G üney Kore yapımı Netflix dizisi Squid Game dünya çapında popülerlik kazandı.

Diğer
birçok hayatta kalma konulu yapım gibi bunu da heyecanlanarak ve düşünerek izledik. Dizide
işlenen konular uzun yıllardır birçok psikoloğun deneylerine araştırma konusu olmuştur. Bu
yazımda sizlere bu deneylerden en iz bırakanlarından biri olan Dr. Philip Zimbardo’nun yönettiği
“The Stanford Prison Experiment” dan bahsedeceğim.

Squid Game dizisinde çok fakir, çok fazla borcu olan insanlara oyun oynayarak yüklü miktarda
para kazanabilecekleri söylenir. Oyunu kabul eden 456 kişiyi kırmızı tulumlu, maskeli,
birbirlerine bile tamamen anonim askerler oyun binasına götürürler. Her bir oyuncuya numara
verilir ve sadece numaralarıyla onlara hitap edilir. Birinci oyun başladığına oyunun kurallarına
uymayan kişinin eleneceği söylenir. Fakat bu eleme, insanların anında nerede olduğu
görünmeyen silahlarla öldürülmesidir.
1971 yazında Dr. Philip Zimbardo gazetelere “Hapishane hayatını araştıran bir deneyde görevli
olacak, karşılığında günlük 15$ verilecek gönüllüler arıyoruz.” ilanını verir. Bu ilana başvuran
bir grup gence aynalı güneş gözlükleri verilir. Böylece hiçbiri birbirini tanıyamayacaktır.
Araştıma ekibi gönüllülere, işlerinin ekibin rastgele tutuklayıp hapishane şeklinde düzenlenmiş
Stanford Üniversitesinin bodrum katına yerleştirdiği üniversite öğrencilerine gardiyanlık yapmak
olduğunu söyler. Gardiyanlar çabucak işlerine adapte olmuşlardır. Kendi istedikleri gibi
tutsakların tuvalet ve yemek izinlerini engellemeye başlamışlar, günler geçtikçe yöntemlerinin
acımasızlığını arttırmışlardır. Sonuç olarak 14 gün sürmesi planlanan deney koşulların zorluğu
sebebiyle 6 gün sonra bitirilmek durumunda kalınmıştır.
Zimbardo’nun bu deneyi günümüzde dünya çapında okullarda okutulmaktadır ve mahkemelerde
savunma olarak kullanılmaktadır. Zimbardonun hipotezi “Eğer insanlar anonim ise ve
kişiliklerini yitirmiş diğer insanlara karşı güç sahibilerse bu kişiler kolayca kötü olabilirler.” dir.
Fakat bu deneyle ilgili yeni makaleler Zimbardo’nun hipotezini test etmek için Stanford
Hapisane Deneyinin yanlış olduğunu düşünmektedir. Bu şekilde düşünülmesinin nedeni,
deneyde psikologların "Demand Characteristics(Talep özellikleri)" dedikleri, herhangi bir
deneyde insanlara roller verildiğinde insanların deneyin araştırdığı şeyi anlayıp gerçekte
davranacakları gibi değil de istenen şekilde davranmaları durumunun göz ardı edilmesinin
deneyin sonucunu büyük oranda etkilediği iddiasıdır. Yani gönüllü gençlere gardiyanlık görevi
verildiğinde gönüllülerin zaman içerisinde canice davranmasının altında yatan sebep Zimbardo
nun hipotezindeki gibi değil de insanlara ne yapacaklarının açıkça söylenmesi de olabilir.
Bu noktada yine aynı soruya dönüyoruz: Kötülüğü içerisinde bulunulan koşullar mı doğurur,
insanların kişilikleri mi yoksa anonimlik ve güç mü?
Squid Game deki kırmızı tulumlu askerlerin veya Stanford Deneyindeki gardiyanların yerinde
biz olsak nasıl davranırdık? Şiddetin özendirildiği ve mutlak anonimliğimizin sağlanacağına söz
verilen bir ortamda bir grup insana "Siz güçlüsünüz, onlara istediğinizi yapabilirsiniz" denirse
Zimbardo'ya göre insanlar hemen kötüleşirler. Dizide, oyuncuların birbirine zarar vermesinin
kurallara aykırı olmadığı belirtildikten sonra ışıkların kapanması ve bütün oyuncuların birbirine
saldırması bu hipotezi destekler niteliktedir.
Tek isteği kızına iyi bir baba olabilmek ve annesiyle refah içinde yaşamak olan Gi-Hun 4. oyun
için önceki oyunlarda hep karşılıklı yardımlaştığı, iyi bir arkadaşlık kurduğu demanslı ihtiyar
adamla eşleşir. Her bir oyuncuya 10 adet misket verilir. oyunun amacı verilen süre içerisinde
eşleştiğin kişinin bütün misketlerini almaktır. Kaybeden kişi elenecektir. Gi-Hun bu durumda
kendi canını kurtarmak istediği için ve kendisinin hayatta kalmasının demanslı bir ihtiyarın
hayatta kalmasından daha önemli olduğunu düşündüğü için ihtiyarın hafıza problemlerinden
yararlanarak, ne kadar istemese de koşullar onu gerektirdiği için aslında etik olmayan bir
yöntemle kazanır. Bu, koşulların kötüleştirdiği insana örnektir.
Günümüzde, Stanford deneyinin etik versiyonlarından birinde denekler ortadaki masanın
üzerinde büyük bir puzzle olan karanlık bir odaya alınır, masanın altındaki butona basarak
olmayan rakip takıma yüksek bir korna sesi gönderebilecekleri söylenir. Bütün deneklere,
deneyden önce kişilik testleri yapılmış ve etik açıdan en yüksek puan alan kişiler deneye
seçilmiştir. Bu insanlar nasıl bir rekabet ortamı yaratılırsa yaratılsın yine de butona aşırı derecede
basmamışlardır. Squid game de Sae-Byeok'un misket oyununda eşleştiği oyuncunun istese
kazanabileceği halde, Sae-Byeok'un oyundan çıktığında daha iyi nedenlerinin olması
gerekçesiyle bilerek yenilmesi onun karakter özelliğidir. Tabii ki kişinin karakteri iyi olabileceği
gibi Sang-Woo'nun son oyundan hemen önce yaptıkları gibi kişinin karakterinin kötü özellikleri
de ortaya çıkabilir..
Sonuç olarak, kötülük ve iyilik hala insan davranışının gizemleri arasındadır. Bu konuda
çalışmalar halen devam etmekte ve her gün yeni hipotezler kurulmaktadır. Squid Game dizisi ise
bu konuları sürükleyici ve düşündürücü biçimde işlemesiyle gayet başarılıdır.