Nyaya Praveshika PDF

Ô
vÙeeÙeØeJesefMekeâe
uesKekeâ: mecheeokeâ§e
[e@. efJeÕeveeLeefOeleeue:
vÙeeÙeeÛeeÙe&: (ueyOemJeCe&heokeâ:) (heer-SÛed.[er.)
ke=âefle: :- vÙeeÙeØeJesefMekeâe
ke=âeflekeâej: :- [e@. efJeÕeveeLeefOeleeue:
otjYee<e :- ± 91-9452071687
E-mail :- vdhital@yahoo.com
ISBN :- 978-93-80756-20-2
© meJee&efOekeâej: :- uesKekeâmÙe
ØeLeceb mebmkeâjCeced :- meved 2007
efÉleerÙeb mebmkeâjCeced :- meved 2012
cetuÙeced :- 25
cegõkeâ: :- JeerCee «eeefHeâkeäme, JeejeCemeer
cees0 :- 9451895438
ØekeâeMekeâ: :- mebmke=âefle ØekeâeMeve, JeejeCemeer
yeer-32/32S-14, meekesâle veiej, JeejeCemeer-5
Heâesve :- 0542-2314403,
cees0 :- 919473952095, 919415256054
men ØekeâeMeve :- hegmlekeâ heLe

efveJesoveced
ßeerieewlecemeceejcYeeb ie”sMeyegOeceOÙeceeced~
DemceoeÛeeÙe&heÙe&vleeb Jevos ieg®hejchejeced~~
og:Kehe¿efveceiveb peieogeöf Oeer<ege& Yf ece&nef<e&eYf e: ØeJeefle&lemÙe ie”sMejIegveeLee-

efoveJÙevewÙeeefÙekewâ: ØeJeefOe&lemÙe veJÙelejwJee&ceeÛejCeYeóeÛeeÙe&JeojerveeLe-
MegkeäueJeefMe‰ef$eheeef"ØeYe=efleefYeefJe&ÉefÆ: mebjef#elemÙe veJÙevÙeeÙeMeem$emÙe
ceenelcÙeb ØekeâefšlecesJeeefmceved peieefle~ met#ce¤hesCe JemlegØeefleheeoveheje
veJÙevÙeeÙemejefCe: meJezoe&Me&efvekewâjeefõÙeles~ vÙeeÙeMeem$emÙe %eevecevleje
Meem$eevlejs<eg ØeJesMees og<keâjes Jele&le FlÙe$e leg veeefmle keâ§eve Me¿eJekeâeMe:~
Dele SJeesòebâ vÙeeÙeMeem$eefJe<eÙes ‘Øeoerhe: meJe&Meem$eeCeeefceefle’~
FÙeÃe ‘vÙeeÙeØeJesefMekeâe’ vÙeeÙeMeem$es yeeuekeâeveeb ØeJesMeeÙe efJejefÛelee

Jele&les~ «evLesÓefmceved mehleheoeLee&veeb mecÙekeâd heefjÛeÙehetJe&kebâ JÙeehlÙeeoerveeb
efJeMes<e¤hesCe efJeJesÛeveb ke=âleb Jele&les~ cevÙes «evLeesÓÙeb veJÙevÙeeÙeØeJesMeeefLe&veeb
efnleb meeOeÙeleerefle~ Devles Ûe «evLesÓveJeOeeveJeMeeod efJeÅeceeveem$egšÙees efJeÉefYe:
#evleJÙee Fefle efJe%eeheÙeved «evLeefceceÃe ßeerkeâeefMeefJeÕeveeLemÙe ÛejCes<eg
mecehe&Ùeved efJejceeefce~
ceeie&Meer<e&hetefCe&cee, mecJeled 2063 efJeog<eecevegÛej:

ßeerieg®keâeef<Ce&efJeÅeeYeJeveced efJeÕeveeLe:
JeejeCemeer~
Deveg›eâceefCekeâe
he=.meb.
1. ØeLece: hee": (heoeLe&:) 1-2
2. efÉleerÙe: hee": (mecyevOe:) 3-6
3. le=leerÙe: hee": (õJÙeeefCe) 7-8
4. ÛelegLe&: hee": (iegCee:) 9-11
5. heÃece: hee": (meeceevÙeefJeMes<eew) 12-14
6. <e‰: hee": (meceJeeÙeeYeeJeew) 15-17
7. mehlece: hee": (yegefæ:) 18-20
8. De°ce: hee": (keâejCeced) 21-26
9. veJece: hee": (meefVekeâ<e&:) 27-34
10. oMece: hee": (Devegefceefle:) 35-37
11. SkeâeoMe: hee": (hetJe&he#eJÙeeefhle:) 38-47

12. ÉeoMe: hee": (efmeæevleJÙeeefhle:) 48-59
13. $eÙeesoMe: hee": (he#elee) 60-62
14. Ûelego&Me: hee": (nslJeeYeeme:) 63-68
15. heÃeoMe: hee": (MeeyoyeesOe:) 69-71
16. keâeefjkeâeJeueer 72-90
Ô
ØeCecÙe ÛevõMesKejb cenevešb Ûe Oetpe&efšced~
cees#eob %eeveob osJeb ke=âlee vÙeeÙeØeJesefMekeâe~~
ÙemÙee: mcejCecee$eb efn MeefòeâoceYeJelmeoe~
ogiee&KÙee meeefcyekeâe hetpÙee efJeÕeveeLesve vecÙeles~~
ÙemÙeemÙekeâceueep%eeveb mecØeehleceefleefvece&ueced~
leb ieg®b cevemee Jevos meeÙeb Øeeleceg&ngceg&ng:~~
ØeLece: hee":
(heoeLe&:)
+ heoeLee&: mehle, les Ûe õJÙeiegCekeâce&meeceevÙeefJeMes<emeceJeeÙeeYeeJee:~
+ õJÙeeefCe veJe, leeefve Ûe he=eLf eJÙehlespeesJeeÙJeekeâeMekeâeueefoieelceceveebemf e~
2 ‘vÙeeÙeØeJesefMekeâe’
+ iegCee§elegefJeËMeefle:, les Ûe ¤hejmeievOemheMe&mebKÙeeheefjceeCehe=LekeälJe-
mebÙeesieefJeYeeiehejlJeehejlJeieg®lJeõJelJemvesnMeyoyegeæ
f megKeog:KesÛÚe-
És<eØeÙelveOecee&ÓOece&mebmkeâeje:~
+ keâcee&efCe heÃe, leeefve Ûe Gl#esheCeehe#esheCeekegâÃeveØemeejCeieceveeefve~
+ meeceevÙeb efÉefJeOeb hejcehejÃesefle~
+ efJeMes<ee Devevlee:~
+ meceJeeÙe Skeâ SJe~
+ DeYeeJe§elegeJf e&Oe:, les Ûe ØeeieYeeJeØeOJebmeeYeeJeelÙevleeYeeJeevÙeesvÙeeYeeJee:~
r
efÉleerÙe: hee":
(mecyevOe:)
mecyevOee Deveskesâ YeJeefvle, les<eeb meJex<eeceefhe efÉefJeOelJesve Yesoe: ØeoMÙe&vles,
(keâ) Je=efòeefveÙeecekeâ: (Ke) Je=òÙeefveÙeecekeâ:~
 Ùesve mecyevOesve DeeOeejeOesÙeYeeJees YeJeefle me Je=eòf eefveÙeecekeâ: mecyevOe:~
 Ùesve mecyevOesve DeeOeejeOesÙeYeeJees ve YeJeefle me Je=òÙeefveÙeecekeâ:
mecyevOe:~
Je=efòeefveÙeecekeâmecyevOee:- mebÙeesie-meceJeeÙe-mJe¤he-keâeefuekeâeoÙe:~
Je=òÙeefveÙeecekeâmecyevOee:- efJe<eÙelJe-mJeeefcelJeeoÙe:~
~~mebÙeesiemecyevOe:~~
mebÙeesiemecyevOees Je=efòeefveÙeecekeâmecyevOeesÓefmle~ ‘‘õJÙeÙeesjsJe mebÙeesie:’’
Fefle efveÙecesve ÉÙees: õJÙeÙees: mebÙeesiemecyevOees YeJeefle~ ÙeLee ‘IešJeod
Yetleueced’ FlÙe$e Iešelcekebâ õJÙeb Yetleueelcekesâ õJÙes efle‰efle, GYeÙeesõJ& ÙelJeeod
IešYetleueÙees: mecyevOe: mebÙeesiemecyevOees YeJeefle~ leLewJe Jem$eb Mejerjs, peueb
hee$es, JeefÖ: heJe&les mebÙeesiemecyevOesve efle‰efvle~
~~ meceJeeÙemecyevOe:~~
1. DeJeÙeJeeJeÙeefJevees: 2. iegCeiegefCevees: 3. ef›eâÙeeef›eâÙeeJelees: 4.
peeefleJÙekeälÙees: 5. efvelÙeõJÙeefJeMes<eÙees§e mecyevOe: meceJeeÙe:~
1. ÙeÅeefhe ÉÙeesõ&JÙeÙees: mebÙeesiemecyevOees YeJeefle, leLeeefhe DeJeÙeJeeJe-
ÙeefJevees: meceJeeÙemecyevOees YeJeefle~ DeJeÙeefJeõJÙeb mJeeJeÙeJes meceJeeÙemecyevOesve
efle‰efle~ ÙeLee, Ieš: keâheeueÙees:, heš: levleg<eg, ÉŸeCegkebâ hejceeCJeesejf lÙeeefo~
2. ÛelegefJeËMeefleieg&Cee õJÙes<eg meceJeeÙemecyevOesve efle‰efvle~ ÙeÅeefhe
Skeâefmceved õJÙes meJex iegCee ve efle‰efvle leLeeefhe meJex iegCee õJÙes<JesJe
meceJeeÙemecyevOesve efle‰efvle~
3. ÙeLee iegCees õJÙes efle‰efle leLewJe ef›eâÙeeÓefhe õJÙe SJe efle‰efle,
efkeâvleg ve meJex<eg õJÙes<eg Deefheleg he=efLeJÙehlespeesJeeÙegcevemmeg heÃemeg õJÙes<eg
SJe~ les<eg ef›eâÙee meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle~
4. JÙeefòeâheosvee$e õJÙeb iegCe: keâce& Ûe ie=¢eles~ leLee Ûe peeefle: õJÙes
efÉleerÙe: hee": 5
iegCes keâce&efCe Ûe meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle~ ÙeLee õJÙes Jele&ceevee
õJÙelJepeeefle:, iegCes iegCelJepeeefle:, keâce&efCe keâce&lJepeeefle:~ le$eeefhe
he=efLeJeerlJe-peuelJe-¤helJe-Gl#esheCelJeeoÙees peeleÙe: mJeeßeÙes meceJeeÙe-
mecyevOesve efle‰efvle~ õJÙeiegCekeâce&meg ef$e<eg Jele&ceevee peeefle: meòee Fefle
keâLÙeles~ peeefle: õJÙeb iegCeb keâce& Ûe efJeneÙeevÙe$e kegâ$eeefhe ve efle‰efle~ les<eg
Ûe meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle~
5. hejceeCJeeefoefvelÙeõJÙes<eg efJeMes<ee: meceJeeÙemecyevOesve efle‰efvle~
~~ mJe¤hemecyevOe:~~
heoeLe&lJeeefo¤heesheeOeerveeceYeeJemÙe Ûe mecyevOe: mJe¤hemecyevOees YeJeefle~
ÙeLee heoeLe&lJeb mehlemeg heoeLex<eg mJe¤hemecyevOesve efle‰efle~ SJeb
JeeÛÙelJe%esÙelJeeoÙeesÓefhe~ SJecesJe meeceevÙelJe-efJeMes<elJe-meceJeeÙelJe-
DeYeeJelJeeoÙe GheeOeÙe: mJeeßeÙes mJe¤hemecyevOesve efle‰efvle~ SJeb
ØeefleÙeeseif elee-DevegÙeeseif elee-DeeOesÙelee-DeefOekeâjCeleeoÙeesÓefhe mJe¤hemecyevOesve
mJeeßeÙes efle‰efvle~
FlLecesJe IešeYeeJeeoÙees IeševeefOekeâjCeosMes mJe¤hemecyevOesve efle‰efvle~
~~ keâeefuekeâmecyevOe:~~
meJex<eeceefhe heoeLee&veeceefOekeâjCeb keâeuees YeJeefle~ GòeâÃe ‘‘pevÙeeveeb
pevekeâ: keâeuees peieleeceeßeÙees cele:’’ Fefle~ ‘‘FoeveeR meJex heoeLee& efJeÅevles’’
Fefle ØeleerlÙee Jele&ceevekeâeues meJe&heoeLee&efOekeâjCelJeb meJe&peveevegYeJeefmeæcesJe~
Dele: meJex heoeLee&: keâeues Ùesve mecyevOesve efle‰efvle me SJe mecyevOe:
keâeefuekeâmecyevOe:~ keâeueheoJÙeJeneÙe&lJeb pevÙecee$es mJeerkegâJe&efvle oeMe&efvekeâe:,
Delees pevÙecee$es keâeefuekeâmecyevOesve meJex heoeLee&: efle‰efvle~
Ý efJe<eÙelJemJeeefcelJeeefoYesosve Je=òÙeefveÙeecekeâe Deveskesâ mecyevOee YeJeefvle~
ÙeLee, Ieš%eeves efJe<eÙees IešesÓefmle, Delees %eeveb efJe<eÙeleemecyevOesve Iešs
efle‰efle~ ‘‘Oeveer Ûew$e:’ FlÙe$e OevemÙe mJeeceer Ûew$ees Jele&les, Delees Oeveb
mJeeefcelJemecyevOesve Ûew$es efle‰efle~ De$eeOeejeOesÙeYeeJees ve YeJeefle~
efJemlejmlJevÙe$e~~
r
le=leerÙe: hee":
(õJÙeeefCe)
he=efLeJÙeeefoÛeleg°Ùeced
efvelÙeced DeefvelÙeced
hejceeCeg¤heced ÉŸeCegkeâeefokeâeÙe&¤heced
Mejerjced FefvõÙeced efJe<eÙe:

heeefLe&Jeced Ý DemceoeefopeerJeeveeced IeÇeCeced hee<eeCeeefokeâced
peueerÙeced Ý Je®Ceueeskesâ jmeveced efncele[eieeefokeâced
lewpemeced Ý DeeefolÙeueeskesâ Ûe#eg: JeÖŸeeefokeâced
JeeÙeJeerÙeced Ý JeeÙegueeskesâ lJekeâd ØeeCeeefokeâced
ieieveeefoef$ekeâced Skebâ efvelÙeb efJeYeg Ûe
Deelcee
hejceelcee peerJeelcee
efJeYeg:, efvelÙe: efJeYeg:, efvelÙe:
Skeâ:, meJe&%e: Deveskeâ:, Deuhe%e:
efvelÙe%eeveJeeved pevÙe%eeveJeeved
ceve:Ý efvelÙeced, hejceeCeg¤heced, Devevleced
Ý he=efLeJeerpeuelespeesJeeÙegieieveeefve heÃe Yetleeefve~
Ý he=efLeJeerpeuelespeesJeeÙegceveebefme heÃe cetle&õJÙeeefCe~
Ý DeekeâeMekeâeueefoieelceevees efJeYegõJÙeeefCe~
Ý he=efLeJÙeeefoÛeleg°ÙemÙe hejceeCeJe DeekeâeMeeefoheÃekeâÃe efvelÙeõJÙeeefCe~
r
ÛelegLe&: hee":
(iegCee:)
¤heced Ý MegkeäueveerueheerlejòeânefjlekeâefheMeefÛe$eYesoeled mehleefJeOeced~
he=efLeJÙeeb peues lespeefme Ûe Jele&les~
jme: Ý ceOegjecueueJeCekeâšgkeâ<eeÙeeflekeäleYesoeled <e[defJeOe:~
he=efLeJÙeeb peues Ûe Jele&les~
ievOe: Ý megjYÙemegjefYeYesoeod efÉefJeOe:~
he=efLeJÙeeb Jele&les~
mheMe&: Ý Meerlees<Ceeveg<CeeMeerleYesoeled ef$eefJeOe:~
he=efLeJÙeeb peues lespeefme JeeÙeew Ûe Jele&les~
meÈŸee Ý SkeâlJeeefohejeOe&heÙe&vlee: meÈŸee YeJeefvle~
veJeõJÙes<eg Jele&les~
heefjceeCeced Ý DeCeglJecenòJeÜmJelJeoerIe&lJeYesoeÛÛelegefJe&Oeced~
veJeõJÙes<eg Jele&les~
he=LekeälJeced Ý veJeõJÙes<eg Jele&les~
mebÙeesie: Ý mebÙeesiepekeâce&peYesosve efÉefJeOe:~ veJeõJÙes<eg Jele&les~
efJeYeeie: Ý efJeYeeiepekeâce&peYesosve efÉefJeOe:~ veJeõJÙes<eg Jele&les~
hejlJeced Ý efokeäke=âlekeâeueke=âleYesosve efÉefJeOeced~ cetle&õJÙes<eg Jele&les~
DehejlJeced Ý efokeäke=âlekeâeueke=âleYesosve efÉefJeOeced~ cetle&õJÙes<eg Jele&les~
ieg®lJeced Ý he=efLeJÙeeb peues Ûe Jele&les (helevensleg:)
õJelJeced Ý meebefmeefækeâvewefceefòekeâYesosve efÉefJeOeced~ he=efLeJÙeeb peues
lespeefme Ûe Jele&les~ (mÙevovensleg:)
mvesn: Ý peues Jele&les~ (efheC[erYeeJensleg:)
Meyo: Ý OJevÙeelcekeâJeCee&lcekeâYesosve efÉefJeOe:~ DeekeâeMes Jele&les~
Ý mebÙeesiepe-efJeYeeiepe-MeyopeYesosve hegveefm$eefJeOe:~
yegeæ
f : Ý mce=lÙevegYeJeYesosve efÉefJeOee~ Deelceefve Jele&les~
Ý megKeog:KesÛÚeÉs<eØeÙelveOecee&ÓOecee&: Deelceefve Jele&vles~
mebmkeâej: Ý JesieYeeJeveeefmLeeflemLeehekeâYesosve ef$eefJeOe:~ Jesiees
cetle&õJÙes<eg Jele&les~ YeeJevee Deelceefve Jele&les~
efmLeeflemLeehekeâ: he=efLeJÙeeb Jele&les~
ÛelegLe& hee": 11
veJeõJÙeJe=eòf eiegCee: Ý meÈŸeeheefjceeCehe=LekeälJemebÙeesieefJeYeeiee:~
efJeMes<eiegCee: Ý ¤hejmeievOemheMe&meebefmeefækeâõJelJemvesnMeyoyegefæ-
megKeog:KesÛÚeÉs<eØeÙelveOecee&Oece&YeeJevee:~
meeceevÙeiegCee: Ý meÈŸeeheefjceeCehe=LekeälJemebÙeesieefJeYeeiehejlJeehejlJe-
ieg®lJevewefceefòekeâõJelJeefmLeeflemLeehekeâJesiee:~
Deleerevf õÙeiegCee:Ý ieg®lJeeÂ°YeeJevee:~
mheMee&oÙeesÓ°ew JesieeKÙe: mebmkeâejes ce®lees iegCee:~~
mheMee&Åe°ew ¤heJesieew õJelJeb lespemees iegCee:~~
mheMee&oÙeesÓ°ew Jesie§e ieg®lJeÃe õJelJekeâced~~
¤heb jmemleLee mvesnes JeeefjCÙesles Ûelego&Me~~
mvesnnervee ievOeÙeglee: ef#eleeJesles Ûelego&Me~~
yegæŸeeefo<ešdkebâ meÈŸeeefoheÃekebâ YeeJevee leLee~~
Oecee&Oeceew iegCee Sles ¢eelceve: mÙeg§elego&Me~~
meÈŸeeefoheÃekebâ keâeueefoMees: Meyo§e les Ûe Kes~~
meÈŸeeoÙe: heÃe yegeæ f efjÛÚe ÙelveesÓefhe ÛesÕejs~~
hejehejlJes meÈŸeeÅee: heÃe Jesie§e ceevemes~~ (keâeefjkeâeJeueer)
r
heÃece: hee":
(meeceevÙeefJeMes<eew)
meeceevÙeced
meeceevÙeb efÉefJeOeb YeJeefle~ hejmeeceevÙecehejmeeceevÙeÃe, mewJe peeefleefjefle

keâLÙeles~ peeeflejveskeâheoeLex<eg meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle~ ÙeLee IešlJeced
Deveskesâ<eg Iešs<eg meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle~ leLewJe hešlJehe=efLeJeerlJe-
õJÙelJeeoÙe:~ peeefle: õJÙeiegCekeâce&mJesJe efle‰efle~ õJÙes Jele&ceevee õJÙelJe-
peeefle:, iegCes Jele&ceevee iegCelJepeeefle:, keâce&efCe Jele&ceevee keâce&lJepeeefle:~
SJeb õJÙeiegCekeâce&meg ef$e<eg efJeÅeceevee meòeepeeefleefjefle keâLÙeles~ Ùeled
meeceevÙeceefOekeâosMes Jele&les leled hejmeeceevÙeb ÙeÛÛe vÙetveosMes Jele&les
leohejmeeceevÙeefceefle keâLÙeles~ ÙeLee IešlJeb meJex<eg Iešs<eg efJeÅeles, he=eLf eJeerlJevleg
Iešs Jele&ceeveb meled leoefleefjòesâ<eg oC[hešeefo<Jeefhe Jele&le Fefle IešlJee-
hes#eÙeeefOekeâosMeJe=efòeleÙee he=efLeJeerlJeb hejmeeceevÙeb YeJeefle~ he=efLeJeerlJeehes#eÙee
Ûe vÙetveosMeJe=efòeleÙee IešlJecehejmeeceevÙeb YeJeefle~ SJeb he=efLeJeerlJee-
heÃece: hee": 13
hes#eÙeeefOekeâosMeJe=efòeleÙee õJÙelJeb hejmeeceevÙeb, õJÙelJeehes#eÙee vÙetveosMe-
Je=efòeleÙee Ûe he=efLeJeerlJecehejmeeceevÙeb YeJeefle~ leLewJe õJÙelJeeÅehes#eÙeeefOekeâ-
osMeJe=efòeleÙee meòee hejmeeceevÙeb YeJeefle~ meòee leg keâoeefhe DehejmeeceevÙeb ve
YeJeefle, meòeehes#eÙeeefOekeâosMeJe=efòemeeceevÙeevlejeÓYeeJeeled~
DehejmeeceevÙeced hejehejmeeceevÙeced hejehejmeeceevÙeced hejmeeceevÙeced
IešlJeced he=efLeJeerlJeced õJÙelJeced meòee
jòeâlJeced ¤helJeced iegCelJeced meòee
Gl#esheCelJeced keâce&lJeced meòee
meeceevÙeb meJe&owJe mJeeßeÙes meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle, efvelÙeÃe

YeJeefle~ meeceevÙeefJeMes<emeceJeeÙeeYeeJes<eg meeceevÙeb vewJe efle‰efle~ õJÙes<Jeefhe
ieievekeâeueefo#eg Je=leerefve ieievelJekeâeuelJeefokeälJeeefve peeleÙees veesÛÙevles,
les<eeced SkeâJÙeefòeâcee$es Jele&ceevelJeeled~
SkeâJÙeefòeâcee$eJe=efòemleg ve peeefleefjefle efveÙeceeled~
efJeMes<e:- efvelÙeõJÙes<eg hejceeCJeeefo<eg Jele&ceevee efJeMes<ee Devevlee
efvelÙee§e YeJeefvle~
DeJeÙeefJeõJÙes<eg hejmhejb YesomeeOekeâe DeJeÙeJeeoÙees YeJeefvle~ ÙeLee
Skeâes Iešes Ieševlejeod efYeÅeles, leoJeÙeJekeâheeueYesoeled~ leLewJe keâheeueesÓefhe
mJeeJeÙeJeYesoeod efYeÅeles~ keâheeueeJeÙeJeesÓefhe mJeeJeÙeJeYesoeod efYeÅeles~ SJeb
›eâcesCe $ÙeCegkebâ mJeeJeÙeJeÉŸeCegkeâYesoeod efYeÅeles~ ÉŸeCegkeâ§e leoJeÙeJehejceeCeg-
Yesoeod efYeÅeles~ FoeveeR hejceeCeew mJeeJeÙeJeYesoeod Yeso: meeOeefÙelegb ve
MekeäÙeles lemÙe efvejJeÙeJelJeeled~ efkeâvleg hejceeCeew efJeÅeceevees efJeMes<e SJe
hejceeCJevlejYesob meeOeÙeefle~ De$esÙeb Me¿e peeÙeles Ùeled hejceeCeew YesomeeOekeâes
efJeMes<eesÓefmle efkeâvleg efJeMes<es<eg hejmhejb Yeso: keâLeb meeOeefÙelegb MekeäÙele Fefle~
le$eesÛÙeles, efJeMes<es<eg hejmhejb YesomeeOeveeLeË heoeLee&vlejmÙeehes#ee vewJeeefmle,
Ùelees efn efJeMes<ee: mJeÙecesJe hejmhejYesob meeOeefÙelegb meceLee&: ØeoerheJeled~
Dele SJe efJeMes<ee: mJelees JÙeeJele&keâe Fefle keâLÙevles~
r
<e‰: hee":
(meceJeeÙeeYeeJeew)
meceJeeÙe: Ý meceJeeÙe: mecyevOeefJeMes<eesÓefmle~ me Ûewkeâes efvelÙe§e
Jele&les~ ÙeÙeesÉ&Ùeesce&OÙes ÙeeJeovÙelejmÙe efJeveeMees ve peeÙeles leeJeohejefmceVes-
JeeefßelÙe efle‰efle, leÙeesÉÙ& ees: meceJeeÙemecyevOees YeJeefle~ ÙeLee IeškeâheeueÙees:~
Ieš: mJeeslheefòeceejYÙe efJeveeMeheÙe&vleb keâheeuecesJeeefßelÙe efle‰efle~ keâheeueeled
he=Lekeäke=âlÙe IešmÙe efmLeefleve& mecYeJeefle~ DelemleÙeesÉ&Ùees: meceJeeÙemecyevOees
YeJeefle~
DeYeeJe:Ý ØeeieYeeJeØeOJebmeeYeeJeelÙevleeYeeJeevÙeesvÙeeYeeJeYesosve
DeYeeJe§elegefJe&Oees YeJeefle~ les<eece$e meeceevÙe¤hesCe efJeJesÛeveb ef›eâÙeles~
I) ØeeieYeeJe:Ý IešeslheefòehetJe&ced ‘Fn keâheeues Iešes YeefJe<Ùeefle’
Fefle Ùee Øeleereflepee&Ùeles leÙee ØeleerlÙee efJe<eÙeeref›eâÙeceeCeesÓYeeJe: ØeeieYeeJees
YeJeefle~ ØeeieYeeJe: keâeÙeexlheefòehetJe&ceveeefokeâeuelees efJeÅeles~ keâeÙeexlheefòe#eCes
lemÙe efJeveeMees peeÙeles~ DeleesÓÙeceYeeJeesÓveeefo: meevle: keâLÙeles~ Ùes heoeLee&
GlheÅevles les meJexÓefhe ØeeieYeeJeØeefleÙeesefievees YeJeefvle~
II) ØeOJebmeeYeeJe:Ý DeYeeJeesÓÙeb OJebmeheosve yegOÙeles~ keâejCeefJeMes<eeod
IešeefokeâeÙex efJeve°s peeles ‘Fn keâheeues Iešes OJemle:’ Fefle Ùee
Øeleerelf epee&Ùeles leÙee ØeleerlÙee efJe<eÙeeref›eâÙeceeCeesÓYeeJe: ØeOJebmeeYeeJees YeJeefle~
me Ûe ØeOJebmeeYeeJe: mJeeslheòÙevevlejcevevlekeâeueheÙe&vleb efle‰efle~ OJebmemÙe
Ûe OJebmees ve YeJeefle~ Dele SJeeÙeceYeeJe: meeefojvevle Fefle keâLÙeles~ Ùes
heoeLee& veMÙeefvle les meJexÓefhe OJebmeØeefleÙeesefievees YeJeefvle~
III) DelÙevleeYeeJe:Ý Ùe$e kegâ$eeefhe Yetleueeoew IešeosjJele&ceevelJe-
oMeeÙeeced ‘Fn Yetleues Iešes veeefmle’ FlÙeekeâeefjkeâe Ùee Øeleereflepee&Ùeles
leÙee ØeleerlÙee efJe<eÙeere›f eâÙeceeCeesÓYeeJe: ‘DelÙevleeYeeJe:’ keâLÙeles~ ØeefleÙeeseif evees-
ÓJele&ceevelJeoMeeÙeeb Yetleueeoew DelÙevleeYeeJemÙe Øeleereflepee&Ùeles~ me
ÛeemeeJeYeeJe: $ewkeâeefuekeâes YeJeefle~ Dele SJe efvelÙe FlÙegÛÙeles~ ‘De$esÙeceeMe¿e
peeÙeles Ùeod, Ùe$e Yetleueeoew Iešes veeefmle leoe le$e IešelÙevleeYeeJe:
ØeleerÙeles, IeševeÙeveevevlejb leg le$e IešelÙevleeYeeJees vewJe ØeleerÙeles~ Ùeefo
IešelÙevleeYeeJees efvelÙe: mÙeeled leefn& IeševeÙeveevevlejb kegâlees ve ØeleerÙeles?
DevÙe$e iele FlÙeefhe Jeòegbâ ve MekeäÙelesÓYeeJes ef›eâÙeeÙee efJejneled~ De$eesÛÙeles,
ÙeÅeefhe IešelÙevleeYeeJees efvelÙees Jele&les leLeeefhe Yetleues IeševeÙeveevevlejb
<e‰: hee": 17
IešelÙevleeYeeJees vewJe ØeleerÙeles le$e IešelÙevleeYeeJemÙe mJe¤hemecyevOemÙe
efJeve°lJeeled~ mecyevOeeYeeJeeosJe le$e IešelÙevleeYeeJees ve ØeleerÙeles~ Ùe$e Ûe
mecyevOemecyeefvOevees®YeÙees: meòJeb YeJeefle le$ewJe DelÙevleeYeeJemÙe yegeæ f ®lheÅeles~
Ùeefo IeševeÙeveevevlejb IešelÙevleeYeeJees ve° FlÙegÛÙeles leoe leg peieefle
kegâ$eeefhe IešelÙevleeYeeJemÙe Øeleerefleve& mÙeeod DeLee&led meJe&$ewJe IešJeòJeb
ØeleerÙesle, DeleesÓlÙevleeYeeJees efvelÙe Fefle DeJeMÙeceYÙeghesÙe:~ SJeb ÙemÙeeYeeJe:
me ØeefleÙeesieer Fefle efveÙecesve ÙemÙeelÙevleeYeeJees ie=¢eles me SJe ØeefleÙeesieer
YeJeefle~
IV) DevÙeesvÙeeYeeJe:Ý DevÙeesvÙeeYeeJe:, Yeso:, efYeVelJeefceefle
heÙee&ÙeJeeefÛeve: Meyoe:~ IešefYeVes hešeoew ‘Iešes ve heš:’ Fefle Ùee
Øeleereflepee&Ùeles leÙee ØeleerlÙee efJe<eÙeeref›eâÙeceeCeesÓYeeJe: DevÙeesvÙeeYeeJe:
(Yeso:) keâLÙeles~ DevÙeesvÙeeYeeJees efvelÙees Jele&les~ mJeefYeVes<eg meJe&$e mJeevÙeesvÙee-
YeeJeefmle‰efle~ ÙemÙeeYeeJe: me ØeefleÙeesieer Fefle efveÙeceevegmeejsCe ÙemÙe Yesoes
ie=¢eles me SJe ØeefleÙeesieer YeJeefle~ ÙeLee ‘Iešes ve heš:’ FlÙe$eevÙeesvÙeeYeeJemÙe
ØeefleÙeesieer Iešes YeJeefle~
r
mehlece: hee":
(yegefæ:)
yegeæ
f jelceJe=eòf eefJeMes<eiegCees Jele&les mewJe %eeveb keâLÙeles~ %eeveb mce=lÙevegYeJeYesovs e
efÉefJeOeb YeJeefle~ le$e mebmkeâejpevÙeb %eeveb mce=elf e®ÛÙeles~ (hetJeË ÙeefÉ<eÙekeâesÓvegYeJees
YeJeefle leefÉ<eÙekeâ SJe mebmkeâej Deelceefve GlheÅeles~ he§eeÛÛe lesve mebmkeâejsCe
GôesOekeâmenkeâejsCe mce=elf epe&vÙeles~) mce=elf eefYeVeb %eevecevegYeJe: keâLÙeles~ DevegYeJe§e
ÙeLeeLee&ÙeLeeLe&Yesovs e efÉefJeOees YeJeefle~ ÙeLeeLee&vegYeJe: Øecee keâLÙeles~ DeÙeLeeLee&veg-
YeJe§e Yeüce: keâLÙeles~ (Ùeod Jemleg Ùe$e Jele&les le$e lemÙewJe Ùeefo %eeveb
peeÙeles leefn& me ÙeLeeLee&vegYeJees YeJeefle~ ÙeLee, jpeles jpelelJeb Jele&lesÓlees
jpeleb Â°dJee ‘Fob jpeleced’ (jpelelJeJeefooced) Fefle Ùep%eeveb peeÙeles
leosJe Øeceelcekeâ%eeveb YeJeefle~ SJeb Ùeod Jemleg Ùe$e veeefmle le$e lemÙewJe Ùeefo
%eeveb peeÙeles leefn& meesÓÙeLeeLee&vegYeJees YeJeefle~ ÙeLee Megòeâew jpelelJeb veeefmle
efkeâvleg Megefòebâ Â°dJee ‘Fob jpeleced’ (jpelelJeJeefooced) Fefle Ùep%eeveb
peeÙeles leosJe Yeüceelcekebâ %eeveb YeJeefle~) ØeceelcekeâÙeLeeLee&vegYeJe§e ØelÙe#eeveg-
efcelÙegheefceefleMeeyoYesosve ÛelegefJe&Oees YeJeefle~ les<eeb ØelÙe#eeefoÙeLeeLee&vegYeJeeveeb
mehlece: hee": 19
keâjCeevÙeefhe ÛelJeeefj meefvle~ leeefve Ûe ØelÙe#eevegceeveesheceeveMeyoe:~ leevÙesJe
ØeceeCeheoJeeÛÙeeefve~ ØeceeCew§e Øeceeslheefòepee&Ùeles~ leLee Ûe ØelÙe#eØeceeCepevÙee
ØelÙe#eØecee, DevegceeveØeceeCepevÙee DevegefceefleØecee, GheceeveØeceeCepevÙee
GheefceefleØecee, MeyoØeceeCepevÙee MeeyoØecee YeJeefle~ ØelÙe#eØeceeCeb
<e[deJf eOesevf õÙemJe¤heced, DevegceeveØeceeCeb JÙeeefhle%eeveelcekeâced, GheceeveØeceeCeb
meeÂMÙe%eeveelcekeâced, MeyoØeceeCeb heo%eeveelcekebâ YeJeefle~
DeÙeLeeLee&vegYeJeesÓefhe mebMeÙeefJeheÙe&Ùeleke&âYesoeled ef$eefJeOees YeJeefle~ Skeâefmceved
Oeefce&efCe efJe®æeveeb Oecee&Ceeb Ùep%eeveb peeÙeles me mebMeÙe GÛÙeles~ ÙeLee,
‘heJe&lees JeefÖceeved ve Jee’ Fefle~ De$e heJe&les JeÖs: leoYeeJemÙe Ûe %eeveb
Jele&lesÓle SJeeÙeb mebMeÙe GÛÙeles~ efJehejerleb Ùep%eeveb YeJeefle me SJe
efJeheÙe&Ùe:~ ÙeLee jpelelJeeYeeJeJeefle Megòeâew ‘Fob jpeleefceefle’ %eeveb efJeheÙe&Ùe:
keâLÙeles~ JÙeehÙeejeshesCe JÙeehekeâejeshemleke&â GÛÙeles~ ÙeLee, kesâveefÛeled heg®<esCe
heJe&les JeefÖefmeæŸeLeË ‘heJe&lees JeefÖceeved Oetceeod’ FlÙevegceeveØeÙeesie: ke=âleesÓhejsCe
leledKeC[veeÙe ‘heJe&les OetceesÓmleg JeefÖcee&mleg’ Fefle Me¿e ke=âlee~ De$e
ÙeeJeled Me¿eÙee efveJe=efòeve& YeJeefle leeJeod heJe&les JeÖŸevegefceefleve& YeJeefle~
Dele: leeÂMeMe¿eefveJe=lÙeLeË leke&â: ØemleesleJÙe:~ me Ûe ‘heJe&les Ùeefo JeefÖve&
mÙeeled leefn& OetceesÓefhe ve mÙeeled, OetcemÙe JeefÖpevÙelJeeled’ Fefle~ Devesve
lekexâCe ‘heJe&les OetceesÓmleg JeefÖcee&mleg’ FlÙeeMe¿e efvejeke=âlee YeJeefle~ lesve
Ûe heJe&les JeÖŸevegefceeflepee&Ùeles~ lekexâ JeefÖceefle heJe&les JeÖŸeYeeJemÙeejeshe:
ef›eâÙeles~ OetceJeefle Ûe heJe&les OetceeYeeJemÙeejeshe: ef›eâÙeles~ Dele SJeeÙeced
DeÙeLeeLee&vegYeJeelcekeâes YeJeefle~ efkeâvleg ÙeLeeLee&vegYeJeeslheòeew DeÙecegheÙeesieer
YeJeleerlÙeJeOesÙeced~
yegefæ:
mce=efle: DevegYeJe:
ÙeLeeLee&vegYeJe: DeÙeLeeLee&vegYeJe:
mebMeÙe: efJeheÙe&Ùe: leke&â:
ØelÙe#eced Devegefceefle: Gheefceefle: Meeyo:

(keâjCeced)
ØelÙe#eced Devegceeveced Gheceeveced Meyo:
(FefvõÙeced) (JÙeeefhle%eeveced) (meeÂMÙe%eeveced) (heo%eeveced)
r
De°ce: hee":
(keâejCeced)
keâeÙeexlheòÙeJÙeJeefnlehetJe&#eCes Ùes<eeb heoeLee&veeb efveÙecele GheefmLeefleYe&Jeefle
leeefv e keâejCeeefv e YeJeef v le~ ÙeLee Iešes lheòÙeJÙeJeefn lehetJ e&# eCes
oC[Ûe›eâÛeerJejkeâheeuekegâueeuemeefueueeoerveeb efveÙecele GheefmLeefleYe&Jeleerefle
oC[eoerefve Iešb Øeefle keâejCeeefve YeJeefvle~ ÙeÅeefhe IešeJÙeJeefnlehetJe&#eCes
ÙeLee oC[mÙe efveÙecele GheefmLeefleYe&Jeefle~ leLewJe oC[lJeoC[¤heeoerveeceefhe
efveÙecele GheefmLeefleYe&Jeleerefle oC[lJeeoeJeefhe IeškeâejCelJeb Øeehleced,leLeeefhe
keâeÙe&hetJe&#eCes efveÙecele GheefmLeleb meod DevÙeLeeefmeæefYeVecesJe keâejCeb YeJeefle~
DeJeMÙekeäèhleefveÙelehetJe&Jeefle&efYeo&C[eefoefYejsJe IešelcekeâkeâeÙeexlheefòemecYeJes
leodefYeVeb Ùeod oC[lJeeefokebâ leovÙeLeeefmeæb YeJeefle~ leLee Ûee$e Iešb Øeefle
oC[Ûe›eâeefokebâ keâejCeb YeJeefle, oC[lJeeefokeâÃe DevÙeLeeefmeælJeeled keâejCeb
ve YeJeleerlÙeJeOesÙeced~ leÛÛe keâejCeb meceJeeÙÙemeceJeeefÙeefveefceòeYesoeled ef$eefJeOeb
YeJeefle~ les<eeb ›eâceMe: efve¤heCece$e ef›eâÙeles~
1. meceJeeefÙekeâejCeced Ý Ùeefmceved heoeLex meceJeeÙemecyevOesve
Jele&ceeveb meled keâeÙe&ceglheÅeles lelmeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ ÙeLee, Iešelcekebâ
keâeÙeË mJeeJeÙeJekeâheeueÙees: meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveb meoglheÅeles~ Dele:
keâheeuees Iešb Øeefle meceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ leLewJe Ieš¤heelcekebâ keâeÙeË
Iešs meceJeeÙesve mecyeæb meoglheÅeles, Delees Iešes Ieš¤heb Øeefle meceJeeefÙekeâejCeb
YeJeefle~ leLewJe Iešs efJeÅeceeveb keâcee&Óefhe Iešs meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveb
meoglheÅeles, Delees Iešieleef›eâÙeeb Øeefle Ieš: meceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~
Foce$eeJeOesÙecedÝ õJÙeb meceJeeÙemecyevOesve mJeeJeÙeJes<eg GlheÅeles~
Delees õJÙeb Øeefle mJeeJeÙeJe SJe meceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ iegCe: keâce& Ûe
õJÙe SJe meceJeeÙemecyevOesveeslheÅesles Delees iegCemÙe keâce&Ce§e meceJeeefÙekeâejCeb
leoeßeÙeõJÙecesJe YeJeefle~ DevÙes meeceevÙeeoÙees YeeJeheoeLee& efvelÙee: meefvle~
DeefvelÙeeYeeJeesÓefhe meceJeeÙemecyevOesve veeslheÅeles~ FlLeÃe keâeÙe&cee$eb meceJeeÙe-
mecyevOesve õJÙe SJe GlheÅeles, Dele: keâeÙe&cee$eb Øeefle meceJeeefÙekeâejCeb
õJÙecesJe YeJeleerefle yeesOÙeced~
De°ce: hee": 23
2. DemeceJeeefÙekeâejCecedÝ DemeceJeeefÙekeâejCeb efÉefJeOeb Jele&les~
ØeLececedÝ keâeÙexCe men SkeâefmceVeefOekeâjCes meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveb
meled keâeÙeË Øeefle ÙelkeâejCeb YeJeefle leomeceJeeefÙekeâejCeced~ ÙeLee, ‘keâheeue-
mebÙeesie:’ IešelcekeâkeâeÙe&mÙeeefOekeâjCes keâheeues meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveb
meod IešelcekeâkeâeÙeË Øeefle keâejCeÃe YeJeefle~ Dele: keâheeuemebÙeesiees Iešb
Øeefle DemeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ leLewJe hešb Øeefle levlegmebÙeesieesÓmeceJeeefÙe-
keâejCeb YeJeefle~
(keâeÙe&ced) (DemeceJeeefÙekeâejCeced) (keâeÙe&ced) (DemeceJeeefÙekeâejCeced)
Ieš: Ý keâheeuemebÙeesie: heš: Ý levlegmebÙeesie:
Ý
keâejCeced Ý
keâejCeced
meceJeeÙe: meceJeeÙe: meceJeeÙe: meceJeeÙe:
keâheeue: levleg:
efÉleerÙecedÝ keâeÙe&meceJeeefÙekeâejCesve men SkeâefmceVeefOekeâjCes
meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveb meled keâeÙeË Øeefle ÙelkeâejCeb YeJeefle leomeceJeeefÙe-
keâejCeced~ ÙeLee, Ieš¤heelcekeâkeâeÙe&mÙe meceJeeefÙekeâejCeb Ieš:, lemÙeeefOekeâjCes
keâheeues meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveb meod Ieš¤heelcekeâkeâeÙeË Øeefle keâejCeÃe
YeJeefle ‘keâheeue¤heced’~ Dele: keâheeue¤heb Ieš¤heb ØelÙemeceJeeefÙekeâejCeb
YeJeefle~ leLewJe heš¤heb Øeefle levleg¤hecemeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~
(keâeÙe&ced) (DemeceJeeefÙekeâejCeced) (keâeÙe&ced) (DemeceJeeefÙekeâejCeced)
Ieš¤heced keâheeue¤heced heš¤heced levleg¤heced
Ý Ý
meceJeeefÙe- Ý meceJeeefÙe- Ý
keâejCeced
keâejCeced keâejCeced keâejCeced
Ieš: meceJeeÙe: heš: meceJeeÙe:
meceJeeÙe: meceJeeÙe:
keâheeue: levleg:
Foce$eeJeOesÙecedÝ DeJeÙeefJeõJÙeelcekeâkeâeÙeË Øeefle DeJeÙeJemebÙeesiees-

ÓmeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ DeJeÙeefJeJe=eòf eiegCeeefokebâ Øeefle DeJeÙeJeJe=efòeiegCeesÓ-
meceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ heekeâpe¤heeefokebâ Øeefle DeefivemebÙeesieesÓmeceJeeefÙekeâejCeb
YeJeefle~ DeeÅeheleveef›eâÙeeb Øeefle ieg®lJecemeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~
DeeÅemÙevoveef›eâÙeeb Øeefle õJelJecemeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ efÉleerÙeeefoheleve-
mÙevoveef›eâÙeeb Øeefle JesieesÓmeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ mebÙeesieefJeYeeieew Øeefle
De°ce: hee": 25
keâce&-DemeceJeeefÙekeâejCeb YeJeefle~ FlÙeeefo~ FlLeÃe DemeceJeeefÙekeâejCelJeb
iegCekeâcee&efleefjòesâ<eg ve efJeÅeles Fefle efJeYeeJeveerÙeced~
3. efveefceòekeâejCecedÝ meceJeeÙÙemeceJeeefÙekeâejCeefYeVeb ÙelkeâejCeb
leefVeefceòekeâejCeb YeJeefle~ ÙeLee Iešb Øeefle oC[Ûe›eâeoÙe:~ hešb Øeefle keâe‰eoÙe:~
Foce$eeJeOesÙecedÝ efveefceòekeâejCeb efÉefJeOeb YeJeefle, meeOeejCeefveefceòe-
keâejCecemeeOeejCeefveefceòekeâejCeÃe~ ÙelkeâejCeb keâeÙe&efJeMes<eb Øeefle keâejCeb
leod DemeeOeejCekeâejCeb YeJeefle~ ÙeLee Iešb Øeefle oC[eoÙe:~ ÙelkeâejCeb Ûe
keâeÙe&meeceevÙeb Øeefle keâejCeb leled meeOeejCekeâejCeb YeJeefle~ ÙeLee keâeuesÕejeoÙe:~
(meeOeejCekeâejCeeefve Ûe heefjieefCeleeefve~ F&Memlep%eeveÙelvesÛÚe: keâeueesÓÂ°b
efoiesJe Ûe~ ØeeieYeeJeØeefleyevOekeâeYeeJeew keâeÙex meeOeejCee: mce=lee:~~ Fefle~)
De$e Ûe Iešb Øeefle ÙeLee oC[es efveefceòekeâejCeb leLewJe keâeueesÓefhe~ efkeâvleg
oC[esÓmeeOeejCeefveefceòekeâejCeb keâeue§e meeOeejCeefveefceòekeâejCeefceefle yeesOÙeced~
GheoefMe&leef$eefJeOekeâejCeceOÙes JÙeeheejpevekebâ meod DemeeOeejCeb keâejCeb
Ùeod YeJeefle leosJe keâjCeefcelÙegÛÙeles~ JÙeeheej§e, leppevÙelJes meefle
leppevÙepevekeâ:~ ÙeLee Iešb Øeefle oC[: keâjCeb Yeüefceef›eâÙee Ûe JÙeeheejes
YeJeefle~ De$e JÙeeheejue#eCes lelheosve keâjCelJesveeefYecelees oC[es ie=¢eles,
leeÂMeoC[pevÙelJeb Yeüecf eef›eâÙeeÙeeb Jele&les~ SJeÃe oC[pevÙeIešpevekeâlJeceefhe
Yeüefceef›eâÙeeÙeeb Jele&le Fefle Yeüefceef›eâÙeeÙeeb JÙeeheejlJeb Øeehleced~ leLee Ûe
Yeüecf eef›eâÙee¤heJÙeeheejpevekeâlJeeomeeOeejCekeâejCelJeeÛÛe oC[: keâjCeb YeJeefle~
FlLeÃe oC[: keâjCeced, Yeüefceef›eâÙee JÙeeheej:, Ieš: keâeÙe&efceefle yeesOÙeced~
pevÙelJeced pevekeâlJeced
oC[: Yeüefceef›eâÙee Ieš:
pevÙe:
r
veJece: hee":
(meefVekeâ<e&:)
FefvõÙemJe¤heØelÙe#eØeceeCesve ØelÙe#eØeceelcekesâ %eeves peveveerÙes
meefVekeâ<e&mÙeeJeMÙekeâlee YeJeefle~ FefvõÙemÙe efJe<eÙesCe meekebâ meefVekeâ<eË
efJevee efJe<eÙemÙe ØelÙe#eb ve YeJeefle~ Dele: ØelÙe#e%eeveb Øeefle FefvõÙeeLe&meefVekeâ<e&:
keâejCeb YeJeefle~ me Ûe meefVekeâ<e&: ueewefkeâkeâeueewefkeâkeâYesosve efÉefJeOees YeJeefle~
ueewefkeâkeâmleeJeled <e[defJeOe:~ Deueewefkeâkeâmleg meeceevÙeue#eCe-%eeveue#eCe-
ÙeesiepeYesosve ef$eefJeOees YeJeefle~ De$e Ûe <e[defJeOeueewefkeâkeâmeefVekeâ<ee& SJe
efve¤hÙevles~ leLee efn ØelÙe#eelcekebâ keâeÙeË efJe<eÙeleemecyevOesve Ùe$e efle‰efle
le$e FefvõÙemÙe Ùees efn mecyevOe: me SJe FefvõÙeeLe&meefVekeâ<e&: keâLÙeles~ me
Ûe meefVekeâ<e&: mebÙeesie-mebÙegòeâmeceJeeÙe-mebÙegòeâmeceJeslemeceJeeÙe-meceJeeÙe-
meceJeslemeceJeeÙe-efJeMes<eCeefJeMes<ÙeYeeJeYesovs e <e[deJf eOe:~ le$esoeveeR meefVekeâ<ee&Ceeb
ØelÙeskebâ efve¤heCeb ef›eâÙeles~
1. mebÙeesiemeefVekeâ<e&:Ý FefvõÙeÉeje õJÙeØelÙe#es mebÙeesiemeefVekeâ<e&:
keâejCeb YeJeefle~ õJÙe«eenkeâeCeerefvõÙeeefCe $eerefCe Ûe#egmlJe*dceveebefme~ leLee
Ûe õJÙeÛee#eg<eb, õJÙelJeeÛeb, õJÙeceevemeb Ûe ØelÙe#eb Øeefle mebÙeesiemeefVekeâ<e&:
keâejCeced~ ÙeLee, Ûe#egefjefvõÙesCe ‘DeÙeb Ieš:’ FlÙeekeâejkebâ Ûee#eg<eØelÙe#eb
peeÙeles, leÛÛe ØelÙe#eb efJe<eÙeleemecyevOesve Iešs efle‰efle~ (%eeveb efJe<eÙelee-
mecyevOesve mJeefJe<eÙes efle‰efle) le$ewJe Iešs mebÙeesiemecyevOesve Ûe#egJe&le&les~
(Ûe#eg<emlespemlJeeod IešosMeheÙe&vleb ievlegb Mekeäveesefle) Dele§e#eg<ee õJÙeØelÙe#eb
Øeefle mebÙeesiemeefVekeâ<e&: keâejCeb YeJeefle~ DevÙeeefve GoenjCeeefve efÛe$eceeOÙecesve
%esÙeeefve~
IešÛee#eg<eØelÙe#eced Ûe#eg: IešlJeeÛeØelÙe#eced lJekeâd
efJe<eÙelee mebÙeesie: efJe<eÙelee mebÙeesie:
Ieš: Ieš:
DeelceceevemeØelÙe#eced ceve:
efJe<eÙelee mebÙeesie:
Deelcee
veJece: hee": 29
2. mebÙegòeâmeceJeeÙe:Ý õJÙes meceJeeÙemecyevOesve Ùes heoeLee&:
efle‰efvle les<eeb (õJÙemeceJesleeveeb) Ûee#eg<eb, lJeeÛeb, ceevemeb, IeÇeCepeb, jemeveÃe
ØelÙe#eb Øeefle mebÙegòeâmeceJeeÙe: meefVekeâ<e&: keâejCeced~ ÙeLee, Ûe#eg<ee
Ieš¤heØelÙe#eb peeÙeles, leÛÛe ØelÙe#eb efJe<eÙeleemecyevOesve Ieš¤hes efle‰efle,
le$e Ûe#eg<e: mebÙeesiees YeefJelegb ve Mekeäveesefle ¤hemÙe iegCelJeeled~ (iegCes
keâmÙeeefhe mebÙeesiees ve YeJeefle, õJÙeÙeesjsJe mebÙeesie Fefle efveÙeceeled~) Dele§e#eg:
mebÙegòeâmeceJeeÙemecyevOesve ¤hes efle‰efle~ Ûe#eg:mebÙegòeâes Ieš:, lemÙe meceJeeÙees
¤hes Jele&le Fefle~ leLee Ûe õJÙemeceJesle¤heeefoÛee#eg<eØelÙe#eb Øeefle
mebÙegòeâmeceJeeÙemeefVekeâ<e&: keâejCeefceefle~ DevÙeeefve GoenjCeeefve efÛe$eceeOÙecesve
yeesæJÙeeefve~
IešlJeÛee#eg<eØelÙe#eced Ûe#eg: mheMe&lJeeÛeØelÙe#eced lJekeâd
efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJeeÙe: efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJeeÙe:
IešlJeced mheMe&:
DeelcelJeceevemeØelÙe#eced ceve: ievOeIeÇeCepeØelÙe#eced IeÇeCeced
efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJeeÙe: efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJeeÙe:
DeelcelJeced ievOe:
jmejemeveØelÙe#eced jmevee
efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJeeÙe:
jme:
3. mebÙegòeâmeceJeslemeceJeeÙe:Ý õJÙes meceJeeÙemecyevOesve Ùes heoeLee&:
efle‰efvle le$e meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceeveeveeb (õJÙemeceJeslemeceJesleeveeced)
heoeLee&veeb Ûee#eg<elJeeÛeceevemeIeÇeCepejemeveØelÙe#eb Øeefle mebÙegòeâmeceJeslemeceJeeÙe:
meefVekeâ<e&: keâejCeced~ ÙeLee, Ûe#eg<ee ¤helJeefJe<eÙekebâ ØelÙe#eb peeÙeles,
leÛÛe ØelÙe#eb efJe<eÙeleemecyevOesve ¤helJes efle‰efle, le$e Ûe#eg: mebÙegòeâmeceJesle-
meceJeeÙemecyevOesve Jele&les~ Ûe#eg:mebÙegòeâes Ieš:, lelmeceJesleb ¤heced, lemÙe
meceJeeÙe: ¤helJes Jele&les~ leLee Ûe õJÙemeceJeslemeceJesleÛee#eg<eØelÙe#eb
Øeefle mebÙegòeâmeceJeslemeceJeeÙemeefVekeâ<e&: keâejCeefceefle~ DevÙeeefve GoenjCeeefve
efÛe$eceeOÙecesveeJeievleJÙeeefve~
¤helJeÛee#eg<eØelÙe#eced Ûe#eg: mheMe&lJelJeeÛeØelÙe#eced lJekeâd
mebÙegòeâmeceJesle- mebÙegòeâmeceJesle-
efJe<eÙelee meceJeeÙe: efJe<eÙelee meceJeeÙe:
¤helJeced mheMe&lJeced
veJece: hee": 31
megKelJeceevemeØelÙe#eced ceve: ievOelJeIeÇeCepeØelÙe#eced lJekeâd
efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJesle- efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJesle-

meceJeeÙe: meceJeeÙe:
megKelJeced ievOelJeced
jmelJejemeveØelÙe#eced jmevee
efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJesle-
meceJeeÙe:
jmelJeced
4. meceJeeÙemeefVekeâ<e&:Ý ßees$esefvõÙesCe Meyomee#eelkeâejs meceJeeÙe-

meefVekeâ<e&: keâejCeb YeJeefle~ ÙeLee, ßees$esCe MeyoØelÙe#eb peeÙeles~ leÛÛe
ØelÙe#eb efJe<eÙeleemecyevOesve Meyos efle‰efle, le$e ßees$esevf õÙemÙe meceJeeÙeesÓefhe
Jele&les~ (keâCe&efJeJejJelÙee&keâeMecesJe ßees$eb YeJeefle, DeekeâeMes Meyo:
meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle, Dele: ßees$eMeyoÙees: meceJeeÙees YeJeefle~) Dele:
MeyoßeeJeCeØelÙe#eb Øeefle meceJeeÙemeefVekeâ<e&: keâejCeced~
MeyoßeeJeCeØelÙe#eced ßees$eced
efJe<eÙelee meceJeeÙe:
Meyo:
5. meceJeslemeceJeeÙemeefVekeâ<e&:Ý Meyos meceJeeÙemecyevOesve

Jele&ceevemÙe MeyolJemÙe mee#eelkeâejs meceJeslemeceJeeÙemeefVekeâ<e&: keâejCeb
YeJeefle~ ÙeLee, ßees$esefvõÙesCe MeyolJeØelÙe#eb peeÙeles, leÛÛe ØelÙe#eb
efJe<eÙeleemecyevOesve MeyolJes efle‰efle, le$ewJe ßees$eceefhe meceJeslemeceJeeÙemecyevOesve
efle‰efle~ ßees$emeceJesle: Meyo:, lemÙe meceJeeÙe: MeyolJes Jele&le Fefle~
leLee Ûe ßees$esevf õÙesCe MeyolJemee#eelkeâejs meceJeslemeceJeeÙemeefVekeâ<e&: keâejCeced~
MeyolJeßeeJeCeØelÙe#eced ßees$eced
efJe<eÙelee meceJeslemeceJeeÙe:
MeyolJeced
6. efJeMes<eCeefJeMes<ÙeYeeJemeefVekeâ<e&:Ý DeÙeb meefVekeâ<eex efJeMes<eCelee-

meefVekeâ<e&: keâLÙeles~ DeYeeJeØelÙe#es efJeMes<eCeleemeefVekeâ<e&: keâejCeced~ ÙeLee,
Ûe#eg<ee ‘IešeYeeJeJeod Yetleueced’ FlÙeekeâejkebâ IešeYeeJeØelÙe#eb peeÙeles~
veJece: hee": 33
leÛÛe ØelÙe#eb efJe<eÙeleemecyevOesve IešeYeeJes efle‰efle, le$ewJe IešeYeeJes
Ûe#eg: mebÙegòeâefJeMes<eCeleemecyevOesve efle‰efle~ Ûe#eg:mebÙegòebâ Yetleueb leefVe¤efhelee
efJeMes<eCelee IešeYeeJes Jele&les~ (IešeYeeJeJeod Yetleueefceefle %eeves Yetleueb
efJeMes<Ùeb IešeYeeJe§e efJeMes<eCeb Jele&les) DevÙeevÙegoenjCeeefve efÛe$eceeOÙecesve
DeJeievleJÙeeefve–
(IešeYeeJeJeod Yetleueced) Ûe#eg: (hešlJeeYeeJeJeod IešlJeced) Ûe#eg:
IešeYeeJeÛee#eg<eØelÙe#eced hešlJeeYeeJeÛee#eg<eØelÙe#eced
mebÙegòeâ- mebÙegòeâ-(Ieš:)
efJe<eÙelee (Yetleueced) efJe<eÙelee meceJesle-(IešlJeced)
efJeMes<eCelee efJeMes<eCelee
IešeYeeJe: hešlJeeYeeJe:
(IešlJeeYeeJeJeod ¤helJeced) Ûe#eg: (MeyoeYeeJeJeod ieieveced) ßees$eced

IešlJeeYeeJeØelÙe#eced MeyoeYeeJeØelÙe#eced
mebÙegòeâ-(Ieš:) mJeefJeMes<eCelee
efJe<eÙelee meceJesle-(¤heced) efJe<eÙelee
meceJesle-(¤helJeced)
efJeMes<eCelee
IešlJeeYeeJe: MeyoeYeeJe:
(keâlJeeYeeJeJeeved Ke:) ßees$eced (keâlJeeYeeJeJeled KelJeced) ßees$eced
keâlJeeYeeJeØelÙe#eced keâlJeeYeeJeØelÙe#eced
meceJesle-(Ke:) meceJesle-(Ke:)
efJe<eÙelee efJeMes<eCelee efJe<eÙelee meceJesle-(KelJeced)
efJeMes<eCelee
keâlJeeYeeJe: keâlJeeYeeJe:
ÙeÅeefhe efJeMes<eCelee veeveeefJeOee leLeeefhe efJeMes<eCeleelJesve SkewâJe mee

Fefle cevleJÙeced~
r
oMece: hee":
(Devegefceefle:)
keâ§eve heg®<ees cenevemeeoew YetÙeesoMe&vesve ‘Ùe$e Ùe$e Oetcemle$e le$e JeefÖ:’
(JeefÖJÙeehÙees Oetce:) Fefle JÙeeefhleb ie=þeefle~ (DeÙeb JÙeehlÙevegYeJe: keâLÙeles~)
leovevlejb heJe&leeoew Oetceb Â°dJee ‘OetceJeeved heJe&le:’ Fefle %eeveb peeÙeles~ (Fob
he#eOece&lee%eeveb keâLÙeles~) leovevlejb ‘JeefÖJÙeehÙees Oetce:’ Fefle JÙeehles:
mcejCeelcekebâ %eeveb peeÙeles~ lele§e ‘JeefÖJÙeehÙeOetceJeeveÙeb heJe&le:’ Fefle
%eeveb peeÙeles~ (DeÙeb hejeceMe&: keâLÙeles~) leovevlejb ‘heJe&lees JeefÖceeved’ Fefle
%eeveceglheÅeles~ (FÙecevegefceefle: keâLÙeles~)
1. meenÛeÙe&«en: Ý Ùe$e Ùe$e nsleg: le$e le$e meeOÙeced~
2. JÙeehlesjvegYeJe: Ý meeOÙeJÙeehÙees nsleg:~
3. he#eOece&lee%eeveced Ý nslegceeved he#e:~
4. JÙeeefhle%eeveced Ý meeOÙeJÙeehÙees nsleg:~
5. hejeceMe&: Ý meeOÙeJÙeehÙenslegceeved he#e:~
6. Devegefceefle: Ý he#e: meeOÙeJeeved~
Ý heJe&lees JeefÖceeved Oetceeled~ ÙeLee cenevemeced~ FlÙevegceeveØeÙeesiemLeues
heJe&le: he#e:, JeefÖ: meeOÙe:, Oetcees nsleg: cenevemeÃe Â°evlees Jele&les~
Ý De$e JÙeeefhle%eevepevÙe: hejeceMe&:, hejeceMe&pevÙee ÛeevegefceefleefJe&Åeles~
FlLeÃe JÙeeefhle%eevepevÙelJeeod JÙeeefhle%eevepevÙeevegefceeflepevekeâlJeeÛÛe
hejeceMeex JÙeeheejes Jele&les~ JÙeeheejpevekeâlJeeod JÙeeefhle%eeveb keâjCeb
Jele&les~ Devegefceles: keâjCecesJeevegceeveØeceeCeb YeJeleerlÙele: JÙeeefhle%eevecesJe
DevegceeveØeceeCeefcelÙeJeievleJÙeced~
pevÙelJeced pevekeâlJeced
JÙeeefhle%eeveced hejeceMe&: Devegefceefle:

(keâjCeced) (JÙeeheej:) (keâeÙee&)
pevÙee
Ùe$e leg heJe&leeoew JeefÖb %eeleJeeved heg®<e: efpe%eemegb yeesOeefÙelegb heÃeeJeÙeJeJeekeäÙeb

ØeÙegÝs, heJe&lees JeefÖceeved~ OetceJeòJeeled~ Ùees Ùees OetceJeeved me me JeefÖceeved
ÙeLee cenevemeced~ leLee ÛeeÙeced~ lemceeled leLesefle~
oMece: hee": 37
Øeefle%eensletoenjCeesheveÙeefveieceve¤heheÃeeJeÙeJeJeekeäÙeßeJeCeevevlejb efpe%eemeg-
heg®<emÙeeefhe Devegefceeflepee&Ùeles~ FÙevlJevegefceefle: hejeLee&vegefceefle: keâLÙeles~
Ý Ùe$e meeOÙemÙe mevosnes YeJeefle me he#e: keâLÙeles~
Ý Ùe$e meeOÙemÙe efve§eÙees YeJeefle me mehe#e: keâLÙeles~
Ý Ùe$e meeOÙeeYeeJemÙe efve§eÙees YeJeefle me efJehe#e: keâLÙeles~
Ý Ùe$e Ùe$e nsleg: le$e le$e meeOÙeefcelÙevJeÙemenÛeej:~
Ý Ùe$e Ùe$e meeOÙeeYeeJe: le$e le$e nslJeYeeJe: Fefle JÙeeflejskeâmenÛeej:~
DevJeÙeJÙeeflejskeâmenÛeejeYÙeeb JÙeeefhleefve&§eerÙeles~ Ùeefmceved nsleew DevJeÙe-
JÙeeflejskeâesYeÙemenÛeejsCe JÙeeefhleie=&¢eles me DevJeÙeJÙeeflejsefkeânsleg: keâLÙeles~
ÙeLee, heJe&lees JeefÖceeved Oetceeled~ ÙeLee cenevemeefceefle~ Ùeefmceved nsleew
kesâJeuecevJeÙemenÛeejsCe JÙeeefhleie=&¢eles me kesâJeueevJeefÙensleg: keâLÙeles~ ÙeLee,
IešesÓefYeOesÙe: ØecesÙelJeeled~ hešJeefoefle~ Ùeefmcevnsleew kesâJeueb JÙeeflejskeâ-
menÛeejsCe JÙeeefhleie=&¢eles me kesâJeueJÙeeflejsefkeânsleg: keâLÙeles~ ÙeLee he=efLeJeer
mJeslejefYeVee ievOeJeòJeeled~ ÙeVewJeb leVewJeb ÙeLee peueefceefle~
SkeâeoMe: hee":
(hetJe&he#eJÙeeefhle:)
‘meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleJe=efòelJeeYeeJees JÙeeefhle:’ Fefle
JÙeehles: mJe¤heb efJeÅeles~ DemÙee: JÙeehlesue&#Ùe: meæslegJe&le&les~ meæsleew
ue#eCeieceves ue#eCemecevJeÙees YeJeefle~ Demeæsleew ue#eCeieceves Ûeeefle-
JÙeeefhleoes<ees YeJeefle~ Ùees nsleg: he#es efle‰efle efkeâÃe meeOÙemÙe JÙeehÙees
YeJeefle DeLee&led meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCes ve efle‰efle me nsleg: meæslegYe&Jeefle~
Ùe§e nsleg: meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCes efle‰efle me nslegjmeæslegYe&Jeefle~
heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e meæsleew ue#eCemecevJeÙeØekeâej§eslLeced,
meeOÙees JeefÖ:, meeOÙeeYeeJe: JeÖŸeYeeJe:, leoefOekeâjCeb peueÜo:, leefVe¤efhele-
Je=eòf elee ceerveeoew, Je=eòf elJeeYeeJees Oetces Fefle ue#eCemecevJeÙe:~ heJe&lees OetceJeeved
JeÖsefjlÙe$e Ûe meeOÙees Oetce:, meeOÙeeYeeJe: OetceeYeeJe:, leoefOekeâjCeced
DeÙeesieesuekeâced, leefVe¤efheleJe=efòelewJe JeÖew Jele&les ve leg Je=efòelJeeYeeJe:, Fefle
ue#eCeieceveeYeeJeeVeeefleJÙeeefhle:~
SkeâeoMe: hee": 39
JeÖŸeYeeJe: ceerves Oetces OetceeYeeJe: JeÖew
Je=efòelee Je=efòelJeeYeeJe: Je=efòelee
peueÜo: DeÙeesieesuekeâced
Ý De$e OetceJeeved JeÖsefjlÙe$e OetceeYeeJeeefOekeâjCeb ÙeLeeÙeesieesuekebâ leLewJe
peueÜoesÓefhe YeJeefle, le$e Ûe JeÖsjJele&ceevelJeeod OetceeYeeJeeefOekeâjCepeueÜo-
efve¤efheleJe=efòelJeeYeeJemÙe JeÖew meòJeeuue#eCeieceveeoefleJÙeeefhle:~
OetceeYeeJe: ceerveeoew JeÖew
Je=efòelee Je=efòelJeeYeeJe:
peueÜo:
Je=eòf elJeeYeeJeMeyomÙe ‘Je=eòf elJeefve‰ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJe:’ FlÙeLeex YeJeefle~
le$e Je=efòelJeefve‰ØeefleÙeesefieleeÙeeb Je=efòeleelJeJÙeehekeâlJeb efveJesMÙeles~ leLee
Ûe ue#eCemJe¤heced– meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleJe=efòeleelJe-
JÙeehekeâJe=eòf elJeefve‰ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJees JÙeeefhle:’~ OetceJeeved JeÖsejf lÙe$e
JeefÖnsleew OetceeYeeJeeefOekeâjCepeueÜoefve¤efheleJe=efòelJeeYeeJeesÓefmle~ efkeâvleg
OetceeYeeJeeefOekeâjCeeÙeesieesuekeâefve¤efheleJe=efòelJeeYeeJees veeefmle~ Dele: peueÜo-
efve¤efheleJe=eòf eleeÙeeb ØeefleÙeeseif elee efJeÅeles, ve lJeÙeesieesuekeâefve¤efheleJe=eòf eleeÙeeced,
Je=efòeleelJevleg GYeÙeJe=efòeleeÙeeb efJeÅeles~ FlLeÃe Je=efòeleelJemÙe JÙeeefhekeâe
leeÂMeØeefleÙeesefielee veemleerefle ue#eCeieceveemecYeJeeVeeefleJÙeeefhle:~
Ý OetceJeeved JeÖsefjlÙe$e OetceeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleJe=efòelJemÙe JeÖew
meòJesÓefhe, JeÖew peuelJemÙeemeòJesve ‘SkeâmeòJesÓefhe ÉÙeb veeefmle’ Fefle
vÙeeÙesve ‘OetceeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleJe=efòelJepeuelJeesYeÙeeYeeJees JeÖew ueYÙeles~
leeÂMeeYeeJeerÙeØeefleÙeeseif elee Je=eòf elJepeuelJeesYeÙes efJeÅeles~ Je=efòeleelJevleg kesâJeueb
Je=efòeleeÙeeb Jele&les Fefle Je=efòeleelJeJÙeehekeâJe=efòelJeefve‰ØeefleÙeesefieleekeâeYeeJemÙe
JeÖew meòJeeoefleJÙeeefhle:~
OetceeYeeJe: JeÖew JeÖew
Je=efòelee Je=efòelJepeuelJeesYeÙeeYeeJe:
DeÙeesieesuekeâced
ue#eCesÓefmceved Je=efòelJeeYeeJeheosve Je=efòelJemeeceevÙeeYeeJees efJeJeef#ele:~

leoLe&§e, Je=efòeleelJeslejOecee&veJeefÛÚVeJe=efòeleelJeeJeefÛÚVeJe=efòelJeefve‰-
ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJe:~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced- ‘meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCe-
SkeâeoMe: hee": 41
efve¤efheleJe=efòeleelJeslejOecee&veJeefÛÚVeJe=efòeleelJeeJeefÛÚVeJe=efòelJe-
efve<"ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJees JÙeeefhle:’~ OetceJeeved JeÖsejf lÙe$e Ûe OetceeYeeJee-
efOekeâjCeefve¤efheleJe=efòelJepeuelJeesYeÙeeYeeJeerÙeØeefleÙeesefielee, Je=efòeleelJeced,
peuelJelJeced, GYeÙelJeÃesefle ef$eleÙeOecee&JeefÛÚVee Jele&les, DeLee&od
Je=eòf eleelJeslejpeuelJelJeeefoOecee&JeefÛÚVewJe Jele&les, Je=efòeleelJeslejOecee&veJeefÛÚVee
veeefmle~ DelemleeÂMeeYeeJemÙe ue#eCeIeškeâlJeeYeeJeeVeeefleJÙeeefhle:~
{ ØeefØeeflleÙeeseÙeeseefifieleeJeÛÚs
elee · Je=efòelJepeuelJeesYeÙeefve‰e~
okeâced · Je=efòeleelJeb peuelJelJecegYeÙelJeÃe~
}
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e JeÖŸeYeeJeeefOekeâjCeb OetceeJeÙeJe:,
leefVe¤efheleJe=efòelewJe Oetces Jele&le Fefle ue#eCemecevJeÙeeYeeJeeoJÙeeefhle:~
JeÖŸeYeeJe: Oetces
meceJeeÙemecyevOeeJeefÛÚVeJe=efòelee
OetceeJeÙeJe:
meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleJe=efòelee nslegleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVee
«ee¢ee~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced– ‘meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efhele-
nslegleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeJe=efòeleelJeslejOecee&veJeefÛÚVeJe=efòe-
leelJeeJeefÛÚVeJe=efòelJeefve‰ØeefleÙeesefieleekeâeYeeJees JÙeeefhle:’~ (Ùesve
mecyevOesve nsleg: he#esÓefYecele: me mecyevOe: nslegleeJeÛÚsokeâmecyevOe:~ Ùesve
mecyevOesve meeOÙees he#esÓefYecele: me mecyevOe: meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOe:~)
leLee Ûe JeefÖceeved OetceeefolÙe$e JeÖŸeYeeJeeefOekeâjCeOetceeJeÙeJeefve¤efhelemeceJeeÙe-
mecyevOeeJeefÛÚVeJe=efòeleeÙee Oetces meòJesÓefhe, nslegleeJeÛÚsokeâerYetlemebÙeesie-
mecyevOeeJeefÛÚVeJe=efòeleeÙee Oetces efJejneVeeJÙeeefhle:~
JeÖŸeYeeJe: Oetces Oetces
meceJeeÙemecyevOee-
JeefÛÚVeJe=efòelee mebÙeesiemecyevOee-
JeefÛÚVeJe=efòelJeeYeeJe:
OetceeJeÙeJe:
Ý Deefmceved ue#eCes meeOÙeeYeeJeheomÙe ‘meeOÙeefve‰ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJe:’
FlÙeLeex YeJeefle~ leLee Ûe heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e meeOÙeeYeeJeheosve
cenevemeerÙeJeÖŸeYeeJeesÓefhe OelegË MekeäÙeles~ leoefOekeâjCeb heJe&le:, leefVe¤efheleJe=eòf e-
lJemÙewJe Oetces meòJeeoJÙeeefhle:~
SkeâeoMe: hee": 43
cenevemeerÙeJeÖŸeYeeJe: Oetces
Je=efòelee
heJe&le:
De$e Ûe meeOÙeefve‰ØeefleÙeesefielee meeOÙeleeJeÛÚsokeâJÙeeefhekeâe «ee¢ee~
leLee Ûe ue#eCemJe¤heced- ‘meeOÙeleeJeÛÚsokeâJÙeehekeâmeeOÙeefve‰-
ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleleeÂMeJe=eòf elJeeYeeJees JÙeeefhle:’~
leLee Ûe JeefÖceeved OetceeefolÙe$e ‘cenevemeerÙeJeÖŸeYeeJees ve ue#eCeIeškeâ:,
Ùelees efn cenevemeerÙeJeÖŸeYeeJeerÙeØeefleÙeesefielee kesâJeueb cenevemeerÙeJeÖew Jele&les~
meeOÙeleeJeÛÚsokeâerYetleJeefÖlJeb leg ÙeeJeÉÖew Jele&le Fefle meeOÙeleeJeÛÚsokeâ-
JÙeeefhekeâe cenevemeerÙeJeÖŸeYeeJeerÙeØeefleÙeesefielee veeefmle~ meeOÙeleeJeÛÚsokeâ-
JÙeehekeâmeeOÙeefve‰ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJemleg ‘JeefÖvee&efmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefle-
efmeæeYeeJe SJe, leoefOekeâjCeb ve heJe&le:, efkeâvleg Üoeefo:, leefVe¤efheleJe=efòe-
lJeeYeeJemÙe Oetces meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
ØeefleÙeesefielee Ý cenevemeerÙeJeefÖefve‰e
{ meeOÙeleeJeÛÚsokeâced (JeefÖlJeced) Ý ÙeeJeÉefÖefve‰ced }
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e ‘JeefÖIešesYeÙeb veeefmle’ FlÙeekeâejkeâ-
ØeleerefleefmeæeYeeJees OelegË MekeäÙeles~ leeÂMeeYeeJeerÙeØeefleÙeesefielee JeefÖIešesYeÙes
Jele&les~ meeOÙeleeJeÛÚsokeâerYetleJeefÖlJevleg kesâJeueb JeÖew Jele&le Fefle meeOÙelee-
JeÛÚsokeâJÙeehekeâmeeOÙeefve‰ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJe: JeefÖIešesYeÙeeYeeJees Jele&les,
leoefOekeâjCeb heJe&le:, leefVe¤efheleJe=efòelJemÙewJe Oetces meòJeeoJÙeeefhle:~
JeefÖIešesYeÙeeYeeJe: Oetces
Je=efòelee
heJe&le:
ue#eCesÓefmceved meeOÙeeYeeJeheosve meeOÙemeeceevÙeeYeeJees efJeJeef#ele:~ leoLe&§e
meeOÙeleeJeÛÚsokeâOecexlejOecee&veJeefÛÚVemeeOÙeleeJeÛÚsokeâOecee&JeefÛÚVemeeOÙeefve‰-
ØeefleÙeesefieleekeâeYeeJe:~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced- meeOÙeleeJeÛÚsokeâ-
OecexlejOecee&veJeefÛÚVemeeOÙeleeJeÛÚsokeâOecee&JeefÛÚVemeeOÙeefve‰-
ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleleeÂMeJe=eòf elJeeYeeJees JÙeeefhle:~
leLee Ûe JeefÖceeved OetceeefolÙe$e veeJÙeeefhle:~ JeefÖIešesYeÙeeYeeJeerÙeØeefleÙeeseif elee,
JeefÖlJeced, IešlJeced, GYeÙelJe§esefle ef$eleÙeOecee&JeefÛÚVee Jele&les DeLee&led
meeOÙeleeJeÛÚsokeâerYetleJeefÖlJeOecexlejIešlJeeefoOecee&JeefÛÚVewJe Jele&le Fefle
SkeâeoMe: hee": 45
veeÙeceYeeJees ue#eCeIeškeâesÓefheleg JeefÖmeeceevÙeeYeeJe SJe, leoefOekeâjCeb
peueÜo:, leefVe¤efheleJe=efòelJeeYeeJemÙe Oetces meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e JeefÖmeeceevÙeeYeeJeheosve ‘meceJeeÙe-
mecyevOesve JeefÖvee&efmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJeesÓefhe OelegË MekeäÙeles,
leoefOekeâjCeb heJe&le:, leefVe¤efheleJe=efòelJemÙewJe Oetces meòJeeoJÙeeefhle:~
meceJeeÙemecyevOee-
JeefÛÚVeØeefleÙeesefieleekeâ-
Je=efòelee
heJe&le:
ue#eCes meeOÙeefve‰ØeefleÙeesefieleeÙeeb meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVelJeb
efveJesMÙeles~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced– meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOee-
JeefÛÚVemeeOÙeleeJeÛÚsokeâOecexlejOecee&veJeefÛÚVemeeOÙeleeJeÛÚsokeâOecee&JeefÛÚVe-
meeOÙeefve‰ØeefleÙeesefieleekeâeYeeJeeefOekeâjCeefve¤efheleleeÂMeJe=eòf elJeeYeeJees
JÙeeefhle:~ heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e Ûe meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOe:
mebÙeesie:, leeÂMemebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleekeâmeeOÙeeYeeJe:, ve efn
‘meceJeeÙesve JeefÖvee&efmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJe:, Deefheleg mebÙeesiesve
JeefÖvee&efmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJe:, leoefOekeâjCeb peueÜo:,
leefVe¤efheleJe=efòelJeeYeeJemÙe Oetces meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
mebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVe-
ØeefleÙeesefieleekeâJeÖŸeYeeJe: ceerves Oetces
Je=efòelee Je=efòelJeeYeeJe:
peueÜo:
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e ‘Fn heJe&les efvelecyes ngleeMevees ve
efMeKejs’ Fefle ØeleerlÙee efMeKejeJeÛÚsovs e heJe&les JeefÖmeeceevÙeeYeeJe: efmeæŸeefle,
leeÂMeheJe&leefve¤efheleJe=efòelJemÙewJe Oetces meòJeeoJÙeeefhle:~
Je=efòelee
efMeKejeJeÛÚsosve
heJe&le:
De$e meeOÙeeYeeJeeefOekeâjCeMeyomÙe meeOÙeeYeeJeefve‰eOesÙeleeefve¤efhelee-
efOekeâjCeleeJeoLeex YeJeefle~ le$eeefOekeâjCeleeÙeeb efvejJeefÛÚVelJeb efveJesMÙeles~
SkeâeoMe: hee": 47
leLee Ûe ue#eCemJe¤heced — meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVe-
meeOÙeleeJeÛÚsokeâOecexlejOecee&veJeefÛÚVemeeOÙeleeJeÛÚsokeâOecee&JeefÛÚVe-
meeOÙeefve‰ØeefleÙeeseif eleekeâeYeeJeefve‰eOesÙeleeefve¤efheleefvejJeefÛÚVeeefOekeâjCe-
leeJeefVe¤efheleleeÂMeJe=eòf elJeeYeeJees JÙeeefhle:~ heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e
heJe&les efJeÅeceevee JeÖŸeYeeJeefve‰eOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCelee ve efvejJeefÛÚVee
efkeâvleg meeJeefÛÚVee Jele&les~ JeÖŸeYeeJeefve‰eOesÙeleeefve¤efheleefvejJeefÛÚVee-
efOekeâjCeleeJeeved peueÜo:, leefVe¤efheleJe=eòf elJeeYeeJemÙe Oetces meòJeeuue#eCe-
mecevJeÙe:~
efve<keâ<e&ue#eCevleg, meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVemeeOÙelee-
JeÛÚsokeâOecexlejOecee&veJeefÛÚVemeeOÙeleeJeÛÚsokeâOecee&JeefÛÚVemeeOÙeefve‰-
ØeefleÙeesefieleekeâeYeeJeefve‰eOesÙeleeefve¤efheleefvejJeefÛÚVeeefOekeâjCelee-
JeefVe¤efhelenslegleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeJe=eòf eleelJeslejOecee&veJeefÛÚVe-
Je=efòeleelJeeJeefÛÚVeJe=efòelJeefve‰ØeefleÙeesefieleekeâeYeeJees JÙeeefhle:~
ÉeoMe: hee":
(efmeæevleJÙeeefhle:)
nslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJeeØeefleÙeesefiemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb
JÙeeefhle:~ De$e mecevJeÙeØekeâej§eslLeced– heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e
nslegOet&ce:, leoefOekeâjCeb heJe&le:, leodJe=òÙeYeeJe: IešeYeeJe:, lelØeefleÙeesieer
Ieš:, DeØeefleÙeesefiemeeOÙees JeefÖ:, lelmeeceeveeefOekeâjCÙeb Oetces, Fefle
ue#eCemecevJeÙe:~
Oetce: IešeYeeJe: JeefÖ: Oetce:
ØeefleÙeesieer Ieš:
{ DeØeefleÙeesefiemeeOÙees JeefÖ: } cenevemeced
heJe&le:
OetceJeeved JeÖsejf lÙe$e nslegJe&eÖf :, leoefOekeâjCeceÙeesieesuekeâced, leodJe=òÙeYeeJe:
OetceeYeeJe:, lelØeefleÙeesiÙesJe meeOÙeefceefle veeefleJÙeeefhle:~
ôeoMe: hee": 49
JeefÖ: OetceeYeeJe:
(DeØeefleÙeesefiemeeOÙeb veeefmle)
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e OetceeefOekeâjCes heJe&leeoew ÛeeueveervÙeeÙesve
‘leòeodJÙeefòeâvee&efmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJees OelegË MekeäÙeles, lelØeefle-
ÙeesiÙesJe meeOÙeefcelÙeJÙeeefhle:~
Oetce: leòeodJÙekeälÙeYeeJe:
(DeØeefleÙeesefie meeOÙeb veeefmle)
heJe&leeefo:
ue#eCeheefj<keâej: ef›eâÙeles– nslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJeerÙeØeefleÙeesefielee-
veJeÛÚsokebâ (ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâefYeVeb) ÙelmeeOÙeleeJeÛÚsokebâ
leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~ leLee Ûe JeefÖceeved
OetceeefolÙe$e nslJeefOekeâjCes heJe&leeoew Jele&ceeveesÓYeeJe: leòeodJÙekeälÙeYeeJe:,
leeÂMeeYeeJeerÙeØeefleÙeeseif eleeJeÛÚsokebâ leòeodJÙeefòeâlJeb leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ
JeefÖlJeced, leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙemÙe Oetces meòJeeuue#eCe-
mecevJeÙe:~
Oetce: leòeodJÙekeälÙeYeeJe:
ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâb leòeodJÙeefòeâlJeced~
{ ØeefleÙeesefieleeveJeÛÚsokebâ JeefÖlJeced~
}
heJe&leeefo:
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e OetceeefOekeâjCes heJe&les Jele&ceeveesÓYeeJe:
‘meceJeeÙesve JeefÖvee&emf le’ FlÙeekeâejkeâØeleerelf eefmeæ: meceJeeÙemecyevOeeJeefÛÚVe-
ØeefleÙeeseif eleekeâJeÖŸeYeeJe:, leeÂMeeYeeJeerÙeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâcesJe JeefÖlJe-
efcelÙeJÙeeefhle:~
Oetce: meceJeeÙemecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleekeâJeÖŸeYeeJe:
(ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâcesJe JeefÖlJeced)
heJe&le:
nslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJeerÙeØeefleÙeesefielee meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVee
«ee¢ee~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced– nslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJeerÙemeeOÙelee-
JeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâefYeVeb ÙelmeeOÙelee-
JeÛÚsokebâ leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~ heJe&lees
JeefÖceeved OetceeefolÙe$e OetceeefOekeâjCes Jele&ceevemÙe ‘meceJeeÙesve JeefÖvee&efmle’
ôeoMe: hee": 51
FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJemÙe ØeefleÙeesefielee ve meeOÙeleeJeÛÚsokeâerYetle-
mebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVee, Fefle leeÂMeeYeeJees ve ue#eCeIeškeâ:~ ue#eCeIeškeâe-
YeeJemleg ‘mebÙeesiesve Iešes veeefmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJe:,
lelØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokebâ IešlJeb leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ JeefÖlJeced,
leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙemÙe Oetces meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
Ý ‘heJe&lees OetceJeeved heJe&lelJeefJeefMe°JeÖs:’ FlÙe$e nsleg: heJe&lelJe-
efJeefMe°JeefÖ:, efJeefMe°mÙe MegæeveefleefjòeâleÙee MegæJeefÖjefhe, leoefOekeâjCeceÙees-
ieesuekebâ le$e Jele&ceeveesÓYeeJe: OetceeYeeJe:, lelØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokebâ OetcelJeb,
leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ veeefmle DeleesÓJÙeeefhle:~
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖ: OetceeYeeJe:
(MegæJeefÖ:) (ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâcesJe OetcelJeced~)
(ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâcesJe OetcelJeced~)
nslJeefOekeâjCeheosve nslegleeJeÛÚsokeâeJeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCe-
leeJeod «ee¢eced~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced– nslegleeJeÛÚsokeâeJeefÛÚVee-
OesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeodJe=òÙeYeeJeerÙemeeOÙeleeJeÛÚsokeâ-
mecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâefYeVeb ÙelmeeOÙeleeJeÛÚsokebâ
leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~ leLee Ûe OetceJeeved
heJe&lelJeefJeefMe°JeÖsefjlÙe$e ÙeÅeefhe MegæJeÖŸeelcekeânslJeefOekeâjCeceÙeesieesuekebâ
YeefJelegb Mekeäveesefle leLeeefhe nslegleeJeÛÚsokeâerYetleheJe&lelJeefJeefMe°JeefÖlJee-
JeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeVe ¢eÙeesieesuekeâceefheleg heJe&le:, leefVe‰e-
YeeJe: mebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeeseif eleekeâIešeYeeJe:, lelØeefleÙeeseif eleeJeÛÚsokebâ
IešlJeb leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ OetcelJeb leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOe-
keâjCÙemÙe nsleew meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖlJeeJeefÛÚVe- IešeYeeJe:
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖ:
{ØeefØeeflleÙeeseÙeeseefifieleeJeÛÚs
eleeJeÛÚsokebâ IešlJeced
okeâefYeVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ OetcelJeced}
heJe&le:
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e nslegleeJeÛÚsokeâerYetleOetcelJeeJeefÛÚVee-

OesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeeved ÙeLee heJe&lemleLewJe OetceeJeÙeJeesÓefhe, le$e
ôeoMe: hee": 53
OetcemÙe meceJeeÙemecyevOesve Jele&ceevelJeeled~ leÉ=òÙeYeeJe: mebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVe-
ØeefleÙeeseif eleekeâJeÖŸeYeeJe:, lelØeefleÙeeseif eleeJeÛÚsokeâcesJe JeefÖlJeefcelÙeJÙeeefhle:~
Oetce: JeÖŸeYeeJe:
(meceJeeÙe:) (ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokebâ JeefÖlJeced)
OetceeJeÙeJe:
nslegleeJeÛÚsokeâeJeefÛÚVeeOesÙelee nslegleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVee «ee¢ee~
leLee Ûe ue#eCemJe¤heced– nslegleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVenslegleeJeÛÚso-
keâeJeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeodJe=òÙeYeeJeerÙemeeOÙelee
JeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâefYeVeb ÙelmeeOÙelee-
JeÛÚsokebâ leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~ leLee Ûe
JeefÖceeved OetceeefolÙe$e nslegleeJeÛÚsokeâmecyevOe:·mebÙeesiemecyevOe:,
leeÂMemebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVeOetcelJeeJeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeeVe
efn OetceeJeÙeJeesÓefheleg heJe&le:, leÉ=òÙeYeeJe: IešeYeeJe:, lelØeefleÙeesefielee-
JeÛÚsokebâ IešlJeb leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ JeefÖlJeb leoJeefÛÚVemeeOÙe-
meeceeveeefOekeâjCÙemÙe Oetces meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e ‘Fn heJe&les efvelecyes ngleeMevees ve
efMeKejs’ Fefle ØeleerlÙee OetceeefOekeâjCes heJe&les efMeKejeJeÛÚsosve JeefÖvee&efmle
FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJees OelegË MekeäÙeles lelØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâcesJe
JeefÖlJeefcelÙeJÙeeefhle:~
Oetce: JeÖŸeYeeJe: (efMeKejeJeÛÚsosve)
(ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokebâ JeefÖlJeced)
heJe&le:
nslJeefOekeâjCes ØeefleÙeesiÙeveefOekeâjCelJeb efJeMes<eCeb efveJesMÙeles~ leLee Ûe
ue#eCemJe¤heced– ØeefleÙeesiÙeveefOekeâjCenslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJeerÙe-
meeOÙeleeJeÛÚs okeâmecyevOeeJeefÛ ÚVeØeef leÙeese fieleeJeÛÚsokeâefY eVeb
ÙelmeeOÙeleeJeÛÚsokebâ leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~
JeefÖceeved OetceeefolÙe$e Ûe nslJeefOekeâjCeb heJe&le:, le$e Jele&ceevemÙe JeÖŸeYeeJemÙe
ØeefleÙeesefievees JeÖs: DeefOekeâjCecesJe heJe&le Fefle veeÙeceYeeJees ue#eCeIeškeâ:~
ØeefleÙeesiÙeveefOekeâjCenslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJe§e IešeÅeYeeJe:, lelØeefleÙeeseif elee-
JeÛÚsokebâ IešlJeb leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ JeefÖlJeb leoJeefÛÚVemeeOÙe-
meeceeveeefOekeâjCÙemÙe nsleew meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
ôeoMe: hee": 55
JeefÖ: JeÖŸeYeeJe: IešeYeeJe: Ieš:
Oetce: ed)
(DeefO
ekeâjC ekeâjCec
eefO
eced) (Dev
heJe&le:
Ý heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖceeved OetceeefolÙe$e OetceeefOekeâjCes cenevemes
Jele&ceeveesÓYeeJe: heJe&lelJeefJeefMe°JeÖŸeYeeJe:, lemÙe ØeefleÙeesieer ÙeLee heJe&lelJe-
efJeefMe°JeefÖmleLewJe efJeefMe°mÙe MegæeveefleefjòeâleÙee MegæJeefÖjefhe, leoefOe-
keâjCecesJe nslJeefOekeâjCeb cenevemeefceefle veeÙeceYeeJees ue#eCeIeškeâ:~ ue#eCe-
IeškeâeYeeJemleg IešeÅeYeeJe:, lelØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokebâ IešlJeb leefÆVeb
meeOÙeleeJeÛÚsokebâ heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖlJeb leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceevee-
efOekeâjCÙemÙe nsleew meòJeeoefleJÙeeefhle:~
JeefÖ: heJe&lelJeefJeefMe°JeÖŸeYeeJe: IešeYeeJe: Ieš:
Oetce:
(DeeOf ece)d
ekeâjC veef
O ekeâjC
eced) (De
cenevemeced
De$e ØeefleÙeesiÙeveefOekeâjCeheosve ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâeJeefÛÚVeeOesÙelee-
efve¤efheleeefOekeâjCeleeJeefÆVeb ie=¢eles~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced- ØeefleÙeeseif elee-
JeÛÚsokeâeJeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeefÆVenslJeefOekeâjCeJe=òÙe-
YeeJeerÙemeeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâefYeVeb
Ùeled meeOÙeleeJeÛÚsokebâ leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖceeved OetceeefolÙe$e Ûe nslJeefOekeâjCeb cenevemeb le$e
Jele&ceeveesÓYeeJe: heJe&lelJeefJeefMe°JeÖŸeYeeJe:, lelØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokebâ
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖlJeb, leeÂMeheJe&lelJeefJeefMe°JeefÖlJeeJeefÛÚVeeOesÙelee-
efve¤efheleeefOekeâjCeleeJeeved heJe&le SJe, leefÆVeb nslJeefOekeâjCeb cenevemeefceefle
heJe&lelJeefJeefMe°JeÖŸeYeeJees ue#eCeIeškeâ:~ lelØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâcesJe
meeOÙeleeJeÛÚsokeâefceefle veeefleJÙeeefhle:~
Oetce: heJe&lelJeefJeefMe°JeÖŸeYeeJe:
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖlJeeJeefÛÚVe-
heJe&lelJeefJeefMe°JeefÖ:
cenevemeced heJe&le:
ôeoMe: hee": 57
Ý heJe&lees OetceJeeved JeÖsefjlÙe$e nslJeefOekeâjCesÓÙeesieesuekesâ Jele&ceevemÙe
meeOÙeeYeeJemÙe (OetceeYeeJemÙe) ØeefleÙeesefievees OetcemÙe keâeefuekeâmecyevOesvee-
efOekeâjCecesJe nslJeefOekeâjCeced DeÙeesieesuekeâefceefle OetceeYeeJees ve ue#eCeIeškeâ:~
ue#eCeIeškeâeYeeJemleg DeleerleIešeÅeYeeJe:, lemÙe ØeefleÙeesieer DeleerleIeš:,
leoveefOekeâjCeb nslJeefOekeâjCeced DeÙeesieesuekeâced (efJeefYeVekeâeueerveheoeLe&Ùeesje-
OeejeOesÙeYeeJeefJejnsCe DeleerleIešmÙe keâeefuekeâmecyevOesveeefhe DeefOekeâjCeced
DeÙeesieesuekebâ ve YeJeleerefle %esÙeced) le$e Jele&ceevemÙe DeleerleIešeYeeJemÙe
ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâceleerleIešlJeb leefÆVeb meeOÙeleeJeÛÚsokebâ OetcelJeb
leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙemÙe nsleew meòJeeoefleJÙeeefhle:~
OetceeYeeJe: DeleerleIešeYeeJe:
Oetce: (keâeeuf ekeâmecye JeefÖ: DeleerleIeš:
vOe:)
(DeeOf ekeâjCec jCeced)
ed) (DeveeOf ekeâ
ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâeJeefÛÚVeeOesÙelee ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâmecyevOee-
JeefÛÚVee «ee¢ee~ leLee Ûe ue#eCemJe¤heced– ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâ-
mecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâeJeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efhelee-
efOekeâjCeleeJeefÆVenslegleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVenslegleeJeÛÚsokeâe-
JeefÛÚVeeOesÙeleeefve¤efheleeefOekeâjCeleeJeodJe=òÙeYeeJeerÙemeeOÙeleeJeÛÚsokeâ-
mecyevOeeJeefÛÚVeØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâefYeVeb ÙelmeeOÙeleeJeÛÚsokebâ
leoJeefÛÚVemeeOÙemeeceeveeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle:~ heJe&lees OetceJeeved JeÖsejf lÙe$e
Ûe JeÖŸeefOekeâjCesÓÙeesieesuekesâ Jele&ceevemÙe OetceeYeeJemÙe ØeefleÙeesefievees OetcemÙe
keâeefuekeâmecyevOesveeefOekeâjCeced DeÙeesieesuekebâ ve leg ØeefleÙeesefieleeJeÛÚsokeâ-
mebÙeesiemecyevOesve~ leLee Ûe mebÙeesiemecyevOeeJeefÛÚVeOetcelJeeJeefÛÚVeeOesÙelee-
efve¤efheleeefOekeâjCeleeJeeved heJe&leeefomleefÆVeb nslJeefOekeâjCeced DeÙeesieesuekebâ le$e
Jele&ceevemÙe OetceeYeeJemÙe ØeefleÙeeseif eleeJeÛÚsokeâcesJe OetcelJeefceefle veeefleJÙeeefhle:~
JeefÖ: OetceeYeeJe: Oetce:
eeis e:)
(meÙb eâjCece)d
eeOf ek
(Dev
Foce$eeJeOesÙeced- ‘ØeefleÙeeseif eleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeeOesÙelee’ Fefle
mLeeves Ùeefo ‘meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOeeJeefÛÚVeeOesÙelee’ Fefle efveJesMÙeles
leoe nslJeefOekeâjCeJe=òÙeYeeJeerÙeØeefleÙeesefieleeÙeeb meeOÙeleeJeÛÚsokeâmecyevOee-
ôeoMe: hee": 59
JeefÛÚVelJeb ve osÙeced~ leLee Ûe heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e OetceeefOekeâjCes
heJe&leeoew ÙeÅeefhe ‘meceJeeÙesve JeefÖvee&efmle’ FlÙeekeâejkeâØeleerefleefmeæeYeeJees
OelegË MekeäÙeles leLeeefhe leeÂMeeYeeJeerÙeØeefleÙeesefievees JeÖs: meeOÙeleeJeÛÚsokeâ-
mebÙeesiemecyevOesve DeefOekeâjCecesJe nslJeefOekeâjCeefceefle leeÂMeeYeeJemÙe ue#eCee-
IeškeâlJesve veeJÙeeefhlemecYeeJevesefle efokeâd~
meceJeeÙesve
meceJeeÙesve
JeefÖvee&emf le IešeYeeJe:
JeefÖ: (mebÙeeis e:) Oetce: Ieš:
is e:)
(DeeOf ek (meÙb ee Cece)d
eâjCeced) Of ekeâj
(Devee
heJe&le:
$eÙeesoMe: hee":
(he#elee)
Devegefceleew ÙeLee JÙeeefhle%eeveeefokebâ keâejCeb YeJeefle leLewJe he#eleeÓefhe
keâejCeb YeJeefle~ he#eleemJe¤heefJe<eÙes meefvle ye£Ÿees efJeØeefleheòeÙe:~ kesâ<eeefÃevceles
meeOÙemebMeÙees he#elee~ kesâ<eeefÃevceles efmeæŸeYeeJe: he#elee~ kesâ<eeefÃevceles
efme<eeOeefÙe<ee he#elee~ efmeæevles leg efme<eeOeefÙe<eeefJejnefJeefMe°efmeæŸeYeeJe:
he#elee~ DeÙeb efJeefMe°eYeeJe: keâLÙeles~ le$e efn efme<eeOeefÙe<eeefJejnes efJeMes<eCeb
efmeefæ§e efJeMes<Ùee Jele&les~ Devegefceleew efmeefæ: ØeefleyeefvOekeâe efme<eeOeefÙe<ee Ûe
Gòesepf ekeâe YeJeefle~ efJeefMe°eYeeJe§eevegecf eleew keâejCeb YeJeefle~ (heJe&les JeÖŸevegecf eeflecex
peeÙeleeefcelÙeeoerÛÚe efme<eeOeefÙe<ee, efmeefæ§e meeOÙeJeòeeefve§eÙe:~)
efJeefMe°eYeeJeefm$eOee YeJeefle~ efJeMes<eCeeYeeJeØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe:, efJeMes<Ùee-
YeeJeØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe:, GYeÙeeYeeJeØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe§esefle~ ÙeLee, oenb
Øeefle GòespekeâeYeeJeefJeefMe°ceCÙeYeeJe: keâejCeb YeJeefle~ (De$eesòespekeâ:
metÙe&keâevleceefCe:, ceefCe§e ÛevõkeâevleceefCe:~ ÛevõkeâevleceefCemeceJeOeeves
oenes ve pevÙeles, metÙe&keâevleceefCemeceJeOeeves Ûe ÛevõkeâevleceCeew melÙeefhe
oenes pevÙeles~)
$eÙeesoMe: hee": 61
Ý Ùe$e Ûe ceefCeÉÙeb Jele&les le$e efJeMes<ÙemÙe ceCesefJe&ÅeceevelJesÓefhe
GòespekeâeYeeJe¤hemÙe efJeMes<eCemÙe efJejnsCe efJeMes<eCeeYeeJeØeÙegòeâ-
efJeefMe°eYeeJe¤hemÙe keâejCemÙe efJeÅeceevelJesve oenes pevÙeles~
Ý Ùe$e Ûe ceefCeÉÙeb ve Jele&les le$eesòespekeâeYeeJe¤hemÙe efJeMes<eCemÙe
efJeÅeceevelJesÓefhe ceCÙeelcekeâmÙe efJeMes<ÙemÙe efJejnsCe efJeMes<ÙeeYeeJe-
ØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe¤hemÙe keâejCemÙe efJeÅeceevelJesve oenes pevÙeles~
Ý Ùe$e Ûe ÛevõkeâevleceefCevee&emf le metÙe&keâevleceefCe§e efJeÅeles le$e efJeMes<ÙemÙe
ceCesefJe&Mes<eCemÙeesòespekeâeYeeJemÙe ÛeesYeÙeesjsJeeJele&ceevelJesveesYeÙeeYeeJe-
ØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe¤hemÙe keâejCemÙe efJeÅeceevelJesve oenes pevÙeles~
Ý Ùe$e Ûe ÛevõkeâevleceefCeefJe&Åeles metÙe&keâevleceefCe§e veeefmle le$e efJeMes<ÙemÙe
ceCesefJe&Mes<eCemÙeesòespekeâeYeeJemÙe ÛeesYeÙeesefJe&ÅeceevelJesve efJeefMe°eYeeJe-
¤hemÙe keâejCemÙeeYeeJesve oenes ve pevÙeles~
metÙe&keâevleceefCe: ÛevõkeâevleceefCe: efJeMes<eCeced efJeMes<Ùeced
   
   
   
   
Ý Øeke=âles Ûe Ùe$e efmeefæefme<eeOeefÙe<eesYeÙeb Jele&les le$e efJeMes<ÙeerYetleeÙee:
efmeæsefJe&ÅeceevelJesÓefhe efJeMes<eCemÙe efme<eeOeefÙe<eeefJejnmÙe efJejnsCe
efJeMes<eCeeYeeJeØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe¤hemÙe keâejCemÙe efJeÅeceevelJesveeveg-
efceeflepee&Ùeles~
Ý Ùe$e Ûe efmeefæefme<eeOeefÙe<eesYeÙeb veeefmle le$e efJeMes<eCemÙe efme<eeOeefÙe<ee-
efJejnmÙe efJeÅeceevelJesÓefhe efJeMes<ÙeerYetleeÙee: efmeæseJf e&jnsCe efJeMes<ÙeeYeeJe-
ØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe¤hemÙe keâejCemÙe efJeÅeceevelJesveevegefceeflepee&Ùeles~
Ý Ùe$e Ûe efmeefævee&efmle efme<eeOeefÙe<ee Ûe efJeÅeles le$e efJeMes<ÙeerYetleeÙee:
efmeæsefJe&Mes<eCemÙe efme<eeOeefÙe<eeefJejnmÙe ÛeesYeÙeesjefJeÅeceevelJesveesYeÙee-
YeeJeØeÙegòeâefJeefMe°eYeeJe¤hemÙe keâejCemÙe efJeÅeceevelJesveevegecf eeflepee&Ùeles~
Ý Ùe$e Ûe efmeefæefJe&Åeles efme<eeOeefÙe<ee Ûe veeefmle le$e efJeMes<ÙeerYetleeÙee:
efmeæseJf e&Mes<eCemÙe efme<eeOeefÙe<eeefJejnmÙe ÛeesYeÙeeseJf e&ÅeceevelJesve efJeefMe°e-
YeeJe¤hemÙe keâejCemÙeeefJeÅeceevelJesveevegefceefleve& pevÙeles Fefle efokeâd~
r
Ûelego&Me: hee":
(nslJeeYeemee:)
nslegJeoeYeemevles Fefle JÙeglheòÙee nslJeeYeemeheob og°nsleghejced~ nsleesjeYeemee
Fefle JÙeglheòÙee nslJeeYeemeheob nslegoes<ehejced~ meJÙeefYeÛeej-efJe¤æ-
melØeeflehe#e-Deefmeæ-yeeefOelee og°nsleJe:~ JÙeefYeÛeej-efJejesOe-
melØeef l ehe#e-Deef m eef æ-yeeOee ns l eg oes < ee:~ oes <eue#eCes %eeles
leÉòJe¤heog°ue#eCemÙe meglejeb %eevemecYeJesve oes<eue#eCece$e ØeoMÙe&les~
leÛÛe– ‘DevegefceeflelelkeâjCeevÙelejØeefleyevOekeâÙeLeeLe&%eeveefJe<eÙelJeced’~
nsleew oes<e%eeves meefle DevegefceefleØeefleyevOe: hejeceMe&ØeefleyevOees Jee peeÙeles~
Devegecf eefle: ‘he#e: meeOÙeJeeved’ FlÙeekeâeefjkeâe~ hejeceMe&: ‘meeOÙeJÙeehÙenslegceeved
he#e:’ FlÙeekeâejkeâ:~ me Ûe JÙeeefhleIeefšlees Jele&les, JÙeeefhle§eevJeÙeJÙeeflejskeâ-
Yesosve efÉOee, DevJeÙeJÙeeefhlejefhe hetJe&he#eefmeæevleYesovs e efÉOee Jele&les~ FlLeÃe
JÙeeefhleYesosve hejeceMe&efm$eefJeOees YeJeefle~
Ý meeOÙeeYeeJeJeoJe=efòenslegceeved he#e:~
Ý nslegJÙeehekeâmeeOÙemeceeveeefOekeâjCenslegceeved he#e:~
Ý meeOÙeeYeeJeJÙeehekeâerYetleeYeeJeØeefleÙeesefienslegceeved he#e:~ Fefle~
heJe&lees JeefÖceeved ØecesÙelJeeefolÙe$e ‘JeÖŸeYeeJeJeodJe=efòeØecesÙelJeced’
Fef l e JÙeef Y eÛeejoes < ees Jele& l es ~ le$e ue#eCemecevJeÙe§es l Leced ,
Devegecf eeflelelkeâjCeevÙelejheosvee$e ‘JeÖŸeYeeJeJeoJe=eòf eØecesÙelJeJeeved heJe&le:’
FlÙeekeâejkeâ: hejeceMeex ie=¢eles, lelØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb ‘JeÖŸeYeeJeJeodJe=eòf e
ØecesÙelJeced’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb, leefÉ<eÙelJemÙe JeÖŸeYeeJeJeodJe=eòf eØecesÙelJe¤hes
JÙeefYeÛeejs meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ DeÙeb meeOeejCe: keâLÙeles~ leeÂMeoes<emÙe
Ûe ‘mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâJeòJe’-mecyevOesve ØecesÙelJensleew
meòJeelYeJeefle ØecesÙelJenslegog&°:~ mJeb JeÖŸeYeeJeJeodJe=efòeØecesÙelJe¤hees oes<e:,
leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘JeÖŸeYeeJeJeodJe=efòe ØecesÙelJeced’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb,
leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ ØecesÙelJelJeb leÉòJeb, ØecesÙelJes Fefle mecevJeÙe:~
Üoes JeefÖceeved OetceeefolÙe$e ‘JeÖŸeYeeJeJeodOeÇo’ Fefle yeeOeoes<ees
Jele&les~ le$e ‘Üoes JeefÖceeved’ FlÙevegefceefleØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb ‘Üo:
JeÖŸeYeeJeJeeved’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙelJemÙe JeÖŸeYeeJeJeodOeÇo¤hes
yeeOes meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ lemÙe Ûe mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâ-
JeòJemecyevOesve Oetcensleew meòJeelYeJeefle Oetcenslegog&°:~ mJeb JeÖŸeYeeJeJeod-
OeÇo¤hees oes<e:, leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘JeÖŸeYeeJeJeeved Üo: Oetce§e’ FlÙeekeâejkebâ
%eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ OetcelJeb, leÉòJeb Oetces Fefle mecevJeÙe:~
Ûelego&Me: hee": 65
(Ùe$e oes<eMejerjs nslegve& Yeemeles le$e oes<eefJe<eÙekeâ%eeves ie=¢eceeCes nslegcevleYee&JÙe
mecetneuecyeveelcekebâ %eeveb «ee¢eced~)
Meyoes efvelÙe: MeyolJeeefolÙe$e ‘efvelÙelJeeÓmeceeveeefOekeâjCeMeyolJeced’
FlÙemeeOeejCeJÙeefYeÛeejoes<ees Jele&les~ le$e ‘MeyolJeJÙeehekeâefvelÙelJemeceevee-
efOekeâjCeMeyolJeJeeved Meyo:’ Fefle hejeceMe&ØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb
‘efvelÙelJeeÓmeceeveeefOekeâjCeb MeyolJeced’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙelJemÙe
efvelÙelJeeÓmeceeveeefOekeâjCeMeyolJe¤hes JÙeefYeÛeejoes<es meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
lemÙe Ûe mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâJeòJemecyevOesve MeyolJensleew
meòJeeled YeJeefle MeyolJenslego°&g :~ mJeb efvelÙelJeeÓmeceeveeefOekeâjCeMeyolJe¤hees
oes<e:, leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘efvelÙelJeemeceeveeefOekeâjCeb MeyolJeced’ FlÙeekeâejkebâ
%eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ MeyolJelJeb, leÉòJeb MeyolJes Fefle
mecevJeÙe:~
meJe&ceefYeOesÙeb ØecesÙelJeeefolÙe$e ‘DelÙevleeYeeJeeÓØeefleÙeesiÙeefYeOesÙelJeced’
FlÙeveghemebneefjoes<ees Jele&les~ le$e ‘DeefYeOesÙelJeeYeeJeJÙeehekeâerYetleeYeeJe-
ØeefleÙeesefieØecesÙelJeJeled meJe&ced’ Fefle hejeceMe&ØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb
‘DelÙevleeYeeJeeÓØeefleÙeesiÙeefYeOesÙelJeced’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙelJemÙe
DelÙevleeYeeJeeØeefleÙeesiÙeefYeOesÙelJe¤hes oes<es meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ lemÙe
Ûe mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâJeòJemecyevOesve ØecesÙelJensleew meòJeelYeJeefle
ØecesÙelJenslego&g°:~ mJeced DelÙevleeYeeJeeÓØeefleÙeesiÙeefYeOesÙelJe¤hees oes<e:,
leefÉ<eÙekebâ %eeveced ‘DelÙevleeYeeJeeÓØeefleÙeesiÙeefYeOesÙelJeb ØecesÙelJeÃe’ FlÙeekeâejkebâ
%eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ ØecesÙelJelJeb, leÉòJeb ØecesÙelJes Fefle
mecevJeÙe:~
Meyoes efvelÙe: keâeÙe&lJeeefolÙe$e ‘efvelÙelJeJÙeehekeâerYetleeYeeJeØeefleÙeeseif e-
keâeÙe&lJeced’ Fefle efJejesOeoes<ees Jele&les~ le$e ‘efvelÙelJeeYeeJeJÙeehekeâer-
YetleeYeeJeØeefleÙeesefiekeâeÙe&lJeJeeved Meyo:’ Fefle hejeceMe&ØeefleyevOekebâ
ÙeLeeLe&%eeveb ‘efvelÙelJeJÙeehekeâerYetleeYeeJeØeefleÙeesefie keâeÙe&lJeced’ FlÙeekeâejkebâ
%eeveb leefÉ<eÙelJemÙe efvelÙelJeJÙeehekeâerYetleeYeeJeØeefleÙeesefiekeâeÙe&lJe¤hes oes<es
meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ lemÙe Ûe mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâJeòJe-
mecyevOesve keâeÙe&lJensleew meòJeelYeJeefle keâeÙe&lJenslego°&g :~ mJeb efvelÙelJeJÙeehekeâer-
YetleeYeeJeØeefleÙeesefiekeâeÙe&lJe¤hees oes<e:, leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘efvelÙelJeJÙeehekeâer-
YetleeYeeJeØeefleÙeeseif e keâeÙe&lJeced’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ
keâeÙe&lJelJeb, leÉòJeb keâeÙe&lJes Fefle mecevJeÙe:~
‘heJe&lees JeefÖceeved Oetceeled’, ‘heJe&lees JeÖŸeYeeJeJeeved peueeled’ FlÙe$e
‘JeefÖJÙeehÙeOetceJelheJe&le’ Fefle melØeeflehe#eoes<ees Jele&les~ le$e ‘heJe&lees
JeÖŸeYeeJeJeeved’ FlÙevegefceefleØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb ‘JeefÖJÙeehÙeOetceJeeved
heJe&le:’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙelJemÙe JeefÖJÙeehÙeOetceJelheJe&le¤hes
Ûelego&Me: hee": 67
oes<es meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ lemÙe Ûe mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâ-
JeòJemecyevOesve peuensleew meòJeelYeJeefle peuenslegog&°:~ mJeb JeefÖJÙeehÙe-
OetceJelheJe&le¤hees oes<e:, leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘JeefÖJÙeehÙeOetceJeeved heJe&le:
peueÃe’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ peuelJeb, leÉòJeb
peues Fefle mecevJeÙe:~
keâeÃeveceÙeheJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e ‘keâeÃeveceÙelJeeYeeJe-
JelheJe&le’ Fefle DeeßeÙeeefmeefæoes<ees Jele&les~ le$e ‘keâeÃeveceÙeheJe&lees
JeefÖceeved’ FlÙevegefceefleØeefleyevOekebâ ‘JeefÖJÙeehÙeOetceJeeved keâeÃeveceÙe-
heJe&le:’ Fefle hejeceMe&ØeefleyevOekeâÃe ÙeLeeLe&%eeveb ‘keâeÃeveceÙelJeeYeeJeJeeved
heJe&le:’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙelJemÙe keâeÃeveceÙelJeeYeeJeJelheJe&le¤hes
oes<es meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ lemÙe Ûe mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâ-
JeòJemecyevOesve Oetcensleew meòJeelYeJeefle Oetcenslego°g& :~ mJeb keâeÃeveceÙelJeeYeeJe-
JelheJe&le¤hees oes<e:, mJeefJe<eÙekebâ %eeveb ‘keâeÃeveceÙelJeeYeeJeJeeved heJe&le:
Oetce§e’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ OetcelJeb, leÉòJeb
Oetces Fefle mecevJeÙe:~ (SJecesJe meeOÙeeØeefmeæŸeeoeJeefhe mecevJeÙees yeesOÙe:)~
Meyoes iegCe§ee#eg<elJeeefolÙe$e ‘Ûee#eg<elJeeYeeJeJelMeyo:’ Fefle mJe¤hee-
efmeefæoes<ees Jele&les~ le$e ‘iegCelJeJÙeehÙeÛee#eg<elJeJeeved Meyo:’ Fefle
hejeceMe&ØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb ‘Ûee#eg<elJeeYeeJeJeeved Meyo:’ FlÙeekeâejkebâ
%eeveb leefÉ<eÙelJemÙe Ûee#eg<elJeeYeeJeJelMeyo¤hes oes<es meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~
lemÙe Ûe ‘mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâJeòJemecyevOesve Ûee#eg<elJensleew
meòJeelYeJeefle Ûee#eg<elJenslegog&°:~ mJeb Ûee#eg<elJeeYeeJeJelMeyo¤hees oes<e:,
leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘Ûee#eg<elJeeYeeJeJeeved Meyo:’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb,
leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ Ûee#eg<elJelJeb leÉòJeb Ûee#eg<elJes Fefle mecevJeÙe:~
heJe&lees OetceJeeved JeÖsejf lÙe$e ‘meesheeefOekeâJeefÖ:’ Fefle JÙeehÙelJeeefmeefæoes<ees
Jele&les~ nsleew GheeefOeceòee%eeves Ûe JÙeefYeÛeejmÙeevegceeveb YeJeefle~ JÙeefYeÛeej%eeves
Ûe hejeceMeex ve pevÙele Fefle jerlÙee ‘OetceeYeeJeJeoJe=efòeJeefÖceeved heJe&le:’
Fefle hejeceMe&ØeefleyevOekebâ ÙeLeeLe&%eeveb ‘meesheeefOekeâes JeefÖ:’ Fefle %eeveb
leefÉ<eÙelJemÙe meesheeefOekeâJeefÖ¤heoes<es meòJeeuue#eCemecevJeÙe:~ lemÙe Ûe
mJe%eeveefJe<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokeâJeòJemecyevOesve JeefÖnsleew meòJeelYeJeefle
JeefÖnslego°g& :~ mJeb meesheeefOekeâJeefÖ¤hees oes<e:, leefÉ<eÙekebâ %eeveb ‘meesheeefOekeâes
JeefÖ:’ FlÙeekeâejkebâ %eeveb leefÉ<eÙeØeke=âlenslegleeJeÛÚsokebâ JeefÖlJeb, leÉòJeb
JeÖew Fefle mecevJeÙe:~
r
heÃeoMe: hee":
(MeeyoyeesOe:)
ØeLeceb heo%eeveb lele: heoeLeexheefmLeefle:, lele§eesheefmLeleheoeLee&veeb hejmhej-
mebmeiee&Jeieeefn %eeveb peeÙeles~ leosJe %eeveb MeeyoyeesOe: keâLÙeles~ ÙeLee, ‘Ûew$ees
«eeceb ieÛÚefle’ Fefle JeekeäÙeØeÙeesieevevlejb ‘Ûew$e-meg-«eece-Deced-ieced-efle’
Fefle heoeveeb %eeveb peeÙeles~ leovevlejb leòelheoeOeervee ‘Ûew$e:, SkeâlJeced,
«eece:, keâce&lJeced, GòejosMemebÙeesieevegketâueJÙeeheej:, ke=âefle:, Fefle
leòelheoeLeexheefmLeeflepee&Ùeles~ lele§eesheefmLeleheoeLee&veeb hejmhejmebmeiee&Jeieener
‘«eeceefve‰keâce&leeefve¤hekeâ-GòejosMemebÙeesieevegketâueJÙeeheejevegketâueke=âefleceeved-
SkeâlJeJeeved-Ûew$e:’ FlÙeekeâejkeâes yeesOees peeÙeles~ DeÙecesJe MeeyoyeesOe:,
JeekeäÙeeLe&yeesOe:, DevJeÙeyeesOe:, hejmhejmebmeiee&JeieeefnyeesOees Jee keâLÙeles~
MeeyoyeesOes heo%eeveb keâjCeb heoeLeexheefmLeefleJÙee&heejes YeJeefle~
heo%eeveeOeerveheoeLeexheefmLeleew Meefòeâ«enmÙe ue#eCee«enmÙe JeesheÙeesiees
YeJeefle~ ve efn Meefòeâceie=nerleJele: heg®<emÙe heo%eevesve heoeLeexheefmLeeflepee&Ùeles~
Meefòeâ§e ‘DemceelheoeoÙeceLeex yeesæJÙe:’ FlÙeekeâeefjkeâe F&ÕejsÛÚwJe~ mee Ûe
heoheoeLe&mecyevOe¤hee Jele&les~ Meefòeâefve&¤hekeâleemecyevOesve heos efle‰efle,
efJe<eÙeleemecyevOesve ÛeeLex efle‰efle~ Ùe$e Meefòeâefve&¤hekeâleemecyevOesve efle‰efle
leled MeòeâcegÛÙeles~ Ùe$e Ûe efJe<eÙeleemecyevOesve efle‰efle me MekeäÙe: keâLÙeles~
Meòebâ heob MekeäÙe§eeLeex YeJeefle~
ue#eCee Ûe MekeäÙemecyevOe¤hee heoheoeLe&mecyevOeeeflcekeâe Jele&les~ ÙemÙe
heomÙe ue#eCee YeJeefle leuuee#eefCekebâ heocegÛÙeles~ ÙeefmceVeLex ue#eCee
YeJeefle meesÓLeex ue#ÙeeLe&: keâLÙeles~ mee Ûe ue#eCee penopenodpenopenodYesovs e
ef$eOee YeJeefle~ Ùe$e MekeäÙeeLe&heefjlÙeeiesve ue#ÙeeLe&cee$eb yegæŸeles le$e penuue#eCee
YeJeefle~ ÙeLee, ‘ie”eÙeeb Iees<e:’ FlÙe$e ie”eheomÙe MekeäÙeeLe&ØeJeen¤heeLeË
heefjlÙepÙe leerj¤heue#ÙeeLe&cee$eb yegæŸeles, DeleesÓ$e penuue#eCee Jele&les~
Ùe$e MekeäÙeeLee&ÓheefjlÙeeiesve ue#ÙemÙeeefhe yeesOees peeÙeles le$eeÓpenuue#eCee
YeJeefle~ ÙeLee keâekesâYÙees oefOe j#ÙeleeefcelÙe$e keâekeâheoMekeäÙekeâekeâ¤heeLee&Ó-
heefjlÙeeiesve efJe[eueeoerveeceefhe yeesOees peeÙeles~ DeleesÓ$eepenuue#eCee efJeÅeles~
Ùe$e leg MekeäÙeleeJeÛÚsokeâheefjlÙeeiesve Jemlegcee$emÙe yeesOees YeJeefle le$e
penopenuue#eCee YeJeefle~ ÙeLee leòJecemeerlÙe$e kesâ<eeefÃevceles lelheoMekeäÙelee-
JeÛÚsokeâmeJe&%elJemÙe lJecheoMekeäÙeleeJeÛÚsokeâefkeâefÃep%elJemÙe Ûe heefjlÙeeiesve
ÛewlevÙecee$eb yegæŸeles Fefle~ DeleesÓ$e penopenuue#eCee efJeÅeles~ vewÙeeefÙekeâeveeb
heÃeoMe: hee": 71
celes leg le$e lelheomÙe lelmeÂMes ue#eCeeb mJeerke=âlÙe DeYesoevJeÙemÙe
mecheeoveerÙeleÙee vesÙeb ue#eCee mJeeref›eâÙeles Fefle~
MeeyoyeesOes Deekeâe÷eÙeesiÙeleemeefVeefOeleelheÙe&%eeveeoerveeceefhe keâejCelJeb
YeJeleerefle OÙesÙeced~~
pevceeÅemÙe Ùelemle$eeÓefkeâÃevesve mecehÙe&les~
veJÙevÙeeÙeØeJesMeeÙe ke=âlee vÙeeÙeØeJesefMekeâe~~
(Fefle [e@. efJeÕeveeLeefOeleeueefJejefÛelee vÙeeÙeØeJesefMekeâe meceehlee)
keâeefjkeâeJeueer
vetlevepeueOej®ÛeÙes ieesheJeOetšerogketâueÛeewjeÙe~
lemcew ke=â<CeeÙe vece: mebmeejcener®nmÙe yeerpeeÙe~~1~~
õJÙeb iegCemleLee keâce& meeceevÙeb meefJeMes<ekeâced~
meceJeeÙemleLeeÓYeeJe: heoeLee&: mehle keâerefle&lee:~~2~~
ef#elÙehlespeesce®odJÙeescekeâeueefoiosefnvees ceve:~
õJÙeeCÙeLe iegCee ¤heb jmees ievOemlele: hejced~~3~~
mheMe&: me*dKÙee heefjefceefle: he=LekeälJeb Ûe lele: hejced~
mebÙeesie§e efJeYeeie§e hejlJeb ÛeehejlJekeâced~~4~~
yegefæ: megKeb og:KeefceÛÚe És<ees Ùelvees ieg®lJekeâced~
õJelJeb mvesnmebmkeâejeJeÂ°b Meyo SJe Ûe~~5~~
Gl#esheCeb leleesÓhe#esheCeceekegâÃeveb leLee~
ØemeejCeb Ûe ieceveb keâcee&CÙesleeefve heÃe Ûe~~6~~
YeüceCeb jsÛeveb mÙevoveesOJe&pJeuevecesJe Ûe~
efleÙe&iiecevecehÙe$e ieceveeosJe ueYÙeles~~7~~
meeceevÙeb efÉefJeOeb Øeesòebâ hejb ÛeehejcesJe Ûe~
õJÙeeefoef$ekeâJe=efòemleg meòee hejleÙeesÛÙeles~~8~~
keâeefjkeâeJeueer 73
hejefYeVee Ûe Ùee peeefle: mewJeeÓhejleÙeesÛÙeles~
õJÙelJeeefokeâpeeeflemleg hejeÓhejleÙeesÛÙeles~~9~~
JÙeehekeâlJeelhejeefhe mÙeeod JÙeehÙelJeeohejeÓefhe Ûe~
DevlÙees efvelÙeõJÙeJe=efòeefJe&Mes<e: heefjkeâerefle&le:~~10~~
Iešeoerveeb keâheeueeoew õJÙes<eg iegCekeâce&Cees:~
les<eg peeles§e mecyevOe: meceJeeÙe: Øekeâerefle&le:~~11~~
DeYeeJemleg efÉOee mebmeiee&vÙeesvÙeeYeeJeYesole:~
ØeeieYeeJemleLee OJebmeesÓhÙelÙevleeYeeJe SJe Ûe~~12~~
SJeb $ewefJeOÙeceeheVe: mebmeiee&YeeJe F<Ùeles~
mehleeveeceefhe meeOecÙeË %esÙelJeeefokeâcegÛÙeles~~13~~
õJÙeeoÙe: heÃe YeeJee Deveskesâ meceJeeefÙeve:~
meòeeJevlem$eÙemlJeeÅee iegCeeefoefve&ieg&Ceef›eâÙe:~~14~~
meeceevÙeheefjnerveemleg meJex peelÙeeoÙees celee:~
heeefjceeC[uÙeefYeVeeveeb keâejCelJecegoeùleced~~15~~
DevÙeLeeefmeefæMetvÙemÙe efveÙelee hetJe&Jeefle&lee~
keâejCelJeb YeJesled lemÙe $ewefJeOÙeb heefjkeâerefle&leced~~16~~
meceJeeefÙekeâejCelJeb %esÙeceLeehÙemeceJeeefÙensleglJeced~
SJeb vÙeeÙeveÙe%ewmle=leerÙecegòebâ efveefceòensleglJeced~~17~~
ÙelmeceJesleb keâeÙeË YeJeefle %esÙeb leg meceJeeefÙepevekebâ leled~
le$eeÓmeVeb pevekebâ efÉleerÙeceeYÙeeb hejb le=leerÙeb mÙeeled~~18~~
Ùesve men hetJe&YeeJe: keâejCeceeoeÙe Jee ÙemÙe~
DevÙeb Øeefle hetJe&YeeJes %eeles ÙelhetJe&YeeJeefJe%eeveced~~19~~
pevekebâ Øeefle hetJe&Je=eòf eleeceheefj%eeÙe ve ÙemÙe ie=¢eles~
DeefleefjòeâceLeeÓefhe ÙeÆJeseVf eÙeleeJeMÙekeâhetJe&YeeefJeve:~~20~~
Sles heÃeevÙeLeeefmeæe oC[lJeeefokeâceeefoceced~
Iešeoew oC[¤heeefo efÉleerÙeceefhe oefMe&leced~~21~~
le=leerÙeb leg YeJesod JÙeesce kegâueeuepevekeâesÓhej:~
heÃecees jemeYeeefo: mÙeeosles<JeeJeMÙekeâmlJemeew~~22~~
meceJeeefÙekeâejCelJeb õJÙemÙewJesefle efJe%esÙeced~
iegCekeâce&cee$eJe=efòe %esÙeceLeehÙemeceJeeefÙensleglJeced~~23~~
DevÙe$e efvelÙeõJÙesYÙe DeeefßelelJeefcenesÛÙeles~
ef#elÙeeoerveeb veJeeveeb leg õJÙelJeb iegCeÙeesefielee~~24~~
ef#eeflepe&ueb leLee lespe: heJevees ceve SJe Ûe~
hejeÓhejlJecetle&lJeef›eâÙeeJesieeßeÙee Deceer~~25~~
keâeueKeelceefoMeeb meJe&ielelJeb hejceb cenled~
ef#elÙeeefo heÃe Yetleeefve ÛelJeeefj mheMe&Jeefvle efn~~26~~
õJÙeejcYe§eleg<eg& mÙeeoLeekeâeMeMejerefjCeeced~
DeJÙeehÙeJe=efòe: #eefCekeâes efJeMes<eiegCe F<Ùeles~~27~~
¤heõJelJeØelÙe#eÙeesefieve: ØeLeceem$eÙe:~
ieg®Ceer És jmeJeleer ÉÙeesvezefceefòekeâes õJe:~~28~~
Deelceevees YetleJeiee&§e efJeMes<eiegCeÙeesefieve:~
Ùeogòebâ ÙemÙe meeOecÙeË JewOecÙe&efcelejmÙe leled~~29~~
mheMee&oÙeesÓ°ew JesieeKÙe: mebmkeâejes ce®lees iegCee:~
mheMee&Åe°ew ¤heJesieew õJelJeb lespemees iegCee:~~30~~
mheMee&oÙeesÓ°ew Jesie§e ieg®lJeb Ûe õJelJekeâced~
¤heb jmemleLee mvesnes JeeefjCÙesles Ûelego&Me~~31~~
mvesnnervee ievOeÙeglee: ef#eleeJesles Ûelego&Me~
yegæŸeeefo<ešdkebâ meÈŸeeefoheÃekebâ YeeJevee leLee~~32~~
Oecee&Oeceez iegCee Sles ¢eelceve: mÙeg§elego&Me~
meÈŸeeefoheÃekebâ keâeueefoMees: Meyo§e les Ûe Kes~~33~~
meÈŸeeoÙe: heÃe yegefæefjÛÚe ÙelveesÓefhe ÛesÕejs~
hejehejlJes meÈŸeeÅee: heÃe Jesie§e ceevemes~~34~~
le$e ef#eefleie&vOenslegvee&vee¤heJeleer celee~
<e[defJeOemleg jmemle$e ievOemleg efÉefJeOees cele:~~35~~
76 keâeefjkeâeJeueer 76
mheMe&mlemÙeemleg efJe%esÙees ¢eveg<CeeMeerleheekeâpe:~
efvelÙeeÓefvelÙee Ûe mee ÉsOee efvelÙee mÙeeoCegue#eCee~~36~~
DeefvelÙee leg leovÙee mÙeeled mewJeeJeÙeJeÙeesefieveer~
mee Ûe ef$eOee YeJesösnefceefvõÙeb efJe<eÙemleLee~~37~~
Ùeesefvepeeefo YeJesösnefceefvõÙeb IeÇeCeue#eCeced~
efJe<eÙees ÉŸeCegkeâeefo§e yeÇÿeeC[evle Goeùle:~~38~~
JeCe&: Megkeäuees jmemheMeez peues ceOegjMeerleueew~
mvesnmle$e õJelJeb leg meebefmeefækeâcegoeùleced~~39~~
efvelÙeleeefo ØeLeceJeled efkeâvleg osnceÙeesefvepeced~
FefvõÙeb jmeveb efmevOegefn&ceeefoefJe&<eÙees cele:~~40~~
G<Ce: mheMe&mlespememleg mÙeeõtheb MegkeäueYeemJejced~
vewefceefòekebâ õJelJeb leg efvelÙeleeefo Ûe hetJe&Jeled~~41~~
FefvõÙeb veÙeveb JeefÖmJeCee&efoefJe&<eÙees cele:~
DeheekeâpeesÓveg<CeeMeerlemheMe&mleg heJeves cele:~~42~~
efleÙe&iieceveJeeves<e %esÙe: mheMee&efoefue”keâ:~
hetJe&JeefVelÙeleeÅegòebâ osnJÙeeefhe lJeefieefvõÙeced~~43~~
ØeeCeeefomleg ceneJeeÙegheÙe&vlees efJe<eÙees cele:~
DeekeâeMemÙe leg efJe%esÙe: Meyoes JewMesef<ekeâes iegCe:~~44~~
‘vÙeeÙeØeJesefMekeâe’ 77
FefvõÙeb leg YeJesÛÚ^es$eceskeâ: meVehÙegheeefOele:~
pevÙeeveeb pevekeâ: keâeuees peieleeceeßeÙees cele:~~45~~
hejehejlJeOeernsleg: #eCeeefo: mÙeeogheeefOele:~
otjeefvlekeâeefoOeernslegjskeâe efvelÙee efoiegÛÙeles~~46~~
GheeefOeYesoeoskeâeefhe ØeeÛÙeeefoJÙeheosMeYeekeâd~
DeelcesefvõÙeeÅeefOe‰elee keâjCeb efn mekeâle=&keâced~~47~~
MejerjmÙe ve ÛewlevÙeb ce=les<eg JÙeefYeÛeejle:~
leLeelJeb ÛesefoefvõÙeeCeecegheIeeles keâLeb mce=efle:~~48~~
ceveesÓefhe ve leLee %eeveeÅeveOÙe#eb leoe YeJesled~
Oecee&Oecee&ßeÙeesÓOÙe#ees efJeMes<eiegCeÙeesiele:~~49~~
ØeJe=òÙeeÅevegcesÙeesÓÙeb jLeielÙesJe meejefLe:~
Den¿ejmÙeeßeÙeesÓÙeb ceveescee$emÙe ieesÛej:~~50~~
efJeYegyeg&æŸeeefoiegCeJeeved yegefæmleg efÉefJeOee celee~
DevegYetefle: mce=efle§e mÙeeovegYetefle§elegefJe&Oee~~51~~
ØelÙe#ecehÙevegefceeflemleLeesheefceefleMeyopes ~
IeÇeCepeeefoØeYesosve ØelÙe#eb <e[defJeOeb celeced~~52~~
IeÇeCemÙe ieesÛejes ievOees ievOelJeeefojefhe mce=le:~
leLee jmees jme%eeÙeemleLee MeyoesÓefhe Ûe ßegles:~~53~~
GodYetle¤heb veÙevemÙe ieesÛejes õJÙeeefCe leÉefvle he=LekeälJemeÈŸes~
efJeYeeiemebÙeesiehejehejlJemvesnõJelJeb heefjceeCeÙegòeâced~~54~~
ef›eâÙee peeefleÙeexiÙeJe=efòe: meceJeeÙe§e leeÂMe:~
ie=þeefle Ûe#eg: mecyevOeeoeueeskeâesÆtle¤heÙees:~~55~~
GÆtlemheMe&JeodõJÙeb ieesÛej: meesÓefhe Ûe lJeÛe:~
¤heevÙeÛÛe#eg<ees ÙeesiÙeb ¤hece$eeefhe keâejCeced~~56~~
õJÙeeOÙe#es lJeÛees Ùeesiees cevemee %eevekeâejCeced~
cevees«ee¢eb megKeb og:KeefceÛÚe És<ees ceefle: ke=âefle:~~57~~
%eeveb ÙeefVeefJe&keâuheeKÙeb leoleerefvõÙeefce<Ùeles~
cenòJeb <e[defJeOes nslegefjefvõÙeb keâjCeb celeced~~58~~
efJe<eÙesevf õÙemecyevOees JÙeeheej: meesÓefhe <e[deJf eOe:~
õJÙe«enmleg mebÙeesieeled mebÙegòeâmeceJeeÙele:~~59~~
õJÙes<eg meceJesleeveeb leLee lelmeceJeeÙele:~
le$eeefhe meceJesleeveeb MeyomÙe meceJeeÙele:~~60~~
leodJe=òeerveeb meceJeslemeceJeeÙesve leg «en:~
ØelÙe#eb meceJeeÙemÙe efJeMes<eCeleÙee YeJesled~~61~~
efJeMes<eCeleÙee leÉoYeeJeeveeb «enes YeJesled~
Ùeefo mÙeeogheueYÙesleslÙesJeb Ùe$e ØemepÙeles~~62~~
Deueewefkeâkeâmleg JÙeeheejefm$eefJeOe: heefjkeâerefle&le:~
meeceevÙeue#eCees %eeveue#eCees ÙeesiepemleLee~~63~~
DeemeefòejeßeÙeeCeevleg meeceevÙe%eeveefce<Ùeles~
leefoefvõÙepeleæce&yeesOemeece«eŸehes#Ùeles ~~64~~
efJe<eÙeer ÙemÙe lemÙewJe JÙeeheejes %eeveue#eCe:~
Ùeesiepees efÉefJeOe: Øeesòeâes ÙegòeâÙegÀeeveYesole:~~65~~
ÙegòeâmÙe meJe&oe Yeeveb efÛevleemenke=âleesÓhej:~
JÙeeheejmleg hejeceMe&: keâjCeb JÙeeefhleOeerYe&Jesled~~66~~
DevegceeÙeeb %eeÙeceeveb efue”b leg keâjCeb ve efn~
DeveeieleeefoefueÁsve ve mÙeeovegefceeflemleoe~~67~~
JÙeehÙemÙe he#eJe=efòelJeOeer: hejeceMe& GÛÙeles~
JÙeeefhle: meeOÙeJeovÙeefmceVemecyevOe Goeùle:~~68~~
DeLeJee nslegceefVe‰efJejneÓØeefleÙeesefievee~
meeOÙesve nsleesjwkeâeefOekeâjCÙeb JÙeeefhle®ÛÙeles~~69~~
efme<eeOeefÙe<eÙee MetvÙee efmeefæÙe&$e ve efJeÅeles~
me he#emle$e Je=efòelJe%eeveeovegefceefleYe&Jesled~~70~~
Devewkeâevlees efJe®æ§eehÙeefmeæ: Øeefleheef#ele:~
keâeueelÙeÙeeheefo°§e nslJeeYeemeemleg heÃeOee~~71~~
DeeÅe: meeOeejCemleg mÙeeomeeOeejCekeâesÓhej:~
leLewJeeveghemebnejer ef$eOeeÓvewkeâeefvlekeâes YeJesled~~72~~
Ùe: mehe#es efJehe#es Ûe YeJesled meeOeejCemleg me:~
ÙemletYeÙemceeod JÙeeJe=òe: me ÛeemeeOeejCees cele:~~73~~
leLew J eeveg h emeb n ejer kes â JeueevJeef Ù ehe#ekeâ:~
(heJe&lees JeefÖceeved meòJeeefoefle le$eeefocees YeJesled~
he=LJeer efvelÙee ievOeJeòJeeefoefle mÙeeohejmleLee
meJeË legÛÚb ØecesÙelJeeefoefle le$eeefvlecees YeJesled~~)
Ùe: meeOÙeJeefle vewJeeefmle me efJe®æ Goeùle:~~74~~
(ieeslJeeefomeeOÙes nslegenf & Ùe$eeÓÕelJeeefokeâes YeJesled)
DeeßeÙeeefmeefæjeÅee mÙeeled mJe¤heeefmeefæjhÙeLe~
JÙeehÙelJeeefmeefæjheje mÙeeoefmeefæjleefŒeOee~~75~~
he#eeefmeefæÙe&$e he#ees YeJesvceefCeceÙees efieefj:~
Üoes õJÙeb OetceJeòJeeo$eeefmeefæjLeeheje~~76~~
JÙeehÙelJeeefmeefæjheje veerueOetceeefokesâ YeJesled~
efJe®æÙees: hejeceMex nslJees: melØeeflehe#elee~~77~~
meeOÙeMetvÙees Ùe$e he#emlJemeew yeeOe Goeùle:~
GlheefòekeâeueerveIešs ievOeeefoÙe&$e meeOÙeles~~78~~
«eeceerCemÙe ØeLecele: heMÙelees ieJeÙeeefokeâced~
meeÂMÙeOeerie&Jeeoerveeb Ùee mÙeeled mee keâjCeb celeced~~79~~
JeekeäÙeeLe&mÙeeefleosMemÙe mce=efleJÙee&heej GÛÙeles~
ieJeÙeeefoheoeveeb leg MeefòeâOeer®hecee Heâueced~~80~~
heo%eeveb leg keâjCeb Éejb le$e heoeLe&Oeer:~
MeeyoyeesOe: Heâueb le$e MeefòeâOeer: menkeâeefjCeer~~81~~
ue#eCee MekeäÙemecyevOemleelheÙee&vegheheefòele:~
DeemeefòeÙeesiÙeleekeâe÷eleelheÙe&%eeveefce<Ùeles ~~82~~
keâejCeb meefVeOeeveb leg heomÙeemeefòe®ÛÙeles~
heoeLex le$e leÉòee ÙeesiÙelee heefjkeâerefle&lee~~83~~
Ùelheosve efJevee ÙemÙeevevegYeeJekeâlee YeJesled~
Deekeâe÷e JeòegâefjÛÚe leg leelheÙeË heefjkeâerefle&leced~~84~~
mee#eelkeâejs megKeeoerveeb keâjCeb ceve GÛÙeles~
DeÙeewieheÅeep%eeveeveeb lemÙeeCeglJeefcens<Ùeles~~85~~
DeLe õJÙeeefßelee %esÙee efveieg&Cee efveef<›eâÙee iegCee:~
¤heb jme: mheMe&ievOeew hejlJecehejlJekeâced~~86~~
õJelJemvesnJesiee§e celee cetle&iegCee Deceer~
Oecee&Oeceez YeeJevee Ûe Meyoes yegæŸeeoÙeesÓefhe Ûe~~87~~
SlesÓcetle&iegCee: meJex efJeÉefÆ: heefjkeâerefle&lee:~
meÈŸeeoÙees efJeYeeieevlee GYeÙes<eeb iegCee celee:~~88~~
mebÙeesie§e efJeYeeie§e meÈŸee efÉlJeeefokeâemleLee~
efÉhe=LekeälJeeoÙemleÉoslesÓveskeâeefßelee iegCee:~~89~~
Dele: Mes<eiegCee: meJex celee SkewâkeâJe=òeÙe:~
yegæŸeeefo<ešdkebâ mheMee&vlee: mvesn: meebemf eefækeâes õJe:~~90~~
DeÂ°YeeJeveeMeyoe Deceer JewMesef<ekeâe iegCee:~
meÈŸeeefojhejlJeevlees õJeesÓmeebefmeefækeâmleLee~~91~~
ieg®lJeJesieew meeceevÙeiegCee Sles Øekeâerefle&lee:~
me*dKÙeeefojhejlJeevlees õJelJeb mvesn SJe Ûe~~92~~
Sles leg ÉerefvõÙe«ee¢ee DeLe mheMee&vleMeyokeâe:~
yee¢ewkewâkesâefvõÙe«ee¢ee ieg®lJeeÂ°YeeJevee:~~93~~
DeleerefvõÙee efJeYetveeb leg Ùes mÙegJezMesef<ekeâe iegCee:~
DekeâejCeiegCeeslheVee Sles leg heefjkeâerefle&lee:~~94~~
Deheekeâpeemleg mheMee&vlee õJelJeb Ûe leLeeefJeOeced~
mvesnJesieieg®lJewkeâhe=LekeälJeheefjceeCekeâced ~~95~~
efmLeeflemLeehekeâ FlÙesles mÙeg: keâejCeiegCeesÆJee:~
mebÙeesie§e efJeYeeie§e Jesie§ewles leg keâce&pee:~~96~~
mheMee&vleheefjceeCewkeâhe=LekeälJeb mvesnMeyokesâ~
YeJesomeceJeeefÙelJeceLe JewMesef<ekesâ iegCes~~97~~
Deelceve: mÙeeefVeefceòelJeceg<CemheMe&ieg®lJeÙees:~
JesiesÓefhe Ûe õJelJes Ûe mebÙeesieeefoÉÙes leLee~~98~~
efÉOewJe keâejCelJeb mÙeeoLe ØeeosefMekeâes YeJesled~
JewMesef<ekeâes efJeYegiegCe: mebÙeesieeefoÉÙeb leLee~~99~~
Ûe#eg«ee&¢eb YeJesõtheb õJÙeeos®heuecYekeâced~
Ûe#eg<e: menkeâeefj mÙeeÛÚgkeäueeefokeâceveskeâOee~~100~~
peueeefohejceeCeew leefVelÙecevÙeled menslegkeâced~
jmemleg jmevee«ee¢ees ceOegjeefojveskeâOee~~101~~
menkeâeefj jme%eeÙee efvelÙeleeefo Ûe hetJe&Jeled~
IeÇeCe«ee¢ees YeJesod ievOees IeÇeCemÙewJeeshekeâejkeâ:~~102~~
meewjYe§eemeewjYe§e me ÉsOee heefjkeâerefle&le:~
mheMe&mlJeefieefvõÙe«ee¢emlJeÛe: mÙeeoghekeâejkeâ:~~103~~
Deveg<CeeMeerleMeerlees<CeYesoeled me ef$eefJeOees cele:~
keâeef"vÙeeefo ef#eleeJesJe efvelÙeleeefo Ûe hetJe&Jeled~~104~~
Sles<eeb heekeâpelJeb leg ef#eleew veevÙe$e kegâ$eefÛeled~
le$eeefhe hejceeCeew mÙeeled heekeâes JewMesef<ekesâ veÙes~~105~~
vewÙeeefÙekeâeveeb leg veÙes ÉŸeCegkeâeoeJeheer<Ùeles~
ieCeveeJÙeJenejs leg nsleg: meÈŸeeefYeOeerÙeles~~106~~
efvelÙes<eg efvelÙeceskeâlJeceefvelÙesÓefvelÙeefce<Ùeles~
efÉlJeeoÙe: hejeOee&vlee Dehes#eeyegefæpee celee:~~107~~
DeveskeâeßeÙeheÙee&hlee Sles leg heefjkeâerefle&lee:~
Dehes#eeyegefæveeMeeÛÛe veeMemles<eeb efve¤efhele:~~108~~
DeveskewâkeâlJeyegefæÙee& meeÓhes#eeyegefæefj<Ùeles~
heefjceeCeb YeJesvceeveJÙeJenejmÙe keâejCeced~~109~~
DeCeg oerIeË cenodOeÇmJeefceefle leÆso F&efjle:~
DeefvelÙes leoefvelÙeb mÙeeefVelÙes efvelÙecegoeùleced~~110~~
me*dKÙeele: heefjceeCeeÛÛe ØeÛeÙeeoefhe peeÙeles~
DeefvelÙeb ÉŸeCegkeâeoew leg me*dKÙeepevÙecegoeùleced~~111~~
heefjceeCeb Iešeoew leg heefjceeCepecegÛÙeles~
ØeÛeÙe: efMeefLeueeKÙees Ùe: mebÙeesiemlesve pevÙeles~~112~~
heefjceeCeb letuekeâeoew veeMemlJeeßeÙeveeMele:~
me*dKÙeeJeòeg he=LekeälJeb mÙeeled he=LekeäØelÙeÙekeâejCeced~~113~~
DevÙeesvÙeeYeeJelees veeÓmÙe ÛeefjleeLe&lJeefce<Ùeles~
Demceeled he=Leefieob vesefle Øeleerefleefn& efJeue#eCee~~114~~
DeØeehleÙeesmleg Ùee Øeeefhle: mewJe mebÙeesie F&ejf le:~
keâerefle&leefm$eefJeOemlJes<e DeeÅeesÓvÙelejkeâce&pe:~~115~~
leLeesYeÙeef›eâÙeepevÙees YeJesled mebÙeesiepeesÓhej:~
Deeefoce: MÙesveMewueeefomebÙeesie: heefjkeâerefle&le:~~116~~
ces<eÙees: meefVeheelees Ùe: me efÉleerÙe Goeùle:~
keâheeuele®mebÙeesieeled mebÙeesiemle®kegâcYeÙees:~~117~~
le=leerÙe: mÙeeled keâce&peesÓefhe efÉOewJe heefjkeâerefle&le:~
DeefYeIeelees veesoveÃe Meyonslegefjneefoce:~~118~~
MeyoenslegeÉ| leerÙe: mÙeeefÉYeeieesÓefhe ef$eOee YeJesled~
SkeâkeâceexÆJemlJeeÅees ÉÙekeâceexÆJeesÓhej:~~119~~
efJeYeeiepemle=leerÙe: mÙeeled le=leerÙeesÓefhe efÉOee YeJesled~
nslegcee$eefJeYeeieeslLees nslJenslegefJeYeeiepe:~~120~~
hejlJeÃeehejlJeÃe efÉefJeOeb heefjkeâerefle&leced~
owefMekebâ keâeefuekeâÃeeefhe, cetle& SJe leg owefMekeâced~~121~~
hejlJeb cetle&mebÙeesieYetÙemlJe%eevelees YeJesled~
DehejlJeb leouhelJeyegefæle: mÙeeefoleerefjleced~~122~~
leÙeesjmeceJeeÙeer leg efokeâdmebÙeesiemleoeßeÙes~
efoJeekeâjheefjmhevoYetÙemlJe%eevelees YeJesled~~123~~
hejlJecehejlJeb leg leoerÙeeuhelJeyegefæle:~
De$e lJemeceJeeÙeer mÙeeled mebÙeesie: keâeueefheC[Ùees:~~124~~
Dehes#eeyegefæveeMesve veeMemles<eeb efve¤efhele:~
yegæs: ØeheÃe: ØeeiesJe ØeeÙeMees efJeefve¤efhele:~~125~~
DeLeeÓJeefMe°esÓhÙehej: Øekeâej: heefjoMÙe&les~
DeØecee Ûe Øecee Ûesefle %eeveb efÉefJeOeefce<Ùeles~~126~~
leÛÚtvÙes levceefleÙee& mÙeeoØecee mee efve¤efhelee~
lelØeheÃees efJeheÙee&me: mebMeÙeesÓefhe Øekeâerefle&le:~~127~~
DeeÅees osns<Jeelceyegefæ: MeÈeoew heerleleeceefle:~
YeJesefVe§eÙe¤hee Ùee mebMeÙeesÓLe ØeoMÙe&les~~128~~
efkebâefmJeVejes Jee mLeeCegJexlÙeeefoyegeæ
f mleg mebMeÙe:~
leoYeeJeeØekeâeje OeermlelØekeâeje leg efve§eÙe:~~129~~
me mebMeÙees ceefleÙee& mÙeeoskeâ$eeYeeJeYeeJeÙees:~
meeOeejCeeefoOece&mÙe %eeveb mebMeÙekeâejCeced~~130~~
oes<eesÓØeceeÙee pevekeâ: ØeceeÙeemleg iegCees YeJesled~
efheòeotjlJeeefo¤hees oes<ees veeveeefJeOe: mce=le:~~131~~
ØelÙe#es leg efJeMes<ÙesCe efJeMes<eCeJelee mececed~
meefVekeâ<eex iegCemleg mÙeeoLe lJevegefceleew hegve:~~132~~
he#es meeOÙeefJeefMe°s leg hejeceMeex iegCees YeJesled~
MekeäÙes meeÂMÙeyegefæmleg YeJesogheefceleew iegCe:~~133~~
MeeyoyeesOes ÙeesiÙeleeÙeemleelheÙe&mÙeeLe Jee Øecee~
iegCe: mÙeeod YeüceefYeVevleg %eevece$eesÛÙeles Øecee~~134~~
DeLeJee lelØekeâejb Ùep%eeveb leÉefÉMes<Ùekeâced~
lelØecee ve Øecee veeefhe Yeüce: mÙeeefVeefJe&keâuhekeâced~~135~~
ØekeâejleeefoMetvÙeb efn mecyevOeeveJeieeefn leled~
ØeceelJeb ve mJelees «ee¢eb mebMeÙeevegheheefòele:~~136~~
JÙeefYeÛeejmÙee«enesÓefhe menÛeej«enmleLee~
nslegJÙee&efhle«ens leke&â: keäJeefÛeÛÚ¿eefveJele&keâ:~~137~~
meeOÙemÙe JÙeehekeâes Ùemleg nsleesjJÙeehekeâmleLee~
me GheeefOeYe&Jesled lemÙe efve<keâ<eexÓÙeb ØeoMÙe&les~~138~~
meJex meeOÙemeceeveeefOekeâjCee: mÙeg®heeOeÙe:~
nsleesjskeâeßeÙes Ùes<eeb mJemeeOÙeJÙeefYeÛeeefjlee~~139~~
JÙeefYeÛeejmÙeevegceevecegheeOesmleg ØeÙeespeveced~
MeyoesheceeveÙeesvezJe he=Lekeâd ØeeceeCÙeefce<Ùeles~~140~~
DevegceeveieleeLe&lJeeefoefle JewMesef<ekebâ celeced~
leVe mecÙeefiJevee JÙeeefhleyeesOeb MeeyoeefoyeesOele:~~141~~
$ewefJeOÙecevegceevemÙe kesâJeueevJeefÙeYesole:~
ÉwefJeOÙeb leg YeJesod JÙeehlesjvJeÙeJÙeeflejskeâle:~~142~~
DevJeÙeJÙeeefhle®òewâJe JÙeeflejskeâeefonesÛÙeles~
meeOÙeeYeeJeJÙeehekeâlJeb nslJeYeeJemÙe ÙeÆJesled~~143~~
DeLee&heefòemleg vewJesn ØeceeCeevlejefce<Ùeles~
JÙeeflejskeâJÙeeefhleyegæŸee ÛeefjleeLee& efn mee Ùele:~~144~~
megKeb leg peieleecesJe keâecÙeb OecexCe peeÙeles~
DeOece&pevÙeb og:Keb mÙeeled Øeefleketâueb meÛeslemeeced~~145~~
efveo&g:KelJes megKes ÛesÛÚe lep%eeveeosJe peeÙeles~
FÛÚe leg leogheeÙes mÙeeefo°esheeÙelJeOeerÙe&efo~~146~~
efÛekeâer<ee& ke=âeflemeeOÙelJeØekeâejsÛÚe leg Ùee YeJesled~
leæsleg: ke=âeflemeeOÙes°meeOevelJeceefleYe&Jesled~~147~~
yeueJeodefÉ°nsleglJeceefle: mÙeeled ØeefleyeefvOekeâe~
leonsleglJeyegæsmleg nsleglJeb keâmÙeefÛevceles~~148~~
efÉ°meeOeveleeyegefæYe&Jesod És<emÙe keâejCeced~
ØeJe=efòe§e efveJe=efòe§e leLee peerJevekeâejCeced~~149~~
SJeb ØeÙelve$ewefJeOÙeb leeefv$ekewâ: heefjkeâerefle&leced~
efÛekeâer<ee& ke=âeflemeeOÙes°meeOevelJeceeflemleLee~~150~~
GheeoevemÙe ÛeeOÙe#eb ØeJe=òeew pevekebâ YeJesled~
efveJe=efòemleg YeJesod És<eeod efÉ°meeOeveleeefOeÙe:~~151~~
Ùelvees peerJeveÙeesevf emleg meJe&oeÓleerefvõÙees YeJesled~
Mejerjs ØeeCemeÃeejs keâejCeb heefjkeâerefle&le:~~152~~
Deleerevf õÙeb ieg®lJeb mÙeeled he=eLf eJÙeeefoÉÙes leg leled~
DeefvelÙes leoefvelÙeb mÙeeefVelÙes efvelÙecegoeùleced~~153~~
leosJeemeceJeeefÙe mÙeeled heleveeKÙes leg keâce&efCe~
meebefmeefækebâ õJelJeb mÙeeVewefceefòekeâceLeehejced~~154~~
meebefmeefækebâ leg meefueues efÉleerÙeb ef#eeflelespemees:~
hejceeCeew peues efvelÙecevÙe$eeefvelÙecegÛÙeles~~155~~
vewefceefòekebâ JeefÖÙeesieeled leheveerÙeIe=leeefo<eg~
õJelJeb mÙevoves nslegefve&efceòeb me*d«ens leg leled~~156~~
mvesnes peues me efvelÙeesÓCeeJeefvelÙeesÓJeÙeefJevÙemeew~
lewueevlejs lelØekeâ<ee&od onvemÙeevegketâuelee~~157~~
mebmkeâejYesoes JesieesÓLe efmLeeflemLeehekeâYeeJeves~
cetle&cee$es leg Jesie: mÙeeled keâce&pees Jesiepe: keäJeefÛeled~~158~~
efmLeeflemLeehekeâmebmkeâej: ef#eleew kesâefÛeÛÛeleg<Je&efhe~
Deleerevf õÙeesÓmeew efJe%esÙe: keäJeefÛelmhevosÓefhe keâejCeced~~159~~
YeeJeveeKÙemleg mebmkeâejes peerJeJe=efòejleerefvõÙe:~
Ghes#eeveelcekeâmlemÙe efve§eÙe: keâejCeb YeJesled~~160~~
mcejCes ØelÙeefYe%eeÙeecehÙemeew nsleg®ÛÙeles~
Oecee&Oecee&JeÂ°b mÙeeod Oece&: mJeiee&efomeeOeveced~~161~~
ie”emveeveeefoÙeeieeefoJÙeeheej: me leg keâerefle&le:~
keâce&veeMeepeuemheMee&efovee veeMÙemlJemeew cele:~~162~~
DeOeceex vejkeâeoerveeb nslegefve&efvolekeâce&pe:~
ØeeÙeef§eòeeefoveeMÙeesÓmeew peerJeJe=òeer eflJeceew iegCeew~~163~~
Fceew leg JeemeveepevÙeew %eeveeoefhe efJeveMÙele:~
Meyoes OJeefve§e JeCe&§e ce=o”eefoYeJees OJeefve:~~164~~
keâC"mebÙeesieeefopevÙee JeCee&mles keâeoÙees celee:~
meJe&: Meyoes veYeesJe=efòe: ßees$eeslheVemleg ie=¢eles~~165~~
JeerÛeerlej”vÙeeÙesve leoglheefòemleg keâerefle&lee~
keâocyeieesuekeâvÙeeÙeeoglheefòe: keâmÙeefÛevceles~~166~~
GlheVe: keâes efJeve°: keâ Fefle yegæsjefvelÙelee~
meesÓÙeb keâ Fefle yegefæmleg meepeelÙeceJeuecyeles~~167~~
leosJeew<eOeefcelÙeeoew mepeeleerÙesÓefhe oMe&veeled~
lemceeoefvelÙee SJesefle JeCee&: meJex celeb efn ve:~~168~~
~~ Fefle ßeerefJeÕeveeLeheÃeeveveYeóeÛeeÙe&ke=âlee keâeefjkeâeJeueer meceehlee~~
Ô
[e@. efJeÕeveeLeefOeleeue:
«evLekeâleg&: ØekeâeefMelee: ke=âleÙe: —
1. vÙeeÙeØeJesefMekeâe
2. yeeueJÙeglheefòe:
3. leke&âme*d«enmeJe&mJeced (mecheeefole)
4. ceeLegjerheÃeue#eCeer (efnvoer JÙeeKÙee)
5. JesoevleheefjYee<ee (mecheeefole)

Nyaya Praveshika PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nyaya Praveshika PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ô

men ØekeâeMeve :- hegmlekeâ heLe

og:Kehe¿efveceiveb peieogeöf Oeer<ege& Yf ece&nef<e&eYf e: ØeJeefle&lemÙe ie”sMejIegveeLee-

FÙeÃe ‘vÙeeÙeØeJesefMekeâe’ vÙeeÙeMeem$es yeeuekeâeveeb ØeJesMeeÙe efJejefÛelee

ceeie&Meer<e&hetefCe&cee, mecJeled 2063 efJeog<eecevegÛej:

11. SkeâeoMe: hee": (hetJe&he#eJÙeeefhle:) 38-47

Mejerjced FefvõÙeced efJe<eÙe:

meeceevÙeb efÉefJeOeb YeJeefle~ hejmeeceevÙecehejmeeceevÙeÃe, mewJe peeefleefjefle

meeceevÙeb meJe&owJe mJeeßeÙes meceJeeÙemecyevOesve efle‰efle, efvelÙeÃe

mebMeÙe: efJeheÙe&Ùe: leke&â:

ØelÙe#eced Devegefceefle: Gheefceefle: Meeyo:

Foce$eeJeOesÙecedÝ DeJeÙeefJeõJÙeelcekeâkeâeÙeË Øeefle DeJeÙeJemebÙeesiees-

efJe<eÙelee mebÙeesie: efJe<eÙelee mebÙeesie:

efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJesle- efJe<eÙelee mebÙegòeâmeceJesle-

4. meceJeeÙemeefVekeâ<e&:Ý ßees$esefvõÙesCe Meyomee#eelkeâejs meceJeeÙe-

5. meceJeslemeceJeeÙemeefVekeâ<e&:Ý Meyos meceJeeÙemecyevOesve

6. efJeMes<eCeefJeMes<ÙeYeeJemeefVekeâ<e&:Ý DeÙeb meefVekeâ<eex efJeMes<eCelee-

(IešlJeeYeeJeJeod ¤helJeced) Ûe#eg: (MeyoeYeeJeJeod ieieveced) ßees$eced

ÙeÅeefhe efJeMes<eCelee veeveeefJeOee leLeeefhe efJeMes<eCeleelJesve SkewâJe mee

JÙeeefhle%eeveced hejeceMe&: Devegefceefle:

Ùe$e leg heJe&leeoew JeefÖb %eeleJeeved heg®<e: efpe%eemegb yeesOeefÙelegb heÃeeJeÙeJeJeekeäÙeb

ue#eCesÓefmceved Je=efòelJeeYeeJeheosve Je=efòelJemeeceevÙeeYeeJees efJeJeef#ele:~

Ý heJe&lees JeefÖceeved OetceeefolÙe$e nslegleeJeÛÚsokeâerYetleOetcelJeeJeefÛÚVee-

(Fefle [e@. efJeÕeveeLeefOeleeueefJejefÛelee vÙeeÙeØeJesefMekeâe meceehlee)

«evLekeâleg&: ØekeâeefMelee: ke=âleÙe: —

4. ceeLegjerheÃeue#eCeer (efnvoer JÙeeKÙee)

You might also like