ZiIP I stopień

Ergonomia – wykład 5
OBCIĄŻENIE ŚRODOWISKIEM PRACY
1. Czynniki występujące w środowisku pracy
• czynniki fizyczne (mikroklimat, promieniowanie np. jonizujące, hałas, drgania,
oświetlenie, prąd elektryczny, pole elektromagnetyczne, zapylenie powietrza);
• czynniki chemiczne (różnorodne środki chemiczne, farby, lakiery, paliwa, smary, gazy
i pary nieorganiczne, rozpuszczalniki itp.);
• czynniki biologiczne (mikroorganizmy - bakterie, grzyby, wirusy; substancje
wytwarzane przez nie - toksyny, alergeny; makroorganizmy zarówno roślinne jak i
zwierzęce);
• czynniki związane z charakterem pracy (zagrożenia mechaniczne pochodzące od
maszyn, pojazdów i urządzeń, czynniki powodujące urazy, pomieszczenie pracy oraz
stanowisko, bezpośrednio oddziałujące na pracownika, ostre, wystające elementy i
krawędzie)

2. Podział czynników ze względu na charakter oddziaływania

 Czynniki szkodliwe w środowisku pracy- to czynniki, których oddziaływanie na
pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub
innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.
 Czynniki uciążliwe w środowisku pracy- to czynniki, których oddziaływanie na
pracownika może być przyczyną złego samopoczucia lub nadmiernego zmęczenia,
które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Mogą one jednak
prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu choroby i obniżenia
wydajności
 Czynniki niebezpieczne (urazowe)- to takie, które działając na człowieka mogą
spowodować uraz (wypadek przy pracy).

W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać
się niebezpieczny.

3. Czynniki materialnego środowiska pracy

3.1. Drgania mechaniczne
3.1.1. Drgania mechaniczne - definicja
Drgania mechaniczne to zespół zjawisk występujących na stanowisku pracy, polegających na
przekazywaniu energii ze źródeł drgań do organizmu człowieka przez określone części ciała,
będące w kontakcie z drgającym źródłem w trakcie wykonywania pracy.
Drgania mechaniczne w wielu przypadkach są czynnikiem roboczym, celowo
wprowadzanym przez konstruktorów do maszyn czy urządzeń jako niezbędny element do
realizacji zadanych procesów technologicznych, np. do wibracyjnego zagęszczania
materiałów, oczyszczania, wiercenia, szlifowania.
Drgania mechaniczne są źródłem informacji, gdyż na podstawie analizy sygnału

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

1
drganiowego można dokonać oceny stanu technicznego maszyny i jakości jej wykonania.
Drgania mechaniczne mogą powodować zakłócenia w prawidłowym działaniu maszyn i
innych urządzeń, zmniejszać ich trwałość i niezawodność oraz niekorzystnie wpływać na
konstrukcje i budowle.
Przenoszone drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym źródłem do organizmu człowieka
mogą też wywierać ujemny wpływ na zdrowie pracowników i doprowadzać do trwałych
zmian chorobowych.
Drgania mechaniczne (wibracje) są czwartym pod względem liczby zagrożonych
pracowników czynnikiem szkodliwym środowiska pracy – rys.1.

Rys. 1. Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi w 2017 roku.

Drgania można analizować w aspekcie:
• technicznym,
• ergonomicznym.
Techniczny – analizuje wpływ drgań wytwarzanych przez maszynę na jej stan i stan
sąsiadujących urządzeń.
Ergonomiczny – pozwala na określenie stopnia narażenia człowieka na oddziaływanie drgań
na stanowisku pracy.
3.1.2. Zagrożenie drganiami mechanicznymi w środowisku pracy
Reakcja ludzkiego organizmu na drgania zachodzi:
• w pobliżu progu odczuwania (zmniejszenie komfortu pracy),
• w obarze uciążliwości (obniżenie sprawności i wydajności pracy),
• w obszarze szkodliwości (narażenie zdrowia).
Stopień uciążliwości i szkodliwości drgań mechanicznych na człowieka zależy od:
• drogi i kierunku oddziaływania drgań,
• natężenia i rozkładu częstotliwości drgań,
• czasu działania na organizm człowieka,
• indywidualnej odporności fizjologicznej i psychicznej człowieka.
Drgania w środowisku pracy rozpatruje się drgania ogólne i miejscowe – rys.2.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

2
 drgania miejscowe drgania ogólne
(przenikające przez ręce (przenikające przez nogi,
operatora) miednicę, plecy lub boki)

operatorzy ręcznych narzędzi kierowcy, traktorzyści,

pneumatycznych, maszyniści i operatorzy
hydraulicznych, elektrycznych wszelkiego rodzaju pojazdów
i spalinowych stosowanych i maszyn budowlanych,
powszechnie w wielu sekcjach górniczych, drogowych
gospodarki i rolniczych, na których praca
wykonywana jest w pozycji
siedzącej

operatorzy elementów sterujących pracownicy obsługujący

maszyn i urządzeń obsługiwane w pozycji stojącej maszyny
rękami oraz trzymane w dłoniach i urządzenia stacjonarne
elementy poddawane obróbce w eksploatowane w różnych
trakcie pracy pomieszczeniach pracy

Rys. 2. Podział drgań w środowisku pracy ze względu na miejsce wnikania do organizmu człowieka oraz ich źródła

Skutki oddziaływania najczęściej określane są jako zespół wibracyjny. Najczęściej objawy

patologiczne występują w:
 układzie kostnym,
 układzie krążenia,
 układzie nerwowym.
Objawem choroby wibracyjnej może być:
 drżenie rąk, podwyższenie progu czucia drgań,
 utrata czucia dotyku (białe palce),
 ograniczenie czynności wzrokowych (zawężenie pola widzenia),
 utrata orientacji przestrzennej,
 zaburzenia pamięci,
 wydłużenie czasów reakcji,
 zakłócenia w pracy narządów wewnętrznych.
Pracownicy narażeni na działanie drgań poddawani są okresowemu badaniu
palestezjometrem, służącym do wczesnego wykrywania zespołu wibracyjnego poprzez
określenie, tzw. progu czucia drgań.
3.1.3. Kryteria oceny ekspozycji na drgania - wartości dopuszczalne
Wielkością charakteryzującą drgania występujące na stanowisku pracy jest suma wektorowa
skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań trzech składowych
kierunkowych x, y, z wyrażona w m/s2. Wartości dopuszczalne przedstawia tabela 1.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

3
 Tabela 1. Wartości dopuszczalne przyspieszeń drgań dla drgań ogólnych i miejscowych

3.1.4. Metody minimalizowania narażenia na drgania

Metody organizacyjne i rozwiązania techniczne mające na celu ograniczenie ryzyka
związanego z drganiami mechanicznymi:
 eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania.
 stosowanie środków ograniczających drgania na drodze propagacji.
 stosowanie środków ochrony indywidualnej.
 oddalenie pracowników od obszarów zagrożonych drganiami mechanicznymi.
 działania medyczne.
 wprowadzenie rozwiązań o charakterze organizacyjno- administracyjnym.
Eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania może odbywać się
przez ingerencję w konstrukcję jak np.:
• minimalizacja luzów,
• poprawa wyrównoważenia elementów wirujących (zmniejszenie amplitud składowych
sił wymuszających bądź ich zupełne zlikwidowanie),
• eliminacja wzajemnych uderzeń współpracujących elementów,
• właściwy montaż współpracujących elementów,
• właściwe mocowanie maszyn do podłoża – fundamentowanie,
• inne.
Stosowanie środków ograniczających drgania na drodze propagacji to wprowadzenie
pomiędzy źródło, a chroniony obiekt elementów:
• separujących (środki ochrony indywidualnej np. rękawice antywibracyjne)
• tłumiących (konstrukcje wielowarstwowe, pokrycia),
• izolujących (dylatacja między fundamentami maszyn i urządzeń
a otoczeniem, materiały wibroizolacyjne np. maty, podkładki, specjalne
wibroizolatory).
• przyłączanie do drgających obiektów dodatkowych układów mechanicznych takich
jak np. dynamiczne eliminatory drgań,
• aktywne i semiaktywne układy wibroizolacji.
Stosowanie środków ochrony indywidualnej przed drganiami miejscowymi - rękawice
antywibracyjne
• powinny być stosowane w przypadku gdy wyeliminowanie ryzyka związanego z
drganiami mechanicznymi nie jest możliwe przy zastosowaniu innych rozwiązań,
• jako element wspomagający zastosowany środek.
Oddalenie pracowników od obszarów zagrożonych drganiami mechanicznymi
• automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań.
Działania medyczne
• profilaktyczne badania lekarskie (wstępne, okresowe) pracowników mających kontakt

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

4
 ze źródłami drgań mechanicznych,
• selekcja pracowników i dobór do pracy w kontrolowanych warunkach
akceptowalnego narażenia.
Wprowadzenie rozwiązań o charakterze organizacyjnym polega na:
• skracaniu czasu narażenia na drgania w ciągu dnia pracy,
• stosowaniu przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy,
• projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczaniu miejsc pracy w taki sposób aby
ograniczać liczbę narażonych pracowników, lub ograniczyć jednoczesne
oddziaływanie wielu źródeł na pracownika,
• przesuwaniu do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na
działanie drgań,
• szkoleniu pracodawców oraz pracowników,
• kontrolowaniu czynników sprzyjających rozwojowi zespołu wibracyjnego.

3.2. Hałas
3.2.1. Hałas – definicja
Hałas to każdy niepożądany dźwięk, który jest uciążliwy lub szkodliwy dla zdrowia.

Ze względu na częstotliwość wyróżniamy hałas infradźwiękowy, słyszalny i ultradźwiękowy – rys. 3.

Rys.3. Podział hałasu ze względu na częstotliwość

Hałas infradźwiękowy
Źródło hałasu :
• maszyny przepływowe niskoobrotowe (sprężarki, wentylatory)
• urządzenia energetyczne oraz piece hutnicze
• urządzenia odlewnicze.
Oddziaływanie na człowieka:
• zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym: spadek stanu czuwania, senność,
zakłócenie snu i odpoczynku, dyskomfort, nadmierne zmęczenie,
• zaburzenia: równowagi, fizjologiczne i sprawności psychomotorycznej,
• wystąpienia stanów lękowych.
Hałas ultradźwiękowy
Źródło hałasu :
• technologiczne urządzenia ultradźwiękowe niskich częstotliwości, czyli np. myjki lub
zgrzewarki ultradźwiękowe.
• maszyny wysokoobrotowe.
Oddziaływanie na człowieka:
• tkanki miękkie, takie jak: mózg, gruczoły wydzielania wewnętrznego, gałkę oczną
oraz na układ kostny płodu.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

5
 3.2.2. Zagrożenie hałasem w środowisku pracy
Hałas jest najpowszechniej występującym czynnikiem szkodliwym środowiska pracy – rys.4.

Rys.4. Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi w 2017 roku.

Wrażenie słuchowe wywołane dźwiękiem zależy od:

• częstotliwości,
• poziomu ciśnienia akustycznego –rys. 5.

Próg bólu

Rys.5. Zakres dźwięków słyszalnych - krzywe jednakowej głośności

Krzywe na wykresie odpowiadają dźwiękom mającym tą samą głośność. Poziom głośności

dźwięku wyrażany jest w fonach i jest liczbowo równy poziomowi ciśnienia akustycznego
tonu o częstotliwości 1 kHz, który brzmi jednakowo głośno jak ten dźwięk.
Na rysunku 6 przedstawiono obszar dźwięków słyszalnych oraz obszary muzyki i mowy dla
osoby ze słuchem prawidłowym i uszkodzonym. W przypadku uszkodzonego słuchu
następuje podwyższenie progu słyszenia.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

6
 ze słuchem prawidłowym
ze słuchem uszkodzonym

Rys. 6. Obszar dźwięków słyszalnych oraz obszary muzyki i mowy dla osoby ze słuchem prawidłowym i uszkodzonym

Fizyczne przyczyny generowania dźwięku to:

• źródła mechaniczne (np. drgania, uderzenia, tarcie),
• źródła elektryczne (np. magnetyczne, magnetostrykcyjne),
• źródła technologiczne (np. proces przecinani, proces pękania),
• źródła aero- i hydrodynamiczne, w tym przepływy (np. turbulencja, wypływ gazu z
dyszy) i kawitacja,
• inne źródła (np. proces spalania, zjawiska termiczne, wybuchy).
Pochodzenie źródeł:
• środki komunikacji i transportu, m.in. samoloty, pojazdy drogowe,
• źródła przemysłowe wewnętrzne np. silniki, generatory, narzędzia pneumatyczne,
• maszyny budowlane, drogowe, komunalne, rolnicze,
• maszyny, urządzenia i instalacje w budynkach np. układy wentylacji
i klimatyzacji, sprzęt biurowy,
• obiekty komunalne, środowiskowe i wojskowe np., dworce, lotniska, wiatr.
3.2.3. Wpływ hałasu na organizm człowieka
Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach narażenia zawodowego
można podzielić na dwa rodzaje:
 wpływ hałasu na narząd słuchu
 pozasłuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy
oraz zmysły człowieka).
3.2.4. Wielkości charakteryzujące ekspozycję (narażenie) na hałas w
środowisku pracy
Wielkości charakteryzujące ekspozycję (narażenie) na hałas w środowisku pracy:
 maksymalny poziom dźwięku A,
 szczytowy poziom dźwięku C,
 poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia lub tygodnia pracy.
Wartości dopuszczalne hałasu w środowisku pracy przedstawiono w tabeli 2.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

7
 Rys. 2. Wartości dopuszczalne hałasu w środowisku pracy

3.2.5. Działania mające na celu ograniczenie ryzyka związanego z

hałasem
 Eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania
 Stosowanie środków ochrony zbiorowej przed hałasem (ograniczanie hałasu na
drodze transmisji)
 Stosowanie środków ochrony indywidualnej
 Wprowadzenie rozwiązań o charakterze organizacyjnym
 Działania medyczne.

Eliminacja zagrożenia poprzez jego redukcję u źródła powstawania

 stosowanie jak najcichszych procesów technologicznych np.:
 zastąpieniu kucia - walcowaniem lub wytłaczaniem,
 nitowania - skręcaniem,
 obróbki mechanicznej - obróbką chemiczną;
 stosowaniu jak najcichszych środków produkcji (zarówno typu jak i egzemplarza) np.
na wyborze z grupy maszyn tego samego typu maszyny o najmniejszej emisji hałasu;
 ograniczanie emisji hałasu ze źródeł:
 właściwe eksploatowanie maszyny zgodnie z jej przeznaczeniem,
 stosowanie zabezpieczeń akustycznych stanowiących elementy wyposażenia
maszyny dołączone do maszyny przez producenta,
 właściwa konserwacja maszyny i utrzymywanie jej w dobrym stanie
technicznym.
Stosowanie środków ochrony zbiorowej przed hałasem
Środki ochrony zbiorowej przed hałasem pozwalają na ograniczanie hałasu na drodze
transmisji:
 obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne
 ekrany akustyczne
 tłumiki akustyczne
 drzwi dźwiękoszczelne.

Stosowanie środków ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej słuchu czyli ochronniki słuchu dzielą się na:
• nauszniki przeciwhałasowe,
• wkładki przeciwhałasowe.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

8
Wprowadzenie rozwiązań o charakterze organizacyjnym

stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu

pracy na hałaśliwych stanowiskach

odpowiednie usytuowanie źródeł grupowanie źródeł dźwięku w

hałasu względem siebie zależności od poziomu ciśnienia
i względem ścian pomieszczenia akustycznego emitowanego dźwięku

rotacja na stanowiskach pracy odsunięcie człowieka od hałaśliwych

procesów (robotyzacja i automatyzacja)

oddzielenie obszarów, w których wykonywane są prace o małej emisji

hałasu od obszarów, w których wykonywane są prace o dużej emisji hałasu

Działania medyczne
Pracownicy narażeni na hałas podlegają wstępnym, kontrolnym i okresowym badaniom
lekarskim obejmującym:
• badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne,
• badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie 125-8000 Hz
(przewodnictwo powietrzne i kostne) oraz inne badania w zależności od wskazań.

3.3. Mikroklimat
3.3.1. Mikroklimat - definicja
Mikroklimat jest jednym z najważniejszych czynników występujących na stanowiskach
pracy. Warunki mikroklimatyczne otoczenia mają wpływ na:
 dobre samopoczucie człowieka,
 utrzymanie jego sprawności fizycznej i umysłowej,
 zachowanie zdrowia,
 wydajność pracy.
Mikroklimat definiuje się jako:
 całokształt zmian fizycznych czynników meteorologicznych w przestrzeni (ograniczonej
lub otwartej),
 warunki klimatyczne panujące na stanowisku roboczym lub w pomieszczeniu
przemysłowym,
 klimat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest wynikiem
specyfiki układu czynników ją tworzących.
3.3.2. Parametry mikroklimatu
Główne parametry mikroklimatu to:
• temperatura (t)
• wilgotność (W)
• ruch powietrza (n)

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

9
 • promieniowanie cieplne (T)
• ciśnienie atmosferyczne (p).
TEMPERATURA
 skalarna wielkość fizyczna określająca stopień ogrzania ciała
 miara średniej energii kinetycznej ruchu cząsteczek
 wyrażana w stopniach Celsjusza lub Kelwina.
Temperatura powietrza - temperatura powietrza wokół ciała ludzkiego
Średnia temperatura promieniowania - jednolita temperatura wyobrażonej osłony, w której
przenoszenie ciepła promieniowania jest takie jak w rzeczywistej osłonie niejednolitej
(temperatura poczernionej kuli).
Termoregulacja – zdolność do utrzymania temperatury ciała w zakresie optymalnym dla
organizmu. Wyróżnia się behawioralną i fizjologiczną – rys.7.

behawioralna fizjologiczna

świadoma, polegająca na oparta na odruchach

ubieraniu się adekwatnym bezwarunkowych
do warunków i temperatury (np. dreszcze przy
otoczenia obniżeniu temperatury,
pocenie się)
Rys. 7. Termoregulacja organizmu człowieka
Mechanizmy termoregulacji:
1. Regulacja chemiczna - zmiana ilości ciepła wytwarzanego w ustroju
2. Regulacja fizyczna - zmiana ilości ciepła wymienianego z otoczeniem
a) regulacja czynna - wydzielanie i odparowywanie potu
b) regulacja bierna - promieniowanie, konwekcja i przewodzenie.
Zrozumienie fizycznych mechanizmów przepływu ciepła pozwala na odpowiednie
regulowanie i dobór temperatury w miejscu pracy. Fizyczne mechanizmy przepływu ciepła
to:
 przewodzenie
 przy bezpośrednim zetknięciu się ciał
 zależy od wielkości pola kontaktu oraz różnicy temperatur
 konwekcja (unoszenie)
 wymaga obecności ośrodka oraz grawitacji
 zależy od kształtu i orientacji ciała w przestrzeni
 promieniowanie
 nie wymaga pośrednictwa materii
 zależy od zdolności powierzchni do pochłaniania, rozpraszania i odbijania fal
elektromagnetycznych określonej długości
 parowanie
 zmiana stanu skupienia
 jednostronne
 zależy od wilgotności.
Do prawidłowego działania wszystkich funkcji organizmu jest konieczne utrzymanie stałej
ciepłoty ciała (homeotermii). Współzależność pomiędzy człowiekiem a środowiskiem
w zakresie wymiany ciepła ujęta jest ilościowo w równaniu bilansu cieplnego człowieka –
rys.8.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

10
 Bilans cieplny organizmu -
zestawienie ilości energii cieplnej
pobieranej i traconej przez organizm w
danym czasie w [J] lub [cal].

Rys. 8. Bilans cieplny organizmu człowieka z procentowym podziałem na poszczególne procesy

Równanie bilansu cieplnego organizmu

S=M–W–R–C–E–R
es

gdzie:
S - akumulacja ciepła
M - metabolizm energetyczny
W - praca zewnętrzna
Res - straty ciepła przy oddychaniu
C, R - wymiana ciepła na drodze konwekcji i promieniowania
E - straty ciepła na drodze odparowywania potu.
Reakcje fizjologiczne na ciepło to pocenie się, zaczerwienienie – wzrost przepływu krwi w
naczyniach włosowatych, szybsze tętno, dodatni bilans cieplny; na zimno - gęsia skórka,
sinienie, dreszcze, odcinanie dopływu krwi do palców, ujemny bilans cieplny.
Zmiany w funkcjonowaniu organizmu reakcja na ciepło to zwiększone obciążenie układu
sercowo-naczyniowego, redukcja aktywności mięśniowej, „wyłączenie” układu trawienia,
odwodnienie, skurcze mięśni (zaburzenie równowagi elektrolitowej). Reakcja na zimno to
odczuwalne obniżenie temperatury skóry, zwiększenie tempa metabolizmu, utrata
elastyczności i siły mięśni, spowolnienie przewodzenia bodźców nerwowych, zmiany
behawioralne.
Wpływ mikroklimatu na człowieka:
 na ciepło
 uczucie wyczerpania i senności
 spadek wydajności pracy
 wydłużony czas reakcji
 zmniejszona spostrzegawczość

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

11
  wzrost ilości błędów
 wzrost wypadkowości
 na zimno
 uczucie niepokoju, zdenerwowania
 spadek wydajności pracy
 spadek czujności i koncentracji
 gorsze wyniki pracy umysłowej
 wzrost ilości błędów
 wzrost wypadkowości

WILGOTNOŚĆ
 Bezwzględna [g/m3] - ilość pary wodnej w gramach na 1 m3 powietrza.
 Względna [%] - stosunek wilgotności bezwzględnej do maksymalnej.
 Maksymalna - największa zawartość pary wodnej w gramach, która nasyca 1 m3
powietrza w danej temperaturze.
Wpływ wilgotności powietrza na organizm
Niska wilgotność powietrza < 30%
• wysychanie błon śluzowych górnych dróg oddechowych i osłabienie bariery
ochronnej organizmu
• wywołuje złe samopoczucie.
Wysoka wilgotność powietrza
• w wysokich temperaturach utrudnia oddawanie ciepła przez parowanie potu
• w niskich temperaturach zwiększa oddawanie ciepła poprzez przewodzenie
• wywołuje: chorobę gośćcową, nerwobóle, nieżyt dróg oddechowych, duszności.
RUCH POWIETRZA
 Względna prędkość cząstek powietrza [m/s]
 Efekt różnicy ciśnień lub temperatur.
Przyjemny zakres ruchu powietrza dla człowieka przedstawia rys. 9

Rys. 9. Przyjemny ruch powietrza dla człowieka

Wpływ szybkiego ruchu powietrza na organizm

Ruch powietrza powoduje obniżenie ciśnienia krwi, bóle głowy, bóle serca, wzmożoną
pobudliwość nerwową.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

12
CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE
Normalne ciśnienie atmosferyczne wynosi 1013 hPa.
Przyczynami zmian ciśnienia mogą być:
- zmiana wysokości n.p.m
- zmiana rodzaju środowiska (powietrze > woda)
- zmiana składu powietrza
- zmiana temperatury powietrza.
Hiperbaria – oddziaływanie na ustrój ciśnienia podwyższonego.
Hipobaria – określa się jako działanie na ustrój niższego ciśnienia.
Wpływ podwyższonego ciśnienia (środowisko wodne)
• zatrucie tlenem
• zatrucie dwutlenkiem węgla
• zatrucie azotem
• choroba dekompresyjna.
Wpływ obniżonego ciśnienia - na dużych wysokościach (w kabinach pilotów, w wysokich górach)
• niedotlenienie wysokościowe
• bóle mięśniowe, bóle głowy, rozdrażnienie,
• dolegliwości układu oddechowego i krwionośnego.
3.3.3. Komfort cieplny
Pojęcie komfortu cieplnego jest trudne do zdefiniowania, ponieważ zależy od preferencji
każdego z nas. Poniżej podano dwie definicje, które w sposób jak najbardziej dokładny
określają ten stan.
Według CIOP:
Komfort cieplny to najkorzystniejsze warunki mikroklimatu pomieszczenia, w których
człowiek czuje się dobrze, a gospodarka cieplna jego organizmu przebiega najekonomiczniej.
Według ISO 7730:
Komfort cieplny jest to taki stan umysłu, który wyraża zadowolenie z panujących warunków
termicznych.
A zatem komfort cieplny to:
• zrównoważony bilans cieplny
• odpowiednia temperatura wnętrza ciała (37±0,3ºC)
• odpowiednia temperatura skóry (32-34ºC)
• brak aktywności gruczołów potowych (do ~20% maks. zdolności utraty ciepła)
• brak uczucia dyskomfortu.
Uczucie komfortu ściśle zależy od relacji między temperaturą a wilgotnością powietrza – rys.10.
Komfort

Rys.10. Zależność między temperaturą a wilgotnością powietrza dla komfortu cieplnego

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

13
Wskaźniki komfortu wg normy ISO 7730
Do przeprowadzenia porównania zgodności mikroklimatu stanowiska pracy z normami oraz
określenia komfortu pracy pracowników wykorzystuje się dwa parametry:
PMV – przewidywana średnia ocena komfortu cieplnego
(Predicted Mean Vote) – od -0.5 do +0.5
PPD – przewidywany odsetek (procent) osób niezadowolonych
(Predicted Percentage of Dissatisfied) – 10% lub mniej
Wrażenia cieplne człowieka określa się wg skali przedstawionej na rys. 11. Na rysunku
przedstawiono również zależność między PMV i PPD.

Rys.11. Zależność między PMV i PPD oraz skala wrażeń cieplnych człowieka
Na podstawie wskaźników PMV i PPD proponuje się określenie granic komfortu cieplnego
jako zadawalających dla 80% ludzi, co odpowiada wartości wskaźnika PMV zawartej w
granicach - 0,5 < PMV < + 0,5.
Jeżeli wskaźnik PMV spada poniżej -2 to mówimy o:
mikroklimacie zimnym, w którym mogą pojawiać się
• odmrożenia,
• hipotermia – temperatura ciała obniża się do 34 stopni Celsjusza, pojawiają się
dreszcze, tętno jest podwyższone, płytki oddech,
• utrata przytomności,
• zatrzymanie krążenia,
• migotanie komór serca.
Jeżeli wskaźnik PMV ma wartość powyżej +2 to mówimy o:
mikroklimacie gorącym, w którym mogą pojawiać się
• udar cieplny,
• wyczerpanie cieplne spowodowane utratą wody,
• skurcze mięśni,
• odwodnienie.
Mikroklimat gorący, jako czynnik szkodliwy dla zdrowia w środowisku pracy, podlega
badaniom i pomiarom. Jest on charakteryzowany przez wskaźnik obciążenia termicznego
WBGT oznaczany w stopniach Celsjusza.
Za warunki komfortowe w środowisku pracy uznaje się:

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

14
Temperatura
• odpowiadającą strefie komfortu temperaturą jest 18 - 20o C.
Wilgotność
• Optymalne warunki wilgotności powietrza są zależne od temperatury otoczenia.
Pracownik ma dobre samopoczucie, jeśli:
 w temperaturze 12°C względna wilgotność powietrza wynosi 50 - 70 %;
 w temperaturze 20°C względna wilgotność powietrza wynosi 40 - 50 %;
 w temperaturze 25°C względna wilgotność powietrza wynosi 35 - 40 %.
Ruch powietrza
• Dopływ powietrza na stanowiskach pracy może być zapewniony w sposób naturalny.
Optymalne prędkości ruchu powietrza wynoszą:
 w ciepłej porze roku od 0,2 do 0,5 [m/s];
 w zimnej porze roku od 0,2 do 0,3 [m/s].

3.4. Oświetlenie
3.4.1. Informacje podstawowe
Oświetlenie jest to stosowanie światła (promieniowania widzialnego) w celu uwidocznienia
miejsc, obiektów lub ich otoczenia.

Celem oświetlenia jest stworzenie takiego środowiska świetlnego, aby znajdujący się w nim
człowiek mógł wykonywać prace wzrokową w sposób bezpieczny i efektywny przy
jednoczesnym występowaniu wygody widzenia.

Oświetlenie należy do grupy czynników fizycznych środowiska pracy i uznaje się go za

czynnik uciążliwy. Występuje on na każdym stanowisku, dlatego został ujęty w przepisach
ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Oświetlenie powinno, spełniać
wymagania zawarte w normie oświetleniowej -PN-EN 12464-1:2004: Światło i oświetlenie.
Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach. Rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej, Dz.U.2003 Nr 169 poz.1650.
Wyróżnia się dwa podstawowe źródła światła na stanowiskach pracy:
• naturalne (słońce),
• sztuczne
 ogólne
 miejscowe
 złożone
 punktowe
 zlokalizowane.
Natężenie oświetlenia naturalnego wewnątrz pomieszczenia zależy od:
• pory roku,
• pory dnia,
• zmiennych warunków atmosferycznych.
W miejscach pracy wyróżnia się jeszcze oświetlenie awaryjne pełniące rolę oświetlenia
zapasowego oraz oświetlenia ewakuacyjnego –rys.12.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

15
 Rys. 12. Rodzaje oświetlenia awaryjnego, wg normy PN-EN1838:2013

Właściwie dobrane oświetlenie:

• ułatwia pracę i przeciwdziała zmęczeniu wzroku,
• zwiększa sprawność,
• zmniejsza zmęczenie fizyczne i psychiczne,
• poprawia samopoczucie,
• zwiększa wydajność i jakość pracy,
• zmniejsza liczbę błędów.
Niewłaściwe oświetlenie stanowisk pracy prowadzi do:
• nadmiernego zmęczenia narządu wzroku,
• dolegliwości wzroku,
• spadku wydajności pracy,
• może powodować pogłębienie wad wzroku.
3.4.2. Podstawowe parametry oświetlenia
Natężenie oświetlenia - stosunek strumienia świetlnego do powierzchni, na którą strumień
pada, wyrażane w [lx].
Poziom natężenia oświetlenia dobiera się w zależności od:
• stopnia trudności pracy wzrokowej,
• wielkości pozornej szczegółu pracy wzrokowej.
Natężenie oświetlenia w zależności od źródła przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Natężenie oświetlenia w zależności od źródła światła

Podstawowe wymagania oświetleniowe dla wybranych stanowisk pracy wg PN-EN 12464-1

przedstawiono w tabeli 4.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

16
Tabela 4. Podstawowe wymagania oświetleniowe dla wybranych stanowisk pracy wg PN-EN 12464-1

Równomierność oświetlenia - iloraz najmniejszej zmierzonej wartości natężenia oświetlenia

występującej na danej płaszczyźnie do średniego natężenia na tej płaszczyźnie.
Migotanie i efekt stroboskopowy
Migotanie jest to odczucie niestabilności wrażenia wzrokowego powodowane przez bodziec
świetlny, którego luminancja lub rozkład widmowy zmieniają się w czasie.
Bezpośrednią przyczyną zjawiska migotania światła są zmiany napięcia zasilającego, a
szczególnie zmiany cykliczne czyli fluktuacje. Wskaźnik migotania światła jest więc
mierzony przy wykorzystaniu analizy zmian napięcia.
W przypadku oświetlania za pomocą źródeł wyładowczych (np. świetlówki) maszyn z
elementami wirującymi lub wykonującymi ruch postępowo-zwrotny, może wystąpić efekt
stroboskopowy - czyli postrzeganie pozornego bezruchu tych elementów, podczas gdy w
rzeczywistości są one w ruchu.

Równomierny rozkład luminancji

Rozkład luminancji, czyli miara jaskrawości powierzchni.
Luminancja zależy od:
• kierunku
• natężenia oświetlenia na obserwowanym obiekcie,
• właściwości odbiciowych powierzchni obiektu (np. barwa) oraz od jego pola pozornej
powierzchni świecącej.
Rozkład luminancji można określić poprzez podanie wartości współczynników odbicia
podstawowych płaszczyzn w danym wnętrzu.
Równomierny rozkład luminancji wpływa na:
• lepszą ostrość wzroku,
• czułość kontrastową,
• polepszenie wydolności funkcji wzroku (np. akomodacji).

Przebieg (stan) procesu widzenia, przy którym występuje odczucie niewygody lub
zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, lub jedno i drugie, w wyniku
niewłaściwego rozkładu luminancji lub niewłaściwego zakresu luminancji albo nadmiernych
kontrastów w przestrzeni lub w czasie nazywa się olśnieniem.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

17
W normie oświetleniowej przyjęta została metoda ujednoliconej oceny olśnienia (UGR).
Rodzaje olśnienia – rys.13.

Z punktu widzenia
Z punktu widzenia
warunków
występujących skutków
powstawania

bezpośrednie przeszkadzające

pośrednie przykre

odbiciowe oślepiające

Rys.13. Rodzaje olśnienia

Barwa światła i oddawanie barw

Barwę światła określa się za pomocą tzw. temperatury barwowej (Tc) i podaje w kelwinach
[K]. Źródła, które emitują białą barwę światła można podzielić, w zależności od ich
temperatury barwowej – rys. 14.

Rys.14. Temperatura barwowa żarówek

Wskaźnik oddawania barw (Ra) - miara stopnia zgodności wrażenia barwy przedmiotu
oświetlonego danym źródłem światła z wrażeniem barwy tego samego przedmiotu
oświetlonego źródłem światła (odniesienia) w określonych warunkach.

Maksymalna możliwa wartość tego wskaźnika wynosi 100. Przyjmuje się ją dla światła
dziennego i większości źródeł żarowych.
Zalecane wartości wskaźnika oddawania barw Ra w zależności od wykonywanych czynności:
• bardzo dużym, Ra ≥ 90, dla stanowisk pracy, na których rozróżnianie barw ma
zasadnicze znaczenie, jak np. kontrola barwy, przemysł tekstylny i poligraficzny, sklepy
• dużym, 90 > Ra ≥ 80 biura, przemysł tekstylny, precyzyjny, w salach szkolnych i
wykładowych
• średnim oraz ewentualnie małym, 80 > Ra ≥ 40, inne prace, jak np. walcownie, kuźnie,
magazyny, kotłownie, odlewnie, młyny oraz wszędzie tam, gdzie rozróżnianie barw nie
ma zasadniczego lub istotnego znaczenia.

Prowadzący: dr Malgorzata Wojsznis

18