Metody badań pedagogicznych (wykład)

Wykład pierwszy – 11.10.2023

Egzamin -> slajd + i jeszcze lektura

Test, 20/25 pytań testowych, test jednokrotnego wyboru. W czasie sesji.

Literatura:

 „Badania społeczne w praktyce” Babbie Earl, 2008, rozdział 3 Etyka i polityka w badaniach
społecznych, rozdział 5 Konceptualizacja, operacjonalizacja i pomiar !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
 „Metody badawcze w naukach” 2001, Frankfort-Nachmias
 „Metodologia badań społecznych” 2012, Stefan Nowak
 „Metodologia badań nad edukacją” Krzysztof Rubacha

PROCES OZNAWCZY W NAUKACH SPOŁECZNYCH. CECHY I STRUKTURA.

„Czym się różni pedagogika od potocznej wiedzy o wychowaniu?” (Czym się różni badanie naukowe
od myślenia potocznego). Nauka wytwarza własny warsztat badawczy i w konsekwencji tego musi
wykształcić własną koncepcję teoretyczną. Przyrządy są ale musimy je każdorazowo tworzyć, nie ma
skalowania, błąd pomiaru – potrafimy określić w badaniach ilościowych, ale kiepsko go określić.
Potrzebna jest teoria i doświadczenie.

1. Procesy poznawcze w naukach społecznych (cechy)

a. Powtarzalny – droga docierania do danych empirycznych można przebyć wielokrotnie
(związana jest z problemem replikacji – powtórzenie badania)
b. Porównywalny – musi dotyczyć tego samego problemu i zwykle prowadzone jest q
oparciu o to samo narzędzie, to te dane są porównywalne
c. Intersubiektywna komunikowalność – czyli ten sam język teoretyczny
d. Intersubiektywna kontrolowalność – możliwość sprawdzenia wyników badań przez
innych badaczy (powinniśmy być sprawdzeni przez innych badaczy)

(Tym się różni nauka społeczna od wiedzy potocznej)

2. Z zagadnieniem porównywalności wiąże się: (odnosi się do tej jednej cechy procesów
poznawczych w naukach społecznych)
a. Standaryzacja -> następuje ona dzięki posługiwaniu się tym samym narzędziem (czyli
narzędzie, które pozwala na porównywalność)
b. Naturalizacja -> pozyskiwanie danych w tych samych warunkach, najlepiej w
warunkach najbliższych przedmiotowi badania (czynnik który wymusza na nas wejście
w świat badanych, w świat przedmiotów) (naturalizacja czyli np. rozmowa z
przedszkolanką będzie przeprowadzona w jej najbliższym środowisku czyli w
przedszkolu, albo drugie rozumienie naturalizacji to kiedy wyjdziemy i usiądziemy na
 ławce obok przedszkola i zobaczymy jak przedszkolanka pracuje z dziećmi a nie
będziemy zadawać masę pytań – i to jest prawdziwa naturalizacja)
c. Kategoryzacja -> zamykanie możliwych reakcji przedmiotu w procesach
obserwacyjnych oraz respondenta w procesach komunikacyjnych. Inaczej: ujmowanie
tych reakcji w gotowych członach, które ułatwiają porównywanie. (to oferowanie
respondentom gotowych członów)

Proces poznawczym, który spełnia powyższe wymogi, a także jest celowym i systematycznym
nazwiemy naukowym. Musi jednak dotyczyć problemów poznawczo ważkich lub/i praktycznie
znaczących. (czyli nauka nie zajmuje się banałem)

ETYKA BADAŃ SPOŁECZNYCH

Etyka ma charakter społeczny nie jest sankcjonowana prawnie. Etyka się instytucjonalizuje. Każde
badanie w naukach społecznych poddawane jest ocenie etycznej. Niekiedy jest to ocena
instytucjonalna (komisja etyczna), innym razem jest to ocena dokonywana wewnątrz zespołu
badawczego. Każdy badacz jest zobowiązany do przestrzegania zasad etycznych. Dlatego tak ważne
jest nie tylko przyswojenie norm etycznych lecz także ich internalizacji (uwewnętrznienie normy i
działanie zgodnie z nią). Oznacza ona uznanie tych norm i działanie zgodne z nimi w przypadku
każdego podejmowanego postępowania badawczego.

Podstawowa zasada która reguluje badania społeczne brzmi unikaj szkodzenia badanym.

Zasady etyki badań w naukach społecznych, a ściślej rzecz biorąc, zasady etyki badań prowadzonych z
udziałem ludzi są względnie proste. Składają się na nie:

Wykład drugi – 18.10.2023 / 08.11.2023

Wymogi etyczne związane z prowadzeniem badań:

 Prawo do informacji - informacja na temat przedmiotu badania, przewidywanego czasu
trwania, ewentualnych ryzykach związanych z uczestnictwem
 Dobrowolność uczestnictwa i odstąpienie w dowolnym momencie
 Świadoma zgoda na udział w badaniu. Istotny element, ponieważ może oznaczać zgodę
bierną lub czynną.
o Bierna -> uzyskanie ogólnej akceptacji badania wyrażonym przez określone
audytorium, np. rodziców na zebraniu szkolnym; wystarczy gdy badamy pełnoletnich
o Czynna -> pisemna deklaracja uczestnictwa w badaniu, składana np. przez opiekunów
prawnych (w przypadku os nieletnich wymagana); również w celu zabezpieczenia
prawnego
 Zapewnienie poufności zgromadzonych danych
 Zapewnienie anonimowości badanym - niemożliwa jest prosta identyfikacja danych, np.
nadanie kodów cyfrowych (by ich chronić i badaczom nie jest to potrzebne); jednak niektóre
badania jej nie zapewniają
 Unikanie szkodzenia badanym
 o Struktura procesu badawczego: badania teraźniejsze dzielimy na jakościowe i
ilościowe (w większości ta struktura procesu odpowiada ilościowym)
1. Wstępne sformułowanie problemu --> problem powinien być formułowany jako pytanie, NIE
każde pytanie jest problemem badawczym; wyróżniamy do tego 3 kryteria: pytanie musi
dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy, musi być wyrażone w języku nauki (pojęcia, terminy
teoretyczne), musi być wiadomo, jakie należy podjąć czynności by szukać na nie odpowiedzi
W jaką partykułę pytajną wyposażyć pytanie czy? Jak? Dlaczego?
 Partykule CZY odpowiada typ badania eksploracyjnego.
 JAK, w jaki sposób = b diagnostyczne
 DLACZEGO (fundamentalne w nauce!!) , co przesądziło o tym = badania
eksploatacyjne!
(Nauki społeczne) Nauka jest zainteresowana typem przeciętnym; tego szukamy -
średnich zachowań, reakcji..
 W jakim celu podejmuje się badania: czy jest to wypełnienie luki w wiedzy, czy
rozstrzygnięcie samych problemów i dostarczenie podstaw do działań
praktycznych?
 Czy przy rozwiązywaniu

2. Eksplikacja problematyki badawczej

Inaczej etap ten nazywamy uszczegółowieniem lub ustawieniem tematu. Obejmuje
następujące etapy:
I. Wyjaśnienie oraz uszczegółowienie problematyki badawczej, wyrażenie problemu
badawczego w formie zadań zawierających terminy, proste, zrozumiałe, jednoznaczna
oraz ukazanie powiązań tematu z problematyką pokrewną i nadrzędną. Występuje tu
tzw. paradoks Moore’a lub po prostu paradoks eksplikacji:
a. Można użyć pojęć różnych zakresowo lecz tak samo ogólnych (wówczas de
facto nie można mówić o eksplikacji)
b. Można użyć pojęć szczegółowych , ale nie pokrywających się całkowicie z
pojęciem wyjaśnianym (wówczas eksplikacja jest zniekształceniem
wyjściowego pojęcia) (używamy konkretnych pojęć ale nadal nie specjalnych)
Enumeratyczna – definicja, która wlicza co wchodzi w skład np.: wychowanie.
Możemy zrobić też to w badaniach. Badanie to konkrety. Musimy stworzyć
definicję operacyjna a w badaniu.
Pytania i problemy szczegółowe selekcjonuje się za pomocą następujących
kryteriów: kryterium teoretyczne – stwarza się pytania centralne,
najistotniejsze; kryterium metodologiczne – według możliwości udzielenia na
nie odpowiedzi w oparciu o wyniki badań; kryterium techniczno-
organizacyjne -> bilans możliwości technicznych, finansowych i
organizacyjnych.
II. Wybór i uzasadnienie hipotez badawczych (hipoteza to domysł badacza, zawsze w
formie propozycji i twierdzenia naukowego. Źródłem hipotez są zwykle:
a. Wyniki teoretycznych rozważań, teorii i koncepcje, pomysły teoretyczne
b. Dotychczasowe empiryczne badania z tego zakresu oraz z pól pokrewnych
c. Intencja i pomysłowość badacza.
Hipotezy powinny spełniać następujące wymogi:
a. Muszą jednoznacznie odnosić się do problemu
b. Muszą mieć uzasadnienie np.: dzięki odwołaniu się do literatury
 c. Muszą podawać choćby ogólne warunki sprawdzalności

3. Operacjonalizacja problematyki badawczej

Obejmuje następujące etapy szczegółowe:
I. Wybór zbiorowości, w której realizuje się pomiary
II. Wybór metod, procedur oraz technik badawczych
a. Czy problematyka badawcza może być poznana za pomocą materiałów
źródłowych uzyskanych przez zastosowanie określonej techniki
b. Czy nie istnieją przeszkody uniemożliwiające zastosowanie określonej
techniki
c. Czy możliwe jest stosowanie bardziej złożonych, lecz dających bogatszy
materiał techniki badawczej

Ponadto odnośnie do wyboru metod, procedur i techniki badawczej, należy

zdecydować czy:

a. Wystarczy jeden czy kilka etapów badań

b. Wystarczy posłużyć się 1 czy kilkoma metodami, technikami
c. Wystarczy obserwacja dokonana w warunkach naturalnych czy konieczne
będzie wprowadzenie bodźców

4. Przygotowanie narzędzi badawczych

5. Pilotaż narzędzi
Jest to etap, który można rozumieć szeroko, jednak przeważnie odnosi się do jedynie do
sprawdzenia poprawności narzędzi badawczych (to i tak dużo, bo
PILOTAŻ JEST KONIECZNY

6. Dobór jednostek do badań (dobór próby)

Etap ten nazywany jest skrótowo doborem próby badawczej (czasami także doborem próbki,
ale unikajmy zdrobnień!)
O wielkości próby decydują następujące czynniki:
1) Wielkość badanej zbiorowości – tylko gdy mamy szczególny typ doboru próby bo gdy
mamy tzw prostą próbę losowa (każdy ma jednakowe prawdopodobieństwo
znalezienia się w grupie) abstrahuje ona od ….
2) Stopień jednorodności zbiorowości badanej
3) Oczekiwana dokładność wyników (oznaczana jest jako d = błąd szacunku) im większe
„d” tym badania będą mieć mniej sensu.
W badaniach jakościowych nie ma żadnych wzorów. W praktyce w badaniach
jakościowych to optymalna ilość to pomiędzy 20 a 30.
4) Rodzaj (typ) doboru próby
5) Liczba i charakter zmiennych w badaniach
6) Metody i techniki badawcze

„Metoda reprezentacyjna w badaniach społecznych” Jan Steczkowski

7. Realizacja pomiaru
Etap ten można by także nazwać etapem realizacji badań empirycznych, choć całość
postępowania to również realizacja. Stąd lepiej jest mówić o pomiarze właśnie.
 Wymaga od badaczy dużych zdolności koordynacji. Jest to etap realizacji badań. W badaniach
jakościowych nie używa się określenia „pomiar”.

8. Weryfikacja materiału empirycznego

Zgromadzony materiał empiryczny poddaje się wstępnej oraz pogłębionej weryfikacji (to inne
aniżeli w przypadku procesu poznania w naukach społecznych).
Wstępna weryfikacja obejmuje:
1) Poznanie stopnia realizacji próby – ile osób jest a ile wzięło udział w badaniu
2) Poznanie kierunków zniekształceń próby – np.: częściej odmawiali mężczyźni,
3) Eliminację materiałów niepełnych, nieprawidłowo wypełnionych – nie rozumieć tego
dosłownie, np.: jak ktoś odpowie na kilka a na resztę nie to nie eliminujemy całej
ankiety tylko to jedno pytanie. Ale za nim to zrobimy musimy się zastanowić czy to
nie jest odpowiedź na to pytanie (np.: brak odpowiedzi = lęk, niezadowolenie).
Eliminujemy materiały po jednoznacznym stwierdzeniu że ktoś zlekceważył badanie.
Ale brak odpowiedzi jest dla nas sygnałem/informacją zwrotną.

4) Ustalenie problemów szczegółowych, zagadnień, pytań, przy których wystąpiły

największe nieprawidłowości oraz luki w materiale empirycznym.
5) Ocenę stopnia istotności materiału empirycznego

Pogłębiona weryfikacja obejmuj ocenę stopnia wiarygodności materiału empirycznego.

Szacowanie wiarygodności. Nigdy nie jesteśmy pewni czy odpowiedzi w ankiecie są zgodne z
prawdą i w wywiadzie to samo.

Dlaczego nie jesteśmy pewni czy są wiarygodne:

1) Badany ma obciążenia ideologiczne, światopoglądowe – dlatego (zahamowanie)

2) I tak samo badacz ma te obciążenia ideologiczne, światopoglądowe
3) Świadome wprowadzanie w błąd
4) Sytuacja badania sprawia w jaki sposób ludzie się zachowują. (spowodowane jest to
naszym doświadczeniem)

Analizy weryfikacyjne (recepta) – pytanie kontrolne/ankieta dogłębniejsza do pytania które

chcemy zweryfikować.

9. Kodowanie danych
Etap ten przebiega dziś sprawnie i stosunkowo szybko dzięki informatyzacji procesu
kodowania i analizy statystycznej danych. Programy: spps, czy Statistica pozwalają na
wprowadzenie danych pochodzących na przykład z ogólnopolskiego sondażu w kilka godzin.
W wywiadzie kodowanie danych to transkrypcja. Kodowanie danych występuje niezależnie od
rodzaju badań.

10. Analiza materiału empirycznego

Schemat tej analizy jest określony znacznie wcześniej, jednak modyfikacje tego schematu oraz
– przede wszystkim – interpretacja wyników stanowią odrębne etapy.
Analiza – rozdrabnianie na czynniki pierwsze, ona jest zazwyczaj „sucha”.

11. Testowanie hipotez i uogólnienie wyników / sprawdzanie hipotez

 Gdy mówimy o badaniach ilościowych mówimy o testowaniu hipotez. A gdy jakościowych to
mówimy o sprawdzaniu hipotez. Kiedyś etap ten nazywano testowaniem hipotez. Określenie
to odnosiło się do procedury statystycznego testowania. Dziś można nieco ostrożniej mówić
właśnie o sprawdzeniu hipotez, niekoniecznie statystycznym.
Są jednakże różne podejścia do miejsca, roli i samej obecności hipotez w badaniach
empirycznych.

12. Sporządzenie raportu z badań

Pisanie raportu musi być poprzedzone odpowiedziami na następujące pytania:
 Na które pytania uzyskano zadowalające odpowiedzi (w sensie naukowym,
poznawczym oraz praktycznym)?
 Które pytania należałoby przeformułować, uszczegółowić?
 Które hipotezy został sprawdzone?
 Jaki jest poziom (moc) argumentów wzmacniających lub osłabiających uzasadnienie
hipotez?
 Jakie nowe ważne fakty lub prawidłowości poznano w wyniku przeprowadzonych
badań?
 Jakie się pojawiły nowe wątpliwości, pytania, kontrowersje, hipotezy?

Raport z badań ZAWSZE kończy się propozycją nowych badań!!

METODY BADAWCZE W NAUKACH SPOŁECZNYCH

Metoda -> procedura -> technika

METODA
sposób rozwiązywania problemu naukowego, który dodatkowo zawiera założenia ontologiczne i
metodologiczne dotyczące przedmiotu objętego poznaniem. Sposób ten obejmuje również
poszczególne kroki badawcze dotyczące postępowania poznawczego (badawczego) jako całości.

PROCEDURA BADAWCZA
w przeciwieństwie do metody badawczej nie zawiera ani założeń ontologicznych, ani
metodologicznych. Oparta jest jedynie na kryteriach: czasu, kosztów, wysiłku. Właśnie efektywność
jest tu bardzo ważnym momentem.

TECHNIKA BADAWCZA
konkretny sposób postępowania w jakiejś określonej fazie postępowania badawczego. Techniki
odpowiadają fazom postępowania, stąd możemy mówić o technikach: problematyzacji, konkretyzacji,
operacjonalizacji, doboru próby, otrzymywania danych, pomiaru, analizy danych itd. Najczęściej
utożsamia się techniki wyłącznie z otrzymywaniem danych czyli np. technika ankiety wywiadu. To
błąd, ponieważ rozmaite techniki pojawiają się na różnych etapach postępowania badawczego.
METODY BADAWCZE
Najczęściej stosowane metody (samodzielnie lub komplementarnie) w naukach społecznych, w tym w
pedagogice to

 Metoda historyczno-porównawcza
 Metoda monograficzna
 Metoda biograficzna
 Metoda statystyczna
 Metoda eksperymentalna
 Metoda typologiczna
 Metoda ekologiczna
 Metoda sytuacyjna