Normy bezpieczeństwa

Zagrożenia mechaniczne

Zagrożenia mechaniczne to ogólne określenie tych czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów
powodowanych mechanicznym działaniem na człowieka różnych elementów. Zagrożenia te mogą występować
zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy oraz powstawać wskutek
zakłóceń powodujących naruszenie normalnych warunków ich funkcjonowania.
Postępowanie zgodnie z normami zharmonizowanymi zapewnia domniemanie zgodności z wymogami
zasadniczymi Dyrektywy Maszynowej.

Dyrektywa Maszynowa jest dyrektywą Unii Europejskiej dotyczącą maszyn i niektórych części maszyn. Jego
głównym celem jest zapewnienie wspólnego poziomu bezpieczeństwa maszyn wprowadzanych na rynek lub
oddawanych do użytku we wszystkich państwach członkowskich oraz zapewnienie swobody przemieszczania
się w Unii Europejskiej poprzez stwierdzenie, że państwa członkowskie nie mogą zakazywać, ograniczać ani
utrudniać wprowadzenie do obrotu lub oddanie do użytku na ich terytorium maszyn zgodnych z dyrektywą.
Podstawowe zasady tworzenia i posługiwania się normami określone są w „Ustawie z dnia 12 września 2002 r.
o normalizacji” (Dz. U. Nr 169, poz.1386). Zgodnie z tą ustawą stosowanie norm jest dobrowolne. Trzeba
pamiętać, że normy określają aktualny stan wiedzy w danej dziedzinie, a posługiwanie się nimi pozwala na
upewnienie się, że nasze wyroby są wykonywane zgodnie z aktualnym stanem wiedzy. Ponadto, w przypadku
maszyn obowiązuje zasada domniemania zgodności, która mówi, że zgodność maszyny z normą
zharmonizowaną może być podstawą do domniemania jej zgodności z zasadniczymi wymaganiami
bezpieczeństwa. Norma zharmonizowana jest to norma europejska, przygotowana przez jedną z europejskich
organizacji normalizacyjnych.
Normy zharmonizowane dzielimy na:
 Normy typu A (podstawowe normy bezpieczeństwa)

Zawierające terminy podstawowe, zasady projektowania oraz aspekty ogólne mające zastosowanie do wszystkich
maszyn

 Normy typu B (tematyczne normy bezpieczeństwa)

Dotyczące jednego aspektu bezpieczeństwa lub jednego rodzaju urządzeń ochronnych, które mogą być stosowane
w wielu różnych maszynach:

o normy typu B1 dotyczące określonych aspektów bezpieczeństwa (np.

odległości bezpieczeństwa, temperatur powierzchni, hałasu),
o normy typu B2 dotyczące urządzeń ochronnych (np. urządzenia
oburęcznego sterowania, urządzenia blokujące, urządzenia czułe na
nacisk, osłony);

 Normy typu C (normy dotyczące bezpieczeństwa maszyn)

zawierające szczegółowe wymagania bezpieczeństwa dotyczące jednej maszyny lub grupy maszyn.
PN-EN ISO 12100 – Ogólne zasady
projektowania
Norma EN ISO 12100 umożliwia projektantom kompletny przegląd procesu produkcji
maszyn, które są z założenia bezpieczne. Norma EN ISO 12100 w dużym stopniu łączy w
sobie normę EN ISO 12100-1 i -2.
Bezpieczeństwo maszyn dotyczy zdolności maszyny do spełniania założonych funkcji w
trakcie okresu jej eksploatacji z wystarczającym ograniczeniem ryzyka. Celem normy EN ISO
12100 jest określenie podstawowych zagrożeń podczas identyfikowania konkretnych,
istotnych zagrożeń.
W treści normy uwzględniamy następujące zagrożenia:
 zagrożenia mechaniczne
 zagrożenia elektryczne
 zagrożenia termiczne
 zagrożenia związane z hałasem
 zagrożenia związane z wibracjami
 zagrożenia związane z promieniowaniem
 zagrożenia związane z materiałami i substancjami
 zagrożenia spowodowane przez nieuwzględnienie zasad ergonomii w projektowaniu maszyn
PN-EN ISO 13857:2010 - Bezpieczeństwo maszyn -
Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie
kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych

Odległości bezpieczeństwa to minimalne odległości, w jakiej powinny być usytuowane przed strefą
niebezpieczną konstrukcje ochronne, czyli techniczne środki ochronne (np. osłony, urządzenia utrudniające
dostęp) lub inne materialne przeszkody (np. części maszyn) ograniczające ruch ciała w celu uniemożliwienia
dosięgnięcia do stref niebezpiecznych.
Stosuje się je wtedy, kiedy akceptowalny poziom bezpieczeństwa zapewnia sama odległość. Norma nie określa
środków zapobiegających dostępowi do stref niebezpiecznych w sposób nietypowy, np. wspinaniem się na drugą
stronę wygrodzenia. Odległości bezpieczeństwa zostały określone przy następujących założeniach:
 konstrukcje ochronne i wszystkie otwory w nich występujące zachowują swój kształt i położenie,
 odległości bezpieczeństwa są mierzone od powierzchni zatrzymującej ciało,
 płaszczyzną odniesienia jest poziom, na którym osoby będą normalnie stać (np. podłoga, podest),
 nie stosuje się żadnych środków pomocniczych (np. stołki, drabiny) do zmiany płaszczyzny odniesienia lub
zmiany naturalnego zasięgu kończyn górnych (np. narzędzia, pręty)
 PN-EN 349:2010 - Bezpieczeństwo maszyn − Minimalne
odstępy zapobiegające zgnieceniu części ciała człowieka.

To bardzo ważna norma z punktu widzenia projektowania oraz budowy maszyn. Dotyczy sytuacji zagrożenia
pochwyceniem części ciała pomiędzy elementami zamykającymi przestrzeń. Nie dotyczy pochwytywania i
wciągania części ciała przez np. elementy wirujące oraz pochwycenia o wystające części.
Gdy nie da się zapewnić odpowiednich minimalnych odstępów,
należy zastosować inne lub dodatkowe sposoby ochrony. Prostym
sposobem jest np. zastosowanie konstrukcji ochronnej
ograniczającej dostęp tylko tej największej, przewidywanej części
ciała, która nie ma szans na pochwycenie i zgniot przez
zapewnienie minimalnego odstępu (a) (wg PN-EN 349), przy
jednoczesnym zdystansowaniu większych części ciała (d) (wg PN-
EN ISO 13857).
PN-EN 547 - Maszyny. Bezpieczeństwo.
Wymiary ciała ludzkiego.
Norma składa się z trzech części. W normie PN-EN 547 opisano zasady, jakie powinny być
stosowane w projektowaniu otworów umożliwiających dostęp do maszyny. Norma 547 została
opracowana przede wszystkim dla maszyn stacjonarnych; w przypadku maszyn ruchomych
mogą występować dodatkowe wymagania szczególne. W części pierwszej, PN-EN 547-1,
określono wymiary otworów umożliwiających dostęp całego ciała do maszyn, w normie PN-
EN 547-2 natomiast - wymiary otworów dostępu do maszyny. Normy te definiują wymiary
otworów, do których stosuje się wartości przedstawione w normie PN-EN 547-3. Dane
antropometryczne zawarte w normie PN-EN 547-3 pochodzą z pomiarów statycznych nagich
osób i nie uwzględniają ruchów ciała, ubrania, wyposażenia, warunków pracy przy maszynie
oraz warunków środowiska pracy.
 PN-EN 981:2002 Maszyny. Bezpieczeństwo - System
dźwiękowych i wizualnych sygnałów niebezpieczeństwa oraz
sygnałów informacyjnych

W normie określono system sygnałów niebezpieczeństwa i informacji z

uwzględnieniem stopni pilności. Kiedy sygnały wizualne stanowią
uzupełnienie sygnałów dźwiękowych, cechy sygnału określono dla obu tych
sygnałów. W przypadku sygnałów dźwiękowych system cech sygnału jest
podstawą dla języka sygnałów w oparciu o kategorie ich informacji, które
sklasyfikowano zależnie od pilności.
Stosowane barwy ostrzegawcze oraz sygnały
dźwiękowe.
Kolor sygnału świetlnego Sygnał dźwiękowy Kategoria informacji

Seria krótkich impulsów, Stan niebezpieczeństwa,

Płynne zmniejszanie lub zwiększanie Stan nienormalny
Czerwony częstotliwości,
Schodkowa sekwencja dwóch lub trzech
tonów

Krótki pojedynczy dźwięk, czas trwania Ostrzeżenie

dłuższy niż 0,3 s
Pomarańczowy

Sygnał ciągły o stałej częstotliwości Stan normalny

Informacja o ustaniu niebezpieczeństwa
Zielony

Dwa lub trzy dźwięki, każdy o stałej Konieczność podjęcia obowiązkowego

częstotliwości działania
Niebieski

Dźwięk dwutonowy, inne dźwięki Brak znaczenia, zależna od ustaleń

Biały
 PN-EN 1037+A1:2010 - Maszyny. Bezpieczeństwo.
Zapobieganie niespodziewanemu uruchomieniu.
Norma omawia wbudowane w maszynę środki bezpieczeństwa, przeznaczone do zapobiegania jej
niespodziewanemu uruchomieniu. Treść normy dotyczy niespodziewanego uruchomienia energią z wszelkich
źródeł:
 zasilania, np. elektrycznego, hydraulicznego, pneumatycznego
 energią zakumulowaną (potencjalną lub kinetyczną) wynikającą np. z grawitacji, ściśnięcia sprężyn
 oddziaływań zewnętrznych, np. wiatru
 powrotu zasilania po jego zaniku
 powstania sygnału start, wynikającego z awarii systemu sterowania
 powstania sygnału start, wynikającego z zewnętrznych oddziaływań na ten system
 powstania sygnału start, wywołanym przez omyłkowe zadziałanie na element sterowniczy uruchomienia lub
na inne części maszyny,
 innego oddziaływania, takiego jak siła ciężkości, wiatr, samozapłon.
W przypadku dwóch ostatnich punktów, same usytuowanie, dobór i konstrukcja urządzenia sterowniczego
powinna zapobiegać przypadkowemu sygnałów startu pod wpływem oddziaływań zewnętrznych. Stąd wynika
np. stosowanie kołnierza wokół przycisków inicjujących sygnał startu i tam, gdzie jest to niezbędne,
zastosowanie nieosłoniętego przycisku zatrzymania, w tym przycisku zatrzymania awaryjnego.
PN-EN 894-4:2010 Bezpieczeństwo maszyn- Wymagania
ergonomiczne dotyczące projektowania wskaźników i elementów
sterowniczych. Umiejscowienie i rozmieszczenie wskaźników i
elementów sterowniczych
Norma zawiera wymagania ergonomiczne dotyczące umiejscowienia i rozmieszczenia wskaźników i elementów
sterowniczych w celu uniknięcia zagrożeń związanych z ich używaniem. Ma zastosowanie w odniesieniu do
wskaźników i elementów sterowniczych stosowanych w maszynach i innym interaktywnym wyposażeniu (np.
w urządzeniach i instalacjach, tablicach rozdzielczych, konsolach sterowniczych i monitorujących) oraz ma
zastosowania do umiejscowienia i rozmieszczenia wskaźników i elementów sterowniczych, które zostały
wyprodukowane przed datą jej publikacji jako EN.
 PN-EN 1005-2+A1: 2010 Bezpieczeństwo maszyn. Możliwości
fizyczne człowieka. Ręczne przemieszczanie maszyn i ich części.

Określa zalecenia ergonomiczne dla celów projektowania maszyn obejmujące ręczne przemieszczanie
przedmiotów o masie 3 kg i większej. Podaje dane do projektowania z uwzględnieniem zasad ergonomii oraz
dane do oceny ryzyka dotyczące podnoszenia, opuszczania i przenoszenia przy wykonaniu czynności
związanych z montażem, transportem i przekazywaniem maszyn do eksploatacji (montaż, instalowanie,
regulacja), ich użytkowaniem (obsługa, czyszczenie, wykrywanie defektów, konserwacja i naprawy,
nastawianie, szkolenie lub zmiana procesu), wycofaniem z eksploatacji, demontażem i złomowaniem.
PN-EN 1005-5:2007 Maszyny. Bezpieczeństwo. Możliwości fizyczne
człowieka. Ocena ryzyka dotycząca czynności wykonywanych dużą
częstością powtórzeń

Podaje wytyczne dla projektantów maszyn i ich części składowych oraz dla autorów norm typu C dotyczące
oceny i zmniejszania ryzyka dla bezpieczeństwa i zdrowia wynikającego z czynności wykonywanych z dużą
częstością powtórzeń. Określa ryzyko zaburzeń mięśniowo-szkieletowych w kończynach górnych wynikających
z wykonywania czynności powtarzalnych.
PN-EN ISO 13855:2010 Bezpieczeństwo maszyn – Umiejscowienie
wyposażenia ochronnego ze względu na prędkości zbliżania części ciała
człowieka

Norma określa sposoby obliczeń odległości minimalnych, czyli obliczonych odległości między technicznymi
środkami ochronnymi a strefami zagrożenia, niezbędnymi do uniemożliwienia osobie lub części ciała
znalezienia się w strefie zagrożenia przed ustaniem niebezpiecznej funkcji maszyny. W normie podano typowe
rodzaje zbliżania się i dostępu do stref zagrożenia dla normalnych prędkości chodzenia oraz ruchu kończyn
górnych. Nietypowych zachowań i takich rodzajów zbliżania jak np. bieganie, skakanie, spadanie - norma nie
uwzględnia.
PN-EN ISO 13857:2010 - Bezpieczeństwo maszyn - Odległości
bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi
do stref niebezpiecznych

Zgodnie z zawartymi w niej wymaganiami, wysokość

środków redukcji ryzyka w postaci osłon stałych i
ruchomych powinna być odpowiednia, tak aby
niemożliwe było dosięgnięcie do stref zagrożeń
górnymi kończynami, jeśli te znajdują się na
odpowiedniej wysokości.
 PN-EN 953:2009 Bezpieczeństwo maszyn. Osłony. Ogólne
wymagania dotyczące projektowania i budowy osłon stałych i
ruchomych.

Norma PN-EN 953 definiuje osłonę jako „część maszyny, stanowiąca fizyczną zaporę przeznaczoną specjalnie
do zapewnienia ochrony". W zależności od budowy, osłona jest nazywana obudową, pokrywą, ekranem,
drzwiami, osłoną pełną itp. Osłona może działać sama oraz w powiązaniu z urządzeniem blokującym. W takim
przypadku ochrona jest zapewniona w każdej pozycji osłony, gdyż praca maszyny powodująca zagrożenie nie
może być realizowana w przypadku, gdy urządzenie blokujące nie wykryje zamknięcia osłony.
Norma definiuje podstawowe rodzaje
osłon: obudowa, osłona stała,
odległościowa, ruchoma, z napędem
mechanicznym, zamykająca się
samoczynnie, sterująca, nastawna,
blokująca, blokująca z urządzeniem
ryglującym.
 PN-EN 60204-1:2010 Bezpieczeństwo maszyn
– Wyposażenie elektryczne maszyn.
Norma ta jest najważniejsza normą dotyczącą wyposażenia
elektrycznego maszyn. Między innymi norma skupia się w jaki
sposób należy planować rozmieszczenie aparatury według
podatności na zakłócenia i emitowanie zakłóceń
elektromagnetycznych.

Aparaturę sterowniczą stanowią urządzenia łączeniowe, pomiarowe,

zabezpieczające, logiczne, sygnalizacyjne, a więc są to wszystkie
elementy wyposażenia maszyn, zasilane elektrycznie.
Przykładowe wytyczne normy:

 Wszystkie elementy aparatury sterowniczej powinny być umieszczone w

taki sposób aby mogły być zidentyfikowane bez ruszania ich
 Zaciski powinny być umieszczone co najmniej 0,2m powyżej poziomu
obsługi
 Na drzwiach obudów nie należy montować urządzeń z wyjątkiem urządzeń
które służą do uruchamiania, wskazywania oraz pomiarów
 Każdy przewód powinien być identyfikowany na każdym z zakończeń
zgodnie z dokumentacją techniczną
 Dostęp do części czynnych mogącym być pod napięciem musi być
zapewniony przez obudowy
 PN-EN ISO 13850:2012. Bezpieczeństwo
maszyn –Zatrzymanie awaryjne
Norma dotyczy funkcji zatrzymania awaryjnego, mówi wprost, że zatrzymanie awaryjne jest przeznaczone do
odwrócenia lub zmniejszenia skutków zagrożeń oraz musi być zainicjowane jednym zadziałaniem człowieka.
Zatem operator może zapobiec wypadkowi lub przynajmniej zmniejszyć jego skutki, jak również może
zapobiec uszkodzeniu maszyny w trakcie jej niewłaściwego funkcjonowania. Możliwy jest również podział
maszyny na strefy zgodnie z oceną ryzyka.
PN-EN ISO 14122-1:2010 Maszyny Bezpieczeństwo – Stałe środki
dostępu do maszyn. Dobór stałych środków dostępu między dwoma
poziomami

Norma określa:
 istotne zagrożenia, które rozważa się podczas wyznaczania rodzaju i umiejscowienia środków dostępu
 wymagania dotyczące wyboru stałych środków dostępu
 zalecane środki dostępu
 wymagania dotyczące wyboru między dźwigiem, pochylnią lub schodami oraz między schodami
drabinowymi a drabiną
 wymagania dotyczące instrukcji montażu.
 PN-EN ISO 14122-2:2010 Maszyny. Bezpieczeństwo – Stałe
środki dostępu do maszyn. Pomosty robocze i przejścia.

Norma określa:
 ogólne wymagania dotyczące bezpieczeństwa
 wymagania dotyczące umiejscowienia, wymiarów, urządzeń i wyposażenia, podłogi, obciążeń nominalnych
 wymagania dotyczące instrukcji montażu
Podaje różne metody wyznaczania poziomów odporności na poślizg oraz definiuje następujące terminy:
podłoga, przejście, pomost roboczy, powierzchnia odporna na poślizg.
 PN-EN ISO 14122-3:2010 Maszyny. Bezpieczeństwo – Stałe
środki dostępu do maszyn. Schody, schody drabinowe i
balustrady.

Norma określa:
 ogólne wymagania w zakresie bezpieczeństwa dotyczące materiałów i wymiarów
 wymagania w zakresie bezpieczeństwa w odniesieniu do schodów, schodów drabinowych i poręczy
ochronnych
 sprawdzanie spełnienia wymagań w zakresie bezpieczeństwa
 wymagania dotyczące instrukcji montażu i informacji dla użytkownika
 PN-EN ISO 14122-4:2010 Maszyny. Bezpieczeństwo –
Stałe środki dostępu do maszyn. Drabiny stałe.

Norma określa:
 ogólne wymagania dotyczące dostępu do maszyn z zapewnieniem bezpieczeństwa
 wymagania dotyczące wytrzymałości drabin stałych
 warunki, w których należy instalować urządzenia chroniące przed upadkiem
 sprawdzanie spełnienia wymagań dotyczących bezpieczeństwa