Professional Documents
Culture Documents
dr Hanna Bednarek
Instytut Psychologii Uniwersytet Łódzki
Motto:
Wykład 1.
Paradygmaty a modele umysłu.
Charakterystyka poznania
i procesów poznawczych.
1. Czy istnieją paradygmaty w psychologii?
• Paradygmat w ujęciu T.Kuhna (Struktura rewolucji naukowych,
1962)
• - paradygmat jako „matryca dziedziny”
• - paradygmat jako wzorcowe przykłady (exemplars)
• Czy można mówić o rewolucji poznawczej w psychologii ?
3. Poznanie a działanie
• behawioryzm a poznanie
• strukturalizm /Wundt/
• funkcjonalizm /Angell/
• pragmatyzm /James/
• asocjacjonizm /Ebbinghaus/
• teoria czynności /Tomaszewski/
Postulat - jedność poznania i działania
4. Historia psychologii poznawczej - przełomowe daty
• Co to jest reprezentacja?
Problemy:
• Przedmiot psychologii poznawczej. Koncepcja człowieka w psychologii poznawczej a koncepcja
proponowana przez introspekcjonizm, behawioryzm i psychoanalizę.
• Pojęcie pradygmatu. Modele umysłu. Nurt informacyjny i ekologiczny w ramach psychologii
poznawczej. Główne założenia przetwarzania informacji: "od dołu do góry"/bottom-up/ i "od góry do dołu"
/top-down/.
• Selektywność czy paralelność procesów przetwarzania informacji. Problem reprezentacji poznawczej.
Koncepcja Gibsona jako alternatywa dla pojęcia reprezentacji poznawczej.
• Komputerowa metafora umysłu i jej ograniczenia.
• Miejsce psychologii procesów poznawczych wśród innych działów współczesnej psychologii .
• Problemy:
• Klasyczne i współczesne rozumienie uwagi. Podstawowe funkcje uwagi /wg Maruszewskiego i Nęcki/.
Cechy uwagi wg Nosala. Procesy przeduwagowe. Związki uwagi ze świadomością. Świadomość minimalna,
percepcyjna i introspekcyjna /ujęcie Armstronga/. Uwaga intensywna i ekstensywna /ujęcie Kolańczyk/.
• Mechanizmy fizjologiczne i psychologiczne uwagi.Koncepcje uwagi selektywnej i podzielnej: uwaga
jako system selekcji informacji: koncepcja Broadbenta i Treisman. Zadania Stroopa. Formy uwagi
selektywnej: skanning percepcyjny, detekcja sygnałów. Dystraktory. Uwaga jako system kontroli zasobów
/uwaga podzielna/: koncepcje Kahnemana, Navona.
• Proces automatyzowania czynności i jego konsekwencje. Błędy typowe dla automatyzmów.
Refleksyjność i bezrefleksyjność. Wykorzystanie badań nad uwagą w życiu społecznym (np. szkoła, reklama,
media).
Problemy:
Pamięć jako zdolność i jako proces przetwarzania informacji. Rodzaje pamięci wg Sguire
Rodzaje pamięci w ujęciu strukturalno-magazynowym. Pamięć przemijająca (ultrakrótka i krótkotrwała). Pamięć trwała
(epizodyczna, semantyczna, autobiograficzna).
Neurofizjologiczne i biochemiczne podłoże pamięci.
Pamięć operacyjna. Koncepcja Baddeleya. Metody badania pamięci roboczej. Znaczenie pamięci roboczej dla
funkcjonowania poznawczego.
Fazy procesu pamięciowego wg Tulvinga /zapamiętywanie, przechowanie, odtwarzanie/.
Badania prawidłowości procesu przechowywania i zapominania informacji.
Mnemotechniki i ich skuteczność. Badania społeczne i laboratoryjne procesu pamięci.
Specyfika pamięci autobiograficznej. Trudności metodologiczne z badaniem pamięci autobiograficznej.
Formy pamięci autobiograficznej. Zjawiska charakterystyczne dla pamięci autobiograficznej: efekt względnej świeżości,
amnezja wczesnodziecięca, reminiscencja.
Fałszywe wspomnienia. "Efekt lampy błyskowej" (badania Browna i Kulika), wspomnienia wyparte i odzyskane. Emocje
a pamięć. Psychologia
• Problemy:
• Wyobraźnia a wyobrażenia. Badania wyobrażeń u ludzi i zwierząt. Wyobraźnia twórcza i odtwórcza.
Funkcje wyobraźni. Rola operacji wyobrażeniowych. Współczesne pojęcie obrazu umysłowego. Polemika na
temat istoty i formy wyobrażeń: stanowisko obrazowe i abstrakcyjne. Jeden kod -amodalny, abstrakcyjny
(Anderson, Bower, Pylyshyn); Dwa kody-werbalny i obrazowy (Paivio, Kosslyn); Trzy kody -obrazowy,
werbalny i abstrakcyjny (Maruszewski). Badania nad reprezentacjami wyobrażeniowymi: rotacje umysłowe,
efekt odległości, efekt wielkości. Wyobraźnia a pamięć. Rola imagenów i logogenów w kodowaniu
informacji /koncepcja Paivio/.Wpływ wyobraźni na procesy myślenia i twórczość. Wyobraźnia a emocje.
Procesy wizualizacji w praktyce psychologicznej. Wyobraźnia a orientacja w przestrzeni. Orientacja w
przestrzeni u ludzi i zwierząt. Pojęcie wiedzy przestrzennej (spatial knowledge) i "mapy poznawczej".
Strategie orientacji w przestrzeni. Różnice indywidualne i międzypłciowe w zakresie wyobraźni i orientacji w
przestrzeni.
11. Pojęcia jako element wiedzy
• Problemy:
• Wyjaśnienie pojęć i kategoryzacji. Jak tworzymy pojęcia i kategorie. Tradycyjne teorie pojęć, oparte
na regułach podobieństwa.
• Pogląd Klasyczny. Rola abstrakcji pozytywnej i negatywnej. Pogląd Probabilistyczny. Prototypy.
• Pogląd Egzemplarzowy. Efekt świeżości jako podstawa ewolucji struktur pojęciowych. Wady
koncepcji pojęć opartych na podobieństwie jako zasadzie konstytuującej kategorie. Proces kategoryzowania
obiektów. Naiwne teorie świata. Fundamentalne zasady wyjaśniające jako podstawa tzw. teorii naiwnych.
Funkcje poznawcze pojęć. Po co nam pojęcia? Wiedza deklaratywna i proceduralna.
Problemy:
• Myślenie jako szczególny proces psychiczny. Badania struktury myślenia.
• Struktura, rodzaje i funkcje myślenia. Struktura: informacje, operacje, reguły.
• Rodzaje myślenia: produktywne, reproduktywne, twórcze, nietwórcze, autystyczne, realistyczne,
konwergencyjne, dywergencyjne.
• Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne. Błędy w rozumowaniu i ich przyczyny.
• Pojęcie problemu i rozwiązywania problemów. Strategie rozwiązywania problemów. Przeszkody w
rozwiązywaniu problemów. Sztywność intelektualna. Fiksacja. Wgląd. Rozwiązywanie problemów a twórczość. Myślenie
twórcze a procesy poznawcze /percepcja, uwaga, pamięć/. Badanie procesów myślowych.
14. PODEJMOWANIE DECYZJI.
DECYZJE OPTYMALNE, DECYZJE RACJONALNE, DECYZJE BŁĘDNE.
• Problemy:
• Podstawowe pojęcia psychologicznej teorii decyzji.
• Czym są decyzje, rodzaje decyzji.
• Czynności przeddecyzyjne (szacowanie ryzyka: P(s), P(o), użyteczność, SEU -subiektywnie
oczekiwana wartość wyniku). Dlaczego klasyczna teoria decyzji nie przystaje do rzeczywistości?
• Pułapki w procesie podejmowania decyzji. Heurystyki i złudzenia.
• Strategie podejmowania decyzji. Błędy popełniane przez decydentów i ich źródła. Przykłady strategii
satysfakcjonujących /Tyszka/: koniunkcyjna, alternatywna, kompensacyjna. W jakich okolicznościach należy
je stosować.