1

Анализа 2 (Физика) Функции со повеќе променливи

Парцијални изводи

Деф. Нека е дадена функција f :  → и нека (a, b)  D f . Ако постои лимесот

f (a + x, b) − f (a, b)
lim , тогаш велиме дека тој лимес е парцијален извод на функцијата
x →0 x
f
f ( x, y ) по променливата x во точката (a, b) . Означуваме со ( a, b) .
x
f (a, b + y ) − f (a, b)
Слично, Ако постои лимесот lim , тогаш велиме дека тој лимес е
y →0 y
парцијален извод на функцијата f ( x, y ) по променливата y во точката ( a, b) . Означуваме со
f
( a, b) .
y

1. Нека f :  → е дефинирана со

 1
 xy , ( x, y )  (0,0)
f ( x, y ) =  x +y
2 2
.
0 ,( x, y ) = (0,0)

Покажи дека за даената функција постојат првите парцијални изводи во точката (0,0) и таа е
непрекината во точката (0,0) .

Решеније:

Да го оределиме лимесот:

1
(0 + x)  0 
f f (0 + x,0) − f (0,0) (0 + x) 2 + 02
(0,0) = lim = lim =
x x →0 x x →0 x
 2

0
= [кога x → 0 следува x  0] = lim =0
x →0 x

Слично,

1
0  (0 + y ) 
f f (0 + y ,0) − f (0,0) 0 + (0 + y ) 2
2
(0,0) = lim = lim =
y y →0 y y →0 y

0
= [кога y → 0 следува y  0] = lim = 0.
y →0 y

Од друга страна, за да се испитува непрекинатоста ќе го бараме лимесот

lim f ( x, y ) во поларни координати. Имаме

x →0
y →0

1
lim f ( x, y ) = lim f (  cos  ,  sin  ) = lim  cos    sin   =
 →0  →0
x →0
y →0 (  cos  ) 2 + (  sin  ) 2

1 1 1
= lim  2 cos  sin   = lim  2 cos  sin   = lim  sin 2 = 0
 →0
 2 (sin 2  + cos 2  )  →0  2  →0

Следствено, lim f ( x, y ) = 0 = f (0,0) па функцијата f е непрекината во точката (0,0) .

x →0
y →0

2. Нека f :  → е дефинирана со

 1
 xy , ( x, y )  (0,0)
f ( x, y ) =  x +y
4 4
.
0 ,( x, y ) = (0,0)

Покажи дека за даената функција постојат првите парцијални изводи во точката (0,0) , но таа има
прекин во точката (0,0) .

Решеније:

Да го оределиме лимесот:
 3

1
(0 + x)  0 
f f (0 + x,0) − f (0,0) (0 + x) 4 + 04
(0,0) = lim = lim =
x x →0 x x →0 x
0
= [кога x → 0 следува x  0] = lim =0
x →0 x

Слично,

1
0  (0 + y ) 
f f (0 + y ,0) − f (0,0) 0 + (0 + y ) 4
4
(0,0) = lim = lim =
y y →0 y y →0 y

0
= [кога y → 0 следува y  0] = lim = 0.
y →0 y

Од друга страна, за да се испитува непрекинатоста ќе го бараме лимесот

lim f ( x, y ) по кривите y = x и y = 2 x :
x →0
y →0

По кривата y = x лимесот е еднаков со:

1 x2 x2 1
lim f ( x, y ) = lim f ( x, x) = lim x  x = lim = lim 2
=
x →0 x →0 x →0
y →0 y=x y=x x 4 + x 4 xy→=x
0
2 x 4 xy→=x
0 2x 2
y=x

Ако одиме по кривата y = 2 x лимесот е еднаков со:

1 x2 x2 1
lim f ( x, y ) = lim f ( x, 2 x) = lim x  2 x = lim = lim =
x →0
y →0
x →0
y =2 x
x →0
y=x x 4 + (2 x) 4 x →0
y=x 17 x 4 x →0
y=x
17 x 2 17
y =2 x

Следствено, lim f ( x, y ) не постои, па функцијата f има прекин во точката (0,0) .

x →0
y →0

Со дадените примери покажавме дека една фунцкија со две променливи ако има парцијален
извод во дадена точка од доменот, тогаш таа не мора да е непрекината во истата точка.

3. Да се определат парцијалните изводи:

 4

 4 3
а)
x
(
x + y − 2 x 2 y 2 + xy + 6 )
Кога бараме парцијален извод по една променлива, другите променливи од функцијата
се третираат како да бидат константи при диференцирање. Земајќи го во предвид овој
факт имаме:

 4 3
x
( )
x + y − 2 x 2 y 2 + xy + 6 = 4 x3 + 0 − 4 xy 2 + y 
1
2 x
+ 0 = 4 x3 − 4 xy 2 +
1
2
y
x

 
  ln( xy ) + sin x y  y
2

( )
ln( xy ) + sin x(2
y xy − ln( ( ) )
xy ) + sin x 2
y(
y
( xy ) ( ) )
б) = =
y  xy  x2 y 2
 

 1 2 
( ) ( ( ) ) ( )
 xy  x + sin x  xy − ln( xy ) + sin x y x x + sin x 2 xy − ln( xy ) + sin x 2 y x
2
( ( ) )
=  = .
x2 y 2 x2 y 2

u u
4. Докажи дека за функцијата u = x y y x е исполнето x +y = u ( x + y + ln u ) .
x y
Решеније:

u  y x  y x  x
=
x x
x y =
x
( )
x y + xy
x
( ) ( )
y = yx y −1 y x + x y y x ln y = x y −1 y x +1 + x y y x ln y

u  y x  y x  x
=
y y
x y =
y
( )
x y + xy
y
( ) ( )
y = x y ln xy x + x y xy x −1 = x y +1 y x ln x + x y +1 y x −1

u u
Конечно ако ги заменуваме овие парцијални изводи во изразот x +y имаме
x y
u u
x
x
+y
y
( ) (
= x x y −1 y x +1 + x y y x ln y + y x y +1 y x ln x + x y +1 y x −1 = )
= x y y x +1 + x y +1 y x ln y + x y +1 y x +1 ln x + x y +1 y x = x y y x ( y + x ln y + y ln x + x ) = .

( ) ( )
= x y y x x + y + ln y x + ln x y = x y y x x + y + ln y x x y = u ( x + y + ln u )
 5

y
 y u u
5. Нека u = y x sin   . Докажи дека x 2 + xy = uy .
x x y
Решение:
За првите парцијални изводи имаме:

u   x  y    x   y 
y y y
   y 
=  y sin    =  y  sin   + y x sin   =
x x   x   x    x  x   x  
y y
 y   y  y  y 
= y x ln ( y )  − 2  sin   + y x cos   − 2  =
 x  x  x  x 
y
+1
y x   y  y 
=−  ln ( y ) sin  x  + cos  x  
   
2
x 

  x
y
За да го најдеме изводот  y  ќе го користиме следниот извод со една променлива:
y  
x
x x
 ln x
y= x  y=e ln x
 y= e од каде имаме

x
 ln x x x
ln x  ln x x 1 x
y ' =  e  ' = e  + = (ln x + 1) .
     x  
 

u   x  y    x   y 
y y y
   y 
=  y sin    =  y  sin   + y x sin   =
y y   x   y    x  y   x  
y
y y
y x
 y  y1  ln y + 1  y   y1
= (ln y + 1)sin   + y x cos   = y x  sin   + cos   
x x xx  x  x  xx
 6

u u
x2 + xy =
x y
 y
+1 
2 y
x   y  y    y  ln y + 1  y   y  1 
= x  − 2  ln ( y ) sin   + cos     + xy  y x  sin   + cos     =
x  x  x    x x  x  x  
 
y y
+1  y  +1  y 
( y ) sin   + cos    + y x  ( ln y + 1) sin   + cos    =
y y
= −y x
ln
 x  x   x  x 
y
  y  y  y  y  y 
=  − ln ( y ) sin  x  − cos  x  + ln y sin  x  + sin  x  + cos  x   =
yy x
          
y
 y
= yy x sin   = yu
x

6. Нека е дадена функцијата f ( x, y ) = x sin( yx) − e xy . Да се најдат:

2 f 2 f 2 f 2 f
а) , б) , в) , г) .
x 2 y 2 xy yx

2 f   f      
x 2
=  = 
x  x  x  x
(
x sin( yx) − e xy  =
 x
) (
sin( yx) + x cos( yx) y − ye xy = )
а) = cos( yx) y + cos( yx) y − x sin( yx) y 2 − y 2e xy =
= 2 y cos( yx) − xy 2 sin( yx) − y 2e xy
б) дома

2 f   f      
=  = 
xy y  x  y  x
(
x sin( yx) − e xy  =
 y
) (
sin( yx) + x cos( yx) y − ye xy = )
в) = cos( yx) x + xy ( − sin( yx) ) x + x cos( yx) − e xy − ye xy x =
= 2 x cos( yx) − x 2 y sin( yx) − e xy − ye xy x
 7

2 f   f      
=  = 
yx x  y  x  y
(
x sin( yx) − e xy  =
 x
)
x cos( yx) x − xe xy = ( )
 2
г) =
x
( )
x cos( yx) − xe xy = 2 x cos( yx) + x 2 ( − sin( yx) ) y − e xy − xye xy =

= 2 x cos( yx) − x 2 y sin( yx) − e xy − xye xy

 2u  2u y2
7. Докажи дека = , каде u = x .
xy yx
Решение:

u u
Прво да ги најдеме парцијалните изводи и .
x y

u  y 2
=
x x
( ) 2
x = y 2 x y −1 ,
u  y 2
=
y y
2
x = x y ln( x)  2 y ( )
Сега за мешаните парцијални изводи добиваме:

 2u   u   2 y 2 −1
=  =
xy y  x  y
y x (2 2
) 2
= 2 yx y −1 + y 2 x y −1 ln( x)  2 y = 2 yx y −1 1 + y 2 ln( x) ( )
Од друга страна:

 2u   u   y 2
=  =
yx x  y  x
( 

2
) 2 1
x ln( x)  2 y = 2 y  y 2 x y −1 ln( x) + x y  =
x  со што е добиено дека

(
= 2 y y2 x y
2
−1
ln( x) + x y
2
−1
) = 2 yx y
2
−1
(y 2
)
ln( x) + 1

 2u  2u
= .
xy yx

 x2 − y 2
 xy ,( x, y )  (0,0)
8. Нека е дадена функцијата f ( x, y ) =  x 2 + y 2 . Докажи дека
0 ,( x, y ) = (0,0)

2 f 2 f
 .
xy yx
 8

Решение:

Прво да ги најдеме парцијалните изводи од прв ред во точката (0,0) :

x 2 − 02
x  0  2 −0
f f (0 + x,0) − f (0,0) x + 0 2 0
(0,0) = lim = lim = lim = lim 0 = 0
x x →0 x x→0 x x→0 x x→0

02 − y 2
0  y  −0
f f (0,0 + y ) − f (0,0) 02 + y 2 0
(0,0) = lim = lim = lim = lim 0 = 0
y y →0 y y →0 y y →0 y y →0

Од друга страна ако ( x, y )  (0,0) имаме:

  2
f   x −y
2 2
 x
( )(
xy ( x 2 − y 2 ) x 2 + y 2 − xy ( x 2 − y 2 )
x
)
x + y2 ( )
( x, y ) =  xy 2 = =
x x  x + y 2  x +y
2 2 2
( )

=
( y( x 2
)( )
− y 2 ) + xy 2 x x 2 + y 2 − xy ( x 2 − y 2 )2 x
=
( yx 2
)(
− y3 + 2x2 y x2 + y 2 − 2x4 y + 2x2 y3 ) =
(x 2
+y )
2 2
(x 2
+y )
2 2

yx 4 − y 3 x 2 + 2 x 4 y + y 3 x 2 − y 5 + 2 x 2 y 3 − 2 x 4 y + 2 x 2 y 3 yx 4 − y 5 + 4 x 2 y 3
= =
(x ) (x )
2 2
2
+ y2 2
+ y2

f x 5 − xy 4 − 4 x 3 y 2
Слично, ( x, y ) = . Односно добиваме:
y
( )
2
x2 + y 2

 yx 4 − y 5 + 4 x 2 y 3
f  ,( x, y )  (0,0)
( )
2
( x, y ) =  x2 + y 2 и
x 
0 ,( x, y ) = (0,0)
 x5 − xy 4 − 4 x3 y 2
f  ,( x, y )  (0,0)
( )
2
( x, y ) =  x2 + y 2 .
y 
0 ,( x, y ) = (0,0)
 9

2 f
Сега, за да го определиме мешаниот извод (0,0) во функцијата
xy
 yx 4 − y 5 + 4 x 2 y 3
f  ,( x, y )  (0,0)
( )
2
( x, y ) =  x2 + y 2 бараме парцијален извод во точката (0,0)
x 
0 ,( x, y ) = (0,0)
по променливата y , т.е:

f f
(0,0 + y ) − (0,0)
 f
2
  f 
(0,0) =   (0,0) = lim x x =
xy y  x  y →0 y
y  04 − y 5 + 4  02  y 3 .
−0
( )
2
02 + y 2 −y 5
= lim = lim = lim ( −1) = −1
y →0 y y →0 y 5 y → 0

Слично ако бараме парцијален извод во точката (0,0) за функцијата

 x5 − xy 4 − 4 x3 y 2
f  ,( x, y )  (0,0)
( )
2
( x, y ) =  x2 + y 2 по променливата x добиваме:
y 
0 ,( x, y ) = (0,0)

f f
(0 + x,0) − (0,0)
 f
2
  f  y y
(0,0) =   (0,0) = lim =
yx x  y  x →0 x
x5 − x  04 − 4x 3  02
−0

= lim
( x 2
+0 )
2 2
x5
= lim 5 = lim (1) = 1
x →0 x y →0 x y →0

2 f 2 f
Конечно, добивме дека (0,0) = −1  1 = (0,0) што и требаше да се докаже.
xy yx
 10

Деф. За функцијата f ( x, y ) велиме дека е диференцијабилна во точката ( x0 , y0 )

f f
ако ( x0 , y0 ) , ( x0 , y0 ) постојат и
x y

f ( x0 , y0 ) = f ( x0 + x, y0 + y ) − f ( x0 , y0 ) =
f f
= ( x0 , y0 )  x + ( x0 , y0 )  y +  (x, y )
x y

 ( x, y )
и важи lim =0
x →0
y →0 x 2 + y 2

9. Да се испита диференцијабилност на функцијата f ( x, y ) во точката (0,0) :

 − 21 2
 x +y ,( x, y )  (0,0) ,
а) f ( x, y ) = e
0 ,( x, y ) = (0,0)

 2  1 
( x + y )sin  2 ,( x, y )  (0,0)
2
2 
б) f ( x, y ) =  x +y  .
0 ,( x, y ) = (0,0)

Решеније:

f f
а) Прво да определиме (0,0), (0,0) .
x y
1 1
− −
f f (0 + x,0) − f (0,0) −0
2
e x + 0 e x 2
(0,0) = lim = lim = lim
x x →0 x x →0 x x → 0 x
1
−
e  x = 1 / t
x 2  t  1
lim+ =0= +  = tlim =   Лопитал = lim =0
x →0 x  x → 0  t → +  → e
t 2
 t →
2tet
2

1 1
− −
e x 2 e x 2
(слично се добива дека lim = 0 па lim = 0 ).
x →0− x x →0 x
 11

1 1
− −
0+y 2 y 2
f f (0,0 + y ) − f (0,0) e −0 e
(0,0) = lim = lim = lim = 0.
y y →0 y y →0 y y →0 y
Од друга страна
1 1
− −
x 2 +y 2 x 2 +y 2
f (0,0) = f (0 + x,0 + y ) − f (0,0) = e − 0 = 0  x + 0  y + e
1
−
x 2 +y 2
од каде имаме дека  (x, y ) = e . За да докажеме дека f ( x, y ) е
 ( x, y )
диференцијабилна во точката (0,0) , треба lim =0.
x →0
y →0 x 2 + y 2

1 1
− −
x 2 +y 2  2 cos 2  +  2 sin 2 
 ( x, y ) e e
lim = lim = [поларни коорд] = lim =
 →0
x →0
y →0 x 2 + y 2 x→0
y →0 x 2 + y 2  2 cos 2  +  2 sin 2 
1 1
− −
 2
2
e e
= lim = lim =0
 →0
2  →0 

Со што докажавме дека f ( x, y ) е диференцијабилна во точката (0,0) .

Деф. Тотален диференцијал на функцијата f ( x, y ) во точката ( x0 , y0 ) е

f f
df ( x0 , y0 ) = ( x0 , y0 )dx + ( x0 , y0 ) dy
x y

10. Да се најде тоталниот диференцијал во точката (1,1) за функцијата f ( x, y ) = xe xy .

Решеније:
Прво ги бараме парцијалните изводи:

f  f
= ( xe xy ) = e xy + xe xy y  (1,1) = e(1 + 1) = 2e
x x x
 12

f  f
= ( xe xy ) = xe xy x = x 2e xy  (1,1) = e
y y y
Конечно за тоталниот диференцијал имаме:

( ) ( )
df = e xy + xe xy y dx + x 2e xy dy

f f
df (1,1) = (1,1)dx + (1,1)dy = 2edx + edy .
x y