W. Paluchowski „Diagnoza psychologiczna” rozdz. 2 – Spory i kontrowersje wokół diagnozy.

by

 diagnostykę wyróżnia rodzaj faktów, o które pyta i wśród których poszukuje odpowiedzi
 różnica między badaniem w celach naukowych a diagnozowaniem leży w preferowanych celach oraz rodzaju zmiennych
uznawanych za ważne a nie w odmienności procedury; przyjmuje się, że badanie diagnostyczne jest w swej istocie badaniem
naukowym, a postępowanie naukowców powinno być dla diagnostów wzorem
 zagrożeniem dla diagnostyki jest odwoływanie się do wiedzy potocznej ← niespójna, fragmentaryczna, pochopna,
pozbawiona konkluzji….
 podejście nomotetyczne ← celem działań psychologa jest wyjaśnianie przez ustanawianie praw
 podejście idiograficzne ← celem jednostkowy opis, zainteresowanie tym co jest dla jedn. czymś wyjątkowym
 psycholog badacz → pomiar normatywny (możliwość oceny jedn. na tle innych)
 psycholog diagnosta → pomiar ipsatywny (pozwala na zrozumienie jedn.)
 3 formy wyjaśniania – w. mechanistyczne, statystyczne i systemowe (najważniejsze dla diagnosty – poszukiwanie
współzależności)

2.1. Psychologia praktyczna versus psychologia akademicka

 Arystoteles – podział na wiedzę naukową (celem jest prawda)i umiejętności praktyczne (celem działanie)
 wiedza praktyczna → konkretne umiejętności potrzebne do wykonania danego zadania; kryterium oceny – biegłość; o jej
wartości decyduje to w jakim stopniu jest przydatna, jej stosowalność → oparcie wiedzy na nadmiernie uproszczonych zw.
p-s. i koncentracja tylko na 1 aspekcie złożonego zjawiska
 Zienkiewicz – skuteczne techniki leczenia mogą nie mieć żadnych podstaw teoretycznych, niekoniecznie też lepsza i
dokładniejsza teoria podnosi skuteczność praktyki
 mitem jest, że „praktyka społeczna” jest ostateczną weryfikacją teorii
 Anastasi – myśląc o testach psychologicznych zbyt wiele uwagi poświęca się testom, a zbyt mało psychologii
 używane w praktyce i sporadycznie tworzone nowe narzędzia tylko w niewielkim stopniu korzystają ze współczesnej teorii
testów
 ograniczony wpływ „psych. akademickiej” na praktykę → archaiczność większości narzędzi
 zamiast wiedzy zdroworozsądkowej w działalności praktycznej należy korzystać z wiedzy naukowej (scientific research)
 badania naukowe ← poszukiwanie ogólnych prawidłowości, hipotez i teorii; bezinteresowne
 badania w celach praktycznych
 zainteresowanie wiedzą pozwalającą przede wszystkim na projektowanie zdarzeń (diagnozowanie jest jego
pierwszym etapem) / poznanie środków i dróg prowadzących do wybranego celu;
 dominują pragmatyczne kryteria doboru zmiennych;
 kryterium doboru przedmiotu badania jest znajomość sposobu modyfikacji danej zmiennej (ale wiedza o
faktycznych przyczynach aktualnie obserwowanych zaburzeń najczęściej nie może być wykorzystana w projekcie ich
zmiany i/lub nie zwiększa skuteczności praktycznych dokonań; ważniejsza jest wiedza pozwalająca wybrać
optymalny rodzaj interwencji psychologicznej)
 odwołanie do innego zbioru informacji niż w bad. naukowych – to co się dzieje tu i teraz; o wyborze danych
decyduje ekonomiczny, społeczny i etyczny koszt zdobywania info.
 niekorzystne społ. skutki diagnozowania
 badanie trafności = poszukiwanie odp. na pyt. jaka jest użyteczność danych predykcyjnych w przewidywaniu wartości
danych kryterialnych = czy dane predykcyjne i kryterialne są ze sobą jakoś powiązane → psycholog praktyk zna odp. testowe
i na ich podstawie chce ustalić kategorię do jakiej należy badany, w bad. trafności znamy kategorię i pytamy, by poznać odp.
testowe os. do niej należących ← TO NIE JEST SYMETRYCZNE!

1
 badanie diagnostyczne jest w swojej istocie badaniem naukowym → postępowanie naukowców powinno być dla
diagnostów wzorem
 analiza wiedzy naukowej z różnych pkt. widzenia:
 przedmiotu bad. (ideałem dla diagnozowania – nauki społ. i humanistyczne),
 zadań i celów badawczych (diagnozowanie powinno się wzorować na naukach idiograficznych),
 metod bad. i zasad dowodzenia twierdzeń (dedukcja w postępowaniu bad., indukcja w diagnozie),
 stopnia ogólności twierdzeń i praw naukowych oraz złożoności przedmiotu badawczego (wzorem dla post.
diagnostycznego – nauki konkretne)
 konsekwencje przyjmowania danej perspektywy teoretycznej – metafora kalejdoskopu = w zależności od zmiany
perspektywy te same el. tworzą zupełnie inną kombinację ich układu wyjściowego
 4 grupy założeń filozoficznych leżących u podstaw badań społ.:
 postpozytywizm – naukę należy opierać na danych empirycznych i odrzucać wszystko co nie znajduje w nich
potwierdzenia; badana rzeczywistość jest zewn. i niezależnym od jej obserwatora uk. odniesienia; korzystanie z
metod nauk przyrodniczych do badań społ.
 konstruktywizm – (interpretyzm) koncentracja na opisowej analizie rzeczywistości; zainteresowanie procesami, a
nie ich rezultatami; nauki społ. i przyrodnicze to dwie odmienne dziedziny wiedzy – inna natura przedmiotu bad. →
w naukach społ. – istoty żywe – odrzucenie założenia typologicznej reprezentatywności (gatunkowa jednorodność
wewn. typu)i założenia o braku spontanicznej dynamiki badanych obiektów ; akceptacja naturalnej zmienności
zjawisk; bad. rzeczywistości jest jednoczesnym wpływaniem na nią, nie da się całkowicie oddzielić umysłu badanego
od umysłów badających; teoria jest punktem dojścia, jest rozwijana w trakcie bad., które ma charakter rekursywny;
gł. metody jakościowe; P. Berger, T. Luckmann
 założenia rzeczniczo-partycypacyjne – bad. powinny być zaangażowane społ. i zawierać strategię działań
reformatorskich, która mogłaby zmienić życie os. bad., instytucjonalne warunki ich życia, a także życie samego
badacza
 pragmatyzm – jedyną rzeczywistością jest świat doraźnego praktycznego działania; kryterium prawdziwości sądów i
pojęć stanowi użyteczność – wiedza jest wynikiem analizowania działania i jego konsekwencji; ważny jest problem
badawczy i jego zrozumienie a nie metody
 zróżnicowany rodz. danych: dane obiektywne liczbowe/nieliczbowe, subiektywne liczbowe/nieliczbowe
 przydatność danych zależy od celu; dane jakościowe – szczególnie ważne gdy chcemy poznać znaczenie jakichś treści czy
zdarzeń dla jedn. i ich rozumienie
 dane subiektywne = pozarozumowe, wartościujące, dowolne, stronnicze i zależne od sposobu poznawania
 3 strategie badawcze wg J. Creswella:
 ilościowe – postpozytywizm; procedury quasi- lub eksperymentalne, bad. ankietowe
 jakościowe – podejście etnograficzne (obserwacja uczestnicząca), teoria ugruntowana (indukcyjna metoda bad.,
hipotezy i kat. pojęciowe są budowane w trakcie badań empirycznych i jednocześnie są wtedy weryfikowane i
modyfikowane), studia przypadków (jednoczesne stosowanie wielu metod do analizy złożonych systemów, do bad.
przystępuje się bez wstępnych hipotez, sekwencja zbierania danych OTTR – observe, think, test, revise), badania
fenomenologiczne (celem odnalezienie istoty doświadczeń os. uczestniczących w badaniu), badania narracyjne (jak
ludzie radzą sobie z własnymi dośw. za pomocą tworzenia osobistych narracji). respektowanie zasady triangulacji
=różnorodności, 4 rodz. triangulacji: różnorodność źródeł danych tzw. reguła kompensacji, wielość badaczy,
rozmaitość teorii, różnorodność stosowanych metodologii
 mieszane
 jeżeli mówimy o różnych metodach badań to przeciwstawianie badań jakościowych ilościowym jest nieuzasadnione, gdyż
wykorzystywane metody to metody empiryczne
 jeżeli mówimy o różnych paradygmatach badawczych to oba podejścia można traktować jako przeciwstawne
 metody jakościowe i ilościowe współwystępują i wzajemnie się uzupełniają
 rozszerzona zakres strategii badawczych wg Creswella:

2
  sekwencyjna w wersji eksploracyjnej (1-jakościowe zbieranie i analiza, 2- ilościowe zbieranie i analiza), i w wersji
eksplanacyjnej (1-ilościowe zbieranie i analiza, 2- jakościowe zbieranie i analiza)
 równoczesna w wersji triangulacyjnej (równoległe zbieranie i analiza jakościowa i ilościowa a potem porównanie
rezultatów analizy) i w wersji zagnieżdżonej (zbieranie komplementarnych danych jakościowe i ilościowe, a dot.
składowych pyt. badawczego, potem przechodzi się do następnego el. za każdym razem wyjaśniając zbieżność/
rozbieżność wniosków)
 trans formatywna (podczas konstrukcji badania odwołanie do ogólnych ram teoretycznych, od których zależy
priorytet badań – jakościowych lub ilościowych) w wersji sekwencyjnej i w wersji równoległej
 subiektywne motywy podejmowania badań jakościowych → obawa, iż poza obszarem badań znajdzie się to co jest istotą
życia społecznego (nieetyczność manipulacji eksperymentalnej, redukcja ludzkich działań do mierzenia, liczb, fizjologii,
wymóg kontrolowania czynników traktowanych jako uboczne często nie jest możliwy do zrealizowania)
 podejście jakościowe przeżywa kryzys → reprezentatywności i legitymizacji; traktowanie interpretacji jakościowej jako
wyrazu sztuki, talentu – problem subiektywności rezultatów
 imitatofobia – chęć bycia oryginalnym za wszelką cenę; parafernalifobia – lęk przed używaniem czegokolwiek poza
własnym talentem; kalkulatofobia - obawa przed liczbami i metodami statystycznymi
 całkowicie dowolne, realizowane metodą prób i błędów wykorzystywanie strategii, metod i materiałów empirycznych,
jakimi badacz dysponuje, prowadzi w praktyce do odrzucania wszelkich reguł metodologicznych

2.2. Wiedza potoczna versus wiedza empiryczna

 odwoływanie się do wiedzy potocznej jest zagrożeniem! szczególnie realnym, bo język psychologii naukowej ma wiele
zapożyczeń z języka potocznego
 różne rodzaje wiedzy ze względu na źródła:
 mądrość
 autorytet; kryterium jest odp. na pyt. kto jest źródłem wiedzy
 odwołanie do os. ważnych z powodów społecznych, politycznych
 wiedza = uporządkowane i „oczyszczone” informacje powstałe po wyciągnięciu wniosków z dostępnych
danych i informacji, postawieniu ich w odpowiednim kontekście przy jednoczesnym zaangażowaniu
ludzkiego umysłu (bo to człowiek wykorzystuje swoje zdolności umysłowe do analizowania info.,
wyciągania wniosków i zamiany ich na wiedzę)
 mądrość = umiejętność podejmowania uzasadnionych decyzji, które w dłuższej perspektywie przynoszą
pozytywne rezultaty; umiejętność praktycznego wykorzystania posiadanej wiedzy
 wymaga predyspozycji psychicznych, duchowych i etycznych
 wiara
 źródłem wiedzy jest ten, kto ma kontakt z ponadnaturalnym autorytetem
 niekiedy ponadnaturalny autorytet zostaje zastąpiony autorytetem pośrednika
 zależy od wykorzystania przez pośredników ceremoniału i rytuału- mogą się stać wystarczającą
legitymizacją wiedzy
 różni się od wiedzy opartej na mądrości obecnością zdarzeń ponadnaturalnych i stanem psychicznym os.
szukających wiedzy
 wiedza potoczna
 zdrowy rozsądek – wiedza zapewnia skuteczność
 ≠ „mądrości ludowe” np. przysłowia – bo nie musi być przekazywana z pokolenia na pokolenie
 „człowiek z ulicy” nie jest badaczem – nie zdaje sobie sprawy z różnorodności języków (narzędzi
poznawczych) i konieczności uzgadniania znaczeń
 obciążona błędami - zbiór przypadkowych i osobistych spostrzeżeń, skłonność do generalizowania i
traktowania pewnych rzeczy jako typowych, niespójność, fragmentaryczność, brak konkluzji, zadowolenie

3
 pozorem a nawet złudzeniem faktyczności, łatwość oceniania i wartościowania, popadanie w puste
moralizatorstwo
 złudzenie typu post hoc, ergo propter hoc (po tym, a więc w skutek tego ), rozumienie przez analogię →
również antropomorfizowanie, zoomorfizowanie, personifikowanie
 brak krytycyzmu + dowodzenie jedynie na podstawie wybranych przypadków, podtrzymujących stawianą
tezę (zamiast myślenia w kat. probabilistycznych)
 hipotezy tworzone ad hoc
 złudne poczucie powszechności zjawiska, również nieuprawnione indywidualizowanie
 łatwość ulegania niemerytorycznej stronie argumentacji np. akceptacja jedynie na podst. stopnia i tytułu
naukowego os. argumentującej lub uzyskanego dzięki mediom rozgłosu i pozycji (argumenty ex cathedra)
 akceptowanie/odrzucanie argumentacji jedynie na podstawie jakości przekazu
 nauka
 źródłem wiedzy jest ten, kto pozyskuje ją zgodnie z metodologicznymi wymogami
 podstawowe założenie → natura jest uporządkowana, poznawalna, wszystkie naturalne zjawiska mają
naturalne przyczyny, nic nie jest dowiedzione samo w sobie, wiedza jest wyprowadzana z nabywanego
doświadczenia, jeżeli nauka ma pomóc w zrozumieniu rzeczywistego świata to musi być empiryczna, istotą
naukowości jest procedura= metodologia
 sama nauka ciągle się zmienia → odnosi się od odmiennej metodologii a nie konkretnej lub ogólnej wiedzy
 metodologia określa co uznaje się za naukę
 cechy metodologii naukowej to: jawność warsztatu, replikowalność badań, intersubiektywna
komunikowalność
 obiektywność jako podstawowe kryterium decydujące o tym, czy dany rodz. poznawania zasługuje na miano poznawania
naukowego
 3 sposoby rozumienia obiektywności:
 wymóg wolności od uprzedzeń
 dot. również wstępnych hipotez
 w pracy naukowej przyjmuje się, że ani spekulacyjne koncepcje, ani zbiory faktów potwierdzonych
eksperymentalnie realizowane niezależnie nie prowadzą do wiedzy – trzeba je powiązać – do odrzucania
błędnych teorii niezbędna jest empiryczna weryfikacja wyprowadzonych myślowo hipotez
 w diagnozowaniu psycholog raczej poszukuje hipotetycznych wyjaśnień problem niż stara się je
weryfikować
 istotnym składnikiem hipotezy jest wskazanie sposobu jej falsyfikacji – ważniejsze jest to czy ją można
sprawdzić niż to czy jest prawdziwa
 zdaniem pozytywistów psych. jest raczej paranauką – brak możliwości falsyfikacji założeń
 wymóg intersubiektywnej sprawdzalności i powtarzalności wyników badania
 człowiek nie rejestruje (rekonstruuje) info. ale buduje (konstruuje) wiedzę z dostępnych mu info. – Dewey,
Piaget, Wygotski, Bruner
 poznanie ma zawsze naturę czynną, a ludzie „widzą to, co wiedzą” – efekt poznawania zależy od
posiadanych narzędzi poznawczych
 problem nie polega na obciążeniu pojedynczego badacza błędem subiektywności, ale na tym, czy podobnie
obciążeni inni badacze potwierdzają jego obserwacje – rzetelność
 intersubiektywność rachunkowa – zgodność wyniku liczbowego
 intersubiektywność dialogowa – zgodność uzyskiwana w racjonalnej dyskusji i dzięki otwartości na krytykę
(np. w rozmowie psychologicznej); może dotyczyć różnych badaczy, jak i badanego i badającego
 powtarzalność wyników
 powtarzalność kodowania (klasyfikacji) wyników – kryteria klasyfikacji powinny być algorytmiczne –
jednoznacznie zdefiniowane i sformułowane szczegółowe zasady przydzielania do klas oraz kroki
niezbędne do osiągnięcia tego celu
4
  konieczność upubliczniania procedur i ew. wyników badania
 wymóg wykrywania w badaniu istoty badanego obiektu
 ≈ trafność – obiektywna procedura diagnostyczna dotyka nie powierzchni, ale meritum problemu
 trafność =czy test mierzy to co ma mierzyć; obiektywność = czy test dociera do sednum zjawiska
 wyjaśnić zjawisko to tyle co ujawnić jego istotę i pokazać, w jaki sposób dzięki okolicznościom ubocznym
istota ta prowadzi do wystąpienia owego zjawiska

2.3. Podejście nometyczne versus podejście idiograficzne

 Wilhelm Windelband (W.W.)– 1884r. –podział nauki na nomotetyczne i idiograficzne ze względu na sposób ujmowania
przez nie rzeczywistości i tworzenia wiedzy (obecnie nieaktualne, bo prawie wszystkie nauki dążą do tworzenia praw
ogólnych)
 nauki nomotetyczne
wg W.W. – ujmują rzeczywistość w tym, „co zawsze jest” i próbują wyjaśniać zjawiska poprzez tworzenie praw i
teorii
 nauki idiograficzne
wg W.W. – analizują to co jest jednorazowe, czyli opisują zjawiska i procesy nie dążąc do ich uogólnionego
wyjaśniania
 Maria Straś-Romankowska –przedmiotem wyjaśniania w psychologii mogą być:
 fakty natury – świat obiektywny – są bo być muszą; wyjaśniamy analizą przyczynowo-skutkową, eksperymentalnie,
pomiarem; poszukujemy odp. na pyt. „jak?”, „dlaczego?”
 fakty kultury – świat subiektywny – są choć być nie muszą; wyjaśniamy za pomocą interpretacyjnego poznawania
człowieka, przez rozumienie i odczytywanie znaczeń/sensów w kontekście jego życia; odp. na pyt. „po co?”
 podejście nomotetyczne
 założeniem teza o ogólności cechy – wszyscy mamy daną cechę, choć w różnym stopniu
 podejście idiograficzne
 Allport – adaptacja do psychologii rozróżnienia dyscyplin idiograficznych i nomotetycznych; wg niego pojęcie cechy
ogólnej jest niebezpieczne → prowadzi do tworzenia artefaktów – znajdowania cech, tam gdzie w istocie ich nie ma
← lekiem idiograficzny sposób uprawiania psychologii i odwoływanie się do metod ipsatywnych
 użyteczność bad. idiograficznych potwierdzili także: Murray, Freud, Skinner, Holt, Pawłow, Piaget
 celem badawczym jest uzyskanie syntetycznego obrazu, uchwycenie specyfiki, unikatowego charakteru opisywanych
zdarzeń
 wyniki można generalizować na inne zach. jednostki, ale nie na populację
 Cattell
 wprowadził termin pomiar ipsatywny
 trzy skale pomiaru psychologicznego:
 skala interaktywna
 pomiar danej cechy jest dokonywany niezależnie od narzędzi (wynik surowy)
 skala normatywna
 pomiar cechy jest dokonywany relatywnie przez odniesienie wyniku surowego os. do poziomu tej
cechy u innych os. (wynik znormalizowany)→ odniesienie do rozkładu (normalnego) wyników,
uzyskanego w innym czasie i w innych warunkach
 o trafności interpretacji wyników rozstrzyga znajomość istotnych charakterystyk grupy odniesienia
→ jeżeli dana os. może być traktowana jako el. analizowanej populacji, to stopień bycia typowym
przedstawicielem grupy może być określony na krzywej normalnej przez podanie tzw. całkowitej
funkcji rozkładu prawdopodobieństw (dystrybuanty) charakteryzującej tę osobę
 dane normatywne służą ocenie jedn. (jak jedn. może być spostrzegana przez grupę odniesienia)

5
  skala ipsatywna
 pomiar cechy jest dokonywany relatywnie poprzez odniesienie go do innych wyników danej jedn.:
albo w zakresie innych cech/dyspozycji, albo w zakresie tej samej cechy, ale otrzymanych w innym
czasie
 głównie kwestionariusze; kwestionariusze ipsatywne mają 2 wyróżniające je cechy: pozycje mają
postać wymuszonego wyboru (wybór między różnymi możliwościami, szeregowanie/rangowanie
możliwości, przydzielenie każdej z odp. jakiejś liczby punktów), wymuszonego wyboru dokonuje się
pomiędzy opisami mierzącymi różne rzeczy (w efekcie skale są współzależne)
 kluczowa jest zmienna aprobaty społecznej – zakładamy że wyborami kierują preferencje osobiste
 eliminacja zmiennych stylistycznych, bo dot. one wszystkich wyników tej samej os.
 trudność ze statystyczną analizą
 wyników skal faktycznie ipsatywnych nie można traktować tak jak liczb
 badanie korelacji nie ma sensu – jest korelacja z założenia
 normalizacja jest bezużyteczna
 dane ipsatywne pozwalają na zrozumienie jedn. (jak jedn. widzi i ocenia samą siebie), zwiększają
wgląd
 W.V. Clemans – matematyczna def. wg której zbiór zmiennych nazywany jest ipsatywnym wtedy, gdy suma wyników
podtestów każdej badanej jedn. jest taka sama (stała) ← może to być efektem albo specjalnego sposobu zbierania danych,
albo ipsatyzacji danych normatywnych przez odjęcie indywidualnego wyniku od średniej (modalnej, mediany) wyników dla
danej osoby → efektem jest zmienna ipsatyzowana (ma to miejsce np. w analizie wyników kwestionariuszy osobowości –
eliminuje zmienną stylistyczną potakiwanie, odpowiadanie aprobowane społ.)
 rodzaje danych ipsatywnych i ipsatyzowanych:
 addytywne dane ipsatywne
 są to raczej dane ipsatyzowane
 uzyskiwane przez odejmowanie od średniej wyników surowych wyniku danego podtestu, co powoduje, że
suma tych odchyleń wynosi 0
 standaryzacja danych jedn.
 wielokrotne dane ipsatywne
 os. bad. przydzielają procent różnym wariantom odpowiedzi – dane faktyczne, w wąskim znaczeniu,
ipsatywne
 dane pierwotnie normatywne są wyrażane w proporcji do sumy wyników - ipsatyzowanie
 porządkowe dane ipsatywne
 os. badane rangują warianty odp. – faktycznie ipsatywne
 dane normatywne są wyrażane w postaci rangowania danych normatywnych – dane ipsatyzowane np. kod
profilu MMPI
 J.T. Lamiell – idiotetyczna (IDIOgraficzna i nomoTETYCZNA)strategia badań
 idiograficzna koncepcja pomiaru, pozwalająca odkrywać także prawidłowości ogólne
 należy do tradycji idiograficznej – nie jest kompromisem
 psych. osobowości- szukanie różnic o charakterze intraindywidualnym,
 PRI – mierzenie zróżnicowania interindywidulanego, wartość wyniku surowego jedn. jest zawsze określana w relacji
do gr. porównawczej
 strategia idiotetyczna – znaczenie wyniku surowego zależy od wartości, jaka mogłaby być przypisana jedn. gdyby
uzyskała ona ekstremalny (minimalny/maksymalny) wynik → dzielimy różnicę między wynikiem globalnym jedn. a
wynikiem ekstremalnym przez tzw. rozpiętość skali (=różnicę między możliwym w danej skali do osiągnięcia
wynikiem maksymalnym i minimalnym)

6
  zastosowanie w bezpośrednim określaniu podobieństwa os. bad. do wybranej grupy odniesienia → poprzez
porównanie jednostkowego wykonania testu z częstością wyników wykonania poszczególnych zadań przez tę gr.
odniesienia
 wynikiem idiotetycznym jest suma różnic między ważonymi wynikami odp. os. bad. na daną pozycję a częstością
takiej samej odp. w gr. odniesienia

2.4. Wyjaśnianie systemowe versus wyjaśnianie mechaniczne i statystyczne

 analogia ze względu na procedury diagnozowania i bad. naukowego
 Gerald M. Weinberg – 3 rodzaje wyjaśniania zależne od stopnia uporządkowania i złożoności obiektów:
 wyjaśnianie mechaniczne
 obiekty proste o małej złożoności i wysokim poziomie uporządkowania = maszyny
 odwołanie do analitycznego redukcjonizmu → podział obiektu badań na części składowe i badanie właściwości jego
oddzielnych części, ponowne ich upraszczanie i kolejna ich analiza, by w ten sposób wnioskować o zach. się całości
 upraszczanie systemu jest konieczne
 założenie liniowej przyczynowości o charakterze jednoznacznym (deterministycznym) lub probabilistycznym
 istotą jest przekonanie, że całość jest prostą sumą części → połączenie części w działający mechanizm pozostawia je
takimi, jakie były poprzednio – oddzielone od siebie
 dla n obiektów potrzebujemy jednego równania pola, n równań do opisu obiektów i (n² -n)/2 równań interakcyjnych
 wyjaśnianie systemowe
 obiekty o średnim poziomie organizacji i poziomie złożoności – leżące na pograniczu porządku i chaosu
 el. pozostają w stosunkach współzależności – są zorganizowane w systemy
 podejście holistyczne, nastawione na poszukiwanie struktur i procesów, a nie opis el.
 odejście od analizy izolowanych zdarzeń (skutków) i ich przyczyn oraz tendencji do liniowego przedstawiania
zależności przyczynowo-skutkowych
 odejście od myślenia reistycznego na rzecz fenomenologicznego → analizę rozpoczynamy od zależności zdarzeń,
następnie analiza wzorca zach. (proces w czasie, trend), by przejść do modelu struktury systemu
 analiza pozwala dostrzec transsytuacyjną powtarzalność zdarzeń
 system = zbiór współdziałających ze sobą el. powiązanych ze sobą relacjami, stanowiący celowo zorientowaną jedna
całość; zmiana w jednej cz. wpływa na pozostałe
 cechy systemów złożonych:
 nieliniowość – działają jako całość i nie da się ich zrozumieć przez analizę składowych; przyczyna i skutek są
ze sobą wzajemnie powiązane i zmieniają się jedno w drugie; zależności kołowe – skutek oddziałuje na
swoją przyczynę, zmieniając dynamikę procesu
 hierarchiczność– zb. z uporządkowanych wg ważności i zagnieżdżonych podsystemów; koncentracja na 1
poziomie nie daje pełnego zrozumienia
 wewn. przyczynowość - samoorganizacja przez cele oraz dodatnie i ujemne sprzężenia
zwrotne;
 nie wszystkie zdarzenia są skutkiem działania z zewn.;
 w kauzalnej sekwencji skutek staje się nową przyczyną → usunięcie przyczyny nie oznacza
usunięcia skutku;
 sprzężenia zwrotne jako podst. el. myślenia systemowego
 sprzężenie = p → s, sprzężenie zwrotne= p ↔ s,
 sprzężenie zwrotne dodatnie = zmiany wartości parametru w kierunku zgodnym, w którym
nastąpiło odchylenie od zadanej wartości; powoduje coraz większy zwrost/spadek wartości
danego parametru – zmiana stanu wyjściowego
 sprzężenie zwrotne ujemne = ma za zad. utrzymać wartość jakiegoś parametru; przy
zmianie wartości w nieporządaną stronę prowadzi do zmiany parametru w stronę

7
 przeciwną – do kompensacji/niwelacji tego odchylenia; ujemna pętla sprzężenia zwrotnego
jest pętlą szukającą celu
 dążenie do optymalizacji – poszukiwanie stanów wystarczających, a nie maksymalizujących kryteriów
regulacji
 dynamiczna stabilność – wiele punktów wzajemnej równowagi
 zmienność - nie istnieje 1 konieczny preferowany stan systemu; aktualny stan jest funkcją aktualnych
celów i historii stanów systemu
 brak liniowej ciągłości zachowania systemu – zmiany i załamania, nagłe przerwania działania, mozaika
zmieniających się stałych stanów systemu jako norma
 ograniczona przewidywalność – niezależnie od ilości posiadanych informacji i możliwości ich
przetworzenia
 zwłoka jest czasową przerwą lub opóźnieniem ujawniania się efektu działania jednego z el. systemu, albo
odroczeniem zarejestrowania inf. o tym działaniu przez el. zależny i może być uwzględniana jako korektor w modelu
systemu
 wyjaśnianie statystyczne
 agregaty o zróżnicowanej złożoności i niskim stopniu zorganizowania wyjaśniane przy założeniu losowości, przez
uśrednianie i formułowanie wniosków (probabilistycznych/statystycznych właściwości) dot. populacji, a nie jej
elementów
 agregaty składają się ze względnie niezależnych od siebie el. a rządzi nimi zasada entropii i ujednolicania el.; ich
dynamika ma charakter nieprzyczynowy
 im większe zorganizowanie/struktura el. tworzących system, tym bardziej przydatne jest wyjaśnianie systemowe →
poszukiwanie struktury/zasady losowości powinno być istotnym celem postępowania diagnostycznego

2.5. Sytuacyjna predykcja versus podmiotowe wyjaśnianie

 Lee J. Cronbach – rozróżnienie dwóch podstawowych nurtów metodologicznych i postaw wobec uprawiania psychologii:
 podejście eksperymentalne
 poszukuje źródeł zmienności, którą tworzy badacz w kontrolowanych i standardowych warunkach
 różnice indywidualne tworzą wariancję błędu
 podejście korelacyjne
 poszukiwanie powodów zmienności, istniejącej niezależnie od badacza i obserwowanej w war. naturalnych
 badacze są nastawieni na poszukiwanie i wyjaśnianie różnic indywidualnych
 nie wiemy czy zachodzi zw. przyczynowo-skutkowy
 sytuacyjna predykcja
 korelacyjna tendencja w uprawianiu diagnozy → użyteczność testu/skali była określana liczbą empirycznie
potwierdzonych relacji między wynikami testu a zach. pozatekstowymi
 wg modelu korelacyjno-regresyjnego tworzono tzw. systemy interpretacyjne – wyniki jednej skali/zbiory wyników
baterii takich skal „wyjaśniano” przez wskazanie współwystępującego zbioru behawioralnych korelatów (a nie przez
odwołanie do teorii) ← większość komputerowych systemów diagnostycznych jest oparta na tym paradygmacie ←
oszczędność czasu i środków przy zabieraniu i kategoryzacji inf.
 tradycja technologiczna, praktyczna
 zw. z tzw. metodami psychometrycznymi – najczęściej kwestionariuszowymi, których wyniki są opracowywane
statystycznie
 podmiotowe wyjaśnianie
 normatywny postulat identyfikacji tzw. mech. osobowościowych (mech. osobowościowe opisują sposób w jaki
powstają i działają powiązane ze sobą czynniki podmiotowe; mech. psychologiczne opisują interakcje czynników
podmiotowych i przedmiotowych)
 tradycja spekulacyjna, filozoficzna, idiograficzna

8
  psychoanaliza, psych. humanistyczna
 istotą założenie podstawowej roli podmiotowej determinacji działań jedn., a celem diagnostyki zrozumienie
konkretnej jedn. przez poznanie całego splotu zjawisk tworzących to, co indywidualne, charakterystyczne dla niej
 Allport – takie zajmowanie się jedn. ma charakter naukowy, bo pozwala formułować prawa i dokonywać
przewidywań
 podejście dynamiczne (diagnoza ma obrazować funkcjonalne i historyczne zależności el. struktury osobowości,
widząc ją jako proces) i holistyczne (opis całej osobowości badanej jedn. i jej działań i wszystkich czynników
etiologicznych ją kształtujących)
 charakterystyczne są techniki projekcyjne interpretowane klinicznie

2.6. Diagnostyka tradycyjna versus diagnostyka behawioralna

 dyskusja nad problemem „stan czy cecha”
 diagnostyka behawioralna
 krytyka tradycyjnej diagnostyki (podejście korelacyjne + podmiotowe) za tradycjonalizm i konserwatyzm
 przedmiotem diagnozy są specyficzne zach., które będą poddane modyfikacji terapeutycznej
 funkcje opisowe i oceniające diagnozy są bardziej istotne niż odniesienie wyników do populacji porównawczej, czy
funkcje predykcyjne
 klasyczne narzędzia badania osobowości są w najlepszym razie testami przyczyn, a nie celów
 tradycyjna diagnostyka
 oparta na podejściu korelacyjnym była ukierunkowana na stwierdzenie różnic między ludźmi (Cronbach: PRI –
badanie zakresu różnic między ludźmi, wariancji wspólnych i względnie trwałych parametrów ich
charakteryzujących, podczas gdy psych. ogólna zajmowała się raczej ich tendencją centralną)
 wybór dwóch strategii podczas podejmowania działań interwencyjnych: selekcji i modyfikacji; działalność selekcyjna
określiła kształt narzędzi diagnostycznych – ale mała użyteczność; w strategii modyfikacji psycholog uzyskiwał odp.
na pyt. niezadawane, nie otrzymywał odp. na pyt. zadane
 zw. między diagnozą a terapią jest pośredni
 odstępstwo czasowe między diagnozą a terapia; oddzielenie zbierania danych od ich wykorzystywania → diagnoza
sztuką dla sztuki

2.7. Diagnoza versus terapia

 nauki praktyczne → projektowanie zdarzeń
 diagnozowanie jako pierwszy etap projektowania – określa stopień odchylania się rzeczywistości od jej przyszłej wizji;
diagnostyka służy przede wszystkim terapii (przygotowaniu specyficznej interwencji psychologicznej i powinna być oceniana
wg tego w jakim stopniu pomaga w jej wyborze i stosowaniu)
 w każdej psychoterapii wychodzi się z założenia, że ludzkie zach. dają się zmieniać za pomocą procedur psychologicznych
 mechanizm zmian nie daje się zrekonstruować bez odwołania się do wewn. stanów jedn. – persono logia
 mechanizm zmian można wyjaśnić wyłącznie w terminach obserwowanych zjawisk i ich konsekwencji, bez potrzeby
odwoływania się do nieobserwowanych stanów wewn. – sytuacjonizm
 analitycy zach. – wystarczy odkrycie specyficznej funkcjonalnej zależności pomiędzy zachowaniem i czynnikiem
otoczenia, nie biorąc pod uwagę subiektywnej treści zach. (odrzucenie stanów wewn. jako wyjaśnień zach. ma
charakter utylitarny i pragmatyczny)
 zawsze jesteśmy zainteresowani jakąś determinantą odpowiedzialną za stałość zach.
 faktyczne życie aktywnej jedn. odbywa się poza gabinetem jedn. i to nim trzeba się interesować np. zmiana wzajemnych
zachowań w grupie, konformistyczne przystosowanie do niej – bo zach. jest klasyfikowane za zaburzenie ze względu na
system społ. reguł regulujących wzajemne zach. pacjenta i jego gr. odniesienia
 u źródeł diagnozowania może leżeć teoria osobowości , teoria intelektu, teoria terapii → różnice zakładanych celów
diagnozy –poznanie (rozumienie osobowości czy procesów poznawczych) albo pomoc

9
 skuteczniejsza praktyka nie musi być konsekwencją dokładniejszej, lepszej teorii
 przydatność diagnoz klinicznych i psychometrycznych dla planowania terapii jest niewielka, ponieważ z rozbudowanych
diagnoz zwykle nie wynikają żadne wskazówki praktyczne
 powodem odrzucania terapii przez niektórych może być to, iż nie zawsze prowadzi do wyboru z kilku rodzajów oddziaływań
→ Rogers i jego koncepcja terapii skoncentrowanej na kliencie – tworzy się warunki sprzyjające podejmowaniu niezależnych
decyzji; terapia behawioralna
 Cronbach – interwencja i diagnoza pozostają ze sobą w immanentnej opozycji – gdyby udało się znaleźć interwencję
pomocną dla wszystkich to diagnoza nie byłaby potrzebna
 psychoanaliza – podkreślenie zw. terapii i diagnozy – dla Freuda każdy symptom był wskaźnikiem patologicznego
mechanizmu adaptacyjnego, będącego efektem nieskutecznego rozwiązania problemów pacjenta – nie było istotne
opisywanie symptomu ale poszukiwanie jego źródeł
 Jungowski test kojarzeniowy łączył el. diagnozy i terapii
 Dollard i Miller – psychoterapia jest jednocześnie procesem diagnozowania – w terapii psychoanalitycznej każda metoda
badania jest metodą terapii
 ale np. humanistyczny Rogers posługiwał się do określenia celów terapii różnymi technikami
 rozmowa psychologiczna – jej struktura odzwierciedla strukturę problemów jedn., rozmowa ma działanie terapeutyczne; ale
dookreślana przez interakcję struktura rozmowy może nawet znacznie zniekształcić obraz problemów i działań os.
uczestniczącej w badaniu; oczekiwania diagnosty i kooperacyjna postawa klienta współtworzą fakty potwierdzające każdą
diagnozę; taki podwójny charakter rozmowy terapeutycznej w pewnym stopniu ogranicza jej wartość diagnostyczną, staje
się podobna do metody badań niszczących (zmieniających podczas identyfikacji tak bardzo przedmiot, że po badaniu
diagnostycznym jest odmienny jakościowo niż przed badaniem) – nie dzieje się tak w technikach zbierania inf. których
struktura nadawana jest a priori, ale dla pacjenta taka aprioryczna struktura może być przeszkodą trudną do opanowania i
uniemożliwić przebicie się z jego problemami
 Kępiński – badanie psychologiczne czy psychiatryczne jest integralnie związane z działaniem psychoterapeutycznym
 każda teoria terapii powinna być konkretyzacją ogólniejszej teorii zmiany
 niezależnie od rodzaju terapii należy określić, co i na co ma być zmienione, aby ocenić skuteczność i korygować przebieg
terapii – jednym z celów diagnozowania jest także ocena procesu i skutków tych zmian
 nihilizm terapeutyczny – diagnoza człowieka nie jest terapeucie potrzebna

2.8. Personologiczna versus sytuacyjna koncepcja diagnozowania

 Goldberg – porównanie badania osobowości do orientacji w terenie za pomocą współrzędnych geograficznych – pozwalają
znaleźć miejsce ale nic nie wnoszą do wiedzy
 Allport – porównanie opisu cech osobowości do prognozy pogody
 różne perspektywy patrzenia na cechę psychologiczną (osobowość) – instrumentalny konstrukt poznawczy poznawczy,
wyjaśniający transsytuacyjną stałość zachowania, albo realny, fizjologiczny byt, leżący u podstaw tej spójności i stałości
 podejście behawioralne
 W. Mischell – nacisk na to, co osoba robi w danej syt., a nie jakie właściwości posiada
 K. Salzinger – w diagnostyce zach. bardziej istotne jest to podtrzymuje zach., a nie wywołuje
 analitycy zachowania nie są zwolennikami sytuacjonizmu ( wysiłki by manipulując wzmocnieniami zmieniać
wyuczone wadliwe zach. byłyby bezsensowne) ani personologizmu (odrzucenie tezy o podmiotowo determinowanej
stałości zach. na rzecz przedmiotowej determinacji)
 PARADYGMAT OSOBOWOŚCIOWY
 dyspozycja
 jest centralnym pojęciem tzw. paradygmatu osobowościowego; jest to tendencja, skłonność wyjaśniająca
zachowanie się, myślenie, czy odczuwanie w określony jednostkowy, względnie stały sposób
 spójność, zgodność, swoista konsekwencja ludzkich działań – podobieństwo zach. jedn. w różnych syt. i w różnym
czasie, podobieństwo manifestacji (stylu) różnych zach. jedn., stałość różnic między ludźmi w różnych syt.
10
  pojęcie dyspozycji można ujmować z 3 różnych pkt. widzenia:
 jako czynnik będący bezpośrednią przyczyną zach.
 stale aktywny i ukierunkowujący, energetyzujący oraz selekcjonujący działania
 nie musi się wprost manifestować w zach.
 poziom/siła tego czynnika nie odpowiada sile obserwowanych manifestacji
 również potencjalna determinanta zach. (czynnik podmiotowy który wyznacza stabilne zach.)–
ujawnia swoje istnienie tylko w specyficznych dla niej syt.
 jako czynnik spustowy
 może się nigdy nie manifestować, o ile nie wystąpi syt. wywołująca jego aktywność
 określone zach. mogą się pojawić z innych powodów niż posiadanie danej cechy – istotna rola
interakcji czynników podmiotowych i syt.
 o jego istnieniu można wnioskować, gdy dane zach. pojawiło się tylko kilka razy, lecz zawsze wtedy
gdy jedn. znalazła się w syt. wywołującej to zach., albo zaprzeczyć istnieniu, gdy zach. się nie
pojawia mimo syt. mu sprzyjającej
 tak rozumiana cecha nie jest redukowana do zachowań
 jako kategoria semantyczna
 najlepiej ujmuje regularny, stabilny aspekt zach., jego generalny kierunek – zach. w jego
intencjonalnym kontekście i obserwowanego w danym przedziale czasu bez zakładania, że w
innym okresie obserwacji kierunku tego nie da się opisać odmiennym określeniem
 dyspozycja jest kategorią językową – jest tworzona w procesie wzajemnego komunikowania
 dyspozycja jest definiowana przez zach. mniej lub bardziej prototypowe dla opisującej je kat. – jak
rozumiane jest to w psych. poznawczej
 analizuje się dyspozycje, charakteryzując je poprzez ich wewn. zróżnicowanie ze względu na ich
prototypowość (centralność), zakres, charakter granic i relacje między kategoriami
 nie ma charakteru wyjaśnienia, ani nie umożliwia przewidywania (innego niż interpolacyjne)–
opisuje zach. tu i teraz; może być źródłem sposobu opisywania siebie, innych i przez innych oraz
znaczenia ważnych wyd. z życia
 cecha
 Allport – cecha jako taka struktura neurofizjologiczna, która wiąże zespół funkcjonowania równoważnych bodźców z
zespołem funkcjonalnie równoważnych zachowań (=uogólniony i specyficzny dla jedn. neuropsychiczny, dynamiczny
system, który opracowując bodźce jako funkcjonalnie równoważne, kieruje nimi i inicjuje względnie trwałe formy
zach. adaptacyjnych i ekspresyjnych)
 o jej istnieniu wnioskujemy pośrednio – obserwując, że dany bodziec wywołuje każdą reakcję ze zbioru reakcji
(zwanych reakcjami równoważnymi) i że jednocześnie każda z tych reakcji może zostać wywołana przez każdy
bodziec ze zbioru równoważnych bodźców
 obserwuje się ją obserwując prawidłowości zach., o ile odrzuci się arbitralny, normatywny (teoretyczny lub
wartościujący) punkt widzenia
 istnieje rzeczywiście i niezależnie od obserwatora
 dominująca (główna, nieliczne), zasadnicza (centralna, charakteryzuje indywidualność danej jedn. ), wtórna
(podzielane z innymi ludźmi postawy)
 relacja między zbiorem bodźców a zbiorem reakcji jest homomorficzna – zbiór reakcji jest jednowieloznacznym
odwzorowaniem wzoru bodźców, a dyspozycja neuropsychologiczną bazą tego odwzorowania
 stanowisko Allporta – koncepcja o skończonej liczbie (wspólnych) wymiarów, w których każda jedn. może zajmować inne
miejsce; koncepcja o wyłącznie podmiotowej orientacji (chociaż cechy wpływają na procesy percepcji, więc mogą być
definiowane przez podmiotowy wybór syt.); stabilność zach. ma charakter genotypowy (wyjaśniający koherencję różnych
zach.)
 tradycyjna diagnostyka jest oparta na teorii właściwości (cechy) – istotą diagnozowania jest wnioskowanie o właściwościach
odp. za stałość ind. działań;

11
 cechy odzwierciedlają przyczyny rzeczywistej spójności zach. – Allport → nie jest prawdą, że cechy podmiotowe wyznaczają
stałość zach., to tylko o stabilnych i spójnych zach. możemy powiedzieć, że są determinowane osobowością
 krytycy – cechy są raczej kontraktami poznawczymi, determinującymi percepcję siebie i innych, a traktowanie ich jako
realnych bytów jest wyrazem naiwności (słaby związek między samoopisem a zach.)
 o ile tylko narzędzia są trafną operacjonalizacją zmiennych osobowościowych, to wyniki badania tej samej cechy za pomocą
różnych technik korelują wzajemnie → krytycy: w istocie interkorelacje mogą być artefaktem, podobieństwo może być
skutkiem odwoływania się przez badanych do tych samych konstruktów poznawczych; przyczyną korelacji może być też
semantyczne podobieństwo treści mierzących tę samą zmienną lub różne zmienne oraz dążenie do uzgadniania obrazu
samego siebie lub wpływ tych samych zmiennych zakłócających – stwierdzane przez badaczy zw. między zmiennymi
osobowościowymi są wbudowane w narzędzia
 wydaje się nieprawdopodobne, by pojęcia naturalne opisujące różnice indywidualne nie miały obiektywnej podstawy
 zagrożeniem dla psych. osobowości jest tworzenie cech – artefaktów ← z faktu korelacyjnej równoważności jakiegoś
zespołu wskaźników ze społecznie określonym kryterium nie wynika, że są podstawy do zakładania istnienia jakiejś „cechy
osobowości” – takie niebezpieczeństwo wyst. najczęściej przy tworzeniu tzw. skal empirycznych ← jeżeli pozycji testowych
jest wystarczająco dużo, to istnieje duża szansa na trafienie na zależność, której w istocie nie ma
 skale empiryczne tworzy się tam, gdzie istnieją społecznie dobrze określone kryteria pozwalające identyfikować ludzi jako
członków co najmniej 2 grup oraz w celu skrócenia i obiektywizacji procesu uzyskiwania informacji umożliwiających tę
identyfikację – społeczny charakter kryteriów mają albo charakter zinstytucjonalizowany albo walor intersubiektywnej zgody
i sprawdzalności
 ale to, że społecznie definiuje się jakąś grupę na podstawie złożonego, ale jednego kryterium, nie uprawnia nas do założenia
jednoczynnikowej etiologii takiego stanu – z osobowościowego pkt. widzenia możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem
heterogenicznym
 problem sposobu konceptualizacji dyspozycji – co najmniej 2 sposoby myślenia o jej ontologii:
 ujęcie punktowe/zerojedynkowe – jedn. albo ma daną cechę albo jej nie ma i u różnych ludzi ta dyspozycja może
przejawiać się z różną intensywnością – opisując gr. możemy powiedzieć, że istnieje pewien wymiar
charakteryzujący ową intensywność, a jednostkowe dyspozycje są wartościami tego wymiaru; wady – spostrzeganie
cechy jako charakterystyki gr. a nie jedn. + absolutyzacja jedn. dyspozycji
 istnienie cech rzeczywiście jednostkowych (Allport); owe ekwiwalencje funkcjonalnie bodźce i reakcje pozostają ze
sobą w zw. probabilistycznym, a nie deterministycznym (różna wrażliwość spustowa, różny próg wrażliwości dla
każdego bodźca); wymiar charakteryzuje tylko jedn. a nie gr.; konkretną jedn. charakteryzuje cały wymiar danej
cechy z opisanym na nim prawdopodobieństwem realizacji, w jedn. współistnieją różne wartości tej samej
dyspozycji; jednostki różnią się między sobą odmiennymi rozkładami prawdopodobieństwa realizacji, opisanymi na
tych wartościach; w populacji obserwujemy mechanicznie zestawiony zbiór cech indywidualnych, z częścią wspólną
dla wszystkich jej czł. oraz z częścią peryferyczną; normatywny pomiar cechy można rozpatrywać z pkt. widzenia
psych. poznawczej

2.9. Diagnoza kliniczna versus diagnoza statystyczna

 dwa sposoby opracowywania danych: tzw. mechaniczna predykcja i kliniczna ocena
 pozorny kompromis – używanie mechanicznej predykcji tam gdzie od decyzji psychologa zależą losy czł., a w terapii
stosowanie jakościowych orzeczeń i opinii klinicznych – bezsens!
 Paul Meehl – przełomowa książka z 1954r – pierwszy zwrócił uwagę na niezgodność między faktycznym procesem
myślowym klinicysty a przewidywaniem statystycznym, przedstawił 2 różne style bycia psychologiem;
opisał 2 sposoby dokonywania predykcji:
 na podstawie obliczania prawdopodobieństwa przynależności do grupy odniesienia – sposób aktuarialny
 metody statystyczne umożliwiają podejmowanie decyzji w sposób obiektywny, racjonalny, bezstronny,
wyłącznie na podstawie jasnych, jawnych reguł, stosowane zawsze w ten sam sposób przy wykorzystaniu
empirycznie utrwalonych zw. między danymi a przedmiotem zainteresowania
 bazowanie na liniowym modelu integrowania inf., oparcie na danych pochodzących wyłącznie od os. bad.

12
  system zmiennym zawsze przypisuje tę samą wagę, zmiennym nieistotnym – 0

 dedukcyjny –kliniczy
 podejmowanie decyzji na podst. przetwarzania inf. „w głowie” i ewentualnej dyskusji z innymi
 niedoskonałość systemu poznawczego ludzi
 odwoływanie do heurystyk – dostępności, reprezentatywności, zakotwiczenia i dostosowania
 ↑ warunki porównywania metod klinicznych i statystycznych: obie metody wykorzystują te same dane, analizy powinny być
sprawdzane krzyżowo, aby uniknąć wariancji specyficznej dla określonego zbioru danych, a przewidywania dotyczyć
powodzenia, recydywy, generalnej diagnozy
 klasyfikacyjne przewidywania statystyczne są bardziej trafne niż predykcje bazujące na spec., klinicznych przesłankach (bad.
Meehl, potwierdzenie przez Grove’a – algorytmiczne przewidywania trafniejsze od klinicznych w 33-47% badań, na odwrót
6-16%)
 połączenie intuicji i statystyki = unicestwienie statystyki; w generowaniu hipotez czł. nie zastąpią żadne „wzory” – ale w
przetwarzaniu danych z obserwacji „umysł” zawsze przegra
 Tyszka – opis kompromitujących ekspertów porównań prognoz statystycznych i klinicznych; podobnie Goldberg – paradoks
Goldberga – wzór lepiej przewidywał niż eksperci na których wynikach został oparty – eliminacja ind. okoliczności i jedn.
dośw.(do poczytania str. 142-143)
 R.Holt – oponent Meehl’a – w pracy klinicysty prognozowanie nie jest najważniejsze ani się na nim nie kończy, istotą jest
rozumienie, którego nie da się zmechanizować; sensowne bad. jedn. musi się odwoływać do intuicji, subiektywnych ocen i
sądów diagnosty; od celu zależy co jest lepsze – gdy celem jest poszukiwanie znaczeń –to umysł, a gdy diagnoza jest efektem
przetwarzania danych ilościowych – to wzór; psychologowie dokonują przewidywań dla celów praktycznych i w tych celach
diagnoza aktuarialna jest lepsza; ale gdy klinicysta chce zrozumieć pacjenta to metoda aktuarialna nie może zastąpić
klinicznej
3 rodzaje predykcji:
 czysto aktuarialna – opierająca się na danych obiektywnych i statystycznych metodach analizy
 naiwna wersja metody klinicznej – niekontrolowane dane jakościowe opisywane intuicyjnie
 rozwinięta wersja metody klinicznej – metodologiczna poprawność, jakościowe i ilościowe przetwarzanie danych
przez klinicystę
 pewne kategorie predyktorów są zbyt rzadkie, by brać je pod uwagę w jakichkolwiek wzorach –za to klinicysta potrafi
uwzględnić fakt, że nie każdy przypadek mieści się w statystycznym trendzie
 2 rodzaje diagnozy:
 klasyfikacyjna (orzeczeniowa)
 interpretacja psychologiczna (ocena kliniczna) – celem zrozumienie subiektywnego świata znaczeń jedn., za
pomocą metod głównie heurystycznych
 T. Litwack – poszukiwanie przyczyn w diagnozie klinicznej nie jest równoważne z przewidywaniem określonych zach.; należy
odróżnić dane ilościowe od jakościowych (psychometryczne testowanie od psychologicznego diagnozowania)
 opór wśród psychologów przeciwko procedurom statystycznym
 przeciwnicy statystyki - predykcja kliniczna odwołuje się do danej wł. psychologicznej i wnioski wyprowadza na drodze
teoretycznej; interesujemy się prawidłowością opisującą przyczynowe powiązania skutków; a ateoretyczne podejście jest
nienaukowe i jest złem
 Garb i Grove – należy odróżnić wiedzę i wprawę będącą efektem treningu – psychologowie o różnym dośw. tak samo trafnie
dokonują przewidywań, natomiast os. o specjalistycznym wykształceniu dokonywały trafniejszych predykcji niż os. z
ogólnym psychologicznym wykształceniem; wpływ kształcenia na powtarzalność klasyfikacji dokonywanych przez
psychologów zarówno w zakresie porównań między klasyfikacjami tego samego psychologa w różnym czasie na podstawie
tych samych danych i/lub na podstawie różnych danych a dot. tej samej osoby bad., jak i zgodność klasyfikacji
dokonywanych przez różnych psychologów
 opis zach. testowego może mieć charakter jakościowy lub ilościowy (czy psychometryczny)
 dane uzyskiwane podczas bad. psych. = dane predykcyjne

13
 zach. pozatekstowe =dane kryterialne
 ilościowe, psychometryczne dane predykcyjne – np. wyniki MMPI
 ilościowe, niepsychometryczne dane predykcyjne – TAT
 predykcyjne dane jakościowe –protokoły TAT – wszystkie te dane które spełniają wymogi skali nominalnej i/lub porządkowej
 dane ilościowe – dane spełniające wymogi skal przedziałowych i stosunkowych


 najczęściej dane predykcyjne to dane testowe, a dane kryterialne – pozatekstowe
 niezależnie od rodz. zmiennych predykcyjnych można je opracowywać w sposób kliniczny lub statystyczny, w celu
przewidywania zmiennych kryterialnych
 równanie regresji wielokrotnej – podst. model statystycznego kombinowania ilościowych zmiennych predykcyjnych do
przewidywania wartości ilościowych zmiennych kryterialnych
 wielodzielcze tabele liczebności (procedura aktuarialna)– przewidywania z danymi kryterialnymi o charakterze jakościowym
i jakościowymi predykcjami
 wszędzie tam gdzie dane mają charakter ilościowy należy wykorzystywać modele regresyjne

2.9.1. Co oznacza termin predykcja aktuarialna?

 wąski sens – klasa formalnych procedur opartych na tzw. tablicach aktuarialnych, na podobieństwo tablic w tow.
ubezpieczeniowych
 szeroki sens – użycie obok terminu „predykcja statystyczna”
 gł. cechą definicyjną predykcji aktuarialnej jest jej „mechaniczność” –po ustaleniu predyktorów rola człowieka się kończy;
jako predyktory wybiera się zmienne pozostające w największym związku z kryterium, niezależnie od teoretycznego
uzasadnienia tego związku
 pierwsze użycie terminu – T.S. Sarbin – klinicyści są mniej powtarzalni (rzetelni) od ubezpieczycieli, są też bardzie
omylni(mniej trafni) ← odp. Meehla – tylko w bad. naukowym można wybierać pomiędzy kliniczną intuicją a statystyczną
formułą (w rzeczywistych warunkach najczęściej nie ma wzoru)
 postępowanie aktuarialne – polega na poszukiwaniu częstości występowania w nat. warunkach ilościowych danych
predykcyjnych (testowych) i jakościowych danych kryterialnych (pozatekstowych) charakteryzujących os. podobne do siebie
ze względu na zmienne predykcyjne
 wynikiem ↑ postępowania są wielodzielcze tablice częstości, określające prawdopodobieństwo wyst. określonych cech
opisowych dla grup osób wyodrębnionych ze względu na podobieństwo danych predykcyjnych – probabilistyczne
przypisanie jedn. do gr. o znanych właściwościach, a następnie przypisanie jedn. tych właściwości (właściwości mają
charakter kolekcji korelatów behawioralnych o nieznanych zw. między sobą)
 podejście określane przez Meehla jako statystyczne
 to co wyróżnia procedury aktuarialne spośród statystycznych jest fakt, że fundamentem tego postępowania jest analiza
danych predykcyjnych
 przewidywania dot. tego co wynika z podobieństwa do gr. odniesienia, nie pozwalając na określenie poziomu właściwości
psychologicznej, lecz jedynie jej korelatów

14
 praktyczna wada- są trafne do całej klasy obiektów, ale nie da się określić trafności dla każdego obiektu tej klasy
 istotą postępowania aktuarialnego jest tworzenie homogenicznych gr. ze względu na zmienne predykcyjne, a nastepnie
poszukiwanie wpółwyst. z nimi zmiennych kryterialnych – osoba spoza gr. jest mniej podobna do każdego z jej członków, niż
wynosi najmniejszy współczynnik podobieństwa wewnątrz gr. taksonomicznej – dyspersja wyników wewn. gr. jest mniejsza
niż dyspersja międzygrupowa

15