ZIP I stopień

Ergonomia – wykład 2

I. KIERUNKI DZIAŁANIA I OBSZARY SPECJALIZACJI ERGONOMII

1. Kierunki działania ergonomii w dostosowaniu środowiska pracy
do możliwości psychofizycznych człowieka.
1.1 Ergonomia korekcyjna
Ergonomia korekcyjna zajmuje się naprawą sytuacji istniejących. Opiera się na obserwacji wadliwych
rozwiązań:
• używania w zakładach pracy, w przemyśle, w rolnictwie czy komunikacji starego sprzętu;
• przenoszenia błędów powstałych w przeszłości na nowe konstrukcje;
• realizacji projektów nowych urządzeń technicznych, zwłaszcza pod wpływem fałszywie
pojętych przesłanek oszczędnościowych.
Celem ergonomii korekcyjnej jest przeciwdziałanie wypadkom przy pracy, absencji w pracy,
nieprzewidzianym przerwom w pracy.
Zadania ergonomii korekcyjnej to poprawa parametrów materialnych warunków pracy (np.
zmniejszenie hałasu, drgań, poprawa oświetlenia, mikroklimatu) oraz eliminowanie nadmiernych
obciążeń fizycznych i psychicznych realizowanych przez mechanizację, automatyzację, poprawę
pozycji przy pracy, usprawnienia w organizacji pracy.

1.2 Ergonomia koncepcyjna.

Ergonomia koncepcyjna zajmuje się projektowaniem. Wykonuje podstawowe działania:
• formułuje zadanie
• określa wymagania
• poszukuje możliwe rozwiązania
• dokonuje wyboru rozwiązania i optymalizacji
• sporządza dokumentację.
Celem ergonomii koncepcyjnej jest przygotowywanie projektów maszyn, urządzeń, narzędzi,
stanowisk roboczych itp. oraz planowanie i organizacja procesu produkcyjnego.
Zadaniem ergonomii koncepcyjnej jest stosowanie ergonomicznie prawidłowych rozwiązań
uwzględniających dane liczbowe antropometryczne, fizjologiczne, psychologiczne.
Bariery ergonomii koncepcyjnej
• Psychologiczna I - projektant może mieć wewnętrzne przekonanie, że trudny problem, przed
którym stanął, jest niemożliwy do rozwiązania lub nierealny albo, że tego dotąd nie było;
• Psychologiczna II - projektant z dłuższym stażem pracy może mieć tendencje do preferowania
stereotypowych, tradycyjnych i często przestarzałych rozwiązań lub też stosuje rozwiązania z
jednej wybranej techniki czy technologii. Pojawia się obawa przed nowością i niechęć do
podjęcia ryzyka;
• Organizacyjna - dotyczy trudności w zorganizowaniu zespołu specjalistów z różnych dziedzin i
koordynacji ich prac. Jeżeli decyzje projektowe musi podejmować jedna osoba, to z natury
nie jest ona kompetentna w zakresie wielu zagadnień, o których decyduje.
Ergonomia koncepcyjna i korekcyjna wzajemnie się przeplatają i uzupełniają.

2. Obszary specjalizacji ergonomii

2.1. Ergonomia wyrobów
W latach pięćdziesiątych wyróżniono dwa obszary (nurty) specjalizacji ergonomii:

Prowadzący: dr Małgorzata Wojsznis 1

  ergonomię wyrobów
 ergonomię warunków pracy.
Obiekty ergonomii wyrobów to: narzędzia, maszyny, urządzenia techniczne, pojazdy, wyroby
powszechnego użytku.
Celem ergonomii wyrobów jest doskonalenie cech jakościowych wyrobu rys.1.

Jakość wyrobu

Cechy Cechy Cechy

Cechy użytkowe
techniczne ekonomiczne ergonomiczne

stan koszty
niezawodność
powierzchni wytwarzania

wymiary
trwałość koszty nabycia
gabarytowe

techniczne parametry
koszty
działania (prędkość, naprawialność
eksploatacji
wydajność, moc)

Cechy
ergonomiczne

dogodność bezpieczeństwo cechy estetyczne

użytkowania użytkowania (wzornictwo)

przystosowanie do wygląd zewnętrzny

możliwości zabezpieczenia ogólne (kształty, proporcje,
psychofizycznych rozwiązania graficzne)

zabezpieczenia przed
przystosowanie do cech zgodność z wymogami
wpływem materialnego
antropometrycznych mody
środowiska pracy

właściwości fizyko-
staranność wykonania
chemiczne i biologiczne

Rys.1. Cechy jakościowe wyrobu

Prowadzący: dr Małgorzata Wojsznis 2

Zadania ergonomii wyrobów:
• Dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka
• Zapewnienie funkcjonalności obiektu technicznego (np. podatności na regulacje)
• Zapewnienie bezpieczeństwa i komfortu użytkowania obiektu technicznego
• Dbałość o estetykę kształtów i barw obiektu technicznego.

Korzyści wynikające z wysokiej ergonomiczności wyrobów:

• zmniejszenie biologicznych kosztów pracy (lepsza i wydajna praca),
• zmniejszenie liczby kosztów, braków i błędów popełnianych w pracy
• zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych
• lepsze wykorzystanie czasu pracy
• ograniczenie absencji chorobowych
• zwiększenie satysfakcji w pracy oraz pozytywnej motywacji
• odczucie zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi.

2.2. Ergonomia warunków pracy

Cel ergonomii warunków pracy jest badanie wpływu różnych czynników na człowieka i kształtowanie
zewnętrznych warunków pracy.
Zadania ergonomii warunków pracy:
• wykonywanie pomiarów oraz określenie dopuszczalnych wartości czynników tworzących
fizyczne, chemiczne i biologiczne środowisko pracy
• określenie wpływu tych czynników na człowieka, na drodze badań diagnostycznych (stan
istniejący), jak i przez prognozowanie skutków w procesie projektowania
• określenie sposobu eliminacji uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez czynniki
środowiskowe oraz realizacja projektów korygujących warunki pracy.

2.3. Inne obszary specjalizacji ergonomii

Oprócz ergonomii wyrobów i warunków pracy wyróżnia się inne obszary, w których rozwija się
ergonomia. Są to między innymi:
 ergonomia mieszkania
 ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu
 ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych
 ergonomia prac biurowych (w tym stanowisk komputerowych)
 ergonomia świata dziecięcego
 ergonomia prac ekstremalnych (np. na dużych wysokościach, pod wodą, w kosmosie, w
ratownictwie przemysłowym, górnictwie)
 ergonomia prac operatorskich, zautomatyzowanych i zrobotyzowanych
 ergonomia systemów złożonych.

2.4. Najnowsze kierunki rozwoju ergonomii

Ergonomia wyrobów masowego użytku
Metody kontroli wyrobów masowej konsumpcji mają na celu ustalenie, czy dany wyrób spełnia
przewidziane dla niego funkcje, rolę, jaką pełni dany wyrób w systemie społecznym jako całości, czy
dany wyrób jest wygodny i łatwy w użyciu oraz czy dany wyrób nadaje się do używania przez
specjalne grupy konsumentów (osoby starsze i niepełnosprawne).
Ergonomia a zadowolenie z pracy
Celem badań ergonomii związanej z zadowoleniem z wykonywanej pracy jest zintegrowanie wysiłków
zmierzających do poprawy warunków w jakich wykonywana jest praca oraz wykorzystanie dorobku
naukowego socjologii, organizacji i ekonomii.

Prowadzący: dr Małgorzata Wojsznis 3

Ergonomia osób w starszym wieku
Ergonomia osób w starszym wieku jest ukierunkowana na uwzględnianie cech fizycznych i
właściwości psychicznych innych grup ludności niż mężczyźni jak np. kobiety, osoby starsze
czy niepełnosprawni. Celem tych działań jest stopniowe odchodzenie od pojęcia „człowieka
przeciętnego” w odniesieniu do danych antropometrycznych, wymagań siłowych, szybkości
przekazywania i liczby podanych informacji, wytrzymałości na warunki stresowe.
Społeczne i ekonomiczne aspekty ergonomii
Powiązanie ergonomii z założeniami polityki społecznej i ekonomicznej w odniesieniu do:
• pojedynczego pracownika,
• maszyny lub stanowiska pracy,
• projektowania systemowego.

II. CZŁOWIEK W PROCESIE PRACY

1. Podstawowy układ ergonomiczny
Podstawowy układ ergonomiczny składa się z trzech głównych elementów:
• Człowieka
• Maszyny
• Środowiska.
Człowiek (jednostka lub grupa osób) - element układu wykonujący czynności za pomocą bardzo
prymitywnych narzędzi, prostych maszyn oraz skomplikowanych maszyn, automatów i urządzeń.
Maszyna - każdy element wyposażenia za pomocą którego dana jednostka osiąga cel np.: łopata,
samochód, obrabiarka do metali, samolot, narzędzie jedno urządzenie lub też cały ciąg produkcyjny
(również stanowisko pracy).
Środowisko :
społeczne - struktury formalne i nieformalne, przyjęte systemy wartości, reguły zachowania się,
system nagród i kar, nacisków społecznych,
materialne - mikroklimat, hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, promieniowanie
elektromagnetyczne w tym oświetlenie, przedmioty, substancje, ludzie i zwierzęta dotykające do
zewnętrznych powłok ciała pracownika
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy I Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy środowisko pracy to „ogół czynników
materialnych i społecznych, z którymi pracownik styka się podczas wykonywania pracy, i które to
czynniki mogą stanowić zagrożenie dla jego zdrowia, a nawet życia”.

2. Warunki pracy
Warunkami pracy określa się ogół czynników występujących w organizacji, które związane są z
charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana.
Podstawowe elementy składające się na warunki pracy
• treść pracy
• materialne środowisko pracy
• czas pracy
• działalność socjalno-bytowa przedsiębiorstwa
• stosunki pracy.
Treść pracy to ogół czynności i funkcji spełnianych przez określonego pracownika lub grupę
pracowników na powierzonych im stanowiskach pracy.
Informacje wynikające z treści pracy:
 stopień złożoności i uciążliwości danej pracy,
 zakres odpowiedzialności związanej z jej wykonywaniem,

Prowadzący: dr Małgorzata Wojsznis 4

  stopień samodzielności pracowników.
Na materialne środowisko pracy składa się teren fabryczny, maszyny, narzędzia, urządzenia,
budynki, pomieszczenia oraz czynniki o charakterze fizycznym, chemicznym, biologicznym.
Długość i organizacja czasu pracy, która polega na ustaleniu chronologicznych i chronometrycznych
wymiarów czasu, w którym pracownik stawia do dyspozycji przedsiębiorstwa swój potencjał pracy.
Czas pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r:

Art. 128. § 1. Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji
pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Art. 129. § 1. Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin
w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym
nieprzekraczającym 4 miesięcy...

Obecnie wprowadza się nowe formy organizacji czasu pracy jak np.:
 podejmowanie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy
 system polegający na dzieleniu się pracą
 dzielenie stanowiska pracy
 kontraktowanie pracy
 ruchomy czas pracy
 roczne umowy w zakresie długości czasu pracy
 praca w domu.
Coraz powszechniej pracodawca troszczy się nie tylko o osiągnięcie zysku, ale też uwzględnia
i realizuje potrzeby pracowników poprzez działalność socjalno-bytowa przedsiębiorstwa. Jest to
pewną formą motywacji dla pracownika i może przyczynić się do zwiększenia efektywności pracy.
Przykłady działalności socjalnej:
 pomoc materialna lub finansowa na leczenie bądź rehabilitację
 zapomogi i pomoc dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, rodzinnej
i materialnej oraz dotkniętych wypadkami losowymi
 finansowanie i dofinansowanie odpoczynku dzieci i młodzieży
 imprezy okolicznościowe, upominki i poczęstunki z okazji różnych świąt branżowych itp.
W odniesieniu do stosunków pracy przepisy kodeksu pracy dają pracownikowi prawo do:
 powstrzymania się od wykonywania pracy (warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP,
stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia)
 zapewnienia mu przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania
pracy (dostarczania środków ochrony indywidualnej, zapewnienia badań lekarskich,
szkolenia BHP.

3. Pomieszczenie pracy i stanowisko pracy

W Rozporządzeniu Ministra Pracy I Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określono definicje pomieszczenia pracy, pomieszczenia
stałej i czasowej pracy – rys.2.

Prowadzący: dr Małgorzata Wojsznis 5

 pomieszczenie czasowej
pomieszczenie pracy pomieszczenie stałej pracy
pracy

pomieszczenie pracy, w pomieszczenie pracy, w

pomieszczenie
przeznaczone na pobyt
pracowników, w którym
wykonywana jest praca
którym łączny czas
przebywania tego
samego pracownika w
ciągu jednej doby
przekracza 4 godziny
którym łączny czas
przebywania tego
samego pracownika w
ciągu jednej doby trwa
od 2 do 4 godzin;

Rys.2. Pomieszczenia pracy, pomieszczenia stałej i czasowej pracy wg rozporządzenia

z Dz.U. nr 169 z 2003 poz. 1650 z późn. Zm

W tym samy rozporządzeniu podano definicję stanowiska pracy i miejsca pracy:

• stanowisko pracy to: „przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w
której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę”
• miejsce pracy to: „miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp
w związku z wykonywaniem pracy”.
W opracowaniu Augustyńskiej i Pośniak stanowisko pracy określono jako miejsce, w którym
pracownik wykonuje czynności zawodowe stale lub okresowo. Wykowska stanowiskiem pracy
nazywa przestrzeń roboczą czyli zbiór punktów, na które oddziałujemy podczas pracy.

Prowadzący: dr Małgorzata Wojsznis 6