I WYKŁAD

Metodologia - systematyczna refleksja nad metodą.

Metodologia ogólna - fizyka, biologia i psychologia w czymś muszą być do siebie
podobne, skoro wszystkie są nazywane “dyscyplinami naukowymi”. Ogólna
metodologia nauki ma opisać te wspólne abstrakcyjne cechy i ustalić na czym
polega naukowość jako taka.
Metodologia szczegółowa - reguły poprawnego przeprowadzenia badań w
ramach konkretnej dyscypliny nauki.

“Metodologie badań psychologicznych” można podzielić na 5 obszarów:

● metodyka - zbiór narzędzi i technik wykorzystywanych w praktyce
badawczej,
● psychometria - teoria pomiaru atrybutów umysłowych i zjawisk
behawioralnych,
● statystyka - porządkowanie wyników pomiaru,
● etyka - kodeks powinności badacza wobec osób badanych, społeczeństwa
oraz innych badanych,
● filozofia umysłu - uzasadnienie głębokich presupozycji przyjmowanych
zwykle milcząco przez psychologów-badaczy.

Wiedza episteme - wiedza prawdziwa, trzeba jej szukać rozumem,

dystansując się wobec poznania zmysłowego.

Nauka - szczególna metoda poznania. Istotą metody naukowej jest połączenie

obserwacji i eksperymentu z matematyką.
Kryterium demarkacji - odróżnianie tego co naukowe od tego, co nienaukowe.
Przedsięwzięcie jest naukowe, gdy formułuje twierdzenia sensowne. Sensem
zdania jest metoda jego weryfikacji.
Teoria naukowa nie musi składać się z twierdzeń już sprawdzonych, ale
konieczne sprawdzalnych.

Wg. kryterium socjologicznego - naukowe jest to, co zostało za takie uznane

przez specjalistów, a naukowcem jest ten, kto został przyjęty do ich
społeczności.

II WYKŁAD

Sposób szukania prawdy - uważna obserwacja faktów, wyłapywanie ogólnych

prawidłowości i ujmowanie tych prawidłowości w kategorie ilościowe, najlepiej w
liczby i funkcje matematyczne.

Metoda empiryczno-matematyczna ma swoje ograniczenia:

 ● metoda zakłada dostęp do surowych faktów, a obserwacja każdego faktu
jest uwikłana w założenia teoretyczne,
● ujęcie zależności między faktami we wzór matematyczny wymaga opisana
tych faktów liczbami, czyli przeprowadzenia pomiarów, co napotyka różne
przeszkody,
● wyciąganie ogólnego wniosku z zaobserwowanych faktów jest zawsze
logicznym nadużyciem.

Czyste dane zmysłowe to mit - każdy dający się wyodrębnić element

indywidualnego doświadczenia jest w jakimś stopniu produktem refleksji.
Doświadczenie musi być ujęte w pojęcia i musi dać się opisać.
Teorie naukowe powinny być zbudowane z twierdzeń weryfikowalnych, czyli
możliwych do porównania z faktami.

Dane - opisy faktów, nie jest jednak możliwy doskonale precyzyjny i jednoznaczny
opis tych faktów.
Faktry intersubiektywne - dostępne wielu obserwatorom.
● największą precyzję zapewnia język matematyki chociaż dane liczbowe też
nie są doskonale precyzyjne,
● stosowanie języka naturalnego jest nieuniknione,
● język danych naukowych ma beznamiętnie zdawać sprawę z faktów i nie
wartościować ich.

Nie ma danych absolutnych. Status opisów jako danych jest zawsze w jakimś
stopniu efektem zgody między badaczami.
● naukowcy muszą uznawać - przynajmniej przez pewien czas - niektóre
opisy faktów za niepodważalne,
● przedmiotem sporu naukowego są proponowane wyjaśnienia faktów.

Pomiar - polega na ustaleniu stosunku w jakim pozostają dwa przedmioty pod

względem tej samej cechy. Stosunek ustala się poprzez empiryczne
porównanie tych przedmiotów.
Można mierzyć tylko te atrybuty, których wielkości wchodzą ze sobą w stosunki -
“ilościowe”. Wszystkie inne nazywa się “jakościowe”.

Żaden pomiar nie jest procedurą czysto empiryczną, więc wynik pomiaru nie
jest nigdy czystą nieuteoretyzowaną daną, liczbowym opisem nagiego faktu.

Celem metody naukowej jest uzyskanie wiedzy episteme - polega na znajomości

istoty rzeczy.
Jest ona ogólna w tym sensie, że jest w pierwszym rzędzie wiedzą o typach rzeczy
a nie o poszczególnych rzeczach. Dopiero później można ją odnieść do konkretnej
rzeczy.
Same twierdzenia opisujące zaobserwowane fakty nie tworzą jeszcze wiedzy
naukowej, dopiero wyprowadzone z nich wnioski ogólne.
Indukcja - rozumowanie polegające na przejściu od jednego lub wielu twierdzeń
jednostkowych do wniosku ogólnego.
Dedukcja - od twierdzenia ogólnego do jednostkowego.

Indukcja enumeracyjna (niezupełna) - proste wyliczanie przypadków

● pierwszy zarzut - nie da się sprecyzować ile obserwacji wystarczy do
ogólnego wniosku,
● drugi zarzut - nie da się sprecyzować w jak bardzo różnych warunkach
trzeba przeprowadzać kolejne obserwacje,
● jeśli wniosek indukcyjny okaże się trafny raz, drugi i trzeci, to ogólne
twierdzenie, że tak zawsze samo jest indukcyjne, więc niepewne

Indukcja eliminacyjna (zupełna) - po wyniku doświadczenia należy wysunąć

wiele wykluczających hipotez ogólnych, a następnie wyeliminować fałszywe przy
pomocy kolejnych doświadczeń zwanych eksperymentami krzyżowymi
● zarzut: hipotez może być nieskończenie wiele i żeby wykluczyć z góry
nierozsądne, trzeba mieć już jakąś wiedzę z doświadczenia i tak w kółko

Paradoksy indukcji:
● indukcyjne potwierdzenie twierdzenia ogólnego nie przenosi się na
twierdzenia logicznie równoważne,
● indukcyjne potwierdzenie twierdzenia ogólnego nie przenosi się na jego
konsekwencje logiczne,
● każdy zaobserwowany fakt potwierdza nieskończenie wiele twierdzeń
ogólnych

Próba rozumowej obrony indukcji:

● zamiast wniosków kategorycznych wyciągać z obserwacji wnioski
prawdopodobne np. jest prawdopodobne, że wszystkie metale przewodzą
prąd:
- zarzut 1 - to też jest zdanie ogólne, więc jest wynikiem indukcji,
- zarzut 2 - prawdopodobieństwo zdania ogólnego musi wynosić zero,
ponieważ słowo “wszystkie” oznacza nieskończenie wiele
przypadków.

● wyciągać z obserwacji tylko szczegółowe wnioski prawdopodobne np.

kolejny kawałek metalowej sztabki prawdopodobnie też będzie przewodził
prąd:
- zarzut 1 - od nauki oczekujemy wiedzy o typach rzeczy, nie o
przypadkowych konkretach,
- zarzut 2 - szczegółowe przewidywania wymagają przesłanek
ogólnych, które same muszą być wynikiem indukcji oraz założeń
szczegółowych, które są zawsze prawdopodobne.
Indukcji nie da się uzasadnić czysto racjonalnie.

WYKŁAD III

Wiedza naukowa ma być:

● pewna - nieprzemijalna i niezawodna,
● definitywna - odsłaniająca prawdziwe przyczyny, docierająca do istoty
rzeczy,
● uniwersalna - obejmująca całą rzeczywistość, jedna,
● sprawdzalna - nie oparta na zaufaniu do autorytetu,
● komunikowalna - dająca się ująć w słowa, nie ezoteryczna.

Wiedza naukowa jest dyskursywna - wyrażona w języku. Podstawową

“jednostką” wiedzy jest teoria. Terminy naukowe i pojedyncze twierdzenia
nabierają właściwego znaczenia dopiero w kontekście teorii.
Teoria to system powiązanych twierdzeń.

Systemy twierdzeń dedukcyjnie domknięte - jedno twierdzenie wynika

niezbicie z pozostałych, a u podstawy leżą niedowodzone aksjomaty (pewniki).
Teorie w naukach empirycznych nie są dedukcyjnie domknięte.

Twierdzenia w naukach empirycznych można podzielić na trzy kategorie:

1. metawarstwa - twierdzenia, na których teoria stoi i które nie podlegają
dyskusji np. prawda logiki i definicje terminów.
2. hipotezy naukowe - przypuszczenia na temat rzeczywistości, każda jest
proponowanym rozwiązaniem jakiegoś problemu badawczego.
3. twierdzenia właściwe teorii - wszystkie potwierdzone (indukcyjnie)
hipotezy oraz twierdzenia zbierające wiele przetestowanych hipotez w
jedną generalizację, czyli prawko nauki.

Prawo nauki - mówi o stałych i koniecznych relacjach między faktami i ma

nieograniczony zasięg.
Idealizacja - pominięcie czynników na stałe powiązanych z opisywanym
zjawiskiem.

Rodzaje wyjaśnień:
1) wyjaśnienie przyczynowe (kauzalne) - wyjaśnienie faktu przez wskazanie
na jego przyczynę. Jeden materialny obiekt wprawia w ruch drugi
materialny obiekt.
2) Wyjaśnienie celowościowe (teologiczne) - wyjaśnia fakt przez wskazanie
na jego cel, czyli przyszły stan rzeczy, który ma zostać urzeczywistniony.
3) Wyjaśnienie genetyczne - wskazuje na genezę, a obserwowany fakt
zwykle traktowany jest jak etap w procesie transformacji czy ewolucji.
 4) Wyjaśnienie funkcjonalne - ujawnia uwikłanie faktu w związki z innymi
faktami i wskazuje na rolę odgrywaną w takim systemie. Wyjaśnienie
funkcjonalne procesu psychicznego polega na ustaleniu jego powiązań z
innymi procesami psychicznymi oraz z zachowaniami.
5) Wyjaśnienie przez nowy opis - nauka na ogół nie wyjaśnia faktów tak jak
się je opisuje potocznie, lecz sama opisuje fakty w nowy “naukowy sposób” -
ścisły, przejrzysty i wyjaśniający.

Funkcjonalizm - stan umysłowy jest rolą albo realizowaną funkcją.

Terminologia - zestaw słów wyrażający pojęcia, którymi uczeni myślą o swoim

wycinku rzeczywistości.

Terminy naukowe dzieli się na:

1. empiryczne (obserwacyjne) - odnoszą się do widzialnych faktów i rzeczy.
2. teoretyczne - odnoszą się do rzeczy niewidzialnych.

Podział terminów teoretycznych:

1. zmienna pośrednicząca - syntetyczny skrótowy opis zależności pomiędzy
zmierzonymi wielkościami, który nie wykracza poza to co zaobserwowane.
2. konstrukt hipotetyczny - nie jest redukowalny do terminów empirycznych,
odnosi się do procesów albo bytów nieobserwowalnych.

Terminy naukowe można definiować jako konkretne operacje rejestrujące i

pomiarowe.

Według operacjonizmu wszelkie terminy i pojęcia naukowe mają sens

empiryczny tylko wtedy, gdy można je zdefiniować za pomocą definicji
operacyjnych, tj. opisu operacji pomiaru lub metody rozstrzygania,
określających ich zastosowanie.

WYKŁAD IV

O integralności dyscypliny decyduje jeden zestaw podstawowych zasad

metodologicznych dla różnych badań i jeden system pojęć gwarantujący
odniesienie do wspólnej dziedziny przedmiotowej.

Można wskazać na dwa źródła wewnętrznego zróżnicowania psychologii:

1) rozczepiony rodowód (skąd się wzięła)
2) niejasny przedmiot (czym ma się zajmować)

Namysł nad ludzką psychiką jest motywowany:

● chęcią zrozumienia człowieka,
● poprawieniem jakości życia.
Pytania, na które dzisiaj odpowiada psychologia najpierw stawiała filozofia.
Życie człowieka nie sprowadza się do biochemicznego metabolizmu i zdrowie
wymaga troski nie tylko o ciało, dlatego również lekarze teoretyzowali na
temat działania ludzkiej psychiki.

Dwa sposoby pojmowania umysłu:

1) umysł jako teatr przeżyć, akty wewnętrzne, uczucia, myśli, doznania,
wyobrażenia.
2) umysł jako pewnego rodzaju mechanizm zbudowany z modułów:
pamięci, uwagi, itd.
Stany umysłowe zawsze są intencjonalne - skierowane na jakiś przedmiot
(niekoniecznie istniejące realnie).
Procesy umysłowe rządzą zachowaniem względnie niezależnie od tego co się
dzieje w świadomości.

Introspekcja - obserwacja własnego umysłu.

Zarzuty wobec introspekcji:

1) introspekcja jest zawsze retrospekcją czyli sprawozdaniem nie z tego
co się dzieje w świadomości, tylko co się działo przed momentem.
Introspektor często bywa w swoich sprawozdaniach niespójny i mętny.
Obrona: każda metoda obserwacji jest narażona na zniekształcenia. Można
wytrenować się w obserwacji wewnętrznej tak jak w zewnętrznej.

2) treści introspekcji nie są obiektywne. Przedmiot introspekcji jest

niematerialny, więc wiedza o nim nie może być spójna z wiedzą
uzyskiwaną przez nauki przyrodnicze.
Obrona: przedmiotem introspekcji nie musi być świadomość. Sprawozdania o
uczuciach i wrażeniach można interpretować jako opisy zdarzeń fizycznych
dziejących się pod skórą i spostrzeganych interoceptywnie (co xd).
Zarzut zawiera błąd logiczny - introspekcja jest nienaukowa, bo jej przedmiot
(świadomość) jest nienaukowy, a jest nienaukowy ponieważ jest dostępny
tylko w introspekcji.

3) obserwacja naukowa z zasady musi być możliwa do

przeprowadzenia przez różnych ludzi, a obserwację treści
świadomości może przeprowadzić tylko jeden człowiek. Sprawozdania z
introspekcji nie podlegają weryfikacji przez innych obserwatorów.
Obrona: w życiu stosujemy często weryfikację pośrednią np. przez kogoś.
Pojęcie zachowania jest niedookreślone. Na pytanie “co robi Oliwka Brazil?”
można odpowiedzieć, że rusza dupą, skacze itd. Są różne typy aktywności,
zachowania z różnych “poziomów”.

Konkretny akt ludzkiego zachowania można traktować jako:

1. coś symbolicznego i go zinterpretować,
2. zdarzenie naturalne i je wyjaśnić.

Humanistyka chce zrozumieć dany fakt przez jego interpretację czyli

uchwycenie sensu.
Nauka przyrodnicza usiłuje wyjaśnić fakt poprzez podciągnięcie go pod
prawidłowość ogólną.

WYKŁAD V

Sformułowanie pytania badawczego i postawienie hipotezy badawczej.

Badanie naukowe jest próbą rozwiązania problemu metodą naukową,

poznaniem czegoś.

Można wskazać na dwa źródła problemów domagających się badania

naukowego:
1) świat wokół, czyli problemy z życia wzięte
2) naukowy obraz świata, czyli problemy generowane przez naukę:
niespójności, kolizje istniejących teorii z nowymi faktami itp.
Istnieją problemy, których nie da się rozstrzygnąć metodą naukową z
zasady:
● problemy metafizyczne,
● problemy etyczne,
● problemy pojęciowe, nieempiryczne.

Początek pytania badawczego wyznacza kierunek dociekań:

● ustalenie faktu, np. Czy…
● scharakteryzowanie faktu, np. Jak bardzo…
● ustalenie przyczyny, np. Dlaczego…

Hipoteza badawcza - wstępnie zaproponowana odpowiedź na pytanie

badawcze. Zdanie oznajmujące, które wyraża przypuszczenie.
Hipotezy, które pomyślnie przeszły test empiryczny, tworzą wiedzę
naukową.
Hipoteza naukowa musi być twierdzeniem ogólnym i rozpoczynać się od
takich słów jak “zawsze” , “każde” , “wszystkie” .
Rodzaje hipotez:
1) hipotezy o wartości zmiennej np. Pokolenie millenialsów ma zawyżoną
samoocenę,
2) hipotezy o związku korelacyjnym np. Im wyższy poziom optymizmu,
tym większa szansa na sukces zawodowy,
3) hipotezy o związku przyczynowym np. Nastrój wpływa na
zapamiętywanie.
Hipoteza musi być jednoznaczna i precyzyjna, żeby było oczywiste czy
otrzymany wynik badania jest z nią zgodny czy sprzeczny.

Wykład VI

Określenie przestrzeni zmiennych.

Punktem wyjścia badania naukowego w psychologii jest obserwacja, że

ludzie różnią się pod pewnymi względami. Celem badania jest opisanie
związków między tymi różnicami i wyjaśnienie skąd się te związki biorą.

W metodologii słowo “zmienność” oznacza zróżnicowanie.

Zmienna - właściwość albo aktywność, pod względem której ludzie mogą się
różnić (trwale albo chwilowo).

Po sformułowaniu hipotezy badawczej należy:

1) sporządzić listę czynników, które mogą mieć związek z badanym
zjawiskiem,
2) rozważyć jak dużą rolę może odgrywać każdy czynnik,
3) zdecydować, które czynniki można i warto mieć pod kontrolą, a które
nie,
4) nakreślić obraz struktury zmiennych.
Zmienna niezależna może pełnić trzy role:
a) wpływać bezpośrednio na zmienną zależną,
b) wpływać pośrednio na zmienną zależną,
c) sterować wpływem innej zmiennej niezależnej na zmienną zależną.

Definicja jest umową jak używać jakieś słowo. Żeby nie prowadzić jałowych
sporów o słowa tylko spierać się o wyjaśnienie faktów, trzeba najpierw
sformułować definicję

Rodzaje definicji:
● definicja nominalna - wskazuje na niektóre własności rzeczy, które
wystarczą do jej identyfikacji - sposób posługiwania się słowem.
● definicja realna - podaje czym rzecz naprawdę jest, wykłada wiedzę o
rzeczy pochodzącą między innymi z badań naukowych.

Definicja nominalna ma charakter sprawozdawczy, kiedy definiowane jest

słowo już funkcjonujące w języku np. złoto to szlachetny metal koloru żółtego.
Nowe słowo wprowadzane jest definicją projektującą np. prokrastynacja to
odwlekanie działania.

Klasyczny sposób definiowania polega na wskazaniu najbliższego rodzaju

ogólnego oraz cechy specyficznej.

Wykład VII

Operacjonalizacja.
Ukrytą zmienną (np. psychologiczną) trzeba identyfikować za pomocą
wskaźnika jakiejś widzialnej właściwości albo aktywności organizmu, która
pełni rolę wskaźnika.

Operacjonalizacja - ustalenie wskaźnika dla wybranej zmiennej. Rolę

wskaźnika może odgrywać zachowanie proste lub złożone.

Jedna zmienna może mieć wiele wskaźników, lecz różne zmienne nie
powinny mieć wspólnego wskaźnika.

W zależności od tego, na ile sposobów ludzie (albo inne obiekty) różnią się
między sobą pod jednym względem, mówi się o dwóch, trzech itd.
wartościach (poziomach) zmiennej.

● wszystkie przekształcenia dozwolone na wartościach skali słabszej (np.

przedziałowej), wolno wykonywać na wartościach skali mocniejszej (np.
stosunkowej), ale nie na odwrót,
● wartość skali przedziałowej, a wartość zero jest tu wyznaczania
arbitralnie,
● wartość zero na skali stosunkowej jest wyznaczana przez brak absolutny,
● wartości skali porządkowej nie są liczbami, choć mogą być oznaczane
numerami.

Pomiar - procedura empiryczna, w której jest ustalany stosunek w jakim

pozostają dwa obiekty pod względem tej samej cechy.

Dane - opisy zaobserwowanych faktów.

Opis faktu powinien być jak najbardziej neutralny i wolny od
uteoretyzowania.

Artefakt - wytwór badacza, czyli jeśli sam akt obserwacji jakoś wpłynął na
obserwowany fakt.

Dane jakościowe - opisy faktów z użyciem wartości skali nominalnej. Badania

na takich danych nazywane są w skrócie badaniami jakościowymi.
Podstawowe rozróżnienie danych w psychologii według kryterium
epistemologicznego:
gówno
a) dane samoopisowe - pochodzą z obserwacji Iksa z jego własnej
perspektywy,
b) dane behawioralne - pochodzą z obserwacji Iksa z perspektywy
zewnętrznego obserwatora.
W naukach przyrodniczych nie ma danych samoopisowych. Behawioryści
chcą je też wykluczyć z psychologii.
Ustne i pisemne wypowiedzi można traktować jako dane samoopisowe albo
behawioralne.

Istnieje wiele sposobów uzyskiwania wskaźników dla zmiennych

psychologicznych:
● no jprdl troche wiele,
● wywiad swobodny:
- zbieranie danych samoopisowych,
- przeprowadzenie wywiadu wymaga opracowania scenariusza i
wyboru okoliczności rozmowy (metafora palenia ogniska),
● wywiad ustrukturyzowany (ankieta):
- lista pytań to kwestionariusz,
- lista zdań oznajmujących opisujących zachowania, cechy czy
preferencje to inwentarz,
- wywiad z użyciem kwestionariusza lub inwentarza to ankieta.
- Cechy kwestionariusza:
★ instrukcja - krótka, jasna i jednoznaczna,
★ treść pytań - nie powinny zawierać słów wieloznacznych,
budzić silnego lęku przed oceną i być źle adresowane,
★ kolejność pytań - może wpływać na odpowiedzi,
★ format odpowiedzi.
● test psychologiczny (werbalny lub niewerbalny):
- każdy test psychologiczny jest urządzeniem do pobierania i
mierzenia próbek zachowania (reakcji) (i tu cos bylo o matrycach
Ravena, które wskazują na poziom inteligencji ogólnej).
● pomiar czasu i poprawności reakcji w zadaniach poznawczych,
● obserwacja ekstensjonalnych (fizykalnych) charakterystyk
zachowania: powtarzalności, długości trwania, momentu pojawienia,
● obserwacja intensjonalnych charakterystyk zachowania: co osoba
badana robi w kategoriach potocznych, zwykle w kontekście
społecznym,
 ● obserwacja reakcji neurofizjologicznych: aktywność układu
autonomicznego i aktywność mózgu rejestrowana technikami EEG,
MEG, fMRI, PET

Wykład VIII

Wybór metody testowania hipotezy badawczej.

Do sprawdzenia hipotezy o związku korelacyjnym wystarczy przeprowadzenie

obserwacji, hipoteza o związku przyczynowym wymaga przeprowadzenia
eksperymentu.
Dwie cechy X i Y są skorelowane, kiedy zmienność X jest jakoś zgodna ze
zmiennością Y.
Zaobserwowanie korelacji dwóch zmiennych nie wystarcza do stwierdzenia
pomiędzy nimi związku przyczynowego.
wyleje mi sie zaraz mózg

Wybór konkretnego współczynnika korelacji do opisania obserwowanego

związku dwóch zmiennych zależy przede wszystkim od typu skali, na których
te zmienne zostały zmierzone:
● współczynnik r Pearsona - skale liczbowe, wartości z przedziału od -1
do 1, gdzie liczba bezwzględna wyraża siłę związku, a znak jego
kierunek,
● współczynniki tau Kendalla oraz rho Spearmana - używane dla
zmiennych na skalach porządkowych,
● współczynniki fi - używany dla zmiennych nominalnych
dwuwartościowych.

Obserwacja to każda procedura rejestrowania faktów.

Treść teorii nie powinna wpływać na wynik obserwacji, czyli na uzyskane dane.
Błąd konfirmacji - tendencja do lekceważenia faktów niezgodnych z teorią.

Kiedy przedmiotem badania jest rozciągnięty w czasie proces, a celem jest

uzyskanie wiedzy o kolejnych etapach tego procesu, procedura może
przybrać jedną z dwóch form:
a) obserwacja poprzeczna - w jednym momencie obserwowane są osoby
znajdujące się na różnych fazach procesu (np. badanie L. Kohlberga nad
rozwojem rozumowania moralnego),
b) obserwacja podłużna (longitudinalna) - obserwowane są te same
osoby przechodzące przez kolejne fazy procesu ( badanie L. Termana
nad wybitnie uzdolnionymi).

Ze względu na udział badacza w procedurze rozróżnia się:

 a) obserwacja bez interwencji - badacz nie aranżuje sytuacji i nie
prowokuje zdarzeń, sam może się nie ujawniać (tzw. obserwacja
uczestnicząca) albo występować jawnie,
b) obserwacja z interwencją - badacz stwarza sytuacje, wtrąca się w bieg
zdarzeń, żeby przyspieszyć pojawienie się interesujących go faktów (np.
badanie S. Milgrama nad posłuszeństwem).

Studium przypadku - polega na obserwacji jednego człowieka.

Nastawienie idiograficzne - żeby uzyskać wiedzę o konkretnej
niepowtarzalnej osobie, zwłaszcza o tym co dla niej unikalne i co wyróżnia ją
spośród innych.
Nastawienie nomotetyczne - bada się pojedynczy przypadek po to, aby
uzyskać wiedzę o prawidłowościach ogólnych.
Psychobiografia - polega na interpretacji życia wybranego człowieka w
kategoriach psychologicznych.

● Hume uznał przyczynowość za wytwór wyobraźni, ponieważ nie da się

jej zaobserwować.
● Ludzkie zachowania bywają tłumaczone w kategoriach przyczyn, jak
wszystkie zdarzenia w przyrodzie, lecz również w kategoriach motywów
czy racji.
● Związek między przyczyną i skutkiem ma charakter empiryczny,
natomiast między motywem i zachowaniem - pojęciowy.

Istotą eksperymentu jest kanon jednej różnicy - mają one w założeniu

pomóc badaczowi w ustaleniu związków przyczynowych między
występowaniem poszczególnych zjawisk. Kanon jedynej różnicy ma
zastosowanie wtedy, kiedy możemy wskazać warunki niezbędne do
zaistnienia danej sytuacji.

Żeby dwie sytuacji różniły się tylko jednym elementem, badacz musi mieć
wszystko pod kontrolą. Najprostszym sposobem kontrolowania ukrytych
zmiennych zakłócających jest losowy przydział osób do grup.

Wprowadzenie jednej różnicy następuje przez manipulacje zmienną

niezależną.

Eksperyment można rozpoznać przez losowy przydział do grup

(randomizację) oraz manipulowanie zmienną niezależną czyli warunkami
eksperymentalnymi.
Procedura badawcza, gdzie porównuje się grupy w kontrolowanych
warunkach, ale bez randomizacji i manipulowania zmienną niezależną, bywa
nazywana niby- eksperymentem.

Ze względu na stopień kontrolowania zmiennych ubocznych i

zakłócających, rozróżnia się dwa rodzaje procedur:
● eksperyment laboratoryjny - przeprowadzany w sztucznych, dobrze
kontrolowanych warunkach, żeby odizolować badanych od rozmaitych
zakłóceń. Wiąże się to z niższą trafnością zewnętrzną (ekologiczną),
tzn. przełożenie wyniku badania na prawdziwe życie staje się wtedy
problematyczne,
● eksperyment naturalny - przeprowadzany w warunkach naturalnych
dla osób badanych, które mogą nie wiedzieć, że biorą udział w
eksperymencie. Przez niską kontrolę zmiennych ubocznych, wynik tego
eksperymentu ma niższą trafność wewnętrzną, czyli zostaje możliwość
innego wyjaśnienia zaobserwowanego efektu niż podaje hipoteza
badawcza.

Hipoteza badawcza może uwzględniać jedną zmienną niezależną albo więcej.

Jeśli eksperyment ma więcej niż jedną zmienną niezależną to, żeby
wykryć wszystkie możliwości trzeba skrzyżować czynniki.
Eksperyment z krzyżowaniem wszystkich czynników jest nazywany
czynnikowym. Pozwala on wykryć ewentualne interakcje czynników.

Eksperyment czynnikowy można w praktyce przeprowadzić na trzy

sposoby:
1) przydzielając różnych ludzi do różnych warunków eksperymentalnych,
2) przeprowadzając tych samych ludzi przez kolejne warunki
eksperymentalne,
3) miksując oba te sposoby.

Rodzaje planów w eksperymencie czynnikowym:

● plan międzygrupowy (dla grup niezależnych) - w każdej grupie są inni
ludzie, każda osoba badana przechodzi tylko przez jeden warunek
eksperymentalny,
● plan wewnątrzgrupowy (dla grup zależnych) - w różnych grupach są
te same osoby, każda przechodzi więc kolejno przez wszystkie warunki
eksperymentalne. Jeśli są tylko dwa warunki, to pierwszy pomiar
zmiennej zależnej jest nazywany pretestem, a drugi posttestem.
● plan mieszany - każda osoba przechodzi przez więcej niż dwa warunki
eksperymentalne, ale nie przez wszystkie.

Wady i zalety planu wewnątrzgrupowego:

 1) Zalety:
★ te same porównania można przeprowadzić z udziałem dużo
mniejszej liczby ludzi,
★ ponieważ grupy eksperymentalne są złożone z tych samych ludzi,
to obserwowana różnica między grupami dobitniej wskazuje na
skuteczność manipulacji eksperymentalnej.
2) Wady:
★ nie nadaje się do testowania hipotez, gdzie zmienna niezależna
ma trwały charakter,
★ stwarza ryzyko odkrycia przez badanych intencji
eksperymentatora i sztucznego “podkręcania” swoich reakcji.

Regresja do średniej - osoby uzyskujące w pierwszym pomiarze wyniki

skrajne - bardzo niskie lub bardzo wysokie - z reguły w drugim pomiarze
uzyskują wyniki mniej skrajne, więc zróżnicowanie wyników w postteście jest
zwykle mniejsze niż w preteście.

Plan czterogrupowy Solomona

● pierwszy pomiar może wpłynąć na zachowanie badanego, np. sugerując
hipotezę albo usztywniając jego postawę. Żeby kontrolować wpływ
samego pomiaru, trzeba porównać wynik badania z pretestem z
wynikiem identycznego badania bez pretestu.
● pretest jest stosowany zawsze w planie wewnątrzgrupowym, ale
bywa też zalecany w planie międzygrupowym do sprawdzenia
rezultatu randomizacji, czyli do potwierdzenia jednorodności grupy
kontrolnej i eksperymentalnej przed manipulacją. Właśnie w tym
przypadku otrzymujemy schemat czterogrupowy.

Wykład IX

Dobór osób badanych.

● hipoteza naukowa jest zawsze przypuszczeniem na temat wybranej
populacji. Prawie zawsze badana jest tylko część populacji czyli próba.
● badacz chce poprzez badanie próby zdobyć wiedzę o populacji, dlatego
próba powinna być podobna do populacji, żeby ją dobrze
reprezentować. Nie musi być do niej podobna pod każdym względem.
Próbę źle reprezentującą populację nazywa się obciążoną.
● Badacz ma wpływ na obciążenie próby, ponieważ sam decyduje:
a) które własności populacji muszą być reprezentowane w próbie,
b) jaką metodą dobierać osoby badane,
c) ile osób przebadać.
 ● Próba nie musi reprezentować wszystkich cech występujących w
populacji. Wymagany zakres podobieństwa próby do populacji zależy
od celu badania.
● Wybór tych a nie innych własności populacji jako obowiązkowo
obecnych w próbie zawsze wynika z wcześniejszej wiedzy o badanym
zjawisku.

wszyscy skacza i dra pizde w moich miescie sie kreci biznes pogo pogo pogo
pogo

● najlepszym sposobem tworzenia próby jest losowanie z populacji

każdego elementu pojedynczo ze zwracaniem. Rachunek
prawdopodobieństwa uzasadnia nadzieję, że tak uzyskania
odpowiednio duża próba prosta będzie najlepiej reprezentować
populację (wgl nie rozumiem):
● próba warstwowa - łatwiejsza, ale statystycznie słabsza. Losowanie jest
wtedy poprzedzone decyzją badacza o podziale populacji na podzbiory
(warstwy) (kremówka ma warstwy, cebula ma warstwy, ogry mają
warstwy). Z każdej warstwy są losowane pojedyncze osoby. Próba z
wymuszoną strukturą liczebności jest nazywana kwotową.
● próba z losowania grupowego - ta to już wgl jest słaba statystycznie.

Kiedy zaprasza się kogoś na badania to można obiecać jakąś nagrodę i w ten
sposób kontrolować motywację ochotników. Motywacja osób badanych może
mieć wpływ na wyniki, jest potencjalnym źródłem artefaktów.
Rekrutacja musi uwzględniać treść problemu badawczego.

Im więcej osób badanych, tym większe prawdopodobieństwo, że uzyskane

w badaniu wyniki są prawdą o całej populacji. (korelacja hihi) Badacz musi
wziąć pod uwagę naturę badanych zjawisk i skalę zmienności, spodziewany
wynik badania i typ planu badawczego.

Jeśli badacz spodziewa się małego efektu - duża próba.

Jeśli spodziewa się dużego efektu - mała próba.
 Wykład X

Przeprowadzenie badania, czyli zebranie danych.

● “Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych”. Komitet Etyki w

Nauce PAN
● “Kodeks etyczno-zawodowy psychologa” Polskie Towarzystwo
Psychologiczne
Tym się trzeba posługiwać.

Zgodę na naruszenie norm badacz musi uzyskać od jego najbliższego

otoczenia zawodowego czyli od komisji etycznej.

Etyczne i kłopotliwe aspekty badania w psychologii

1. Prowadzenie badań w warunkach naturalnych bez wiedzy
badanych
● obserwacje i eksperymenty naturalne w przestrzeni
publicznej nie wymagają zgody osób badanych, o ile
pozostaną one anonimowe.
Anonimowość - nie da się przypisać uzyskanego wyniku do konkretnej osoby.
Dane nieanonimowe muszą pozostać poufne.
2. Wykorzystywanie pozycji zawodowej do werbowania ludzi
● badaczowi nie wolno zmuszać nikogo do udziału w
badaniu, choćby poprzez wywieranie presji emocjonalnej,
 ● każdy ma prawo odmówić nawet w trakcie badania.
3. Okłamywania i niedoinformowanie osób badanych
● zasadniczo nie należy zatajać prawdziwego celu badania i
wprowadzać ludzi w błąd,
● ze względów metodologicznych, żeby ograniczyć ryzyko
pojawienia się artefaktów i zakłóceń, badacz może
zastosować decepcję - nie informować od razu tylko potem
4. Narażenie uczestników badania na dyskomfort fizyczny i
psychiczny
● badacz powinien chronić osobę badaną przed psychicznym
i fizycznym dyskomfortem, nie narażać jej na lęk, wstyd i
ból.

Osoby badane często same przyjmują nastawienie badawcze i wchodzą w

rolę badacza.
Reaguje nie tylko na czynniki programowo wprowadzone do procedury, ale na
cały kontekst badania, w szczególności na osobę badacza.

● wskazówki sugerujące hipotezę badawczą - bodźce na podstawie

których uczestnik buduje swoje domysły na temat celu badania,
● kiedy osoby badane chcą potwierdzić hipotezę postawioną przez
badacza, staje się to przyczyną artefaktów i psuje wyniki,
● nie da się wyeliminować tego zjawiska, ale można je kontrolować np. w
wywiadzie poeksperymentalnym albo w badaniu “na sucho”.

Czynniki reakcji na kontekst badania:

1) motywacja osoby badanej,
2) podatność na oczekiwania interpersonalne badacza - badacz zawsze
ma oczekiwania, ale nie powinien ich komunikować,
3) lęk przed oceną - osoba badana boi się, że nie spełni oczekiwań i że
zostanie w jakiś sposób oceniona

Wykład XII

Odpowiedź na pytanie badawcze i dyskusja.

Badanie poza kontekstem teorii stanowi pustą atrapę.

Badanie jest trafne zewnętrznie, gdy jego rezultat można uczciwie

generalizować:
a) z osób badanych na całą populację,
b) z warunków w jakich przebiegało badanie na sytuacje życiowe,
c) z momentu realizacji badania na każdy inny czas.
Badanie jest trafne wewnętrznie, gdy jego rezultat jednoznacznie rozstrzyga
problem badawczy.
Procedura ma niską trafność wewnętrzną, gdy uzyskane w eksperymencie
fakty nie zmuszają do uznania hipotezy za prawdziwą albo za fałszywą.

Wyrażenie “wynik badania” jest wieloznaczne, bo może oznaczać:

● ogół zebranych danych,
● opis statystyczny zebranych danych,
● oszacowane parametry populacji,
● interpretację merytoryczną oszacowanych parametrów populacji.

Zazwyczaj za wynik badania uznawany jest dopiero wniosek z wnioskowania

statystycznego, czyli interpretacja wyliczonych wielkości statystycznych -
konkluzja wyciągnięta z faktów i przesłanek teoretycznych.

Wynik analizy statystycznej pojedynczego badania obejmuje wyliczenie

wielkości efektu. Wszystkie efekty można wyrazić jednym współczynnikiem
ogólnej wielkości efektu.

Żeby potwierdzić uzyskane wcześniej prawdy na innej próbie badawczej i w

innych okolicznościach należy zreplikować badanie.

Fundamentalną regułą metody naukowej jest falsyfikacja - dobry naukowiec

musi swoimi eksperymentami atakować teorię, a nie ją potwierdzać.

Warunek prawidłowego rozwoju nauki - odrzucanie każdego twierdzenia, z

którym wszedł w kolizję zaobserwowany fakt.

Paradygmat - jeden wzorzec racjonalności.

“Wybór” paradygmatu musi być irracjonalny, bo nie można mówić o

racjonalności poza wszelkimi paradygmatami.

Anarchizm metodologiczny - najdalej idące wnioski z tezy o braku

ponadhistorycznych reguł uprawiania nauki.

Następujące po sobie teorie tworzą program badawczy. Zestaw

podstawowych twierdzeń to rdzeń programu. Hipotezy pomocnicze chronią
rdzeń przed falsyfikacją.

Program jest porzucany wtedy, kiedy przestaje być postępowy.

Realizm - teorie naukowe opisują świat i opis ten może być dosłownie
prawdziwy.
Instrumentalizm - prawda jest utopią, przymiotnik “prawdziwe” to pusty
komplement prawiony niektórym twierdzeniom.
Wiedza naukowa nie jest obrazem rzeczywistości tylko narzędziem
pomocnym w przystosowaniu do środowiska.

Scjentyzm - rzeczywiste jest tylko to, co zostało stwierdzone albo może zostać
stwierdzone przez naukę, a reszta to fantazje.