las THU VIEN RANG HAM MAT Chaarat hin titer chitp chink bay xa Hi DINH DAT CHOT G CAC RANG DA CHUA NOI NHA Chét da dutge sit dung cach day han 100 nam nhim gitt lai thin ring ty nhién. Trong thé ky nay, vai sy phat trién cia ndi nha, ngiy cing 6 nhiéu ring, thuéng digc coi la khong thé phuc hdi, dugc diéu tri néi nha va phyc hdi chtic nang. Chét 18 giai doan quan trong tnidc khi phyc hdi cac rang da dugc diéu tri ngi nha. Tuy nhién, trong nhiing nam gan day cé nhiéu van dé trong quan niém dat chét va tai tao cui gid - mét thii thuat da cé hic dugc xem la dinh cao trong didu tri dé tai tao cac ring da didu tri ndi nha. Nhiéu nha si tin rang chét cé thé gitip ting cuéng su viing chdc ctia rang va gitip phuc hdi sau nay bén ving han, dén néikhuyén nén ding chét cong 1 Dich tir: When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhét Twin hups:/vww.facebook com/groups/thuvienrhmlJic vdi miéng trim dé gitp rang chic han. Mét sO khac lai nghr cing vigc dat chat c6 thé lam yéu chan ring do lay bét cdi tric mé ring va chuyén nhitng lfc c6 hai tdi chan ring din dén sy phd hily md ring. Ho dé nghj khéng nén ding chét. Do vn tén tai nhitng tranh cai va. nhdm lin, nhiéu nha st quyét dinh dya trén kin nghiém Lim sang cia minh hon [a theo mét huéng din chuyén biét nao. Myc tu ctia bai bso nay 1a tdng quan y van trong nhiéu thap ky qua vé cha dé nay va cé& ging téng két nhung tiéu chudn hay hudng dan, dugc sit dyng dé xdc dinh khi nao va d dau cé chi dinh cho viée d3t chét va lam sao dé chon dugemdt cht hoan hao. NHUNG THAY BOI CUA RANG SAU KHI DIEU TRI NOLNHA Bidu tri véi chét dude xem la mot thd thust tién phyc hdi co bin va lim nén ting cho nhiéu ké hoach diéu tri phuc hdi, C6 nhiing yéu 10 can ban can phai dugc xem xét tide khi thc hién viéc phuc hdi bang chét. M6t trong nhiing yéu t6 cén thiét nhait dau tién la phtic hop. chan rang-nga rng da diéu tri ndi nha s® khéc véi ring cdn séng. Nga sing chii yéu la m6 calci voi dic tring khudn calci cé thanh phan haw 0, vO C0 va niféc. Cai gl sé xay ra vdi_méi quan hé nay mot khi mo tly mat di va thay déi trong méi quan hé nay c6 anh hung dén cau {nic nga khong? Hoa ly hoc nga ring cho thay khong nhiing nga chan rang c6 do im thon nga than ring va do dm nay sé con gidm di do qué tinh cchiia ngi nha. Hoi dm mat di khong thé hdi phyc lai duge va lam ting, tinh don cianga ring. Rang da diéu tri ndi nha c6 nhing thay déi tong cai tric nh huéng dén cdc dic tinh cla nga nhu stic bén va dé cing. Ti le anh huding ty thude vao khia canh ky thuat nhu dic diém 11 vao bung 2 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhgt Twin hups://vww.facebook com/eroups/thuvienrhmyty, lugng nga chan rang bi ly di trong qué tinh lam sach, tao hinh ng ty va ban chat cila phuiong phap phuc hdi. Nhiing thay déi vita néu cé thé lam thay déi tinh chat sinh-co hoc, anh hung t6i kha nang ring da ndinha bi bién dang duéi lyc nhai va ting kha nang gay. Mat mé tiy sng din dén suf gidm dang ké phan Gng tiép nhan ccm giéc cla ring di diéu tri ndi nha va tuong ty, tang su nhay cm vv6i nhiing luc sinh-co hac. Noi céch khac, phan xa thin kinh binh thudng dé bao vé cauinic khdi ly nhai cé hai c6 thé bi anh huang. NHUNG BAC TINH GIAI PHAU ANH HUONG TOLVIEC DAT CHOT Nhu da néi, tinh trang cdn lai cda eng da didu tri ndi nha tt y6u s@ din dén nguy co. Yéu t6 rat can bin lam ting nguy co nay can duge xem xét lién quan dén rang s@ dat chdt va tai tao chi gid. Can xem xét cécy6u t6 vé gidi phdu hoc nhu: Budng kinh chan ring, dic biét la su khde biét gitta kich thudcngoai-trong va gan-xa. = Dé lom 6 mat tiép canctia chan rang va/hoac thing. ~ Suichia dng thy chan rang, = Dé cong chan rang. ~ Nhiéu 6ng thy. ~ Géc gittathan va chan rang. Nguy co lién hé véi gidi phiu chan ring la kha nang din t6i chan ring mong, thiing va gay. Bd day lép nga xung quanh chét 1.5 mm [a mét gidi han an toan, Diéu nay dac biét c6 ¥ nghia 6 mot phan ba chép cia chan ring doi véi mot chét ¢6 cde mat song song véi hau, vai dé day cau tric rang thich hop & dung néi men-xé mang dén mot do day tdi han khi cach chép 4 mm. Tile nguy cd cao khi dat chét d rang c6inhd ham tén, chan ngoai cia ring coi Ién ham ten, rang cla ham dudi va rang coi lén ham dudi. Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmNHUNG CAU HOI THUONG GAP BOI VOI VIEC BAT CHOT CHO MOT RANG BA DUQC CHUA NOINHA. Mot trong nhaing cau hdi thudng gap nhat déi véi vie dat chot la lidu chdt c6 ting cudng sy bén chdc cho rang da diéu tri ndi nha khong? Cau hdi khée lién quan nhiéu véi vn dé nay la muc dich chinh cia viée dat chét la gi? Nhigu nghién cau da ¢6 gang td loi nhiing cau hdi nay. Lovdahl va Nicholls bao céo, ring cila gitta ham rén da diéu tri ndi nha bén ving khi than rang ty nbién con nguyen ‘ven ngoai tnt I6i vao tily, han 1a khi duuge phuc hoi v6i mot chét va ci dvic. Lu thay ring chét dat tong rang cita gitia ham trén da chifa noi nha con nguyén ven khong lam tang kha ning chéng do vdi Ive im gay ciing nhu vdi vi tri va géc dé cla dudng gay. Guzy va Nicholls xéc dinh khong c6 su ting cudng ding ké nis gan chét véi xi mang vao mt ring da diéu tri ndi nha cdn nguyén ngoai tnt Ii vao thy. Leary va cong su thay ring khong cd su khdc bigt dang ké vé su bén vang gita ang c6 hay khdng C6, chét. Trope va cong stf xéc dinh viée chudn bi mt khong dat chét lam yéu ring da diéu tri ndi nha khi so sanh véi rang da chifa ndinha chi cé Idi vao thy ma khong tao khong dat cho. Kantor va Pines nhn xét khi gin xi mang mot tru bing thép khong rl yao kholing dat chét ala m6t ring chuin bi thyc hién mao wan bd, lam tang khé nang dé khang vdi lye gay, khi so sanh véi ring cht stia soan. cho mao ma khdng dat chét. Dang phan tich ting sudt photoelastic, Hunter va. céng suf nhan thay loai bé cau tnic rang ben trong, khi diéu tri ndi nha, dén ting tY Ié ting sudt. Ho cing xic dinh ring viée lam rng dng tly 161 thiéu dé dat chét vé can bin Khong lam yéu ring. Tuy nhién néu chin ring da bi rong qué nhiéu, cchot sé taing cudng ding ké stic bén ciia raing. Dang phan tich yeu 6 4 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshm6 han 2 chiéu (two-dimensional finite element analysis) nghién ctu higu qui cia chét trén ding suit nga cila ring chét tily. Khi lye té dong doc theo truc dai cia ring, chét lam gidm tng sudt nga rang t6i da [a 20%. Tuy nhién chi gidm 3-8% ting suat nga ring khi lye chan thuong nghiéng 45" so vdi fla c&n rang cita. Ko va cOng sy xdc dinh ing higu qua ting cudng ctia chét tn céc rang cla ding nghi ngd vi cchiing thu@ing chiu tc dong céia nhiing lc nghiéng. Tat ca nhuing nghién cau trén ding ho cho luan diémssite bén cia ng lién hé tnsc tiép voi khi wong nga con lai va kha nang chéng lai su gay gidm khi khdii Iuong nga gidm. Yéu tf quan trong bao trim trong vige bao tén cau ic rang la néu cu tnic than rang con nguyén ven day dii sau khi tao xoang va n6i nha, chét va ci sé khong c: kha nang dé khang véiluc lam gay. Tom lai, myc dich hang dau ctia viée dat chét la gitt viing cai gid dé hau gitt phuc hinh sau cing. Chét khong tang cudng rang da diéu tri ni nha va khOng can thiét khi cau thic ring cdn dang ké sau khi diéu tri. Chét c6 thé gitip ngan ngila gay than rang khi cau tric rang con lai rdt mang. Cau hi thet 3 vé chét la nhiing that bai thudng gap cia viée dat ch6t ld gi? Ter tng quan tai lieu, chéing t6i thay ring chi c6 mot so lugng han ché cac bai bio c6 nhiing di kién lién quan dén su that bai trong viéc dat chét. Turner bio cdo c6 100 tnudng hyp that bai, 55 do Jang chéi, 10 do gay chan ring va 6 do gay chét. Bergman va cOng suf bao cdo €6 96 tnidng hgp that bai sau 5 ndim, Sdu chét lang va 2 chan rang gay. Sorsone va Martinoff dénh gid 420 chét va nhan thay 6 36 that bai. Mudi ba do rai chét, 20 do gay ring va 3 do lam thing. Weine va cOng sui nhan thay 9 tng hgp that bai trong so 138 chét sau 10 nam. C6 3 tnidng hop that bai lién quan dén qua tinh phyc hdi, 2 lien quan véi diéu tri ndi nha, 2 lién quan dén vin dé nha chu. Hai chét gay va khong 6 chdt ling. Hatzikyzia Kos va cong sy bio 5 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmcdo két qua sau 3 nim cila 154 chét, Nam chét lng, 5 mao ling, 4 chan ring gay va 3 chan rang su. Tom lai, mac di cé nhiéu loai that bai mhung su ldng chét va gay rang la 2 nguyén nhan thudng xy ra nha CHi BINH VA CHONG CHi BINH CHO VIEC DAT CHOT Nhiéu nha si quyét dinh phuc héi dua trén kinh nghiém hon [a theo mét chi din chuyén biét. Tuy nhién, trong nhting nam gan day, nha si c6 nhiéu thuan igi do 6 nhiing ky thudt cao trong noi nha, nha cchu va phuc héi cting nhu tt nhiing chi dn. Nhting diéu nay cung cap cach tip cin vain dé dang tit c6 thé quyét dinh, din dén két qua. phuc héi t6t hon, Két qua sau cing ciia diéu tri ndi nha. phy thudc vao viec phuc hdi mao ring thich hgp va dting hic cho rang da chifa ndi nha. Viée Iva chon mot phuiong thtic phuc h6i ti uu dé bat cho st! mat cau tric than ring dug xem la chia khéa cho viéc thanh c6ng trong phyc héi. Khéng can dat chét néu chi cé mot phan t6i thiéu thin ring mat di (phan I6i vao ty) va ring khong c6 miéng trim, vi sy bén wing vin 6 cda rang van con, Nhting ring nhu vay nén dat vat ligu trém trong Sngtly, gan mic xuong bao gdm cd miéng ram Ii vao ty. Rang c6 miéng trém nhd va can lam noi nha nhung van con hon mot nda cau thic than rang, 6 thé khdng cén dat chét. Mot ngoai Ie ccho quy tic nay la tudng hop rang hudng dn ring cia hay nanh hose tren nhém rang c6 chtic nang cin khdp quan trong. Khi cu tnic than rang bi mét phan nila, dong nbién 1a phai dat chét. Thong thing, cai thic ring cdn lai c6 dac tinh chéing lai stf xoay d6ivéi chat. Khi mot raing khOng cdn cau tnic than ring va chi con chan, cin phai c6 chét. N6 cling di héi dac tinh chéng xoay. Sia soan than rang 6 Dich ti: When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhat Tain _hitps.//www. facebook com/groups/thuvienthm!phai ndi rong dén ft nhat 1.5 ti 2 mm vé phfa chép dé ngain can sy xoay ctlamaorang. Nhding yéu t6 nay phai dugc bién déi ty theo vj tri cia ring trén cungham, Rang truéc: Chét va cdi ring dic duge khuyén céo sit dung trong nhang trudng hop sau: ~ Rang ctia bén c6 tén thuong hay miéng tram mattiép can. - Rang cifa va nanh cn lai chua duge mét nia cdu tric than rang. ~ Khi viéc sta soan mao ring ngén hon khodng 1 mm dui nuéu 50 vi mot phuc hdily tang. Rang céinhé: Gidng nhu ring cita trong da s6 cac diéu kién va phai nhan chét ‘ci dic khi chiing khong cn mii hay c6 sti nding dd mii ti thiéu. Rang céil6n: Néu. con mot hay hai véch, chi dinh dang cdi than-chan rang bang amalgam, gitt bo phuc hdi ti thiéu 1 mm qua khéi dudng ndi rang va cui. Néu cdi tnic than ring cdn it han 2 mm va it hon 2 mii, chot phai dude sit dung dé ting cudng stic luu git? cia mui amalgam. Bo than ring phai dat qua it nhat 1 mm dudngnéi ring-coiring. Chat va cai dic thuding chi dinh cho rang tnidc, trong khi chét lam sn thudng ding véi cdi amalgam & ring sau. Chét va cdi dic c6 7 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmthé ding cho nhiing ring cOi nhd, con chét lam sn va cdi amalgam dang trong c&c rang c6inhé cé kich thuéc lén han. Stic bén ca ring da didu tri ndi nha chi y6u phy thudc vao khdi nga con lai, Néu rang da diéu tri ndi nha va mat hon mét nda cau tnic than ring, da sé nha si déng y can thiét phai dat chét va cui truéc khi phuc héi mao rang. Tinh phiic tap cia hinh thé chan ring c6 thé mau thudn véi tidu chun khOng c6 thyc la chét dugc bao quanh bai lép nga c6 dé day it nhat la 1.5 mm. Viéc stia soan mot khodng tréng rong hon cho chét c6 thé lam tang kha nang king hay gay chan ring. Hon nia, mac dui sy stla soan khong tring dat chét c6 thé la chéng chi dinh déi \VGi nhiing 6ng tty gan ngoai va trong bi cong clia cac rang céi lan ham dudi hay dng tiiy ngoai gan 4 ring cOi Ién ham trén, phuong An chon va cho nhaing rang khng cdn cach Iya chon nao khéc van cdn tranh cai, Rang da diéu tri ndi nha phai duge danh gid tric khi bat dau thyc hién phuc héi sau cing. Khdng thé thyc hién phyc hdi nay néu Fang duigc diéutri c6: ~ Trim bit chan fang kém. vViem dang hoat dong. = Nhaycam vi dp lye. ét dich, ~ Ld + Bénhnha chu ~ Mat nhiéu c&utnic rang lanh Bay yu 6 nay c6 thé lam tr hoan hoac loai bd kha nang diéu tr phuc hdi sau cting. Néu khong c6 nhing van dé tén, c6 thé bit dau thyc hign digu tri sau cing. Huéng dan diéu tri cho rang tnide va rang sau hgi khéc do c6 stt khc nhau vé cau tric cing nhut chic nang. NOt cchung, dat chét trong ring ci nhd ham trén, chan ngoai rang c6i lin 8 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmham tn, ring ctia ham dui va rang cdi lén ham duéi c6 ty Ie nguy cacao, A. Dic tinh 161 uu cia vig thiét ké chét Hé thdng chét phai dap ttng duge da s6 céc nguyen the thigt ké canban dudi day: ~ Chiéu dai chét cangdai cangtot. ~ C&utnic chét cang song song cang tot. ~ Kich thuée chétthich hap vai hinh dang Sng tiy chan ring. ~ Chét nam theo truc dai ctia chan ring ngay ci néu phan ci rang phai lech di mot géc dé phi, hop vdi thiét ké stta soan than rang, = Vit bi nguge ho’ thyc hign theo nguyén téc dai kim loai ciia phuchinh saucing. ~ Dang nhang phuong tién chéng xoay nhu ranh, chét, hay khéa. ~ Trinh nhiing gée nhon cé thé tao ra nhiing duéng gay tong chan ring khi lc xodn xudthién trén ring. - Tachriéng chéthoac ciii vi mao. - Tao diém tua mat nhai hay vat bé nguoc dé ngan ngifa tic dong chém va gay chan ring khi lye nhai dat tn rang, ~ Dinng ranh gan xi mang dé lam gidm dp luc thy tinh xudt hien trong hic gain. ~ Chétphai vita vin va gan xi mang thu dong. CChigu dai chdt hiéu qua cia chidu dai chét duge phan anh trong 2 lanh we dang chi ¥ sau: sy luu git va kha nang dé khang vi Ive lam gay. Chiéu dai chdt ly twing la myc tiéu cia nhiu nghien adu. 9 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmGoldrich khuyén chiéu dai chét phai dai tuong ting véi mao ring kim sang dugc phuc héi. Kantorovicz déng y nhung cho ring néu khong, thé, chdt phai nim trong pham vi céch 5 mm ving chép. Shillingluirg khuyén chét phai dé lai ft nhat 4 mm vat lidu trém bit. Perel va Muroff cho ring ch6t phai nm ft nhattrong m6t nila chiéudai chan ring. Budng kinh chét: duong kinh chot dude xée dinh bdi gidi phdu ring dé trinh viéc loai bé qué nhiéu mé ring. Hon nila, viée bao tén cau tnic rang la van dé quan trong hang dau. Da s6 cac tac gid cho ing duding kinh chét tang lén c6 tac dung rat it trong viéc liu git chét va lim ting dang ké nguy ca. h dang va dac tinh bé mgt chét: khong phai chi c6 chiéu dai va dudng kinh chét la nhing yéu 16 chinh yéu die quan tam. Trong, mt nghién citu so sinh hiéu qua gita chiéu dai, dudng kinh va hinh dang chét lién quan téi stie bén cang co ban, Johnson va céng su thay cchét rang ctla cai tign c6_ cdc mat song song lam tang su luu gid len. 4,5 lin so v6i loai ch6t thudn. Su phan bé ting sudt va lun gid la 2 yeu 16 quan trong trong thiét ké ndi tai cia chét. Chét thudn c6 miic lau gith kém hon. Viéc lam khit chat hay van xodn chét vao trong chan rang c6 thé tao ra ting sustt ndi cao dan t6i gay chan ring, phai that than trong, khi sit dung. B. Kj thugtsiia soan ring Sila soan ring bao gém 2 phan: sila soan chan ring va sila soan phanthan ring. Ky thuat chi dinh cho viée stia soan chan ring la phai ly di phan gutta-percha va cng lic gidim thiéu t6i da nguy cd. Cho dén nay 10 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmthi cay nhéi néng 12 an toan nhét. Phuong phép héa hoc c6 thé Lam {ang khd nang hd vi sy bay hoi cia céc chat hoa tan cé thé gay sy thay d6i kich thuGe cia gutta percha. Phung phép co hoc thudng ding, trong vige sifa soan phan chan ring nhuing lai lam xéo trén wi mite do nhiéu hon sy bit kin noi chép. Dung cu ct bang canh nhu Gates Glidden va Peeso Reamers la nhiing bién phép co hoc an toan nha. Nhiéu kigu chdt khdp véi cc bo dung cu khoan co hoe. Biéu nay cho phép dua chét thu déng vao trong dng tly tuong ting. Sy sia soan phan than [a thuc hign cdi ring véi quan niém co ban La bao t6n va ting. cudng cau tric ring con lai. Vi vay phai cd ging ch lay di cau tric rang khong dugc nang do cé thé gay dot ngot trude khi dat cdi vao rang. C. Vat ligu va ky thudt gin chét Diéu rat quan trong can phdi biét [a vic gan chét va chi cé 2 chile ning: liu git’ va phan bé ding sua. Nhiéu nghién ctu thit nghigm. stic hiv git? cia chét véi nhiéu loai xi mang khéc nhau, Mai mot xi mang, composite, nhya, glass ionomer, polycarboxylate, phosphate kem 06 uu diém va bat lai ring. Xi mang duoc chon vi cé nhaing Ii diém trong tinh hudng lam sang wong cing. Trong nghién cfu cila minh, Nemetz va Seibly goi y: + Xi mang dac ding cho chét dat thy dong va phai duge tron theo hudng dan cia nha san xuat, ~ Xi mang nhya cin quang, tw cting ¢6 46 nhét thap nén duge dang khi nga ring khong déu. ~ N6u Gng tly tran Ling, xi meing phosphate kém hay Glass lonomer Cementla vatliéu dugc kya chon. = Nhang xi mang khdc cé stic bén Iu git’ kém (composite, polycarboxylate) it dugc Iya chon hon. "1 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshmTuy nhién, mét s& nha nghién ctu khdc tin ring xi mang ty nd khong phai la yéu t6 quan trong trong vide iuu git! va phan phdi ting suit, nhung ky thugt gén xi mang cé thé la yéu t6 quan trong han chinh, vat ligu dé. nhitng diém sau can duge nh manh khi gan chét ~ Dat xi mang c6 kiém soat dé dat dugc sy déng nhat déi véi gidi phdu chan rang va chét. Dung cu tét nat dudng nhu [a lentulo. ~ Ong tily phi duge khé hoa toan tnidc khi gain. ~ KhOng can dat xi mangtryc tiép lén cho. ~ Han nga, kidu chét phai c6 kénb thoat cho xi maing dé loai tt 4p lc thily tinh nhim lam giam thiéu su bién dang cia chan ing va nguy co gay rang khi gin xi mang. Viéc phuc héi rang da diéu tri n6i nha van la mot trong nhing, vain dé nan giai déi véi cdc nha sI. Qué trinh quyétdinh don gin va c6hé théng, can thiét phai dua trén nhiing casé va ky thuat da dug chapnhan rong rai dé két qua phuc hdi cé ca hdi thanh cong téi da. 12 Dich tir When and where are posts indicated for endodontically Bién dich: Pham Nhit Tuin hutps//www.facebook com/groups/thuvienshm