หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

วิทยาศาสตร
1

ชั้นมัธยมศึกษาปที่
เล่ม 2

ตามมาตรฐานการเรียนรูแ ละตัวชีว้ ดั
กลุม สาระการเรียนรูว ทิ ยาศาสตร (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560)
ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551

ผูเรียบเรียง ผูตรวจ บรรณาธิการ

นางสาวสุธารี คําจีนศรี รศ.ดร. ฤทธิ์ วัฒนชัยยิง่ เจริญ ผศ.ดร. นํ้าคาง ศรีวัฒนาโรทัย
นางภคพร จิตตรีขันธ ดร. บุญทวี เลิศปญญาพรชัย นางสาววราภรณ ทวมดี
นางพัชรินทร แสนพลเมือง

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ
ปที่พิมพ 2561
พิมพครั้งที่ 1
จํานวนพิมพ 15,000 เลม
ISBN : 978-616-203-761-0
รหัสสินคา 2118009
 คําแนะนําในการใชสื่อ
ขอแตกตางระหวางเทอรมอมิเตอรปรอทกับเทอรมอมิเตอรแอลกอฮอล คือ เทอรมอมิเตอรแบบ

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 เลม 2 จัดทําขึ้นสําหรับใชประกอบ

ปรอทสามารถตรวจวัดอุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลงไดไวกวาเทอรมอมิเตอรแบบแอลกอฮอล แตเทอรมอมิเตอรปรอท

Science in Real Life

ไมสามารถใชวัดคาอุณหภูมิตํ่า ๆ ได เพราะปรอทจะแข็งตัวที่อุณหภูมิ -39 องศาเซลเซียส ขณะที่เทอรมอมิเตอร
แอลกอฮอลสามารถใชวัดอุณหภูมิในชวงที่ตํ่ากวานั้นได เนื่องจากแอลกอฮอลจะเริ่มแข็งตัวที่อุณหภูมิ -115 องศา-
เซลเซียส และขอแตกตางอีกอยางหนึ่ง คือ แอลกอฮอลที่อยูในเทอรมอมิเตอรมักมีสีแดงทําใหสามารถมองเห็น

การเรียนการสอนชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 โดยดําเนินการจัดทําใหสอดคลองตามมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัด ระดับสเกลไดชัดกวา

2. เทอรมอมิเตอรแบบดิจทิ ลั ภายในมีไมโครชิปทีท่ าํ หนาทีเ่ ปลีย่ น
กระแสไฟฟาเปนตัวเลข มีวธิ ใี ชคอื กดปุม ปดเปด แลวนําเทอรมอมิเตอรสอด
ใตลนิ้ ใตรกั แร หรือรูทวารหนัก รอประมาณ 1 นาที จนมีเสียงสัญญาณดังขึน้
2
การพาความรอน
ตัวกลางเคลื่อนที่

กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตร (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน เชื่อมโยงความรูวิทยาศาสตรสูชีวิต

นําเทอรมอมิเตอรออกแลวอานคาอุณหภูมิที่เปนตัวเลข ซึ่งเทอรมอมิเตอร ภาพที่ 4.5 เทอรมอมิเตอรแบบดิจิทัล
ชนิดนี้ปลอดภัยตอการใชมากกวาเทอรมอมิเตอรแบบกระเปาะ และสามารถอานคาไดงายกวา แตมีราคาที่แพงกวา
เทอรมอมิเตอรที่ใชทั่วไปในหองปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร คือ เทอรมอมิเตอรแบบกระเปาะ ซึ่งมีวิธีการ
ใชงาน ดังนี้
นํ้ารอนจะมีความหนาแนนตํ่า โมเลกุลจึงลอยตัวสูงขึ้น
แลวถายโอนความรอนไปสูอากาศ

พุ ท ธศั กราช 2551 ทุ ก ประการ เพื่ อ ส ง เสริ ม ทั ก ษะที่ จํ า เป น สํ า หรั บ การเรี ย นรู  ใ นศตวรรษที่ 21 ทั้ ง ทั ก ษะ ประจําวัน 1. จุมเทอรมอมิเตอรดานที่มีกระเปาะลงในสารที่ตองการวัด โดย
ไมใหเทอรมอมิเตอรสัมผัสกับภาชนะที่บรรจุสาร และใหเทอรมอมิเตอรอยู วัดไข
ในลักษณะตั้งตรงในแนวดิ่ง
Science in Real Life
ขั้นตอนการใชเทอรมอมิเตอร

1. สลัดปรอทใหเทอรมอมิเตอรลงไป
นํ้าเย็นมีความหนาแนนสูงกวานํ้ารอน
จึงจมลงกนภาชนะ แลวรับความรอนจากกนภาชนะ

ดานการคิดวิเคราะห การคิดอยางมีวิจารณญาณ การแกปญหา การคิดสรางสรรค การใชเทคโนโลยี การสื่อสาร และ 2. อานคาอุณหภูมเิ มือ่ ระดับของเหลวในเทอรมอมิเตอรหยุดนิง่ โดย
ใหสายตาอยูระดับเดียวกับระดับของของเหลวในเทอรมอมิเตอร
ระดับสายตา
สูงเกินไป
ในกระเปาะ โดยจับปรอทเหมือนจับ
ปากกาและสะบัดมือดวยการหมุน
แขน 3 - 4 ครั้ง
โมเลกุลนํ้าที่มีอุณหภูมิตํ่า (วงกลมสีฟา)
จะเคลื่อนที่มายังกนภาชนะ

โมเลกุลนํ้าที่มีอุณหภูมิสูง (วงกลมสีแดง)

การรวมมือเพือ่ ใหผเู รียนรูเ ทาทันการเปลีย่ นแปลงของระบบเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสภาพแวดลอม สามารถ ระดับสายตา
เหมาะสม
จะลอยขึ้นสูดานบน

การพาความรอน เปนการถายโอนความรอนผานตัวกลางโดยเมื่อตัวกลางไดรับความรอน อะตอมหรือโมเลกุลที่เปนตัวกลางจะ

เคลื่อนที่ไปดวย เชน การตมนํ้า นํ้าที่ไดรับความรอนจะลอยสูงขึ้นและถายโอนความรอนไปสูอากาศ เปนตน

แขงขันและอยูรวมกับประชาคมโลกได
ระดับสายตา ภาพที่ 4.8 เทอรมอมิเตอรวัดไข
ตํ่าเกินไป 2. สอดเทอรมอมิเตอรเขาไปในสวนใด
3

Prior
ภาพที่ 4.6 วิธีการถือเทอรมอมิเตอรเพื่อ ภาพที่ 4.7 วิธีการอานคาอุณหภูมิจาก สวนหนึ่งของรางกาย เชน ใตลิ้น
วัดอุณหภูมิ เทอรมอมิเตอร
การแผรงั สีความรอน
ใตรักแร หรือรูทวารหนัก ประมาณ
ขอปฏิบัติและขอควรระวังขณะใชเทอรมอมิเตอรมี ดังนี้ 3 - 4 นาที ไมอาศัยตัวกลาง

Knowledge
1. ระวังไมใหเทอรมอมิเตอรไดรับแรงกระแทก 3. จับปลายดานบนใหเทอรมอมิเตอร
อยูแ นวนอน อานคาบริเวณขีดสิน้ สุด
2. ไมวัดอุณหภูมิที่แตกตางกันมาก ๆ ในทันที เชน นําไปวัดสาร ของปรอท
ความรอนจากดวงอาทิตยถายโอนผาน
ที่มีอุณหภูมิสูงมาก แลวนําไปวัดสารที่มีอุณหภูมิตํ่าทันที เพราะอาจทําให อวกาศโดยการแผรังสีความรอน ซึ่งเปน
4. ลางทําความสะอาดเทอรมอมิเตอร
เทอรมอมิเตอรแตกหักได การถายโอนความรอน โดยไมตองอาศัย
โดยใชแอลกอฮอลฆา เชือ้ โรค แลวเก็บ

Activity
3. เมื่อใชเทอรมอมิเตอรเสร็จแลว ลางและเช็ดใหแหง แลวเก็บในที่ ตัวกลาง
ไวในที่ปลอดภัย

Science
ปลอดภัย

คํ า ถามทบทวนความรู  เ ดิ ม ของผู 
¤ÇÒÁÌ͹ 4 การแผรังสีความรอน เปนการถายโอนความรอนโดยไมตองอาศัยตัวกลาง วัตถุที่เปนตนกําเนิดความรอนสามารถแผรังสี
หน่วยการเรียนรู้ที่

4 พลังงานความรอน
ออกมาในรูปคลื่นแมเหล็กไฟฟาชนิดหนึ่ง เชน รังสีความรอนที่แผมาจากเปลวไฟจากเตาแกส รังสีความรอนจากดวงอาทิตยที่

เรียน เพื่อเชื่อมโยงเขาสูความรูใหม
แผมายังโลก เปนตน

มีความสําคัญ กิจกรรมเนนการใชทกั ษะในศตวรรษ การถายโอนความร

ประเภทของการถ อน อน
ายโอนความร 17

ตอการดํารงชีวิต การพาความรอน
เป น การถ า ยโอนความร อ นผ า น
¤ÇÒÁÌ͹
มีความสําคัญ Prior
Knowledge
2 การพยากรณอากาศ
ที่ 21
ตัวกลางทีเ่ คลือ่ นที่ เชน ไอนํา้ ทีร่ ะเหย ตอการดํารงชีวิต
อยางไร กลายเปนไอ เปนการพาความรอน
จากบอนํ้ารอนไปสูอากาศ อยางไร เราสามารถตรวจสอบ
องคประกอบของลมฟา
อากาศเพือ่ ชวยในการ
พยากรณอากาศไดอยางไร
สภาพลมฟ า อากาศมี ผ ลกระทบต อ การดํ า รงชี วิ ต ของมนุ ษ ย แ ละ
สิง่ มีชวี ติ อืน่ ๆ บนโลก เชน การเลือกชวงเวลาในการตากเมล็ดพืชทางการเกษตร
การทํากิจกรรมกลางแจง การคมนาคม เปนตน ดังนัน้ จึงมีการพยากรณอากาศ
ลวงหนาเพื่อชวยใหมนุษยเตรียมตัวรับมือและวางแผนในการดํารงชีวิตได มนุษย์น�าความรู้เกี่ยวกับการพาความร้อนมาประยุกต์ใช้ในการด�ารงชีวิต เช่น เครื่องปรับอากาศที่ท�าให้เกิด
การพาความร้อนในห้อง การสร้างบ้านหรืออาคารทีม่ ชี อ่ งลมและติดพัดลมระบายอากาศ อากาศร้อนจะลอยตัวสูงขึน้
การพยากรณอากาศ คือ การคาดหมายสภาวะของลมฟาอากาศ และปรากฏการณทางธรรมชาติ ไปบริเวณเพดานบ้าน และจะออกไปตามช่องลมระบายอากาศ ส่วนอากาศเย็นจะเข้ามาแทนที่ในตัวบ้าน
การแผรังสีความรอน ที่จะเกิดขึ้นในชวงเวลาขางหนา โดยการตรวจวัดองคประกอบลมฟาอากาศ และวิเคราะหขอมูล ซึ่งมีทั้ง
เปนการถายโอนความรอนที่ไมตอง การพยากรณอากาศประจําวัน รายสัปดาห รายเดือน และรายป การพยากรณอากาศจะมีความแมนยํา ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ นอกจากนี้ ยังมีการน�าหลักการพาความร้อนมาประยุกต์ใช้ในการหาปลาของชาวประมงโดยอาศัยลมบก
Summary
QR Code
ผานตัวกลาง เชน แสงแดดที่สองมา - การสังเกต
เดินเรือในเวลากลางคืน การสร้างเตาอบลมร้อน (convection oven) ทีใ่ ช้ประกอบอาหาร โดยมีลวดความร้อนท�าหน้าที่

คําถามกระตุนการเรียนรูกอนเขาสู มากขึ้นหากทราบสภาพอากาศอยางครอบคลุมในพื้นที่นั้น ๆ รวมถึง สภาพอากาศในชวงเวลาที่ผานมา

4
- การลงข้อสรุป
ยังผิวโลกเปนการแผรังสีความรอน
การนําความรอน จากดวงอาทิตย จึงตองมีการสือ่ สารและแลกเปลีย่ นขอมูลองคประกอบลมฟาอากาศระหวางพืน้ ที่ เพือ่ สรางคําพยากรณที่
- การทดลอง ให้ความร้อน ซึ่งจะร้อนขึ้นเมื่อกระแสไฟฟ้าไหลผ่าน และจะมีพัดลมที่สร้างลมให้พาความร้อนไปสู่อาหาร เป็นต้น พลังงานความรอน
เปนการถายโอนความรอนผานตัวกลาง แมนยํา
ที่ไมเคลื่อนที่ เชน หินนํา
ความรอนที่ไดรับ 2.1 เกณฑการรายงานพยากรณอากาศ

เนื้อหาเพื่อใหเกิดกระบวนการ จากบอนํ้ารอน
ไปสูอากาศ ในการรายงานพยากรณอากาศ ประเทศไทยมีเกณฑในการพยากรณอากาศ ดังนี้
1. เกณฑอุณหภูมิอากาศ แบงออกเปนเกณฑอากาศรอนและเกณฑอากาศเย็น ดังนี้
ภาพที่ 4.25 ช่องลมระบายอากาศ ภาพที่ 4.26 เตาอบลมร้อน
อุณหภูมิ อุณหภูมิ คือ ระดับความรอนของสาร มีเครื่องมือที่ใชวัด
คือ เทอรมอมิเตอร โดยจุมเทอรมอมิเตอรดานที่มีกระเปาะลง
ในสารในแนวดิง่ แลวอานอุณหภูมโิ ดยใหสายตาอยูใ นระดับเดียว
นําเสนอเนื้อหาในรูปแบบที่รองรับ
เกณฑอากาศรอน เกณฑอากาศเย็น กับระดับของเหลวในเทอรมอมิเตอร

สืบเสาะหาความรู ตัวชี้วัด
ว 2.3 ม.1/1 วิเคราะห แปลความหมายขอมูล และคํานวณปริมาณความรอนที่ทําใหสสารเปลี่ยนอุณหภูมิและเปลี่ยนสถานะ
โดยใชสมการ Q = mc∆t และ Q = mL
ใชอุณหภูมิสูงสุดของวันชวงฤดูรอนเปนเกณฑ
ลักษณะและอุณหภูมิ ( ํC)
อากาศรอน (hot) อากาศรอนจัด (very hot)
ใชอุณหภูมิตํ่าสุดของวันในชวงฤดูหนาวเปนเกณฑ
ลักษณะและอุณหภูมิ ( ํC)
อากาศเย็น (cool) อากาศคอนขางหนาว (moderately cold)
4.3 การแผ่รังสีความร้อน
การแผ่รังสีความร้อนเป็นการถ่ายโอนความร้อนที่ไม่ต้องอาศัย
ตัวกลาง เช่น รังสีความร้อนจากดวงอาทิตย์ที่ส่องมายังโลก ตัวอย่างการน�า
Science in Real Life
เตาไมโครเวฟใช้หลักการแผ่รังสี
หนวยวัดอุณหภูมิ ไดแก องศาเซลเซียส องศาฟาเรนไฮต
เคลวิน และองศาโรเมอร แตละหนวยมีความสัมพันธกัน ดังนี้
ํC = K - 273 = Fํ - 32 = ํR
5 5 9 4
การเรียนรูผานสื่อดิจิทัล
35 - 39.9 40.0 ขึ้นไป 18.0-22.9 16.0-17.9 ความรู้เกี่ยวกับการแผ่รังสีความร้อนมาใช้ เช่น การสร้างเตาไมโครเวฟ
ภาพที่ 4.29
ว 2.3 ม.1/2 ใชเทอรมอมิเตอรในการวัดอุณหภูมิของสสาร ความร้อน โดยปล่อยคลื่นไมโครเวฟ
ว 2.3 ม.1/3 สรางแบบจําลองที่อธิบายการขยายตัว หรือหดตัวของสสารเนื่องจากไดรับหรือสูญเสียความรอน การเลือกใช้วัสดุที่มีสีสว่าง มันวาว ซึ่งสามารถแผ่รังสีความร้อนได้น้อย เช่น ผ่านเข้าไปในอาหาร ท�าให้โมเลกุล ผลของความรอนตอการเปลีย่ นแปลงของสาร
ว 2.3 ม.1/4 ตระหนักถึงประโยชนของความรูข องการหดและขยายตัวของสสารเนือ่ งจากความรอน โดยวิเคราะหสถานการณปญ หา แผ่นอะลูมิเนียมฟอยล์ใช้ห่ออาหาร ซึ่งเก็บความร้อนของอาหารไว้ไม่ให้ ของน�้าในอาหารสั่น ส่งผลให้อุณหภูมิ
และเสนอแนะวิธีการนําความรูมาแกปญหาในชีวิตประจําวัน อากาศหนาว (cold) อากาศหนาวจัดมาก (very cold) แผ่ออกสู่สิ่งแวดล้อมได้ นอกจากนี้ ภาชนะบรรจุน�้าร้อน เช่น กระติกน�้าร้อน อาหารสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยคลื่น สารขยายตัวหรือหดตัว สารเปลี่ยนสถานะ อุณหภูมิของสารเปลี่ยนแปลง
ว 2.3 ม.1/5 วิเคราะหสถานการณการถายโอนความรอนและคํานวณปริมาณความรอนที่ถายโอนระหวางสสารจนเกิดสมดุล 8.0-15.9 7.9 ลงไป ภายในมักมีผิวเป็นมันวาว ป้องกันการแผ่รังสีค วามร้อน จึงสามารถ ไมโครเวฟจะไม่ส ามารถทะลุทะลวง
ความรอนโดยใชสมการ Qสูญเสีย = Qไดรับ ผ่านผนังและช่องเล็ก ๆ ของฝาเตา - สารเกิดการขยายตัวเมือ่ ไดรบั ความรอน - ความรอนที่ทําใหสารเปลี่ยนสถานะ - ปริมาณความรอนที่ทําใหสารเปลี่ยน
ว 2.3 ม.1/6 สรางแบบจําลองที่อธิบายการถายโอนความรอนโดยการนําความรอน การพาความรอน การแผรังสีความรอน
เก็บความร้อนของน�้าภายในกระติกได้นาน เป็นต้น และหดตัวเมื่อสูญเสียความรอน โดย จะขึ้ น อยู  กั บ มวลและความร อ นแฝง อุ ณ หภู มิ จ ะขึ้ น อยู  กั บ มวล ความจุ
ออกมาได้ ดังนั้น การมองเข้าไปในเตา
ว 2.3 ม.1/7 ออกแบบ เลือกใชและสรางอุปกรณเพื่อแกปญหาในชีวิตประจําวันโดยใชความรูเกี่ยวกับการถายโอนความรอน ภาพที่ 6.11 เกณฑอุณหภูมิอากาศ
ช่องเล็ก ๆ ขนาดระดับเซนติเมตร ฝาขวด ท�าด้วย ไมโครเวฟขณะที่เตาท�างาน จึงไม่เป็น แกสจะขยายตัวไดมากที่สุด รองลงมา จําเพาะของสารนัน้ โดยสมการทีใ่ ช คือ ความร อ นจํ า เพาะ และอุ ณ หภู มิ ที่
Science พลาสติก ซึ่งเป็น คือ ของเหลว และของแข็ง ตามลําดับ Q = mL
เปลีย่ นแปลง โดยสมการที่ใช คือ
Focus วิธีการพยากรณอากาศ ฉนวนความร้อนที่ดี อันตรายต่อดวงตา ส่วนแสงที่เราเห็น Q = mc∆t

Summary
ผนังด้านในขวด ภายในเตาเป็นเพียงแสงจากหลอดไฟ
การพยากรณอากาศสามารถทําไดหลายวิธี ไดแก เป็นโลหะเงินมันวาว เพื่อให้เห็นสิ่งที่อยู่ภายในตู้เท่านั้น การถายโอนความรอน
1. วิธแี นวโนม เปนการพยากรณโดยอาศัยความเร็วและทิศทางของลมฟาอากาศ มักใชวธิ นี กี้ บั การพยากรณฝนในระยะเวลา ท�าให้แผ่รังสีความ
ไมเกินครึ่งชั่วโมง ร้อนได้น้อย การถายโอนความรอน มี 3 ประเภท คือ การนําความรอน การพาความรอน และการแผรังสีความรอน
ช่องสุญญากาศ ท�าให้ไม่สามารถเกิดการ
2. วิธีภูมิอากาศ เปนการคาดหมายโดยใชคาเฉลี่ยจากสถิติขอมูลภูมิอากาศหลาย ๆ ป มักใชสําหรับการพยากรณระยะนาน น�าความร้อนและการพาความร้อน
3. การพยากรณดวยคอมพิวเตอร ใชแบบจําลองเชิงตัวเลขคํานวณการเปลี่ยนแปลงของตัวแปร หัวขอเปรียบเทียบ การนําความรอน การพาความรอน การแผรังสีความรอน
ภาพที่ 4.27 เตาไมโครเวฟใช้หลักการ ภาพที่ 4.28 ผนังด้านในกระติกน�้าร้อนท�าจาก
บรรยากาศ
2 61 แผ่รังสีความร้อน
Science Activity
วัสดุที่มีผิวมันวาว ซึ่งแผ่ความร้อนได้น้อย การอาศัยตัวกลาง
การเคลื่อนที่ของตัวกลาง
อาศัยตัวกลาง
ไมเคลื่อนที่
อาศัยตัวกลาง
เคลื่อนที่
ไมอาศัยตัวกลาง
- สรุปเนื้อหาเพื่อใหผูเรียนไดทบทวน
กิจกรรม
ให้นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ 4-5 คน ออกแบบและสร้างเครื่องมือหรืออุปกรณ์ที่ใช้หลักการถ่ายโอนความร้อน สถานะของตัวกลางที่ถายโอน ของแข็ง > ของเหลว > แกส แกส > ของเหลว -

กิจกรรมใหผเู รียนฝกปฏิบตั เิ พือ่ เสริม

ไดดีที่สุด เรียงตามลําดับ

สาระสําคัญประจําหนวยการเรียนรู
เพื่อแก้ปัญหาในชีวิตประจ�าวัน จากนั้นน�ามาเสนอหน้าชั้นเรียน

Science
พลังงาน
ความร้อน 23 สมดุลความรอน
สมดุลความรอน คือ สภาวะที่สารเกิดการถายโอนความรอนจากสารที่มีอุณหภูมิสูงกวาไปยังสารที่มีอุณหภูมิตํ่ากวา จนกระทั่ง

สรางทักษะทางวิทยาศาสตร อุณหภูมิของสารทั้งสองเทากันและคงที่ โดยสมการคํานวณ คือ

Focus
Qสูญเสีย = Qไดรับ
24

กิจกรรม Self-Check ใหนักเรียนตรวจสอบความเขาใจ โดยพิจารณาขอความวาถูกหรือผิด แลวบันทึกลงในสมุด

การขยายตัวของสาร หากพิจารณาขอความไมถูกตอง ใหกลับไปทบทวนเนื้อหาตามหัวขอที่กําหนดให

วัสดุอปุ กรณ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร

ในการคํานวณปริมาณความรอน อาจมีการประยุกตใชทั้งสมการ Q = mcΔt และ Q = mL ดังตัวอยางตอไปนี้
ความรูเสริมจากเนื้อหาเพื่อขยาย ถูก/ผิด ทบทวนหัวขอ

เชื่อมโยงสูแบบฝกหัดเพื่อใหผูเรียน
- การสังเกต ตัวอย่างที่ 1.5 เมือ่ ตองการใหนาํ้ มวล 20 กรัม ทีอ่ ณ
ุ หภูมิ 100 องศาเซลเซียส ระเหยจนหมดพอดี จะตองใช 1. เทอรมอมิเตอรแอลกอฮอลสามารถวัดอุณหภูมใิ นชวงตํา่ ไดมากกวาเทอรมอมิเตอรปรอท 1.1
- การวัด ความรอนเทาใด (ความรอนแฝงจําเพาะของการกลายเปนไอของนํา้ มีคา เทากับ 2,300 kJ/kg)
1. ลูกโปง

Self-Check
- การลงขอสรุป 2. จุดเยือกแข็งของนํ้าหนวยองศาเซลเซียสมีคาตํ่ากวาจุดเยือกแข็งของนํ้าหนวยเคลวิน 1.2
2.
3.
4.
นํ้ากลั่น
ขวดรูปชมพู
จุกยางที่มีหลอดแกว
- การทดลอง
จิตวิทยาศาสตร
- ความอดทน
วิธีทํา นํ้าแข็งมวล
จากสมการ
20 g = 0.02 kg
Q = mL ความรูของผูเรียน 3. เมื่อแกสไดรับความรอนอนุภาคจะสั่นอยูกับที่
4. มวลของสารไมมีผลตอปริมาณความรอนที่ทําใหสารเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ
2.1
2.2

ฝกฝนจนเกิดความเชี่ยวชาญ

มุด
- ความมีเหตุผล แทนคา Q = 0.02 × 2,300 = 46 kJ

นส
ลงใ
- ความรับผิดชอบ
วิธปี ฏิบตั ิ ดังนั้น จะตองใชความรอน 46 กิโลจูล เพือ่ ทําใหนาํ้ มวล 20 กรัม ทีอ่ ณ
ุ หภูมิ 100 องศาเซลเซียส ระเหยหมดพอดี 5. สารที่มีอุณหภูมิตางกัน อุณหภูมิจะเทากันเมื่อเขาสูสมดุลความรอน 3

ทึก
คําถามเพือ่ ใหผเู รียนตรวจสอบความรู
- ความรอบคอบ

บัน
1. ใสนํ้ากลั่นลงในขวดรูปชมพู จากนั้นนําจุกยางที่มีหลอดแกวเสียบอยูมาปดบริเวณปากขวด ขีดเสนบอกระดับนํ้าในหลอดแกว 6. แกสนําความรอนไดดีที่สุด 4.1
2. สวมลูกโปงปดปากขวดรูปชมพูอีกใบหนึ่งที่ไมมีอะไรบรรจุอยูภายในขวด วัดขนาดเสนผานศูนยกลางตามแนวขวางบริเวณ ตัวอย่างที่ 1.6 หากตองการตมนํา้ อุณหภูมิ 20 องศาเซลเซียส มวล 100 กรัม ใหเดือดและระเหยจนหมดพอดี 7. อนุภาคของสารที่เปนตัวกลางพาความรอนจะสั่นอยูกับที่ 4.2
ตรงกลางของลูกโปง จะตองใชความรอนกีก่ โิ ลจูล (ความรอนแฝงจําเพาะของการกลายเปนไอของนํา้ มีคา เทากับ 2,300 8. การแผรังสีความรอนไมอาศัยตัวกลางในการถายโอนความรอน 4.3
3. นําขวดรูปชมพูทั้ง 2 ใบไปแชนํ้ารอน และสังเกตการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น kJ/kg และความรอนจําเพาะของนํา้ มีคา เทากับ 4.2 kJ/kg.K)
4. ขีดเสนบอกระดับนํ้าในหลอดแกว และวัดขนาดเสนผานศูนยกลางของลูกโปงอีกครั้งหนึ่ง
จุกยางที่มี
วิธีทํา 20 ํC
mcΔt
100 ํC
mL
100 ํC
ความเขาใจดวยตัวเอง
HOTS Unit Question
หลอดแกวเสียบอยู ลูกโปง นํ้า นํ้า ไอนํ้า
จากแผนภาพ จะไดวา Q = mcΔt + mL
นํ้ารอน นํ้ารอน
แทนคา Q = (0.1)(4.2)(100 - 20) + (0.1)(2,300) คําชี้แจง : ใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้
= 33.6 + 230 = 263.6 kJ 1 มีนาใชเทอรมอมิเตอรวัดอุณหภูมิของนํ้าในบีกเกอร โดยวางเทอรมอมิเตอรใหดานปลายที่เปนกระเปาะสัมผัส
ดังนั้น จะตองใชความรอน 263.6 กิโลจูล เพื่อทําใหนํ้า 100 กรัม ที่ 20 องศาเซลเซียส เดือดและระเหย กับบีกเกอร ซึ่งอานคาได 10 องศาเซลเซียส คิดเปน 60 องศาฟาเรนไฮต” นักเรียนมีความคิดเห็นอยางไรกับ
ภาพที่ 4.17

(คําถามทาทายความคิดขั้นสูง)
จนหมดพอดี วิธีกาวัดและคาที่วัดได
คําถามทายกิจกรรม
1. เมื่อใหความรอนโดยการนําขวดรูปชมพูทั้ง 2 ใบไปแชนํ้ารอน ระดับนํ้าและขนาดเสนผานศูนยกลางลูกโปงมีการเปลี่ยนแปลง ตัวอย่างที่ 1.7 หากตองการละลายนํา้ แข็งอุณหภูมิ -10 องศาเซลเซียส มวล 100 กรัม ใหกลายเปนนํา้ อุณหภูมิ 2 หากตองการตมนํ้าอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส ปริมาณ 10 กรัม ใหเดือดและระเหยหมดพอดีจะตองใช

Unit Question
หรือไม อยางไร 50 องศาเซลเซียส จะตองใชความรอนกีก่ โิ ลจูล (ความรอนจําเพาะของนํา้ แข็งมีคา เทากับ 2.1 ความร อ นกี่ จู ล (ความร อ นแฝงจํ า เพาะของการกลายเป น ไอของนํ้ า มี ค  า เท า กั บ 2,300 kJ/kg และ
kJ/kg ความรอนแฝงจําเพาะของการหลอมเหลวของนํา้ มีคา เทากับ 333 kJ/kg และความรอน ความรอนจําเพาะของนํ้ามีคาเทากับ 4.2 kJ/kg.K)
2. ความรอนมีผลตอการเปลี่ยนแปลงปริมาตรของของเหลวและแกสอยางไร
3. นักเรียนคิดวาสารในสถานะใดที่สามารถขยายตัวไดดีกวากันระหวางของแข็ง ของเหลว และแกส เพราะเหตุใด

อภิปรายผลกิจกรรม
วิธีทํา
จําเพาะของนํา้ มีคา เทากับ 4.2 kJ/kg.K)
-10 Cํ
นํ้าแข็ง
mcΔt
0 Cํ
นํ้าแข็ง
mL นํ้า
0 ํC
mcΔt นํ้า
50 Cํ คําถามเพือ่ ใหผเู รียนพัฒนาความคิด 3 หญิงคนหนึ่งวางกระปองสเปรยไวภายในรถบริเวณกลางแจง ตอมาพบวา กระปองสเปรยระเบิด นักเรียนคิดวา
เหตุการณนี้เกิดจากสาเหตุใด และถานักเรียนเปนหญิงคนดังกลาวจะมีวิธีปองกันอยางไร
4 ละลายนํ้าแข็ง 5 กรัม ที่ 0 องศาเซลเซียส ในนํ้า 50 กรัม ที่ 20 องศาเซลเซียส จงหาอุณหภูมิผสมของนํ้า

วิเคราะห คิดสรางสรรค คิดอยางมี

จากแผนภาพ จะไดวา Q = mcΔt(นํ้าแข็ง) + mL(นํ้าแข็ง) + mcΔt(นํ้า)

แบบฝกหัดประจําหนวยการเรียนรู
จากกิจกรรม พบวา เมื่อนําขวดรูปชมพูทั้ง 2 ใบไปแชในนํ้ารอน ระดับนํ้าในหลอดแกวของขวดรูปชมพูขวดแรกเพิ่มขึ้น แทนคา Q = (0.1)(2.1)(0 - (-10)) + (0.1)(333) + (0.1)(4.2)(50 - 0) กําหนดใหความรอนแฝงของนํา้ แข็งมีคา เทากับ 80 แคลอรีตอ กรัม และคาความจุความรอนจําเพาะของนํา้ มีคา
ขณะทีข่ วดรูปชมพูอ กี ใบหนึง่ พบวา ขนาดเสนผานศูนยกลางของลูกโปงเพิม่ มากขึน้ ดังนัน้ ความรอนจะทําใหปริมาตรของของเหลว เทากับ 1 แคลอรีตอกรัม • องศาเซลเซียส
= 2.1 + 33.3 + 21 = 56.4 kJ
และแกสเพิ่มมากขึ้น โดยหากเปรียบเทียบปริมาตรที่เพิ่มขึ้นแลว พบวา แกสสามารถขยายตัวไดดีกวาของเหลวที่ไดรับความรอน
ปริมาณเทา ๆ กัน เพราะแกสมีแรงดึงดูดระหวางโมเลกุลนอยกวาของเหลว เมือ่ ไดรบั ความรอนโมเลกุลจึงสัน่ และเคลือ่ นทีไ่ ดมากกวา
ดังนั้น จะตองใชความรอน 56.4 กิโลจูล เพื่อทําใหนํ้า 100 กรัม ที่ -10 องศาเซลเซียส หลอมเหลวและกลาย 5 หากตองการทําภาชนะประกอบอาหาร และตองการทําภาชนะเก็บอาหารเพื่อรักษาความรอนของอาหาร
เปนนํ้าอุณหภูมิ 50 องศาเซลเซีระเหย
ยส
ขณะเดียวกันของเหลวมีแรงดึงดูดระหวางโมเลกุลนอยกวาของแข็ง ของเหลวจึงขยายตัวไดดีกวาของแข็ง ดังนั้น แกสจึงขยายตัว

วิจารณญาณ ควรเลือกใชวัสดุใด เพราะเหตุใด

ระเหย ระเหย

ไดดีที่สุด รองลงมา คือ ของเหลว และของแข็ง ตามลําดับ

HOTS
(คําถามทาทายความคิดขั้นสูง)
วัตถุที่มีมวลเทากัน 2 ชิ้น ชิ้นหนึ่งไดรับความรอนจนหลอมเหลว อีกชิ้นไดรับความรอน แตไมหลอมเหลว
เพือ่ ใชประเมินผลสัมฤทธิท์ างการเรียน 6 หากนักเรียนยืนอยูกลางแจงบนถนนจะเกิดการถายโอนความรอนแบบใดบาง จงอธิบาย

พลังงาน
ความรอน 9 วัตถุทั้ง 2 ชิ้นนี้ไดรับความรอนแตกตางกันหรือไม เพราะเหตุใด
พลังงาน
ความรอน 25

พลังงาน
ความรอน 13
 สารบัญ

วิทยาศาสตร์ ม.1 เล่ม 1

หน่วยการเรียนรูท
้ ี่
5 บรรยากาศ 26-55
ชั้นบรรยากาศ 27
• องคประกอบของบรรยากาศ 27
• การแบงชั้นบรรยากาศ 31
องคประกอบของลม ฟา อากาศ 33
• อุณหภูมิของอากาศ 35
• ความดันอากาศ 40
• ความชื้นอากาศ 43
• ลม 48
หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 หน่วยการเรียนรู้ที่ 2 หน่วยการเรียนรู้ที่ 3 • การเกิดเมฆและฝน 50
สารรอบตัว หนวยของสิ่งมีชีวิต การดํารงชีวิตของพืช

วิทยาศาสตร์ ม.1 เล่ม 2

หน่วยการเรียนรูท
้ ี่
4 พลังงานความรอน 2-25 หน่วยการเรียนรูท
้ ี่
6 บรรยากาศ 2 56-75
อุณหภูมิและการวัด 3 ความแปรปรวนของลม ฟา อากาศ 57
• เครื่องมือวัดอุณหภูมิ 3 • พายุฝนฟาคะนอง 57
• หนวยวัดอุณหภูมิ 5 • พายุหมุนเขตรอน 58
ผลของความรอนตอการเปลี่ยนแปลงของสสาร 6 การพยากรณอากาศ 61
• ผลของความรอนตอการขยายตัวหรือหดตัวของสสาร 6 • เกณฑการรายงานพยากรณอากาศ 61
• ผลของความรอนตอการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิของสสาร 11 • แผนที่อากาศ 65
• ผลของความรอนที่มีตอการเปลี่ยนสถานะของสสาร 12 การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศของโลก 68
สมดุลความรอน 14 • ปรากฏการณเรือนกระจก 68
การถายโอนความรอน 16 • รูโหวโอโซน 70
• การนําความรอน 19 บรรณานุกรม 76
• การพาความรอน 21
• การแผรังสีความรอน 23
 หน่วยการเรียนรู้ที่

4 พลังงานความรอน Prior
Knowledge
เพราะเหตุใด
เมือ่ เราจับสิง่ ตาง ๆ
เราจึงรูส กึ รอนเย็น
1 อุณหภูมิและการวัด
ความรอนเปนพลังงานรูปแบบหนึง่ ซึง่ ไดมาจากแหลงกําเนิดหลายแหลง
เชน ดวงอาทิตย การเผาไหมเชื้อเพลิง พลังงานไฟฟา เปนตน ความรอนมี
แตกตางกัน บทบาทสําคัญตอการดํารงชีวติ ของมนุษย เชน ใชความรอนเพือ่ ชวยใหรา งกาย
อบอุน ใชความรอนในการประกอบอาหาร ใชความรอนในการเกษตรและ
เลี้ยงสัตว เปนตน
การพาความรอน ¤ÇÒÁÌ͹
เป น การถ า ยโอนความร อ นผ า น มีความสําคัญ
ตัวกลางทีเ่ คลือ่ นที่ เชน ไอนํา้ ทีร่ ะเหย
กลายเปนไอ เปนการพาความรอน
ตอการดํารงชีวิต
จากบอนํ้ารอนไปสูอากาศ อยางไร

ภาพที่ 4.1 เครื่องทําความรอน ภาพที่ 4.2 การใชความรอนในการ ภาพที่ 4.3 โรงเรือนกระจกเก็บ

การแผรังสีความรอน สรางความอบอุนในบาน ปรุงอาหาร ความรอนเพื่อการเพาะปลูกพืช
เปนการถายโอนความรอนที่ไมตอง สสารตาง ๆ รอบตัว ลวนมีความรอนสะสมอยู ซึง่ คาระดับความรอนนัน้ เรียกวา อุณหภูมิ โดยการวัดอุณหภูมิ
ผานตัวกลาง เชน แสงแดดที่สองมา ของสสารตาง ๆ ไมสามารถใชความรูส กึ ของแตละบุคคลได ดังนัน้ จึงตองใชเครือ่ งมือวัดทีไ่ ดมาตรฐานและมีหนวยกํากับ
ยังผิวโลกเปนการแผรังสีความรอน
การนําความรอน จากดวงอาทิตย 1.1 เครื่องมือวัดอุณหภูมิ
เปนการถายโอนความรอนผานตัวกลาง
ที่ไมเคลื่อนที่ เชน หินนํา เครื่องมือที่ใชวัดอุณหภูมิ เรียกวา เทอรมอมิเตอร (thermometer)
ความรอนที่ไดรับ ซึ่งมีอยูหลายแบบ ขึ้นอยูกับวัตถุประสงคในการใชงาน ดังนี้
จากบอนํ้ารอน
ไปสูอากาศ 1. เทอรมอมิเตอรแบบกระเปาะ ตัวเครื่องทําดวยหลอดแกว
บริเวณปลายหลอดเปนกระเปาะที่บรรจุของเหลวอยูภายใน ซึ่งของเหลวนั้น
อาจเปนปรอทหรือแอลกอฮอล เมื่อนําไปวัดอุณหภูมิของสารจะเกิดการ
ถายโอนความรอนระหวางสารกับเทอรมอมิเตอร หากสารนั้นมีอุณหภูมิ
ตัวชี้วัด
สูงกวาเทอรมอมิเตอร ความรอนจากสารก็จะถายโอนไปสูเทอรมอมิเตอร
บริเวณกระเปาะที่มีของเหลวบรรจุอยู ซึ่งเมื่อของเหลวไดรับความรอนจะ
ว 2.3 ม.1/1 วิเคราะห แปลความหมายขอมูล และคํานวณปริมาณความรอนที่ทําใหสสารเปลี่ยนอุณหภูมิและเปลี่ยนสถานะ
โดยใชสมการ Q = mc∆t และ Q = mL
ขยายตัวและไหลไปตามหลอดแกวที่มีสเกลบอกระดับอุณหภูมิไว จนกระทั่ง
ว 2.3 ม.1/2 ใชเทอรมอมิเตอรในการวัดอุณหภูมิของสสาร อุณหภูมเิ ทากัน ของเหลวก็จะหยุดการขยายตัว จึงอานคาอุณหภูมขิ องสารนัน้
ว 2.3 ม.1/3 สรางแบบจําลองที่อธิบายการขยายตัว หรือหดตัวของสสารเนื่องจากไดรับหรือสูญเสียความรอน ๆ ได แตหากเทอรมอมิเตอรมคี วามรอนสูงกวาสารทีต่ อ งการวัด ความรอนจาก
ว 2.3 ม.1/4 ตระหนักถึงประโยชนของความรูข องการหดและขยายตัวของสสารเนือ่ งจากความรอน โดยวิเคราะหสถานการณปญ หา เทอรมอมิเตอรจะถายโอนไปยังสาร ทําใหของเหลวบริเวณกระเปาะหดตัว
และเสนอแนะวิธีการนําความรูมาแกปญหาในชีวิตประจําวัน ระดับสเกลที่บอกอุณหภูมิที่มีคาลดตํ่าลง ภาพที่ 4.4 เทอรมอมิเตอรแอลกอฮอล (ซาย)
ว 2.3 ม.1/5 วิเคราะหสถานการณการถายโอนความรอนและคํานวณปริมาณความรอนที่ถายโอนระหวางสสารจนเกิดสมดุล เทอรมอมิเตอรปรอท (ขวา)
ความรอนโดยใชสมการ Qสูญเสีย = Qไดรับ
ว 2.3 ม.1/6 สรางแบบจําลองที่อธิบายการถายโอนความรอนโดยการนําความรอน การพาความรอน การแผรังสีความรอน
ว 2.3 ม.1/7 ออกแบบ เลือกใช และสรางอุปกรณเพื่อแกปญหาในชีวิตประจําวันโดยใชความรูเกี่ยวกับการถายโอนความรอน พลังงาน
3
ความรอน
 ขอแตกตางระหวางเทอรมอมิเตอรปรอทกับเทอรมอมิเตอรแอลกอฮอล คือ เทอรมอมิเตอรแบบ 1.2 หนวยวัดอุณหภูมิ
ปรอทสามารถตรวจวัดอุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลงไดไวกวาเทอรมอมิเตอรแบบแอลกอฮอล แตเทอรมอมิเตอรปรอท หนวยของอุณหภูมิที่วัดไดจากเทอรมอมิเตอรมีอยูหลายหนวย แตละหนวยมีการกําหนดจุดเยือกแข็งและ
ไมสามารถใชวัดคาอุณหภูมิตํ่า ๆ ได เพราะปรอทจะแข็งตัวที่อุณหภูมิ -39 องศาเซลเซียส ขณะที่เทอรมอมิเตอร จุดเดือดของนํ้าแตกตางกัน ดังตาราง
แอลกอฮอลสามารถใชวัดอุณหภูมิในชวงที่ตํ่ากวานั้นได เนื่องจากแอลกอฮอลจะเริ่มแข็งตัวที่อุณหภูมิ -115
องศาเซลเซียส และขอแตกตางอีกอยางหนึง่ คือ แอลกอฮอลทอี่ ยูใ นเทอรมอมิเตอรมกั มีสแี ดงทําใหสามารถมองเห็น ตารางที่ 4.1 จุดเยือกแข็งและจุดเดือดของนํ้าที่กําหนดโดยหนวยวัดอุณหภูมิตาง ๆ
ระดับสเกลไดชัดกวา หนวยวัด สัญลักษณ จุดเยือกแข็ง จุดเดือด
2. เทอรมอมิเตอรแบบดิจทิ ลั ภายในมีไมโครชิปทีท่ าํ หนาทีเ่ ปลีย่ น องศาเซลเซียส ํC 0 100
กระแสไฟฟาเปนตัวเลข มีวธิ ใี ชคอื กดปุม ปดเปด แลวนําเทอรมอมิเตอรสอด องศาฟาเรนไฮต ํF 32 212
ใตลนิ้ ใตรกั แร หรือรูทวารหนัก รอประมาณ 1 นาที จนมีเสียงสัญญาณดังขึน้ เคลวิน K 273 373
นําเทอรมอมิเตอรออกแลวอานคาอุณหภูมิที่เปนตัวเลข ซึ่งเทอรมอมิเตอร ภาพที่ 4.5 เทอรมอมิเตอรแบบดิจิทัล องศาโรเมอร ํR 0 80
ชนิดนี้ปลอดภัยตอการใชมากกวาเทอรมอมิเตอรแบบกระเปาะ และสามารถอานคาไดงายกวา แตมีราคาที่แพงกวา
เทอรมอมิเตอรที่ใชทั่วไปในหองปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร คือ เทอรมอมิเตอรแบบกระเปาะ ซึ่งมีวิธีการ หากตองการเปรียบเทียบคาอุณหภูมิระหวางหนวยวัดอุณหภูมิตาง ๆ จะตองมีการเปลี่ยนหนวยวัดใหเปน
ใชงาน ดังนี้ หนวยเดียวกัน โดยเปนไปตามสมการความสัมพันธระหวางหนวย ดังนี้
Science in Real Life
1. จุมเทอรมอมิเตอรดานที่มีกระเปาะลงในสารที่ตองการวัด โดย ขั้นตอนการใชเทอรมอมิเตอร คาอุณหภูมิของสาร - จุดหลอมเหลว = X - M.P
ไมใหเทอรมอมิเตอรสัมผัสกับภาชนะที่บรรจุสาร และใหเทอรมอมิเตอรอยู วัดไข จุดเดือด - จุดหลอมเหลว B.P - M.P
ในลักษณะตั้งตรงในแนวดิ่ง 1. สลัดปรอทใหเทอรมอมิเตอรลงไป = Cํ 100- 0 = K - 273 = ํF - 32 = ํR - 0
100 180 80
2. อานคาอุณหภูมเิ มือ่ ระดับของเหลวในเทอรมอมิเตอรหยุดนิง่ โดย ในกระเปาะ โดยจับปรอทเหมือนจับ
ใหสายตาอยูระดับเดียวกับระดับของของเหลวในเทอรมอมิเตอร ปากกาและสะบัดมือดวยการหมุน = Cํ 5 = K -5273 = ํF -9 32 = ํR4
แขน 3 - 4 ครั้ง
ระดับสายตา
สูงเกินไป ตัวอย่างที่ 1.1 ถาวัดอุณหภูมิได 25 องศาเซลเซียส อุณหภูมินี้จะมีคาเทาใดในหนวยองศาฟาเรนไฮต

ระดับสายตา วิธีทํา จากสมการ ํC5 = Fํ -9 32

เหมาะสม
แทนคา 255 = Fํ -9 32
ระดับสายตา ภาพที่ 4.8 เทอรมอมิเตอรวัดไข
ํ F = 77 องศาฟาเรนไฮต
ตํ่าเกินไป 2. สอดเทอรมอมิเตอรเขาไปในสวนใด
ดังนั้น อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส มีคาเทากับ 77 องศาฟาเรนไฮต
ภาพที่ 4.6 วิธีการถือเทอรมอมิเตอรเพื่อ ภาพที่ 4.7 วิธีการอานคาอุณหภูมิจาก สวนหนึ่งของรางกาย เชน ใตลิ้น
วัดอุณหภูมิ เทอรมอมิเตอร ใตรักแร หรือรูทวารหนัก ประมาณ
ขอปฏิบัติและขอควรระวังขณะใชเทอรมอมิเตอรมี ดังนี้ 3 - 4 นาที
3. จับปลายดานบนใหเทอรมอมิเตอร Science
1. ระวังไมใหเทอรมอมิเตอรไดรับแรงกระแทก
อยูแ นวนอน อานคาบริเวณขีดสิน้ สุด Focus จุดเดือด จุดหลอมเหลว และจุดเยือกแข็ง
2. ไมวัดอุณหภูมิที่แตกตางกันมาก ๆ ในทันที เชน นําไปวัดสาร ของปรอท จุดเดือด (boiling point, B.P.) คือ คาอุณหภูมิของของเหลวขณะที่ของเหลวเริ่มเปลี่ยนสถานะกลายเปนแกส
ที่มีอุณหภูมิสูงมาก แลวนําไปวัดสารที่มีอุณหภูมิตํ่าทันที เพราะอาจทําให 4. ลางทําความสะอาดเทอรมอมิเตอร จุดหลอมเหลว (melting point, M.P.) คือ คาอุณหภูมิของของแข็งขณะที่ของแข็งเริ่มเปลี่ยนสถานะกลายเปนของเหลว
เทอรมอมิเตอรแตกหักได โดยใชแอลกอฮอลฆา เชือ้ โรค แลวเก็บ จุดเยือกแข็ง (freezing point, F.P.) คือ คาอุณหภูมิของของเหลวขณะเริ่มกลายเปนของแข็ง ซึ่งมีคาเทากับจุดหลอมเหลว
3. เมื่อใชเทอรมอมิเตอรเสร็จแลว ลางและเช็ดใหแหง แลวเก็บในที่ ไวในที่ปลอดภัย
ปลอดภัย

4 พลังงาน
ความรอน 5
 Prior
Knowledge
2 ผลของความรอนตอการเปลีย่ นแปลงของสสาร
เมือ่ พลังงานความรอนถายเทจากสสารหนึง่ ไปยังอีกสสารหนึง่ สสารจะ
เมือ่ สสารไดรบั
ความรอน จะเกิดการ ไดรบั หรือสูญเสียความรอน ซึง่ อาจสงผลใหสสารเปลีย่ นอุณหภูมิ เปลีย่ นสถานะ
เปลีย่ นแปลงอยางไร หรือเปลี่ยนรูปรางไป
2.1 ผลของความรอนตอการขยายตัวหรือหดตัวของสสาร
ความรอนมีผลตอการขยายตัวหรือหดตัวของสสาร ตัวอยางเชน
บอลลูนสามารถลอยอยูในอากาศไดเนื่องจากความหนาแนนอากาศภายใน
บอลลูนนั้นนอยกวาความหนาแนนอากาศภายนอก ทําใหอากาศภายใน
บอลลูนเบากวาและลอยสูงขึ้น โดยการที่ความหนาแนนของอากาศภายใน
บอลลูนลดนอยลงไดนั้น เกิดจากอากาศไดรับความรอนแลวมีการขยายตัว
ของอนุภาคอากาศ ระยะหางระหวางอนุภาคอากาศจึงเพิ่มมากขึ้น
หากอากาศอยูใ นระบบปด เชน อากาศทีอ่ ยูภ ายในขวดทีห่ มุ ปากขวด
ดวยลูกโปง เมือ่ ไดรบั ความรอน อากาศจะขยายตัว อนุภาคจะสัน่ และเคลือ่ นที่
เร็วขึ้น และอนุภาคจะอยูหางกันมากขึ้น ทําใหอากาศมีปริมาตรเพิ่มมากขึ้น
ความดันภายในเพิม่ มากขึน้ และความหนาแนนอากาศลดลง แตหากอากาศ
สูญเสียความรอนจะทําใหอากาศมีปริมาตรลดลง
ภาพที่ 4.9 เมื่ออากาศภายในบอลลูนไดรับ
ความรอน จะทําใหอนุภาคอากาศขยายตัว
การขยายตัวของวัตถุเนื่องจากความรอน สามารถแบงไดเปน 3 ลักษณะ ดังนี้
1. การขยายตัวเชิงเสน คือ การขยายตัวของวัตถุตามแนวยาว
มากกวาตามแนวกวาง วัตถุที่มีการขยายตัวเชิงเสนสวนใหญมักมีลักษณะ
เปนเสนหรือแทงยาว เชน การขยายตัวของเสนลวด ซึง่ ในความเปนจริงแลว
มีการขยายตัวทุกทิศทาง แตมีการขยายตัวตามแนวยาวชัดเจนมากกวา
2. การขยายตัวเชิงพืน้ ที่ คือ การขยายตัวของวัตถุทงั้ ในแนวกวาง
และแนวยาว เชน การขยายตัวของฝาขวด การขยายตัวของหวงวงกลมที่ใช
รัดทอนํ้า การขยายของวัตถุที่มีลักษณะเปนแผน เปนตน
3. การขยายตัวเชิงปริมาตร คือ การขยายตัวของวัตถุในทุกทิศทาง ภาพที่ 4.12 เมื่อเหล็กไดรับความรอน
วัตถุที่มีการขยายตัวเชิงปริมาตร ไดแก ของแข็งที่มีรูปทรง 3 มิติ เชน จะขยายตัวและออนตัว ทําใหขึ้นรูปไดงาย
ทรงกลม ทรงกระบอก ของเหลว และแกส
ตั ว อย า งการนํ า ความรู  เ กี่ ย วกั บ การขยายตั ว ของวั ต ถุ เ นื่ อ งจาก
ความรอนไปใชประโยชนในชีวิตประจําวัน เชน
1. การวางรางรถไฟจะตองมีการเวนชองวางระหวางทอนรางรถไฟ
เพื่อใหมีพื้นที่สําหรับการขยายตัวของทอนรางรถไฟเมื่อไดรับความรอนใน
ชวงกลางวัน หากไมเวนชองวางไวอาจทําใหทอนรางรถไฟเกิดการดันกัน
ทําใหรางโคงงอได
2. การเวนชองวางบริเวณรอยตอของสะพาน เพื่อใหมีพื้นที่พอ ภาพที่ 4.13 การเว น ช อ งว า งระหว า ง
สําหรับการขยายตัวของสะพานเมื่อไดรับความรอน ทอนรางรถไฟ
3. การขึงสายไฟจะตองมีการขึงสายไฟใหหยอนพอประมาณ เนื่องจากในชวงฤดูหนาว อากาศจะเย็น
สายไฟจะหดตัวเนื่องจากสูญเสียความรอนใหแกสิ่งแวดลอม สายไฟจึงตึงมากขึ้น หากขึงสายไฟตึงไวตั้งแตแรก
เมื่อสายไฟหดตัวอาจทําใหตึงจนขาดได

ใหความรอน

ภาพที่ 4.10 การขยายตัวของแกสภายในขวดที่หุมปากขวดดวยลูกโปงเมื่อไดรับความรอน

เมือ่ พิจารณาของเหลว เชน แอลกอฮอลในเทอรมอมิเตอร เมือ่ ไดรบั
ความรอน อนุภาคของแอลกอฮอลจะแยกออกหางจากกันมากขึน้ อนุภาคสัน่
และเคลื่อนที่เร็วขึ้นเชนเดียวกับอนุภาคแกส ทําใหปริมาตรของแอลกอฮอล
เพิ่มมากขึ้น แตปริมาตรของของเหลวสามารถเพิ่มขึ้นไดนอยกวาแกส แอลกอฮอลไดรับ
เมื่อพิจารณาของแข็ง หากไดรับความรอนจะเกิดการขยายตัว ความรอนแลว
ขยายตัว
แตจะขยายตัวไดนอ ยกวาของเหลวและแกส ดังนัน้ สสารทีไ่ ดรบั ความรอนแลว ภาพที่ 4.11 การขยายตัวของแอลกอฮอล
สามารถขยายตัวไดดีจึง ไดแก แกส ของเหลว และของแข็ง ตามลําดับ ในเทอรมอมิเตอร
ภาพที่ 4.14 การขึงสายไฟใหหยอนพอประมาณ

6 ผลของความรอนตอการขยายตัวหรือหดตัวของสาร พลังงาน
ความรอน 7
 4. การสรางตัวควบคุมอุณหภูมิในเครื่องใชไฟฟาตาง ๆ เชน เตารีด กิจกรรม
เมื่ออุณหภูมิลดลง
ไฟฟา หมอหุง ขาวไฟฟา โดยตัวควบคุมอุณหภูมจิ ะประกอบดวยโลหะ 2 ชนิด แผนโลหะจะสัมผัส การขยายตัวของสาร
ขั้วตอ กระแสไฟฟา
คือ เหล็กและทองเหลือง ไหลครบวงจร
หลักการทํางานของตัวควบคุมอุณหภูมิ คือ เมื่อมีกระแสไฟฟา ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร
วัสดุอปุ กรณ
ไหลผานแผนนําความรอน เตารีดจะมีความรอนเพิม่ ขึน้ ซึง่ ความรอนจะทําให - การสังเกต
- การวัด
แผนโลหะทัง้ 2 ชนิด ทีเ่ ปนตัวควบคุมอุณหภูมเิ กิดการขยายตัว โดยขยายตัว 1. ลูกโปง - การลงขอสรุป
ไมเทากัน แผนโลหะทั้งสองที่ประกบกันจึงเกิดการโคงงอ ทําใหแผนโลหะ 2. นํ้ากลั่น - การทดลอง
3. ขวดรูปชมพู จิตวิทยาศาสตร
ไมสมั ผัสกับขัว้ ตอ กระแสไฟฟาจึงไมสามารถไหลผานได อุณหภูมขิ องเตารีด 4. จุกยางที่มีหลอดแกว - ความอดทน
จึงไมสงู ขึน้ อีก และเมือ่ อุณหภูมขิ องเตารีดเย็นลง แผนโลหะทัง้ สองจะหดตัว - ความมีเหตุผล
- ความรับผิดชอบ
เมื่ออุณหภูมิสูงมาก
ทําใหสัมผัสกับขั้วตอ กระแสไฟฟาจึงสามารถไหลเขาสูวงจรอีกครั้ง แผนโลหะจะถางจาก วิธปี ฏิบตั ิ - ความรอบคอบ
5. หวงที่ใชรัดสิ่งของ ตองใชหวงที่มีขนาดพอดีกับสิ่งที่ตองการรัด ขั้วตอ กระแสไฟฟา
1. ใสนํ้ากลั่นลงในขวดรูปชมพู จากนั้นนําจุกยางที่มีหลอดแกวเสียบอยูมาปดบริเวณปากขวด ขีดเสนบอกระดับนํ้าในหลอดแกว
ไหลไมครบวงจร
โดยการใชงานทําไดโดยการนําหวงไปลนไฟใหเกิดการขยายตัวแลวสวมหวง ทองเหลือง 2. สวมลูกโปงปดปากขวดรูปชมพูอีกใบหนึ่งที่ไมมีอะไรบรรจุอยูภายในขวด วัดขนาดเสนผานศูนยกลางตามแนวขวางบริเวณ
ลงบนสิ่งของ ซึ่งเมื่อหวงเย็นลงจะหดตัวและรัดไดอยางแนนหนา ตรงกลางของลูกโปง
เหล็ก
6. ถังเก็บนํ้าสํารองในรถยนต เปนถังที่มีทอเชื่อมตอกับหมอนํ้า 3. นําขวดรูปชมพูทั้ง 2 ใบไปแชนํ้ารอน และสังเกตการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น
รถยนต เมื่อเครื่องยนตทํางาน นํ้าในหมอนํ้าจะไดรับความรอนและขยายตัว 4. ขีดเสนบอกระดับนํ้าในหลอดแกว และวัดขนาดเสนผานศูนยกลางของลูกโปงอีกครั้งหนึ่ง
จุกยางที่มี
จนลนออกมาจากหมอนํ้า สวนที่ลนออกมาจะไหลไปสูถังเก็บนํ้าสํารอง เมื่อ หลอดแกวเสียบอยู ลูกโปง
เครื่องยนตหยุดทํางาน นํ้าจากถังเก็บนํ้าสํารองจะไหลกลับไปสูหมอนํ้าหลัก ภาพที่ 4.15 การทํางานของตัว
อีกครั้ง ควบคุมอุณหภูมิในเตารีดไฟฟา
นํ้ารอน นํ้ารอน
ฝาหมอนํ้า

ทอนํ้าลน ภาพที่ 4.17

คําถามทายกิจกรรม
หมอนํ้า
1. เมื่อใหความรอนโดยการนําขวดรูปชมพูทั้ง 2 ใบไปแชนํ้ารอน ระดับนํ้าและขนาดเสนผานศูนยกลางลูกโปงมีการเปลี่ยนแปลง
ถังเก็บนํ้าสํารอง หรือไม อยางไร
2. ความรอนมีผลตอการเปลี่ยนแปลงปริมาตรของของเหลวและแกสอยางไร
3. นักเรียนคิดวาสารในสถานะใดที่สามารถขยายตัวไดดีกวากันระหวางของแข็ง ของเหลว และแกส เพราะเหตุใด
ทอนํ้าลน

ภาพที่ 4.16 ถังเก็บนํ้าสํารองในรถยนต อภิปรายผลกิจกรรม

Science
Focus สวนประกอบในเครื่องใชไฟฟาที่ใหพลังงานความรอน
1. ขดลวดความรอน มักทําจากโลหะผสมนิกเกิลกับโครเมียม ซึ่งมีจุดหลอมเหลวสูงมากจึงทนความรอนไดสูง
2. ตัวควบคุมอุณหภูมิ ประกอบดวยโลหะ 2 แผนประกบกัน เมื่อไดรับความรอนจะขยายตัวไดไมเทากัน เชน เหล็กกับ
ทองเหลือง แผนโลหะที่ขยายตัวไดนอย (เหล็ก) จะอยูดานลาง สวนแผนโลหะที่ขยายตัวไดมาก (ทองเหลือง) จะอยู
ดานบน เปนตน
3. แผนไมกาหรือแผนใยหิน เปนฉนวนไฟฟา ชวยปองกันไมใหขดลวดละลาย และปองกันไมใหไฟรั่ว
จากกิจกรรม พบวา เมื่อนําขวดรูปชมพูทั้ง 2 ใบไปแชในนํ้ารอน ระดับนํ้าในหลอดแกวของขวดรูปชมพูขวดแรกเพิ่มขึ้น
ขณะทีข่ วดรูปชมพูอ กี ใบหนึง่ พบวา ขนาดเสนผานศูนยกลางของลูกโปงเพิม่ มากขึน้ ดังนัน้ ความรอนจะทําใหปริมาตรของของเหลว
และแกสเพิ่มมากขึ้น โดยหากเปรียบเทียบปริมาตรที่เพิ่มขึ้นแลว พบวา แกสสามารถขยายตัวไดดีกวาของเหลวที่ไดรับความรอน
ปริมาณเทา ๆ กัน เพราะแกสมีแรงดึงดูดระหวางโมเลกุลนอยกวาของเหลว เมือ่ ไดรบั ความรอนโมเลกุลจึงสัน่ และเคลือ่ นทีไ่ ดมากกวา
ขณะเดียวกันของเหลวมีแรงดึงดูดระหวางโมเลกุลนอยกวาของแข็ง ของเหลวจึงขยายตัวไดดีกวาของแข็ง ดังนั้น แกสจึงขยายตัว
ไดดีที่สุด รองลงมา คือ ของเหลว และของแข็ง ตามลําดับ

8 พลังงาน
ความรอน 9
 กิจกรรม 2.2 ผลของความรอนตอการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิของสสาร
การสรางแบบจําลองการขยายตัวหรือหดตัวของสสารเมื่อไดรับหรือสูญเสียความรอน นอกจากความรอนจะทําใหสสารเกิดการขยายตัวแลว ความรอนยังสามารถทําใหสสารเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ
โดยปริมาณความรอนที่ทําใหสสารเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิไปนั้นจะขึ้นอยูกับมวล ความรอนจําเพาะ และอุณหภูมิที่
วัสดุอปุ กรณ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร เปลี่ยนแปลงไป ซึ่งสามารถคํานวณหาปริมาณความรอนดังกลาวได ดังสมการ
- การสังเกต
1. กาว - การลงความเห็นจากขอมูล Q คือ ปริมาณความรอนที่ทําใหสสารเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ มีหนวยเปน จูล (J)
- การจัดกระทําและสื่อความหมาย
m คือ มวลของสาร มีหนวยเปน กิโลกรัม (kg)
2.
3.
ลูกปด
เสนดาย
ขอมูล
จิตวิทยาศาสตร
Q = mcΔt c คือ ความรอนจําเพาะของสาร มีหนวยเปน จูลตอกิโลกรัม • เคลวิน (J/kg • K)
4. กรรไกร - ความอดทน ∆t คือ อุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลงไป มีหนวยเปน เคลวิน (K)
- ความมีเหตุผล
5. กลองกระดาษแข็ง - ความรับผิดชอบ
6. กระดาษฟลิปชารต - ความรอบคอบ ตัวอย่างที่ 1.2 จงหาปริมาณความรอนที่ทําใหนํ้ามวล 100 กรัม ที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส มีอุณหภูมิสูง
ขึ้นเปน 35 องศาเซลเซียส (ความรอนจําเพาะของนํ้ามีคาเทากับ 4,186 J/kg • K)
วิธปี ฏิบตั ิ
1. ใหนักเรียนแบงกลุมแลวศึกษาเนื้อหาเรื่อง ผลของความรอนตอการขยายตัวหรือหดตัวของสาร วิธีทํา นํ้ามวล 100 g = 0.1 kg
2. สรางแบบจําลองเกี่ยวกับการขยายตัวหรือหดตัวของสารเมื่อไดรบั หรือสูญเสียความรอน โดยใชวสั ดุอปุ กรณทคี่ รูใหในการสราง จากสมการ Q = mcΔt
แบบจําลอง และกําหนดใหลูกปดแทนอนุภาคของสสาร โดยแบบจําลองแสดงถึงลักษณะการขยายตัวของสสาร เนื่องจาก แทนคา Q = 0.1 × 4,186 × (35 - 25)
ความรอน 3 ลักษณะ และแสดงถึงการเปรียบเทียบการขยายตัวของของแข็ง ของเหลว และแกส เมื่อไดรับความรอน Q = 4,186 J
3. นําเสนอแบบจําลองหนาชั้นเรียน ดังนั้น จะตองใชความรอน 4,186 จูล เพื่อทําใหนํ้ามวล 100 กรัม มีอุณหภูมิเพิ่มขึ้นจาก 25 องศาเซลเซียส
4. ประเมินแบบจําลองและการนําเสนอแบบจําลองของกลุมอื่น ๆ ไปเปน 35 องศาเซลเซียส

คําถามทายกิจกรรม ตัวอย่างที่ 1.3 ใหความรอน 8,372 จูล แกนํ้าที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส ทําใหนํ้ามีอุณหภูมิสูงขึ้นเปน

1. เมื่อสสารไดรับหรือสูญเสียความรอน สสารจะมีการเปลี่ยนแปลงรูปรางอยางไร 75 องศาเซลเซียส นํา้ ทีไ่ ดรบั ความรอนนีม้ มี วลกีก่ โิ ลกรัม (ความจุความรอนจําเพาะของนํา้ มีคา
2. ลักษณะการขยายตัวของวัตถุเมื่อไดรับความรอนแบงออกเปนกี่ลักษณะ อะไรบาง เทากับ 4,186 J/kg • K)
3. ประเมินแบบจําลองของกลุมอื่นวาแสดงถึงเนื้อหาที่ถูกตองและครบถวนหรือไม อยางไร
วิธีทํา จากสมการ Q = mcΔt
แทนคา 8,372 = m x 4,186 x (75 - 25)
m = 0.04 kg
อภิปรายผลกิจกรรม ดังนั้น นํ้าที่ไดรับความรอนนี้ มีมวล 0.04 กิโลกรัม
จากกิจกรรม เมื่อสสารสูญเสียความรอน สสารจะหดตัว เนื่องจากอนุภาคของสสารจะสั่นนอยลงหรือเคลื่อนที่ชาลง และเมื่อ หมายเหตุ สามารถนําผลตางอุณหภูมใิ นหนวยองศาเซลเซียสมาคํานวณไดเลย เนือ่ งจากหนึง่ หนวยขององศาเซลเซียสและเคลวิน
สสารไดรบั ความรอน สสารจะเกิดการขยายตัว เนือ่ งจากอนุภาคของสสารจะสัน่ มากขึน้ หรือเคลือ่ นทีเ่ ร็วขึน้ ซึง่ การขยายตัวของวัตถุ มีขนาดสเกลเทากัน เชน อุณหภูมิ 25 ํC คือ 25 + 273 = 298 K อุณหภูมิ 35 ํC คือ 35 + 273 = 308 K ผลตาง
เนื่องจากความรอนมี 3 ลักษณะ ไดแก การขยายตัวเชิงเสน การขยายตัวเชิงพื้นที่ และการขยายตัวเชิงปริมาตร ซึ่งการขยายตัว คือ 308 - 298 = 10 K ซึ่งมีคาเทากับ 35 - 25 = 10 Cํ ดังนั้น จึงไมจําเปนตองเปลี่ยนหนวย
เชิงเสนจะเกิดกับวัตถุที่มีลัษณะเปนเสนหรือแทงยาว การขยายตัวเชิงพื้นที่จะเกิดกับวัตถุที่มีลักษณะเปนแผน และการขยายตัว
เชิงปริมาตรจะเกิดกับของแข็งรูปทรง 3 มิติ ของเหลว และแกส โดยเมือ่ ใหความรอนทีเ่ ทากันแกสสาร แกสจะขยายตัวไดมากทีส่ ดุ ในการคํานวณความรอน นอกจากหนวยจูลแลว ยังมีหนวยแคลอรี (cal) ที่นํามาใชในการคํานวณ โดยที่
รองลงมา คือ ของเหลว และของแข็ง ตามลําดับ 3,330 J = 795.9 cal เปนตน
1 แคลอรี เทากับ 4.184 จูล ตัวอยางเชน ความรอน 3,330 J คิดเปน 4.184 J/cal

10 พลังงาน
ความรอน 11
 2.3 ผลของความรอนที่มีตอการเปลี่ยนสถานะของสสาร ในการคํานวณปริมาณความรอน อาจมีการประยุกตใชทั้งสมการ Q = mcΔt และ Q = mL ดังตัวอยางตอไปนี้
ความรอนมีผลตอการเปลี่ยนสถานะของสสาร โดยหากสสารไดรับ ของแข็ง ระ
เหิด ตัวอย่างที่ 1.5 เมือ่ ตองการใหนาํ้ มวล 20 กรัม ทีอ่ ณ
ุ หภูมิ 100 องศาเซลเซียส ระเหยจนหมดพอดี จะตองใช
ความรอนจะทําใหอนุภาคของสสารอยูห า งกันมากขึน้ สสารจึงเกิดการเปลีย่ น แข ง
็ ต ัว
ว ก
ม เ ห ล ระเห ลับ ความรอนเทาใด (ความรอนแฝงจําเพาะของการกลายเปนไอของนํา้ มีคา เทากับ 2,300 kJ/kg)
สถานะ โดยเกิดการหลอมเหลว การระเหย และการระเหิด แตหากสสารสูญเสีย หลอ ระเหย
ดิ
ความรอนจะทําใหอนุภาคของสสารอยูช ดิ กันมากขึน้ สสารจึงเกิดการเปลีย่ น ของเหลว
ควบแนน
แกส วิธีทํา นํ้าแข็งมวล 20 g = 0.02 kg
สถานะ โดยเกิดการควบแนน การแข็งตัว และการระเหิดกลับ ภาพที่ 4.18 การเปลี่ยนสถานะของสาร จากสมการ Q = mL
แทนคา Q = 0.02 × 2,300 = 46 kJ
ปริมาณความรอนทีท่ าํ ใหสสารเปลีย่ นสถานะ จะขึน้ อยูก บั มวลและความรอนแฝงจําเพาะของสารนัน้ โดยขณะที่
ดังนั้น จะตองใชความรอน 46 กิโลจูล เพือ่ ทําใหนาํ้ มวล 20 กรัม ทีอ่ ณ
ุ หภูมิ 100 องศาเซลเซียส ระเหยหมดพอดี
สสารเปลี่ยนสถานะ อุณหภูมิจะไมเปลี่ยนแปลง ซึ่งสามารถคํานวณหาปริมาณความรอนดังกลาวได ดังสมการ

Q คือ ปริมาณความรอนที่ทําใหสสารเปลี่ยนสถานะ มีหนวยเปน จูล (J) ตัวอย่างที่ 1.6 หากตองการตมนํา้ อุณหภูมิ 20 องศาเซลเซียส มวล 100 กรัม ใหเดือดและระเหยจนหมดพอดี
m คือ มวลของสาร มีหนวยเปน กิโลกรัม (kg) จะตองใชความรอนกีก่ โิ ลจูล (ความรอนแฝงจําเพาะของการกลายเปนไอของนํา้ มีคา เทากับ 2,300
Q = mL L คือ ความรอนแฝงจําเพาะ คือ ความรอนที่ทําใหสสารมวล 1 หนวย เปลี่ยนสถานะ kJ/kg และความรอนจําเพาะของนํา้ มีคา เทากับ 4.2 kJ/kg.K)
ไปจนหมด โดยอุณหภูมไิ มเปลีย่ นแปลง ซึง่ มีคา คงทีแ่ ละแตกตางกันในสารแตละ วิธีทํา 20 ํC 100 ํC 100 ํC
ชนิด มีหนวยเปน จูลตอกิโลกรัม (J/kg) นํ้า
mcΔt นํ้า
mL ไอนํ้า
จากแผนภาพ จะไดวา Q = mcΔt + mL
ตัวอย่างที่ 1.4 เมือ่ ตองการใหนาํ้ แข็งมวล 10 กรัม ทีอ่ ณุ หภูมิ 0 องศาเซลเซียส หลอมเหลวกลายเปนของเหลว แทนคา Q = (0.1)(4.2)(100 - 20) + (0.1)(2,300)
หมดพอดี จะตองใชความรอนเทาใด (ความรอนแฝงจําเพาะของการหลอมเหลวของนํ้ามีคา = 33.6 + 230 = 263.6 kJ
เทากับ 333 × 103 J/kg) ดังนั้น จะตองใชความรอน 263.6 กิโลจูล เพื่อทําใหนํ้า 100 กรัม ที่ 20 องศาเซลเซียส เดือดและระเหย
จนหมดพอดี
วิธีทํา นํ้าแข็งมวล 10 g = 0.01 kg
จากสมการ Q = mL ตัวอย่างที่ 1.7 หากตองการละลายนํา้ แข็งอุณหภูมิ -10 องศาเซลเซียส มวล 100 กรัม ใหกลายเปนนํา้ อุณหภูมิ
แทนคา Q = 0.01 × 333 × 103 50 องศาเซลเซียส จะตองใชความรอนกีก่ โิ ลจูล (ความรอนจําเพาะของนํา้ แข็งมีคา เทากับ 2.1
Q = 3.33 × 103 kJ/kg ความรอนแฝงจําเพาะของการหลอมเหลวของนํา้ มีคา เทากับ 333 kJ/kg และความรอน
Q = 3,330 J จําเพาะของนํา้ มีคา เทากับ 4.2 kJ/kg.K)
ดังนั้น จะตองใชความรอน 3,330 จูล เพื่อทําใหนํ้าแข็งมวล 10 กรัม หลอมเหลวหมดพอดี วิธีทํา -10 Cํ 0 Cํ 0 Cํ 50 Cํ
นํ้าแข็ง
mcΔt นํ้าแข็ง
mL นํ้า
mcΔt นํ้า

จากแผนภาพ จะไดวา Q = mcΔt(นํ้าแข็ง) + mL(นํ้าแข็ง) + mcΔt(นํ้า)

แทนคา Q = (0.1)(2.1)(0 - (-10)) + (0.1)(333) + (0.1)(4.2)(50 - 0)
Science = 2.1 + 33.3 + 21 = 56.4 kJ
Focus ความจุความรอนและความรอนจําเพาะ ดังนั้น จะตองใชความรอน 56.4 กิโลจูล เพื่อทําใหนํ้า 100 กรัม ที่ -10 องศาเซลเซียส หลอมเหลวและกลาย
ความจุความรอน (heat capacity, C) คือ พลังงานความรอนที่ทําใหสารมีอุณหภูมิเพิ่มขึ้นหรือลดลง 1 หนวย โดยสถานะ เปนนํ้าอุณหภูมิ 50 องศาเซลเซีระเหย
ยส ระเหย ระเหย
ของสารไมเปลี่ยนแปลง มีหนวยเปน จูลตอเคลวิน (J/K)
ความรอนจําเพาะ (specific heat, c) คือ พลังงานความรอนที่ทําใหสารมวลหนึ่งหนวยมีอุณหภูมิเปลี่ยนไป 1 หนวย ซึ่งมีคา HOTS
คงที่ และแตกตางกันในสารแตละชนิด มีหนวยเปน จูลตอกิโลกรัม∙เคลวิน (J/kg∙K) หรือแคลอรีตอกรัม∙องศาเซลเซียส (cal/g∙oC) (คําถามทาทายความคิดขั้นสูง)
วัตถุที่มีมวลเทากัน 2 ชิ้น ชิ้นหนึ่งไดรับความรอนจนหลอมเหลว อีกชิ้นไดรับความรอน แตไมหลอมเหลว
วัตถุทั้ง 2 ชิ้นนี้ไดรับความรอนแตกตางกันหรือไม เพราะเหตุใด
12 พลังงาน
ความรอน 13
 Prior
Knowledge
3 สมดุลความรอน ตัวอย่างที่ 1.9 ละลายนํา้ แข็ง 10 กรัม ที่ 0 องศาเซลเซียส ในนํา้ ทีอ่ ณุ หภูมิ 50 องศาเซลเซียส อุณหภูมผิ สมของ
วัตถุสองสิง่ ทีม่ ี เมื่อเราเตรียมรับประทานอาหารที่รอน เรามักจะปลอยใหอาหารเย็น นํา้ เทากับ 30 องศาเซลเซียส จงหาวานํา้ ทีอ่ ณ
ุ หภูมิ 50 องศาเซลเซียสมีมวลเทาใด (กําหนดให
ความรอนแตกตางกัน ลงกอน ซึง่ การทีอ่ าหารเย็นลงนัน้ เนือ่ งจากมีการถายโอนความรอนจากอาหาร ความรอนแฝงจําเพาะของนํา้ แข็งเทากับ 80 แคลอรี/กรัม และความรอนจําเพาะของนํา้ เทากับ
เมือ่ สัมผัสกันจะมี ไปสูอากาศซึ่งเปนสิ่งแวดลอม หากปลอยอาหารไวสักพักหนึ่ง อุณหภูมิของ 1 แคลอรี/กรัม • องศาเซลเซียส)
การเปลีย่ นแปลง
ความรอนอยางไร อาหารจะเริ่มคงที่และเทากับอุณหภูมิของอากาศ โดยความรอนที่ลดลงของ วิธีทํา Qไดรับ Qสูญเสีย
สสารที่มีอุณหภูมิสูงกวาจะเทากับความรอนที่เพิ่มขึ้นของสสารที่มีอุณหภูมิ 0 Cํ 0 Cํ 30 Cํ 50 Cํ
mL นํ้า mcΔt mcΔt
ตํ่ากวา เรียกสภาพที่สสารทั้งสองมีอุณหภูมิเทากันหลังจากการถายโอนพลังงานความรอนนี้วา นํ้าแข็ง จุดสุดทาย นํ้า
สมดุลความรอน จากสูตร Qไดรับ = Qสูญเสีย
พลังงานความรอนที่ถายโอนระหวางสองบริเวณจนมีอุณหภูมิเทากันเปนไปตามกฎการอนุรักษพลังงาน mL(นํ้าแข็ง) + mcΔt(นํ้า) = mcΔt(นํ้า)
ซึง่ กลาววา “พลังงานไมสามารถสรางขึน้ มาใหมและไมสามารถสูญหายไปได แตสามารถเปลีย่ นรูปพลังงานจากรูปหนึง่ แทนคา (10)(80) + (10)(1)(30 - 0) = (m)(1)(50 - 30)
ไปเปนอีกรูปหนึ่งได” ซึ่งความรอนที่สสารสูญเสียไปจะเทากับกับความรอนที่อีกสสารหนึ่งไดรับ ดังสมการ m = 55 กรัม
ดังนั้น นํ้าที่อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส มีมวล 55 กรัม
Qสูญเสีย หมายถึง พลังงานความรอนที่สสารหนึ่งสูญเสียใหอีกสสารหนึ่ง
Qสูญเสีย = Qไดรับ Qไดรับ หมายถึง พลังงานความรอนที่สสารหนึ่งไดรับมาจากสสารที่สูญเสียความรอน

ตัวอย่างที่ 1.10 ละลายนํ้าแข็ง 10 กรัม ที่อุณหภูมิ -10 องศาเซลเซียส ในนํ้า 90 กรัม ที่อุณหภูมิ 40
องศาเซลเซียส อุณหภูมผิ สมเทากับเทาใด (กําหนดให ความรอนจําเพาะของนํา้ แข็งเทากับ
ตัวอย่างที่ 1.8 ละลายนํา้ แข็ง 10 กรัม ที่ 0 องศาเซลเซียส ในนํา้ 100 กรัม ที่ 25 องศาเซลเซียส จงหาอุณหภูมิ 0.5 แคลอรี/กรัม • องศาเซลเซียส ความรอนแฝงจําเพาะของนํา้ แข็งเทากับ 80 แคลอรี/กรัม
ผสมของนํ้า (กําหนดให ความรอนแฝงจําเพาะของนํ้าแข็งเทากับ 80 แคลอรี/กรัม และ และความรอนจําเพาะของนํา้ เทากับ 1 แคลอรี/กรัม • องศาเซลเซียส)
ความรอนจําเพาะของนํา้ เทากับ 1 แคลอรี/กรัม • องศาเซลเซียส)
วิธีทํา กําหนดให x คือ อุณหภูมิผสม
วิธีทํา จากโจทย ให x = อุณหภูมิผสม Qไดรับ Qสูญเสีย
Qไดรับ Qสูญเสีย -10 Cํ 0 Cํ 0 Cํ x ํC 40 ํC
นํ้าแข็ง mcΔt นํ้าแข็ง mL นํ้า mcΔt จุดสุดทาย mcΔt นํ้า
0 Cํ 0 Cํ x ํC 25 Cํ
mL mcΔt จุดสุดทาย mcΔt
นํ้าแข็ง นํ้า นํ้า
จากสูตร Qไดรับ = Qสูญเสีย
จากสูตร Qไดรับ = Qสูญเสีย
mL(นํ้าแข็ง) + mcΔt(นํ้า) = mcΔt(นํ้า) mcΔt(นํ้าแข็ง) + mL(นํ้าแข็ง) + mcΔt(นํ้า) = mcΔt(นํ้า)
ระเหย ระเหย
แทนคา (10)(80) + (10)(1)(x - 0) = (100)(1)(25 - x) แทนคา (10)(0.5)(0 - (-10)) + (10)(80) + (10)(1)(x - 0) = (90)(1)(40 - x)
x = 15.45 องศาเซลเซียส
ดังนั้น อุณหภูมิผสมเทากับ 15.45 องศาเซลเซียส x = 27.5 องศาเซลเซียส
ดังนั้น อุณหภูมิผสมเทากับ 27.5 องศาเซลเซียส

14 พลังงาน
ความรอน 15
 Prior
Knowledge
4 การถายโอนความรอน
วัตถุสามารถถายโอน
พลังงานความรอนสามารถถายโอนจากวัตถุหนึ่งไปยังอีกวัตถุหนึ่งได
เชน เมื่อนักเรียนจับแกวนํ้ารอน นักเรียนจะรูสึกรอนเนื่องจากนํ้ารอนถายโอน 2
ความรอนใหแกกนั การพาความรอน
ไดอยางไร พลังงานความรอนผานแกวมาสูมือของนักเรียน ซึ่งการถายโอนพลังงานนี้
จะเรียกวา การถายโอนความรอน ตัวกลางเคลื่อนที่

ประเภทของการถายโอนความรอน
นํ้ารอนจะมีความหนาแนนตํ่า โมเลกุลจึงลอยตัวสูงขึ้น
แลวถายโอนความรอนไปสูอากาศ

การถายโอนความรอน สามารถแบงประเภท นํ้าเย็นมีความหนาแนนสูงกวานํ้ารอน

โดยพิจารณาจากตัวกลางในการถายโอนความรอน จึงจมลงกนภาชนะ แลวรับความรอนจากกนภาชนะ
เปนเกณฑ ซึ่งแบงไดเปน 3 ประเภท ไดแก
• การนําความรอน 2 โมเลกุลนํ้าที่มีอุณหภูมิตํ่า (วงกลมสีฟา)
• การพาความรอน จะเคลื่อนที่มายังกนภาชนะ
• การแผรังสีความรอน
โมเลกุลนํ้าที่มีอุณหภูมิสูง (วงกลมสีแดง)
3 1 จะลอยขึ้นสูดานบน

การพาความรอน เปนการถายโอนความรอนผานตัวกลางโดยเมื่อตัวกลางไดรับความรอน อะตอมหรือโมเลกุลที่เปนตัวกลางจะ

เคลื่อนที่ไปดวย เชน การตมนํ้า นํ้าที่ไดรับความรอนจะลอยสูงขึ้นและถายโอนความรอนไปสูอากาศ เปนตน
1
การนําความรอน 3
การแผรงั สีความรอน
ตัวกลางไมเคลื่อนที่
อะตอม ไมอาศัยตัวกลาง
ตัวกลาง
ความรอน
ความรอนจากดวงอาทิตยถายโอนผาน
อะตอมไดรับความรอนแลวเกิดการสั่น อวกาศโดยการแผรังสีความรอน ซึ่งเปน
การถายโอนความรอน โดยไมตองอาศัย
การสั่นกระทบไปยังอะตอมขางเคียง ตัวกลาง
อะตอมไดรับความรอนแลวเกิดการสั่น

การนําความรอน เปนการถายโอนความรอนผานตัวกลาง โดยเมือ่ ตัวกลางไดรบั ความรอน อะตอมหรือโมเลกุลจะสัน่ และสงผลให การแผรังสีความรอน เปนการถายโอนความรอนโดยไมตองอาศัยตัวกลาง วัตถุที่เปนตนกําเนิดความรอนสามารถแผรังสี
อะตอมหรือโมเลกุลขางเคียงสั่นตามไปดวยจนกระทั่งไปถึงวัตถุที่อยูติดกับตัวกลางนั้น ออกมาในรูปคลื่นแมเหล็กไฟฟาชนิดหนึ่ง เชน รังสีความรอนที่แผมาจากเปลวไฟจากเตาแกส รังสีความรอนจากดวงอาทิตยที่
แผมายังโลก เปนตน
ภาพที่ 4.19 ประเภทของการถายโอนความรอน

16 การถายโอนความร
ประเภทของการถ อน อน
ายโอนความร 17
 กิจกรรม 4.1 การนําความรอน
การสรางแบบจําลองการถายโอนความรอน เมื่อเราจับภาชนะที่บรรจุอาหารรอน เราจะรูสึก
ความรอนถายโอนจากอนุภาคนํ้า
รอนมือ ทั้งนี้ เนื่องจากมีการถายโอนพลังงานความรอน ผานแกวไปยังอากาศ
วัสดุอปุ กรณ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร จากอาหารผานตัวกลาง (ภาชนะบรรจุอาหาร) มายังมือ
- การสังเกต
1. กาว - การลงความเห็นจากขอมูล ของเรา การถายโอนความรอนเชนนี้ เรียกวา การนํา
- การจัดกระทําและสื่อความหมาย
2. สีไม ขอมูล
ความรอน ซึ่งเกิดจากอะตอมหรือโมเลกุลของตัวกลาง
3. กรรไกร จิตวิทยาศาสตร ไดรบั พลังงานความรอนแลวเกิดการสัน่ ทําใหอะตอมหรือ อนุภาคแกส
- ความอดทน
4. กระดาษสี
- ความมีเหตุผล
โมเลกุลขางเคียงเกิดการสัน่ ตามไปดวย ซึง่ การสัน่ จะเกิดขึน้ ในอากาศ
5. ปากกาเมจิก อนุภาคนํ้า อนุภาคแกว
- ความรับผิดชอบ ต อ ไปเรื่ อ ย ๆ จนไปถึ ง อะตอมหรื อ โมเลกุ ล ของสารที่
6. กระดาษฟลิปชารต - ความรอบคอบ
อยูติดกับตัวกลางนั้น ๆ โดยที่ตัวกลางไมมีการเคลื่อนที่ ภาพที่ 4.20 การนําความรอนผานแกวกาแฟ

ความสามารถในการนําความรอนของสารแตละชนิดมีความแตกตางกัน เรียกวา สภาพนําความรอน โดยหาก

วิธปี ฏิบตั ิ
1. ใหนักเรียนแบงกลุมแลวศึกษาเนื้อหาเรื่อง การถายโอนความรอน
2. สรางแบบจําลองเกี่ยวกับการขยายตัวหรือหดตัวของสารเมื่อไดรบั หรือสูญเสียความรอน โดยใชวสั ดุอปุ กรณทคี่ รูใหในการสราง
แบบจําลอง ซึ่งแบบจําลองแสดงถึงการถายโอนความรอนทั้ง 3 ประเภท โดยพิจารณาตัวกลางในการถายโอนความรอนเปน
เกณฑ และแสดงถึงความสามารถของตัวกลางแตละชนิดในการถายโอนความรอนแตละประเภท
3. นําเสนอแบบจําลองหนาชั้นเรียน
4. ประเมินแบบจําลองและการนําเสนอแบบจําลองของเพื่อนกลุมอื่น ๆ
คําถามทายกิจกรรม
1. การถายโอนความรอนแตละประเภทมีลักษณะอยางไร
2. การถายโอนความรอนแตละประเภทมีตัวกลางสถานะใดที่สามารถถายโอนความรอนไดดีที่สุด
3. ประเมินแบบจําลองของกลุมอื่นวาแสดงถึงเนื้อหาที่ถูกตองและครบถวนหรือไม อยางไร
เปรียบเทียบสถานะของสารแตละประเภทแลว ของแข็งสามารถนําความรอนไดดกี วาของเหลว และของเหลวสามารถ
นําความรอนไดดีกวาแกส ซึ่งหากไมมีวัตถุเปนตัวกลางหรือสภาพสุญญากาศ จะไมเกิดการนําความรอน นอกจากนี้
สารในสถานะเดียวกัน แตตางชนิดกันจะมีสภาพนําความรอนแตกตางกันเชนเดียวกัน สารบางชนิดมีสภาพนํา
ความรอนที่ไมดี เรียกวา ฉนวนความรอน เชน ยาง พลาสติก แกว ไม อากาศ เปนตน
เราสามารถนําความรูเกี่ยวกับสภาพนําความรอนของสารแตละชนิดมาประยุกตใชในชีวิตประจําวันได เชน
การใชวัตถุที่เปนฉนวนความรอนมาทําเปนดามจับภาชนะประกอบอาหาร เชน กระทะ หมอหุงตม สวนตัวภาชนะ
จะทําดวยโลหะที่มีสภาพนําความรอนที่ดี ภาชนะเก็บอาหารที่เปนฉนวนความรอน เชน พลาสติก โฟม แกว ชวย
ใหเก็บความรอนไวไดนาน จานรองภาชนะบรรจุอาหารรอนปองกันการนําความรอนไปสูโตะที่วางภาชนะ ใยแกว
หรือใยหินที่เปนฉนวนความรอนที่ใชเปนวัสดุกอสรางจะชวยปองกันการสูญเสียความรอนในฤดูหนาว และปองกัน
การไดรับความรอนในฤดูรอน เสื้อผายังเปนฉนวนความรอนที่ชวยใหการถายโอนความรอนจากรางกายไปสู
สิ่งแวดลอมเกิดไดยาก ทําใหรางกายอบอุน เปนตน

ฉนวนกันความรอน
ตัวนําความรอน
อภิปรายผลกิจกรรม
จากกิจกรรม การถายโอนความรอนสามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภท ไดแก การนําความรอน การพาความรอน และ
การแผรังสีความรอน โดยการนําความรอนเปนการถายโอนความรอนผานตัวกลางที่ไมไดเคลื่อนที่ เมื่อตัวกลางไดรับความรอน แหลงกําเนิดความรอน
อนุภาคตัวกลางจะสั่นและสงผลใหอนุภาคขางเคียงสั่นตามไปดวย ตัวกลางที่สามารถนําความรอนไดดีที่สุดคือ ของแข็ง รองลงมา
คือ ของเหลว และแกส ตามลําดับ การพาความรอน เปนการถายโอนความรอนโดยอาศัยตัวกลางที่เคลื่อนที่ไปดวย ตัวกลางที่
พาความรอนไดดที สี่ ดุ คือ แกส รองลงมา คือ ของแข็ง และการแผรงั สีความรอน เปนการถายโอนความรอนทีไ่ มตอ งอาศัยตัวกลาง ภาพที่ 4.21 กระทะอาศัยหลักการนําความรอนในการประกอบอาหาร

18 พลังงาน
ความรอน 19
 กิจกรรม 4.2 การพาความรอน
การนําความรอน การพาความรอนเปนการถายโอนความรอนโดยอาศัยตัวกลาง ซึ่ง
ตัวกลางจะเคลื่อนที่ไปดวย ตัวกลางที่สามารถพาความรอนไดดีจึงเปนแกส
วัสดุอปุ กรณ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร และของเหลว ตามลําดับ ตัวอยางเชน เมื่อนํ้าในบีกเกอรไดรับความรอน
- การสังเกต
1. บีกเกอร - การลงขอสรุป โมเลกุลนํ้าที่ไดรับความรอนจะลอยสูงขึ้นพาความรอนไปสูดานบนของนํ้า
- การทดลอง
2. ดินนํ้ามัน จิตวิทยาศาสตร
โมเลกุลของนํา้ ทีเ่ ย็นกวาจะเคลือ่ นทีล่ งสูก น บีกเกอร ทําใหเกิดการหมุนเวียน
3. แทงวัสดุ ไดแก แกว ไม อะลูมิเนียม เหล็ก และทองแดง - ความอดทน ของนํา้ ทําใหนํ้ารอนทั่วทั้งบีกเกอร
- ความมีเหตุผล
- ความรับผิดชอบ ตัวอยางการพาความรอนโดยมีแกสเปนตัวกลาง เชน ขณะรับประทาน
วิธปี ฏิบตั ิ - ความรอบคอบ อาหาร อาหารในภาชนะที่กําลังรอนจะมีควันลอยขึ้น เมื่อเราสัมผัสกับควัน
1. ปนดินนํ้ามันเปนกอนกลมจํานวน 10 กอน ขนาดเสนผานศูนยกลางประมาณ 1 เซนติเมตร จะรูส กึ รอน เนือ่ งจากไอนํา้ และแกสไดรบั ความรอนจากอาหารแลวลอยตัวขึน้
ภาพที่ 4.23 ไอนํ้าพาความรอนจาก
2. นําดินนํ้ามันมาติดบนแทงวัสดุ ไดแก แกว ไม อะลูมิเนียม เหล็ก และทองแดง โดยติดดานขางบริเวณกลางแทงวัสดุ 1 กอน ซึ่งพาความรอนมาดวย ตัวอยางการพาความรอนในธรรมชาติ เชน การเกิด อาหารไปสูอากาศ
และปลายแทงวัสดุดานหนึ่งอีก 1 กอน กระแสลม ซึ่งเกิดจากความแตกตางระหวางอุณหภูมิของอากาศ 2 บริเวณ คือ บริเวณที่มีอากาศรอนและบริเวณ
3. นําปลายแทงวัสดุดานที่ไมไดติดดินนํ้ามันทั้ง 5 แทง จุมลงในบีกเกอรที่ใสนํ้ารอน
4. สังเกตการเปลี่ยนแปลง และบันทึกผลการทดลอง
ที่มีอากาศเย็น บริเวณที่มีอากาศรอน อากาศจะขยายตัวและมีความหนาแนนนอยกวาบริเวณขางเคียง อากาศจึง
ลอยตัวสูงขึ้น ขณะเดียวกันบริเวณที่มีอากาศเย็นอากาศจะมีความหนาแนนมากกวาจึงเคลื่อนที่เขามาแทนที่บริเวณ
ดินนํ้ามัน แทงวัสดุ ทองแดง แกว ที่มีอากาศรอน ซึ่งการเคลื่อนตัวของอากาศนี้ เรียกวา ลม
ไม อะลูมิเนียม
เหล็ก การเกิดลมบกและลมทะเล อาศัยหลักการพาความรอน โดยในชวงเวลากลางวัน พื้นดินสามารถดูดซับ
ความรอนไดดีกวาพื้นนํ้า อากาศบริเวณเหนือพื้นดินจึงมีอุณหภูมิสูงกวาอากาศเหนือพื้นนํ้า อากาศบริเวณเหนือ
พื้นดินจึงลอยตัวสูงขึ้น ทําใหอากาศเหนือพื้นนํ้าเคลื่อนตัวเขามาแทนที่ ลมจึงพัดจากทะเลเขาสูชายฝง เรียกวา
ลมทะเล ขณะที่ในเวลากลางคืน พื้นดินคายความรอนไดเร็วกวาพื้นนํ้า พื้นนํ้าจึงมีอุณหภูมิสูงกวาพื้นดิน อากาศ
ภาพที่ 4.22
เหนือพื้นนํ้าจึงมีอุณหภูมิสูงและลอยตัวสูงขึ้น อากาศเหนือพื้นดินจึงเขามาแทนที่ จึงเกิดลมที่พัดจากชายฝงลงสู
พื้นนํ้า เรียกวา ลมบก

คําถามทายกิจกรรม การเกิดลมทะเล การเกิดลมบก

1. เมื่อสังเกตดินนํ้ามันบนแทงวัสดุแทงเดียวกัน ดินนํ้ามันบริเวณกลางแทงหรือปลายแทงที่รวงกอนกัน เพราะเหตุใด
อากาศเหนือพื้นดิน
2. เมือ่ สังเกตดินนํ้ามันบริเวณกลางแทงวัสดุทั้ง 5 แทง ดินนํ้ามันที่ติดกับวัสดุใดที่รวงกอน และดินนํ้ามันที่ติดกับวัสดุใดที่ไมรวง ลอยตัวขึ้น
อากาศเหนือพื้นนํ้า
ลอยตัวขึ้น
อภิปรายผลกิจกรรม อากาศเหนือพื้นนํ้า อากาศเหนือพื้นดิน
พัดเขาไปแทนที่ พัดเขาไปแทนที่
จากกิจกรรม พบวา เมื่อสังเกตดินนํ้ามันบนแทงวัสดุแทงเดียวกัน ดินนํ้ามันบริเวณกลางแทงจะรวงกอนดินนํ้ามันบริเวณ
ปลายแทง เนื่องจากมีการนําความรอนจากปลายแทงดานที่จุมนํ้ารอน ซึ่งโมเลกุลจะสั่นและกระทบไปยังโมเลกุลขางเคียงตอไป พื้นดินมีอุณหภูมิสูงกวาพื้นนํ้า
เรือ่ ย ๆ บริเวณทีใ่ กลแหลงความรอนมากกวาจึงรอนกอน เมือ่ สังเกตดินนํา้ มันบริเวณกลางแทงวัสดุทงั้ 5 แทง ดินนํา้ มันทีต่ ดิ กับทองแดง พืน้ นํา้ มีอณ
ุ หภูมสิ งู กวาพืน้ ดิน
รวงลงมากอนดินนํา้ มันทีต่ ดิ กับวัสดุอนื่ แสดงวา ทองแดงสามารถนําความรอนไดดที สี่ ดุ ดินนํา้ มันทีต่ ดิ อยูก บั ไมและแกวไมรว งลงมา
แสดงวา ไมและแกวเปนตัวนําความรอนที่ไมดี หรือเปนฉนวนความรอน ภาพที่ 4.24 แผนภาพการเกิดลมบกและลมทะเล

20 พลังงาน
ความรอน 21
 กิจกรรม มนุษยนําความรูเกี่ยวกับการพาความรอนมาประยุกตใชในการดํารงชีวิต เชน เครื่องปรับอากาศที่ทําใหเกิด
การพาความรอน การพาความรอนในหอง การสรางบานหรืออาคารทีม่ ชี อ งลมและติดพัดลมระบายอากาศ อากาศรอนจะลอยตัวสูงขึน้
ไปบริเวณเพดานบาน และจะออกไปตามชองลมระบายอากาศ สวนอากาศเย็นจะเขามาแทนที่ในตัวบาน
วัสดุอปุ กรณ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร นอกจากนี้ ยังมีการนําหลักการพาความรอนมาประยุกตใชในการหาปลาของชาวประมงโดยอาศัยลมบก
- การสังเกต
- การลงขอสรุป เดินเรือในเวลากลางคืน การสรางเตาอบลมรอน (convection oven) ทีใ่ ชประกอบอาหาร โดยมีลวดความรอนทําหนาที่
1. แกวนํ้า - การทดลอง ใหความรอน ซึ่งจะรอนขึ้นเมื่อกระแสไฟฟาไหลผาน และจะมีพัดลมที่สรางลมใหพาความรอนไปสูอาหาร เปนตน
2. หลอดหยด จิตวิทยาศาสตร
3. ถาดพลาสติกใส - ความอดทน
- ความมีเหตุผล
4. สีผสมอาหารสีนํ้าเงินและสีแดง - ความรับผิดชอบ
- ความรอบคอบ
วิธปี ฏิบตั ิ
1. ควํ่าแกว 4 ใบ เพื่อเปนฐานสําหรับวางถาดพลาสติกใส จากนั้นนําถาดพลาสติกใสมาวางบนกนแกว
2. เติมนํ้าใสถาดพลาสติกใส ประมาณ 3 ใน 4 สวนของถาด ภาพที่ 4.26 ชองลมระบายอากาศ ภาพที่ 4.27 เตาอบลมรอน
3. นําหลอดหยดดูดสีผสมอาหารทีล่ ะลายเปนของเหลวแลวมาใสลงในกนถาดนํา้ โดยหยดสีผสมอาหารสีแดงตรงกลางของกนถาด
และหยดสีนํ้าเงินตรงดานขางของกนถาดทั้ง 2 ดาน 4.3 การแผรังสีความรอน
4. เติมนํ้ารอนใสแกวอีกใบหนึ่งใหเต็มแกว แลวนํามาวางใตถาดบริเวณกลางถาดที่มีสีผสมอาหารสีแดงหยดอยู
การแผรังสีความรอนเปนการถายโอนความรอนที่ไมตองอาศัย Science in Real Life
นํ้า สีผสมอาหารสีแดง สีผสมอาหาร ตัวกลาง เชน รังสีความรอนจากดวงอาทิตยที่สองมายังโลก ตัวอยางการนํา เตาไมโครเวฟใชหลักการแผรังสี
สีนํ้าเงิน
สีผสมอาหาร ความรูเกี่ยวกับการแผรังสีความรอนมาใช เชน การสรางเตาไมโครเวฟ ความรอน โดยปลอยคลื่นไมโครเวฟ
สีนํ้าเงิน
การเลือกใชวัสดุที่มีสีสวาง มันวาว ซึ่งสามารถแผรังสีความรอนไดนอย เชน ผานเขาไปในอาหาร ทําใหโมเลกุล
แผนอะลูมิเนียมฟอยลใชหออาหาร ซึ่งเก็บความรอนของอาหารไวไมให ของนํ้าในอาหารสั่น สงผลใหอุณหภูมิ
แผออกสูสิ่งแวดลอมได นอกจากนี้ ภาชนะบรรจุนํ้ารอน เชน กระติกนํ้ารอน อาหารสูงขึ้นอยางรวดเร็ว โดยคลื่น
ภายในมักมีผิวเปนมันวาว ปองกันการแผรังสีความรอน จึงสามารถ ไมโครเวฟจะไม ส ามารถทะลุ ท ะลวง
แกวที่ควํ่า แกวใสนํ้ารอน เก็บความรอนของนํ้าภายในกระติกไดนาน เปนตน ผานผนังและชองเล็ก ๆ ของฝาเตา
ภาพที่ 4.25 ออกมาได ดังนั้น การมองเขาไปในเตา
ชองเล็ก ๆ ขนาดระดับเซนติเมตร ฝาขวด ทําดวย ไมโครเวฟขณะที่เตาทํางาน จึงไมเปน
พลาสติก ซึ่งเปน
คําถามทายกิจกรรม ฉนวนความรอนที่ดี อันตรายตอดวงตา สวนแสงที่เราเห็น
ผนังดานในขวด ภายในเตาเปนเพียงแสงจากหลอดไฟ
1. สีผสมอาหารสีใดที่เปรียบเสมือนเปนนํ้ารอน และสีผสมอาหารสีใดที่เปรียบเสมือนเปนนํ้าเย็น เปนโลหะเงินมันวาว เพื่อใหเห็นสิ่งที่อยูภายในตูเทานั้น
2. เมือ่ นําแกวนํ้ารอนไปวางใตถาดบริเวณตรงกลางของถาด สีผสมอาหารสีแดงและสีนํ้าเงินมีการเคลื่อนที่อยางไร ทําใหแผรังสีความ
รอนไดนอย
ชองสุญญากาศ ทําใหไมสามารถเกิดการ
อภิปรายผลกิจกรรม นําความรอนและการพาความรอน
ภาพที่ 4.28 เตาไมโครเวฟใชหลักการ ภาพที่ 4.29 ผนังดานในกระติกนํ้ารอนทําจาก
จากกิจกรรม พบวา สีผสมอาหารทั้งสองสีมีการเคลื่อนที่เมื่อไดรับความรอนจากแกวนํ้ารอน โดยสีผสมอาหารสีแดง แผรังสีความรอน วัสดุที่มีผิวมันวาว ซึ่งแผความรอนไดนอย
ที่เปรียบเสมือนเปนนํ้ารอนมีการเคลื่อนที่จากกนถาดลอยขึ้นไปบนผิวนํ้า แลวสีผสมอาหารสีนํ้าเงินที่เปรียบเสมือนเปนนํ้าเย็น
เคลื่อนที่เขามาตรงกลางถาดแทนที่สีผสมอาหารสีแดง ดังนั้น เมื่อเกิดการพาความรอน โมเลกุลที่ไดรับความรอนจะลอยตัวสูงขึ้น Science Activity
จากนั้นโมเลกุลขางเคียงที่เย็นกวาจะเขามาแทนที่ จึงสรุปไดวา ตัวกลางในการพาความรอนจะเคลื่อนที่และพาความรอนไปดวย ใหนักเรียนแบงกลุม กลุมละ 4-5 คน ออกแบบและสรางเครื่องมือหรืออุปกรณที่ใชหลักการถายโอนความรอน
เพื่อแกปญหาในชีวิตประจําวัน จากนั้นนํามาเสนอหนาชั้นเรียน
22 พลังงาน
ความรอน 23
Summary Self-Check ใหนักเรียนตรวจสอบความเขาใจ โดยพิจารณาขอความวาถูกหรือผิด แลวบันทึกลงในสมุด
พลังงานความรอน
4 หากพิจารณาขอความไมถูกตอง ใหกลับไปทบทวนเนื้อหาตามหัวขอที่กําหนดให
ถูก/ผิด ทบทวนหัวขอ
1. เทอรมอมิเตอรแอลกอฮอลสามารถวัดอุณหภูมใิ นชวงตํา่ ไดมากกวาเทอรมอมิเตอรปรอท 1.1
อุณหภูมิ อุณหภูมิ คือ ระดับความรอนของสาร มีเครื่องมือที่ใชวัด
2. จุดเยือกแข็งของนํ้าหนวยองศาเซลเซียสมีคาตํ่ากวาจุดเยือกแข็งของนํ้าหนวยเคลวิน 1.2
คือ เทอรมอมิเตอร โดยจุมเทอรมอมิเตอรดานที่มีกระเปาะลง 3. เมื่อแกสไดรับความรอนอนุภาคจะสั่นอยูกับที่ 2.1
ในสารในแนวดิง่ แลวอานอุณหภูมโิ ดยใหสายตาอยูใ นระดับเดียว 4. มวลของสารไมมีผลตอปริมาณความรอนที่ทําใหสารเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ 2.2

มุด
กับระดับของเหลวในเทอรมอมิเตอร

นส
ลงใ
หนวยวัดอุณหภูมิ ไดแก องศาเซลเซียส องศาฟาเรนไฮต 5. สารที่มีอุณหภูมิตางกัน อุณหภูมิจะเทากันเมื่อเขาสูสมดุลความรอน 3

ทึก
บัน
เคลวิน และองศาโรเมอร แตละหนวยมีความสัมพันธกัน ดังนี้ 6. แกสนําความรอนไดดีที่สุด 4.1
ํC = K - 273 = Fํ - 32 = ํR
ภาพที่ 4.30 5 5 9 4 7. อนุภาคของสารที่เปนตัวกลางพาความรอนจะสั่นอยูกับที่ 4.2
8. การแผรังสีความรอนไมอาศัยตัวกลางในการถายโอนความรอน 4.3
ผลของความรอนตอการเปลีย่ นแปลงของสาร
สารขยายตัวหรือหดตัว สารเปลี่ยนสถานะ อุณหภูมิของสารเปลี่ยนแปลง
- สารเกิดการขยายตัวเมือ่ ไดรบั ความรอน - ความรอนที่ทําใหสารเปลี่ยนสถานะ - ปริมาณความรอนที่ทําใหสารเปลี่ยน Unit Question
และหดตัวเมื่อสูญเสียความรอน โดย จะขึ้ น อยู  กั บ มวลและความร อ นแฝง อุ ณ หภู มิ จ ะขึ้ น อยู  กั บ มวล ความจุ คําชี้แจง : ใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้
แกสจะขยายตัวไดมากที่สุด รองลงมา จําเพาะของสารนัน้ โดยสมการทีใ่ ช คือ ความร อ นจํ า เพาะ และอุ ณ หภู มิ ที่ 1 มีนาใชเทอรมอมิเตอรวัดอุณหภูมิของนํ้าในบีกเกอร โดยวางเทอรมอมิเตอรใหดานปลายที่เปนกระเปาะสัมผัส
คือ ของเหลว และของแข็ง ตามลําดับ Q = mL เปลีย่ นแปลง โดยสมการที่ใช คือ
กับบีกเกอร ซึ่งอานคาได 10 องศาเซลเซียส คิดเปน 60 องศาฟาเรนไฮต” นักเรียนมีความคิดเห็นอยางไรกับ
Q = mc∆t
วิธีกาวัดและคาที่วัดได
การถายโอนความรอน
2 หากตองการตมนํ้าอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส ปริมาณ 10 กรัม ใหเดือดและระเหยหมดพอดีจะตองใช
การถายโอนความรอน มี 3 ประเภท คือ การนําความรอน การพาความรอน และการแผรังสีความรอน ความร อ นกี่ จู ล (ความร อ นแฝงจํ า เพาะของการกลายเป น ไอของนํ้ า มี ค  า เท า กั บ 2,300 kJ/kg และ
ตารางที่ 4.2 เปรียบเทียบประเภทการถายโอนความรอน ความรอนจําเพาะของนํ้ามีคาเทากับ 4.2 kJ/kg.K)
หัวขอเปรียบเทียบ การนําความรอน การพาความรอน การแผรังสีความรอน 3 หญิงคนหนึ่งวางกระปองสเปรยไวภายในรถบริเวณกลางแจง ตอมาพบวา กระปองสเปรยระเบิด นักเรียนคิดวา
การอาศัยตัวกลาง อาศัยตัวกลาง อาศัยตัวกลาง ไมอาศัยตัวกลาง เหตุการณนี้เกิดจากสาเหตุใด และถานักเรียนเปนหญิงคนดังกลาวจะมีวิธีปองกันอยางไร
การเคลื่อนที่ของตัวกลาง ไมเคลื่อนที่ เคลื่อนที่ - 4 ละลายนํ้าแข็ง 5 กรัม ที่ 0 องศาเซลเซียส ในนํ้า 50 กรัม ที่ 20 องศาเซลเซียส จงหาอุณหภูมิผสมของนํ้า
สถานะของตัวกลางที่ถายโอน ของแข็ง > ของเหลว > แกส แกส > ของเหลว - กําหนดใหความรอนแฝงของนํา้ แข็งมีคา เทากับ 80 แคลอรีตอ กรัม และคาความจุความรอนจําเพาะของนํา้ มีคา
ไดดีที่สุด เรียงตามลําดับ เทากับ 1 แคลอรีตอกรัม • องศาเซลเซียส
5 หากตองการทําภาชนะประกอบอาหาร และตองการทําภาชนะเก็บอาหารเพื่อรักษาความรอนของอาหาร
สมดุลความรอน ควรเลือกใชวัสดุใด เพราะเหตุใด
สมดุลความรอน คือ สภาวะที่สารเกิดการถายโอนความรอนจากสารที่มีอุณหภูมิสูงกวาไปยังสารที่มีอุณหภูมิตํ่ากวา จนกระทั่ง 6 หากนักเรียนยืนอยูกลางแจงบนถนนจะเกิดการถายโอนความรอนแบบใดบาง จงอธิบาย
อุณหภูมิของสารทั้งสองเทากันและคงที่ โดยสมการคํานวณ คือ
Qสูญเสีย = Qไดรับ
24 พลังงาน
ความรอน 25