AST202 Astronomi II

Doç. Dr. Tolgahan KILIÇOĞLU

1. Konu
Takımyıldızlar ve Yıldızların Adlandırılması
 Gökyüzüne baktığımızda neler görüyoruz?
- Güneş, mavi gökyüzü, bulutlar,
Gündüz
Ay ve belki de Venüs
Gece
Gece gökyüzüne baktığımızda;
• Bulutlar
• Yıldızlar
• Takımyıldızlar
• Gezegenler
• Ay
• Bulutsular
• Galaksiler
• Kuyruklu Yıldızlar
• Meteorlar
• Yapay Uydular

görebiliriz.
 Gözümüzün derinlik algılama yeteneği yoktur. Bu nedenle
bütün gök cisimlerinin bize aynı uzaklıkta olduğunu sanırız.
 TAKIMYILDIZLAR
Gök cisimlerinin görünen hareketlerini incelerken yıldızların belirgin bir
özel hareketleri olmadığını ve birbirlerine nazaran konumlarını
değiştirmediklerini söylemiştik. Bu yüzden bazen yıldızlara sabit yıldızlar
denmektedir. Gerçekte onların da özel hareketleri vardır, fakat çok uzakta
olduklarından bu hareketler kısa zaman aralıkları içinde farkedilmez. Diğer
taraftan sabit yıldızlar gezegenlerden tamamen farklı gök cisimleridir.
Gezegenler güneş sistemimizin üyeleridir ve ışıklarını güneşten alırlar. Halbuki
yıldızlar güneşimiz gibi kendi kendine ışık veren cisimlerdir.
Gökyüzü ile ilgilenen eski insanlar yıldızları gruplar ayırmışlardır.
Birbirine yakın olan yıldızların şeklini bazı hayvanlara, nesnelere veya mitolojik
kahramanlara benzeterek isimler vermişlerdir. Bu gruplara takımyıldızlar denir.
Takımların şekli ile isimleri arasında bir benzerlik görmek mümkün değildir.
Gökyüzünü takımyıldızlara ayırmak yıldızların isimlendirilmesi ve
gökyüzündeki yerlerinin bulunması bakımından kolaylık sağlamaktadır. Bu gün
88 takım yıldız bilinmektedir.
 Gökyüzünde Farklı uzaklıkta olan gök cisimlerinin bir
izdüşüm görüntüsünü görürüz

Uzay

Gökyüzü: İzdüşüm Düzlemi

Takımyıldızlar
Takımyıldızlar ORION (avcı) takımyıldızı, farklı uzaklıklardaki
yıldızlardan oluşmuş yapay bir gruplamadır.
Takımyıldızlar

Uzaklıklar;Işıkyılı (IY)
1 IY ~10 trilyon km
 Takımyıldızlar
• Takımyıldızlar,
gökyüzüne baktığımızda
sanki beraberlermiş gibi
gözüken yıldız
topluluklarıdır.

• Takımyıldızlar ile ilgili

bilinmesi gereken ilk
nokta onların gerçek bir
takım olmadıklarıdır. Bu
yıldızlar aslında çok farklı
uzaklıklarda
bulunmaktadır. Ancak
izdüşümleri sanki
beraberlermiş gibi
gözükmelerini sağlar.
 Takımyıldızlar
• Büyük Ayı takımyıldızındaki
en parlak yıldızların isimleri Büyük Ayı Takım Yıldızı
resimdeki gibidir.
• Eğer yıldızlar bu şekilde
takımlara ayrılmasaydı ve
sadece numaraları olsaydı
yıldızları bulmak çok zor
olurdu.
• Ancak şimdi size cezvenin
sapında soldan ikinci parlak
yıldız dediğimizde bu yıldızın
Mizar olduğunu rahatlıkla
söyleyebilir ve gökyüzünde
gösterebilirsiniz.
• Astronomi de ise bu işlem
koordinatlarla yapılmaktadır.
Takımyıldızlar ise bizlere yön
göstermekte ve işlerimizi
kolaylaştırmaktadır.
Takımyıldızlar Cassiopeia

Kutup Yıldızı Nasıl Bulunur?

KUTUP YILDIZI

5 br

1 br
Büyük Ayı
(Büyük Cezve)
Takımyıldızlar
Küçük Ayı Takımyıldızı
 Küçük Ayı Takımyıldızı
Mitolojisini
anlattığımız Büyük
Ayı ve Küçük
Ayı’dan Callisto’nun
oğlu Arcas’ın (Küçük
Ayı) gökyüzündeki
görüntüsü yandaki
gibidir.

Küçük Ayı’nın şekli

de tesadüfi olarak
büyük Ayı’daki
cezveyi
andırmaktadır. Ancak
cezvenin sapı biraz
eğridir.
Takımyıldızlar

Gökyüzünde Büyük Ayı Takımyıldızını

(Büyük Cezve) ayırt etmek oldukça kolaydır.

Bu takım ıldızı bulduktan sonra

üzerindeki yıldızları kullanarak
diğer takımyıldızların bazılarına
gidebilirsiniz.
Takımyıldızlar
Küçük Ayı Takımyıldızı Nasıl Bulunur?
• Kutup yıldızının küçük
ayı takımyıldızında
bulunduğunu
söylemiştik.

• Biraz önceki yöntemle

Kutup Yıldızı’nı
gördüğünüzde küçük ayı
takımyıldızını kolaylıkla
fark edebilirsiniz.
Takımyıldızlar
Kutup Yıldızı Nasıl Bulunur?
Takımyıldızlar
Çoban Takımyıldızı
 Takımyıldızlar Çoban Takımyıldızı

• Çoban Takımyıldızını bulmak için

Cezvenin sapını hayali bir yay
olarak düşünün ve aynı eğrilikte
devam ettirin.

• Yay üzerinde yaklaşık cezve

sapının 2 katı ilerisinde çok parlak
bir yıldız olan Arcturus ile
karşılaşırsınız. Çizdiğiniz yayın
komşuluğunda ise takımyıldızın
diğer üyeleri yer almaktadır.

• Çoban Takımyıldızı bu şekli ile

dondurma külahını andırır.
http://www.catamaranvega.com/astro/02/02_02.html
Takımyıldızlar
Başak Takımyıldızı
Takımyıldızlar
Başak Takımyıldızı
• Biraz önce Çoban
Takımyıldızı’na gitmek için
cezvenin sapına hayali bir yay
Büyük Cezve çizerek Arcturus’a gitmiş ve
onun sol tarafında dondurma
külahı şekline benzeyen
takımyıldızı bulmuştuk.

• Eğer bu yayı biraz daha

uzatırsak karşımıza Başak
takımyıldızının en parlak
Arcturus yıldızı Spica çıkar ve böylece
takım yıldızın yerini tahmin
Çoban Spica
edebiliriz.
Takımyıldızı
Takımyıldızlar
Başak Takımyıldızı
 Takımyıldızlar
• Başak takımyıldızında şekilde M90, M60, ... Gibi
katalog numaraları ile görülen yaygın gök
cisimleri mevcuttur.

• Bu cisimler ancak bir teleskop yardımı ile

görülebilen Galaksiler olup bizden yaklaşık
9.500.000.000.000 km uzaktadırlar (50.000 ışık
yılı).

• Burada bulunan galaksi kümesine “Virgo Galaksi

Kümesi” adı verilir.

• Bu galaksilerden gelen ışık bile Dünya’mıza

yaklaşık 50.000 yılda gelir. Yani gördüğümüz
görüntü onların 50.000 yıl önceki halidir.

• Şimdi bu galaksilerin gerçekte nasıl

gözüktüklerine bir bakalım.
Takımyıldızlar M 90
Takımyıldızlar
İkizler Takımyıldızı
 Takımyıldızlar
İkizler Takımyıldızı
Büyük Ayı
(Büyük Cezve)

Castor

Büyük Cezve’nin şekildeki yıldızlarını bir doğru ile

devam ettirirseniz ikizler takımyıldızının en parlak iki
yıldızı Castor ve Pollux’a ulaşırsınız. Pollux
Takımyıldızlar
İkizler Takımyıldızı
• Pollux ve Castor takımyıldızlarını
bulduktan sonra ikizler takım
yıldızını gökyüzünde yandaki gibi
görebilirsiniz.

• Bu ikizler Sparta’nın kralının

seçilmiş iki güzel kızıdır.

• Uranüs ve Pluto gezegenleri ilk

olarak bu takım yıldızındayken
keşfedilmiştir.
Takımyıldızlar
Aslan Takımyıldızı
 Takımyıldızlar
Aslan Takımyıldızı
Büyük Ayı
(Büyük Cezve)

Aslan Takımyıldızı
Kutup Yıldızı

Regulus Büyük cezvenin işaretçi yıldızlarından Kutupyıldızı’na gittiğimiz

yönün tersine bir doğru uzattığımızda doğrudan Aslan (Leo)
takımyıldızına ulaşabiliriz. Bu takımyıldızın en parlak yıldızı
Regulus’tur.
Takımyıldızlar
Aslan Takımyıldızı
• Biraz önce
bulduğunuz
Regulus’un yeri
şekilde
gözükmektedir.

• Ondan daha sönük

olan diğer yıldızlar
da Aslan
takımyıldızını
oluşturmaktadır.
Takımyıldızlar
Büyük Ayı Takımyıldızından hareketle bulunabilecek yıldızlar
 Takımyıldızlar
Avcı (Orion) Takımyıldızı
• Avcı (Orion) takımyıldızını kış
aylarında rahatlıkla
görebilirsiniz.

• Bu takımyıldızının çok
bilindik olmasının nedeni, bir
arada çok parlak yıldızlara sahip
olması ve gök ekvatoru üzerinde
bulunmasıdır. Bu sayede tüm
Dünya bu takım yıldızını
görebilir.
λ Ori (Meissa), Orion’un başıdır.
Takımyıldızlar
α Ori (Betelgeuse), O’nun sağ omzudur, bu
yıldızın çapı güneş-mars uzaklığından bile
büyüktür. Aynı zamanda Kış Üçgeni’nin de Avcı (Orion) Takımyıldızı
bir köşesidir.

γ Ori (Bellatrix), savaşçı kadın, Orion’un

sol omzudur.

ζ Ori (Alnitak), ε Ori (Alnilam) and δ Ori

(Mintaka) Orion’un kemerini temsil eden
bir asterism olup sıra halindeki 3 yıldızı
oluştururlar. Bu üç yıldız sayesinde Orion
kolaylıkla farkedilebilir.

η Ori (Eta Orionis) yıldızı Delta Orionis ve

Rigel arasında bulunur.

κ Ori (Saiph) Orion’un sağ dizidir.

β Ori (Rigel), takım yıldızın sol

dizidir.Büyük bir mavi-beyaz star, Orion’un
en parlak yıldızıdır. Gerçekte bu yıldız ayırd
edilmesi çok zor olan 3 tane yıldızdan
oluşmuştur. Ancak bize çok uzak
olduğunda diğer birçok yıldız gibi tek
olarak gözükür.

ι Ori (Hatsya) Oriun’un kılıcının ucudur.

 Takımyıldızlar Orion Bulutsusu
• Orion Bulutsusu
“yıldız oluşum
bölgeleri”ne
verilebilecek en iyi
örneklerden biridir.

• Bu bölgelerde bol
miktarda yoğun gaz
bulutları bulunur. Bu
gaz bulutları gittikçe
belli bölgelerde
toplanmakta,
sıkışmakta ve
büzülerek en sonunda
yeni yıldızlar
oluşturmaktadır.

• Bizim Güneş’imiz ve
diğer gezegenlerde
tıpkı böyle bir bölgede
ortaya çıkmıştır.
Takımyıldızlar

Gökyüzünün en parlak yıldızı

Sirius yıldızıdır.

Avcı Takım Yıldızı kullanılarak

Sirius yıldızı kolaylıkla
bulunur.
Takımyıldızlar
Sirius’un Bulunması
• Avcı Takımyıldızı’nın
ortasındaki sıra halindeki 3 Avcı
Takımyıldızı
yıldızdan eğriliği bozmadan
hayali bir doğru geçirirsek
karşımıza Sirius yıldızı
çıkar.
1 br
• Sirius gökyüzünün en 8 br

parlak yıldızı olduğu halde

bize en yakın yıldız
değildir. Bize en yakın
yıldız Proxima
Centauri’dir. Sirius
 Takımyıldızlar

Büyük Köpek (canis Major)

Takımyıldızı Boğa (Taurus)
Takımyıldızı

Avcı (Orion)
Takımyıldızı
Sirius A ve Sirius B
Sirius A ve Sirius B
Kuzey Yarıkürenin En Belirgin Takımyıldızları
Kış Mevsiminde
Avcı Takımyıldızı

Orion
Kış Mevsiminde
İkizler Takımyıldızı

Gemini
Kış Mevsiminde
Büyük Köpek
Takımyıldızı

Canis Major
Kış Mevsiminde
Arabacı Takımyıldızı

Auriga
İlkbahar Mevsiminde
Büyük Ayı
Takımyıldızı

Ursa Major
İlkbahar Mevsiminde

Aslan Takımyıldızı

Leo
İlkbahar Mevsiminde

Çoban Takımyıldızı

Boötes
Yaz Mevsiminde
Kuğu Takımyıldızı

Cygnus
Yaz Mevsiminde
Çalgı Takımyıldızı

Lyra
Yaz Mevsiminde

Kartal Takımyıldızı

Aquila
●Yaz aylarının en belirgin takımyıldızları ise Kuğu, Çalgı ve Kartal
takımyıldızlarıdır. Bu üç takımyıldızı Kral, Ejderha ve Herkül
takımyıldızlarından bulabilirsiniz.
●Çalgı, Kuğu ve Kartal takımyıldızlarının en parlak üyeleri olan Vega,
Deneb ve Altair yıldızları yaz üçgenini meydana getirirler.
Yaz Mevsiminde
Akrep Takımyıldızı

Scorpius
Yaz Mevsiminde
Okcu Takımyıldızı

Sagittarius
Sonbahar Mevsiminde

Kanatlıat Takımyıldızı

Pegasus
Sonbahar Mevsiminde
Boğa Takımyıldızı

Taurus
Sonbahar Mevsiminde
Prenses Takımyıldızı

Cassiopeia
Sonbahar Mevsiminde
Kahraman
Takımyıldızı

Perseus
Sonbahar Mevsiminde
Deniz-Keçisi
Takımyıldızı

Capricornus
 Takımyıldızlar
Yıldızlar ve Gezegenler
 Yıldızlar gökyüzünde her yere dağılmışlardır, gezegenler ise Güneş’in
gündüz hareket ettiği yola çok yakın bir bölge içinde bulunurlar.

Gezegenlerin ışığı sabit görülür (özellikle parlak gezegenlerin), yıldızların

ışığında olduğu gibi titreşmezler (yanıp sönüyormuş gibi gözükmez). Yıldızlar
ise kırpışır

Küçük bir teleskop yada dürbünle bakıldığında büyük gezegenler disk

biçiminde görülür, yıldızlar en büyük teleskoplarda bile “nokta” kaynaklardır.

Yıldızlar binlerce yıl birbirlerine göre konumlarını korurken, gezegenler

yıldızlara göre gökyüzündeki yerlerini değiştirirler.
Takımyıldızlar
Birkaç gece üstüste gözlersek, gökyüzündeki yıldızların
oluşturduğu desene göre hareket eden kaynaklar buluruz.
Retrograt Hareketi Bunlar Gezegendir.

İleri Hareket
Doğu Batı
Takımyıldızlar
Takımyıldızlar

Yıl boyunca Güneş’in görünen hareketi

 Takımyıldızlar

http://calgary.rasc.ca/images/suns_apparent_motion_zodiac.jpg
Takımyıldızlar
 Name Name Distance Vmag M(M) R(R) Teff(K) L(L) Spectral
from Sol Type
Vega  Lyr 25.30 ly 0.03 2.51 2.69 9332.5 52 A0V
(7.756 pc)
Deneb  Cyg 3200 ly 1.25 25 50 9000 250000 A2Iae
(990 pc)
Altair  Aql 16.77 ly 0.76 1.6 1.77 7585.7 10.9 A7V
(5.143 pc)
Arcturus  Boo 36.71 ly -0.05 1.89 22.91 4467 91 K1.5III
(11.25 pc)
Antares  Sco 604 ly 1.09 12 796 3100 10700 M1.5Iab
(185 pc)
Sirius  CMa 8.601 ly -1.44 2.15 1.77 9550 23.44 A1V
(2.637 pc)
Aldebaran  Tau 65.1 ly 0.85 2.5 40 3400 149 K5III
(20.0 pc)
Polaris  UMi 431 ly 2.005 5.3 46 6000 2204 F7:Ib-IIv
(132 pc)
Spica  Vir 262 ly 1.04 10.74 7.94 22387 2180 B1III-IV+...
(80.4 pc)
Regulus  Leo A 77.5 ly 1.35 3.23 3.89 10965 134.2 B7V
(23.8 pc)
Castor  Gem 51.6 ly 1.59 2.47 2.82 8912.5 48.5 A2Vm
(15.8 pc)
Pollux  Gem 33.72 ly 1.16 1.7 8.91 4786.3 30.5 K0IIIb
(10.34 pc)
Betelguse  Ori 427 ly 0.58 20 662 3100 9400 M2Iab
(130 pc)
Rigel  Ori A 680 ly 0.12 50 62 12000 30200 B8Iab
(210 pc)
Capella  Aur 42.2 ly 0.08 76 G5IIIe+...
(12.9 pc)
 Yıldız isimlerinin anlamları
• Vega Arapça Düşüş
• Deneb Arapça Kuyruk
• Altair Arapça Uçan Kartal
• Arcturus E. Yunanca Ayının Muhafızı
• Antares E. Yunanca Ares’e karşı gelen
• Sirius Latince Işıldama
• Aldebaran Arapça Takipçi
• Spica Latince Başak Tanesi
• Regulus Latince Küçük Kral
• Rigel Arapça Sol ayak
• Capella Latince Dişi Keçi
 Takımyıldızlar
Yıldızların Adları
Yıldızların bugün kullandığımız isimlendirme şeklini ilk defa
Bayer 1603 yılında Uranometria ismi altında neşrettiği gök haritalarında
kullanmıştır. Bu usulde bir takım yıldızdaki yıldızlar parlaklıklarına göre
dizilir ve en parlak yıldıza Yunan alfabesinin ilk harfi verilmek üzere
sırasıyla bu alfabenin harfleri ile isimlendirilir. Harften sonra takım
yıldızının ismi söylenir. α Canis Majoris demek büyük köpek takım
yıldızının en parlak yıldızı demektir. Takım yıldızın ismi yerine de ilk üç
harfi kullanılır. α Ori (α Orionis) veya α CMa (α Canis Majoris). Yunan
alfabesinin harfleri bir takımın bütün yıldızlarını isimlendirmeye
yetmeyince Flamsteed rakamlar kullandı. Teleskopik yıldızların sayısı çok
olduğundan başka bir isimlendirme de kullanıldı. Yıldızların iyi bilinen bir
yıldız kataloğundaki numarası verilir veya yıldız bir yıldız kataloğunda
yoksa onun belli bir tarih için rektesansiyon ve deklinasyonu verilir.
Takımyıldızlar Bayer

Bayer 1603 Uratnometria Gök Haritasindaki Boğa

Takımyıldızı görülmektedir.
Bugün kullandığımız yıldız isimlendirmesini ilk kez bu
haritalarda karşımıza çıkmaktadır.
Takımyıldızlar
Yıldızların İsimleri
Betelgeuse
Aldebaran

Alpha Canis Major Rigel

DOG STAR - SIRIUS
Takımyıldızlar Flamsteed

Yıldızları parlaklıkları sırasına göre isimlendiriken rakamları

kullanmıştır.
Flamsteed
Takımyıldızlar Hevelius

1690 yılında teleskopik yıldızları içeren ilk kataloğu oluşturmuştur.

Takımyıldızlar
Greek Alphabet
Takımyıldızlar
Orion (The Hunter)

• Astronomlar
yıldızların parlaklık
sırasına göre
• (, , , , ... ) +
Takımyıldız olarak
isimlendirilir

• Alpha Orionis = Betelgeuse

• Beta Orionis = Rigel
 Takımyıldızlar Orion (The Hunter)

Alpha Ori= Betelgeuse

Beta Ori = Rigel

Takımyıldızlar

Gemini (The Twins)

Castor

Pollux
Takımyıldızlar

Canis Major (The Great Dog)

Sirius
Takımyıldızlar

Leo (The Lion)

Regulus
Takımyıldızlar

Cygnus (The Swan)

Deneb
Takımyıldızlar

Lyra (The Lyre)

Vega
Takımyıldızlar

Scorpius (The Scorpion)

Antares
Takımyıldızlar

Aquila (The Eagle)

Altair
Takımyıldızlar

Taurus (The Bull)

Aldebaran
 DENEB: Katolog Adları

NAME DENEB FK5 777 IRC +50337 SAO 49941

alf Cyg GC 28846 JP11 3264 SKY# 39204

50 Cyg GCRV 12971 [KW97] 48-33 SV* ZI 1938

ADS 14172 A GEN# +1.00197345 LS III +45 15 TD1 27159
AG+45 1730 GSC 03574-03347 MCW 940 TYC 3574-3347-1

ALS 11488 HD 197345 N30 4579 UBV 17953

BD+44 3541 [HFE83] 1387 PLX 4935 UBV M 25099

CCDM J20415+4517A HIC 102098 PMC 90-93 546 uvby98 100197345 V

CEL 5144 HIP 102098 PPM 60323

CSI+44 3541 1 HR 7924 RAFGL 2633

EM* MWC 351 IDS 20380+4455 A ROT 3019

 Betelgeuse: Katolog Adları

alf Ori FK5 224 IRAS 05524+0723 RAFGL 836

58 Ori GC 7451 IRC +10100 SAO 113271

GCRV 3679 JP11 1282 SKY# 9804

ADS 4506 AP GEN# +1.00039801J [LFO93] 0552+07 TD1 5587

AG+07 681 GSC 00129-01873 N30 1266 TYC 129-1873-1

BD+07 1055 HD 39801 NAME BETELGEUSE UBV 21314

CCDM J05552+0724AP HIC 27989 PLX 1362 YZ 7 2503

CSI+07 1055 1 HIP 27989 PMC 90-93 162 AAVSO 0549+07

EIC 108 HR 2061 PPM 149643

 Rigel: Katolog Adları

NAME RIGEL EM* MWC 487 IRAS 05121-0815 SACS 113

bet Ori EUVE J0514-08.1 IRC -10085 SAO 131907

19 Ori FK5 194 JP11 1014 [SC93b] 101

bet Ori A GC 6410 MCW 291 SKY# 8263
ADS 3823 A GCRV 3110 N30 1120 SV* ZI 362

BD-08 1063 GSC 05331-01752 NSV 1882 TD1 4253

CCDM J05145-0812A HD 34085 PLX 1191 UBV 5016

CEL 579 HGAM 376 PMC 90-93 140 UBV M 10750

CSI-08 1063 1 HIC 24436 PPM 187839 uvby98 100034085 ABC

CSV 100463 HIP 24436 RAFGL 710 V* bet Ori

2E 1238 HR 1713 ROT 749 VDB 36

2E 0512.1-0814 IDS 05097-0819 A 1RXS J051431.5-081112 AAVSO 0509-08

 Sirius: Katolog Adları
NAME SIRIUS A GCRV 4392 LPM 243 RX J0645.1-1642
alf CMa A GEN# +1.00048915A LTT 2638 1RXS J064509.3-164241

9 CMa GJ 244 A N30 1470 SAO 151881

alf CMa HD 48915 NAME Dog Star SBC7 288

ADS 5423 A HGAM 556 NAME SIRIUS SKY# 11855

BD-16 1591 HIC 32349 NLTT 16953 TD1 8027

CCDM J06451-1643A HIP 32349 NSV 17173 UBV M 12413

CEL 1368 HR 2491 8pc 379.21A UBV 6709

Ci 20 396 IDS 06408-1635 A PLX 1577 USNO 816

CSI-16 1591 1 IRAS 06429-1639 PMC 90-93 186 uvby98 100048915 A
1E 064255-1639.4 IRC -20105 PM 06430-1639A Zkh 91

FK5 257 JP11 1425 PPM 217626

GAT 474 LFT 486 RAFGL 1007

GC 8833 LHS 219 ROT 1088