3η ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 20

ΘΕΜΑ: Εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, νεοαναδυόμενοι αστικοί θεσμοί, το

αίτημα της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης των ατόμων, είναι ορισμένοι από τους
παράγοντες που διαμορφώνουν ένα νέο ιδεολογικό και πολιτικό περιβάλλον για τις
τέχνες στον 19ο αιώνα. Οι επιπτώσεις είναι ορατές τόσο στην κοινωνική
θέση του καλλιτέχνη όσο και στις αισθητικές κατευθύνσεις της
δημιουργικότητάς του.

Σύμφωνα με τον E.H. Gombrich, «η τομή στην παράδοση» και η απομάκρυνση

από την ενότητά της, έδωσε στους καλλιτέχνες «τη δυνατότητα για άπειρες
επιλογές κατά τον 19ο αιώνα» [Το Χρονικό της Τέχνης, σελ. 501]. Η πρωτόγνωρη
αυτή ελευθερία είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της αίσθησης της ασφάλειας αλλά
ταυτόχρονα πρόσφερε τη δυνατότητα διεκδίκησης μιας θέσης σε ένα
μεταλλασσόμενο καλλιτεχνικό σύστημα.

Σύμφωνα με τα παραπάνω επιλέξτε ένα αρχιτεκτονικό και ένα ζωγραφικό ή ένα

γλυπτικό έργο από τον 19ο αιώνα και αφού αναφερθείτε στη νέα θέση του
καλλιτέχνη, σχολιάστε εκείνα τα χαρακτηριστικά των έργων όπου ανιχνεύονται η
ελευθερία των αισθητικών αναζητήσεων και η ισχυρή σφραγίδα του καλλιτέχνη.

Στο χώρο της μουσικής, κυρίως μετά το 1860 δημιουργήθηκαν ομάδες ή «σχολές»
συνθετών, που διακήρυξαν τη μουσική τους «αυτονομία» και δημιούργησαν εθνικά
στιλ. Επιλέξτε ένα μουσικό έργο ή όπερα από τις εθνικές σχολές συνθετών για να
το περιγράψετε σε σχέση με τις ιδέες της ελευθερίας, της αυτονομίας και της
εθνικής ανεξαρτησίας στα αναδυόμενα έθνη.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή.....................................................................................................................2

1. 19ος ΑΙΩΝΑΣ.......................................................................................................3

1.Α 19ος ΑΙΩΝΑΣ: Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο............................................3

1.Β. 19ος ΑΙΩΝΑΣ: Η θέση του καλλιτέχνη.........................................................4

2. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ................................................................................................5

1.Αρ Νουβό.............................................................................................................5

2. Βρυξέλες- Βικτόρ Ορτά (Victor Orta 1861-1947)-Μέγαρο Σολβαί...................6

3. ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ-ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ- Gustave Courbet-‘Ο Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν και

τα παιδιά του το 1853’..............................................................................................13

4. ΜΟΥΣΙΚΗ- Σκανδιναβική εθνική μουσική σχολή -Έντβαρντ Γκρηγκ (Edvard

Grieg ,1843-1907) Peer Gynt - Suite No. 1, Op. 46 - IV..........................................15

Επίλογος................................................................................................................17

1
 Εισαγωγή
Στη παρούσα εργασία θα παρουσιάσουμε τρία καλλιτεχνικά έργα του 19 ου αιώνα,
εντάσσοντας τα στο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο δημιουργίας τους και
σχολιάζοντας τα χαρακτηριστικά τους, καθώς την αισθητική άποψη των
δημιουργών τους.

Στην αρχή του πρώτου κεφαλαίου, θα παρουσιάσουμε συνοπτικά το ιστορικό

πλαίσιο και τα κυριότερα καλλιτεχνικά ρεύματα του 19 ου αιώνα. Στη συνέχεια θα
εστιάσουμε στις αλλαγές στον τρόπο έκφρασης και στη κοινωνική θέση των
καλλιτεχνών.

Στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στην Αρ Νουβώ και θα παρουσιάσουμε

ένα χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό έργο, του κατεξοχήν εκπροσώπου της Βικτόρ
Ορτά, το Μέγαρο Σαλβαί.

Στο τρίτο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στο κίνημα του Ρεαλισμού και θα

παρουσιάσουμε τον πίνακα ‘Προυντόν και τα παιδιά του’ του Gustave Courbet ο
οποίος θεωρείται ‘πατέρας’ του κινήματος αυτού.

Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο, θα παρουσιάσουμε τον Σκανδιναβό μουσικό

Έντβαρντ Γκρηγκ, που θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Νορβηγικής
Εθνικής Μουσικής Σχολής του 19ου αιώνα.

2
 1. 19ος ΑΙΩΝΑΣ

1.Α 19ος ΑΙΩΝΑΣ: Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο

Η πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική κατάσταση της Ευρώπης του 19 ου αιώνα
προσδιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη Γαλλική Επανάσταση καθώς και τη
Βιομηχανική επανάσταση. Οι δημοκρατικές ιδέες και η διεκδίκηση της ατομικής
ελευθερίας, τα εθνικά κινήματα αυτοδιάθεσης των λαών, οι επιστημονικές και
τεχνολογικές εξελίξεις, η αμφισβήτηση του κυρίαρχου ρόλου της θρησκείας ήταν
οι βάσεις για νέα πολύμορφα φιλοσοφικά και καλλιτεχνικά κινήματα. Τα
Ευρωπαϊκά έθνη συγκροτούνται είτε με βάση τις πολιτικές ελευθερίες και τα
πολιτικά δικαιώματα είτε με βάση τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, των εν δυνάμει
πολιτών τους. Οι μορφωμένες ελίτ και οι αστοί επιχειρηματίες έχουν ζωτικό ρόλο
στη δημιουργία της εθνικής συνείδησης (Ράπτης, 2000:72-74,108-111).

Ο πληθυσμός της Ευρώπης αυξάνεται καθώς και η βιομηχανική παραγωγή

αγαθών. Ο σιδηρόδρομος βελτιώνει τις μετακινήσεις και τις μεταφορές. Η
κυκλοφορία των ιδεών διευκολύνεται και επεκτείνεται σε μεγαλύτερα τμήματα του
πληθυσμού τα οποία αποκτούν όλο και μεγαλύτερη πρόσβαση στη μόρφωση. Οι
πόλεις γνωρίζουν εντυπωσιακή ανάπτυξη και μαζί τους δυναμώνει και πλουτίζει η
αστική τάξη. Δίπλα στην εκρηκτική εκβιομηχάνιση και στις αυξανόμενες ταξικές
διαφορές, ξεκινάνε και οι πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις. Αντιπαραθέσεις και
συγκρούσεις ιδεών παρατηρούνται στις τέχνες και τις επιστήμες, τη πολιτική, τη
θρησκεία. (Πετριδου,2008:139).

Ο Ρομαντισμός, το κίνημα που ξεκίνησε από τον 18ο αιώνα συνεχίζεται και κατά
το πρώτο μισό του 19ου και χαρακτηρίζεται από τον υποκειμενισμό, τη φαντασία
και την ατομική ελευθερία που συντελούν σε πολυφωνία και έμφαση στην
προσωπική καλλιτεχνική έκφραση Στα πλαίσια του Ρομαντισμού αναπτύχθηκε και
ο Νεοκλασικισμός που εκφράστηκε με αρχιτεκτονικά στοιχεία, θεματολογία και
τεχνοτροπία βασισμένα στο Ελληνορωμαϊκό πολιτισμό (Εμμανουήλ, 2008:25).

O Ρεαλισμός εμφανίζεται το 2ο μισό του 19ου αιώνα και αντιδρώντας στο

ρομαντισμό, προσπαθεί να παρουσιάσει την καθημερινή πραγματικότητα και τη
φύση με απλό και ρεαλιστικό τρόπο (αναλυτικότερη παρουσίαση στο κεφάλαιο 3).

Η εξέλιξή του ρεαλισμού, ο ιμπρεσιονισμός θεωρείται καλλιτεχνική επανάσταση.

Οι ιμπρεσιονιστές ζωγραφίζουν στον ανοιχτό χώρο, με θεματολογία από την
3
ύπαιθρο, τη θάλασσα καθώς και από καθημερινές σκηνές από τη ζωή στη πόλη και
προσπαθούν με γρήγορες πινελιές, να αποδώσουν τη στιγμιαία εικόνα που
δημιουργείται από τις συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες καθώς και τις αλλαγές του
φωτός (Εμμανουήλ, 2008:43,44).

Στο τέλος του 19ου εμφανίζεται το σύνθετο κίνημα της Αρ Νουβώ που
χαρακτηρίζεται από ελεύθερες καμπύλες γραμμές, κίνηση, φως και διαφάνεια
(αναλυτικότερη παρουσίαση στο κεφάλαιο 2).

1.Β. 19ος ΑΙΩΝΑΣ: Η θέση του καλλιτέχνη

Μια σημαντική αλλαγή που συντελείται κατά τον 19 ο αιώνα, είναι ότι συχνά, οι
καλλιτέχνες είναι αυτοί που επιλέγουν τη θεματογραφία τους των έργων τους και
είναι οι ίδιοι που τα εκθέτουν αναζητώντας αγοραστές, χωρίς να εκτελούν
αποκλειστικά παραγγελίες (Εμμανουήλ, 2008:61). Η ζήτηση όμως για
καλλιτεχνικά έργα, προσδιοριζόταν από το διαμορφωμένο, από τις γνωστές και
παραδοσιακές τεχνοτροπίες και θεματογραφίες, γούστο των πελατών. Τα έργα αυτά
συχνά, μην καλύπτοντας τις προσμονές των πιθανών αγοραστών, παρέμεναν
απούλητα θέτοντας σε κίνδυνο την οικονομική εξασφάλιση και επιβίωση των
δημιουργών τους.

Πολλοί καλλιτέχνες θεωρούσαν τη θέση τους και το ρόλο τους ξεχωριστό και δεν
δίσταζαν να κριτικάρουν τη στάση και το γούστο της νέας αστικής τάξης. Αυτό
συχνά οδηγούσε σε διάσταση καλλιτεχνών και (αγοραστικού) κοινού
(Gombrich,1998:501-503).

Ο Ζολά το 1865 (2003:48) έγραφε χαρακτηριστικά : «[…] τέχνη σημαίνει

ελεύθερη έκφραση της σκέψης και των αισθημάτων, και η πιο μεγάλη τέχνη
σημαίνει ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων, και η πιο μεγάλη τέχνη είναι η
πιο προσωπική. Υπάρχει και η τέχνη ενός έθνους, η έκφραση μιάς εποχής αλλά
υπάρχει και η ατομική έκφραση, η τέχνη της ψυχής».

Η νέα τάση έκφρασης των προσωπικών ιδεών και συναισθημάτων των

καλλιτεχνών, είχε συντελέσει σε μια πολυφωνία, αποτέλεσμα των άπειρων
διαφορετικών ατομικών επιλογών που κληροδότησε στην Ευρώπη, μια ποικιλία
αριστουργημάτων κατά τον 19ο αιώνα.

4
 2. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

1.Αρ Νουβό
Κατά τον 19ο αιώνα, υπήρξε ιδιαίτερη άνθιση της οικοδόμησης κυρίως
βιομηχανικών και δημόσιων κτηρίων καθώς και πολυκατοικιών. Οι προσόψεις των
περισσότερων από τα κτήρια αυτά, σχεδιαζόντουσαν με τις τεχνοτροπίες των
παλαιότερων ρυθμών και η διακόσμηση τους στηριζόντανε στα πρότυπα της τέχνης
προηγούμενων εποχών. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός δεν λάμβανε υπόψη τις
χρήσεις των κτηρίων. Οι χειροποίητες και προσεκτικά σχεδιασμένες κατασκευές
είχαν παραγκωνιστεί λόγω της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής
(Gombrich,1998:535).

Κάποιοι αρχιτέκτονες καινοτόμησαν, ξεκινώντας μια νέα αρχιτεκτονική τάση

που στηριζόταν στις λειτουργικές ανάγκες των κτηρίων και στην εκμετάλλευση
των δυνατοτήτων, κυρίως των νέων, υλικών. Εμπνεόμενοι από τη βιομηχανική
αρχιτεκτονική που στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στο σίδηρο και το γυαλί καθώς
και στις πολύμορφες καμπύλες της Ιαπωνικής τέχνης, ξεκίνησαν έναν καινούργιο
ευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό ρυθμό, την Αρ Νουβώ. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στη
μεταλλουργία και στην παραγωγή γυαλιού, επέτρεψαν την διάδοση της χρήσης του
χυτοσίδηρου, του σφυρήλατου σίδηρου και του γυαλιού , ως κατασκευαστικά αλλά
και διακοσμητικά στοιχεία (Πετριδου,2008:227,228).

Οι αρχιτέκτονες της Αρ Νουβό αντιδρώντας στα προηγούμενα ιστορικά στιλ,

προτείνουν προσεκτικά σχεδιασμένα κτήρια, καλαίσθητα, λειτουργικά, με άπλετο
φυσικό φωτισμό, χρησιμοποιώντας ελεύθερες καμπύλες γραμμές τις οποίες
εμπνέονται από τη φύση. Στα κτήριά τους, «η αισθητική της δυναμικής γραμμικής
κίνησης» (Εμμανουήλ, 2008:57) χαρακτηρίζει όχι μόνο τα κατασκευαστικά
στοιχεία και τις προσόψεις των κτηρίων αλλά και το εσωτερικό τους καθώς και τις
μεγάλες γυάλινες σκεπές, τα κλιμακοστάσια, τα χειροποίητα έπιπλα, τα φώτα και
γενικότερα τα περισσότερα χρηστικά ή και διακοσμητικά αντικείμενα (Πετρίδου
και Ζιρώ, 2015:141,142).

5
 2. Βρυξέλες- Βικτόρ Ορτά (Victor Orta 1861-1947)-Μέγαρο Σολβαί

Το 1884, μια οικονομική κρίση στην Ευρώπη έπληξε σοβαρά το Βέλγιο και η
κυβέρνηση έπεσε. Το 1885 ιδρύθηκε το Βελγικό Εργατικό Κόμμα στο οποίο
εντάχθηκαν πολλοί νέοι διανοούμενοι. Έτσι, οι αισθητικές ιδέες του Βελγικού
Εργατικού Κόμματος βασίστηκαν στους νέους πρωτοποριακούς καλλιτέχνες του
Αρ Νουβώ. Έτσι συχνά οι σοσιαλιστές και φιλελεύθεροι επέλεγαν κτίρια Αρ
Νουβώ ενώ οι καθολικοί, από την άλλη πλευρά, επέλεγαν τεχνοτροπίες Γοτθικής
ή Φλαμανδικής Αναγέννησης και καταδίκαζαν την Αρ Νουβώ ( Art Nouveau et
plus.,2003)

Ο Βέλγος αρχιτέκτονας Βικτόρ Ορτά είναι ίσως ο σπουδαιότερος αρχιτέκτονας

της Αρ Νουβό στην Ευρώπη. Τέσσερα από τα κύρια έργα του, που
κατασκευάστηκαν στις Βρυξέλες από το 1893 έως το 1905, αποτελούν από το έτος
2000, μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Θα παρουσιάσουμε ένα από
αυτά, το Μέγαρο Σολβαί (Hôtel Solvay).

Εικ. 1. Το μέγαρο Σολβαί. Πηγή: http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA, Brussels

Το ύφος του Ορτά καινοτομεί με την εισαγωγή εμφανών μεταλλικών

κατασκευών οι οποίες ως τότε χρησιμοποιούνταν μόνο σε κτήρια βιομηχανικής
χρήσης. Στηριζόμενος στις νέες θεωρητικές γνώσεις αντοχής και στατικών
υπολογισμών και στην τεχνολογική πρόοδο παραγωγής χυτοσίδηρου και
σφυρήλατου (wrought) σίδηρου, τον χρησιμοποιεί είτε για τις στατικές ανάγκες του
κτηρίου είτε για τη διακόσμησή του (και συχνά για τον συνδυασμό τους –Εικ.2). Η

6
χρήση του σιδήρου, του επιτρέπει να μεγαλώσει τα ανοίγματα του κτηρίου (βλ.
παράθυρα στην Εικ. 3), να κατασκευάσει μεγάλες γυάλινες οροφές (Εικ.4) και να
δημιουργήσει περισσότερο ελεύθερο χώρο στο δάπεδο. Έτσι επιτυγχάνει έναν από
του βασικούς του στόχους: το να παρέχει στους εσωτερικούς χώρου όσο το δυνατόν
περισσότερο φυσικό φωτισμό. Ένα χαρακτηριστικό της καινοτομίας του Ορτά, στη
χρήση του σιδήρου, είναι τα δομικά στοιχεία να υπηρετούν την αρχιτεκτονική του
και την λειτουργικότητα του κτηρίου (Collette et al.,2010).

Εικ. 2. Κατασκευαστική λεπτομέρεια της σύνδεσης δοκαριών και κολώνων. Πηγή:

http://www.hms.civil.uminho.pt/sahc/2010/373.pdf

Εικ. 3. Το μέγαρο Σολβαί. Ανατύπωση από μια παλιά φωτογραφία (1972). Πηγή:
http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA, Brussels

7
 Εικ. 4. Το κεντρικό κλιμακοστάσιο και η γυάλινη οροφή. Στο βάθος η νωπογραφία
‘Reading in the Park του Théo Van Rysselberghe.

Πηγή: http://www.thearttribune.com/spip.php?page=docbig&id_document=5266

Επίσης εμπνεόμενος από τις γιαπωνέζικες υδατογραφίες το έργο του

χαρακτηρίζεται από καμπύλες και ελικοειδείς μορφές (Πετρίδου και Ζιρώ, 2015) .
Το σίδερο εξάλλου, διαμορφώνεται εύκολα και προσφέρεται για περιστροφική
κίνηση. Παρατηρεί τη φύση και τα ζώα σε κάθε λεπτομέρεια, κάθε κίνηση. Οι
καμπύλες του υπενθυμίζουν τις κινήσεις του φιδιού και οι γυάλινες επιφάνειες
αντανακλούν τα φτερά των πεταλούδων. Ενώ βρίσκει έμπνευση στη φύση, δεν
κάνει άμεση απομίμηση φυσικών μορφών (Gombrich,1998:536). Οι καμπύλες,
μονές και διπλές, κινούμενες σαν τους μίσχους των λουλουδιών, εμφανίζονται σε
τοίχους, οροφές, έπιπλα, δάπεδα αλλά και στα δομικά στοιχεία του κτηρίου. H
‘φύση’ είναι πανταχού παρούσα.

Ο Ορτά εφευρίσκει νέες ελεύθερες μορφές, νέες διατομές για τα κατασκευαστικά

και διακοσμητικά στοιχεία (Collette et al.,2010:375). Ο συνδυασμός του σιδήρου
και της πέτρας (μπροστινή όψη-Εικ.1) ή του σιδήρου και του τούβλου (πίσω όψη-
Εικ.5) προσφέρει ένα "χρωματικό θέαμα" .

8
Εικ.5. Πίσω όψη Μεγάρου Σολβαί. Πηγή: http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA,
Brussels

Η αρχιτεκτονική του Ορτά στηρίζεται στη σύνθεση της στατικής δομής του
κτηρίου και του διακόσμου του: ένας ελεύθερος συνδυασμός των υλικών-μέταλλο,
γυαλί, κεραμικό, ξύλο και τοιχοποιία (Πετρίδου και Ζιρώ,2015) .

Εικ. 6. Μέγαρο Σολβαί. Άποψη από το κεφαλόσκαλο του 1 ου ορόφου. Πηγή:

http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA, Brussels

9
 Ο σίδηρος όμως δεν είναι το μόνο υλικό που χρησιμοποίησε για την απόδοση
δυναμικών καμπυλών σε συνδέσεις, ακμές και κορυφώσεις. Αντίστοιχα
χρησιμοποιεί το ξύλο σε κουφώματα, διαχωριστικά και έπιπλα όπως και την
επεξεργασμένη τη πέτρα (Εικ.7).

Εικ. 7. Μέγαρο Σολβαί. Δομική λεπτομέρεια των εξωτερικών ανοιγμάτων. Πηγή:

http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA, Brussels.

Η αφθονία πολυτελών υλικών, συνδυάζεται με την άνεση και την πρακτικότητα.

Ο Ορτά δημιουργεί έπιπλα, κιγκλιδώματα, φωτιστικά, σύστημα κεντρικής

θέρμανσης και άλλα χρηστικά ή διακοσμητικά αντικείμενα προσαρμοσμένα στην
αρχιτεκτονική του κτιρίου (Εικ. 8,9).

Εντυπωσιακές καμπύλες ή ελικοειδείς σιδηροκατασκευές, ειδικά σχεδιασμένη

επίπλωση, εντυπωσιακά πολύχρωμα βιτρώ, μωσαϊκά , πλούσια χαλιά,
νωπογραφίες, είναι μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά του μεγάρου Σολβαί
(Εικ.2,4,6,8,9).

10
Εικ. 8. Μέγαρο Σολβαί. Άποψη του κεντρικού κλιμακοστασίου. Διακρίνονται τα
βιτρώ της οροφής, τα κιγκλιδώματα της σκάλας, τα φωτιστικά και το χαλί, όλα με
περίτεχνες καμπύλες. Πηγή: http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA, Brussels

Εικ.9. Μέγαρο Σολβαί. Κύριο κλιμακοστάσιο. Διακρίνονται τα μωσαϊκά με τα

καμπύλα σχέδια, οι δερμάτινοι καναπέδες με την περίτεχνη μεταλλική σχάρα στο
πάνω μέρος τους που είναι τμήμα του κεντρικού συστήματος θέρμανσης καθώς και
ο εσωτερικός μεταλλικός σκελετός. Πηγή: http://balat.kikirpa.be © KIK-IRPA,
Brussels

11
Τα γυάλινα τμήματα φωτίζουν, λάμπουν ή αντανακλούν ανάλογα με τον φυσικό ή
και τεχνητό φωτισμό αλλά και ανάλογα με την οπτική γωνία. Κυρίαρχο στοιχείο
γίνεται το άπλετο φως, το οποίο μέσα από το γυαλί εισχωρεί και λούζει το
εσωτερικό του κτηρίου (Goslar, 2012).

Ο Ορτά επίσης προτείνει μια νέα αντίληψη του χώρου. Την παραδοσιακή διάταξη
των δωματίων γύρω από ένα διάδρομο, ο Ορτά την αντικαθιστά με ένα ελεύθερο
σχέδιο και οργανώνει τον χώρο γύρω από το κλιμακοστάσιο, κάτω από το φυσικό
φως που μπαίνει από τη γυάλινη οροφή (Collette et al.,2010:373), Εικόνες 4,6,8,9.

12
 3. ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ-ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ- Gustave Courbet-‘Ο Πιέρ-Ζοζέφ
Προυντόν και τα παιδιά του το 1853’

Εικ. 10. Γκυστάβ Κουρμπέ, ‘Ο Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν και τα παιδιά του το 1853’,
Petit Palais, Παρίσι. Πηγή: https://france3-regions.blog.francetvinfo.fr/vallee-de-la-
loue/wpcontent/blogs.dir/131/files/2017/03/Proudhon.jpg

Ο Γκυστάβ Κουρμπέ είναι ο πατέρας του ρεαλισμού. Εισήγαγε, το 1855, τον όρο
«Ρεαλισμός» προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την επιλογή των έργων που
εκτέθηκαν στο «Σαλόν» του Παρισιού εκείνης της χρονιάς, εκθέτοντας τα έργα του
σε έναν δικό του χώρο που ονόμασε «Περίπτερο του Ρεαλισμού» (Πετρίδου και
Ζιρώ, 2015:149). Είναι ένα κίνημα που στα μέσα του 19 ου αιώνα αντιτίθεται στην
ψυχρότητα νου νέο-κλασσικισμού και στον εξιδανικευμένο χαρακτήρα του
ρομαντισμού. Στον Ρεαλισμό αναδεικνύεται ο καθημερινός άνθρωπος του μόχθου
σε απλές σκηνές της ζωής, χωρίς εξιδανικεύσεις και ηρωοποιήσεις. Ο καλλιτέχνης
είναι ελεύθερος να μεταδώσει την αλήθεια του χωρίς να υποκύπτει στον
ακαδημαϊσμό, την υποκρισία της αστικής τάξης και τις συμβάσεις της. Τα έργα
τέχνης που φιλοτεχνούνται δεν αποτελούν παραγγελίες κάποιου μαικήνα, αλλά
αντανακλούν την κοσμοθεωρία του ζωγράφου τόσο με τη θεματική τους, όσο και
με την τεχνοτροπία τους.

Ο Κουρμπέ είναι σοσιαλιστής, υπέρμαχος της επανάστασης, όπως δηλώνει και ο

ίδιος (Πετρίδου και Ζιρώ,2015), και ενδιαφέρεται να αναδείξει τη γυμνή
πραγματικότητα, τον μόχθο και την ασχήμια των χωρικών και των εργατών, μία
13
ταφή, περιστατικά της καθημερινότητας, χωρίς ωραιοποιήσεις. Είναι αυτός που
εγκαινιάζει στη ζωγραφική, «μια εντελώς καινούργια ηθική, νέους στόχους και
αντιλήψεις» (Πεγέ, 1984:54). Δεν εστιάζει όμως μόνο στη σκληρή καθημερινότητα
και την ασχήμια. Το έργο του δεν είναι γκροτέσκο. Στον Κουρμπέ υπάρχει ένας
δυναμισμός, βλέπουμε τη σφριγηλότητα της ζωντανής υγιούς σάρκας,
αντιλαμβανόμαστε τις μυρωδιές της εξοχής και την ομορφιά της φύσης. Ο
ζωγράφος σύμφωνα με τον Ζολά (2003:55,56,62) δεν είναι ο στρατευμένος
καλλιτέχνης, όπως θέλει να τον παρουσιάζει ο φίλος του ο Προυντόν, θεωρώντας
ότι αυτή η εικόνα μειώνει την αξία του έργου του.

Το 1865, αμέσως μετά τον θάνατο του Προυντόν, ο Κουρμπέ τρομερά

επηρεασμένος αποφασίζει να ζωγραφίσει ένα πορτραίτο του στοχαστή με τίτλο «Ο
Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν και τα παιδιά του το 1853». Ο Κουρμπέ έτρεφε μεγάλη
εκτίμηση για τον Προυντόν, τον θεωρούσε «οδηγητή του αιώνα, πυξίδα και
προπύργιο ενάντια στη βαρβαρότητα» (Barbe et Touboul, 2010:7) και διατηρούσαν
πολυετή φιλία. Τους ένωναν οι κοινές τους πεποιθήσεις για την κοινωνία και την
τέχνη. Ο Προυντόν είχε στο παρελθόν αρνηθεί να ποζάρει για τον ζωγράφο, παρ’
ό,τι του είχε επανειλημμένα ζητηθεί, και με τον θάνατό του ο Κουρμπέ θεώρησε
χρέος του τη δημιουργία αυτού του πορτραίτου. Ενός πορτραίτου, στο οποίο τα
άτομα που απεικονίζονται είναι νεκρά και έχουν αναπαρασταθεί χρησιμοποιώντας
ως πρότυπα φωτογραφίες . Σε αυτό ίσως να οφείλεται η αίσθηση που αφήνει ο
πίνακας, ότι τα πρόσωπα είναι επικολλημένα στο τοπίο. Η χρονολογία που επέλεξε
ο Κουρμπέ δεν είναι τυχαία. Το 1853 είναι η χρονιά που βγήκε από τη φυλακή ο
Προυντόν αφού εξέτισε τετραετή ποινή φυλάκισης γιατί εξέφρασε γραπτώς τις
αναρχο-σοσιαλιστικές ιδέες του. Ο φιλόσοφος, στον πίνακα, φοράει μια μπλούζα
εργάτη σαν να είναι ένας άνθρωπος του λαού και η οποία, ταυτόχρονα, συμβολίζει
την πολιτική πάλη που δίνει ο Προυντόν. Έχει μια έκφραση στοχαστή με το
αριστερό του χέρι να κρατάει το κεφάλι του και τα βιβλία του που τον περιβάλλουν.
Οι κόρες του, δίπλα του, απορροφημένες στο παιχνίδι και τη μελέτη τους, σε μια
όμορφη εικόνα ανεμελιάς . Η σκηνή καταδεικνύει όλα αυτά που πρεσβεύει ο
Προυντόν. Είναι ο φιλόσοφος που πιστεύει στην αξία της οικογένειας και στη
δύναμη της εργατικής τάξης και ο Κουρμπέ είναι εκεί για να μας τα μεταφέρει με
τον πίνακά του.

14
 4. ΜΟΥΣΙΚΗ- Σκανδιναβική εθνική μουσική σχολή -Έντβαρντ Γκρηγκ
(Edvard Grieg ,1843-1907) Peer Gynt - Suite No. 1, Op. 46 - IV

«Η μουσική του 19ου αιώνα είναι συνδεδεμένη με βαθείς διαλογισμούς πάνω στη
ζωή και στον θάνατο, την υπερηφάνεια για την πατρίδα, την ελευθερία, τους
αγώνες, τον θρίαμβο του καλού ενάντια στο κακό. Η μουσική έχει ηθικοπλαστική
δύναμη» (Machlis and Forney,1996:270).

Η πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη του 19 ου αιώνα ενθαρρύνει τον εθνικισμό,

την εθνική υπερηφάνεια για τις κατακτήσεις ενός έθνους ή τους απελευθερωτικούς
του αγώνες. Ο Ρομαντισμός γίνεται ο τρόπος έκφρασης αυτού του εθνικού
φρονήματος και οι συνθέτες του ρομαντισμού εκδηλώνουν αυτή την εθνική
υπερηφάνεια με διάφορους τρόπους. Τα έργα τους έχουν ισχυρό συμβολισμό για τις
χώρες τους.

Πολλοί συνθέτες βασίζουν τη μουσική τους σε λαϊκούς ρυθμούς, χορούς και

τραγούδια. Άλλοι σε λαϊκές παραδόσεις και την ζωή στην ύπαιθρο. Εξυμνούν,
επίσης, εθνικούς ήρωες, την ομορφιά της πατρίδας τους, σημαντικά γεγονότα από
την ιστορία της χώρας τους. (Machlis and Forney, 1996:288,299). Έργα κάποιων
συνθετών του ρομαντισμού αποτελούν σύμβολα για τις χώρες τους όπως τα έργα
του Έντβαρντ Γκρηγκ ο οποίος είναι ο πιο σημαντικός Σκανδιναβός μουσικός του
19ου αι. και ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Νορβηγικής Εθνικής Μουσικής
Σχολής.

Εκτός από συνθέτης υπήρξε και σπουδαίος πιανίστας. Σπούδασε στη Λειψία στο
περίφημο Γερμανικό Ωδείο και επηρεάστηκε έντονα από τις μουσικές, κυρίως, του
Σούμαν και του Μέντελσον. Επιστρέφοντας, όμως, στην Νορβηγία, στράφηκε
ολοκληρωτικά στην εθνική γλώσσα. Κατηγορήθηκε μάλιστα από τον Νορβηγό
συνθέτη Gade ότι η Δεύτερη Σονάτα για βιολί είναι « υπερβολικά νορβηγική» για
να του απαντήσει ο Grieg « Η επόμενη, κ. καθηγητά, θα είναι ακόμα πιο
νορβηγική» (Headington,1994:110).

Ο Γκρήγκ αρνιόταν ότι ήταν απλώς ένας συνθέτης μικρογραφιών, παρόλα αυτά
κυρίως στα μικρά του κομμάτια και τα τραγούδια φαίνεται να είναι περισσότερο ο
εαυτός του (Headington,1994:111).

15
 Έγραψε, κυρίως, λυρικά έργα και τραγούδια, συνθέσεις για πιάνο, όπως το
Κοντσέρτο για Πιάνο. Τα έργα του είναι ένας συνδυασμός μουσικής με βαθιές ρίζες
στη νορβηγική παράδοση και ρομαντικής μουσικής.

Από τα πιο δημοφιλή του έργα είναι η λυρική σουίτα “Peer Gynt” που συνέθεσε
για το ομώνυμο, περιπετειώδες θεατρικό δράμα του Ιψεν το 1875.

Το θεατρικό έργο, γραμμένο το 1867, διαπνέεται από το νορβηγικό πνεύμα και

ακολουθεί τη ζωή του Πέερ Γκυντ τον οποίο ο Ίψεν τον εμπνεύστηκε από τον
ομώνυμο ήρωα λαϊκού παραμυθιού της Νορβηγίας και αποτελεί το εθνικό έπος της
Νορβηγίας.

Η μουσική του Γκρηγκ για το θεατρικό δράμα «PEER GYNT» του Ίψεν και
κυρίως η σουίτα Νο 1 op46 (πηγή: https://m.youtube.com/watch?v=ZAiEPUu0iO4)
είναι σχεδόν συνώνυμη με τη Νορβηγία.

16
 Επίλογος
Όπως αναφέρει ο Gombrich (1998:504), «η ιστορία της τέχνης στον 19 ο αιώνα δεν
θα γίνει ποτέ η ιστορία των πιο επιτυχημένων και ακροβοπληρωμένων καλλιτεχνών
της εποχής […][αλλά] σαν την ιστορία μιάς χούφτας απομονωμένων ανθρώπων,
που είχαν το θάρρος και την επιμονή να σκέφτονται ελεύθερα [και] να εξετάζουν
τις συμβάσεις με κριτικό μάτι και χωρίς φόβο […].

17
 Βιβλιογραφία

Art Nouveau et plus particulièrement Victor Horta (2003). Disponible a :

https://web.archive.org/web/20090507191457/http://www.sden.org/jdr/rep-univ/
rub/lien/horta/artnouv.htm [consulté le 2019-02-14]
Barbe, N. et Touboul, H., (2010) ‘Le peintre et le philosophe’ a N. Barbe et H.
Touboul (éd.), Courbet-Proudhon. L’art et le peuple, Besançon : Les Editions du
Sekoya. [En ligne]. Disponible a : http://www.iiac.cnrs.fr/IMG/pdf/INTRO-1.pdf
[consulté le 2019-02-08]
Collette, Q., Wouters, I., Debouw, M., Lauriks, L. and Younes, A. (2010) ‘Victor
Horta’s Iron Architecture: A Structural Analysis’. Advanced Materials Research,
Vols. 133-134, pp. 373-378. ). Available from:
http://www.hms.civil.uminho.pt/sahc/2010/373.pdf [Retrieved on 2019-02-07]
Εμμανουήλ, Μ. (2008), «Οι εικαστικές τέχνες τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη», στο Η
Ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τ.Β, 2η έκδοση, Πάτρα: ΕΑΠ.
Ζολά, Ε. (2003), Κείμενα για την τέχνη. Μετάφραση από τα Αγγλικά από Δ.
Χριστοφόγλου, Ε., Αθήνα: Printa.
Furneaux–Jordan, R. (1981), Ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Μετάφραση από τα
Αγγλικά από Δ. Ηλία, Αθήνα: Υποδομή.
Gombrich, E.H. (1998), Το Χρονικό της Τέχνης, 2η έκδοση. Μετάφραση από τα
Αγγλικά από Λ. Κάσδαγλη, Αθήνα: M.I.E.T.
Goslar,M. (2012) Victor Horta 1861-1947. L'Homme. - L'Architecte. - L'Art
Nouveau. Bruxelles: Fonds Mercator pp.1-36. Disponible a :
https://issuu.com/mercatorfonds/docs/pages_horta_fr [consulté le 2019-02-08]
Headington, C.(1994), Ιστορία της Δυτικής Μουσικής από την Αρχαιότητα ως τις
μέρες μας – Τόμος Α`. Μετάφραση από τα Αγγλικά από Μ. Δραγούμη, Αθήνα:
Gutenberg.
Machlis J., Forney K (1996), Η Απόλαυση της Μουσικής, Εισαγωγή στην Ιστορία –
Μορφολογία της Δυτικής Μουσικής. Επιμέλεια- Μετάφραση από τα Αγγλικά από Δ.
Πυργιώτη, Αθήνα: Fagotto.
Museé Fabre (2008) Courbet: dossier d'accompagnement pédagogique.
Montpelier : Museé Fabre [En ligne]. Disponible a :
http://museefabre.montpellier3m.fr/Media/Files/RESSOURCES/RESSOURCES_P
EDAGOGIQUES/Courbet_dossier_d_accompagnement_pedagogique [consulté le
2019-02-08]
Museé Fabre (2008) Gustave_Courbet_un_artiste_engage Montpelier : Museé
Fabre [En ligne]. Disponible a :

18
http://museefabre.montpellier3m.fr/Media/Files/RESSOURCES/RESSOURCES_P
EDAGOGIQUES/Gustave_Courbet_un_artiste_engage [consulté le 2019-02-08]
Πεγέ,Ζ.. (1984), Η Ζωγραφική στο 19ο αιώνα. Μετάφραση από τα Γερμανικά από
Α.Χαραλαμπίδη, Αθήνα: Νεφάλη.
Πετρίδου, Β. (2008), «Η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα», στο Η
Ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, τ.Β, 2η έκδοση, Πάτρα: ΕΑΠ.
Πετρίδου, Β. και Ζιρώ, Ό. (2015) Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση
έως τον 21ο αιώνα. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών
Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/3541 [Ανακτήθηκε στις
23/12/2018].
Ράπτης, Κ. (2000), Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τ. Β΄, Πάτρα: ΕΑΠ.
Schlesser, Τ.(2005) ‘Le réalisme de Courbet. De la démocratie dans l’art à
l’anarchie’, Images Revues [En ligne], 1 | 2005, document 4. Disponible a :
http://imagesrevues.revues.org/322 [consulté le 2019-02-08]

19