Eliasz Robakiewicz

Kant – Krytyka czystego rozumu (notatki)

Przedmowa do pierwszego wydania

1 Metafizyka – to uznawanie zasad przekraczających doświadczenie
2 Krytyka czystego rozumu – czyli krytyka władz rozumu w ogóle, niezależnie od doświadczenia,
możliwości metafizyki (określenie jej źródeł, granic i zakresu) na podstawie zasad naczelnych.
3 Empiryzm Locka nie jest odpowiednim rozwiązaniem gdyż, wywiedzione z doświadczenia zasady nauk
nie są koniecznie ważne.
4 Logika – jako podstawa do wyliczenia, wyróżnienia podstawowych „czynności umysłu” (zasad).
5 Problemem Krytyki jest co i jak może poznać intelekt i rozum, a nie jak w ogóle jest możliwa władza
myślenia.
6 Dwa pojęcia – rozum (Vernunft) w potocznym rozumieniu oraz intelekt (Verstand) specjalne,
kantowskie znaczenie – pomagający sprawnie, dobrze działać praktycznie
Przedmowa do drugiego wydania
7 Wzorcową nauką dla Kanta jest logika która poczyniła tak duże postępy ponieważ przedstawia
formalne prawidła wszelkiego myślenia (a priori czy empirycznego), ograniczyła pole badawcze do
samych form intelektu, abstrahując od wszelkiego przedmiotu który może być pomyślany.
8 Przełomowym momentem w naukach było odkrycie, że rozum wnika tylko w to co sam wedle
własnego pomysłu wytwarza i tylko kierując się zasadami sądzenia z jednej strony, a eksperymentem z
drugiej, może do czegoś dojść (np. początkiem matematyki było odkrycie własności trójkąta
równoramiennego, dla fizyki doświadczenia Galileusza itd.).
9 Dotychczasowe niepowodzenia wynikały m.in. z tego, że przyjmowano, że to rzeczy kształtują naszą
percepcje, Kant przyjmuje odwrotny porządek(rewolucja kopernikańska w filozofii), dzięki temu
założeniu jest możliwa aprioryczna wiedza o przedmiotach.
10 Poszukiwanie pojęć a priori może być jednym z zadań metafizyki, które jest ona w stanie
wykonać.
11 Negatywnym pożytkiem z krytyki jest oczyszczenie metafizyki i ustalenie jej granic, pozytywnym
wskazanie konieczności posługiwania się rozumem w sferze moralności (praktyczne).
12 Krytyka nie przeciwstawia się pewnemu dogmatyzmowi naukowemu (wyprowadzonemu z
zasad a priori), tylko dogmatyzmowi metafizycznemu.

Wstęp
Idea filozofii transcendentalnej
1 Doświadczenie jest podstawowym wytworem umysłu, jednak rozum potrzebuje twierdzeń ogólnych, a
takich nie da się zdobyć z doświadczenia (są więc aprioryczne). Jeżeliby oczyścić umysł z wszystkiego
co pochodzi z doświadczenia (a posteriori) to otrzymamy czyste pojęcia a priori dostarczające owej
ogólności.
I. O różnicy między poznaniem czystym a empirycznym
2 Poznanie dzieli się na a posteriori (empiryczne) i a priori (przed wszelkim doświadczeniem – czyste a
priori to takie które nie ma żadnej domieszki empirycznej).
II. Znajdujemy się w posiadaniu pewnych poznań a priori, a nawet pospolity rozsądek nie jest ich nigdy
pozbawiony
3 Doświadczenie poucza jakie rzeczy są, a nie że nie mogą być inne niż są, stąd się bierze konieczność
sądów a priori (jako koniecznych prawideł, ale intelektu).
4 Doświadczenie a priori wyróżnia się: 1) tym, że jest konieczne 2) jest ściśle ogólne, nie dopuszcza
wyjątków (nie jak doświadczenia a posteriori tylko umownie, porównawczo np. na mocy indukcji) –
władza poznania a priori jest ścisła i konieczna(niezawodna).
 IV. O różnicy między sądami analitycznymi i syntetycznymi
5 Sądy (podmiotowo-orzecznikowe) dzielą się na
5.1 Analityczne – o. B należy do p. A jako coś co jest w nim zawarte (utożsamienie, sądy
wyjaśniające)
5.2 Syntetyczne – o. B leży poza p. A choć pozostaje w nim związku (brak utożsamienia, sądy
rozszerzające wiedzę)
6 Sądy empiryczne wszystkie są syntetyczne(gdyż doświadczenie jest syntetycznym powiązaniem
danych naocznych)!
7 Spekulatywne poznanie polega na tworzeniu syntetycznych sądów a priori.
V. We wszystkich teoretycznych naukach rozumowych zawierają się syntetyczne sądy jako naczelne
zasady
8 Twierdzenia matematyki są syntetyczne a priori, przyrodoznawstwo zawiera takie sądy jako naczelne
zasady, metafizyka składa się z samych takich sądów.
VI. Ogólne zadanie czystego rozumu
9 Zadanie czystego rozumu: jak możliwe są syntetyczne sądy a priori? //syntetyczne sądy a priori mogą
być formułowane gdyż Kant nie znał pojęcia konotacji, pod tym względem pojęcia Kanta są „gołe”, a
ich aprioryczna pewność wynika z stałości, względnej niezmienności konotacji ważnych pojęć//
Jak możliwa jest czysta matematyka, skoro istnieje? czysta naoczność
Jak możliwe jest czyste przyrodoznawstwo, skoro istnieje? kategorie intelektu
Jak możliwa jest metafizyka, choćby jako nauka?
VII. Idea i podział odrębnej nauki występującej pod nazwą k.cz.r.
10 Czysty rozum – jest narządem dostarczającym naczelne zasady poznawania czegoś
bezwzględnie a priori.
11 Poznanie transcendentalne – zajmuje się sposobem poznawania przedmiotów, apriorycznymi pojęciami
przedmiotów w ogóle, system takich pojęć nazywałby się filozofią transcendentalną. Kant podejmuje
się jedynie krytyki transcendentalnej(wyznaczeniem źródeł i granic rozumu) gdyż filozofia
transcendentalna musiałaby wyczerpywać zbiór takich pojęć.
12 Krytyka jest systemem wszystkich naczelnych zasad czystego rozumu.

Estetyka transcendentalna (nauka o naczelnych zasadach zmysłowości a priori)

1 Zmysłowość dostarcza danych, oglądu przedmiotu(zjawiska), a przez intelekt są one pomyślane i
powstają pojęcia. Materią zjawiska jest to co odpowiada wrażeniom, a formą to co odpowiada
uporządkowaniu stosunków tego co różnorodne.
2 Materia jest dana a posteriori, forma natomiast a priori w umyśle!
O przestrzeni
3 Przedmioty na zewnątrz przedstawiane są za pomocą zmysłu zewnętrznego.
4 Przestrzeń – jest nieempirycznym pojęciem (poprzedza wszelkie doświadczenie jej samej), jest
koniecznym warunkiem doświadczenia zewnętrznych danych naocznych. Przestrzeń jest realna w
odniesieniu tego co się jawi, ale idealna w odniesieniu do rzeczy samych w sobie.
O czasie
5 Czas – jest nieempirycznym pojęciem (a priori), koniecznym wyobrażeniem wszelkich danych
naocznych, jest czystą formą zmysłowej naoczności(sam w sobie jest niczym), jest tylko jeden czas (jak
i tylko jedna przestrzeń).
6 Czas i przestrzeń stanowią czyste formy naoczności zmysłowej i umożliwiają syntetyczne sądy a priori.
7 Poznanie człowieka odnosi się jedynie do zjawisk, które nie dają nam „słabego”, „niewyraźnego”
dostępu do przedmiotów samych w sobie, te w ogóle są niedostępne poznaniu.

Logika transcendentalna (nauka o intelekcie, o myśleniu rozumowym, niezależnym od

doświadczenia i estetyki)
1 Istnieją dwa rodzaje poznania: naoczność, zmysłowość - przyjmowanie przedstawień (wrażeń) oraz
intelekt - zdolność poznawania przedmiotu poprzez te przedstawienia(pojęcia).
2 Logika: ogólna, czysta – konieczne prawidła myślenia a priori, oparta na dowodach, bez względu na
 treść(empiryczną bądź transcendentalną), szczegółowa(elementarna) – prawidła słusznego myślenia,
stosowana – mająca ustalić prawidła używania intelektu w warunkach empirycznych.
3 Nie każde pojęcie a priori jest transcendentalne, tylko te przez które poznaje się, że i jak pewne
przedstawienia są stosowane lub że są możliwe tylko a priori. Np. przestrzeń nie jest pojęciem
transcendentalnym dopiero konstatacja, że przestrzeń jest a prioryczną formą zmysłowości.
4 Ogólne kryterium prawdziwości musiałoby pomijać wszelką treść poznania, materię, tak aby
obejmować jego całość (bez względu na różnorodność przedmiotów), lecz pytanie o prawdziwość to
pytanie zawsze o partykularną treść przedmiotów poznania, a więc, podanie takiego kryterium jest
niemożliwe.
5 Z tego też powodu (4.) logika musi zająć się ustaleniem, na podstawie ogólnych i koniecznych praw
intelektu, warunki prawdziwości samej tylko formy(zgodność z nimi jest kryterium prawdziwości).
6 Działy logiki:
6.1 Analityka – rozkłada formalną działalność rozumu na części podstawowe i przedstawia je jako
naczelne zasady wszelkiej logicznej oceny poznania
6.2 Dialektyka – krytyka dialektycznego, czyli pozornie ścisłego rozumowania, posługującym się
logiką jako podporą swoich twierdzeń.
7 Logika transcendentalna wskazuje warunki sine qua non wszelkiego poznania, a więc konieczne do
jakiegokolwiek poznania, ale nie wystarczające by poznać przedmioty same w sobie //gdyż jeżeli
mówią one (prawidła logiki) coś to tyle: że poznanie jest zgodne z intelektem nie, że jest
prawdziwe w ogóle//.

Analityka
8 Cel: pojęcia mają być czyste (nieempiryczne), by były pierwotnymi pojęciami intelektu nie
zmysłowości, wyczerpujące wyliczenie pojęć czystego intelektu.
9 Zupełność systemu pojęć cz.i. gwarantuje idea całości poznania intelektualnego a priori która określa
podział pojęć a priorycznych i zasad czystego intelektu.

Analityka pojęć
10 Rozum poznaje poprzez pojęcia które opierają się na funkcjach które to podporządkowują różne
przedstawienia jednemu, wspólnemu. Na podstawie pojęć rozum może sądzić. Sąd polega na
przedstawieniu, przedstawień, a więc jest pośrednim poznaniem przedmiotów.
11 Sądy to funkcje jedności (A jest B), łączące kilka poznań w jedno używając przedstawień nadrzędnych
(np. „człowiek” jest „żywy”)
12 Formy intelektu, Sądy:
12.1 Ilość - ogólne, szczegółowe, jednostkowe
12.2 Jakość - twierdzące, przeczące, nieskończone
12.3 Stosunek - kategoryczne, hipotetyczne, rozłączne (czyli alternatywa wyczerpująca uniwersum
całego poznania dla wszystkich tych sądów i danego poznania dla sądów partykularnych)
12.4 Modalność - problematyczne (możliwe), asertoryczne(prawdziwe) , apodyktyczne(konieczne)
13 Stosunki myślenia w sądach:
13.1 orzeczenie do podmiotu (jeden sąd)
13.2 racji do następstwa (dwa sądy)
13.3 poznania podlegającemu podziałowi do zebranych członów podziału (wiele sądów)
14 Synteza - łączenie przedstawień i obejmowanie ich różnorodności jednym poznaniem (gdy to
co różnorodne nie jest empiryczne synteza jest aprioryczna np. liczenie).
15 Logika transcendentalna zajmuje się pojęciami (czyste pojęcia intelektu) utworzonymi na
podstawie czystej syntezy przedstawień a priori.
16 Czyste pojęcia intelektu czyli kategorie:
16.1 Ilość – jedność, wielość, ogół
16.2 Jakość – realność, przeczenie, ograniczenie
16.3 Stosunek – przysługiwania czemuś inaczej bycia podmiotem czegoś (substantia et accidens),
przyczynowości i zależności (przyczyna i skutek), wspólnoty (wzajemnego oddziaływania)
 16.4 Modalność – możliwość/niemożliwość, istnienie/nieistnienie, konieczność/przypadkowość
17 Istnieją jeszcze inne pojęcia intelektu (predykabilia), ale są wywodliwe z tych już
przedstawionych.
O dedukcji transcendentalnej (pojęć czystego intelektu; dlaczego stosowanie kategorii jest
uzasadnione)
18 Dedukcja transcendentalna to wyjaśnienie jak pojęcia mogą odnosić się a priori do
przedmiotów. Pojęcia o których mowa nie odnoszą się w ogóle do empirii a więc nie mogą być z niej
wydedukowane, czyste pojęcia a priori to aprioryczne warunki doświadczenia.
19 Do poznania potrzebne są a priori dwie rzeczy: zmysłowość i pojęcia które muszą a priori
odnosić się do wszelkich pojęć (jak konieczne formy zmysłowości np. przestrzeń).
Wydanie A
20 Trzy konieczne składniki wszelkiego poznania (jako z konieczności syntezy /synopsja -
„obejmowanie wzrokiem” „zbiorcze widzenie”/), warunki myślenia w możliwym doświadczeniu:
20.1 synteza ujmowanie w naoczności – jest to czynność umysłu polegająca na dokonaniu syntezy
różnorodnych naoczności w jedno wyobrażenie,// w jednej chwili wyobrażenie jest jednością, lecz
wraz z upływem czasu wyobrażenia stają się różnorodne, aby utrzymać ich jedność potrzeba
ponownego oglądu i ponownej syntezy.//
Synteza taka musi również istnieć w formie czystej gdyż inaczej nie byłyby nam dostępne a priori
przedstawienia przestrzeni i czasu.
20.1.1 Wszystkie poznania podlegają formalnemu warunkowi zmysłu wewnętrznego – czasowi,
są uszeregowane czasowo.
20.2 synteza odtwarzania w wyobraźni – przedstawienia które często po sobie następują są z sobą
kojarzone, jednak takie empiryczne kojarzenie, musi zakładać a priori zasadę która na to pozwala (a
istnieje taka zasada a priori gdyż możemy z niej a priori korzystać, bez sensu).
20.3 synteza rozpoznawania w pojęciu – aby móc uszeregować czasowo przedstawienia musimy
posiadać kryterium łączenia przedstawień, tym co łączy (identyfikuje) wrażenia w jedność jest
świadomość dzięki której możliwe jest poznanie poprzez „przedmioty przedstawienia”.
20.3.1 Przedmiot = coś (jak w kwantyfikatorze eg.), co syntetycznie łączy różnorodność danych
naocznych, a priori ponieważ sam jest „niczym”(nie posiada żadnej treści). Tym co decyduje o
kwalifikacji przedmiotu (stwierdzeniu, że pewne percepcje są „częściami” numerycznie
identycznego przedmiotu) jest pojęcie (każde poznanie wymaga pojęcia!) które wyznacza
warunki jedności apercepcji(np. pojęcie ciała zakwalifikowanie pewnych percepcji jako
jednego ciała).
20.3.2 Apercepcja transcendentalna – czysta, niezmienna świadomość - jest warunkiem
powstania „przedmiotu” czego dowodzi jedność pojęć a priori (np. przestrzeni).
20.3.3 Realność poznania empirycznego jest ugruntowana na prawie transcendentalnym, że o
ile mają nam być dane przedmioty muszą podlegać prawidłom ich syntetycznej jedności.
21 Trzy podmiotowe źródła poznania(w nawiasie podstawy-zasady ich możliwości): zmysły(czyste
oglądanie - spostrzeżenia), wyobraźnia(czysta synteza wyobraźni - kojarzenie), apercepcja(czysta
apercepcja – świadomość).
22 Transcendentalna zasada jedności wszystkiego co różnorodne w przedstawieniach głosi, że jeśli
dane naoczne nie dałby objąć świadomością to nie byłby w ogóle pojmowalne. Synteza za pomocą
której dokonuje się takie „objęcie” musi być aprioryczna(wytwórcza, odbywać się przed apercepcją)
gdyż jest skierowana na powiązanie w jedno, tego co różnorodne z pominięciem różnicy między
danymi naocznymi. Ponieważ jedność ta jest warunkiem koniecznym wszelkiego możliwego
poznania (stanowi jego czystą formę), muszą w niej być przedstawione a priori wszystkie
przedmioty możliwego doświadczenia, jest nią Czysty Intelekt! Jedność apercepcji w stosunku do
wyobraźni stanowi intelekt.
23 Czyste pojęcia intelektu – czyste poznania a priori, które zawierają w sobie jedność czystej
syntezy wyobraźni w odniesieniu do wszelkich możliwych zjawisk (im podlegają wszystkie możliwe
zjawiska empiryczne jako materiał na doświadczenia).
24 Transcendentalna funkcja wyobraźni – zdolność do syntezy a priori mająca na celu wytworzyć
 jedność tego zjawiska, za jej pośrednictwem łączy się czysta wyobraźnia i czystej apercepcji może
powstać przedmiot empirycznego poznania.
25 Prawa przyrody i prawidłowości w zjawiskach (przyroda) wprowadzamy sami i tylko dlatego
możemy je poznać.
26 Intelekt – zdolność do ustalania prawideł (oprócz zdolności do myślenia, samorzutność
(nastawienie na poznanie) poznawania, tworzenia sądów i pojęć).
Wydanie B
27 Intelekt – zdolność do powiązania(syntezy) tego co różnorodne i nie powiązane z doświadczenia
(czy pochodzi z doświadczenia czy nie), czyli przedstawieniem syntetycznej jedności tego co
różnorodne.
28 Dana naoczna – przedstawienie dane przed wszelkim myśleniem, choć z konieczności
odnoszące się „myślę” czyli czystej apercepcji (samowiedzy, podmiotowej). Samowiedza towarzyszy
wszelkim przedstawieniom, jest to jedna i ta sama transcendentalna jedność samowiedzy, jest ona
warunkiem koniecznym analitycznej jedności apercepcji, jest na niej niejako ugruntowana.
//Syntetyczna jedność czystej apercepcji (myślę) pozwala na utrzymanie tożsamości numerycznej
przedmiotów przy wielości przedstawień empirycznych (te dwie czynności są niezależne od siebie).//
29 Zasada syntetycznej jedności apercepcji (naczelna zasada intelektu) – wszystko, co różnorodne
w naoczności, podlega warunkom pierwotnej syntetycznej jedności apercepcji (przedmiotowej).
30 Każde doświadczenie musi być powiązane w jednej samoświadomości, każda synteza jest
dziełem intelektu, a dokonuje się za pomocą kategorii a priori. Konieczność zasady syntetycznej
jedności apercepcji pociąga konieczność logicznego podziału wszelkiego doświadczenia poprzez
kategorie intelektu.
31 Sąd to sposób doprowadzania danych do przedmiotowej jedności apercepcji(jest ona konieczna
dla sądów, ale nie sprawia, że one same stają się konieczne).
32 Kategorie intelektu (funkcje) są tym przez co koniecznie musi zostać doprowadzona do
intelektu, naoczność (musi zostać zakwalifikowana pod odpowiednie kategorie które tworzą podział
logiczny wszelkich możliwych postrzeżeń).
33 Na poznanie musi się składać: naoczność + pojęcie. Czyste pojęcia intelektu są więc o tyle tylko
poznaniem o ile mają zastosowanie empiryczne (są weryfikowalne empirycznie).
34 Zmysł wewnętrzny zawiera formę naoczności, dopiero apercepcja (która nie jest z nim tożsama)
wiąże to co różnorodne w jedno.
34.1 Intelekt pobudza zmysł wewnętrzny, gdy Ja, „myślę” zwraca się na siebie i widzi siebie jako
przedstawienie (zjawisko, a nie jako rzecz-samą-w-sobie). Nie można poznać samego siebie takim
jakim się jest tylko takim jakim się przejawiam.

Analityka zasad (księga druga) – zajmuje się kanonem władz rozpoznawania (który uczy stosowania
pojęć zawierających prawidła a priori do zjawisk)
35 Władza rozpoznawania – zdolność do rozstrzygania czy coś podpada pod prawo czy nie.
35.1 Transcendentalne określenie czasowe – jest tym co łączy czyste pojęcia intelektu i dane naoczne
gdyż te pierwsze nie mogą (ex definitione) mieć nic z tych drugich, czas z jednej strony zawiera się
w każdym zjawisku, a z drugiej jest ogóle (trans. określenie czasowe) i opiera się na prawidle a
priori.
35.2 Schemat pojęcia intelektu – ograniczone warunkiem koniecznym empirycznej weryfikowalności
pojęcia, posługiwanie się przez intelekt takimi schematami to schematyzm czystego intelektu.
35.3 Obrazem jest wytworem empirycznym wyobraźni wytwórczej(np. dla pięciu, pięć kropek),
schematem(pojęć zmysłowych) nazwiemy pewne ogólne postępowanie wyobraźni (a priori) przy
dostarczaniu obrazu tego pojęcia (np. gdy wyobrażam sobie liczbę tysiąc, jestem w stanie
wyobrazić sobie ją jedynie schematycznie, albo trójkąt w-ogóle), powiązanego z obrazem w
pierwszym znaczeniu choć nie do końca z nim zgodnym (bo bardziej ogólnym).
35.4 Schemat czystego pojęcia intelektu w ogóle nie ma żadnego obrazu, jest tylko syntezą
wykonywaną zgodnie z prawidłem jedności. Czystym obrazem wielkości jest przestrzeń (dla
zmysłu wew.), czystym obrazem przedmiotów w ogóle jest czas, czystym schematem wielkości jest
 liczba (jako dodawanie jednorodnych jednostek).
36 Zasada sprzeczności jest ogólnym warunkiem prawdziwości wszystkich sądów(jest warunkiem
koniecznym). Jest też naczelną zasadą poznania analitycznego(jest warunkiem wystarczającym).
Przy rozważaniu prawdziwości sądów analitycznych można posłużyć się zasadą sprzeczności, gdyż
poznaniu przedmiotu (z konieczności!) towarzyszy pojęcie, możemy zaprzeczyć temu co z nim
sprzeczne.
37 Zasada wszelkich sądów syntetycznych – każdy przedmiot podlega koniecznym warunkom
syntetycznej jedności, w możliwym doświadczeniu tego co różnorodne. Możliwość syntetycznych
sądów a priori wynika z tego, że warunki możliwości przedmiotów doświadczenia są jednocześnie
warunkami doświadczenia w ogóle.
Systematyczne przedstawienie wszystkich syntetycznych zasad intelektu
38 Zasady czystego intelektu (przedmiotowego stosowania kategorii):
38.1 aksjomaty naoczności – wszystkie dane naoczne są wielkościami ekstensywnymi (muszą być
przedstawione w czasie i przestrzeni) tzn. takie których przedstawienie części umożliwia
przedstawienie całości.
38.2 antycypacje spostrzeżenia – wszystko co realne w zjawiskach, ma pewną intensywność
(stopień wpływania na zmysł), antycypacją zjawisk są czyste określenia w przestrzeni i czasie
38.2.1 Przestrzeń i czas są ciągłe a ich wielkości płynne, nieziarniste więc wszystkie zjawiska są
wielkościami ciągłymi, zjawisko jest pewnym quantum, ale samo jest też continuum więc
ostatecznie nie da się wyróżnić quantum żadnego zjawiska.
38.3 analogie doświadczenia – doświadczenie jest możliwe tylko dzięki przedstawieniu koniecznego
powiązania postrzeżeń, każde spostrzeżenie musi istnieć w określonym czasie
38.3.1 Pierwsza - zasada trwałości substancji – przy wymianie zjawisk substancja trwa, jej
quantum nie zmienia się, jest ona podłożem wszystkiego co rzeczywiste, to co się zmienia są to
jej określenia.
38.3.2 Druga - zasada następstwa czasowego wedle prawa przyczynowości – wszystkie zmiany
dokonują się zgodnie z prawem powiązania przyczyny i skutku. Dowód: czas jest
nieempirycznym pojęciem, a więc następstwo czasowe dwóch przedstawień musi zostać
ustalone na mocy czystego pojęcia intelektu stosunku przyczyny i skutku, które zapewnia
konieczność tego powiązania, co więcej każdy stan musi poprzedzać jakiś inny, gdyż bez tego
powiązanie byłoby dowolne. Inaczej ma się sprawa z powiązaniem części w przedmiocie,
których kolejność oglądu w przedmiocie może być dowolna //czy nie jest to cecha przestrzeni,
nie czasu?//. Inaczej mówiąc: czas ma strzałkę.
38.3.3 Twierdzenie o racji dostatecznej jest podstawą wszelkiego możliwego doświadczenia
co do poznania następstwa czasowego przedmiotów( a także warunkiem empirycznej
prawdziwości sądów o nich).
38.3.4 Wszelka zmiana kauzalna jest ciągła, odcinki czasu choć są podzielne to stanowią
skończoną sumę swych części, przyczyna działa przez cały odcinek między chwilą A i B w
której następuje skutek (prawo ciągłości wszelkiej zmiany).
38.3.5 Trzecia - równoczesne istnienie wedle prawa wzajemnego działania (wspólnoty) –
wszystkie substancje oddziałują nieustanie na siebie o ile mogą być spostrzeżone jako
równocześnie istniejące w przestrzeni(następstwo ich postrzeżeń może przebiegać od
pierwszego do drugiego i odwrotnie to są równoczesne).
39 Przyroda – związek zjawisk w ich istnieniu określany przez prawa
40 Przestrzeń i czas są ciągłe a ich wielkości płynne, nieziarniste więc wszystkie zjawiska są
wielkościami ciągłymi, zjawisko jest pewnym quantum, ale samo jest też continuum więc ostatecznie
nie da się wyróżnić quantum żadnego zjawiska.
41 Kategorie modalności(określają stosunek przedmiotu do zdolności poznawczej, postulaty
myślenia empirycznego w ogóle):
41.1 możliwe – zgodne z formalnymi warunkami doświadczenia
41.2 rzeczywiste – to co zgodne z materialnymi warunkami doświadczenia
41.3 konieczne (istnieje koniecznie) – to czego związek, z tym co rzeczywiste określony jest
 ogólnymi warunkami doświadczenia
Odparcie idealizmu
42 Dowód (przeciw) – sama empirycznie określona świadomość istnienia dowodzi istnienia
przedmiotów w przestrzeni. Jestem świadom istnienia samego siebie w czasie, co wymaga by coś
trwało. To co trwa nie może być we mnie gdyż istnienie świadomości w czasie może być określone jeśli
coś już trwa. Nie mogę istnieć, nie obserwując trwania jakiś rzeczywistych rzeczy poza mną (nie wiem
dlaczego niby).
O podstawie podziału wszelkich przedmiotów na fenomeny i noumeny
43 Intelekt może stosować swoje zasady a priori tylko w doświadczeniu, a nigdy do
transcendentalnej spekulacji(odnosić do rzeczy w ogóle i do rzeczy samych w sobie; co nie jest
zjawiskiem nie może być przedmiotem doświadczenia).
44 Przedmiot transcendentalny – całkowicie nieokreślona myśl „x” taki przedmiot dany w
intelektualnym oglądzie to noumen.
45 Fenomen – zjawisko, przedmioty ujęte przez jedność kategorii, Noumen (intelligibilia) –
przedmioty intelektu, które mogą być dane naoczności niezmysłowej. Z definicji fenomenu wynika, że
musi mu odpowiadać coś co nie jest przedstawieniem, noumen(niepoznawalny! znany tylko w
negatywnym sensie).
46 Noumen – a) sens negatywny (dostępny ludziom) to co nie jest przedmiotem zmysłowej
naoczności (czyli także nie podpadający pod kategorie intelektu, bo te odnoszą się do tego co może być
przedmiotem zmysłowej naoczności) b) sens pozytywny to co jest przedmiotem niezmysłowej
naoczności (choć nie wiadomo czy taka naoczność istnieje)
TOM 2

Dialektyka transcendentalna
1 Zjawisko nie jest pozorem, gdyż pozór występuje dopiero w sądach o zjawiskach, dlatego też zmysły
nie błądzą bo nie wydają sądów.
2 Pozór transcendentalny – wyprowadza poza granice empirycznego stosowania kategorii i wkracza w
niedostępne, fałszywe rozszerzenia pola działania czystego intelektu (metafizyka). Zasada która każe
przekraczać (nienaruszalne) zasady czystego umysłu to zasada transcendentna.
3 Intelekt jest to zdolność wprowadzania jedności w zjawiska za pośrednictwem prawideł. Rozum jest to
zdolność zapewnienia jedności prawom poprzez podporządkowanie ich naczelnym zasadom
4 Przedstawienie (w ogóle, rodzaj):
4.1 przedstawienie z świadomością (perceptio)
4.2 wrażenie – percepcja dotycząca podmiotu jako modyfikacji jego stanu (sensatio)
4.3 percepcja przedmiotowa – poznanie (cognitio): pojęcie, oglądanie
4.3.1 Pojęcie – empiryczne lub czyste; jednostkowe (odnosi się do rzeczy) wspólne (do cechy)
4.3.2 pojęcie czyste – idea lub pojęcie rozumowe
5 Wnioskowanie intelektualne (bezpośrednie) – jeśli sąd wywnioskowany zawiera się w zdaniu (np.
pewni ludzie są śmiertelni z ludzie są śmiertelni.
6 Wnioskowanie rozumowe (pośrednie) – poza przyjętym zdaniem musimy przyjąć jeszcze inny sąd aby
spowodować wyniknięcie wniosku (np. pewni uczeni są śmiertelni z ludzie są śmiertelni).
7 Wnioskowanie rozumowe odnosi się do pojęć i sądów, do przedmiotów jedynie pośrednio, a więc
jedność tego co rozumowe nie wynika z tych samych praw co jedność tego co dane w doświadczeniu,
dlatego naczelnym zadaniem (zasadą) rozumu w ogóle jest by dla uwarunkowanego poznania
intelektualnego znaleźć nieuwarunkowane i dopełnić jedności (patrz później idee regulatywne).
O pojęciach czystego rozumu
8 Idea – konieczne pojęcie rozumowe, które nie może mieć swoje ścisłego odpowiednika w przedmiotach
zmysłowych.
9 Pojęcia ogólne – tworzą syntetyczną jedność przedstawień, pojęcia czystego rozumu – tworzą
bezwzględną jedność syntetyczną wszystkich warunków w ogóle.
10 Idee transcendentalne dzielą się na trzy klasy: absolutna jedność myślącego(przedmiot
psychologii), absolutna jedność szeregu warunków zjawiska(świat - kosmologia), absolutna jedność
 warunku wszelkich przedmiotów myślenia w ogóle(istota wszystkich istot – teologia).
11 Istnieją trzy rodzaje wnioskowań:
11.1 do podmiotu, który sam nie może być już orzeczeniem
11.2 do założenia które samo już nic nie zakłada
11.3 do agregatu części, które po przeprowadzeniu podziału pewnego pojęcia nie wymagają już
niczego (?)
12 Transcendentalne pojęcia rozumu dążą zawsze do absolutnej całości w syntezie warunków, do
tego co nieuwarunkowane bezwzględnie (absolutnie, patrz: idee regulatywne). Są jedynie ideami,
maksimum nigdy nie danym w doświadczeniu.
13 Pojęcia czystego rozumu(idee transcendentalne) odnoszą się do absolutnej całości w syntezie
warunków, rozum stosuje zasadę syntetycznej jedności dzięki której powstaje jedność rozumowa.
Poprzez jedność rozumową odnosi się on do tego co intelektualne (przedmiotów naoczności): tworzy
jedność, jednoczącą wszelką czynność intelektu.
14 Tak jak istnieją trzy typy wnioskowań, istnieją odpowiadające im trzy typy idei
transcendentalnych, zawierające absolutną jedność(nauki zajmujące się nimi):
14.1 myślącego podmiotu (psychologia - /dusza/)
14.2 szeregu zjawiska (kosmologia - /świat/)
14.3 wszelkich przedmiotów myślenia w ogóle (teologia - /bóg/)
O paralogizmach czystego rozumu
15 Paralogizm transcendentalny – wnioskowanie które posiada transcendentalną podstawę swojej
fałszywości. Tym pojęciem jest tu dusza (Ja, myślę) która jako pojęcie nieempiryczne nie jest nam
dostępna. W rozumowej nauce o duszy sądzi się, że: dusza jest substancją, jest prosta co do jakości, w
różnych czasach jest numerycznie identyczna, pozostaje w stosunku do możliwych przedmiotów
przestrzeni, istnienie przedmiotów zewnętrznych jest wątpliwe(bezpośrednio dane jest nam tylko to co
jest w nas samych).
16 Dialektyczne zastosowanie czystego rozumu:
16.1 synteza warunków myślenia empirycznego
16.2 synteza warunków myślenia w ogóle
16.3 synteza warunków myślenia czystego
Antynomie czystego rozumu (dotyczą świata, jako
17 Idee kosmologiczne: absolutna zupełność składani się danej nam całości zjawisk, absolutna
zupełność podziału pewnej danej całości w zjawisku, absolutna zupełność powstawania pewnego
zjawiska, absolutna zupełność zależności istnienia tego co zmienne w zjawisku.
18 Antynomie(teza + jej antyteza i ich dowody, bez sensu przepisywać, generalnie nie da się
poznać odpowiedzi na te pytania patrz: rozdział IV antynomii):
18.1 świat ma początek w czasie, jest ograniczony przestrzenie
18.2 każda złożona substancja składa się z części prostych, istnieje tylko to co proste i to co z niego
złożone
18.3 przyczynowość zgodna z prawami przyrody nie jest jedyną przyczynowością z której dadzą się
wyprowadzić wszystkie zjawiska w świecie, do ich (zjawisk) wyjaśnienia potrzebna jeszcze jest
przyczynowość oparta o wolność
18.4 istnieje w świcie coś co jest konieczną istotą
Ideał czystego rozumu
19 Rozum ludzki zawiera nie tylko idee, ale i ideały, które mają zastosowanie regulatywne. Nigdy
nie mogą zostać osiągnięte, ale daje nam możliwość dążenia do niego, ale nie dają żadnego prawa
dzięki któremu można cokolwiek wyjaśnić.
20 Każde pojęcie jest musi spełniać zasadę sprzeczności i wyłącznego środka, z tej drugiej wynika,
że żeby pewną rzecz poznać w zupełności trzeba poznać wszystko co możliwe (bo stosunek do tego
określa w pełni rzecz, wszechstronne określenie).
21 Ideał czystego rozumu – przedmiot wszechstronnie określony, przez jedne jako realność (byt),
przez inne jako niebyt (rozumiany jako zaprzeczenie pewnego innego pojęcia, będący pochodną tego
pojęcia, jest jedynie pomyślany a nie realny).
 22 Substrat transcendentalny – podstawa wszechstronnego określenia zawierający wszystkie
możliwe cechy potrzebne do niego, jest to idea wszechrealności (przeczenia wyróżniają przedmioty
jednostkowe z niego, ograniczają, bo jest on, w przeciwieństwie do przedmiotów jednostkowych,
nieograniczony).
23 Źródłem takiego substratu transcendentalnego jest pojęcie pewnej rzeczy samej w sobie,
wszechstronne określonej (entis realissimi), jest ona ideałem transcendentalnym. Jest ona zatem
najwyższym materialnym warunkiem wszystkiego co istnieje.
24 Dlaczego rozum hipostazuje taki byt? Gdyż możliwość przedmiotów zmysłowych jest ich
stosunkiem do naszego myślenia// w którym jest koniecznie możliwe, a więc wydaje się, że musi tam
być, znajdować się, w rzeczywistości jest to tylko potencjalność//.
25 Istota najwyższa jest istotą jedyną konieczną, jest warunkiem wszystkiego, ale sama nie posiada
warunku istnienia. Jej istnienie w sposób naturalny zakłada umysł ludzki.
O niemożliwości ontologicznego dowodu istnienia boga
26 Twierdzenie istnieje istota do której istoty należy istnienie jest niezaprzeczalne jeżeli uznam tę
rzecz jako istniejącą. Jeżeli nie to znika także konieczność jej istnienia, gdyż byłoby sprzeczne żeby
istniała i nie była konieczna, ale nie jest sprzeczne żeby taka była z tym, że nie istniała.
27 Niemożliwość wynika z sprzeczności, ale przyjęcie, że istota z której istoty wynika że istnieje,
nie istnieje nie pozostawia żadnej sprzeczności, a więc jest to możliwe, dowód upada.
28 Istota najrealniejsza – zdanie, że „jest możliwa, a więc musi istnieć” opiera się na tym, że jego
przeciwieństwo jest rzekomo sprzecznością, a więc musiałoby być zdaniem analitycznym, co znaczy,
że istnienie musi zawierać się już w tym pojęciu, co jest zwykłą tautologią, a nie dowodem (zdania
egzystencjalne są zawsze syntetyczne).
29 Istnienie nie jest orzeczeniem, predykatem, jest uznaniem w istnieniu pewnych rzeczy. Dodanie
istnienia do pojęcia nic w nim nie zmienia, gdyż to co rzeczywiste, zawiera jedynie to co możliwe, ale
to że coś istnieje a nie jest tylko pojęciem wynika z syntezy pojęcia i wrażenia (choć samo pojęcie się
przez to nie zmienia).
O niemożliwości kosmologicznego dowodu istnienia boga
30 Dowód: Przesłanka1: jeżeli coś istnieje musi istnieć istota konieczna, ja istnieję (choć jest to
już doświadczenie, więc nie jest to dowód a priori), więc istnieje istota konieczna. Przesłanka2: istota
konieczna musi być wszechstronne określona przez swoje pojęcie, ale tylko entis realissimi jest
wszechstronne określone a priori, a więc wniosek: musi koniecznie istnieć istota najwyższa
31 Dowód ten w przesłance2 zakłada dowód ontologiczny
32 BRAK 20 STRON KSIĄŻKI
33 Idee regulatywne tworzą się w rozumie ludzkim z naturalnej skłonności człowieka, tak jak
kategorie tyle, że prowadzą do pozoru, nigdy nie mają zastosowania konstytutywnego tzn. nie są przez
nie dane żadne pojęcia przedmiotów. Stwarzają one pewien cel „z uwagi na który wytyczne wszystkich
prawideł zbiegają się w jednym punkcie” (mają charakter regulatywny).
34 ZNOWU BRAK
35 Idee regulatywne wynikają z natury naszego rozumu, jest niemożliwe, żeby rozum nadawał sam
sobie idee łudzące i fałszywe (ludzie jedynie źle je stosują).