ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Θ.Ε. : EΠO 20 / Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη

Ακαδημαϊκό έτος 2017-2018

1η Γραπτή εργασία

Σοφίτση Κορνηλία Α.Μ. 97699

Σύμβουλος θεματικής ενότητας

Μπίκας Παναγιώτης
Περιεχόμενα

Εισαγωγή………………………………..……………………………………….…….3
Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο στην Αναγέννηση…………………………………...3
Αρχιτεκτονική στην Αναγέννηση……………………………………………………..7
Ζωγραφική στην Αναγέννηση…………………………………………………….…..9
Μουσική στην Αναγέννηση………………………………………………...………..12
Συμπεράσματα……………………………………………………………….........…13
Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………14
 Εισαγωγή.

Μία από τις χαρακτηριστικές περιόδους της ιστορίας της τέχνης είναι η
Αναγέννηση, η οποία προσδιορίζεται χρονικά κατά τον 15 ο και 16ο αιώνα στη Δυτική
Ευρώπη. Η έννοια της Αναγέννησης εκτός από πνευματική και καλλιτεχνική
δραστηριότητα συνδέεται με ένα σύνθετο ιστορικό και κονωνικό φαινόμενο της
παραπάνω περιόδου.1 Χαρακτηριστικό της Αναγέννησης είναι ο αποπροσανατολισμός
από το θρησκευτικό και την απεριόριστη θρησκευτική πίστη, στο κοσμικό την
ορθολογική θεώρηση και την επιστημονική διερεύνηση. 2 Ο όρος χρησιμοποιήθηκε
από τον Giorgio Vasari το 1550 μιλώντας για «αναγέννηση της τέχνης»,
συγκεκριμένα για την αναβίωση των προτύπων της αρχαιότητας ως μια εξελισσόμενη
διαδικασία σε τρεις φάσεις. Καθιερώθηκε όμως πολύ αργότερα, το 1869 από τον
Jacob Burckhard με την έκδοση ενός βιβλίου το Πολιτισμός της Αναγεννήσεως στην
Ιταλία.3 Στην παρακάτω εργασία θα παρουσιάσουμε ένα αρχιτεκτονικό έργο, ένα έργο
ζωγραφικής καθώς και ένα μουσικό έργο της Αναγέννησης σχολιάζοντας τα έργα σε
σχέση με τις καλλιτεχνικές, επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που έπαιξαν
καθοριστικό ρόλο στην εκκοσμίκευση των τεχνών σχετίζοντάς τα με το ευρύτερο
ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον της Αναγέννησης.

Γενέτειρα της Αναγέννησης θεωρείται η Ιταλία και οι ελεύθερες πόλεις της.

Με την κατάρρευση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η Ιταλία διασπάσθηκε. Οι
πόλεις ήταν υπό την κυριαρχία ξένων δυνάμεων και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να
χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερες πολιτιστικές ταυτότητες. Ο παπισμός αναβιώνει τον
13ο αιώνα στην Ιταλία και φροντίζει για την πνευματική και καλλιτεχνική άνοδο της
Ρώμης ανασυστήνοντας την αίγλη του παρελθόντος, καθώς οι Ιταλοί κατά την
διάρκεια του Μεσαίωνα είχαν την αντίληψη ότι κατάγονταν από τους αρχαίους
Ρωμαίους. Αυτό διαπιστώνεται και αργότερα καθώς σε ιταλικά κείμενα του 15 ου και
16ου αιώνα οι αναφορές σε αρχαίους γίνονται για τους Ρωμαίους και όχι για Έλληνες.
Καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των τεχνών σε όλη την Ευρώπη είχε η δημιουργία
αυτόνομων κρατιδίων με τη μορφή των αρχαίων πόλεων – κρατών ή πόλεων υπό την
προστασία ενός δουκάτου στην Ιταλία. Οι πόλεις αυτές αποτέλεσαν τον πυρήνα της

1
Πετρίδου, Β., Ζιρώ Ο., 2015, σ. 8
2
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ. 2008, σ.72 και Machlis J., Forney Kr., 1996, σ.90
3
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ. 2008, σ.72 και Χατζηνικολάου σ.6
οικονομικής ανάπτυξης καπιταλιστικού τύπου καθώς είχαν ισχυρή οικονομία. Η
φεουδαρχία είχε εξασθενήσει μετατοπίζοντας τον πυλώνα της οικονομίας από την
καλλιέργεια της γης στο εμπόριο και τη βιοτεχνία με συνέπεια τον εκχρηματισμό της
οικονομίας και την ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος. Οι πολίτες οργανώνονται
σε επαγγελματικές συντεχνίες, αποκτούν δικαίωμα ψήφου και συμμετοχή στα κοινά
της πόλης με αποτέλεσμα την σταδιακή αυτονομία των πόλεων. 4

Η ανάπτυξη και η οικονομική ευμάρεια των πολιτών που κυριαρχούσε στις

Ιταλικές πόλεις έφερε στο προσκήνιο μια νέα ισχυρή κοινωνική τάξη, την μεσαία
τάξη, η οποία περιλαμβάνει εμπόρους, βιοτέχνες και τραπεζίτες. Στην αναζήτηση της
ταυτότητάς της και της κοινωνικής καταξίωσης αντιγράφει και υιοθετεί συνήθειες και
ήθη της αριστοκρατίας. Διαπιστώνουμε ότι ήδη από τον 13 ο και 14ο αιώνα μέλη
πλούσιων αστικών οικογενειών όπως οι οικογένειες Scrovegni, Bardi, Peruzzi
επιδίδονται σε έντονη οικοδομική δραστηριότητα ναών, ιδιωτικών ανακτόρων καθώς
και την διακόσμησή τους.5

Η περίοδος της Αναγέννησης χαρακτηρίζεται ως εποχή των μεγάλων

αναζητήσεων και ανακαλύψεων, είναι η εποχή που γεννήθηκε η σύγχρονη επιστήμη ,
η ορθολογική και συστημική μελέτη του Σύμπαντος, της φύσης, του ανθρώπινου
σώματος μια εποχή που συνοδεύθηκε από ένα είδος τεχνολογικής επανάστασης
δίνοντας τέλος στην ατελή εμπειρική γνώση. Σημαντικά γεγονότα οριοθετούν την
μετάβαση από το Μεσαίωνα στην καινούρια ιστορική περίοδο και συνέβαλαν στην
διεύρυνση του ανθρώπινου ορίζοντα πέρα από τα συμπλέγματα του Μεσαίωνα. Η
ανακάλυψη της πυρίτιδας οδήγησε στη χρήση βελτιωμένων κανονιών και πυροβόλων
όπλων δημιουργώντας επανάσταση στις πολεμικές επιχειρήσεις θέτοντας τέλος στους
βαριά εξοπλισμένους ιππότες με αποτέλεσμα τα μοναρχικά κράτη να καταφέρουν να
κυριαρχούν στα πεδία μάχης της Ευρώπης. Η αξιοποίηση της πυξίδας δίνει τη
δυνατότητα τα πλοία να μπορούν να ταξιδέψουν προς τον Ατλαντικό επεκτείνοντας
το εμπόριο από την Ιταλία προς τον Βορρά. Οι βελτιώσεις στη ναυπηγική και τα
όργανα ναυσιπλοΐας έδωσαν την δυνατότητα για υπερπόντια ταξίδια και την
ανακάλυψη νέων χωρών. Στις αρχές του 14 ου αιώνα ανακαλύφθηκαν οι Αζόρες και τα
νησιά του Πράσινου ακρωτήριου, αργότερα το 1492 η Αμερική και το 1500 η
Βραζιλία. Μεγάλη αλλαγή στη ζωή του ανθρώπου έφερε η εφεύρεση της τυπογραφίας

4
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ. 2008, σ.48-49, 72 και Burns Ed., 2006, σ.72 Χατζηνικολάου 6
5
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ. 2008, σ.49 ,72
καθώς περιορίστηκε ο αναλφαβητισμός και η μόρφωση αποτελούσε αναπόσπαστο
κομμάτι του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής. Με την τυπογραφία υπήρχε σίγουρη και
γρήγορη διάδοση ιδεών και έτσι επιτεύχθηκε η αναβίωση της αρχαίας γραμματείας
καθώς τυπωνόταν βιβλία και έκανε ευκολότερο το έργο της γνώσης. Τεχνολογικές
εξελίξεις που έκαναν ευκολότερη τη ζωή των ανθρώπων ήταν τα ματογυάλια καθώς
επέτρεπαν στους ηλικιωμένους να διαβάζουν, όπως ο λόγιος Πετράρχης κατάφερε να
ολοκληρώσει σημαντικά έργα του πέρα του εξηκοστού έτους της ηλικίας του. Επίσης
μεγάλη αλλαγή έφεραν τα ρολόγια χάρη στα οποία άρχισαν να εκλογικεύουν την
πορεία των ευρωπαϊκών υποθέσεων και να οργανώνουν την καθημερινότητα των
ανθρώπων καθώς ως το Μεσαίωνα ο χρόνος ήταν ελαστικός.6

Η εμφάνιση των κοινωνικών αλλαγών, η εξέλιξη των φυσικών επιστημών,

των μαθηματικών, της ανατομίας του ανθρώπινου σώματος, οι ανακαλύψεις
βασισμένες στην επιστημονική γνώση και την συστηματική παρατήρηση της φύσης
άλλαξαν την πορεία του κόσμου. Οι σχέσεις του ανθρώπου με την Εκκλησία τέθηκαν
σε νέες βάσεις, δίχως να μειώνεται όμως το θρησκευτικό συναίσθημα των
ανθρώπων, παρά μόνο ο θρησκευτικός φανατισμός που επικρατούσε κατά τον
Μεσαίωνα ενώ σιγά σιγά υποχωρούσε η δύναμη της Καθολικής Εκκλησίας. Η
οικονομική ευμάρεια των ανεξάρτητων ιταλικών κρατών και η ανάπτυξη του
εμπορίου, μετά και την ανακάλυψη νέων χωρών, στις ναυτικές πόλεις, ενέπνευσε
τους κατοίκους των πόλεων με υπερηφάνεια και αυτοπεποίθηση απομακρύνοντας
έτσι τους ανθρώπους από τα συμπλεγματικά αισθήματα ενοχής που επικρατούσαν
κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Ο θρησκευτικός δογματισμός υποχωρούσε από την
τέχνη και το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον στρεφόταν στην ομορφιά του πραγματικού
κόσμου. Σημείο αναφοράς των καλλιτεχνικών μελετών στην Αναγέννηση πλέον είναι
ο άνθρωπος και ο χώρος γύρω από αυτόν. Είναι η πρώτη φορά μετά την αρχαιότητα
που ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος του κόσμου και η προβολή του, η αρετή και η
παιδεία του κυριαρχούν στον πνεύμα της εποχής. Μεγάλη η συμβολή του κινήματος
του ουμανισμού στην περίοδο της Αναγέννησης καθώς για τους ουμανιστές τα
πρότυπα της κλασσικής αρχαιότητας ήταν ιδανικά για την αναβίωση των γραμμάτων
και των τεχνών. Ο Δάντης και ο Βοκάκιος ήδη από τον 14 ο αιώνα φρόντισαν για
την εξάπλωση του κινήματος από την Ιταλία σε όλη τη Δυτική Ευρώπη.7 Η πλατύτερη
6
Πετρίδου, Β., Ζιρώ Ο., 2015, σ.8 και Machlis J.,Forney Kr., 1996 σ. 92 και Burns Ed., 2006, σ.59-63
και Χατζηνικολάου Ν., 2001, σ. 7
7
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008 σ.72-73 και Πετρίδου Β., Ζιρώ Ο., 2015 σ.8 και Honour H.,
Fleming J., 1984, σ.6
έννοια του ουμανισμού βρίσκεται στην αξία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, κατά τους
ουμανιστές, είναι το εξαιρετικότερο πλάσμα του Θεού μετά τους αγγέλους, και
πίστευαν σταθερά στην ανωτερότητα και στις δυνατότητες του ανθρώπινου γένους. 8

Την εποχή της Αναγέννησης επικρατεί το ιδανικό του οικουμενικού ανθρώπου

του Homo Universalis, χαρακτηρισμός του ανθρώπου που έχει όλα τα ιδανικά της
Αναγέννησης, ερευνητικό και κριτικό πνεύμα και κυρίως ταυτόχρονη ενασχόληση με
κάθε αντικείμενο τέχνης και επιστήμης. Την εποχή αυτή οι καλλιτέχνες θέλουν να
προσεγγίσουν το ωραίο, την αρμονία και τη χάρη καθώς μέσα σε αυτές τις ιδιότητες
διέκριναν τα χαρακτηριστικά του πραγματικού κόσμου και του τελειότερου
δημιουργήματος της φύσης, του ανθρώπου. Κατά την αρχαιότητα η φύση και οι
νόμοι της είχαν μελετηθεί έτσι μέσα από την αναβίωση του αρχαίου πνεύματος
εξασφαλιζόταν η αρμονία με τη φύση και η ζητούμενη οικουμενική τάξη. Η μελέτης
της αρχαίας γλυπτικής, ώστε να αποδώσουν οι καλλιτέχνες με ακρίβεια το ανθρώπινο
σώμα, και η υιοθέτηση μορφολογικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής της αρχαιότητας
έθεσαν τις βάσεις της ανάπτυξης της τέχνης της Αναγέννησης.9

Αρχιτεκτονική στην Αναγέννηση

8
Burns Ed. 2006 σ.72
9
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008 σ.73 και Πετρίδου Β., Ζιρώ Ο., 2015 σ.8
 Η αναφορά στην ελληνορωμαϊκή αρχιτεκτονική και τους ρυθμούς της , τα
αρχαιολογικά ευρήματα, οι τέχνες σε συνάρτηση με τη φύση και το ανθρώπινο σώμα,
οι κατασκευαστικές εξελίξεις και η νέα αντίληψη του χώρου μέσα από τον
ορθολογισμό της προοπτικής αποτελούν την βάσης της αρχιτεκτονικής της
Αναγέννησης.10 Η μελέτη των παραπάνω από τους Ιταλούς τους οδήγησε στην
περιφρόνηση της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής.11 Σημαντικές πληροφορίες ως προς
τις γνώσεις της αρχαίας αρχιτεκτονικής γνώρισαν οι αρχιτέκτονες με την ανακάλυψη
του συγγράμματος του Βιτρούβιου Περί αρχιτεκτονικής. Ο Βιτρούβιος κατέγραψε
πολύτιμες πληροφορίες και όρους όπως αντοχή, ωφέλεια και ομορφιά που συστήνουν
τις βασικές αρχές της αρχιτεκτονικής. Αποκτώντας πλήθος πληροφοριών και
εντείνοντας των θαυμασμό τους προς τα αρχαία πρότυπα οι αρχιτέκτονες
απομακρύνονται από τις γραμμές των μεσαιωνικών κτιρίων και υιοθετούν στα
κοσμικά αλλά και θρησκευτικά κτίρια μορφολογικά στοιχεία και αναλογίες ρωμαϊκών
κτιρίων ( ημικίονες, παραστάδες, αετώματα, τοξοστοιχίες κ.α.) Βασικό
χαρακτηριστικό τόσο της κάτοψης αλλά και της όψης των κτιρίων είναι η συμμετρία,
όπου τα παράθυρα και οι πόρτες σχεδιάζονται συμμετρικά ως προς τον κύριο άξονα
του κτιρίου. Σε αντίθεση με τη γοτθική αρχιτεκτονική υπερέχει ο οριζόντιος άξονας,
η συμμετρία και η στατικότητα. 12

Στο πρόσωπο του Λέον Μπατίστα Αλμπέρτι συναντάμε τον αναγεννησιακό

άνθρωπο Homo Universalis, εκτός από αρχιτέκτονας υπήρξε θεωρητικός της
αισθητικής, συγγραφέας, ποιητής, μαθηματικός, μουσικός, νομικός και αθλητής.
Έγραψε πραγματείες για την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και τη γλυπτική στις
οποίες παρουσιάζει μια ορθολογική θεωρία βασισμένη στις πρακτικές της
Αρχαιότητας και στην παρατήρηση των νόμων της φύσης. Ο Αλμπέρτι έχοντας
ουμανιστικές καταβολές συνέβαλε στην αποδέσμευση από την έκφραση θεολογικών
αξιών μέσα από την μεσαιωνική τέχνη και έδωσε έμφαση στην ανάπτυξη της
προσωπικότητας του καλλιτέχνη, υπογράφοντας με υπερηφάνεια τα έργα του και
απολαμβάνει μεγάλη κοινωνική καταξίωση.13

10
Πετρίδου Β., Ζιρώ Ο., 2015, σ.14
11
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.77
12
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.77 και Πετρίδου Β., Ζιρώ Ο., 2015, σ.17
13
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.73,79 και Πετριδου Β., Ζιρώ Ο., 2015, σ.17
 Εικόνα 1 Ο ναός τους Αγίου Ανδρέα.

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στην Μάντοβα (εικ.1) είναι έργο του Αλμπέρτι στο
οποίο αποτυπώνονται στοιχεία της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Η πρόσοψη του
ναού μοιάζει με μεγάλη ρωμαϊκή αψίδα θριάμβου και διακρίνεται για την συμμετρική
τοποθέτηση των παραθύρων. Στην όψη ενσωματώνονται οι πεσσοί επάνω στην
επιφάνεια του κτιρίου και δημιουργούνται ενιαίες επιφάνειες. Τα τόξα και οι
ημικυλινδρικές καμάρες ευνοούν τη γεφύρωση των μεγάλων εσωτερικών χώρων. Η
δημιουργία παρεκκλησιών κλειστών και ανοιχτών και από τις δύο πλευρές του
κεντρικού κλίτους και λατινικού σταυρού, αντικατέστησε τα πλάγια κλίτη του
γοτθικού ναού και της βασιλικής, έτσι δημιουργήθηκαν λειτουργικοί χώροι στους
οποίους οι πιστοί είχαν ανενόχλητη θέα προς την τρουλοσκεπαστή διασταύρωση των
κλιτών ( εικόνα 2). Το δυτικό μέτωπο του ναού αποτελεί μια επιβλητική παραλλαγή
πάνω σε αρχαία θέματα μολονότι δεν άσκησε, περιέργως την ίδια επίδραση. Το
εντυπωσιακό αποτέλεσμα, η μεγαλοπρεπής όψη και ο μεγαλειώδης εσωτερικός χώρος
είναι ένας συνδυασμός των ρωμαϊκών θερμών και των θριαμβικών τόξων που
αποδεικνύει τις προσπάθειες του Αλμπέρτι να ενισχύσει στην ανάγνωση του κειμένου
του Βιτρουβίου, τα χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής.14

Εικ.2 Εσωτερικό του Ναού του Αγίου Ανδρέα στη Μάντοβα

Ζωγραφική στην Αναγέννηση

Τα περισσότερα επιτεύγματα της Ιταλικής αναγέννησης σημειώθηκαν στο

χώρο της τέχνης με επικρατέστερη τη ζωγραφική. Η προσπάθεια για την απόδοση της
πραγματικότητας και το ενδιαφέρον για την αρχαιότητα σφράγισαν και τη
ζωγραφική. Ο Giotto υπήρξε ο κυριότερος εκπρόσωπος στο ξεκίνημα της
ζωγραφικής το 1300 στη Φλωρεντία, το μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό
κέντρο της πρώιμης Αναγέννησης. Η κορύφωση της ζωγραφικής θα επέλθει τον 15 ο
αιώνα, καθώς ανακαλύφθηκαν οι νόμοι της γραμμικής προοπτικής και έδωσαν την
δυνατότητα της εμφάνισης των τριών διαστάσεων. Ο Masaccio ζωγράφος από την
Φλωρεντία άνοιξε νέους δρόμους προς μια ρωμαλέα ζωγραφική στην οποία κυριαρχεί
η απλότητα η στερεότητα και η λογική. Χρησιμοποιήθηκαν οι φωτοσκιάσεις και
μελετήθηκε η ανατομία και οι αναλογίες τους ανθρώπινου σώματος για να πετύχουν
14
Πετρίδου Β., Ζιρώ Ο., 2015, σ.18 και Watkin D., 2007, σ. 221-222
πιστότερη απόδοση και να απεικονίσουν την πραγματικότητα με ολοένα
περισσότερες λεπτομέρειες. Η εμφάνιση της μεσαίας τάξης και η αύξηση του
πλούτου ελευθέρωσαν το χώρο της τέχνης από την επικράτηση της θρησκείας. Οι
νέες τεχνοτροπίες στη ζωγραφική ενθουσίασαν την ανερχόμενη αστική τάξη καθώς
στις αρχές του 15ου αιώνα επιθυμούσε να διαμορφώσει την ξεχωριστή της ταυτότητα.
Έτσι άρχισε να δείχνει την προτίμησή της προς την πολυτέλεια μέσα από την
αναγεννησιακή τέχνη σε αντίθεση με την αριστοκρατία που εκφραζόταν μέσα από
τον γοτθικό ρυθμό. Επίσης η εφαρμογήτης ελαιογραφίας συνέβαλε στην πρόοδο
της ζωγραφικής καθώς ο ζωγράφος μπορούσε να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στο
έργο του χάρη στην ευκολία της χρήσης του λαδιού.15

Οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που δημιούργησαν την τέχνη της

Αναγέννησης επέφεραν αλλαγές και ως προς την θεματολογία σε σύγκριση με την
ζωγραφική του Μεσαίωνα. Γίνεται μεγάλη χρήση αρχαίων θεμάτων και μοτίβων που
εντάσσονται σε μια σύγχρονη αντίληψη περί διακόσμησης και ωραίου. Εκτός από τα
θρησκευτικά θέματα που κατέχουν πρωτεύουσα θέση στη ζωγραφική της
Αναγέννησης συναντάμε μυθολογικά και ιστορικά θέματα καθώς και
προσωπογραφίες. 16

Ο Sandro Botticelli ήταν από τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της

εξέλιξης που αναφέραμε παραπάνω. Το έργο του ζωγράφου διακρίνεται από πλούσια
θεματολογία με έμφαση σε μυθολογικά θέματα που προδίδει βαθιά ανθρωπιστική
παιδεία. Ήταν στενά συνδεδεμένος με τις νεοπλατωνικές αντιλήψεις της εποχής και
τον κύκλο της οικογένειας των Μεδίκων. Ως γνωστό θερμοί προστάτες των
γραμμάτων και των τεχνών ήταν μέλη εύπορων οικογενειών που αναδείχθηκαν σε
σημαντικούς χορηγούς κοσμικών και θρησκευτικών κτιρίων αλλά και
παραγγελιοδότες έργων τέχνης. Τα έργα του υπερέχουν ως προς την ακριβή
αναπαράσταση της φυσικής λεπτομέρειας. Μέσα από τα μυθολογικά θέματα
φρόντισε να αναδείξει τη γυναικεία χάρη και τα λεπτά συναισθήματα βαδίζοντας στα
πρότυπα των αρχαίων αγαλμάτων.17

Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά έργα της φλωρεντινής Αναγέννησης είναι ο

πίνακας της Άνοιξης του Sandro Botticelli.
15
Αλμπάνη Τζ. Κασιμάτη Μ., 2008, σ.74, 87-88 και Burns Ed.,2006, σ.79-80
16
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.126 και Χατζηνικολάου Ν., 2001, σ.9
17
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.75-76, 94 και Burns Ed.,2006, σ.80 και Πετρίδου Β., Ζιρώ Ο.,
2015, σ.13
 Εικόνα 3 Η Άνοιξη Sandro Botticelli

Ο πίνακας του Botticelli φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1477/78 μετά από παραγγελία
μέλους της οικογένειας των Μεδίκων για να στολίσει το παλάτι του. Ο Lorenzo di
Pierfrancesco de’ Medici ανατράφηκε μέσα σε κύκλο ανθρωπιστών. Το έργο Η
Άνοιξη εκτυλίσσεται σε ένα πορτοκαλεώνα με πλούσια συλλογή λουλουδιών στο
κέντρο του οποίου στέκεται η θεά Αφροδίτη. Η θεά ενσαρκώνει το ανρθωπιστικό
ιδεώδες του πνευματικού έρωτα που ανυψώνει την ψυχή εξαγνίζοντας τα πάντα. Ο
χορός των αιθέριων γυναικείων μορφών με πλεγμένα τα δάχτυλα συμβολίζει το
ιδανικό της ελευθερίας. Τεχνοτροπικά ο πίνακας έχει έντονη διακοσμητική διάθεση
εκφραζόμενη με έντονα χρώματα καθώς και κομψές μορφές με ανάλαφρες κινήσεις.
Το έργο αποτελεί πιθανότατα μια νεοπλατωνική-χριστιανική εκδοχή του μύθου της
Αφροδίτης, στο πλαίσιο των αναζητήσεων των οπαδών του νεοπλατωνισμού και να
τοποθετήσουν νέες βάσεις ανάμεσα στη θρησκεία και τον νεοπλατωνισμό. Έτσι ο
πίνακας ερμηνεύεται με αλληγορική σημασία, η Αφροδίτη ερμηνεύει μια
προχριστιανική-παγανιστική Παναγία που ανυψώνει το ανθρώπινο πνεύμα, ώστε να
γνωρίσει τη θείας προέλευσης ομορφιά.18

Μουσική

Η ζωγραφική και η ποίηση είναι κατάφορτες από μουσικές αναφορές, τίποτα

δεν αποδεικνύει καθαρότερα την κεντρική θέση που έχουν οι τέχνες στην πολιτιστική
ζωή της εποχής. Η Αναγέννηση θα ήταν ελλιπείς δίχως την βαρύτιμη μουσική της
συνοδεία. Η περίοδος από τον 13 ο ως τον 15ο αιώνα χαρακτηρίστηκε από την
καλλιέργεια της μουσικής σε διάφορα κέντρα όπως στην Ιταλία την Γαλλία την
18
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.94-95
Αγγλία σημειώνοντας βαθιά αλλαγή στη μουσική γλώσσα. Οι κοινωνικές αλλαγές, η
ανάπτυξη του εμπορίου και των διπλωματικών σχέσεων δημιούργησαν στη περίοδο
της Αναγέννησης ένα δίκτυο διακίνησης μουσικών ανεξαρτητοποιημένων από την
εκκλησία. Κύριο επίτευγμα της εποχής αυτής στο τομέα της μουσικής ήταν η άνθηση
της Γαλλοφλαμανδικής Σχολής με την τετράφωνη πολυφωνία που ώθησε στο έπακρο
την ανάπτυξη της πολυφωνίας.19

Οι μουσικοί της Αναγέννησης προτιμούσαν να χρωματίζουν τις λέξεις,

δηλαδή να επενδύουν μουσικά το κείμενο περιγράφοντας παραστατικά τις κρίσιμες
λέξεις, άποψη που υιοθετήθηκε από τους ουμανιστές καθώς πίστευαν ότι οι λέξεις και
η μουσική μπορούσαν να ενισχυθούν αμοιβαία. Η θρησκευτική και η κοσμική
μουσική της περίοδο της Αναγέννησης συνυπήρχαν, η κοσμική μουσική απευθυνόταν
στην αριστοκρατική τάξη αλλά και στην ανερχόμενη μεσαία τάξη. Η νέα τάξη είχε
ως ενασχόληση την διασκέδαση στο σπίτι με μουσική, έτσι τα σπίτια διέθεταν κάποιο
μουσικό όργανο και η μουσική παιδεία θεωρούνταν μέρος της καλής ανατροφής
κυρίως των κοριτσιών. 20

Από την ένωση της μουσικής και της ποίησης θα δημιουργηθούν δύο
σημαντικά είδη της κοσμικής μουσικής, η καντσόνα και το μαδριγιάλιο. To ιταλικό
μαδριγάλιο αντλεί την καταγωγή του από το συσχετισμό διαφόρων μορφών όπως τα
τραγούδια του καρναβαλιού, η φροτόλα και το φλαμανδικό μοτέτο. Ο έρωτας και ο
ανικανοποίητος πόθος είναι μερικά από τα θέματα του μαδριγάλιου, όπως επίσης
πολιτικά θέματα, σκηνές και περιστατικά από τη ζωή στην ύπαιθρο και την πόλη,
ευθυμία και σάτιρα, θέματα εκκοσμικευμένα τα οποία φανερώνουν το πανόραμα της
Αναγέννησης τη σκέψη και το συναίσθημά της. Ο Κλαούντιο Μοντεβέρντι έγραψε
εννέα βιβλία με μαδριγάλια. Το έργο του Ohime! Se tanto amate (Αλίμονο! Αν τόσο
πολύ σ’ αρέσει) είναι ένα εξαίσιο δείγμα του ύφους του μαδριγαλίου. Είναι γραμμένο
με ειρωνικά στοιχεία και υπερβολικά ρομαντικά στοιχεία ως προς τους λεπτούς
υπαινιγμούς της ερωτικής επιθυμίας. Χρησιμοποιεί κατερχόμενα διαστήματα τρίτης,
έντονες διαφωνίες και επαναλήψεις για να πετύχει τη μουσική εικονογράφηση του
κειμένου. Η μουσική του ερωτικού παιχνιδιού είναι τόσο κομψή όσο και ο
αριστοκρατικός χώρος που ξεπήδησε. 21

19
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.47 και Machlis J., Forney Kr., 1996, σ.93-94
20
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.49 και Machlis J., Forney Kr., 1996, σ.94, 105
21
Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ., 2008, σ.68 και Machlis J., Forney Kr., 1996, σ.106, 113, 115-116
 Συμπεράσματα

Η έννοια Αναγέννηση προσδιορίζει την εξαιρετική πνευματική και

καλλιτεχνική δραστηριότητα που δημιουργήθηκε κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Οι
καλλιτέχνες χαρακτηρίζονταν από ορθολογισμό και αμέριστο ενδιαφέρον για την
καλλιτεχνική κληρονομιά της ελληνορωμαϊκής Αρχαιότητας. Πολιτικές, κοινωνικές
και πολιτιστικές συνθήκες αλλά και επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις
σφραγίζουν την εποχή της Αναγέννησης και βάζουν τέλος στον θεοκρατικό
Μεσαίωνα.

Βιβλιογραφία

Αλμπάνη Τζ., Κασιμάτη Μ. , Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Τόμος

Α’,ΕΑΠ, Πάτρα, 2008

Μάμαλης Ν., Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Τόμος Γ’, ΕΑΠ, Πάτρα,
2008
Πετρίδου B., Ζιρώ, Ό.,Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον
21ο αιώνα, Εκδ. Κάλλιπος, 2015, https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541
Χατζηνικολάου, Ν., Αναγέννηση, ένα φαινόμενο παρανοημένο ιστορικά, τεύχος
81, Ελευθεροτυπία, Μάιος, 2001
Burns Ed.,Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεώτεροι Χρόνοι, μτφρ.
Τάσος Δαρβέρης, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2006 (πρώτη έκδοση: 1988).

Gombrich E. H. , Το Χρονικό της Τέχνης, ΜΙΕΤ, μτφρ. Λίνα Κασδάγλη,Αθήνα

1998.

Machlis J., Forney Kr., Η Απόλαυση της Μουσικής, μτφρ. Δ. Πυργιώτης,

εκδ.Fagotto, Αθήνα 1996

Honour H. –Fleming,J.,Ιστορία της Τέχνης, μτφρ. Ανδρέας Παππάς, Αθήνα,

Υποδομή, 1998 (πρώτη έκδοση: 1984).

Watkin D.,Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, μτφρ. Κώστας Κουρεμένος,

Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, 2007 (πρώτη έκδοση: 1986).

Πηγές εικόνων

Εικόνα1,2 https://www.google.gr/search?q=Sant
%27andrea+di+mantova&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwi92
bzKmoXLAhVDfhoKHe2oApQQ_AUIBygB&biw=1164&bih=635&gws_rd
=cr&dcr=0&ei=4lobWuvaENLAkgXOr4iwDQ#gws_rd=cr&imgrc=D091AAz
FQkM1yM:

Εικόνα 3

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CE
%B9%CE%BE%CE%B7_(%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%84%CE
%B9%CF%84%CF%83%CE%AD%CE%BB%CE%B9)