ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

MODUŁ II
LEKCJA 1
TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii
Temat: i higieny pracy
Ergonomia w ksztaátowaniu warunków pracy
PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu
„Kultura bezpieczeństwa”
Czas realizacji:
• 2 godziny lekcyjne
CZAS REALIZACJI: 5 godzin lekcyjnych
Cele operacyjne:
Po zakoĔczeniu lekcji uczeĔ powinien:
• znaü WIEDZY
POZIOM definicjĊ ergonomii,
• przedstawiü
POCZĄTKOWEJ: Ĩródáa ergonomii,
wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej
• wiedzieü, na czym polega oraz
projektowanie ergonomiczne,
doświadczenia życiowe
• okreĞliü pojĊcie stanowiska pracy,
• sformuáowaü etapy procesu projektowania bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy,
• wyróĪniü cechy barw i rozróĪniü kody barw,
POMOCE
• przedstawiü Ğrodki i materiaáy
DYDAKTYCZNE: wspomagające
– rzutnik pisma, projektowanie ergonomiczne.
– foliogramy,
TreĞci:
– zestaw multimedialny.
1. Przedmiot i zadania ergonomii.
CELE2. EDUKACYJNE
Ksztaátowanie stanowiska pracy.
3. Projektowanie ergonomiczne.
OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
4. Proces projektowania bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy.
uczeń powinien:
5. Ksztaátowanie struktury przestrzennej.
6. Ksztaátowanie oĞwietlenia–i rozumieć podstawowe
barwy Ğrodowiska pracy. zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
7. ĝrodki wspomagające projektowanie ergonomiczne.
· – doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii,
·Pomoce dydaktyczne: – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
· • materiaá Ĩródáowy, – znać znaczenie higieny w środowisku pracy.
• rzutnik pisma,
• foliogramy,
• sprzĊt audiowizualny,
• film pt. „Uwaga komputer” (na páycie CD).
SPIS JEDNOSTEK
TEMATYCZNYCH:
Spis foliogramów 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
Nr Tytuá 2. Fizjologia pracy.
1. Definicja ergonomii. 3. Kultura higieny w życiu człowieka.
2. Elementy skáadowe ergonomii.
3.
4. Higieniczne warunki pomieszczeń środowiska pracy.
Ksztaátowanie stanowiska pracy.
4. Projektowanie ergonomiczne.
5. Proces projektowania bezpiecznego i ergonomicznego stanowiska pracy.
6. Kryteria ksztaátowania struktury przestrzennej stanowiska pracy.
7. Ksztaátowanie barwy Ğrodowiska pracy.

50
52
 MODUŁ II

Plan zajĊü:
LITERATURA:
Lp. 1. Danuta Koradecka:
TreĞü Bezpieczeństwo pracy i ergonomiaMetoda
. CIOP, nauczania
Warszawa 1999.
Czas realizacji
2. Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002.
1. Cele
3. lekcji Wykáad
Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. 5 min. 2002.
CIOP, Warszawa
2. 4. Z. Anusz:
Definicja Podstawy
ergonomii, epidemiologii
zadania i jej podziaá i kliniki chorób zakaźnych. Wykáad
Państwowy Zakład Wydawnictw
10 min. Lekarskich,
Warszawa 1977.
3. Stanowisko pracy i metody sáuĪące jego ksztaátowaniu Wykáad, 10 min.
5. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla ZSZ . Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa
pytania
Zawodowego, Warszawa 1972.
4. Projektowanie ergonomiczne
6. Kodeks Pracy . i jego etapy Wykáad, 12 min.
dyskusja

5. Kszta³towanie struktury przestrzennej stanowiska pracy wykáad, 10 min.

pytania,
dyskusja

6. Znaczenie barwy i oĞwietlenia w projektowaniu Wykáad, 10 min.

stanowiska pracy pytania

7. ĝrodki i materiaáy wspomagające projektowanie Wykáad, 8 min.

ergonomiczne pytania

8. Film video pt. „Uwaga komputer” Pytania, 25 min.

(film z cyklu „Praca a zdrowie” - 8 min.) dyskusja

SCENARIUSZ ZAJĉû

Poradnik ma za zadanie uáatwiü nauczycielowi przekazanie uczniom wiadomoĞci na temat roli ergonomii w ksztaátowaniu
warunków pracy. Lekcja w formie wykáadu, dyskusji z wykorzystaniem foliogramów i filmu.

Nauczyciel powinien:
• zapoznaü uczniów z celami lekcji,
• zachĊciü ich do aktywnoĞci a wiĊc zadawania pytaĔ,
• wykorzystaü zaáączone foliogramy,
• zwróciü szczególną uwagĊ na ergonomiczne rozwiązania przy ksztaátowaniu stanowiska pracy.

Ad. 1.
• przedstaw cele lekcji, które powinny byü osiągniĊte po zrealizowaniu treĞü lekcji.

Ad. 2.
• zaprezentuj foliogramy nr 1 i 2,
• poinformuj, co to jest ergonomia i przedstaw jej podziaá.

Ad. 3.
• zaprezentuj foliogram nr 3,
• zadaj pytanie uczniom, co kryje siĊ pod pojĊciem „stanowisko pracy”.

Ad. 4.
• zaprezentuj foliogramy nr 4 i 5,
• zadaj zaprojektowanie przyjĊtego przez kaĪdego ucznia stanowiska pracy zgodnie z wczeĞniej omówionymi etapami
projektowania.

51
53
 ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

Ad. 5.
• zaprezentuj foliogram nr 6,
• zadaj pytanie - Jakie stosujemy kryteria w ksztaátowaniu stanowiska pracy?
MODUŁ II
Ad. 6.
• zaprezentuj foliogram nr 7,
• zadaj pytanie - Jakie znaczenie mają: oĞwietlenie i barwy w ksztaátowaniu stanowiska pracy?

Ad. 7.
TEMAT:
• zaprezentuj foliogram nr 6, Elementy ergonomii, fizjologii
i higieny pracy
• zadaj pytanie: Jakie Ğrodki i materiaáy moĪesz uĪyü przy projektowaniu stanowiska pracy?

Ad. 8.
• wyĞwietl film videoDLA:
PRZEZNACZONY pt. „Uwaga komputer”szkół
uczniów (film z cyklu „Praca a zdrowie” - 8 min.),
ponadgimnazjalnych pokieruj dyskusją
w ramach przedmiotu
i sformuáowaniem wniosków.
„Kultura bezpieczeństwa”

CZAS REALIZACJI: 5 godzin lekcyjnych

PROPOZYCJE ûWICZEē
do realizacji WIEDZY
POZIOM w ramach zajĊü lekcyjnych lub pracy domowej
POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej
oraz doświadczenia życiowe
ûwiczenie nr 1

Na podstawie dokáadnej obserwacji swojego stanowiska pracy w szkole (pracownia lub klasa) wylicz i uzasadnij, jakie
POMOCE
znajdują siĊ tam przedmioty ergonomiczne i nieergonomiczne? Czas przeznaczony na realizacjĊ üwiczenia - 10 min.
DYDAKTYCZNE: – rzutnik pisma,
– foliogramy,
ûwiczenie nr 2 – zestaw multimedialny.

Wskazaü, które wyroby w Twojej szkole nie speániają wg Ciebie warunków ergonomicznych i dlaczego? Czas przezna-
CELE EDUKACYJNE
czony na realizacjĊ üwiczenia - 10 min.
OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
uczeń powinien:
ûwiczenie nr 3 – rozumieć podstawowe zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
·Dokonaj oceny i udziel odpowiedzi
– doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii,
na pytanie „Czy stanowisko pracy nauczyciela oraz wybrane stanowisko ucznia są
·stanowiskami ergonomicznymi?” – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
·Czas przeznaczony na realizacjĊ –üwiczenia - 10 min. higieny w środowisku pracy.
znać znaczenie

ûwiczenie nr 4

SPIS JEDNOSTEK
Zaprojektuj dla siebie stanowisko pracy wykorzystując przy tym posiadane wiadomoĞci w tym zakresie.
TEMATYCZNYCH: 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
2. Fizjologia pracy.
ûwiczenie nr 5
3. Kultura higieny w życiu człowieka.
Jak powinno wyglądaü stanowisko 4.komputerowe?
HigieniczneWwarunki
jaki sposób moĪna dostosowaü
pomieszczeń je do uĪytkownika?
środowiska pracy.
Zadanie domowe: Dokonaj oceny wáasnego stanowiska komputerowego.

UWAGA: Proponuje siĊ, aby üwiczenia byáy realizowane w grupach, a wyznaczeni liderzy grup dokonywali prezentacji
U U

opracowanego üwiczenia.

50
54
 MODUŁ II

PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI

LITERATURA:
1. Danuta Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999.
1. Psychofizjologiczne
2. zajmuje
Czym siĊ ergonomia? problemy człowieka w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002.
3. Bezpieczeństwo
OdpowiedĨ:
U Ergonomia, itoochrona
U nauka człowieka
zajmującaw siĊ
środowisku pracy. Ergonomia.
projektowaniem systemów CIOP, Warszawa
pracy, produktów2002.
i Ğrodowiska
zgodnie z psychofizycznymi zdolnoĞciami człowieka.
4. Z. Anusz: Podstawy epidemiologii i kliniki chorób zakaźnych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa 1977.
2. Jakie
5.dziedziny
Mac S.,nauki skáadają
Leowski J.: siĊ na wiedzĊ ergonomiczną?
Bezpieczeństwo i higiena pracy dla ZSZ. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa
Zawodowego,
OdpowiedĨ:
U Są to fizjologiaWarszawa
U
1972. antropometria, biomechanika, higiena pracy, socjologia, ochrona Ğrodowiska,
pracy, psychologia,
6. Kodeksmedycyna
Pracy. pracy, estetyka, bionika, mechanika.

3. Czy czáowiek wykonujący pracĊ tworzy ukáad samodzielny?

OdpowiedĨ: Przy wykonywaniu pracy czáowiek jest powiązany w sposób wieloraki z czynnikami, od których zaleĪy wykonanie
U U

jego pracy, a wiĊc: maszyną, stanowiskiem roboczym, przedmiotami pracy i zespoáem ludzi.

4. Co rozumiesz pod pojĊciem ergonomia koncepcyjna?

OdpowiedĨ: Jest to rodzaj ergonomii, który ma na celu stosowanie rozwiązaĔ prawidáowych ergonomicznie juĪ w fazie
U U

przygotowywania projektów maszyn, urządzeĔ, stanowisk roboczych, hal, budynków, mieszkaĔ i innych
konstrukcji.

5. Co jest bardziej racjonalne i skuteczne, ergonomia koncepcyjna czy korekcyjna?

OdpowiedĨ: Bardziej skuteczna jest ergonomia koncepcyjna, gdyĪ ma zastosowanie we wczesnej fazie opracowywania
U U

rozwiązaĔ technicznych.

6. Co jest zadaniem ergonomii korekcyjnej?

OdpowiedĨ: DąĪenie do poprawy istniejących warunków pracy.
U U

7. Jak dzielimy ergonomiĊ?

OdpowiedĨ: Na korekcyjną i koncepcyjną.
U U

8. Podaj definicjĊ stanowiska pracy.

OdpowiedĨ: Stanowisko pracy to ukáad, gdzie czáowiek za pomocą Ğrodków pracy (narzĊdzia, maszyny, przyrządy) w
U U

okreĞlonej przestrzeni i Ğrodowisku wykonuje zorganizowane czynnoĞci mające na celu wytworzenie

okreĞlonego produktu.

9. Jaki czynnik jest traktowany jako najwaĪniejszy w projektowaniu ergonomicznym?

OdpowiedĨ: Jest to czynnik ludzki, czáowiek wraz z jego moĪliwoĞciami psychofizycznymi.
U U

51
55
 ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

12. Jakie fazy wyodrĊbniamy w procesie projektowania?

OdpowiedĨ: WyróĪniamy nastĊpujące fazy:
U U

• sformuáowanie danych wyjĞciowych,

MODUŁ II
• tworzenie koncepcji,
• opracowanie projektu,
• sprawdzenie poprawnoĞci rozwiązania na wykonanym prototypie.

TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii

13. Jakie cechy fizyczne czáowieka naleĪy uwzglĊdniaü w ksztaátowaniu stanowiska pracy?
OdpowiedĨ:
U U
i higieny pracy
• 1. wymiary antropometryczne ciaáa ludzkiego,
PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu
2. zakresy kątowe ruchu w stawach
„Kultura bezpieczeństwa”
•

• 3. MoĪliwoĞci siáowe i sprawnoĞciowe ukáadu ruchu związane z:

- siáami rozwijanymi
CZAS REALIZACJI: •

5 godzin lekcyjnych
• - pozycją ciaáa
- czasem pracy lub czĊstoĞcią powtórzeĔ czynnoĞci roboczych
POZIOM WIEDZY •

POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej

14. Jaką rolĊ speánia oĞwietlenieoraz doświadczenia
przy projektowaniu życiowe
stanowiska pracy?
OdpowiedĨ: Odpowiedni jego dobór decyduje o bezpieczeĔstwie i komforcie psychofizycznym.
U U

POMOCE
DYDAKTYCZNE: – rzutnik pisma,
15. Jakie moĪesz wyróĪniü Ğrodki–wspomagające
foliogramy, projektowanie ergonomiczne?
U U
– zestaw multimedialny.
OdpowiedĨ: Do najczĊĞciej stosowanych naleĪą:
• rysunki (sylwetka czáowieka w obrĊbie stanowiska pracy),
CELE EDUKACYJNE
• fantomy (sztuczne modele czáowieka),
OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
• komputerowe dwu- i trójwymiarowe modele czáowieka,
uczeń powinien:
• metoda modelowania fizycznego stanowiska pracy (wybrana osoba z populacji bierze udziaá w procesie
– rozumieć podstawowe zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
produkcyjnym w okreĞlonym czasie).
· – doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii,
· – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
· – znać znaczenie higieny w środowisku pracy.

SPIS JEDNOSTEK
TEMATYCZNYCH: 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
2. Fizjologia pracy.
3. Kultura higieny w życiu człowieka.
4. Higieniczne warunki pomieszczeń środowiska pracy.

50
56
 MODUŁ II

TEST
LITERATURA:
1. Ergonomia
1. jest to nauka:
Danuta Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999.
2. D a) której celem jestproblemy
Psychofizjologiczne zapoznanie siĊ z procesami
człowieka technicznymi
w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002.
Ƒ b) której celem jest ksztaátowanie dziaáalnoĞci czáowieka
3. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002.
Ƒ c) której celem jest ksztaátowanie dziaáalnoĞci czáowieka w tym przede wszystkim Ğrodowiska pracy
4. Z. Anusz: Podstawydoepidemiologii
odpowiednio i klinikii psychologicznych
jego fizjologicznych chorób zakaźnych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
moĪliwoĞci
Warszawa 1977.
5. Mac
2. Na S., Leowski
wiedzĊ J.: Bezpieczeństwo
ergonomiczną skáadają siĊ: i higiena pracy dla ZSZ. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa
Zawodowego, Warszawa 1972.
D a) biologia, chemia, fizyka, anatomia
6. ƑKodeks Pracy. pracy, psychologia, antropologia, biomechanika, higiena pracy, socjologia
b) fizjologia
Ƒ c) psychologia, technika bezpieczeĔstwa, ochrona Ğrodowiska, fizyka

3. Na etapie projektowania urządzenia i stanowiska roboczego mamy do czynienia z:

D a) ergonomią koncepcyjną D
b) ergonomią korekcyjną
Ƒ c) koncepcyjno-korekcyjną

4. Do czego dąĪy ergonomia korekcyjna:

D a) do zmiany czasu pracy
D b) do poprawy istniejących warunków pracy
Ƒ c) do usprawnieĔ technicznych

5. ErgonomiĊ dzielimy na:

Ƒ a) koncepcyjną D
b) korekcyjną
Ƒ c) koncepcyjną i korekcyjną

6. Stanowisko pracy to:

Ƒ a) ukáad, gdzie czáowiek za pomocą Ğrodków pracy w okreĞlonej przestrzeni i Ğrodowisku wykonuje
zorganizowane czynnoĞci mające na celu wytworzenie okreĞlonego produktu
D b) konfiguracja Ğrodków pracy
D c) ukáad miĊdzy Ğrodkami pracy i Ğrodowiskiem

7. Co naleĪy dostosowaü do czáowieka przy projektowaniu stanowiska pracy?

Ƒ a) naleĪy dostosowaü Ğrodowisko, oĞwietlenie, klimatyzacjĊ, przedmioty pracy
D b) naleĪy dostosowaü: Ğrodki pracy, przestrzeĔ, Ğrodowisko, organizacjĊ pracy
D c) naleĪy dostosowaü pracowników, przedmioty i Ğrodki pracy

8. Co stanowi pierwszoplanową rolĊ w procesie projektowania?

Ƒ a) Ğrodki pracy i czáowiek
D b) przedmioty pracy i Ğrodki pracy
D c) struktura przestrzenna stanowiska pracy

9. Jakie czynnoĞci dokonuje siĊ na etapie tworzenia koncepcji?

Ƒ a) analizowanie oczekiwaĔ pracodawcy
Ƒ b) rejestracja i analiza procesu pracy
D c) opracowanie rysunków oraz modelowanie (tworzenie modeli roboczych)

51
57
 ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

10. Podstawowe kryteria w ksztaátowaniu stanowiska pracy to:

D a) kryteria fizyczne i otaczające go Ğrodowisko D
b) kryteria antropometryczne
MODUŁ II
Ƒ c) kryteria biomechaniczne i antropometryczne

11. Jakie wyróĪniamy cechy barw?

Ƒ a) kolor, jasnoĞü, nasycenie
Ƒ b) szaroĞü i jaskrawoĞü
TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii
Ƒ c) nasycenie i natĊĪenie
i higieny pracy
12. Jakie wyróĪniamy kody barwne?
PRZEZNACZONY DLA:Īóáta,
Ƒ a) barwa czerwona, uczniów
czarna szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu
„Kultura bezpieczeństwa”
Ƒ b) barwa czerwona, Īóáta, zielona, niebieska
D c) barwa czerwona, pomaraĔczowa, zielona, Īóáta, niebieska
CZAS REALIZACJI: 5 godzin lekcyjnych
13. Co to jest fantom?
POZIOM WIEDZY
D a) przedmiot uĪywany jako Ğrodek produkcji D b)
POCZĄTKOWEJ:
Īywy model wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej
oraz doświadczenia życiowe
Ƒ c) páaski model reprezentanta populacji ludzkiej

POMOCE
14. W jakim celu i kiedy stosuje siĊ modelowanie fizyczne stanowiska pracy?
DYDAKTYCZNE: – rzutnik pisma,
Ƒ a) w trudnych i záoĪonych – przypadkach
foliogramy,w procesie projektowania
Ƒ b) zawsze w procesie projektowania
– zestaw multimedialny.
Ƒ c) w zaleĪnoĞci od projektanta

CELE EDUKACYJNE
15. Jak czĊsto wykorzystujemy technikĊ
OGÓLNE: W wyniku komputerową przy projektowaniu?
zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
Ƒ a) doĞü czĊsto uczeń powinien:
Ƒ b) nigdy – rozumieć podstawowe zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
· ] c) jest nie zalecane – doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii,
· – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
·ROZWI¥ZANIE TESTU – znać znaczenie higieny w środowisku pracy.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

A
SPIS JEDNOSTEKX X X X X
B X
TEMATYCZNYCH: X 1. Ergonomia X w kształtowaniu warunków
X pracy.
C X 2.X Fizjologia pracy.X X X X
3. Kultura higieny w życiu człowieka.
4. Higieniczne warunki pomieszczeń środowiska pracy.

50
58
 MODUŁ II

MATERIAà
LITERATURA: ħRÓDàOWY DLA UCZNIA
1. Danuta Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999.
2. Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002.
Temat:
3. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002.
Ergonomia
4. w epidemiologii
Z. Anusz: Podstawy ksztaátowaniu warunków
i kliniki chorób pracy
zakaźnych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa 1977.
5. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla ZSZ. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa
Zawodowego,
PRZEDMIOT Warszawa
I ZADANIA 1972.
ERGONOMII
Kodeks Pracy
6. Ergonomia .
to nauka zajmująca siĊ przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza, czym siĊ posáugujemy do wygody
czáowieka przy jak najmniejszych stratach dla Ğrodowiska i minimalnej liczbie ograniczeĔ. Jest to dziedzina nauki i prak-
tyki, której celem jest ksztaátowanie dziaáalnoĞci czáowieka odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych
wáaĞciwoĞci.
Zakres ergonomii to wiedza z zakresu róĪnych dziedzin, miĊdzy innymi:
• fizjologii,
• psychologii,
• antropometrii,
• biomechaniki,
• higieny pracy,
• socjologii,
• nauk mechanicznych,
• naukowej organizacji pracy,
• techniki i technologii.
ELEMENTY SKàADOWE ERGONOMII

ERGONOMIA to nauka zajmująca siĊ projektowaniem systemów pracy, produktów i Ğrodowiska zgodnie
z fizycznymi i umysáowymi moĪliwoĞciami czáowieka.

Ergonomia dzieli siĊ na:

1. Koncepcyjną (projektową), która zajmuje siĊ optymalizacją ukáadu czáowiek - technika - Ğrodowisko na etapie pro-
jektowania. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badaĔ podstawowych oraz metody, takie jak:
• diagnoza,
• modelowanie.
DziaáalnoĞü koncepcyjna jest nieograniczona gdyĪ we wczesnej fazie opracowywania rozwiązaĔ technicznych jest:
• o wiele bardziej racjonalna,
• bardziej skuteczna od ergonomii korekcyjnej i w przyszáoĞci winna byü kierunkiem dominującym.

51
59
 ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

2. Korekcyjną, która jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje siĊ:

• analizą istniejących warunków na stanowiskach pracy
• oceną tych warunków,
MODUŁ II • wymaganiami organizacyjnymi i spoáecznymi,
• opracowaniem projektu
optymalizacji. Ograniczona
jest:
- moĪliwoĞciami technicznymi,
TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii
- wzglĊdami ekonomicznymi.

i higieny
Nikt nie bĊdzie siĊ domagaá przekonstruowania pracy
jakiegoĞ urządzenia (np. agregatu), w którym analiza ergonomiczna
wykryje usterki nie dające siĊ usunąü za pomocą drobnych poprawek - chyba, Īe usterki te bĊdą Ĩródáem powaĪnych
zagroĪeĔ dla zdrowia czy Īycia czáowieka.
PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu
„Kultura bezpieczeństwa”
OBSERWACJE WADLIWYCH ROZWIĄZAē SYSTEMÓW
CZàOWIEK - PRACA
SĄ ħRÓDàEM5 USPRAWNIEē
CZAS REALIZACJI: I DOSKONALENIA WARUNKÓW PRACY
godzin lekcyjnych

POZIOM WIEDZY
ERGONOMIA STANOWISKA PRACY
POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej
oraz doświadczenia życiowe
STANOWISKO PRACY w pojĊciu ogólnym to miejsce pracy czáowieka, np.:
• przy komputerze,
POMOCE• przy taĞmie montaĪowej,
DYDAKTYCZNE: – rzutnik pisma,
• w centrali telefonicznej,
• w kabinie samochodu.– foliogramy,
– zestaw multimedialny.
W ujĊciu systemowym stanowisko pracy to ukáad, gdzie czáowiek za pomocą Ğrodków pracy (maszyny, narzĊdzia,
przyrządy), w okreĞlonej przestrzeni i Ğrodowisku wykonuje zorganizowane czynnoĞci, mające na celu wytworzenie
okreĞlonego
CELE produktu. W ergonomii stosowane są metody sáuĪące do ksztaátowania warunków pracy w dwóch fazach, tj.
EDUKACYJNE
OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
Na stanowisku pracy powinnauczeń
byü powinien:
przeprowadzona kompleksowa analiza materialnych i psychospoáecznych
warunków pracy oraz ich ocena. NarzĊdziem tych dziaáaĔ zasady
– rozumieć podstawowe są m. ergonomii,
innymi listy kontrolne, których zadaniem
higieny i fizjologii pracy, jest
umoĪliwienie analizy czynników decydujących o warunkach pracy. Listy te zawierają pytania tak sformuáowane,
·Īe zwracają uwagĊ na czynniki decydujące
– doceniać korzyści
o jakoĞci praktycznego
warunków pracy wzastosowania
zakresie: ergonomii,
· • organizacji pracy, – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
· • Ğrodków pracy, – znać znaczenie higieny w środowisku pracy.
• stanowiska pracy.

Najbardziej znanym przykáadem jest klasyczna lista ergonomiczna nazywana „Listą Dortmundzką" - zawiera ona 300
pytaĔ ogólnych
SPIS JEDNOSTEKi szczegóáowych, pozwala na kompleksową analizĊ prawie wszystkich elementów pracy, nie zawiera jed-
nak kryteriów
TEMATYCZNYCH: oceny. 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
2. Fizjologia pracy.
3. Kultura higieny w życiu człowieka.
4. Higieniczne warunki pomieszczeń środowiska pracy.

50
60
 MODUŁ II

.
PROJEKTOWANIE ERGONOMICZNE
LITERATURA:
1. Przedmiotem
Danuta projektowania
Koradecka: ergonomicznego
Bezpieczeństwo są relacje zachodzące
pracy i ergonomia miĊdzy 1999.
. CIOP, Warszawa
czáowiekiem a strukturą techniczną (obiektem) i rodzajem zadania roboczego
2. Psychofizjologiczne problemy człowieka
wykonywanego w okreĞlonym Ğrodowisku w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002.
pracy.
3. Rozpatrując
Bezpieczeństwo zaleĪnoĞciczłowieka
i ochrona czáonów tego systemu trzeba
w środowisku zdaü. sobie
pracy sprawĊ, CIOP
Ergonomia. Īe , Warszawa 2002.
decydującym a równoczeĞnie najbardziej wraĪliwym ogniwem jest czáowiek,
4. któregoPodstawy
Z. Anusz: epidemiologii
niezawodnoĞü i klinikipracy
i bezpieczeĔstwo chorób
jest zakaźnych.
warunkowanePaństwowy
jego Zakład Wydawnictw Lekarskich,
Warszawa 1977.
moĪliwoĞciami psychofizycznymi. MoĪliwoĞci czáowieka są ograniczone w
5. MacprzeciwieĔstwie do moĪliwoĞci
S., Leowski J.: urządzeĔ
Bezpieczeństwo technicznych
i higiena (pomijając
pracy dla ZSZwzglĊdy
. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa
ekonomiczne). Stąd nasuwa
Zawodowego, Warszawa 1972. siĊ wniosek, Īe przy projektowaniu i
organizowaniu stanowiska pracy naleĪy dostosowywaü do czáowieka:
6. Kodeks Pracy.
• Ğrodki pracy, przestrzeĔ,
• Ğrodowisko,
• organizacjĊ pracy

MyĞląc stanowisku
ergonomicznym zawsze mamy
na wzglĊdzie czáowieka, do
którego musimy dostosowaü
otoczenie, tzn. wszystko musi
mu byü podporządkowane tak,
aby wykonywana przez niego
praca byáa wygodna i
bezpieczna.

Ergonomia to nauka dla nas

przyjazna - jeĪeli z niej
skorzystamy to kaĪde utworzone
stanowisko bĊdzie bezpieczne i
wygodne (z przyjemnoĞcią i
uĞmiechem bĊdziemy przy nim
pracowaü).

51
61
 ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

Stanowisko zostaáo zaprojektowane

MODUŁ II nieergonomicznie, nie uwzglĊdniono
w otworze drzwiowym odpowiedniej
wysokoĞci.

Pracownik ma káopoty ze swobodnym

TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii
wejĞciem do pomieszczenia.

i higieny pracy
PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu
„Kultura bezpieczeństwa”

CZAS REALIZACJI: lekcyjnychĨle zaprojektowane ergonomicznie.

5 godzin Stanowisko
Lampa, która ma oĞwietlaü stanowisko
POZIOM WIEDZY pracy dotyka gáowy i zasáania pole
POCZĄTKOWEJ: wiedza i widzenia.
umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej
oraz doświadczenia życiowe

POMOCE
DYDAKTYCZNE: – rzutnik pisma,
– foliogramy,
– zestaw multimedialny.

CELE EDUKACYJNE ħle zaprojektowana przestrzeĔ.

OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
uczeń powinien:
Człowiek,
– rozumieć podstawowe aby trzymać
zasady się za uchwyt
ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
musi bardzo wysoko podnieść rękę.
· – doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii,
· – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
· – znać znaczenie higieny w środowisku pracy.

PROCES PROJEKTOWANIA ERGONOMICZNEGO STANOWISKA PRACY

SPIS JEDNOSTEK
TEMATYCZNYCH:
Pierwszoplanową rolĊ w procesie 1. Ergonomia
projektowania w kształtowaniu
odgrywa warunkówstruktury
wáaĞciwe zaprojektowanie pracy. przestrzennej stanowiska
pracy. StrukturĊ tĊ moĪe tworzyü,2.np. korpus maszyny,
Fizjologia pracy. konstrukcja stoáu, ukáad elementów manipulacyjnych, w tym
sterowniczych i informacyjnych, oraz siedziska, wyposaĪenia dodatkowe (pojemniki, podstawki, regaty itp.). W strukturze
3. Kultura higieny w życiu człowieka.
stanowiska wyróĪniamy przestrzeĔ do:
4. Higieniczne
• przemieszczenia siĊ i zajĊcia przez warunki
operatora pozycji pomieszczeń środowiska pracy.
roboczej,
• wykonywania czynnoĞci wynikających z procesu pracy.

50
62
 MODUŁ II

Projektowanie ergonomiczne ma byü dla czáowieka niezawodne w aspekcie bezpieczeĔstwa i optymalne w zakresie
LITERATURA:
obciąĪenia i wydajnoĞci. NaleĪy wszystkie Ğrodki, przestrzeĔ, Ğrodowisko i organizacjĊ pracy dostosowaü do czáowieka.
1. Danuta
Aby to zrealizowaü, naleĪy Bezpieczeństwo
Koradecka: pracykonfiguracjĊ
zapewniü odpowiednią i ergonomia . CIOP, Warszawa
(rozmieszczenie 1999. wszystkich elementów -
w przestrzeni)
Ğrodków
2. i przedmiotów pracy
Psychofizjologiczne oraz wymiary
problemy umoĪliwiające
człowieka przyjĊcie
w środowisku wygodnej
pracy pozycji ciaáa2002.
. CIOP, Warszawa i swobodĊ wykonywania
czynnoĞci manualnych, a takĪe związanych z odbiorem informacji przy moĪliwie najmniejszym obciąĪeniu organizmu.
3. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002.
W procesie projektowania ergonomicznego wyodrĊbniamy nastĊpujące etapy:
4. Z. Anusz: Podstawy epidemiologii i kliniki chorób zakaźnych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich,
1. Sformuáowanie
Warszawa 1977.danych wyjĞciowych w celu uwzglĊdnienia zadania roboczego oraz wymogów i oczekiwaĔ uĪytkowni-
ka (gromadzenie i analizowanie informacji). Temu celowi sáuĪą obserwacje, rejestracja i analiza procesu pracy, wywiady
5. zMac J.: Bezpieczeństwo
S., Leowskidane
pracownikami, i higienaitp.
statystyczne o wypadkach pracy dla ZSZ. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa
Zawodowego, Warszawa 1972.
2. Tworzenie koncepcji. W tej fazie nastĊpuje opracowywanie rysunków, stosuje siĊ teĪ metody modelowania (tworzy
6. Kodeks
siĊ Pracy
modele .
robocze).
3. Opracowanie projektu. Projekt obejmuje rysunki przedstawiające elementy ukáadu czáowiek - obiekt zawierające
dokáadny opis i niezbĊdne szczegóáy, np. punkty kontaktowe (elementy wchodzące w kontakt dotykowy, elementy
sterownicze, narzĊdzia, materiaáy).
4. Sprawdzenie poprawnoĞci rozwiązania na wykonanym prototypie.
Gdy projekt jest zakoĔczony, opracowuje siĊ instrukcjĊ obsáugi dla operatora. Oprócz oceny po kaĪdym etapie pro-
jektowania, przeprowadzana jest ocena koĔcowa na podstawie badaĔ prototypu. Jest to bardzo waĪne, gdyĪ moĪna tu
ujawniü usterki i wprowadziü nowe zmiany, a to daje nam duĪe oszczĊdnoĞci ekonomiczne.

KSZTAàTOWANIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ

Za podstawowe uznaje siĊ kryteria:

• antropometryczne,
• biomechaniczne; obciąĪenia ukáadu ruchu na które wpáywają:
• pozycja przyjmowana podczas pracy
• czas pracy oraz czĊstotliwoĞü czynnoĞci roboczych

Kryteria antropometryczne okreĞlają, iĪ struktura stanowiska pracy powinna byü dostosowana do przynajmniej 90%
uĪytkowników, tj. stwarzaü wygodne i bezpieczne warunki pracy osobom, których wymiary mieszczą siĊ miĊdzy
wartoĞciami 5. i 95. centyla.

CENTYL - jest to punkt w skali ocen, poniĪej którego znajduje siĊ okreĞlony % czynników,
np. 5. centyl jest to punkt na skali, poniĪej którego leĪy 5 % wyników.

Do precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje siĊ kryteria zasiĊgu rąk przedstawione jako:
• zasiĊg normalny - okreĞla granicĊ strefy optymalnej,
• zasiĊg maksymalny,
• zasiĊg wymuszony - wymaga ruchów tuáowia,
• odlegáoĞci bezpieczne zawarte w PN (Polskie Normy).

KSZTAàTOWANIE OĝWIETLENIA I BARWY ĝRODOWISKA PRACY

Wiele prac wykonywanych w pozycji siedzącej związanych jest wytĊĪoną pracą wzrokową, a wiĊc obciąĪeniem wzroku,
dlatego teĪ parametry oĞwietlenia poza ogólnymi zasadami winny byü dobierane indywidualnie w zaleĪnoĞci od:
• charakterystyki danego stanowiska,
• rodzaju wykonywanej czynnoĞci.
Na przykáad, praca przy komputerze wymaga oĞwietlenia do:
• czytania drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze,
• czytania znaków na monitorze.
W takiej sytuacji naleĪy zapewniü dobre oĞwietlenie dla obu zadaĔ.

51
63
 ELEMENTY ERGONOMII, FIZJOLOGII I HIGIENY PRACY

Elementem czĊsto uĪywanym w miejscu pracy jest kolorystyka. WyróĪniamy nastĊpujące cechy barw:
• kolor,
• jasnoĞü (cecha powoduje wiĊksze lub mniejsze odbicia),
MODUŁ II
• nasycenie (cecha okreĞlająca stopieĔ oddalenia danej barwy od szarej tej samej jasnoĞci, im mniej szaroĞci tym
barwa jest bardziej jaskrawa).
RozróĪnia siĊ nastĊpujące kody barw:
U U

• barwa czerwona - jest sygnaáem kategorycznego zakazu wykonywania okreĞlonych czynnoĞci, z wyjątkiem
wyáączników maszyn i urządzeĔ,
TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii
• Īóáta - stanowi ostrzeĪenie przed niebezpieczeĔstwem,
• i higieny pracy
barwa zielona - oznacza miejsca i przejĞcia bezpieczne,
• barwa niebieska - jest barwą informacyjną.

PRZEZNACZONY
Nie naleĪy uĪywaüDLA:
w sposóbuczniów szkółprzeznaczonych
niezasadny barw ponadgimnazjalnych w ramach
do okreĞlonych celów. przedmiotu
„Kultura bezpieczeństwa”
OGÓLNE ZNACZENIE I KSZTAàT ZNAKÓW BEZPIECZEēSTWA
CZAS REALIZACJI: 5 godzin lekcyjnych

POZIOM WIEDZY
POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej
oraz doświadczenia życiowe

POMOCE
DYDAKTYCZNE: – rzutnik pisma,
– foliogramy,
– zestaw multimedialny.

CELE EDUKACYJNE
OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania−uczenia się
uczeń powinien:
– rozumieć podstawowe zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
· – doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii,
· – umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,
· – znać znaczenie higieny w środowisku pracy.

SPIS JEDNOSTEK
TEMATYCZNYCH: 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy.
2. Fizjologia pracy.
3. Kultura higieny w życiu człowieka.
4. Higieniczne warunki pomieszczeń środowiska pracy.

50
64
 MODUŁ II

LITERATURA:
ĝRODKI
1. I MATERIAàY
Danuta Koradecka:WSPOMAGAJĄCE PROJEKTOWANIE
Bezpieczeństwo pracy ERGONOMICZNE
i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999.
2. W procesie projektowania
Psychofizjologiczne naleĪy posáugiwaü
problemy człowiekasiĊwsylwetką czáowieka,
środowisku którą
pracy wprowadza
. CIOP siĊ do2002.
, Warszawa rysunku przedstawiającego
stanowisko pracy. Do tego celu szczególnie przydatne sątzw. fantomy (páaskie modele reprezentantów populacji zaopatrzone
3. Bezpieczeństwo
w osie i ochrona
obrotu), co umoĪliwia człowieka
symulacjĊ w pracownika.
pozycji środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002.
4. Aktualnie Podstawysą
Z. Anusz:stosowane epidemiologii
komputerowei modele
kliniki chorób zakaźnych.
czáowieka, Państwowy Zakład
dwu- i trójwymiarowe. Wydawnictw
Są to specjalne Lekarskich,
programy kompu-
Warszawa 1977.
terowe wspóápracujące z programami do projektowania. W trudniejszych, záoĪonych przypadkach stosuje siĊ metodĊ
modelowania
5. Mac S., fizycznego
Leowski J.:stanowiska pracy. Modele
Bezpieczeństwo fizyczne
i higiena są wykonywane
pracy w skali zredukowanej
dla ZSZ. Państwowe Wydawnictwo(przykáadem są tu
Szkolnictwa
modele przestrzenne tzw. manekiny)
Zawodowego, Warszawa 1972. lub, w wiĊkszoĞci, naturalnej - osoba wybrana z danej populacji - traktowana jest
przez czas krótszy niĪ 8 godzin jako pracownik doĞwiadczalny, który w tym czasie powinien sygnalizowaü swoje uwagi.
6. Kodeks Pracy.

SàOWNICZEK
• stanowisko pracy to ukáad, gdzie czáowiek za pomocą Ğrodków pracy (maszyny, narzĊdzia, przyrządy), w
okreĞlonej przestrzeni i Ğrodowisku wykonuje zorganizowane czynnoĞci, mające na celu wytworzenie
okreĞlonego produktu.
• przestrzeĔ pracy - przestrzeĔ przydzielona osobie lub grupie osób dla zrealizowania okreĞlonego celu pracy
w danym systemie pracy.
• proces pracy - kolejno nastĊpujące po sobie w czasie i przestrzeni wspóádziaáanie ludzi, Ğrodków pracy, materiaáów,
energii i informacji w ramach systemu pracy. Ciąg czynnoĞci, których wykonanie jest niezbĊdne do osiągniĊcia celu pracy.
• ergonomiczna analiza stanowiska pracy - systematyczny przegląd i ocena elementów stanowiska pracy, jego struk-
tury przestrzennej oraz realizowanego na nim procesu pracy pod kątem okreĞlenia stopnia przystosowania do psy-
chofizycznych cech czáowieka, eliminacji dyskomfortu oraz zagroĪeĔ.
• pracownik - kaĪda osoba zatrudniona przez pracodawcĊ, w tym praktykant i staĪysta.
• centyl - jest to punkt w skali ocen, poniĪej którego znajduje siĊ okreĞlony % czynników, np. 5. centyl jest to punkt
na skali, poniĪej którego leĪy 5% wyników.
• fizjologia - nauka o czynnoĞciach organizmów Īywych. Fizjologia roĞlin i fizjologia zwierząt są dziaáami biologii,
a w przypadku fizjologii czáowieka takĪe medycyny.
• psychika - caáoksztaát procesów psychicznych i cech psychicznych istot Īywych. Obejmuje funkcjĊ mózgu, który
jest przedmiotem badaĔ psychologii.
• antropometria - metoda badawcza, polegająca na pomiarach porównawczych czĊĞci ciaáa ludzkiego.
• biomechanika - interdyscyplinarna dyscyplina o przyczynach i skutkach dziaáania siá zewnĊtrznych
i wewnĊtrznych na ukáady biologiczne.

LITERATURA
1. Koradecka D.: BezpieczeĔstwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999.
2. BezpieczeĔstwo i ochrona czáowieka w Ğrodowisku pracy. Ergonomia. CIOP,
CIOP -Warszawa 2002. 2007.
PIB, Warszawa
3. Mac S., Leowski J.: BezpieczeĔstwo i higiena pracy dla ZSZ. PaĔstwowe Wydawnictwo Szkolnictwa Zawodowego,
Warszawa 1972.

PYTANIA KONTROLNE

1. Czym zajmuje siĊ ergonomia?

2. Jakie dziedziny nauki skáadają siĊ na wiedzĊ ergonomiczną?
3. Czy czáowiek wykonujący pracĊ tworzy ukáad samodzielny?
4. Co rozumiesz pod pojĊciem ergonomia koncepcyjna?
5. Co jest bardziej racjonalne i skuteczne, ergonomia koncepcyjna czy korekcyjna?
6. Co jest zadaniem ergonomii korekcyjnej?
7. Jak dzielimy ergonomiĊ?
8. Podaj definicjĊ stanowiska pracy.
9. Jaki czynnik jest traktowany jako najwaĪniejszy w projektowaniu ergonomicznym?

51
65