ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Θ.Ε.: Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό/ΕΛΠ10 (2017-2018)

ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ – ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ»

Εικ. 1. Peter von Hess, Η είσοδος του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδος στην Αθήνα (1839),
Νέα Πινακοθήκη Μονάχου

Εικ. 2. Michelangelo Pistoletto, I temp(l)i cambiano/Οι καιροί (και οι ναοί) αλλάζουν (2009), ECODOM

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΠΑΛΑΤΙΑΝΟΥ ΕΙΡΗΝΗ

ΤΜΗΜΑ: ΗΛΕ4

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: ΞΑΝΘΟΥ ΜΑΡΙΑ

Ρόδος 11 Νοεμβρίου 2017

1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• Εισαγωγή………………………....................................................................................3
• Τελετή εισόδου του βασιλιά Όθωνα στην Αθήνα μπροστά στο ναό του Ηφαίστου …4
• Μορφή τέχνης του πίνακα του Peter von Hess. ………………………………………5
• Παρουσίαση του αρχαίου ελληνικού ναού από τον Michelangelo Pistoletto ………...6
• Γενικά χαρακτηριστικά της Μεταμοντέρνας τέχνης …………………………….....…7
• Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της διαμόρφωσης της Μεταμοντέρνας τέχνης …..…8
• Συμπεράσματα………………………………………………………………..…….….9
• Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………10

2
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην εργασία αυτή, αρχικά μέσα από τον ζωγραφικό πίνακα του Peter von Hess, με
τίτλο Η είσοδος του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδος στην Αθήνα, θα σχολιάσουμε τους λόγους
επιλογής του ναού του Ηφαίστου για την τελετή εισόδου του βασιλιά Όθωνα στην Αθήνα,
λαμβάνοντας υπόψη τη γενικότερη στροφή στον αρχαίο ελληνορωμαϊκό πολιτισμό την
περίοδο εκείνη, καθώς και σε ποια τέχνη ή κουλτούρα εντάσσεται το συγκεκριμένο έργο,
δίνοντας τον ορισμό της και διευκρινίζοντας ποια κοινωνική τάξη εκφράζει και με ποια
τέχνη ή κουλτούρα έρχεται σε αντιπαράθεση.
Στη συνέχεια, μέσα από το εικαστικό έργο του μεταμοντερνιστή καλλιτέχνη
Michelangelo Pistoletto, με τίτλο Itemp(l)i cambiano / Οι καιροί (και οι ναοί) αλλάζουν, θα
αναλύσουμε τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζει ο καλλιτέχνης τον αρχαίο ελληνικό ναό,
ποια είναι τα γενικότερα χαρακτηριστικά της μεταμοντέρνας τέχνης, καθώς και τα ιστορικά
και κοινωνικά δεδομένα κατά τη διαμόρφωσή της.

3
ΤΕΛΕΤΗ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΌΘΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΝΑΟ
ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ

Τον 19ο αιώνα, εκτός από το ενδιαφέρον των ξένων για τα αρχαιοελληνικά
κατάλοιπα, απόρροια του θαυμασμού τους για το αρχαίο κλασικό ιδεώδες, υπήρξε και
πληθώρα φαινομένων αρχαιοκαπηλίας. Προκειμένου να προφυλαχθεί η αρχαία κληρονομιά
μας, έγιναν ενέργειες όπως: η ίδρυση της Φιλόμουσου Εταιρείας (1813), η απαγόρευση με
διατάγματα (Γ΄ Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας, 1827) πώλησης και εξαγωγής αρχαιοτήτων εκτός
Ελλάδας, η έκδοση διαταγμάτων από τον Καποδίστρια για τη διευκόλυνση των ανασκαφών,
την προστασία και τη συγκέντρωση αρχαιοτήτων. Επίσης, ιδρύθηκε στην Αίγινα το Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο (1829).1
Ο Όθωνας, γιος του βασιλιά της Βαυαρίας, Λουδοβίκου Α΄, ορίστηκε από τις
«Μεγάλες Δυνάμεις» το 1832 βασιλιάς της Ελλάδας. Επηρεασμένος από τον φιλέλληνα και
αρχαιολάτρη πατέρα του και τις ανάλογες ευρωπαϊκές τάσεις προς την αρχαιολατρία,
ερχόταν στην Ελλάδα, με έντονη την επιθυμία να αναβιώσει τον αρχαιοελληνικό
κλασικισμό, φέρνοντας μαζί του τον Ακαδημαϊσμό (τέχνη που διδασκόταν στην Ακαδημία
του Μονάχου).2 Βέβαια, ερχόμενος στο νέο του βασίλειο, δεν αντίκρισε τη λαμπρή αρχαία
Ελλάδα, αλλά ένα κράτος ταλαιπωρημένο που προσπαθούσε να βρει ξανά τον βηματισμό
του. Βρήκε αρχαία και νέα ερείπια, άψυχα και έμψυχα, βγαλμένα από μακρόχρονους
πολέμους και διαμάχες, σε μια μικρή σε έκταση χώρα. Τίποτα δε θύμιζε την αίγλη και το
μεγαλείο εκείνης της αρχαίας Ελλάδας, που τόσο θαύμαζε. Σκοπός του λοιπόν η αναβίωση
του αρχαιοελληνικού ιδανικού.
Στις 23 Μαΐου 1833, ο Όθωνας εισήλθε πανηγυρικά στην Αθήνα. Η τελετή εισόδου
πραγματοποιήθηκε μπροστά από τον Ναό του Ηφαίστου («Θησείο»).3 Όπως φαίνεται και
στον πίνακα, εκτός από τον συγκεκριμένο ναό, υπήρχε επίσης η δυνατότητα οπτικής
προσέγγισης του Παρθενώνα και των άλλων κτισμάτων πάνω στον ιερό βράχο της
Ακρόπολης, ζωντανών μνημείων και συμβόλων της αρχαίας Ελλάδας. Η επιλογή της

1
Μανακίδου Ε., «Η σημασία και η προσφορά της αρχαιολογικής έρευνας στην Ελλάδα» στο Ι. Βούρτσης, Ε.
Μανακίδου, Γ. Πασχαλίδης, Κ. Σµπόνιας, Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισµό, Τόµος Α΄, Ελληνικό Ανοικτό
Πανεπιστήµιο, Πάτρα 1999, σ. 177–179.
2
Βουτυράς, Μ. & Γουλάκη-Βουτυρά, Α., 2011. Η αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της, Θεσσαλονίκη
(http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_194.html ) (ημερομηνία
προσπέλασης: 27/10/2017).
3
Κασιμάτη, Μ. Ζ. (επιμ.), 2000. Αθήνα-Μόναχο. Τέχνη και πολιτισμός στη νέα Ελλάδα, Εκδ. Εθνική
Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα, σ. 481-482
(http://www.nationalgallery.gr/images/articles/pdfs/athina-monacho.pdf). (ημερομηνία προσπέλασης:
24/10/2017)

4
συγκεκριμένης τοποθεσίας, λοιπόν, επιβεβαιώνει το ενδιαφέρον του Όθωνα για τα
αρχαιοελληνικά πρότυπα και προσδίδει μεγαλύτερο κύρος και μνημειακότητα στο σημαίνον
γεγονός της επίσκεψής του στη μέλλουσα πρωτεύουσα του νεοϊδρυθέντος ελληνικού
κράτους.
Απόδειξη της επιθυμίας του για αναβίωση του αρχαιοελληνικού ιδανικού, υπήρξε μια
σειρά ενεργειών για την ανάδειξη των ελληνικών αρχαιοτήτων, με την επανεκκίνηση της
Αρχαιολογικής Εταιρείας, την πραγματοποίηση ανασκαφών από διάσημους Έλληνες και
ξένους αρχιτέκτονες, την αναστύλωση αρχαίων μνημείων, αλλά και τον σχεδιασμό και την
ανέγερση μεγάλων δημόσιων κτηρίων, σύμφωνα με τις επιταγές του Νεοκλασικισμού, που
επικρατούσε στην Ευρώπη. Το Θησείο μετατράπηκε στο «Κεντρικό Αρχαιολογικό Μουσείο»
και ιδρύθηκαν ξένες Αρχαιολογικές Σχολές.4

ΜΟΡΦΗ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΤΟΥ PETER VON HESS

Προκειμένου να εντάξουμε τον πίνακα αυτό σε μορφή τέχνης, θα ήταν σκόπιμο να

αναφερθούμε στον δημιουργό του και στον λόγο για τον οποίο τον φιλοτέχνησε.
Ο Peter von Hess ήταν Βαυαρός ζωγράφος, απόφοιτος της Ακαδημίας του Μονάχου.
Πήρε λοιπόν εντολή από τον βασιλιά του Μονάχου, Λουδοβίκο Α΄ και τον γιο του, βασιλιά
της Ελλάδας, Όθωνα, να ζωγραφίσει μεγάλους πίνακες, με θέμα τον απελευθερωτικό αγώνα
των Ελλήνων, αλλά και την άφιξη του δεύτερου στην Ελλάδα, για να κοσμήσουν τα
Ανάκτορα του Μονάχου.5
Ο πίνακας έχει ως θέμα ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, την είσοδο του βασιλιά
Όθωνα στην Αθήνα, μπροστά από το Θησείο, με φόντο την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα,
σύμβολα της ελληνικής αρχαιότητας. Παρατηρώντας το έργο, διακρίνουμε πλήθος κόσμου
με παραδοσιακές φορεσιές, το άγημα, πολιτικά πρόσωπα, εκπροσώπους της ορθόδοξης
εκκλησίας και ήρωες της ελληνικής επανάστασης. Από τα παραπάνω δεδομένα, βγάζουμε το
συμπέρασμα ότι ο πίνακας αυτός εντάσσεται στον Νεοκλασικισμό, την «υψηλή τέχνη».
Η «υψηλή τέχνη» σαν έννοια, εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα.
Εκφραστές της ήταν οι αστοί διανοούμενοι του 18ου αιώνα και οι Διαφωτιστές. Επίσης, έγινε
η επίσημη τέχνη της Γαλλικής Επανάστασης. Οι τεχνοκριτικοί την ονόμασαν
«Νεοκλασικισμό». Με αυτόν τον χαρακτηρισμό, θέλησαν να δώσουν έμφαση στη

Μανακίδου Ε., ό.π., σ. 181-182 .

4

Κασιμάτη, Μ. Ζ. ό.π., σ. 430.

5

5
σπουδαιότητα που είχαν για αυτό το ρεύμα τέχνης τα πρότυπα της κλασικής αρχαιότητας, τα
οποία είχαν γίνει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, μετά τις πρώτες αρχαιολογικές
ανασκαφές. Επιλέγει θέματα «υψηλά» που έχουν σχέση με ήρωες και ιστορικά γεγονότα του
παρελθόντος ή πρόσφατα, θρησκευτικά, μυθολογικά ή από τη λογοτεχνία. Η καλλιτεχνική
αποτύπωση αυτών των θεμάτων είναι απέριττη, αρμονική, φυσική, σαφής και ακριβής,
σύμφωνη με τις μεγάλες δημιουργίες της κλασικής αρχαιότητας, που αντιπροσωπεύουν
εξιδανικευμένα το απόλυτα Ωραίο και Αληθινό, εκφρασμένο ως την «ευγενική απλότητα
και το ήρεμο μεγαλείο» (Winckelmann, 1996, σ. 32), βασισμένα στον ουμανιστικό
κλασικισμό. Σκοπός της είναι η πνευματική ανύψωση και η ηθική διαμόρφωση των
αποδεκτών της. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, την έφεραν σε αντίθεση με τα κλασικά,
«αυλικά» είδη τέχνης, το μπαρόκ και το ροκοκό, τα οποία, κατά την άποψη των
νεοκλασικιστών, μοναδικό σκοπό είχαν να διακοσμήσουν με υπερβολή και στόμφο,
«καταναλώνοντάς» τα η υπερφίαλη αριστοκρατία για επίδειξη και μόνο. Τον 19ο αιώνα, οι
αστοί διανοούμενοι έρχονται σε αντιπαράθεση με ένα άλλος είδος κουλτούρας, αυτό που
δημιουργούσε και κατανάλωνε η εξαστισμένη λαϊκή τάξη και που οι ίδιοι αποκάλεσαν
«μαζική κουλτούρα».6

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ MICHELANGELO

PISTOLETTO

Ο Michelangelo Pistoletto είναι ένας από τους εκπροσώπους της Arte Povera, είδους
μεταμοντέρνας τέχνης.7 Η ακριβής, αυτολεξεί μετάφραση αυτών των λέξεων, είναι «φτωχή
τέχνη». Σε απόδοση, «η τέχνη των ευτελών μέσων». Πράγματι, το έργο αυτό, ο
αρχαιοελληνικός ναός, είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από ευτελή, ανακυκλωμένα
υλικά, που κάποτε χρησίμευαν για καθημερινή χρήση: κάδους πλυντηρίων και πηνία
ψυγείων. Έχουμε λοιπόν, την αισθητική προσέγγιση της αρχαίας πραγματικότητας, ενός
ιστορικού και παγκόσμια αναγνωρισμένου, σημαίνοντος συμβόλου, του αρχαίου ελληνικού
ναού, ενταγμένου σίγουρα στην «υψηλή τέχνη». Τα «ταπεινά», ευτελή και άχρηστα (πλέον)
υλικά, της σημερινής πραγματικότητας, μετασχηματίζονται δημιουργικά σε μια καλλιτεχνική

6
Πασχαλίδης Γ., «Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού» στο Ι. Βούρτσης, Ε. Μανακίδου, Γ. Πασχαλίδης, Κ.
Σµπόνιας, Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισµό, Τόµος Α΄, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Πάτρα 1999,
σ. 81–83 .
7
Βουτυράς, Μ., ό.π., (http://www.greek- language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_193.html)
(ημερομηνία προσπέλασης: 27/10/2017).

6
σύνθεση, επαναπροσδιορίζοντας αξίες και χρήσεις. Μεταμορφώνονται ποιοτικά,
μετατρέποντας, συνδυάζοντας και γεφυρώνοντας το «υψηλό» (ναός) με το «χαμηλό»
(υλικό), το χθες με το σήμερα, το ιερό με το σκουπίδι, το καθημερινό με το επίσημο. Με
αυτόν τον τρόπο, ο καλλιτέχνης παραβαίνει τους κανόνες και τα πρότυπα και
επαναπροσδιορίζει το θεσμοθετημένο ιδανικό του ωραίου, με την αγνόηση της κοινότυπης
χρήσης των αντικειμένων που, με τη δημιουργική φαντασία του καλλιτέχνη,
μετασχηματίζονται στον ναό αυτό. Με αυτή τη υπέρβαση, αποδεικνύεται ότι τίποτα δεν είναι
δεδομένο, όλα μεταβάλλονται και συνυπάρχουν, διαφοροποιώντας ή καταργώντας κανόνες
και παγιωμένες αξίες, παντρεύοντας το «υψηλό» με το «χαμηλό». Τέλος, παρατηρούμε ότι το
όλο κατασκεύασμα δεν πατάει σταθερά στο έδαφος, αλλά στην κορυφή μιας μικρής
πυραμίδας, η οποία το κάνει να γέρνει προς τη μία πλευρά. Κάποιος θα μπορούσε, με μία
απλή κίνηση, να το γυρίσει από την άλλη. Όλο αυτό, του αφαιρεί την ιδιότητα της
σταθερότητας, φέρνοντάς μας στο μυαλό την αναφορά του ίδιου του Pistolleto: «Τίποτα δεν
είναι στατικό για πάντα».8 Αυτό εξάλλου, είναι και εδώ το μήνυμα του καλλιτέχνη, το οποίο
δηλώνει ξεκάθαρα με τον τίτλο του έργου του: «Οι καιροί (και οι ναοί) αλλάζουν / I temp(l)i
cambiano». Απόδειξη ότι, καθώς άλλαζαν οι καιροί, ο άλλοτε ειδωλολατρικός Ναός του
Ηφαίστου, μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και αργότερα σε
«Κεντρικό Αρχαιολογικό Μουσείο».9

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

Στη Μεταμοντέρνα τέχνη, το «υψηλό» με το «χαμηλό» αναμειγνύονται συστηματικά,

με αποτέλεσμα να εξουδετερώνεται η διαφοροποίηση μεταξύ υψηλής και μαζικής τέχνης.
Αμφισβητείται και απορρίπτεται όλο αυτό το οικοδόμημα που δημιουργήθηκε από τους
υποστηρικτές και εκφραστές της «υψηλής τέχνης» και την καθιέρωση των προτύπων που
είχαν επιβάλλει, διαφοροποιώντας και αντιπαραθέτοντας την υψηλή και τη μαζική τέχνη. Ο
Μεταμοντερνισμός και οι καλλιτέχνες που εκφράζονται και δημιουργούν μέσω αυτού του
κινήματος, δημιουργούν συνδυασμούς «του υψηλού και του χαμηλού, του επίσημου και του

8
«Ο Ιταλός καλλιτέχνης της Arte Povera Michelangelo Pistoletto μας ξεναγεί στην αναδρομική του έκθεση στο
Blenheim Palace» http://www.lifo.gr/videos/nowness_art-design/132129 (ημερομηνία προσπέλασης:
23/10/2017)
9
Jaqueline P. Sturm, «The Afterlife of the Hephaisteion: The Interpretatio Christiana of an Ancient
AthenianMonument», στο Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Τόμος
85, Τεύχος 4 (10ος-12ος 2016), σ. 797 (http://www.jstor.org/stable/10.2972/hesperia.85.4.0795) ημερομηνία
προσπέλασης: 07-11-2017, Μανακίδου Ε., ό.π., σ. 181

7
ανεπίσημου, του παραδοσιακού και του μοντέρνου, του νέου και του παλιού, του ιθαγενούς
και του αλλογενούς».10
Είναι ένα ρεύμα που δεν ακολουθεί παραδοσιακές αξίες τέχνης, αφήνει ελεύθερο τον
εκφραστή της να χρησιμοποιήσει νέες εικαστικές ατραπούς, χωρίς να έχει ως επιδίωξή του ή
προαπαιτούμενο να επιδείξει κάποια καινοτομία. Βασικό «πιστεύω» του Μεταμοντερνισμού
είναι πως κάθε είδος τέχνης είναι ισόβαθμα σημαντικό και δημιουργείται με τα πάντα.
Αντιπροσωπευτικό γνώρισμα του Μεταμοντερνισμού είναι ο πλουραλισμός, αφού οι
καλλιτέχνες που ανήκουν σε αυτόν, δεν έχουν κοινά χαρακτηριστικά.11

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ

ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

Στην πορεία των χρόνων, έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα καλλιτεχνικά κινήματα
(ιμπρεσιονισμός, φουτουρισμός, κυβισμός, κονστρουκτιβισμός, εξπρεσιονισμός). Όλα αυτά
τα ρεύματα, αφού αρχικά προκαλούσαν με τις καινοτομίες τους και τις αποκλίσεις από τους
κανόνες της δυτικής υψηλής τέχνης, στη συνέχεια εντάσσονταν σε αυτήν. Σε αυτό
συνέβαλαν και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους μέλη της,
διαχωρίζοντας τα έργα τους από τη μαζική κουλτούρα. Όλες αυτές οι καλλιτεχνικές τάσεις
του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, δηλαδή η μοντέρνα τέχνη, άλλαξαν τους αισθητικούς
κανόνες, αλλά άνοιξαν περισσότερο την ψαλίδα μεταξύ υψηλής και μαζικής τέχνης.
Μεμονωμένη παρέκκλιση του κανόνα αυτού υπήρξε ο υπερρεαλισμός, αναμειγνύοντας το
υψηλό με το χαμηλό έτσι, ώστε ακριβώς για αυτόν τον λόγο να θεωρηθεί ο πρόγονος της
μεταμοντέρνας τέχνης, αρχής γενομένης τη δεκαετία του 1960, με την pop art (ζωγραφικό
κίνημα όπου γίνεται χρήση διαφημίσεων και κόμικς, είδη «μαζικής κουλτούρας»).12

10
Πασχαλίδης Γ., ό.π., σ. 92.
11
Πετρίδου Β., Ζιρώ Ό., «Νεοκλασικισμός» (κεφ. 3 Συγγράμματος) στο Τέχνες και αρχιτεκτονική από την
αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα 2015, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών
Βιβλιοθηκών.
(https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/3544/1/02_chapter_03.pdf)
(ημερομηνία προσπέλασης: 23/10/2017).
12
Πασχαλίδης Γ., ό.π., σ. 89–92.

8
 Ουσιαστικά, υιοθετήθηκε κατά τα τέλη του 1970 με αρχές του 1980, ξεκινώντας από
την αρχιτεκτονική, που πιστεύοντας ότι έχουν πια ξεπεραστεί οι ιδέες του μοντερνισμού,
ακολούθησε ένα διαφορετικό στιλ, το οποίο επεκτάθηκε και στην τέχνη.13

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από την πραγμάτευση των παραπάνω θεμάτων και την αντιπαραβολή των δύο έργων
τέχνης (αν και διαφορετικά, έχουν κάτι κοινό: τον Ναό) συνάγεται το συμπέρασμα ότι η
τέχνη δεν είναι κάτι στατικό και αμετάβλητο. Στη μακραίωνη πορεία της, έχει αλλάξει
πρόσωπα και έχει υποστεί πολλές μεταβολές, όπως εξάλλου και οι ίδιες οι κοινωνίες. Σε όλα
αυτά έχουν συμβάλει οι ιδιαίτερες κάθε φορά οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές
συνθήκες, αλλά και η στάση των ίδιων των καλλιτεχνών. Ο τρόπος με τον οποίο
αναπαριστούν με την τέχνη τους το ίδιο θέμα, με άλλο σκοπό και αποτέλεσμα, από μια άλλη
οπτική γωνία. Από το κλασικό και το νεοκλασικό, την αρχαιολατρία των ελληνορωμαϊκών
καταλοίπων και την εξιδανίκευσή τους (με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση όχι μόνο της τέχνης,
αλλά και της λήψης πολιτικών αποφάσεων για την προστασία και την ανάδειξή τους), έως το
μοντέρνο και το μεταμοντέρνο, όπου τίποτα δεν είναι δεδομένο. Από την εσωστρέφεια, τον
ελιτισμό και τον απολυταρχισμό αυτού που αρχικά ονόμασαν οι υποστηρικτές του «υψηλή
τέχνη» (ως πολέμιοι αυτού που οι ίδιοι πάλι αποκάλεσαν «μαζική κουλτούρα») στη συνεχή
διαμόρφωση της έννοιας της υψηλής τέχνης, και τελικά, το πάντρεμα αυτών των δύο και τη
γέννηση μιας ελεύθερης και διαρκώς μεταβαλλόμενης τέχνης, χωρίς στεγανά, όρια,
περιορισμούς, κοινά χαρακτηριστικά και σύνορα.

13
Πετρίδου Β., Ζιρώ Ό., «Από τον 20ο στον 21ο αιώνα» (κεφ. 11 Συγγράμματος) ό.π.,
(https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/3552/1/02_chapter_11.pdf )
(ημερομηνία προσπέλασης: 23/10/2017).

9
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βουτυράς, Μ. & Γουλάκη-Βουτυρά, Α., 2011. Η αρχαία ελληνική τέχνη και η

ακτινοβολία της, Θεσσαλονίκη,
(http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_193.html
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_194.html)
ημερομηνία προσπέλασης: 27/10/2017.
• Κασιμάτη, Μ. Ζ. (επιμ.), 2000. Αθήνα-Μόναχο. Τέχνη και πολιτισμός στη νέα
Ελλάδα, Εκδ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα,
(http://www.nationalgallery.gr/images/articles/pdfs/athina-monacho.pdf) σ. 430, 481, 482,
ημερομηνία προσπέλασης: 24/10/2017.
• Μανακίδου Ε., «Η σημασία και η προσφορά της αρχαιολογικής έρευνας στην
Ελλάδα» στο Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισµό, Τόµος Α΄, Ελληνικό Ανοικτό
Πανεπιστήµιο, Πάτρα 1999, σ. 177–179, 181-182.
• «Ο Ιταλός καλλιτέχνης της Arte Povera Michelangelo Pistoletto μας ξεναγεί στην
αναδρομική του έκθεση στο Blenheim Palace» http://www.lifo.gr/videos/nowness_art-
design/132129 ημερομηνία προσπέλασης: 23/10/2017.
• Πασχαλίδης Γ., «Εισαγωγή στην έννοια του πολιτισμού» στο Εισαγωγή στον
Ελληνικό Πολιτισµό, Τόµος Α΄, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Πάτρα 1999, σ.
81-83, 89-92.
• Πετρίδου Β., Ζιρώ Ό., «Από τον 20ο στον 21ο αιώνα» (κεφ. 11 Συγγράμματος) στο
Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, [ηλεκτρ. βιβλ.]
Αθήνα 2015, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.
(https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/3552/1/02_c
hapter_11.pdf) ημερομηνία προσπέλασης: 23/10/2017.
• Πετρίδου Β., Ζιρώ Ό., «Νεοκλασικισμός» (κεφ. 3 Συγγράμματος) στο Τέχνες και
αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα 2015,
Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.
(https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/3544/1/02_c
hapter_03.pdf) ημερομηνία προσπέλασης: 23/10/2017.
• Jaqueline P. Sturm, «The Afterlife of the Hephaisteion: The Interpretatio Christiana of
an Ancient AthenianMonument», στο Hesperia: The Journal of the American School
of Classical Studies at Athens, Τόμος 85, Τεύχος 4 (10ος-12ος 2016), σ. 797
(http://www.jstor.org/stable/10.2972/hesperia.85.4.0795) ημερομηνία προσπέλασης:
07-11-2017.

10