Professional Documents
Culture Documents
Παπαδόπουλος Παναγιώτης
Στο συγκεκριμένο τεύχος περιέχεται
[2]
§ 1.1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Φυσικοί αριθμοί
Οι φυσικοί αριθμοί χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: τους άρτιους ή ζυγούς και τους περιττούς ή
μονούς. Δηλαδή:
Φυσικοί αριθμοί
Οι άρτιοι αριθμοί είναι οι φυσικοί αριθμοί που διαιρούνται με το 2, ενώ οι περιττοί αριθμοί είναι οι
φυσικοί αριθμοί που δεν διαιρούνται με το 2.
[3]
Δραστηριότητα
Περιττοί αριθμοί:
Κάθε ψηφίο ενός φυσικού αριθμού έχει διαφορετική αξία, η οποία καθορίζεται από τη θέση του
ψηφίου. Για παράδειγμα θεωρούμε τον αριθμό 83491:
8 3 491
Η δυνατότητα διάταξης των φυσικών αριθμών, μας επιτρέπει να τους τοποθετήσουμε πάνω σε μία
ευθεία με αύξουσα σειρά, δημιουργώντας έτσι έναν άξονα αριθμών.
Για να δηλώσουμε αν ένας αριθμός είναι μεγαλύτερος, μικρότερος ή ίσος με έναν άλλο αριθμό,
χρησιμοποιούμε τα σύμβολα <, >, =.
π.χ. 5 8 , δηλ. ο αριθμός 5 είναι μικρότερος από τον αριθμό 8
7>1, δηλ. ο αριθμός 7 είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό 1
12 = 12, δηλ. ο αριθμός 12 είναι ίσος με τον αριθμό 12
[4]
Δραστηριότητα
Στρογγυλοποίηση
Πολλές φορές έναν φυσικό αριθμό τον αντικαθιστούμε με μια προσέγγισή του, δηλ. με έναν άλλο
αριθμό λίγο μικρότερο ή λίγο μεγαλύτερο του. Τη διαδικασία αυτήν την ονομάζουμε
στρογγυλοποίηση.
αν αυτό είναι μικρότερο του 5 (δηλ. 0, 1, 2, 3 ή 4) το ψηφίο αυτό και όλα τα ψηφία των
π.χ.
Θα στρογγυλοποιήσουμε τον αριθμό 54321 στο ψηφίο των εκατοντάδων.
5 4 321
ψηφίο στρογγυλοποίησης το ψηφίο της αμέσως μικρότερης τάξης
είναι μικρότερο του 5
5 6 789
ψηφίο στρογγυλοποίησης το ψηφίο της αμέσως μικρότερης τάξης
είναι μεγαλύτερο ή ίσο του 5
[5]
επομένως ο αριθμός μετά τη στρογγυλοποίηση θα γίνει: 5 6 790
Δραστηριότητα
των δεκάδων:
των εκατοντάδων:
των χιλιάδων:
Ασκήσεις
4. Να διατάξετε σε αύξουσα σειρά τους αριθμούς: 111, 101, 110, 11, 121, 211, 122, 212
5. Να διατάξετε σε φθίνουσα σειρά τους αριθμούς: 213, 312, 321, 302, 230, 203, 320, 321
[6]
6. Να στρογγυλοποιήσετε τον αριθμό 9018362 στο ψηφίο των:
α) δεκάδων β) εκατοντάδων
γ) χιλιάδων δ) δεκάδων χιλιάδων
ε) εκατοντάδων χιλιάδων στ) εκατομμυρίων
[7]
§ 1.2 – 1.4 ΠΡΑΞΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ
Οι βασικές πράξεις στα μαθηματικά, που είναι γνωστές και από το δημοτικό, είναι τέσσερις:
η πρόσθεση, η αφαίρεση, ο πολλαπλασιασμός και η διαίρεση.
ΠΡΟΣΘΕΣΗ
Στην πρόσθεση οι αριθμοί που προστίθενται λέγονται προσθετέοι και το αποτέλεσμα άθροισμα.
π.χ.
15 + 6 + 7 = 28
προσθετέοι άθροισμα
α0α
Μπορούμε να αλλάξουμε τη σειρά των προσθετέων ενός αθροίσματος. Η ιδιότητα αυτή λέγεται
αντιμεταθετική ιδιότητα. Δηλ:
α β β α
α β γ α β γ
ΑΦΑΙΡΕΣΗ
Στην αφαίρεση ο πρώτος αριθμός λέγεται μειωτέος και ο δεύτερος αφαιρετέος. Το αποτέλεσμα
της αφαίρεσης λέγεται διαφορά.
π.χ.
15 - 6 = 9
[8]
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ
Στον πολλαπλασιασμό οι αριθμοί που πολλαπλασιάζονται λέγονται παράγοντες και το
αποτέλεσμα γινόμενο.
π.χ.
5 6 3 = 90
παράγοντες γινόμενο
α 1 α
Μπορούμε να αλλάξουμε τη σειρά των παραγόντων ενός γινομένου. Η ιδιότητα αυτή λέγεται
αντιμεταθετική ιδιότητα. Δηλ:
α β β α
α β γ α β γ
Μια ιδιότητα που αφορά τον πολλαπλασιασμό και την πρόσθεση, είναι η επιμεριστική
ιδιότητα ως προς την πρόσθεση. Δηλ:
α β γ α β α γ
α β γ α β α γ
[9]
ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Δύναμη με βάση έναν φυσικό αριθμό α και εκθέτη ένα φυσικό αριθμό ν 2 (συμβολίζεται με αν)
ονομάζεται το γινόμενο ν παραγόντων ίσων με τον αριθμό α.
α ν α
αα
α
ν παράγοντες
ΕΥΚΛΕΙΔΕΙΑ ΔΙΑΙΡΕΣΗ
Όταν δοθούν δύο φυσικοί αριθμοί Δ και δ, τότε υπάρχουν δύο άλλοι φυσικοί αριθμοί π και υ, έτσι
ώστε να ισχύει:
Δ δπ υ
Η σειρά με την οποία γίνονται οι πράξεις σε μία αριθμητική παράσταση είναι η εξής:
Πράξεις μέσα στις παρενθέσεις
Δυνάμεις
Απαλοιφή παρενθέσεων
Οι πράξεις μέσα στις παρενθέσεις γίνονται με τη γνωστή σειρά, δηλαδή πρώτα οι δυνάμεις, στη
συνέχεια οι πολλαπλασιασμοί και οι διαιρέσεις, κατόπιν η απαλοιφή παρενθέσεων (αν υπάρχουν)
και στο τέλος οι προσθέσεις και οι αφαιρέσεις.
Η απαλοιφή των παρενθέσεων, είναι μια διαδικασία που ακολουθούμε όταν θέλουμε να διώ-
ξουμε τις παρενθέσεις σε μια αριθμητική παράσταση και αφού έχουμε ολοκληρώσει τις πράξεις
μέσα στις παρενθέσεις, τον υπολογισμό των δυνάμεων και την εκτέλεση των πολλαπλασιασμών
και των διαιρέσεων, σύμφωνα με τη σειρά προτεραιότητας των πράξεων.
[10]
Την απαλοιφή των παρενθέσεων θα τη μάθουμε αναλυτικά στο κεφάλαιο με τους αρνητικούς αριθ-
μούς, διότι εκεί έχει ουσιαστικό νόημα η εφαρμογή της. Παρόλα αυτά είναι καλό να γνωρίζουμε από
τώρα ότι στη σειρά προτεραιότητας πράξεων η διαδικασία της απαλοιφής των παρενθέσεων, γίνεται
πριν από τις προσθέσεις και τις αφαιρέσεις.
Ασκήσεις
1. Να υπολογίσετε τα γινόμενα:
α) 53 10 β) 801 100
γ) 32 1000 δ) 7 100000
2. Να συμπληρώσετε τους αριθμούς που λείπουν, ώστε να είναι σωστές οι παρακάτω πράξεις:
α) 35 3500 β) 10 120
γ) 101 1010 δ) 1000 301000
3. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 5050 : 10 β) 800 : 100
γ) 320000 : 1000 δ) 7000000 : 100000
4. Να συμπληρώσετε τους αριθμούς που λείπουν, ώστε να είναι σωστές οι παρακάτω πράξεις:
α) 42000 : 420 β) : 10 120
γ) 2100 : 210 δ) 1000 101
[11]
7. Να γράψετε με τη μορφή δυνάμεων τις παρακάτω παραστάσεις και να υπολογίσετε τα
αποτελέσματα:
α) 2 2 2 2 2 2 2 β) 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10
γ) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 δ) 3 3 3 3 3
ε) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 στ) 5 5 5 5
ζ) 2 2 2 2 3 3 3 η) 4 4 4 5 5 5
θ) 2 2 2 2 3 3 3 3 5 5 ι) 5 5 5 5 10 10 10 10 10
13. Ποιοι αριθμοί μπορεί να είναι τα υπόλοιπα της διαίρεσης ενός φυσικού αριθμού με το:
α) 2 β) 5
γ) 8 δ) 10
[12]
15. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 30 2 4 1152 : 2 4 4
β) 1000 0 1 : 4 2 25 0
γ) 1 3 2 2 4 32 5 0
2
2
δ) 12017 3 2 2
2 52 2 4
γ) 7 9 3 80 : 2 4 10 2 δ) 5 5 6 30 : 6 4 5 5 4 3 5 2
2 3
β) 3 94 : 2 5 : 2 3 3 3 4 2 5 7
2 4 2 2 3
γ) 6 2 10 : 7 3 7 5 3 2 5 2
3 2 2 4 4
δ) 3 3 43 2 10 5
10 5 2 0
β) 2 5 :10 5 2 4 7 10 2 3 4
2 7 2 1000 3 4 5
56 0
γ) 3 2 2019 : 2 2 2 3 4 2 14 5
0 3 3 2 3
[13]
22. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 2 35 2 4 2 2
2 2018 0 12018 4
β) 6 2 5 5 6 2
: 2 34 9 2
1926
γ) 4 3 2 6 5 2 3 2 12
155 4 2 2 24
δ) 3 2 1000 : 3 2 2 5
3 0 2 2 3 3 4
15 5 2
γ) 10 15 2 11 2 9 2 : 2 3 23 276 : 12 2018
δ) 3 10 : 5
1926
1926 1821 : 3 35 2 6 4 5 2
δ) 2 6
4 2 : 2 3 : 2 5 21 3 5 10 3 30 2 3 33
259
δ) 52 2 5 : 5 3 19 4 : 2 2 7 19
2 2 4 0
β) 5 13 2 5 225 : 5 2
γ) 1 2 3 52 3 10 2 3 23 2 4 4 2 1985
[14]
28. Να υπολογιστούν οι παραστάσεις:
α) 2332 (77+20)+(22+3)27 β) 5+(4+62)353
γ) (2006020130)5078+(34425)1985 δ) 2(112102)+36+55(5+23)
γ) 3 5 2 10 2 3 2 9 4 3 5
2 2 3 3 2 3 2 103
δ) 3 15 20 : 5 3 2 : 5 4 2
2 3 2 2 2 2 3
ε) 2 : 4 2 2015 3 2 2 5 : 7 5
5 2 2015 2 2 2
β) 8 2
4 : 3 7 6 3 2 5 10 3 32 10 2 6 15
2
25 2 2 5 11 3 17 8 9 3 23 : 3
2
γ) 2
δ) 12 2 : 5 : 5 3 3 2 5 1
2 2 2 6 2
ε) 5 8 5 5 2 2 10 3 5 5 2 5 6 10
2 10 3 4 2
[15]
34.Ο Λεωνίδας κατέβηκε για ψώνια σε ένα κατάστημα ειδών τεχνολογίας έχοντας μαζί του 250 €.
Αγόρασε ένα tablet που κόστιζε 99 €, μια θήκη για smartphone που κόστιζε 25 € και ένα mp4
αξίας 22 €. Πόσα χρήματα ξόδεψε και πόσα του περίσσεψαν;
35.Ο Γιάννης πήγε στο βιβλιοπωλείο για να αγοράσει διάφορα σχολικά είδη και πλήρωσε 10,85 € .
Αγόρασε 5 μολύβια, 4 τετράδια, 10 στυλό και 1 ξύστρα. Αν το κάθε μολύβι κόστιζε 15 λεπτά του
ευρώ, το κάθε τετράδιο 0,90 € και το κάθε στυλό 0,25 €, να βρείτε πόσο κόστιζε η κάθε ξύστρα.
36.Για την ημερήσια εκδρομή ενός γυμνασίου ναυλώθηκαν 6 λεωφορεία. Τα 4 λεωφορεία ήταν 52
θέσεων και τα υπόλοιπα 60 θέσεων. Οι μαθητές που θα συμμετείχαν στην εκδρομή ήταν 128 από
την Α΄ τάξη, 79 από τη Β΄ τάξη και 93 από τη Γ΄ τάξη. Αν για κάθε 25 μαθητές χρειάζεται να
υπάρχει ένας συνοδός καθηγητής στην εκδρομή, να βρείτε αν οι θέσεις των λεωφορείων επαρ-
κούν για τους μαθητές και τους συνοδούς καθηγητές τους.
37.Ο Χρήστος γεννήθηκε το 2006 και είναι 34 χρόνια μικρότερος από τον πατέρα του.
α) Πόσο χρονών είναι ο Χρήστος σήμερα;
β) Πόσο χρονών είναι ο πατέρας του;
38.Στον ευρωπαϊκό αγώνα ΠΑΟΚ – Βασιλεία κόπηκαν 27108 εισιτήρια. Αν τα 9500 εισιτήρια
κόστιζαν 12 €, τα 10500 κόστιζαν 15 € και τα υπόλοιπα 20 €, να βρείτε τις εισπράξεις του
ΠΑΟΚ από τα εισιτήρια του αγώνα.
39. Ένας αριθμός όταν διαιρεθεί με το 7 δίνει πηλίκο 11 και υπόλοιπο 4. Ποιος είναι ο αριθμός;
40. Αν σήμερα είναι Τρίτη, τι μέρα θα είναι μετά από 300 ημέρες;
[16]
§ 1.5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑΣ
Πολλαπλάσια ενός φυσικού αριθμού είναι οι αριθμοί που προκύπτουν αν πολλαπλασιάσουμε τον
αριθμό αυτόν με όλους τους φυσικούς αριθμούς.
π.χ. τα πολλαπλάσια του 1 είναι: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, …
τα πολλαπλάσια του 2 είναι: 0, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, …
τα πολλαπλάσια του 3 είναι: 0, 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, …
Δραστηριότητα
Αν ένας φυσικός αριθμός διαιρεί έναν άλλο θα διαιρεί και τα πολλαπλάσιά του.
Το μικρότερο από τα κοινά πολλαπλάσια δύο ή περισσοτέρων αριθμών που δεν είναι μηδέν, το
ονομάζουμε ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο (Ε.Κ.Π.) των αριθμών αυτών.
π.χ. το Ε.Κ.Π. των αριθμών 2 και 3 είναι ο αριθμός 6
[17]
Δραστηριότητα
Διαιρέτες
Διαιρέτες ενός φυσικού αριθμού, λέγονται όλοι οι φυσικοί αριθμοί που τον διαιρούν. Κάθε φυσικός
αριθμός έχει πάντοτε ως διαιρέτες τον εαυτό του και το 1.
π.χ. οι διαιρέτες του 8 είναι: 1, 2, 4, 8
Πρώτοι αριθμοί
Αν ένας φυσικός αριθμός έχει ως μοναδικούς διαιρέτες το 1 και τον εαυτό του, τότε λέγεται πρώτος
αριθμός.
π.χ. πρώτοι αριθμοί είναι: 1, 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17 κλπ.
Αν δυο φυσικοί αριθμοί έχουν κοινούς διαιρέτες, τότε ο μεγαλύτερος κοινός τους διαιρέτης ονομά-
ζεται Μέγιστος Κοινός Διαιρέτης (Μ.Κ.Δ.).
π.χ ο Μέγιστος κοινός διαιρέτης των αριθμών 6 και 9 είναι: Μ.Κ.Δ.(6, 9) = 3
[18]
Δραστηριότητα
Χαρακτήρες διαιρετότητας
Ένας φυσικός αριθμός διαιρείται με το 4, αν τα δύο τελευταία του ψηφία του διαιρούνται με το 4.
Ένας φυσικός αριθμός διαιρείται με το 25, αν τα δύο τελευταία του ψηφία είναι 25, 50, 75 ή 00.
Ασκήσεις
[19]
3. Συμπληρώστε στους παρακάτω αριθμούς το κατάλληλο ψηφίο ώστε ο αριθμός να διαιρείται με
το 9:
α) 35…1, β) 428…, γ) 3…11, δ) 63…1…
10. Να γίνουν οι διαιρέσεις και να γράψετε την ταυτότητα της ευκλείδειας διαίρεσης:
α) 1326:13, β) 8010:25, γ) 43428:21, δ) 11018:1
γ) 6 2 4 4 : 3 2 1 7 3 2 33 10
2 2
2
δ) 2 4 11 : 3 2 2 2 72 : 2 3 2 2 7 2 2
3 15
3
ε) 12 : 2 2 : 5 18 : 6 3 4
2 3 2 2 2
[20]
12. Να εκτελεστούν οι πράξεις:
α) 4 33 : 2 3 1
2
1 2 52
β) 5 4 2 10 : 5
3 2
5 22 3 2018
γ) 5 : 10 2 19 5 29 30 2 2 3 10 2 3 33
δ) 2 3
2 : 6 20180 : 2 32
β) 2 6
2
2 3 : 7 5 3 52 92 3 6 1
γ) 7 2
42 :3 3 2
: 4 10 2 5 2 : 3 7 2 2
δ) 33 13 : 2 3 15 5 : 3 10 : 5 2 3 8
14. Ο Γιώργος έχει κάθε 2 ημέρες προπόνηση στο μπάσκετ, κάθε 3 ημέρες μάθημα Αγγλικών και
κάθε 4 ημέρες μάθημα μουσικής. Αν σήμερα έχει και τις τρεις δραστηριότητες, μετά από πόσες
ημέρες θα έχει ξανά την ίδια ημέρα και τις τρεις δραστηριότητες;
15. Τρεις φίλοι εργάζονται σε διαφορετικές εταιρείες και κάθε φορά που έχουν την ίδια ημέρα ρεπό
από την εργασία τους, συναντιούνται το μεσημέρι για να φάνε μαζί. Ο πρώτος έχει ρεπό από τη
δουλειά του κάθε 15 ημέρες, ο δεύτερος κάθε 20 ημέρες και ο τρίτος κάθε 10 ημέρες. Αν και οι
τρεις φίλοι συναντήθηκαν για φαγητό σήμερα, σε πόσες ημέρες θα ξανασυναντηθούν για φάνε
μαζί;
16. Ο Γιάννης και η Ζωή πηγαίνουν στο ίδιο ωδείο αλλά μαθαίνουν διαφορετικά μουσικά όργανα.
Ο Γιάννης πηγαίνει στο ωδείο κάθε τρεις ημέρες και η Ζωή κάθε τέσσερις ημέρες. Αν τα δύο
παιδιά συναντηθούν σήμερα στο ωδείο, σε πόσες ημέρες θα ξανασυναντηθούν; Στο διάστημα
μεταξύ των συναντήσεών τους, πόσες φορές το κάθε παιδί είχε χωριστά μάθημα στο ωδείο;
17. Οι μαθητές ενός τμήματος είναι μεταξύ 20 και 27. Αν κάθονται ανά δυάδες ή τριάδες δεν
περισσεύει κανείς. Πόσοι είναι οι μαθητές του τμήματος;
18. Οι μαθητές ενός γυμνασίου συγκέντρωσαν τρόφιμα για να βοηθήσουν κάποιες άπορες οικογέ-
νειες την περίοδο των Χριστουγέννων. Συνολικά οι μαθητές κατάφεραν να συγκεντρώσουν 80
πακέτα μακαρόνια, 120 πακέτα αλεύρι, 160 μπουκάλια γάλα μακράς διαρκείας, 100 μπουκάλια
λάδι και 140 σακουλάκια ρύζι. Οι μαθητές θέλουν να δημιουργήσουν με τα τρόφιμα που συνέλ-
λεξαν όσο το δυνατόν περισσότερα όμοια πακέτα, σε καθένα από τα οποία θα περιέχονται όλα τα
[21]
είδη των τροφίμων. Πόσα πακέτα θα δημιουργήσουν και τι ποσότητες από κάθε είδος τροφίμων
θα περιέχει το κάθε πακέτο;
19. Μια δασκάλα μοίρασε στους μαθητές της τάξης της 176 μολύβια, 110 στυλό και 66 σβήστρες,
έτσι ώστε να μην περισσέψει κανένα μολύβι, στυλό ή σβήστρα και επιπλέον φρόντισε όλα τα
παιδιά να έχουν το ίδιο πλήθος από κάθε είδος που τους μοίρασε. Πόσα παιδιά είχε η τάξη;
20. Η κυρία Αγγελική ετοίμασε για το πάρτυ του γιου της 4 πίτσες, δύο ταψιά τυρόπιτες και 64
λουκανοπιτάκια. Η κάθε πίτσα είχε 8 κομμάτια και το κάθε ταψί 24 κομμάτια. Η κυρία Αγγελική
μοίρασε ισότιμα στα πιάτα όλων των παιδιών που ήρθαν στο πάρτυ τις πίτσες, τις τυρόπιτες και
τα λουκανοπιτάκια, έτσι ώστε να μην περισσέψει τίποτα. Πόσα παιδιά ήρθαν στο πάρτυ και από
πόσα κομμάτια από το κάθε είδος που ετοίμασε η κυρία Αγγελική είχαν στο πιάτο τους;
[22]
§ 2.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΣΜΑΤΟΣ
2
Αν εμείς σπάσουμε 2 από τα κομμάτια της σοκολάτας, τότε παίρνουμε τα της
6
σοκολάτας, δηλαδή πήραμε 2 από τα 6 ίδια κομμάτια που αποτελούν όλη τη σοκολάτα.
κ
Επομένως, κάθε κλάσμα εκφράζει ένα μέρος ενός μεγέθους. Δηλαδή το κλάσμα δείχνει ότι μια
ν
ποσότητα έχει χωριστεί σε ν ίσα μέρη από τα οποία εμείς έχουμε επιλέξει τα κ .
Κάθε κλάσμα αποτελείται από δύο όρους, τον αριθμητή και τον παρονομαστή, καθώς και την κλα-
σματική γραμμή. Δηλαδή:
αριθμητής
κ
κλασματική γραμμή
ν παρονομαστής
[23]
Ο παρονομαστής είναι πάντοτε διάφορος του μηδενός.
Κάθε κλάσμα εκφράζει τη διαίρεση του αριθμητή με τον παρονομαστή.
α α 0
1 α 0
α 1 α
Δραστηριότητα
Ασκήσεις
1. Να βρείτε ποια από τα παρακάτω κλάσματα είναι μικρότερα του 1, ποια είναι μεγαλύτερα του 1
και ποια είναι ίσα με 1:
3 5 2 7 32 101
, , , , ,
5 4 2 5 23 110
2. Να γράψετε:
α) ένα κλάσμα μικρότερο του 1 β) ένα κλάσμα μεγαλύτερο του 1
γ) ένα κλάσμα ίσο με 1 δ) ένα κλάσμα ίσο με το 0
[24]
3. Να βρείτε:
2 6
α) τα του 75 β) τα του 33
5 11
5 7
γ) τα του 45 δ) τα του 100
9 4
7. Τρεις φίλοι παρήγγειλαν 2 πίτσες που η καθεμιά είχε από 8 κομμάτια. Αν ο πρώτος έφαγε 4 κομ-
μάτια, ο δεύτερος 5 και ο τρίτος τα υπόλοιπα, να εκφράσετε με κλάσματα το μέρος της συνο-
λικής παραγγελίας που έφαγε ο καθένας από τους τρεις φίλους.
8.
2
Ένα ταψί τυρόπιτας αποτελείται από 30 κομμάτια. Αν ο Γιάννης έφαγε τα του ταψιού με την
15
2 6
τυρόπιτα, ο Χρήστος τα και ο Παναγιώτης τα , να βρείτε πόσα κομμάτια τυρόπιτας
10 18
περίσσεψαν στο ταψί.
9.
3 1
Ο Κώστας έφαγε τα μιας πίτσας, δηλ. 9 κομμάτια. Αν η Άννα έφαγε το της πίτσας, πόσα
5 3
κομμάτια έφαγε η Άννα;
[25]
12. Σε μία τάξη 24 μαθητών, το
1 1
των μαθητών ασχολείται μόνο με την κολύμβηση, το μόνο
8 3
1
με το μπάσκετ και το μόνο με το ποδόσφαιρο. Πόσοι μαθητές δεν ασχολούνται με κανένα από
2
τα προηγούμενα αθλήματα;
13.
7
Μια εκκλησία έχει ύψος 15 μέτρα. Αν το ύψος του καμπαναριού είναι τα της εκκλησίας, να
5
βρείτε το ύψος του καμπαναριού.
14. Από
3
ένα μπουκάλι 2 λίτρων που περιείχε αναψυκτικό, ήπιαμε τα του περιεχομένου του.
4
Πόσα λίτρα από το αναψυκτικό περίσσεψαν στο μπουκάλι;
15. Το
2
ρεζερβουάρ ενός αυτοκινήτου έχει χωρητικότητα 60 λίτρα και είναι γεμάτο κατά τα .
5
Πόσα λίτρα καυσίμου χρειάζεται να βάλουμε στο αυτοκίνητο για να γεμίσει το ρεζερβουάρ;
16. Σε
5
ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο η μία πλευρά είναι 14 εκατοστά και η άλλη τα της
7
πρώτης. Να βρείτε την περίμετρο και το εμβαδόν του παραλληλογράμμου.
18. Τα
3 7
του κιλού φέτα κοστίζουν 6 ευρώ. Πόσα χρήματα θα πληρώσουμε για να αγοράσουμε
4 8
του κιλού φέτα;
19. Τα
3
μιας τούρτας είναι 6 κομμάτια.
8
α) Πόσα κομμάτια έχει όλη η τούρτα;
3
β) Πόσα κομμάτια είναι τα της τούρτας;
4
[26]
22. Σε ένα θέατρο το φοιτητικό εισιτήριο κοστίζει 12€. Αν το φοιτητικό εισιτήριο είναι τα
3
του
4
κανονικού εισιτηρίου, πόσο κοστίζει το κανονικό εισιτήριο;
23. Τα
3 3
των μαθητών της Α΄ τάξης ενός γυμνασίου ασχολούνται με τη μουσική και τα των
11 5
μαθητών ασχολούνται με τον αθλητισμό. Αν τα παιδιά που ασχολούνται με τη μουσική είναι 15,
να βρείτε πόσοι είναι οι μαθητές που ασχολούνται με τον αθλητισμό.
25. Για να παρασκευαστεί ένα καρβέλι ψωμί χρειάζονται 750 gr ζύμης. Αν κατά το ψήσιμο χάνο-
2
νται τα του βάρους της ζύμης, πόσο θα ζυγίζει το καρβέλι μετά το ψήσιμο;
15
[27]
§ 2.2 ΙΣΟΔΥΝΑΜΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Ισοδύναμα κλάσματα
Δύο ή περισσότερα κλάσματα λέγονται ίσα ή ισοδύναμα όταν εκφράζουν το ίδιο μέρος ενός μεγέ-
θους ή ίσων μεγεθών.
α γ α γ
Αν τα κλάσματα και είναι ίσα μεταξύ τους, τότε γράφουμε:
β δ β δ
π.χ.
1 2 4
2 4 8
α γ
Αν τα κλάσματα και είναι ίσα μεταξύ τους, τότε τα «χιαστί» γινόμενα α δ
β δ
α γ
και β γ είναι ίσα μεταξύ τους. Δηλαδή, αν τότε α δ β γ
β δ
αριθμό (διαφορετικό από το μηδέν), τότε το κλάσμα που προκύπτει είναι ισοδύναμο με το αρχικό.
5 5 3 15
π.χ.
6 6 3 18
[28]
Όταν διαιρεθεί και ο αριθμητής και ο παρονομαστής ενός κλάσματος με τον ίδιο φυσικό αριθμό
(διαφορετικό από το μηδέν), τότε το κλάσμα που προκύπτει είναι ισοδύναμο με το αρχικό.
15 15 : 3 5
π.χ.
18 18 : 3 6
Η διαδικασία αυτή λέγεται απλοποίηση.
Η απλοποίηση είναι πολύ χρήσιμη στα μαθηματικά, διότι μπορούμε να δημιουργήσουμε κλάσματα
ισοδύναμα μεταξύ τους που έχουν όμως μικρότερους όρους. Για το λόγο αυτό, όποτε μπορούμε να
απλοποιήσουμε ένα κλάσμα καλό είναι να το κάνουμε.
Για να απλοποιήσουμε ένα κλάσμα, διαιρούμε και τον αριθμητή και τον παρονομα-
στή, με τον Μέγιστο Κοινό Διαιρέτη τους.
Ένα κλάσμα που δεν μπορεί να απλοποιηθεί, ονομάζεται ανάγωγο. Ένα κλάσμα είναι ανάγωγο, όταν
ο Μ.Κ.Δ. του αριθμητή και του παρονομαστή είναι το 1.
12
π.χ.
25
Ομώνυμα ονομάζονται δύο ή περισσότερα κλάσματα που έχουν τον ίδιο παρονομαστή.
3 9 1
π.χ. , ,
4 4 4
Ετερώνυμα ονομάζονται δύο ή περισσότερα κλάσματα που δεν έχουν τον ίδιο παρονομαστή.
3 5 15
π.χ. , ,
7 6 8
αντίστοιχο αριθμό.
[29]
Ασκήσεις
[30]
§ 2.3 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΛΑΣΜΑΤΩΝ
1 5 11 19 25
π.χ.
12 12 12 12 12
Αν τα κλάσματα έχουν τον ίδιο αριθμητή, τότε μεγαλύτερο είναι εκείνο με τον μικρότερο παρονο-
μαστή
1 1 1 1 1
π.χ.
12 10 8 3 2
4 5 20 21 24 2 1 2 7 4
άρα
30 30 30 30 30 15 6 3 10 5
Ασκήσεις
[31]
2. Να τοποθετήσετε σε αύξουσα σειρά τα κλάσματα:
17 13 9 25 1
α) , , , ,
4 4 4 4 4
7 7 7 7 7
β) , , , ,
12 4 15 10 13
1 5 3 11
γ) , , 5, ,
12 4 2 6
5. Να βρείτε μεταξύ ποιων διαδοχικών αριθμών βρίσκεται καθένα από τα παρακάτω κλάσματα:
7 13
α) β)
6 5
23 100
γ) δ)
4 9
6. Ένας παππούς χάρισε στα τρία εγγόνια του ένα χωράφι, από το οποίο κράτησε ο ίδιος ένα μικρό
2
μέρος για να το καλλιεργεί. Στο πρώτο εγγόνι έδωσε τα του χωραφιού, στο δεύτερο έδωσε τα
7
4 29
και στο τρίτο τα . Ποιο από τα τρία εγγόνια είναι το πιο ευνοημένο και ποιο είναι το πιο
15 105
αδικημένο;
[32]
§ 2.4 – 2.6 ΠΡΑΞΕΙΣ ΜΕ ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Πρόσθεση κλασμάτων
Για να προσθέσουμε δύο ομώνυμα κλάσματα, προσθέτουμε τους αριθμητές τους και αφήνουμε
παρονομαστή τον ίδιο.
1 6 7
π.χ.
12 12 12
3 3
Μερικές φορές αντί να γράψουμε 2 , γράφουμε 2 . Ο συμβολισμός αυτός που παριστάνει το ά-
5 5
θροισμα ενός φυσικού αριθμού με ένα κλάσμα μικρότερο της μονάδας, ονομάζεται μεικτός αριθμός.
Για να μετατρέψουμε έναν μεικτό αριθμό σε κλάσμα, πολλαπλασιάζουμε τον φυσικό αριθμό με τον
παρονομαστή και στη συνέχεια προσθέτουμε στο γινόμενο που προέκυψε τον αριθμητή. Τον αριθμό
αυτόν τον βάζουμε αριθμητή του νέου κλάσματος και παρονομαστή αφήνουμε τον ίδιο.
3 2 5 3 13
π.χ. 2
5 5 5
Αφαίρεση κλασμάτων
Για να αφαιρέσουμε δύο ομώνυμα κλάσματα, αφαιρούμε τους αριθμητές τους και αφήνουμε
παρονομαστή τον ίδιο.
6 1 5
π.χ.
8 8 8
[33]
Πολλαπλασιασμός κλασμάτων
Το γινόμενο δύο κλασμάτων είναι ένα κλάσμα που έχει ως αριθμητή το γινόμενο των αριθμητών και
παρονομαστή το γινόμενο των παρονομαστών.
3 5 15
π.χ.
4 2 8
Όλες οι ιδιότητες των πράξεων που ισχύουν στους φυσικούς αριθμούς, ισχύουν και στα κλάσματα.
Διαίρεση κλασμάτων
Για να διαιρέσουμε δύο κλάσματα, αρκεί να πολλαπλασιάσουμε το διαιρετέο με τον αντίστροφο του
διαιρέτη.
3 6 3 7 21 7
π.χ. :
4 7 4 6 24 8
3 3 1 3
:7
4 4 7 28
Ένα κλάσμα του οποίου ένας τουλάχιστον όρος είναι κλάσμα, ονομάζεται σύνθετο κλάσμα. Για τη
μετατροπή ενός σύνθετου κλάσματος σε απλό, το γινόμενο των «έξω» όρων το βάζουμε ως αριθμητή
του νέου κλάσματος και το γινόμενο των «μέσα» όρων το βάζουμε ως παρονομαστή. Δηλαδή:
α
β αδ
γ βγ
δ
[34]
Ασκήσεις
5.
3 7
Ποιον αριθμό πρέπει να προσθέσουμε στο για να προκύψει ως αποτέλεσμα το ;
4 8
6.
1 5
Ποιον αριθμό πρέπει να προσθέσουμε στο για να προκύψει ως αποτέλεσμα το ;
6 3
7.
13
Ποιον αριθμό πρέπει να αφαιρέσουμε από το για να προκύψει ως αποτέλεσμα το 2;
5
8.
8 37
Από ποιον αριθμό πρέπει να αφαιρέσουμε το για να προκύψει ως αποτέλεσμα το ;
5 20
9.
6 8
Ποιον αριθμό θα πολλαπλασιάσουμε με το για να προκύψει ως αποτέλεσμα το ;
7 7
[35]
11. Μία βρύση γεμίζει σε 2 ώρες τα
3
μιας δεξαμενής, ενώ μια άλλη βρύση γεμίζει σε 3 ώρες τα
5
7
της ίδιας δεξαμενής. Αν λειτουργούν και οι δύο βρύσες ταυτόχρονα, ποιο μέρος της δεξαμε-
15
νής θα γεμίσουν σε 1 ώρα; Έχουν γεμίσει περισσότερο ή λιγότερο από το μισό της δεξαμενής;
12. Η Αθηνά αγόρασε ένα καινούργιο μυθιστόρημα και ξεκίνησε να το διαβάζει. Την πρώτη ημέρα
1 3
διάβασε το και τη δεύτερη ημέρα διάβασε τα του βιβλίου. Τι μέρος του βιβλίου της έμει-
6 10
νε να διαβάσει;
13. Ο Δημήτρης παρήγγειλε το μεσημέρι του Σαββάτου μία πίτσα. Με το που ήρθε η παραγγελία
1 1
έφαγε το της πίτσας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας έφαγε το της πίτσας και το βράδυ το
2 3
μισό της ποσότητας που έφαγε το απόγευμα. Περίσσεψε πίτσα για να φάει την Κυριακή το πρωί;
14. Σε ένα γυμνάσιο φοιτούν 390 μαθητές. Οι μαθητές της Α΄ τάξης αποτελούν το
1
των μαθητών
3
2
του σχολείου, ενώ οι μαθητές της Β΄ τάξης αποτελούν τα των μαθητών του σχολείου. Πόσοι
5
μαθητές φοιτούν στη Γ΄ τάξη;
0
1 2018 1 1
γ) 3 5 2 15 : 3 2 :3
10 2019 2 4
1 2 1 2 1
δ) 5 2 32 (2 4 2 6)
2 5 5 6 2
[36]
17. Να γίνουν οι πράξεις:
1 1 5 1 1
α) : 3 2 2 2 2 6 1 1 1 1 1
β) : 13 6
3 2 12 2 4 7 14 2 3 7 14
2
1 1 1 5 1 5
γ) 3 : 3
2
δ) 15 3 2 2 2 2: 3 2
2 4 3 6 4 3
3
1
10 3 5 : 5 2 199 0
2
α) 2 3 2 2 10
2
2
15 3 1 1 1
β) 3 10
4 2 2 5 10
2 3
1 16 1 1 1 1 1
γ) : 2 2 2 2 2 δ) : 3 7 10 4
4 3 3 12 3 3 10
2 3
3 1 2 27 2 2 1 1 1 1 1
γ) 4 5 3 δ) 7 2 6 2 3 3 :
4 2 3 8 5 5 2 4 3 6 2
[37]
23. Να γίνουν οι πράξεις:
2
1 1 1 1 1 3 3 4 1 1
α) : 2 3 : 5 2 4 2 : 2 β) : : 1
3 6 4 5 10 20 4 5 2 4
2
2 3 1 31 2 1 7 5 1 3 1 1 1
γ) : 8 2 3 17 10 δ) : :
5 2 4 4 10 8 32 16 2 2 4 5
3
4 42 1 1
γ) 3 2 11 : 3 5 2 : 10 2 5 δ) 2 : 6
: 23
5 3 2 2
3
4 2 1 1 1 1 1 3 1 3 1 1
γ) 2 : δ) 6 2 3 2 3 : 10 : : 5
5 3 12 5 10 8 2 4 4 8 3 12
2
3 7 17 24 1 4
β) : 2 7 34567 0
4 2 2 17 3 5
[38]
29. Να γίνουν οι πράξεις:
1 3 1
α) : 3 2 3 5 2 3 2 2 2 1 1 10 3 6
β) 2 3 :
4 8 3 5 4 20 3 5 50
2 2
6 4 1 1 15 1 1 1
γ) : 2 3 0 2 3 6 2018 0 δ) 3 :
9 2 4 8 9 3 3
3
2 1 3 5
γ) 10 2 5 2 2 :
5 4 8 16
δ) 7 3 2 3 1926 0 : 5 1 1 5
2 :
4 6 3 48
3
[39]
§ 3.1 ΔΕΚΑΔΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
Δεκαδικό κλάσμα
Κάθε κλάσμα που έχει ως παρονομαστή το 10, το 100, το 1000 κλπ (δηλαδή μια δύναμη του 10),
ονομάζεται δεκαδικό κλάσμα.
3 51 32
π.χ. , ,
10 100 1000
Δεκαδικοί αριθμοί
Οι φυσικοί αριθμοί δεν αρκούν για να μετρήσουμε με ακρίβεια κάποια μεγέθη στην καθημερινότητά
μας. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούμε ένα άλλο είδος αριθμών, τους δεκαδικούς αριθμούς.
Οι δεκαδικοί αριθμοί αποτελούνται από δύο μέρη: το ακέραιο και το δεκαδικό. Τα δύο αυτά μέρη
χωρίζονται με την υποδιαστολή.
π.χ.
1 2 ,3 4 5
Η θέση κάθε ψηφίου σε έναν δεκαδικό αριθμό, δηλώνει την αξία του.
Στο ακέραιο μέρος οι τάξεις των ψηφίων είναι οι μονάδες, οι δεκάδες, οι εκατοντάδες κλπ.
[40]
Στο δεκαδικό μέρος οι τάξεις των ψηφίων είναι τα δέκατα, τα εκατοστά, τα χιλιοστά, τα δεκάκις
χιλιοστά, τα εκατοντάκις χιλιοστά, τα εκατομμυριοστά κλπ.
π.χ.
1 2 ,3 4 5
Ασκήσεις
1. Να τοποθετήσετε τους δεκαδικούς αριθμούς που αντιστοιχούν στις θέσεις που σημειώνονται
στον παρακάτω άξονα:
[41]
4. Γράψτε με τη μορφή δεκαδικών αριθμών τα κλάσματα:
5 51 23 25
α) β) γ) δ)
2 25 8 15
19 39 24 12
ε) στ) ζ) η)
76 5 20 96
8. Να γίνουν οι διαιρέσεις:
α) 315,05 : 5 β) 399,25 : 25 γ) 9,081 : 9 δ) 15,30 : 3
ε) 245,225 : 0,05 στ) 1006,75 : 2,5 ζ) 29,772 : 0,9 η) 62,4 : 0,312
9. Να γίνουν οι διαιρέσεις:
α) 410,25:5 β) 14,125:25 γ) 5,031:9 δ) 7,62:3
ε) 425,5:0,05 στ) 1532,175:0,25 ζ) 430,02:0,9 η) 0,064:0,32
[42]
§ 3.2 ΠΡΑΞΕΙΣ ΜΕ ΔΕΚΑΔΙΚΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Πράξεις με δεκαδικούς
Η πρόσθεση, η αφαίρεση, ο πολλαπλασιασμός και η διαίρεση των δεκαδικών αριθμών, γίνονται όπως
ακριβώς και με τους φυσικούς αριθμούς.
Όταν πολλαπλασιάζουμε έναν δεκαδικό αριθμό με το 10, το 100, το 1000 κλπ, μετακινούμε την
υποδιαστολή του προς τα δεξιά τόσες θέσεις όσα είναι τα μηδενικά του 10, 100, 1000 κλπ.
π.χ. 15,012 10 150,12
2,35 100 235
1,05 1000 1050
Όταν πολλαπλασιάζουμε έναν δεκαδικό αριθμό με το 0,1, το 0,01, το 0,001 κλπ, μετακινούμε την
υποδιαστολή του προς τα αριστερά μία, δύο, τρεις κλπ θέσεις αντίστοιχα.
π.χ. 15,012 0,1 1,5012
2,35 0,01 0,0235
1025 0,001 1,025
Όταν διαιρούμε έναν δεκαδικό αριθμό με το 10, το 100, το 1000 κλπ, μετακινούμε την υποδιαστο-
λή του προς τα αριστερά τόσες θέσεις όσα είναι τα μηδενικά του 10, 100, 1000 κλπ.
π.χ. 15,012 :10 1,5012
2,35 :100 0,0235
1025:1000 1,025
Όταν διαιρούμε έναν δεκαδικό αριθμό με το 0,1, το 0,01, το 0,001 κλπ, μετακινούμε την υπο-
διαστολή του προς τα δεξιά μία, δύο, τρεις κλπ θέσεις αντίστοιχα.
π.χ. 15,012 : 0,1 150,12
2,35 : 0,01 235
1,05 : 0,001 1050
[43]
Ασκήσεις
1. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 5,5 : 0,05 0,1 6 2 8 2
2
: 10 3 4 0,25
β) 1,15 4 0,05 3 0,25 0,1 2 3 1,15 : 0,575
4
γ) 0,8 2 : 0,2 2 : 0,4 0,5 0,8 0,4 2 10
δ) 120 : 150 0,2 0,5 2 2 2
3
ε) 33 : (2 3 2 ) 7 0,5 :10 0,5 3 1,5 4 0,125
2
3. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 0,62:0,3240,52+15,5(0,75+1,5)
β) 3:0,3+5:2,5322
γ) 5,25:2,5+1,930,75+1,52432
δ) (0,421020,3) (15:60,52)
4. Να γίνουν οι πράξεις:
α)
1 1
10 2
: 0,125 0,2 2 0,1 6 2 3 2 0,11 500
β)
5
4
0,8 3 0,5 2 2 2 0,75 : 7,5
1
2
2019
15 13 3
γ) 2,5 : 6,5 : 0,2 0,7
6 2 2
δ) 4,42 : 0,2 2 2 5 : 2 0,15 6
1
20
[44]
2
7 2 1 1
γ) : 1,5 (2,25 : 2) 2 0,75
3 3 5 4
1 2 1 1
δ) 0,4 (0,2 : 0,04 0,4 2 : )
6 3 3 25
Τυποποιημένη μορφή
Ένας μεγάλος αριθμός μπορεί να γραφεί στη μορφή α 10 ν , δηλαδή ως γινόμενο ενός αριθμού α επί
μια δύναμη του 10. Η μορφή αυτή λέγεται τυποποιημένη μορφή. Ο αριθμός α είναι συνήθως δεκαδι-
κός αριθμός με ακέραιο ψηφίο μεγαλύτερο ή ίσο του 1 και μικρότερο του 10.
π.χ. 1500000000 1,5 109
23450000 2,345 107
[45]
Ασκήσεις
[46]
Μετατροπές μονάδων μέτρησης μήκους:
km
x1000 :1000
x10 :10
dm
x10 :10
cm
x10 :10
mm
[47]
km2
x10002 :10002
m2
x102 :102
dm2
x102 :102
cm2
x102 :102
mm2
m3
x103 :103
dm3
x103 :103
cm3
x103 :103
mm3
[48]
Μονάδες μέτρησης χρόνου
Ασκήσεις
[49]
4. Να μετατρέψετε σε μέτρα τα παρακάτω μήκη:
α) 42,24 dm β) 80,01 cm γ) 165,1 km δ) 350,14 mm
[50]
13. Να βρείτε την περίμετρο του παρακάτω σχήματος:
14. Η αυλή ενός σχολείου έχει σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου με διαστάσεις 6258 cm και
38 m. Να βρείτε το εμβαδόν της αυλής του σχολείου.
15. Μια αυλή σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου έχει διαστάσεις 250 dm και 81 m. Θέλουμε
να στρώσουμε την αυλή με τετράγωνα πλακάκια πλευράς 45 cm. Πόσα πλακάκια θα χρειαστού-
με;
16. Σε ένα οικόπεδο σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου, είναι χτισμένο ένα σπίτι που κατα-
λαμβάνει μια τετραγωνική περιοχή του οικοπέδου (όπως φαίνεται στο σχήμα). Να βρείτε το εμ-
βαδόν της αυλής του σπιτιού, χρησιμοποιώντας τις διαστάσεις που δίνονται στο σχήμα.
[51]
19. Σε έναν κουβά χωρητικότητας 5 λίτρων, αδειάζουμε δοχεία με νερό που το καθένα έχει χωρη-
τικότητα 25000 mm3. Πόσα δοχεία πρέπει να αδειάσουμε ώστε να γεμίσει ο κουβάς;
20. Αγοράζουμε μια συσκευασία αναψυκτικού 2 lt. Αν τα ποτήρια που διαθέτουμε έχουν χωρητικό-
τητα 250 cm3, σε πόσα ποτήρια αναψυκτικού μπορούμε να μοιράσουμε το περιεχόμενο του
μπουκαλιού;
21. Μια δεξαμενή σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου έχει μήκος 5,1 m, πλάτος 325 cm και
ύψος 25,1 dm. Να βρείτε τον όγκο της δεξαμενής.
[52]
§ 4.1 – 4.3 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΙΣΩΣΗΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Εξίσωση με έναν άγνωστο είναι μια ισότητα με αριθμούς και μία μεταβλητή.
π.χ. 5x 11 3
Λύση της εξίσωσης είναι ο αριθμός που όταν αντικατασταθεί στη θέση του αγνώστου, επαληθεύει την
ισότητα. Η διαδικασία που ακολουθούμε για να βρούμε τη λύση μιας εξίσωσης, ονομάζεται επίλυση
της εξίσωσης.
[53]
π.χ. Να λυθεί η εξίσωση: 3x+5(2x4)x=23+32
Λύση
3x+5(2x4)x = 23+32
3x+5(2x4)x = 8+32 (υπολογίζουμε τις δυνάμεις)
3x+10x20x = 8+32 (κάνουμε την επιμεριστική ιδιότητα)
3x+10xx = 20+8+32 (χωρίζουμε γνωστούς από αγνώστους)
12x = 60 (αναγωγή ομοίων όρων)
12 x 60
(διαιρούμε με το συντελεστή του αγνώστου)
12 12
x=5
Αδύνατη εξίσωση
Μια εξίσωση λέγεται αδύνατη, όταν κανένας αριθμός δεν την επαληθεύει. Η αδύνατη εξίσωση οδη-
γείται πάντοτε στη μορφή: 0x α , με α 0 .
π.χ. η εξίσωση 0x 3 είναι αδύνατη
Αόριστη εξίσωση
Μια εξίσωση λέγεται αόριστη ή ταυτότητα, όταν όλοι οι αριθμοί την επαληθεύουν.
Η αόριστη εξίσωση οδηγείται πάντοτε στη μορφή: 0x 0 .
π.χ. η εξίσωση 0x 0 είναι αόριστη.
Ασκήσεις
[54]
x
γ) 5 6x 11 δ) 34
4
7. Να λυθούν οι εξισώσεις:
α) x 2 5 β) x 5 7
γ) x 4 4 δ) x 6 10
8. Να λυθούν οι εξισώσεις:
α) x 2 3 β) x 5 10
γ) x 4 1 δ) x 6 2
9. Να λυθούν οι εξισώσεις:
α) 3x 2 11 β) 5x 2 7
γ) 10 x 10 40 δ) 8x 6 30
[55]
11. Να λυθούν οι εξισώσεις:
α) 2 x 1 β) 5 x 1
γ) 4 x 4 δ) 16 x 7
[56]
19. Να βρεθεί ο αριθμός που το τριπλάσιό του αυξημένο κατά 2 ισούται με 8.
20. Να βρεθεί ο αριθμός που το διπλάσιό του αυξημένο κατά 5 ισούται με 15.
22. Να βρεθεί ο αριθμός που όταν αφαιρεθεί από το 12 δίνει αποτέλεσμα 10.
23. Να βρεθεί ο αριθμός του οποίου το πενταπλάσιό όταν αφαιρεθεί από το 12 δίνει ως αποτέλεσμα
το 2.
24. Να βρεθεί ο αριθμός του οποίου το εξαπλάσιό όταν αφαιρεθεί από το 25 δίνει ως αποτέλεσμα
το 7.
25. Να βρεθεί ο αριθμός που το δεκαπλάσιό του ελαττωμένο κατά 6 δίνει αποτέλεσμα 4.
26. Να βρεθεί ο αριθμός που το τετραπλάσιό του ελαττωμένο κατά 12 δίνει αποτέλεσμα 8.
29. Σε μία φάρμα ζούνε μαζί 20 κότες και κουνέλια. Αν τα κουνέλια και οι κότες έχουν συνολικά
60 πόδια, πόσα είναι τα κουνέλια και πόσες οι κότες που ζουν στη φάρμα;
30. Σε ένα παρκινγκ βρίσκονται σταθμευμένα 15 μηχανάκια και αυτοκίνητα. Αν όλα τα οχήματα
έχουν συνολικά 50 ρόδες, πόσα αυτοκίνητα και πόσες μηχανές βρίσκονται στο πάρκινγκ;
[57]
§ 5.1 – 5.2 ΠΟΣΟΣΤΑ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΠΟΣΟΣΤΑ
Ποσοστά
α
Το σύμβολο α% ονομάζεται ποσοστό επί τοις εκατό ή απλούστερα ποσοστό και είναι ίσο με .
100
Κάθε κλάσμα μπορεί να γραφεί και ως ποσοστό
Ασκήσεις
[58]
3. Να υπολογίσετε:
α) το 5% του 200, β) το 15% του 3500, γ) 60% του 360, δ) το 80% του 150
4. Να υπολογίσετε:
α) το 25% των 3200 €, β) το 45% των 120 κιλών, γ) το 32% των 2000 στρεμμάτων
5. Να υπολογιστεί:
α) το 16% του 3.250 β) το 7% του 13.640
γ) 16,5% του 3200 δ) το 3% του 1100
ε) το 19% του 58000 στ) το 17,2% του 2710000
7. Οι μαθητές ενός σχολείου ρωτήθηκαν για το είδος της μουσικής που ακούνε. Τα αποτελέσματα
καταγράφονται στον ακόλουθο πίνακα:
Ποπ 25
Ροκ 32
Ραπ 12,5
Τζαζ 4
Κλασσική μουσική 6
Αν όλοι οι μαθητές του σχολείου που ρωτήθηκαν ήταν 600, ποιος είναι ο αριθμός των παιδιών
που ακούνε το κάθε είδος μουσικής;
8. Σε μια βιβλιοθήκη υπάρχουν 2500 βιβλία. Το 30% των βιβλίων είναι παιδικής λογοτεχνίας, το
25% των βιβλίων είναι μυθιστορήματα , το 10% ποιητικές συλλογές και τα υπόλοιπα βιβλία
είναι ξενόγλωσσα. Να βρείτε τον αριθμό των βιβλίων κάθε είδους.
[59]
9. Οι κάτοικοι μιας πόλης, κατά την απογραφή του 2001 ήταν 35000. Αν στην τελευταία απογραφή
που έγινε το 2011, παρουσιάστηκε αύξηση του πληθυσμού της πόλης κατά 22%, ποιος ήταν ο
πληθυσμός κατά την τελευταία απογραφή;
10. Ο Γιάννης αγόρασε ένα πουκάμισο αξίας 36 € και ο καταστηματάρχης του έκανε έκπτωση
12,5%. Πόσο αγόρασε τελικά το πουκάμισο ο Γιάννης;
11. Μία τηλεόραση κοστίζει 345 €. Αν στην τιμή αυτή, προστεθεί και 23% ΦΠΑ , πόσο θα
πουληθεί τελικά η τηλεόραση;
12. Ένα βιβλίο με συνταγές μαγειρικής, πουλιέται σε ένα βιβλιοπωλείο με τιμή 15 €. Λόγω της
αυξημένης ζήτησης του βιβλίου, ο βιβλιοπώλης αυξάνει την τιμή του συγκεκριμένου βιβλίου
κατά 20%. Πόσο θα κοστίζει το βιβλίο μετά την ανατίμησή του;
13. Ένα γυμνάσιο έχει 160 μαθητές. Το 40% αυτών είναι μαθητές της Α΄ τάξης. Το 37,5% των
υπολοίπων μαθητών, είναι μαθητές της Β΄ τάξης. Να υπολογίσετε πόσοι είναι οι μαθητές της Γ΄
τάξης.
14. Ένα μπουκάλι γάλα πουλιέται στο σούπερ μάρκετ 1,20€. Αν μια μέρα το σούπερ μάρκετ έχει το
συγκεκριμένο γάλα σε προσφορά, πουλώντας το με έκπτωση 30%, πόσο θα το αγοράσουμε;
15. Ένας επιπλοποιός για να κατασκευάσει ένα τραπεζάκι χρειάζεται να δαπανήσει 15€. Πόσο πρέ-
πει να το πουλήσει για να βγάλει κέρδος 20% ;
16. Ένα κατάστημα ηλεκτρικών συσκευών την περίοδο των εκπτώσεων, πουλάει όλες τις ψηφιακές
φωτογραφικές μηχανές 30% φθηνότερα. Μια φωτογραφική μηχανή αρχικής αξίας 140 €, πόσο
θα την αγοράσουμε από το συγκεκριμένο κατάστημα την περίοδο των εκπτώσεων;
17. Η εταιρεία διαχείρισης ηλεκτρικού ρεύματος, αποφάσισε να αυξήσει τους λογαριασμούς κατά
12%. Αν ένας καταναλωτής πλήρωνε για το ηλεκτρικό ρεύμα 150 €, πόσο θα πληρώνει μετά την
αύξηση;
18. Ένα μπλουζάκι πουλιέται 12€. Αν στην περίοδο των εκπτώσεων η τιμή του είναι 9€, να βρείτε
το ποσοστό της έκπτωσης.
19. Σε μια πόλη 80000 κατοίκων, οι 35000 είναι άνδρες. Να βρείτε το ποσοστό των γυναικών στην
πόλη.
[60]
20. Σε ένα σχολείο 420 μαθητών, οι 63 μαθητές είναι αριστούχοι. Να βρείτε το ποσοστό των
αριστούχων μαθητών του σχολείου
21. Σε ένα κατάστημα ρούχων, ένα παντελόνι πουλιέται 45 €. Αν κατά την περίοδο των εκπτώσεων
το ίδιο παντελόνι πουλιέται 36 €, ποιο είναι το ποσοστό της έκπτωσης;
22. Σε μια τάξη 32 παιδιών, τα 12 είναι κορίτσια. Να βρείτε το ποσοστό των αγοριών της τάξης.
23. Ένας επιπλοποιός πρέπει να δαπανήσει 250 €, για να αγοράσει τα υλικά που θα χρειαστεί για να
κατασκευάσει μια βιβλιοθήκη. Αν πουλήσει τη βιβλιοθήκη 300 €, ποιο είναι το ποσοστό του
κέρδους του;
24. Το γήπεδο της Τούμπας έχει χωρητικότητα 28700 θέσεων. Αν στον ποδοσφαιρικό αγώνα
ΠΑΟΚ-Ολυμπιακού, κόπηκαν 22960 εισιτήρια, να βρείτε το ποσοστό πληρότητας του γηπέδου
στο συγκεκριμένο παιχνίδι.
25. Στις εκλογές για την ανάδειξη του δεκαπενταμελούς συμβουλίου ενός γυμνασίου, ψήφισαν 300
μαθητές. Ο υποψήφιος που αναδείχθηκε πρώτος σε ψήφους, έλαβε 60 ψήφους, ο δεύτερος 42 και
ο τρίτος 33. Να βρείτε το ποσοστό των ψήφων που συγκέντρωσαν οι τρεις πρώτοι υποψήφιοι.
26. Σε μία τάξη 32 παιδιών, το 75% είναι κορίτσια. Αν το 25% των κοριτσιών είναι ξανθά, να
βρείτε:
α) πόσα είναι τα ξανθά κορίτσια στην τάξη;
β) ποιο είναι το ποσοστό των ξανθών κοριτσιών στην τάξη;
27. Αν ένα ψυγείο πουλιέται 550€ μαζί με το Φ.Π.Α. (23%), ποια είναι η τιμή του ψυγείου χωρίς το
Φ.Π.Α.;
28. Αγοράσαμε με έκπτωση 20% έναν εκτυπωτή και πληρώσαμε 65 €. Ποια ήταν η τιμή του εκτυ-
πωτή πριν τις εκπτώσεις;
29. Ένα φόρεμα κοστίζει την περίοδο των εκπτώσεων 42 €. Αν η έκπτωση ήταν 30%, να υπολογι-
στεί πόσο κόστιζε το φόρεμα πριν τις εκπτώσεις.
30. Η τιμή ενός κινητού τηλεφώνου αυξήθηκε κατά 25% και κοστίζει τώρα 155 €. Ποια ήταν η
αρχική τιμή του κινητού;
[61]
31. Μία τηλεόραση κοστίζει 492 € μαζί με το Φ.Π.Α. Αν ο Φ.Π.Α. είναι 23%, να βρεθεί η τιμή της
τηλεόρασης χωρίς το Φ.Π.Α.
32. Μια ηλεκτρική σκούπα κοστίζει 92 € μαζί με το Φ.Π.Α.. Αν ο Φ.Π.Α. είναι 15%, να βρείτε την
αρχική τιμή της ηλεκτρικής σκούπας (χωρίς το Φ.Π.Α.).
33. Ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής κοστίζει κατά την περίοδο των εκπτώσεων 420 €. Αν η έκπτω-
ση είναι 20%, να βρείτε ποια ήταν η αρχική αξία του υπολογιστή πριν την περίοδο των εκπτώσε-
ων.
34. Ο μισθός ενός υπαλλήλου μιας εταιρείας μειώθηκε κατά 30%. Αν ο συγκεκριμένος υπάλληλος
έχει σημερινό μισθό 945 €, πόσο ήταν ο μισθός του πριν τη μείωση;
35. Η τιμή ενός αυτοκινήτου μειώθηκε κατά 25% και κοστίζει πλέον 15000 €. Ποια ήταν η αρχική
τιμή του αυτοκινήτου;
36. Οι μαθητές ενός σχολείου αυξήθηκαν τη τρέχουσα σχολική χρονιά κατά 12,5%. Αν σήμερα οι
μαθητές του σχολείου είναι 540, πόσοι ήταν κατά την προηγούμενη σχολική χρονιά;
37. Ένα προϊόν την περίοδο των εκπτώσεων πωλείται με έκπτωση 15% και κοστίζει 510€. Ποια
είναι η αρχική του τιμή (πριν την περίοδο των εκπτώσεων);
38. Σε ένα γυμνάσιο οι μαθητές της Α΄ τάξης είναι το 30% των μαθητών του σχολείου. Οι μαθητές
της Β΄ τάξης είναι 72 και της Γ΄ τάξης είναι το 75% των μαθητών της Β΄. Να βρείτε πόσους
μαθητές έχει το σχολείο. Πόσους μαθητές έχει συνολικά το γυμνάσιο;
39. Η Α΄ τάξη ενός γυμνασίου έχει 136 αγόρια από τα οποία το 62,5% ασχολείται με τον αθλητι-
σμό. Το 40% των παιδιών που αθλούνται ασχολείται με το μπάσκετ και τα υπόλοιπα με το ποδό-
σφαιρο. Να βρείτε ποιο είναι το ποσοστό των παιδιών της τάξης που ασχολείται με το ποδόσφαι-
ρο.
40. Σε ένα σχολείο 250 μαθητών, το 60% ασχολείται με τη μουσική. Από τα παιδιά που
ασχολούνται με τη μουσική, το 80% παίζει κάποιο μουσικό όργανο ενώ τα υπόλοιπα είναι στη
χορωδία. Να βρείτε το ποσοστό των μαθητών του σχολείου που είναι στη χορωδία.
41. Ένα πλυντήριο πουλιέται 400€ σε ένα κατάστημα ηλεκτρικών συσκευών. Λόγω της αύξησης
του ΦΠΑ, η τιμή του πλυντηρίου αυξάνεται κατά 12,5%. Αν την περίοδο των εκπτώσεων το
κατάστημα πουλήσει το πλυντήριο με έκπτωση 10%, ποια θα είναι η τιμή του;
[62]
42. Σε ένα κατάστημα ηλεκτρικών συσκευών, το πρώτο σαββατοκύριακο κάθε μήνα, τα ψυγεία πω-
λούνται με έκπτωση 10%. Ένας πελάτης, αποφασίζει να αγοράσει το πρώτο σαββατοκύριακο του
Φεβρουαρίου, ένα ψυγείο που η αρχική του τιμή (πριν την περίοδο της προσφοράς) είναι 800€. Η
συμφωνία που κάνει ο πελάτης με το κατάστημα, είναι να δώσει προκαταβολή το 40% της αξίας
του ψυγείου και τα υπόλοιπα χρήματα να τα πληρώσει σε 9 μηνιαίες άτοκες δώσεις. Ποιο είναι
το ποσό της κάθε δόσης;
43. Η τιμή μιας τηλεόρασης χωρίς το ΦΠΑ είναι 1500€. Ο ΦΠΑ είναι 20%. Ένας πελάτης αποφα-
σίζει να αγοράσει την τηλεόραση δίνοντας κάποια προκαταβολή και το υπόλοιπο ποσό σε 9
μηνιαίες άτοκες δόσεις. Αν το ποσό της δόσης είναι 160€, να βρείτε τι ποσοστό της τελικής αξίας
της τηλεόρασης ήταν η προκαταβολή που δόθηκε.
44. Ένα αυτοκίνητο κάθε 3 χρόνια μετά την αγορά του, χάνει το 25% της αγοραστικής του αξίας.
Αν ένα αυτοκίνητο κοστίζει σήμερα 16000€, ποια θα είναι η αγοραστική του αξία μετά από 6
χρόνια;
45. Ένα φόρεμα πουλιέται σε ένα κατάστημα με έκπτωση 20%. Επειδή όμως κανένας δεν το αγό-
ραζε, ο καταστηματάρχης αποφάσισε να κάνει νέα έκπτωση 10% . Ποιο είναι το συνολικό ποσο-
στό της έκπτωσης σε σχέση με την αρχική τιμή του φορέματος;
46. Ένας μανάβης αγόρασε 2500 κιλά κρεμμύδια και πλήρωσε 500€. Τα 1500 κιλά τα πούλησε με
κέρδος 35% και τα υπόλοιπα με ζημία 10%. Να βρεθεί αν κέρδισε ή ζημίωσε και πόσο.
47. Η τιμή ενός προϊόντος την 1/10/2018 ήταν 500 €. Στις 15/10/2018 έγινε αύξηση της τιμής του
κατά 25%. Στις 20/10/2018 η τιμή του μειώνεται κατά 25%. Η τιμή του προϊόντος επανήλθε στην
αρχική της τιμή;
48. Ένα ταξιδιωτικό γραφείο προκειμένου να προσελκύσει τον κόσμο, προσφέρει για τον επόμενο
μήνα όλα τα ταξίδια του με έκπτωση 50% και ειδικά στους νέους κάτω των 25 ετών κάνει μια
επιπλέον έκπτωση 15%. Ένας πελάτης ηλικίας 24 ετών αγόρασε την περίοδο της προσφοράς ένα
ταξιδιωτικό πακέτο και πλήρωσε 425€. Πόσο θα αγόραζε το ίδιο ταξιδιωτικό πακέτο ο πατέρας
του δύο μήνες αργότερα;
49. Ένας επιχειρηματίας καταθέτει στην τράπεζα 120000€ με επιτόκιο 10%. Πόσα χρήματα θα έχει
στο λογαριασμό του έπειτα από 2 χρόνια; (Στο τέλος κάθε χρόνου γίνεται κεφαλαιοποίηση των
τόκων)
50. Ένας έμπορος καταθέτει στην τράπεζα 15000 € με επιτόκιο 3% για κάθε χρόνο. Πόσο θα είναι
ο τόκος ύστερα από δύο χρόνια; (κάθε χρόνο γίνεται κεφαλαιοποίηση των τόκων)
[63]
51. Ένας έμπορος θέλει να καταθέσει 15000€ στην τράπεζα για 2 χρόνια. Ρώτησε σε δύο τράπεζες,
ποιο είναι το επιτόκιο που του προσφέρουν. Η τράπεζα Α του προσέφερε επιτόκιο 12% για τον
πρώτο χρόνο και 8% για τον δεύτερο χρόνο. Η τράπεζα Β του προσέφερε σταθερό επιτόκιο 10%
και για τα δύο χρόνια. Σε ποια τράπεζα τον συμφέρει να καταθέσει τα χρήματά του;
52. Ένας έμπορος θέλει να καταθέσει στην τράπεζα 200000 € για 2 χρόνια. Η τράπεζα Α του προ-
σφέρει επιτόκιο 5% για τον πρώτο χρόνο και 3% για το δεύτερο χρόνο. Η τράπεζα Β του δίνει
σταθερό επιτόκιο 4% και για τα δύο χρόνια. Σε ποια τράπεζα συμφέρει τον έμπορο να καταθέσει
τα χρήματά του, αν γνωρίζετε ότι στο τέλος κάθε χρόνου οι τόκοι κεφαλοποιούνται;
53. Ένας επιχειρηματίας θέλει να καταθέσει στην τράπεζα 250000 € για δύο χρόνια. Επιδιώκοντας
να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του από την αποταμίευση των χρημάτων, ζητάει προσφορές από δύο
τράπεζες.
Η «ΑΒΓ Bank» του πρόσφερε επιτόκιο 5% για τον πρώτο χρόνο και 10% για το δεύτερο χρόνο.
Η «ΔΕΖ Bank» του πρόσφερε επιτόκιο 7,5% σταθερό και για τα δύο χρόνια.
Αν γνωρίζουμε ότι στο τέλος κάθε χρόνου γίνεται κεφαλαιοποίηση των τόκων, σε ποια τράπεζα
συμφέρει τον επιχειρηματία να καταθέσει τα χρήματά του;
[64]
§ 7.1 – 7.2 ΡΗΤΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ – ΑΠΟΛΥΤΗ ΤΙΜΗ
Όλοι οι αριθμοί με τους οποίους ασχοληθήκαμε μέχρι σήμερα, ήταν θετικοί. Στην καθημερινότητά
μας όμως υπάρχουν πολλές έννοιες που μπορούν να περιγραφούν μόνο με τη χρήση αρνητικών
αριθμών.
π.χ. όταν το χειμώνα έχει πολύ κρύο λέμε ότι η θερμοκρασία είναι 4 βαθμούς Κελσίου κάτω από το
μηδέν. Διαφορετικά μπορούμε να γράψουμε ότι η θερμοκρασία είναι 40C.
Τα σύμβολα + και λέγονται πρόσημα. Μπροστά από κάθε θετικό αριθμό βάζουμε το πρόσημο +
(ή δε βάζουμε κανένα πρόσημο) ενώ μπροστά από κάθε αρνητικό αριθμό βάζουμε πάντοτε το
πρόσημο . Το 0 δεν είναι ούτε θετικός ούτε αρνητικός αριθμός.
9
π.χ. +5, 3, , 0
4
Οι αριθμοί που έχουν το ίδιο πρόσημο λέγονται ομόσημοι αριθμοί, ενώ αυτοί που έχουν διαφορετικά
πρόσημα λέγονται ετερόσημοι αριθμοί.
π.χ. ομόσημοι είναι οι αριθμοί +5, +2, +0,78
ετερόσημοι είναι οι αριθμοί 3, 7
[65]
Ακέραιοι αριθμοί
Οι φυσικοί αριθμοί μαζί με τους αντίστοιχους αρνητικούς τους, αποτελούν τους ακέραιους αριθμούς.
Δηλ. οι ακέραιοι αριθμοί είναι: …,3, 2, 1, 0, 1, 2, 3, …
Ρητοί αριθμοί
Όλοι οι φυσικοί αριθμοί, τα κλάσματα, οι δεκαδικοί, μαζί με τους αντίστοιχους αρνητικούς αριθμούς
αποτελούν τους ρητούς αριθμούς,
Απόλυτη τιμή
Η απόλυτη τιμή ενός αριθμού εκφράζει την απόστασή του από το 0. Η απόλυτη τιμή του αριθμού α
συμβολίζεται | α |
12 12 2 2
π.χ. | 2| 2 , | 5 | 5 , , , | 0| 0
7 7 5 5
Δυο ετερόσημοι αριθμοί που έχουν την ίδια απόλυτη τιμή, ονομάζονται αντίθετοι.
2 2
π.χ. 3 και 3, και
5 5
Διαπιστώνουμε ότι:
Η απόλυτη τιμή ενός θετικού αριθμού, είναι ο ίδιος ο αριθμός.
[66]
Ασκήσεις
2.
1 1
Να τοποθετήσετε στον ίδιο άξονα τους αριθμούς: 1, 2, 0, , 0,5 και .
3 4
3.
7
Να βρείτε την απόλυτη τιμή των αριθμών: 3, 5, 8, , 0, 3,14 και 1,2.
3
9. Αν το x είναι ένας ακέραιος αριθμός, να βρείτε για ποιες τιμές του x ισχύουν οι σχέσεις:
α) 5 x 2 β) 3 x 2
4 5
γ) x δ) 1,9 x 2,1
3 2
10. Αν το x είναι ένας ακέραιος αριθμός, να βρείτε για ποιες τιμές του x ισχύουν οι σχέσεις:
α) 8 x 4 β) 3 x 2
γ) 2 x 5 δ) 4 x 2
[67]
§ 7.3 – 7.4 ΠΡΟΣΘΕΣΗ - ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΡΗΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ
Για να προσθέσουμε δύο ομόσημους αριθμούς, προσθέτουμε τις απόλυτες τιμές τους και στο
άθροισμα βάζουμε το κοινό τους πρόσημο.
π.χ. 7 3 10
2 5 7
Για να αφαιρέσουμε από τον αριθμό α τον αριθμό β, ουσιαστικά προσθέτουμε στον α τον αντίθετο
του β. Δηλαδή: α β α (β)
Επομένως στους ρητούς αριθμούς, η αφαίρεση μετατρέπεται σε πρόσθεση και έτσι είναι πάντοτε
δυνατή.
Απαλοιφή παρενθέσεων
Αν μια παρένθεση έχει μπροστά της το + (ή δεν έχει πρόσημο), μπορούμε να την απαλείψουμε
μαζί με το + (αν υπάρχει) και να γράψουμε τους όρους που περιέχει με τα πρόσημά τους.
Αν μια παρένθεση έχει μπροστά της το , μπορούμε να την απαλείψουμε μαζί με το και να
γράψουμε τους όρους που περιέχει με τα αντίθετα πρόσημά τους.
[68]
Σειρά προτεραιότητας πράξεων
Ασκήσεις
2. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 1,2 8,2 3 10 β) 2 3 7 2
1 1 1 7 1
γ) δ) 3 0,5 1
4 2 8 8 2
3. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 3 4 5 1 2 6 2 3 6
β) 4 2 7 6 8 3 2 3 4 3 2 23 10 2
γ) 6 2 13 4 2 1 2 3 10 2018 30 211 2019
δ) 4 3 3
2 2
2 5 2 55 2 3 5 2 1000 0
4. Να γίνουν οι πράξεις:
1 2 2 1 4 1 1
α) : 5 β) 1 1 2
3 5 3 5 5 2 10
[69]
12 1 3 2 1 2 1 1 1 1
γ) : 2 1 δ) : : 2 1
7 14 7 3 7 5 2 3 2 6
5. Να γίνουν οι πράξεις:
α) 0,15 : 3 0,5 0,55 10 2 0,25 0,5 2 0,5 : 2 1 10 : 40
β) 3 5 2 3
3 2
10 : 10 3 0,45 2 0,2
γ) 0,5 : 2 0,75 0,25 1 0,5 2
δ) 2,2 : 2 0,1 3 2 10 2000 0
85
6. Να γίνουν οι πράξεις:
1 5 1 1 11
α) : 0,5 0,5
4 8 4 3 24
β) 1 : 0,2 10 10 5 0,01 0,32 0,12
7. Να γίνουν οι πράξεις:
1 3 1 3 17 1
α) 2
6 4 2 4 8 4
2019
1 1 1 1
β) 2 2019 2 1008 1 2 2016 1
4 3 12 3
3 2
1 1 1 1 7
γ) : 2 3 2 20 3 1
2 4 3 2 6
δ)
1 1 5
: 3 2 33 2 2 5 1
6 3 12
8. Να γίνουν οι πράξεις
1 1
α) 8 1 6 2 2 5 5 2 3 10
4 2
2 1 1 1 5
β) 1 : 6
3 2 12 2 2
2
1 11 5
γ) 6 3
2 4 2
3
1 1 1 1 1 1
δ) : 1 2006 0
9 3 6 3 2 3
[70]
9. Να γίνουν οι πράξεις
3 3
α) 1 0,75 0,5 2 2 3 : 2
4 2
β) 2 3 4 10 : (3 4 5 6 3) (1)
2
[71]
14. Να γίνουν οι πράξεις
α) 1,12102 (100+20)+(2,13) 99,1
β) (3,21,50,3+155,5)(1,28+0,8)(3,2+7,355,15)
γ) (10+2014020)+23(3,44,2)+20,1
3 2 5 1 1 1 1 12 7
δ) 2
4 3 3 4 2 8 4 16 8
[72]
§ 7.5 – 7.6 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ - ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΡΗΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ
Για να πολλαπλασιάσουμε δύο ομόσημους αριθμούς, πολλαπλασιάζουμε τις απόλυτες τιμές τους
και στο γινόμενο βάζουμε το πρόσημο +.
Για να πολλαπλασιάσουμε δύο ετερόσημους αριθμούς, πολλαπλασιάζουμε τις απόλυτες τιμές
τους και στο γινόμενο βάζουμε το πρόσημο .
Για να πολλαπλασιάσουμε πολλούς παράγοντες που κανένας δεν είναι μηδέν, πολλαπλασιάζουμε
τις απόλυτες τιμές τους και στη συνέχεια βάζουμε:
το πρόσημο + αν το πλήθος των αρνητικών παραγόντων είναι άρτιο (ζυγό)
Αν έστω και ένας από τους παράγοντες του γινομένου είναι μηδέν, τότε και το γινόμενο είναι ίσο
με μηδέν.
Για να διαιρέσουμε δύο ομόσημους αριθμούς, διαιρούμε τις απόλυτες τιμές τους και στο πηλίκο
βάζουμε το πρόσημο +.
Για να διαιρέσουμε δύο ετερόσημους αριθμούς, διαιρούμε τις απόλυτες τιμές τους και στο πηλίκο
βάζουμε το πρόσημο .
[73]
Ασκήσεις
1. Να γίνουν οι πράξεις:
α) (52210) (3 23) + (3226) : (23)
β) 53(2) (23+22) (24)2 + 2 (2025) (2) (238+5)
γ) (24 + 9:3) (104 + 325) 3 (21)
δ) (2) 4 (1) (3) (210) + (22165) : (1722)
2. Να γίνουν οι πράξεις:
α) (1,52102) : (5)2 (2)3 (3) (5)
β) (3,21,6) : (0,31,3) (1,2552(5)) : (3,2(2) (0,3)2)
γ) (1020190) : (2) + (2)3 (3,4+2(1,2)) + 20,5
3. Να γίνουν οι πράξεις:
5 3 1 1 1 2
α) : (3) (2)
3 10 4 2 2 3
2
1 1 3 1 1
β) : 2 1
11
2 3 2 2 2
15
5 1 1 1 1 1
: 3 3 20
2
γ)
4 4 8 4 2 4
2
1 2 1 1 5 5 1 1
δ) 2 1
2 3 3 2 6 3 3 6
4. Να γίνουν οι πράξεις:
2
1 1 1 5 1 12 4 1 1
α) 2,4
4 2 3 12 5 10 5 2 2
1 1 1 7
0,5 : (2) 2
3
β)
2 4 16 4
2019
5 11 11
γ) 3 4 1 3 2 0,1 2
2
6 12 20
3
3 1 1
δ) 1,3 : (1) 4 1 ( 2) 3 ( 5)
1
10
10 3 25 2
[74]
5. Να γίνουν οι πράξεις:
2 3
1 1 1
α) : 2 2 3 3 (3) 2 4 3 2 2
2 2 4
1 1 5
β) 6 6 3 2 3 2 (3) 3 (6) 2 1
2 3 6
2
3 1 5 1 2 3 1
γ) : :
5 5 16 2 7 7 2
2 1 1
δ) 2 2 5 2 4 : 2 7 :
3
3 4 24
6. Να γίνουν οι πράξεις:
1
2 2
1 3 1 3
10 : (3) 3 ( 2) :
10
α)
6 2 10 10
β) (7) 2 14 2 2 5 1 3 4 : 2 3 5 1
γ)
3
2
: 0,75 0,45 10 2 (3) 2 : ( 0,5) 29 ( 6) 3 : 7 10 0
2 5 2
1 1 3
δ) : 2 3 10 3 2 : 0,8
4 2 5
7. Να γίνουν οι πράξεις:
α)
1
2
( 2) 2 ( 1) 2 3 2 2 3 : 3 : ( 12 )
1
3
3 1 4
β) 2 : 2 2 3 0,5 2 (5) 2 3 (5) : 0,5 0,75
1
4 2
1 9
2 3
3 1 1
γ) : 2 3 3 3
2
3 2 2 4 2
1 1
δ) 5 : 5 : 5 3 : : 3 7 2
2 2
5 2 4
8. Να γίνουν οι πράξεις:
2
1 1 1
1 3 2 2 5 : 3
2014
α) : 0,25 5 0
2013
2 2 6
2
2 1 2 1
3
2 1 1 1
β) : 3 2 : 3 1 4 2
7 7 3 9 2 3
[75]
9. Να γίνουν οι πράξεις:
14
3
1 1
: 2 7 2014 2013 2012 : 2
2 2 2 4
α)
4 4
5 3 1 1 1 2
β) : (3) (2)
3 10 4 2 2 3
γ)
1
1
3 2 2 2 3 3 3 : 2 3 5 0
9 3
3
1 1 1 1
β) : 2 2 0,5 2 0,25 5
3 2 3 2
2
1 1 1 22
γ) 6 : 7
3 2 7 7
2
2 1 1 1
δ) 0,25 7 : 4 2 3 : 1 2014 0 : 3
2 2 2
7
Αν πάρουμε το ρητό αριθμό και θελήσουμε να βρούμε τη δεκαδική του μορφή, παρατηρούμε ότι
3
7
ισχύει: 2,333333 ...
3
Το πλήθος των επαναλαμβανόμενων δεκαδικών ψηφίων ονομάζεται περίοδος και ο αριθμός λέγεται
7
περιοδικός. Στην περίπτωση αυτή γράφουμε: 2, 3
3
Κάθε περιοδικός δεκαδικός αριθμός μπορεί να έχει τη μορφή ρητού αριθμού.
[76]
Ασκήσεις
Ορισμός δύναμης
Το γινόμενο α
αα
α με ν φυσικό αριθμό μεγαλύτερο του 1 (ν>1), ονομάζεται δύναμη με
ν παράγοντες
α0=1
α1=α
1
Αν ν<0 τότε α ν .
αν
[77]
Παρατηρήσεις: α) Δύναμη με βάση θετικό αριθμό είναι πάντα θετικός αριθμός.
β) Δύναμη με βάση αρνητικό αριθμό και εκθέτη άρτιο είναι θετικός αριθμός.
γ) Δύναμη με βάση αρνητικό αριθμό και εκθέτη περιττό είναι αρνητικός
αριθμός.
Ιδιότητες δυνάμεων
Για να πολλαπλασιάσουμε δυνάμεις με την ίδια βάση, αφήνουμε την ίδια βάση και βάζουμε για
εκθέτη το άθροισμα των εκθετών.
α μ α ν α μν
Για να διαιρέσουμε δυνάμεις με την ίδια βάση, αφήνουμε την ίδια βάση και βάζουμε για εκθέτη
τη διαφορά του εκθέτη του διαιρέτη από τον εκθέτη του διαιρετέου.
α μ : α ν α μν
Για να υψώσουμε ένα γινόμενο σε έναν εκθέτη, υψώνουμε κάθε παράγοντα του γινομένου στον
εκθέτη αυτό.
α β ν α ν β ν
Για να υψώσουμε ένα πηλίκο σε έναν εκθέτη, υψώνουμε κάθε όρο του πηλίκου στον εκθέτη αυτό.
ν
α αν
ν
β β
Για να υψώσουμε μία δύναμη σε έναν εκθέτη, υψώνουμε τη βάση της δύναμης στο γινόμενο των
εκθετών.
α
μ ν
α μν
Για να υψώσουμε μία δύναμη σε έναν αρνητικό εκθέτη, αντιστρέφουμε τη βάση της δύναμης και
την υψώνουμε στον αντίθετο αριθμό του εκθέτη.
ν ν
α β
β α
[78]
Ασκήσεις
1. Να υπολογιστούν οι παραστάσεις:
α) 2 6 β) 2 6
γ) 2 3 δ) 23
2 1 3
1 1 1
3. Να υπολογιστεί η παράσταση:
3 9 2
4. Να γίνουν οι πράξεις:
8
2 2 1 1 2
5
α) 2 : 2 3 5 2
2 4
1 1 1 3 2
2
β) 1 2014 1 : 33
8 2 2 3
5. Να γίνουν οι πράξεις:
α) (1)2 + (1)3 1 (1) + (1)5 + 19 (1)4 : (1)11
3 2
1 1
β) : 3 2 1 2 3 2 2 3 4 2 2 3 : 2
2 3 2
2 4
γ) 2 4 : 2 2 3 1 : 2 2 3 1 : 2 2 0
2 2
2 2
1 1 1 1 1 1 1
δ) 3 : : 2 2
2 23
6 12 12 6 5 3 4 12
6. Να γίνουν οι πράξεις:
1 1 3 1 2 1
: 2 : 2 3 5 2 1
3 10
α)
4 2 5
5
1 1 1
β) 7 : 7 7 0 2 3 3 2 4 : 7 :
2 3 2
3 2 6
[79]
7. Να γίνουν οι πράξεις:
22
2014
3 1
α) 2 : 2 3 2019 0
5 5 5
2 4
1 1 1 1 1 1
β) : 2 2 7 : 12
3
6 4 12 3 9 12
2 3 2 2
1 1 4 1 1 1 1 1
γ) 2 : 3 2 3 :
4 2 2 4 7 2 4
2
2 2
1 1 3
: 3 4 3
1 2
δ) 3 2 :
9 2 2
8. Να γίνουν οι πράξεις:
2 1
α)
1 1
: 3 0,5
4 2
3
1 : 0,5 2 3 2
2
12
3 25
3 1 1 4
β) : 2 2 6 : 3 : 7
3
8 2 4 7
3
γ)
6
1
2 4 23 3 4 2 : 1 3
10 7 5
2
5 2 5 4
4
4 1
δ) 6 0,2 2 3 10 1 2014 3158 0,25 1000 0
5 4
9. Να γίνουν οι πράξεις:
13 1 1
α) 2 : 2 0,2 0,1 4 2 : 2 0,5 3 : 2 2
4
10 2
2019
1
: 3
2
β) 2 0,4 22 1
3
2 1
3
5
2
1 2 1
1
5
1
γ) : 23 : 8 10 2 : 0,5 20
4 2 2
δ) 0,72 8 1 : 3 2 10
2
1 3
10
5
[80]
11. Να υπολογιστούν οι παραστάσεις:
10 2014 2
2014
5 2019 2 4038
α) β)
20 2018 20 2014
α)
58 4 150 2 38
3
β)
4128 3 218 5 218 2 2
64
29 4 75 2 19 3
15 218 2 3
42
4
[81]
§ 1.1 ΣΗΜΕΙΟ - ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΟ ΤΜΗΜΑ - ΕΥΘΕΙΑ
Η μελέτη της Γεωμετρίας ξεκινά από έννοιες οι οποίες προκύπτουν άμεσα από την εμπειρία μας, όπως
οι έννοιες σημείο, ευθεία και επίπεδο τις οποίες δεχόμαστε ως πρωταρχικές χωρίς περαιτέρω
διευκρινίσεις.
Σημείο
Το σημείο στον χώρο είναι μια οντότητα που έχει θέση, αλλά δεν έχει διαστάσεις (μήκος, πλάτος ή
ύψος). Για να αντιληφθούμε την εικόνα ενός σημείου αρκεί να δούμε το σημάδι που αφήνει στο
τετράδιό μας η μύτη ενός καλοξυμένου μολυβιού.
Κάθε σημείο συμβολίζεται με τη χρήση ενός κεφαλαίου ελληνικού γράμματος.
Ευθεία
Ευθεία είναι μία γραμμή, απείρου μήκους και μηδενικού πάχους, χωρίς αρχή και τέλος και απολύτως
ίσια. Η ευθεία όπως προαναφέρθηκε είναι μια πρωταρχική έννοια.
Η ευθεία μπορεί να συμβολιστεί με ένα μικρό γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου ή με την ονομασία
δύο σημείων της.
π.χ.
[82]
Η ευθεία ΑΒ:
Η ευθεία ε:
Ευθύγραμμο τμήμα
Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ, αποτελείται από τα σημεία Α, Β καθώς και όλα τα σημεία της ευθείας που
βρίσκονται μεταξύ τους. Τα σημεία Α και Β λέγονται άκρα του ευθυγράμμου τμήματος ΑΒ.
Δραστηριότητα
[83]
Ημιευθεία
Αν προεκτείνουμε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ προς το ένα του άκρο (π.χ. προς το Β), τότε το νέο
σχήμα που προκύπτει ονομάζεται ημιευθεία. Η ημιευθεία έχει αρχή αλλά δεν έχει τέλος.
π.χ.
H ημιευθεία του προηγούμενου σχήματος ονομάζεται ΑΒ ή Αx. Πρέπει να δώσουμε μεγάλη προσοχή
στην ονομασία της ημιευθείας, διότι πρώτο μπαίνει πάντοτε το όνομα της αρχής.
Δύο ημιευθείες που έχουν κοινή αρχή, βρίσκονται στην ίδια ευθεία και δεν έχουν κανένα άλλο κοινό
σημείο ονομάζονται αντικείμενες ημιευθείες.
Δραστηριότητα
Επίπεδο
Το επίπεδο είναι μια επιφάνεια στην οποία εφαρμόζεται παντού η ευθεία γραμμή. Η επιφάνεια του
πίνακα ή η επιφάνεια ενός λείου δαπέδου μας δίνουν την εικόνα ενός επιπέδου.
π.χ.
[84]
Ένα επίπεδο επεκτείνεται απεριόριστα.
Από τρία μη συνευθειακά σημεία διέρχεται ένα μοναδικό επίπεδο, ενώ από ένα
ή δύο σημεία διέρχονται άπειρα επίπεδα.
Κάθε επίπεδο χωρίζει το χώρο σε δύο μέρη, ώστε, αν θέλουμε να περάσουμε
από το ένα μέρος του χώρου στο άλλο, πρέπει να διαπεράσουμε το επίπεδο.
Ασκήσεις
1. Στο παρακάτω σχήμα δίνονται τα σημεία Α, Β, Γ και Δ. Να σχεδιάσετε όλα τα ευθύγραμμα τμή-
ματα που μπορούν να δημιουργηθούν και να τα ονομάσετε.
4. Να σχεδιάσετε δύο ημιευθείες που έχουν κοινή αρχή αλλά δεν είναι αντικείμενες.
6. Θεωρούμε τα συνευθειακά σημεία Α, Β και Γ. Να βρείτε και να ονομάσετε όλες τις ημιευθείες
που σχηματίζονται. Ποιες από αυτές είναι αντικείμενες;
[85]
§ 1.2 ΓΩΝΙΑ - ΓΡΑΜΜΗ - ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΧΗΜΑΤΑ
Γωνία
Γωνία ονομάζεται η περιοχή του επιπέδου που περικλείεται από δύο ημιευθείες με κοινή αρχή.
Η γωνία είναι όπως φαίνεται στο προηγούμενο σχήμα, η χρωματισμένη περιοχή του επιπέδου.
Στο συγκεκριμένο βέβαια σχήμα, μπορούμε να βρούμε και μία δεύτερη γωνία, που είναι μεγαλύτερη.
Η μικρή γωνία που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο ημιευθείες με κοινή αρχή λέγεται κυρτή γωνία, ενώ
η μεγάλη λέγεται μη κυρτή γωνία.
[86]
Η κοινή αρχή των δύο ημιευθειών, δηλ. στο σχήμα το σημείο Ο, λέγεται κορυφή της γωνίας. Οι ημι-
ευθείες Ox και Oy λέγονται πλευρές της γωνίας. Τις γωνίες τις συμβολίζουμε x O y ή y O x φροντί-
ζοντας πάντοτε στη μέση να είναι η κορυφή της γωνίας ή με ένα μικρό γράμμα π.χ. ω
Δραστηριότητα
Να σχεδιάσετε ένα τρίγωνο ΑΒΓ, να βρείτε τις γωνίες του και να τις ονομάσετε.
Δραστηριότητα
Να σχεδιάσετε ένα τετράπλευρο ΑΒΓΔ, να βρείτε τις γωνίες του και να τις ονομάσετε.
[87]
Τεθλασμένη γραμμή
Τεθλασμένη γραμμή ονομάζεται μια γραμμή που προκύπτει από διαδοχικά ευθύγραμμα τμήματα που
δεν είναι συνευθειακά (δηλ. που δε βρίσκονται στην ίδια ευθεία).
π.χ.
Μία τεθλασμένη γραμμή ή ένα πολύγωνο θα λέγεται κυρτό αν η ευθεία πάνω στην οποία βρίσκεται
κάθε ευθύγραμμο τμήμα, αφήνει όλο το υπόλοιπο σχήμα στο ίδιο ημιεπίπεδο. Με άλλα λόγια, μπο-
ρούμε να πούμε πως ένα πολύγωνο είναι κυρτό, όταν κάθε γωνία του είναι κυρτή. Διαφορετικά το
σχήμα θα λέγεται μη κυρτό.
[88]
Κυρτό πολύγωνο Μη κυρτό πολύγωνο
Ασκήσεις
[89]
2. Να σχεδιάσετε ένα τρίγωνο ΑΒΓ. Να βρείτε:
α) τη γωνία που περιέχεται από τις πλευρές ΑΒ και ΒΓ
β) τις προσκείμενες γωνίες στην πλευρά ΒΓ
γ) τη γωνία που είναι απέναντι από την πλευρά ΑΒ.
5. Να σχεδιάσετε μια γωνία και να τοποθετήσετε στο σχήμα ένα σημείο Α στο εσωτερικό της
κυρτής γωνίας και ένα σημείο Β στο εσωτερικό της μη κυρτής γωνίας.
[90]
§ 1.3 ΜΕΤΡΗΣΗ ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ
Για να μετρήσουμε τα ευθύγραμμα τμήματα και να μπορέσουμε να τα συγκρίνουμε μεταξύ τους, χρη-
σιμοποιούμε ως μονάδα μέτρησης το μέτρο. Το μέτρο, τις υποδιαιρέσεις του και τα πολλαπλάσιά του
τα έχουμε ήδη αναφέρει στην παράγραφο 3.5 της Άλγεβρας.
Η απόσταση δύο σημείων Α και Β, είναι το μήκος του ευθυγράμμου τμήματος ΑΒ.
Μέσο του τμήματος ΑΒ, ονομάζεται το σημείο Μ του τμήματος που ισαπέχει από τα άκρα του.
Δραστηριότητα
Να σχεδιάσετε με τη βοήθεια χάρακα ένα ευθύγραμμο τμήμα μήκους 8 cm και στη συνέχεια να
βρείτε το μέσο του.
[91]
Δραστηριότητα
Δραστηριότητα
Να συγκρίνετε με τη χρήση διαβήτη τα παρακάτω τμήματα και να βρείτε ποιο είναι μεγαλύτερο.
[92]
Δραστηριότητα
Ο
Για να προσθέσουμε ευθύγραμμα τμήματα, τα τοποθετούμε διαδοχικά πάνω σε μία ευθεία γραμμή.
Το τμήμα που έχει ως άκρα την αρχή του πρώτου τμήματος και το τέλος του τελευταίου, είναι το
άθροισμα τους.
ΑΒ ΒΓ ΑΓ
[93]
Το μήκος μιας τεθλασμένης γραμμής, είναι το άθροισμα των μηκών των ευθυγράμμων τμημάτων
που την αποτελούν.
π.χ.
Το μήκος της τεθλασμένης γραμμής του σχήματος είναι: 3,75 4,22 2,48 4,01 14,46
Παρατηρούμε όμως ότι το μήκος του τμήματος ΑΕ είναι μικρότερο από το μήκος της τεθλασμένης
γραμμής που έχει τα ίδια άκρα. Η παρατήρηση αυτή γενικεύεται σε όλες τις τεθλασμένες γραμμές.
Δηλαδή:
Το μήκος κάθε τεθλασμένης γραμμής, είναι μεγαλύτερο από το μήκος του τμήματος που έχει τα ίδια
άκρα με την τεθλασμένη γραμμή.
Σε κάθε πολύγωνο, το άθροισμα του μήκους των πλευρών του λέγεται περίμετρος.
Για να αφαιρέσουμε δύο ευθύγραμμα τμήματα, τα τοποθετούμε με κοινή αρχή στην ίδια ημιευ-
θεία. Το τμήμα που σχηματίζεται από τα μη κοινά άκρα των δύο τμημάτων, είναι η διαφορά τους.
ΑΓ ΑΒ ΒΓ
[94]
Ασκήσεις
2. Ένα ισόπλευρο τρίγωνο έχει περίμετρο 18 cm. Να βρείτε το μήκος της κάθε πλευράς του.
3. Ένα τρίγωνο ΑΒΓ έχει περίμετρο 20 cm. Αν η πλευρά ΑΒ είναι 8 cm και η ΒΓ είναι διπλάσια της
ΑΓ, να δείξετε ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές.
4. Δίνεται πεντάγωνο ΑΒΓΔΕ με ΑΒ 5,6 cm, ΒΓ 60 mm, ΓΔ 1,2 dm, ΔΕ 10,7 cm και
ΕΑ 0,02 m. Να βρείτε την περίμετρο του ΑΒΓΔΕ.
6. Σε μια ευθεία παίρνουμε διαδοχικά τα σημεία Α, Β, Γ, Δ και Ε έτσι ώστε να ισχύει ΑΒ 15 cm,
ΑΓ 25 cm και ΒΔ 35 cm. Να βρείτε τα μήκη των τμημάτων ΒΓ και ΓΔ.
[95]
7. Σε μια ευθεία παίρνουμε διαδοχικά τα σημεία Α, Β, Γ, Δ και E έτσι ώστε να ισχύει ότι το ΒΓ εί-
ναι κατά 5 cm μεγαλύτερο του ΑΒ, το ΓΕ είναι 1 cm μικρότερο του AB, το Δ είναι το μέσο του
ΓΕ και ΑE 1,9 dm. Να βρείτε το μήκος του ΒΔ.
8. Σε μία ευθεία ε παίρνουμε διαδοχικά τα σημεία Α, Β, Γ, Δ και Ε έτσι ώστε να ισχύει ΑΒ 3 dm,
ΒΓ ΓΔ 2ΑΒ και ΔΕ ΑΒ ΒΓ . Να βρείτε το μήκος του τμήματος ΑΕ.
10. Σε μια ευθεία παίρνουμε τα διαδοχικά σημεία Α, Β, Γ και Δ έτσι ώστε ΑΒ ΓΔ 1 cm. Να
απόδείξετε ότι ΑΓ ΒΔ .
Κάθε γωνία έχει μοναδικό μέτρο το οποίο εξαρτάται από το άνοιγμα των πλευρών της.
Δύο ή περισσότερες γωνίες που έχουν το ίδιο μέτρο λέγονται ίσες γωνίες.
[96]
Η ημιευθεία που έχει ως αρχή την κορυφή της γωνίας και τη χωρίζει σε δύο ίσες γωνίες, λέγεται
διχοτόμος της γωνίας.
Δραστηριότητα
Να σχεδιάσετε τη διχοτόμο της παρακάτω γωνίας χρησιμοποιώντας μόνο το διαβήτη και το χάρακά
σας.
[97]
Ασκήσεις
4. Να σχεδιάσετε γωνία:
α) 550 β) 800
γ) 1000 δ) 1600
ε) 2000 στ) 3600
[98]
5. Στο παρακάτω σχήμα, γνωρίζουμε ότι x O x ' 100 0 , y O y' 50 0 . Αν οι ημιευθείες Οδ και Οδ΄
είναι οι διχοτόμοι των γωνιών x O y και x ' O y' αντίστοιχα, να βρείτε το μέτρο της γωνίας δ Ο δ
Ορθή γωνία
[99]
Δραστηριότητα
Οξεία γωνία
Αμβλεία γωνία
Χαρακτηριστικές γωνίες
Η γωνία που έχει μέτρο 1800 λέγεται ευθεία γωνία. Η γωνία με μέτρο 00 λέγεται μηδενική γωνία,
ενώ η γωνία με μέτρο 3600 λέγεται πλήρης γωνία.
[100]
Δραστηριότητα
Δραστηριότητα
Δραστηριότητα
[101]
Δραστηριότητα
Μια κυρτή γωνία έχει μέτρο μικρότερο των 1800, ενώ μια μη κυρτή γωνία έχει
μέτρο μεγαλύτερο των 1800
[102]
§ 1.7 ΕΦΕΞΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΧΙΚΕΣ ΓΩΝΙΕΣ
Εφεξής γωνίες
Δύο γωνίες λέγονται εφεξής όταν έχουν κοινή κορυφή, μία κοινή πλευρά και κανένα άλλο κοινό
στοιχείο.
Διαδοχικές ονομάζονται περισσότερες από δύο γωνίες που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο και
καθεμιά από αυτές είναι εφεξής με την προηγούμενη ή την επόμενή της.
[103]
Δραστηριότητα
[104]
Δραστηριότητα
Δραστηριότητα
[105]
Ασκήσεις
1. Να σχεδιάσετε τέσσερις διαδοχικές γωνίες που να έχουν άθροισμα μια ευθεία γωνία.
2. Στο παρακάτω σχήμα να σημειώσετε τις διαδοχικές καθώς και τις εφεξής γωνίες.
3. Στο παρακάτω σχήμα να σημειώσετε τις εφεξής γωνίες. Υπάρχουν διαδοχικές γωνίες;
[106]
§ 1.8 ΠΑΡΑΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ – ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΓΩΝΙΕΣ
Παραπληρωματικές γωνίες
Δύο γωνίες λέγονται παραπληρωματικές όταν έχουν άθροισμα 1800. Η κάθε μία από αυτές
λέγεται παραπληρωματική της άλλης.
Συμπληρωματικές γωνίες
Δύο γωνίες λέγονται συμπληρωματικές όταν έχουν άθροισμα 900. Η κάθε μία από αυτές λέγεται
συμπληρωματική της άλλης.
[107]
Κατακορυφήν γωνίες
Δύο γωνίες λέγονται κατακορυφήν όταν έχουν κοινή κορυφή και οι πλευρές τους είναι αντικείμε-
νες ημιευθείες.
Δραστηριότητα
[108]
Ασκήσεις
3. Δίνεται μια γωνία 500. Να σχεδιάσετε την παραπληρωματική της και τη συμπληρωματική της
γωνία στο ίδιο σχήμα.
6. Δίνεται μια γωνία 650. Να βρείτε την παραπληρωματική και τη συμπληρωματική της γωνία.
10. Ποιο είναι το μέτρο της γωνίας που ισούται με τη συμπληρωματική της;
11. Να προσδιορίσετε τη γωνία ω αν γνωρίζετε ότι η παραπληρωματική της είναι τετραπλάσια της
συμπληρωματικής της.
12. Στα παρακάτω σχήματα να σημειώσετε τα ζεύγη των κατακορυφήν γωνιών (αν υπάρχουν).
[109]
13. Να υπολογίσετε τις γωνίες του παρακάτω σχήματος:
15. Να υπολογίσετε όλες τις γωνίες που σχηματίζονται στο παρακάτω σχήμα
[110]
§ 1.9 ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΕΙΩΝ ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Παράλληλες ευθείες
Δύο ευθείες του ίδιου επιπέδου λέγονται παράλληλες όταν δεν έχουν κανένα κοινό σημείο, όσο
και αν προεκταθούν.
Δυο ευθείες του επιπέδου που είναι κάθετες στην ίδια ευθεία, είναι μεταξύ τους
παράλληλες
[111]
Δυο ευθύγραμμα τμήματα λέγονται παράλληλα όταν βρίσκονται σε παράλληλες
ευθείες
Δραστηριότητα
Από ένα σημείο εκτός ευθείας, πόσες παράλληλες στην ευθεία μπορούμε να φέρουμε;
Τεμνόμενες ευθείες
Δύο ευθείες του ίδιου επιπέδου λέγονται τεμνόμενες όταν έχουν ένα κοινό σημείο. Το κοινό
σημείο των τεμνόμενων ευθειών ονομάζεται σημείο τομής.
[112]
Ασκήσεις
4. Να χαράξετε δύο παράλληλες ευθείες που τέμνονται από μία τρίτη ευθεία. Να βρείτε στο σχήμα
σας ζεύγη ίσων γωνιών και να δικαιολογήσετε για ποιο λόγο είναι ίσες.
Απόσταση ενός σημείου από μια ευθεία ονομάζεται το μήκος του κάθετου τμήματος από το
σημείο προς την ευθεία.
[113]
Απόσταση δύο παραλλήλων ευθειών
Απόσταση δύο παραλλήλων ευθειών λέγεται το μήκος οποιουδήποτε ευθύγραμμου τμήματος που
είναι κάθετο στις δυο παράλληλες ευθείες και έχει τα άκρα του σε αυτές.
Ασκήσεις
1. Να σχεδιάσετε δύο παράλληλες ευθείες που απέχουν μεταξύ τους απόσταση 4 cm.
3. Να σχεδιάσετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και το μέσο του Μ. Από τα σημεία Α, Μ και Β να φέ-
ρετε τρεις ευθείες παράλληλες μεταξύ τους. Στη συνέχεια να εξετάσετε αν η ευθεία που διέρχεται
από το Μ ισαπέχει από τις άλλες δύο ευθείες.
4. Δίνεται μια ευθεία ε. Τα σημεία του επιπέδου που απέχουν από την ευθεία ε απόσταση 2 cm, βρί-
σκονται όλα στην ίδια ευθεία ή όχι; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
5. Δίνονται δύο ευθείες παράλληλες μεταξύ τους. Να σχεδιάσετε τη μεσοπαράλληλη των ευθειών
αυτών. (Μεσοπαράλληλος δύο ευθειών είναι η ευθεία που είναι παράλληλη στις ευθείες και ισα-
πέχει από αυτές)
[114]
§ 1.11 ΚΥΚΛΟΣ
Κύκλος
Κύκλος ονομάζεται το επίπεδο σχήμα του οποίου όλα τα σημεία απέχουν από ένα σταθερό
σημείο Ο την ίδια απόσταση.
Το σημείο Ο λέγεται κέντρο του κύκλου. Η απόσταση οποιουδήποτε σημείο του κύκλου από το κέ-
ντρο του, ονομάζεται ακτίνα του κύκλου και συνήθως συμβολίζεται ρ. Ένας κύκλος με κέντρο Ο και
ακτίνα ρ συμβολίζεται (Ο, ρ).
Το ευθύγραμμο τμήμα που ενώνει δύο σημεία του κύκλου λέγεται χορδή του κύκλου.
[115]
Ειδικά η χορδή που διέρχεται από το κέντρο του κύκλου, λέγεται διάμετρος και ισούται με το δι-
πλάσιο της ακτίνας.
Τόξο ονομάζεται οποιοδήποτε μέρος του κύκλου περιέχεται ανάμεσα σε δύο σημεία του κύκλου.
Δραστηριότητα
Πόσες ακτίνες μπορούμε να φέρουμε σε έναν κύκλο; Τι σχέση έχουν μεταξύ τους;
Δραστηριότητα
[116]
Κυκλικός δίσκος
Κυκλικός δίσκος με κέντρο Ο και ακτίνα ρ ονομάζεται ο κύκλος (Ο, ρ) μαζί με όλα τα σημεία του
επιπέδου που περικλείει.
Όλα τα σημεία του κυκλικού δίσκου απέχουν από το κέντρο απόσταση μικρότερη ή ίση της ακτίνας.
Ασκήσεις
2. Να σχεδιάσετε έναν κύκλο (O, 2 cm). Aν ΑΒ είναι μια διάμετρος του κύκλου, να σχεδιάσετε
τους κύκλους με διαμέτρους ΟΑ και ΟΒ. Υπάρχει σημείο του επιπέδου από το οποίο διέρχονται
και οι τρεις κύκλοι;
3. Να κατασκευάσετε δυο ίσες χορδές σε κύκλο (Ο, ρ) κάνοντας χρήση μόνο του διαβήτη.
[117]
6. Προσπαθήστε να κατασκευάσετε τρίγωνο με μήκη πλευρών 2 cm , 3 cm και 5 cm χρησιμοποιώ-
ντας μόνο κανόνα και διαβήτη. Τι παρατηρείτε; Μπορείτε να δώσετε μια εξήγηση;
Επίκεντρη γωνία
Μία γωνία ονομάζεται επίκεντρη όταν η κορυφή της συμπίπτει με το κέντρο ενός κύκλου.
Στο προηγούμενο σχήμα η γωνία Α Ο Β είναι επίκεντρη γωνία. Το τόξο ΑΒ ονομάζεται αντίστοιχο
τόξο της επίκεντρης γωνίας ή διαφορετικά λέμε ότι η επίκεντρη γωνία βαίνει στο τόξο ΑΒ .
Ως μέτρο ενός τόξου, ορίζεται το μέτρο της αντίστοιχης επίκεντρης γωνίας του, άρα το μέτρο ενός
τόξου το μετράμε σε μοίρες.
[118]
Δραστηριότητα
Δραστηριότητα
[119]
Ασκήσεις
1. Να κατασκευάσετε τρίγωνο που οι δυο πλευρές να είναι 5 cm και 4 cm και η περιεχόμενη γωνία
τους 600.
2. Να κατασκευάσετε ένα τρίγωνο που η μία πλευρά του είναι 6 cm και οι προσκείμενες στην πλευ-
ρά αυτή γωνίες να είναι 500 και 700.
3. Τέσσερις διάμετροι χωρίζουν έναν κύκλο σε ίσα τόξα. Πόσων μοιρών είναι καθεμιά από τις επί-
κεντρες γωνίες που αντιστοιχούν στα τόξα αυτά;
4. Δυο διάμετροι ενός κύκλου σχηματίζουν γωνία 1000. Να βρείτε τα μέτρα των τόξων που σχημα-
τίζονται στον κύκλο.
5. Στο παρακάτω σχήμα το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές (ΑΒ = ΑΓ) και οι κορυφές του είναι ση-
μεία του κύκλου (Ο, ρ). Αν Α Ο Β 140 ο , να βρείτε τα μέτρα των τόξων ΑΒ , ΒΓ και ΓΑ .
6. Σχεδιάστε δύο ομόκεντρους κύκλους (Ο, 3 cm) και (Ο, 4 cm). Κατασκευάστε την επίκεντρη
γωνία Α Ο Β στον κύκλο (Ο, 4 cm). Αν οι πλευρές της γωνίας τέμνουν τον κύκλο (Ο, 3 cm) στα
σημεία Γ και Δ, να εξετάσετε αν είναι ίσα τα τόξα ΑΒ και ΓΔ . Να δικαιολογήσετε την απάντη-
σή σας.
[120]
§ 1.13 ΘΕΣΕΙΣ ΚΥΚΛΟΥ ΚΑΙ ΕΥΘΕΙΑΣ
Σε αυτήν την περίπτωση η ευθεία λέγεται εξωτερική του κύκλου και η ακτίνα είναι μικρότερη
από την απόσταση του κέντρου του κύκλου από την ευθεία ( ΟΑ ρ )
Σε αυτήν την περίπτωση η ευθεία λέγεται εφαπτομένη του κύκλου και η ακτίνα είναι ίση με την
απόσταση του κέντρου του κύκλου από την ευθεία ( ΟΑ ρ ). Το κοινό σημείο της ευθείας και
του κύκλου λέγεται σημείο επαφής.
Η ακτίνα που καταλήγει στο σημείο επαφής είναι πάντοτε κάθετη στην εφαπτομένη.
[121]
Η ευθεία και ο κύκλος έχουν δύο κοινά σημεία.
Στην περίπτωση αυτή η ευθεία λέγεται τέμνουσα του κύκλου και η ακτίνα είναι μεγαλύτερη από
την απόσταση του κέντρου του κύκλου από την ευθεία ( ΟΚ ρ ). Τα κοινά σημεία της ευθείας
και του κύκλου λέγονται σημείο τομής.
Ασκήσεις
1. Να σχεδιάσετε κύκλο (Ο, ρ) και να κατασκευάσετε μια τέμνουσα, μία εφαπτόμενη και μια
εξωτερική ευθεία του κύκλου.
2. Δίνεται κύκλος (Ο, ρ) και μια χορδή του ΑΒ. Να σχεδιάσετε τις εφαπτομένες του κύκλου στα
σημεία Α και Β.
3. Από σημείο Α εκτός του κύκλου (Ο, ρ) πόσες εφαπτόμενες ευθείες προς τον κύκλο μπορείτε να
φέρετε; Να τις σχεδιάσετε.
4. Δίνεται κύκλος (Ο, 3 cm) και μια ευθεία. Αν η απόσταση του κύκλου από την ευθεία είναι 5 cm,
πόσα κοινά σημεία έχει η ευθεία και ο κύκλος; Να κατασκευάσετε το σχήμα.
5. Δίνεται κύκλος (Ο, 4 cm) και μια ευθεία. Αν η απόσταση του κύκλου από την ευθεία είναι 3 cm,
πόσα κοινά σημεία έχει η ευθεία και ο κύκλος; Να κατασκευάσετε το σχήμα.
[122]
§ 2.1 ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΑΞΟΝΑ
Δύο σημεία είναι συμμετρικά ως προς μια ευθεία, αν διπλώνοντας το σχήμα κατά μήκος της
ευθείας, τα σημεία συμπίπτουν.
Το σημείο Α΄ λέγεται συμμετρικό του Α ως προς την ευθεία ε. Όταν δυο σημεία είναι συμμετρικά
ως προς μια ευθεία, τότε το ευθύγραμμο τμήμα που τα συνδέει είναι κάθετο στην ευθεία και το σημείο
τομής τους είναι μέσο του ευθύγραμμου τμήματος.
Για παράδειγμα στο παραπάνω σχήμα, το ΑΑ΄ είναι κάθετο στην ευθεία ε και το σημείο Μ είναι το
μέσο του ΑΑ΄.
Γενικά, δυο σχήματα είναι συμμετρικά ως προς μια ευθεία αν διπλώνοντας το σχήμα κατά μήκος
της ευθείας, τα δύο σχήματα συμπίπτουν. Διαφορετικά μπορούμε να πούμε πως δυο σχήματα είναι
συμμετρικά ως προς ευθεία αν όλα τα σημεία του ενός σχήματος είναι συμμετρικά του άλλου ως προς
τη συγκεκριμένη ευθεία.
[123]
Τα σχήματα που είναι συμμετρικά ως προς μια ευθεία, είναι μεταξύ τους ίσα.
[124]
Ασκήσεις
[125]
[126]
3. Να κατασκευάσετε τα συμμετρικά των παρακάτω τριγώνων ως προς την ευθεία ε:
[127]
4. Να βρείτε το συμμετρικό καθεμιάς από τις παρακάτω γωνίες ως προς την ευθεία ε:
[128]
5. Να βρείτε τα συμμετρικά των παρακάτω σχημάτων ως προς την ευθεία ε:
[129]
§ 2.2 ΑΞΟΝΑΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ
Άξονας συμμετρίας
Άξονας συμμετρίας ενός σχήματος είναι η ευθεία που χωρίζει το σχήμα σε δύο μέρη τα οποία είναι
συμμετρικά μεταξύ τους ως προς την ευθεία αυτή. Δηλαδή είναι η ευθεία κατά μήκος της οποίας αν
διπλωθεί το σχήμα, τότε τα δύο του μέρη συμπίπτουν.
π.χ.
Όταν ένα σχήμα έχει άξονα συμμετρίας, τότε το συμμετρικό του ως προς τον άξονα αυτόν είναι το
ίδιο το σχήμα.
[130]
Ασκήσεις
1. Να βρείτε ποιοι μονοψήφιοι αριθμοί έχουν άξονα (ή άξονες) συμμετρίας και να τους σχεδιάσετε.
3. Να βρείτε τους άξονες συμμετρίας του ισοσκελούς τριγώνου και του ισόπλευρου τριγώνου
(ισόπλευρο ονομάζεται το τρίγωνο που έχει όλες τις πλευρές του ίσες).
[131]
§ 2.3 ΜΕΣΟΚΑΘΕΤΟΣ ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ
Μεσοκάθετος
Η μεσοκάθετος ενός ευθύγραμμου τμήματος είναι η ευθεία η οποία διέρχεται από το μέσο του
τμήματος και είναι κάθετη σε αυτό
π.χ.
Δραστηριότητα
[132]
Ασκήσεις
2. Να χαράξετε τις μεσοκαθέτους των πλευρών ενός τετραγώνου και ενός ορθογωνίου παραλληλο-
γράμμου. Τι παρατηρείτε;
3. Δίνονται τρία τυχαία σημεία Α, Β και Γ τα οποία δεν είναι συνευθειακά. Να βρείτε ένα σημείο Δ
του επιπέδου που να ισαπέχει από τα σημεία Α, Β και Γ.
Δύο σημεία Α και Β είναι συμμετρικά ως προς σημείο Ο, αν το Ο είναι το μέσο του τμήματος ΑΒ.
Το σημείο Ο ονομάζεται κέντρο συμμετρίας. Η συμμετρία ως προς κέντρο προκύπτει μέσα από την
περιστροφή ενός σχήματος κατά 1800 γύρω από το κέντρο της συμμετρίας.
Με τη διαδικασία της περιστροφής κατά 1800 γύρω από το σημείο Ο, το σημείο Α μεταφέρεται
στη θέση του Β και το σημείο Β στη θέση του Α. Για το λόγο αυτό τα σημεία Α και Β λέγονται
[133]
συμμετρικά ως προς το Ο. Το σημείο Ο είναι το κέντρο συμμετρίας των σημείων Α και Β. Δηλαδή,
το κέντρο συμμετρίας είναι το σημείο εκείνο γύρω από το οποίο αν περιστραφεί ένα σχήμα κατά 1800,
συμπίπτει με το αρχικό.
Δύο σχήματα θα είναι συμμετρικά ως προς σημείο Ο, όταν κάθε σημείο του ενός σχήματος είναι
συμμετρικό ενός σημείου του άλλου σχήματος ως προς το Ο. Τα συμμετρικά σχήματα ως προς
σημείο είναι μεταξύ τους ίσα.
Όταν ένα σχήμα έχει κέντρο συμμετρίας, τότε το συμμετρικό του ως προς το κέντρο αυτό είναι το
ίδιο σχήμα.
Ασκήσεις
4. Να σχεδιάσετε το συμμετρικό ενός ορθογωνίου τριγώνου ως προς την κορυφή της ορθής γωνίας
του.
[134]
5. Να σχεδιάσετε τα συμμετρικά των παρακάτω σχημάτων ως προς το σημείο Ο:
[135]
§ 2.6 ΠΑΡ/ΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ ΠΟΥ ΤΕΜΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΕΥΘΕΙΑ
Θεωρούμε δυο ευθείες παράλληλες που τέμνονται από μια τρίτη ευθεία στα σημεία Α, Β. Γύρω
από καθένα από αυτά τα σημεία, σχηματίζονται από τέσσερις (4) γωνίες, όπως φαίνεται και στο
παρακάτω σχήμα. Αν θεωρήσουμε ως μία «οικογένεια» τις γωνίες που σχηματίζονται γύρω από το
σημείο Α (δηλ. τις γωνίες α, β, γ, δ) και ως μια άλλη «οικογένεια» τις γωνίες που σχηματίζονται γύρω
από το σημείο Β (δηλ. τις γωνίες ε, ζ, η, θ), τότε μπορούμε να δημιουργήσουμε ζεύγη γωνιών
παίρνοντας μία γωνία από κάθε «οικογένεια».
Το κάθε ζεύγος γωνιών, ανάλογα με τη θέση των γωνιών ως προς τις παράλληλες αλλά και ως
προς την τέμνουσα, παίρνει μια ιδιαίτερη ονομασία. Όπως φαίνεται και στο επόμενο σχήμα, οι γωνίες
που βρίσκονται στη σκιαγραμμισμένη περιοχή θα λέμε ότι βρίσκονται εντός των παραλλήλων.
[136]
Αντίστοιχα, παρατηρώντας το επόμενο σχήμα, οι γωνίες που βρίσκονται στη σκιαγραμμισμένη
περιοχή λέμε ότι βρίσκονται εκτός των παραλλήλων.
Δραστηριότητα
Στο παρακάτω σχήμα, να βρείτε τα ζεύγη των γωνιών που είναι εντός των παραλλήλων.
Δραστηριότητα
Στο παρακάτω σχήμα, να βρείτε τα ζεύγη των γωνιών που είναι εκτός των παραλλήλων.
[137]
Οι γωνίες που βρίσκονται στη σκιαγραμμισμένη περιοχή στο παρακάτω σχήμα, δηλαδή εκατέρωθεν
της τέμνουσας, λέμε ότι βρίσκονται εναλλάξ της τέμνουσας.
Οι γωνίες που βρίσκονται στη σκιαγραμμισμένη περιοχή στο παρακάτω σχήμα, δηλαδή προς την ίδια
πλευρά της τέμνουσας, λέμε ότι βρίσκονται επί τα αυτά μέρη της τέμνουσας.
Δραστηριότητα
Στο παρακάτω σχήμα, να βρείτε τα ζεύγη των γωνιών που είναι εναλλάξ της τέμνουσας.
[138]
Δραστηριότητα
Στο παρακάτω σχήμα, να βρείτε τα ζεύγη των γωνιών που είναι «επί τα αυτά μέρη» της τέμνουσας.
Υπενθυμίζουμε ότι το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι 180 0. Η γνώση
αυτή θα μας φανεί χρήσιμη στην επίλυση των ασκήσεων.
[139]
Δραστηριότητα
Σε καθένα από τα παρακάτω σχήματα να ονομάσετε τα ζεύγη των γωνιών που είναι σημειωμένα:
……………………………………………………
……………………………………………………
……………………………………………………
……………………………………………………
……………………………………………………
[140]
Ασκήσεις
[141]
4. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες α, β, γ, δ στα παρακάτω σχήματα:
[142]
6. Αν ε1//ε2//ε3 και δ1//δ2, να προσδιορίσετε τις γωνίες x, y, ω και φ στo παρακάτω σχήμα:
[143]
9. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες φ, x, y και ω στο παρακάτω σχήμα:
[144]
12. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες x και y στα παρακάτω σχήματα:
13. Αν ε1//ε2 και ε3//ε4, να προσδιορίσετε τις γωνίες α, β, γ, δ στο παρακάτω σχήμα:
[145]
15. Αν ε1//ε2 και ε3//ε4, να προσδιορίσετε τις γωνίες α, β, γ, δ στο παρακάτω σχήμα:
[146]
18. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες α, β, γ στο παρακάτω σχήμα:
[147]
21. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες α, β, γ στο παρακάτω σχήμα:
23. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις ζητούμενες γωνίες σε καθένα από τα παρακάτω σχήματα:
[148]
24. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες α, β στα παρακάτω σχήματα:
[149]
27. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις γωνίες x, y στο παρακάτω σχήμα:
[150]
30. Αν ε1//ε2 να προσδιορίσετε τις ζητούμενες γωνίες σε καθένα από τα παρακάτω σχήματα:
[151]
§ 3.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΡΙΓΩΝΟΥ - ΕΙΔΗ ΤΡΙΓΩΝΩΝ
Κύρια στοιχεία ενός τριγώνου ονομάζονται οι πλευρές του και οι γωνίες του.
Δραστηριότητα
[152]
Δευτερεύοντα στοιχεία τριγώνου
Δευτερεύοντα στοιχεία ενός τριγώνου είναι οι διάμεσοι, τα ύψη και οι διχοτόμοι του. Πιο
αναλυτικά:
Διάμεσος ενός τριγώνου ονομάζεται το ευθύγραμμο τμήμα που ενώνει μια κορυφή του τριγώνου
με το μέσο της απέναντι πλευράς. Κάθε τρίγωνο έχει τρεις διαμέσους. Και οι τρεις διάμεσοι
διέρχονται από το ίδιο σημείο το οποίο ονομάζεται κέντρο βάρους ή βαρύκεντρο του τριγώνου.
Ύψος ενός τριγώνου ονομάζεται το ευθύγραμμο τμήμα που φέρνουμε από μια κορυφή του
τριγώνου και καταλήγει κάθετα στην ευθεία της απέναντι πλευράς. Κάθε τρίγωνο έχει τρία ύψη. Και
τα τρία ύψη διέρχονται από το ίδιο σημείο το οποίο ονομάζεται ορθόκεντρο του τρίγωνου.
Διχοτόμος ενός τριγώνου ονομάζεται το ευθύγραμμο τμήμα της διχοτόμου μιας γωνίας του
τριγώνου που φέρνουμε από μια κορυφή και καταλήγει στην απέναντι πλευρά. Κάθε τρίγωνο έχει
τρεις διχοτόμους. Και οι τρεις διχοτόμοι διέρχονται από το ίδιο σημείο το οποίο ονομάζεται έκκεντρο
του τριγώνου.
[153]
Είδη τριγώνου ως προς τις πλευρές
Τα τρίγωνα διακρίνονται με βάση τις πλευρές τους σε ισοσκελή, ισόπλευρα και σκαληνά.
Ένα τρίγωνο λέγεται ισοσκελές όταν έχει δυο πλευρές ίσες.
Σε κάθε ισοσκελές τρίγωνο η τρίτη πλευρά (όχι οι δύο ίσες πλευρές) ονομάζεται
βάση του ισοσκελούς. Οι γωνίες της βάσης του ισοσκελούς τριγώνου είναι μεταξύ
τους ίσες. Η διάμεσος, η διχοτόμος και το ύψος που αντιστοιχούν στη βάση του ισο-
σκελούς τριγώνου ταυτίζονται.
Ένα τρίγωνο λέγεται ισόπλευρο όταν έχει όλες τις πλευρές του ίσες.
Σε κάθε ισόπλευρο τρίγωνο όλες οι γωνίες είναι ίσες (από 600). Η διάμεσος, η
διχοτόμος και το ύψος προς κάθε πλευρά του τριγώνου ταυτίζονται.
Ένα τρίγωνο λέγεται σκαληνό όταν όλες τις πλευρές του είναι μεταξύ τους άνισες.
[154]
Είδη τριγώνου ως προς τις γωνίες
Τα τρίγωνα διακρίνονται με βάση τις γωνίες τους σε ορθογώνια, αμβλυγώνια και οξυγώνια.
Ένα τρίγωνο λέγεται ορθογώνιο όταν έχει μια ορθή γωνία.
Η πλευρά που βρίσκεται απέναντι από την ορθή γωνία, ονομάζεται υποτείνουσα.
Ένα τρίγωνο λέγεται οξυγώνιο όταν έχει και τις τρεις γωνίες τους οξείες
[155]
Ασκήσεις
10. Να κατασκευάσετε ένα ισοσκελές τρίγωνο και να φέρετε τις διαμέσους του.
11. Να κατασκευάσετε ένα ισοσκελές τρίγωνο και να φέρετε τις διχοτόμους του.
13. Δίνεται ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και η μεσοκάθετός του ε. Παίρνουμε ένα σημείο Γ της ευθείας
ε. Τι είδους τρίγωνο είναι το ΑΒΓ; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
[156]
§ 3.2 ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΓΩΝΙΩΝ ΤΡΙΓΩΝΟΥ
Α Β Γ 180 ο
Δραστηριότητα
Πόσες μοίρες είναι η κάθε γωνία ενός ισόπλευρου τριγώνου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας
Δραστηριότητα
Υπάρχει ισοσκελές τρίγωνο που μια γωνία της βάσης του να είναι αμβλεία;
[157]
Δραστηριότητα
Σε ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ (ΑΒ=ΑΓ) γνωρίζουμε ότι η γωνία Α είναι οξεία. Τι είδους είναι το
τρίγωνο ως προς τις γωνίες του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Δραστηριότητα
Μπορείτε να αποδείξετε γιατί το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι 1800;
Δραστηριότητα
[158]
Δραστηριότητα
Δραστηριότητα
Εφόσον οι τρεις γωνίες ενός τριγώνου έχουν άθροισμα 1800, μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε
παραπληρωματικές; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Δραστηριότητα
Να αποδείξετε ότι το άθροισμα των δύο γωνιών ενός τριγώνου ισούται με την εξωτερική της τρίτης
γωνίας.
[159]
Ασκήσεις
1. Σε ένα ισοσκελές τρίγωνο μια γωνία της βάσης είναι 500. Να βρεθούν οι υπόλοιπες γωνίες του
τριγώνου.
2. Σε ένα ισοσκελές τρίγωνο, η μία γωνία της βάσης είναι 75°. Να υπολογίσετε την γωνία που είναι
απέναντι από τη βάση.
3. Σε ένα ισοσκελές τρίγωνο, η γωνία που είναι απέναντι από τη βάση είναι 100°. Να υπολογίσετε
τις υπόλοιπες γωνίες.
4. Σε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει A = 540 και η Β είναι διπλάσια από τη Γ . Να προσδιορίσετε τις γωνίες
του τριγώνου.
5. Σε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει A είναι πενταπλάσια από τη Β και η Γ είναι τριπλάσια από τη Β . Να
προσδιορίσετε τις γωνίες του τριγώνου.
6. Σε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει A είναι τριπλάσια από τη Β και η Β είναι διπλάσια από τη Γ . Να
προσδιορίσετε τις γωνίες του τριγώνου.
8. Σε ορθογώνιο τρίγωνο η μία οξεία γωνία είναι διπλάσια από την άλλη. Να προσδιορίσετε τις
γωνίες του τριγώνου.
[160]
10. Να προσδιορίσετε τις γωνίες στα παρακάτω σχήματα:
11. Να προσδιορίσετε τις ζητούμενες γωνίες στα παρακάτω σχήματα, αν γνωρίζετε ότι ε1//ε2.
[161]
§ 3.3 – 3.4 ΒΑΣΙΚΑ ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
Παραλληλόγραμμο
Παραλληλόγραμμο ονομάζεται ένα τετράπλευρο του οποίου οι απέναντι πλευρές είναι μεταξύ
τους παράλληλες.
Τα ευθύγραμμα τμήματα που συνδέουν τις απέναντι κορυφές του παραλληλογράμμου λέγονται
διαγώνιοι.
[162]
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΟΥ
Για να είναι ένα τετράπλευρο παραλληλόγραμμο αρκεί να ισχύει ένα από τα ακόλουθα:
Οι απέναντι πλευρές του να είναι παράλληλες
Οι απέναντι πλευρές του είναι να είναι ίσες
Οι απέναντι γωνίες του να είναι ίσες
Οι διαγώνιοί του να διχοτομούνται
Δύο απέναντι πλευρές του να είναι και ίσες και παράλληλες
Ορθογώνιο παραλληλόγραμμο
[163]
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΓΩΝΙΟΥ
Για να είναι ένα παραλληλόγραμμο ορθογώνιο αρκεί να ισχύει ένα από τα ακόλουθα:
Μία γωνία του να είναι ορθή
Οι διαγώνιοί του είναι να είναι ίσες
Ρόμβος
Ρόμβος ονομάζεται ένα παραλληλόγραμμο που έχει δύο διαδοχικές πλευρές του ίσες.
[164]
ΠΟΤΕ ΕΝΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΟ ΕΙΝΑΙ ΡΟΜΒΟΣ
Για να είναι ένα παραλληλόγραμμο ρόμβος αρκεί να ισχύει ένα από τα ακόλουθα:
Δυο διαδοχικές πλευρές του να είναι ίσες
Οι διαγώνιοί του να τέμνονται κάθετα
Μία διαγώνιός του να διχοτομεί μία γωνία του.
Τετράγωνο
Τετράγωνο ονομάζεται ένα παραλληλόγραμμο που είναι και ορθογώνιο και ρόμβος.
Το τετράγωνο έχει όλες τις ιδιότητες του παραλληλογράμμου, του ορθογωνίου και του ρόμβου.
Για να είναι ένα παραλληλόγραμμο τετράγωνο αρκεί να δείξουμε ότι είναι ορθογώνιο και ρόμβος.
[165]
Τραπέζιο
Τραπέζιο ονομάζεται ένα τετράπλευρο που έχει τις δύο μόνο απέναντι πλευρές του παράλληλες.
Οι παράλληλες πλευρές του τραπεζίου ονομάζονται βάσεις του τραπεζίου. Η απόσταση των παραλ-
λήλων πλευρών λέγεται ύψος του τραπεζίου.
Ισοσκελές τραπέζιο
Ισοσκελές τραπέζιο ονομάζεται το τραπέζιο που έχει τις μη παράλληλες πλευρές του ίσες.
Στο ισοσκελές τραπέζιο, οι διαγώνιοι είναι ίσες καθώς και οι προσκείμενες γωνίες σε κάθε βάση.
[166]
Ασκήσεις
4. Σε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει A είναι πενταπλάσια από τη Β και η Γ είναι τριπλάσια από τη Β . Να
προσδιορίσετε τις γωνίες του τριγώνου.
[167]