ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΟ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 20:Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη

ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2020-2021

1η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΕΛΙΓΑΛΙΩΤΗ

std 118427

ΗΛΕ61

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ

ΑΘΗΝΑ

14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2020
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………….......3
ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ……………………………………………………………4-10
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ………………………………………………………….11
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………...12
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ…………………………………………………14-15

2
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με τον όρο Αναγέννηση, χαρακτηρίζουμε το σύνολο των καλλιτεχνικών,

πνευματικών και πολιτιστικών επιτευγμάτων που πραγματοποιήθηκαν στην δυτική
Ευρώπη, κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Βασικό γνώρισμα της Αναγέννησης είναι ο
ορθολογισμός και η μελέτη των γραμμάτων και τεχνών υπό την επίδραση των
κλασσικών προτύπων.(Αλμπάνη-Κασιμάτη:72) Στην τέχνη, γίνεται αναφορά στον
όρο «Αναγέννηση» από τον Ιταλό ζωγράφο και συγγραφέα Georgio Vasari, ήδη από
το 1550. Ωστόσο, ο όρος παγιώνεται από τον ιστορικό Jacob Burckhardt, τον 19ο
αιώνα, όπου το 1869 δημοσιεύει το βιβλίο «Πολιτισμός της Αναγεννήσεως στην
Ιταλία». (Αλμπάνη-Κασιμάτη:72)

Στην παρούσα εργασία, θα επικεντρωθούμε στην κοιτίδα της Αναγέννησης την

Ιταλία. Θα εστιάσουμε σε τρία μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα παραγωγής, τη
Φλωρεντία-Βενετία κατά την Πρώϊμη Αναγέννηση (1400-1500) και αντίστοιχα τη
Ρώμη κατά την Ώριμη Αναγέννηση(1500-1525). Χρησιμοποιώντας παραδείγματα
από την αρχιτεκτονική, γλυπτική και ζωγραφική τέχνη, θα επιχειρήσουμε να
αναδείξουμε την συμβολή της Ελληνορωμαϊκής Αρχαιότητας στην αναβίωση των
εικαστικών τεχνών, καθώς και την σημασία της χρήσης της. Τέλος, θα σχολιάσουμε
ένα είδος της κοσμικής μουσικής. Με αφορμή ένα μαδριγάλι του 16ου αιώνα, θα
συζητήσουμε τις τεχνικές χρωματισμού των λέξεων που προσλαμβάνουν οι συνθέτες
στη μουσική, για την παραγωγή έντονων συναισθημάτων.

3
 ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Γενέτειρα της Αναγέννησης ήταν η Ιταλία και οι ελεύθερες πόλεις της, οι οποίες
είχαν γνωρίσει μεγάλη οικονομική και εμπορική άνθιση, ήδη, από τα τέλη του
Μεσαίωνα. Κατά τον 13ο και 14ο αιώνα, η φεουδαρχία αποδυναμώνεται.
Δημιουργούνται νέες πόλεις-κράτη, των οποίων η οικονομία διαμορφώνεται με
βάση το εμπόριο και την βιοτεχνία.(Ζιρώ-Πετρίδου2015):1 Αυτό είχε ως αποτέλεσμα
την εμφάνιση μιας νέας κοινωνικής τάξης, των εμπόρων, των βιοτεχνών και των
τραπεζιτών, δηλαδή την αναδυόμενη αστική τάξη.(Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):72

Ακολούθως, γεννιέται το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι πολίτες οργανώνονται

σε επαγγελματικές συντεχνίες με δικαίωμα ψήφου και συμμετοχή στα κοινά, ενώ
σταδιακά σχηματίζουν αυτοδιοικούμενες κοινότητες. Αυτή η ορθολογική οργάνωση
της εργασίας ενέπνευσε τη θεώρηση των θεμάτων της γνώσης πάνω σε νέες
ορθολογικές βάσεις. (Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):72,74 Η οικονομική ευημερία των
ιταλικών πόλεων καλλιέργησε στους κατοίκους ένα συναίσθημα υπερηφάνειας,
αφενός για την πόλη τους, αφετέρου δε για τη νέα αστική τους ταυτότητα. Με οδηγό
αυτό το συναίσθημα, οι πολίτες ωθούνται να συμβάλλουν ολοένα και περισσότερο,
τόσο πνευματικά όσο και καλλιτεχνικά, στην πρόοδο της πόλης τους. (Αλμπάνη-
Κασιμάτη 2008):75

Οι νέες ανακαλύψεις (τυπογραφία, κατασκευή γυάλινων φακών και διόπτρων,

πυξίδα, ρολογιών κ.α.), η ανακάλυψη νέων χωρών (Αμερική 1492) καθώς και η
συστηματική παρατήρηση και μελέτη της φύσης, διεύρυναν τους ορίζοντες των
πολιτών και τόνωσαν την αυτοπεποίθησή τους. Είναι η πρώτη φορά που μετά την
αρχαιότητα, ο άνθρωπος αποκτά κυρίαρχο ρόλο και αξία στον κόσμο και αποτελεί το
μέτρο για όλα τα πράγματα. Αυτή η ανθρωποκεντρική αντίληψη, ενέπνευσε το
ενδιαφέρον για αναβίωση και μελέτη των πνευματικών και καλλιτεχνικών
επιτευγμάτων και αξιών της Αρχαιότητας.(Ζιρώ-Πετρίδου2015):2

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό-ιδεολογικό πλαίσιο, η θέση των καλλιτεχνών του

δέκατου πέμπτου αιώνα διαφοροποιείται από αυτή του μεσαιωνικού παρελθόντος.
Απομακρύνονται από τον θρησκευτικό δογματισμό και στρέφονται στην εξερεύνηση
της φύσης. Η τέχνη εξανθρωπίζεται και εστιάζει στον άνθρωπο και την
καθημερινότητα του. Οι καλλιτέχνες αποτυπώνουν την χάρη, την αρμονία και την

4
ομορφιά του κόσμου, έχοντας ως πρότυπο το τελειότερο δημιούργημά του, τον
άνθρωπο. (Ζιρώ-Πετρίδου2015):1

Κοιτίδα της Αναγέννησης των τεχνών, υπήρξε η Φλωρεντία. Η φιλόδοξη αυτή

πόλη ανέπτυξε ιδιαίτερη πολιτιστική και οικονομική άνθιση, καταφέρνοντας να
αποκτήσει σημαντική θέση στην Ευρώπη. Οι ηγεμόνες της πόλης, μέλη ισχυρών
οικογενειών ήταν ένθερμοι υποστηρικτές των καλλιτεχνικών καινοτομιών.
(Gympel2006):43 Άλλωστε η οικονομική ευημερία, είχε δημιουργήσει ήδη, από τα
τέλη του Μεσαίωνα έναν νέο τύπο χορηγού που λειτουργούσε παράλληλα με τις
συντεχνίες, τον πλούσιο αστό. Τα μέλη αυτών των οικογενειών χρηματοδοτούσαν
την ανέγερση πολυτελών κατοικιών και οικογενειακών παρεκκλησίων, προβάλλοντας
έτσι την κοινωνική και οικονομική τους ισχύ.( Αλμπάνη-Κασιμάτη 2008):49

Την περίοδο της πρώιμης Αναγέννησης(1400-1500),η στροφή προς την αρχαιότητα

εκφράστηκε στην ιταλική αρχιτεκτονική με την υιοθέτηση των μορφολογικών
στοιχείων και αναλογιών των ελληνορωμαϊκών κτιρίων. Οι ιταλοί αρχιτέκτονες,
μελετώντας το σύγγραμμα του Βιτρούβιου Περί αρχιτεκτονικής(23.π.χ), στρέφουν την
προσοχή τους στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της χώρας τους και σχεδιάζουν έργα με
βάση τις κλασσικές μορφές.(Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):77 Η στατικότητα, η
συμμετρία και η υπεροχή του οριζόντιου άξονα αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά
των Αναγεννησιακών οικοδομημάτων. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην αρχιτεκτονική της
πρώιμης Αναγέννησης είχε ο Φλωρεντίνος αρχιτέκτονας και γλύπτης, Filippo
Brunelleschi (Φιλίππο Μπρουνελέσκι). .(Gympel2006):43

Ύστερα από ένα ταξίδι του στη Ρώμη όπου μελέτησε διεξοδικά τα σωζόμενα
ρωμαϊκά έργα, επιστρέφει στη Φλωρεντία. Περί το 1430 χτίζει για την ισχυρή
οικογένεια των Pazzi (Πάτσι) ένα Παρεκκλήσι(Εικ.1). Παρατηρώντας την πρόσοψη
του κτιρίου διαπιστώνουμε πως φέρει ομοιότητες με το ρωμαϊκό Πάνθεον. Οι κίονες
με τα κορινθιακά κιονόκρανα, το τριγωνικό αέτωμα πάνω από το πλαίσιο της πόρτας
καθώς και η διαμόρφωση τοξοστοιχίων με ημικυκλικά τόξα στο εσωτερικό της
αυλής, αποδεικνύουν αφενός, την βαθιά γνώση του καλλιτέχνη, για τις ρωμαϊκές
φόρμες. Αφετέρου δε, προσδίδουν χάρη και ελαφράδα στο οικοδόμημα.
(Gombrich1998):226

Η προσθήκη τρούλο/τρούλου και περιμετρικά παράθυρα στην στέγαση του

κτιρίου, αποτελεί εξίσου καινοτόμο στοιχείο, που απαντάται για πρώτη φορά στην

5
Αναγεννησιακή αρχιτεκτονική. Πρόκειται για στοιχείο που σχετίζεται με την αρχαία
γνώση, όπου σύμφωνα με την παράδοση, ο κύκλος συμβόλιζε το σύμπαν, την
ισορροπία και την απόλυτη αρμονία. .(Gympel2006):45

Στον Μπρουνελέσκι επίσης πιστώνεται, η ανακάλυψη της κεντρικής προοπτικής

και συστηματοποίηση των μαθηματικών κανόνων της. Η εφεύρεση αυτή που
βασίστηκε στην οπτική και γεωμετρία του Ευκλείδη, χρησιμοποιήθηκε από τον
Μπρουνελέσκι ως μέσω αναπαράστασης του χώρου και καθορισμού του κτιρίου.
(Gympel2006):44 Ο συνδυασμός απόλυτης γεωμετρίας με τα κλασσικά μοτίβα όπως
π.χ. (οι εντοιχισμένοι πεσσοί)(Εικ.2), στο εσωτερικό του Παρεκκλησίου των Pazzi,
τόνιζαν το σχήμα και τις αναλογίες του εσωτερικού χώρου, ταυτόχρονα όμως,
αναδείκνυαν το θεϊκό στοιχείο μέσω της απλότητας.( (Gombrich1998):226 Η νέα
αντίληψη του χώρου μέσα από τον ορθολογισμό της προοπτικής, έδωσε στους
αρχιτέκτονες τη δυνατότητα ν’ αναδείξουν την υπεροχή της ανθρώπινης λογικής,
έχοντας ως πρότυπο τις αναλογίες του ανθρώπινου σώματος.(Ζιρώ-Πετρίδου2015):8

Την εποχή της Αναγέννησης, μεγάλη απήχηση αποκτά και η περίοπτη γλυπτική. Η
μελέτη της αρχαίας γλυπτικής, συνέβαλλε στην προσπάθεια των καλλιτεχνών, να
αποδώσουν με φυσικότητα την ανθρώπινη μορφή και την κίνησή της. Επιπλέον, οι
γλύπτες, εφαρμόζοντας τους μαθηματικούς κανόνες της γεωμετρικής προοπτικής,
κατάφεραν να αποδώσουν την τρίτη διάσταση στα έργα τους. (Αλμπάνη-
Κασιμάτη2008):81

Σε αντίθεση με την μεσαιωνική γλυπτική, ή οποία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη από

την εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, η γλυπτική της Αναγέννησης εμπλουτίζει το
θεματολόγιό της με στοιχεία από την μυθολογία και την ιστορία. Αναβιώνουν
μυθολογικές προσωπικότητες όπως για παράδειγμα, το ορειχάλκινο σύμπλεγμα του
Ηρακλή και του Ανταίου, που φιλοτεχνήθηκε από τον διάσημο ζωγράφο και γλύπτη
Antonio Pollaiuolo ( Πολλαγιουόλο). Άλλωστε, στους ανθρωπιστικούς κύκλους της
Αναγέννησης η προσωπικότητα του Ηρακλή συμβόλιζε τον «αναγεννησιακό
άνθρωπο» που κατακτά με τις δυνάμεις του την αθανασία. Η αναφορά στα πρότυπα
της αρχαιότητας και η επιλογή παγανιστικών θεμάτων συμβάδιζε με την μελέτη της
φύσης και με την προοπτική. .(Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):83

Ηγετική φυσιογνωμία στον τομέα της γλυπτικής της πρώιμης Αναγέννησης,

υπήρξε ο Φλωρεντίνος Donatellο ( Ντονατέλλο). Υπήρξε μαθητής του εξίσου

6
σημαντικού γλύπτη Lorenzo Ghiberti ( Γκιμπέρτι), όπου και ειδικεύτηκε στα
γλυπτά από χαλκό. Στη συνέχεια, αφού διδάχτηκε τους μαθηματικούς κανόνες της
προοπτικής, τις οποίες και υιοθέτησε τόσο στα γλυπτά όσο και στα επιτοίχια
ανάγλυφά του από τον Μπρουνελέσκι, τον ακολούθησε στην Ρώμη, όπου μελέτησε
συστηματικά τις ρωμαϊκές αρχαιότητες ώστε να μπορέσει να ξαναζωντανέψει την
τέχνη.(Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):85

Ένας από τους αρχαίους τύπους που αναβιώνει στην Αναγεννησιακή γλυπτική,
είναι αυτός του έφιππου ανδριάντα και οφείλεται στον Ντονατέλλο. Ανάμεσα στο
1445-1450, η πόλη της Βενετίας, θέλοντας να τιμήσει ένα στρατιωτικό αξιωματούχο
με σπουδαία συμβολή στην ιστορία της, αναθέτει το έργο στον Ντονατέλλο.(Ζιρώ-
Πετρίδου2008):5 Πρόκειται για το έφιππο ορειχάλκινο άγαλμα του
στρατηγούGattamelata(Γκατταμελάτα)(Εικ.3.), το οποίο στέκεται στον προαύλιο
χώρο της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου, στην Piazza del Santo. (Αλμπάνη-
Κασιμάτη2008):86

Το έργο φέρει πολλά κλασσικά στοιχεία από τα οποία ο Ντονατέλλο πιθανότατα

εμπνεύστηκε βλέποντας το άγαλμα του Μάρκου Αυρήλιου που βρισκόταν στο
Καπιτώλιο της Ρώμης, κατά την διάρκεια της επίσκεψής του εκεί. Για παράδειγμα,
το πρόσωπο του έφιππου στρατηγού είναι εξιδανικευμένο και η έκφρασή του
αποπνέει δύναμη και σιγουριά. Καταβολές από την Αρχαιότητα διακρίνονται και
στην στρατιωτική περιβολή του, η οποία παραπέμπει σε αυτή των ρωμαίων. (Ζιρώ-
Πετρίδου2008):5,6 Το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για την αρχαία τέχνη
αποτυπώνεται και στον τρόπο απόδοσης των ανατομικών λεπτομερειών του αλόγου
(σφριγηλό, μεγαλόπρεπο και με ήρεμο βηματισμό). Επιπλέον, χάρη στην μέθοδο της
προοπτικής, ο όγκος του αγάλματος, σε συνάρτηση με τον χώρο της πλατείας,
παρουσιάζεται ισορροπημένος.( Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):86

Οι νέες αναζητήσεις και τα επιτεύγματα που χαρακτηρίζουν τις τέχνες της

πρώιμης περιόδου, επηρεάζουν και την ζωγραφική. Έτσι, κατά την περίοδο της
Όψιμης Αναγέννησης (1500-1525), οι ζωγράφοι προχωρούν ένα βήμα παραπέρα.
Επικεντρώνονται στην αναζήτηση της ομορφιάς, της αρμονίας και της συμμετρία
στις συνθέσεις τους. Ως καλλιτέχνες-δημιουργοί πλέον αναπτύσσουν το προσωπικό
τους ιδίωμα, και δημιουργούν έργα απαράμιλλης αξίας.(Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):87

7
 Τον 16ο αιώνα, το επίκεντρο των καλών τεχνών βρίσκεται στην Ρώμη. Η Αγία
Έδρα, με κύριο εκπρόσωπο, τον πάπα Ιούλιο Β, προσπαθώντας να ενισχύσει το
γόητρο και την δύναμη της Εκκλησίας, γίνεται ένθερμος υποστηρικτής της τέχνης και
του πολιτισμού. Στα φιλόδοξα σχέδια του Πάπα συγκαταλέγεται και η επέκταση του
παλατιού του Βατικανού(1503). Τη διακόσμηση του ανακτόρου, ανέλαβε ο Raphael
Santi (Ραφαήλ). Το 1508, ο πάπας Ιούλιος Β΄ καλεί στην Ρώμη τον ήδη φημισμένο
ζωγράφο και του αναθέτει την τοιχογραφική διακόσμηση της Αίθουσας της
Υπογραφής( Stanza della Segnatura,Εικ.4).(Krausse2006):18-19

Η μεγαλειώδες αυτή σύνθεση ολοκληρώνεται μέσα σε διάστημα τριών

ετών(1509-1511). Η Σχολή των Αθηνών, απεικονίζει μια φανταστική συγκέντρωση
επιστημόνων (Πτολεμαίος,), μαθηματικών(Πυθαγόρας Ευκλείδης), και
φιλοσόφων(Σωκράτης, Ηράκλειτος, Διογένηςκ.α.) σε μια σχολή. Στο κέντρο της
σύνθεσης δεσπόζουν οι εκπρόσωποι των δύο αντιφατικών φιλοσοφικών
ρευμάτων(Πλάτωνας –Αριστοτέλης).Η κίνηση του Πλάτωνα με το δάχτυλο να δείχνει
προς τον ουρανό συμβολίζει τον ιδεατό κόσμο. Αντίθετα, αυτή του Αριστοτέλη, του
οποίου το χέρι δείχνει μπροστά, υποδηλώνει την θεωρία του θετικισμού, όπου μέσω
της παρατήρησης και της εμπειρίας του υλικού κόσμου, επέρχεται η γνώση.
(Αλμπάνη-Κασιμάτη2008):110

Ο καλλιτέχνης εδώ επιδιώκει να προβάλλει τη συμβολή της φιλοσοφίας στο

πέρασμα των αιώνων. Κλασσικά μοτίβα και επιδράσεις διακρίνουμε και στο
αρχιτεκτονικό σκηνικό του κτίριο, όπως φατνώματα, κίονες και αψίδες. Στις
παραστάδες βλέπουμε τα αγάλματα του Απόλλωνα (σύμβολο αρμονίας και ομορφιάς)
και της θεάς Αθηνάς(σύμβολο της σοφίας).Η χρήση τους εδώ από τον καλλιτέχνη
στοχεύει στην ανάδειξη των κυρίαρχων αξιών της όψιμης Αναγέννησης, περί
ομορφιάς, αρμονίας και συμμετρίας. (Krausse2006):18

Για τον Ραφαήλ η επιλογή του θέματος δεν είναι τυχαία . Το μήνυμα που θέλει
να προωθήσει είναι, η συμφιλίωση της πίστης, με την επιστήμη και τη γνώση, δίχως
το ένα να απορρίπτει το άλλο. Με αυτό τον τρόπο, ιδιαίτερα μέσα σε ένα κτίριο όπως
το Βατικανό, η σύγκλιση μεταξύ αρχαιολογικών αντιλήψεων και χριστιανικών
πεποιθήσεων, αποκτά ιδιαίτερη σημασία την εποχή ακμής του ορθολογισμού και
της επιστημονικής διερεύνησης.(Ζιρώ-Πετρίδου2008):14

8
 Μια άλλη έκφανση της τέχνης που επηρεάζεται από τo πνευματικό κίνημα της
Αναγέννησης, είναι αυτή της μουσικής. Ιδιαίτερα μετά την επικράτηση της
πολυφωνίας, τόσο η θρησκευτική μουσική όσο και η κοσμική αναπτύχθηκαν
παράλληλα, στα ίδια καλλιτεχνικά κέντρα. Εξίσου σημαντική ως προς την διάδοση
της αναγεννησιακής μουσικής, υπήρξε και η ανακάλυψη της τυπογραφίας, η οποία
συνέβαλλε στην αναβάθμιση της μουσικής παιδείας.( Machlis-Forney1996):93,94

Συγκεκριμένα, η Αναγεννησιακή κοσμική μουσική έχαιρε ίσης αποδοχής ανάμεσα

στα μέλη της μεγαλοαστικής τάξης και αυτής, των καλλιεργημένων εμπόρων και
βιοτεχνών. Μάλιστα από την τάξη των εμπόρων θα δημιουργηθεί μια νέα ομάδα
πατρώνων της μουσικής, η οποία μαζί με τους άλλους κοινωνικούς θεσμούς
(Πολιτεία και Κράτος) θα συμβάλουν στην διερεύνηση των επαγγελματικών
δυνατοτήτων των μουσικών. Επιπλέον, εκτός από τους επαγγελματίες μουσικούς,
εμφανίζονται και οι ερασιτέχνες.( Machlis-Forney1996):93

Τον 16ο αιώνα, οι συνθέτες της κοσμικής μουσικής, αναζητούν νέες μουσικές
φόρμες, οι οποίες θα προκαλούν έντονα συναισθήματα και παράλληλα θα
αναδεικνύουν τη μουσική σε όλο της το μεγαλείο. Μια από τις χαρακτηριστικότερες
μορφές που εκφράζει τη νέα μουσική κίνηση, είναι το ιταλικό μαδριγάλι. Είναι ένα
επιτηδευμένο είδος μουσικής με καταγωγή από την φρότολα(frottola). Άνθισε κυρίως
στις Αυλές των αριστοκρατών και αποτελούσε την αγαπημένη ψυχαγωγία των
καλλιεργημένων ερασιτεχνών.(Μάμαλης2008):67,68

Πρόκειται για ένα σύντομο είδος κειμένου, μη στροφικό, που συνδυάζει την
ποίηση και τη μουσική. Το στοχαστικό ή λυρικό ύφος του κειμένου, χαρακτηρίζεται
από λεκτική κομψότητα και λεπτότητα του συναισθήματος, ενώ κύριο γνώρισμά του
είναι η πλούσια εκφραστική ικανότητα των μαδριγαλιστών, στις περιγραφές περί
θανάτου, στεναγμού και θρήνου. Η θεματική του περιλαμβάνει εκτός από ερωτική
ποίηση, σάτιρα, πολιτικά θέματα καθώς και σκηνές και επεισόδια από την
καθημερινή ζωή στη πόλη και την ύπαιθρο.( Machlis-Forney1996):113

Ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες του μουσικού είδους μαδριγάλιο,

υπήρξε ο Κλαούντιο Μοντεβέρντι(1567-1643). Στο έργο του Αλίμονο! αν τόσο πολύ
σ΄αρέσει(Ohime! se tanto amate) το οποίο βρίσκετε στο Τέταρτο βιβλίο
Μαδριγαλίων(1603)(Machlis-Forney1996):115διακρίνουμε μουσικούς και εικονικούς
συμβολισμούς, οι οποίοι στοχεύουν στην αμεσότερη σύνδεση λόγου και μουσικής, με

9
σκοπό, την παραγωγή έντονα δραματικών ή συναισθηματικών καταστάσεων-
μαντριγκαλισμοί.(Μάμαλης2008):68

Στο μελοποιημένο για πέντε φωνές ποίημα του Γκουαρίνι, εκτός από το εξαίσιο
λυρικό ύφος του, ξεχωρίζει και ο στίχος, ο οποίος αντικατοπτρίζει την τεχνική της
αριστοκρατικής ποίησης(ειρωνικά αστεία, υπερβολικά ρομαντικό και υπαινιγμός
της ερωτικής επιθυμίας). Ο συνθέτης θέλοντας να προκαλέσει συγκίνηση, μελοποιεί
τον «αναστεναγμό» (Αλίμονο/ Ohime!) του δύσμοιρου εραστή, με το αρμονικό
υπόβαθρο να γίνεται πότε σύμφωνο, πότε διάφωνο και να λειτουργεί ως ενοποιητικό
στοιχείο του κομματιού. (Machlis-Forney1996):116

Τη φράση “S’io moro”(αν πεθάνω) αποδίδουν τρείς φωνές αντί των πέντε,
προκειμένου να δηλώσουν την φθίνουσα αντοχή του εραστή που πεθαίνει, ενώ η
επανάληψή της ακούγεται και από τις πέντε φωνές που συνοδεύουν τα μουσικά
όργανα. Πλούσια χρωματική αρμονία απαντάται και στη φράση “Languido e
doloroso(ράθυμος και θλιμμένος), ενώ μια απροσδόκητη διαφωνία υπογραμμίζει τη
θλίψη (doloroso). Στον τελευταίο στίχο ο συνθέτης προβαίνει σε επαναλήψεις “mill’
e mille dolc’ ohime(γλυκό αλίμονο χιλιάδες και χιλιάδες φορές), κάνοντας τον
εραστή –εκτελεστή να αναστενάζει. Η μουσική σύνθεση του ερωτικού παιχνιδιού με
τα μουσικά όργανα που συμμετέχουν, είτε διπλασιάζοντας είτε άλλες φορές
υποκαθιστώντας τις φωνές, αποπνέει μια κομψότητα, εφάμιλλη με το αριστοκρατικό
τρόπο ζωής όπου και ξεκίνησε, ενώ ο χρωματισμός των λέξεων του κειμένου συνιστά
απόδειξη της υψηλής ποιότητας του ιταλικού μαδριγαλίου. (Machlis-
Forney1996):116

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

10
 Με βάσει τα όσα σχολιάστηκαν παραπάνω, προκύπτουν τα ακόλουθα
συμπεράσματα. Η καλλιτεχνική παραγωγή της περιόδου της Αναγέννησης στην
Ιταλία, επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από την αναβίωση της ελληνορωμαϊκής
Αρχαιότητας. Η στροφή προς τα πρότυπα της αρχαίας νατουραλιστικής νοοτροπίας,
εξέφραζαν την ανθρωποκεντρική κοσμοαντίληψη της εποχής. Γεγονός που συνέβαλε
στην υποχώρηση του Μεσαιωνικού δογματισμού, ενώ αντίστοιχα, ενθάρρυνε τον
ορθολογισμό, την ελευθερία της σκέψης του ατόμου και την επιστημονική γνώση.

Όσον αφορά την τεχνοτροπία, αντικείμενο βασικής μελέτης για τους καλλιτέχνες
της εποχής αποτέλεσε η μίμηση της φύσης, και ειδικότερα η αληθοφανή
αναπαράσταση της ανθρώπινης μορφής. Αντίστοιχα, η θεματολογία, εμπνέεται
κυρίως από την ελληνική μυθολογία, αλλά και από την ιστορία. Σχετικά με την
αναγεννησιακή μουσική, η αρχαία ποίηση και φιλοσοφία(θεωρία του Πλάτωνα περί
μουσικής), ενέπνευσαν τους συνθέτες ώστε να δημιουργήσουν αξιόλογες κοσμικές
και θρησκευτικές φόρμες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

11
  Αλμπάνη Τζένη, Κασιμάτη Μαριλέννα, Η Ιστορία των Τεχνών στην
Ευρώπη: Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από το Μεσαίωνα ως τον 18ο
αιώνα, τ. Α, Ε.Α.Π., Πάτρα 2008.
 Μάμαλης Νικόλαος, Η Μουσική στην Ευρώπη, τ. Γ, Ε.Α.Π., Πάτρα
2008.
 Πετρίδου Β., Ζιρώ Ό., Τέχνες και Αρχιτεκτονική από την Αναγέννηση
εώς τον 21ο αιώνα, Κάλλιπος 2015.
 Burn, Ed., Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεώτεροι
Χρόνοι, μ.τ.φ., Δαρβέρης Τάσος, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006.
 Gombrich ,E. H., Το Χρονικό της Τέχνης, μ.τ.φ., Κασδαγλή Λίνα,
Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1998.
 Gympel, Jan., Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ, μ.τ.φ., Χατζηανδρέου Άλκης, Ελευθερουδάκης, 2006
 Krausse,Anna,C., Ιστορία της Ζωγραφικής, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ, μ.τ.φ. Παππάς Φίλιππος, Ελευθερουδάκης, 2006
 MachlisJoseph, ForneyKristine, Η Απόλαυση της Μουσικής: Εισαγωγή
στην Ιστορία- Μορφολογία της Δυτικής Μουσικής, μ.τ.φ., Πυργιώτης
Δημήτρης, Fagotto, Αθήνα 1996.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ

12
Εικόνα 1.F. Brunelleschi, Παρεκκλήσι των Pazzi ,περ.,1430, Φλωρεντία
https://www.bing.com/images/search?view=detailV2&ccid=e7WYxn
%2bl&id=82709881D3FB22A82C2D273014FF9B3A50F6A91F&thid=OIP.e7W
Yxn-lwzShKgCuWgPAEAHaKD&mediaurl=https%3a%2f
%2fclassconnection.s3.amazonaws.com%2f189%2fflashcards
%2f1127189%2fjpg
%2ffilippo_brunelleschi_pazzi_chapel1329280367013.jpg&exph=1129&expw=83
2&q=Pazzi+Chapel+Brunelleschi&simid=608029479545211340&ck=747976482
C0ADA760F9A59541028F1DF&selectedIndex=0&FORM=IRPRST&ajaxhist=0
τελ. προσβ.14/11/2020

Εικόνα 2. . Brunelleschi Εσωτερικό του Παρεκκλησίου των Pazzi, περ. 1430

φλωρεντία Φλωρεντίαhttps://www.bing.com/images/search?
view=detailV2&ccid=QiORudre&id=F5DD26 τελ.προσβ. 14/11/20,

13
Εικόνα 3 Donatello, Ο Γκαταμελάτα, ορείχαλκος 1446-
50, Πάντοβα, https://www.google.com/search?q=%CE%86%CE%B3%CE%B1%CE
%BB%CE%BC%CE%B1+% τελ.προσβ.14/11/2020

Εικόνα 4. Raffaello Η Σχολή των Αθηνών, Νωπογραφία, 1509-1511, Ρώμη,

«Παλάτι του Βατικανού»

14
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB
%CE%AE_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD
%CF%8E%CE%BD_(%CE%A1%CE%B1%CF%86%CE%B1%CE%AE%CE
%BB)#/media/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:
%22The_School_of_Athens%22_by_Raffaello_Sanzio_da_Urbino.jpg τελ.προσβ.
14/11/2020

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Κατερίνα, η εργασία είναι άριστη! Λιτή, περιεκτική, ορθή επιλογή παραδειγμάτων και
ανάλυση, εξαιρετική αφήγηση, ορθές παραπομπές (μόνο μία παρατήρηση για τη
παρένθεση των παραπομπών κειμένου), δείχνουν ωριμότητα στον τρόπο διαβάσματος,
αφομοίωση της ύλης και εξοικείωση με τη γλώσσα.. Θα χαρώ να διαβάσω και τις
επόμενες.

ΒΑΘΜΟΣ: 10

15