SAMUEL BECKETTN OYUN SONU ADLI OYUNUNA GSTERGEBLMSEL BR YAKLAIM Duygu EBER*

ZET Samuel Beckettin Oyun Sonu adl oyun gstergebilimsel yaklamla incelendiinde oyunun gstergesel yapsnn hem ierik ve hem de biim bakmndan derinlikli, ok anlaml bir yaps olduu grlmektedir. nsann anlamszln, sefilliini ve aresizliini eitli ekillerde oyun oynayarak, oyalanarak ve erteleyerek geitirmesi, oyunun gstergebilimsel olarak incelenmesiyle oyunun ne denli zengin, arpc gstergeleri var ettiini ortaya karmaktadr. ANALYSIS OF THE END OF GAME BY SAMUEL BECKETT THROUGH SEMIOTIC METHOD The aim of this study is to analyze Endgame by Samuel Beckett through Semiotic Method. The semiotic structure of the play has depth and polysemy both in content and form. Mans ignorance of his meaninglessness and despair demostrates how the play creates devastating and generous signs by playing games and putting the meaninglessness and futility of man back through Semiotic Method. Anahtar Kelimeler : gstergebilim, Oyun Sonu, Samuel Beckett Key Words : semiotic, The End of Game, Samuel Beckett

Gstergebilim dizgeyi (yapy) oluturan gstergelerin incelenmesine dayanr, gsterge bu bilimin temelidir. Kendisi o ey olmad halde, o eyi artrarak iletiim salayan her ara bir gstergedir. Yani benzin deposunda ne kadar benzin olduunu gsteren ara, bir trafik iareti, bir resim ve szckler v.b. hepsi birer gstergedir.1 Gsterge, gsteren (biim) ve gsterilen (ierik)den oluur. Saussure kavramla iitim imgesinin birleimine gsterge diyoruz. Kavram yerine gsterilen ve iitim imgesi yerine de gsteren terimleri benimsenmelidir.2 fikriyle yola kar ve dilsel olgulara bak amz da batan sona yeniler, aratrmalarmz daha da ileriye gtrmemizi salayacak bir yntemin temellerini atar.3 Bu gstergebilimdir. Gsteren bir gstergenin grsel ya da iitsel ksm, gsterilen dnce ve kavram ksmdr. rnein su szcnn gstereni s/u harflerinin bir araya geliiyle oluan grsel blmdr. su szcnn zihnimizde uyandrd su kavram ise gsterilendir. Zihnimizde oluan su belirli bir su, rnein ime suyu, deniz suyu, nehir suyu, bulak suyu v.b.ne deil genel bir su kavramna gnderme yapar. Gsterilen hibir zaman gerek dnyann birebir kopyas deildir, o gerek dnyann bir soyutlamasdr. Gstergeler, grntsel gsterge (ikon), belirti (indeks) ve simge olarak asal tre ayrlrlar. Grntsel gsterge temsil ettii eyi dorudan gsterir; bir fotoraf, bir resim, ematik bir tablo gibi. Bu gstergeler varlna iaret ettii eyle kendi arasnda benzerlik ilikisine dayanr. Dramatik gsterilerin tm asal gsterge olarak ikoniktir: dramatik aksiyonun her an hayalin ya da gereklerin dorudan grsel ve iitsel gstergeleridir. Dramatik gsteride varolan btn teki tr gstergeler bu temel ikonik mimesis kapsamndadr.4 Temsil ettii ey ile armsal iliki kuran gstergeler ise belirtke veya indeks gstergelerdir. Bulutlarn yamurun gstergesi olmas gibi Simge ise uylama dayal gstergedir. Zeytin dal bar simgeledii gibi simgelerde gsteren ve gsterilen arasndaki iliki genellikle bir neden balants iermez. Ancak mutlaka uylama (evrensel bir renmeye) dayaldr. Gstergebilimin tanm ise u biimde yaplabilir; Gsterge dizgelerini betimlemek, gstergelerin birbiriyle kurduklar bantlar saptamak, anlamlarn eklemlenerek oluma biimlerini bulmak, gstergeleri ve gsterge dizgelerini snflandrmak, dolaysyla insanla insan, insanla doa arasndaki etkileimi aklamak, bu amala da bilimkuramsal, yntembilimsel ve betimsel adan tm kap
* Ar. Gr., Atatrk niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Sahne Sanatlar Blm, ERZURUM. 1- Fatma Erkman, Gstergebilime Giri, Alan Yaynclk, Ankara, 1987, s. 10. 2- Ferdinand de Saussure, Genel Dilbilim Derleri, ev. Berke Vardar, stanbul, 1998, s. 109. 3- Tahsin Ycel, Yapsalclk, YKY, stanbul, 1999, s. 26 4- Martin Eslin, Dram Sanatnn Alan, ev. zdemir Nutku, YKY, stanbul, 1996, s. 36.

Sanat Dergisi 37

sayc, tutarl ve yaln bir kuram oluturmak gibi birbirinden farkl birok aratrma Trkede gstergebilim diye adlandrlan bir bilim dalnn alanna girer.5 Sistematik dnebilmeye olan ihtiya gstergebilim gibi eletiri yntemlerini dourur. zellikle de tiyatroda yntemli inceleme metotlarnn ksrl gstergebilim asndan verimli bir alana iaret eder. Bir oyunu anlama, onu doru deerlendirip deerlendirememe konularndaki dnceler de gstergebilimin tiyatrodaki varlnn sebeplerinden biridir. Gstergebilimin iddias, verileri yntemli ekilde zmeye dayaldr, dille balayan bu sre tm iletiim kodlarna yaylr, reklamdan kltrlere kadar olduka geni bir alanda uygulanmaktadr. Ancak gnmz kltr ve sanat ok bileenli, ymaca bir hale dnmektedir. Sanatta bilinli olarak ortaya kan ymaca gsterge kullanmlar gstergebilim gibi bir yntemin alann amakta, gsteren ve gsterilen arasnda oluan uyumazlk gstergebilimi srekli deien, sistematik alt yaps gelien bir alan olarak karmza karmaktadr. Bu bakmdan tek bir gstergebilimden deil gstergebilimlerden sz etmek yerinde olacaktr. Partice Pavise Gsterim ierisinde her ey bir gsterge olabiliyorsa ve eer her ey kesin olarak gsterge olabiliyorsa ve eer hibir ey kesin olarak gsterge deilse, hala gstergebilimden yararlanmak gerekli midir?6 sorusunu sorarak tiyatroda gstergebilimini enerji noktalarna odaklanarak oluturmay seer, geni inceleme yapma, kafamzdaki dar kalplar ykma ve zgrleme alan olarak gstergebilimi iaret eder. Samuel Beckettin Oyun Sonu adl oyununa gstergebilimsel bir yaklam balkl bu makale bu oklu alana iaret etmeyi amalar. zellikle Oyun Sonu oyununun gsterge ymacasyla kurulu olduu dnlrse incelemenin incelenen ekseninde kendi yntemini direttii de dnlebilir. Oyundaki gstergelerin kaygan bir zeminde durmas, gstergelerin merkezsiz bir daireden saa sola, gelii gzel atlmlar ve geri dnler yapmalar oyunun gstergebilim asndan ok ululuunu gsterir. Yorum sonsuzdur, nk gsterenlerle gsterilenler arasndaki balant kopmutur. Gstergeler bir yoklua iaret ederler: anlam bir gsterenler zinciri boyunca srekli devinir, asla kesin yerleminden emin olamayz.7 Oyunun Konusu ve Genel Yaps Oyun Sonu adl oyun snak ya da hapishane benzeri bir evde, tm dnyadan uzak yaayan efendi, felli, baba Hamm, kle, hastabakc, oturamayan, evlatlk ya da oul Clov ve Hammn p kutularnda yaayan ktrm ebeveynleri Nell ve Nagg arasnda geer. Hamm ve Clov ikilisi birbirlerinden kopamazlar ancak aralarnda herhangi bir iletiim ya da sevgi ba da yoktur. Birbirlerini ve bulunduklar yeri terk edemezler. Onlar, ieride kaldklarnda kszlkla, da yeltendiklerinde l bir dnya ile karlarlar. Balad biimde biten oyun, yaamn ksr dngsne iaret eder. Oyunun Uzam ve Zaman: Erika Fischer-Lichte uzamla ilgili gstergeler ele alndnda u sorulara cevap verilmesi gerektiini ifade eder: (a) uzamn anlam reten bir dizge olarak nasl iledii, (b) retilen anlamlarn hangi kategorilere ayrlabildiidir.8 Oyunda uzam u ekilde verilir; Bo bir evin ii. Gri k. Arkada, yukarda, sada ve solda perdeleri kapal iki kk pencere. nde sada bir kap. Kapnn yannda yz duvara dnk bir resim asl. nde solda, eski bir arafla rtl, birbirine deen iki kl kutusu. Ortada, tekerlekli sandalyede eski bir arafla rtl Hamm. Kapnn orada, hareketsiz, baklar Hamma evrili olan Clov.9 Burada yaamsal doku en azdadr, boluun yan sra hapishane ya da snak arm da verir. Skmlk ve boluk birbirini tetikler, atr. Sahne dnda Clovun girip kt, nasl olduunu bilmediimiz bir de mutfak vardr, Clov mutfaktan Hammn isteklerini getirip gtrmek dnda ylece durduunu syler. Mutfak bilinmeyen sahne d olarak oyunun sahne-sahne d
5- Mehmet Rifat, Dillbilim ve Gstergebilim ada Kuramlar, Dzlem yaynevi, stanbul, 1990, s. 83. 6- Hasibe Kalkan Kocabey, Tiyatroda Gstergebilim, e yaynlar, stanbul, 2008, s. 113. 7- Sreyya Karacabey, Modern Sonras Tiyatro ve Heiner Mller, de ki yaynlar, Ankara, 2006, s. 113. 8- Hasibe Kalkan Kocabey, Tiyatroda Gstergebilim, s. 61. 9- Samuel Beckett, Oyun Sonu, ev. Abet Limm, Dzlem Yaynlar, stanbul, 1993 s. 7.

Sanat Dergisi 38

arasndaki boyutsuzluu gsterir. Oyunun nerede getii bilinmez, snrlarn, ynlerin ortadan kalkt bir sahne alandr oras. Beckett oyunlarnda kurgusal bir mekn tasarlanmaz. Sahne uzamdr Beckett karakterlerinin yeri. Yani hi bir yer ya da tm dnya.10 Clov pencerelerin birinden karann, dierinden denizin grndn syler, dar hep ayndr, hi deimez. D uzam bir fotoraf gibi donmu, sessiz, neredeyse ldr, gne batmaz parlamaz da. Hammn hcresini evreleyen bu denize, bu sahile, bu l doaya inanmayz, Beckett de inanmamz beklemez.11nk bir sahne d yoktur, hem dnyann tkenmilii anlamnda hem de sahne gereklii bakmnda ift ululuk gsterir. Doa l ve genitir. Derinlik ifade edilmekle birlikte perspektifi olmayan bir manzara resminin derinlii ancak sz konusudur. Beckett sonras izleyici u iki silinmez imgeyle ba baadr; iindeki insanlardan daha fazla bilgiye sahip, peyzaj ve yok olmu bir dnyada grmeyen bir figrn bo baklar. Bu izleyici, Beckett ncesi izleyiciyi bozguna uratan temelsizlik halini kavramtr: insan ile dnya, ierisi ile dars, art alan ile n alan arasndaki snrlarn ykm. Bu anlamda Beckett izleyiciye postmodern peyzaj sahnesini iaret etmi ve sahnenin merkezini datmtr.12 Hamm: () Saat ka? Clov: Hep ayn. Hamm: ( sadaki pencereye doru bakar.) Baktn m? Clov: Evet. Hamm: Nasl? Clov: Sfr.13 Oyun kiileri zaman merhumundan uzaktr. rnein Hamm yeni uyanm olmasna ramen yeniden uyumak ister, ilacn aldktan hemen sonra ila ime vaktinin gelip gelmediini sorar. Zaman ne gecedir ne gndz. Oyunun getii tarihten de hi bahsedilmez; dnyann sonunda, dnya bittikten sonraki ya da dnya kurulmadan nceki bir zamanda (kaosta) geiyor olabileceine dair armlar verilir. Kahramanlar gemi-imdi-gelecek balantsndan kopmulardr. yle ki zamann getiine dair btn iaretler baarszln iaretleridir.14 lerleyen, devam eden zaman iptal edilmi, boyutsuz bir imdide kalmtr. Son, balang yalnzca imdiyi gsterir. Zamann, son ve balangl, son ve balang arasndaki mesafe ve derinlik tek bir yzey haline gelecek kadar birbirine yaklatrlr; buras sonsuz imdidir. Eyleyenler: Greimasn eyleyenler modeli ikili kartlklar zerine kurulur. Greimasa gre anlatnn temel birimi insan ya da insan biimsel bir kavram olarak belirledii eyleyendir. Eyleyen, iinde bulunduu durum ve evresindekilerle ilikileri asndan ayrc nitelik tayan kiidir. Aratrmac, Proppun eylem ortam balamnda belirledii yedi eit oyun kiisini ikili kartlklardan oluan eyleyen ulamna indirger. 15 Oyun Sonu oyunu Hamm ve Clov ikilisi dnldnde ikili kartlk zerinde durur. Ancak Beckett ikili kartl hem kurar hem de kartl oluturan ikililii iptal eder. Eyleyenler modeli byk anlam ekseni zerine kurulurdur, kiilerin eylemi bu eksenler zerinden deerlendirilir; a. zne/ nesne ifti (isteyim ekseni): zne nesneye ynelir, onun zerinde bir eylem gerekletirmeye alr. Eylemin ynn izen eksendir. lerlemek iin znenin amak zorunda olduu engellerle doludur. Nesne ise gndericinin ilettii ya da alcnn yoksun bulunduu eydir.16 zne genellikle nemli eylemlere katlan bakahramandr. Nesne ise kahramann elde etmeyi istedii soyut ya da somut ey, ya da kimsedir. Bu, bir hazineyi bulmak, bir kadn batan karmak, bir lkeyi terk etmek, bir bilgi elde etmek, bir hastalktan kurtulmak vb. olabilir. 17
10- Tlin Salam, bsenden Beckette Uzamn Dnm, Tiyatro Aratrma Dergisi, Say:23, Ankara, 2007, s. 60. 11- John Fletcher, Samuel Becketts Art, Barnes & Noble, Inc., New York, 1967, s. 48. 12- Elinor Fuchs, Karakterin lm, Modernizmden Sonra Tiyatro, Dost Yaynlar, Ankara, 2003, s. 126. 13- Samuel Beckett, Oyun Sonu, s. 9. 14- Laura Cerrato, Postmodernizm ve Beckettin Baarszln Estetii, ev. Mehmet H. Doan, Kitap-lk, S. 97, Eyll 2006, s. 62. 15- Ayegl Yksel, Yapsalclk ve Bir Uygulama, Gndodu Yaynlar, Ankara, 1995, s. 60. 16- Ayten Er, Boris Viannn mparatorluk Kurucular ya da Le Schmrz Adl Oyununda Eyleyenler ve levleri, Gstergebilim Tartmalar, Multilingual, stanbul, 2001, s. 112.
Sanat Dergisi 39

b. Gnderici/ alc ifti (iletiim ekseni): Btn iletim, aktarm ve alm olgularnn gerekletii dzlemdir. Gndericinin ilevi, alc bir ey iletmek ya da onun hangi nesneye gereksinimi olduunu belirlemektir. c.Yardm eden/ kar kan ifti (yapm ekseni): Nesneyi elde etmek iin yaplan eyleme yardm eden kii veya kar kan kii veya nesnedir. Bu ilev iki ynde de alan muhalif bir ifttir. letiimi kolaylatrr veya engeller, eylemin koullarn oluturur. Engelleyici de ayn ayn biimde bir kii, bir nitelik, bir bilgi olabilir ya da bunlarn hepsinin birden ierebilir, temel zellii znenin iini gletiren olumsuz bir g olmasdr.18 Oyun Sonunda ana eyleyenler Hamm ve Clovdur. Hamm znesi, yaamnn anlamn bulmak iin hep admlar atar ve her seferinde baarsz olur. Yaamnn anlamn edinmek iin nce kendi yerini belirlemek, kendisini bir bakasnn gznden grmek, kabul edilmek zorundadr. Hamm anlamn ararken ac eker, anlamn aramaya devam ettike de ac ekecektir. Ancak anlamn aramaktan baka aresi yok gibidir. Hammn baarszl, felli bedeni ve krlyle belirtilir. Hamm kendini bakasnn gznden gremez, nk ironik biimde krdr, oysa buna ihtiyac vardr, krlne ramen kendini grebilecei tek yer Clovdur. Aray Hamm ile Clov arasnda zorlama, ac bir oyuna dnr. Hamm varln bilmek iin Clova mecburdur. Hamm ve Clov Efendi-kle ilikisi iindedirler. Clov, Hammin oyununun klesidir. Kendisini dierinin gznden grmek zorunda olan efendi iin kle bir gerekliliktir. Hegelin bu sre konusundaki dnceleri u ekilde zetlenebilir: 1.Bir zbilincin var olabilmesi, yani insann kendi hakknda, bir insan olduuna dair znel hakikatini nesnel hakikat haline getirebilmesi iin en az iki znenin bir savata, srf saygnlk iin, kendi hayatlarn tehlikeye atmalar gerekir. 2. Bu savata, balangta iki benzer tutuma, yani her iki znenin de saygnlk uruna savaa girme kararna karn, bu iki taraftan biri tutumunu deitirmeli ve bylece, balangtaki amac terk etmelidir. () eer efendinin amac kendini kabul ettirmekse, o bu savan sonunda hasmnn hayatn balamal ve onun yalnzca zerkliini yok etmeli, ya da tek bir szckle, onu kleletirmelidir. O halde sonuta, zorunlu olarak, taraflardan biri kabul edecek, dieri ise yalnzca kabul etmekle yetinecek yani bir kle ve bir efendi ortaya kacaktr.19 Bu bakmndan zne/nesne ifti oyunda nesnenin srekli denenen ancak bir baarszlktan teye geemeyen durumuyla ikili kartl bozarak bu kartln ortasna oturur. Kartlk sonusuzdur. Clov, Hammn oyununa uymak zorunda olan kle oyuncudur. O gitmeyi ister. Gitme bir ayrlma, kopma, lme durumudur, her durum da oyunun bitmesidir. Clov, oyuna devam etmekle oyunu brakmak, bitirmek arasnda kalmtr. Bu ara Clovun mekn, zaman(imdisi), yaamdr. D dnya- ev, gemi-gelecek kartlklar Clovun aralyla iptal edilir. O efendisine baml bir kledir, efendinin ortaya kard lm korkusuyla almaya devam eder, efendisi iin alr ya da efendisi iin oyun oynar. letiim ekseni, kendini kabul ettirmek zorunda olan efendi-kle ilikisi zerine kurulur. Efendinin, uruna hayatn tehlikeye att bir zbilin olarak varoluu, zbilin olmayan bir ey, bir nesne tarafndan kabul edilmitir. Onun gerekten kabul edilmi olmas iin, kendisi de zbilin olan bir varlk tarafndan, () kabul edilmesi gerekirdi. Oysa bu, efendi iin mmkn deildir. Klenin kendini kabul ettirmesi efendi olmas demek olacana gre, efendinin onu kabul etmesi kendisinin gerekletirdii efendilik kavramyla eliecektir. Bu nedenle, kendini kabul ettirme biimi olarak efendilii seen, ama bylece, balangta (savaa girerken) amalad noktaya yani bir insan tarafndan kabul edilmi bir insan olma noktasna ulaamayan efendinin gerek doyuma ulamas imknszdr. Efendinin tragedyas, onun iinde bulunduu amaz, o halde, ortadadr.20 Oyunun yardmc eyleyenleri Hammn anne ve babas Nell ve Naggdir. Geirdikleri bir bisiklet kazas sonucu ktrm kalmlardr. Onlara tek bakacak kii ise ocukluunda ona iyi davran
18- Ayten Er, Boris Viannn mparatorluk Kurucular ya da Le Schmrz Adl Oyununda Eyleyenler ve levleri, s. 112. 19- Tlin Bumin, Hegel, YKY, stanbul, 2005, ss. 36-37. 20- T. Bumin; a.g.y., ss. 39-40.

Sanat Dergisi 40

maklar, sevgisizce byttkleri Hammdr. Hamm de onlara ayn biimde davranr. Nell ve Naggin ilevleri beikten mezara ac eken aresiz insan profilini desteklemenin yan sra ksr dngye iaret eder. Clov durgun, madur hizmetkrsa, Ana Peggin kszlktan lmesine izin veren Hamm da sert ve cimri bir efendidir nk Clov ona hatrlatmaya zen gstermesine ramen Ana Pegge lambas iin gaz veremeyecek kadar cimridir. Rahatsz eden bir e gibi Clov, oyun boyunca Hamm rahatsz eden vicdanyla bark olarak yaamasna izin vermeyecektir. Dier Beckettyen kahramanlar gibi, Hamm de aklnn bir kesindeki znty eytani bir boyuta tamak iin kendine bir hikye anlatmaya almaktadr.21 Hamm, Clov, Nell ve Nagg arasndaki zorunlu beraberlik birbirlerine kin beslemelerine neden olur. Kesitleme: Gstergebilimsel bir zmlemede metnin kesitlere ayrlmas ilemi metnin organizasyonunu gn yzne kartr: kesitler, olaylarn sunumu, anlaty, anlatma biimini dzenlerler. Kesitleme ilemini metne ilk giri olarak kabul edebiliriz.22 Herhangi bir anlaty gstergebilimsel adan zmleyebilmek iin nce bu anlaty kesitlere ayrmak gerekir. Kesitleme, anlaty ya da metni, anlam kavaklarna, bir baka deyile, okuma birimlerine ayrmak demektir. Bu anlamda oyun tad genel izleklerine gre bir kesitlemeye tabii tutulabilir.23 Mehmet Rifat kesitleme ltlerini u ekilde sralamtr: 1. Basmsal ayrla gre kesitleme; 2. Zamansal ayrla gre kesitleme; 3. Uzamsal ayrla gre kesitleme; 4. Kii ayrla gre kesitleme; 5. Mantksal ayrla gre kesitleme.24 Bu almada kesitleme mantksal ayrla gre kesitleme ltne gre yaplmtr. Mantksal ayrla gre kesitlemeyi Mehmet Rifat, Tahsin Ycelin Yaadktan Sonra adl anlatlarndan rnek vererek yle aklamaktadr; Yapttaki tm yklerde kullanm skl nedeniyle dikkati eken bir szck vardr; Ama szc. Bu birim yalnzca kullanm skl yksek olduu iin deil anlam kavaklarn birbirine kartlatrarak yaklatrd, dnce ya da edimlere yeni boyutlar kazandrd iin kesitlemenin urak noktalarndan biri olmak zorundadr.25 Oyun Sonu oyununda bitmek, gemi, mutluluk, anlam olmak ve anlamszlk kelimeleri kilit kelimeler olarak gze arpar. Bu kelimeler oyunun sarmal yapsn ve btnle kar kn gsterirler. I. Kesit: Bitme, bitirme(me) eylemi: Clov: ( Dik bir bak, donuk bir sesle) Bitti, o bitti, hemen hemen bitti, hemen hemen bitmi olmal.26 Oyunun bu ilk diyalogu balang-son mantn ykar. Oyun daha banda hem kendisinin hem de seyircisinin konumunu kaypak bir alana eker. Balang ve son tek bir yzeye indirgenmitir. Bylece seyirci varl ve nerede olduu konusunda sarsc bir phe atmosferine itilir. Bu kesit Hamm ve Clov ikisine dair bilgi vermenin yan sra oyun boyunca devam edecek olan gitme, kopma, gidememe, kopamama motiflerini balatr. Hamm iin bu bir oyundur; boluk iinde kendisini ve dierini belirleme abasdr. Bu kesit boyunca, abalarna ramen Hamm boluk iinde kendini bir yere koyamaz, kendini bir insan, zbilin olarak gremez. Clov gitmekle kalmak arasnda ikilemde kalr. Aralarndaki ilikiyi yoklarlar ve sonu deimez. II. Kesit: Gemie zlem: Bu kesitte yardmc eyleyenler Nell ve Nagg yaadklar p kutularndan kafalarn uzatrlar. Olduka yaldrlar, anlamakta glk ekerler. Nagg karsna gemite yaanan anlarndan bahseder, Negg artk dn-bugn-gelecek bantsndan uzaklamtr. Oyun onlar iin de tek bir yzeydeki imdidir. Gemii ve mutlu olduklar sylenen anlar imdiye tayamazlar. Nagg son bir abayla uzun zamandan beri anlatt ve eskiden kahkahalarla gldkleri pantolon hikyesini olduka beceriksiz ekilde anlatmaya alr. Hikye anlatlamaz. Szn taycs, hikye anlatan oyuncuya karlk, bu oyundaki oyuncular anlatamazlar. mknszlaan, yok olamaya yz tutan ancak hibir zaman tamamen yok olamayan bir dil kullanrlar. Onlar bir trl doru szckleri
21- John Fletcher, Samuel Becketts Art, s.s. 53-54. 22- Hilmi Uan, Dilbilim, Gstergebilim ve Edebiyat Eitimi, Hece Yaynlar, Ankara, 2008, s. 191. 23- Mehmet Rifat, Gsterge Eletirisi, Kaf Yaynclk, stanbul, 1999, s. 162. 24- M. Rifat; A.g.y. s. 31. 25- M. Rifat; A.g.y., s. 35-36. 26- Samuel Becket, Oyun Sonu, s. 8.

Sanat Dergisi 41

seemezler ve zaten zaman duygusunu yitirmi olmalar nedeniyle de hikyenin giri, gelime, sonu blmlerini oturtamazlar. Hamm onlarn konumalarn Clovdan bidonlarn kapaklarn kapatmasn isteyerek durdurur. Ebeveynler baka bir yoklua dnerler. Eserlerinde, z, zne, dil, dnya gibi felsefi kavramlarla oynayan Beckett, bu kavramlarn modern dnyadaki genel geer anlamlarn yerlerinden etmekle kalmaz; ayn zamanda znellik, yazarn otoritesini, uzam- zaman, bilin ve ifadenin olanakszl ile birlikte zorunluluu, dolaysyla dilin yetersizliini de vurgular. stelik Beckettin anlat evreninin, znel-dilsel edimle dil yaplar arasndaki bant, dil ve anlam, dilsel anlamn kayna olarak znel mevcudiyetin yapbozumu, anlatan-anlatlan arasndaki snrlarn belirsizlii gibi27 kullanmlar ifade etmenin paral, karmak bir yolunu sunar. III. Kesit: Anlam ve ama bulma eylemi, nafile eylem: Bu kesitte Hamm kendisinin ve dierinin var olan ya da olabilecek olan anlam ve amacn belirlemeye alr. Clov ise efendisi Hammn buyruklarndan ve bencilliinden iyice sklm, gitme eylemini az da olsa ldrme eylemine dntrr. Clovun gidip gitmeyecei bir merak unsuru olarak oyun boyunca devam edecektir. Ayrca bu kesitte d uzama dair bilgiler verir. Seyirci de Hamm gibi Clovun pencereden dar bakarak anlattklarnn doruluundan hibir zaman emin olamaz. Bu oyunun bulanklna iaret eder. Hamm anlam araynn sonucuna varamaz. Clova gitme nerisinde bulunur. Plan, bir sal yapmak ve dalgalarn sayesinde uzaklara ulamaktr. Clovun plan beenmemesine karlk Hamm tek bana gideceini syler. Az sonra da Clov d dnyann karsna neler karacan bilmekten korkar ve gitme eylemi gidememe eylemine dnr yeniden. Hamma gre bir gn Clov da Hamm gibi kr ve felli olacaktr, ksr dng aksamasz devam edecektir. Clov bu geree hala kar kmaktadr, gideceini ve Hamm yalnz brakacan syler. Hamm, Clova bir ikence gibi gelen oyuna devam eder. Bu noktada ileri doru yaplan atlm, yeniden eski noktaya dner. yle ki, Oyun Sonu adl oyunun gerilimini, ilerleyen bir izgi zerinden deil de bir noktadan saa sola, gelii gzel sapmalar ve bu sapmalarn geriye dnleri biimindedir. IV. Kesit: Oyunu bitirme: Bu son kesitte oyundan iyice sklma hkimdir. Clov gitmek ister, Hamm onu brakmaz. Hereye ramen oyuna devam ederler. Hamm oyalanmasna Nell ve Naggi de dhil etmek ister. Hammin hikye adn verdii monologu, Clovla tanmalaryla ilgilidir. Clov, Hammn isteiyle pencereden bakar. Bu kesitte Clovun zihinsel etkinliinin yavaladn ve algsnn kartn grrz. Hammn yok olan hareketine karlk, hareket edebilen Clovun zihni yavalamtr. Sonu olarak Clov glkle pencerelerden birine merdivenle kar ve kk bir olan ocuu grdn syler. Bu bir deiimin iareti midir? Bundan sonra Clov artk gitmeye hazrlanr. Hazrlklarna devam ederken, yeni eyler iin ok yal olduunu ve gidemeyeceini syler. Beckettin Godotyu Beklerken adl oyununun finalinde sz-eylem kartl vardr; Vladimir ve Estragon szsel olarak gitmekten bahsederken, eylem olarak kprdamazlar; Vladimir- Gidiyor muyuz? Estragon- Gidelim. ( Yerlerinden kprdamazlar) 28 Bu oyunda ise Clov gidemeyeceinden bahsederken, eylem olarak gitmek iin hazrlk yapar. Oyunun finalinde Clov dar kmak iin hazrlanr ve eikte ylece kalakalr.

27- Mukadder Erkan, Samuel Beckett, fadenin Arayzeyi/ Postyapsalc Bir Yaklam, ss. 14- 15 . 28- Samuel Becket, Godotyu Beklerken, ev. Hasan Anamur, Can Yaynlar, stanbul, 1990, s. 106.

Sanat Dergisi 42

Clov- Bazen,- kendime diyorum ki, Clov, - bir gn, seni cezalandrmaktan usanmalarn istiyorsan, ac ekmeyi renmelisin. Bazen, - Clov diyorum kendime, bir gn, gitmene izin vermelerini istiyorsan, burada olman gerek. Fakat, yeni alkanlklar edinmek iin ok yal, ok ilerlemi hissediyorum kendimi. yi, sonu olmayacak hi, gitmeyeceim hi. 29 Clov hem gideceinden hem hibir zaman gitmeyeceinden, hem dar kyafetleriyle kapya ynelirken hem de baklarn Hammde sabitleyerek kapnn aznda ylece durmakla kartlklar birbirine kartrr. (Clov girer, gitmek zere giyinmitir. Panama apka, yn ceket, kolunda yamurluk, emsiye, anta. Kapnn yannda ayakta durur, duygusuzdur ve hareketsiz, gzleri Hamma evrili, sonuna kadar.) 30 Gstergeler: Gsterge kavram gstergebilimin temelidir, bir oyun zerine yaplan gstergebilimsel eletiri, oyunu gstergeler dzeni olarak grmek ve bu gstergelerin kodlarn zmeye dayanmaktadr. gstergebilim, gstergelerin bilimi olduuna gre, btn bilgileri, btn deneyimleri de kapsar, nk her ey gstergedir: Her ey gsterilen, her ey gsterendir.31 Oyundaki gstergelerin incelenmesi oyunun ierik ve biimine dair dzeni ierisinde temel olarak seilen gstergeler zerinden incelenecektir. Sahnede ilk grnenler, neredeyse sfra indirgenmi bir mekn, tekerlekli sandalyede arafla rtlm Hamm ve kapnn yannda, hareketsiz, baklar Hamma dnk Clovdur. Ksa bir sre kmldamadan dururlar, bu ikonik gsterge oyunun finalinde yeniden karmza kacak olan oyunun yap talarndan biridir. Clov ayaktadr ve bundan sonra hi oturmayacaktr, Hamm tekerlekli sandalyede ve merkezdedir, hi kalkmayacak ve hemen hemen merkezden hi ayrlmayacaktr. Hamm hep ortada, merkezde kalmak ister, oysa oyunun bir merkezi yoktur. Hamm merkezde olma abas oyunun Hammin kafasnn iinde getiine dair bir gr dourur. Hamm deli bir ressam tandndan bahseder, bu ressam dnyann sonuna gelindiine ve kurtulan tek kiinin o olduuna inanmakta ve her eyi kl rengi grmektedir. Hammn bu deli ressam olup olmad belirsiz bir sordur, sahnede kapnn yannda ters evrilmi resim de bu sorunun belirsizliini pekitirir. Beckett zneyi yok etmek ister. Onu sfra indirgemek iin dilini, bedenini, kiiliini paralar. Oyun Sonu Hammn oyalanmak iin uydurduu bir oyundur. Bu gerein yeniden yeniden yok edilip, kurulmasdr. Hamm, hem kendini anlatr, hem de paralanm kiilii anlamnda bakas tarafndan anlatlr. Hem o hem de bakasdr. Kimliksizleir. Yazma= Konuma= Erteleme= Oyalanma= Srdrme=Yaama Ayrca bu ksa duru, kahramanlarn sinsice alann bir tiyatro sahnesi olduunu, onlarn da birer oyuncu olduklarn gstermeleri olarak da dnlebilir. Ksa duruun ardndan Clov ritel havasnda szsz oyununu balatr. Merdivene karak perdeleri aar, pencerelerden bakar. Clovun ksa gllerle bezenen eylemleri tiyatroya, sahneye, oyununa dair gndermeler tar. Oyun kiileri hep ayn oyuna mahkm edilmi birer aktr gibidirler ve oyunun bitmesini isterken, tek var olu yerleri olan sahneden ayrlmak da istemezler. Clov pencerelere baktktan sonra Nell ve Naggn yaad kutular kontrol eder ve Hammn arafn kaldrr, katlar, koluna alr. Clov burada hem oyunu balatan bir aktr hem bir ynetmeni hem de bir kleyi artrr. Clov yine ksa bir gl atar, seyir
29- Samuel Becket, Oyun Sonu, s. 53. 30- S. Becket; A.g.y., s. 54. 31- Pierre Guiraud, Gstergebilim, eviren Prof.Dr. Mehmet Yaln, mge Kitapevi, Ankara, 1994, s. 58.

Sanat Dergisi 43

ciye bakar ve diyalogu balatr. lk repliin seyirciye bakarak sylenmesi oyunsalln vurgulanmasdr. Bitti, o bitti, hemen hemen bitti replii bir tr yabanclama da kurar. Yabanclatrma olgusu ada tiyatroda Brecht oyunlaryla zdeletirilen bu olay iki yanl olarak deerlendirmektedir: a) sahneyle seyirci arasna bir estetik uzaklk koymak iin gerekletirilen yabanclatrma; b) belirli bir durum, nesne, kii ya da dnceyi, izleyene yabanc klacak bir biimde dile getirerek otomatik alglamann tesinde gerek bir alglama salamak yolunda gerekletirilen yabanclatrma. Prag Okulu yapsalclar yabanclatrma olgusunu tandk/yabanc kavramlarnn ikili kartl iinde ele aldlar ve bu kartl nseme/otomatikletirme kavramlaryla belirlediler. Bu yaklama gre bir eylemin otomatikletirilmesi, eylemin bilinlilikle olan ilikisinin azaltlmas, nsemesi ise bilinlilikle olan ilikisinin younlamas demektir.32 Hammn ilk replii oyun- (ara) bendedir ve Hamm hem kendi oyununu hem de seyirciye oynanan oyununu balatr. Ayn gsterene sahip iki gsterilen vardr; biri Hamm ve Clov arasnda oynanan oyun, dieri sahne oyunu. Hamm:() Geen gece gsmn iini grdm. Byk bir yara vard. Clov: Peh! Kendi kalbini grdn. Hamm: Hayr, canlyd. 33 Oyun kiilerinin lmeleri de mmkn grnmez; yaayp yaamadklarn bile tam olarak bilmezler. Hamm gsnn iinde canl bir ey olmasna inanamaz ve eer varsa yani yayorsa bunun bir anlam olmaldr. Oysa hayat boyunca herhangi bir anlam olduunu grememitir. Hamm: Biz bir eylerin Anlam olmaya balyor muyuz? Clov: Bir eylerin anlam olmak! Sen ve ben bir eylerin anlam (ksa gl) Bu gzel ite! 34 Oyunda trajik ve komik olan i iedir; komik olan ayn zamanda trajik, trajik olan ayn zamanda komiktir. kisi arasnda gidip gelen bir ara ton hkimdir. Nell: Hibir ey mutsuzluktan daha gln deildir. Emin ol . 35 Naggin anlat biimindeki pantolon hikyesi de hem komik hem de trajiktir. Trajik ve grotesk dnyada durumlara zorunluluk ve kanlmazlk yklenmitir. Seim ve karar zgrl bu zorunlu durumum parasdr. yle ki onda trajik kahraman ve grotesk figr mutlaa kar savamlarnda daima kaybeder. Grotesk figrn ykm mutlan alay anlamnda ve mutlan kutsalln bozarken, trajik kahramann ykm mutlan kabul edilmesi ve dorulanmasdr.36 Oyunda tiyatronun kendi biimsel gelerine dair bir baka gnderim hareket komikleri ya da sirk gsterilerini andran hareketlerdir. Bu hareketler sahne zerinde hareket eden oyuncunun varlna bir iarettir, oyuncu olarak hareket ederken, oyuncu olarak hareket etme temsil edilir. Gerek yaamn temsili deil, sahnenin temsili sz konusudur. Ancak bu sahne temsil etme gelerine karlk temsil edememeyi gsterir. Temsil etme-temsil etmeme(edememe) kartl temsil fikrine odaklanr. Oyunlardaki tm d hareketler; dmeler kalkmalar, st ste ylp ayrlmalar, yrmeler, merdiven kp inmeler, giri klar, ara gere ilikileri, farsa zg d hareketin de tesinde, kodlanm hareket planlar ile snrlanm gibidir. 37 Clovun oyunun sonuna doru algsnn ve hareketlerinin yavalamaya baladndaki hareketleri sirk gsterisine, Clovun da bir soytary andrmasna neden olur. Derinlii olan kiiletirme yerine, birer kuklaya dnm olan oyun kiileri, sahnede kendi iine doru daralm, tek bir yzey haline gelmi oyuncuya iaret ederler.
32- Ayegl Yksel, Yapsalclk ve Bir Uygulama, M.Cevdet Anday Tiyatrosu, s. 65. 33- Samuel Becket, Oyun Sonu, s. 25. 34- S. Becket; A.g.y. s. 25. 35- S. Becket; A.g.y. s. 38. 36- Ronald Hayman, Samuel Beckett, Frederck Ungar Publshng Co. New York, 1968, s. 50. 37- Trel Ezici, Pozitif Yoldan Negatif Yola: Beckett Dramaturjisinde ndirgemeci ve Analitik Stratejiler, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Say 23, Ankara, 2007, s. 179.

Sanat Dergisi 44

Hamm- evrene bak. Clov- Bakmtm. Hamm- Drbnle mi? Clov- Drbne gerek yok. Hamm- Drbnle bak. Clov- Gidip drbn alaym. ( kar) Hamm- Drbne gerek yok. Clov- (Elinde drnle gelir.) Tekrar dndm, drbnle. ( Sadaki pencereye gider, bakar.) Merdiven gerek. Hamm- Neden? Ksaldn m? ( Clov elinde drbnle kar.) Hi Ho deil. (Clov merdivenle gelir, fakat drbnsz.) Clov- Tekrar geri dndm, merdivenle. ( Merdiveni sadaki pencerenin altna yerletirir, stne kar, drbn olmadnn farkna varr, aa iner.) Drbn gerek. ( Kapya doru gider.) Hamm- (serte) Fakat drbn aldn. Clov- (durur, serte) Hayr drbn yok! (Clov kar.) Hamm- ldrr insan. Clov- ( elinde drbn gelir. Merdivene doru gider.) u canl eyler. ( Merdivene kar, drbn kaldrr, brakr.) Kasten yaptm.( ner, drbn alr, seyircilere evirir.) Bir kalabalk gryorum Kendinden gemi sevinen. ( ara) Abartma buna derim. ( Drbn indirir, Hamma doru dner.) Evet! Glmeyecek miyiz? Hamm- ( dnp) Ben glmem. Clov- Ben de. ( Merdivene kar, drbn ayarlar.) Grelim. ( Bakar, drbn dolatrr.) Sfr ( bakar) . Sfr(bakar) ve sfr.38 Oyunda zellikle Shakespearein oyunlaryla metinleraras bir iliki kurulur. Hamm: Krallm bir pislie feda m?39 Beckett, Shakespearein parodisini yaparak, Shakespeare oyunlarnn derin anlaml yapsn derin anlamszla dntrerek ironik gstergeler oluturur.Paralanma, sreksizlik, belirsizlik, oulluk, metakurgusallk, heterojenlik, metinleraraslk, merkezsizlik, yerinden etme ve oyunculuk gibi tekniklerle tanmlanan postmodern kurgu40 Beckett rntsnde mevcut olan yaplardr. Oyun duygusunun verildii bir baka gsterge de tiyatro terimlerine bavurulmu olmasdr, diyalog, apar gibi tiyatro terimleri kullanlarak oyunun kendi gerekliine gnderme yapmas sahnedekinin bir tiyatro oyunu olduu gerei oyunun kendi gereklii stne kapanarak gereklik duygusunun ypratlr. Clov: Seni terk edeceim. Hamm: Hayr. Clov: Beni burada tutacak ne var? Hamm: Diyalog. 41 Hamm, Clovdan pencerelerden bakmasn ister. Clov sadaki pencereden denize bakar, ayn olduunu syler. Soldaki pencereden okyanusa bakar; temeli kalm deniz feneri de artk tamamen yok olmutur. Ne bir dalga ne bir mart ne de ufuk da bir ey yoktur. Gne sfrdr, gri renktedir. Batmyordur, domuyordur da. Tm dnya hatta evren rengini ve deerini kaybetmitir. Onlarn yiyecekleri de tkenmektedir; ar kesicileri, biskvileri vb. Dnya artk tkenmektedir. Ortaya kan, yaayan tek ey ise pire ve faredir. Evren tkenmektedir. Hamm Clova tohumlarnn filizlenip fili
38- Samuel Becket, Oyun Sonu. ss. 22-23. 39- S. Becket; A.g.y. s. 40- Mukadder Erkan, Samuel Beckett, fadenin Arayzeyi/ Postyapsalc Bir Yaklam, s. 14. 41- Samuel Becket, Oyun Sonu, s. 40.

Sanat Dergisi 45

zlenmediini sorduunda Clov onlar asla filizlenmeyecek der. Clov sadece yaamn bitmesi konusunda biraz enerji gsterir. lgn hareketlerle, bcek ilacn zerindeki pireye pskrtr, mutfaktaki fareyi avlar ve pencereden grd kk ocuu ortadan kaldrmak iin zpknyla dar komaya hazrlanr. Clov Onu ben ldrmezsem o zaten lecek diyerek, herkesin aklndaki tkeniin kanlmazln vurgulamaktadr. lm bu konumann tek bal deildir. Onlar iin lm tek gelecektir. Hamm snan dnn lm olduunu syler. Snan iindeki gereler snrl ve karakterler arasndaki iliki zayftr. Oradakilerin arasndaki ilikinin bozulmasyla bu korkun belann daha da ktye gittii ve doal kaynaklarn giderek tkendii dnyann kk bir Beckett portresidir. Hayatta kalan birka kiiyle snak imaj, bir eit katliamdan sonra kurtarlan sadece birka kiiyi gstermesiyle Nuhun Gemisi hikyesiyle benzerlik gstermektedir. Oyunun gl rntsndeki Hammn Gemisi modern kltrn, dinin ve dier sosyal yaplarn gstergelerini tar. Kyametin modern hayatta kalanlar Nuhun Gemisindeki seilenlerden aka farkldr, yle ki onlar trlerinin en iyi rnekleri deillerdir. Fakat bu Beckettin Sona (evrenin sonuna) getirdii yorumdur.42 Hamm: Hep pis Kokuyorsun. Her yer pis pis l kokuyor. Clov: Btn uzay. 43 Hamm: Git bak lm m? (Clov Nellin kutusuna gider, kapan kaldrr, eilir, iine bakar.) Clov: yle gibi. ( Kap kapar, dorulur. Hamm apkasn karr. Ara. Tekrar giyer.) Hamm: (eli apkasnda) Ya Naag? (Clov, Naggn kutusunun kapan kaldrr, eilir, iine bakar. Ara.) Clov: Yok deil. (Kapa kapatr.) Hamm: ( Elini apkasndan eker.) Ne yapyor?(Clov, Naggn kapan kaldrr, eilir, iine bakar. Ara.) Clov: Alyor. (Kapa kapatr, dorulur.) Hamm: O zaman yayor. 44 Burada Nellin lp lmedii net bir ekilde verilmese de Hammn apkasyla yapt jestinden lm olduunu fikrine kaplrz. Nagg ise alyordur. Bu diyalogun dzanlam Hammn da syledii gibi ller alayamadna gre Nagg yayordur. Diyalogun yananlamlar ise insann yayor olduunun en nemli belirtisi, onun dnyadaki ektii acdr. Ac ekmek= yaamak. Oyun boyunca parantez ilerinde sk sk karmza kan ara ve susmalar dilin yok olmas, iletiimin olanakszln gsterir. Szsel btnde kahramanlarn yaama, devam etme szckleri yerine srdrme, srklenme szcklerini kullanmalar ayn eksendeki gstergedir. Srdrme eylemi, yaamaktan ziyade oyalanmay, ertelemeyi ifade eder. Hamm: Srdren yaratc g.(ara) Kendimi denize kadar srkleyebilsem.45 Hamm: Hayat srmekte.46 Sahne Etmenlerinin Gstergebilimsel Yaps: Ik: Sahne gri bir kla aydnlatlmtr. Gri souk bir renktir ve tm sahnenin enerjisini kendine eker. Gri ne tam siyahtr, ne tam beyazdr. Dekor: Dekor bir sahne gesi olarak yoktur, yalnz oyun kiilerinin gereksinimlerine karlayan eyalar vardr. Hamm felli olduu iin tekerlekli sandalyeye, Nagg ve Nell yaayabilmek iin yuvalarna, Clov pencerelerden bakabilmesi iin merdiven ve drbne ihtiyac vardr.
42- Lalita Ramakrishna, Samuel Beckett Tme and the Self in Hs Plays, Harman Publshng House, New Delh, 1997, s. 10 43- Samuel Becket, Oyun Sonu, s. 33. 44- S. Becket; A.g.y. s. 50. 45- S. Becket; A.g.y., s. 42. 46- S. Becket; A.g.y. s. 45.

Sanat Dergisi 46

Oyuncu: Tm oyun kiilerinin bedensel kusurlar olmas eksiklik ve olanakszl iaret eder. Ayrca bu gsterge insann dnyadaki aresiz, sefil durumuna da gnderme yapmaktadr. Kostm kullanmlar: Hamm zerinde sabahlk, ayaklarnda terliklerle tam bir hasta grnmndedir. Clovun kostm, gitmek zere olduunda hrka ve apka giymi, elinde yamurluunun olmas dnda belirtilmemitir. Dekor gibi kostmler de ayrntl ilenmemitir ve tarihsel bilgi vermezler. Hammn kanl mendili; ikonik gstergedir. Hammn kafasnda kanayan bir yara yerine beyninin kanamas genel mant kran gstergelerden biridir; kan nasl dar kmtr? Mendilin krmz olmas ve oyunun banda Hammn yzne kapatlm olmas, oyun biterken Hammn kanl mendilini tekrar yzne kapatmas tiyatroya dair bir gndermedir. Mendil tiyatro perdesidir. Dramatik lev: Oyunda ana gerilim Clovun Hammi terk edip etmeyecei zerine kurulmu olmasnn yan sra ucu ak braklan bir sorundur. Oyun kiileri sorunlar ertelerler, sorun hep nlerindedir, bazen bununla urarlar, bazen ondan kaarak oyalanrlar ancak sorunun gerilimini devaml hissederler, sorunu zemezler, bitirmezler ya da bitiremezler. Oyun ikonik gsterge ve asl gsterge (belirti, indeks) olarak nitelendirilen gstergelerden kuruludur. Simgesel gstergeye neredeyse hi bavurulmaz. Beckett kodlam anlamlar yerine, yeni anlam dzlemleri ve yollar denemektedir. Var olan anlamlarn ise altn oyar. Oyun ayrca gstergenin gsteren ile gsterilen balantsn da uyumsuz bir yere tar. Uyum ve dzene beklentisine karlk bu durum gvensizlik ve sarsclk dourur. Gerein bu nedenli uyumdan yoksun biimde dile getirilii dramatik ilev asndan nemlidir. Oyun ortaya koyduu dzensizlik, bilinemezlik, anlamszlk, anlam okluu ve anlam kaypakl baka bir dramatik ilev gerekleir. Oyunda birok gsterge gerekte kullanldndan deiik biimlere ve anlamlara brnr. rnein p atmaya yarayan bidonlar, ktrm yalarn yuvalardr. Yuva ise hayvan barnan artrr. Bu sakat, eksik, hayvana yaklam insandr. Nell ve Naggin yaadklar yer (yuvalar) bir kapyla belirtilen bir yan oda deildir rnein. Yuvalar sahne zerindedir, bylece sahne dn sahne zerine gelir. Sonu olarak Oyun Sonu oyununda neredeyse tm gstergeler paralanr, hazr bulunan kodlarn btnl sarsc, tutarl olmayan, tam olarak bilinemez bir anlatm dzleminde yer alr. Beckett, karakterlerini yaamdaki olaylara, ok eskiden iitilmi bir yk, bir bakasnn yaamnda iyi sylenmemi, iyi duyulmam ve yarsndan fazlas unutulmu bir an olarak47 ortaya koyarken btnlk anlayn bozar. Ayn zamanda manta aykr gstergeler de kullanlr. Hammin felli olmas tutarl bir gstergeyken Clovun hi oturamyor oluu manta aykr bir gstergedir. Anlatm, sahneleme geleri, kiiletirme, zaman ve uzam ufalanp sfr noktasna vardrlrken beden de eksik bir btn olarak sahnede yerini alr. Oyunun gstergeleri yoklua, okanlamlla, nedensizlemeye doru hareket eder. Temsil edilen evren tkendii gibi onu temsil eden tiyatro da tkenmektedir. Tiyatro aralar kendi tkenmiliklerine vurgu yaparak var olurlar. Tpk tkenmi, anlamszlam, zemini kaym yaam gibi ayn ortam solurlar. Gstergeler temsil ettikleri eyin dnda kendilerini referans alrlar. Biim ve ierik dzlemleri de tek bir dzleme indirgenmitir. geleneksel ierik/biim ayrmnn ve bu ayrma dayal incelemelerin, bu iki genin ayrt edilemez biimde i ie girdii Beckett tiyatrosu sz konusu olduunda iflas ettiini anmsamak gerekmektedir.48 Bu kendi stne kapanan yap, evrenin yani referans alnan dnyann yok olmasyla ilgilidir. Bu nedenle oyun gerek iinde yeni bir gereklik kurmak yerine kendi gerekliini dnyann gerekliine dayatr. Bu bakmdan seyirci kendi dnyasnn penceresinden oyuna bakamaz, nk Oyun Sonu seyircinin dnyasn
47- Laura Cerrato, Postmodernizm ve Beckettin Baarszln Estetii, s. 66. 48- Beliz Gbilmez, Sophoklesten Stopparda roni ve Dram Sanat, Deniz Kitapevi, Ankara, 2005, s. 111.

Sanat Dergisi 47

da yeniden kurar. Oyunun zemini gibi seyircinin de zemini kaypaklar. Bu bakmdan alma, gstergelerin balantlarn incelerken gstergelerin birbirlerinden ayrlmalarn deil, birbirleriyle balanmalarn aratrmaya almtr. Sonuta tm gstergeler, okanlamllklar ierisinde eksik, yalnz oyun oynayarak tkenmilie katlanabilen kiilerin ksr bir dngy tekrar tekrar yaayarak, bitmeyen bir imdide asl kalmalarn getirirler. Dehetin Grnts olarak Oyun Sonu gerekten hazrln yapt deheti grnr klar. Artk alntlama biiminde bile dnya yoktur, azaltlm bir biimde bile olsa doa yoktur. Hammn yaratt bir dnya olarak sahne yokluun beklenmesini ierir. Hatta beklenmesi bile anlamszdr, son bir lm olarak gelmitir, aile kl kutular iinde sadece burada oluun yararszlna hizmet ederler, Kr Hamm, kendi yaratt dnyann merkezine oturmaya alr, herkes ve her ey oktan ldr ve hibir anlam, hibir simge iletilmez.49 Clov: (yalvarr) Oyunu brakalm! Hamm: Asla!( ara) Beni tabutuma koy. Clov: Baka Tabut yok. Hamm: O zaman bitsin. (Clov merdivene doru gider.) Anszn!

49- Sreyya Karacabey elik, Beckett ve Estetik ok, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Say 23, Ankara, 2007, s. 151.

Sanat Dergisi 48

KAYNAKA BUMN, Tlin; Hegel, Yky, stanbul, 2005 ERKAN, Mukadder, Samuel Beckett, fadenin Arayzeyi/ Postyapsalc Bir Yaklam, izgi Kitapevi, Konya, 2005 ERKMAN, Fatma; Gstergebilime Giri, Alan Yaynclk, Ankara, 1987 ESLN, Martin; Dram Sanatnn Alan, ev. zdemir Nutku, YKY, stanbul, 1996 FLETCHER, John; Samuel Becketts Art, Barnes & Noble, Inc., New York, 1967 FUCHS, Elinor; Karakterin lm, Modernizmden Sonra Tiyatro, Dost Yaynlar, Ankara, 2003 GUIRAUD, Pierre; Gstergebilim, eviren Prof.Dr. Mehmet Yaln, mge Kitapevi, Ankara, 1994 GBLMEZ, Beliz; Sophoklesten Stopparda roni ve Dram Sanat, Deniz Kitapevi, Ankara, 2005 HAYMAN, Ronald; Samuel Beckett, Frederck Ungar Publshng Co. New York, 1968 KALKAN KOCABEY, Hasibe; Tiyatroda Gstergebilim, e yaynlar, stanbul, 2008 KARACABEY, Sreyya; Modern Sonras Tiyatro ve Heiner Mller, de ki yaynlar, Ankara, 2006, KIRAN, Aye-KIRAN Zeynel; Yaznsal Okuma Sreleri, Sekin Yaynevi, Ankara, 2000 PAVS, Partice; Gsterimlerin zmlenmesi, Dost Kitabevi, Ankara, 2000 RAMAKRSHNA, Lalita; Samuel Beckett Tme and the Self in Hs Plays, Harman Publshng House, New Delh, 1997 RFAT, Mehmet; Genel Gstergebilim Sorunlar, Szce Yaynlar, stanbul, 1986 RFAT, Mehmet; Gsterge Eletirisi, Kaf Yaynlar, stanbul, 1999 SAUSSURE, Ferdinand de; Genel Dilbilim Derleri, ev. Berke Vardar, stanbul, 1998 UAN, Hilmi; Dilbilim, Gstergebilim ve Edebiyat Eitimi, Hece Yaynlar, Ankara, 2008 YCEL, Tahsin; Yapsalclk, YKY, stanbul, 1999 YKSEL, Ayegl; Samuel Beckett Tiyatrosu, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997 YKSEL, Ayegl; Yapsalclk ve Bir Uygulama, M. Cevdet Anday Tiyatrosu, Gndodu Yaynlar, Ankara, 1995 MAKALELER CERRATO, Laura; Postmodernizm ve Beckettin Baarszln Estetii, ev. Mehmet H. Doan, Kitap-lk, say 97, Eyll 2006 ER, Ayten; Boris Viannn mparatorluk Kurucular ya da Le Schmrz Adl Oyununda Eyleyenler ve levleri, Gstergebilim Tartmalar, Multilingual, stanbul, 2001 EZC, Trel; Pozitif Yoldan Negatif Yola: Beckett Dramaturjisinde ndirgemeci ve Analitik Stratejiler, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Say 23, Ankara, 2007 KARACABEY ELK, Sreyya; Beckett ve Estetik ok, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Say 23, Ankara, 2007 SALAM, Tlin; bsenden Beckette Uzamn Dnm, Tiyatro Aratrma Dergisi, Say:23, Ankara, 2007 YKSEL, Ayegl; bsenden Beckette: Ykm ncesi ve Sonras, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Say 23, Ankara, 2007 OYUNLAR BECKETT, Samuel, Godotyu Beklerken, ev. Hasan Anamur, Can Yaynlar, stanbul, 1990 BECKETT, Samuel, Oyun Sonu, ev. Abet Limm, Dzlem Yaynlar, stanbul, 1993

Sanat Dergisi 49

Sanat Dergisi 50