Ölçme Tekniği

Uygulama
UYGULAMA

Soru 1: Bir fiziksel özelliğin ölçümünde gerçek değer ile cihazın gösterdiği değer arasındaki farka (1) ölçme hatası (hata)
denir. Bir ölçme aletinin doğruluğunun bilinen değerler ile karşılaştırılarak hataların azaltılması işlemine (2) kalibrasyon
denir. Ölçme cihazının okuma skalasının genişliğine (3) okunabilirlik denir. Bilinmeyen bir niceliği, bilinen bir tip
nicelikle karşılaştırarak değerlendirme işlemine (4) ölçme denir. 76,42 mm’yi 1/50 lik kumpas çeşidiyle ölçebiliriz? Ölçü
bilimi metroloji olarak adlandırılabilir. Mekanik dijital ve (5) saatli kumpas olmak üzere üç farklı kumpas çeşidi vardır.
1/20 lik kumpasla (6) 0.05 mm hassasiyetinde ölçüm yapılabilir. Titreşim sensörü, ultrasonik sensör, basınç sensörü,
kapasitif sensörler, eğim şalteri, ve şamadıra ile (7) seviye ölçümü yapılmaktadır. Ultrasonik ölçüm yönteminde ses
dalgaları ölçümde kullanılmaktadır. Motor ile seviye ölçümünde seviyesi ölçülen cismin uyguladığı (8) kuvvetten
yararlanılarak ölçüm yapılmaktadır. Elektriksel iletkenlik ile seviye ölçümü iletken (9) olan/olmayan sıvıların
seviyelerinin ölçümünde kullanılmaktadır. Basınçlı kaplarda sıvı seviyesinin ölçümünde en az (10) iki noktadan basınç
ölçümü yapılmalıdır. Sulu bomba kalorimetresinde yakma işlemi oda sıcaklığında olması durumunda hesaplanan ısıl değer
(11) üst ısıl değerdir. Bomba kalorimetresinde yanma öncesinde ve yanma sonrasında (12) sıcaklık ölçülmektedir.
Takometre ile (13) devir sayısı ölçülmektedir. Ultrasonik çatlak dedektörü ile yapılan muayene (14)
tahribatlı/tahribatsız muayene gurubuna girer. Çekme ve basma deneyleri (15) tahribatlı/tahribatsız muayene gurubuna
girer. Rockwell, Brinell ve Virkers (16) setrlik ölçümünde kullanılan deneylerdir.

Katıların ısı iletim katsayısının ölçümü için tasarlanan düzenek aşağıda verilmiştir. Bu düzenekle iki ölçüm yapılmaktadır.
Ġlkinde büyüklüğü bilinen sabit ısı akısı gönderilerek ölçüm yapılmakta ikincisinde ise büyüklüğü bilinmeyen sabit ısı akısı
gönderilerek ölçüm yapılmaktadır. Ġkinci ölçüm metodunda ilaveten (17) ısı iletim katsayısı bilinen bir Referas
numunesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ġlk ölçüm metodunda en az (18) iki adet sıcaklık ölçere ikinci tip sıcaklık ölçerde en az
(19) üç adet sıcaklık ölçere ihtiyaç duyulmaktadır. Yapılan kabule göre sitem kararlıdır ve ısı transferi (20) bir
boyutludur. Sistemin kararlı olarak kabul edilebilmesi için ölçülen (21) sıcaklık değerlerinin zamanla değişmemesi
gerekmektedir. Deney düzeneğinin radiyal (yan) yüzeyleri yalıtılarak ve düzeneğin altı soğutucu ile soğutularak ısı
transferinin (22) eksenel yönde olması amaçlanmaktadır.

Soru 2: Katı bir numunenin ısıl iletim katsayısı yandaki şekildeki gibi
ölçülmektedir. Isıtıcını ısı akısı 2000 W/m2, numunenin altından ve
üstünden ölçülen sıcaklık farkı ΔTs=2 ℃ , numunenin kalınlığı ΔLs=20
mm olduğuna göre numunenin ısı iletim katsayısı ne kadardır?

Çözüm:
𝑘 𝑞̇ Δ 𝑠 Δ 𝑠

k
𝐤 𝟐𝟎 𝐖 𝐦 𝐊

Soru 3: Katı bir numunenin ısıl iletim katsayısı üstteki şekildeki gibi ölçülmektedir. Referans numunenin ısı iletim
katsayısı k1=15 W/m.K ve altından ve üstünden ölçülen sıcaklık farkı ΔT1=4 ℃ , referans numunesinin kalınlığı
ΔL1=20 mm dir. Numunenin altından ve üstünden ölçülen sıcaklık farkı ΔTs=2 ℃ ve numunesinin kalınlığı ΔLs=20 mm
olduğuna göre numunenin ısı iletim katsayısı ne kadardır?
Çözüm:
̇

1 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Ölçme Tekniği Uygulama

Soru 4: Aşağıdaki tabloda isimleri verilen ölçü aletlerin kullanım amaçlarını karşılarındaki boşluklara yazınız.
Ölçü aleti Kullanım amacı Ölçü aleti Kullanım amacı

Uzunluk ölçerlerin kalibrasyonu

Blok Mastar Strain Gage Gerinim ölçümü için
ve uzunluk ölçümü için

Rotometre Debi ölçümü için Mafsallı Kanat Debi ölçümü için

Uzunluk ölçümünde kontrol

Komparatör Termistör Sıcaklık ölçümü için
amaçlı

Isıl çift Sıcaklık ölçümü için Pitot Tüpü Hız ölçümü için

Pirometre Sıcaklık ölçümü için Akış Kapları Viskozite ölçümü için

Manometre Basınç ölçümü Orifismetre Debi ölçümü için

Sıcak Tel
Debi ölçümü için Lazer Dopler Akışkan hızı ölçümü için
Anemometresi

PT100 Sıcaklık ölçümü için Mikrometre Uzunluk ölçümü için

Ölü Ağırlık Test

Basınç ölçerleri kalibrasyonu için Barometre Atmosfer basıncı ölçümü için
Cihazı
Uzunlukların, tolerasların,
Kumpas Kılıcı Derinlik öcümü için Mastar boyutların ve geometrik yapının
kontrolü için

Soru 5: Aşağıdaki tabloda boş kısımları doldurunuz

Büyülük Birim adı Büyülük Birim adı
Ġvme m/s 2
İş, Enerji Joule
-2
Kuvvet kg.m.s Basınç Pa
Güç W, J/s Özgül Isı kJ/kg.K
Isı iletim katsayısı W/m.K Basınç mmHg
Basınç atm Hacimsel debi mL/h
Uzunluk Gm Basınç psi

30000 bar 3 GPa

360 g/h 100 mg/s
3600 MN.mm 3600 kJoule
2
6 N/mm 600 mmSS
360 J/s 360 W
3 cm 30000000 nm
0.01 m3/s 36000 L/h
2
1000 cm 0.1 m2

2 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Soru 6: Aşağıda verilen cihazların kalibrasyonlarında kullanılan birincil standart(cihaz veya yöntem) nedir, ilgili boşluğa
yazınız.

No Cihaz Adı Birincil standart

1 Termometre Kalibrasyon banyosu
2 Manometre Ölü ağırlık test cihazı
3 Debimetre Hacmi bilinen kap ve kronometre

Soru 7: Bir dağın tepesindeki atmosfer basıncı 0.8 bar ölçülmüştür. Buna göre dağın yüksekliği yaklaşık kaç metredir.
(ortalama hava yoğunluğu 1,18 kg/m3, deniz seviyesindeki atmosfer basıncını yaklaşık 1 bar alınız)
Çözüm:
k k
1727.7 m

Soru 8: Suyun hız ve debisini ölçmek amacıyla kullanılan eğik bir venturimetre için aşağıdaki veriler ışığında 1 nolu
kesitteki hız ve debiyi kayıpları ihmal ederek hesaplayınız. ( h = 20 cm; d1 = 30 mm; d2 = 15 mm ) ( ρciva = 13600 kg/m3;
θ = 30 )

Çözüm:

z z
ρ ρ

(z z )
ρ

( )
( )

Süreklilik denkleminden;

( )

k
̇

3 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Ölçme Tekniği Uygulama

Soru 9: A’deki Basınç=Durma Basıncı, B’deki Basınç=Statik Basınç, A’daki Basınç – B’deki Basınç=Dinamik Basınç

Soru 10: Bir endüstriyel tesiste sıcaklığı 40 oC ile 750 oC arasında değişen bir döner fırınında sıcaklık ölçümü için bir cihaz
satın almanız istenmektedir. Ölçüm aralıkları, doğruluk yüzdeleri ve fiyatları aşağıda verilen sıcaklık ölçerler içerisinden,
belirtilen sıcaklık aralığı için en az ölçüm hatasına yol açacak ve en ucuz cihazı, gerekli analizi yaparak seçiniz?

Ölçüm aralığı (oC)

Cihaz No Doğruluk (%) Maliyeti (TL) Analiz/Seçim
Talt Tüst
±5℃, Fiyatı uygun olduğundan
1 -250 +750 0.5 500
tercih edilir
2 -150 +600 0.5 350 Aralık uygun değil
3 +50 +750 1 650 Aralık uygun değil
5 -100 +1900 0.5 750 ±10℃
6 +400 +3500 0.25 1250 Aralık uygun değil
7 0 +1000 0.5 1000 ±5℃
8 -40 +230 2.5 600 Aralık uygun değil
9 0 +750 1 400 ±7.5℃

Soru 11: Bridgman basınçölçer ile 10 kbar basınçta 2Ω’luk direnç elde edilmiş. Bridgman basınç ölçer ile 3 Ω’luk direncin
okunduğu andaki basınç değeri kaç Pa’dır? R=Ro[1+2e-10*(P-Po)]
Çözüm:
[ ( )]
[ ( )]
( )

Soru 12: Uçaklarda hızın ölçülmesinde kullanılan pitot tüpünde statik basınç 0.8 bar durma basıncı ise 1.6 bar olarak
ölçülmüştür. Yapılan ölçüme göre; a) uçağın hızı kaç km/h dır? Uçağın yüksekliği kaç m’dir? (ortalama hava yoğunluğu
1.18 kg/m3)
Çözüm:

4 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Soru 13: Kesit alanı 10 cm2 olan bir borudan akan su 3000 L hacme sahip tankı 2 dakikada doldurduğuna göre suyun
ortalama hızı kaç m/s’dir?
Çözüm:

̅
k ( )
̅
( )
Soru 14: Debisi 60 kg/dakika olan bir musluktan su akmaktadır. Bu musluk 2 m3 lük tankı kaç saniyede doldur?
Çözüm:
̇ k

̇ k
̅
k

Soru 15: Geniş kesitinin çapı 6 cm, dar kesitinin çapı 3 cm olan orifis metrede basınç farkı 0.02 bar olarak ölçülmüştür.
Orifismetrenin düzeltme katsayısı CD=0.7 olduğuna göre, 1200 g/dm3 yoğunluğa sahip akışkanın debisi kaç L/s tır?
Çözüm:

( )
√
( )

( )
√
k ( ( ) )

̇ ( )

Soru 16: Düzeltme katsayısı bilinmeyen bir lülenin geniş kesitinin çapı 12 cm, dar kesitinin çapı 8 cm dir. Lüleden
14 m3/h hacimsen debide akışkan geçerken basınç farkı 0.05 mSS olarak ölçülmüştür. Bu durumda Lülenin düzeltme
katsayısı CD kaçtır? ( k )
Çözüm:

( )
√
k ( )

5 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Ölçme Tekniği Uygulama

Soru 17: Makina sıcaklık ölçeğine göre suyun donma sıcaklığı 100 M kaynama sıcaklığı ise 600 M olarak tanımlanmıştır.
Makina sıcaklık ölçeğine göre 500 M ölçülen sıcaklık Kelvin sıcaklık ölçeğine göre kaç K’dir?

Çözüm:

[ ] ( )
[ ] ( )

Soru 18: T=Tref[P/Pref] eşitliği hangi tip sıcaklık ölçer ile sıcaklık ölçümünde kullanılmaktadır. sıcaklık 40 ℃
sıcaklığında referans basıncı 100 kPa olduğuna göre, 140 kPa basıncın oluştuğu sıcaklık kaç ℃’dir?
Çözüm:
Ġdeal gaz termometresi.
[ k k ]

Soru 19: Bir elektrik direnç termometresinde direnç sıcaklığa bağlı olarak aşağıdaki gibi değişmektedir. Bu direnç
termonetresi ile beş farklı sıcaklık değeri ölçülüyor. Bu ölçümlerden elde edilen direnç değerleri aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Tabloda iki direnç değerine karşılık gelen sıcaklık değerleri verilmiştir. Tabloyu doldurunuz.
[ ( ]
Direnç değeri [Ω] 20 mΩ 40 mΩ 50 mΩ 60 mΩ 70 mΩ
Sıcaklık [℃] -150 50 100 150 200

Çözüm:
[ ( )]

Soru 20: Sıcaklıkla direncinin değişimi lineer olmayan bir termistörde 0℃ sıcaklıkta, elektriksel direnç 20 mΩ, 100℃
sıcaklıkta, elektriksel direnç 40 mΩ olarak ölçülerek kalibrasyon yapılmıştır. Kalibrasyonun ardından sıcaklık ölçümü
yapıldığında, elektriksel direncin 32mΩ olarak ölçülmüştür. Ölçülen sıcaklık kaç K’dir?
Çözüm:
Termistörlerde direncin sıcaklıkla değişimi aşağıdaki eşitlikteki gibidir.

[ ( )]

sıcaklığı, 0℃ ve direnci 20 mΩ olarak alınırsa, 100℃ sıcaklık değeri için direnci veren eşitlik aşağıdaki hali alır.

[ ( )]

[ ( )]

( ) ( )

( ) ( )

( )

6 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Soru 21: Sıcaklıkla Bir klima santralinin dikdörtgen kesitli kanalından akmakta olan nemli havanın kütlesel debisi,
̇ ( ) bağıntısı ile hesaplanmaktadır. Burada; ρ nemli havanın yoğunluğu [kg/m3], A kanalın kesit alanı [m2]
(A=a.b şeklindedir) ve V kanaldaki ortalama hızı [m/s] göstermektedir. Yapılan ölçümlerde; ρ=1.28 [kg/m 3]±%2,
a=0.30±0.003 [m], b=0.40±0.004 [m] ve V=3 [m/s]±%3 şeklinde bulunmuştur. Buna göre; kütlesel debinin nominal
değerini ( ̇ ) hesaplayınız. Belirsizlik analizinin kullanılması durumunda yapılan hata miktarını yüzdesel olarak bulunuz.
Çözüm:
̇

[( ) ( ) ( ) ]

[( ) ( ) ]

[( ) ( ) ]

̇ ̇ ̇
̇ [( ) ( ) ( ) ]

̇ [( ) ( ) ( ) ]

̇ k

Soru 22: Bir termometre içinde bulunduğu ortamın sıcaklığını 20 oC olarak göstermektedir. Termometre 150 oC
sıcaklıktaki bir sıvının içine daldırıldıktan 3 saniye sonra 95 oC değerini gösterdiğine göre termometrenin zaman sabitini
hesaplayınız.
Çözüm:
( )

( )

( )
( )

7 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN

Ölçme Tekniği Uygulama

Soru 23: Bir ocakta çıkan ve gerçekte %10.5 nem içeren kömür numunesinde bir nem ölçer cihaz ile ölçümler yapılmış ve
aşağıdaki sonuçlar bulunmuştur. Ölçme cihazının doğruluğunu ve kesinliğini bulunuz.
Ölçüm No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Nem [%] 12.0 11.0 13.1 11.2 10.7 10.6 11.3 10.4 10.1 10.6

Çözüm:
En hatalı ölçüm = 13.1
Ölçümlerin ortalaması: 11.1
Buna göre, cihazın doğruluğu [%]=(13.1-10.5)/10.5*100=24.76 (azaltılabilir, kalibrasyon ile)
Cihazın Kesinliği =(13.1-11.1) =2 ( mutlak olarak iyileştirilemez)
Kalibrasyonla yapılabilecek maksimum iyileştirme = (13.1+10.1)/2-10.5=1.1
Kalibrasyon sonrasında yapılacak ölçüm sonuçları aşağıdaki gibi olur:
Ölçüm No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Nem [%] 10.9 9.9 12.0 10.1 9.6 9.5 10.2 9.3 9.0 9.5

Kalibrasyon sonrası, ölçümlerin ortalaması: 10.0

Kalibrasyon sonrası, cihazın doğruluğu [%]=(12.0-10.5)/10.5*100=14.29
Kalibrasyon sonrası, Cihazın Kesinliği =(12.0-10)=2.0 (iyileştirilemez)

Soru 24: Chauvenet kriterine göre Soru 23 teki ilk ölçüm sonuçlarını değerlendiriniz

Ölçüm Nem [%] | |

No
1 12.0 0.9 1.023
2 11.0 0.1 0.114
3 13.1 2.0 2.273
4 11.2 0.1 0.114
5 10.7 0.4 0.455
6 10.6 0.5 0.568
7 11.3 0.2 0.227
8 10.4 0.7 0.795
9 10.1 1.0 1.136
10 10.6 0.5 0.568

Çözüm:

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
√

Chauvenent kriterine göre 3 Nolu ölçümde Di/S=2.273 > 1.96 olduğundan 3 nolu ölçüm elimine edilip sonuçların kriteri
sağlayıp sağlamadığı tekrar kontrol edilmelidir.
Soru 25: Adyabatik bomba kalorimetresi kullanılarak bir benzin numunesinin üst ısıl değeri tespit edilmek istenmektedir.
Bunun için 1 gram benzin numunesi adyabatik bomba kalorimetresinde yakılmıştır. Kalorimetreye yaklaşık 2500 gram su
konulmuştur. Yanma sonucu suyun ve kalorimetrenin metal yüzeylerindeki sıcaklık artışı 3.76 oC olarak ölçülmüştür.
Kalorimetrenin metal yüzeyleri 500 gram su kadar ısıyı tuttuğuna göre benzin numunesinin üst ısıl değerini hesaplayınız?
(Numunenin stokiyometrik yanma denklemini; C8H15+11.75 O2-------8 CO2+7.5 H2O ve C, H ve O; Moleküler ağırlıkları
sırasıyla 12; 1 ve 16 olarak, suyun buharlaşma entalpi’sini ise 2400 kJ/kg, suyun özgül ısısını 4.187 kJ/kg.K olarak kabul
ediniz) a)Numunenin üst ısıl değeri hesaplayınız. b) Numunenin alt ısı değerini hesaplayınız.
Çözüm:
a)
Yanma sonucu açığa çıkan su sıvı fazda olduğundan açığa çıkan ısı yakıtın üst ısıl değeridir.
(2500+500)
( )k k
k

b)
8 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN
Yakıtın alt ısıl değeriğinin hesaplanabilmesi için yanma sonucu oluşan su kütlesi hesaplanmalıdır. Su kütlesinin
hesaplanması için yanma sonucu açığa çıkan s

Yakılan benzinin mol sayısı;

Yanma sonucu açığa çıkan su kütlesi;

( )

Yanma sonucu açığa çıkan suyun buharlaşma enerjisi;

k k
Yakıtın alt ısıl değeri;
( ) k

Soru 26: 10 m yüksekliğindeki bir sıvı tankında ultrasonik metot ile seviye ölçümü yapılmaktadır. Ölçüm sonucunda ses
dalgasının gidiş-dönüş süresi 0.02 sn. olarak ölçülmüştür. Tank içindeki sıvı seviyesini bulunuz. (Ses hızını 343.2 m/s
alınız)
Çözüm:
Sesin gidiş ve dönüşte almış olduğu toplam yol = 0.02 s * 343.2 m/s =6.86 m
Su seviyesinin sensörden uzaklığı=6.86 m /2 = 3.43 m
Su yüksekliği= 10 m – 3.43 m = 6.57 m

Soru 27: Buhar basıncının 0.140 MPa olduğu bir kazanın dibinden okunan etkin basınç değeri 0.148 MPa olduğuna göre
kazanın içindeki su seviyesi kaç dm’dir?
Çözüm:

Soru 28: Ġçerisinde su (ρ=1 g/ cm³) bulunan açık bir tankın tabanındaki basınç 0.4 kg/cm² olarak ölçülmüştür. Tank
içindeki su seviyesini bulunuz.

P= ρsu*g*hsu
1 kg/cm² = 98067 Pa
P=0.4 * 98067=39226.8 Pa
[39226.8 Pa] = [1000 kg/m3][9.81 m/s2] hsu
hsu=4 m

9 Dr. Muhammet ÖZDOĞAN