηριζόμενο σε περικεφαλαία(Millingen)),ή σε σύνταγμα με τον
Άρη(Ravaisson57,Klein58,Quatremere de Quincy59) . Η υπόθεση ότι αποτελούσε
σύμπλεγμα με τον Άρη,οφείλεται και σε έργα της ρωμαϊκής περιόδου,όπου το
αυτοκρατορικό ζευγάρι πολλές φορές εμφανίζεται με τη μορφή του Άρη και
της Αφροδίτης (εικ.43) 60.
Αν και από τη πρώτη στιγμή της εύρεσης της εώς και σήμερα θεωρείται
βέβαιο ότι είναι η Αφροδίτη61,η έλλειψη του χαρακτηριστικού θεϊκού
συμβόλου που κάθε αγαλματική θεότητα κρατούσε για να διακρίνεται από
μια άλλη,οδήγησε στη διατύπωση της γνώμης πως ήταν ίσως η Αμφιτρίτη,η
σύζυγος του Ποσειδώνα,ενώ αν κρατούσε τόξο ή αμφορέα ίσως να ήταν η
Άρτεμις ή μια Δαναϊδα62.
Το πιθανότερο,με πρώτο υποστηρικτή τον Froehner63, είναι πως έφερε το
δεξί της χέρι,τοποθετημένο κοντά στο στήθος διαγώνια προς τα κάτω
συγκρατώντας ή έτοιμη να κρατήσει την άκρη του ιματίου της που φαίνεται
πως γλυστρούσε προς τα κάτω και με το αριστερό που υψώνεται πάνω από το
επίπεδο του ώμου, κρατά σφιχτά στη παλάμη της ένα μήλο.Το ότι το δεξί χέρι
κινούνταν διαγώνια προς το ένδυμα,τεκμηριώνεται από μια οπή πάνω από
τον άφαλό που σφραγίστηκε με στόκο64.
57
Ravaisson 1871,σελ.26-66
58 ?
LIMC2 Aphr. 1984 ,σελ.73-74
59
Haskell-Penny 1981,σελ.329
60
Η πρακτική άλλωστε να ενώνονται 2 έργα που είχαν φτιαχτεί για να στέκονται μόνα τους
στο χώρο,σε ένα σύνταγμα, ήταν συνηθισμένη για τους Ρωμαίους.Το αποτέλεσμα όμως
συνήθως ήταν ίδιαίτερα παράδοξο και κακόγουστο.
61
Οι τρύπες ένθεσης βραχιολιού στο μπράντζο της αποτελούν ένδειξη πως όντως πρόκειται
για την Αφροδίτη.Αυτό εξηγείται:αφού το πρώτο μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για την
Αφροδίτη ήταν η Φρύνη,μια εταίρα της Κλασσικής περιόδου.Το βραχιόλι στο βραχίονα το
φορούσαν οι εταίρες,αλλά παρέμεινε στην εικονογραφία της Αφροδίτης,με πρώτη την
Κνιδία.Όλγα Παλαγγιά,Πανεπιστημιακή παράδοση
62
Ζαφειροπούλου 2005,σελ.267-68
63
Froehner 1884,σελ.168-79
64
LIMC2 Aphr. 1984 ,σελ.73
XI
Μια παλάμη που κρατούσε ένα μήλο και θραύσμα από αριστερό
βραχίονα ,και τα 2 με εγκοπές που δηλώνουν τον Ελληνιστικό τρόπο
σύνδεσής τους,φαίνεται πως ανήκουν στη θεά,αν και πολλοί ερίζουν για το
αντίθετο65.Οι λόγοι που επικαλούνται είναι πως τα θραύσματα είναι
κατώτερης ποιότητας ως προς την επεξεργασία και ως προς το μάρμαρο που
χρησιμοποιήθηκε και πως ακόμα και οι αναλογίες τους είναι αντίθετες προς
το μέγεθος της Αφροδίτης.Η γράφουσα ωστόσο θεωρεί πως ο παράγοντας της
σύμπτωσης στη προκειμένη περίπτωση δεν ευσταθεί,αφού τα θραύσματα
βρέθηκαν δίπλα στο άγαλμα και ειδικά για αυτό με το μήλο,δε νομίζω πως
υπάρχει αμφιβολία πως προέρχεται από την Αφροδίτη. Τί ποιο φυσικό και
λογικό για τη θεά του Έρωτα,τη νικήτρια της Κρίσης του Πάριδος,τη νονά
του νησιού να κρατά το ομιλούν σύμβολο του νησιού,το πιο συνηθισμένο
αναγνωριστικό της σύμβολο. Η διαφορά στη ποιότητα και την επεξεργασία
του μαρμάρου,η οποία όντως υφίσταται, ίσως οφείλεται σε συμπληρώσεις ή
επισκευές που έγιναν κατά την αρχαιότητα και ως προς τη παλάμη η
αδούλευτη πίσω όψη της δηλώνει πως θα ήταν αθέατη,αν δεχτούμε και τη
τοποθέτηση της θεάς μπροστά από μια κόγχη.Το άλλο θράυσμα χεριού
ωστόσο που βρέθηκε μαζί της (εικ.5) ειναι σαφές πως δεν ανήκει στην
Αφροδίτη,καθώς είναι μεγαλύτερο στη κλίμακα.
Ο Furtwangler παραθέτει στο έργο του « Masterpiecies in Greek
Sculpture» ,όπως ήδη αναφέραμε ότι η υποδοχή που υπήρχε πάνω στη
χαμένη βάση δεχόταν στήλη.Θεωρεί πως η θεά ύψωνε το αριστερό της χέρι
και ξεκούραζε τον αντίστοιχο αγκώνα πάνω σε αυτή τη στήλη κρατώντας
μήλο. Η θεωρία του δεν είναι άμοιρη επιχειρημάτων , τη στηρίζει σε αρκετά
έργα στα οποία βλέπουσε την ίδια στήριξη του χεριού,όπως σε μια σειρά από
τερρακότες του 4ου αι.,με την Αφροδίτη ημίγυμνη να στηρίζει τον αγκώνα της
σε στήλη και τον αριστερό βραχίονα να υψώνεται ή σε ελληνιστικούς
πολύτιμους λίθους.Χαρακτηριστικό είναι. ένα χάλκινο αγαλμάτιο της γυμνής
Αφροδίτης στη Δρέσδη (εικ.44).Εδώ,υψώνεται ο βραχίονας και ακουμπά σε
οριζόντια θέση στη στήλη,ενώ η παλάμη στρέφεται προς τα κάτω,με
αποτέλεσμα να μη προβάλλεται το μήλο που κρατάει όπως θα περίμενε
κανείς.Ο Furtwangler,υποστηρίζει πως η Αφροδίτη,κληρονόμησε το στήριγμα
κάτω από τον αριστερό βραχίονα από την εικονογραφία της Τύχης
(εικ.45),όπως τη βλέπουμε σε αυτοκρατορικά χάλκινα νομίσματα της
Μήλου,στο Βερολίνο.Φυσικά η Τύχη δεν κρατά μήλο αλλά τον Πλούτο στο
αριστερό της χέρι και έχει τον δεξιό βραχίονα στηριγμένο σε
στήλη,υψώνοντας τον πήχυ προς τα πάνω,σχηματίζοντας έτσι ορθή
γωνία.Ίσως ο γλύπτης ήθελε να συνδυάσει στο πρόσωπο της Αφροδίτης και τη
θεότητα της Αγαθής Τύχης (εικ.46) ως προστάτρια των νεαρών αντρών.
Ο Alscher66 ωστόσο δε συμφωνεί με την πρόταση αποκατάστασης του
Furtwangler,για στατικούς και συνθετικούς λόγους καθώς και ο
Charbonneaux67. ο οποίος υποστηρίζει πως η κίνηση του αριστερού βραχίονα
65
Πάντως είναι σαφές από τα σχέδια του Βουτιέ πως η Αφροδίτη βρέθηκε χωρίς
χέρια.Διαφόρων ειδών μαρτυρίες για το αντίθετο,μάλλον στερούνται κύρους κ’ αξιοπιστίας.
66
Alscher 1961,σελ.81-84
67
CharbRev1 1951, σελ.8-12
XII
σε αυτήν τη περίπτωση δεν είναι σύμφωνη με την έντονη κλίση των ώμων και
με την ανύψωση του στήθους προς τη δεξιά πλευρά Ο ίδιος επίσης, δεν
συνδεέι τη παλάμη με το μήλο με την Αφροδίτη αλλά αποκαθιστά το
αριστερό χέρι με σκήπτρο.
Τέλος,έχει προταθεί πως η Αφροδίτη αποτελούσε τμήμα μιας μεγαλύτερης
ομάδας.Ίσως μιας Κρίσης του Πάριδος ή ότι η Αφροδίτη προσωποποιούσε τη
Λαγνεία που επιδεικνύει τα προσόντα της μπροστά στον Ηρακλή 68.
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

Η Αφροδίτη βρέθηκε σε μια εξέδρα ή τετράπλευρη κόγχη69,που έφερε
επιγραφή από την οποία πληροφορούμαστε ότι ο Βάκχιος, γιος του Σέξτου
Άτιου,όταν αυτός ήταν υπογυμνασίαρχος(αφιέρωσε αυτήν την εξέδρα και
το(άγαλμα) στον Ερμή και τον Ηρακλή (εικ.47). Η κόγχη μέσα στην οποία
τοποθετείται καθώς και η πληροφορία της επιγραφής,υποδηλώνει πως η
Αφροδίτη καθώς και τα άλλα θραύσματα που βρέθηκαν μαζί της ήταν
τοποθετημένα μέσα σε ένα ελληνιστικό ή ρωμαϊκό Γυμνάσιο 70 .Το τυπικό
σχέδιο ενός γυμνασίου,περιελάμβανε μια τετράγωνη περίστυλη αυλή,που
περιβάλλονταν από τοίχο,o οποίος περιείχε ορθογώνιες ή ημικυκλικές
κόγχες ,οι οποίες κοσμούνταν με αγάλματα όπως αυτό της Αφροδίτης (εικ.48).
Η παλαιογραφία των γραμμάτων και το πατρώνυμο του αναθέτη μας
παραπέμπουν σε μια χρονολογία γύρω στα 166π.Χ.,όταν η Ρωμαϊκή
επεκτατικότητα στράφηκε προς τις Κυκλάδες71.Ο αθλητικός και πολιτιστικός
χαρακτήρας της περιοχής,υποδηλώνεται και από την ύπαρξη των ερειπίων
ενός σταδίου καθώς και ενός ελληνιστικού θεάτρου,επισκευασμένου κατά την
Ρωμαϊκή περίοδο.Το ερώτημα που αμέσως προκύπτει είναι πως και τι κάνει η
θεά του Έρωτα μέσα σε ένα γυμνάσιο.
Σε μικρή απόσταση από εκεί που βρέθηκε η Αφροδίτη,αναφέραμε πως
βρέθηκαν και δύο Ερμαϊκές στήλες ενώ λίγο αργότερα βρέθηκε και η τρίτη.Η
μία επιστεφόταν με κεφαλή γενειοφόρου αρχαϊζοντα άντρα ενώ οι άλλες δύο
με αγένειες κεφαλές που έφεραν ταινία στα μαλλιά και ταυτίζονται με το
νεαρό Ηρακλή. Όλα αυτά τα στοιχεία αμέσως συνδέονται μεταξύ τους και
μας οδηγούν στην υπόθεση πως η Αφροδίτη δεν ήταν στημένη μόνη της στο
χώρο αλλά ήταν μέρος ενός μεγαλύτερου αρχιτεκτονικού συμπλέγματος που
συμπεριλάμβανε και τις Ερμαϊκές στήλες.Αυτό γιατί αυτούς τους θεούς,τον
68
Pasquier, 1985 ,σελ.37
69
Στην άποψη αυτή συντελεί η αδούλευτη πίσω όψη κ’ αδρή επεξεργασία των πλευρών που
ήταν σε περιρισμένη θέα, Ridway 2000,σελ.168
70
Kousser 2005,σελ.241-45
71
Ridway 2000,σελ.168
XIII
Ερμή δηλ. και τον Ηρακλή,αλλά και γενικά τις Ερμαικές στήλες ,τις
συναντάμε συχνά σε γυμνάσια.Όσο για τη παρουσία της Αφροδίτης ,αν και
δεν είναι συνηθισμένη σε έναν τέτοιο χώρο,εντούτοις υπάρχουν
παραδείγματα.Ο Kousser λέει πως η παρουσία της συνδέεται με την ιδιότητα
της θεάς να προστατεύει τους νέους,ως κοινωνός της κοινωνικής και ερωτικής
τους ζωής καθώς της σεξουαλικότητάς τους.Ενσαρκώνει τις απολαύσεις του
έρωτα και του γάμου,θέματα που απασχολούσαν τους νέους της εποχής,που
περνούσαν πολλές ώρες της ζωής τους εκεί.Για την όχι πολύ γνωστή αυτή
ιδιότητα της θεάς,δηλ. τη προστασία των νεαρών αντρών,χαρακτηριστικό
παράδειγμα αποτελεί ο μύθος του Ιππομένη και της Αταλάντης.Το ζευγάρι
παντρεύτηκε μετά από παρέμβαση της θεάς στον αγώνα δρόμου μεταξύ των
δύο.Η Αφροδίτη έριξε 3 χρυσά μήλα στο δρόμο της Αταλάντης και έτσι
νικήτης αναδείχτηκε ο Ιππομένης.
Πρόσθετο στοιχείο που ενισχύει την άποψη πως η Αφροδίτη ήταν στημένη
σε γυμνάσιο ,είναι η ανακάλυψη στα 1891 ενός μαρμάρινου νεαρού πύκτη
στη περιοχή όπου βρέθηκε και η Αφροδίτη εβδομήντα χρόνια πριν.Αλλά πιο
σημαντική είναι η ανακάλυψη ενός Ερμή (εικ.49) επτά χρόνια μετά την
ανακάλυψη της Αφροδίτης του οποίου η διατηρούμενη επιγραφή οδήγησε σε
μια χρονολόγηση γύρω στο 50 π.Χ.Ο Ερμής είναι κατεξοχήν η προστάτιδα
θεότητα των νέων και των γυμνασίων και εδώ παρουσιάζεται ακριβώς ως
αθλητικός νέος,κλασσικιστική παραλλαγή του Ερμή Ρισελιέ του 4ου αι.
Εντελώς διαφορετική είναι η γνώμη του Reinach ,που στα 1890,υποστήριξε
πως το άγαλμα καθώς και τα άλλα μαρμάρινα θραύσματα που βρέθηκαν μαζί
του συγκεντρώθηκαν τυχαία μαζί, σε ένα ασβεστοκάμινο για να γίνουν
σκόνη και πως η επιγραφή δεν έχει καμία σχέση με το άγαλμα72.Ο
Charbonneaux στηρίζει την επίσης αρνητική άποψή του στο γεγονός ότι οι 2
Ερμαϊκές στήλες τεχνοτροπικά χαρακτηρίζονται Αρχαϊκές ή Αρχαϊζουσες και
τουλάχιστον για τη μία αυτό είναι βέβαιο,αφού φέρει επιγραφή που
χρονολογείται στην Αρχαϊκή περίοδο73,ενώ η 3η χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ.
σύμφωνα με επιγραφή που αναφέρει τον Θεοδωρίδη ως αναθέτη:
[Θ]εοδωρίδας Λαιστράτο[υ] Ερμαι
γνωστός και από άλλες επιγραφές της Μήλου.74Οι χρονολογικές αποκλίσεις

μεταξύ των Ερμαϊκών στηλών συντελούν στην αρνητική άποψη και του
Pasquier75.
72
CharbOp.,1958,σελ.7
ReinachGaz1 1890,σελ.376-94
73
CharbSculp..σελ.44-45
74
CharbRev1. 1951 σελ.8-12
75
XIV
Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Κ’ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ

ΤΗΣ ΚΑΠΥΗΣ
Η Αφροδίτη της Μήλου αποτελεί πρωτότυπη ελεύθερη μετάπλαση της
Ελληνιστικής περιόδου. Ως προς τη στάση όμως και την αμφίεση δε χωρά
αμφιβολία πως ο κοντινότερος συγγενής της είναι το υστεροκλασικό έργο τυο
330π.Χ, της Αφροδίτης της Καπύης (εικ.50) με καλύτερο δείγμα αυτό που
εκτίθεται στο Μουσείο της Νάπολης.Το πρωτότυπο άγαλμα,δημιουργία του
Λυσίππου ή κατά άλλους του Σκόπα,ήταν χάλκινο και είχε στηθεί στο ιερό
της θεάς στην Ακρόπολη της Κορίνθου,όπως μας πληροφορούν τα σχετικά
αυτοκρατορικά νομίσματα που την απεικονίζουν.Η θεά παριστάνεται
ημίγυμνη, τη στιγμή που αυτοθαυμάζεται μπρος από μια μεγάλη
ασπίδα,αυτή του ερωτικού της συντρόφου του Άρη.Η ασπίδα που δεν
υπάρχει στο Ρωμαϊκό αντίγραφο, θα στηρίζονταν στο αριστερό της γόνατο.Η
γεμάτη χάρη κίνηση της θεάς υποδηλώνεται τόσο από τα χέρια,(το δεξί
κινείται λοξά πάνω από το ένδυμα ενώ το αριστερό υψώνεται κεκαμένο σε
οριζόντια θέση) από τη περιβόητη κίνηση του αριστερού ποδιού που
υψώνεται πατώντας πάνω στο κράνος του Άρη λυγισμένο
ελαφρά,προβάλλοντας το γόνατο, και την ελαφριά συστροφή του σώματος
που δίνει μια ελικοειδή κίνηση. Το κεφάλι (εικ.51) κατευθύνεται προς τα
αριστερά και κάτω ακολουθώντας το άνετο σκέλος.Η κόμμωση περίτεχνη
απολήγει σε κόρυμβο και συγκρατείται από διάδημα,που θα ήταν μεταλλικό
στο πρωτότυπο έργο.Το κάτω μέρος του σώματος όπως και της Μήλιας θεάς,
καλύπτεται με ιμάτιο τυλιγμένο γύρω από τα ισχία,που αναδιπλώνεται και
συγκρατείται στην αριστερή πλευρά,σχηματίζοντας πτυχή.Οι πτυχές όμως
εδώ είναι πιο ρέουσες,βαριές,δημιουργώντας την αίσθηση πως πρόκειται για
ένα χοντρό ύφασμα.
Η Αφροδίτη της Καπύης,εν αντιθέσει με αυτή της Μήλου είχε φτιαχτεί για
να φαίνεται σε στάση προφίλ ή ¾,καθώς υποδηλώνει η κίνησή της που
κατευθύνεται προς το καθρέφτη και μόνο,δίνοντας την εντύπωση πως
ξεπηδάει από ανάγλυφο.Αντίθετα ο γλύπτης της Μήλου,συνέλαβε τη μορφή
μετωπικά,όχι βέβαια με τη μετωπικότητα όπως την αντιλαμβανόταν ο
κλασσικός καλλιτέχνης.Η ασπίδα στη περίπτωση της Αφροδίτης της
Μήλου,δε θα μπορούσε να ανήκει στο σύνολο όπως έχει διατυπωθεί,γιατί
λόγω του μετωπικού χαρακτήρα του έργου , θα κάλυπτε τη μορφή και ο
καθρεφτισμός της θεάς δε θα ήταν ορατός στο κοινό όπως θα
έπρεπε76.Επιπλέον η Μηλιακή θεά κοιτά ευθεία μπροστά και όχι προς τα κάτω
όπως της Καπύης,δεν έχει δηλ κάποια διάθεση αυτοθαυμασμού.
ΗΑφροδίτη της Μήλου είναι ένα πιο ρεαλιστικό έργο.Ο ρεαλισμός του δεν
δηλώνεται μόνο από το αμυδρό χαμόγελο, και από τις έντονες καμπυλότητες
του κορμιού αλλά και από την πολύ φυσική απόδοση του στήθους.η
φυσικότητά του έγκειται στις αναλογίες του.Η απόσταση μεταξύ των θηλών
καθώς και των μαστών από τον αφαλό είναι 28εκ. Ενώ στην Αφροδίτη της
Καπύης είναι 23,5 και 26,5 αντίστοιχα.
76
CharbRev1. 1951 ,σελ.8-12
CharbOp. 1958,σελ.9-10
XV
Η στάση των δύο με μια πρώτη ματιά φαίνεται όμοια.Όμως,αν κοιτάξουμε

πιο προσεχτικά,το πόδι της Αφροδίτης της Μήλου είναι πιο ψηλά απ’ ότι θα
έπρεπε,το γόνατο προβάλλεται λοξά,το άνοιγμα των σκελών είναι πιο στενό,η
έκταση της δεξιάς λαγόνας πολύ πιο έντονη.Ενώ η Αφροδίτη της Καπύης
είναι ένα ακαδημαϊκό γλυπτό,η Αφροδίτη της Μήλου είναι ένα ρέον
γλυπτό,που ξεχειλίζει από θηλυκότητα,φορέας της οποίας είναι η σπειροειδής
κίνηση του κορμιού της.Ο γλύπτης της Αφροδίτης λοιπόν,δε χρησιμοποίησε
ξερά και ακαδημαΪκά τα χαρακτηριστικά του 4ου αι.για να επαναλάβει-αν
μου επιτρέπετε την έκφραση-μία από τα ίδια.Χρησιμοποίησησε έναν
εικονογραφικό τύπο που υιοθετήθηκε στα τέλη του 4ου αι. για να
δημιουργήσει κάτι εντελώς καινούργιο.Και να φανταστεί κανείς πως αρχικά
η Αφροδίτη της Καπύης θεωρούνταν Ρωμαϊκή διασκευή της Μήλιας
θεάς77.Κατά την Bernouli όμως –όπως μαθαίνουμε από τη Havelock78.- είναι
μια άψυχη διασκευήΩστόσο,η Αφροδίτη της Καπύης ήταν έργο πιο αγαπητό
κατά την αρχαιότητα κ’ χρησιμοποιήθηκε από τoυς Ρωμαίους ως Νίκη,η
λεγόμενη Brescia,με φτερά και χιτώνα79 (εικ.52) .Η άποψη πως η Αφροδίτη
ανήκει στο Ελληνιστικό Μπαρόκ80,μάλλον δεν ευσταθεί αφού ο γλύπτης
απόδοσε απλώς τη πραγματικότητα,ίσως με μια δόση μεγαλύτερου
αισθησιασμού,αλλά δεν απόδοσε το έπακρο των συναισθημάτων πάνω στο
σώμα όπως συμβαίνει με το Μπαρόκ.
Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ Κ’ Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ

Ο Ποσειδώνας της Μήλου (εικ.53) βρέθηκε το 1887 στη περιοχή του
λιμανιού της Μήλου ακριβώς 300μ. από το σημείο οπου βρέθηκε η
Αφροδίτη.Και τα δύο αγάλματα έχουν φτιαχτεί με το τρόπο που αναλύθηκε
πιο πάνω. Φαίνεται πως και ο Ποσειδώνας ήταν τοποθετημένος σε μια κόγχη
ή κάπου όπου δεν ήταν ορατό το πίσω μέρος του σώματος,αφού το τελευταίο
φέρει αδρή επεξεργασία (εικ.54). Πρόκειται για μια στιβαρή ιστάμενη
αντρική μορφή με στηρίζον το δεξιό σκέλος και άνετο το αριστερό το οποίο
ακουμπά στα ακροδάχτυλα.Ολόκληρος ο κάτω κορμός καλύπτεται από
ιμάτιο στο ύψος των ισχίων της μορφής.Το δεξί χέρι συγκρατεί το ένδυμα ενώ
το αριστερό υψώνεται για να κρατήσει τρίαινα που σήμερα
λείπει,σχηματίζοντας οξεία γωνία.Το ίδιο σχήμα συναντάμε ΄κ στη θεά
μας,όπου με το δεξί χέρι το πιο πιθανό είναι πως συγκρατούσε το ένδυμα που
είναι έτοιμο να κυλήσει ,ενώ με το αριστερό ύψωνε το θεϊκό της σύμβολο, το
μήλο.Το κεφάλι σαφώς επηρεασμένο από το Φειδιακό Δία στρέφεται προς το
άνετο σκέλος.Το έργο διακρίνεται για την έντονη κάμψη του κορμού στη
μέση,τις φυγόκεντρες τάσεις των μελών του σώματος και το έξεργο ανάγλυφο
77
CharbRev1. 1951,σελ.8-12
78
79
Bieber 1995,σελ.159
Dickins 1920,σελ.66
80
CharbArt,σελ.323-24
XVI
των πτυχών του ιματίου,όλα χαρακτηριστικά τα οποία τα βλέπουμε και στην

Αφροδίτη,αλλά σαφώς σε πιο έντονο βαθμό.Η στάση του Ποσειδώνα είναι
πιο θεατρική,κάτι από τη θεϊκή πνοή που κάποτε είχε, έχει χαθεί.Είναι ένα
έργο ξηρό ως προς τη πλαστική εκτέλεση σε αντίθεση με την Αφροδίτη όπου
χρησιμοποιούνται οι τάσεις της νέας εποχής για να δώσουν νέα πνοή στο
έργο,ίσως όχι θεϊκή,πάντως μια πιο ζωντανή πνοή,ιδωμένη μέσα από το
πνεύμα του ρεαλισμού.Παρά τις διαφορές τους και τα δύο έργα ανάγονται
στην υστεροελληνιστική περίοδο,και συγκεκριμένα στο β’ μισό του 2ου
αι.,όταν εμφανίζεται η κλασικιστική τάση,που χρησιμοποιεί πρότυπα του
παρελθόντος,τα μεταπλάθει και φτιάχνει νέες δημιουργίες.

ΑΠΟ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ
Το υψωμένο προβαλλόμενο πόδι δεν εμφανίζεται πρώτη φορά ούτε στην
Αφροδίτη της Μήλου ούτε βέβαια και της Καπύης.Η Αφροδίτη της Σμύρνης
(εικ.55) ,έργο του Φειδιακού εργαστηρίου που χρονολογείται γύρω στα
410π.Χ. και τογνωρίζουμε μέσα από αντίγραφα, είναι η πρώτη γυναικεία
αγαλματική θεότητα που σηκώνει το αριστερό πόδι,στηρίζοντας το πάνω σε
μια χελώνα.Η στάση και τα ρούχα είναι σίγουρα παρθενώνεια,ο γλύπτης δηλ.
προσπαθεί να αποδόσει το διαχρονικό,το αιώνιο.Αντίθετα,ο
Λύσιππος,γλύπτης του 4ου αι. με την Αφροδίτη της Καπύης τροποποίησε τη
κίνηση αυτή δίνοντας της μια απόδοση στιγμιαία.
Με την Αφροδίτη της Μήλου και τον υστεροελληνιστικό κλασικισμό
επιστρέφουμε στο 5οαι. κ’ 4ο αι. ,αλλά η αντίληψη και ο σκοπός είναι εντελώς
διαφορετικά.Εδώ,το αριστερό πόδι δε σηκώνεται απλώς λυγισμένο,αλλά
στρέφεται και λοξά προς τα δεξιά ακολουθώντας τις πτυχές του ενδύματος.Η
κίνηση αυτή τονίζεται από τις υποθετικές κινήσεις των χεριών.Η επιστροφή
στα παλαιότερα πρότυπα μέσα από νέους εκφραστικούς τρόπους,αποδεικνύει
πως στην περίπτωσή μας ο σκοπός –που τελικά επιτυγχάνεται- είναι μέσα
από την απόδοση του στιγμιαίου,να λάμψει το διαχρονικά αληθινό.
Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ ΚΑΙ Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ

VI Ο ΕΥΠΑΤΩΡ
To αριστερό τμήμα του πάνω κορμού ενός άντρα με ριγμένο ιμάτιο στη
πλάτη, γνωστού ως Ψευδο-Ίνωπα από τη Δήλο (εικ.56-57) , που
χρονολογείται στα 120-90π.Χ.,επίσης στο Λούβρο κίνησε τη προσοχή του Jean
Charbonneaux81 .Η πλαστική απόδοση του στήθους οδήγησε στην υπόθεση
πως πρόκειται για ποτάμια θεότητα που θα τοποθετούνταν σε ένα αέτωμα,γι’
αυτό το λόγο πήρε το όνομα του ποταμού της Δήλου.Στην πραγματικότητα ,
πρόκειται για τον βασιλιά Μιθριδάτη Ευπάτορα VI ,βασιλιά στον Πόντο
(120-63π.Χ),όπως τεκμηριώνεται από διάφορα νομίσματα που τον
απεικονίζουν.Ο Μιθριδάτης ήταν ο μόνος από τους ελληνιστικούς
βασιλείς,μετά τον Αλέξανδρο που είχε υιοθετήσει την εικονογραφία του ως
81
CharbRev1. 1951 ,σελ.8-12
XVII
προς τα μαλλιά,τον χιτώνα και τη φυσική κατάσταση,γι’ αυτό και αρχικά είχε
ταυτιστεί κ’ με Αλέξανδρο. Αν παρατηρήσει κανείς το προφίλ των δύο θα
διαπιστώσει πως η ομοιότητα είναι αναπάντεχα μεγάλη.Η μύτη,το ίδιο σχέδιο
στόματος,ελαφρώς ανοιχτό,η ίδια στενότητα των ματιών και ειδικά η δομή
του πηγουνιού.Η ομοιότητα του όμως με την Αφροδίτη δεν περιορίζεται στο
προφίλ του προσώπου. Τα μαλλιά,φυσικά δεν ομοιάζουν με της
Αφροδίτης.Στον Μιθριδάτη είναι ανακατωμένα χωρίς πολλές λεπτομέρειες
αλλά έχει δοθεί προσοχή ως προς τη λεπτομέρεια του επιλεγμένου,σκληρού
πλασίματος, με σκοπό να είναι εμφανής η αντίθεση με το γυμνό σώμα,όπως
στην Αφροδίτη υπάρχει έντονη αντίθεση με τις σκληρές πτυχώσεις. Η δομή
του σωζόμενου τμήματος και οι αναλογίες του, είναι στοιχεία που
αποδεικνύουν με βεβαιότητα τόσο την ελλικοειδή στάση της μορφής ,όσο και
τη ξεχωριστη κατασκευή του άνω και κάτω μέρους του σώματος.Άλλες
ομοιότητες είναι:η κίνηση του κεφαλιού,η τοποθέτηση του λαιμού,η κίνηση
των βραχιόνων,το οφρυαξό τόξο κ.α.Όλες αυτές ο ι ομοιότητες οδήγησαν τον
Charbonneaux στην υπόθεση πως o Μιθριδάτης όχι μόνο ανήκει στο ίδιο
εργαστήριο με την Αφροδίτη, αλλά έχει φιλοτεχνηθεί και από το χέρι του
ίδιου γλύπτη.Το ερώτημα που προκύπτει όμως είναι αν το χέρι αυτό ήταν
Αθηναϊκό ή Μηλιακό.Και αυτό γιατί στα 166 που η Δήλος βρίσκεται στα
χέρια των Αθηναίων,ο Μιθριδάτης επιζητούσε την εύνοια των τελευταίων.
Έτσι,δεν αποκλείεται τα δύο έργα να είναι Αθηναϊκά.Ο ίδιος ερευνητής τέλος,
θεωρεί πως ο Μιθριδάτης διαθέτει επιδράσεις κ’ από από το Ροδιακό
εργαστήριο,με το οποίο όπως θα αναφερθώ παρακάτω,σχετίζεται άμεσα κ’ η
Αφροδίτη.
Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Κ’ ΕΝΑ

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩ
Αξιοπρόσεχτη είναι η ομοιότητα της με μικρό μαρμάρινο Ελληνιστικό
σύμπλεγμα από την Κω (εικ.58),που βρέθηκε στο Ωδείο και εκτίθεται στο
Μουσείο της Κω.Εδώ μια ακέφαλη Αφροδίτη που επαναλαμβάνει τη κίνηση
του αριστερού ποδιού -αλλά με μεγαλύτερη άνεση και έκταση-προσφέρει με
το αριστερό της χέρι προστασία στο μικρό γονατισμένο Έρωτα, που πάνω σε
βραχοειδή στήλη ετοιμάζεται να τοξοβολήσει.Το μικρό αυτό σύμπλεγμα
αποτέλεσε πηγή έμπνευσης στις προσπάθειες των μελετητών να
αποκαταστήσουν τη κίνηση των χεριών της Αφροδίτης.Ένας από αυτούς ήταν
ο διακεκριμένος Ιταλός επιστήμονας,Laurenzi82. Ο Charbonneaux83, ωστόσο
απέρριψε την άποψη ,αυτή αφού υποστήριξε πως η κίνηση των χεριών της
Μήλιας θεάς ήταν διαφορετική από αυτή της Κω.Επιπλέον, το κεφάλι στο
σύμπλεγμα της Κω είναι βέβαιο πως στρεφόταν προς το παιδί που
προστάτευε,εξυπηρετώντας την ιδιότητα της θεάς ως μητέρας του
Έρωτα.Αντίθετα,η Αφοδίτη της Μήλου,ατενίζοντας,εξυπηρετεί την συνολική
οντότητα της ως Θεά του Έρωτα,ειδικά αν δεχτούμε την τοποθέτησή της μέσα
σε ένα Γυμνάσιο.
82
ArtAntMod 20 1962,σε.384-89
83
CharbRev6. 1956, σελ. 105-6
XVIII
Καταλήγοντας,και δεδομένου(κατά τον Lippold84) ότι το σύμπλεγαμα

αποτελεί παραλλαγή της Αφροδίτης της Καπύης-άρα έπεται αυτής-θα
δεχτούμε μάλλον την άποψη του Charbonneaux85 σύμφωνα με την οποία το
μικρό αυτό σύμπλεγμα αποτέλεσε την έμπνευση για την Αφροδίτη της
Μήλου,γνωρίζοντας και από άλλες περιπτώσεις πως τέτοιου είδους τολμηρές
καινοτομίες,τις οποίες συναντάμε στη θεά της Μήλου,δοκιμάζοταν πρώτα σε
έργα μικρότερης κλίμακας και έπειτα προσαρμόζοταν στα δδομένα της
Μεγάλης πλαστικής.

ΤΟΥ HEIL
Η Αφροδίτη της συλλογής του Max Von Heil από τη Μύρινα της Μικράς
Ασίας,που σήμερα εκτείθεται στο Βερολίνο (εικ.59) ,μια μικρή Αφροδίτη από
τερρακότα του 2ου αι. π.Χ., παρουσιάζει πολλά κοινά γνωρίσματα με την
Αφροδίτη της Μήλου.Οι φυγόκεντρες τάσεις των μελών του σώματος της
Αφροδίτης εδώ φτάνουν σε ακόμα υψηλότερο επίπεδο.Ο τρόπος που οι
κινήσεις της δομούνται γύρω από τον άξονα του σώματος μας δίνουν ένα
παιχνιδιάρικο,ρυθμικό αποτέλεσμα,παρά αισθησιακό.Μια εικόνα σχεδόν
χορευτική,που μόνο στην Ελληνιστική Ροκοκό τάση μπορούμε να την
εντάξουμε.Το αριστερό πόδι επίσης υψώνεται και προβάλλει έντονα με
αποτέλεσμα την αναδίπλωση του ενδύματος που τώρα δεν καλύπτει απλά
τους γοφούς αλλά ακολουθώντας πρότυπα του 4ου αι. της Σχολής του
Τιμοθέου86 αυτή τη φορά,κολλά πάνω στο σώμα αποκαλύπτοντας τη δομή του
και ξεγυμνώνει τον ένα μαστό. Το κεφάλι στρέφεται προς τη δεξιά πλευρά
κατευθύνοντας το βλέμμα προς τα κάτω,σε αντίθεση με την Αφροδίτη της
Μήλου που κοιτά υπερήφανα μπροστά της,σχεδόν ατενίζοντας.Το βλέμμα της
μικρής Αφροδίτης ίσως δικαιολογείται με την ύπαρξη ενός μικρού Έρωτα που
θα βρίσκοταν κάτω δεξιά της87. ενώ τα περίτεχνα χτενισμένα μαλλιά της
επιστέφονται με διάδημα,όπως πιθανότατα θα γινόταν και με αυτή της
Μήλου.Ως προς τη διαμόρφωση της πτυχολογίας, η ομοιότητα έγκειται στο
γεγονός ότι και εδώ οι πτυχές αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο, ακολουθώντας
την κίνηση του σώματος.
ΜΗΛΟΣ-ΤΡΑΛΛΕΙΣ-ΡΟΔΟΣ:ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ?
Ερευνητές όπως ο Alain Pasquier88,o Jean Charbonneaux89 ,η
84
85
CharbRev6. 1956, σελ. 105-6
86
Boardman - Dorig- Fuchs,-Hirmer 1967,σελ.279-80
87
Hirmer 2001,σελ.197
88
89
CharbRev1 1951,σελ.8-16
XIX
MargareteBieper90 κ.α. επισήμαναν στις μελέτες τους τη σχέση της Αφροδίτης

της Μήλου με άλλες γλυπτικές δημιουργίες της Μ.Ασίας.Υποστήριξαν με λίγα
λόγια πως η Αφροδίτη αποτελεί ένα κράμα τεχνοτροπικό.Ιδιαίτερα ο
Pasquier στο έργο του «La Venus de Milo et les Aphrodites du Louvre» ,1985
αναφέρεται στη περιοχή των Τράλλεων,ως πιθανή καταγωγή της Αφροδίτης.
Οι Τράλλεις ήταν μια μικρή πόλη κοντά στην Αντιόχεια της Μ.Ασίας. Στο
ξεκίνημα της μελέτης μας αναφερθήκαμε στην ύπαρξη μιας χαμένης σήμερα
ενεπίγραφης βάσης,στην οποία αναφέρεται κάποιος Αγήσανδρος ή
Αλέξανδρος από την Αντιόχεια,ως γλύπτης της Αφροδίτης.Το στοιχείο αυτό
σε συνδυασμό με τις πολλές ομοιότητες που συναντάμε μεταξύ της Αφροδίτης
της Μήλου κ’ άλλων γλυπτών από τις Τράλλεις,όπως ένα κεφάλι Άρτεμιδος
που σήμερα βρίσκεται στη Βιέννη, μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως πρώτα
απ’ όλα ο γλύπτης που αναφέρεται στη βάση είναι πολύ πιθανόν να είναι
πράγματι ο γλύπτης της Αφροδίτης. Δεύτερον,αν συγκρίνουμε την Αφροδίτη
με το προαναφερθέν κεφάλι,θα δούμε πως η μύτη έχει την ίδια δομή,το στόμα
είναι το ίδιο μικρό,το βλέμμα το ίδιο μακρινό ,ενώ ίδια είναι και η
μεταχείρηση στη κόμμωση,στο μέτωπο κ.α,χαρακτηριστικά που τα μοιράζεται
-όπως είπαμε και πιο πάνω- και με το κεφάλι Kaufmann της Αφροδίτης από
την Κνίδο,περιοχή που επίσης βρίσκεται στη M.Ασία.Συμπεραίνουμε λοιπόν
πως το Μηλιακό εργαστήριο που στη συνέχεια θα δείξουμε πως
υπήρχε,δεχόταν σίγουρα επιδράσεις από τη Μ.Ασία.Το ερώτημα που
προκύπτει πως έφτασαν αυτές οι επιρροές στη Μήλο.Γνωρίζουμε σίγουρα πως
η Μήλος ήταν από τις λίγες περιοχές της Ελλάδος ,μαζί με την Αθήνα,τη
Πελοπόννησο και τη Ρόδο που συνέχιζαν να παράγουν πιο Ακαδημαϊκά,πιο
«Κλασσικά» γλυπτά.Αλλά και ο συνδυασμός παραδοσιακών και πιο ύστερων
χαρακτηριστικών έχει επίσης τις ρίζες του στην Αθήνα και τη Πελοπόννησο.Ο
συνδυασμός αυτός όμως έφτασε στη Μ.Ασία στο β’ μισό του 2ου αι. ,περίοδο
δηλ. στην οποία χρονολογείται και η Αφροδίτη μας.Πως όμως ?Το νησί της
Ρόδου αποτελεί το κλειδί στην ερώτησή μας.
Η Ισμήνη Τριάντη91 σε άρθρο της στο «Regional Schools in Greek
Sculpture»,1996, σελ.167-75, αποδεικνύει όχι μόνο την ύπαρξη ενός Μηλιακού
εργαστηρίου αλλά και τη συγγένεια του με το Ροδιακό,συγκρίνοντας έναν
κορμό από τη Ρόδο (εικ.61) με την Αφροδίτη όσο και με τέσσερα θραύσματα
αγαλμάτων (εικ.60) που βρέθηκαν στη Μήλο και η τεχνοτροπική ομοιότητα
των οποίων συνηγορεί σε μια απόδοση στον ίδιο γλύπτη. Ως προς τον
Ροδιακό κορμό οι ομοιότητες έγκεινται στη πτυχολογία και στο πλάσιμο της
σάρκας. Τα χαρακτηριστικά αυτά,μαζί με πολλά άλλα, όπως η συσπείρωση
της αριστερής πλευράς,η έκταση της δεξιάς,τα σταματήματα στους μηρούς,στη
μέση και στο θώρακα, η πλαστική απόδοση στον αφαλό αποδεικνύουν τη
λειτουργία ενός τοπικόυ εργαστηρίου. Βλέπουμε λοιπόν πως το Ροδιακό
εργαστήριο επηρέασε το Μηλιακό.Οι Τράλλεις κ’ γενικά πόλεις της Μ.Ασίας,
εξαρτιώνταν καλλιτεχνικά επίσης από τη Ρόδο.Επομένως,τα «Ανατολικά»
χαρακτηριστικά που συναντάμε στην Αφροδίτη,είναι είτε χαρακτηριστικά
από 2ο χέρι που περάσαν στο εργαστήριο μέσα από την επιρροή της
Ρόδου,είτε χαρακτηριστικά- που στην Αφροδίτη τουλάχιστον- ήταν
αποτέλεσμα της καταγωγής του καλλιτέχνη και του μπολιάσματος με τα
90
Bieber 1995,σελ.159
91
Palaggia-Coulson 1996,σελ.167-75
XX
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Μήλου,τα οποία με τη σειρά τους ήταν

φιλτραρισμέναμε τα χαρακτηριστικά της Ρόδου.
ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ

ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ
Η εικόνα της Αφροδίτης είναι μία από τις πιο αγαπητές κατά την
ελληνιστική περίοδο.Ποικίλοι άλλοι τύποι της θεάς εμφανίζονται,που σκοπό
τους έχουν η απεικόνισή της να ξεφύγει από το θεϊκό της χαρακτήρα και να
προβάλει τα πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά της.Η Αιδήμων Αφροδίτη,η
Οκλάζουσα Αφροδίτη,η Σανδαλίζουσα,η Αναδυομένη και ένας μοναδικός
τύπος,αυτός της Καλλίπύγου,εμφανίζονται ακριβώς σε αυτήν τη περίοδο.
Όλες αυτές οι παραλλαγές της Αφροδίτης έχουν σαφώς την αφετηρία τους
στην Αφροδίτη Κνιδία του Πραξιτέλη,τη πρώτη ολόγυμνη Αφροδίτη στην
ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης.Δυστυχώς-όπως συνήθως συμβαίνει- τις
παραλλαγές αυτές τις γνωρίζουμε μέσα από τα ρωμαϊκά αντίγραφα,όχι
πάντα καλής ποιότητας.
Η ΑΙΔΗΜΩΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ
Η 1 παραλλαγή είναι αυτή της Αιδήμονος Αφροδίτης,
η
όπως ονομάστηκε.Αυτός ο τύπος ίσως περισσότερο από κάθε άλλον μας

παραπέμπει στη Κνιδία του Πραξιτέλη.Πρόκειται για μια παραγωγή γυμνών
γυναικείων μορφών που αναπαράγουν την ίδια στάση.Τα πιο
αντιπροσωπευτικά παραδείγμα αυτού του τύπου είναι η Αφροδίτη του
Καπιτωλίου στη Ρώμη (εικ.62) και η Αφροδίτη των Μεδίκων στη Φλωρεντία
(εικ.63) Κοινό χαρακτηριστικό του τύπου αυτού είναι η χειρονομία της θεάς
με σκοπό την απόκρυψη των γυμνών της σημείων.Ουσιαστικά δηλ. επεκτείνει
τη κίνηση της Κνιδίας,με το δεξί χέρι να κινείται οριζόντια αποκρύβοντας το
στήθος και το αριστερό να τοποθετείται λοξά αποκρύβοντας τη περιοχή του
εφηβαίου.Κατά τα άλλα,η μορφή στηρίζεται στο αριστερό σκέλος με άνετο το
δεξί,που στηριζόμενο στα ακροδάχτυλα κινείται λοξά προς τα εμπρός.Το
κεφάλι στρέφεται προς το στηρίζον σκέλος,ενώ το σώμα κλίνει ελαφρώς προς
τα μπροστά.Οι διαφορά των 2 παραδειγμάτων είναι πως η Αφροδίτη του
Καπιτωλίου με τα ολοστρόγγυλα,αλλά όχι φυσικά στήθη της και με τα
κυματιστά δεμένα σε φιόγκο μαλλιά της είναι πιο θηλυκή κ’ κάθε άλλο παρά
ντροπαλή,ενώ η Αφροδίτη των Μεδίκων ,με τη πιο κοντή κόμη ,το σήκωμα
και τη μεγαλύτερη στροφή του κεφαλιού,που υποδηλώνει ίσως την ύπαρξη
ενός θεατή,είναι ένα γλυπτό που συνδυάζει τον αισθησιακό με τον
θρησκευτικό χαρακτήρα.Ο τύπος της αιδήμονος Αφροδίτης χρησιμοποιείται
και σε ημίγυμνες μορφές,ενώ ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε και χωρίς τη
χειρονομία ντροπής92.
Η ΟΚΛΑΖΟΥΣΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ
92
Havelock 1995,σελ.74-80
XXI
Ο τύπος της Οκλάζουσας Αφροδίτης(εικ.64)

Αφροδίτης αναγνωρίστηκε σε μια γυμνή
Αφροδίτη των μέσων του 3ου αι.,που αποδίδεται στο Δοιδάλσα και που
σώζεται σε πολυάριθμα αντίγραφα είτε μόνη της είτε σε σύμπλεγμα με τον
Έρωτα.Η γυμνή Αφροδίτη έχει γονατίσει στηριζόμενη στα άκρα
πόδια,αφήνοντας να φανούν οι δίπλες του δέρματος στη περιοχή του
στομαχιού.Το αριστερό της χέρι ακουμπά τον αριστερό της μηρό ενώ το
κεφάλι στρέφεται προς τα πίσω ,σα να ξαφνιάστηκε από κάτι.Έχει διατυπωθεί
η αποψη πως μάλλον η θεά παριστάνεται τη στιγμή που ρίχνει νερό στη
πλάτη της,καθώς κάνει μπάνιο ή πως σφούγγιζε τους κυματιστούς
βοστρύχους της.Ο τύπος αυτός είναι χαρακτηριστικός του ρεαλισμού που θα
ακολουθήσει,αφού εδώ η θεά είναι τελείως αποκομμένη από τον θρησκευτικό
της χαρακτήρα,είναι γήινη93.
Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΑΝΔΑΛΙΖΟΥΣΑ
Ο τύπος της Σανδαλίζουσας (εικ.65) συναντάται μόνο σε κάτω του
φυσικού γλυπτά και μέχρι τώρα οι ερευνητές δεν έχουν καταλήξει εάν
υπάρχει κάποιο πρωτότυπο από το οποίο προέρχονται οι άλλες εκδοχές.Η θεά
με στηρίζον άλλοτε το αριστερό και άλλοτε το δεξί πόδι,στηριζόμενη άλλοτε
σε έναν κορμό δέντρου,μια κολώνα ή μια Ερμαϊκή στήλη και άλλοτε μόνη της
κρατώντας ένα στεφάνι,παριστάνεται να σκύβει,λυγίζοντας και σηκώνοντας
λοξά το ελεύθερο πόδι,προκειμένου να αφαιρέσει το σανδάλι της πριν κάνει
το μπάνιο της.Μερικές φορές απεικονίζεται με ένα από τα αναγνωριστικά της
σύμβολά,τον Έρωτα,ένα δελφίνι,ένα κόσμημα ή ένα μήλο.Η απεικόνιση της
θεάς σε μια τόσο καθημερινή σκηνή μας μεταφέρει άλλη μια φορά στο νέο
πνεύμα της Ελληνιστικής περιόδου,που θέλει τους θεούς πιο γήινους και πιο
καθημερινούς94.
Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ
Ο τύπος αυτός εμπνεύστηκε φυσικά από την Αναδυομένη Αφροδίτη του
ζωγράφου Απελλή.Από ένα ανέκδοτο του Αθηναίου(13.590) μαθαίνουμε πως
ο Απελλής και ο Πραξιτέλης βλέποντας την εταίρα Φρύνη γυμνή μέσα στη
θάλασσα της Ελευσίνας εμπνεύστηκαν για να δημιουργήσουν τα έργα
τους.Στα τόσα έργα όμως που μας σώζονται ,παριστάνονται διάφορες στιγμές
αυτής της ανάδυσης από τη θάλασσα.Άλλες παρουσιάζονται ολόγυμνες
(εικ.66),όρθιες να σφουγγίζουν τα μαλλιά τους,άλλες στο ίδιο μοτίβο αλλά
φιλοτεχνημένες μέχρι το πάνω μέρος των μηρών υποδηλώνοντας τη
τοποθέτησή τους στη θάλασσα (εικ.67) κ’ άλλες ημίγυμνες με ένα ιμάτιο να
αγκαλιάζει το σώμα από το άνω μέρος των γλουτών και κάτω,δεμένο σε
κόμπο,στίβοντας και πάλι τα μάλλιά της με τα 2 της χέρια
σηκωμένα(εικ.68)
σηκωμένα .Στο τελευταίο αυτό τύπο-διαβάζουμε στη Havelock95-
93
94
95
XXII
σκοπός του ιματίου κατά την Bieber ήταν τα χέρια να είναι ελεύθερα να
σφουγγίσουν τα μαλλιά.
Η ΚΑΛΛΙΠΥΓΟΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗ
Η Καλλίπυγος Αφροδίτη (εικ.69) αποτελεί μοναδικό στο είδος του τύπο
Αφροδίτης.Μας επιδεικνύει τα οπίσθια της,μια έντονα ερωτικη κίνηση,που
όμως περικλείει αναμφησβήτητα λατρευτική σημασία και θα μπορούσε να
προέρχεται από έναν τύπο του 4ου αι. αφού εμφανίζεται σε μια εγχάραχτη
σφραγίδα της εποχής αυτής.Εδώ η Αφροδίτη και με τα δύο της χέρια
αποκαλύπτει τόσο τα γεννητικά της όργανα,όσο βέβαια και τους γλουτούς
της,προς τους οποίους στρέφει και το κεφάλι και το βλέμμα της,στηρίζοντας
το δεξί της πόδι στα ακροδάχτυλα.Επειδή το γλυπτό έχει υποστεί
συμπληρώσεις και αποκαταστάσεις ,δε μπορούμε να ήμαστε σίγουροι για τη
κίνηση του κεφαλιού,αν δηλαδή όντως στρέφονταν προς τους γλουτούς
της.Ποικίλες είναι οι απόψεις για αυτήν την Αφροδίτη.Άλλοι θεωρούν πως
παριστάνει απλά μια εταίρα,άλλοι μια χορεύτρια κ’ άλλοι πως πράγματι
απεικονίζει την Αφροδίτη είτε τη στιγμή που στεγνώνει τον εαυτό της με μια
πετσέτα είτε σε μια κίνηση θρησκευτικής μύησης96.
96
XXIII
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συνοψίζοντας,θα λέγαμε πως η Αφροδίτη της Μήλου,υστεροελληνιστικό
έργο ,που χρονολογείται μετά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ.,αποτελεί ελεύθερη
μετάπλαση του υστεροκλασσικού έργου της Αφροδίτης της Καπύης,που
αποδίδεται σε τοπικό Μηλιακό εργαστήριο,το οποίο δέχεται τις άμεσες
επιρροές, παραδοσιακά της Αθήνας αλλά και της Ρόδου,και μέσω της
Ρόδου,τις επιρροές της Μ.Ασίας και συγκεκριμένα των Τράλλεων,πόλη κόντά
στην Αντιόχεια,από την οποία κατάγεται ο πιθανός γλύπτης της
Αφροδίτης.Κατασκευάστηκε με την κατεξοχήν Ελληνιστική τεχνική της
γομφώσεως και τοποθετείται σε κόγχη, μέσα σε Ελληνιστικό Γυμνάσιο ,αν
κρίνουμε από τα συνευρήματα καθώς και από μεταγενέστερα ευρήματα που
βρέθηκαν κοντά της.Η πιο πιθανή διευθέτηση των χεριών της τέλος,
υποστηρίζει :το δεξί χέρι διαγώνια μπροστά από το σώμα να συγκρατεί το
ένδυμα, και το αριστερό να κρατά μήλο,είτε υψωμένο είτε ακουμπώντας τον
αγκώνα πάνω σε στήλη.
Ως προς τα πιο γενικά συμπεράσματα που εξήχθησαν μέσα από τη μελέτη
μας,θα έλεγα πως στη πορεία της ερευνητικής μας διαδρομής,κ’ μπαίνοντας
βαθύτερα τεχνοτροπικά ,διαπίστωσα πως η εξέλιξη της τέχνης κ’ το πως αυτή
εκφράζεται μέσα από τα διάφορα έργα-και ιδιαίτερα τα γλυπτά- καθορίζει τη
σπουδαιότητα του κάθε έργου,σε συνάρτηση με τις ιδιαίτερες επικρατούσες
συνθήκες.Συνειδητοποίεί λοιπόν κανείς, πως η σπουδαιότητα της Αφροδίτης
δεν έγκειται μόνο στον μύθο που πολύ καλά καλλιέργησαν οι
ανακαλύψαντες αυτής,αλλά και στο γεγονός ότι παρ’ότι εντάσσεται στις
κλασικιστικές δημιουργίες της υστεροελληνιστικής περιόδου,δεν είναι –εν
αντιθέσει με τα περισσότερα της ίδιας περιόδου-ένα καθαρά Ακαδημαϊκό
γλυπτό,δεν επαναλάμβάνει αυτούσιες κλασσικές φόρμες,αλλά χρησιμοποιεί
στοιχεία τους σε συνδυασμό με αυτά της νέας εποχής, αναπλάθωντας τα τόσο
δημιουργικά,που το αποτέλεσμα είναι σχεδόν καινοτόμο.Και είναι αυτό το
έργο που συναντάμε όλες τις φύσης της θεάς,τη θηλυκή κ’ έντονα
αισθησιακή,τη θρησκευτική,τη μυθολογική,την ανθρώπινη,την
ακαδημαϊκή.Ένα είναι το βέβαιο:πως η έλλειψη των χεριών της ήταν κατά
βάση αυτό το καθοριστικό στοιχείο που την έντυσε με μυστήριο και φήμη
απαράμμιλη.Πιστεύω όμως πως η μελέτη μας απέδειξε, πως τη φήμη αυτή την
XXIV
αξίζει και με το παραπάνω .Ας την κοιτάξουμε λοιπόν όπως της αρμόζει,μέσα
από το πρίσμα των πολλών αιώνων που κουβαλάει!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(Τα βιβλία καταχωρίζονται με χρονολογική σειρά
έτους έκδοσης)
M.F.Ravaisson, «La Venus de Milo»,Paris 1871
J.J. Bernoulli,Aphrodite.Ein Baustein zur griechischen Kunstmythologie,Leipzig
1873
S.Reinach, «La Venus de Milo»,Gazette des Beaux-Arts,t.1 1890,p.376-94
D.Dickins,Hellenistic Sculpture ,Oxford 1920
G. Krahmer, «Stilphasen der Hellenistischen Plastik», Mitteilungen des
Deutschen Archaologischen Instituts,Romische Abteilung38/39,1923/24,σελ.140-41
Charles Picard,La Sculpture Antique,Paris 1926
A.W. Lawrence,Later Greek Sculpture and its influence on East and West,New
York 1927
Γ.Γαϊτάνος,Πραγματεία περί της Αφροδίτης της Μήλου, 1928
A. Della Seta,Il nudo nell ‘arte antica,1930
G.Lippold,Die griechische Plastik,Munchen 1930
R. Horn, «Ein Weiblicher Kopf Aus Agypten Im Alten Museum zu
Berlin»,Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts,Romische Abteilung
53,1938,σελ.83-84
J.Charbonneaux, «La Venus de Milo et Mithridate Le Grand», La Revue des
Arts,1,1951,p.8-16
J.Charbonneaux, «La geste de la Venus de Milo»,La Revue des Arts,6 , 1956, p.
105-6
C.Richter,The Sculpture and the Scultors of the Greeks,USA 1957
K.Clark,The Nude.A Study of Ideal Art ,Harmodsworth 1956
J.Charbonneaux,La Venus de Milo(Opus Nobile VI) Breme 1958
R.Carpenter,Greek Sculpture.A critical review,Chicago 1960
L.Alscher,Griechische Plastik IV:Hellenismus,Berlin 1961
L. Laurenzi, «Le Afrodoti di Capua e di Milo»,Arte antica e moderna
20,1962,σελ.384-89
Βάος Ζαφείρης, «Η Αφροδίτη της Μήλου»,Εταιρεία Κυκλαδικών Μελετών
τ.Γ’,Αθήνα 1963
J.Charbonneaux,L’ art Grecque,Paris 1963
J.Charbonneaux,La Sculpture Grecque et Romaine au Musee du Louvre,Paris 1963
XXV
A.Furtwangler,Masterpiecies in Greek Sculpture ,Berlin 1964

D.Pinkwart,Das Relief des Archelaos von Priene,Kallmunz 1965
T.B.L. Webster,The Art of Greece:The Age of Hellenism,New York 1966
John Boardman,Jose Dorig,Werner Fuchs,Max Hirmer,Αρχαία Ελληνική Τέχνη
τ.3,Αθήνα 1967
W.H. Schuchhardt,Griechische Kunst,Stuttgart 1968
E. Buschor,Das Hellenistische Bildnis,Munchen 1971
A.W. Lawrence,Greek and Roman Sculpture ,London 1972
J.Charbonneau-R.Martin-F.Villard,Hellenistic Art,New York 1973
Jean Charbonneaux,Roland Μartin,Francois Villard,Grece Hellenistique ,Paris
1973.
Robertson,A History of Greek Art,London 1975
A.Linfert,Kunstzentren hellenistischer Zeit,Wiesbaden 1976
D.M. Brinkerhoff,Hellenistic statues of Aphrodites,Studies in their stylistic
development,New York,Londres 1978
P.Devambez,Great Sculpture of Ancient, Greece(Translated by Halina
Tulikowska),1978
W. Fuchs,Die Skulptur der Griechen ,Munchen 1979
Haskell-Penny,Taste and the Antique.The Lure of Classical Sculpture 1500-1900
New Haven,Londres 1981
C.M. Havelock,Hellenistic Art:The Art of the Classical World from the death of
Alexander the Great to the Battle of Actium,New York 1981
W. Neumer-Pfau,Hellenistische Aphrodite-Statuen,Bonn 1982
A.Delivorrias,Lexicon Iconographicum Mythologiae
Classicae(LIMC),II,Zurich-Munich 1984,s.v. Aphrodite
A.Pasquier,La Venus de Milo et les Aphrodites du Louvre ,Paris 1985
Γ.Χαλκουτσάκη,H ιστορία της Αφροδίτης της Μήλου, 1988
A.Stewart,Greek Sculpture.An exploration,New Haven 1990
R.R. Smith,Hellenistic Sculpture.A Handbook, London 1991
Ν.Γιαλούρης,Ελληνική Τέχνη.Αρχαία Γλυπτά,Aθήνα 1994
J.J. Pollitt,Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή(μετάφραση Α. Γκαζή),Αθήνα 1994
Γ.Κοκκορού-Αλευρά,Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας.Σύντομη Ιστορία(1050-50
π.Χ.),Αθήνα 1995
C.M. Havelock,The Aphrodite of Knidos and her Successors.A Historical Review of
the Female nude in Greek Art ,USA 1995
M.Bieber,The Sculpture of the Hellenistic Age,New York 1995
Palaggia-Coulson,Regional Schools in Greek Sculpture,Αθήνα 1996
Ντιμόν ντ’ Ιρβίλ,Μαρσελλύς και Βουτιέ,H απαγωγή της Αφροδίτης της
Μήλου,μτφρ.Ειρήνη Λεβίδη,Aθήνα 1997
M.Hamiaux,Les Sculptures Grecques II,Paris,1998
B.Sismondo Ridway,Hellenistic Sculpture II,The Styles of ca.200-100B.C, 2000
Andreae Hirmer,Skulptur der Ηellenismus,2001
Αλίκη Σαμαρά-Κάουφμαν,Ελληνικές Αρχαιότητες στο Μουσείο του
Λούβρου,Αθήνα 2001
A.Hirmer,Skulptur des Hellenismus,Munchen 2001
J.Boardman,Ελληνική Πλαστική.Κλασσική Περίοδος(μετάφραση
Δ.Τσουκλίδου),Αθήνα 2002.
Kousser, «Creating the Past:The Venus de milo and the Hellenistic reception
XXVI
of Classical Greece»,AJA 109,2005,σελ.227-50

Tonio Holscher,Κλασική Αρχαιολογία,Βασικές γνώσεις,University Studio Press
Θεσσαλονίκη,2005
Φ.Ν. Ζαφειροπούλου,Αριστουργήματα Αρχαίας Ελληνικής Γλυπτικής,Αθήνα 2005
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
Alaux 1939:Jean-Paul
1939: Alaux,La Venus de Milo et Olivier Voutier,Paris 1939
Alscher 1961: L.Alscher,Griechische Plastik IV:Hellenismus,Berlin 1961
ArtAntMod 20 1962:L.
1962: Laurenzi, «Le Afrodoti di Capua e di Milo»,Arte antica
e moderna 20,1962,σελ.384-89
Bernoulli 1873:J.J.
1873: Bernoulli,Aphrodite.Ein Baustein zur griechischen
Kunstmythologie,Leipzig 1873
Bieber 1995: M.Bieber,The Sculpture of the Hellenistic Age,New York 1995
Boardman- Dorig-Fuchs- Hirmer 1967: John Boardman,Jose Dorig,Werner
Fuchs,Max Hirmer,Αρχαία Ελληνική Τέχνη,τ.3,Αθήνα 1967
Brinkerhoff 1978: D.M. Brinkerhoff,Hellenistic statues of Aphrodites,Studies in
their stylistic development,New York,Londres 1978
Buschor 1971:E.
1971: Buschor,Das Hellenistische Bildnis,Munchen 1971
Carpenter 1960: R.Carpenter,Greek Sculpture.A critical review,Chicago 1960
CharbSculp.: J.Charbonneaux,La Sculpture Grecque et Romaine au Musee du
Louvre,Paris 1963
CharbArt : J.Charbonneaux,L’ art Grecque,Paris 1963
CharbΟp.1958: J.Charbonneaux,La Venus de Milo(Opus Nobile VI) Breme
1958
CharbRev1 1951: J.Charbonneaux, «La Venus de Milo et Mithridate Le
Grand», La Revue des Arts,1,1951,p.8-16
CharbRev6. 1956: J.Charbonneaux, «La geste de la Venus de Milo»,La Revue
des Arts,6 , 1956, p. 105-6
Della Seta 1930:A.
1930: Della Seta,Il nudo nell ‘arte antica,1930
Devambez 1978: P.Devambez,Great Sculpture of Ancient, Greece(Translated by
Halina Tulikowska),1978
Dickins 1920: D.Dickins,Hellenistic Sculpture ,Oxford 1920
Froehner 1884:W.Froehner,Notice
1884: de la sculpture antique du Musee national du
Louvre,vol.1,Paris 1884
Fuchs 1979: W. Fuchs,Die Skulptur der Griechen ,Munchen 1979
Furtwangler 1964: A.Furtwangler,Masterpiecies in Greek Sculpture ,Berlin 1964
Γιαλούρης 1994: Ν.Γιαλούρης,Ελληνική Τέχνη.Αρχαία Γλυπτά,Aθήνα 1994
Hamiaux 1998: M.Hamiaux,Les Sculptures Grecques II,Paris 1998
Haskell-Penny 1981: Haskell-Penny,Taste and the Antique.The Lure of Classical
Sculpture 1500-1900 New Haven,Londres 1981
Havelock 1995: C.M. Havelock,The Aphrodite of Knidos and her Successors.A
Historical Review of the Female nude in Greek Art ,USA 1995
Hirmer 2001:A.
2001: Hirmer,Skulptur des Hellenismus,2001
Κάουφμαν 2001: Αλίκη Σαμαρά-Κάουφμαν,Ελληνικές Αρχαιότητες στο Μουσείο
XXVII
του Λούβρου,Αθήνα 2001

Kousser 2005: Kousser, «Creating the Past:The Venus de milo and the
Hellenistic reception of Classical Greece»,AJA 109,2005
Lawrence 1927: A.W. Lawrence,Later Greek Sculpture and its influence on East
and West,New York 1927
Lawrence 1972: A.W. Laurence,Greek and Roman Sculpture ,1972
LIMC2 Aphr. 1984: A.Delivorrias,Lexicon Iconographicum Mythologiae
Classicae(LIMC),II,Zurich-Munich 1984,s.v. Aphrodite
Linfert 1976:A.Linfert,Kunstzentren
1976: hellenistischer Zeit,Wiesbaden 1976
Lippold 1950:G.Lippold,Die
1950: griechische Plastik,Munchen 1930
Palaggia-Coulson 1996: Palaggia-Coulson,Regional Schools in Greek
Sculpture,Αθήνα 1996
Pasquier 1985: A.Pasquier,La Venus de Milo et les Aphrodites du Louvre ,Paris
1985
Pinkwart 1965:D.Pinkwart,Das
1965: Relief des Archelaos von Priene,Kallmunz 1965
Pollitt 1994:J.J.
1994: Pollitt,Η Τέχνη στην Ελληνιστική Εποχή(μετάφραση Α.
Γκαζή),Αθήνα 1994
Ravaisson 1871: M.F.Ravaisson, «La Venus de Milo»,Paris 1871
ReinachGaz1 1890: S.Reinach, «La Venus de Milo»,Gazette des Beaux-Arts,t.1
1890,p.376-94
Richter 1957: C.Richter,The Sculpture and the Scultors of the Greeks,USA 1957
Ridway 2000: B.Sismondo Ridway,Hellenistic Sculpture II,The Styles of ca.200-
100B.C, 2000
RM 38/39,1923/24:G
38/39,1923/24: . Krahmer, «Stilphasen der Hellenistischen Plastik»,
Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts,Romische
Abteilung38/39,1923/24,σελ.140-41
RM 53,1938:R.
53,1938: Horn, «Ein Weiblicher Kopf Aus Agypten Im Alten Museum
zu Berlin»,Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts,Romische
Abteilung 53,1938,σελ.83-84
Schuchhardt 1968: W.H. Schuchhardt,Griechische Kunst,Stuttgart 1968
Ζαφείρης 1963: Βάος Ζαφείρης, «Η Αφροδίτη της Μήλου»,Εταιρεία Κυκλαδικών
Μελετών τ.Γ’,Αθήνα 1963
Ζαφειροπούλου 2005: Φ.Ν. Ζαφειροπούλου,Αριστουργήματα Αρχαίας Ελληνικής
Γλυπτικής,Αθήνα 2005
XXVIII
ΕΙΚ.2 Ο DUMONT D’URVILLE

(Alaux 1939)
ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΒΡΕΘΗΚΕ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ( Ζαφείρης 1963)
ΕΙΚ.1 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΛΕΥΚΟ ΚΥΚΛΟ ΤΟΠΟΘΕΤΕΙΤΑΙ Η ΚΟΓΧΗ ΜΕΣΑ
ΕΙΚ.4 ΘΡΑΥΣΜΑ ΑΡΙΣΤΕΡΟΥ ΒΡΑΧΙΟΝΑ

ΠΟΥ ΒΡΕΘΗΚΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ,Paris,Musee du Louvre Ma
401(Hamiaux 1998)
ΕΙΚ.5 ΘΡΑΥΣΜΑ ΑΡΙΣΤΕΡΟΥ

ΠΗΧΥ ΧΕΡΙΟΥ ΠΟΥ
ΒΡΕΘΗΚΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ
ΕΙΚ.3 Ο OLIVIER VOUTIER ΑΦΡΟΔΙΤΗ,Paris,Musee du
( Alaux 1939) Louvre Ma 402(Hamiaux 1998)
XXIX
ΕΙΚ.6 ΘΡΑΥΣΜΑ ΠΑΛΑΜΗΣ ΜΕ ΜΗΛΟ ΠΟΥ ΕΙΚ.7 ΤΜΗΜΑ ΑΡΙΣΤΕΡΟΥ ΑΚΡΟΥ ΠΟΔΙΟΥ ΠΟΥ ΦΟΡΑΕΙ
ΒΡΕΘΗΚΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ,Paris,Musee du ΣΑΝΔΑΛΙ Κ’ ΒΡΕΘΗΚΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ
Louvre Ma 403(Hamiaux 1998) ΑΦΡΟΔΙΤΗ,Paris,Musee du Louvre Ma 404 (Hamiaux 1998)
ΕΙΚ.8-9 ΕΡΜΑΪΚΗ ΣΤΗΛΗ ΠΟΥ ΦΕΡΕΙ ΚΕΦΑΛΗ ΓΕΝΕΙΟΦΟΡΟΥ

ΑΝΤΡΑ Κ’ ΒΡΕΘΗΚΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ,
2ος αι. π.Χ.Paris,Mysee du Louvre Ma 405(Hamiaux 1998)
XXX
ΕΙΚ.10-11 ΕΡΜΑΪΚΕΣ ΣΤΗΛΕΣ ΠΟΥ

ΦΕΡΟΥΝ ΚΕΦΑΛΗ ΑΓΕΝΕΙΟΥ ΑΝΤΡΑ
ΜΕ ΤΑΙΝΙΑ,2ος αι.π.Χ.Paris,Musee du
Louvre Ma 403,Ma 404(Hamiaux 1998)
Eικ.12 ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ VOUTIER ΑΜΕΣΩΣ

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΚΑΙ
ΤΩΝ ΕΡΜΑΪΚΩΝ ΣΤΗΛΩΝ (Kousser 2005)
Eικ.13 ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΠΟΥ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ (Alaux 1939)
XXXI
Εικ.14 Ο ΜΑΡΚΗΣΙΟΣ DE RIVIER (Alaux 1939)
URVILLE ( Ζαφείρης 1963)

ΣΕ ΑΥΤΗΝ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ DUMONT D’
ΤΗΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ Κ’ ΤΟ ΧΑΡΑΓΜΈΝΟ ΜΕΣΑ
ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΕΤΕΦΕΡΕ Ο ΚΕΝΤΡΩΤΑΣ
Εικ.15 Η ΚΑΤΑΚΟΜΒΗ-ΚΡΥΨΩΝΑ ΜΕΣΑ
Εικ.16 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΤΑΒΛΟ ΤΟΥ ΜΗΛΙΟΥ

ΧΩΡΙΚΟΥ ΠΟΥ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ
( Κάουφμαν 2001)
Εικ.17 Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΗΣ

ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ (Alaux
1939)
XXXII
Εικ.19 Ο ΚΟΜΗΣ DE MARCELLUS (Alaux 1939)
Εικ.18 ΤΜΗΜΑ ΙΣΟΔΟΜΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

(ΜΑΥΡΟΣ ΤΟΙΧΟΣ) ΚΑΙ Ο ΛΙΜΕΝΙΣΚΟΣ ΤΟΥ
ΚΛΗΜΑΤΟΣ,ΑΠ’ ΟΠΟΥ ΑΝΑΧΩΡΗΣΕ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΓΙΑ ΤΟ
ΠΑΡΙΣΙ (Ζαφείρης 1963)
XXXIII
Εικ. 20 ΧΑΛΚΙΝΟ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑΛΛΙΟ

ΤΟΥ 1822 ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ
ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ ΠΑΡΙΣΙ ,ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
(Κάουφμαν 2001 )
Εικ.21-22 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ
ΝΙΚΗΤΡΙΑ
ΟΠΩΣ ΠΡΩΤΟΕΚΤΕΘΗΚΕ
ΣΤΟ ΛΟΥΒΡΟ (Alaux 1939)
Εικ.23 Ο ΑΝΑΠΗΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ

ΙΗ’ ΘΑΥΜΑΖΕΙ ΤΗΝ
ΤΗΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ
ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΑ (Alaux 1939)
XXXIV
Εικ.24 Ο ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣ

ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ
ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ(Κάουφμαν 2001)
XXXV
Εικ.25-27 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ

ΜΗΛΟΥ,ΠΡΟΣΘΙΑ,ΟΠΙΣΘΙΑ Κ’
ΠΡΟΦΙΛ ΟΨΗ,
β’ μισό του 2ου αι.
Paris,Musee du Louvre Ma
399(Hamiaux 1998)
XXXVI
XXXVII
Eικ..29-31 ΟΠΕΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ

ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ,Paris,Musee du Louvre, Ma 403,Ma 400,
( Kousser 2005)
Εικ. 28 ΝΕΓΡΑΚΙ ΜΕ ΜΟΥΣΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ Ή
ΕΛΕΦΑΝΤΟΔΟΝΤΟ,μέσα 2ου αι. π.Χ. Paris,Cabinet
de Medailles 527(Alscher 1961)
XXXVIII
Εικ.32-33ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΤΗΣ

ΜΗΛΟΥ Κ’ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΚΝΙΔΙΑΣ ΣΕ
ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΠΡΟΦΙΛ
(Alscher 1961, Ridway 2000)
XXXIX
Εικ.34 ΟΠΕΣ ΣΤΟ ΔΕΞΙΟ ΒΡΑΧΙΟΝΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΕΡΕΩΣΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΟΥ
ΒΡΑΧΙΟΛΙΟΥ ( Ζαφειροπούλου 2005)
Εικ.35 ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ
ΣΥΝΔΕΣΕΩΣ ΤΩΝ 2 ΤΜΗΜΑΤΩΝ
Εικ.36 ΑΠΟΛΑΞΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ
ΤΟΥ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ
ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ ΤΗ ΠΛΑΤΗΣ
( Ridway 2000)
ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ( Ζαφειροπούλου 2005)
XL
Εικ.37 Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΒΑΣΗΣ, ΜΕΤΑ ΤΗ
ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ (Furtwangler 1964)
Εικ.38 ΠΛΑΪΝΗ ΟΨΗ ΤΗΣ

ΔΙΑΤΗΡΟΥΜΕΝΗΣ ΠΛΙΝΘΟΥ
Κ’
ΥΠΟΔΗΛΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ
(Furtwangler 1964)
Εικ.39 ΚΑΤΟΨΗ ΤΗΣ ΠΛΙΝΘΟΥ ΜΕ ΟΡΑΤΗ

ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗ ΣΤΗΛΗΣ (Furtwangler 1964)
XLI
Εικ.40 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΕ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΑΚΟΥΜΠΩΝΤΑΣ ΣΕ ΚΙΟΝΑ(Furtwangler 1964)
XLII
Εικ.41 ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
(Reinach
ReinachGaz
Gaz1
1 1890)
XLIII
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ(ReinachGaz
ReinachGaz1
1 1890)
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ(ReinachGaz
ReinachGaz1
1 1890)
XLIV
Εικ.45 ΧΑΛΚΙΝΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗ

ΜΗΛΟ,Berlin(Furtwangler 1964)
Εικ.44 ΜΙΚΡΟ ΧΑΛΚΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑΤΙΟ

ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ,Dresden (Furtwangler 1964)
Εικ.46 ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΓΑΘΗ ΤΥΧΗ

ΑΠΟ ΤΗ ΜΗΛΟ(Furtwangler 1964)
XLV
Εικ.47 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ( Kousser 2005)
XLVI
Εικ. 48 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ,ΜΙΛΗΤΟΣ( Kousser 2005)
Εικ. 49 ΕΡΜΗΣ ΠΟΥ ΒΡΕΘΗΚΕ ΚΟΝΤΑ

ΣΤΗΝ ΑΦΡΟΔΙΤΗ, περ. 50 π.Χ..Berlin,Antikenammlung SK200
( Kousser 2005)
XLVII
Εικ.50 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΚΑΠΥΗΣ,περ.

330-20 π.Χ.Naples,National Museum 6017
Εικ. 51 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΚΑΠΥΗΣ,Η ΚΕΦΑΛΗ,

Νάπολη,Μουσείο Νάπολης 6017(Furtwangler 1964)
Εικ.52 ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΠΟΥ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΗ NIKH

BRESCIA(ReinachGaz
ReinachGaz1
1 1890)
XLVIII
Εικ.53 Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΤΗΣ

ΜΗΛΟΥ,ΕΜΠΡΟΣΘΙΑ ΟΨΗ, τέλος 2ου αι. π.Χ.
Αθήνα ,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 235
(Γιαλούρης 1994)
XLIX
Εικ.54 Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ,ΟΠΊΣΘΙΑ

ΟΨΗ,τέλος 2ου αι. π.Χ.
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 235, (Ridgway
2000)
Εικ.55 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΑΠΟ ΤΗ

ΣΜΥΡΝΗ,περ.410 π.Χ. Βερολίνο
1459
(Γιαλούρης 1994)
L
Εικ.56 -57 Ο ΨΕΥΔΟΙΝΩΠΑΣ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ, ΠΡΟΦΙΛ

Κ’ ΕΜΠΡΟΣΘΙΑ ΟΨΗ, περ.120-90 π.Χ.Paris,Musee du
Louvre Ma 855(Hamiaux 1998)
Εικ.58 ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ Κ’ ΜΙΚΡΟΥ

ΕΡΩΤΟΣ,2ος αι. π.Χ.
Κως,Μουσείο της Κω 38(Aρχοντούλα Σαλαούνη)
LI
Εικ.59 ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΟΥ HEYLπερ.140 π.Χ.

Βερολίνο,Staatliche Museen
Preubischer Kulturbesitz(Hirmer)
Εικ. 60 ΑΓΑΛΜΑ ΑΝΔΡΟΣ ΜΕ ΙΜΑΤΙΟ,

Μήλος,Μουσείο Μήλου αρ.ευρ. 61+14+127
(Palaggia-Coulson 1996)
LII
Εικ.61 ΡΟΔΙΑΚΟΣ ΚΟΡΜΟΣ

Ρόδος,Αρχαιολογίκό Μουσείο Ε415
(Palaggia-Coulson 1996)
Εικ.62 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΩΛΙΟΥ,3ος -2ος αι. π.Χ.

Ρώμη,Μουσείο Καπιτωλίου 409
LIII
Εικ. 63 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΩΝ ΜΕΔΙΚΩΝ, 3ος -2ος αι. π.Χ.

Φλωρεντία,Museo Uffici 224
(Havelock 1995)
Εικ. 64 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΚΛΑΖΟΥΣΑ περ.240-230 π.Χ

.Rome,National Museum 108597 (Havelock 1995)
LIV
Εικ.65 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΑΝΔΑΛΙΖΟΥΣΑ

Βοστώνη,Museum of Fine Arts 97.354( Brinkerhoff 1978)
Εικ.66 ΓΥΜΝΗ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ,Ρώμη,

Pallazzo Collona 765(Brinkerhoff 1978)
LV
Εικ.67 ΓΥΜΝΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ

from Benghazi,Philadelphia,
The University Museum,69-14-1,
University of Pennsylvania
(Brinkerhoff 1978)
Εικ.68 ΗΜΙΓΥΜΝΗ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ,

Ρώμη,Μουσείο Βατικανού 807(Brinkerhoff 1978)
LVI
Εικ.69 ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΚΑΛΛΙΠΥΓΟΣ
Νaples,National Museum 6020(Hirmer)

Afrodite of Milos

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Afrodite of Milos

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ

Η τέχνη της Ελληνιστικής περιόδου-όπως άλλωστε κάθε τέχνη- είναι

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ Κ’ ΤΟ ΜΟΙΡΑΙΟ ΤΑΞΙΔΙ

σπλάχνα της κατακτημένης Ελλάδας.Στις 8 Απρίλίου του 1820-,όπως

Voutier,προκειμένου ο Κεντρωτάς να μην πουλήσει σε κανέναν άλλο το

Η ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΟ ΛΟΥΒΡΟ

Η όλη στάση της και ιδιαίτερα του αριστερού ποδιού,υποδηλώνει τη

Η σοβαρότητα στην Αφροδίτη της Μήλου δεν ακολουθεί τα κλασσικά πρότυπα.Φτάνει τα

όρια του ρεαλισμού.Το αμυδρό,συγκρατημένο χαμόγελό της χαρακτηρίζεται από μια

στόμα,απαλά φρύδια,τονισμένη γέφυρα της μύτης,γραμμική ακρίβεια γύρω

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΓΟΜΦΩΣΗΣ Κ’ ΟΙ

Wickelmann,όπως μας πληροφορεί η Havelock.23 Οι αναλογίες,η χάρη και η

Η ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΗ «ΧΑΜΕΝΗ» ΒΑΣΗ

Κάποιος Αγήσανδρος λοιπόν ή Αλέξανδρος ,από την Αντιόχεια,μια μικρή

Ως προς την απώλεια της βάσης,έχει διατυπωθεί η άποψη πως χάθηκε

ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

γνωστός και από άλλες επιγραφές της Μήλου.74Οι χρονολογικές αποκλίσεις

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Κ’ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ

Η στάση των δύο με μια πρώτη ματιά φαίνεται όμοια.Όμως,αν κοιτάξουμε

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ Κ’ Ο ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ

των πτυχών του ιματίου,όλα χαρακτηριστικά τα οποία τα βλέπουμε και στην

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Κ’ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ ΚΑΙ Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Κ’ ΕΝΑ

Καταλήγοντας,και δεδομένου(κατά τον Lippold84) ότι το σύμπλεγαμα

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ Κ’ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ

MargareteBieper90 κ.α. επισήμαναν στις μελέτες τους τη σχέση της Αφροδίτης

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Μήλου,τα οποία με τη σειρά τους ήταν

ΑΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ

όπως ονομάστηκε.Αυτός ο τύπος ίσως περισσότερο από κάθε άλλον μας

Ο τύπος της Οκλάζουσας Αφροδίτης(εικ.64)

A.Furtwangler,Masterpiecies in Greek Sculpture ,Berlin 1964

of Classical Greece»,AJA 109,2005,σελ.227-50

του Λούβρου,Αθήνα 2001

ΕΙΚ.2 Ο DUMONT D’URVILLE

ΕΙΚ.4 ΘΡΑΥΣΜΑ ΑΡΙΣΤΕΡΟΥ ΒΡΑΧΙΟΝΑ

ΕΙΚ.5 ΘΡΑΥΣΜΑ ΑΡΙΣΤΕΡΟΥ

ΕΙΚ.8-9 ΕΡΜΑΪΚΗ ΣΤΗΛΗ ΠΟΥ ΦΕΡΕΙ ΚΕΦΑΛΗ ΓΕΝΕΙΟΦΟΡΟΥ

ΕΙΚ.10-11 ΕΡΜΑΪΚΕΣ ΣΤΗΛΕΣ ΠΟΥ

Eικ.12 ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ VOUTIER ΑΜΕΣΩΣ

Eικ.13 ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΠΟΥ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ

Εικ.14 Ο ΜΑΡΚΗΣΙΟΣ DE RIVIER (Alaux 1939)

URVILLE ( Ζαφείρης 1963)

Εικ.16 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΤΑΒΛΟ ΤΟΥ ΜΗΛΙΟΥ

Εικ.17 Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΗΣ

Εικ.19 Ο ΚΟΜΗΣ DE MARCELLUS (Alaux 1939)

Εικ.18 ΤΜΗΜΑ ΙΣΟΔΟΜΙΚΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

Εικ. 20 ΧΑΛΚΙΝΟ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑΛΛΙΟ

Εικ.23 Ο ΑΝΑΠΗΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ

Εικ.24 Ο ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣ

Εικ.25-27 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ

Eικ..29-31 ΟΠΕΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ

Εικ.32-33ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΤΗΣ

Εικ.34 ΟΠΕΣ ΣΤΟ ΔΕΞΙΟ ΒΡΑΧΙΟΝΑ

Εικ.35 ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΟΥ

Εικ.38 ΠΛΑΪΝΗ ΟΨΗ ΤΗΣ

Εικ.39 ΚΑΤΟΨΗ ΤΗΣ ΠΛΙΝΘΟΥ ΜΕ ΟΡΑΤΗ

Εικ.40 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΕ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Εικ.45 ΧΑΛΚΙΝΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗ

Εικ.44 ΜΙΚΡΟ ΧΑΛΚΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑΤΙΟ

Εικ.46 ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΓΑΘΗ ΤΥΧΗ

Εικ.47 Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ( Kousser 2005)