Psychologia kliniczna i zdrowia

Psychologia kliniczna - opisuje, wyjaśnia i określa przyczyny zaburzonych i zdrowych form zachowania,
przeżywania i funkcjonowania somatycznego
- obszar: zdrowie-choroba / normalność-nienormalność
- przedmiot: twierdzenia opisujące, wyjaśniające, stanowiące podstawy teoretyczno-metodologiczne diag-
nozy, proceduralne
- zadania: badawcze i praktyczne (diagnoza, pomoc i interwencja)

1. Historia psychologii klinicznej

-> 1896, L. Witmer, Filadelfia - pierwsza klinika psychologiczna
-> 1907, artykuł „Clinical Psychology” - psychologia kliniczna oddzielną dziedziną
-> 1914, 26 klinik w USA
-> 1917, American Association of Clinical Psychology - pojęcie „psycholog kliniczny”
-> 1908, C. Beers - Towarzystwo Higieny Psychicznej
-> 1909, Narodowy Komitet Higieny Psychicznej (poprawa warunków leczenia i prewencja)

- nurt pragmatyczny - praktyczne potrzeby

- nurt teoretyczny - teoretyczne podstawy działania, np. opis i wyjaśnianie zaburzeń (Freud)
- nurt empiryczny - badania, nowoczesna kwalifikacja zaburzeń psychicznych (E. Kraepelin)

• Polska:
-> 1891, J. Ochorowicz, Sekcja Psychologii przy Towarzystwie Lekarzy i Przyrodników - zastosowanie
psychologii w medycynie
-> S. Błachowski, badania empiryczne psychopatologii
-> 19190, E. Abramowski - założenie Katedry Psychologii na UW
-> M. Grzegorzewska - defektologia
-> 1932, K. Dąbrowski - Instytut Higieny Psychicznej
-> po II wojnie: Wyższa Szkoła Higieny Psychicznej
-> lata 50-te (krytyka i kryzys) - poradnie zdrowia psychicznego, asystent psychiatryczny
-> 1956, 1958 - konferencje Psychologii Stosowanej i Psychologii Klinicznej
-> lata 60-te (stabilizacja i rozwój), A. Lewicki - nauka o zaburzeniach zachowania i samoregulacji; diag-
noza, terapia, profilaktyka
-> lata 70/80., K. Jankowski - psychologia humanistyczna i antypsychiatria; aktywność terapeutyczna,
kontekst społeczna, specjalizacja psychologa klinicznego
-> lata 90-te - problem licencji zawodowych dla psychoterapeutów leczących prywatnie, rozwój
wydawnictw psychologicznych, różnicowanie się psychologii klinicznej

2. Psychologia zdrowia
-> 1911 - I sympozjum APA nt. roli psychologii w medycynie
-> lata 30. - rozwój medycyny psychosomatycznej
-> lata 70., J. Matarazzo - przesunięcie akcentu na zdrowie
-> 1979, Stone, Cohen, Adler - pierwszy podręcznik

-> Polska - 2007, Heszen i Sęk - pierwszy polski podręcznik psychologii zdrowia

1 z 19
• Założenia: ochrona i promocja zdrowia /
zdrowie i choroba nie wykluczają się, tylko
są krańcami tego samego kontinuum /
zwrot uwagi w kierunku zasobów
człowieka / zdrowie to społecznie uz-
nawana wartość

3. Definicje zdrowia
- dobrostan - zdrowie jako stan idealny
- dyspozycja - zdolność do osiągania pełni
własnych możliwości (dyspozycja -> aktu-
alizacja -> stan)
- proces szukania i utrzymywania
równowagi między zasobami jednostki a
wymogami otoczenia

• EBA - diagnoza oparta na dowodach empirycznych, wg Kryteriów Dauherta

• EBPP - praktyka psychologiczna oparta na dowodach empirycznych -> stanowi integrację najlepszych
dostępnych wyników badań naukowych i kompetencji klinicznych w kontekście cech osobowości pac-
jenta, jego preferencji i pochodzenia kulturowego
- Archibald Cochrane - epidemiolog
-> 1979 - krytyczna ocena blisko 300 raportów badań w celu oceny skuteczności procedur stosowanych w
przebiegu ciąży i porodu
-> 1993 - Cochrane Collaboration - międzynarodowa organizacja non-profit, ułatwia podejmowanie
świadomych i trafnych decyzji medycznych przez opracowywanie dowodów w oparciu o zasady medycyny
opartej na faktach - przeglądy systematyczne publikowane z Cochrane Library

-> 2005, Polska - Agencja Oceny Technologii Medycznych

4. Paradygmat - ogólnie przyjęty wzorzec działania lub pojmowania rzeczy w danej dziedzinie / osiągnię-
cie naukowe stanowiące model do dalszych rozwiązań w danej dziedzinie
• Konsekwencje: fragmentaryczność, sztywność, sprzeczność, trudności w komunikacji

5. Kierunki psychologii klinicznej

I. Kierunek psychoanalityczny (metapsychologia, Rapaport i Gill, 1959) - wgląd w siebie, kontakt wer-
balny, pomoc psychologiczna poprzez psychoanalizę, rozwiązywanie nieuświadomionych konfliktów
- dynamiczny - dwa popędy
- ekonomiczny - kateksja (energia popędowa, którą naładowane są czynności psychiczne)
- topograficzny - rozróżnienie na procesy świadome, przedświadome i nieświadome / determinizm - w
funkcjonowaniu człowieka nic nie dzieje się przez przypadek
- strukturalny - id (przyjemność), ego (realizm), superego (sumienie)
- rozwojowy - wyróżnienie stadiów rozwoju (oralny, analny, falliczny, genitalny)

• teoria kliniczna
- konflikt - dążenie do zaspokojenia popędu prowadzi do konfliktu z otoczeniem

2 z 19
- lęk - gdy natychmiastowe zaspokojenie popędu nie jest możliwe
-> neurotyczny - fobie, panika, bezprzedmiotowy
-> moralny - wstyd, poczucie winy, depresja
-> obiektywny - czujność, unikanie
- mechanizmy obronne

• psychologia self - postfreudowska teoria relacji z obiektem, która skupia się na opisywaniu niepraw-

idłowości oraz deficytów ego wynikających z niedostatków w relacji dziecka z matką i/lub ojcem. 
- diagnoza i terapia zaburzeń osobowości typu borderline i narcyzmu
- rozwój - fazy od pełnej zależności do niezależności obiektu (np. M. Mahler):
II. Kierunek behawioralno-poznawczy
• behawioryzm (lata 20.):
- środowiskowy determinizm - zachowanie wyuczone (warunkowaniem i modelowaniem) przez
środowisko za pomocą nagród i kar
- eksperymentalizm - eksperyment jako metoda badawcza
- antypsychologizm - uznanie przez naukę tylko tych zachowań, które można zaobserwować i poddać po-
miarowi

• podejście poznawcze (lata 70.):

- interakcjonizm (transakcja)
- „nie”-antypsychologizm - oczekiwania, oceny i przekonania podlegają regułom warunkowania
- teorie:
G. Kelly - konstrukty osobiste
Beck - dysfunkcjonalna triada poznawcza w depresji
M. Seligman - wyuczona bezradność
A. Ellis - terapia racjonalno-emotywna, dysfunkcjonalne przekonania

• teoria nieprzystosowanego zachowania:

- terapie oparte na warunkowaniu klasycznym (zanurzanie, systematyczna desensytyzacja, wybiórcze
wzmacnianie pozytywne)
- modelowanie

• terapia dysfunkcjonalnych przekonań:

- poznawcza restrukturyzacja (zdrowe przekonania są oparte na faktach, chronią zdrowie i życie, poma-
gają osiągać cele, rozwiązywać konflikty i unikać ich, czuć się dobrze)
- radzenie sobie ze stresem
3 z 19
III. Kierunek humanistyczny - „trzecia siła” w psychologii (lata 60.) -> samorealizacja (hamowana przez
działania fałszywe, tzn. otoczenie i kulturę), doświadczenie, podejście subiektywistyczne
- teorie Ja, np. Maslowa lub Rogersa (warunki własnej wartości, selektywne doświadczanie zdarzeń, po-
datność na lęk, zachowania obronne i zdezorganizowane/reakcje psychotyczne)
- elementy filozofii egzystencjalnej
- elementy fenomenologii
- religijne i filozoficzne idee Wschodu (taoizm)

• psychoterapia Gestalt (F. Perls) - zamykanie niedokończonych spraw z przeszłości, uwalnianie energii
przez ekspresję emocji.
Przykładowe zasady:
- Powstrzymaj niepotrzebne myślenie, raczej smakuj i spostrzegaj.
- Raczej wyrażaj zamiast manipulować, oceniać czy sądzić.
- Oddaj się nieprzyjemności i bólowi dokładnie tak samo, jak przyjemności.

IV. Kierunek systemowy

- relacja część-całość (system: struktura, interakcje, komunikacja)
- cyrkularność (odrzucenie zależności przyczynowo-skutkowej)
- stałość i zmiana = komplementarne funkcje systemu
- dodatne sprzężenie zwrotne - stabilizowanie systemu
- komunikacja (definiuje relację pomiędzy jednostkami, niemożliwe jest nie komunikować)

• podejście komunikacyjne
• podejście strukturalne - hierarchia, sztywne granice

4 z 19
• podejście strategiczne - wykorzystywanie oporu, przeformułowanie, intencja paradoksalna
6. Diagnoza - rozpoznanie stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie objawów i znajomości
ogólnych prawidłowości

5 z 19
- objaw - nie tylko obserwowalny przejaw choroby, świadczy też o procesach i właściwościach psy-
chicznych człowieka, jego relacjach z otoczeniem i cechach kontekstu społecznego
• Czynniki zakłócające proces diagnozy:
- lęk pacjenta przed badaniem i oceną
- poziom oczekiwać interpersonalnych diagnosty - wysokie nasilenie oczekiwań = autorytarność, impul-
sywność, nieufność, uprzedzenia, niższy poziom i zróżnicowanie wiedzy
- poziom zaufania interpersonalnego między pacjentem a diagnostą - obniża go niski poziom przestrzega-
nia norm etycznych i udział w badaniu pod przymusem

• Proces diagnozowania:
I. Stawianie problemu diagnostycznego na podstawie wstępnych danych o pacjencie i jego otoczeniu
- problem diagnostyczny - pytanie sformułowane zgodnie z aktualną wiedzą psychologiczną i istniejącymi
metodami badania
-> problem przekazany z zewnątrz / problem formułowany przez klinicystę
-> diagnoza całościowa / fragmentaryczna (szczegółowa)
-> psycholog klinicysta jako orzecznik (zadaje pytania) / jako członek zespołu diagnostycznego (udział w
diagnozowaniu)
II. Stawianie hipotez o prawdopodobnych wyjaśnieniach problemu
- model teoretyczno-funkcjonalny - wykorzystanie wiedzy podstawowej o funkcjonowaniu psychiki; uza-
sadnia tworzenie subdyscyplin gromadzących wiedzę podstawową + profesjonalną o danej dziedzinie (np.
uzależnienia)
- model korelacyjny - wykorzystanie w badaniu konkretnego narzędzia pozwalającego zweryfikować
hipotezę i odniesienie jednostkowego wyniku badania do normy; szczególnie przydatny w badaniach
przymusowych, gdzie głównym celem jest globalna ocena poziomu zdrowia vs patologii (np. staranie się
o posiadanie broni)
6 z 19
III. Weryfikacja hipotez - właś-
ciwy proces badania
(wybranie lub konstruowanie
dostosowanej do hipotez
metody weryfikacji)
IV. Interpretacja wyników i
podejmowanie decyzji co do
kontynuacji/zakończenia
leczenia
V. Opracowanie wyniku diag-
nozy (orzeczenia psychologicznego)
- opis zaburzeń i/lub zdrowia
- wyjaśnienie mechanizmów zaburzeń/zdrowia
- określenia przyczyn (patogeneza-salutogeneza) uwzględniających interakcję czynników biologicznych,
środowiskowo-sytuacyjnych i podmiotowych (także w aspekcie rozwojowym)
- wnioski i wskazania do interwencji
VI.
Ko-
mu-

nikowanie diagnozy -> jej wymiary:

- odbiorca diagnozy
- zakres diagnozy
- relacje rodzinne
- potrzeby i możliwości pacjenta
- formy komunikowania diagnozy + ocena odbioru informacji (jatropatomenia - negatywny wpływ
błędnych form komunikowania diagnozy na stan psychiczny pacjenta)

• Modele diagnozy klinicznej:

7 z 19
• model nozologiczny (różnicowy) -> przykładowy problem: Czy trudności dziecka w uczeniu się są
charakterystyczne dla niedorozwoju umysłowego czy padaczki?
• model

struk-
turalno-funkcjonalny -> przykładowy problem: Od pewnego czasu czuję, że życie straciło dla mnie sens,
nic mnie nie cieszy, chciałabym wiedzieć co to jest i skąd się to bierze, gotowa jestem podjąć terapię.
• model psychospołeczny (protodiagnoza) - proces poznawczy zachodzący w społeczeństwie, który ma na
celu wyodrębnienie wśród jego członków tych, którzy nie potrafią poprawnie regulować własnych sto-
sunków z otoczeniem i którzy w wyniku tego wstępnego rozpoznania trafiają do odpowiednich specjal-

istów, aby podjęto wobec nich diagnozę i terapię.

-> przykładowy problem: W jaki sposób doprowadzić do zmiany zachowania u
konkretnego trudnego ucznia?

7. Rodzaje pomocy psychologicznej

- psychoterapia
- interwencja kryzysowa
- rehabilitacja psychologiczna
- psychoprofilaktyka
- promocja zdrowia
- poradnictwo i konsultacje grup samopomocy

8. Zasadnicze kwestie etyczne

Psychoterapeuta ma prawo do dwóch przywilejów: honorarium i wewnętrznej satysfakcji zawodowej. Jest
zobowiązany do powściągliwości w kontakcie fizycznym/werbalnym/interpersonalnym, nieutrzymywania

8 z 19
jakichkolwiek innych kontaktów z pacjentem i jego bliskimi niż kontakt terapeutyczny, utrzymywania
tajemnicy zawodowej i zachowania anonimowości pacjenta (tylko superwizja).
• Przykłady dylematów etycznych:
- kontakty seksualne z pacjentami (Apfel, Simon, 1985)
- nadużycia seksualne terapeutów (Oparte, 1997)
- religia - psycholodzy są mniej religijni
niż większość ludzi (Berlin, 1986;
Propst, Ostrom, Watkins, Dean, Mash-
burn, 1992) -> najlepsze efekty
uzyskano w grupie religijne oddziały-
wanie-niereligijny terapeuta, a naj-
gorsze w grupie niereligijne oddziały-
wanie-niereligjny terapeuta

9. Sposoby definiowania stresu

• stres jako bodziec (stresor):
- stres traumatyczny/ekstremalny -
PTSD
- krytyczne wydarzenia życiowe -
Skala Ponownego Przystosowania Ży-
ciowego Holmesa i Rahe’a (1967) ——
>
- utrapienia dnia codziennego -
pogoda, dzieci, praca… (badania DeLongis, Folkman i Lazarusa, 1988 - istotna relacja między utrapi-
eniami a problemami zdrowotnymi)

• stres jako sytuacja

• stres jako wydarzenie (czynniki zewnętrzne podlegające obiektywnemu pomiarowi)
• stres jako reakcja (H. Selye, lata 30.) - reakcja organizmu w odpowiedzi na działanie stresorów / GAS
(Ogólny Zespół Adaptacyjny): reakcja alarmowa -> odporność-> wyczerpanie
• stres jako relacja - między osobą a otoczeniem, oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekracza-
jąca jej zasoby i zagrażająca dobrostanowi

• Rola ocen poznawczych (przebiegają równocześnie i są ze sobą sprzężone):

- pierwotna - proces oceniania elementów relacji, które są ważne dla dobrostanu jednostki:
-> krzywda/strata
-> zagrożenie
-> wyzwanie

- wtórna - ocena możliwości podjęcia działania:

-> usunięcie przyczyny stresu
-> złagodzenie jego skutków
-> w przypadku wyzwania: prowadzenie do osiągnięcia korzyści

10. Radzenie sobie ze stresem

9 z 19
- radzenie sobie jako proces - dynamika, zmienność, złożoność; całokształt podejmowanej aktywności w
danej sytuacji stresowej
- radzenie sobie jako strategia (co robisz aktualnie?) - „ogniwa” procesu radzenia sobie; to, co człowiek
myśli, czuje i robi w określonym momencie procesu radzenia sobie
- radzenie sobie jako styl (co robisz zazwyczaj/najczęściej?) - indywidualne tendencje do radzenia sobie
w określony sposób

• Kategorie klasyfikacji strategii radzenia sobie:

- wg funkcji: zorientowane na problem/emocje/znaczenie
- wg modalności: poznawcze / behawioralne
- wg postawy wobec informacji o problemie i własnych reakcjach emocjonalnych: konfrontacyjne /
unikowe

• Pozytywne emocje w sytuacjach stresowych:

- pozytywne przewartościowanie - odkrywanie sensu zdarzenia stresowego
- radzenie sobie skoncentrowane na problemie (ukierunkowanie na cel) - odnajdywanie obszarów,
które możemy kontrolować lub które wymagają ukierunkowanego na cel radzenia sobie
- kreowanie pozytywnych zdarzeń i nasycanie tych zwykłych pozytywnym afektem - celowe działania
mające pozwolić nam opuścić obszar objęty stresem; wzbudzanie, rozwijanie i podtrzymanie emocji
pozytywnych w codziennych zdarzeniach

-> rola emocji pozytywnych:

- podtrzymywanie wysiłków zaradczych (np. podnoszenie samooceny)
- dostarczanie momentów wytchnienia (np. dystrakcja)
- odbudowywanie zasobów (psychologicznych, fizjologicznych i społecznych

10 z 19
11. Zmiany w zakresie zastosowań psychologii klinicznej (PK)
• Czynniki wewnętrzne (odkrycia, precyzowanie wiedzy, wdrożenia):
- odkrycia neuronauki, genetyki behawioralnej, psychologii społecznej, rozwojowej, osobowości i stresu
- przemiany w zakresie dziedzin związanych ze zdrowiem, np. socjologii zdrowia - model holistyczno-
funkcjonalny, salutogenetyczny
- klasyfikacje zaburzeń psychicznych (ICD-10 i DSM-5) - porządkowanie wiedzy psychopatologicznej

• Utrwalanie się tradycyjnych dziedzin w PK - przyczyny:

- wczesne wyodrębnienie się przedmiotu i metod badania
- określenie odmiennego i własnego zakresu badań i działań oraz potrzebnej wiedzy
- utrwalenie tożsamości zawodowej reprezentantów oraz ich przydatności społecznej
- system doskonalenia zawodowego

12. Dziedziny psychologii klinicznej

I. Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży -

zaburzenia w rozwoju, ich przyczyny, mecha-
nizmy powstawania i skutki, sposoby zapobiega-
nia, minimalizowania i najefektywniejszego ży-
cia z zaburzeniami w rozwoju psychiki dziecka
- związki z innymi dziedzinami - psychologia są-
dowa, kliniczno-wychowawcza, neuropsycholo-
gia rozwojowa, psychologia pozytywna…
- grupy wiekowe - małego dziecka, dziecka w
wieku przedszkolnym, szkolnym, młodzieży

11 z 19
- podstawy teoretyczne - psychoanaliza, psychologia poznawcza, behawioralna…

• Psychopatologia rozwojowa:
- systematyczne i adaptacyjne zmiany - wymóg prawidłowego przebiegu rozwoju
- predyktory zdrowia lub zaburzeń - normatywne zachowania rozwojowe
- określone ścieżki rozwojowe - nie są linearne
- ekwifinalność - te same zaburzenia mogą być spowodowane inną konfiguracją biologicznych,

społecznych i psychicznych czynników / ekwipotencjalność - podobny układ wzajemnych związków

między zasobami a czynnikami ryzyka może stanowić źródło dla zdrowia lub zagrożenia dla rozwoju
- czynniki mediacyjne i moderatory
• Zaburzenia psychiczne i zachowania w ICD-10:
- zaburzenia rozwoju psychicznego - zaburzenia mowy i języka, umiejętności szkolnych, autyzm, zespół
Aspergera
- zaburzenia zachowania i emocji (rozpoczynają się zazwyczaj w dzieciństwie i wieku młodzieńczym) -
zaburzenia depresyjne, lękowe, tiki, moczenie się, zaburzenia odżywiania, jąkanie)
- upośledzenie umysłowe (lekkie, umiarkowane, znaczne, głębokie)
- zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
- zaburzenia psychiczne spowodowane substancjami psychoaktywnymi

• Zaburzenia w perspektywie rozwojowej

- wczesne dzieciństwo (0-3 lata):
-> deprywacja matczyna
-> zerwanie więzi matka - dziecko
- średnie dzieciństwo (3/4-5 lat):
-> zaburzenia odżywiania
-> zaburzenia wydalnicze
-> zaburzenia snu
12 z 19
-> jąkanie i zaburzenia komunikacji
-> lęk
- późne dzieciństwo (7-12 lat):
-> ADHD
-> trudności w nauce
-> lęki szkolne
- adolescencja (13-19 lat):
-> lęki
-> zaburzenia odżywiania
-> uzależnienia
-> zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne
-> depresja

II. Psychologia kliniczna człowieka dorosłego - określenia objawów zaburzeń psychicznych i zachowania,
ich przyczyny, mechanizmy powstawania, skutki, możliwości likwidacji lub minimalizacji
• diagnoza i terapia: schizofrenii, zaburzeń nastroju, lękowych, somatycznych, odżywiania, snu, os-
obowości, zachowania, uzależnień, organicznych

III. Kliniczna psychologia zdrowia - diagnozowanie zdrowia i jego zagrożenia w odniesieniu do jednos-
tki, grupy i instytucji oraz środowiska, pomoc osobom chorym somatycznie, promocja zdrowia, porad-
nictwo i edukacja prozdrowotna, poszerzanie potencjałów zdrowia, tworzenie i realizowanie programów
prewencyjnych, psychologiczne oddziaływanie na systemy opieki zdrowotnej
• psychologia medyczna - psychologiczne aspekty powstawania, przebiegu i leczenia chorób somaty-
cznych (Heszen-Klemens, 1983)
• zdrowie behawioralne - psychologiczne korelaty zdrowia, oddziaływanie na ludzi zdrowych w celu pro-
filaktyki zdrowotnej (Matarazzo, 1980)

• zastosowanie praktyczne PZ:

- praca z pacjentem i jego rodziną - diagnostyka, terapia, rehabilitacja
- praca z personelem medycznym - psychoedukacja, kształtowanie umiejętności interpersonalnych do
pracy z pacjentem, usuwanie zakłóceń w relacji lekarz-pacjent, rozwiązywanie problemów dot. organiza-
cji i zarządzania placówką medyczną
- promocja zdrowia

IV. Neuropsychologia - interpretacja zachowania na

podstawie stanu mózgu, diagnoza i leczenie chorych w
oparciu o wiedzę na temat związku między mózgiem a
psychiką
-> używana przy: urazach mózgowo-czaszkowych,
udarach, zatruciach, leczeniu chirurgicznym, starzeniu się,
zakażeniu HIV i przy AIDS

• diagnoza i terapia neuropsychologiczna:

- orientacji
- percepcji
- funkcji językowych
13 z 19
- uwagi
- pamięci i uczenia się
- funkcji wzrokowo-przestrzennych
- funkcji wykonawczych
- emocji i zachowania

V. Kliniczna psychologia sądowa - rola psychologa (biegłego) w orzecznictwie sądowym w sprawach

karnych, cywilnych i rodzinno-opiekuńczych, poziom zdrowia i odpowiedzialność, ograniczenia z powodu
zaburzeń klinicznych i rozwojowych osób, wobec których rozstrzygane są sprawy sądowe i prawne, zapobie-
ganie patologii społecznej, przeciwwskazania dla posiadania broni i świadczenia usług detektywistycznych

• Działy:
- psychologia penitencjarna
- psychologia kryminalna - dot. osobowości sprawców przestępstw
- psychologia kryminalistyczna - dot. procesu dochodzenia do przestępstw (oprócz przesłuchania)
- psychologia prawa - dot. społecznej świadomości prawa i postaw wobec niego
- psychologia prawnicza - dot. strategii procesowych, zasad przesłuchań i sędziowskiej rekonstrukcji
wydarzeń oraz pracy sędziego

• biegły sądowy - jego opinia ma pomóc ustalić prawdę obiektywną, ale nie ma mocy rozstrzygającej
- polskie obywatelstwo
- conajmniej 25 lat
- nieskazitelny charakter
- ekspert w danej dziedzinie
- wyrażenie zgody na ustanowienie biegłym (charakter obligatoryjny lub fakultatywny)
-> powołuje się go gdy: wątpimy w stan psychiczny świadka lub oskarżonego, przesłuchujemy nieletniego,
potrzebujemy oceny relacji osób niepotencjalnych i zaburzonych

• mediator - neutralny, bezstronny, zobowiązany do zachowania tajemnicy, ułatwia proces komunikacji i

zapewnia każdej ze stron równy udział w procesie mediacji, ale nie rozstrzyga sporu
- obywatelstwo polskie
- conajmniej 26 lat
- niekaralny
- ekspert w danej dziedzinie
- zobowiązany do należytego wykonywania obowiązków

13. Specjalizacja w psychologii klinicznej (CMKP - poziom podyplomowy)

• Ścieżki specjalizacyjne:
- psychologia kliniczna zaburzeń psychicznych
- psychologia kliniczna dzieci i młodzieży
- neuropsychologia kliniczna
- psychologia kliniczna chorób somatycznych
14 z 19
• Przebieg specjalizacji:
- blok podstawowy - psychiatria, pediatria, neurologia, choroby somatyczne (2 lata, 15 miesięcy staży)
- blok szczegółowy - wybór jednej z w/w ścieżek specjalizacyjnych (3 lata, 12 miesięcy staży)
- egzamin państwowy
-
Test + odpowiedzi

Antypsychologizm w podejściu behawioralnym oznacza:

A. uznanie przekonań za podlegające regułom warunkowania
B. uznanie przez naukę tylko tych zachowań, które można zaobserwować i poddać pomiarowi
C. uznanie eksperymentu jako właściwej metody badawczej
D. wpływ środowiska na zachowanie człowieka poprzez system nagród i kar

Badacz, który ujmował stres jako niespecyficzną odpowiedź organizmu na działanie bodźców szkodli-
wych składającą się z 3 etapów - reakcji alarmowej, odporności i wyczerpania, to:
A. Stevan E. Hobfoll
B. Hans Selye
C. Richard Lazarus
D. Thomas Holmes

Formułowanie pytań (np. o przyczyny agresji ucznia czy poczytalność oskarżonego) dotyczy etapu
badania diagnostycznego nazywanego:
E. stawianie problemu
F. interpretacja wyników
G. formułowanie hipotez
H. weryfikacja hipotez

Mechanizmy obronne w podejściu psychoanalitycznym to:

A. regulowanie zachowania przez popędy
B. sposoby poszukiwania przyjemności
C. sposoby radzenia sobie z lękiem
D. czynności psychiczne naładowane kateksją

Medykalizacja to:
A. powszechne przekonanie, że dostępna wiedza i alternatywne formy leczenia pozwalają rozwiązywać
problemy zdrowotne w najbardziej efektywny sposób
B. wzrastająca tendencja społeczna do definiowania naturalnych procesów fizjologicznych w katego-
riach problemów medycznych wymagających leczenia
C. proces mający na celu promowanie zdrowego stylu życia
D. działania mające na celu wzrost świadomości społecznej w zakresie współczesnych zagrożeń dla
zdrowia

Nie jest prawdą, że w ujęciu S.E. Hobfolla:

A. stres oceniany jest w kontekście posiadanych zasobów osobistych i społecznych
B. utrata zasobów jest bardziej dotkliwa od zysku, jeżeli zysk i utrata następują w tym samym czasie
C. potencjalna utrata zasobów może być źródłem stresu
15 z 19
D. stres to wyłącznie zjawisko subiektywne, nie istnieją stresory obiektywne

Norman S. Endler i James D.A. Parker wprowadzili pojęcie radzenia sobie skoncentrowanego na:
A. unikaniu
B. znaczeniu
C. emocjach
D. zadaniu

Nurt zapoczątkowany przez twórcę pierwszej kliniki psychologicznej i pisma The Psychological Clinic
- L. Witmera - można współcześnie nazwać:
E. nurtem pragmatycznym w psychologii klinicznej
F. nurtem teoretycznym w psychologii klinicznej
G. nurtem empirycznym w psychologii klinicznej
H. nurtem patopsychologii eksperymentalnej w psychologii klinicznej

Objawy przedmiotowe:
A. to rozpoznawalny wzorzec objawów wskazujący na określone zaburzenie
B. to subiektywne doznania, na które skarży się pacjent
C. to wskaźnik zaburzenia obserwowany przez innych
D. w każdej sytuacji wymagają leczenia w trybie priorytetowym

Ocena poznawcza wtórna:

A. dotyczy pośrednich i bezpośrednich skutków transakcji stresowej
B. dotyczy sytuacji
C. dotyczy własnych zasobów i zdolności do ich wykorzystania w odpowiedzi na stres
D. określa wyłącznie, czy sytuacja jest zagrażająca

Ocena zaburzeń w perspektywie rozwojowej to domena następującej subdyscypliny psychologii klin-

icznej:
E. psychologii klinicznej dzieci i młodzieży
F. neuropsychologii
G. psychologii zdrowia
H. psychologii uzależnień

Osoby z wysokim poczuciem koherencji:

A. wykazują dużą gotowość do optymalizacji i wykorzystania zasobów, które posiadają
B. charakteryzują się tendencją do przekonań zdrowotnych opartych na modelu biomedycznym
C. skupiają się głównie na unikaniu stresorów i dążeniu do stworzenia środowiska wolnego od nich
D. mają wysokie poczucie zrozumiałości, sensowności i funkcjonalności

Problem, który został sformułowany w następujący sposób: "Czy trudności dziecka w uczeniu się są
charakterystyczne dla niedorozwoju umysłowego czy padaczki?" najlepiej zostanie zdiagnozowany:
A. w modelu psychospołecznym
B. w modelu funkcjonalnym
C. w modelu nozologicznym
D. w modelu interwencyjnym

Psycholog kliniczny to tytuł zawodowy, który otrzymuje osoba:

16 z 19
A. pracująca z osobami z zaburzeniami psychicznymi przez co najmniej 8 lat
B. po ukończeniu specjalności klinicznej na studiach magisterskich z psychologii
C. po ukończeniu 4-letniego szkolenia specjalizacyjnego po studiach magisterskich
D. pracująca w szpitalu lub poradni psychologicznej od 5 lat

Psychologia zdrowia zajmuje się:

E. całą populacją
F. osobami, u których choroba ma podłoże psychosomatyczne
G. tylko osobami zdrowymi
H. tylko osobami chorymi

Psychoterapia różni się od innych form pomocy psychologicznej tym, że:

A. opiera się na wzajemnej pomocy w rozwiązywaniu wspólnych problemów osobistych
B. dotyczy sytuacji kryzysowych
C. prowadzi do obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu somatycznym,
psychologicznym i społecznym
D. jest celowym oddziaływaniem służącym usunięciu lub zmniejszeniu zaburzeń funkcjonowania so-
matycznego, psychologicznego i społecznego

Radzenie sobie jako strategia to:

E. ogniwo procesu radzenia sobie
F. reakcja emocjonalna w określonym momencie procesu radzenia sobie
G. całokształt podejmowanej aktywności w sytuacji stresowej
H. indywidualne tendencje do radzenia sobie w określony sposób

Stres jako bodziec wiąże się z:

A. relacją między osobą a otoczeniem, która jest oceniana jako obciążająca lub przekraczająca zasoby i za-
grażająca dobrostanowi
B. opisem reakcji fizjologicznej w sytuacji stresu
C. pojęciem utrapień życiowych
D. pojęciem oceny pierwotnej i wtórnej

Systematyczna desensytyzacja to przykład terapii w podejściu:

A. humanistycznym
B. psychodynamicznym
C. behawioralno-poznawczym
D. systemowym

Teoria racjonalno-emotywna A. Ellisa wywodzi się z podejścia:

A. humanistycznego
B. psychodynamicznego
C. behawioralno-poznawczego
D. systemowego

Twierdzenie, które całościowo opisuje diagnozę opartą na dowodach (evidence-based assessment, EBA)
mówi, że:
E. psycholog kliniczny wzoruje się na postępowaniu badawczym
F. psycholog kliniczny postępuje zgodnie z aktualnym stanem wiedzy
17 z 19
G. psycholog kliniczny respektuje zasady etyki zawodowej
H. psycholog kliniczny nie współpracuje z naukowcami

Twierdzenie, że "każdy człowiek posiada potrzebę samorealizacji" pochodzi z podejścia:

I. humanistycznego
J. psychodynamicznego
K. behawioralno-poznawczego
L. systemowego

W modelu biomedycznym:
A. zdrowie definiuje się w kategoriach dyspozycji i równowagi
B. ocena stresorów zależy w dużym stopniu od możliwości zaradczych jednostki
C. zdrowie definiuje się przez pryzmat braku choroby
D. całą uwagę poświęca się zasobom i ich kształtowaniu

W Polsce diagnozy zaburzeń psychicznych stawiane są na podstawie:

A. Podręcznika Diagnostycznego i Statystycznego Zaburzeń Psychicznych - DSM
B. Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych - ICD
C. obowiązujących norm społecznych i kulturowych
D. wiedzy i doświadczenia klinicysty

W przypadku badań przymusowych (np. podczas starania się o posiadanie broni) szczególnie przy-
datne w etapie stawiania i weryfikacji hipotez jest:
A. analizowanie relacji rodzinnych
B. określenie przyczyn zaburzeń lub zdrowia
C. wprowadzenie modelu teoretyczno-funkcjonalnego
D. wykorzystanie w badaniu konkretnego narzędzia

W swojej pierwotnej koncepcji zdrowia WHO nie uwzględniło:

A. zdrowia społecznego
B. zdrowia biologicznego
C. zdrowia psychicznego
D. zdrowia duchowego

Wprowadzenie w latach 50-tych ubiegłego wieku stanowiska asystenta psychiatrycznego w poradniach

zdrowia psychicznego w Polsce oznaczało:
A. uznanie ruchu antypsychiatrii
B. pozbawienie psychologów prawa do posługiwania się własnym tytułem zawodowym i prawa do
posługiwania się testowymi metodami badania
C. zastosowanie po raz pierwszy w naszym kraju psychologii w medycynie
D. powstanie odrębnej specjalizacji w ramach psychologii klinicznej

Założenie, że “za anormalne uznajemy te zachowania, które pojawiają się rzadko” jest fundamentalne
dla normy:
E. ilościowej (statystycznej)
F. teoretycznej
G. społeczno-kulturowej
H. subiektywnej
18 z 19
Zasoby kluczowe do utrzymania zdrowia według S.E. Hobfolla to:
I. zasoby materialne, zasoby stanu, zasoby osobiste i zasoby energii
J. wrodzony i nabyty układ odporności komórkowej i humoralnej
K. poczucie kontroli, poczucie własnej skuteczności, poczucie koherencji, resiliency, wsparcie społeczne
L. kompetencje poznawcze, inteligencja emocjonalna i umiejętności interpersonalne

Zwrócenie uwagi na zasady efektywnej komunikacji w procesie terapii zostało zaakcentowane w pode-
jściu:
A. behawioralno-poznawczym
B. humanistycznym
C. systemowym
D. psychodynamicznym

19 z 19