PSYCHOLOGIA PROCESÓW POZNAWCZYCH – ULA

1. Tożsamość psychologii poznawczej jako dziedziny nauki? Czym jest, czym się zajmuje itd.

NARODZINY PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ

Potrzeba rozumienia siebie i świata- swojego poznawania, czym służy nasze poznanie- (Kim jestem?
Jaki jestem?) Aby odpowiedzieć na te pytania trzeba podjąć próbę „wyjścia z siebie” i spojrzenia z
perspektyw zewnętrznych
-swoista ciekawość poznawcza
Tempo i ilość przemian sprawia że mamy coraz więcej żądań- człowiek musi być bardziej sprawny -
funkcjonowanie poznawcze; poszerzono o kontekst kliniczny

TOŻSAMOŚĆ PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ (3 FILARY TOŻSAMOŚCI: PRZEDMIOT, HISTORIA, WARSZTAT

BADAWCZY) – każda nauka ma swoją tożsamość

PRZEDMIOT PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ- Kognitywna subdyscyplina psychologii czyli psychologia

poznawcza
KOGNITYWNA SUBDYSCYPLINA PSYCHOLOGII (COGNITIVE PSYCHOLOGY) ≠ KOGNITYWISTYKA
(COGNITIVE SCIENCE)

KOGNITYWISTYKA- pojęcie zbyt szerokie, charakteryzuje się tym że mówi ogólnie o systemach
poznawczych, w ogóle. Obejmuje psychologie procesów poznawczych ale po za tym również inne
dziedziny; starając się połączyć wiedzę z różnych dziedzin filozofie lingwistykę informatykę.

CO STANOWI PRZEDMIT PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ?

Z jednej strony przedmiotem jest poznanie
- zdolność jednostki do odbioru informacji, przetwarzania ich budowania struktur wiedzy i
zachowywania się, funkcjonowania w określonym środowisku; łączy się z jednej strony z kontrolą i
swojego zachowania i środowiska z jednoczesną możliwością tworzenia nowych elementów
(kreatywnością).
- ogół struktur i procesów poznawczych- wszystko to stanowi przedmiot poznania
-proces poznawania i wszelkie uwarunkowania leżące u jego podstaw (fizjologiczne, neurologiczne
indywidualne, społeczne)

MÓZG-UMYSŁ-POZNANIE
umysł- starano się je kiedyś sprowadzić do komputera a funkcjonowanie do programu; definiowanie
budzi wiele kontrowersji 2 podejścia:
-dualizm - umysł i ciało/mózg jako odrębne rodzaje substancji myślącej i fizycznej,
-monizm- według teorii identyczności procesy umysłowe są identyczne z pewnym typem procesów
mózgowych, ale opisuje się je za pomocą innych pojęć.
mózg jest organem biologicznym; umysł jest od procesów mentalnych- mózg jest warunkiem
koniecznym ale nie wystarczającym; jest podłożem dla realizacji procesów mentalnych.

umysł i mózg odnoszą się do tego samego zjawiska – poznania – ale spoglądają na nie zróżnych
perspektyw (płaszczyzn) i inaczej wyjaśniają jego istotę.
DEFINICJE UMYSŁU:
-złożony system odbioru i przetwarzania informacji (składający się zarówno ze świadomości, jak i
nieświadomości)- dotyczy procesów mentalnych szeroki zakres obejmują doznania, przeżycia,
motywy, intencje – to wszystko składa się na procesy mentalne
-(wg Z. Chlewińskiego) umysł to język myśli (dynamiczny, świadomy i nieświadomy), mający zdolności
komputacyjne (tworzenie nowych informacji)
-(wg Cz. Nosala) umysł obejmuje całość procesów poznawczych związanych z odbiorem,
przetwarzaniem i przechowywaniem informacji

Umysł może być rozumiany wąsko (świadomy, reflektujący) oraz szeroko (świadomy i nieświadomy).

CECHY UMYSŁU (wg J. Searle)

a) świadomość
b) intencjonalność
c) subiektywność
d) przyczynowe oddziaływanie

A.DAMASIO (neurolog)- umysł jest zawarty w mózgu – nie ma sensu go rozdzielać definicyjnie

CZEMU SŁUŻY FUNKCJONOWANIE UMYSŁU

*poznaniu- Jak to poznanie należy rozumieć
Ma złożony charakter:
-zachowania odruchowe- wrodzone kierowanie wzroku za przedmiotem, cofnięcie ręki od gorącego-
wskaźnik rozwojowy
-pewne automatyzmy nabywane w ciągu życia- pisanie itp.
-działania eksploracyjne – człowiek poznaje nie tylko w sposób automatyczny jest w stanie sam
świadomie wyszukiwać informacji – ciekawość poznawcza itd.,
-procesy interioryzacji- uwewnętrzniania pewnych procesów - liczne działania umysłowe dorosłych
to symboliczna wersja jawnych działań dziecięcych ––> umysł ewoluujący

*odzwierciedlenie rzeczywistości zewnętrznej i wewnętrznej- orientacji przystosowaniu i

przekraczaniu jego granic – wychodzenie poza informacje, transgresje- odczytanie podtekstów,
znaczenia metaforycznego

Umysł wykorzystuje pewne mechanizmy i zasady:

-ekonomii- jak najmniej włożonego wysiłku – łączy się z faktem tworzenia reprezentacji poznawczych
(pojemne struktury, wiele elementów)
-selekcja danych- uwaga, ochrona przed przeciążeniem
- kontrola poznawcza – zdolność systemu do samoregulacji i samokontroli

WARSZTAT BADAWCZY (Co go stanowi)

-METODA OBSERWACJI- jest nieunikniona – metoda która jest dana z natury – patrzymy,
rejestrujemy żeby przeanalizować ten proces- bierna i czynna
-METODA EKSPERYEMNTU- nadrzędna i główna metoda – jest prowadzona w ściśle określonych
warunkach przy ustaleniu odpowiednich parametrów i ściśle kontrolować wpływ różnych czynników
na dany proces który chcemy zbadać- wyróżniamy eksperyment naturalny i laboratoryjny -
laboratoryjny musi być: odpowiednio standaryzowany w stosunku do celu badania- użycie różnych
sprzętów pomiarowych i rejestracyjnych – dobór osób (randomizacja) próba reprezentatywna; musi
być osadzony w jakimś paradygmacie;
-CHRONOMETRIA UMYSŁU- pomiar czasu reakcji w danych sytuacjach
-METODY BADAWCZE – EEG, rezonans, tomografia
-MODELOWANIE KOMPUTEROWE, SYMULACJA
- STUDIUM PRZYPADKU- jak przebiegają procesy poznawcze w danej sytuacji najczęściej kliniczne
- BADANIA JAKOŚCIOWE- narracje, biografie różnych osób

HISTORIA – WAŻNE POSTACIE I WYDARZENIA

ULRIC NEISSER- ojciec psychologii poznawczej
Herman Ebbinghaus (prowadził badania nad procesami pamięciowymi, wprowadził pojęcie
bezsensownych sylab) – „[psychologia poznawcza] ma długie dzieje i krótką historię”. Psychologia
poznawcza bowiem, jako osobna dziedzina psychologii, jest stosunkowo młoda (ma „zaledwie” 60
lat). Nie ma w jej obrębie jakichś wielkich szkół czy nazwisk twórców, którzy wyznaczaliby moment
graniczny w historii powstania tej dziedziny

Niektórzy uznają behawiorystów za twórców – ale oni nie tworzyli psychologii poznawczej jako
szczególnej dziedziny

Ważne wydarzenia:
-1956- konferencja Massachusetts Institute od Technologii- początek psychologii poznawczej
-1956- konferencja w Dartmouth College- W tej konferencji, oprócz badaczy uczestniczących w
konferencji w MIT, uczestniczyli także J. McCarthy oraz M. Minsky. Na konferencji w Dartmouth
College szerzej podjęto zagadnienia dotyczące sztucznej inteligencji.
RESZTA TO JAKIEŚ DURNE DATY NA BANK NIE ZAPYTA

1967- ULRIC NEISSER- Wydał książkę Cognitive psychology - podręcznik psychologii poznawczej

RESZTA TEŻ KURWA NIEWAŻNA

Ulric Neisser uznawany jest za „ojca psychologii poznawczej”. Wydał pierwszy podręcznik do
psychologii poznawczej (Cognitive psychology), według którego psychologia poznawcza miała być
dziedziną zajmującą się nabywaniem, strukturalizowaniem, przechowywaniem oraz
wykorzystaniem wiedzy. Podręcznik napisany został w nurcie przetwarzania informacji
(koncentrowanie się na procesach przetwarzania informacji, a nie stricte na człowieku).

1976- U. Neisser wydaje Cognition and Reality - było przełomem w psychologii poznawczej. Neisser
przestał spoglądać na umysł jako na narzędzie służące jedynie do przetwarzania informacji, a zwrócił
się ku jednostce poznającej (reżyser i główna postać w sztuce poznawania). Według niego jednostka
aktywnie planuje i tworzy sytuacje, w których zaspokaja swoje potrzeby poznawcze.

Ponadto, Neisser podejmował próby łączenia koncepcji psychologii poznawczej z ideami gibsonizmu
(bezpośredniej percepcji, bez użycia reprezentacji) – przepracował cykl percepcyjny, w którym
człowiek już nie jest tylko istotą reaktywną, ale wyprzedzającą fakty (przewidującą np. kierunek lotu
muchy).

Neisser wskazał na istnienie dwóch mechanizmów przetwarzania informacji:

• konserwujący – kiedy informacje zewnętrzne modyfikujące schemat (reprezentacja poznawcza) nie
są specjalnie selekcjonowane przez jednostkę; kiedy informacje zewnętrzne modyfikują schemat w
niewielkim stopniu, pozostawiając istotę jego wewnętrznej organizacji (np. schemat studenta – ktoś,
kto przynależy do danej uczelni, jest zapisany w USOSie itp.);

• eksploracyjny – odpowiada za aktywne poszukiwanie nowych informacji, ukierunkowane przez ów

schemat (np. schemat studenta istotnie wyróżniającego się albo kombinatora – posiada
ponadprzeciętne umiejętności, większe, niż zwykły student).

Idąc tą drogą, Neisser zdefiniował poznanie jako proces:

1) odbioru informacji, przetwarzania i kodowania ich;
2) aktywnego tworzenia reprezentacji poznawczych (schematów);
3) interpretacji napływających informacji przy pomocy posiadanych reprezentacji poznawczych
(schematów).
Definicja się poszerzyła
Def psych pozn pierwotnie wąsko rozumiane później w 67 roku kolejny podręcznik rozszerzył ją o
podmiot poznający

1993- wydanie książki Multiple systems. A new approach to cognitive theory U. Neissera
jednej teorii wyjaśniającej wszystkie zjawiska w obrębie psychologii

W tej książce Neisser starał się wyakcentować, by nie szukać za wszelką cenę jednej teorii
wyjaśniającej wszystkie zjawiska w obrębie psychologii poznawczej. Postulował, by wyposażyć
psychologów w pokorę – zaakceptowanie, że nie ma jednej prawdy, nie ma jedynej słusznej teorii, a
wszystko zależy od punktu patrzenia (dla porównania: prof. W. Sedlak analizował zjawiska
bioelektryczne na różnych płaszczyznach płaszczyznach: kwantowej, molekularnej, biochemicznej,
behawioralnej).

*umysł ma budowę modułową (systemową) (termin zaczerpnięty od J.Fodora) i w każdym z modułów

obowiązują inne prawa i zależności:
1.moduł bezpośredniej percepcji i działania w środowisku lokalnym,
2. moduł spostrzegania i reaktywności interpersonalnej;
3. moduł reprezentacji i rozpoznawania.
We wczesnym okresie rozwoju człowieka systemy te działają niezależnie, dopiero później wchodzą w
ścisłe związki.
Procesy poznawcze są w znacznym stopniu uwarunkowane biologicznie i kulturowo.

2. PARADYGMATY – DOMINUJĄCE W PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ

-PARADYGMAT PRZETWARZANIA INFORMACJI – opiera się o metaforę komputerową

-PARADYGMAT POZNAWCZY- odwołuje się do stylów poznawczych i typów umysłu – kładzie nacisk
na różnicach poznawczych jednostki- indywidualne

-PSYCHOMETRYCZNY- nastawiony na pomiar np. IQ

 PARADYGMAT PRZETWARZANIA INFORMACJI

Odwołuje się do osiągnięć sztucznej inteligencji – opisuje się poziom funkcjonowania na
zasadzie przysyłania symboli na zasadach syntaktycznych (symbole 0-1);
 -każdy krok, jest powiązany z poprzednim
-prekomputerowa analogia- funkcjonowanie człowieka porównane do maszyny
SEKWENCYJNY MODEL PRZETWARZANIA INFORMACJI
BODZIEC-selekcja pierwotna; rejestracja i kodowanie  PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA;
przygotowanie programu reakcji ; zachowanieSELEKCJA WTÓRNA I PAMIĘĆ TRWAŁA;
selekcja 3 rzędu; program reakcji
Mankament: wszelkie reakcje próbowano wciskać w wąskie pojęcie 0-1 ; nie tłumaczy
stanów psychicznych człowieka nie da się zrównać do maszyny; wiele procesów działa
jednocześnie nie czekając na zakończenie poprzedniego procesu; obecność wielu emocji są
nieodłączne w poznaniu wpływają na kierunek i zachowanie modyfikują dalsze poznanie

METAFORA MÓZGOWA- odejście od przetwarzania równoczesnego ku rozproszonemu i

równoległemu. Zaczęto używać terminu przetwarzania zamiast przesyłania informacji.
Interpretacja w kategoriach reprezentacji poznawczych a nie symboli czy jednostek;

Ewolucja paradygmatu przetwarzania informacji - W latach 80. XX wieku znacznie

rozszerzono obszar badawczy. Rozpoczęto badania nad zdarzeniami Życiowymi; dużą
rolę zaczynają odgrywać także neuropsychologia poznawcza (odejście od myślenia
lokalizacyjnego ku kompensacyjnemu) oraz modułowe pojmowanie umysłu.

Psychologia poznawcza – długi czas trzymana w sztywnych ryzach paradygmatu

przetwarzania informacji w stylu metafory komputerowej – uwolniła się i zakwitła
zmiennością. Powstały nowe modele dla funkcjonowania poznawczego, m.in. nowe
koncepcje reprezentacji (np. E. Rosch i pojęcia naturalne),
-teorie wyjaśniające (zwrócenie uwagi na aktywność osoby tworzącej reprezentacje
poznawcze, uwzględnianie kontekstu poznania: motywacja, potrzeby, ciekawość poznawcza,
kreatywność, samoregulacja, samorozwój).

WIELOPARADYGMATYCZNOŚĆ- w ich światle próbuje się wyjaśnić nasze funkcjonowanie; wielu

badaczy skupia się na węższym aspekcie (np. tylko na pamięci) które maja mniejszy zasięg
wyjaśniający. Dominujący jest paradygmat przetwarzania informacji
istnieją elementy wspólne paradygmatów:
-selekcja- nie bazuje na dopływie wszystkich informacji dokonujemy świadomem selekcji w zależności
od celów
 strategie- sposoby działania które prowadzą nas do osiągnięcia celu poznawczego
kontrola- nadzór nad przebiegiem poznania w zależności od celu
 kontekst
 interakcyjność – dotyczy różnych systemów w procesie poznawczym które współpracują dając
efekt końcowy
udział aktywny – nas jako podmiotów poznających

3. W JAKI SPOSÓB UMYSŁ POZNAJE RZECZYWISTOŚC – REPREZENTACJE POZNAWCZE

Neissner podkreślał wagę gibsonizmu (ekologizmu) – podejście postulujące poznanie w sposób

bezpośredni – bardzo wąskie niewiele wyjaśniające (jak wszystko)
Reprezentacjonizm- poznajemy w sposób pośredni- tworząc reprezentacje poznawcze (nie
wykluczamy poprzedniego)
CHARAKTER REPREZENTACJI POZNAWCZEJ- 2 stanowiska
-realizm- postulowany przez mniejszość- posługując się reprezentacją poznawczą nasz umysł tworzy
niejako dokładne odzwierciedlenie rzeczywistości- nie ma zmian, modyfikacji- dokonane na podst
informacji z pamięci długotrwałej, bez interpretacji
-konstrukcjonizm – osoba poznająca jest aktywnym podmiotem który tworzy reprezentacje,
modyfikuje je i reinterpretuje ich treść zależy od indywidualnego doświadczenia osoby, ile treści
dopuści do interpretacji ; jest znaczące w badaniach nad reprezentacjami ; ważna kwestią przy
tworzeniu reprezentacji jest jezyk poprzez który nadajemy sens on podsyca bogactwo lub ubóstwo,
który może być też źródłem nieporozumienia;

SPOSÓB W JAKI REPREZENTACJE TWORZĄ WIEDZĘ- 2 stanowiska

-deklaratywizm – budowanie wiedzy na zasadzie biblioteki – wiedza uporządkowana, działy
-proceduralizm- budowanie wiedzy czynnościowej- wiem jak działać, jak wykorzystywać
reprezentacje by uzyskać efekt

REPREZENTACJONIZM VS KONSTRUKTYWIZM (o co się kłócą)

-> jaka jest natura reprezentacji- 2 stanowiska dwie ideologie –Bruner twierdzi że reprezentacja to
nie jest odwzorowanie otoczenia powstaje na drodzę wnioskowania – mogą ulec zmianom w
konsekwencji reinterpretacji- zwiększa się liczba desygnatów dla danego pojęcia
->ile jest kodów zapisu dla tych reprezentacji

REPREZENTACJA POZNAWCZA- odwzorowanie w umyśle całości lub części rzeczywistości

zewnętrznej albo wewnętrznego świata jednostki. Jest to umysłowy odpowiednik fragmentu
rzeczywiści realnej bądź wymyślonej (fikcyjnej lub hipotetycznej). Nie ma specjalnych narzędzi do
konstrukcji reprezentacji w umyśle. To odzwierciedlenie jest możliwe dzięki procesom spostrzegania i
myślenia (abstrahowanie, uogólnianie, analiza, synteza), a to wszystko w ścisłym powiązaniu z
pamięcią semantyczną.

cechuje się ekonomią myślenia łączy się to z faktem że dla wielu elementów tworzymy jedną
reprezentacje- dla wielu jak najmniej reprezentacji (przejaw ekonomii) obecność innych czynników
Bruner wyodrębnił wiele czynników od których zależy jak tworzymy reprezentacje:
-nastawienie
-oczekiwania
-motywacje
-nastrój
- w jakim kontekście ją stosujemy
-wiedza na dany temat
-osobowość cechy intelektu i osobowości
!!!!
każda reprezentacja ma desygnant- obiekt dla którego reprezentacja została stworzona

FUNKCJE:
• zapis nowych informacji (zastąpienie faktów rzeczywistych)
• interpretowanie napływających informacji
• kierowanie poszukiwaniem nowych informacji
• tworzenie podstawy dla pewnego stylu pobierania informacji z otoczenia (stylu stanowiącego
względnie stałą cechę człowieka, różniącą go od innych ludzi; taki styl pobierania może zamknięty
albo otwarty)

Proces tworzenia- nie ma specjalnych narzędzi oprócz tych które posiadamy spostrzeganie, myślenie
(abstrahowanie, uogólnienie, analiza) w powiązaniu z pamięcią semantyczną

Rodzaj reprezentacji poznawczych:

-nietrwałe- typu wyobrażeniowego, krótkotrwałe sądy etykiety, modele umysłowe, konstruują trwałą
wiedze podlegają dużej zmienności
-trwałe- reprezentacje pojęciowe, struktury wiedzy, trzon poznania, struktury wiedzy większe
konstrukty

4. WYOBRAŻENIOWA REPREZENTACJA (NIETRWAŁA)

Wyobraźnia- przestrzeń mentalna dla tworzenia wyobrażeń; zdolność tworzenia wyobrażeń;

zdolność do tworzenia nowych hipotez, pomysłów kreatywność

Wyobrażenie- umysłowa reprezentacja rzeczy (obiektów, zdarzeń, miejsc), które w danym momencie
nie są odbierane przez zmysły, najczęściej charakter obrazowy

KLASYFIKACJE WYOBRAŻEŃ
Mogą mieć charakter twórczy, odtwórczy i mieszany
-odtwórczy- przypominamy sobie takie obiekty z którymi mieliśmy czynność w przeszłości- prawa
dotyczące pamięci: świeżości (przed chwilą) i pierwszeństwa (te które miały wcześniej charakter jako
pierwsze np. z dzieciństwa)
-twórczy- kiedy odkrywa się nowe rzeczy, różnice indywidualne
-mieszany- różna modalność ; doznania wewnętrzne, może być wzbogacone o informacje z różnych
zmysłów

TRZEBA ROZRÓŻNIC WYOBRAŻENIA OD SPOECYFICZNYCH DOŚWIADCZEŃ POZNAWCZYCH:

-spostrzeżenie- powstaje gdy bodziec dzieje bezpośrednio na nasze zmysły, rejestracja zapisu tego co
widzimy
-obraz ejdetyczny- polega na dosłownym odtworzeniu jakiegoś obiektu, ze szczegółami (coś jak
pamięć fotograficzna)
-złudzenia- powstają na wskutek tego jak skonstruowany jest narząd wzrokowy, uwarunkowanie
zasadami funkcjonowania wzroku, elementami kontekstu
-halucynacje- wyobrażenia traktowane jako rzeczywiste- obszar kliniczny

BADANIE WYOBRAŻEŃ
a) analiza introspekcyjna – np. zadanie wyobrażenia sobie stołu zastawionego śniadaniem i
kwestionariusz z pytaniami (F. Galton, 1883); później opracowano nowe metody badania wyobrażeń,
bez odwoływania się do subiektywnych introspekcji;

b) eksperymenty z wykorzystaniem spostrzegania realnie istniejących obiektów i ich wyobrażeń –

np. studiowanie mapy i przemieszczanie się także w wyobrażeniu;
c) skanning – np. badania S. Kosslyna wykorzystujące proces skanowania: mapa z 7 punktami, kursor
uruchamiany wyobraźnią, perspektywa, odległość, droga, czas (wpływ wielkości, odległości i
złożoności, efekt ziarnistości obrazu);

d) badania aktywności okoruchowej i zapisów EEG

 izomorfizm funkcjonalny- przyjmuje że reprezentacja wyobrażeniowa nie jest tym samym co

percepcja wzrokowa ale jest z nią równoważna funkcjonalnie- te operacje które jesteśmy w stanie
wykonać na reprezentacjach wzrokowych jesteśmy w stanie wykonać też na wyobrażeniach

OPERACJE NA WYOBRAŻENIACH
-rotacje- wraz z kątem w jaki się rotuje wzrasta czas, do kąta 180stp
-przesunięcia
-składanie
-rozkładanie
-skalowanie obrazu
-skanowanie obrazu

PROCES ROTACJI- obracanie w wyobraźni jakiegoś obiektu (na konwersatorium michałek pokazywał o
kręceniu literą) Piotr Francuz, Maria Anna Oleś i Mykola Chumak z Katedry Psychologii
Eksperymentalnej KUL porównywali umysłowe rotacje obiektów semantycznych (posiadających
znaczenie i nazwę w języku naturalnym, np. kubek, lokomotywa) i asemantycznych (abstrakcyjne
bryły), umieszczonych w warunkach zbliżonych do naturalnych. Okazało się, że:
• ani znaczenie, ani wielkość, ani stopień złożoności obiektów nie wpływają na czas trwania i
poprawność ich rotacji;
• szybciej rotowane są obiekty lekkie niż ciężkie;
• obiekty widziane z perspektywy kanonicznej (tak jak je zazwyczaj widzimy) rotowane są
poprawniej, ale wolniej niż te, które widzimy z perspektywy niekanonicznej (np. od tyłu, jak rysujemy
słonia).

IZOMORFIZM FUNCKJONALNY – ZASADY

-umysłowe zmiany obrazów i umysłowe ruchy po obrazach odpowiadają życiu realnemu
-relacje przestrzenne pomiędzy elementami obrazu wzrokowego są analogiczne do rzeczywistych
-obrazy umysłowe które tworzymy możemy stosować do generowania nowych informacji które nie
były zakodowane
- konstruowanie obrazów umysłowych jest analogiczne do konstruowania postrzegalnych wzrokowo
figur – coś co budujemy na jawie jesteśmy w stanie
- wyobrażenia wzrokowe są funkcjonalnie równoważne z percepcją wzrokową w kategoriach
procesów systemu wzrokowego wykorzystywanych przez każde z nich – spostrzegamy wzrokowo –
korzystamy z receptora percepcja wyobrażeniowa korzysta analogicznie z kory wzrokowej

FUNKCJE WYOBRAŻEŃ:
-zastępują wycinek rzeczywistości – tworząc wyobrażenia nie musimy na próbe czegoś budować
możemy to zrobić w głowie zastępujemy rzeczywistość wyobrażeniem
-zdolność do procesu wizualizacji- edukacja, terapia – ułatwia
-mentalne przeglądy i przekształcenia różnych elementów- architektura, moda
-przeżywanie określonych doświadczeń i sytuacji – aspekt terapeutyczny
-udział wyobraźni w pamięci zdarzeń
DUŻE RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ZDOLNOŚCIACH KORZYSTANIA

ZASTOSOWANIE:
-edukacja- wspomaganie pamięci- mnemotechniki
-terapia- wizualizacja, trening autogenny
-modelowanie- architektura, geometria, architektura
-schematy motoryczne – nauczanie nowych czynności motorycznych- samo-regulowane uczenie się
motoryczne
-moda
-literatura

5. WYOBRAŻENIA W REPREZENTACJI WIEDZY- Czy i w jaki sposób uczestniczą w budowaniu

wiedzy jednostki?
 STANOWISKO OBRAZOWE – Kosslyn, Scheppard (izomorfizm funkcjonalny) – przyjmuje że
zapis informacji w reprezentacji wyobrażeniowej ma formę obrazową
-w umyśle posiadamy odrębne reprezentacje obrazowe
-kodujemy z zachowaniem właściwości przestrzennych (spacer po muzeum pokazywał
michałek)
-są zakodowane specjalne modalności zmysłowe, którymi wysycone jest odpowiednie
wyobrażenie np. niedźwiedź słyszymy jego kroki, sapanie, ryk, przemieszczanie itd.
 Model Kosslyna- stanowisko obrazowe o istocie reprezentacji; przyjmuje że reprezentacja
obrazowa w umyśle posiada 2 poziomy:
-> reprezentacje płytką- najmniej trwała ale najbardziej związana z własnym
doświadczeniem, przeżyciami, emocjami; jest zmienna ulotna wiele elementów się na nią
nakłada
-> reprezentacje głęboką- bazuje na pamięci trwałej- bazuje na wyobrażeniach odtwórczych
Wspólnie budują reprezentacje wyobrażeniową.

 STANOWISKO PROPOZYCJONALNE (TWIERDZENIOWE)- Anderson uważa, że nie zapisujemy w

reprezentacji wyobrażeniowej informacji w sposób obrazowy tylko sądów; kod
twierdzeniowy
Przyjmują że nie tworzymy obrazów w umyśle ale posługujemy się sądami które pozwalają
nam wydobyć wszystkie informacje nad tym co dane wyobrażenie może posiadać. Przy
pomocy sądów jesteśmy w stanie wszystko opisać. Zarówno obrazy jak i stwierdzenia
znajdują głębsza reprezentacje
Hipoteza języka myśli- Pylyshyn
-tworząc reprezentacje nie tworzymy obrazów, korzystamy z wiedzy na dany temat co
zawiera stwierdzenie (opisujemy)
- poczucie obrazu to epifenomeny – zjawiska wtórne towarzyszące poznaniu
wyobrażeniowemu

 POŚREDNIE – Paivio- podwójne kodowanie w zapisie wiedzy

Dla zapisu informacji w reprezentacji wyobrażeniowej posługujemy się dwoma kodami zapisu
korzystamy z podstawowych jednostek :
-logogen- dla zapisu werbalnego; kodujemy jako słowa, etykiety werbalne; charakter
 symboliczny- procesy referencjalne
-imagenu - dla reprezentacji obrazowej; przetwarzane szybko, równolegle, holistyczne bądź
częściowo
pośredniczą w procesach między nimi procesy reprezentacyjne pomagają nam
przyporządkować do odpowiednich systemów. Hipoteza podwójnego kodowania mówi o
tym, że my korzystając z reprezentacji werbalnych i obrazowych traktujemy je osobno jako
kody. Mamy również dwa przetwarzania:
-analogowe – dla obrazów
-symboliczne – dla słów
Przy podwójnym kodowaniu występuje:
-efekt dominacji przetwarzania obrazowego- jeżeli jesteśmy w stanie w wyobrażeniu
bardziej kodować jako obraz to obserwujemy w badaniach że zdecydowanie szybciej
jesteśmy w stanie przekształcić takie wyobrażenie w takim zapisie i szybciej przypomnieć
treść
-efekt odległości symbolicznej- gdy mamy do dyspozycji wyobrażenia podobne, to wtedy jest
nam trudniej je zidentyfikować
KRYTYKA: tak samo jak w stosunku do obrazowego - obraz więcej giga w pamięci;
reprezentacja werbalna ma wiele informacji ale trzeba je generować – komputacyjna teoria
umysłu

OBRAZY I SĄDY – REEDA

Etykiety semantyczne – słowa, wpływają na obrazy umysłowe

EKLEKTYZM WYOBRAŻENIOWY- J.ANDERS

Należy przyjąć stanowisko eklektyczne - dla wyjaśnienia naszego funkcjonowania wyobrażeniowego
trzeba korzystać z obu stanowisk;
Dla różnych zadań na różnych etapach bardziej przydatne są odmienne reprezentacje tej samej
sprawy na początku raczej kod obrazowy, w dalszych etapach – kod werbalny oparty o sensy,
logiczne przekształcenia itd. W niektórych sytuacjach reprezentacja jest wymuszona instrukcją
zadania; wpływ mają również preferencje osobiste (styl poznawczy, typ umysłu).

PRAKTYCZNE ODNIESIENIA
Badania Małgorzaty Winczo nad 2 kodami:
- percepcyjno-wyobrażeniowego (bazującego na zapisie obrazowym)
-słowno-twierdzeniowego (bazującego na zapisie językowym)
Wykazała, że w systemie wyobrażeniowym, obok reprezentacji zmysłowych występują także
reprezentacje przetworzone (abstrakcyjne), których modalnością jest kod przestrzenny. Przy
przetwarzaniu materiału werbalnego angażującego system słowno-twierdzeniowy, czasy reakcji
powinni zależeć od siły skojarzeń słów.
Wszyscy dysponujemy tymi 2 kodami zapisu. W różnych sytuacjach zadaniowych nieco inny kod
uaktywnia się, dlatego że okazuje się bardziej przydatny. Zależy to od:
• trudności i złożoności zadania,
• charakteru bodźców (konkretne–abstrakcyjne),
• wzbudzonego nastawienia (ważność instrukcji do badania: wyobraź–pomyśl),
• różnic indywidualnych w zakresie zdolności poznawczych.
MODELE UMYSŁOWE
Tak jak reprezentacje wyobrażeniowe są to reprezentacje nietrwałe.
-bardziej złożone struktury- tworzone w konkretnych sytuacjach np. przy rozwiązywaniu problemu –
wtedy łączymy reprezentacje wyobrażeniową jak i ta mocniej rozbudowaną słowną po ty by dotrzeć
do sensu,
Cechami charakterystycznymi modeli umysłowych są:
a) powstawanie na bazie spostrzeżeń i wyobrażeń,
b) charakter słowno-obrazowy,
c) wysoki stopień złożoności.
Modele umysłowe bardzo często wykorzystywane są w architektonice czy logice, gdy mamy do
rozwiązania bardziej złożone problemy

6. REPREZENTACJE POZNAWCZE – TYPU TRWAŁEGO- WIEDZA I POJĘCIA

Są typu trwałego uczestniczą w budowaniu naszej WIEDZY – rozumianej jako powiązaną i

uporządkowaną strukturę informacji; zbiór zakodowany w pamięci długotrwałej
Zapis wiedzy (tego co zapisujemy za pomocą rep. trwałych) może być dwojaki:
-deklaratywny- typowo słownikowa (wiedza co)
-proceduralna- utrwalona w ramach wykorzystywania jej (wiedza jak)

REPREZENTACJA POJĘCIOWA I SCHAMTY

-POJĘCIE- jest to umysłowa reprezentacja wycinka rzeczywistości, taka która pośredniczy między
jakimiś rzeczami, obiektami, zjawiskami a słowami; pojęcia w największym stopniu są domykane
nazwą. Pojęcia zanim zbudują nasza wiedzę jest to materiał codziennego myślenia, by móc
funkcjonować potrzebujemy coś takiego jak reprezentacja pojęciowa, posługiwać się nimi.
Umożliwiają realizację złożonych procesów poznawczych: myślenia, rozumowania, podejmowania
decyzji, twórczości. Specyfika ludzka- tworzymy pojęcia. Dysponujemy:
->pojęciami ogólnymi- obejmują bardzo wiele desygnatów (obiekt dla którego tworzone jest
pojęcie); jednym pojęciem można objąć ich wiele (wielodesygnatowość)
->pojęciami jednostkowymi – nie mają wielu desygnatów tylko jeden jedyny- np. pojęcie Uli Dębskiej
możesz stworzyć takie pojęcie ale jest na szczęście tylko ta jedna jedyna ta Ula Dębska
Oba rodzaje pojęć pełnią funkcje w myśleniu i porozumiewaniu; każdy desygnat może być podstawą
dla pojęcia jednostkowego ale także ogólnego

POJĘCIE- trwała reprezentacja umysłowa, zawiera opis istotnych właściwości cech danej kategorii
(zbiór konkretnych desygnatów). Możemy mówić o wyodrębnianiu cech koniecznych i
wystarczających (koncepcja klasyczna) albo definicyjnych i charakterystycznych (przy pojęciach
naturalnych). Pojęcie tworzymy dla jakiejś kategorii.

KATEGORIA – zbiór wszystkich desygnatów pojęcia. Aby coś zaliczyć do danej kategorii musi
zaistnieć zjawisko kategoryzacji

NAZWA- etykieta werbalna – „imię dla pojęcia”

Nazwa kategorii istotnie wpływa na to, jakie pojęcie zostanie utworzone. Badania Medina i
Wattenmakera- pociągi wykazały, że jeśli mamy więcej konkretnych nazw szybciej i lepiej sobie
przypominamy szczegóły, które pomogą np. w odróżnieniu.
W nazwie istotny jest również kontekst, który może zmodyfikować jej treść. W zależności od sytuacji
uaktywnia się inna część treści pojęcia, np. Napoleon to cesarz, ale też rodzaj koniaku.

ŚWIADOMOŚĆ POJĘCIA- Czy korzystając z pojęć jesteśmy świadomi ich istoty?

Zasadniczo nie zastanawiamy się nad nimi. Zwracamy na nie uwagę, jeśli zaistnieje taka potrzeba
(podanie definicji, doprecyzowanie), wtedy musimy je dodefiniować.
Posiadanie pojęcia ≠ uświadamianie go sobie - a tym bardziej posiadania werbalnego określenia
(nazwy puste i pojęcia bez nazw)
Uświadomienie pojęcia -> wtedy gdy podejmie się wysiłek poznawczy (wtedy gdy ma się potrzebę
analizowania danego pojęcia)
Analiza możliwa wówczas: gdy praca nad pojęciem jest zamierzona i uświadamiana, formułujemy
jego definicje; przypominamy sobie kontekst użycia
**Pojęcia tzw. mowy potocznej nie są pojęciami sensu stricte logicznymi, gdyż brakuje im precyzji**

RELACJE MIĘDZY KODAMI REPREZENTACJI

Trójkąt semiotyczny Ogdena i Richardsa (1923) – model opisujący jak symbole językowe odnoszą się
do obiektów, które reprezentują.

Zależność między tym jak się posługujemy pojęciem( konkretnym desygnatem) i nazwą jaka
pośredniczy między pojęciem a obiektem. Jednocześnie prezentuje jakie procesy uczestniczą w tym
całym procesie.

KLASYFIKACJA POJĘĆ- ZE WZGLĘDU NA PUNKT ODIESIENIA

pojęcia dotyczące kategorii naturalnych- dot. desygnatów które są dane z natury (drzewa,
zwierzęta) nie mamy na nie wpływu możemy tylko stworzyć na nie pojęcia. Na podstawie
percepcyjnych cech charakterystycznych (zasada referencji) . Wyodrębniamy pojęcia
-odnoszące się do podobieństwa czysto percepcyjnego – coś co od razu podpada pod zmysły
(pojęcie zieleni, wyodrębnienie kolorów itd.)
-podobieństwo strukturalne- jak jest skonstruowany (układ kosmiczny)
-podobieństwo funkcjonalne- gdy obiekty naturalne pełnią te same funkcje (pojęcie pazura)

pojęcia sztuczne – odnoszą się do obiektów, tworów człowieka –artefakty- tworzone na podstawie
cech percepcyjnych i funkcjonalnych

pojęcia nominalne- są efektem naszej pracy umysłowej tylko powstają na zasadzie umowy (że jest
to pojęcie dla tego zjawiska np.) – o charakterze konwencjonalnym na zasadzie atrybucji-
przyswajane wraz z rozwojem języka i nabywaniem doświadczenia (np. trójkąt)
TEORIE POJĘĆ *obejmujące wiele różnych koncepcji pojęciowych reprezentacji*
Podział koncepcji:
-teorie cech wspólnych- oparte na podobieństwie; koncentrujące się na wspólnych cechach
desygnatów. Występuje kilka nurtów badawczych:
•koncepcje klasyczne
•naturalne ujęcia- teorie prototypowe, probablistyczne, egzemplarzowe
-teorie bazujące na wyjaśnianiu- istota jest założenie że człowiek tworzy reprezentacje pojęciowe w
taki sposób, że konstruuje pewne teorie przyczynowo –skutkowe wyjaśniające dlaczego coś jest
desygnatem danego pojęcia

 KONCEPCJA KLASYCZNA POJĘĆ - Arystoteles- aby określić pojęcie trzeba wskazać najbliższy
rodzaj i specyficzną różnice; cechy istotne w klasycznym ujęciu: cechy konieczne i
wystarczające. Szybkość uczenia się tego typu pojęć zależy głównie od tego ile tych cech jest.
**efekt zagnieżdżania – pojęcia zanurzone w sobie pojęcia podrzędne stanowią podzbiór w
pojęciach nadrzędnych (pojazd – samochód – Rolls-Royce)**

By zrozumieć i przyswoić jakieś pojęcie trzeba najpierw wydzielić i nazwać pochodzący z

doświadczenia zbiór jakichś przedmiotów, np. dla pojęcia „żółtość” – słońce, szafran, światło, kurczak
itd. Przy nabywaniu pojęć występują2 procesy poznawcze:
•abstrahowanie cech z poszczególnych przedmiotów
•uogólnienie – cechy wyabstrahowane z tych przedmiotów

Pojęcia zawierają:
-istotę pojęcia- to co pozwala ująć pojęcie w relacji do innych pojęć np. trójkąt jako figura płaska w
kontekście innych figur
-procedura indentyfikacyjna – pozwala odróżnić desygnaty od nie desygnatów-trójkąt od kwadratu

NABYWANIE POJĘĆ- Bruner, Lewicki

Bruner- człowiek = badacz który stawia hipotezy czym jest pojęcie, jakie cechy powinno mieć, o
proces identyfikacji tych cech
-Tworzyli pojęcia matrycowe (sztuczne, na użytek badań laboratoryjnych, by zaobserwować jak
przebiega proces identyfikacji pojęcia) posiadają tylko procedurę identyfikacyjną (bez istoty).
- Proces weryfikacji hipotez (co jakie cechy posiada) odbywa się poprzez stosowanie
- strategii całościowych (ogniskowych; na wstępie osoba badana stawia hipotezę najbardziej ogólną
w miarę dopływu informacji weryfikuje- tak dochodzi odkrycia istoty pojęcia ), albo leniwych
(przeglądowych, strzelane, stawiane doraźnie- odrzucane jak się nie sprawdzą) lub mieszanych (łączą
jedne i drugie).
- stwierdzono że można badać tu pojęcia koniunkcyjne (takie których cechy są połączone spójnikiem
„i”) albo dysjunkcyjne (spójnikiem „lub”);
1 GDZ 12 MIN NIE ROZUMIEM O CO TU CHODZI JAK STARCZY CZASU WRÓĆ DO TEGO ALE POSRANE
MAXXX

Badania nad nabywaniem pojęć prowadzili również bardziej współcześni badacze, m.in. P. Francuz
czy A. M. Zawadzka. Według nich, procesy kategoryzacji percepcyjnej stanowią podstawę dla
procesów tworzenia pojęć. P. Francuz prowadził badania nad kategoryzacją w kontekście cech
ilościowych (wielkość, lokalizacja) i jakościowych (kształt, kolor). Skonstruował eksperyment na wzór
J. Brunera i ustalił, że ważniejsze dla procesu kategoryzacji są cechy jakościowe – w ich przypadku
badani szybciej identyfikowali pojęcia oraz tworzyli wymagane kategorie.

A.M. Zawadzka badania nad kategoryzacją twarzy i figur geometrycznych- istnieje przewaga reakcji
na ludzkie rysy twarzy. Może to wynikać z większego doświadczenia społecznego. Ustaliła, że w
procesie kategoryzacji percepcyjnej istnieją różnice płciowe – kobiety charakteryzują się większą
wrażliwością społeczną.

PODSUMOWANIE TEORII KLASYCZNEJ:

-reprezentacja umysłowa dla której określić należy cechy konieczne i wystarczające
-w pojęciu występuje istota społeczna- to co pozwala zobaczyć dany desygnat w kontekście innych i
procedura idnetyfikacyjna pozwalająca odkryć dane pojęcia
-badania nad pojęciami sztucznymi – sytuacja taka w której dla celów naukowych wyjaśniających
posługujemy się materiałem sztucznie stworzonym, bez istoty, możemy dokonać ich kategoryzować
ale nie możemy odkryć relacji (bo ich nie ma)

 POJĘCIA NATURALNE- Nazwa „pojęcia naturalne” są to pojęcia w największym stopniu

stosowane w codziennym poznaniu. W ich zakres wchodzą 3 podejścia

TEORIA PROBABILISTYCZNA – badania nad decyzjami semantycznymi; badano czas podjęcia

decyzji leksykalnej – w jakim czasie ktoś przypisze dany desygnat do pojęcia; proces dokonuje się z
pewnym prawdopodobieństwem (szybciej umieścimy tam wróbla niż pingwina)

Pojęcie naturalne stanowi sumaryczny opis wszystkich cech poszczególnych egzemplarzy – (opisując
ptaka wyciągamy wszystko co jest charakterystyczne dla różnych ptaków) Pojęcie naturalne wyróżnia
się cechami: definicyjnymi (wskaże od razu na desygnaty, są cechami wspólnymi dla desygnatów,
wynikającymi z definicji) oraz charakterystycznymi (indywidualnymi, różniącymi desygnaty między
sobą).
-pojęcia można umieścić w przestrzeni semantycznej – wskazywać jeśli coś jest bliższe lub dalsze
centrum; mówimy o centralności i peryferyczności
-nabywamy na drodze analizy i syntezy dokonywanych w trakcie podejmowania decyzji o
przynależności danego obiektu do kategorii desygnatów pojęcia (interpretacja pojęcia). Proces
identyfikacji pojęcia zdeterminowany jest wiedzą podmiotu o cechach definicyjnych oraz
charakterystycznych danej kategorii pojęciowej. Istotne znaczenie ma także kontekst, w jakim pojęcie
się pojawia (np. pojęcie „światło” może dotyczyć światła w naturze, światła sztucznego, światła w
sztuce, światła w edukacji itp.).

PODEJŚCIE PROTOTYPOWE- zakłada istnienie prototypu, który może być albo najlepszym,
idealnym egzemplarzem, uśrednionym lub pierwszym napotkanym; najbardziej typowy dla danej
kategorii. Wyodrębniła 2 wymiary: poziomy (wskazuje prototypy) i pionowy (istotnie pokazuje jak
korzystamy z jakiego poziomu wyjaśniania, zasobności treści. W wymiarze pionowym wyróżniła:
a) poziom nadrzędny – najbardziej ogólny (dający „najmniej treści”), np. meble;
b) poziom podstawowy – najczęściej używany poziom ogólności; najszybciej identyfikowane
desygnaty, najwięcej cech np. siedziska;
c) poziom podrzędny – bardzo szczegółowy, np. wygodne fotele bujane.
Ukształtowanie prototypu zależy od doświadczenia indywidualnego i wpływów kulturowych.
W wymiarze poziomym desygnaty różnią się stopniem typowości. Uksztaltowanie prototypu zależy
od doświadczeń indywidulanych ale i wpływów kulturalnych.

PODEJŚCIE EGZEMPLARZOWE
Stosowane względnie rzadko. W poprzednim pojęcie prototypu, który mógł być egzemplarzem
idealnym najbardziej typowym. Według ujęcia egzemplarzowego przyjmuje że tworząc pojęcie
kodujemy wszystkie egzemplarze dosłownie. Reprezentacja pojęciowa składa się z konkretnych
egzemplarzy danego pojęcia. Wadą podejścia egzemplarzowego jest wielość egzemplarzy –
zakodowanie ich wszystkich powodowałoby nadmierne obciążenie umysłu, co jest wbrew zasadzie
ekonomii.

POJĘCIA DZIWNE- podteorie egzemplarzowe i prototypowe podlegają pod pojęcia dziwne dot zapisu
emocji; wskazuje się na listę cech i prototypowość- podpada pod koncepcje pojęć naturalnych ale nie
jest to osobna koncepcja

POJĘCIA NATURALNE- oprócz cech definicyjnych i charakterystycznych, mają nieostre granice (są
elastyczne)- mogą przyjmować nowe desygnaty, zmieniać ich układ i tworzyć nowe pojęcia. Stosując
zasady kategoryzacji elementów tworzących pojęcie. Umożliwia to lepsze przystosowanie do nowych
informacji i doświadczenia.

SCHEMATY (SKRYPTY) (McClelland, Rumelhart; Wojciszke)

- zawierają sens typowej sytuacji i znaczenie typowej formy zachowania.
-Mają różny poziom ogólności (np. zaliczenie kolokwium, zdanie egzaminu, zaliczenie roku studiów;
wizyta u lekarza)
- Są hierarchiczne (zagnieżdżone, uporządkowane, posiadają organizację czasową, zawierają też
cechy jednostkowe, np. emocje) dobrze zintegrowane fragmenty tzw. sieci semantycznej

ABY TŁUMACZYĆ

Modele sieciowe (Collins, Quilian)

Pojęcia nie lubią samotności! Łączą się ze sobą w sieć semantyczną! zhierarchizowaną, połączoną
wzajemnymi węzłami (relacje semantyczne, ścieżki dostępu) modele te tworzone są dla prostych
pojęć, i dla złożonych struktur pojęciowych (schematów, ram, planów, itp..)

Cokolwiek wiadomo o rzeczach na wyższych poziomach, automatycznie znajduje to zastosowanie dla

poziomów niższych: organizm żywy ->drzewo ->Iglaste – liściaste-> sosna, modrzew, klon

 TEORIE WYJAŚNIAJĄCE – J. PUTNAM

Nie zgadza się z tezą, że pojęcia (przynajmniej większość z nich) są po prostu opisami cech i relacji
Próbuje wyjaśniać rozkład cech i egzemplarzy pojęcia. wyznacznikiem zakresu pojęcia jest
-wiedza podmiotu (teoria jaką on posiada) a nie dane z percepcji (por. konstrukty osobiste Kelly’ego)

-Przykład trójkąta – pojęcie tzw. nominalne, czasami (w odczuciu podmiotu) może pełnić funkcje
pojęcia tzw. naturalnego (bycia bardziej bądź mniej egzemplarzem – zależnie od wiedzy i jej
dojrzałości);

może przybrać postać teorii wyjaśniającej: Gdy spytać dziecko „co to jest trójkąt?” – odpowie: To
takie coś, co ma rogi, Ma takie trzy dzióbki, to taki obrazek To się rysuje tak dookoła
  TEORIE WYJAŚNIAJĄCE: F.C.KEIL

są konstrukcjami wewnętrznie relacyjnymi (przyczynowe, wyjaśniające)

-odwołują się do wiedzy podmiotu,
-jego aktywności,
-doświadczenia kontekstu są wynikiem interakcji jednostki ze środowiskiem
-w trakcie rozwoju systemu poznawczego następuje też rozwój pojęć: zmiana ich struktury,
wyraźniejsze stają się cechy istotne z punktu widzenia wyjaśnień przyczynowych w poszczególnych
dziedzinach (por. dziecięce „a dlaczego, a po co, a czemu??”.

Dzieci: kto nie może być ojcem?

Przykładowe odpowiedzi:
–” ktoś, kto nie jest dwujajowy”;
- „ktoś, kto morduje, zabija, bije i kłamie”.

POJĘCIA NABIERAJĄ CHARAKTERU TEORII PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH (MINI-TEORII),

ZAWIERAJĄCYCH SPECYFICZNE WYJAŚNIENIA (ZALEŻNIE OD POTRZEB)

Wyodrębniamy inne właściwości ze zbioru dostępnych w każdej nowej sytuacji – zasada

etykietowania znak firmowy: absolwent AWF i UJ;

-Wszystkie egzemplarze (desygnaty) łączy jakaś zasada wyjaśniająca. Odnosi się ona tylko do tego
wycinka rzeczywistości, który ma znaczenie dla adaptacji! – to jednocześnie ich ograniczenie!
-Zrozumieć je można jedynie w odniesieniu do środowiska, w którym powstały - Teorie pełnią funkcję
adaptacyjną do środowiska!!!
-Wszelkie zmiany zasadnicze nie dokonują się w pojedynczym pojęciu lecz w całych dziedzinach, np.
wiedzy o czymś.

 TEORIE WYJAŚNIAJĄCE POJĘĆ – STANOWISKA

esencjalizm psychologiczny: Pojęcie jest reprezentacją „istoty” wyodrębnionego zbioru cech

obiektów, które wszystkim desygnatom pojęcia zapewnia spójność. akcentuje, że to człowiek
(podmiot) zawiera jakieś przekonanie o tym, że rzeczy mają jakieś esencje (istotę) [wg esencjalizmu
metafizycznego rzeczy są tym czym są na mocy esencji ontologicznej].

Zgodnie z esencjalizmem psychologicznym można wskazać kontinuum dostępności, które sprawia,

że cechy bardziej powierzchniowe są bliżej obserwacji (percepcja); cechy mniej dostępne mają
bardziej abstrakcyjny charakter są one jednak ze sobą nierozerwalnie powiązane (woda –
percepcyjnie, abstrakcyjnie – wiedza o składzie chemicznym, występowaniu…).

Można wskazać znaczniki esencji pojęciowej – podstawowe, zasadniczo nieobserwowalne cechy

desygnatów pojęcia. Jest to termin niejednoznaczny: czasem są to cechy konieczne i wystarczające,

częściej zbiór początkowych (wstępnych) przekonań, które bardziej przypominają „teorię” tego, co
jest desygnatem pojęcia aniżeli listę cech.
Znaczniki esencji gwarantują spójność, tłumacząc, dlaczego desygnaty poszczególne pojęć występują
razem. Podczas interpretacji znaczenia pojęć punktem wyjścia jest poziom ułożonych hierarchicznie
znaczników semantycznych (elementów oznaczających znaku, odnoszące się do części sensu danego
pojęcia), który charakteryzuje obiekty poziomu podstawowego (najszybciej identyfikowalnego) (np..
Pojazd, owoc, ssak)

 Idealizowane modele kognitywne

pojęcia są strukturami poznawczymi, różnymi od wiedzy ogólnej, ale pozostają z nią w interakcji.
Powstają w oparciu o informacje z doświadczenia (wiedzy), uwzględniają dodatkowe okoliczności, czy
przyjęte założenia (niekoniecznie prawdziwe). Nie można ich traktować w sposób izolowany od
wiedzy (kawaler – a mnich; matka)

POŻYTKI Z PRZYJĘCIA MODELU OPARTEGO NA WYJAŚNIANIU

Istniejące warianty modelu opartego na wyjaśnianiu są kierunkiem obiecującym, bowiem:
-pozwalają na wgląd w efekty kontekstu,
-aspekty rozwoju
-łączenia pojęć,
-ukazują ich spójność
- pojęciową naturalność,
-połączenie między cechami powierzchniowymi (percepcyjnymi) i głębokimi (kognitywnymi)
-sugerują, że pojęcia można zrozumieć tylko w kontekście wiedzy, ogólnej teorii poznania.
Problematyka pojęć wymaga podejścia interdyscyplinarnego!
Taki model nie koliduje z modelami schematowymi, lecz je ubogaca.Model ten tłumaczy podstawowe
aspekty pojęć: naturalność, spójność, informatywność, oszczędność

FUNKCJE POJĘĆ – TRWAŁEJ REPREZENTACJI POZNAWCZEJ

Zastępowanie wycinków rzeczywistości - zinterioryzowana reprezentacja świata ekonomia
poznania - kategoryzowanie i percypowanie poprzez pojęcia
-rozumienie świata i siebie, wyjaśnianie oraz poznawanie ich
-Porządkują otaczający nas chaos informacyjny - organizacja pamięci i wiedzy
- materiał do myślenia i rozwiązywania problemów
- wnioskowanie i myślenie - funkcje instrumentalne (narzędzia)
- umożliwiają wychodzenie poza dostarczone informacje (J. Bruner) – np. kraj wielonarodowościowy;
Paweł jest solidnym studentem
- komunikacja interpersonalna

POTRZEBA DOMKNIĘCIA POZNAWCZEGO – sposób radzenia sobie ze złożonością informacyjną (M.

Kossowska) nieustanny dopływ nowych informacji – konsekwencja: konieczność zastosowania
metody upraszczania
Proces strukturyzacji ułatwia radzenie sobie z nadmiarem informacji – potrzeba domknięcia
poznawczego. Rozumiana jako:
 latentna zmienna jednowymiarowa
Inni badacze podważają jednowymiarowość potrzeby domknięcia poznawczego i traktują ją jako
dwa niezależne wymiary:
-potrzebę strukturyzowania (porządku i przewidywalności, dyskomfort poznawczy przy
wieloznaczności i zamkniętość poznawczą)
-zdecydowanie (szybkie i pewne podejmowanie decyzji) różnice indywidualne:
Wpływa na tworzenie i wykorzystywanie abstrakcyjnych reprezentacji mentalnych (schematów,
prototypów, stereotypów),determinujących sposób myślenia o świecie społecznym, odczuwania go,
działania w nim
(np.. myślenie w kategoriach „czarno-białych” albo uwzględnianie różnych „odcieni barwy białej i
czarnej” – por. albo dobry, albo zły; trochę dobry, trochę zły – czasami dobry, czasami zły, itp.)
mechanizmy wpływające na poziom potrzeby domknięcia poznawczego:
- proces hamowania poznawczego – utrudniający dostęp nowych informacji
* efektywność pamięci roboczej
*szybkość mentalna
Potrzeba domknięcia poznawczego w praktyce (diagnoza)
1)osoby o wysokiej potrzebie domknięcia poznawczego w każdej sytuacji społecznej preferują
porządek, przewidywalność,
2)łatwo podejmują decyzje,
3)są zamknięte poznawczo, odczuwają dyskomfort w obliczu wieloznaczności
wykazują tendencje do redukcji dyskomfortu doświadczanego wobec niepewności poznawczej
4)poprzez szybkie sformułowanie jasnej i pewnej opinii (jakość ma drugorzędne znaczenie).
5)Analiza jest powierzchowna, motywuje do poszukiwania informacji zgodnych ze schematami i
stereotypami – obraz sytuacji staje się uproszczony, ale jednoznaczny, przewidywalny,
uporządkowany, odporny na zmianę.
OSOBY O NISKIEJ POTRZEBIE DOMKNIĘCIA POZNAWCZEGO:
- lepiej tolerują niepewność;
- mogą dzięki temu bardziej wnikliwie i dokładnie dokonywać analizy sytuacji,
- są otwarte na nowe informacje,
- adaptując się do zachodzących zmian
7. ZŁOŻONE PROCESY POZNAWCZE MYŚLENIE
-Rozwiązywanie problemów
-Rozumowanie
-Podejmowanie decyzji
PROCESY MYŚLENIA
Bogactwo reprezentacji poznawczych tworzywem myślenia. Myślenie to uwewnętrzniony
(umysłowy) proces przekształcania reprezentacji poznawczych, wytwarzania nowych, także bardziej
złożony proces rozwiązywania problemów czy podejmowania decyzji.
BADANIE MYŚLENIA
– obserwacja działania, zadawanie pytań, obserwacja skutków działania i wnioskowanie o myśleniu,
badania eksperymentalne
CZYM JEST MYŚLENIE ?
Różnie rozumiane myślenie w zależności od tradycji badawczej
-Myślenie łączone z językiem – nie tożsame:Początkowo rozwijają się niezależnie, wraz z rozwojem
wzajemnie się przenikają i wspomagają
RÓŻNE ROZUMIENIE MYŚLENIA
Wąskie rozumienie-Koncepcja najbardziej inspirowana metaforą komputerową (sekwencyjny
proces przekształcania i przesyłania symboli).
Szerokie rozumienie- Myślenie czyli to co robimy, kiedy zastanawiamy się, jak działać, w co
wierzyć, czego pragnąć (Barron).
Wiąże się z innymi procesami poznawczymi (uwagą, spostrzeganiem, pamięcią), motywacją i
emocjami.
Gdy człowiek nie ma konkretnego celu, nie jest świadomy – także korzysta z myślenia (myśli o
niebieskich migdałach, wolno biegnące myśli, marzenia…),
MYŚLENIE JAKO TESTOWANIE HIPOTEZ
Proces tworzenia modeli rzeczywistości umożliwiających wykonywanie operacji na symbolach i
testowanie hipotez. Myślenie w tym ujęciu przypomina postępowanie naukowca (tworzenie modeli,
weryfikowanie hipotez).
FAZY PROCESU MYŚLOWEGO:
A. przekład obiektów lub zjawisk na symbole (reprezentacje),
B. wytwarzanie innych symboli za pośrednictwem rozumowania,
C. wysuwanie hipotez /dokonywanie obliczeń/,
D. przekład wymyślonych symboli na procesy zewnętrzne.
Myślenie proces umysłowy pozwalający symulować procesy i zdarzenia rozgrywające się w świecie
rzeczywistym, z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji świata
FORMY MYŚLENIA
- ze względu na poziom świadomości
*Myślenie autystyczne- zdominowane przez oddziaływania wewnętrzne, emocje i procesy
motywacyjne. Ujawnia się np. przez fantazjowanie, marzenia senne, swobodne skojarzenia
(“myślenie o niebieskich migdałach”). Dostarcza gratyfikacji, które nie są dostępne w rzeczywistości.
/por. technikę swobodnych skojarzeń opracowaną przez C.G. Junga/
*Myślenie realistyczne – zawierające dobrze określony punkt startowy i dobrze określony cel/e
kieruje się zasadą rzeczywistości, ograniczone jest konwencjami społecznymi i logicznymi. Występuje
w sytuacjach problemowych. Uzależnione od stopnia złożoności problemu oraz zdolności
indywidualnych. Im więcej danych trzeba uwzględnić przy rozwiązywaniu problemu, tym trwa ono
dłużej
- ze względu na efekt końcowy
*Produktywne - polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla podmiotu. Wynik myślenia
wzbogaca wiedzę o dotychczas nieznane treści (np. napisanie oryginalnego eseju na zaliczenie,
planowanie eksperymentu; egzamin nie testowy)
*Reproduktywne - polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, na
wykorzystaniu poznanych metod rozwiązywania problemów w nowych warunkach /np. tłumaczenie
tekstu z obcego języka, planowanie zakupów; egzamin testowy/.
MYŚLENIE KRYTYCZNE- szczególny przypadek myślenia realistycznego, ukierunkowanego Celem -
ocena wszystkich ważnych aspektów aktywności intelektualnej i praktycznej człowieka tj.
a) cele i problemy (czy warto je podjąć?)
b) strategie i operacje (czy rokują skuteczne osiągnięcie celu),
c) wytwory (czy spełniają kryteria np. nowości lub wartości).
Jest osobnym rodzajem myślenia
MYŚLENIE TWÓRCZE - rodzaj myślenia produktywnego.
-Jeśli powstało coś nowego nie tylko dla jednostki, ale dla innych (Stein, 1953),
-jeśli wytwór ma wartość poznawczą, estetyczną, etyczną lub użytkową /np. wpłynęło na rozwój
nauki, sztuki, filozofii i religii/ (TWÓRCZE, gdy powstaje coś nowego, wartościowego, społecznie
użytecznego)
MYŚLENIE ODTWÓRCZE – reproduktywne – powielające sposoby rozwiązywania problemów,
poszukiwania informacji, itp.; a gdy np. uczeń odkrywa prawo Archimedesa czy wzór na obliczenie
pola (dla niego jest to myślenie twórcze, ale z obiektywnego punktu widzenia, nie?
 8. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW- Najczęściej o myśleniu mówi się w kontekście
rozwiązywania problemów
ROWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
- rodzaj zadania, którego człowiek nie może rozwiązać za pomocą posiadanych: wiadomości,
umiejętności i nawyków
- stan rozbieżności między stanem aktualnym a stanem oczekiwanym (np..student chce zdobyć
stypendium; Majka chce schudnąć)
-określa relacje między zadaniem a zasobem wiedzy jednostki
Problem istnieje tylko dla kogoś-istniejąca obiektywnie rzeczywistość może być niedokończona jawi
się jako problem, gdy ktoś spostrzeże ją jako „sytuację” do przekształcenia, udoskonalenia
RODZAJE PROBLEMÓW:
1. ze względu na stopień złożoności:
proste (w co się ubrać na spotkanie z koleżanką)
złożone (jak zaradzić epidemiom)
2. ze względu na poziom ustrukturyzowania:
otwarte - źle ustrukturyzowane – np.. Jak uporać się z chorobą przewlekłą typu SM; jak zaradzić
nawracającym powodziom- – pojawiają się trudności przy stworzeniu reprezentacji problemu
zamknięte - dobrze ustrukturyzowane (np.. Jak zdać egzamin z języka, jak napisać CV)) -
reprezerntacja problemu
3. Ze względu na końcowy efekt:
konwergencyjne – poszukiwane jedno rozwiązanie (upieczenie ciasta; zdanie egzaminu na prawo
jazdy)
dywergencyjne –możliwe różne rozwiązania problemu (poszukiwanie recepty na zdrowy tryb
życia; budowanie domu swoich marzeń)
4. ze względu na kierunek poszukiwania rozwiązywania:
 linearne (domino; pierwotny paradygmat przetwarzania; np. robienie klusek śląskich),
 dendrytowe (planowanie urlopu)
 pętlowe (np. budowa domu; niektóre rodzaje ciasta)
5. ze względu na cel:
Transformacji
Uporządkowania
wymagające odkrycia struktury – rozumowanie indukcyjne
wymagające oceny argumentów logicznych – rozumowanie dedukcyjne
METODY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW:
Myśląc i rozwiązując problem korzystamy z różnych narzędzi:
- algorytmy (wyraźne, choć nie koniecznie łatwe drogi wiodące do rozwiązania); wyraźne kroki,
symulacje, stosowanie)
- heurystyki (analiza celów pośrednich, ruchy na przód, wstecz, tworzenie i sprawdzanie pomysłów,
analogie, metoda zarodka…, wszelkie metody prób i błędów)
ALGORYTMY- Metody niezawodne; Zawsze prowadzą do osiągnięcia celu, czasami proces rozwiązania
może trwać to długo; Mają ustalony przebieg działania – gotowe receptury; Każdy, kto zastosuje się
do nich rozwiąże problem; Usztywniają jednostkę w działaniu
HEURYSTYKI- Najczęściej stosowane w sytuacjach rozwiązywania problemów nie muszą prowadzić do
jego rozwiązania. Czasami są szybsze w zastosowaniu aniżeli algorytmy ale większość może być
bardziej czasochłonna; często zawodne ale bywają odkrywcze
Przykładowe heurystyki:
Metoda prób i błędów
Metoda zarodka – zacznij od czegokolwiek!
Metoda małych kroczków – bez odniesienia do głównego celu
Metoda reprezentatywności
Metoda dostępności
ANALOGIE
-Burza mózgów– Gordon (synektyka), grupowe rozwiązywanie problemów i wiele innych; technika
wywodząca się z psychologii społecznej, ma na celu rozwiązywanie problemów i doskonalenie decyzji
grupowych.
Schemat działania
-Wybór zespołu, przygotowanie warunków do przeprowadzenia zajęć.
-Prowadzący (PRZYGOTOWANY do takiej akcji)
-Jasne sformułowanie problemu (np.. Jak usprawnić codzienne prace „gospodyni domowej”).
-Integracja grupy oraz wprowadzenie niezobowiązującej atmosfery – np. poprzez Lodołamacze.
-Proces właściwy burzy mózgów:
-Monitorowanie przebiegu zajęć.
-Wszyscy uczestniczą w podawaniu najrozmaitszych rozwiązań, skojarzeń, nawet bezsensownych –
nie wolno oceniać, krytykować!!!
-Zapisywanie rozwiązań – najlepiej na tablicy widocznej dla wszystkich.
-Przestrzeganie zasad przeprowadzania burzy mózgów – żadnych ocen; ilość rodzi jakość.
-Zamknięcie listy pomysłów.
-Opóźniona ocena pomysłów i łączenie wybranych rozwiązań.
-Proces inkubacji
-Dyskusja oraz wybór właściwych rozwiązań dla postawionego problemu.
 FAZY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
- motywacja
- identyfikacja problemu
- poznawcza reprezentacja problemu- co wiemy, czego nie wiemy?; czego poszukujemy, do czego
dążymy - cel?; czym dysponujemy? (alokacja zasobów) możliwe drogi (strategie) rozwiązania
problemu- podział na podcele ; koszty; działanie:
– kontrola, monitoring
– informacja zwrotna o działaniu
WSPOMAGACZE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
-INKUBACJA- ułatwia znalezienie rozwiązania Umysł - inkubator – tymczasowe odłożenie problemu
na bok:
- wygaszamy błędne nastawienia, zbędne informacje
- słabną niektóre skojarzenia, mogą się włączyć nowe sposoby ujmowania problemu
- można dostrzec analogie
- zmniejsza się poziom aktywacyjny kory mózgowej, poszerza zakres uwagi (u. ekstensywna)
-WGLĄD („olśnienie”)- nieoceniony w rozwiązywaniu problemów źle ustrukturyzowanych
(otwartych)- charakterystyczne, czasem sprawiające wrażenie nagłego, zrozumienie problemu lub
strategii, która prowadzi do jego rozwiązania. Często poprzedza go długa praca umysłu (umysł
pracuje, a my zajmujemy się swoimi sprawami – sen (NOTATNIK przy łóżku!), wypieki, kopanie
ogródka, wycieczka... – praca całym mózgiem!).kompozycja: selektywnego kodowania, selektywnego
porównywania ,selektywnego łączenia
-INTUICJA– „przeczucie” na temat czegoś; często traktowana jako coś nienaukowego
B. Wojciszke – mówiąc o intuicjonizmie przypomina, że od dawna traktuje się go jako „raczej zbiór
luźno ze sobą powiązanych, a mocno niejasnych tez; poznanie wrodzone, o charakterze
natychmiastowym, globalnym, bezpośrednim, empatycznym”. Odcina się od takiego rozumienia!
Przyjmuje, że intuicja dotyczy praw spostrzegania w ogóle.
-To autonomiczny sposób poznania, dla którego można wyróżnić charakterystyczne cechy i warunki
powstania.
Symptomy intuicji:
- nagłe pojawienie się decyzji percepcyjnej, behawioralnej lub decyzji o rozwiązaniu problemu
- trudność w nazwaniu przesłanek i innych czynników wpływających na decyzję
- globalność ujmowania spostrzeganej czy problemowej sytuacji.
Intuicja jest szczególnym procesem- maksymalizuje twórcze funkcjonowanie jednostki poznającej.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
-cechy umysłu:
-rodzaj reprezentacji, ich charakter,
-styl poznawczy, typ umysłu
- wiedza i doświadczenie
- nastawienie
- emocje
- temperament
- osobowość (np.. motywacja i potrzeby),
PRZESZKODY:
-nastawienia,
-umysłowe obramowania - stereotypy, fiksacja funkcjonalna, transfer negatywny; b. silne emocje,
emocje negatywne
Czynniki wspomagające:
- transfer pozytywny; analogie – transfer zamierzony (badania Dunckera); średni s pobudzenia
emocjonalnego – prawa Yerkesa-Dodsona, emocje pozytywne
Gick, D.Holyoak - analogia funkcjonalna
Z.Chlewiński, A.Falkowski, P.Francuz, U.Dębska, I.Bielawska (fizycy, matematycy, humaniści;
historycy, muzycy, plastycy) (analogia, szerokość kategoryzacji)
- Automatyzacja może im utrudniać funkcjonowanie w nowych sytuacjach!!!
- Zasób wiedzy usprawnia pewne funkcjonowania, ale blokuje inne.
- Ekspert jest lepszy w znanych sytuacjach i zadaniach; gdy potrzebna jest większa swoboda,
otwartość, laik może okazać się sprawniejszy.
- Ekspert więcej czasu i energii poświęca stworzeniu reprezentacji problemu; laik działa szybko,
uwzględnia wielość dróg, ale zadanie rozwiązuje wolniej).
ROZUMOWANIE – formułowanie wniosków na podstawie przesłanek
-Indukcyjne – od szczegółu do ogółu - testowanie hipotez (rzadko kompletne; trudno zbadać
wszystkie możliwe sytuacje, osoby,…) – z ograniczonym zasięgiem interpretacyjnym- rozumowanie
przez analogię
-Dedukcyjne – od ogółu do szczegółu . Przesłanki, wniosek, zasady logiki
Sylogizm: dwie przesłanki i wniosek (błędy: efekt atmosfery - kontekst, faworyzowanie konkluzji
negatywnej bądź szczegółowej)
-Rozumowanie warunkowe – przyczynowo-skutkowe
ANALOGIA – rozumowanie indukcyjne (od szczegółu do szczegółu; od szczegółu do ogółu).
ANALOGIA – narzędzie myślenia o szczególnych walorach.
w sposób szczególny upodobała ją sobie NATURA!
-człowiek zapożyczył ją od natury i wykorzystał jako pomoc poznawczą. analogiczność budowy
struktury lub funkcji, np.. Pazury, żądło;
-jeden z centralnych mechanizmów poznawczych w myśleniu twórczym
-stąd jej szerokie zastosowanie np. w sytuacjach brain-stormingu (burzy mózgów)
-Poznawczy proces transferowania informacji z jednego źródła na inne (ze względu na jakiś cel)
- jest rodzajem transferu wiedzy z jednego obszaru na inny
-Podobieństwo naturalne)
- egzemplifikacja, porównanie, metafora, podobieństwo, analogia, parabola (przypowieść, np..
Przypowieść o lampie, pannach mądrych i głupich), metonim (przenośnia)
ANALOGIE – SPOSÓB ROZUMIENIA
-Grecy (Platon, Arystoteles): równość stosunków (proporcja)- w sensie matematycznym – równość ,
identyczność relacji; Akcentują występowanie podobieństwa między różnymi obiektami; Mówią o
dzielonej abstrakcji (cechy, wzorce, regularności, idee, funkcje – czynią abstrakcję łatwiejszą do
zrozumienia) – abstrakcja z przykładu
-współcześnie szerzej: podobieństwo relacji
*A.Biela: dostrzeżone głębsze podobieństwo między odległymi dziedzinami wiedzy (maszyna parowa,
M.Kopernik, gilotyna, aurora - REWOLUCJA). Takie rozszerzenie paradygmatu badawczego nad
analogią stwarza nowe możliwości analizy psychologicznej, zwiększa zakres badań daje szansę
bardziej wieloaspektowego ujęcia zagadnienia.
-traktowana podmiotowo- gdy mówimy o mechanizmie psychicznym umożliwiającym dostrzeganie i
określanie analogii oraz wyciąganie wniosków analogicznych.
-przedmiotowo - jako rezultat czynności poznawczych podmiotu (np. analogia między studnią i
wiedzą).
Nie ma analogii, gdy podobieństwo jest oparte tylko na jednej cesze (E.Nęcka). Proponuje traktować
ją jako pojęcie pierwotne, rozumiane intuicyjnie.
TYPOLOGIE ANALOGII:
- ścisła - oparta na równości proporcji)
- swobodna (twoje ciasto smakuje jak wczorajsza sałatka; wyglądasz jak po przejechaniu przez walec)
- dosłowna (oparta na cechach fizycznych: śmigło helikoptera i skrzydło wiatraka)
- metaforyczna (twoja miłość jest jak szalejący ocean; jego mieszkanie przypomina krajobraz po
powodzi)
- obiektywna (budowa wieżowca i mrowiska)
- subiektywna (tylko zauważalna –odczuwalna dla konkretnej osoby)
- personalna (dotycząca podobieństwa między ludźmi – twoja koleżanka funkcjonuje jak typowa
Niemka: zimna, bez emocji, racjonalna)
PODEJŚCIA BADAWCZE:
- funkcjonalne (Thagard, Nisbett, G.Holyoak) (logiczne związki między elementami, przyczynowo-
skutkowe) – pełniące określone funkcje (nasiono klonu – śmigło helikoptera; nasiono mleczu -
spadochron)
- strukturalne (A.GENTNER – odwzorowania struktury): zasady: odrzucenie właściwości bezpośrednio
dostępnych, szukania relacji między przedmiotami, preferowanie relacji wyższego rzędu (reguła
systematyczności)
KONTEKST – istotny element motywacyjny dla tworzenia analogii, istnienie wewnętrznej potrzeby –
A. FALKOWSKI (1992);
funkcja adaptacyjna analogii
  DECYZJA – wybór jednej z możliwości działań spośród co najmniej dwóch opcji (dokonanie
wyboru, skuteczna motywacja i realizacja decyzji)
Klasyczna teoria decyzji – jak zachowuje się idealny, całkowicie racjonalny decydent, gdy trzeba
wybrać tylko jedną z możliwych opcji
- zasada użyteczności (największej korzyści)
-zasada prawdopodobieństwa
Rzadko zdarza się tak racjonalne podejmowanie decyzji. Oczekiwana subiektywna użyteczność
(subiektywne prawdopodobieństwo wystąpienia danej opcji) - uwzględnianie negatywnych skutków
podjęcia określonej decyzji
Model kompensacyjny (globalna suma ocen) uwzględnia subiektywne prawdopodobieństwo,
ewentualne negatywne skutki, możliwe inne czynniki (np. stan wiedzy na dany temat; osobiste
doświadczenie, intuicja, itp..) warunkujące ostateczny efekt podjęcia decyzji
STRATEGIE DECYZYJNE
- zadowolenia
-ograniczonej racjonalności (ustalenie tylko pewnych kryteriów dla podjęcia decyzji, np. dla wyboru
narzeczonego (byle jaki, byle był?)
- eliminacji wielu aspektów
- szybkość i oszczędność
TEORIA PERSPEKTYWY (D.Kahneman, Tversky)
Asymetria pozytywno-negatywna (ludzie inaczej szacują zyski niż straty – subiektywna wartość zysku
jest mniejsza niż wartość obiektywna)
Podejmowanie decyzji –złożony PROCES;
- procesy poznawcze, motywacyjne i emocjonalne
a)Faza przeddecyzyjna: definicja problemu, zebranie dostępnych informacji o możliwych opcjach
b)Faza decyzyjna – ocena ważności
c)Faza postdecyzyjna
d)Żal postdecyzyjny (gdy decyzja była ważna, trudna i długotrwała)
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WYKORZYSTANIE INFORMACJI W PROCESIE PODEJMOWANIA DECYZJI
->Procesy – czynniki poznawcze modyfikowane przez:
- Ocenę ryzyka
- Emocje
- Politykę podejmowania decyzji
- Korzystanie z informacji zwrotnych
- Zasobność systemu prawnego
-Kontekst (czynniki zewnętrzne)
- Problemu
- Ogólny
-> Czynniki środowiskowe
-Ocena ważności:
-Co jest istotne dla decydenta
-Praktyczne podjęcie decyzji
-Doświadczenie – wpływ ze strony czynników zewnętrznych:
- Ekspertywność
- Różnice indywidualne
WYDAWANIE SĄDÓW
SĄD – twierdzenie wyrażone wprost na temat pewnego stanu rzeczy (np. Rodzaje sądów:
– atrybucyjne
- probabilistyczne
-wartościujące
TENDENCYJNOŚĆ WYDAWANIA SĄDÓW
-Tendencyjność – odstępowanie od idealnego wzorca; popełnianie błędów; Przyczyny
tendencyjności:
-heurystyki (a nie racjonalność) reprezentatywności, - dostępności
- złudzenie hazardzisty
- złudzenie koniunkcji
- złudzenie osobistego doświadczenia
- prawo małych liczb
Ignorowanie proporcji podstawowej (ogólnej częstości występowania) Reguły Bayesa – do oceny
prawdopodobieństwa zdarzenia
PRZYCZYNA BŁĘDÓW - umysł nie radzi sobie z obliczaniem prawdopodobieństwa zdarzeń według
reguł Bayesa (wzory)
SĄDY INTUICYJNE-
SĄD INTUICYJNY- Gdy nie potrafimy uzasadnić Naiwny, oparty na doświadczeniu potocznym
(stosowanie modeli umysłowych)sąd alogiczny
-Poznanie intuicyjne
-Poczucie wiedzy