ii *.*•. .!

-
laBP^^fii^pf^^r^ "1 tttv.:
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomnia07bona
 DOCTORIS SEEAPHICI

8. BONAVENTURAE
S. R. E. EPISC. CARD.

OPERA OMNIA

b
 /

r
1 JiI'I

h ; ii '
: l
Cavazzola pinx- Eitel sculp^

Ordinis Minorum.
£
 DOCTORIS SERAPHICI

S. BONAVENTUEAE
S. R. E. EPISCOPI CARDINALIS

OPERA OMNIA
lUSSU ET AUCTORITATE

E."' R ALOYSII A PARMA

TOTIUS ORDINIS MINORUM S. P. FRANCISCI

MINISTRI GENERALIS

EDITA

STUDIO ET CURA PP. COLLEGII A S. BONAVENTURA

AD PLURIMOS CODICES MSS. EMENDATA

ANECDOTIS AUCTA PROLEGOMENIS SCHOLIIS NOTISQUE ILLUSTRATA

T0MU8 VII.

AD CLARAS AQUAS (QUARACCHI)

PROPE FLORENTIAM

EX TYPOGRAPHIA COLLEGIl S. RONAVENTURAE

MDCCCXCV
Proprietas Litteraria.
 DOCTORIS SERAPHICI

S. BONAYENTURAE
S. R. E. EPISC. CARD.

COMMENTARIUS IN EVANGELIUM S. LUGAE

TOMUS VII.

AD CLARAS AQUAS (QUARACCHI)

PROPE FLORENTIAM

EX TYPOGRAPHIA COLLEGIl S. BONAVENTURAE

MDCCCXCV
 ,

OPERA HUIUS TOML

Commentarius in Evangelium S. Lucae . . . pag. 1

In appendice:
Expositio in Lamentationes leremiae Prophetae . . » 605
Expositio Orationis Dominicae » 652

THE INSTITUTE OF MEOIAEVAL STUOlES

10 ELMSLEY PLACE
TORONTO 5, CANADA,

f.
.-

IjOI

(577
 ,

PROLEGOMEM
IN SEPTIMUM TOMUM.

In hoc septimo nostrae editionis volumine exhibemus opus Dominica lib. I. In Ecangelium Liicae lib. I. Occurrunt prae-
exegeticum seraphici Doctoris certo genuinum, adiecta appendice, terea, quae Bomani editores in argumento expositionis eiusdem
quae continet dubia vel potius illegitima opuscula. tom. II. scripserunt: « Dicemus igitur iam de expositionc in

Lucam, quam eius esse non soUim Trithemius ostendit, sed

CAP. I.
plane demonstrat exemplar vetus Vaticanum, itemque exem-
plaria quatuor in Belgio diligenter asservata, quorum unum
De genuino S. Bonaventurae Commentario
est Gandavense, alterum Bruxellense , tertium Traiectinum,
in Evangelium Lucae.
quartum Lovaniense: cum quibus omnibus oUm a F. Matthia

Commentarii huius prologus incipit: Spiritus Domini su- Dordracensi, Fratruin Minorum Germaniae inferioris Ministro

per me, expositio vero praefationis S. Lucae: Quoniam qtiidem ProvinciaU, olim collata quam diUgentissime haec expositio,

multi etc, sic : Hic est prologm auctoris. anno MDXXXIX typis Antverpiensibus concinne impressa

Praeclarum hunc Commentarium esse certo genuinum opus, Pauio 111. Pont. Max. prodiit in lucem. Ex Antverpiensis edi-

a viris erudilis, solis exceptis editoribus Venetis, semper as- tionis apte recteque emendatae exemplari sumsimus exemplum
sertum est. Isti vero censores , neglectis pUirimis argumentis in ad editionem Vaticanam hanc, quae melior multis partibus

favorem Doctoris seraphici militantibus, hoc opus ad incerta reddita est exemplaribus quoquc aliis » . Haec nos , utpote qui

scripta reiicere conati sunt, ducti ratiuncuUs vere futilibus. nihil contemnere solemus, valde prohibent, ne aut dextrorsum,

% I. Nullius momenti sunt rationes aib editoribus Venetis aut sinislrorsum inclinemus, sed suspenso maneamus iudicio,

pTo ista opinione allatae. donec veritas nobis afiulgeat ».

Censura istorum tum contra hunc Commentarium tum con- Ilac animadversiones, quatenus respiciunt Commentariuni

tra Expositionem orationis dominicae haec est (ed. Veneta, in Lucam, satis eversae sunt iam saeculo praelerlapso a Magistro

tom. 1. Diatriba pag. 90.) : « Sunt piura ,

quae maxime nos Hyacintho Sbaralea (Supplcm. ad Scriptores Ord. Min. pag. 1 io

movent, ut utrumque hoc opusculum ad supposititia ablegemus; et etiam 171), cuius verba a P. Bonelli in Prodromo (col. 637)

sunt e diverso quae magnopere alliciant nos , ut inter legitima ex variis locis collecta sic exhibentur:

Bonaventurae opera recenseamus. Ac nos cum primis grave « Ego puto, Ptolomaeo fuisse suppositum , aut quorundam
premit testimonium Ptolomaei Lucensis, cuiusmodi verba sunt rumorem et coniecturam secutum. Quo enim pacto potuit Bo-

(Hist. Eccles. cap. XXill.) : « Huic Bonaventurae Urbanus IV. naventura se excusare coram Pontifice, qui noverat eum plura

duo Evangelia glossanda commiserat; sed excusans se propler scripsisse et tunc etiam scribere, nec ita patribus Comitiorum
officium, quod habebat, quia Magister Generalis erat, idem Narbonensium respondisse? Sanclum Doctorem Expositionem in

Doctor Aquinas supplevit ». Lucam confecisse tcstantur ante Trithemium Oclavianus Sues-

« Sed ut opus vel ipsum introspiciamus, incomptum et sanus, Franciscus Pavinus, Bobertus Liciensis, lacobus Oddus,

inornatum diccndi genus, quod hoc in opusculo deprelienditur, et Bartholomaeus Pisanus circa annum 1387 scribcns. Ptolo-

satis suspicionis nobis dat, ut spurium Bonaventurac foetum maeus vero, etsi auctor suppar, scripsit Historiam Ecclesiasti-

iudicemus. Frequens deinde expositor fuit in citandis Sallustii, cam multo post sancti Doctoris obitum, post annum 1312.

Senecae, lulii Caesaris, Catonis libris, a quibus, ut coniectura Desinit in an. 1294. Quare potuit errasse, quemadmodum lib.

consequimur, se quidem Bonaventura continuit ». XXIL cap. XXI., ubi tradit, sanctum Thomam Coloniae exsistcn-

«Ceterum, ut dicamus quod res est, iiabcmus alia,quac tem recusasse abbatiam MonUscassini per Alexandrum Pontiflccin

nos in oppositam sententiam pertrahunt. Ac primum occurrit oblatam, cum id factum fucrit per Innocentium quartum, ut

loannes Trithemius in indiculo Bonaventurae: Supei' Oratione faletur Echardus tomo 1. Bibl. Ord. Pracd. pag. 278. Si eliam

BQ
183^
vm PROLEGOMENA C. I.

tempore sui ministeriatus supremi scribere potuit Bonaventura in inventario antiquiore, circa finem saec. XIII. confecto, ter

Itinei-aria dtio : in Deiim et in seipsum anno 1 239, Legendam notatur « Postilla fratris Bonaventure super Lucam i (cfr. Pro-

maiorem et minorem ab anno 1261 ad 1262, Apologiam drom. col. 479) et similiter in secundo inventario, quod scri-

Pauperum an. 1 269 etc. ;

quo pacto potuit se excusare coiam ptum est « ex praecepto Domini Benedicti Papae Xll. » (ab an.

Papa, se ratione officii ministeriatus non posse Evangelia duo 1334-1342). In eadem bibliotheca duo exemplaria antiqua (n. 47.

exponere? Quod insuper obiiciunt editores novissimi et nullum et 60.) adhuc exstant, quae a nobis collata sunt et infra § 4.

est et falsum. Tantum enim abest, ut ibi frequens sit in citan- descripta, scil. codd. C D. — Catalogus bibliothecae ^ssw^ensw

dis Sallustii, Senecae, lulii Caesaris et Catonis libris, ut aut confectus est an. 1381 (cfr. Prodrom. col. 378 et noster tom.

nunquam, aut vix occurrant; bis vel ter reperi eum citare V. Prolegom. pag. LX col. 2), in quo legitur pag. 29: « Postille

Tullium, semel Senecam et semel aut bis losephum Hebraeum. super Evangelium Luce fratris Bonaventure cum postibus et

Ceterum creberrime et fere semper sacra Scriptura, sanctis cathena, cuius principium: Spiritus Domini super me , finis

Patribus et Glossa utitur. Eius porro dicendi genus immerito vero: Qui cum Patre et Spiritu sanclo » etc. — In eadem bi-

(licitur incomptum el inornatum, cum non alibi forsan magis bliotheca, teste Magistro Ubaldo Thebaldio Min. Conv. (cfr.

elucescat prudens, eruditum pro temporum conditione, pium Prodr. col. 387) exstitit saeculo XVII. codex huius Commenta-

sanctique Doctoris proprium quam in hac Expositione. Ter rii , inscriptus : « Postilla super Lucam secundum magistrum
dictum factumque beati Francisci et paulo post septem gradus fratrem Bonaventuram de Balneo regio Ordinis Minorum ». Idem

contemplationis Fr. Aegidii anno 1 262 vita functi adducit » etc. hic cod. nunc pertinet ad nostrum Collegium, qui infra sub

Ilactenus Pater Sbaralea. signo H dcscribilur.

2. E contrario, positivis et luculentis rationibus proba- His testimoniis accedit auctoritas tot aliorum antiquorum
I
tur , hunc Commentarium esse legitimum S. Bonaventurae opus. codicum , qui librum Bonaventurae inscribunt (cfr. infra § 4.).

IIoc satis iam demonstravit P. Benedictus Bonelli in suo Secundo, praedicta testimonia confirmantur criteriis in-

Prodromo col. 638 seqq., cuius argumenta a nobis aucta suc- tei-nis.

cincte sic proponimus. Quod auctor huius operis fucrit doctor Ordinis Minorum,
IIoc primo evincunt antiquorum de hac re tesiimonia, manifeste probat P. Bonelli (Prodr. col. 639). Saepe enim in

quae fere omnia continentur in indiculis descriptis in Prolego- ipso commendatur altissima paupertas, praesertim c. 7. n. 42,

menis nostris ad tom. V. c. 12, pag. LV seq. seq., ubi ipsa commendatur « propter decem excellentissimas di-

Primus et synchronus testis est Fr. Salimbene Parmensis, gnitates»; iterato laudatur B. Franciscus, item Fr. Aegidius (c. 9.

qui in suis Chronicis (ed. Parmensis pag. 129) haec habet: n. 48.). Porro, ad ea verba: Nolite portare calceamenta, sub-

« Item , Fr. loannes de Parma dedit licentiam Fr. Bonavcnturae ditur haec interpretatio (c. 10. n. 8.): « Scilicet ad cooperien-
de Balneo Begis, ut Parisius legeret, quod nunquam alicubi dos pedes... Sandalia enim a laesione pedem prolegunt, sed

fecerat, quia baceliarius erat nec adluic catiiedratus; et tunc non tegunt, sicut sunt soleae fratrum » (Vat. addit «osf/WMm,
fecit lecturam super totum Evangelium Lucae, quae pulcra et quod certe est supplcndum).

optima est; et super Sententias qualuor libros fecit, qui usque Nulli autem alii Franciscano nisi seraphico Doctori hunc

in hodiernum diem utiles et soiemnes habcntur. Currebat tunc librum tribui i)osse , suadet conformitas doctrinae , methodi et

annus 1248, nunc autem agitur annus Domini 1284 ». — Licet stili, quae tanta est, ut qui versatus est in aliis scriptis eius-

in hoc testimonio non exhibeantur signa hunc Commentarium ab dem certo genuinis facile in hac postilla S. Doctoris indolem

aliis satis distinguentia , tamen nullum dubium remanet, quin de- agnoscat. Quoad doctrinae conformitatem sexcenties allegavimus

signaverit eundem ,
quem omnia saecula tanquam foetum Bo- locos parallelos, quos qui voluerit inspicere et conferre ipse de
naventurianum celebraverunt, et quem alii testes et tot codices hac conformitate sibi persuadebit. Nonnulla huiusmodi exempla
S. Doctori attribuunt. videri possunt in Prodromo (loc. cit.), quae hic referre super-
Secundus testis est Fr. Bartholomaeus Pisanus (indiculus fluum videlur.
VII.), qui suas Conformitates an. 1385 incepit et an. 1399 Ca- § 3. De tempore, quo bic Commentarius scriptus est, et

pitulo Generali Minorum obtulit. De Bonaventura inter alia ha- de ipsius indole et praestantia nonnuUa notamus.
bet (I. Conform. fruct. 8. part. 2, fol. 80 col. 4, edit. Me- Prinio quoad tempus P. Bonelli asserit (Prodr. loc. cit.),

diolanen.): « Postillavit excellenter Evangelium beati Lucae». « Lecturam super totum Evangelium Lucae a Bonaventiu'a fa-

Allegat etiam et approbat nonnullas sententias eiusdem Com- ctam esse Parisiis an. 1248, cum primum fuisset inibi a Fr.

mentarii, quae conveiiiunt cura editis ,

praeserlim ea quae auctor loanne Parmensi institutus Lector ». Hoc (ibid. col. 10) probare
in Luc. c. 1 0. n. 8. tradit de usu prohibito calceamentorum et nititur verbis Fr. Salimbene supra | 2. relatis, quae sane hoc
de usu permisso sandaliorum. ,
expressc lestari primo aspcctu videntur, cum ille dicat : « Ciu'-

Idem fere repetitur ab anonymo Stronconiensi (indic. VIII.), rebat tunc annus 1248» etc. Attamen putamus, utriusque au-
a lacobo Oddone (indic. XIII.) et ab omnibus auctoribus (inter ctoris sensum ita duntaxat inteliigendum esse, quod tunc Bona-

quos est eliam Trithemius) ibi subsequentium indiculorum, ventura inceperit circa memoratum librum tam operosum labo-

qui eliam plerumque praestantiam operis laudant. rare; hoc enim brevi tempore eo minus potuit perficere, quia
Porro, duo antiqui catalogi duarum Ordinis bibiiotheca- praeter interpretationcm Lombardi in schola eadem periodo etiam
rum gravissimum pro Bonaventurae Commenlario reddunt te- immensum opus quatuor librorum in Lombardum inter manus
stimonium , scilicet catalogi bibliothecae S. Fortunati Tuderti et habebat. Attendendum est etiam, auctorem tunc aetate iuvenem

sacri Conventus Assisii. Quoad primim remittimus lectorem fuisse (factus est an. 1245 baccalaureus, quando non numerabat
ad nostrum tom, V. Prolegom. c. 1 , pag. III col. 2 seq. Ibi nisi 24 annos, et post tres annos incepit publicam lecturam).
 .,

PROLI-GOMENA C. I. IX

Immo putamiis, quod vcrba Fr. Salimbenc « Currebat tunc Praeslantia huius Commenlaiii iam a coaevis scriptoribus

annus 1248», sinc violenlia restrinjji possint ad initium pic- et subsequentibus, qui eundem commemorant, laudibus cele-

blicae lectionis. bratur (cfr. supra § 2.).

Nam, ut sincere nostram opinioncm manifestemus, tota In hoc immensi laboris opere doctrina aucloris, diligentia

huiiis operis, quale nunc legitur, indolcs insinuat, saltem ulti- pietas ct ingenium fecundum ac sublime manifeste apparet. Ut

mam eius completionem ad maturiorem auctoris actatcm esse iuste de eius valore iudicetur, habenda est ratio tum aetatis

prorogandam, quidquid sit dc tempore et modo, quo lioc qua scriptum est, tum melhodi tunc communis, tum etiam
Evangelium tractare inceperit. specialis finis ab ipso intenti, scilicet ut uberem praedicatoribus
Praeterea , non vidctur nobis esse probabile , hoc scriptum matcriani et aptam rerum dispositionem praeberet. Censemus

in eadem qua nunc exstat forma traditum fuisse in scliola, sicut autem, etiam nostra aetate posse praedicatores pro elaborandis

aliud in Emngelium loannis , qwodi \n scholis lectum esse, fldc sermonibus, praesertim homiliis, pretiosa subsidia ibi invenire.

perantiqui codicis msc. in Prolcgomenis ad tom. VI. pag. XXI Quod enim in Prolegomenis ad tom. VI. (pag. XXVI , § 7.)

col. 2 asseruimus. Non exigua enim apparet differentia indolis monuimus etiam quoad hunc Commentarium repetere possu-

inter utrumque Commentarium. In loannem scribit auctor forma mus, falsum scilicet esse, quod Bonaventura, neglecto sensu
pro scliolis adaptata , multus est in quaestionibus tlieologicis et litterali , fere totus sit in sectando sensu mystico. SufOcit notas

exegeticis scholastice solvendis, parcius allegat locos Scripturae nostras marginales inspicere , ut quam exigua pars libri de hoc

ct Glossarum; ast Commentarius in Lucam se prodit scriptum sensu tractet, evidenter appareat.

potius ad scopum practicum, praesertim ad usum praedi- % 4. De sabsidiis in hac nostra editione adhibitis et nostro

catorum. Hinc accumulantur multa millia locorum utriusque labore haec notamus.

teslamenti, ita ut ad quamlibet sententiam plures suggeran- Quid editio Vaticana (tom. II. an. 1589) in praefixo argu-

tur loci, quibus praedicator pro libitu uti possit, ut, quidquid menlo de propria sua editione et de Antverpiensi an. 1 539 tra-

dicat auctoritate Scripturae contirmet, prout consuetudo istius diderit, iam supra § 1. editores Veneti retulerunt. lam non-
aetalis postulabat. Hinc ctiam exhibetur continua catena aucto- nulla his adiungimus.

ritatum ex Glossis et libris Patrum collecta. Unde vere dici De editione illa Antverpiensi an. 1539, quam non vidimus,

potest, librum hunc tot millibus aucloritatum locis artificiose con- loquuntur etiam P. Bonelli (Prodr. col. 329) et P. Servatius

textum similem esse operi musivo innumeris variisque lapidi- Dirks, Ord. Min. Recoll. in suo libro: Histoire litteraire et bi-

bus composito. In tanla varietate minime tamen ordine caret, bliographique des Mineurs de V Observance en Belgique et

sed mira synthesi est ordinatus gravibusque seraphicae mentis dans les Pays-Bas, Anvers, Van Os-de Wolf 1885, pag. 69.

sententiis perfusus. Non obstanXe hoc scopo practico, satis tra- Sed uterque hanc editionem tribuit celebri fratri eiusdem Or-
ctantur etiam quaestiones proprie exegeticae, sed moderate, dinis loanni Mahusio , qui opera praedicti Mathiae Dordracen-
breviter et in forma non scholastica. — Haec omnia , sicut ini- sis usus esse videtur. Mahusius, eximius Lector sacrarum lit-

nus praelectionibus scholasticis conveniunt, sic optime ei scopo, terarum in Conventu Lovanii, postea designalus est primus
quem supposuimus, scilicet quod liber sit in usum praecipue episcopus Daventriensis, cui sedi resignavit. A Geusis an. 1572

praedicatorum destinatus. crudeliter vulneratus et instar cadaveris in platea relictus est.

Praedictum scopum principalem in ipso prooemio aliqua- Obiit 1577. Ista editio Antverpiensis secundum P. Servatium

tenus insinuatum esse, nobis videtur. Nam textum Scripturae: omnium prima fuit huius Commentarii. Sed Bonelli (Prodr.

Spiritus Domini siiper me etc, primo competere dicit « cuili- coll. 310, 329, 357) refert Venetianam quandam an. 1524 apud
bet doctori S. Scripturae eiusque auditori » (n. 2.). Quod au- Salvionum a pluribus auctoribus memoratam, quam neque ipse
lem hoc non tantum de doctore in scholis disputante intelli- neque nos vidimus. — Alia Venetiana an. 1 574 ex eiusdem Fran-
gendum sit , sed etiam de praedicatoribus ad populum , expri- cisci Salvioni officina in Collegio nostro habetur, cuius titulus:

mitur inferius (n. 5.) his verbis: « Evangelium auterti Dei « D. Bonaventurae in sacrosanct. Evangelium lesu Christi sec. Lu-

exponere et docere est verbum divinum praedicare ». cam elaborata Enarratio, omnibus Christi fidelibus, tum ma-
Quod altinet fontes, quibus auctor usus est, palet, eum xime divlni verbi declamatoribus apprime utilis ac salutaris »

Glossas tam inlerlineares quam ordinarias ea aetate notas Hanc editionem cum Vaticana incepimus conferre, sed post-

ferc integras in proprium usum vertisse. Notum est, ipsas quam invenimus, textum utriusque vix in minutis rebus dis-

Glossas excerptas esse ex libris Ss. Patrum; unde Glossae in crepare, ab inutili labore cessavimus. Si igitur Vaticana ed.

Evangelium Lucae plerumque sumtae et contractae sunt ex exemplar sumsit ab Antverpiensi , concludendum est, etiam

duobus in idem Commentariis, scil. Ambrosii et Bedae. Prae- Venetianam an. 1574 illam esse secutam. Ceterum etiam ter-

terea, his ipsis Commentariis Bonaventura ita usus est, ut nihil tiam editionem Venetianam invenimus in Prodromo memora-
notatu dignum praetermiserit. Passim allegat etiam locos con- tam, quae perhibetur eodem anno 1574 esse impressa apud
gruentes ex egregiis Homiliis in Matthaeum ea aetate S. loanni Petrum de Franciscis. Sed haec non nisi novo titulo a prae-

Chrysostomo tributis, quae communiter nominantur Opus im- dicta anni 1574 videtur differre, de quo vide infra c. 2, § 1.
perfectum. Etiam S. Thomas putavit, has Homilias esse opus

Chrysostomi easque plurimi fecit (cfr. De Rubeis in S. Thomam Codices huius Commentarii cum teztu editionis Vaticanae

dissert. •'>. c. 4.). Ex aliis etiam operibus, praesertim Ss. Augu- a nobis collati.

stini, Hieronymi, Gregorii, Bernardi aliorumque passim afferuntur

loci, ita utin hoc uno Commentario fere invenias, quidquid Ss. Pa- 1. Claris Aquis in archivo nostri Collegii (donatus ab

(res, saltem Latini, in elucidationem huius Evangelii scripserunt. illustri D. I. Spitlhover), olim bibliothecae sacri Conventus

S. Bonav. — Tom. VII. II

 PROLEGOMENA C. I.

S. Francisci Assisiensis, cod. membran. in folio, saeculi XIV. Etiam hic textum contractum habet; undc postquam vidi-

circa med. In fascia mcmbranacea asseri posteriori exterius affixa mus, eum in illis partibus, quas habet, quoad sensum et plu-

legitur: Postilla siiper Lucam secundum magistrum frati-em rima verba cum aliis codd. convenire , cessandum esse a parum

Bonaventuram de Balneo regio ordinis Minorum; reponatur utili labore decrevimus. — Sign. litt. I.

verstts orientem in banco VII. — Folio 1 . r. columna I . inci- 6. Matriti, biblioth. Escorialis, cod. III. R. 2. membr. in

pit sine ullo tituio: Spiritus Domini super me, eo quod unxe- fol. saec. XIII. exeunt. Manus saec. XIV. praemisit in superiore

rit me ad annunciandum tnansuetis terre, ut mederer contri- parte recta primi folii haec verba : Istam postillam fecit frater

tos corde et predicarem captivis indulgenciam et clausis aper- Bonaventnra Ordinis Minorum Generalis Minister et Magister
cionem. Considerantibus nobis etc. Desinit fol. ultimo r. col. 2. in theologia ac postmodum Cardinalis Episcopus Albanensis.

Ad quem finem nos perducat Ihes Xs dei filius per intercessio- Post haec prima manus Incipiunt : postille fratris Bonaventure
nem dulcissime matris sue et beatissimi Luce evangeliste , qui super Lncam. Spiritus domini super me etc. Desinit fol. 212.

cum Patre et Spiritu sancto vivit ac regnat Deus in secula v. Eadem prima manus subiicit: Expliciunt postille super Lu-
seculorum. Amen. cam fratris Bone aventure.
Genuino Commentario hic cod. passim plura et prolixa addit, Hic tantum secundum initium et quasdam partes coUatus

quae ultra tertiam partcm cditi operis excrescunt, ita ut verba est; quo nobis constare potuit, eum in textu communiter con-
secundum Bonaventuram proprie ipsi conveniant. Interdum venire cum meliore familia AC D. — Sign. litt. K.

quasdam particulas omittit vel immutat, praesertim difllciliores. 7. Montis Alvernae, biblioth. Conventus, cod. membr.
Cum autem haec manifeste ab alio posteriore auctore facta sint, in fol. , de quo mentionem fecimus tom. VI. Prolegom. pag.
iiic cod. vix ad aiiud servire potuit nisi ad confirmandas ge- XXIII n. 9.

nuinas aiiorum codicum lectiones et paucos locos corruptos iilu- De hoc idem valet ,
quod de cod. G diximus. Praeterea pas-

strandos. — Signatur littera H. sim multa omittit et a c. 19, 48. penitus deficit. Observavimus
2. Darmstadii in Germania, biblioth. Ducalis, cod. 369. autem, quod illae praecipue partes omittuntur, quae in missali

chart. saec. XV. circa med. Manus posterior eiusdem saeculi non sunt receptae ut pericopae diebus dominicis et festis legen-

apposuit fol. 1. r. hanc mcmoriam: Ex parte venerabilis ma- dae, quae etiam ad marginem codicis indicantur. — Sign. litt. F.

gistri Martini de Monialve, quondam Provincialis huius pro- 8. Neapolis, biblioth. Nationalis, cod. VII. A. 42. membr.
vincie et filii huius conventus (recens manus addidit: Carmeli in fol. saec. XIV. ante med. Postillam in Evangelium Matthaei
aquensis), et obiit anno Domini MCCCCLXXXIX. ipso die san- anonymam sequitur haec in Evangelium Lucae pariter anonyma.
cti Theodori martiris. Incip. fol. 3. r. : Spiritus domini super Incipit et desinit ut in editis.

me etc. ; in fine adduntur haec alia: Expliciunt postille fratris Hic habet lectiones non raro speciales ,
praesertim in cor-

Bonaventure super Lucam. rectionibus, quae ab alia manu ad marginem positae sunt. —
Eliam hic interdum habet additamcnta, sed brevia, quae Sign. litt. E.

quidem non raro etiam in ed. Vat. habentur, sed desunt in 9. Tuderti in Umbria, biblioth. sancti Fortunati, cod. 47.

antiquioribus codd. Solet etiam cum Vat. supplere locos Scri- membr. in fol. saec. XIII. versus finem exaratus. Incipit fol. 3.

pturae, quando in illis antiquis codd. consulto aliqua omissa r. col. 1 : Spirilus Domini super me etc, et desinit fol. 1 50 v.
vel tantum per etc. indicata sunt. — Sign. litt. G. prope finem: Vivitac regnat Deus in secula seculorum. Amen.
3. Florentiae, biblioth. Mediceo-Laurentiana , cod. Conv. Est satis correcte a prima manu scriptus, et vitia librarii

suppr. 847. modo 360, de quo locuti sumus tom. VI. Prole- saepe, sed non semper, ad marginem a manu paulo iuniore

gom. pag. XXII n. 5. Commentarius in Evangelium Lucae in- correcta sunt. Ilunc et sequentem plurimum secuti sumus. —
cipit fol. 2, r., cui manus saec. XV. praemisit : Postilla super Sign. litt. C.

Lucam Conventus sancte Marie novelle de Florentia Ordi- 10. Ibidem, cod. 60. membr. in fol. saec. XIV. ineunl.
nis Predicatorum. Deinde columna \. Spiriius Domini super Fol. 1. V. manus pauio posterior notavit: Iste liber est depu-

me etc. Desinit fol. 128 v. col. 1 in fine. tatus ad usum fratris Munaldi de Tuderto lectoris; quicum-
Non parum mendose estscriptus, praesertim quia per sal- que eum alienaverit absque eius licentia, anathema sit. Parum
tum plura verba et integras lineas saepe omittit. Textus tamen infra : Poslilla Bonaventure super Lucam. Sequuntur quaestio-
communiter convenit cum C D, cum quibus constituit meliorem nes de scientia Christi et de Mysterio Trinitatis, sed ab alia

familiam. — Sign. litt. A. et antiquiori manu scriptae, ut praemonuimus tom. V. Prolegom.

4. Ibidem, Plut. XI. dext. cod. 3. membr. in fol. saec. XIV. c. \. % 2. et 4. n. 2. Commentarius in Evangelium Lucae inci-

ineunt. Incipit. fol. 3. r. sine uUa nota: Spirilus Domini super pit fol. 31. r.: Spiritus Domini sttper me etc. Desinit fol. 177. r.

me etc. Desinit foL 114. r. ut in edito Commentario. pcr verba: Deo gracias. Sequitur index rerum ordine alphabe-

Non exhibet integrum Commentarium , sed passim verbis lico exaratus.

contractis sensum exprimit, vel etiam aliquatenus immutat. Ad Hic in textu a prima manu scripto valde convenit cum
marginem et calcem saepe habct additiones alienas. — Sign. praecedenti, licet non possit esse eiusdem apographum, cum
litt. B. aliquoties habeat quaedam verba, quae in illo desiderantur.

5. Ibidem, Conv. suppr. 645, modo 99. 465. Vide quae de Saepius prima manus in hoc quam in illo erravit, sed etiam in
hoc codice diximus tom. VI. Prolegom. pag. XXII n. 4. Com- margine pluries ab alia manu est correctus, et passim etiam

mentarius incipit fol. 84. r. sub rubrica alterius manus : Po- alias lectiones ibi praebet ac cod. C. — Sign. litt. D.

stilla super Lucam. Hinc: Spirilus eius (sic) super me etc. De- M. Turonis in Gallia, biblioth. Civitatis, cod. 27, olim

sinit fol. 142 v. col. 2. ut in editione. S. Gratiani 43 , membr. in fol. saec. XIII. post med. Hunc cod.
 : , ;

PROLEC.OMEN.V C. 11. XI

iam notavimiis tom. VI. Prolegom. pag. XXV n. 45. Commcn- pimus, ut tot miilia locorum tum ex Scriptura tum ex aliis

tario in hoc Evangelium praemiltitur tantum: Lucas , deindc scriptis allegatorum sedes inveniremus ipsosquc cum originali-

columna prima sequitur: Spiritus Domini super me etc. In finc, bus collatos accurate indicaremus. Textum Glossarum frequenter

post: Amen. additur: Die sabati in festo B. Michaelis anno invenimus depravatum, et non raro etiam auctor, a quo sumtae

Domini millcsimo CC.° septuagesimo quarto computatum fuit sunt, perperam indicatus. Vcrum fonlem Glossarum et passim

apud Caleriam in domo domini Regis inter Damirum docto- ctinm integrum eius lextum in notis cxhibuimus. — Quoad locos
rem et Adam. Scripturac notandum est,quod illiloci, qui ad textum Evange-

Omncs aiios codd. nostros liic actatc pracccdit, sed non lii Lucac illustrandum afferuntur, pierumque non perfecte conve-

correctione. Proiogum lantum et partem cap. 1. cum ed. Vati- niunt cum recenti textu Vulgatae, et hoc ob plures causas. Vel

cana conforri curavimus, et praescindentes a gravibus vitiis, enim hoc accidit, quia excmplar, quo S. Doctor usus est, non

conformcm eum esse familiae A C D deprchendcre potuimus. — conveniebatcum nostra Vulgala, vel, id quod frequentius accidit

Sign. litt. L. ipse consulto quasdam particulas et integras partes omisit, vel

etiam constructioncm aliquatenus mutavit, ut sermo suo propo-

Codices a nobis noii collati. silo et contextui magis congrucret; cxempli gratia, pro forma
interrogativa in sensu negativo plurics substituitur propositio

12. Caesenae in Italia, biblioth. Malatestiana , Plut. VII. absoluta negativa; vel pro vos ponitur nos. Saepissime etiam

cod. IV. membr. in fol. saec. XIII. exeunt. Plurcs habet postil- pars tantum locorum explicite exhibetur, reliqua vero per etc.

las marginales a pUiribus librariis saec. XIV. et XV. exaratas, indicantur. In edd. 1. et Vat., praesertim in prima parte Com-
quorum unus addidit in fine : Explicit postilla super Lucam, mentarii dicti loci allegantur plerumque secundum antiquam

Conventus Cessene (sic) fratrum Minorum, omisso aucioris Vulgatam , et passim partes a codicibus omissae supplentur.

nominc. Sed putavimus, standum nobis esse codicibus antiquioribus,

13. Florentiae, biblioth. Mediceo-Laurentiana , Plut. XXVII. quando inter se convenicbant. In locis tamen minus communiter

dext. cod. 3. mcmbr. in folio saec. XIV. ineunt. Folio 2. r. no- notis in commodum lectoris pluries retinuimus verba Vatica-

tatur: Tabula super Postillam super Lucam fratris de Turo- nae, ubi codd. ponebant etc.

nia ordinis Minorum. Alia manus eiusdem saec. XIV. inse- In textu vero Evangelii Lucae lectiones a Vulgata discre-

ruit: Iste liber spectat ad Conventum florentinum ordinis fra- pantes fideliter annotavimus, vel in textum receptas auctorilate

trum Minorum, deputatus ad usuvi fratris llluminatide Campo- antiquorum vel coaetaneorum soriptorum confirmavimus, prae-

saccis eiusdem ordinis. Hinc columna prima : Spiritus Domin^ sertim Hieronymi, Augustini, Bedae, Glossarum, B. Alberti,

super me etc. Mullas habet additiones, omissiones et variationes S. Thomae, Card. Hugonis et etiam Gorrani (de quo cfr. tom. VI.

sicut alii sub n. 1 . et 2. descripti. Desinit fol. 1 56. r. : Nos ergo Prolegom. pag. XXI col. 1). In horum collatione saepius vidi-

de libro finito omnipotcnti Deo gracias agimus, qui est Deus mus , varias editiones horiim auctorum in ipso textu Scripturae

super omnia benedictus. — Inscriptio illa fratris de Turonia substituisse praesentem lectionem Vulgatae, sed in expositione

non auctorem operis, sed tantum tabulae vi verborum indicarc eiusdem retinuisse aliam lectionem ,
quam habebant etiam nostri

potest. codices aliique antiqui, Nobis non probatur ratio eorum editorum,
14. Fragae inBohemia, biblioth. Universitatis, cod. III. A. qui in scriptis magnorum doctorum semper recentem Vulgatae
22. membr. in fol. saec. XIII. exeunt. Manus saec. XIV. nota- lextum substituunt antiquae lectioni auctoris. — Hoc quoad tex-

vit in principio : Postilla super Lucam Bone venture; alia tum Evangelii Lucae. Sed in referendis millibus illis locis ex

posterior addidit : Iste liber est emtus a Paulo sacerdote de Lij- toto V. et N. T. allatis et a Bonaventura consulto, ut diximus,

thonnerziez cum aliis pluribus, scilicet... Prima manus prae- parumper contractis vel mutatis, intolerabile nobis et legenti-

misit Commentario : Postille super Lucam evangelistam , et ad- bus et inutile onus fuisset, quascumque minutas res a Vulgata

didit in fine: Expliciunt Postille super Lucam fratris Bonea- discrepantes ad calcem annotare. Hoc non fecimus, nisi concur-

venture. rente speciali ratione.

15. Romae, biblioth. Vaticana, cod. 5726. membr. in fol.

saec. XIV. circa med. Alia manus posterioris aevi inseruit CAP. II.

Fratris Bonaventure commentaria in Lucam. Incipit et desinit

ut in editis. De'pluribus opusculis illegitimis vel

16. Ibidem, in eadcm bibliotheca, cod. 1298. membr. in saltem dubiis.
fol. minore sacc. XIV. ineunt. De quo salis diximus tom. VI.

pag. XXVI n. 3. Primo agitur cle Postilla in Lamentationes

lamdiximus, maioris auctoritatis esse codd. ACD, quibus leremiae.
in partibus collatis suffragantur K ct L; ceteri collati plus mi-

nusve mutati, adaucti, contracti vel lacunis magnis foedati sunt, Hoc opusculum reiecimus in appendicem , quia graves i'a-

unde ipsis usi sumus praecipue vel in confirmationem vel in sub- tiones suadent, ut hoc opusculum tribuamus potius discipulo
sidium ,
quando melior illa familia defectum , vel corruptioncm S. Bonaventurae, loanni Pechamo Ord. Min., quam ipsl nostro

manifestabat. Multa millia locorum ope codicum corrigere et Doctori. Ille cathedram magistri obtinuit Parisiis, deinde Oxonii
textum sincerum fere semper restituere potuimus. poslea in Curia Romana fuit primus ex Ordine Minorum Lector
Alium improbum laborem, cui quantum temporis et ope- s. Palatii. Anno 1279 promotus est ad sedcm primatialem Can-
ris impcnsum sit, nemo nisi expcrtus facile credit, susce- tuariensem. Mortuus est 8. Dec. 1292. Dc ciusdem mullis scriptis
XH PROLEGOMENA C. II.

clr. Sbaralea (SupplemenUmi ad Script. Ord. Min.) ct dc mul- plarium fulem recognitam [ita Icgitur in litulo mcmoratac 1.

lis codicibus, qui exstanl, in quibus liabentur illa opcra, vide editionis] ac pcr multiplices editiones publica luce sub nomine

nostrum oposcuium De humanae cognitionis ratione, Prolegom. Bonaventurae donatam; tum quoque Bonaventuriano more fre-

pag. 179 quandam eiusdcm quaestionem quentissimis divinae Scripturae textibus iliustratam, nihilque
pag. XVI. et ibid.

disputatam. stilo aut doctrina eiusdcm seraphici Doctoris indignum conli-

§ I. Recensentur editiones huius Commentarii. nentem i,

Prima eiusdem editio typis expressa prodiit Venetiis 1574 Ad hacc plura obser\anda sunt. Argumentum primum

apud Petrum Franciscum Saivionum. In titulo legitur: « Nunc sumtum ex « pervetustis inventariis Tudertinis » certe magni

primum in lucem emissa et ab innumeris quibus scalebal er- momenti esset, si ista luculcntum tcstimonium pro Bonaventura

roribus summo studio summaque cura expurgala ». Hanc cdi- ferrent; sed hoc negandum cst, quia vcrba eorum aliam inter-

tioncm prae manibus habemus; cui in eodem tomo Commentarii prelationcm minime excludunt. De his inventariis iam supra

S. Bonavcnturae in Lucam et in Sapienliam, ast cum distinctis c. 1. § 2. locuti sumus ct cxprcssius in Prolcgomenis ad tom.

titulis et foliorum numerationibus praefixi sunt, sed eisdcm V. c. I. ^^2;cfr. etiam Prodr. col. 479, et Tudertinae biblioth.

lypis impressi. In titulo operis in Sapicntiam, ubi additur: et Catalogus Leonii pag. 1 85. Fn verba primi inventarii fol. 1 :

Lamcntationes leremiae, pauio alilcr iegitur: « Nunc primum « Postilla fratris Bonaventure super Ecclesiastes (sic !) et Gallensis

post diutinam exspectationem in lucem edita et ad veterum super Apocalypsim». Dcinde fol. 5: « Postilla fratris Bonaventure

exemplarium fidem per F. loannem Balainium Andiium Con- supcr Lucam, et Postilla super Threnos, libros Sapientie et

ventualem Franciscanum accuratissime recognita». Quoad lo- Apocalypsim ». P. BoncIIi supponit Acrba fratris Bonaventure,

cum et tempus editionis solum legitur: « Vciictiis MDLXXIlll ». refcrri ctiam ad Postillam svper Threnos etc, sed cum haec de-

Sed in Prodromo (col. 344 seqq.) P. Bonelli describit Vene- terminatio inter Postilla et super Lucam posita sit, et deinde

tianam editionem eiusdem prorsus tituli, exceptis ultimis vcr- vox Postilla repetatur; salvis regulis grammaticae, Ires aliae

bis, quae sunt: « Venetiis MDLXXIIII apud Petrum de Fran- postiliae sine illis verbis, id est ut anonymae, intelligi possunt.

ciscis et Nepoles in 8 ». — In utroque igitur titulo sunt verba Verum est, quod in altero inventario, quod scriptum cst

nunc primum edita , in utroque eaedem sunt dedicationes inter annos 1334-1342, positio verborum magis favet inter-

iidem typi et idem annus. Ilinc certum csse videtur, non duas pretationi Patris Bonelli, cum legatur: « Postilla Bonaventure

ediliones in his Iiaberi , sed titulum alium eidem prorsus editioni super Lucam ct super Threnos, in libros Sapientie et Apoca-

praefixum esse. Et cum etiam iii litulo Commentarii in Lucam, lypsim»; tamcn etiam haec non excludunt rationabile dubium,

quem habct nostra cd. Veneta an. 1574, legalur: apud Fran- tum quia vcrba ex primb inventario transcripla quandam in

ciscum Salvionum, ast in aiia ciusdcm loci ct anni: apud Pe- positione verborum non perfectam convenicntiam facile habere

trum de Franciscis; minime dc toto illo tomo dubitamus, quin possunt, tum quia etiam sic posita sine violentia intelligi pos-

habeamus non duas editiones, sed unam, mutato tantum titulo. sunt sicut locus primi inventarii. — Praeterea , ctiam si siip-

Prima haec editio Lamentationum ,

quae a Balaino ut «ab ponamus, codicem illum Tudertinum re vera habuisse talem

innumeris quibus scatcbat erroribus summo studio summa- commentarium , restat semper quaestio indecisa , utrum hic

que cura expurgata » laudatur, re vera quoad textum inlole- fuerit idem cum pluries edito, an potius diversus, cum nec
rabiiibus scatet vitiis, quae passim sensum obscurant et per- inventarium addat notam dislinctivam , nec hodie in illa biblio-

turbant. Nihilominus haec fere integra etiam in Vaticana et iheca inveniatur aliquod manuscriptum cditi commehtarii. —
subsequentibus cdd. rcimpressa est. In ultima editionc Parisiensi Eodem defectu laborat etiam parvus ille indiculus quem cx

D. Peltier quosdam errores nimis obvios, coniectura usus, Echardo descripsimus tom. VI. Prolegom. pag. XV col. 1. n. 20.

emendare conatus est, sed plerumque veram lectionem codicum Sed maior adhuc solvenda est difficultas. Nam , teste ipso

non est assecutus; de quo non est mirandum. Insuper maxi- Bonelli, « in Waddingiano syllabo Scriptorum Ordinis Minorum
mam partem falsarum lectionum, inter quas sunt gravissimae, (pag. 148, ed. Rom. an. 1806), inter opera loannis Pccchami
ipse haud eliminavit. S. Bonaventurae aliquando discipuli, ex Pitseo refertur: In Thre-

I 2. Examinantur testimonia externa. nos Icrcmiae lib. unus; Tempvs plangendi ctc, quod ipsissi-

S. Bonaventuram huius libelli auctorem esse, hucusque mum cst initium ac pracsentis in Lamentaliones leremiae Pro-
communiter iudicatum est ; sed quod in iudicio de auctoribus phetae Commentarii ».
antiquorum scriptorum opinio communis saepe erraverit, plu- Ilanc difficultatem Bonelli solvere conatur adductis verbis

rimis exemplis constat. Audiamus primo loco rationes, quas Echardi (Scriptores Ord. Praed. L p. 444 col. 1) : « Quisquis

P. Bonelli (Prodr. col. 635) pro recepta sententia afTerl. vetercs postillas discutiet ,
plures, licet inter se diversissimas,

Postquam idem exagitavit editores Venetos (Diatrib. pag. codem Scripturae versiculo incipere rcperiet»; qua scnfentia se-

87), qui hunc Commentarium « non audent ex catalogo Bona- cundum se verissima innixus, Bonelli putat, Pecchamum alivm a

venturae operum expungere, quamquam nemo sit e vetustis, Bonaventuriano commentarium in Threnos scripsisse, licet utrum-
qui opusculum istud inter eius opera collocet», et tamen illud que incipiat eodem versiculo: Tempus plangendi etc.

se legitimum habere asserunt «ob orationis maiestatem, gra- Sed haec solutio labefit, quia in cod. noslro B (de quo
vitatem et rationem »; P. Bonelli ita prosequitur: « Verum infra) non tantum iste versiculus, sed totus commentarius, salvis
enimvero, quia praefatorum editorum criticen nihil moror, ego lectionibus varianlibus, penitus convenit cum illo edito et Bona-

quoque consentio , expositionem , de qua nunc loquimur , esse venturae inscripto, et tamen prima manus istius codicis auctorem
in catalogo Bonaventurae operum retinendam , utpote a duobus nominat loannem Pecchamum, ut infra § 5. notatur; unde prac-
pervetustis inventariis Tudertinis testatam, ad veterum exem- sumendumest, etiam Pitseum locutum esse de eodem libello.
 ,

PROLEGOMENA C. 11. XIII

Alter quo usi sumus cod. A est prorsus anonymus, nec P. Fi- disciplinam applicatio, qua legitimi Bonaventurae Commentarii

deiis a Fanna unquam invenire potuit manuscriptum libclli excellent. Hic vero auctor moralia solet reservare sequenti expo-

aliud, quod nomen Bonaventurae iiabeat, licet luiius commen- sitioni mysticae, quam passim transcripsit cx aliis auctoribus.

tarii apograplia in tot bibiiotliecis attente quaesierit. Cum igitur criteria extrinseca valde faveant loanni Peccha-

Ilinc patet, pro Peccliamo auctore illius commentarii, qui mo, nec inlrinseca dubium lollant, scd potius augeant, libcl-

incipit: Tempus plangeruU, duplcx exsistere testimonium exter- lum illum saltcm ad incerta rciiciendum esse et in appendice

num et anticpuim, pro Bonaventura vero nullum satis ex- ponendum putavimus. Sane quando testes idonei de aliquo illius

pressum. aetatis commentario desunt, plcrumquc valde diflicile erit, cer-

§ 3. Discutiuntur criteria interna. tum de auctorc iudicium fcrre, quia omnes in melhodo multis-
Si praescindimus a gravissimis vitiis, quae textum libelii que aliis rcbus conveniuni, et quia (quod peius est et a nobis

hucusque misere foedabant, laudem illam, quam, approbante in Prolegomenis ad tom. VI. c. 1. praccipue pag. XIV col. 1.

P. Bonelli, editores Veneti liuic opusculo tribiuint (vide§2.), monstratum), idem saepc commentarius parum mutatus, inter-

penitus negare nolumus. Verum est etiam ,

quod in nonnullis positis parlibus adauctus vel brevius contractus , diversis aucto-

locis inveniuntur sententiac, divisiones et loquendi modi Bona- ribus inscribitur.

venturae familiares. Sed lioc explicari facile potest, etiam si sup- g 4. Recensentur opera , quibus auctor huius postillae pas-

ponamus, Pcccliamum utpote fidelem discipulum Bonaventurae,

,
sim utitur.

esse auctorcm oporis. 1. Sicut omnes medii aevi auctores, ita etiam Iiic pluri-

.\Iiud argumcntum intrinsccum P. Bonelli sumit cx aucto- mum usus cst utraque Glossa , tam inlerlineari quam ordinn-
ribus in eodcm allegatis. Dicit enim : « Praeter Hieronymum ria. Sed observandum est, Walafridum Strabonem, auctorem
Augustinum et Gregorium saepe in ea laudatur Rabanus, nec Glossae ordinariae in Bibliam, non scripsisse Glossam in Lamen-
praetermittuntur Bernardus et Iliigo a S. Victore. Inter liistoii- tationes. Glossa in Threnos apud Lyranum fere tota sumta est

cos citantur losephus et Ilegesippus , inter rhetores autem ex Paschasio Radberto ,

qui scripsit Expositionem in Lamenta-

Tullius ac inter grammaticos Papias, quae quidem cilationes tiones Icremiae (Migne, Patrol. Lat. tom. 120, col. 1061 seqq.)

omnes conveniunt divo Bonaventurae, qui tanquam scriba do- et fere totus circa sensum mysticum occupatur. Glossae inte)'-

ctus consuevit de thesauro suo nova et vetera proferrc». lineares vulgo tribuuntur Anselmo Laudanensi.
Sed ex infra dicendis patcbit, easdem citationes qualicum- In hac nostra postilla Glossae transcriptae plerumque non
que auctori saeculi XIII. non indocto aeque bene convenire quam expresse citantur, quod parum convenit consuetudini Bona-
S. Bonaventurae. Nam Ilieronymus, vel Pseudohieronymus (in venturae.

quodam opusculo illa aetate perperam illi altribulo), Rabanus, 2. Pluries allegatur opusculum S. Hieronymo perperam at-

Flugo a S. Victore, Gilbertus, Paschasius iam scripserunt ex- tributum, quod habetur in ed. Vallarsii, Veronae 1742. tom. XI.
positiones Threnorum satis notas; unde talium allegationes novo col. 727-732, in quo tantum primum capitulum Threnorum
commentatori facile se praestabant. Quod autem ex Hugone a breviter exponitur. Eodem tanquam legitimo Ilieronymi labore

S. Victore tam multa describuntur, quin fons, unde hausta iam usi sunt Paschasius et Rabanus, qui inter alia interpreta-

sunt, nominetur, S. Bonaventurae minus convenire censemus. tionem mysticam alphabeti Hebraici inde sumsisse videntur.

Nullius eliam momenti sunt observationes a P. Bonelli 3. Frequenter citatur Rabani Mauri Exposiiio siiper lere-
(ibid. n. 3.) allatae, scil. quod auctor opusculi « regulas metri miam, in qua libro XIII. incipit expositio Threnorum, cui prae-

bene noverit et etiam Hebraicae linguae non prorsus fuerit igna- figitur quaedam introductio ,
quac tractat de interpretatione lit-

rus ». Nam loci, ad quos respicit Bonelli, descripti sunt ex an- terali et mystica alphabeti Hebraici, quam noster auctor passim

tiquioribus commentariis, nempe ex Gilberto, Rabano, Paschasio transcribit. Ilabetur apud Migne in Patrol. Lat. tom. 111.

et fortasse etiam ex illo Pseudohieronymo; quod in seq. § et 4. Item , multa descripta sunt ex opusculo Hugonis a S. Vi-

in notis nostris probabimus. ctore Annotatiunculae elucidaloriae in Threnos (Migne, Patrol.

Examinato hoc libello, nihil invenire potuimus, quod lu- Lat. tom. 175. col. 256 seqq.). Etiam Iiic libellus est incom-
culenta indicia indolis et stili Bonaventuriani praeberet eodem pletus, quia non exponit nisi initium cap. 1. et totum c. 2. Ha-

modo, ut plerumque in aliis scriptis nobis evenit; immo plura et rum partium sententias principales, praesertim expositiones my-
gravia in contrarium facere omnino videntur. Methodus scribendi sticas, auctor etiam in locis a nobis non indicatis excerpsit et

in hoc libello communis est commentatoribus, qui Scripturam passim transcripsit, additis saepe aliis Interpretationibus. Ta-
saec. XIII. interpretabantur. Eadcm quidem est omnibus con- men hoc opusculum non cital expresso nominc nisi quater aut

suetudo textum et explicationem continiio dividendi et subdi- quinquies.

videndi; sed in hac postilla auctor hunc usum usurpat cum 5. Gilbertus Porrctanus, cpisc. Pictaviensis, notus sae-

quodam non communi excessu. culi XII. theologus, praeter alia multa scripsit tum prologos in
Singuli fere versiculi ilerum dividuntur et passim pluries, singulos Scripturae libros (cfr. Sixtus Senens. , Bibliotheca san-

fere usque ad singula verba, quod non ita flt in legitimis Bo- cta, lib. III. pag. 471. ed. Neapol. 1742) tum ineditas Glossas
naventurae Commentariis. Dum in Bonaventura ubique depre- super Prophetam Icremiam , ut dicitur in Histoire litteraire de

henditur mirabilis synthesis qua partes divisae ad quandam la France par des Religieux Bcnedictins tom. XII. pag. 471,

unitatem rediguntur, in proposito opere partes potius coordi- et apud Migne, Patrol, Lat. tom. 188. coL 1251. Illorum pro-

nantur. Ipsa cxplicatio litteralis, quae post divisiones sequitur, logorum unus, scil. in Apocalypsim, legitur in P. Bonelli Sup-
magis nuda est et grammaticalis, ita ut desideretur scraphica plemento tom. II. col. 2-6. Ex hac Glossa in Threnos sumta sunt
illa doctrinae amplitudo, devotio ct sensus litteralis ad morum ea quae in fine Prologi proferuntur dc indignationibus et
XIV PROLEGOMENA C. II.

conquestionibus (quae Gilbertus descripsit ex libris Rhetoricis queritur P. Fidelis a Fanna (Ratio novae collectionis etc, pag.

Ciceronis). Verba Gilberti refert Lyranus in Prothemata in 46, 47). Sed quia parum interest, absurdas lectiones iterum

Threnos, quae pracfixa sunt libro Lamentationum. Auctor au- oculis legentium subiicere, a cap. II. omisimus in notis anno-

tem iiuius postillae circa flncm prologi et alibi eadem allegat taie depravalas praeccdentium editionum lectiones, ut ibi ad
ut verba Glossae. calcem notavimus.

6. Observavimus etiam , quod plura in liac postilla verbo-

tenus conveniunt cum his quae leguntur in Commentario in Secundo , de Expositione orationis dominicae
Threnos celebris Card, Hugonis a S. Charo Oid. Praed. Vel in appendice posita et nonnullis aliis spuriis opu-
igitur utcrque eodem antiquiorc fonte usus est, vel auctor no- sculis.
ster, utpotc recentior, ex illo descripsit id quod in utroque in-

venitur. % 6. De Expositione oiationis dominicae in appendice posita.

Probabile est, auctorem liuius postillae etiam alia opera De hoc libello toties impresso, quod ab omnibus, exce-
nobis ignota pro suo labore perflciendo adhibuisse; sed ea quae ptis cditoribus Venetis, laudatur tanquam certum Bonaventu-

certe ab aliis deprompta sunt, magnam opusculi partem explent. rae opusculum , nos ipsi in principio vix aliquam dubitationem

Cum igitur doctrinae Pecchami detrahamus, putamus, scriplorem habuimus, Est enim cum brevitate quam maxime succosum
mediocriter eruditum bene potuisse illum libellum conscribere. et perfecte convenit in doctrina cum his quae S, Doctor de

§ 5. De nostra editione liaec notamus. eadem oratione habet in suo Breviloquio, p. V. c. 10. et etiam

Duobus tantum codicibus uti licuit, Parisiensi et Pragcnsi, in Commcntario in Evangelium S. Lucae, c. H, 2-4, ubi, ut

1, Parisiis, biblioth. Nationalis, cod. 14260. membr. in fol. notum est, brevior orationis huius formula cum quinque tan-

olim domui S, Victoris donatus, ut legitur in inilio, a Praeposito tum petitionibus exhibetur, Accedunt pro eodem testimonia

sancti Audomari anno 1289. Post alia opera fol. 205. r. col. I. multiplicia, scil. Trithemii, Francisci Samsonis, Ludovici Pru-

praemittitur a prima manu rubrica : Posiille super Lamentatio- teni , Bernardini de Bustis aliorumque auctorum ; itemque au-

nes Hieremie, tacito autoris nomine, dcinde prosequitur : Tem- ctoritas antiquissimarum editionum et plurium codicum mss.,

pus planyendi ct tempus sallandi. In verbo isto ostendilur. qui tamen, excepto uno saeculi XIV, sunt sequioris aetatis.

Desinit fol. 233. v. col. 1 . in flne per verba : abscondita re- Ab hac tamen opinione nobis recedendum erat, postquam

velabit. deprchcndimus , hunc libellum , quoad substantiam acceptum

Hic cod. multis quidem scatet vitiis librarii, qui Latinae lin- restituendum esse celcberrimo Papae Innocentio III, qui in libro

guae fuit prorsus ignarus; sed eo maiorcm meretur fldem, quando V. de Sacro altaris Mysterio, c. 16-20. expositionem eiusdem ora-
bonam praebet lectionem, praesertim cum sit valde antiquus. lionis habet ita similem, ut haec nostra iure possit vocari eadem,

Ad marginem et ad calcem multa scripta sunt ab alia nianu sed interpositis locis Scripturae aucta et hinc inde parum mu-
per modum tabulae seu schematis, quorum quaedam et fortasse tata. Quod autem S. Bonaventura ipse auctor sit horum inser-

pleraque sumla sunt ex Commentariis Card. Hugonis. — Sign. torum et mutationum, minime est probabilc; omnino autem
litt, A. est incredibile, quod vir humillimus libellum alienum tanquam
2. Pragae in Bohemia , bibliolh. Metropolitana , cod, A. suum evulgaverit, Ut ipse benevolus lector advertere possit,

CVin. chart. in fol. saec. XIV. exeunt, A manu posteriore a quam arcta sit relatio inter duplicem eiusdem opusculi for-

principio indicantur opera ,

quae codex complectitur , scilicet mam ; in notis ad calcem positis pleraque ex Innocentii opere

Lectura super lohannem domini lohannis de Peczanno, Le- transcripsimus, — Insuper notamus, illam adaptationem seplem

ctura super Trenorum, Lectura super epistolam ad Hebreos. petitionum ad septem dona Spiritus S. , ad septem beatitudines
Ad calcem Lecturae super Evangelium loannis prima manus et septem virtutes ab Innocentio sumtam esse ex Glossa ordi-
notavit : Et sic finitur leclura lohannis de Peczanno super naria in Matth, 6, 8, seqq. Similem adaptationem petitionum

evangelium lohannis. Deinde absque alia rubrica prosequitur: sed ordine inverso, exhibet August. , II. de Sermone Domini
Tempus plangendi et tcmpus saltandi. Eccl. 3. In verbo isto in monte, c. 11. n. 38. Gunthcrus Ord. Cisterc, IX-XI, de Ora-
ostenditur etc, ; desinit fol. r. non numerato : abscondita revc- tione, ieiunio et eleemosyna habet talem adaptationem duplicem
lavit. Hec sunt dicta eiusdem Doctoris supcr Trenos. (Migne, Patrol. Lat. tom, 212.). Apud Hugonem a S, Vict. , II,

Est satis correcte scriptus ; in locis difiicilioribus et minus Allegor. in N. T. c. 2-14, septem istae petitiones opponuntur
bona latinitate expressis passim deprehenditur studium textum septem vitiis capitalibus, ordinc tamen inverso.

emendandi, vel claritatis causa pauca verba addendi. — Sign. § 7. De editionibus huius libelli et codicibus mss. liaec

litt. B. notamus.
Nihilominus hi duo codices contra tot falsas et saepe ine- Primo typis expressa est haec expositio in vetustissima col-

ptas lectiones editionum mire plerumque consentiunt. Ope utrius- lectione plurium opusculorum S. Bonaventurae, quae est sine

que codicis textum tam depravatum satis corrigere potuimus, indicatione loci et anni, deinde in auctioribus colleclionibus

excepto uno alterove loco. In nolis nostris ad cap. I. retulimus editis Coloniae an. 1484 et 1486 atque Argentinae an. 1489
non omnes, sed graviores lectiones depravatas, quae in Vati- et 1 495 et in omnibus deinde subsequentibus collcctionibus

cana editione aliisque textum foede maculant. Editiones praece- opusculorum vel operum omnium (cfr. tom. V. Prolegom. c. 1 1 .).

dentes huius postillae exemplum praebent mirae depravationis, Tres tantum codd. pro emendatione textus adhibuimus,
quae in non paucis scriplorum medii aevi editionibus lectorem qui sequuntur,

offendunt, ita « ut quandoque indigna auctoribus visa sunt, 1. Moguntiae, biblioth, Civitatis, msc, 558, oct, chart. saec.

quae antequam corrumperentur, dignissima erant », de quo XV, Incipit fol, 67, r, In margine superiore : Bonaventura
 ,: ,

PROLEGOMENA C. If. XV
super Pater noster. Hic ponitur oracio dominica, de qua tria super Pater noster. Pater noster etc. Oracio hec privilegiata

promitto notanda, quia estprimo commendanda, ut ostenda- est in tribus. Desinit fol. 28. v. : Fiant nobis ex gracia. Expli-

tur eiiis ejjicacia ; 2. dividenda, ut manifestetur eiusdem pre- cit exposicio super Pater noster.

cium, numerus, ordo et sufficiencia ; 5. exponenda,ut omnis 11. Ulmae, bibliolh. Civitalis, cod. 15190. XIV. E, 1.

sciat, que el qualiter debeat petere que sint sibi pelenti neces- saec, XVI. ineunt. Fol, 254. r. : Pater noster. Privilegiata est

saria etc. — Sign. litt. C. ista oracio in tribus. Desinil fol. 255. v. : per vitium inanis
IIoc opusculum est multo diffusius quam impressum non ; glorie amiserunt.

pauca transcribit verbolenus ex ilio , alia omittit ; additamenta 12. Vindobonae, biblioth. Palatina, 3655. chart. saec. XV.
confuse scripta sunt et evagantur ad digressiones parum aptas. exeunt. in fol. parv. Fol. 80. r. : Incipit exposicio Bonaven-
Ad petitionem secundam, quartam et quintam iterum in mar- ttire super dominicam oracionem. Pater noster. Hec oracio
gine superiore vocabulum Bonaventura scriptum est. Addita- privilegiata est in tribus. Desinit fol. 84. v. Amen. Omnia
menla illa minime sapiunt indolem S. Doctoris. Ilinc cod. hic predicta fiant nobis ex tm gracia. Scripta est ad modum
nobis non servivit nisi ad confirmationem plurium locorum. schematis.

2. Monachii, biblioth. Universitatis , \o. a. chart. saec. XV. g 8. De aliis ezpositionibus oiationis dominicae falso S. Bo-

Incipit fol. 286. v. : Exposicio oracionis Pater noster. Oracio naventurae attributis.

hec privilegiata est in tribus etc. Desinit fol. 291. ut in edi- a) P. Bened. Bonelli in suo Supplemento ad opera S. Bo-

tis. — Paucas tantura lectiones exhibet variantes, nisi quod nav., Tridenti 1774 (tom. III. col. 268 seqq.) edidit quandam

fere constanter omittit scilicet, nempe aliaque similia. — Sign. expositionem vel potius orationem, quae incipit: « Pater noster.

litt. B. immensa clementia ! ineffabilis benignitas ! mira digna-

3. Wratislaviae in Silesia, biblioth. Universitatis , cl. 1. tio ! longitudo, lalitudo » etc, et plena est similibus excla-

oct. 35, chart. saec. XV. exeuntis. Incipit fol. o: Exposicio mationibus. Ipse putat, eam esse legitimum seraphici Doctoris

oracionis dominice per bonamventuram. Hec oracio est privi- opusculum, quia eidem inscriptum invenit in quodam codice

legiata in tribus etc. Desinit fol. 33. r. Sela, id est semper. iuniore Conventus Fontis Columbae (vide Prodr. col. 420) et

Hic cod. ob scripturam pessimam est leclu valde difficilis. in altero Monasterii Lunilaci in Austria (ibid. col. 427).

Cl. Dr. Clemens Biiumker, Prof. philos. in dicta Universitate Sed certum est , doctum virum in hoc errasse. Primo enim

pro sua humanitate et in nos amicitia apographum accuratis- haec oratio, licet sit devota, tota est in affectibus ita verbose

simum eiusdem nobis communicavit, quod grato animo hic repetitis, ut minime indolem et stilum seraphici Doctoris sa-

commemoramus. Convenit iste codex satis cum editis, non- piat. — Secundo eadem pluries iam
, edita aliisque tributa est

nulla tamen scripta sunt per modum tabellae ;

propter quod quod Bonelli non satis cognovil. In opusculo Stimulus amoris,

omittuntur quaedam verba in tabellis superflua. — Sign. lilt. A. (p. III. c. 17.) toties iam impresso et ipsi Bonaventurae perpe-
Codices non coUati. ram allributo eadem prorsus oratio habetur, exceptis pluribus

4. Bruxellis, biblioth. Regia, 5062. cod. chart. anni 1502. lectionibus varianlibus (ibidem , c. 1 8. etiam duae aliae et

Fol. 1 . : Exposicio oracionis dominice s. Bonav. Pater noster. breviores expositiones eiusdem orationis dominicae exhibentur).

Privilegiata est. Desinit fol. 2. r. : sempiterne calamitatis. lllud non latuit P. Bonelli, sedasserit, auctorem Stimuli amo-
Amen. fiat. fiat. ris libellum Bonaventurae sibi accomniodasse, « cum alia quo-
5. Cantabrigae , biblioth. Univers., cod. D. d. IV. 50. que ab ipsomet Bonaventura fuerit mutuatus ». Hoc quidem
chart. saec. XV. Fol. 108. r. : Pater noster, qui es in celis. verum est, cum iste soleat sententias Bonaventurianas multis

Oracio hec privilegiala est in tribus. Desinit fol. 109,: confir- verbis et affectibus augere ; sed quod integrum tractatum fere

mata in veritate. verbotenus descripserit, nullo exemplo probari potest. E con-

6. Darmstadt in Ilassia, bibliolh. Ducalis, 95. chart. saec. trario, quia antiquitus, istum Stimulum esse librum Bonaventu-

XV. exeunt. fol. 196. r. : Pater noster. Privilegiata est ista rae, communiter putabatur, facilius intelligitur, quomodo in istis

oracio in tribus. Desinit fol. 1 98. v. : Fiant nobis ex tua gra- duobus codicibus haec oratio ex Stimulo amoris transcripta

tia. Explicit. Bonavenlurae tributa sit.

7. Ibid 961. chart. saec. XIV. membr. fol. 14. v. : Pater Sed graviora dicenda sunt, quae nescivit P, Bonelli. lam
noster. Privilegiata est ista oracio in tribus. Desinit fol. 16. v.: a P. Waddingo haec medilatio cum tribus aliis super Ave Ma-
Fiant nobis ex tua gracia. ria et Salve Begina edita est ut opus S. Anselmi, episc, Lu-
8. Lambaci, monaster. in Austria, cod. 462. chart. saec. cen, , sed tamen dubium. Nam in praemonitione dicitur: « Liceat

XV. fol. 162. v. : Exposicio S. Bonaventure de dominica ora- itaque praecedentibus opusculis ista subtexere, saltem ne per-
cione. Patei' noster etc. Oracio hec privilegiata est in tribus. eant», Unde apparet, Waddingum latuisse, ista iam toties

Desinit fol. 1 66. r. : Fiant nobis ex tua gracia. Finit Pater vulgata esse in illo Stimulo amoris.
noster. Scripla est ad modum schematis. Eadem recepta inveniuntur in Bibliotheca veterum Pa-
9. Parisiis, biblioth. Mazarinea, cod. 902. chart. saec. trum, Supplementum , tom. XXVII. col. 436 et denuo in Pa-

XVI. ineunt. Fol. 81. r.: Exposicio s. Bonav. super Pater no- trologia Lat. Migne, tom. 149. col. 568.

ster. Pater noster. Oracio hec privilegiata est. Desinit fol. 87. r. Consentiendum est Oudino (Comment. Script. Ecclesiast.

ex tua gracia. Explicit exposicio oracionis dominice secundum II. pag. 710) haec scripta indigna esse S. Anselmo Lucensi.

Doctorem seraphicum s. Bonaventuram. bj In eodem tomo praefati Supplementi (col. 284) a P.

10. Traiecti ad Bhenum, biblioth. Academ., cod. 108. Bonelli tribuitur S. Bonaventurae alia brcvissima exposilio ex
inter. S. E. saec. XV. exeunt. Fol. 23. v.: Incipit exposicio quodam codice Balneoregicnsi (ibid, col, 389) deprompta et
XVI PROLEGOMENA C. II.

per modum cuiusdam tabellae sivc schematis scripta, quae bros et capitula, censendum est, Halensem esse illum Alexandrum

incipit ibi citalum. Praeter hos passim citat quendam expositorem

Willhelmum, porro Remigium, Vercellensem et Gilbertum.
privilegio conditionis,
Sed a more seraphici Doctoris alienum est, pro antiquis Patri-
sacrificio recreationis
Pator noster bus potissime recentiores magistros in medium proferre.
mysterio pictatis,
Peremptorium autem est quod in initio cap. 2. legitur
reparatione supernae beatitudinis.
« Vide Glossam Thomae», et in aliis quatuor locis allegat
per illuminantem gratiam
expositorem Cantuariensem , scil. Fr. loannem Pecchamum, di-
per gubernantem potentiam,
Qui es in caelis scipulum S. Bonaventurae , an. 1279 ad sedem Cantuariensem
per dignantem naturam,
promotum, qui re vera ineditam postillam in Canticum Canti-
per sublimantem gloriam etc.
corum scripsit. NuIIum autem dubium restat, quominus auctor

c, d) Aliae expositiones orationis dominicae tribuuntur no- postillam illam Pecchami prae manibus habuerit. Nam in expo-

stro Doclori in cod. quodam bibliotiiecae publicae Dresdae in sitione verborum Fulcite me floribus (c. 2 , 5.) allegat ex Can-

Saxonia, sign. A. 191. Haec incipit : <t Pater noster , qui es in tuariensi eundem locum ,
quem etiam auctor libri De seplem
celis. Formam orandi brevem et utilem tradidit Christus di- Itineribus aeternitatis ,
(iter IV. dist. 4. a. 1, pag. 176, ed.

scipulis suis; et lioc propter quinque : primo, ut Deus hono- Vatic.) ita refert : « Primo quidem notandum ,
quod quidam
retur » etc. Plura in eadem inveniuntur, quae verhotenus sumta doctor, scil. Cantuariensis super Cantica, incipit rationabiliter ab

sunt ex illis duabus expositionibus utriusque formulae, scil. infimo gradu caritatis sive amoris gratuiti ascendendo per sex

apud Lucam et Matthaeum , sed pleraque sumta sunt ex Card. gradus usque ad gradus amoris violenli sive vehementis di-

Hugone in Matth. 6, 9. seqq. — Jbidem alia huiusmodie exposi- cens : Non omnis amor inducit languorem » etc. Et in cit.

tio Bonaventurae inscripta habetur prorsus diversa , in qua nihil expositione legitur : « Ad commcndationem B. Virginis dicit

invenire potuimus, quod nostrum Doctorem indicet. quidem expositor, videlicet Cantuariensis : Non omnis amor
e) Denique longiorem expositionem apud nos habemus tran- est, sed vehemens, qui potissimum fuit in beata Virgine et

scriptam ex cod. C supra g 7. n. 3. notato, quae quidem multa habet sex gradus» etc. Sicut Sbaralea recte inde arguit, iilud

habet sumta ex illa expositione, quae Bonaventurae tribuebatur, opus de Septem Itineribus aeternitatis non esse S. Bonaven-
sed mullo plura ab alia ma^u addita et in formam plurium turae, ita etiam nos concludimus respectu dictae postillae. —
sermonum rcdacta. Pro confirmatione adiungimus, quod in fine illius codicis dici-

§. 9. De inedita quadam postilla in Cantica Canticoram tur : « Ex tripartita Glossa fratris Bonaventure excerptay, quo
falso S. Bonaventuiae tiibuta. insinuatur , tripartitam hanc Glossam diversam esse a postilla

In bibliotheca Wolfenbuttel cod. 401. Helmst. chart. habelur illius codicis.

postilla in Canticum Canticorum, quae fol. 180 r. incipit: Oscu- Utrum autem S. Bonaventura scripserit talem Iripartitam
letur me osculo oris... In persona virginis gloriose hoc verbum... Glossam ; item , utrum per eam fortasse intelligatur spuria illa

Desinit fol. 216 r.: « Solite pietatis ponderetur. Et in hoc termi- postilla, cuius verus auctor est Petrus loannis Olivi (cfr. tom.

natur postilla super Cantica inter prolem Virginis et suam be- VI. Prolegom. c. 1. 1 7.), vel alia et diversa inter tot anonymas;

nedictam Matrem et e converso. Ex tripartita Glossa fratris Bo- denique, utrum Bonaventura saltem oretenus discipulis tradiderit
naventure excerpta, scripta anno Domini 1402, completa in glossas in Canticum Canticorum et alios phires libros Scripturae,

die St. Elisabeth per manum fratris Marquardi de Tessyn in quae ab ipsis exceptae et postea immutatae sint; haec determi-

antiqua Hilgendis (?) quasi in insula (sic) Patmos relegali ». nare minime possumus. Indiculi quidem complures in Prolego-

Auctor verba huius Cantici continuo applicat ad myste- menis tom. VI. publicati ipsi altribuunt postillam non tantum in

rium incarnationis per modum colloquii Christi cum benedicta Canticum Canticorum sed etiam , in alios sacros libros, quorum
sua Matre. Praeter S. Bernardum frequentissime allegat expositio- nullum manuscriptum cum nomine Bonaventurae hucusque in-

nem Alexandri, citans libros et capitula. Cum autem Alexander ventum est, nec inter tot postillas anonymas bibliothecarum
Halensis, testc Sbaralea (Supplem. ad Script. Ord. Min.), com- hucusque aliqua reperta est, quae saltem probabiliter possit
mentarium in Canticum Canticorum scripserit distributum in li- libris eiusdem certe genuinis adnumerari.

Hoc igitur septimo tomo absoluta est secunda operum Bonaventurianorum classis, scilicet opera ex-
egetica. Volumen octavum exhibebit pretiosa opuscula mystica et ascetica atque ea quae ad statum reli-

giosum et Ordinem Minorum spectant. Duo altera et ultima volumina exhibebunt multos sancti Doctoris
sermones.
 : :

PROLEGOMENA. XVII

TABULA
CODICUM COLLATORUM PRO EMENDANDIS OPERIBUS

/ HUIUS SEPTIMI TOMI.

I. Codices adhihili pro Commentario in Evangelium S. Lucae:

A. Cod. Florentinus I. (biblioth. Mediceo-Laurentiana) Conv. soppr. 360. (n. 3. ^).

B. » Florentinus 11. (biblioth. Mediceo-Laurentiana) Plut. XI. Dext. 3. (n. 4.).

C. » Tudertinus I. (biblioth. Conventus S. Fortunati) 47. (n. 9.).

D. » Tudertinus II. (biblioth. Conventus S. Fortunati) 60. (n. 10.).

E. » Neapohtanus (bibhoth. Nationahs) VII. A. 42. (n. 8.).

F. » Montis Alvernae (biblioth. Conventus), sine signo (n. 7.).

G. » Darmstadiensis (biblioth. Ducahs) 369. (n. 2.).

H. » Archivi huius nostri Cohegii (n. 1.).

I. » Florentinus III. (bibhoth. Mediceo-Laurentiana) Conv. soppr. 465. (n. 5.).

K. » Matritensis (bibhoth. Excoriahs) III. R. 2. (n. 6.).

L. » Turonensis (bibhoth. Civitatis) 27, (n. 11.).

II. Adhihiti pro Commentario in Lamentationes leremiae Pivphetae

A. Cod. Parisiensis (bibhoth. Nationalis) 14260. (n. 1.).

B. » Pragensis (bibhoth. Metropohtana) A. CVII. (n. 2.).

III. Adhihiti jJro Expositione Orationis dominicae

A. Cod. Wratislaviensis (bibhoth. Universitatis) cl. I. oct. 35. (n. 3.).

B. » Monacensis (bibhoth. Universitatis) 15. a. (n. 2.).

C. » Moguntinus (bibhoth. Civitatis) njsc. 558. oct. (n. 1.).

EDITIONES.

1. Sine indicatione loci et anni.

2. Brixiensis an. 1497.

* Numeri intra parenthesim inclusi indicant locos, ubi codd. supra in respectivis g§ describuntur.

In seq. pagina est tabula divisionum Evangelii Lucae, sed tantum prima et principalia membra notata sunt, reliqua vL-

deri possunt ad marginem paginarum Commentarii.

 XVIII PROLEGOMENA.

TABULA DIVISIONUM PRLNCIPALIUM.

condilio angelica annuntiatio

. parentum — —
de duplici fccunda- ^^" ^' ''•'
r>
denuntiationis ministralis confirmatio
'
. ir^ mi-
{

< —
rabilis promissionis impletio
lione I
Salvatoris < destinatio nuntii descripta exsecutio ministerii —
nativitas in utero
(c. \, 26.) ( assecutio propositi in consensu Virginis —
de gratiarum aclione pro conceptu Salvaloris
(c. 1, 30.) pro conceptu Praecursoris (c. 1, 56.)

Pars I. De in- nativitas ex utero nativitatis Ciiristi veritas

qualiter consummata ab Angelo annuntiata
,
per pa- — —
/
'
stores manifestata
factus sub Lege sacramentali — caeremoiiiaii — morali
carnalionis (c. 2.)
nascentis liumilitas, quia
mysterio
a temporis opportunitate — ab
(c. 1-3.) de baptismo et prae-
praedicatio ioannis au- officii
dicatione loannis
in generali
commendatur —a severitate ctoritate zeli
nativitas extra ute-
runi (c. 3.) de eisdem in spe- respectu ad exigentias diversas populi — ad excellentiam Christi
ciaii (c. 3, 10.) — ad perfidiam tyranni
ilem, in singuiari ^
Ciiristi regeneratio sacramentalis
(c. 3, 21.) l » genealogia temporalis (c. 3, 23.)

'

per mcritum vitae in < tenlationis occasio tenlandi modus —

victoria tentationum ( tentationis consummalio
doclrinae Clnlsti Jper testimonium Scripturae i autiienticum ad erudilionem ad —
autlienticatio (c. 4, 14.) l confutationem
-3
per miraculuin po- communicatio doctrinae confirmatio mi- —
tentiae (c. 4, 31.) i'acuIorum —
acceptatio populi
{ vocatio discipulorum
de statu iustitiae
discipulorum vocatio ( vocatorum confirmatio
Primo cxplicatur ve-
(c. 5, 1.) de statu culpac de vocationis perfectione
"cn ritas doctrinae qua- \
C3
(c. 5, 27.) de vocatorum defensione
C4
drupliciter
per institutionem veritas doctrinae
(c. 4-11.)
vocatorum institutio communem sublimitas Doctoris
(c. 6, 12.) » institutionem instructio parabolica —
informatio aposto-
specialem (c. 8, I.) lica— confirmatio authentica
.2 =n
'p _o missio Apostolorum
forma praedicandi —
via proficiend i

institutorum delega- norma praesidendi

Pars II. Dc
tio (c. 9, 1.) »
(c.
discipulorum
10, 1.)
^
forma praedicandi —
— orandivivendi

blasphemantium —
^

&. praedicatio- confutatio lu- < tentan-

tium — simulantium
.22

nis magiste: cx parte causae daeorum }

rio efficientis informatio discipu- ad cavendam ( duplici-

tatem — cupiditatem
i- a dolositas calumnian-
4-21. lorum
3 C^ (c.
tium miracula
(c. 12, 1.) (

2
^ o
1- ex parte temporis confutatio in concilio
(c. 13, 21.) » » convivio
52 ra expressio impietatis ludaicae
? 3
manifestatio pietatis divinae per parabolam de perdita ove — de
Secundo confutatur
impietas
(c. 15,1.),
(c. 15, 3.) drachma —
de patre ac duobus filiis.

commendalio pietatis humanae quoad opera corporalia

falsitas ludaeorum
(c. 16, I.) » » spiritualia
0:2 adversantium qua- /
reprehensio curiositatis ludaeorum assi- —
drupliciter
(c. 11,14.- c. 21.)
curiositas duplex
in perscrutando
gnatio rationis persuasio studiositatis —
(c. 17, 20.) in possidendo < commendatur paupertas quadrupliciter
o (c. 18, 18.) ( approbatur liberalitas dupliciter (c. 19, 11.)

Iostendendo potestatem regaiem — pieta-

o tem pontificalem aequitatem — iudicia-
C3
o
incredulitas
lem auctoritatem magistralem —
confutatur per verba / confutantur Pharisaei
(c. 19, 29.)
et documenta } » Saducaei
(c. 20, 1.) ( informantur discipuh ad tria
S
o de machinatione proditoris
io
.-* Passio Christi quoad quatuor de institutione Sacramenti altaris (c. 22, 7.)
> antecedentia de eruditione discipulorum (c. 22, 24.)
Pars III. de de devota supplicalione ad Deum (c. 22, 39.)
passionis
medicamento •
de comprehensionc Christi
(c. 22-23.) de comprehensi ilhisione
quoad sex concomilantia de illusi accusatioue
(c. 22, 47.) de accusati condemnatione
de condemnati crucifixione
de morte et sepultura
crucifixi

revelationis occasio
de revelationc resurrectionis » certitudo
» manifestatio

Pars IV. de
de apparitione resurgentis respeclu duorum discipulorum
resurrectionis
(c. 24, 13.)
tropaco
de certitudine apparitionis
(c. 24.)
(c. 24, 33.)
de divulgatione iam cognitae veritatis
(c. 24, 48.)
 SERAPHICI DOCTOEIS

SANCTI BOXAVENTUEAE

COMMENTARIUS IN EVANGELIUM S. LUCAE

S. Bonav. — Tom. Vll.

 PROOEMIUM

COMMENTARII IN LUCAM

1. Spiritus Domini super me, eo quod unxerit bantur Prophetae; unde dixit Dominus Eliae tertii figurae.

Argumen- Dominus me. Ad anmmtiandum mansuetis misit Regum decimo nono*: Eliseum, filium Saphat, un-
tam.
me, ut mederer contrilos corde et praedicarem ^
ges Prophetam pro te; et de David dicitur primi Re-
captivis indulgentiam et clausis apertionem. Con- gum decimo sexto, quod postquam inunctus est,
siderantibus nobis aliquod verbuni, quod nos intro- directus est Spiritus Domini in eum ab illa die el

ducat in Evangelium beati Lucae, nullum magis oc- in reliquum. Ideo enim inungebantur, ut Spiritum
quam quod ipse beatus Lucas refert
currit idoneum, Domini acciperent, per quem nobis divina secreta
Cbristum Dominum in suo praedicationis exordio as- reserantur. Si ergo eodem spiritu exponendae sunt
sumsisse, verbum scilicet propositum, quod scribitur Scripturae, quo conditae sunt; et Spiritu sancto
Lucae quarto ^ et sumtum est de Isaiae sexagesimo inspirante, locuti sunt sancti Dei homines ^; ad hoc,
primo. quod ahquis sit doctor idoneus eorum quae per Chri-
2. Hoc autem secundum generalem intellectum stum sunt suggesta et per Spirilum sanctum scripta,
^pplicalar competere potest cuilibet doctori sacrae Scripturae; necesseest, quod sit inunctus superna gralia.
Becandam
iplicem in- secundum specialem vero beato Lucae evangelistae; , 4. Debet etiam mera obedien- instilutus esse secnndo,
lellectam. institatus
secundum singularem, ipsi Christo, qui est fons ve- tia, et hoc notatur ibi Ad annuntiandum man- : obediemia.

ritatis et gratiae. suetis misit me, exemplo Moysis, ad quem Dominus Exempium.

Secundum autem quod generaliter intelligitur, Exodi terlio ^ dixit: Veni, mittam te ad Pharao-
est insinualivum duplicis personae ad opus neces- nem, ut educas populum meum, Jilios Israel, de
sariae ^, scilicet doctoris et auditoris ; secundum quod Aegypto ; et Moyses: Quis ego sum, ut educam
specialiter, duplicis causae extrinsecae, scilicet ef- filios Israel de Aegypto? Moyses, qui fuit legislalor
ficientis et secundum vero quod
finalis; singulari- et eductor filiorum Israel de Aegypto, significat do-
ter, duplicis causae inlrinsecae, scilicet materialis ctorem legis divinae, qui educit populum Domini de
et formalis. His autem sex praecognitis, ingressus in tenebris ignorantiae. Ad quod quidem oiricium nemo
sequentia erit satis facilis. debet accedere, nisi mittatur, nec debet procurare,
3. Primo igitur propositum verbum secundum sed recusare magis, quia nulius ad lioc officium se
Primo, de intellectum generalem indicat nobis, quis et qualis debet idoneum reputare. Si enim cum Domino non
tellecla ge-
irali dapli- debeat esse doctor huius Scripturae evangelicae, ad- est locutus, indignus est; sin ei Dominus loquitur
ter.
iungens nihilominus, qualem debeat habere audito- ad cor, sentit se impeditioris et tardioris linguae
)e doctore rem. Doctor autem Scripturae evangeUcae debet esse effectum cum Moyse ^ Et ideo nescius eloqui divina
tria.
inunctus divina gratia, institutus mera obedientia, mysteria, quae aperuit ei Dominus, non debet illa

)octor pri- inflammatus benevolentia fraterna. — Inunctus de- praesumere, nisi institutus mera obedientia.
sit iaan-
os gratia. bet esse divina gratia; et hoc notatur, cum dicit: b. Debet etiam inflammatus esse fraterna bene- lertio, in-
, .
, 1- -i rr I • flammatus
Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me. volentia, quodnotat, cumdicit: Utmederer con^n- benevoientia.
In cuius rei figuram in veteri testamento inunge- tos corde et praedicarem captivis mdulgentiam et

* Vulgata contritis corde pro contritos corde , quod tamen pro fraterna A H superna, quod etiam A inferius in exposi-

cum codd. nostris exhibent Haymo et Card. Hugo in CommenU tione istius membri habet.
in Isaiam. Teste Forcellini, Lexicon etc. , mederi interdum habet * Epist. II. Petr. I, 21. Vulgata, quam scquitur ed. 1 et

accusativum, licet minus bene. Val., inspirali pro inspirante. — Inferius pro suggesta, quod
* Vers. 18, deinde Isai. 61 , I. habent A C E K , Vat. cum ed. 1 gesta.
' Vat. cum ed. 1 : insinuat duplicem personam ad opus * Vers. 1 0. Subinde allegatur v. 11. — Alicjuanto inferius

evanyelicae doctrmac necessariam, et subinde duplicem cau- post iynorantiae ed. I et Vat. addunt et culpae.

sam extrinsecam , scilicet efficientem et finalem... duplicem ' Qui Exod. 4, 10. ad Dominum dixit: Ex quo locutus es
causam intrinsecam, scilicet materialem et formalem. His au- ad servum tuum, impeditioris et tardioris linguae sum. — Su-
tem sex praecognitis, aditus ad sequentia non erit difficilis. perius pro sin ei C si lero ei , D si autem. Infcrius \)0%i prac-
* Vers. 16. — Sequilur I. Reg. 16, 13. — Paulo superius sumere Vat. cum ed. 1 addit ut illa doceat alios.
 PROOEMIUM COMMENTARH

Exempium. clausis apertionem ; et hoc exemplo Pauli, qui dicit 8. Debet postremo esse fidelis in assensu per Sit Gdelis.

de se ipso priinae ad Thessalonicenses secundo ^ captivationem intellectus; quod notat, cum dicit: Et
Facti sunms parvuli in medio vestri, tanquam si praedica?'em captivis indulgentiam; secundae ad Co-
mttrix foveat filios suos; ita desiderantes vos cu- rinthios decimo^: In captivitatem redigentes omnetn
pide, volebamus tradere vohis non solum Evange- intellectum in obsequium Christi. Et hoc quidem
lium Dei, sed etiam animas nostras. Sicut enim fit per veram fidem, sine qua impossibile est, do-

proles carnalis non polest generari sine amore car- cumenta Scripturae evangelicae intelligere ; Isaiae

naU, sic nec spirituahs sine benevolentia spirituali. septimo, secundum aliam translationem : Nisi credi-
Unde Gregorius ^ : « Qui caritatem erga alterum non deritis, non inteHigetis. Si enim in discibilibus opor-
habet praedicationis officium assumere nequaquam tet discentem credere ,
quanto magis in divinis ? Et
debet » ; Evangelium autem Dei exponere et docere haec captivatio facit liberos a peccato; Actuum decimo
est verbum divinum praedicare: et ideo doctor in- quinto^: Fide puri/icans corda eorum; et loannis
flammatus debet esse fraterna l)enevolentia. primo: Dedit eis potestatem fdios Dei ficri, his qui
autem doctor, ut doctrina evangelica in
(j. Hic credunt in nomine eius. — Sic igitur patet, quod Epilogus.

De auditore ipso habeat efficaciam ^, debet habere auditorem hu- verbum hoc, generaliter expositum, indicat dupli-
tria
sit m'itis. milem, mitem et fidelem. Auditor namque doctrinae — cem personam et describit scilicet boni doctoris et ,

evangelicae debet esse mitis in affatu per accommo- auditoris.

dationem auditus; propter quod dicit: Ad annun- 9. Specialiter autem intellectum , secundum Secnndo, de
iDtellecta
tiandum, scilicet mansuetis, non discoHs. Soli enim quod competit beato Lucae, indicativum est duplicis speciali du-
pliciter.
mansueti verba divina et evangelica recte intelligunt; causae extrinsecae, scilicet efficientis et finalis ^":

Eccleslastici mansuetus ad audien-

quinto ^ : Eslo efficientis in hoc quod dicit: Spiritus Domini super
dum verbum Dei, ut intelligas; et in Psalmo: Do- 7716, quod unxerit me Dominus; finalis vero
eo
cehit miles vias suas. Et propterea dicitur lacobi in hoc quod sequitur: Ad annuntiamlum mansue-
primo: In mansuetudine suscipite insitum verbum, tis etc.

quod potest salvare animas vestras. Doctrina etenim 10. Causa autem efficiens exprimitur satis per- Primo, de
cansa effi-
evangelica docet hominem esse discipulum Christi, fecte: quoniam insinuatur causa efficiens suprema ciente tri-
plici.

qui dicit Matthaei undecimo^: Discite a me , quia in hoc quod dicitur: Spiritus Domini. Ipse enim Suprema.

mitis sum. Litigatio enim et allercatio non competit est , de quo loannis decimo sexto " : Cum venerit
discipulis evangelicis, sed Aristotelicis; unde secun- ille Spiritus veritatis , docebit vos omnem verita-
dae ad Timotheum secundo: Servum Domini non tem. Unde ipse est, qui loquebatur per Evangelistas

oportet litiga.re, sed mansuetum esse ad omnes et locutus est per beatum Lucam , secundum illud

docihilem , patientem etc. Unde Augustinus secundo Matthaei decimo : Vos non estis , qui loquimini, sed
de Doctrina christiana ^ « Opus est mitescere pie- : Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis; et
tate neque contradicere divinae Scripturae sive in- Lucae vigesimo primo : Ego dabo vohis os et sa-
tellectae, si aliqua vitia nostra percutit, sive non in- pientiam etc.

tellectae, quasi nos aliquid melius sapere meUusque 11. Cmssl efficiens infima in hoc quod dicit: Su- lafima.

percipere possimus; sed cogitare potius et credere, per me, id est super beatum Lucam, de quo dicit

id esse melius et verius, quod scriptum est ». beatus Hieronymus ^^, quod « obiit plenus Spiritu san-
7. Debet esse humilis in affeclu per contritio- cto»; et ideo idoneus fuit ad Evangelium conscri-
sit humiiis. nem spiritus; propter quod dicit: Ut mederer con- bendum , secundum quod de ipso dicit Apostolus
1
tritos corde. Moeror enim in corde viri humiliahit secundae ad Corinthios octavoMisimus carissimum :

eum, Proverbiorum duodecimo''; et talis est idoneus fratrem nostrum cuius laus est in Evangelio per ,

ad discendum; Psalmus: Bomtmmihi, quia humi- omnes Ecclesias. Unde sibi competit istud Ecclesia-
liasti me, ut discam iustificationes tuas; Matthaei stici In medio ecclesiae aperuit os eius etc.
:

undecimo: Abscondisti haec a sapientihus et pru- 12. Causa efficiens intermedia, cum dicitur: Eo Intermedia.

dentibus et revelasti ea parvulis. quod unxeint me Dominus. Unctio enim gratiae

1 Vers. 7. et 8. septuaginta interpi-etum , ubi Vulgata : Si non credideritis , non

* Libr. I. Homil. in Evang. homil. 17. n. 1. permanebitis. — Inferius pro Si enim ed. 1 et Vat. Sane si,
^ Ed. \ et Vat.: Ceterum, itt doctrim evangelici doctoris quae etiam post credere addunt nt docet Aristoteles, qui scil.

suum soriiatur effectum. I. Elench. c. 2. ait: Nam cportet credere eum qui discit
* Vers. 13. — Sequuntiir 2i, Ps. 9. et lac. 1, 21. (Aet fap 7;taT£u£iv tov [AavOavovTa).
^ Vers. 29. — Subinde aiiegatur II. Tim. 2, 24. ® Vers. 9. — Sequitur loan. 1,12.
^ Cap. 7. n. 9. In fine addit ed. quam sequitur Vat.,
1 ,
'^ Codd. C DFG hic et paulo inferius finis.
cum lextu originali: eliam si lateat, quam id quod nos per " Vers. 13, — Subinde allegantur Matlh. 10, 20. et Luc.
nosmetipsos sapere possemiis (textus originalis: possumus). 21 , 15. — Vat. cum ed. 1 ultimum iocum omittit.
' Vers. 25. — Duo seqq. loci sunt Ps. 118, 71. et Matth. ** In Prologo in Evang. Lucae inferius allegato et exposito.
1 1 , 25. — Sequuntur II. Cor. 8, 18. et Eccli. 15, 5.
* Vers. 5. — Sequitur Isai. 7, 9. secundum translationem
 ,:

IN LUCAM.

disponit animam ad suscipiendiim documenta verita- 16. Tertia vero et postrema fuit reseratio ae- Tertia.

tis a Doctore summo; unde primae loannis sccundo ^: ternitatis , quae notatur, cum dicitur : Ut praedi-
Unctio eius docebit vos de omnibus. Spiritus enim carem captivis indulgentiam et clausis apertio-
sanctus per gratiam docuit Evangelistam, et ille in- nem. Hoc autem fit in aeternae vitae possessione,
struclus docuit Ecclesiam scribendo doctrinam evan- ad quod horlatur evangelica doctrina tanquam ad
Epiiogus. gelicam. — Et ita in lioc opere triplex fuit causa ^, ultimum linem ; loannis vigesimo ^ : Ilaec scripta
scllicet suprema, quae quidem Spiritus sancti per- sunt, ut credatis, quia lesus cst Christus Filius
sona; infima, ipse Evangeiista; et intennedia, sci- Dei ; et ut credentes vitam habeatis in nomine
licet Spiritus sancti gratia; quae omnia intelligunlur eius; et Marci ultimo: Eurites in mundum univer-
in aucloritate praemissa, seculidum quod intelligilur sum, praedicate Evangelium omni creaturae; qui
proferri a bealo Luca. crcdiderit et baptizatus fuerit salvus erit. Hoc
13. Insinuatur etiam causa fmalis satis per- mandatum impleverunt praecipue Evangelistae ,
qui
DDdo, de
Dsa (inali
ipiici.
fecte in

et
hoc quod sequitur^,
.

postrema. PruTia cst manifeslatio ventatis, media

scilicet
... prima, media
,.
non solum Evangelium praedicaverunt verbo ad prae-
sentes tunc, sed etiam scripto ad praesentes et futu-
est curatio infinnilatis , tertia est reseratio aeter- ros in omnes generationes ut omnes facerent salvos. ,

primum est gratiae praeparantis ; secun-

nitatis; — Sic igitur praemissum verbum specialiter intel- Epilogus.

dum, gratiae gratum facientis; tertium, gloriae lectum in persona beati Lucae est insinuativum du-
consummantis. phcis causae extrinsecae , scilicet efficientis et finalis.

14. Insinuatur igitur primo causa finalis prima 17. Singulariter vero intellectum de Domino Terlio, de
iotellectu
Prima. luiius doctrinac, quae est manifestatio veritatis, in lesu, de quo proprie dictum est, insinualivum est siogulari da-
pliciter.
hoc quod dicit: Ad annuntiandum mansuetis mi- duplicis causae intrinsecae, scilicet materialis et for-

sit me, secundum illud Psalmi '^: Annuntiaverunt malis; et hoc patet sic. Cerlum enim est, quod Causa mate-
rialis qua-
opera Dei, et facta eius intellexerunt ; unde et ab evangelica historia tota circa Christum versatur, vel druplex.

hoc nomen accepit, ut Evangelium dicatur, id est in quantum medialor est, vel in quantum praedi-
bona nuntiatio; primae loannis primo: Quod fuit ab calor, vel in quantum reparator, vel in quantum
inilio, quod audivimus, quod vidimus oculis no- iriumphator. Mediator respicit incarnationis myste-
stris , quod perspeximus , et manus nostrae con- rium; praedicalor , eruditionis magisterium; repara-
trectaverunt de verho vitae, et vita manifestata tor, passionis remedium ; triumphator, resurrectionis
est; et vidimusannunliamus vobis et testamur et tropaeum. Primum refertur ad Chrisli naluram;
vitam aeternam, quae erat apud Patrem et ap- secundum, ad doctrinam ; tertium, ad viclimam;
paruil nobis ; et Isaiae quinquagesimo secundo quarlum, ad victoriam. Ilaecautem quatuor distincte
Quam pulcri super montes pedes annuntiantis et et ordinate tanguntur in sermone praemisso, secun-
praedicantis pacem, annuntianlis bonum , prae- duu) quod competit Christo.
dicantis saluleml Hoc primo fuit in sanctis Evan- 18. Insinuat igitur Christus lesus, se esse me- Primo, de
Christo me-
gelistis. diatorem, cum dicit: Spiritus Domini super me, dialore.

lo. Secuiula vero fuit medicatio nostrae in- co quod unxerit me. Ipse enim est mecliator, de quo
secaaia. firmitatis , quam tangit, cum ait: Ut mederer con- Actuum decimo ^ Unxit eum Deus Spiritu sanclo
:

tritos corde. Sermo enim evangelicae praedicationis et virlute; unxit inquam, non sicut alios San-
,

effectum et fructum atfert curationis, secundum illud ctos sed supra alios, secundum illud Psalmi
, Unxit :

Sapientiae decimo sexto ^ : Etenim neque herba ne- te Deus , Deus tuus oleo laelitiae prae consorlibus

que malagma sanavit eos , sed tuus, Domine tuis; in qua unctione facta est consummatio prophe-
senno, qui sanat omnia. Ilunc autem fructum tiae Danielis nono: fmpleatur visio et prophetia, et
bene affert Evangelium Lucae; de quo Hieronymus: ungaiur Sanctus Sanctorum.
« Si novimus Lucam medicum, cuius laus est in 19. Insinuat se praedicatorem in hoc quod Secnndo, de
ipso prae-
Evangelio , animadvertimus pariter, omnia verba subiungit: .Ad annuntiandum mansuetis misit me, dicatore.

illius animae languentis esse medicinam ». Et hoc est secundum quod promiserat Dominus filiis Israel per
secundum intentum a beato Luca, ut scilicet per Moysen Deuteronomii decimo octavo^: Prophetam
veritatis cognitionem veniremus ad infirmitalis ine- suscitabo eis de medio fratrum suorum, similem
dicationem. lui; et ponam verba mea in ore eius, loqueturque

^ Vers. 27, post quem Vat. cuni ed. 1 addit El ve- * Vers. 12. — Lucac Hicron. Iiabetur in Epist. '63. (alias

rum est. 103.) n. 8, in qua ailegatur II. Gor. 8, -18. — Pro bene (ita
* Ed. I et Vat. supplent efficiens. AC) Vat. pulcre et merito ,
quod DF omittunt, H bonum.
' Ed. 1 et Val.: Triplcv etiam insinuaiur in eo ,
qmil in ' Vers. 37. — Sequilur Marc. 16, 15. — Superius pro
themale sequitur, causa finalis ac satis perfecte. quae nolatur BCDH quod nolatur, et suljinde pro ad quod
* Psalm. 63, 10. — Subinde allegantur I. loan. I , 1. et Vat. cum ed. 1 ad quam.
Isai. 52, 1. — Augusl., Serm. 133. (alias 8. inter edilos ex ' Vers. 38. — Subinde allegantiir Ps. 44, 8. et Dan. 9,

mss. Cartliusiae mnioris) n. 6: Cogiles Evangelinm, quid dicat 24. — Infcrius pro alios Sanctos substiluunl ACDFII aliquos
Graecum nomen: Evangeiium est bonus nuntius vei bona an- Sanctos.
nuntialio. ' Vers. 18. — Sequuntur loan. 15, 15. ot Luc. 4, 43.
 6 PROOEMIUM COMMENTARII

ad eos omnia, quae praecepero ei. Hic fuit Chri- • 23. Ex quo cohigitur, quod liber iste debet habere corouariom
. . , . primom.
stus, Dominus omnium Prophetarum qui ,
dicit loan- et habet quatuor partes. In pnma agit de incarna-
nisdecimo quinto: Omnia, quaecumque audivi a tionis rmjsterio usque ad quartum capituhim; in

Patre meo, nota feci vobis. Et ad hoc missus est; secunda , de praedicationis magisterio usque ad vi-

unde dicitur Lucae quarto: Aliis civitatibus opor- gesimum secundum; in tertia, de passionis medi-
tet me evangelizare regnum Dei, quia ideo mis- camento, usque ad vigesimum quartum; in quarta,
sus sum. de resurrectionis tropaeo, usque in finem totius

20. Insinuat etiam se reparatorem in hoc quod hbri. — Licet autem omnes has conditiones intendat secondam.

Teriio, de subdit: Ut mederer contrilos corde. Ipse enim est, ad perfectionem historiae, principaliler tamen aspicit*
tore/^''*"' de quo dicitur Actuum decimo^: Pertransivit be- ad Christi sacerdotium et passionis medicamen-
nefaciendo sanando omnes oppressos a dia-
et tum; et hoc medico debebatur. — Colligitur ergo Epiiogas.

bolo ; unde de ipso dicitur in Psalmo Qui sanat : ex verbo proposito, secundum quod convenit Chri-
contritos corde etc. Hoc autem fecit per passionis sto, causa materialis sive subieclum et formalis ,

remedium; Isaiae quinquagesimo tertio: Vere lan- quae est ordinatio partium et capitulorum et agendi
guores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse modus in prosecutione Scripturarum.
portavil; ipse aulcm vulneratus est propter iniqui- 24. Haec aulem duo optime praefigurata sunt utnasqne

tates nostras , attritus est propter scelera nostra, in illo aiiimali quod vidit Ezechiel ^, et quod dicit
,

disciplina pacis nostrae super eum etc. esse quarlripartitum , et rursus quodlibet illorum
21. Insinuat etiam quarto se triumphatorem in quatuor facierum, unius tamen principahter. Quarum
Qnarto, de hoc quod dicil: Ut praedicarem caplivis indulgen- prima siinihs erat homini , per quam intelligimus
ifhator"?'"' tiam et clausis apertionem; et hoc quidem fecit Christi naturam; alia leoni , per quam intelligimus
in suae resurrectionis triumpho, secundum quod victoriam; alia bovi, per quam intelligimus victimam;
dicitur ad Colossenses secundo * de Christo : Exspo- alia aquilae, per quam intelligimus doctrinam. Haec Notandum.
liam principatus ct poteslates traduxit confiden- , autem animalia secundum omnes Sanctos ^ designant
ter, palam triumphans illos in semetipso; et deinde, quatuor Evangelia, ita quod figuraliter exprimunt
sicut in Psahno ^miwv , ascenden^ in altum, capti- eorum materiam et formain quia unum animal est :

vam duxit captivitatem , dedit dona hominibus. quadriforme ,

pro eo quod de uno Christo sub qua-
Epiiogus. — Quoniam igitur sub hac quadruphci conditione druplici conditione sunt quatuor Evangelia, et rursus
est Christus Dominus obiectum fidei et subiectum quodlibet illorum quatuor facierum, quia quodlibet est
Evangehi, recte in verbo proposilo causa materialis quadripartitum. Et iterum , unum, scilicet primum,
sive subieclum dcsignatur. simile homini , hcet habeat quatuor facies, quia pri-
22. Sed quoniam « scientiae secantur in res ^ », mus, scilicet Matthaeus, principaliter prosequitur
causa for- ct iuductio fomiae est secundum dispositionem ma- incarnationis mysterium. Secundum , simile leoni,
malis,
teriae; cum subiectum Evangehi sit hoc unum sub quia secundo scribens, scilicet Marcus, prosequitur
quadruphci conditione et intentione: est necesse, resurrectionis tropaeum, et ex eadem parte, quia
unum hbrum ad unam tantum principaliter aspicere, plurimum concordant ^ Tertium, simile bovi, quia \
ad ahas ex consequenti, totam vero evangehcam tertio scribens, scilicet Lucas, prosequitur sacerdo-
Scripturam de his quatuor principahter agere. Ideo tium et passionis remedium. Quartum vero , simile
necesse est, quatuor esse Evangeha,et quodhbet il- aquilae , quae habet oculos limpidos, quia quarto
lorum quadripartitum. scribens, scilicet loannes, prosequitur evangelicum

' Vers. 38. — Duo seqq. loci sunt Ps. 146, 3. et Isai. tulus ; ipse per virtutem suae fortitudinis surrexit ut leo... Ipse

53 , 4. seq., in quo pro et dolores nostros ACDFG et iiifir- etiam post resurrectionem suam ascendens ad caelos in supe-
mitales nostras. rioribus est eievatus ut aquila etc.
« Vers. 1 5. — Subinde aliegatur Ps. 67, 19. (cfr. Epli. 4, 8.). ^ Cfr. Ambros., de Virginilatc, c. 18. n. 112. seq. et Pro-
* Aristot., III. de Anima, text. 38. (c. 8.), Cfr. tom. I. pag. log. exposit. Evang. secundum Luc. n. 7. seq. ; Hieron., I. Com-
6, nola '6. — Cod. D hic addit: scientia enim est de scibili. In- nient. in Ezech. 1,7; August., in loan. Evang. tr. 36. n. 5;
ferius post Evangelii sit Vat. cum ed. \ prosequitur : ille unus, Gregor., I. Homii. in Ezech. homil, 2. n. 15. et 18; homil. 4.

videlicet Christus, sub quadritplici tamen conditione et inten- n. 1. — Superius voci victoriam H praeflgit Christi. Inferius

tione , nt diximus , consideratus , est necesse, nnum librum ad pro ita quod Vat. cum ed. 1 quia,Gi\\YO quia nnum animal
unam tantum illarum conditionum seu intentionum priticipa- est quadriforme ,
pro eo </Morf substituit Nam sicul unum ani-
liter aspicere... de his qualuor summatim agere. mal est quadriforme , ita.
* Ed. autcm has omnes condiliones exi-
1 et Vat.: Licet ' Hacc explicantur a Gregorio , Homil. in Ezech. libr. I. ho-
gat ad sui perfeclionem historia evangclica, Lucas tamen prin- mii. 4. n. 3 : Homo igitur et leo a dextris, vitulus vero a si-

cipaliter respicit. Eaedem edd. inferius substituunt scriplorum nistris esse perliibetur. A dextris enim laeta, a sinistris vero
pro Scripturarum. tristia habemus... Quia ergo et nativitas et resurrectio laetitiam
* Cap. 1 , '6. seqq. Gregor., I. Homil. in Ezecli. homil. 4. discipuiis praebuit, quos eius passio contrislavit ; homo et leo

n. 1 : Ipse enim unigenitus Dei Fiiius veraciter factus est homo; a dextris, vitulus vero a sinistris cius fuisse describitur... hire
ipse in sacrificio nostrae redemptionis dignatus est mori ut vi- auteni locus aquilae non iuxta , sed desuper esse describitur etc.
 ,, ,;

IN LUCAM.

Cliristi magisterium , quod alii non potnerunt

ad uis in Christo implelae % ro[)elondae a principio nati-
altingere, et ideo describitur super eos ; Ezechielis vilalisluimanae poleslas pcrmissa esl, ul requirenti-
piiogas. prinio ^ : Facies aquilae desuper. — Et sic patet bus demonslrarol, in quo npprehendens eral, per Na-
quoinodo veritas respondet figurae, patent etiani illa
Ihan filiiim inlroitu recurrenlis in Deum generalionis
admisso, indisparnbilis Doi ul prncdicnns hominibus
sex praeambula ad doctrinam, scilicet qualis <^/ocfor,
;

Chrislum snum, perfecti opiis homiiiis redire in se

qualis audilor , quis efjiciens , (]uis fmis , quae ma-
per Filium facorot, qui per David palrem venientibus
teria, et quae forma, et ex hoc quaedam totius
iler praebobat in Christo. Cui Lucae iion immcrito
Libri generalis intelligenlia.
cliain scribeiidoriun apostolicorum Actuum polestas in
ministorio ' dnlur; ut Deo in Deum pleno, el filio per-
(lilionis oxslincto, orntione nb Aposlolis facla, sorte Do-
PROLOGUS SANCTI HIERONYMI mini electioiiis inimcrus complerclur ; sicque Pauhis
consummntionom n[)ostoIicis Actibus daret, quem diu
conlra slinuilum recnlcilranlem Dominiis elegissel. Quod
Liicas, nnlione Syrus, Anliochensis, arlo medlcus, legcnlibus ac requirontibus Doum ctsi [icr singiila expe-
discipulus .\poslolorum, postea vero Pauium sccutus
^
diri a nobis ulile fuornl, scicns Inmcn, quod o[)ernnlem
usque ad passionem eius, serviens Domino sine cri- agricolam oporteal de fructibiis suis edere \ vilnvimiis
mine (nnm neque uxorem unqiiam habuil neque filios), piiblicnm curiositnlem, nc non tnm volentiI)us Deum
sepluaginla ol qualuor annorum obiil in Bilhynia ple- videromur, qunm fnslidienlibus prodidisse®.
nus Spirilii sancio. Oui, cum iam scripla essenl Evan-
gelia per Malthneum quidem in hulaea, per Marcum
ExposiTio iiuius Prologi.
autem in Italia, sancto insligante Spiritu, in Achaiae
partibus hoc scripsit Evangolium, significans etiam ipse
in principio, anle snum * alia esse dcscripta. Cui extra 1. Huic autem libro duplex praemittilur prolo-
ea quae ordo ovangelicae dispositionis exposcit, ea ma- gus, unus est translatoris , scilicet beati Hieronymi,
xime nccessilas Inboris fiiit, ul primum Graocis fideli-
alius vero auctoris, scilicet beati Lucae. Primus sic
bus, omni prophelntione vcnluri in cnrnem Dci Christi
incipit: Lucas Si/rus etc. ; secundus sic: Quoniam
manifestntn humnnitnle % ne hidaicis fnbulis altenli in
.....
quidem mulli conati sunt ^^ etc. — Circa iprologum
o
Tria consi-
deranda.
solo Legis desidcrio lenerentur, ne vel haerelicis fabu- •
. 1
expositons tna nobis consideranda occurrunt, quae
lis el stultis sollicilalioiiibus scducli, exciderent a ve-
in ipso prologo expriinuntur, scilicet causa efficiens
rilate, elaborarot; dehinc ut in piiiicipio Evangelii,
loannis nalivilnle praosumln, cui Evnngolium scribc-
fnalis et formalis operis subsequentis. Primum fa-

rel, et quo electus scriberet, indienret, conleslnns,

iii
cit Lucas , Syrusetc.; secundum, ibi: Cui ex-
ibi:

in se coinplota esse quae essenl ab aliis inchoala. Cui tra ea quae ordo etc. tertium ibi: Cui ideo post ; ,

ideo posl baptismum Filii Dei, a pcrfectionc generalio- baplismum etc.

* Vers. 10, qiiem cx D supplevimiis. — Pro siiper eos ^ Ed. C manifesta esset humanitas (ita et Card. Ilugo)
ed. i et Vat. super omnes ,
quae eliam inferius post doctri- etiam D cxhibet manifesta. — Subinde respicitur Tit. 1
, 14:
nam prosequuntur evangelicam , scilicet qxialis debeat esse Non intendentes ludaicis fabulis. Cfr. II. Tim. 2, 16-18. et 4, 4.

doctor ctc. ® Edd. C et D addunt et. Inferius post Nathan fdiim B C

* Scquens prologus ignoti auctoris et expositio eiusdem de- adiiciunt David. Subinde pro indisparahilis Dei B inseparabitis
siint in cd. I et Vaticana ct aliis eam sequentibiis. Codd. nostri Dei, et pio in hominibus B in omnihus , D el praedicans homi-
habent exposilionem , sed non ipsum i^roiogum. nibus pro ui praedicans hominibus.
Prologum hunc, paucis mutatis, cxhibemus, prout exstat " Cum edd. B C D pro mysterio substituimus ministerio.
in ed. operum Sedulii Scoti, qui ipsum exposuit (Mignc, Pa- — Subinde respicitur loan. 17, 12: Quos dedisti mihi custo-
trol. Lal. tom. 103. coi. 285; ibid. col. 9. dicilur : Sedulius divi; et nemo ex eis periit, ni.si filius pcrditionis ;
pro quo, ut
iunior, nationc Scotus; dubium, an is qui an. 721 concilio Ro- dicitur Act. 1, 24-26, orationc facla, sorle electus est Mathias.

mano subscripsit, an alius, quem Ilepidamnus... an. 818 ciarum De Paulo eiusque conversione vide ibid. c. 9 , ubi v. 5 : Du-
fuisse narratj. Ipse in ed. operum S. Hieronymi in tomo XI. rum est tibi contra slimulum calcitrare. — Pro quem diu B
col. 833. (studio Dominici Valiarsii , Voronae I7i2) simpiicitcr, qiiamdiu.
nulla addita ralionc, reccnsetur intcr opera spuria Hieronymi. ^ Epist. II. Tim. 2,6: Laborantem agricolam oportet pri-
Cfr. ibid. Expositio quatuor Evangelistarum, in Evang. secun- mum de fructibus percipcre. Edd. BCD, Iiis verbis consentien-
dum Lucam, ubi (in principio) ca tanguntur, quae in praeno- tes, post oporteat addnnt primum. — Supcrius voci legentibus
tato prologo Iiistoriam de Lucae Evangelio conccrnunt ; de qui- BCD i)racfigunt et. Infcrius post Deum B addit demonstrasse,
bus vide etiam Hieron. , de Viris illuslrib. c. 7. et Prolog. Com- CD demonslrare , dcin solus A prodesse pro prodidisse.
menlar. in Evang. Matth. — Ad emendandum prologum usi ° Edd. C D adiungunt : Loclorem obsecro studiosum [D
sumus praetcr ed. Sedulii (quam in seqq. signamus litlera A) et studiose] paginas reccnsentem huius libri ea quac incaute con-
ed. Vallarsii (qiiae notatur litlera B), editione Postiliac D. Aibeiti tra oas slili praccurrenlis designata vestigio sunt, non modo
super Evangeliare [sic] Lucae (Hagenau, 150i, quam notamus coniungal crrori, sed peto meae ignoscere ignoranliae ; ot quac
lillcra C), et Lyrani Biblia .<acra cum Glossa ctc. (Vcnetiis 1588, obslinalio logentis ampliata virlus exercitat ad purum docilos,
quae siguatur littera D). Duue uitimae edd. praebent in fine mentis mcao fuvoribus mei(iuc momor benignc. — Ccterum
prologi additamentum, (juod infcrius afferemus. plurcs |)ropositiones prologi ita incongrue expressae sunt, ut,
Edd. B C D omittunt vero. Subinde pro passionem B C D
* quae sit \ era lectio , \ ix dici possil. Videlur texlus esse vcl
consummationem (B in mw^xne confessionem ^\nod cliam ha- , mala ex Graeco idiomalc \crsio, vo! hinc inde corruplus.
bel Card. Hugo) et pro hahuit eacdcm edd. subslituuiu liahens.
,
'' Luc. 1 ,1. — Expositionem primi prologi, quac ab cdd.
* Ex edd. BCD addidimus snum. omillitur, supplevimus e codd.
 PROOEMIUM COMMENTARIl

2. Quanlum ad causam effeclivam nota, quod nono^ ubi dicitur, quod titulus ihe: lesus Nazarenus
cansa effi-describit ipsum Evangelistam quantum ad tria, scili- rex ludaeorum, scriptus erat Hebraice, Graece et

*'deL^ibiiur' cet quautum ad conviclum , quantum ad meritum Latine.

'"''pHmo'. et quantum ad officium. Quantum ad conviclum, — ,.

5. Dubium autem
, .
^
est, utrum Marcus
,.
scriDserit
^
Dubinm
vitur.
soi

cum dicitur : Lucas, Syrus etc. usque ibi : Paulum in hngua Latma, an Graeca, cum dicant Augusti-
secutus usque ad confessionem eius. Ex quo osten- nus ^ et Isidorus, quod omnia Evangelia praeter Evan-
ditur beatus Lucas idoneus ad scribendum Evange- gehum Matthaei scripta fuerint in Graeco. Sed cer-

lium, quia cum his qui erant peritissimi, fuit con- tum est, quod in Itaha scripsit^; et quia utraque

versatus ; unde secundae ad Timotlieum ultimo ^

: Lu- lingua ibi tunc temporis erat consueta, probabile vi-

cas est mecum solus , dicit Apostolus, quia ei ad- detur, quod scripsit in utraque hngua, maxime cum
haesit tanquam fidehs discipulus. tradat antiquitas, quod Evangelium, quod sua manu
3. Secundo describit eum quantum ad meritum, scripsit, sit Aquileiae '^.

secuDdo. quod consistit in vita et gratia; et hoc notat, cum 6. Cui extra ea etc. Hic describitur causa fina- causa fmaii
... '
triplex.

dicit: Serviens Domino sine crimine, in quo no- lis sive moliva triplex, scilicet manifestatio verita-

tatur vita; et post: 06?'/; plenus Spiritu sancto, in tis, confutatio falsitatis et honorificatio dominicae
quo notatur graiia, et ideo idoneus ad Evangehum ynaiestatis. — Primo igitur quantum ad manifesta- P"'°^-

conscribendum. Cuius figura praecessit in loseph, tionem veritatis dicit: Cui extra ea quae ordo
Genesis quadragesimo primo ^ : Num invetiire pote- evangelicae disposilionis , id est historiae , exposcit,
rinius talem virum, qui Spiritu Dei plenus sit? ea maxime necessitas , id est necessitas movens,
Sicut enim loseph frumenta dispensavit, sic Lucas laboris fuit, ut primum Graecis fidelibus , quia
evangehcam doctrinam. eis primo omni pro-
et principaliter scriptum fuit,

4. Tertio describit eum quantum ad ofjicium, phetatione venturi in carnem Dei Christi, mani-
Tertio. quia divinitus instigalus est, ut scriberet apud Grae- festa^ esset humamtas; omni prophetatione id est, ,

cos Evangehum; et hoc notatur, cum dicit: Qui, ab omnibus Prophetis praedictum est, Christum Deum
cum iam scripta essent Evangelia per Matthaeum in carnem venturum. Manifesta esset humanitas
in ludaea , per Marcum in Italia; ubi ostendit, quia versatus fuit circa Christi Immanilatem , secun-
quod idoneum fuit, quod Lucas haberet oflicium dum quod per eam redempti sumus. Unde secundae
tertio loco scribendi Evangehum, scihcet inter Grae- ad Timotheum secundo^: Memor esto, Dominum
cos,utsic in omnem terram exiret sonus eorum^, nostrum lesum Christum resurrexisse a mortuis
et in mysterium Trinitatis tribus generibus hngua- ex semine David secundum Evangelium meum.
rum praedicaretur et scriberetur Evangehum. Et huic Hoc autem Evangelium speciahter fuit Evangelium
competebat scriplura tituh crucis, loannis decimo Lucae, sicut Evangelium Marci praecipue fuit Petri.

^ Vers. 11. 2 vers. 38. translatum ». Econtra August. Maria Molini (Basilicae patriar-
3 Psalm. 18, 5. chalis Venetae canonicus theologus) in suo iibro de Vita et
* Vers. 19. seq. lipsanis S. Marci evangelistae (quem edidit Sanctes Pieralisi,
^ Libr. I. dc Consensu Evangelist. c. 2. n. 4: Horum sane Romae 1864) Hieronymi et Augustini sentcntiam supra allatam
quatuor solus MaUhaeus HeJjraeo scripsisse perhibetur eloquio, tenens eamque contraBaronium defendcns, in fine c. 9. n. 13.
ceteri Graeco. — De sententia Isidori vide VI. Etymolog. c. 2. libri I. ait: « Sed media quadam via incedendum esse mihi
n. 35,ubidicit, Maithaeum scripsisse « Evangelium litteris He- videtur, ac si quid coniecturae tribuendum est, dicendum
Marcum
braicis », eloquio Graeco », Lucam fuisse « inter
« Marcum Graece quidem primo Evangelium suum conscripsisse;
omnes Evangelistas Graeci sermonis eruditissitnum ». Cfr. Hie- tum illud in eorum commodum, qui Graece nescirent, in Lati-
ron., Praefatio ad quatuor Evangelia ad Damasum (in anliquis nam linguam transtulisse. Placuit id ante nos Cornelio a La-
edd. est Epist. 123.): De novo nunc loquor testamento, quod pide » etc. In praenotato libro multa, quae concernunt rem,
Graecum esse non dubium est, excepto apostolo Matthaeo, qui de qua hic agilur, congesta inveniuntur, et de codice Marciano
primus in ludaea Evangelium Chrisli Hebraicis litteris edidit. dicitur, ipsum fuisse Latine scriptum (loc. cit. c. 12. n. 12.).
* Hieron., de Viris illustribus, c. 8 : Marcus, discipuUis et — Recentiores tamen auctores exploratum esse asserunt, istum
interpres Petri, iuxta quod Petrum referentem audierat, roga- codicem apographum saeculi
esse Vil. Ab eisdem etiam non
tus Romae a fratribus, breve scripsit Evangelium. Cfr. Euseb., probatur, quod Marcus in utraque lingua scripserit.
n. Hist. eccl. 15; ct Isidor., Prooemia in libros vet. et novi ^ Plures codd. manifcstata; supra pag. nota
c. cfr. 7, 5.

testam. n. 91: Matthaeus Evangelium in ludaea primus scripsit, Sedulius Scotus (cfr. supra pag. 7, nota 2.): Sed unde illa

deinde Marcus in Italia, tertius Lucas in Achaia, ultimus loan- [Christi humanitas] manifestaretur? Omni, inquit, propheta-
nes in Asia. Ex quibus solus tantum Matthaeus praedicationis tione, id est, per omnem prophetationem illa fuerat manife-
suae historiam Hebraico perstrinxit stilo; reliqui vero Graeci stata. Nam, ut beatus Lucas in exordio sui Evangelii pleniler
sermonis eloquio ediderunt. — Superius pro praeter DG post. narrat, conceptio et nativitas dominica et ab Archangelo prae-
' Baron., Annal. ad an. 45. n. 40. contendit, Marcum La- nuntiala et ab omni sexu, tam viris quam feminis, et ab An-
tino sermone Evangelium suum Romae scripsisse; ibid. n. 41. gelis hominibusque demonstrata est.

ait: « Fertur traditionc magis quam antiquorum certo tesl'mo- ^ Vers. 8. Hieron., de Viris illustribus, c. 7: Quidam suspi-
nio, ipsum Mareum Evangelium suum, quod Romae Latine cantur, quotiescumque in Epistolis suis Paultis dicit inxta Evan-
scripserat, cum Aquileiae moraretur, missus illuc a Petro ad gelium meum, de Lticae significare volumine. De Evangelio
eam erigendam Ecclesiam, in Graecum transtulisse; ipsumque Marci cfr. supra nota 6.

originale Aquileiae diutius asservatum, Venetias demum esse

 . ,,; ;

IN LUCAM.

7. Secundo, quantuni ad confukitionem haereti- Cui ideo post baplismum etc. llic describi- caosa for-
9.
inalis descri-

s«coDda. cae pravitatis^ dicit: Se Judaicis fabulis attenti tur causa formalis sive modus agen(h pnmo quan- pia nuoad ,

quibus seducti erant, posse legalia sufficere sine tum ad librum istum; secundo, quoad librum anne-
Evangelio, m .90/0 Legis desUlerio tenercntur , quod xum, scilicet Actus Apostolorum; tertio, quoad
illa possint sutlicere etc. Vel ne haereticis etc. , usque prolonum
r J praeambulum.
r Primo igitur
D quoad li-Primo,quoad — 1
tvangeliam.
ibi: elaboraret^. Et debet ita construi litlera: ut brum istum dicit, quarc Lucas genealogiam Christi
elaboraret, ne ludaicis fabulis etc. Et circa hoc describit post baptismum , a statu perfectae aetatis,

erat opus valde insistere circa Ecclesiam primitivam et ordine retrogrado ascendendo per Nathan. Et ra-
unde primae ad Timotheum primo ^ « Rogavi te : tionem huius reddit, quia intendebat agere de gene-
ut denuntiares quibusdam, ne aliter docerent et ne ratione Ciu"isti, secundum quod per illam reducimur
intenderent fabuUs et genealogiis interminatis quae ,
in Deum; quod quidem fit per regenerationem ba-
quaestiones praestant magis quam aedificationem Dei, ptismalem et adoptivam , Christo Filio Dei nalurali
quae est in fide ». reducente nos ad Patrem suum , Palrem etiam no-
8. Tertio, quanlum ad honorificationem domi- strum per adoptionem. Et hoc est, quod vult insi-

Tertia. nicac maicstatis subdit: Dchinc , ul in principio nuare per Nathan; quia, cum Salomon esset lilius

Evangelii, nntivitate loannis praesumta , cui Evan- David naturalis generatio loseph
, et Mariae non ascen-
gelium scriberet, « id est ad cuius honorem », ut dicit dit ad David per Nathan secundum carnem , sed per
Glossa*; indicaret etc. usque ibi: ab aliis inchoata. Salomonem secundum carnem, per Nathan vero se-
Ad honorem namque Christi scripsit; unde Tobiae cundum adoptionem ut in tertio capitulo^ osten- ,

duodecimo « Sacramentum regis abscondere bonum

: detur. Et hoc est quod vult dicere et dicit valde ,
^'^'^-

est, opera autem Dei revelare et confiteri honorifi- obscure et debet littera construi sic Cui ideo per-
; :

Miud mo-
tivom.
cum est». —
Vel potest dici, quod tertio motivum missa est potestas repetendae humanae nativitatis
est aedificatio fraternae caritatis; et hoc notat, cum a principio , id est usque ad principium scilicet ,

dicit: cui scriberel , quia Theophilo, qui « inter- usque ad Deum, et hoc post baptismum a perfe-
pretatur: amans Deum , vel amatus a Deo^ »; in ctione generationis , id est post aetatem triginta an-
quo ostenditur, quod ad caritatem fraternam aedifi- norum , sicut in tertio capitulo ^ dicetur : « Ipse lesus

candam scripsit, secundum iiiud primae ad Timo- erat incipiens quasi annorum Iriginta, ut putabatur

theum primo « Finis praecepti est caritas de corde

: filius loseph ,
qui fuit Heli » etc. ; ut introitu genera-
puro et conscientia bona et fide non ficta » tionis indisparabilis Dei, id est Christi aequalis Patri

^ Nonnulli codd., iil ACD, falsitatis. philo postulatus erat, quatenus Christi Evangelium conscribe-
* Sedulius Scotus: Sed in his omnibus ob hoc Evangelista ret, quod et Lucas in prooemio sui Evangelii indicat, id est,
pro studio elaboravit, ne iidem Graeci fideles nuper in Christo Evangelium se, Theophilo poscente, edidisse, et quod in Spiritu

renati hidaicis fabulis deciperentur. Constat enim ,

quod usque sancto ad hoc ministerium electus fuerat, contestans, in se com-
adhuc reprobi ludaei Christum in carne venisse denegant, ct pleta esse Evangelia, quae ab aliis pseudoevangelistis erant
alium Christum venturiun esse confingunt, ideoque, spreta Chrisli non perfecta, sed prave inchoata. Cfr. B. Albert. (in hunc pro-
gralia, nequaquam Evangeliiim, sed sola Legis constiluta per- logum), qui etiam duas praenotatas explicationes aflfert.

suadent esse sectanda. Contra hos Evangelista Christum iam na- ® Vers. 23. seqq. — Sedulius Scotus: Sed in principio
tum fuisse oslendit, et iioc non sine idoneis testibus astruit, sui Evangelii non Christi genealogiam proposuit, quomodo
sed omni propheiatione indubitabiliter approbat, ut oimw os Matthaeus in suo fecit Evangelio, sed potius loannis tanquam
reprobum obstniatur [Kom. 3, 19.]. Et cum nonnulli haeretici praecursoris Domini nativitate, quam in aliis descriptan' esse
Chrislum in mundum venisse, non tamen veram carnem habu- non viderat, praesumta , s\c Imdem apto temporis ordine
, con-
isse, sed aethereum corpus suum de caelestibus traxisse dogma- servato, Christi nativitatem aut genealogiam pleniter enarravil.
tizabant; non minus hos quam illos idem vitulus spiritualibus Unde sequitur: Cui ideo post baptismum Filii Dei, et reliqua

cornibus convincit, dum Christum secundum carnem et conce- usque: permissa est. Non caret ratione ,
quod post Christi
ptum et ex Maria virgine natum fuisse asserit. Ob hoc itaque baptismum Lucas eiusdem Salvatoris gcnealogiam cdisserit.
cornutus Evangelista laboravit, ne alii laborent etc. — Superius Haec namque facultas repetcndae nativitatis humanae Evange-
post attenli C G K omiltunt quibus seducti (D II inductij... suf- listae a Domino concessa est, et quamvis a fine septiiagesimae
fice)'e; A omittit sufficere , et D pro sine Evangetio substituit et septimae generationis in Christo implelae ipsa series ge-
ad salutem. nealogiae per filios in patres ascendendo reciirrit, non proprio
' Vers. 3. seq. — Siiperius pro erat opus valde insistere lamen principio caret. Etcnim a principio , id est Christo, qui
H e)'at vatde insistemlum. est lotius creationis principium, retrograda genealogia incipit,
* Quae
apud Lyranum interlinearis. Card. Hugo: lu-
est ut, quomodo ad Patrcm principium recurrit, sic a Christo prin-
dicaret, cni \d est ad honorem cuius, scilicet Christi, scribe^
, cipio exordium ipsa generationum serics sumat.
ret Evamjelium. Per hoc enim (juod in principio Evangelii sui ,
^ Vers. 23. seqq. — In A sccunda manus post annorum
agit de nativiiate praecursoris Christi, scilicct ioannis, qui erat addidit: impletae in Christo, id est consummatae. — Sedulius
eius vox vel praeco, ostendit, se ad honorem Christi scrlbere. Scotus: Sequitur: ut requirentHms demonslrarel, etrcliqua usque:
— Subinde allegatur Tob. 12, 7. indisparabitis Dei. Studiosis et priidciitibus E^ angelista intimare
* Ut dicit Beda, in Liic. 1,3. — Sequitur I. Tim. I, o. curavit, iii quo arcano mysterio non pcr Salomonem, quomodo
— Sedulius Scotus: Non solum, inquit, propter Graecos fide- Matthaeus, sed per Nathan , filiumDavid, introitum recurrentis
les Lucas in opere evangelico laboravit, sed et alia causa eius- in Deum generationis apprchenderat. Sed qiiomodo ipsa ge-
dem operis exstitit, hoc est, quod ipse Lucas a beato Theo- nealogia in Dcum recurrit, proliniis dedaratiir, cum subditur:

S. Bonav. — Tom. VII- 2

 10 PROOEMIUM COMMENTARII IN LUCAM.

generationis , scilicet recurrenlis in Deum; inlroiiu, Secundo^, quoad hbrum annexum, scihcet
10. secundo,

dico, admisso, id est deducto per Nalhan, filium Actus Apostolorum, subdit: Cui Lucae non wwie- *^Apostoio-*

David, demonslraret requirentibus Deuni, in quo 7'itoscribendorum etiam Actuum Apostolorum po-
apprehendens trat, scilicet Deum ^ Hic ostendit, teslas in ministerio datur etc. usque ibi Dominus :

per Christum oportere ad Palrem redire; et hoc elegisset. Et vult dicere, quod magis competebat Lucae
est quod subdit: Ut praedicans hominibus Chri- describere Actus quam alii Evangelistae, quia agebat
slum suum, noster enim est Christus; infra se- de Christo, quantum per gratiam reducebat ad Pa-
in

cundo 2 « Natus est nobis hodie Salvator mundi » etc.

: trem; et hoc est quod polissime determinatur in
opus perfecti hominis, id est liominis, in quo per- Actibus Apostolorum; quod notat, cum dicit: Ut Deo
fecta sunt omnia, redire in se, hoc est in statum in Deum pleno; hoc est plene per ascensionem
suum , de quo cecidit ;
per Filium faceret, per Fi- ostenso, per quam datus est plene Spiritus sanctus,
lium sciHcet Dei el hominis, lesum Christum, qui fieret consummatio in Paulo, qui fuit vas electio-
praebebat iter in Christo , id est ostendebat prae- nis ^, secundum gratiam praecipuam. Unde ad Ephe-
beri ^ venientibus, scilicet ad Deum per David pa~
,
sios quarlo: « Qui descendit ipse est, qui ascendit, ut
trem, Nathan scihcet vel Christi ; hoc est diccre, quod adimpleret omnia » ; ad Ephesios primo : « Ipsum dedit
volebat in illa genealogia post baplismum oslendere, caput super omnem Ecclesiam, quae est corpus eius,
quomodo per Clirislum oportet nos regeneratos red- et plenitudo illius qui omnia in omnibus adimplevit».
ire ad Deum; ad Kphesios primo^: « Complacuit 11. Tertio, quantum ad praesentem j!;ro%2/»j;Teriio,quoad

in Chrislo restaurare quae in caehs et quae in ter- Quod et legentibus et requirentibus etsi per singula, \^m.

ris sunt » id est singillatim et distincte omnia praedicta, traciari

admisso, lioc est ciim adtnissione seii receplione in ipsam ge- filios in palres recurril, illud prociil dubio indical, quia nemo
nealogiam indisperiibilis Dei , id est siimmi Patris, qiii est a ad Patrem nisi per Filium vciiit. — Glossa interiinearis apud
Filio inseparabilis ; tanqiiam apertiiis diceret: Apte Deus Pater Lyranum: Opus perfecti hominis, id est hominem, in quo
in Clirisli genealogia admittitur, cum Adam filius in eadem ge- perfecta sunt opera sex dierum , vel propter quem omnia sunt
nealogia pronuntialur, quoniam ipse Pater a Fiiio inseparabilis perfecta, redire in se , ad slatiim unde ceciderat. Cfr. Card.
est. Alii namque et ioco et tempore a liliis suis sunt disperti- Ilugo, qui eandem praebet explicationem.
biles. Quia vero summus Pater semper in Filio et Filius in Pa- ' Ex E G K addidimus praeberi, A per Christum ei qui-

tre inseparal)iliter nianet, in eadem Filii etiam secundum car- bus, qui etiam siibinde post. per David adiungit id est per hu-

nem genealogia Pater admilli debuit. — Inferius vocibus »f iniliiaiem David. — Glossa interlinearis apud Lyranum: qui
introitu O inlerseril in; subinde pro admisso , id esl de- per David pairem , Chiisti vol .Natlian, renieulibus iter , ad
ducto D admisso, id est facto vel recepto (G id est inde V)mm ,
praebebat , id cst, praeberi oslendebat. Card. Ilugo
ducloj. In A secunda manus lianc lectionem posuit : re- Qui, soilicct Lucas, pracbebat iier, id est, praeberi ostendebat,
currentis , id est retrofjrade praecedentis ; in Deim, id esl in Christo, id cst por Chrislum itor ascendendi in Deum. Et
1
usque ad Dcum ; ut introitu , id est initio , admisso etc. — quibus? Venientibus per David, id esl por humiliialem David,
Lyrani Glossa interlinearis dicil : admisso , id cst deducto. dico, patrem, Christi vel Nathan.
Card. Hugo: admisso: id est doducto, et hoc per Nathan * Vers. 10.
filiuni David. Inlra dicit David patrcni; vide, quia Maltliaeus * Cod. D addit osicndiiur causa formalis.
et Lucas conveniunt in patribus ab Abraliam usquc ad David. ^ Act. 9, l.'5. — Sequuntur Eph. -i, 10. et I, 22. seq.—
Deinde dissentiunt, quia Matthaeus texuit genealogiam a Da\id Glossa interiinearis apud Lyranum : Potestas in ministerio
per Salomonem, Lucas a David per .Natiian (Hium eius ad- datur , benc in ministerio, qiiia bene soripsit, ut Deo in-Deum
oplivum. pleno , dicta ascensione, in qiia plenus Deus esse comparuit.
^ In A secunda manus in marginc posuit : Hoc e.st per Sedulius Scolus: Sequitur : cui Lucae... poiesias in mysicrio
consimilem filiationem, quae fuit in Nathan, oportere nos daiur. Non sine arcani gratia mysterii idem Lucas Actus
rediread Denm, hoc est per adoptionem. — hnmcdiate post consci-ipsit apostolicos, cui tanquam Apostolorum di- Deus illi

pro Hic osiendit quod habenl EIIK, D id

,
esi osienderet, A lecto discipulo, qui nonnunquam gestis eorum inlererat, hanc

hic ostenderet. potestalem concesserat. Quod protinus mysterium panditur, cuin

^ Vers. II. — Sedulius Scotus: Sequitur: ni praedicans subiiifertur: ui Deo in Deum pleno , et reliqua usque: Dominus
in Itominibus suum, et reliqua usque in Cliristo.
Clirisium : elcgisset. Nota historia est, sicut in Actibus Apostolorum [I,
Pater inter homines Christum suum praedicat, non solum cum 24. seqci.] refertur, (juod oralione ab Apostolis facta, cccidit
ad horam boptismatis vox palerna dc nube intonuit dicens: sors supcr Mathiam (pii locuin ludae proditoris suppleverat.
,

Tu es Filius meus diiecius , in tcmihi complacuit [Luc. 3, Unde duodenarius niimerus, qui myslicus est, divina dispo-
22, ubi Vulgata complacui], sed et quotidie usque ad con- nente sapientia, fuit completus... Duodenarius quippe numerus
summationem saeculi unigenilum Filium loto orbc terrarum magnum in se continet mystorium, qiiem tresquater, aiit qua-
per ora doctorum e\angelizat, qualenus opus perfecti homi- tuor ter nimirum insinuat, quod sanctae
consummant; illudque
nis, id est opus Dei, quod est perfectus homo ad imaginem Trinitatis fides per quatuor mundi plagas ore apostolico prae-
sui conditoris rccreatus, redire in se per Filium faciat dicari deberet, qui duodenarius numerus tunc in Apostolis ple-
dum nemo venit ad Patrem nisi per Filium ,
quomodo 7iemo niter fuerat completus, Deo in Deum pleno , et filio pcrditionis
vcnii ad Filium, nisi Pater iraaerit eum [loan. G, 44.]. Ad cxstincto, cum post triumphalem rcsurrectionis et ascensionis
hoc enim attinet illud quod i)i'otinus adiungitur : Qui per dominicae gloriam Christus Deo plenus discipulis claruit etc.

David pairem venientibus iter pracbebat in Christo. Nam — Superius post hoc esi D prosecpiitur : Christus pcr ascen-
in eo, (]!iod Matthaeus per patres in filios seriem genealogiae sionem ostensus cst plenus , id est perfectus Deus ,
pcr quam
Salvatoris enarrat, hoc specialiter insinuat, cum per Patris sciiicct ascensionem ascendii in Deum, id esi ad aeqnalitatem
notitiam pervenitur ad Filium ; in eo vero, quod Lucas per Dci Patris, plene ascensione osiensa, per quam etc.
 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I. 11

utile fuerat; sciens iamen, fjuod operantem agri- sed aedificalionem caritatis-. Et haec est ratio, quare
colam oportet primum de fructihus edere S vita- opus est frequenter a pluribus supersedere et dicere

vimus publicam curiositatem id cst superfluam , necessaria , vitando non opportuna. — Vel aliter Aiia expo-

loqnacitatem sive praeter necessitatem scientiae osten- potest expom: quia noluit omnia exponere, ut daret
sionem ; ne non tam volentibus Deum demonstrare aliis causam laborandi et de siiis fructibus mandu-
videremur quam fastidientibus prodidisse. Hoc est candi; et hoc figuratum fuit in Lege, ubi dicitur
(licere, quod quia doctor ct expositor sicut agricola Levitici decimo nono^ messoribus, quod non colli-

debet de fructiitus suis edere, non debet quaerere gerent remanentes spicas, quia primi doctores debent
curiosa, sed fructuosa, non aliorum laudem, sed te- posteris relinquere occasionem exercitii. Et ulroque
stimonium conscientiae, non ostensionem vanitatis. modo satis sane potest exponi.

COMMENTARIUS

IN EVANGELIUM S. LUCAE
Capitulum I.

Prologus Evangelist.\e. sti». Primi conati sunt et perfecerunt, secundi co-

nati sunt et defecerunt. Primi moverunt exemplo
1. Quoniam quidem multi etc. Hic'est secun- boni et veri, secundi moverunt odio mali. Ad ordi-
dus prologus, auctoris scilicet beati Lucae, quem nandum. narrationem, earum scilicet rerum, quae
inientio suo praemittit Evangelio, in quo suam manifestat in- complelae sunt in nobis ^, id est inter nos et propler
Taor!°*' tentionemquantum ad quatuor, scilicet quantum nos, sicut mysterium incarnationis, passionis et re-
ad molivum, promotivum, directivum et consum- surrectionis. Unde loannis primo: « Et Verbum caro
mativum, in quibus sufficienter manifestatur prin- factum est et habitavit in nobis; et vidimus gloriam
cipale intentum. eius » etc.

2. Primo ergo manifestat intentionem

(Vers. I.). 3. (Vers. 2.). Secundo, quantum ad promoti- Secundo, de
promolivo.
'rim^, de suam quantum ad motivum, quod quidem fuit alio- vum , (\\\o({ quidem Mi Apostolorum documentum;
rum exemplum; et hoc notat, cum dicit: Quoniam et hoc notat, cum dicit: Sicut tradiderunt nobis
multi conati sunt ordinare narrationem. Inter quos qui ab initio ipsi viderunt, scilicet Apostoli; unde
quidam fuerunt boni, sicut Matthaeus et Marcus, primae loannis primo^: Quod audivimus, quod vi-
«

qui ante scripserunt, sicut habitum est in prologo dimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus
Hieronymi*; quidam vero mali, sicut dicit Giossa nostrae contrectaverunt » etc. ; et loannis decimo
Bedae, « ut Basilides et Appelles, et qui sub nomine nono: « Qui vidit testimonium perhibuit, et verum
Thomae et Mathiae et aliorum Apostolorum falsa est testimonium eius. Et ille scit, quia vera dicit, ut
scripserunt »; quia, sicut dicitur secundae ad Corin- et vos credatis ». Et quia viderant, ideo testifica-
thios undecimo, « huiusmodi pseudoapostoli sunt bantur; unde et subdit: Et ministri fuerunt ser-
operarii subdoli , transfiguranles se in Apostolos Chri- monis; Actuum primo ^: « Oportet ergo ex his viris,

' Epist. II. Tini. 2, 6. — In A seciinda manus addidit id sunt enim donationes et gratia Dei, (juae ubi se infuderit , ri-

est utililatem auditorum quaerere , et inferius post volentibns gare consuevit, ut non egeat, sed redundet scriptoris ingehium.
subiunxit id est diligentibiis. Non conatus non conatus est Lucas, sed di-
est Matthaeus...
* Similem expositionem praebet Seduiius Scotus. vino Spiritu ubertatem dictorum rerumque omnium ministrante,
» Vers. 9. et 23, 22. sine uUo molimine coepta complerunt.
* Supra pag. 7. — Sequitur Glossa ,
quae apud Ly-
est * Ed. \ et Vat. : Primi moverunt B. Lucam exemplo honi
ranum (in hunc locum) intertinearis , formata ex iis quac di- et ceri, secundi moverunt odio wirt/<. Ordinarc narrationem jd ,

cit Beda in eundem locum (cfr. Ambros., \. Exposit. in Luc. n. est ad ordinandam narrationem. Quac in nobis completac sunl
2.). Subindc allegatur II. Cor. II, 13. — Ambros. , loc. cit. n. rerum. — Sequitur loan. 1 , I i.

3: Conati utique illi sunt, qui implere nequiverunt. Ergo mul- ® Vers. 1. — Subinde allegatur loan. 19, 35. Cfr. Ambros.,
tos coepisse nec implevisse, etiam S. Lucas testimonio locuple- loc. cit. n. S.

tiore testatur, diccns, plurimos esse conatos. Qui enim conatus ' Vers. 21. seq. — Scquitur' I. Cor. i, \. scq. — Inferius

est ordinare, suo labore conatus est, nec implevit. Sine conatu pro Apostoli, quod B C omittunt, D substituit Petrus et Paulus.
 i:2 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L

qui nobiscum sunt congregati in omni tempore, quo a Patre meo nola , feci vobis » .
— Et sic patet, quam
intravit et exivit inter nos Dominus lesus, incipiens plene et plane aperit EvangeUsta intentionem suam.
a baptismate loannis usque in diem, qua assumtus 6. Et quod Lucas evangeUsta praemittit suo
est a nobis , testem resurrectionis eius nobiscum fieri EvangeUo prologum, quod non fecit aUquis aUorum Proiogi prac.
'

unum ex istis». Et tales erant Apostoli; unde pri- Evangelistarum , hoc fuit ratione specialis personae , tres
., ., ... ., ,. . causae.
mae ad Corinthios quarto : « Sic nos existimet homo cui scribit, cum omnes aUi scribant generahter sine

ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum ratione specialis causae " ; suntque ad hoc tres cau-
Dei ; hic iam quaeritur » etc. sae, quarum prima est, quia Uber suus posset videri Prima.

4. (Vers. 3.). Tertio, quantum ad direclivum, superfluus, cum iam duo EvangeUslae scripsissent, et

Tertio, de quod fuit ordinatus, su/ficiens et diligens processus; « in ore duorum testium slet omne verbum ^ ».
directivo.
et hoc notat, cum subdit: Visum est et milii, Spi- Unde ut hoc removeat, primo assignat primam cau-
ritu sancto scilicet instigante; sicut dicit Hierony- sam quia non est superfluus cum sit ad vana, falsa
,
,

mus \ « sacro instigante Spiritu , hoc scripsit Evan- et superflua resecanda, quae scripta erant per pseudo-
gelium». Assecuto , id est perfecte secuto, quia a evangeUstas. — Secunda est, quia Uber suus posset secnnda.

principio usque in fineni ; unde et subdit: Omnia videri minus authenticus, utpote eius qui non fuit

diligenter ex ordine tibi scribere , oplime Theo- Apostoius; et ideo ostendit, se scripsisse secundum
phile; ubi simul sufficientia , ordo et diligentia;et Apostolorum documentum et testimonium etaUorum,
haec quidem competunt historico narratori. Unde qui viderunt. — Tertia causa est, quia liber eius, lertia.

secundi Machabaeorum secundo ^ : « hitellectum coUi- cum sit historicus et narrativus diversarum parabo-

gere et ordinare sermonem et curiosius partes sin- larum, posset videri inordinatus et quasi casualiter
gulas quasque inquirere, historiae competit auctori ». conscriptus; et ideo ad hoc removendum ostendit,
5. (Vers. 4.). Quarto, quantum ad consumma- processum in prologo esse sufficientem , diligentem et
Quario, de
consamma-
tivum , quod fuit veritatis mtellectus , subdit Ut : onlinatum. — Et sic patet, quod non est curiosum in- coroiiarium.

tivo. cognoscas eormn verborum de quibus eruditus es quirere et perscrutari ordinem , distinctionem et suf-
veritatem, cognoscas scilicet magis plene. Et hoc fuit, ficientiam in prosecutione eorum quae in hoc Evan-
in quo quievit intentio Evangelistae scribentis; unde gelio conscribuntur; pari ralione nec in aliis. Si ordo
secundae ad Timotheum terlio ^Omnis Scriptura
: « attestatur sapientiae et bonitati, ilU scripturae po-
divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad ar- tissime debet competere ^ quae procedit a fonte
guendum, ad corripiendum , ad erudiendum in iu- sapientiae et ducit ad finem bonilatis completae. Et
stitia , ut perfectus sit homo Dei ad omne opus bo- Uaec est Scriptura evangelica ; et ideo non est curio-

num instructus»; et hunc finem ponit Lucas respectu sitas, sed utilitas, si describantur in sequentibus
omnium ,
quos inteUigit in persona TheophiU , cui divisio, ordo et sufficientia, quia lioc intenditur ab
scribit. « Theophilus interpretatur amans Deum, vel Evangelista.
amatus aDeo*», et taUbus manifestatur veritas;
unde loannis decimo quarto: « Qui autem diUgit DlVISIO GENERALIS^.
me meo; et ego diUgam eum et
diligetur a Patre
manifestabo ei me ipsum »; et decimo quinto « Vos : 7. Fuit in diebus Herodis regis etc. Hoc Evan- Qoatuorpar-

autem dixi amicos quia omnia quaecumque audivi , ,

geUum Lucae, sicut supra^ dictum est, habet qua- plk^""*^''

* In Prologo siipra pag. 7. allegato. unquam a Vat. differt, immo e.xemplar est, quod Vat. denuo
* Vers. 31. — Ambros. , I. Expos. Evang. secunduin Luc. typis expressit.
n. 11 : AssecuUini itaque se non pauca dicit, sed omnia; et as- Secundo observanduni est, S. Doctorem in citandis s. Scri-

secuto omnia visum est scribere non omnia, sed ex omnibus. pturae locis, ut brevitati studeat, maiori quam in aliis suis
Non enim scripsit omnia, sed assecutus est omnia; quia quae ut j^assim aliqua veiba s. texlus, quae
scriptis libertale uti, ila

fecit, inquit (loan. 21, 25.), lesus, si scribantur omnia, nec ad rem ab ipso tractalam non spectant, omittat, interdum pro-
ipsum capere mundum arbitror. positionem contrahat et saepius etiam per verba etc. id quod
» Vers. 16. sequitur, a bona lectorum memoria supplendum esse indicet.
* Beda, in Luc. 1,3. — Sequuntur loan. 14, 21. et 13, 15. Antiqui nostri codices in locis sic allegandis mire consentiunt,
— Inferius pro plane ed. 1 et Vat. luculenter. quo satis ostenditur, ipsum auctorem ita scripsisse. In editio-
® Ed. 1 et Vat. personae. AC omillunt verba sine ratione nibus vero isti textus communiter suppleti sunt et integri tran-

specialis caiisae. scripti ex antiqua Vuigata. Licet hoc factum sit in commodum
® Deut. 19, 15; Matth. 18, 16. — Inferius post primam tamen non dubitavimus, sequendam nobis esse lectio-
lectoris,

causam ed. 1 et Vat. prosequuntur: declwans illum nequa- nem codicum. Cum autem tantus sit numerus locorum s. Scri-
quam esse superfluum , cum ad vana, falsa el superflua re- pturae nimis fuisset moiestum lacunas istas in notis semper
, ,

secanda, quae scripta iam fuerant per pseudoevangelislas supplere. Suflicere plerumque videbatur indicare versiculos Vul-
ordinetur. notum est, medio aevo nondum erant in usu.
gatae, qui, ut
' Ed. 1 et Vat. Nam si in alUs ordo fidem commendat Tamen, quando ipsa sententia adhuc deficere videbalur, vel
et sapientiam et bonilatem eorum, quae scribuntxir , quanto non satis clare expressa, praesertim ubi ipse auctor per il-

amplius illi saipturae debet competere. Inferius in fine DH lud etc. hoc insinuabat ; tunc ex Vulgata lacunas supplevimus.
omittunt ab Evangelisia. Nec omisimus nolare lectiones varianles alicuius momenti,
* Quoad notas deinde ad calcem positas haec praenotamus. quae a textu Vulgatae discrepare videbantur.
Primo , passim non notamus amplius editionem 1 quae vix ,
^ Prooemium n. 23.

m
«
 ; ,
;:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L 43

tuor partes principales, in quariim prima agitur de Angelum: Unde hoc sciam; quarto, mirabilem pro-
incarnationis mysterio usque ad tertiuin capitulum missionis impletione^n , ibi : Et factum est , ut im-
in secunda vero , de eruditionis magisterio usque ad pleti sunl dies officii sui etc.

vigesimum secundum ; in tertia , de passionis me-

dicamento sive remedio usque ad vigesimum quar- Primo describitur parentum conditio quadrupliciter.
tum; in quarta de resurrectionis tropaeo usque in
finem libri. Describehs autem parentum ipsius conditionem,
quatuor explicat : primo , dignitatis officium ; se-
Pars. I. De incarnatioiiis mysterio agitur cundo , honestalis coniugium ; tertio , sanciitatis me-
tripliciter. rilum sive privilegium; quarto, sterilitatis oppro-
brium.
Prima pars, quae prosequitur incarnationis my- 8. (Vers. 5.). Primo igitur diqnitalis officium Dignitati*

sterium, tres habet partes. Explicat enim Christi oslendit, cum dicit: huit m dieous Herodis, regis
nativitalem temporalem, quae fuit triplex, scihcet Judaeue, sacerdos quidam nomine Zacharias. Sa-
in utero quantum ad conceptucn , ex utero quantum cerdotale olficium exphcat, adiungendo regale domi-

ad partum, extra uterum quantum ad baptismum ^ nium, ut insinuet, quod loannes praenuntiare de- Raiio i.

Primam exphcat in primo capitulo secundam in se- , bebat Christum, qui erat sacerdos secimdum ordi-
cundo et tertiam in tertio. nem Melchisedech ^, id est simul rex et sacerdos;

ad Hebraeos septimo: « Melchisedech , rex Salem,

Primo , de nativitate in utero dupliciter. sacerdos Dei summi » etc. — Vel ideo explicat regnum, Ratio 2.

ut ostendat, tempore Legis regiam potestatem praeire

Inlendit igitur in primo capitulo agere de eon- sacerdotium, sed nunc est econtra. Unde primae Pe-
ceptione Salvatoris; sed quia conceptum Virginis prae- tri secundo ^ : « Vos autem estis genus electum, regale
cessit conceptus sterilis, et ante regis conceptum prae- sacerdotiiim » etc. ; sed Exodi decimo nono dicitur
cessit praecursoris exordium, et utrumque divinum « Vos eritis mihi regnum sacerdotale et gens san-
in

est, et de utroque laudandus est Deus; ideo praesens cta ». — Vel ideo explicat regnum Herodis alienigenae, Batio 3.

capitulum duas habet partes, in quarum prima agitur qui primus inter alienos imperavit ludaejs, ut osten-
de sterilis et Virginis fecundatione ; in secunda vero, dat, advenisse tempus adventus Christi , et impletam
de gratiarum actione, ibi ^: Exsurgens Maria abiit esse iiiam prophetiam , Genesis penultimo ^ : « Non
in montana. auferetur sceptrum de luda et dux » etc. — Vel ideo Ratio 4.

nominat Herodem, ut ostendat, ipsum in mahtia

Primo, de duplici fecundatione. fuisse insignem. Fuit enim triplex Herodes , scilicet Tres iiero-
des
pater, filius et nepos; primus Ascalonila, qui inter-
Prima pars habet duas in quarum prima agitur , fecit pueros, Matthaei secundo^; secundus Antipas,
de conceptu praecursoris ; in secunda, de conceptu qui loannem decapitavit, Matthaei decimo quarto;
Salvaloris , ibi ^ In mense autem sexlo missus
: tertius Agrippa, qui occidit lacobum, claudens in

est etc. carcere Petrum , Actuum duodecimo sed primus in- ;

famior et inter omnes crudehor. Ideo, quia « contra

Tria dicnntur de conceptu praecursoris. malum bonum ^ » , econtra nominatur sacerdos Za-
charias, ut ostendat, ipsum famosum in bono et Dei

Describens autem Evangelista praecursoris con- amicum, secundum illud Exodi trigesimo tertio: «In-
ceptum, ut ostendat, ipsum esse rairificum, primo venisti gratiam coram me et novi te ex nomine » ,

ostendit parentum conditionem; secundo explicat nec tantum ex nomine ipsum ostendit sacerdotem
angelicam annuntiationem , ibi*: Factum est, cum sed etiam ex genere; unde dicit: De vice Abia, id est
^^
sacerdolio etc. ; tertio , denuntiationis ministeria- de genere, secundum quod exponit Beda in Glossa
lem confirmationem , ibi: Et dixit /Mcharias ad dicens : « Cum David cultum Dei ampliaret , sicut di-

>
Vide August., Epist. 187. (alias 57.) c. 10. n. 33. Cfr. — Superius pro inter alienos Vat. allophylorum (iXXov i. e.

III. Sent. d. 3. p. 1. a. I. q. 3. ad I. et 2. aiiud, (fvlov i. e. genus, vel cpuX/i i. e. tribus); cfr. Ps. 5o, 1,
* Vers. 39. et August., Qq. in Num. q. 3.
» Vers. 26. * Vers. 10. — Subinde aliegantur Matlli. 14, 10. el

* Vers. 8: Factum est .autem, cum etc. Duo seqq. loci Act. 12, 4.
sunt V. 18. et 23. — Inferius pro denunliationis ministenalem * Eccli. 33, 15. — Sequitur Exod. 33, 12. — Inferius pro

Vat. denuntiat promissionis. fnmosnm Vat. famigeratum fnisse ; cadem ed. subinde post
' Respicitur Ps. 109, 4: Tu es sacerdos in aeternum sc- ipsum addit famatum.
cundum etc. — Bubinde allegatur Hebr. 7, 1. "* Quae est ordinaria; in ipsa allegatur I. Paralip. 24, 3.
* Vers. 9. — Scquitur Exod. 19, 6. — Pro praeire sa- scqq. Pro intcliigentia ultimae propositionis in Glossa notenlur
cerdotium Vat. praeire et praestare sacerdotio. verba ipsius Bedae: Non autem frustra primus novi lestamenti
^ Vers. 10. Hanc cxplicationem affert lieda, in Luc. 1, 5. praeco in oclaAae sortis vice nascitur, quia, sicut septenario
 14 COMMENT. IN EVANGELICM S. LUCAE C. L

citur primi Paralipomenon vigesimo quarlo, mini- dirigebar»; et ibidem: « Dirigantur viae meae ad
steria sacerdotum in viginti quatuor sortes divisit; custodiendas iustificationes tuas ».
in quihus famiiiam Abia, de qua Zacharias, sors II. (Vers. 7.). Quarto adiungit sterilitatis oppro- steriiitatis
T •, Ti •;!• /.!• opprobrinm.
bnum m
, . . , 1
octava contigit, ut praeco novi testamenti in octavae hoc quod dicit: Et non erat illis jilius;

sortis vice nascatur ;

quia per octo novum testamen- et in hoc erat magnus defectus ; unde Genesis decimo
tum intelligitur, sicut per septem vetus ». quinto ^ Abraham
dicebat : « Domine Deus quid dabis ,

9. Secundo explicat honestatis coniugium in mihi ? Ecce, ego vadam sine liberis ». Et ratio hu-
Honestatis hoc quod dicit : Et UX07' iilius de filiahus Aaron; ius defectus redditur in matre, cum dicitur: Eo quod
coniugiam. . , , , .•
et ita uterque erat de genere sacerdotah, ac per esset Elisabeth sterilis ; quod erat opprobrium in

hoc ad coniugium apti secundnm mandatum Domini Israel ; unde polerat dicere illud Isaiae quadragesimo
Numerorum trigesimo sexto Omnes viri de ^ : « ea- nono^: « Ego sterihs et non pariens». Et ut maius
dem trihu et cognatione uxores accipiant, sed et ostendatur miraculum , subiungitur defectus in utro-
cunctae feminae marilos». Quam ex[)licat ?iomme, que parente: Et amho processerant^ in diehus suis,
quia ita de ea frequenter erat facturus sermonem: secundum quod Abraham et Sara; Genesis decimo
Etnomen eius Elisaheth, et in conceptu et sahitatione octavo : « Postquam consenui dominus meus ve- , et

et partu ; unde^: « Elisabeth impletum est » etc. tulus est, voluptati operam dabo»? quasi dicat: hoc
Exphcat autem lionestatis coniugium iuxta dignitatis non est naturale, sed mirabile. Unde Genesis vige-
ofiicium , ut ex utroque commendabilior fiat conce- simo primo: « Quis auditurus crederet .\braham,
ptus ; Sapientiae quarto ^ : « quam pulcra est casta quod Sara lactaret filium, quem peperit ei iam seni »?
generatio cum claritate » etc. Hoc autem sterilitatis opprobrium non fuit in peccati

10. (Vers. (S.).1&yWo Aq^cyMX sanctilatis py^ivi- poenam sed ad manifestandam Dei gloriam
, , secun-
sanctitatis leqium hoc quod dicit: Erant autem amho iusti dum quod dicitur loannis nono ^^ de caeco nato.
privilegiam.
coram Deo. ante
'^

Deum,
\i\

id est 'm^enf(5 in
. . . ,._.,..
oculis Dei; Sapienliae
Secundo describitur angelica annuntiatio.
quinto^: « lusti in perpetuum vivent »; et sequitur:

« Cogitatio eorum apud Altissimum ». Non erant de 1:2. Factum est autem etc. Postquam descripta Divisio m
dno membra
genere illorum, de quibus dicitur infra decimo sexto: est parentum conditio, describitur hic secundo an-
« Vos estis, qui iustificalis vos » etc. ; sed similes geiica denuntiatio, et primo, quantum ad circum-
Noe, de quo Genesis sexto: « Noe, vir iustus atque stantias adiacentes denuntiationi angelicae; secundo,

perfectus in generationibus suis, cum Deo ambula- quantum ad circumslantias adiacentes proli denun-
vit», et Ezechiae, de quo quarti Regum vigesimo: tiatae, ibi ^^: Erit enim magnus coram Domino etc.
« Memento quomodo aml)ulaverim coram
, Domine ,
Tria autem fuerunt adiacentia promissioni, sci- Subdivisio
membri 1.
te in veritate et in cordc perfecto ». Secundum enim licet exsecutio sacerdotalis ofjicii, apparitio cae-
quod dicitur primi Regum decimo sexto « Deus in- : lestis nuntii, denuntiatio conceptus futuri. De primo,
coramhomi- tuctur cor ». — Eraut et iusti exlerius in conspectu ibi ^^ : autem , cum sacerdotio etc. de
Factum est ;

hominum ; et propterea dicit : Incedentes in omnibus secundo, ibi: Apparuit autem illi Angelus Domini;
mandatis et iustificationibus Domini sine querela; de terlio, ibi: Ait autem ad illum Angelus.
ad Philippenses secundo ^ : « Omnia facite sine mur- Primo ergo describitur exsecutio sacerdotalis Exsecjtioof
ficiidescri-
murationibus et haesitationibus, ut sitis sine querela officii debito modo, quia secundum congruentiam bilur tri-
pliciter.
et simplices fdii Dei, sine reprehensione in medio ordinis , exigentiam consuetudinis et assistentiam
nationis pravae et perversae ». Et recte dicit: in devotae multitudinis.
omnihus; quia, secundum quod dicitur lacobi se- 13. (Vers. 8.). Insinuans ergo exsecutionem de- Primo, se-
cundum con
cundo ^, « quicumque autem totam Legem servaverit, bitam secundum congruentiam ordinis , dicit: Fa- gruentiam
ordinis.
offendat autem in uno, factus est omnium reus ». ctum est autem, cum sacerdotio etc. ; unde sibi

Et ideo dicebat Propheta: « Ad omnia mandata tua competit illud quod de Aaron dicitur Ecclesiastici

saepe nnmero propter Sabbatum vetus testamenlum, sic novum * Vers. 16, ubi etiam es( seq. locus. — Subinde allegan-
aliquoties octonario propter sacramentum vel dominicae, vel no- tur Luc. 16, 15; Gen. 6, 9; IV. Reg. 20, 3. et L Reg. 16,7.
strae resurrectionis exprimitur. Cfr. tom. IV. pag. -iO, nota 1. Cfr. Ambros., I. in Luc. n. 17. seq.
* Vers. 7. seq. — Theopliyiact., in Luc. 1 ,
.'> : Ostendere " Vers. 1 i. seq.
autem volens, quod ex utro(|ue parente legitime fuerit e.x sa- ^ Vers. 10. Codd. si quis totam Legem etc. — Sequun-
cerdotali genere loannes, dicit: Et uxor eius de ftliabus Aa7'on. tur Ps. 118, 128. et 5.
Non enim licebat ex alia iribu uxorem ducere, sed ex eadem. ' Vers. 2. — Superius pro in hoc, quod habet C, A lioc,

Elisabetli interpretamur Dei quietem , memo-

Zacharias autem DEFGH hic. Edd. ibi legunt Et id erat magni opprobrii.
riam Domini. — Inferius Vat. Explical autem nxoris nomen 8 Vers. 21.
quia de ea pro Quam explicat nomine, quia ita de ea. ® Vulgata recte processissent. — Subinde allegantur Gen.
* Vers. 57: Elisabeth autem impletum est tempus pa- 18, 12. et 21 ,
7.

riendi etc. Codd. Icgunl: ^mde: impleta est ctc. De conceptu — *" Vers. 3: Neque hic peccavit, neque parentes eius , sed
et salutatione , in quibus nominatur Elisabeth, agitur v. 24. ut manifestentur opera Dei in illo.

et 40. seqq. " Vers. 15.

^ Vers. 1. ^* Vers. 8. Secundum et tertium est v. II. et 13.
 . . :, .

COiMMENT. IN EVANGELIUM S. LUCAE C. I. 115

quadragesiino quinto '

: « Dedit illi Doininus fungi tur ,
quod omnis nostra oratio debet oflerri per Chri-
sacerdotio et liabere laudem , et glorificare populuin stuin, qui « exauditur in oiunibus pro sua reveren-
in nomine ipsius » etc. Et dicit: In ordine , quia tia», ad Ilebraeos quinlo.
illud maxime debet iieri ordinale ;
primae ad Corin- Hj. (Vers. 11.). Apparuit autem illi Ange- Apparilio
Angeli tri-
thios Omnia honeste et secundum
decimo quarto -: « lus etc. Tangitur hic secundo apparitio caelcstis pliciter de-
scripta.
ordinem fiant in vobis». Tunc autem recte servatur nuntii, et hoc ut venerabilis , ut admirabilis et ut
ordo, quando mens sacerdotis digne assistit conspe- terribilis. — Ostenditur autein venerabilis in situ; Ut venera-
bilis.
ctui divino; et ideo dicit: hi ordine , secundum propter quod dicit: Apparuit autem illi Angelus
quod de Chrislo dicilur ad Ilebraeos nono^, quod Domini, stans a dextris altaris incensi, qui scilicet
« introivit in caelum, ut appareat nunc vultui Dei erat iocus magnae reverentiae; unde, Levitici de-
pro nobis » cimo^, interfecti sunt Nadab et Abiu propter loci
14. (Vers. 9.). Insinual eliam eam debitain secun- irreverentiam ; et statiin sul)ditur: « Sanctificabor in
nndo. se-
dum exi-
dum exigentiaia consuetudinis , cuni dicit: Secun- liis qui appropinquant inihi ». Et a dextris slabat,
tiam coo'
tadiDis.
dum consuetudinem sacerdotii sorte exiit, ut incen- ut significetur, quod de caelestibus civibus erat;
sum poneret. Haec enim consuetudo, ut non usur- Proverbioruin tertio: « Longitudo dierum in dextera
patione , sed sorte vel electione [)ontifex introiret eiiis»; et iu Psahno: « Dixit Dominus Doinino meo:
est recta ;
quia dicitur ad Hebraeos quinto * : « Nec Sede a dextris ineis». Et ideo slabat, non sedebat,
quisquam sibi sumit hoiiorem » etc. Quoconlra di- ut ostendatur, quod nunlius erat; unde infra dicit:
citur de Ozia secundi Paralipomenon vigesimo sexto, « Ego sum Gabriel qui assisto ante Deum » ,

quod volens incensum ponere, percussus est lepra; 17. (Vers. l;2.). Ostendilur admirabilis in aspe- Ut admira-
bilis.
et filii Core consumti sunt igne, Numerorum decimo ctu; et propterea dicit: Et Zachaiias turbatus est
sexto. Hic autem sorte exiil; unde iUud Sapientiae videns, scilicet ex admiratione; Esther decimo quinto ^:

terlio: « Dabitur enim iUi fidei donum electum et « Vidi te, domine, quasi Angelum Dei, et turjjatum

sors in templo Dei acceptissima » . Exiit , inquam, est cor meum prae timore gloriae tuae. Valde enim
ut poneret incensum, ingressus in templum Do- es mirabilis, domine, et facies tua piena gratiarum ».
mini ; Levitici decimo sexto: « Assumto thuribiilo, Aspectus namque angelicus carnalibus admirabilis est,

hauriens manu incensum, ultra vehim intrabit in quia insoiilus; unde Angelus ad Manue , ludicum de-
sancta, ut, positis super ignem aromatibus, vapor cimo tertio: « Cur quaeris nomen meum, quod est

operiat oracuhun, quod est super lestimonium, et mirajjile »?

non moriatur » 18. Ostenditur terribilis ex occursu; et pro- Ut terribi-

lis.

lo. (\'ers. 10.). Tertio insinuat eam debito modo pterea dicit: Et timor irruit super eum, in quo
rtio, se-
liira assi-
factam propter assistentiam multitudinis, cum dicit significatur vehementia timoris, sicut Danielis de-
tiam mal autem ego Daniel solus visionem. Porro
linis.
Et omnis multitudo populi erat foris, orans hora cimo ^ : « Vidi

incensi. Omnes debebant assistere et pariter orare, viri, qui erant niecuin, non viderunt, sed terror
secundum quod dicitur Actuum primo^: » Omnes nimius irruit super eos, et fugerunt in absconditum;
erant perseverantes unanimiter in oratione». Et /b- cgo autem relictus solus vidi visionem grandem hanc,
i'is stabant propter reverentiam, secundum quod et non remansit in me fortitudo ». Adhuc Angeli
ille publicanus; Lucae decimo octavo: « Pubiicanus, terribiles apparebant, quia nondiim erant nobis recon-
a longe stans, non audebat» etc. Et hoc hora in- ciliati ; unde superiores nobis erant et ut superiores
censi, quia iila erat hora apta; secundi Machabaeo- apparebant, et ideo timorem incutiebant; Ambrosius ^:
ruin primo: « Orationem faciebant omnes sacerdotes, « Solemus turbari et a sensu nostro alienari ,
quando
dum consummaretur sacrificium »; in quo significa- praestringimur superioris potestatis occursu».

' Vcrs. 19. — Tlieopliylact., in 1,8: Coram Deo

Liic. ® Vers. 2. et 3. — Subinde allegantur Prov. 3, IC; Ps.
mundi soli sacerdotio funtjunttir , ab iinpuris autcm avertit 1 09 , 1 . et Luc. 1 , 1 9.— Ambros., Luc. 28 Apparuit
1. in n. :

Deus faciem suani. auiem a dexiris altaris incensi, quia divinac insignc miseri-
2 Vers. iO. » Vers. 2-4. cordiae defercbat; Dominus cnim a dextris est mifii, ne com-
* Vers. i. — Quatuor seqq. loci sunt II. Paralip. 26, 19; movear [Ps. !->, 8.], ct alibi [Ps. 120, 5.]: Dominus protectio
.Num. 16, 3-^; Sap. 3, 14. el Lev. 16, 12. seq. — Becla, ia Luc. iua super manum dextrae tuae. xVtque utinam nobis quoqiie
1,9: Non nova nunc sorte leclus est, cum incensum cssct
« adolcntibus altaria, sacrificium defcrentibus assistat .\ngelus,
adolendum, scd inisca tunc sortc praeelectus, cuin primo cx immo praebeat sc vidcndum etc. Cfr. Bcila, in hunc loc.

ordinc sui ponlificatus in \ iccm .Vbia succederct » . Zadiariam ^ Vers. 16. seq. — Sequitur ludic. 13, 18.
fuisse summum pontificem , docent cliam Ambros. et Tlieophy- * Vers. 7. seq.
lact., in hunc loc, ncc non August., in loan. Lvang. tr. il*. ® Libr. 1. in Luc. n. 28 : « Pcrturbamur cnim et a nostro
n. 27; alii econtra volunt, ipsum fuissc sacerdotem commu- alienamur aHectii, quando pracstringimiir aliciiiiis siipcrioris po-
nem, ideoqiie liic dici sortc exiit; summus enim ponlifex erat teslalis occursu». Pro sensu etiam H affeclii, et })ro praesfrin-
extra , immo supra omnem .sorlcm , ac quandocumque volebat gimur II perstringimur , alii codd. constringimur. Superius —
ministrabal lemplo. Cfr. Lyranus, in liunc loc. pro Adhuc quod, tcste Forcellini,
,
sumitur intcrdiim pro y>rH('-
* Vcrs. 1 i. — Scquuntur Luc. 18,13; II. Machab. 1, 23. cl terea , Vat. Ad Itaec.

Ilebr. •), 7, — Supcrius voci assislere Vat. pracfigit offerenli.

 ir> COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I.

19. (Vers. 13.). .4/^ aiUem ail illum Angelus. 22. (Vers. lo.). Erit enim magnus coram Do-^i^'>^'iomnh

Denuniiatio Tangitur hic tertio denuntialio conceptus futuri, mino. Supra notificata est denuntiatio angelica quan-
uipitciieT ut confortativa irascibilis, ut instructiva rationalis tum ad circumstantias adiacentes ex parte sui; hic
e^cripta.
^^ ^^ consolativtt concupiscibiiis ^ Ostendilur con- — notificatur quantum ad circumstantias ^ ex parte pro-

vicoaht- fortativa in hoc qno«l dicit: Ne timeas, Zacharia, missi. Commendatur enim filius nasciturus in tribus, Tripieiprae.
rogativa.
tativa.
quoniam exaudita est deprecatio tua. 8i Deus ex- scilicet in vita, gratia et doctrina. Et primum re-

audit homines, tunc sperandum est in ipso, et ideo spicit actum, secundum respicit affectum, tertium

confitendum , non formidandnm ; Genesis decimo respicit intellectum ; primum ibi Erit magnus co- , :

quinto^: « Noli timere, Abram ; ego protector tuus ram Domino ; secundum ibi ^ Et Spiritu sancto , :

sum». Et quod omnino sit exaudila, signum est replebitur; tertium, ibi: Et multos filiorum Is-

missio nuntii; Tobiae tertio: « In illo tempore exau- rael etc.

ditae sunt preces amborum. Et missus est Ange- 23. Nasciturum igitur fihum, quem patris dixit iq '^^^^"^"

his Raphael » etc. Simile dixit Angelus Danieh de- esse gaudium ,
primo commendat in vita quantum dupiiciter.

cimo : « Noli metuere , Daniel ,

quia ex die primo ad existentiam virtutis et quantum ad evidentiam
quo posuisti cor luum ad intelligendum, ut te affli- sanctitatis. — Existentiam virtutis tangit, cum dicit: ^e primo.

geres in conspectu Dei tui, exaudita sunt verba tua ». Erit magnus coram Domino , sicut lob primo^:
20. Describitur instructiva, unde praenuntiat « Erat vir ille magnus inter omnes Orientales », non
ut instra- nrolem et praedicit nomen. Et uxor tua Elisabeth inter peccalores, qui sunt magni in conspectu ho-
ctiva.
pariet tihi filium, et Docabis nomen eius loannem; niinum, sed inter iustos, ita ut in eius ortu possit
pariet, inquam, tibi, quia de te et ad tuam conso- dici ilhid infra septimo : « Propheta magnus surrexit
lationem, iuxta quod promissum est Abrahae Gene- in nobis » etc. Vere magnus Propheta, quia secun-
sis decimo quinto ^ : « Qui egredietur de utero tuo, dum laudem Salvatoris , Matthaei undecimo , ipse
ipsum habebis heredem ». Et subiungit nomen ipsius, Propheta, « et plus quam Propheta », et adeo ma-
secundum ilhid Isaiae quadragesimo nono, quod di- gnus, ut dicat ibidem Salvator: « Inter natos mulie-
Dominus ab utero
citur in persona ipsius loannis: « rum » etc.

vocavit me, de ventre matris meae recordatus est 24. Evidentiam sanctitatis tangit in hoc quod oesecundo

nominis mei » dicit: Et vinum et siceram non bibet; in quo desi-

21. (Vers. 14.). Describitur postremo ut cojiso- gnatur vitae austeritas, quae signum est sanctitatis
ut consoia- lativa in hoc quod dicitur Et erit tibi gaudium et : interioris, secundum illud ad Galatas quinto ^ : «Qui
tiva.
exsultatio; Proverbiorum vigesimo tertio'^: « Exsultat autem sunt Christi carnem suam crucifixerunt » etc.

gaudio pater iusti », id est Zacharias, pater loannis Per ista autem duo excludit omnem potum ,
qui potest
et « qui sapientem genuit filium laelabitur in eo », inebriare. « Decet enim vas caelesti gratiae manci-
quia Proverbiorum decimo: « Fihus sapiens laetificat patum a saeculi illecebris abstinere »; unde dicitur
patrem ». — Nec erit iilud gaudium singulare, sed Aaron et fihis eius Levitici decimo: « Vinum et omne,
commune. Et propterea dicit : Multi in nativitate eius quod inebriare potest, non bibetis, quando intrabitis

gaudebunl; Proverbiorum vigesimo nono: « In mul- tabernaculum testimonii, ne moriamini ». Hoc etiam
titudine iustorum laetabitur vulgus » ; leremiae tri- prohibebatur Nazaraeis a tempore consecralionis suae,
gesimo tertio: « Erit mihi in nomen et in gaudium Numerorum sexto. M;ignum erat hoc in bealo loanne,
et in iaudem et in exsultationem cunctis gentibus ut cum multa innocentia esset tanta abstinentia.
terrae » . Ambrosius ^ : « Habet Sanctorum editio lae- commendatur in qratia quantum
25. Secundo 1^«™- '" g"
T "J tia comnien
titiam plurimorum, quia commune bonum est. lustitia ad consummationem et accelerationem. Propler
^
con- ^?'"'" <1"p''
citer.

enim communis est virtus». « Exsultate ergo iusli in summationem dicit: Spiritu sancto replebitur , ut
Domino , rectos decet collaudatio » de ipso possit dici ilhid Ecclesiastici decimo quinto ^°:

^ De hac virium animae divisione cfr. tom. II. pag. 560, 9. et II. — Superius pro existentiam virtutis, quod in A
nota 12. et tom. III. pag. 579, notae 6-9. secunda manus posuit, alii codd. et edd. existentiam vvritatis.
* Vers. 1. — Duo seqq. loci sunt Tob. 3, 2i. seq. et B. Albert., Postilla super Luc. I, 15: Hic tangit, qualis futurus
Dan. 10, 12. — Beda, in Luc. 1, 12. seq. : Trementem Za- erat in vita et ad Deum. Et tangit tria : qualis sit futurus quan- i
chariam confortat Angelus, quia, sicut liumanae fragilitatis est titate virtutis, qualis austeritate victus et convcrsationis, et qua-
spiritualis creaturae visione turbari, ita et angelicae benigni- lis in mente et in miraculis. De primo autem dicit duo: quan-
talis est, paventes de aspectu suo mortales mo.x biandiendo titalem scilicet virtutis et sinceritatem veritatis. De primodicit:
solari. At contra daemonicae est ferocitatis etc. Erit enim magnus , non quantitate molis, sed quantitate virtu-
' Vers. 4. — Sequitur Isai. 49, 1. tis... Sic ergo erat magnus sincera et vera magnitudine virtu-
* Vers. 24., — Tres scqq. loci sunt Prov. 10, 1; 29, 2. tis, quae est, quando sic est coram Domino etc.

et ler. 33, 9. ® Vers. 24. — Sequuntur verba Bedae, I. in Luc. 1, 15:

^ Libr. H. in Luc. (I, 57.) n. 30. — Sequitur Ps. 32, 1. Decet etc; Lev. 10, 9. et Num. 6, 2. seq.
' Supplevimus ex ACD adiacentes ex parte sui; hic no- ^" Vers. 5. — Duo seqq. loci sunt Sap. 1,7. et Eph. 3,
tificatur qnantum ad circumstantias. — Inferius pro affectum 19. — Auctor libri de Spiritu et anima (inter opera August.),
Vat. ofjicium. c. 27: Animam tamen hominis, id est mentem, nulla creatura
' Eodem v. 15; tertium est v. 16. iuxta substantiam implere potest, nisi sola Trinitas. Cfr. tom. II.

® Vers. 3. — Subinde allegantur Luc. 7, 16; Matth. 11, pag. 226, nota 5.
 . 1 ;

COMMENT. IN EVANGRLIUM LUCAE C. I. 17

piimo. « Et implebit euin Spiritu sapientiae et intelle- forte veniam et percutiam terram anatbemate ». Kl

ctus » etc. Solus enim Spiritus sanctus leplet ani- ut per omnia ostendatur conformis Eliae, subdit : Et
niae capacitatem, secundum illud Sapientiae primo: incredulos ad prudentia)n iustorum, id est ad fidem,
« Spiritus Domini replevit orbem terrarum ». Et boc quae est ipsorum |)rudentia, per quam credunl se

est, quod orabat Apostolus, ad Epbesios tertio : « l't iustificari ; ad Romanos tertio ^ : « Arbitramiir, liomi-
impieamini in omnem plenitudinem Dei ». nem iustificari per fidem sine operibus Eegis »; unde
'26. Propter accelerationem dicit : Adhuc ex utero Ilaljacuc secundo: « Qui incredulus est non erit recta

ecando. matris suac. \\\ cuius rei teslimonium dicitur infra anima eius in semelipso, iustiis autein in fide sua vi-

eodem ^ : « Exsultavit in gaudio inlans in utero nieo ». vet ». — Et quia baec conversio praeparaijat ad Cbri-

Tnde Ambrosius: « Nondum erat in eo spiritus vitae, stiadventum susripiendum ideo addit Parare Do- , :

et iam erat spiritus gratiae »; non, inquajn , erat mino plehem perfectam. Sic enim dc ipso fuerat
secundum apparentiam erat tamen spiritus vitalis , praedictum Isaiae quadragesimo " : « Vox clamantis
secundum existentiam. Simile praecessit in leremia, in deserto: I^arate viam Doinini , rectas lacite in ,so-

primo: « Priusquam te ibrmarem in utero, novi te, litudine semitas Dei nostri ». Quando seinita recta

et ante^piam exires de vulva, sanctiilcavi te». est, tunc facit perfectum ; Proveri)iorum quarto:
27. (Vers. commendat eum in do- 10.). Tertio « lustorum autem semita, quasi iiix splendens, pro-
I, in do- ctrina quantum ad e/pcaciam ulilitalis et quanlum cedit et crescit usque ad perfectam diem »; loannes
aa com-
ndator ad eminentiam aucloritatis. Propter utilitatis efji- autem quasi liicerna luceijat et manuducebat [)opnlum
iliciter.
! primo. caciam dicit: Et multos fdiorum Israel convertet ad videndam lucem veram et perfectam. Auctorilas
ad Dominum Deum ipsorum. Et lioc est maxima igitur loannis et olficium erat praecurrere et prae-
utilitas; lacobi ultimo'': « Qui converti fecerit pec- nuntiare Christiim; unde de ipso intelligitur illud

catorem ab errore viae suae, salvabit animam eius Maiachiae tertio ^: « Iicce, ego mitto Angelum meuin,
a morte et operiet multiludinem peccatorum ». IIoc et praeparabit viam ante Aiciem meam ». Unde prae-Figmahmus.

est quod maxime Dominus petit, ut ad se conver- dicatio eius praefigurata fuit in praedicatione Moysi
tantur ; Zacbariae primo : « Convertimini ad me , ait Exodi deciino nono: « Estote parati in diem tertium »,

Dominus exercituum, et ego convertar ad vos, dicit ut accipiamus diem pro anno, quia tertio anno post
Dominus exercituum ». Convertimini ad me, per poe- praedicationem loannis Christus aperte praedicavil.
nitentiam scilicet, et ego convertar ad vos, per indul- Sic exorsus est Samuel primi Reguin septimo: « Prae-
gentiam; leremiae tertio: « Convertimini, fdii rever- parate corda vestra Domino » etc; sic et omnis prae-
tentes , et sanabo aversiones vestras » dicalor; unde Beda: « Qui fidem et opera praedicat,
28. (Vers. 17.). Propter excellentiam auctori- quid aliud quam venienti Domino ad corda audieii-
ecando. tatis subdit : Et praecedet ante illum in spiritu et tium viam parat » ?

virtute Eliae. Spiritus et virtus Eliae describitur Ec-

clesiastici quadragesimo octavo ^ : « Surrexit Elias Tertio describitur promissionis confirmatio quadrupliciter.

quasi ignis, et verbum ipsius sicut facula ardebat »

et de loanne dicitur loannis quinto: « lile erat lu- 29. Et dixi.t Zacharias elc. Descripsit superius
cerna ardens et lucens»: et ideo propter nimiam Evangelista conceptionem praecursoris quantum ad
conformitalem dicitur Eiias; Mattliaei undecimo: « Et parentum conditionem et angelicam promissionem ;

si vultis recipere, ipse est Elias»; et etiam decimo se- hic describit quantum ad promissionis confrmatio-
ptimo: « Elias iam venit » etc. Et subditur exsecutio nem, quam describit iioc ordine. Primo eniin inlro-
auctoritatis in boc quod dicitur : Ut convertat corda ducitur duhietas saccrdotis; secundo, auctoritas
patrum in filios, id est intelligentiam Patriarcba- nuntii, \\)\ ^: Et respondens Angelus; tertio, signum
rum in imitatores ipsorum. Beda^: « Corda patrum auctoritatis , ibi : Et ecce , eris tacens ; quarto, evi-
in fiiios convertit, dum spiritualem Sanctorum in- dentia signi, \h\ : Et erat plehs exspectans.
teibgentiam populis praedicando infundit ». IIoc prae- 30. (Vers. 18.). Introducit ergo duhitationem ^^
' ° /i"'.???
dabitatione
diclum erat de Elia Malacliiae ultimo: « Ecce, mit- sacerdotis, cuin dicit: Et dixit Zacharias ad An- sacerdotis.

tam vobis Eliam prophetam, antequam veniat dies gelum: Unde hoc sciam? id est, quo signo certili-

Domini magnus et liorribilis. Et convertet cor pa- cabor? primae

i
ad Corinthios primo
i
^: « ludaei signa
«^
.
Qij''*™
signa liene
trum in fdios, et cor fdiorum ad patres eorum, ne quaerunt ». — Unde nota, quod (piidam signa quae- qoaeruut.

* Vors. il. — Ambros. , 1. in Lur. n. .33: Nondiiin eniin * Vers. 28, cui subiiingitiir Habac. 2, {.

crat illi spiriliis vitae, sed spiritus gratiae. Cfr. tom. III. pag. « Vers. 3. — Scipiitiir Prov. i, 18.
62, nota 7. et pag. 293, nota 5. Subinde allegatur ler. i, 5. ^ Vers. I. — Subindc ailcgantiir lixod. 19, 1;}; I. Ucg. 7,
' Vers. 20. — Sequuntur Zacli. 1,3. etler. 3, 22. — Su- 3, ct verba Hedae, I. in Luc. .3, i: Omnis, qui fidem rectam
I^erius |)ro ma.rimn utililtis Vat. mo.rimue ntilitatis. ct bona opcra pracdicat ctc.
^ Vers. — Trcs scqq.
I. loci siint loan. 0, 3"j; Mattli. 1
,
* Vers. 19; lcrtiiim ct quartiim liabcnliir v. 20. ct 21.
14. et 17, 12, quem edd. omiltunt. " Vers. 22: ludaci signa petunt, ct (jraeci sapienliam ([iiac-
* In Luc. 1
,
17. Ipsius vcrba ailegantur secundum Glossam runt. — Duo se(|q. loci siint Gcn. I'), 8. ct Isai. 7, II.
ordinnriam. — Scquitnr Maiarli. i, .";. seq.

S. Bonav. — Toni. VII.

 \8 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L

runt propler publicationem divini promissi, sicnt ad Hebraeos primo^: « Nonne omnes sunl admini-
Abrnham; Cioncsis decimo quinto: « Domine Deiis, stratorii spiritus in ministerium missi » etc. ; mis-
iinde scire possiim, qiiod possessurus sini terram » sus, inciuam, et lorjui et evangelizare. In loquela enim
Quidam ea
recasant.
— Quidam recusant propter ohslinationem deliclipro- est intelligenda expressio veritatis ; Danielis nono
prii , septimo: Pete
sicut .Vcliaz; Isaiae signum a « tibi « Ecce, vir Gabriel, quem videram in visione a

Quidam ca Domino Deo tuo — Quidam vero requirunt propter

». principio, cito volans tetigit me in tempore sacrificii
raale qiiae-
rant. Jiaesilationem animi, sicut Zacharias; unde subiun- vespertini et docuit me et locutus est mihi ». In

git rationem dubilandi: Ego enim sum sencx , et evangelizatione vero intelligenda est denuntiatio bo-
uxor mea processit in diebus suis ; et ita impo- nitatis. Evangelium enim est bona nuntiatio; Zacha-
testas est e.\ parte utriusque parentis, et ita iam riae primo^: « Et respondit Dominus Angelo, qui
non est tempus generandi, sed potius, secundum ilhid loquebatur in me verba bona, verba consolatoria ».

Ecclesiastae tertio ^ , « tempus est longe fieri ab am- Unde debebat ei dicere illud tertii Regum primo:
plexibus » ; et ideo (hdiitabat et haesitabat. At non « Ingredere, quia vir fortis es et bona annuntians».
sic Abraham , de quo ad Romanos quarto : « Non est Gabriel enim fortitudo Dei interpretatur , et ideo
infirmatus in fide neque consideravit corpus suum missus fuit confortare pavidum sacerdotem.
emortuum, cum fere centum annorum essel, et 32. (Vers. 20.). Et ecce , eris tacens etc. Hic Tertio d
. .. .
. . I , 1 , • auctoritati
emortuam vulvam Sarae. hi repromissione etiam tangitur signum auctontatis , et dat signum poena- signo.

Dei non haesitavit difTidentia, sed confortatus est htatis propter vitium incredulitatis. Praemittit ergo oe ipso si.

^"°'
fide, dans gloriaiu Deo, plenissime sciens, quia, quae- signum usque ad tempus statutum,
taciturnitatis
cumque promisit, Deus potens est et facere». Unde usque indiem, quo haec fiant; ul sic posset dicere
Abraham credidit, (piia consideravil divinam poten- illud Psalmi^: « Ego autem tanquam surdus non au-
tiam; sed Zacharias haesitavit, quia consideravit hu- diebam, et sicut mutus non aperiens » etc. Nec mi- Notandam

manam impotentiam ^. \\\ quo instruimur, quod in rum, si mutus factus est propter incredulitatem pro-
miraculis aspiciendum est ad causas superiores. priam, cum Ezechielem mutum fecerit increduhtas
31. (Vers. 19.). Et respondens Angelus etc. aliena; Ezechielis tertio: « Eris mutus nec quasi vir

Secando,
de auctori-
Hic notatur nunlii auctoritas quantum ad virtutem obiurgans, quia domus exasperans est». — Et ideo oe eins
tione.
tate nantii contemplativam quantum ad administrativa.m. et subdit rationem taciturnitatis, vitium scilicet incre-
qaoad dno.
Primo. Quantum ad contemplativam dicit: Ego sum Ga- dulitatis: Pro eo quod. non credidisti verbis meis
briel, qui asto ante Deum; Danielis septimo ^: « De- quae implebuntur in tempore suo. Econtra dicitur
cies miUies centena miilia assistebant ei » ; et inter infra eodem ' de Maria « Reata, quae credidisti :

hos erat Gabriel. Et ideo tertii Regum decimo dixit quoniam perficientur ea quae dicta sunt tibi a Do-
regina Saba in figura Salomoni : « Beati viri lui, et mino ». Ante poenam non credidit, sed post, quia,
beati servi tui hi, qui stant coram te et audiunt sa- sicul dicitur Isaiae vigesimo octavo, « tantummodo
pientiam tuam ». IJoc vidit Michaeas, tertii Regum vexatio intellectum dabit auditui ». Non ergo con-
ultimo: « Vidi, inquit, Dominum sedentem super so- lemnenda sunt verba nuntiorum Dei, quia Deus in-

iium suum et omnem exercitum caeh a.ssistentem credulos punit; Exodi vigesimo terlio: «Ecce, ego
ei a dextris et a sinistris». Notatur ergo dignitas in milto .\ngehnn » ; et sequitur: « Observa eum et
assistendo, et nolatur etiam in hoc auctorilas in de- audi vocem cius, nec contemncndum pules, quia
Secundo. nuntiando. — Quantum ad ministerium missionis di- non (limitlet, cura peccaveris » ; ad Hebraeos se-
cit : Et missus sum loqui ad le et haec tibi evan- cundo : « Si cnim qui per Angelos dictus esl sermo
gelizare. Unde de numero illorum erat, de quibus factus est firmus, et omnis praevaricatio et inobe-

* Vors. o. — Seijiiitur lloiu. i, 19. seq([. — Becla, l. in ron., Commcnt. in Dan. 8, 1G. scq.: Gabviel enim in linguam
Liic. I, 18: Ob altitiidinem promissoriim liaesilans signiim, quo nostram vcrtitur forlitiuh, vel robustus Dei. Cfr. Gregor., II.

credere Aaleat, inquirit, cui sola Angcli \isio vcl aiiocutio pro Ilomil. in lCvang. liomil. 34. n. 9. Respiciuntur verba Bernard.,

signo sufliccie debiierat. Ilomil. 1. supcr HJissus esl , n. 2, in quibus dicitur, ideo Ga-
^ Fide liCE substituimiis impotentiimi pro poLentiam; Vat. brielem missum fuisse ad B. !\!ariam Virg. , « quia virgineni
vocibus consideravit humannm iiiterserit solim. natura pavidam... conforlare debercl». Vide tom. V. pag. 62,
* Vers. 10. — Siibinde allegantur 111. Rcg. 10, H. ct notam L et pag. 43.5, noUuii 1.

22, 19. " Psalin. 37, 14. — Sequitiir Lzecli. 3, 26. — Thcophy-
* Vcrs. 1 i. — Scquilur Daii. 9, 21. scq. — Beda, I. in lact., in Luc. I, 18: Igitiir quia discredis, ego le facio sur-
Luc. 1, 19: Ubi nolanduin, qiiod Angeliis se el ante Deum diim, et loqui non poteris. Mcrito aulem duo haec passus est...

astare et ad evangelizandum Zacliariae missum esse lestatur; quia quia cnim non obedierat, condemnatur, ut surdus sit, et quia
et cum ad nos vcniunl Angeli, sic exlerius implcnt ministerium, contradixcrat, ui sileat. 18:Unde meritum
Beda, I. in Luc. I,

ut tamcii nunquam dcsiiit interius per contemplationem. tlt mit- diffidcntiac laccndo ))oenam liiit, ciii taciturnilas eadem et
tuntur igitur ct assistunt, quia, etsi circuniscriptus cst angelicus signum fidei, (juod quacsivit, et infidelitatis esset poena,quam
spiritus, sumnuis tamen spiritus ipse, qui Deus est, circum- meruiL
scriptus non est. Angeli ilaqiie ct inissi antc ipsum sunt, quia, ^ Vers. 4."). — Tres. scqq. loci sunt Isai. 28, 19; Exod. 23,
quolibct missi vcniunt, intra ipsum currunl. Cfr. tom. VI. pag. 20. seq. et Ilcbr. 2, 2. seqq. — Beda, 1. in Luc. 1, 19. seq.:
157, nota i. Datque [Angekis] signum, qiiod rogatur, ut qui discredendo lo-

^ Vers. 13. — Subinde allcgatur III. Reg. I, i2. — Ilie- cutus cst iam tacendo crcdere discat.
 ,
;
:

COMMEXT. IN EVAN(ii:iJL.M LLC.VE C. L 19

dieiUia accepit iustani mercedis retribiilioneni; quo- qno prinii Hegnm terlio'*: « Cognovit universus Israel
modo nos effngienins, si tantam neglexerimns salu- a Dan nsque Bersabee, (piod lidelis Sanmel Prophela
lem? Quae cum initinm accepisset eiiarrari per Do- esset Doinini ». — Ad perfectam aulem signi eviden-
minum, al) eis (pii audiernnt, in nos connrmala est, tiam notatnr lo(in(jiidi im[)ossibiiitas et dinlnrnitas,

conlestante Deo signis et portentis et variis virlnli- in hoc quod addit: Et ipse erat innuens illis el per
i)ns et Spiritns sancli distribntionilms secundnm rnansit niiitus. Ambrosius'^: « Sine voce cor[)orales

snam voluntalem ». Et ideo non est locus incredu- actus moliens nec exprimens voluntatem » ,
[)ermiin-

litatis. sit nnitus, in signum, quod in adventn Chrisli si- votandum.

33. (Vers. !2I.). Et erat plebs elc. llic tangitur lenlinm debebal inqioni sacei'dolio legali; Matthaei
Quarto, quarto eviderUia signi propter praesentiam mulli- und(.'cimo: « Lex et Pr()[)hetae usque ad loannem
evideoli.i
;ni quoad tudinis ^ et absentiam sermonis. Praesenliam mul- prophetavernnt ». Ideo dicit Chrysoslomns de loanne,
10.

De primo. tiludinis exspectantis et admirantis tan^it dicens: qnod est « A[X)stolornm vox, sileiilinm I*i()[)hel;u"nm ».

Et erat plebs exspectans Zachariam, miraban-

et

tur, quod tardaret in templo. Ad populum enim Quarto describitur promissionis implefcio quadrupliciter.

pertinet exspectare; nnde Moyses, cum ascenderet in

montem, dixit senioribns, Exodi vigesimo qnarto^: 3o. Et factum esl , nt impleti sunt etc. De-
« Exspectate hic, donec revertamnr ad vos», quia, scripsit snpra [iraecursoris conceptionem quantnm ad
secundum quod dicitnr Threnorum tertio, « bonum [larentnm conditionem, ;mgelicam denuntiationem et
est praestolari cum silenlio salutare Dei ». IMebis denuntialionis fonhrn)ationem ; hic [)ostremo descri-
eliam est admirari (Wsm-i secrela , non perscrulari bit quaiilnm ad denuntiationis consummationem
Ecclesiaslici undecimo dicilnr dc iusto, et potest sive implelionem. Circa quod qualuor nobis breviter
exponi de Zacharia: « Oculus Dei respexit illum in ex[)licanlur, scilicet mutua cohabitalio fecunda
,

bono et erexit illum ab Immililale ipsius, et exalta- conceplio, verccunda occuUatio et laelabunda ex-
vit capul, et mirati sunt in illo muiti ». sultatio. Priinum respicit legein coniugii; secnndum,
34. (Vers. Quantum ad ahsentiam sermo-
:2:2.). virtutem miraculi; tertiinn, recordalionem praece-
> secQudo. nis subdit: Egrcssus auteni non poterat lorjui ad dentis opprobrii; quartnm ,"
recognitionem praesentis
rotandnm. illos. lloc enim solel accidere liis qui elevantur in beneficii.

apicem contempiationis; Exodi quarto^: « Ex quo 36. (Vers. t23.). Insinualur ergo primo muiua Primo, dc
, ,
. . \- L T^ / • , mutiia coha-
locutus es ad servnm tuum , impedilioris et tardio- cohauitatio, cum uicit: Et factum est, ut rmpleli intaiione.

ris linguae sum »Domine mi

; et Danielis decimo : « sunl dies offcii eius , abiit donium suam sci-
iii ,

in visione tua dissoiutae sunt compages meae, et ni- licet ad cohabitandum et reddendum debitnm nxoii;
hil in me remansit virium; et qnomodo poterit ser- unde Clirysostomus '^
dicit, quod eadeiii nocte filium
vus Domini mei eloqui cum Domino meo? Nihil enim gennit; hoc autem fecit coniugii lege ;
primae ad
in me remansit virium, sed et halitus inens inler- Corinthios seplimo: « Nolite fraudare invicem nisi

cluchtur». Et ideo ex hoc tanqnam ex signo vene- ex consensu ad tempns, ut vacetis oralioni; et ite-
runt in nolitiam veritalis. — {'lopter quod sequitur rum revertimini in id ipsmn ». Et ideo, qnamdiu Za-
Et cognooerunt, quod visionem vidisset in templo, charias dies officii implebat, ad nxorein non acce-
et ita, quod esset verus Proplieta, sicut vSamuel, de debat; Exodi decimo nono: « Sacerdotes, qui acce-

' Val. per praeseiitiam inuUltmliim cjispeclantis ; cadcin ^ Ed. Operum Chrysost. Vcnctiis 1583, conlinet diversas ,

ed. sijperiiis pro qiiarfo perpefam siibstiUiit rpiarla, ct infe- homilias in loca quaedam sancti Lticac ctc. inlcr ijuas primiis ,

rius Primani pro Praesentiam... admiranlis. scrino est de iNativiiate sancti loannis Baptistac. In ipso dicilur,
'^
Vcrs. 14. — Subinde allcgantur Tlircn. 3. 26. et l^lcci;. quod apparitio Angeli etc. , facta sit « antc primmii anniim im-
II, 13. — Thcopliylact., in Liic. 1,21: Vidcs, quoniodo liidaci pcrii Tibcrii Cacsaris, mensc Septcmbii, oclavo (ialcndas Octo-
exspectabant et permanebant, donec exlrct suinnnis sacerdos? bris [24 Sept.], inciplente luna undecima... et invcntum cst
.\t nos Cliristiani, nisi mox, ut ingressi fucrimus in lemplum, ipsa die octava calcndarum Octobrium e.ssc aeqiiinoctium , in
sintiin egrediamur, existimamus male nobiscum agi. quo cst inchoatio uoclis maior ([uam Iiicis ; illiiin cnim opor-
^ Vcrs. 10. — .Secpiitiir Dan. 10, 16. scq. til crescere, intpiil [loan. 3, 30], me atilem miniii. .Minorata
* Vers. 20. aulem fucrat Inx a lencbris, cum ludaei .sccundtim Lcgcm ct
^ 1/ibr. I. in Luc. ii. \\ : « Renvinsit ergo mutus Zaclia- prophetiam sacrilitna Deo offcrebant, in ipia ct loannes concc-
rias et erat innnons illis. Quid cst iiiitus, nisi (iiiidam sinc ptus cst » ctc. (Cfr. Heda , 1. in Liic. I, 2i, (pii hacc sub no-
\erbo corporalis actus, indicare inolieiis, nec cxpriincns volun- minc Chrysostomi allert, et (jlos.sa ordinuria). Ilaec verba Card.
tatem » etc. Locum liunc Glossa ordinaria exhibcl, iit noslri codd., Hugo , in Liic. I, 2.j. sic cxplicat : « Lx hoc elicitur, quod dc-
addens tamen indicare post actus. (jiiac adduntiir : //; siynmn ctc, cima d;cs Scplcinbris fiiit iiltima dics administralionis Zacha-
insinuantur ab Origeiie, Homil. .'3. in Lucam , ct ctiam ab .\mbro- riae, qiia comi)Iela , iii ipsa v(;spera dccimac diei icdiit Zacha-
sio, loc. cit. n. 40-42. Lutliymius Zigabciuis (saeculo XII.), in rias in domum suam, ct in ip-^a nocle... ct ila uiulccima iiiiia

Luc. 1, 22: Signidcabat autcm silenlium saccrdotis .senis vcteris conceptus est loannes Baptista in icitinio .'^cenopegiae ». B. .\l-

sacerdotii cultusqtie taciturnilatem. — Sccpiitur Mattli. II, 13. bert. , Postilia in Luc. 1, 23, vero dicit : Nec credo, quod statim
Verba Clirysostomi in Ilumil. 16. ex variis iii .Matlhacum locis abicrit; .scd de templo abicns ct dc minislratione ivit celcbrare
(cd. Vcneta I-j83), in Uccollat. loan. Bapt. in ilkid Matth. 14, fcstiim tabernaculorum, (piod ultimis scplcm diebiis Scptcmbris
3: llerodes lenuit loannem etc. — Infcrius pro dehebat .\C cclcbrabatur etc. — Subinde allegantur I. Cor. 7, .5; Kxod. 19, 22.
I) del/et. ct II. Reg. 6, 7. seq. (de quo vidc tom. IV. pag. 210, notam I.)
 :20 COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. I.

diint ad me, sancliliceiitni-, ne percutiam eos»; et clusisset Dominus vulvam eius ». Et propter hoc
ex hac causa dicunt Hebraci Ozam percussum gandebat, secundum illnd Fsalmi: « Qni habitare facit

secundi Regum sexto, quia nocle uxorem cognove- sterilem in domo, malrem riliorum laetantem ».

rat, quando teligit arcam. Non enim licebat ab am-

plexu Liae ad Hachelem immediale transire, sicut Tria dicuntur etiam de conceptu Salratoris.

Ciencsis vigesimo nono ^ dicitur ad lacob: « Imple

hebdomadam dierum huius copulae». 40. Jn mense autem sexto etc. Egit auclor su-

;57. (Vers. 24.). Secundo insinuatur fecunda pra de conceptione praecursoris ,

quae fuit in fecun-

Secundo, de conccptio, cum dicit: Post hos aulem dies concepit datione sterilis; in hac parte agit de conceptione
fecunda coa-
ceplione. Elisabeth; sicut dicitur priini Regum primo ^- « Post Salvatoris, quae fuit in fecnndatione ^'irginis. Haec

circulum dierum concepit Anna ». Postdies, ollicii; autem fecnndatio est facta, Deo effciente, Angelo
in quo ostenditur, quod carnaha postponenda sunt nuntiante et Virgine consentiente , ut reparatio

spirituahbus; et ideo infra decimo: «Maria optimam lapsui responderet, sicnt dicit Bernardns'': « Placuit

partem elegit ». Deo eodem modo et ordine sibi reconciliare homi-

38. Tertio describitur verecunda occultatio nem, quo noverat cecidisse ». Ideo pars ista ha-
Tertio, cum dicitur: Et occultabat se mensibus quinque. bet trespartes; in prima insinnatnr destinatio nun-
de verecunda
occuUatione. Hoc enim erat signum humihtatis et pudicitiae non ; tii a Deo; in secnnda, exsecutio ministerii ab An-
sicut Agar aiiciha, de qua dicitur Genesis decimo gelo, ibi ^: El ingressus Angelus ad eam; in tertia,

sexto^ quod « concepisse se videns, despexit domi- assecutio propositi , mediante consensn virgineo, ibi:
nam suam ». Ratio huius bene redditur in Glossa Dixit autem Maria ad Angelum: Ecce ancilla etc.
Expositio
spiritualis.
Ambrosii. —
Sed spiritualiter erudimur, quod sancti
propositi conceptio est in [)rincipio occuitanda, sicut Primo describitur destinatio nuntii quoad quatuor.
dicitur Matlhaei decimo terlio*: « Simile est regnmn
caeiorum thesauro absconfhto in agro » ; ubi Grego- Destinatio autem nuntii describitur debito modo
rius: « Inventus thesaurus absconditur, ut servetur, facta ex parte temporis , legoM, loci et personae,
quia stndium caelestis desiderii a malignis spirilibus ad qnam mittitur nnnlins Dei.
custodire non sulhcit, qui hoc ab humana laude non 41. (Vers.
^
20.). Congruentiam
^ temporis
^
^'
insinnat,' congruenti
tempons.
abscondit ». cnm dicit: Jn mense autem sexto , scilicet a con-

39. (Vers. 25.). Quarto tangitur laetabunda, ceptione loannis, qui fuit Martius^, in quo mense
Quarto, exsultatio in recoguitionem benelicii , ibi : Dicens ,
homo et mnndns fnerat conditus, in quo etiam per
de laetabun-
da exsolla- quia sic fecit mihi Dominus. Simile (ienesis vige- Christi incarnationem erat renovandns, nt sic repa-
liooe.
simo primo^: « Risum fecit mihi Dominus; quicnm- ratio responderet primae conditioni, nt impleri vi-

que andierit, corridebit mihi ». Jn diebus , qui- — deatnr illnd Isaiae sexagesimo sexto: « Sicut caeli

bus respexit auferre opprobriuni meum inter ho- novl et terra nova ,
qnae ego facio stare coram me
mines , opprobrium scilicel sterilitatis; (Jenesis trige- dicit Dominns; sic stabit semen vestrum et nomen
simo^: « Concepit Rachel etpeperit, dicens: Abstuht vestrnm. Et erit Sabbatum ex
mensis ex niense, et

Deus ()p{)iobrium meum ». Hoc erat opprobrium Sabbato ». Nec etiam senarius numerus vacat a
inter homines, propter ilhid Denteronomii septimo: in3'sterio; quia enim perfectus est, idco homo, inter

« Non erit sterilis apud te ulrinsque sexus ». Lnde cetera opera Dei perfectns, sexta die est conditus ^*'.

dicitur primi Regum primo, qnod « aemula Annae Ideo et Christus venil sexta aetate et sexto millena-
alUigebat eam in tantum, nt exprobraret ,
quod con- rio annorum et sexto mense conceptus et sexta feria

^ Vers. 27. (lodd. Icgiint : sicvt Gen. 29: Implent septem (i6, 22. sc(i. — In libello de Arijumentis hmae ,
quod liabetur
dies. — Pcr Liam signiliciitur vila acti\a, ijcr Uaclie!(iin aiilem inter opera IJedac, dicilur: « In mensc [Marlio] factus esi
illo

vita contemplativa ; clr. toni. V. pag. Ili, nola :i. mundus, et ille mensis fuit piincipium anni apud antiquos Ro-
2 Vers. 20. — Seqnitiir Luc. 10, 42. manos in tempore Romuli ». Cfr. (ilossa ordinaria in Gen. I, 11.
* Vers. i. — In Giossa Anibrosii (e.\ 1. in Liic. n. (e.\ Bcda , I. Hexacm.) : « Palet in his verbis quod v evno iem-
,

vcreciiiuJia seu piidor arrcrtur tanciiiam causa occullationis Kii- pore mundus perfectus est » etc. Ibid. Lyranus observat, apud
sabetli. Hebraeos duplicem hac de re essc opinioncm, scil. mundum
* Vcrs. ii. — Verba Gregorii liabenlur I. Homil. in Lvang. factum esse vel mensc Martio , vel
iii mense Septembri. in —
homil. II. n. I. AugiisL, IV. de Trin. c. 5. n. 9: Octavo enim Calendas Apri-
* Vcrs. 0. lis [2-') Martii] conceplus creditur [Christus], quo et passus.

* Vers. 23. — Tres SQqq. loci sunt Deut. 7, II: 1. lleg. '' Cfr. Gen. 1, 2G. seqq. — Subinde allegatur Gal. 4, 4.

I, 6. et Ps. I!2, <). — De perfectionc numcri senarii vide I. Sent. d. 2. q. 4. scho-

' Homil. supcr iMissus esl, liomil. 2. n. '13; « Placuit ei lion. Quod Cliristus sexla aetate venit, docet August., S3 Qq.
tamen eo potius ct modo et ordinc hominein sibi reconciliarc, 64. n. 2. Glossa ordinaria (ex exposit. in Evang. Luc. inler opera
quo novei'at cccidisse «. Non pauci codd. omittunt hominem. Hieroii.) in Luc. 1, 26: Sicut sexto mense missm est Gabriel
— Supcrius pro Deo eljkiente Val. Deo deslinante. Angelns a Deo in civitatem Galilaeae , ila sexto millenario mis-
* Vers. 2H ; lcrtia pars est v. 38, sus est Christus. De die et hora crucifixionis cfr. Comment. in
^ Cfr. siipra pag. 19, nota 6. — Inferius allegatur Isai. loan. 19, 14. n. 1o. et 25. — Pro millenario VaL nnmero.
 : ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I. 21

passus et sexta hora in cruce suspensus, ut sic si- de radice lesse, et llos de radice eius ascendet»;
gnificetur advenire in plenitudine iemporum et per- ubi dicit Hieronymus^, quod secundum Hebraicam
fectione ,
qui conceptus est sexto mense ; ad Galatas veritatem habetur : « Nazareus de radice lesse ascen-
quarto: « At ubi venit plenitudo temporis, misit det». Igitur a Nazarelh potest aliquid boni esse,
Deus Filium suum » etc. immo flos omnis boni. Congruebat enim, llorem in

42. Congruentiam legati notat , cum dicit : Mis- flore concipi, in flore nutriri, in florum tempore,
ongroeniii sus cst Anoelus Gubriel a Deo , ut sic respondeat id est in vere et Martio, nuntiari. Unde Bernardus^:
reparatio lapsui, et, quemadmodum homo lapsus est « Florigeram amat patriam flos dc radice lesse ». Et
per suggestionem angeli mali, sic resurgat per mi- ideo iam poteral decantare : « Flores apparuerunt in
nisterium boni; Proverbiorum decimo tertio ^: « Nun- terra nostra » , Canticorum secundo.
tius impii corruet in malum; legatus fideiis, sani- 44. (Vers. 27.). Congruentiam personae insinuat congmemia
.... , . .
personae.
tas »; respondeat etiam impletio promissioni, ut, sic- in hoc quod dicit: Aa virgmem (lesponsatam ; cu-
ut per Gabrielem mysterium illud praedictum fuit ius congruentia ostenditur pudica, cum dicit: Vir- ostenditar
pudica.
Danieii, sic apertum fuit Virgini; Danielis nono: ginem; primae ad Corinthios septimo^: « Mufier in-
« Ecce, vir Gabriel, quem videram in visione, a nupta et virgo cogitat quae Dei sunt, quomodo sit

principio, cito volans, tetigit me in tempore sacrificii sancta corpore et spiritu». Bernardus: « Missus est
vespertini et docuit me » ; et post : « Septuaginta ad Virginem, virginem carne, virginem mente, virgi-

hebdomadae abbreviatae sunt super populum tuum nem professione, virginem, qualem describit Apostolus,
et super urbem sanctam tuam ut consummetur prae- , mente et corpore sanctam ». — Ostenditur etiam Probaia.

varicatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur ini- probata, cum dicit: Desponsatam viro, cui nomen
quitas, et adducatur iustitia sempiterna, et implea- erat loseph etc, ut scilicet « loseph, vir iustus »

tur visio et prophetia, et ungatur Sanclus Sancto- secundum quod dicitur Matthaei primo ^, esset testis
rum». Et nota, quod missus dicitur a Deo. Ber- castitatis ipsius, secundum illud Proverbiorum ul-

nardus - : « Ab ipso Deo mitti perhibetur » ; in quo timo: « Et vir eius laudaijit eam ». Bernardus: « Vi-

notatur ,
quod « nulli Ijeatorum spirituum suum imm nominat, non quia maritus, sed quia horao
ante quam Virgini revelasse putetur consilium, ex- virtutis et iustus erat » ; et ideo fuit testis legitirnus.

cepto dumlaxat Arcliangelo Gabriele » ; et quia a Bernardus : « Uno tali consilio secretis caelestibus et

Deo erat, denuntiationi divini mysterii congruebat. admittitur testis, et exluditur liostis, et integra ser-

43. Congruentiam loci notat in hoc quod ait vatur fama Virginis Matris ; alioquin ,
quomodo pe-
ongraeDtia Ja civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, iuxta percisset iustus adulterae » ? « Quia zelus et furor
loci.

quod praedixerat Dominus per Isaiam, nono ^ « Ag- : viri non parcet », Proverbiorum sexto. — Ostenditur Promissa.

gravata est via maris trans lordanem Galilaeae gen- eliam promissa in hoc quod dicit: De domo Da-
tium, populus, qui ambulaljat in tenebris, vidit lu- vid; quod refertur ad Virginem et loseph, quia uter-
cem magnam ». In hoc ergo, quod in civitatem Goj- que de semine David, cui facta erat repromissio in
lilaeae missus est, quae erat confinium ludaeorum Psalmo'^: « luravit Dominus David veritatem et non
et gentium, significatur, quod illum venit annuntiare, frustrabitur eam ; de fructu ventris tui » etc. Ber-
qui promissus fuerat Abrahae Genesis vigesimo se- nardus: « Ambo erant de domo et familia David;
cundo ^ : « In semine luo benedicentur universae co- sed in altera completa est veritas ,
quam iuravit Do-
gnationes terrae » ; et illud lacob, Genesis penultimo: minus David, altero tantum teste et conscio », scili-
« Ipse erit exspectatio gentium ». In hoc, quod ci- cet ipso loseph. — Ostenditur etiam praenominata Praenomi
nata.
vilas ilia iVamre^ A vocatur quae /Zo^ interpretatur, , in hoc quod dicit: Et nomen Virginis Maria. Ma-
significalur, quod illum veniel)at praenuntiare, qui ria enim stella maris interpretatur, et sic ostendi-
est « flos campi et lilium convallium », Canticorum tur impleta illa prophetia Balaam; Numerorum vi-
secundo ; et Isaiae undecimo : « Egredietur virga gesimo quarto^**: « Orietur stella ex lacob, et con-

^ Vers. '17. — Seqiiuntur Dan. 9, 21. seq. el 2i. — Su- in hunc locum (n. 9.3.), ubi eliam sententia Hieronymi modo
perius pro et, quemadmodum Vat. itl quemadmodmn. allata profertur.
' Super Missus est , homil. I. n. 2. ^ Serm. 3. in Annuntiat. B. Mariae, n. 7. Cfr. sermo 2.
^ Vers. 1. seq. de Adventu Domini, n. 3. — Sequitur Cant. 2, 12.
* Vers. 18. — Tres seqq.loci sunt Gen. 49, 10; Cant. 2, I. ' Vers. 3i. — Verba Bernardi habentur in homil. 2. sti-

el Isai. 11,1. — Ilieron., de Nominibus Hebraicis, iNovi lestam. pcr Missus est , n. i.

de .Mattliaoo : Nazareth flos, aut ^irguitum eius, vel mundi- * Vers. 19. — Sequittir Prov. 31, 28, Duo seqq. loci Ber-
liae, aut separatus, vel custodita. nardi inveniunlur homil. 2. super Missus esl, n. 1o. et 13, post
* Epist. 57. (aiias 101.) n. 7: Nam in eo loco, ubi nos quem allegatur Prov. 6 , 34.
legimus atque transtulimus : Exiet virga dc radice lesse , el flos " Psalm. 131, 11. — Verba Bernardi sumta sunt e.\ ho-
de radice eius ascendet (Isai. 1 1, 1.), in Ilebraeo iu.xta linguae mil. 2. super Missusest, n. 16, in (luoruni fine textiis origina-
illius '.o'.cj;i.a ila scriptum esl : Exiet virga de radice lcsse et lis habet : altero tamen [ita et A] conscio et leste adimptetae
.Nazareus de radice eius crescet. Cfr. IV. Commentar. in Isai. promissionis.
11, 1. — Subinde respicitur loan. 1, 46: El di.\it ei Nathanael: '" Vers. 17. — Subinde allegatur Eccli. 30, 6. ct Apoc.
A .Nazaretii potest aiiquid boni esse ? Vide Comment. Bonav. 22, 16. — Hieron., de Nominibtis Hebraicis, Novi testam. de
 99 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I.

snrget virga de Israel »; Ecclesiastici quinquagesiino: ibi*: Et ail ei Angelus: Ne timeas; snbiungitur
« Qnasi stella inatnlina in medio nebnlae »; Apoca- tertio conclusionis terminus , ibi: Jdeoque et quod
lypsis nltinio: « Ego snin radix et genus David, stella nascetur ex te sanctum. Istae enim sunt i^artes prin- Tres pai
oration
splendida et matntina». cipaliores orationis rhetoricae , scilicet exordium
45. Ideo ergo noininat Virginem, nt ostcndatnr, narratio et conclnsio, secundum Tnllium ^.

Kaiio 1. car ipsam fuissc praeparatam, non casu inventam. Ber- Primo ergo praemittitur salutationis ingressus Divisio.

""^
Maria!* jiardus '
: « Non est noviter, ant fortuito inventa, secundo additur narrationis proccssus , in quo in-

sed a saecnlo electa, ab Altissimo praecognila, sibi troducitur primo Angelus salutans, et deinde Virgo
praeparata, sibi et servata, a Patribus praesignata, auscultans, ibi ^'
: Quae cum audisset etc. —
n Propbetis promissa ». Quod eniin Moysi monstra- Introducit ergo Evangelista, Angelum in suo in- Priiuo
saluladi
tnm est in rubo et igne, Aaron in virga et flore, gressu a salutatione sumsisse exordium ; in qua ingres
Angelus
Gedeoni in vellere et rore, hoc Salomon pracvidit salntatione ipsins captat benevolentiam , erigit con- cit Iri

in forti mnliere et eius pretio, leremias praececi- fulentiam et exhihet reverentiam. Ostendit enim
nit de femina et viro, aperlissime declarat Isaias eam commendabilem a bonitatis plcnitudine, eiideo
de virgine et domo, Gabriel tandem exbibnit ipsam amabilem; a dignitatis altitudine , et ideo vene-
Raiio 2. Virginem salntando. — \'el ideo nominat Virginem rabilem; a laudis amplitudine , et ideo praedica-
ut nos doceat nomen ipsius in necessitatibus invo- bilem. Et propter haec tria designata fuit per ar- Maria
ratur pe
care; nnde Bernardus in Homilia^: «0 quisqnis te cam foederis de qua dicitnr ad Hebraeos nono ^
,
cara.

intelligis in bnins saecnli proflnvio magis inter pro- quod continebat tria, scilicet « virgam Aaron, tabu-
cellas et tempestales flnctuare quam super terram las Legis et manna »; ut sic ostendatnr, quod ipsa

ambulare; respice stellam, voca Mariam! Si iactaris erat dulcis et amabilis per manna, venerabilis per
superbiae nndis, si ambitionis, si detractionis , si virgam, praedicabilis et commendabilis per legem
aemulationis; respice stellam, voca Mariam. Si ira, divinam. Et secundum hoc fuit in ipsa triplex ex- Triplex
ginis e:
aut avaritia, aut carnis illecebra navicnlam concus- cellentia, scilicet dignitatis, virtutis et caritatis; lentia.

serit mentis; respice stellam, voca Mariam. Si cri- Ecclesiastici vigesimo qnarto: « Ego inater pnlcrae
minum iinmanitatc turbatus, si conscientiae foedilate dilectionis et timoris et agnitionis et sanclae spei ».
confusus, barathro desperationis incipias absorberi 47. (Vers. 28.). Ut ergo ostendat eain amabi- Fuit ;

bilis bo
respice ad Mariam ». Unde et dicit: « Ipsa tenente, lem gratiositate, dicit: Ingressus Angelus ad eam, lis plei
dine.
non corrnis; ipsa protegente, non metuis; ipsa duce, dixit: Ave, gratia plena. Et ideo bene per Esther
Ratio 3. non fatigaris; ipsa propitia, pervenis». — Vel ideo designata est, de qua Esther secundo * dicitur, quod
nominat, nt insinnet nomen eins mysterio plennm erat formosa valde et incredibili pnlcritndine, omniuin
secnndnm triplicem interpretationem ^, per qnain tri- oculis gratiosa et ainabilis videbatur. Uiide de ipsa
pHcem statum intelligimus salvandorum rtc/«t'05 per : polest dici illnd Ecclesiastici vigesimo quarto: « In

mare amarum, conleinplativos per stellam, praela- me omnis gratia vitae et veritalis, in me omnis spes
tos per dominimn. Nec mirnm, quia jllum erat con-
vitae et virtutis».
ceptura, de quo dicitnr loannis primo: « Vidimus
Secundo describitur executio ministerii quoad tria. gloriam eius, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenuin
gratiae et verilatis»; et ideo post snbditur: « De
46. Et ingressus Angelus etc. Postqnam de- plenitndine eius nos omnes accepiinns ».

scripta est destinatio nuntii, hic describitur exsecu- 48. Ut autem ostendat venerabilem ex digni- Venera
dignitati
lio ministerii , quae quidem fnit in denuntiatione tate , addit: Dominus tecum; discretive diclum est, titadine,

conceptns futuri , in qua procedit Angelus , tanquam quia excellenti et singidari modo, tanquam in pro-
bonus rhetor, valde ordinate, et Evangelista exphcat priotabernacnlo; Ecclesiastici vigesimo quarto'': « Qui
AngeiDs perfecte. Praemittitnr enim primo salutationis in- creavit me requievit in tabernaculo meo »; Psalmus:
facit tria. . .

gressus; secundo additur narratioms processus « Domimis in teinplo sancto suo », hoc est in Vir-

Matlhaeo: Mariam iilcriqiie aeslimanl intcr|)retari : illuminant " Cfr. supra pag. 21, nota 10. verba Hieron.
me isti, smyrnn [myrrha] maris; sod milii
vei illiiminntrix, ve! * Vcrs. 30; scquitur v. 3o: Et quod nascefur etc.
nequaquam videlur. Melius autcm est, ut dicamus, sonare cam * I.ibr. I. Rhelor. (sive de Invcnt.) c. 14, ubi sex orationis
slellam maris, sive amarum mare; sciendumque, quod Maria partes nominantur, scil. exordium, narratio, partitio, confirma-
sermone Syro doinina ninicupetiir. Clr. Bcrnard., honiil. 2. tio, reprchcnsio, conciusio. Cfr. in Hexaem. collat. 4. n. 25.
super Missus est, n. 17. « Vcrs. 29.
^ Homil. 2. super ML^isus est, n. i; ibid. etiam n. 5-11. ^ Vers. 4. — Subinde allegalur Eccli. 2i, 24.
insinuantur quae sequuntur. — Subinde respiciuntur Exod. 3, ^ Vers. 15. — Tres seqq. sunt loci Eccli. 24, 25. (Vulgata:
2; Num. 17, 8; ludic. 6, Sl. seq.; Prov. 31 , 10. scqq. ; ier. In ine gratia omnis viae et verilatis etc); loan. 1 , 1 i. ct 16,
31 , 22. et Isai. 7, 1
'j. quem codd. nostri sic exhibent: De plenitudine eius accipiunt
* Homil. 2. super Missus est, n. 17. S. Doctor plura, quac (D secunda inanu : accipimus) omnes.
texlus originalis habet, omittil. Pro Si ira G cum textu origi- ® Vers. 12. — Seqiiuntur Ps. 10, 5. et 45, 5. seq. — Su-
nali Si iracundia. Ibid. etiam habentur verba, quae subinde perius pro Vt aulem codd. Ut iterum.
aliegantur.
 ,, ,

COAlMEiNT. !N !• VAN^iKMlM IA'C\E C. I. n

ginis utero; el riirsus: « Sanctilicavit tabernaculum venter meus, a voce contremuerunt labia mea »; ut

suum Altissimus, Deus in medio eius, non commo- posset dicere spiritus eius illud lob vigesimo tertio:
vcbitur ». Bernardus ^ : « Domiims tecum; illius eris « A facie eius tiirbatus sum et considerans eum
,

mater, cuius est Deus pater; Filius patornae carita- timore sollicitor ». Exemplum huius Eslher, penul-
tis erit corona tuac caslitatis»; ex quo super omnes timo: « Vidi te, domine, quasi Angelum Dei, et

sortiris inaestimabilem dignitatem , et propterea re- turbatum est cor meum prae timore gloriae tuae ».
fjina dicitnr in l*salmo: « Aslilit regina a dextris 52. In cogitatu laudatur prudentia, cum dici- Id cogitatu
prudens.
tuis ». tur: Et cogitabat, qualis esset ista salutalio; et
49. It eliam ostendat ipsam laudabilem ex be- hoc erat magna prudentia. Continebat enim profuii-
'dicabilis nedictione, subiungit: Benedicta tu in mulieribus ditatem sapientiae, de qua Sapientiae sexto^: « Co-
ludis am-
adiDe. propler universale remedium; primi Hcgum vigesimo gitare de illa sensus est consummatus »; unde Da-
quinto^: « Dixit David ad Abigail : Bencdicta tu, nielis quarto: «Daniel, cuius nomen Balthassar, coepit
quae prohibuisti, ne ulciscerer nie manu mea ». Be- intra semetipsum tacitus cogitare quasi una hora, et

nedicta, inqnam, in mulieribus , id est inter mu- cogitationes eius conturbabant cum ». Cogitationes
/<em' ; ludicum quinto: « Benedicta inter mulieres autem Virginis, etsi lurbarent propter pudorem in-
lahel, benedicatnr in tabernaculo ». \o\ : benedicta in nocentiae, non tamen perturbabant [)ropter splendo-
niulieribus , id est super omnes mulieres; luditli de- rem intelligentiae. Bernardus'': « Turbata est, sed
cimo tertio: « Benedicta es, filia, a Domino Deo ex- non perturbata; immo secundum illud Psalnii: Tur-
celso prae omnibus mulieribus super terram »; et balus sum et non sum locutus, sed cogitavi dies

iterum decimo quinto: « Benedixerunt illam omnes antiquos » etc.

una voce dicentes: Tu gloria lerusalem, tu laetitia 53. Et ait Angelus ei etc. Postquam praemissus Secundo,
io narratio-
Israel, tu honorificentia populi nostri ,
quia fecisti est salutationis ingressus, hic secundo loco sequilur nis proces-
su exhibea-
viriliter, et conlortatum est cor luum, eo quod ca- narrationis tractatus sive processus quo primo , in tur dao.

stitatem amaveris, et post virum tuum alterum ne- introducit Evangelista Angelum narranfem; secundo,
scieris ; ideo et manus Domini confortavit te , et ideo Virginem interrogantem , ibi^: Dixit autem Maria
eris benedicta ». Vel: benedicta a mulieribus; Canti- ad Angelum: Quomodo fiet istud etc.
corum sexto ^ : « Viderunt eam filiae Sion et beatis- Narrans autem Ang elus CiQmmWdX , \(\ ,
propter Primo, Ad-
gelas eoar-
simani praedicaverunt , et reginae et concubinae lau- quod venerat, et hoc quidem facit hoc ordine. Primo rat tria.

daverunt eam ». exprimit divinae acceptionis beneplacitum ; secundo,

50. (Vers. 29.). Quae cum audisset etc. Intro- salutiferae fecundationis benefwium^: Ecce, conci-
sa Virgo duxit prius Angelum salutantem , bic introducit Vir- pies; tertio, nasciturae prolis fastigium: Hic erit
nltans se
Ddit tri- ginem auscultantem , in qua auscullatione ostendit, magnus et Filius Altissimi vocabitur etc.
ter com-
dabilem. Virginem commendabilem esse tripliciter, in auditu 54. (Vers. 30.). Exprimens igitur Angelus di- Dei bene-

]dita est
3desta.
scilicet, affectu et cogitatu. In auditu commen- — vinae acceptionis beneplacitum , confortat Virginis
placitam.

datur modestia, cum dicitur: Quae cum audisset animum et nominat: Ne timeas, Maria. Ne ti-
in silentio et taciturnitate auscultasset, secundum meas , inquam sed gaudeas, quia nomen tuum
,

illud Ecclesiaslici trigesimo secundo*: « Audi tacens, scriptum est in caelo, secundum quod infra dicitur

et pro reverentia accedet tibi bona gratia». Sic ad Apostolos, decimo*": « Gaudete ,
quod nomina ve-
proiupta fuit ad audiendum, licet non ad loquendum, slra scripta sunt in caelis ». Et rationem reddit:
secundum illud lacobi primo: « Sit omnis homo ve- Invenisti enim gratiam apud Deum, gratiam sci- Tripler gra-
tia.
lox ad audiendum, tardus autem ad loquendum ». licet electionis, sicut Moyses; Exodi trigesimo tertio:
Et propterea dicit: audisset, id esl perfecte audien- « Invenisti gratiam apud me , et te ipsum novi ex
tiam praebuisset; « auris enim bona cum omni con- nomine »; sic dicitur Virgini Mariae. Gratiam etiam
cupiscentia audiet sapientiam», Ecclesiastici tertio. perfeclionis , sicut Noe; Genesis sexto: « Noe invenit
ol. In affectu commendatur verecundia, cum gratiam coram Deo »; et paulo post: « Noe vir iu-
[fectu ve- dicitur: Turbata est in sermone eius , scilicet ex stus atque perfectus cum Deo ambulavit». Gratiam
cuDda.
verecundia. Beda ^ : « Trepidare virginum est et ad desponsationis , ut fieret sponsa Dei et mater Filii

omnis viri ingressus pavere,onmis viri aspectus ve- Dei ; Esther secundo^^: « Habuit Esther gratiam et

reri»; Habacuc tertio: «Audivi, et conturbatus est misericordiam coram Assuero super omnes mulieres,

* Homil. .3. supcr Missus est, n. 8. — Subinde allcgalor * Vcrs. 16, post quem Dan. i, 16.
Ps. ii, 10. ' Homil. 3. super Missus est, n. 9: Tnrbata est, sed non
* Vers. .32. et 33. — Tres scqq. loci sunt ludic. 5, 24. perturlxita. Turbatus sum , inquit [Ps. 76, 5. et 6.], et non
(Vat. Iinnc oniillil) ludilli 13, 23. ct lo, 10. seq. sum locutus; scd cogitaci dics antiquos etc.
» Vers. S. « Vers. 3i.
* Vers. 9. — Sequnnlnr lac. I , 19. et tcdi. 3, 31. ® Vers. 3 1 ; terlium est v. 32.
® Libr. I. in Lnc. I, 29. Idcm dicit Amijros., II. in Luc. »" Vers. 20. — Tres seqq. loci sunt Exod. 33, 12; Gen.
n. 8. — Snbinde allegantur IIal)ac. 3, 16; lob 23, l'). el G, 8. el 9.
Esliier l"), 16. " Vers. 17. — Sequuntur lac. i, 6. et Eccli. 3, 20.
 24 COMMENT. IN EVANGELILM LUCAE C. L

et posuit diadoma regni in capite eius ». Invenit au- eius , id est secundum quod David
regale solium,

orratiam propter nimiam humilitatem et mansue- erat promissum^ « De fructu venlris tui ponam su-
tem :

tudinem ; lacobi quarto « Deus superbis resistit

:
per sedem tuam » et secundum quod per leremiam ;

humilibus autem dat gratiam »; et Ecclesiastici ter- Prophetam, leremiae vigesimo tertio, promissum fuit:
tio: Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et
« « Ecce , dies veniunt , dicit Dominus. Et suscitabo

coram Deo invenies gratiam»; David germen iustum, et regnabit rex el sapiens

00. (Vers. 31.). Exprimens etiam salutiferae erit ». IIoc etiam primo ostensum fuit Danieli se-

Fecundatio- concepHoms seu fecundationis beneficium, ostendit, ptimo, de Filio hominis, de quo dicit, quod « anti-
ois beneii- . i- -x •-. • •

cium. ipsum esse proxmmm, cum dicit: Ecce, concipies quus dierum dedit ei potestatem et honorem et re-

in utero et paries filiiim; ut sic impleatur in te gnum et omnes populi et tribus et linguae
, ser-

illud Isaiae septimo ^: « Ecce, virgo concipiet et pariet vient ei ».

filium ». Et signanter dicit: Ecce , concipies in utero, 58. Aeternalem potentiam notat, cum dicit: Et Propter
tentiam
ut ostendat, hoc ipsum esse magnum et mirum et regnabit in domo lacob
aeternum, secundum in terDalem,

novum, ut concipiat intra, nihil recipiendo ab extra; quod promissum erat David, secundum illud secundi
leremiae trigesimo primo: « Novum fecit Dominiis Regum septimo^: « Suscitabo semen, quod egredie-
super terram: femina circumdabit virum». Et quia tur de utero tuo, et firmabo regnum eius; et sta-
conceptum sine libidine sequilur partus sine parturi- biliam thronum regni eius usque in sempiternum »

tione et dolore, ideo addit: Et paries filium, se- IIoc ipsum ait Daniel septimo : « Potestas eius ,
po-
cundum illud Isaiae ultimo ^ : « Antequam parturiret, testas aeterna, quae non auferetur, et regnum eius,

peperit. Quis audivit unquam tale, aut quis vidit quod non corrumpetur »

huic simile»? Et quia partum sine dolore sequitur 50. (Vers. 33.). Ut autem ostendal, quod aeter- Regni ht)

aeternit;
fructus uteri cum salute, ideo subdit: Vocahis no- nitas ista est proprie dicta per carentiam finis, addit;

men eius lesum; quia, secundum quod dicitur Actuum Et regni eius non erit finis; ut sic inq)leatur illud

quarto ^, « nec aliud nomen est sub caelo datiim ho- Isaiae nono ' : « Super solium David et super regnum
minibus, in quo oporteat nos salvos fieri ». Huius eius sedebit , ut confirmet illud et corroboret in iu-
nominis praefiguratio praecessit in lesu, fUio Nave; dicio et iustitia, amodo et usque in sempiternum ».

Ecclesiastici quadragesimo sexto : « Fortis in bello Et ideo recte dicit Psalmista: « Regnum tuum re-

lesus Nave ,
qui fuit magnus secundum nomen suum, gnum omnium saeculorum, et dominatio tua in omni
maximus in salutem electorum Dei ». Huius etiam generatione et generationem ».
praefiguratio praecessit in loseph, de quo dicitur (Je- autem Maria ad Ange-
00. (Vers. 34.). Dixit Secnn
Virgo inl
nesis quadragesimo primo, quod « Pharao vertit no- lum. Introduxit prius Evangelista Angelum narran- rogat, Id (

tria ost
men eius et vocavit eum lingua Aegyptiaca Salvato- tem; subiungit hic prudentissimam Virginem pcr- dnntur.

rem mundi » cunctantem; in qua percunctatione tria nobis expli-

56. (Vers. 3!2.). Postremo exprimens nasciturae cantur, scilicet dubitalio conveniens, 7'atio movens
ProHs jasti-
giam.
proUs fastigium, ostendit ipsum magnum cum di- , et solutio satisfaciens. — Conveniens dubitatio no- Dubitati
conveniei
cit: Hic erit magnus. Ostendit autem, magnitudinem talur, cum dicitur: Quomodo fiet islud? Cum enim
eius excellentissimam esse propter gratiam singula- triplex sit concipiendi modus: unus carnalis, alius Notandui
rem, propter excellentiam regalem, proi)ter poten- spiritualis et tertius admirabilis et singularis; quaero,
Propter gra- tiam aetemalem Singularem gratiam tangit, cufu quo istorum modorum fiat? Nicodemus sic quaerebat
tiam siDgu-
Jarem. dicit: Et Filius Altissimi vocabitur, scilicet per gra- a Domino, quod oporteret, eum renasci
cum audiret,
tiam unionis; Filius , inquam, unigenilus, secundum denuo; loannis tertio^: « Quomodo, inquit, possunt
illud loannis primo^: « Vidimus gloriam eius, gloriam haec fieri » ? Et nota, quod non quaerit modum
quasi Unigeniti a Patre ». Et ita aequahs erit Altis- sciendi sive signum, quod fidem faciat, sicut Zacha-
simo, secundum illud Psalmi : « Tu Dominus altis- rias, qui eodem « Unde hoc
punitus fuit, supra :

simus super omnem terram ». Quis est hic nisi sciam? Ego enim sum senex,etuxor mea processit
Christus Dominus? de quo ad Philippenses secundo: in diebus suis»; sed quaerit modum fiendi, ut con-
« Dedit illi nomen, quod est super omne nomen, ut sentiat, secundum illud Proverbiorum quarto: « Pal-

in nomine lesu omne genu flectatur » etc. Hoc au- pebrae tuae praecedant gressus tuos».
tem nulli alii dedit, quia in solo Filio Virginis est ()I. Rationem moventem tangit, cum dicit: Quo- Halio
raovens.
gratia unionis. niam virum non cognosco, id est, non cognoscitu-
propter ex-
cellentiam
o7. Reqalcm excellentiam insinuat, cum dicit: ram propono, et ita sum virgo mente et carne et
i , •,,
regaiem. Et clabit illi Dommus Deus sedem David, patris proposito, ut sibi recte competat illud Rebeccae, Ge-

^ Vers. 1 L — Subinde allegatiir ler. 31, 22. ® Psalm. 131, II. — Subinde allegantur ler. 23, 5. et
* Vers. 7. seq, Dan. 7, 14. — Inferius pro primo ostensum Vat. post ostensum.
' Vers. 12. — Duo seqq. loci sunt Eccli. i6, 1. seq. et * Vers. 12. seq., post quem Dan. 7, I i.

Gen. 41 , 45. ' Vers. 7. — Sequitur Ps. I4i, 13.

* Vers. 14. — Sequunlur Ps. 96, 9. et Phil. 2, 9. seq. * Vers. 9. — Duo seqq. loci sunt Luc^ 1, 18. et Prov.
Cfr. III. Sent. d. 13. per totam. 4, 25. — Jnferius pro fiendi Vat. fnciemli.
 ; ,

COMMENT. IN EVANGKLHM LrCAE C. I. 2^

nesis vigesiiiio quarto S quod eral « i)iiella dccoia aulem illatione^ primo praemittit Angelus suam con-
niinis virgoqiie piilclierriina et incognita viro ». Et clusionem, et deinde approbationem, et postremo
secundum Apostoluni, priinae ad Corintliios sepliino, utriusque subiungit rationem.

iam non cogitabal quae carnis erant sed « quae ,

, Conclusionem infert, cum dicit: fdeoque ct quod 'nfert con-
,-,, T\ • clasionem.
Domini snnt, quomodo esset sancta et corpore et nascetur ex te sanctum vocabitur rilius Det. Qiua
spiritu»;et ideo non irrationabiliter qiiaerebat, quo- enim fecundaris virtute Spirilus sancti , non prolein
modo debeat prolem concipere, quae non pro|)one- viri generabis, sed prolem Dei , non ])eccatorem, sed
bat virum cognoscere, ut, si posset esse, quod lia- sancluin; Daniclis nono'': « Iinpleatnr visio et pro-

beret simul virginitatera et fecunditalem, tunc con- phetia, et nngatur Sanctus wSanctorum ». Si enim,
sensum praeberet. quemadmodum dicitur loannis tertio, « quod iiatum
()^. (Vers. 33.). Et quoniam dubitatio sua ra- est ex carne caro est, et quod natuin est de spiritu
Solatio sa- tionem habebat recte moventem; ideo ineruit re- spiritus est » : ergo (piod nascitur de Spiritu sancto
tisfaciens.
sponsionein satisfacientem , quae nolatiir ibi : Et necessario sequitur esse sanctum. nernardus^: « Si

respoudens Angelus dixit ei : Spiritus sanctus diceret: sancta caro, vel sanctus homo, parum di-

supo.rveniet in te , el virlus Altissimi obumbrabil xisse videretur; posuit ergo indefinite sanctum , rpiia

iibi ; (\ms\ dicat .\ngelus : quaeris, quomodo con- quidquid fnit, quod Virgo gennit, sanctum procul
cipies? Ad hoc respondeo, quod fecundaberis sine dubio ac singulariter sanctuin fuit ». Et quia filii

corruplione, concipies sine libidine, paries sine do- hominum nascuntur polluti, ad Ephesios secundo^:
lore, quia non ex virili semine, sed ex Spiritus « Omnes na.scimur nalura filii irae » ideo iam non ;

sancti virtute. Ita dictuin estMatthaei primo -: « Quod filius viri, sed Filius Dei vocabitur ; Isaiae nono: « Et
in ea natum est de Spirilu sancto est». Et recte di- vocabitnr nomen eins admirabilis, consiliarius, Deus,

cit: Spiritus sanctus superveniet , id est, desursum fortis » ctc. Vocabitur ab ipso Deo; Marci nono^*^: Triplex lesti-
monium.
veniet; lacobi primo: « Omne datum optimum et « Hic est Filius meus carissimus » ; et Matthaei de-
omne donum perfectum desursum est, descendens a cimo seplimo: « Ilic est Filius meus dilectus, in quo
Patre luminnm ». Propler hoc dicilur Actnum primo: inihi bene com[)lacui, ipsum audite». Vocaliitur ab
« Accipielis virtulem supervenientis Spiritus saiicti in ipsis credentibus; Matthaei decimo sexto : « Tu es
vos »; et ita non erit corrupiio, quia de Spiritn san- Christus, Filius Dei vivi »; et ad Romanos primo:
cto. Non etiam erit libido , quia virtus AUissimi « Qui praedcstinatus est Filins Dei invirtute». Vo-
obumbrabit tibi scilicet ne sentias aestum concupi- , cabitur ab omnibus; Mattbaei pcnultimo dixit centu-
scentiae, secundum illud Canticorum secundo ^: « Sub rio: « Vere Filius Dei erat iste ».

umbra illius, quem desideraveram , sedi ». 65. (Vers. 36.). Approbationem autem sive Adiungit ap-
T . ,. . „ ,. probationem.
63. Et nota, trium praecedentium triplicem prae- connrmationem adiungit, cum dicit: Ecce, Elisa-
uoram tri- cessissc figuram : quia sine virili semine , in virga beth, cognata tua, ct ipsa concepit filium in se-
pei '?""•
^^j.Qj^^ qjj^g floruit, Numerorum decimo septimo*; nectute sua. Si ergo Deus dedit conceptum seni
Isaiae undecimo : « Fios de radice eius ascendet » etc. dare potest et iuveni, novum, illud iam licet istud
quia sine libidine , in rubo el igne, Exodi lertio, factum; Genesis vigcsimo primo": « Conccpit Sara
quia rubus ardebat et non comburebatur; quia par- et pcperit filium in senectute sua ». — Ft melius
tus sine dolore designatur in rore et vellere Gedeo- constet Virgini, additur: Et hic mensis est sextus
nis, ludicum sexto. « Vellus enim, ut dicit Hiero- illi quae vocatur sterilis. Et ita cum manifesta fue-
nymus^, cum sit de corpore, nescit tamen corporis rit eius sterilitas , iam est manifesta eius fecunditas.

passionem » ; et ideo in Psalmo : « Descendet sicut lam ergo incipiunt signa et mirabilia fieri in terra,

pluvia in vellus ». secundum illud Ecclesiastici trigesimo sexto^^: « In-

64. Ideoque et quod nascetur ex te san- nova signa et immnta miral^ilia ». Et ideo firmum
ctum Postquam descriplus certum quod iam concipias su-
Tertio, in
onclosionis
Bnniao.\n- tationis
. .
etc.

proccssus uarrationis
. .
est
.....
ponitur
ingressus
nltimo Inc
salu- et est,

pra naturam; ct hoc est quod

ct tu, Virgo,

Heda (dossa:
elns
ria.
facil
terminus
.
ct
...
conclusioms ; et conclusio est,
,
,
. ,
quod virgo
.

« Ne Virgo desperet de partn

dicit

, accipit
in

exemplum
.Maria concipiat , et ex ea nascatur Fihus Dei. In hae sterihs et anus pariturae, utdiscat, omnia Deo e.^se

' Vcrs. 16. — Siibindc allegatiir F. Cor. 7, .31 — Siipe- niil. 2. super Missns est , n. 7: Quicl iiliid Cedeonis vellus si-

rius verbo propono Vat. praefigit me. gnificat, quod utique de carnc lonsum, scd slne vulncrc carnis
^ Ver.s. 20. — Sequiintur lac, I , 17. ct .Ul. 1,8. in area ponitur... nisi carncm assuiiitam do carnc Virginis et
3 Vers. .3. absqiic detrimento virginilatis? — Subindc ailegatur Ps. 71,6.
* Vers. •}. — Tres seqq. loci sunt Isai, 11, 1; Exocl. 3, ® Vat. conclusione et subindc conditionem pro conclu-
2. et ludic. 6 , .37. seq. Cfr. supra n. i'6. — Superiiis post sionem.
semine sccunda manus in D addidit dcsignatur. ^ Vcrs. 2i. — Sequilur loan. .3,0.
' Epist, 9. ad Paulam et Eustochiiim, de Assumtionc B. * Homil. i. supcr Missns e.<>t , n. •'>.

.M. V. finter opera Hieron.) n. o : « Hoc quippe cst quod I)a- " Vers. 3. — Scquitur Isai. 9, (i,

vid canit: Descendet sicut plucid in vellits. Veiius itaque, cum " Vers, 6. — Qiiatiior seqq. loci sunt Mattli. 17, 5; IG,
sit de corpore, nescil corporis passionem; sic et virginitas, cum Ki; Kom. 1, i. et Matth. 27, U. " Vcrs, 2.
sit in carne, nescit vitia carnis », Simllc e.xhibct ncrnard., Uo- '* Vcrs. 6. — Glossa Bedac cst ordinuria In Luo. I, 3G.

S. Bomv. — Tom. VII.

 ^6 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L

quae ordini natiirae videntur esse contra-

possibilia, verbum fidei ventre concepit Filium Dei; infra eo-
,

^oUDdum. ria». Et ideo Doniinus tot sterilium conceptus prae- dem « Beata, quae credidisti » etc. et undecimo
: ; :

misit, ut istum conceplum figurarent et figurando « Beatus venter, qui te portavit, et ubera, quae
praenuntiarent et praenuntiando lestimonium darent suxisti ».

et credibilem facerenl. 08. Deincle sequitur jymejoaraiw ei; humilitate, Desecuud

66. (Vers. 37.). Rationem autem liuius subiun- cum dicitur: Ecce, ancilla Domini. Simile respon-
sabiuDgitra-git,cum dicit: Qiiia non eril impossibile apud sum dedit Abigail, mulier prudens, cum David vellet

Deum omne verbum ; Ecclesiastae octavo ^: «Omne, eam uxorem accipere; primi Regum vigesimo quin-
quod voluerit, faciet, et sermo illius potestate ple- to^: « Ecce, famula tua sit in ancillam, ut lavet

nus est»; Matthaei decimo nono: « Apud Deum pedes servorum domini mei »; et illa Ruth, quae
omnia possibilia sunt », sicut diclum est Sarae, Ge- designat beatam Virginem , Ruth secundo : « Unde
nesis decimo octavo: « Nunquid Deo quidquam est hoc mihi, ut invenirem graliam ante oculos tuos»?
difllcile»? Apud Dominum ideni est
Bernardus^: « quoniam « locutus es ad cor ancillae tuae, quae non
facere quod loqui, et loqui quod velle. Merito ergo sum similis unius puellarum tuarum ». Et quia se
noveris, non esse impossibile omne verbum » et ideo, ; virgo Maria humiliavit, se ad gratiam praeparavit.

cum aliquid promittit Deus, sine dubitatione creden- Bernardus^: « Humiliter respondetur, ut sedes prae-
dum est, qnia , cum omnia possit et mentiri non paretur». Et quia singularis humilitas, ideo et sin-

possit, necesse est, ut fiat ita, sicut promiltit ; Nu- gularis fuit gratia; unde Bernardus: Non est ma-
«

merornm vigesimo tertio^: « Non est Deus quasi gnum, esse humilem in abiectione; magna prorsus et
homo, ut mentiatur; nec ut filius hominis, ut mu- rara virtus humilitas honorata » ; hoc « est luminare,
tetur. Dixit ergo, et non fiiciet? I^ocutus est, et non quod minuitur in consummalione » , Ecclesiastici qua-
implebit » ? — Et sic ostendit Angelus suam conclu- dragesimo terlio.

sionem necessariam, ut iam Virgo nec dubitare pos- 09. Postremo subditur consensus perfeclus ex De teriio.

sit nec valeat dissentire. caritale, cum dicitur: Fiat mihi secundum verhum'
tuum. i^ Fiai, ut dicit Bernardus ^, est desiderii Tnp^ex si

signum non
,,....,..
dubitatioms mdicium »;
.

etiam est si-

. sos voci
Tertio describitur assecutio propositi quoad tria. , nat.

gnum asserlionis, sicut in Psalmo dicitur: « Dicet

07. (Vers. 38.). Dixit autem Maria etc. Hic omnis populus: Fiat, fiat » ; et iterum afjeclionis

ultimo ponitur assecutio proposiii, quod fuit in con- ut in Psalmo: « Fiatmanus lua, ut salvet me » —
sensu Virginis, per quem mox concepit Filium Dei. idein enim est verbum et manus Patris et potest —
Hunc autem consensum describit debite et ordinate esse orationis verbuni, ut sic sit desidcratorium, quia
factum: quia ex humilitate praedisponente el cari- ex caritate; oraiorium , quia ex humilitate; asser-
taie perficiente et creduUlate pronuniiante. torium , quia ex credulitate ^. Haec est vox dulcis- — voi duici
sima.
Introducitur ergo primo pronuntiatio ex cre- sima hominibus, Angelis et ipsi Sponso. Hanc pelebat
De primo. duUiate , cum dicitur : Dixii autem Maria ad An- in Canticorum secundo : « Sonet vox tua in auribus
gelum. Quia enim Angeli dictum credidit esse verum, meis; vox enim tua dulcis, et facies tua decora »;
ideo dat expresse responsum consentaneum ; ad Ro- quod facit, cuin dixit Angelo: Fiat mihi secundum
manos decimo^: « Corde creditur ad iustitiam, ore verbum tuum. Verbum, quod erat in principio apud
«

autem confessio fit ad salutem » ; et in Psalmo: Deum, fiat caro de carne mea, secundum verbum
« Credidi ,
propter quod locutus sum ». Dixit; de hoc tuum'-'». Unde Bernardus: « Fiat mihi, obsecro,
verbo fidei dicitur ad Romanos decimo: « Prope est verl)um non [)rolatum , ut transeat, sed conceptum,
verbum in ore tuo et in corde tuo, hoc est verbum ut maneat. Fiat verbum non tantum audibile auri-
fidei ,
quod praedicamus ». Quia ergo corde concepit bus, sed et visibile oculis, palpabile manibus, gesta-

* Vers. 3. seq. — Sequiinliir Matlli. 19, 26. el Gen. 18, U. 4. ex Vigncrianis) n. 2 : Christus enim manus Domini , Filius
^ Homil. 4. siipcr Missiis esl, n. 7: Soli Deo qnia idem est Dei manus Dei, Verbum Dei manus Dei. Quae est enim ma-
faccre qnod loqiii, iilcm loqiii qiiod velle; nierito non erit im- nus Dei, nisi per quam facta su7il omnia [loan. 1, 3.].

possibile upud Deum omne verbum. * Bcrnard., loc. cit.: Et in hoc quod dicit: Fial mihi se-

' Vers. 19. — Superius ACD omitlunt et mentiri non cundum verbum tuum, mngis inlelligenda esl affectum cxpri-
possii. mere desiderantis, quam effeclum requirere more dubitanlis.
* Vers. 10. — Subinde nllegantur Ps. 115, 10. (sive t.); Quamquam nil oi^stal intelligi fiat esse verbum orantis. Nemo,

Rom. 10, 8; Luc. 1 , 45. et 1 1 , 27. quippe oral, nisi quod credit et sperat. Vull autem a se requiri
^ Vers. 41; posl quem sequitur Ruth 2, 10. et 13. Deus eliam quod pollicetur. Et ideo forte multa, quae dare dis-
® Homil. 4. super Missiis est, n. 9: Humiliter ergo respon- posuit, prius pollicetur, ut ex promissione devolio excitelur,
det, ut etc. Edd. et codd. pro Humiliter habent Humilitas. sicque quod gratis daturus erat devota oralio promereatur etc.
Ibid. etiam sentenlia seq. habetur, cui adiungitur Eccli. 43, 7. — Sequitur Cant. 2, 14.
' Homil. 4. super Missus est, n. II. — Sequuntur Ps. 105, ® Bernard., Homil. 4. super Missus est, n. II. Respicitur

48. et 118, 173, ubi August. (serm. 32. n. 5.): Fiat manns loan. 1, 2: Hoc erat in principio apud Deum. — Verba Ber-
tua, ut manus Dci Christus intelligatur. Cfr. Serm. 291. (alias nardi, quae sequuntur, habentur loc. cit.
 ;,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L 27

bilc hiimeris», ut verbo virtutis suae me porlet '. veniamus et misericordiam consequamur in auxilio

« Porro mullifariam muUisquc modis olim- locutus opportuno^ ».

esl Deus Palribus in Prophelis, et aliis in rorde,

aliis in aure, aliis in ore, aliis in visu, aliis in Secundo, de gratiarum actione pro utraque
manu; niihi , oro, ut (iat iuxta verbum luum; nec conceptione.

volo, ut (lat mihi aut declamatorie praedicatum , aut

figuraliler signatum, aut imaginaliler somniatum, sed 71. Exsurgens autem Maria etc. Terminata
silenter inspiratum, personaliter incarnalnm, corpo- parte illa, in qua egit de sterilis et Virginis fecun-

raliter invisceratum » « Verbum caro factum » ^ Et si datione, hic sequitur pars secunda, in qua agit de

ita fiet, tunc potero dicere tibi, quod dixit mulier graliarum actione. Et iuxta hunc duplicem modum
Sarephlana Eliae tertii Regum decimo seplimo: « Nunc pars ista habet duas, in quarum prima fit gratia-

cognovi, quoniam vir Dei es tu, et verbum Dei ve- rum actio et laudis decantatio propter conceptum
rum in ore tuo est ». Salvaloris; in secunda, propler conceptum et par-
70. Et quoniam in tali consensu conceplus est tum praecursoris , ibi'': Elisabelh impletum est

DiscessiiAn-Dei Filius, et proposilum suum assecutus est Ange- tempus etc.

^^"*'
lus; ideo sequitur: Et, disccssil ah illa Angclus. Hoc
enim ostendebal facto, quod Raphael Tobiae dicebat De prima gratiarum actione dicuntur tria.

verbo, Tobiae duodecimo^: « Tempus est, ut rever-

tar ad eum qui me misit » ; et de Petro dicitur Ad hoc autem, quod decantatio laudis sit ex in-

Actuum duodecinio, quod ipso educlo de carcere, tegro et perfecto alTectu , exigitur ceriificalio veri-

Noiandam. « coulinuo disccssit Angelus ab eo ». Recessit ab ea talis in intellectu et exhibitio carilatis in affectu

Angelus, sed remansit cum ea Dei Filius; discessit et effectu^, unum sicut praecedens , alterum sicut
quantum ad apparentiam sed remanserunt , ivmlti consequens. Ideo prima pars habet tres, in quarum
quantum ad custodiam; Canticorum lertio: « En, prima praemitlilur lestimonium prophetiae; in se-

lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex for- cunda subditur canticum laetiiiae, ibi ^: Et ait Ma-
tissimis Israel». Isli sunt Angeli bealissimi, qui cu- ria: Magni/icat etc. ; in tertia subiungilur obsequium
stodiebant eam tanquam « locum divinae habitatio- beneficentiae , ibi : Mansit autem, Maria cum illa etc.

nis* » electissimum; unde etsi beneficium custodiae Primum astruit fidem, secundum erigit spem, ter-

sibi impenderent propter inlirmitalem carnis, cultum tium oslendit caritatem.

tamen reverenliae exhibebant pi'opter dignitatem Ma-
tris, et ideoquodam modo per ipsam ascendebant et Primo praemittitur testimonium prophetiae.
Tres ngurae descendebaut. Unde designata fuit per illam scalam,
i ariae.
^^. jjqjj-, jjj^,g gj,.^^ iunixus, ct Angcli per illam ascen- In descriptioneautem testimonii prophetiae pro-
debant, quam vidit lacob, Genesis vigesimo oclavo ^ cedit Evangelista hoc ordine. Nam primo introducit Dmsio.

et post sequitur : « Non est hic aliud nisi domus testificandi opportunitatem ; secundo , testimonii ve-
Noiandum. Dci et porto caeli », quia nullus potest iam caelum ritatem , ibi ^<*
: El unde hoc mihi etc. — Ad testifi-
subdivisio.

Mariam transeat tanquam per por-

intrare, nisi per candi autem opportunitatem tria concurrunt, scilicet

tam. Sicut enim Deus ad nos venit per ipsam ita , Virginis salutantis occwsus et virgineae salula-
per ipsam nos oporlet redire in Deum. Et ideo dici- tionis effeclus et Elisabelh resalutantis affectus;
tur domus , porla et scala: domus propter Christi primum , ibi ^' : Exsurgens Maria etc. ; secundum ,

conceptionem, /;o/7ft propter Chi'isti partum el scala ibi: Factum est , ut audivit etc. ; tertium, ibi: Et
Exhortatio. proptcr ascensum ad Deum. — Non ergo discedamus repleta est Spiritu sancto etc.
ab ea, sed eius pedibus provoluti, semper eam sa- 72. (Vers. 39.). Primo igitur introducitur Virai- ^^ ^irginis
^ ^ o u occursu
lutemus: Ave, yralia plena, ut per eam quae inve- nis salutantis occursus ut festinus et familiaris. *^°<'- —
^^"'**"''"*-
nit gratiam et misericordiam super omnes mulieres Propter feslinationem ait: Exsurgens awtem jl/arm
in conspectu illius magni Assueri, nos «gratiamin- in diebus illis, abiit in monlana cuni festinatione

' Respicitiir Hcbr. 1,3: Portans(jue omnia verbo virtulis ^ Vers. 12. et 13; dein sequitur v. 17. — Post ascende-
suac. — Sentenlia immcdiatc snbnexa est Bcrnardi, loc. cii. bant Vat. addit et drscendebant.
in cuius principio 1,1. Post m manu textus
allegatur Ilcbr. ® Ilebr. 4, 16. Esther 2, 17: Et adamavit eam rex plus
originalis prosequitur: Factuni csse verbum Domini memoratur; quam omnes mulicres, habuitquc gratiam et misericordiam co-
mihi autcm oro ut in utero fiat iuxta verbum tuum. Nolo au- ram co super omncs mulieres.
lem, ut fiat ctc. Infcrius pro s«7en/er (ita CG cum textu origi- ^ Vers. 57: Elisabetli autem impletum est etc.
naii) II sensihilUer, alii codd. similitcr, D a sccunda inanu sin- * Post affectu, suadcnte contcxtu, supplcvimus elcffectu,
(jiilnritpr, \'at. simpliciter. quod in codd. et edd. facile excidere potiiil.

» loan. I, li. — Sequitur III. Reg. 17, 24. ® Vers. 46; tcrtia pars habetur v. 56. — Inferius pro eri-
' Vers. 20. — Duo seqq. loci sunt Act. 12, 1 0. cl git Vat. exigil , E erudit.
Cant. 3, 7. '» Vers. 43.
* Psalm. 23, 8: Domine, dilcxi..» locum habitationis glo- " Vers. 39; sccundum v. 41, ubi etiam tertium.
riae tuae.
 28 COMMENT. IN EVANGEIJUM LUCAE C. I.

iii cwiUUem luda; quasi dicat : noii tardavit, sed lampas accendalur » ; et post: « Dicite filiae Sion:
diluculo surrexit, secunduiu illud Canticorum sc- Ecce, Salvator tuas venit; ecce, merces eius cum
cundo ^- « Surge, propera, aniica mea, columba uiea, eo, et opus illius coram illo ». —quod Virgo
Et nota, Notandum

ibrmosa mqa, et veni «. Unde sibi competit iilud prius domum inlravit et postea salutavit, quia iam
Proverbiorum tiigesimo primo, quod dicitur de mu- incipiebat Virgo mandatis evangelicis consentire; nam
liere Ibrti, quae « de nocte surrexit dedilque prae- infra Neminem per viam saluta-
decimo^ dicitur: «

dam domesticis suis et cibaria ancillis suis»; surrexit veritis » et postea subditur
; « In quamcumque do- :

enim, ut ministraret Elisabeth seni et debiii. Unde mum intraveritis, primum dicite: Pax huic domui».
Aspcriias « ucc eaui ViiiM&dsA cisperilas ilineris -» , secundum Quod et fecit Virgo beata.
quod dicitur in (ilossa^, et littera designat, quia 75. (Vers. 41.). Secundo vero introducitur vir~ De salutati
nis effec
ahiit iii montana, scilicet cum fesUnatione , ad ve- gineae sahitationis effectus, qui luit excitatio ma- dao.

i'itatem exi)loraiidam , sicut illi exploratores , losue tris et laetificatio proUs. — Propter matris excita- Mater exc
tatur.
secundo: « Ad montana conscendite »; vel etiam cum tionem dicitur : Et factum, est, ut audivit salutaiio-
ipso sponso, Canticorum secundo: « Ecce, iste venit ne7n Mariae EUsabelh. Salutationem namque ^'irginis

saliens in montibus et transiliens colles». Non etiam Ehsabeth audiverat, quia eam amabal ; Canticorum
Proiixitas retardavit viae prolixilas, quod notat ibi: Jn civi- octavo^: Quae habitas in hortis, amici auscultant
«

latem luda, id est lerusalem^, ut iam possit ipsa te ,fac me audire vocem tuam » et loannis octavo ;

clamarecum Isaia secundo «Venite, ascendamus ,

^ : « Qui ex Deo est verba Dei audit » unde primae ;

ad montem Domini et ad domum Dei lacob ». Nec ad Thessalonicenses secundo: « Cum accepissetis a
iu ilinere lecitmoraoi, qum cum feslinatione , sicut nobis verbum auditus Dei accepistis illud non ut ,

Rachel, Genesis vigesimo nono, quae, viso lacob, verbum hominum, sed, sicut est vere, verbum Dei ».
« festinavit, ut nunliaret patri suo ». Audivit utique verbum salulis ab ea quae conceperat
73. Spiritualiler autem dalur ex hoc nobis in- Verbum incarnatum, in quo solo salus est, secun-
Exposiiio telligi, quod necessaria est ei festinatio, qui vult ad dum illud lacobi primo: « In mansueludine suscipite
spiritualis. « . .
i n i k .-i

perfectionem attingere; ad Ilebraeos quarto ^: « resti- insitum verbum, quod potest salvare animas vestras».
nemus ingredi in illam requiem »; ideo primae ad 76. Fuit ergo mater verbo Virginis excitata, fuit Proles lae
ficatur.
Coriutliios nono: «Siccurrite, ut comprehendatis ». etiam proles laeUficata; unde dicit: Exsultavit , in
Quocontra dicitur de fatuis virginibus Matthaci vi- gaudio, infans in vtero eius. In quo ostenditur,
gesimo quinto, quod « novissime venerunt»; et Eccle- quod loannes erat amictis Sponsi praecipuus, secun-
siastici quinto: Ne tardes converti ad Dominum,
« dum quod de ipso scribilur loannis tertio ^": « Ami-
et ne differas de die in diem ». cus sponsi, qui stat et audit vocem eius, gaudio
74. (Vers. 40.). Fuit occursus Virginis festinus, gaudet propter vocem sponsi». Exsultavit, inquam,
Estetiarafa- fuit etiam famiUaris; pro])ter quod dicit: Etintra- prae desiderio , sicut Patres ; loannis octavo : « Abra-
miliaris. rr •
i

vit in domum Zacnariae

i

et sahitavit Elisaheth. In- ham exsultavit, ut videret diem meum; vidit el ga-

travit, in(juam, ut famihariter cohabitaret; Sapientiae visus est » . ExsuUavil , ad praesentiam Domini Sal-
octavo ^ : « Intrans in domum meam , conquiescam vatoris, quasi gestiens salutare et assurgere Domino
cum illa». Intravit, non foris stabat, sicut illa suo, cuius erat praecursor. Unde dicitur in Glossa
« muher vaga, quietis impatiens nec valens in domo Redae ^S « quia lingua non polerat, animo exsultante
consistere pedibus suis », Proverbiorum septimo. In- salutat ct suae praecursionis officium inchoat. Ecce
travitelim^, non ut htigaret, sed ut sahUaret , se- apparet quod Angelus dixerat: Spiritu sancto reple-
cundum quod moris est Sanctis; ad Romanos decimo bitur adhuc ex utero matris suae ». — Ex quo da- Inlerpreta
spintuali
sexto: « Salutate invicem in osculo sancto». Sahi- tur spiriluaUter inteUigi ,
quod propositum sanctum
tavit, inquam, non solum optando, sed etiam sahi- non potest latere, quin se manifestet, et amor inte-
tem in lerusaiem apportando, ut adimpleatur illud rior prorumpat in opus; unde Gregorius^^: « Nun-
Isaiae sexagesimo secundo ' : « Propter Sion non ta- quam amor Dei est otiosus ».
cebo et propter lerusalem non quiescam , donec egre- 77. (Vers. 42.). Tertio subiungitur Elisaheth ^a-Deresaiuir
diatur ut splendor iustus eius, et Salvator eius ut lutantis affectus magnus et henignus. — Propter dao.

» Vers. 10. — Sequitur Prov. 31, IS. ' Vers. 1 ; sequitur v. II.
^ Scilicet inteiiincaris: « Mon retardat asperilas itineris ». ® Vers. 4. seq. Cfr. Maltli. 10, 11.
Ambros. , II. in Luc. n. 20: Mariam... non ab studio asperitas ® Vers. 13. — Subinde ailegantur loan. 8, 47; I. Thess.
montium, non ab officio proiixitas itineris relardavit (B: aspe- 2, 13. et lac. 1, 21.
ritas montani itineris). — Duo seqq. loci sunt losue 2,16. et 1" Vers. 29. — Sequilur 8, loan. 56.
Cant. 2, 8. — Superius pro ct debili ACDEFG el sterili. " Quae est ordinaria, sumta ex Homil. in festo Visitationis
' lla etiam B. Albert. ; communius putatur, fuisse Hebron. B. Mariae, super Luc. 1, 39. (ed. Migue, Sect. 1. libr. I. liomil.
* Vers. 3. — Sequitur Gen. 29, 12. 2.). Cfr. Homil. in Vigilia S. loan. Bapl. (Sect. 1. libr. H. ho-
^ Vers. II. — Subinde ailegantur I. Cor. 9 , 24; Matth. mil. 13.). Allegatur in hac sententia Luc. 1, 15.

25, 11. et Eccli. .5, 8. Cfr. Beda, in Luc. 1 , 39. " Libr. II. Homil. in Evang, homil. 30. n. 2.
® Vers. 16. — Sequuntur Prov. 7,10. seq. et Rom. 16, 16.
 :
.

COMMKNT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L 2d

Primnin. magnUudincm dicitur : Ei repleta est Spiritu sancto leronomii vigesimo octavo ^ : « Benedictus fructus
Elisaheth et exclamavit voce magna. Magnitudo ventris tui et fructus terrae tuae » . Et ideo cantemus
uamque vocis signum est magnae adectionis, quia ^ cum David: « Benedixisti, Domine, terram tuam ».

«c voces sunt notae passionum » ; Ecclesiastici deciuio 7\). Completum est etiam in Maria illud Ecclesia- saper mui-
,. . . .
. a • 1 • 1- 1 1
'** benedi-
quinto: «Adimplebit eum Dominus spiritu sapientiae stici vigesimo quarto ^ : « In multitu(nne eiectorum ha- cta.

et inteliectus » ; et : « Ipse tanquam imbres mittet bebit laudem et inter benedictos benedicetur ». Bene-

eloquia sapientiae suae, et in oratione confitebitur dicta quidem fuit laliel, ludicum quinto: « Benedicla
Domino ». Ideo autem voce magna clamavit, quia in muheribus lahel ». Benedicta fuit Butli, Ruth ter-

illum continebat in utero, qui erat vox Verbi, sc- tio: « Benedicta es a Domino, hlia». Benedicta. Abi-
cundum quod de ipso dicitur Isaiae quadragesimo ^ gail, primi Begum vigesimo quinto: « Benedicta tu,

« Vox clamantis in deserto Parate viam Domini » : (luae prohibuisti me hodie, ne me mea manu ulci-

Cui eliam dicitur ibidem « Super montem excelsum : scerer». Benedicla ludilh, decimo tertio: « Benedi-
ascende tu, qui evangelizas Sion; exalta in fortitu- cta es tu, lilia, a Domino Deo excelso prae omnibus
dine vocemtuam, qui evangelizas lerusalem, exalta, mulieribus su[)er terram». Inter has mulieres et Notandum.

noli timere. Dic civitatilius ludae: Ecce, Deus vester, super has mulieres benedicta est virgo Maria, quia
ecce, Dominus Deus in fortitudine veniet». illae ^ benedictiones impletae sunt in hac.
^
78. Nec tam fuit vox eius clamosa quam eliam 80. Et unde hoc mihi, ut veniat etc. Praemissa oe veritate

lecandum. (Jevota ; undc ad exprimendum henignitatem ajfectiis opportunitate testificandi , subditur hic veritas testi- tria.

subdit dicens: Benedicta tu in mulieribus, et be- monii, ad cuius explicationem tria introducit Evan-
nedictus fructus ventris tui. Benedicit Elisabeth Vir- Primum est praeconium admirativum; se-
gelista.

ginem simul et prolem, ut compleat angelicam sa- cundum est signum approbativum ; tertium vero,
lutationem. Benedictionem sibi optat et iam benedictam testimonium affirmativum ^. Primum lenet ratio-
annuntiat ea benedictione ,
quam Dominus Abrabae nem propositionis secundum assumtionis, et tertium ,

promiserat (lenesis duodecimo^: « Benedicam tibi et conclusionis.

magnificabo nomen tuum, erisque benedictus. Bene- 81. (Vers. 43.). Introducit ergo ?j?'aecom"iM'/i af^ Praeconium
i. .,.,,., , „ , , ., . admirativum.
dicam benedicentibus tibi et maledicam maledicenti- mirativum , cum dicit Elisabeth: Et unde hoc mihi,
bus tibi , atque in semine tuo benedicentur universae ut veniat Mater Domini mei ad me^ Hoc enim est
Benediciio cognationes terrae » . Hanc benedictionem praedixit valde laudabile el etiam admirabile, quod muher sit
'

Isaac in figura agri, Genesis vigesimo septimo: « Ecce, Mater Dei, et quod Mater Dei visitel ancillam Dei.
odor fdii mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Unde poterat dicere, sicut dixit Areuna regi David
onfirmata. Douiinus » . Hanc confirmavit lacob , Genesis penul- secundi Regum ultimo^: « Quid causae est, ut ve-
timo: « Omnipotens benedicet tibi benedictionibus niat dominus meus rex ad servum suum »? Maius
caeli desuper, benedictionibus abyssi iacentis deor- enim est esse Matrem Dei ; unde dignatio fuit Matris

sum, benedictionibus uberum et vulvae; benedictiones Domini omnium suis pedibus visitare alienum hospi-
patris tui confortatae patrum sunt benedictionibus tium. Unde Virgo gloriatur Ecclesiastici vigesimo
eius, donec veniret desiderium collium aeternorum». quarto ^^ : « Ego mater pulcrae dilectionis et timoris
lesiderau. Hauc dcsidcrabat et hanc imprecabatur Moyses, Deu- et sanctae spei » ;
quia propter dignitatem maternam

^ Ul dicit Arislot. , I. Periiierm. c. I. Duo seqq. loci gnus es , te in omnibus humilia, mox... surgit... gostansque in

sunl Eccli. 15, 5. et 39, 9. utero Deum, servorum Dei habitacula petit» etc. Theopliylact.,
' Vers. 3; sequitur 40, 9. seq. in hunc loc, ait: « Sicut postea loannes Christum , cum venis-
' Vat. omittit etiam. — Inferius pro Benedicta tu in mulie- sct, ut baptizaretur ,
prohibuit propter reverentiam, dicens
ribiis Vulgata: Et dixit: Benedicta tu inter mulieres. non sum dignus ; sic et nunc per
[Malth. 3, II. seqq.]: E(jo
* Vers. 2. seq. — Subinde alieganlur Gen. 27, 27. et49, matrem suam loquitur: Unde mihi hoc nt veniat Mater Do- ,

25. seq., in cuius principio pro benedicet codd. benedicat. minimeiadme? priusquam pariat Dominum, matrem vocans
' Vers. 4. — Sequitur Ps. 84, 2. eam, quae in utero gerebat. Alias enim, priu.squam pariant,
^ Vers. 4. — Quatuor seqq. loci sunl ludic. 3, 24: Bcne- non solemus matres vocare propter metum abortiendi in Vir- ;

dicta inter mulieres lahel; ruitli 3, 10; I. Reg. 25, 33. et gine autem nihil tale suspicari oportebat. Et idcirco, priusquam
ludilh 13, 23. parias, mater et beata es tu, o Maria, quae credidisti^> etc.
^ Vat. illarim. — Glossa interlinearis (Bedae, Ilomil. in — Vat. Iiic legit: Ex quo enim facta est mater Dei, summn
feslo Visitationis B. Mariae; cfr. supra pag. 28, nota 10.): Non Domini onmium etuxit dignatio , ut qui suis pedibus alienum
solum inter muliercs benedicla , sed inter benedictas maiori be- hospitium visitare non abhorruit. De quo quidem Virgo glo-
nediclione insignis. riatur ctc (Voci dignatio G adiungit magna, DH maximaj.
* Ita Vat.,ACDH confirmativwn, sed infra n. 83. codd. Eadem ed. omittit supra et quod mater Dei visitet ancil-

habent affirmalivum. lam Dei.

* Vers. 21. — Verba, quae immediate sequuntur: Maius '•>
Vers. 24, ubi post timoris Vulgata addit et agnitionis.
enim est esse Malrem etc, exhibemus ex E ; in aliis codd. et — Cod. B inferius posita quiapropter... mater omiltit et hunc
edd. Matrem excidit Dei vel Domini. Beda , Ilomil. in fcsto textum ita explicat: « Ego mater pnlcrae dilectionis, idco dili-

Visitalionis D. Mariae : « Quis dubilet Matrem regis aeterni gcnda, ettimoris , ideo vencranda, et agnitionis, ideo audienda,
iure matri militis praeferendam ? Attamen ipsa [Maria]me- , et sanctae spei, ideo adeunda ». Inferius pro adeunda AC D
mor Scripturae praecipienlls [ Eccli. 3 , 20. ] : Quanto ma- exoranda.
 30 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L

est virgo Maria diligenda, veneranda et cum omni custodiunt illud». — Mem , sustinentes ; primae Pe-

fiducia adeunda taiiqiiam siimmae misericordiae tri tertio: « Sed et si quid patimini propter iustitiam,

mater. beati »; et Matthaei quinto: «Beatiestis, cum ma-

82. (\'ers. 44.). Secundo subdit indicium ap- ledixerint vobis homines et persecuti vos fuerint et

loiidam ap- probalioum , cum dicit: Ecce enim, ut facla est dixerint omne malum adversum vos, menlientes,
probaiivum.
^^^ salutalionis tuae in auribus meis , exsultavit propler me». —
Item, co demplantes ; i^vWx ^eowm i

in gaudio infans in utero meo ; et lioc est signum decimo: « Beati viri tui, et beati servi tui hi, qui

quod « diffusa est gratia in labiis tuis»; et propterea stant coram te semper et audiunt sapienliam tuam».
certum est, quod « benedixit te Deus in aelernum», 85. Ex omnibus his causis beata fuit virgo Ma- M"'a teat
, . » . , . .
el beatiss
in Psalmo ^ Et ex quo infans supia naturam exsul- ria, ex causa etiam smgulari fuit beatissima, quia ma-

tavit, quod Dominus naturae sibi occur-

certum est, concepit Filium Dei; infra undecimo ®: « Beatus ven-
rerit. Et ex quo infantuhis respondet ex ulero, cer- ter, qui te portavit, et ubera, quae suxisti ». Et

tum est, te concepisse ilUim qui vocat ab utero, propterea ipsamet Ecce enim
dicit infra eodem: «

secundum illud Isaiae quadragesimo nono: « Domi- ex hocbeatam me dicent omnes generationes » Beata .

nus ab utero vocavit ine, de ventre malris meae ergo, quae credidisti, quia credendo concepisti et
recordatus est nominis mei » etc. Et rursus, ex quo concipiendo beatitudinem omnibus gentibus quantum
puer exsultavit, cerlum est, iam consummatum esse ad sufTicientiam protulisli. In huius figura, Genesis F>gufa.

veraciter quod in Isaia^ dicitur: «Exsulta et lauda, trigesimo ^ « dixit Lia: Hoc pro beatitudine mea,
habitatio Sion, quia mcignus in medio tui Sanclus beatam quippe me dicent omnes mulieres».
Israel »; el ilhid Zachariae noiio: « ExsuUa satis, fiha

Sion, iubila, fiha lerusalein; ecce, rex tuus venit Secundo subditnr canticum laetitiae.
tibi iustus et salvator ».
83. (Vers. 4o.). Ex quo igitur mirabiliter exsul- 86. Et ait Maria etc. Post testimonium prophe-
tavit praecursor, iam certum habebat indicium, quod tiae sequilur cantas laetitiae , in quo beatissima
venerit Salvator; et quoniam iam certum habebat in- virgo Maria laudat divinam clementiam propler ex-
dicium , ideo tertio veritati subditur Lestimonium cellentissimam gratiam sibi collatam. In hoc autem
Tesiimoniumsive oracuhuu ajHrmalivum , cum dicitur: Deala cantico tria notantur. Primum est laudantis afjectio, Nolantur
affirmalivum. , . , . . . „ . , tria.
quae credidisli, quoniam, per/icientur ea quae di- quam nolat ibi^: Magnificat anima mea etc. Se-
cta sunt tibi a Domino. Fides enim beatain facit; cundum est laudandi roMo quam notat, cum sub- ,

Matthaei decimo sexto^: « Beatus es, Siinon Bariona, dit: Quia respexit etc. Tertium, divinae laudis am-

quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater plificatio, quam notat ibi Et misericordia eius a, pro-
:

meus, qui in caclis est»; et loannis vigesimo: « Beati, genie. Non enim est perfecta laus, nisi adsit debitus

Notandum. qui uou videruut et crediderunt ». — Facit autem afjectus, debita causa modus.
et debitus

fides beatos, quia inchoando in merito disponit ad 87. (Vers. 46.). Insinuatur ergo primo laudan- Laadant:
affeclio pr
consummationem praemio; ad Phihppenses primo: in tis affectio , ut grata , magnificando divinam virtu- mo nt gr;
ta.
« Confidens hoc ipsum quia qui coepit in vobis opus ,
tem, cum dicit: Ait Maria: Magnifcat anima mea
bonum perficiet », et hoc merito tidei; unde Mat- Dominum, id est divinam virtutem. « Magnus enim
thaei octavo: « Vade, et sicut credidisti, fiat tibi »; Dominus noster, et magna virtiis eius^»; et ideo
et sic factum est Mariae. magno alTeclu debet collaudari ,
quia magna operatur
84. Nota, quod beatificantur in Scriptura non Danielis quarto: « Ego laudo et magnifico et glorifico
sepiera bea- solum crcdentes , sed etiam sperantes; Psahuus^: Regem caeh, quia omnia opera eius vera»; et ad
tificanlur.
n • •
. rv • •

«
.

Beatus vir, cuius est nomen Domini spes eius». hoc invitat anima devota in Psalmo: « Magnificate
— Item, diUgentes; Ecclesiastici quadragesimo octavo: Dominum mecum , et exaltemus nomen eius in id

« Beati, qui te viderunt et in amicitia tua decorati ipsum Tunc anima nostra vere magnificat Domi-
». Notaodum.

sunt ». — Item , timentes ; Ecclesiastici vigesimo num, quando sub ipso se ipsam captivat et huuiiliat;
quinto : «Beatus, cui datum est habere timorem Ecclesiastici tertio *": « Quam magna potentia Dei so-

Dei »; rursus Psalmus: « Beatus vir, qui timet Do- hus, et a solis humilibus honoratur». Unde virgo
minum». — Item, operantes; loannis decimo tertio = : Maria, quia prae ceteris se ipsam humiliavit, ceteris
« Si haec scitis, beati eritis, si feceritis ea »; et in- altius Dominum magnificavit. Et ideo a magnificatione
Ratio pri-
fra undecimo: «Beati, qui audiunt verbum Dei et incepit, quia hoc competebat humilitali Virginis de- ma.

*
Psalm. ii, 3. — Seqiiitur isai. 49, 1, " Vers. 27. — Sequitur Luc. 1 , 48.
^ Cap. 12, 6, post quem Zachar. 9, 9. ^ Vers. 13.
^ Vers. 17. — Tres seq(i. loci sunt loan. 20, 29; Phil. * Vers. 46. Secundum et tcrtium habentur v. 48. et 50. —
1, 6. et Matth. 8, 13. (Vat. hunc omittit). Superius pro cantus G canticum.
* Psalm. 39, 5. — Subinde aliegantur Eccli. 48, II; 25, ® Psalm. 146, 5. — Sequuntur Dan. 4, 34. (Codd. : Ego
1 o. et Ps. i 1 , I . [Nabuchodonosor] magnificabo Regem caeli etc.) et Ps. 33,4.
* Vers. 17. — Sequuntur Luc. 11, 28; I, Petr. 3, 14; — Inferius pro anima devota Vat. animam devolam.
Matth. 5, 11. et lil. Reg. 10, 8. '" Vers. 21.
 ; ;

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L 31

Secaoda. cantantis. — Competebat etiam dignitati Dei, cnius Corinlhios decimo quarlo: « Nam si orem lingua, spi-
siimma dignalio non cognoscitnr, nisi flignitas prae- ritusmeus orat » elc. Hic autem accipitur pro anima Noundnm.

cognoscatur ; unde ApostoUis ^ : « Qui cum in forma secundum suum supremum, et a.nima accipitur in
Dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se aequa- comparatione ad corpus, sicut illud primae ad Thes-
lem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi salonicenses quinto ^ : « Ut integer si)iritus vester ct
Tertia. accipiens ». — Competebat etiam intenlioni cantici, anima et corpus sine querela in adventu Domini no-
quae esl Deum perfecte laudare; Ecclesiastici qua- stri lesu Christi servetur ». Quia enim spiritus in-

dragesimo tertio ^ : « Glorificantes Dominum, quan- terius exsultaverat, ideo anima voce magnificabat;
tumcumque potueritis; supervalobit adhuc,et admi- et ideo exsuUationem de praeterito et magnifica-
Qaarta. rabilis magnificentia eius ». — Competebat etiam tionem de praesenti ponit, quia exsultatio est na-
Mariae caniico, quia de magnis, immo de maximis tura prior.
beneficiis erat; nnde Proverbiorum octavo ^ « Au- : 90. (Vers. 48.). Quia respcxit humilitalem etc. Laudandi
„ , , . , 1 1 ,v • • , • ratiodnplex.
dite, quoniam de rebus magnis locutura sum »; et Postquam descrqita est laudanlis aflectio sive devotio,

Qainta. infra: « Quia fecit mihi magna » etc. — Competebat subditur hic laudandi ratio , quac sumitur ex du-
et ordinato progressui , qui est a timore inchoando; plici causa. Prima est heneficium gratiae , quod fecit Prima.

unde Psahnus: « Initium sapientiae timor Domini ». ipsam amahilem Deo et laudabilem hominibus. Quia Fit amabiiis

Timor autem reverentiae Dominuni magnificat. amabilem Deo, Quia respexit humilitalem an-
dicit:

88. (Vers. kl .). Insinuatur eliam laudantis af- cillae suae. Genesis vigesimo nono® praecessit huius
Bcuodo, ut fectio non solum ut grata, sed ut iucunda, exsultando figura in Lia, quae, concepta prole, dixit: « Vidit
iucaoda.
in divina salute , cum subditur : Et exsullavit spiriLus Doininus humilitatem meam ; nunc amabit me vir

meus in Deo salulari meo , id est in Deo salvatore, meus ». Et humilitas fuit disposilio ad respectum
ut possit dicere illud Psalmi'': « Anima mea exsul- gratiae; Isaiae ultimo^: « Ad quem respiciam nisi

tabit Domino et delectabitur super salutari suo»;

in ad pauperculum et contritum spiritu et trementem
et rursum « Cor meum et caro mea exsullaverunt
: sermones meos»? quia, sicut dicilur in Psalmo, «ex-
in Deum vivum ». Vere iam dicerc poterat illud celsus Doininus et humilia respicit et alta a longe

Canticorum primo: « Introduxit me rex in cellaria cognoscit». Unde de viro iusto, Ecclesiastici unde-
sua; exsullabimus et lactabimur in le » etc. lam cimo: « Oculus Dei respexit illum in bono et ere-
verificalum est in Maria, quod optabat Psalmisla^: xit ab humilitate sua »; et ideo orabat Propheta in
« Exsultent et laetentur inomnes quaerenles te te Psalmo : « Respice in me et miserere mei ,
quia imi-
et dicant semper: Magnificetur Dominus, qui dili- cus et pauper sum ego ».

gunt salutare tuum ». Quoniam ergo virgo Maria 91. Fecit etiam laudahilem hominibus illud Fit laudabj.

Dominum quaesiuit et salulare dilexit; ideo anima gratiae beneficium, et propterea addit: Ecce enim , bus,

eius Dominum magnificavit , et spiritus eius in sa- ex hoc beatam me dicent omnes generationes tam ,

lutari Dei exsultavit. Ideo sibi competit illud Annae, viri quam mulieres; Proverbiorum ultimo^": « Sur-
primi Regum secundo: « Exsultavit cor meum in rexerunt filii eius et beatissimam praedicaverunt
Domino , et exaltatum est cornu meum in Deo meo vir eius et laudavit eam ». Fuit autem virgo Maria Ratio i.

quia laetata sum in salutari tuo ». ftettto propter meritum castilatis; Psalmus: « Beati
89. Et nota, quod spiritus accipitur pro sub- immaculati in via»; et Apocalypsis decimo sexto:
piritns ac- slanlia animae; Ecclesiastae tertio^: « Quis novit, «Beatus, qui custodit vesfimenta sua, ne nudus
cipitar tri-
pliciter. si spiritus » etc; pro superiori parte; Malachiae ambulet, et videant turpitudinem eius »; et Sapien-

secundo: « Custodite spiritum vestrum »; et ad Ro- tiae tertio: « Felix est sterilis et incoinquinata, quae
manos octavo: « Spiritus postulat pro nobis gemiti- nescivit torum in delicto». — Fuit eliam heatior rmo^.
bus inenarrabilibus »; pro imaginatione ; primae ad propter consilium virginitatis ; primae ad Corinthios

' Ptiil. 2 , 6. seq. — Siipeiius pro dujnatio Vat. humili- Fide et symboio, c. 10. n. 23: El quoniam tria sunt, quibus
tas, et pio non cognoscitur A C D dignoscitur. homo conslal, .spiritus, anima et corpus, quae rursus duo di-
* Vers. 32. — Superius pro inlenfioni cantici Vat. inten- cunlur, quia saepe anima simul cum spiritu nominatur; pars
tione cantantis. enim quaedam eiusdem rationaiis, qua carent besliae , spiritus
' Vers. 6. — - Sequtintur Luc. 1 , 49. ct Ps. 110, 10. — dicitur; principale nostrum spirilus cst; deinde vita, qua con-
Superius pro Mariae cantico Vat. Mariae canlanli. iungimur corpori, anima dicitur; postremo ipsum corpus, quo-
* Psalm. 34, 9. — Duo seqq. loci sunt Ps. 83, 3. et Cant. niam visibile est, ultimum nostrum est. Cfr. II. Sent. d. 8. p. 11.

h, 3. q. 2. in corp., ubi de animae siipremo.

* Psalm. 39, 17, in quo j^ro quaerenles te codd. qui quae- * Vers. 32. — Superius post amabilem Deo Vat. perpe-
runt te. — Inferius allegatur 1. Heg. 2, 1. ram (cfr. infra n. 92.) prosequitur: Secunda est, quod fecil
* Vcrs. 21. Vat. hunc locum omittit sicut et verba, quae ipsam laudabilem hominibus.
sequuntur, ipro siiperiori parte. — Tres setjq. loci sunl Maiach. » Vers. 2. Sequuntur — Ps. 137, 6; Eccli. II , 13. el Ps.

2, 1o; Rom. 8, 26. et I. Cor. 14, 14. Pro verbis, quae prae- 24, 16.
cedunt, pro imaginatione Vat. Alibique. *" Vers. 28. — Tres seqq. loci sunt Ps. 118, I; Apoc.
^ Vers. 23, cuius explicationem vide apud August., IV. 16, 15. et Sap. 3, 13.
de Anima et eius origine, c. 22. n. 36. seq. Idem in lib. de
 8i> COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L

septinio ^- « Beatior aiilem erit, si sic permanserit cata, ideo magnificavit et exsultavit; ideo optime ra-

Ratio 3. secunduin meum consilium ». — Fuit etiam beatis- tionem reddit.

sima propter privilegium fecundilatis propter quam ,
94. Et misericordia eius elc. Postquam descri- Laudis
plilicat

ceterae mulieres beatissimam eam praedicant, Canti- pta est laudantis affectio et laudandi ralio, subditur

corum sexto « \'iderunt eam filiae Sion et beatis-

: hic terlio divinae laudis amplificatio. Et haec consistit

simam praedicaverunt » in commendatione divinae misericordiae quantum ad

92. (Vers. 49.). Secunda ratio laudandi est mi- opus redemptionis humanae iam in conceplione Vir- ,

secunda. raculum potenticte , quod fuit niagnum et pium. ginis inchoatae. Opus aulem nostrae redemptionis est Redera
raanifesi
Miracuiam Quia maqnum , dicit: Quia fecit mihi magna nui declarativum misericordiae et potentiae, estque ^ ma- attribn
magnam. ,, , , , . ... , . Dei.
potens est. Hoc retertur ad incarnationis mystermm nifestativum largitatis et veritatis: misericordiae

sicut dicit Beda in Glossa^; et de hoc lob quinto: in relevatione hominis lapsi; potentiae, in prostra-
« Qui magna et inscrutabilia et mirabilia abs-
facit tione diaboh; largitatis, in diffusione Spiritus sancti;

que numero ». Incarnationis mysterium est inagnum et veritatis , in adimpletione promissi.

et imperscrulabile, et ideo admirabile; et hoc fecit 95. (Vers. 50.). Primo igitur laudat Dominura iManilesl
niisericc
qui potens est, quia «in rebus mirabilibus, ut dicit suum in opere redemptionis , secundum quod est ma- diam.

Augustinus *, tota ratio facti est potentia facientis » nifestativum misericordiae , ibi: Et misericordia
Ecclesiastae octavo: « Omne, quod voluerit, faciet, eius a progenie in progenies timentibus eum; ad
quia sermo iliius potestatc plenus est, nec dicere ei Ephesios secundo ^ : « Deus, qui dives esl in mise-

quisquam potest: Quare ita facis»? ricordia, propternimiam caritatem suam, qua dile-
93. Fuit etiam pimn, et propterea dicit: San- xit nos, et cum essemus mortui peccatis, convivi-
Miracuium ctum nomen eius. Unde sancla et pia facit , ul san- ficavit nosChristo»; et in Psalino: « Misericordia
pium.
ctitatem oslendat nominis sui; Danielis tertio ^: « Be- autem Domini ab aeterno et usque in aeternum su-
nedictum nomen gloriae tuae, quod est sanctum »; et per timentes eum ». Hoc enim fit super omnes quan-
Psahnus: « Sanctum et terribiie nomen eius». Et tum ad beneficium conseruationis , secundum illud

ratio Ijuius praemittitur : « Redemptionem misit po- Ecclesiastici decimo octavo ^: « Miseratio hominis circa
pulo suo». Et quia noinen eius decet sanctitudo, proximum suum , miseiicordia autem Dei super
jdeo oramus: « Sanctificetur nomen tuum », .Mal- omnem carnem » . .Misericordia tamen liberans et sal-

thaei sexto; et rursus Psahnus: « Domum tuam de- vans ad solos timentes se extendit, sicut in Psahno
cet sanctitudo, Domine, in longitudine dierum ». De scriptum est: « Quam magna nmltitud(^ dulcedinis
his duobus, scilicet magnitudine et pietate , primae tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te»! Ideo
ad Timotheum tertio ^ : « Et manifeste magnum est Ecclesiastici secundo : « Qui timetis Dominum , spe-
pietatis sacramentum ,
quod manifestatum est in rate in euni ».
carne, iustificatum est in spiritu, apparuit Angelis, 9G. (Vers. 51.). Secundo iaudat eum in hoc Manifest
potentia:
praedicatum est gentibus, creditum est in mundo, opere, secundum quod est manifestativum potentiae
assumtum est in gloria »; magnum quippe ratione in deiectione daemonum superborum et divitum ini-
sanctum ratione assumtae humanitatis;
Divinitatis, quorum. Propter primum dicit: Fecit potentiam in
supra eodem « Quod nascetur ex te sanctum voca-
: brachio suo , dispersit superbos mente cordis sui.
bitur Filius Dei » . Et ideo Virgo in conceptione fuit In hoc est laus Dei speciaiis; lob quadragesimo ^

magnificata et sanctificata; Psalmus: « Sanctificavit ta- « Disperge superbos furore tuo, et respiciens omnem
bernaculum suum Altissimus » , Et haec duo respon- arrogantem humiha ». Et sic impletum est illud Ec-
dent duobus praemissis , quia magnificata et sanctifi- clesiastici decimo: « Sedes ducnm superborum de-

^ Vers. 40. — Subinde allegatur Cant, 6, 8. sciebat... Quae sequenlibus quoque verbis, quam vilia de se
^ Glossa ordinaria (apiid Slrab., Card. Hiig'. et Lyi-an. ipsa senserit [v. 48: Quin respexit humilitatem etc,], edocet,
absque nomine Bedae) : « Quia fccit milii magna, quia in me et quod omne, quidquid boni ineriti habuit, hoc superna gra-
carnem sumsit et me a peccatis mundavit et dona Spiritus tia largiente perceperit [v. 49: Quia fecit mihi magna etc.].

sancti mihi conlulit ». Pro v. 46-4S. et pro verbis v, 49: Et Cfr. Hug. a S. Vict., Explanni. in Cantic. B, Mariao! — Subinde
sanctum nomen eius etc, , allegatur a Glossa ordinaria T?cda, allegatur lob 5, 9.
cuius sententiae sumtae sunt vel e.\ Commcnt. in Luc, I
, 46. 3 Epist, 1 37. (alias 3.) c, 2. n, 8. — Sequitur Eccle. 8, 3. seq.

seqq., vel ex Homil. in festo Visitationis B. Mariae, ubi can- * Vers. 52. — Subinde allegantur Ps. H , 9 , ubi ct quod
tici Mariae partes duae distingiiuntur: « Primo dona sibi spe- sequitur Redemptionem etc; Matth, 6,9, et Ps. 92, 5, ubi
cialiter concessa confitetur [Maria]; deinde [a v. 50: Et mise- Vulgata in longitudinem diernm.
ricordia eius etc.] generalia Dei beneflcia, quibus generi liu- ^ Vers. 16. — Duo seqq. loci sunt Luc. 1 , 35, et Ps, 45, 5.
mano in aeternum consulerc non desistit, enumerat». Maria ^ Vat. perperam (cfr. infra n, 97, et 98.) quia est (G qme
« meriti pri-\11egio singularis spirituali ipsius [Dei] dilectione estj, quae etiam infcrius pro relevatione et diffnsione substituit
flagrabat, cuius corporali conceptione gaudebat. Quarc iure iii rpparatione ct missione.
Icsu, id est in salutari suo, speciali prae ceteris Sanctis gaudio ' Vers, 4, — Sequitur Ps. 102, 17,
potuit exsultare, quia qiiem perpetuum salutis auctorem nove- ^ Vers. 12, — Subinde allegantur Ps, 30, 20, et Eccli, 2, 9.
rat, hunc ipsum temporali ortu de carne sua nasciturum esse 9 V6rs, 6. — Sequifur Eccli, 10,17,
 ,

COMMl-NT. IN EVANGKLIUM LUCAE C. L 33

slruxit Deus et sedere fecit uiites pro eis». Kt di- tem im[)iorum iiisaturabilis » ; et rursus in 1'salmo:

oitur hoc fecisse in brac/iio, k\ est iu Filio; Isaiae « Divites eguerunt et esurierunt, inquirentes aiUem

quailragesimo ^: « Ecce, Douiinus Deus iu fortitudine Domiiimn noii deficient omni bono » ; et Isaiae sexa-

veniet, et brachiuui eius douiinal)ilur ». Supcrhos gesiiiK) (piinto: « Ecce, servi inei comedent, et vos
auteui mcnte cordis vocat illos qui supc^rbiunt in esurietis; ecce, servi iiiei bibent, et vos silietis; ecce,

intellectu per praesumlionem et in allectu i)er am- servi mei laetabiintur, et vos conruiidcmini » ; (pnn,
bHioncm , sicut hicifer et eius sequaces; lob [lenul- sicut dicilur primae ad Coi-iiilliios primo ', « non
tiuio: « Omiie sublime videt, et ipse est rex super multi sa()ientes secundum carnem, noii inulli poten-
omnes filios superbiae». Et sic i^^i sQWim: dispersit tes, noii mulli iiobiles, sed quae stulta sunt mundi
i exposi
lio.
eos qui superbiunt menle cordis. — Vel aliter: Su- elegit Deus, ut confundat sapienles; et infirma unnidi

perbos dispcrsit menlc cordis sui, secuudum quod elegit Deus, ut confundat foitia, et ignobilia mundi
dicitur, quia superbi iusto Dei iudicio habent cor et contemptibilia elegit Deus; et ea (pia(! non sunt,
dispersum; Sapienliae decimo septimo-: « Dum pu- ut ea quae sunt, destrueret, ut non glorietur omnis
tant, se latere in obscuris peccatis, tenebroso obli- caro in conspectu eius»; et Psalmus: « Non salva-
Tertia. vionis velamento dispersi sunt». — Vel: Dispersit tur rex per inultam virtutem , et gigas noii salva-

supcrbos mente cordis sui, id est d6finitione cousi- bitur in mullitudine virtulis suae».

lii sui; lob quadragesimo : « Si babes brachium sicut 91). (Vers. 54.). Quarto laudat Deum iii prae- Manifestat
,. , , .„ veritalem
Deus et si voce simili toiias? Disperge superbos in fu- diclo opere, secundum qiiod est manifestativum ve- promissi.

rore tuo, et respiciens omnem arrogantem humilia». ritatis promissi, cum dicit: Snscepil Israel puerum
97. (Vers. 32.). Daemones superbienles definitive suum, recordutus misericordiae suae; ubi i)riiiio

proiecit, sed non sic homines; unde Threnorum ter- \}r,im\\i[\{\vc promissionis impletio, (piam promissio- Praemittiiur

lio^: « Non enim humiliavit ex corde suo et abiecil nem fecit divina benignitas, et implevit divina veri-
aDifestat filios hominum ». Laudatur ergo potentia in deie- tas; unde Psalmus^: « Misericordia ei veritas obvia-
>tentiam
tra tyran- ctioue superborum daemonum et etiam tyrannorum verunt sibi , iustitia et pax osculatae sunt ». Et hoc
nos.
potentium , cum subdit: Deposuit potentes de sede factum est, quando cariiem nostram suscepit; ad
et exaltavit Jiumiles; Danielis quinto ^ dicitur de Na- Ilebraeos secundo : « Nusquam enim Angelos appre-
buchodonosor : « Quos volebat interficiebat , et quos hendit, sed semen Abrahae » ; Isaiae quadragesimo
volebat percutiebat, et quos volebat exaltabat, et secundo: « Ecce, servus meus, suscipiam eum; electus
quos volebat humiliabat. Sed quando elevatum est meus, complacuit sibi in illo anima mea»; et Osee
cor eius, et spiritus illius obfirmatus est ad super- undecimo: « Puer Israel, et dilexi eum
ex Aegypto et

biam; depositus est de solio regni sui, el gloria eius vocavi filium meum ». — Et hoc: Recordatus mi-
ablata est»; et Ecclesiastici decimo: « Hadices gen- sericordiae suae , cuius non potest oblivisci; Psal-

tiuni superbarum arefecit Deus et plantavit humiles mus'': « Aut obliviscetur misereri Deus? Aut conti-
Ratio. ex ipsis gentibus ». Et ratio buius infra decimo nebit in ira sua misericordias suas » ? et Isaiae qua-
octavo^ redditur: «Quiaomnis, qui se exaltat, hu- dragesimo nono: Nunquid oblivisci polest mulier
«

miliabitur; et qui se humiliat exallabitur ». Et in infEintem suum , ut non misereatur lilio uteri sui ?
hoc est laus divinae potentiae; primi Regum secundo: Et si illa obhta fuerit, ego tamen non obliviscar tui ».
« Dominus pauperem facit et ditat, humiliat et sub- 100. (Vers. oo.). Deinde subditur ?
'erajjro/;^ /^- subditnrve-
ra promissio.
levat. Suscitat de pulvere egenum et de stercore elevat sio, cum dicitur: Sicut locutus est ad Patres no-
pauperem, ut sedeat cum principibus et solium gloriae stros, Abraham et semini eius in saecula. Et
teneat ». Exemplum in Saul et David, Vasthi et Esther. debet ista littera construi sic: Sicut locutus est ad
1)8. (Vers. o3.). Tertio laudat Dominum in prae- Patres, et sicut locutus est Abrahae specialiter, et
amfestat dicto opere, secundum quod est manifestativum lar- semini eius , ubi tangit statum naturae et legis
rgitatem.
gitatis, cum dicit: Esurientes implevit bonis et di- scriptae. — Vel aliter, ut conslruatur cum praece- A'"er-

cites dimisit inanes; quia vera largitas est dare pau- denti: Suscepit Israel, recordatus misericordiae
peribus, non divitibus; Proverbiorum decimo tertio^: et boc, dico, Abrahae et semini eius , sicut locu-
« lustus comedit et replet animam suam , venter au- tus est ad Patres. Simile habetur in Psalmo ^": « He-

* Vers. 10. Clr. supra pag. 26, nola 7. Beda , iu Liic. 1, * Vers. 25. Codd. perperam allegant Eccli. 16, in quo haec
ol : In hrnchin sxo in ipso Dci Filio significat... quia omnia vcrba non occurriint. — Siibindc allegantiir Ps. 33, ll.ctlsai.
per ipsum facta aunt [loan. I, 3.]. — Subindo allegalur lob 65, 13. — Supcrius pro vera laryitas est Vl verae lanjita-
il , 25. tis est.
' Vers. 3. — Sequitur lob 40, 4. et 6. ^ Vers. 26-29. — Sequitur Ps. 32, 16.
' Vcrs. 33. — Snperius pro definitive ACD dcstniendo. ® Psalm. 8i, II. — Tres seqq. loci sunt Ilcbr. 2, 16;
* Vers. 19. seq. Immctiiate post allcgatur Eccli. 10, 18. Isai. i2, I. et Osce 11, 1.
* Vers. U. — Sequitur I. Reg. 2, 7. et 8. Subinde respi- ® Psalm. 76, 10. — Subinde allegattir Isai. 49, 15.
riuntur I. Reg. 16, 1. seqq. (ubi narrattu*, qiiod rcprobato '" Psalm. 97, 3. — Duo seqq. loci sunt ricn. 12, 3. et 22,
Saul , David inlcr fratres minimus in rcgem ungitur), ct Esther 17. scq. — Superius voci Al)rahae secunda maniis in D prac-
1. et 2. (ubi refertur, (|uod pro Vasthi, a rcge rciccta , Esthcr (ixit fecit.

facta est regina).

S. Bonav. — Tom. Vil.

 34 COMMENT. IN EVAN(.ELIUM LIJCAE C. L

cortlalns est mi?ericordiae suae et veritalis siiae do- tes quae non oportet ». (^)uocontra Seneca*: « In-

niui Israel ». Iiiter Palres specialiter iiominat Atjra- diciuni mentis bene constitutae est, secum posse mo-
ham, quia sibi i^rimo facta est repromissio ; (ienesis rari et secuin posse consistere ».

duoilecimo et vigesimo secundo: « Henedicam be- 102. Propter longanimitatem propositi subdit: secnndum

nedicenlibus tibi et maledicam maledicentibus tibi, Quasi mensibus tribus , id est usque ad tempus
atqne in le benedicentnr universae cognationes ter- partus, secundum quod dicit Beda in (ilossa ^: « Tam-

rae » ; « Benedicam tibi et nuiltiplicabo semen tuum diu mansit Maria, donec, Elisabeth partus tempore

sicut stellas caeli et velut arenam, quae est in lit- completo, praecursoris Domini sui ,
propter quam
tore maris; possidebit semen tuum portas inimico- maxime venerat, nativitalem videret » ; et hoc signi-

rum suorum, et benedicentur in semine tuo omnes ficatum est secundi Begum sexto, ubi dicitur, quod
gentes terrae, quia obedisti voci meae » ; et ad Ga- « arca Domini mansit in domo Obededom tribus men-
Latas terlio ^ : « Abrahae dictae sunt promissiones sibus ». — Miistice
"'
vero tril)us mensibus designaturMysticaexp
^ sitio.

et seinini Semcn autem Abraliae sunt cre-

eius ». profectus trium virtutuin, secundum quod in Glossa^
dentes; ad Homanosnono: « Non qui fdii carnis, hi dicitur. Nam « anima casta, quae spiritualis verbi

filii Dei; sed qni filii sunt promissionis aestimantur desiderium concipit, necesse est , ut alta exercitus

in semine »; unde infra tertio: « Potens est Deus de caelestis iuga subeat et quasi trium mensium dies

Lapidibus istis suscilare filios Abrahae ». Usque in ibidem demorata ,

quousque fidei , spei et caritatis

saccula, id est in aeternum ; Psalmus - : « A saeculo luce radietur, perseverare non desistat».
Epiiogus. et usque in saecuhun tu es Deus ». — Unde Virgo 103. Propter honcstatem contubernii subditur: Tertium.

beata canticum incipit a magnitudine snmmi princi- Et reversa est in domum suam , ut habitaret cum
pii el canlicum finit in aeternitate finis ; laudat sponso, virginitatis suae custode; unde dicere pote-
enim eum qui « alpha est et omega, principium et rat illud (ienesis Irigesimo^: « Benedixit libi Domi-
(inis », A[)ocalypsis primo; et qnidein satis recle, quia nus ad introitum menm. lustum est igitnr, ut ali-

in hoc canlico oslendit, consummationem esse factam quando provideam etiam domui meae ». Reversa cst

omiiium beneliciorum promissornm , et ideo consum- in domum suam , quia sponsus et familia sua redi-
mativnm est omnium laudum et canticorum el etiam tum desiderabat, secundum ilhid Canticorum sex-
Scriplurarum. to : « Bevertere, revertere Sulamitis, reverlere ».
Sic ergo virgo Maria dat exemplum omnibus imi-
Tertio subditur obsequium benevolentiae. tandum, secundum quod dicit Ambrosius^: « Disrile,

inquit, a Maria religiosilatem, longanimitatem et ho-

101. (Vers. 5G.). Mansit autem Maria elc. Post nestatem »

testimonium prophetiae et canticum laetitiae subdi-

tur obsequium benevolentiae , quod exhibiiit virgo De gratiarum actione pro ortu praecursoris dicuntur tria.

Maria Elisabeth , cognalae suae; in qno commenda-

coramenda- tur a tcibus ,
'
scilicet a sedulilate obsenuii,a lonqa- 104. Elisabeth impletum est tempus elc. Post
Mana
tar
tribiis.
a
nimitate propositi, ab honestate contubernii.
.

— gratiarum actionem de conceplu Salvaloris sequitur

Primnm. Proptec scdulitatcm obsequii dicit : Mansit autcm hic gratiarum actio pro ortu praecursoris. Agitur
Maria cum illa scilicet cum cognala praegnante. , autein laus Deo de praecursoris ortu magis quam de
Non statim abscessit sed fecit secandum qnod Do- , , conceptu, quia conceptus fuit in peccato, sed natus
minus discipulis suis praecipit Matthaei decimo^: fuit plenus Spiritu sancto; Christus autem tam in
<fIn eadem autem domo manete, donec exeatis ». conceptu qiiam in ortu fuit sanctissimus, ideo ante
Manebat autem Maria, non egrediebatur sicut Dina, oituin et post ortum ipsius laudes decanlantui". —
de qua Genesis trigesimo quarto « Egressa est : Habet autem haec pars tres partes, in quarum prima J^»»'*'"-

ut videret mulieres regionis illius » ; et sequitur describitur praecursoris origo; secundo vero pro
post, quod oppressa fuit. Manebat sicut sednla ob- ipsa subditur laus et gratiarum actio, ibl ^ : Et
secutrix., non circuibat sicut curiosa investigatrix Zachurias, pater eius, impletus est Spiritu sancto,

primae ad Timotheum quinto, de viduis adolescenti- ubi ponitur canticum Zachariae; tertio vero ad ma-
bus: « Otiosae discunt circuire domos, non solum teriam maioris laudis subditur praecursoris cduca-
autem otiosae, sed et verbosae et curiosae, loquen- lio , ibi : Puer autem crescebat etc.

* Vers. 16. — SeqmiiUur Rom. 9, 8. et Luc. 3, 8. bet). — Sequitur 11. Ueg. 6, II , ubi pro mansit Vulgaia ha-
* Psalm. 89, 2. — Siibinde alles^alur Apoc. 1,8. — Pro bitavit.
incipit CD (i inccpit. ® Nempe ordinaria , sumla ox Beda (in hunc locum) ,
qui
'^
Vers. 11. — Duo seqq. ioci sunt Gen. 34, l.seq. et I. pro exercitus substituit exercilii (ita etiam D a secunda nianu).
Tinn.5, 13. ' Vers. 30. — Subinde allegatur Cant. 6,12.
* Epist. 2. n. 1 : Primuni argumentum bene compositae * His verbis S. Bonav. complecti videtur quae Ambrosius
mentis existimo ,
i)osse consistere et secum morari. Codd. A D I. in I.uc. n. 20-22, exhibet, ubi Mariam nnilieribus et virgi-

et C priniitus omittunl Seneca. nibus lanquam e.xcmplar sedulitalis, modesliae etc. proponit.
^ Scilicet ordimria , quae tamen omittit Elisabeth partus ® Vers. 67 , ubi Vulgata reptelus pro implelus. Tertia pars
tempore completo (Beda vero in hunc locum liaec verba exhi- habetur v. 80.
 ,, ,:

COMMENT. IN EVANGRLIUM LUCAE C. I. 35

De piaecarsoiis oiigine iterum tria. tem mulier pepererit puerum, iam non memiiiit pres-
surae propter gaudium, quia nalus esl hoino in
Ad describeiKimn aiitem orlum praecursoris mundum »; et ideo congratulabantur. — Quia magni-
tria conciiri'mit, quae ab Angelo praenuntiata fue- ficavit Dominus misericordiam suam cum illa, id
runt. Primmn esl parlu.s .9/(?n/«6'; secundum est ciV- est, misericordiam magnam fecit; unde poterat di-
cumcisio infantis, quae describitur Et fa-
ibi ^
: cere illud Psalmi^: « Confilebor libi, Doinine Deiis

ctum es't in die oc'avo; lertium est apcrtio oris meus, in toto corde meo et glorilicabo noinen tumn
sacerdotalis , ibi: Apcrtum est autem illico os cim. in aeternum ,
quia misericordia lua magna est super
)diTisio. — Partus autem oslendilur fuisse opportunus in ma- me ». Magnificat eiiiin Dominus eos quos diligil Sa- ;

tre , perfcctus in prolc , iucundus in vicinitate. pientiae uUiino: « In omnibus magnilicasli populum
lOo. (Vers. ;)7.). Opportunus , inciuam , fuit tuuin , Domine, et non despexisti».
11$ osten- partus in matre ratione temporis; propter quod di- 108. (Vers. 59.). Et factum est in die octavo. Circiinicisio
ir oppor- et nominis
9S. cit: Eiisabeth impletum est tempus pariendi, et ita Post partiim senis se^pntur circumcisio infantis , in impositio
triplci.
opportunum erat, ut pareret, quia, Ecclesiastae ter- qua secundum consuetiidinem facta est impositio rto-

tio-, « omnia tempus habent, et suis spatiis trans- minis , primo secundum appellationem humanam a
eunt universa sub caelo ». Implelum est inquam, , consanguinitale ; secuiido vero, secimdum revela-
secundum imijlelionem verbi angelici, ut dictum est tionem propheticam a matre; terlio, secundum af-
supra eodem: « Ecce, eris tacens us(jue in diem, quo firnuUionem authenticam ab ipso patre. — Introdu- Circumcisio.

liaec fient; (juia non credidisti verbis meis, quae im- citur ergo circumcisio cum appellatione humana,
plebunlur in tempore suo ». Vere impletum, quia cuin dicitur: Octavo die venernnt circumcidere pue-
iam venerat plenitudo temporis, in quo debebat ve- rum , ut scilicet implerent Legis praeceplum ; Gene-
nire Christus; ad (lalalas quarto: « At ubi venit ple- sis decimo seplimo ^: « Infans oclo dierum circumci-
nitudo temporis, misit Deus Filium suum » etc. delur in vobis », quia « masculus, cuius caro prae-
106. Pcrfectus etiam fuit in prole ralione sexus putii non fuerit circumcisa, peribit de populoeius».
D, perfe-
triplici'
virilis; propter quod dicit: Et peperit filium, non — Et cum nomine patris sui Zachariam
vocabant Appellalio
humana.
filiam. Talem prolem petebat Anna primi Regum secundum consuetum modum, quia filii consueverunt
primo^: «Domine, si recordatus mei fueris, dederis- appellari noinine siiorum patruin ; Toliiae iirimo "

que servae tuae sexum viriiem; dabo eum Domino « Tobias genuit filium, noinen suum imponens ei »,

omnibus diebus vitae eius ». — I^eperit etiain virlule ut in hoc significaret, patrem in tain nobili (ilio vi-

perfecta, nullo sibi praestante impedimento; quo- vere, secundum illiid Ecclesiastici trigesimo: « Mor-
contra dicitur Isaiae trigesimo seplitno*: « Venerunt luus est pater eius et quasi non est morluus; siini-

filii usque ad partum, et non est virtus pariendi». lem enim sibi reliquit. In vita sua vidit et laetatus
— Peperit etiam fiiium perfectum superna gratia, est in illo ».

ita ut competeret ei illud Sapienliae quarto: « Con- 109. (Vers. 60.). Sed quoniam in loanne non .\ppellalio
prophetica.
summalus in brevi complevit tempora multa». habebat locum denominalio secundum appellationem
107. (Vers. 58.). Jucundus etiam fuit in vici- humanam , ideo sequilur denominatio secundum re-
, lacan- nitate ratione famae celebris et communis propter ;
velationem propheticam in Elisabeth, cum dicitur:
dos.
quod dicit: Et audicrunt vicini et cognati eius Et respondens mater eius dixit: Nequaquam sed ,

quia magnificavit Dominus misericordiam suam vocabitur loannes. Et hoc quidem dicebat, edocla a
cum illa, et congratulahantur ei. Et sic impletum Spiritu sancto; unde Ambrosius ^**
: « Spiritu prophe-
est illud quod praedixerat Angelus^: « Et in nativi- tiae didicit quod non didicerat a marito». Quia enim
tate eius nuilti gaudebunt » , scilicet vicini et cognati, non in virtute naturae conceptus fuerat, sed virtute
quia talium maxime est congratulari ; infra decimo graliae; non debebat vocari Zacharias a patre, sed
quinto: « Muher, quae invenit drachmam perditam Joannes a dono gratiae , ut novo modo natus novo no-
convocat amicas et vicinas, dicens: Congratulamini mine nuncupetur; Isaiae sexagesimo secundo: « Voca-
mihi, quia inveni drachmam, quam perdideram ». Et bitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit ».
ei congratulabantur; mm el \[)S2i pariter gaudebat, 110. (Vers. 61.). Et quia cognati carnahter sa- OppoDant
cogaali.
secundum illud loannis decimo sexto'': « Cum au- piebant, nomen gratiae non acceptabant; ideo subdi-

' Vers. .59; terliiini v. 64. ^ Psalui. 85, 12. — Sequitiir Sap. 19, 20.
* Vers. I , in quo pro suh caelo A C D F suh sole. — Duo * Vers. 12. cl 14.
seqq. loci sunt Luc. I, 20. et Gal. 4, 4. — Superius pro .<;e-
® Vers. 9. — Subindc allegatiir Eccli. 30, 4. scq. — Su-
cundum impletionem Vat. secundum comminationem , quae periiis pro suorum patrum B C D F bonorum (G bealorum)
etiam pro Vere impletum non malc substitiiit Vet impletum. palrum.
» Vers. II. '" Libr. H. in Luc. n. 31 : Per prophetiam [Glossa interli-
* Vers. 3. Val. allegat IV. Heg. 19, .3. — Sequitiir Sap. nearis: Spiritu prophcliae] didicit elc. Ibid. adiungitur: loan-
i, 13. — Supcriiis pro sibi praestanle G sibi obstante. nes est, inquit, nomen cius , hoc est, non nos ei nomcn im-
* Supra V. 14, posl qucm aliegalur 15, 8. seq. ponimiis, qui iani a Dco nomen accepit. — Inferius allegatiir
* Vcrs. 21. Isai. 62, 2. — Superiiis pro in Elisabetk Vat. per ElisabeUi.
 36 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I.

tiir: Et dixernnt ad illam: Quia nemo est in co- staret illud verbum ». Vel etiam mirati sunt in puero
gnatione lua, qui vocetur hoc nomine. Sed eoruin tantam praerogativam ; Ecclesiastici undecimo dicitur
secundum quod dicit Am-
instanlia luiila erat, quia, de viro iuslo: « Deus exaltavit illum, et mirati sunt
brosius^, « lioc nomen non est generis, sed vatis. in illo multi et honoraverunt Deuin ». Unde ipse
Habent enim hoc merita Sanctornm ut a Deo nomen , poterat dicere illud Sapientiae octavo: « Facies prin-
accipiant, sicut lacob Israel vocatus est, Genesis tri- cipuin mirabuntur me». In quo docemur, quod di-

gesimo secundo, quia vidit Deum »; sic de Salomone, vinorum privilegiorum jiraerogativae magis sunt hu-
secundi Hegum (luodecimo: « Vocavit nomen eius militer et sobrie admirandae, quam procaciter per-
amabilis Domino ». Et quoniam contentio erat hic scrutandae.
inter gratiam et naturam, inter appellationem huma- 113. Spiritualiler iiota ,
quod per Zacha?iam Expositi
.... . .
, spiritaali
nam et revelationem propheticam; ideo requirebant mtelligitur velus sacerdotium ,
per /oa/inm novum ;

opinionem paternam, ut ipse proferret assertionem et quia vetus et novum differunt sicut memoriale
authenticam. muneris et ipsum inunus ; ideo recte ille denomi-
111. (Vers. l]"!.). Proplerea sequitur: fnnuebant natur a memoriali, iste vero a munere graliae ;^
autem patri quem vocari eum; innue- et hoc quidem satis recte, quia memoria Dei in
Appeiiatio
authentica ,
desideraiDr. ftayi^,
.

mquam
eiiis

,
,,
,

surdo et
vellet

muto,
. ••i.i--i
quia, sicut dicit nobis generat affectiones virtutis et gratiae. Nam qui
Aml)rosius ^, « incredulitas aflatum ei surripuerat et vult esse loannes per gratiam, oportet, quod sit

auditum »; et lainen ab eo requirebant, qnia penes Zacharias prius per divinam memoriam. Zacharias
ipsuui residebat auctoritas nominandi , tuin quia enim memor Dei interpretatur; Psalmus '': « Memo-
pater, tum quia sacerdos, tum quia ortum filii di- moriam fecit mirabilium suorum » ; Exodi vigesimo :

vina revelatione praesciverat. « Altare de terra facielis inihi , et offeretis super eo

112. (Vers. 03.). Et quia non polerat voce re- holocausta et pacifica vestra, oves vestras et boves
ipsadaiur. spoudcre, luanu et litleris est locutus; et ideo subdi- in oiniii loco, in quo inemoria fuerit nominis mei
tur : Et postulans pugillarem , scripsit dicens veniain ad te et benedicam tibi ».

Joannes est nomen nomen non eius ; quasi dicat: 114. Debet autein quilibet esse memor sacra- Decem %
tatura
impono, sed impositum declaro supra eodem ^ ; menlorum De\ m\ credendurn eX confitendum ; Exodi mor si

« Vocabis nomen eius loaimem » secundum illud , decimo tei'tio ^ dicilur de agno paschali : « Erit quasi
Isaiae quadragesimo nono: « Dominus ab utero vo- signum in manii tua et quasi memoriale ante oculos
cavit me, de ventre matris meae recordatus est no- tuos»; sequilur: « Custodies huiuscemodi cnltum sta-
minis mei ». Et recte dicitur scriptum propler fir- tuto tempore a, diebus in dies ». — Beneficiorum
mitatem indelebilem, ut oslendatur noinen eius scri- ad regraliandum ; Deuteronomii decimo sexto ^ : « Se-

ptum iii libro vitae, sicut discipulorum Christi; infra ptem diebus comedes absque fermento aflliclionis pa-
decimo "^
: « Gaudete ,
quia nomina vestra scripta nem, quoniam in pavore egressus es de Aegypto, ut
sunt in caelis ». De hac sci'iplura dicitur Apoca- memineris diei egressionis tuae de Aegypto omnibus
lypsis terlio: « Qui vicerit, scribam super eum no- diebus vitae tuae »; Psalmus: « Memoriam fecit » etc.

men Dei mei et nomen civitatis Dei inei novae le- — Judiciorum ad fortnidandum ; Ecclesiastici de-

rusalem »; et rursus secundo: « Dabo ei calculum can- cimo octavo ^: « Memento irae in die consummationis,
didum, et in calculo nomen scriptum, quod neino et tempus relribulionis in conversatione faciei »;

Mirantor. scit, uisi qui accipit ». — Et quia causam huius deno- Psalmus Memor fiii iudiciorum tuorum a saeculo,
: «

minalionis nescierunt, ideo sequitur: Et mirati sunt Domine». —

Promissorum ad exspectandum ; Ec-
universi ; Glosssi^: « Propter consonantiam inter pa- clesiastici undecimo: « In die malorum ne immemor

trem et matrem » , ut iam « in ore duorum testium sis bonorum ». —

Mandatorum ad faciendum; Psal-

' Libr. II. in Luc. n. 32 : « Et bcne additiir: Quia nemo allegantur Deut. 19, 15; Eccli. 11, 13. et Sap. 8, II. — Ali-

in cogmtione eius vocabatur hoc nomine , ut inleiiigas nomen quanto inferius pro admirandae , quod habet D, alii codd. et

non generis esse, sed vatis». Ibid. n. 31 : Habent hoc merita Vat. anmmtiandae.
Sanctorum, iit a Deo nomen nccipiant. Sic lacob israel dicitur ^ Psalm. 110, 4. — Sequitur Exod. 20, 24, — Hieron.,
[Geii. 32, 28.], quia Deum \idit. Sic Doininus noster lesus no- de iNomin. Hebraicis, novi testamenti, de Matthaeo : Zacha-
minatus est, antequam natus etc. Subinde ailegatur II. Reg. ria, memoria Domini, vel memor Doniini. Ibid. de Act. Apost.

12, 25. de loanne : loannes, in quo est gratia, vel Domini gratia. —
* Libr. II. in Luc. n. 32. el apud Lyranum ut Glossa in- Expositio haec mystica insinuatur a Glossa ordinaria in Liic.

terlinearis. — Inferius pro orltwi /ilii , quod liabent codd. , D 1, 59, quae sumta est ex Beda, Sect. I. Homil. lib. II. homil. 14,
(a secunda manu) nomen, Vat. ortum suum. in nativitate S. loan. Bapt. Cfr. etiam Comment. in Luc. 1, 64.
' Vers. 13, post quem sequilur Isai. 49, 1. — Superius pro generat affectiones Vat. generat effecttis.
* Vers. 20. — Duo seqq. loci sunt Apoc. 3, 12. et2, 17. ' Vers. 9, in quo pro memoriale Vulgata monimentum. Codd.
* Scilicet interlineark : De convenientia inter etc. Cfr. Theo- legunt memoriale omnibus [diebus] vitae tuae, omisso v. 10,
phylact. , in hunc loc. : Et quia [Zacharias] astipulatus est sen- qui sequitur. .Non pauci codd. omittunt etiam seq. Deut. 16, 3.
tentiae uxoris in nomine pueri, obstupescunt omnes non enim j
^ Vers. 3. — Subinde allegatur Ps. 110, 4, quem Vat.
erat in cognatione eorum quispiam eius nominis, ut quis dicere omittit.

possit, quod ante tempus de iioc ambo tractarint. Subinde — « Vers. 24. — Sequuntur Ps. 118, 52. et Eccli. H, 27.
 . — :: . ,;
:: ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I. 37

niiis ^ : « lustitia illiiis in filios filiorum ,

liis qui ser- subditur : El loquebatur henedicens Deum , recogno-
vant testamenluni eius ct memores sunt mandatorum scens bencficium , sicut Tobiae decimo tertio ^: « Ape-
ipsius ad faciendum ea». Exemplorum ad imi- — riensautem Tobias senior os suum benedixit Deum ». ,

tandum ; loannis decimo quinto : « Mementote ser- In quo instruimur, quod debemus os apcrtum ba-

monis mei, quem dixi Non est discipulus

vobis: bere ad divinam laudem quod oramus in Psalmo ;

supra magistrum ». — Suppliciorum ad compatien- «Domine, labia mea aperies, et os meum annun-
dum ; Tlirenorum tertio ^ : « Recordare paupertatis et tiabit laudem tuam»; et maxime post beneficium no-
transgressionis»; et sequitur Memoria memor ero, : « strae rcdemptionis ; Isaiac trigesimo quinto : « Tunc
et tabescet in me anima mca». Soluliorum ad — salict sicut ccrvus claudus, et ai^erta erit lingua mu-
congaudendum ; Canticorum primo: « Exsultabimus lorum». Sed econtra dicilur de malis lob dccimo
el laetabimur in te mcmores uberum tuorum super , sexto ^ : « Apcrueruni super me ora sua exprobi'an-
vinum ». —
Operum ad laudandum; Psalnuis ^ « Me- : tes »; quia, secundum quod dicitur in Psalmo, « se-

mor fui operum Dei quia memor ero ab initio mi- ,

l)ulcrum patens est guttur eoruin , linguis suis do-

jabilium tuorum , et meditabor in omnibus operibus lose agebant »

tuis et in adinventionibus tuis exercebor»; item 117. (Vers. 65.). Secundo subdit miraculi re- Reverentia.

« Mementote mirabilium cius, (juae fecit». — Cha- verentiam, cum dicit : Et factus est timor super
rismatum ad postulandum ; Isaiae vigesimo sexlo^: omnes vicinos eorum, et super omnia montana lu-
«Doiuine, sustinuimus te nomen tuum et memo-
; daeae divulgahantur omnia verba haec; Psalmus ^^
riale tuum in desiderio animae. Anima mea dcside- « Timebunt omncs, qui habitant terminos, a signis

ravit te in nocte »; et sexagesimo secundo : « Qui tuis »; unde potcrant dccantare illud Exodi decimo
reminiscemini Domini, ne laceatis et ne detis silen- quinto : « Quis similis tui in fortibus, Domine ? Quis
tium ei , donec stabiliat et donec ponat lerusalem similis tui, magnificus in sanctitate »? Et quia reve-

laudem in terra » rentiam miraculi consequilur magnificentia praeconii,

115. Apertum est autem illico os eius etc. Post ideo dicil:Super omnia montana Judaeae divul-
aperiione partum stcrilis et circumcisionem et denominationem gahantur etc. Et recte, quia, Tobiae duodecimo ^^
infanlis scquitur apertio oris sacerdotalis secundum , « sacramentum regis abscondere bonum est , opera
dictum nuntii caelestis. Hoc autem miraculum erat Dei revelare et confileri lionorificura est »; et ideo
ostensivnm praerogativae et excellentis magnificen- Psalnius : « Confitemini Domino et invocate nomen
tiae in loanne, ut merilo ostendatur, ipsum vocari eius»; et post : « Narrate omnia rairabilia eius ».
hoc nomine ^. In buius autem miraculi descriplione 118. (Vers. ()C).). Terlio subiungit rniraculi in- latmg&a-
insinuantur tria, scilicet miraculi e<;«<:/e«iia et ipsius telligentiam , cum dicit : Et posuerunt onines , qui
reverentia et eiusdcm intelligentia. Nam apparitio audierunt , in corde suo , dicentes : Quis , putas
miraculi parit admirationem , admiratio cognitionem puer iste erit ? Ecclesiastici quinquagesimo ^^ : « Bea-
sive inquisitionem. tus, qui in istis versatur bonis; qui ponit illa in

116. (Vers. 64.). Praemittit igitur primo wiira- corde suo, sapiens erit semper »; et Proverbiorum
icoYi e\i- culi evidentiam, cum dicit : Apertum est autem il- vigesimo quarto : « Per agrum hominis pigri trans-
lico os Zachariae et lingua eius , et loquehatur be- ivi et per vineam viri stulti ; et ecce, totum re-
nedicens Deum ; apertum , inquam , non virtute na- pleverant urticae, operuerunt superficiem eius spi-

turae , sed supernae polentiae ; Sapientiae decimo ^ nae, et maceria lapidum dcstructa erat. Quod cum
« Sapientia aperuit os mulorum et linguas infantium vidissem, posui in corde meo et didici disciplinam ».

fecit disertas ». Ille, inquam, fecit, de quo admira- Posuerunt, scilicet per altentionem, intclligentiam
bantur turbae, dicentes : « Bene omnia fecit, et sur- et mcmoriam; et per magnitudinem miraculi cogno-
dos fecit audire et rautos loqui », scilicet Cbristi Dei scebant raagnitudinem pueri; unde dicebant : Quis
virtus et Dei sapientia, Marci septimo. Et ut osten- pulas , puer iste erit? quasi dicant: magnus erit,
lit veram.datur miraculum verum, dicitur illico ; ut enim di- secundum illud Angeli, supra eodera « Erit enim ^^ :

cit Ambrosius ' : « Nescit tarda molimina Spiritus san- magnus corara Domino » Sic dicebant de Christo .

perfeciam.cti gratia ». — Ut ostendatur jo/mwm et perfectum, Marci quarto : « Quis ,

putas , iste est » ? Recte de

* Psalm. 102, 17. seq. — Subinde nllegatur loan. 15, 20. * Vers. 21. — Subinde allegatur Marc. 7, 37.
Cfr. Mallh. 10, 24: Non est discipulus super magislrunn (loan. ' Libr. II. in Luc. n. 19.

loc. cil. : Non est servus maior domino suo). * Vers. 1. — Duo seqq. sunt 50, loci Ps. 17. et Isai. 35, 6.
* Vers. 19, posl quem sequilur v. 20. — Subinde alle- * Vers. II. — Sequilur Ps. 5, 11.
gatur Cant. 1, 3. '° Psalm. 64, — Subindc allegatur Exod.
9. 15, 11.
' Psalm. 76, 12. seq. et deinde Ps. 104, 5. >> Vers. 7. — Sequitur 104, Ps. 1. ct 2.
* Vcrs. 8. seq. — Scquitur Isai. 62, 6. seq. '* Vcrs. 30, post quem Prov. 24, 30-32.
* Thcophylact., in hunc locum : ioannes iuxta inlerpreta- " Vcrs. 32. — Subindc allegalur Marc. 4, 40. — Supe-
tionem esl Dei gratia ; proinde el pater illius, stalim assecutus rius pro atlentionem, intelligentiam et memoriam Vat. atten-
gratiam, primum dc Christo, deinde de puero proi)helizat. tionem intellectivam ei memorativam.
Superius Vat. omiltit et denominalionem.
 38 COMMtlNT. IN EVANGELIUM LUCAE C. I.

Christo (licebanl esl, tanqnam de Creatore, cuiiis quinto : « Impleamini Spirilu sancto, loquentes vo-
est manere ; de loanne vero erit , tanqiiani de prae- bismelipsis in psalmis et hymnis » etc. — Ad quid .\d quid.

cursore , ciiius erat perlransire. — Et ratioriem red- impletur ? Et proplielavit , laudando et praedicando ;

dunt : FAenim manus Domini cum illo ; Eze- erat Actuum secundo ^ : « Repleti sunt omncs Spiritu
chielis tertio ^ : « Manus Domini erat mecum confor- sancto et coeperiint loqui variis linguis, prout Spi-
tans me »; sic et cum loanne erat manus Domini ritus sanctus dabat eloqui illis »; et Amos tertio:

dextera conservans et confortans eum ; Psahnus « Dominus locutus est, quis non prophetabit »? et se-
manus tua super virum dexlerae tuae
« Fiat et su- cundae Petri primo: « Non enim voluntate Iiumana
per fihum hominis, quem confirmasli tibi ». Et sic allata est aliquando prophetia, sed Spiritu sancto in-

inteUigebant ilhim , de quo scribitur Isaiae quadra- spirati locuti sunt sancli Dei homines ».

gesimo nono : « Posuit os meum quasi gladium acu- 120. Denedictus Dominus Deus Is rael elc. l\\e Secundo,
modo ^
tum, sub tegumento manus suae protexit me ». describitiir gratiarum actio quantum ad modum in tiarum
ctionis.
hoc cantico, cuiiis qualuor sunt partes. In quarum Quataor j.

tes cantii
De laude et gratiarum actione ponuntur duo. prima fit gratiarum actio el laudis decantatio pro
beneficio nostrae redemptionis, secundum quod con-
119. (Vers. 07.). FA Zackarias patcr e ius elc. summanda erat per Christum. dispensatio remedia-
Poslquam descripla est loannis origo, subiungitur liva. Secuiido, in quantum iam promissa per Pro-
hic gratiarum actio pro redemplionis beneficio iam phetas Spiritus sancti valicinio, ibi ^ : Sicut locutus
inchoato in ortu praecursoris et consummando in est per os sanctorum. Tcrlio, in {\ndA\inmpromissa
ortu Salvatoris. Hanc igitur gratiarum actionem du- Patriarchis, veritalis iuramento firmata, ibi : Ad fa-
pliciter describit : ])v\n\o , e\ parie motivi ; secundo, ciendam misericordiam cum Patribus nostris etc.
ex parte modi, ibi ^ : Beneilictus Dominus. Quarto, secundum quod iam inchoata in praecur-
Circa motiuum nola, quod iliud quod movit Za- sore prophetali praeconio, ibi: Et tupuer, Propheta
Primo, de chariam ad laudandum, fuit Sniritus divinus, non Altissimi vocaberis.
motivo laa-
dandi. suus ;
proptcr quod pi'aemittit, eum Spiritu sancto Agens autem gratias pro beneficio redemplionis In prima t

guntur t

Qais impiea- fuisse afflatuiu et impletum. Et tangitur hic: quis

'
im-
°,
consummando ^ in Christo ponit praeteritum pro motiva.
tar Spirita. ) , ,

pletur? scihcet Zacliartas , qui fuit vir lustus, de futuro, more prophetico in quo tangitur mijsterium ;

quo supra eodem ^

,
quod erat « incedens in omni- incarnationis pretium redemptionis , tropaeum re-
,

bus mandatis et iustificationibus Domini sine que- surrectionis ; in quibus est remedium nostrae salutis.

rela», et in hoc innuilur, quod memoria Dei im- 121. (Vers. ()8.). Introducit ergo primo Zaclia- Introducl
benedicti
pletur ; Tobiae priuio : « Quia memor fuit Domini in riam in gratiarum actione per Siiiritum sanctum nis.

toto corde suo , dedit illi Deus gratiam in conspectu prophetantem ,

quia agit gratias de futuro beneficio,
Qaare. Salmanasar regis». — Quare \m\)\ei\\v 1 Qn\a.pater cum dicit : Benedictus Dominus Deus Isracl. Simi-
eius , scilicet loannis ; unde sicut mater spiritum liter dicitur Tobiae octavo ^" : « Benedicimus te, Do-
prophetiae habuit propter filium , supra eodem * , sic mine Deus Israel, quia fecisti nobiscum misericor-
et pater ; Proverbiorum vigesimo tertio : « Exsultat diam tuam »; et primi Paralipomenon ultiino: « Bene-
gaudio pater iusti ,
qui sapientem genuit filium lae- dictus es, Domine Deus Israel, patris nostri ab ae-
tabitur in ipso ». In quo intelligitur allegorice , quod terno in aeternum ».
lex vetus et sacerdotium non habebat Spiritum nisi Et nota, quod Dominus nominat maiestatem bc- Notanduc
Quomodo. ratione novi testamenti
,
quod praefigurabat ^. — Quo- nedicendam cum timore; Malachiae primo " « Si ego :

modo impletur ? Propter quod dicit : Et impletus est Dominus sum, ubi est timor meus»? Et ideo dici-
Spiritu sancto; Genesis quadi-agesimo primo ^ : « Nun- tur Deuteronomii decimo : « Dominum Deum tuum
quid invenire poterimus talem virum, qui spiritu timebis »; et Psalmus Domine Dominus noster,
: «

Dei plenus sit»? Et Ecclesiaslici decimo quinto quam adinirabile est nomen tuum in universa terra »!
« Implevit eum spiritu sapienliae et intellectus ». In — Deus Israel nominat benignitatem benedicendam
quo instruimur ,
quo debemus impleri ; ad Ephesios cum amore ; Isaiae quadragesiino quinto ^^ « Ego :

* Vers. 14. — Duo seqq. loci sunt Ps. 79, 18. et isai. 49, 2. * Vers. 70 ; terlium et quartum iiabenlur v. 72. et 76. —
— Superius pro reddunt C DF reddit. Pro Spiritus sandi vatidnio Vat. sandos vatidnio.
* Vers. 68. — Superius voci describit Vat. praefigit Evan- ^ Cod. D consummandae. — Beda, Homil. in nativitate

gelista. S. loan. Bapt. : Benedidus... plebis suae. In quibus profecto

» Vers. 6. — Sequitur Tob. I, 13. verbis notandum ,
quia beatus Zacharias quod inchoatum et
* Vers. 41. seqq. — Subinde aiiegatur Prov. 23, 24. proxiine fuluruin in spirilu praeviderat prophetico more quasi
® Cfr. Beda, Homii. iam aliegala in nativitate S. loan. Bapt. iam factum esse narrabat etc.

et Comment. in Luc. 1, 64. seq. •° Vers. 17. seq. — Sequitur 29, I. Paral. 10.
* Vers. 38. — Duo seqq. sunt loci Eccli 15, 3: Adim- " Vers. 6. — Duo seqq. sunt Deut. 10, loci 12. et. Ps. 8, 2.

plebit illum spiritu etc. Eph. 3, , et 18. " Vers. 3. seq. — Subinde Exod. allegalur 3, 15. — Su-
^ Vers. 4. — Sequuutur Amos 3, 8. et II. Petr. 1, 21, in perius ante beniynitatem codd. omittunt nominat. Aliquanto in-
quo pro impirali codd. illustrati (cfr. supra pag. 1, nota 5, ferius post potius nominatur Vat. addit quam lacob. — Beda,
ubi codd. legunt inspiranle). Comment. in Gen. 32 , 28 : Cuius nominis impositio [Israel pro
 ;; . ,,:

COMMENT. IN EVANr.ELIlM LUCAE C. I. 39

Dominus, qui voco noinen lunm, Dens Israel pro- salutis meae, elevator meus et susceptor meus, ab
pter lacob servum meum et Israel electnm meum »; iiii(]uitate mea liberabis me ». Hoc autem dicitur pro-
et Exotli tertio : « E^o sum Deus Abrabam , Deus pter incarnationem ; infra secundo dicitur, quod lo-

Isaac et Deus lacob. Hoc nomen menm , et boc me- sepb et Maria erant « de familia David ».

moriale». Ideo aulem IsraeL bic polius nominalur, l!2o. (Vers. 70.). Sicut loculus est per os san- In secuoda
parle taa-
quia est nomen electionis et graliae. ctorum. Ilic agit landes et gratias jiro nosti-a repa- gantnr tria.

\'i'-2. Huius autem benediclionis primum moti- ratione, seciindum quod per Prophetas pro-
biit

jtivampri- vum csl inciiniatioms miisterium ,

quod notat, cum missa Spiritus sancli valicinio. Et primo praemittit
niani. ... ^ . . . . ...
dicit : Qina visitavil, scibcet per incarnationem vaticinium propheticum; secundo vero subiungit
Exodi lertio ^ : « Visitans visitavit nos Dominus et vaticinatum beneficium; et tertio, beneficii com-
vidit omnia mala, quae acciderunt nobis in Aegyplo, plementum. Ilaec enim tria excilant ad benedi-
et educet nos de aHlictione Aegypti » etc. Hoc pete- cendiim.
bat 1'ropbcla in Psalmo : « Memento nostri, Domine, Primo igitur praemittit vaticinium in boc quod Vaticiniam
propheticam.
in beneplacito populi tui , visila nos in salutari tuo ». dicit: Sicut loculus est per os sanctorum qui a
Hoc autem fuit, quando carnem sumsit ex Virgine; sacculo sunt Prophetarum eius. Et debet iterari
Psalmus : « Visilasti terram et inebriasli eam, mul- « Bencdictus Dominus Deus, quia erexit » elc. Sicut
tiplicasli locupletare eam ». locutus est; priini Paralipomenon deciino septimo^:
1^3. Secundum moliviim est rcdemptionis pre- « Nunc, Domine, sermo, (juein locutus es, confirme-
ecnndam. tium , quod taugit , cum dicit : Et fccit redcmpiio- tur in perpetuum, et fac, siciit locutus es ». Iloc opta-
nem plehiss uae ; ul impleatur ilbid 1'salmi - : « Red- bant Sancli [)raecedentes Cbristi adventum ; Ecclesia-
emptionem misit Dominus populo suo »; et vere, stici trigesimo sexto^: « Suscita precationes, quas
« quia apud Dominum misericordia, et copiosa apud locuti sunt in nomine tuo Propbetae priores; et da
eum redemplio »; et primae Pelri primo: « Non cor- mercedem sustinenlibus te, ut Propbetae tui fideles in-
ruplibilibus auro vel argento redempti estis de vana veniantur ». Quod et factum est; infra decimo octavo :

vestra conversatione paternae traditionis, sed prelioso « Ecce , ascendimus lerosolymam , et consummabun-
sanguine quasi Agni immaculati et incontaminati » etc. tur omnia, quae dicta sunt per Propbetas de Filio

Et boc est, quod dicitur Isaiae quinquagesimo se- bominis»; Amos tertio : « Qiiia non faciet Dominus
cundo ' : « Ciratis venundati estis et sine argento redi- verbum , nisi revelaverit secretum suum ad servos
niemini »; Psalmus : « Redemisti in bracbio tuo po- suos Propbetas »

pnlmn tuum ». I^^G. (Vers. 71.). Secundo ?,\\\mwg\{ beneficium, BeneGciam

vaticinatam.
l'^^. (Vers. fiO.). Terlium motivum est rcsur- quod Propbetae promiserunt, Q.\\m (\\t\i: Sahitcm ex
Tertiam. rectionis tropaeum, quod tangit, cum dicit: Et cre- inimicis nostris ; et debel repeti verbum boc fecit,

xil cornu salulis nobis in domo David, pueri sui vel erexit. De hac enim locuti sunt Prophetae; pri-

in quo intelligitur potestas Cbristi resurgentis; primi mae Petri primo ^ : « De qua salute exquisierunt at-
Regum secundo * : « Dominus dabit imperium regi que scrutati sunt Propbetae ,
qui de futura in vobis
suo et sublimabit cornu Cbristi sui ». Et boc fuit in gratia prophetaverunt » . Haec autem salus est in li-

resurrectione ; Mattbaei ultimo: « Data est mibi omnis beratione ab inimicis , id est a daemonibus ; Psal-

potestas in caelo et in terra ». Et quia illa potestas mus : « Eripe me de inimicis meis»;ad Colossenses
erat durabilis, ideo per cornu signibcalur ; in cuius primo : « Eruit nos de potestate tenebrarum ».
rei figuram vas, quo inunctus fuit Salomon, cornu 127. Et subdit tertio beneficii complementum Beneficii
complemen-
fuit, terlii Regum primo; vas, quo inunctus fuit Saul, cum dicit : El de manu omnium, qui oderunt nos tum.

fuit lenticula, scilicet vas fragile, primi Regum de- id est manu sive potestate omnium per.sequen-
de
cimo. El dicitur : Cornu salutis , quia per illud « sal- tium, sive daemonum, sive hominum Isaiae decimo ;

vatus est Israel salute aeterna », Isaiae quadragesimo nono ^ « Clamabunt ad Dominum a facie tribulan-
:

quinto^. — Et addit : In domo David, pucri sui tis, et mittet eis salvatorem et propugnatorem ,
qui
secundum illud Psalmi : « Illuc producam cornu Da- liberet eos»; lob quinto : ma-
« Dissipat cogilationes
•
vid, paravi lucernam Cbristo meo»; et secundi Re- lignornm, ne possint implere manus oormn quod
gum vigesimo secuiido : « Scutum meum et cornu coeperant». Et de tanlo beneficio landandus est Deus;

lacob] iiiiqne bcncdiclio fiiit. Inlerprclatnr aiitcm Israei vir in- !, 39. et I. Ueg. 10, !; Vat. ibi: lenlicula , hoc est vas figuli,
dem Deum, vel princep^i cum Deo ,
qiiod erit in fine pi-ac- proin et frnf/ile.

mium instornm oinninm. * Vers. 17. — Seqnunlur Ps. 13!, 17; II. Reg. 22, 3. et

' Vers. 16. seq. : Visitans visitavi vos et vidi omnia, quae Luc. 2, i.

acciderunt vobis in .\egypto, et dixi, ut educam vos de elc. " Vcrs. 23. — Siiperius ex C D F posuimus quia erexit
— Scqnuntur Ps. lO-i), i. et 6i, 10. pro >iui erexit.
* Psaim. 110, 9. — Diio seqq. loci sunl Ps. 129, 7. et ^ Vcrs. 17. seq. — Duo seqq. loci sunt Luc. 18, 3!. et

1. Petr. I, IS. Amos 3, 7.

" Vors. .3. — Sequitur Ps. 76, 16. » Vcrs. 10. — Subindc allcgantur Ps. 58, 2. et Col. I, 13.

* Vers. 10. — Subindc aliogantnr Maltii. 28, 18; lil. Heg. » Vcrs. 20. — Seqnitnr lob 5, 12.
 40 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L

secundi Machabaeormn primo ^ « De niagnis peri- : iuramentum

130. (Vers. 73.). Secundo subdit loramen
, ... . , . , .
stabiliei

cuiis a Deo liberati, magnifice gralias agimus ipsi »; stabitiens , cum ait: lusmrandum, quod luravit

et in Psalmo : « Eripuit me de inimicis meis fortis- ad Abraham , patrem nostrum; et debet semper
simis , et ab his qui oderunt me » iterari verbum praemissum, scilicet fecit; Genesis

128. (Vers. 72.). Ad faciendam misericor- vigesimo secundo*': « Per memetipsum iuravi, dicit
ini6tii3i pnT-diain etc. Haec est tertia pars principalis cantici, in Dominus, quia fecisti rem hanc et non pepercisti
letangUDlar . . , ,. ,
tria. qua gralias agit pro nostra reparatione, secundum unigenito fiho tuo propter me, et benedicens bene-
quod Patribus 'promissa sub iureiurando. Et in hac dicam te » Quod introducens Apostolus ad Hebraeos
.

parte primo praemittit principium ad promiltendum sexto inquit: « Abrahae namque promittens Deus,
movens ; secundo, iuramenium stahiliens; et ter- cum neminem liaberet, per quem iuraret, maiorem,
tio, remedium subsequens. per semetipsum iuravit »; et sic, ut « ostenderet

Principium aulem movens ad promillemlum abundantius heredibus poUicitationis immobihtatem

Principium fuit diviua misericordia, ex qua promissione ortum consihi sui, interposuit iusiurandum, ut per duas
movens ad . . . .

promitten- cum dicit:

habuit testunomum Patrum; et hoc tangit, res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum,
dnm.
Ad faciendam misericordiam cum Patrwus no- fortissimum liaberemus solatium ». Abrahae promi- ,

stris. Et debet iterari verbum prius positum, scih- sit, scihcet daturum se nobis , fihis eius, scihcet per
cet benedictionis et erectionis : benedictus scilicet promissionem , Unigenitum suum; loannis tertio^:
Deus, qui erexil cornu, ut faceret misericordiam « Sic Deus dilexit mundum , ut Fihuin suum unige-
Exodi vigesimo ^ : « Faciet misericordiam in milha nitum daret»; et : « Qui proprio Filio non pepercit,
his qui diligunt iilum »; et Tobiae tertio: « Benedi- sed pro nobis omnibus tradidit iUum, quomodo nou
ctus es, Domine Deus patrum nostrorum, qui, cum omnia nobis cum illo donavit»?ad Romanos octavo.
iratus fueris, misericordiam facis » ; Psahims : « Ma- Huius autem figura Genesis decimo quinto: « Semini
gnificans saUites regis eius et faciens misericordiam tuo dabo terram hanc a fluvio Aegypti usque ad flu-
Christo suo David et semini eius in sempiternum » vium magnum Eupliraten ».

Et quia misericordiam promiltendo quasi fecit debi- 131. (Vers.

^
74.). '
Deinde subiungit
° beneficium R«™edi
subsequ*
tum per pactum, ideo subdit: Et memorari tcsta- sive remedium subsequens , cum ait: Ut sine ti-

menti sui sancti; Psalmus ^ : « Memor fuit in sae- more de manu inimicorum nostrorum liberati
culum testamenti sui, verbi, quod mandavit in mille serviamus remedium, quod as-
illi. Istud enim est
generationes » secuti sumus per Christum nobis donatum; ad Ro-

129. Et nota, quod lestamentum vetus fuit san- manos sexto^: « Nunc liberati a peccato, servi au-
De dupiici ctum pcr
l
fiqurationem
u novum vero per continen-
i
,
' i.
tem facti Deo, habemus fruclum in sanctiflcatione,
testamenlo.
tiam et impletionem; unde sanctum testamentum vo- finem vero vitam aeternam » ; Sapientiae decimo
cat testamentum novum, quod sanclificavit sanguine sexto: « Ostendisti inimicis nostris, quia tu es, qui

suo ; Zachariae nono * : « Tu autem in sanguine te- liberas ab omni malo », illos sciiicet, qui te audiunt
stamenti tui eduxisti vinctos de lacu»; et ad He- credendo et obediendo; Proverbiorum primo: « Qui
braeos nono: « Si sanguis hircorum et cinis vitulae autem me audierit absque terrore erit et abundantia

aspersus inquinatos sanctificat ad emundationem car- perfruetur, malorum timore sublato ». Et isti sunt,
nis; quanto magis sanguis Christi ,
qui per Spiritum qui serviunt Domino; primi Regum septimo « Prae- :

sanctum semetipsum obtuht immaculatum Deo, emun- parate corda vestra Domino et servite illi soli »; et
dabit conscientiam nostram ab operibus mortuis ad hberabit nos de manibus inimicorum nostrorum.
serviendum Deo viventi? Et ideo novi testamenti 132. (Vers.
^
75.).
/
Et quia
T non omnis modus ser- ^'<"iu?
serviec
raediator est, ut, morte intercedente , in redemptio- viendi est Deo acceptus ideo subdit woofiwz , scihcet :
'^"adrup

nem earum praevaricationum ,

quae erant sub priori sancte quoad se ipsum , iuste quoad proximum
testamento , repromissionem accipiant ,
qui vocati simpliciter quoad Deum, perseveranter respectu
sunt, aeternae hereditatis ». Et hoc est quod ante omnium praedictorum. — Propter sanctilatem dicit: sancte.

promiseral, sicut dicitur ad Hebraeos octavo^: « Con- fn sanctitate autem serviamus iUi, quia, secundum
summabo super domum Israel et domum luda testa- quod dicitur in Psahno ^, « ambulans in via imma- *

mentum novum ». culata, hic mihi ministrabat »; ideo Exodi vigesimo

^ Vers. 1 1
,
post quem Ps, 17, 18. Val. adiungit Ps. 1 1 4, seq. — Superius pro cum ait codd. cam subdit. Subinde ex
8: Eripuit animam meam de morte etc. AD post praemissum supplevimus scilicei fecit; cfr. tamen
"^
Vers. 6, — Duo seqq. loci sunt Tob. 3, 13. et Ps. 17, paulo superius n, 125. seqq.
51 ,
pro quo Vat. //, J\eg. 22. 31 , quae etiam aliquanto su- ^ Vers. 16, post quem Uom. 8, 32. et Gen. 15, 18.
perius omittit promissione. ® Vers. 22. — Tres seqq. loci sunt Sap. 16, 8;Prov. 1,

^ Psalm. 104, 8. — Superius pro Et qtiia ct pro quasi 33. et I. Reg. 7, 3, quem Vat. integrc e.xiiibet. addens: et
Val. Et fecil et quod. eruet vos de manu Philisihiim, omissis quae sequuntur: el
* Vers. M. — Sequitur Ilebr. 9, 13. seqq. liberabii nos de manibus inimicorum nostrorum.
* Vers. 8. ^ Psalm. 100, 6. — Sequuntur Exod. 28, 41, et 43; I.

® Vers. 16. seq. — Subinde allegatur Ilebr. 6,13. et 17. Petr. 1, 15. seq,, in quo allegatur Lev. 11 , 44. (cfr, 19, 2,).
 ,
: .

COMMI-NT. IN EV.\N(;EL11M LVCXE C. I. 41

oclavo: « Sancli(icabis .Varon et lilios eins, nl sacer- Angeliim meum, el praeparabit viain anle faciem

ilotio funtjantnr niilii », et « niinistrent in sanctnnrio, meam ». — Parare vias eius, pliiraliler dicit vias,

ne iniquilatis rei morianlur»; priniaL' Petri i)rinio: id est viam cognitionis in fide et afTectionis in ca-

« Secundinu cuui i|ui vocavit vos sanctuni , ut et ritate. De prima lob decimo septimo ^ : « Tenebit
ipsi onmi conversationc sancti sitis, <iuoniani scri-
in iustus viam suaui et immdis manibus addet lortitu-

ptuiu est: Sancti eritis, qnoniam ego sanctus sum ». dincm »; ad Homanos primo: « lustus autem ex fide

133. Propter iustiUam quoad proxiuuuu dicit: vivit ». De via caritatis; [^riinae ad Corinlbios diiode-

inste. Etiaslilia; ad Homanos sexto^: « Sicnt exhibuistis cimo : « .\dhiic excellentiorem viain vobis demon-
membra vestra servire iniquitati ad iniqnilatem, ita stro ». \'iam fidei praeparavit loannes, secuiidum
nunc exbibete membra vestra servin» iustitiae in quod vox; infra tertio: « Vox clamantis in deserto:
sanctilicationem »; ut sic possilis dicere illud l'salmi Parate viam Doinini »; viam caritatis, secundiim
« Ego autem in iustitia apparebo conspectui tuo». quod lucerna; loaniiis (ininto: « Ille erat lucerna
134. Propter simplicitalem dicit: Coram ipso, ardens et lucens».
ipiicjter. scilicet Deo; quod (il per sinqjlicem intentionem, 137. (Vers. 77.). Commendat etiam secundo ab item, abou-
iitate doclri-

sicut Ezeclnas, quarli Kegum vigesimo-: « Obsecro, utiliiate doctrinae , cum dicil: Ad dandam w/en- nae.

Domiiie, memento, qnomodo ambnlaverim coram te tiam salutis plebi eius; dandam, scilicet gratis;

in veritate et corde perleclo, et quod placitum est Matthaei decimo^: « Gratis accepistis, gratis date»;
coram te fecerim ». Sic « puer Samnei ministrabat in et Proverbiornm secundo: « Dominus (l;it sapientiam,
conspectu Domini ante taciem lleli », [)rimi Hegum et ex ore eius prudentia el scientia ». Dandam, in-

tertio et priini Paralipomenon ultimo: « Scio, Do- qmm, scientiam, noii quamciimque, sed salutis;
mine, quod probes corda et simplicitatem diligas». quia sine scientia non est salus ; Isaiae qiiinto^:
loj. Propter perseverantiam subdit: Omiiilms « Propterea caplivus ductus est popnlus meus, eo
ne^eTan- Actuum vigesimo^:
(liebus iiostris , sicut .\postolus, quod non habuit scienliain ». Hanc debet iiabere
« Vos scilis, qnaliter per omne tempus fuerim vo- omnis rector populi; Osee quarto: « .Quia tu scien-
biscum, serviens Domino cum omni bumilitate et tiam repulisti, repellam ego te, ne sacerdotio fun-
lacrymiset tentationibus »; et losue vigesimo secundo: garis mihi »; Isaiae trigesimo tertio: « Divitiae salu-
« Adbaereatis Deo et serviatis ei in onmi coi'de et tis, sapientia et scientia», salatis , inquam, iion

in omni anima vestra ». cuiuscumque, sed spiritualis; propter quod subdit:

130. (Vers. 70.). Et tu, puer, propheta Ailis- In remissionem peccatorum eorum. Beda^: « Ne tem-
qaaria simi vocaberis etc. Haec est quarta pars cantici, in poralem salutem proinitti putares, addil in remis-
irte tan- • i ,^ i
• •

itar tria. qua rccolit benebcium noslrae redemplionis, secun- sionem peccatorum eorum ». Nam de Salvatore di-

dum quod iam inchoata erat in praecursore ; et hoc citur Matthaei priino : « Ipse salvum faciet po[)ulum
prophetali praeconio , quod commendat Iripliciter, suum aeorum»; et Marci primo:
[Deccatis « Fuit

scilicet ab auctoritate prophetiae , ab utilitate do- loannes praedicans baptismum poenitentiae in re-

clrinae et a proximitate divinae praesentiae. missionem peccatorum »

- Commendat igitur loannis praeconium nostrae 138. (Vers.

^
78.). Commendat etiani loannis prae- "^
i'em, a pro-
ximitate di-
mmenda- reparationis inchoativum ab auctoritate prophetiae conium a proximilate diuinae ^praeseiUiae , cum
•*
di- ^'lae prac-
r praeco- senliae tri-
imabau- convertens sermonem ad puerum. Et tu, puer,pro- cit: Per viscera misericordiae Dei nostri. Et banc piic'ter.
itate pro- ..... . .

iheiiae. phcta Altissimi ; tu puer et aetate et puritate; pri- describit tripliciter: primo, ut visitantem ad conso-
mae ad Corinthios decimo quarto ^ : « Malitia parvuli landmn alfectum; secundo, ut illuminantem ad do-
eslote , sensibus autem perfecti estote » . Vocaberis cendum intellectum, ibi ^^: Illumiiiare Iiis etc; tertio,
propheta; Matthaei undecimo: « Etiaiu dico vobis, ut dirigentem ad rectificandum effectum, ibi: Ad
et plus (inam prophetam »; et propheta Altissimi dirigendos pedes etc.

id est Christi, ratione Divinitatis; Psalmus: « Homo Describit igitur primo divinam praesentiam con- nescribiiur

natus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus ». — •^ *

iunctam propbetiae praecursoris , cum dicit: Per vi-

ut visitans.

Praeibis enim anie faciem Domini , ratione huma- scera misericordiae Dei nostri, in cjuibus visitavit
nitatis; Psalmus^: « Ostende faciem tuam, et salvi nos oriens ex alto; et debet continuari ad praece-
erimus »; et Malacbiae tertio: «Ecce, ego mitto dens sic : Praeibis ad dandam scientiam salutis plebi

*
Vers. 19. — Siibindc allc!.^;itiir Ps. 16, 15. ^ Vers. S, post qucm Prov. 2, G.
* Vers. 3. — Diio loci seq([. sunt I. Hcg. 3, I. et I. Pa- * Vcrs. !.{. — Duo scqq. loci smit Osee i, fi. ct Isni.

ral. 29, 17. Vat. ciiin iino altoroqiie cod. addit: El Snp. 1, 33, 6. — Stipcrius pro 'non qnnmciimque (i non qiialem-
I. seq.: Et in smplicUnte cordis qmerile illum au-. cumqiie.
' Vers. 18. seq. — Seqniliir losiie 22, 5. ® In Luc. i, 77, ubi etiam Glossa ordiuaria apiid l.vra-
* Vers. 20. — Diio scqff. loci sunt Mattli. I 1
, 9. cl Ps. num , cuius icclioncm sc(|uiintiir codd., vcrba Hcdae cxiiibet,
86, 5. — Superius pro reparationis Vat. redemplionia. qui post A't' timporalem addil carntilemque. — Scquiinlur
* Psalm. 79, 20. — Subinde ailegatur Malacli. 3,1. Matlii. I, 21. et Marc. I, 4.

* Vers. 9. — Sequuntiir Hom. I, 17; I. Cor. 12, 31; *" Vers. 79; tertium liabctiir eodem versii.

Luc. 3, \. el loan. •'>, 3').

S. Bonav. — Tom. VII.

 4^2 COMMENT. IN EVANdELlUM LUCAE C. L

eius iii remissionem peccatorum ,

quae quidem fuit gressus tuos »; et Psalinus: « Spiritus luus bonus
per viscera miscricordiac Dei , quae acceleraiit di- deducet me in terram reclam », ubi est regnum pa-
viriain prae.sentiam iii carne, in qua nos visitavil. cis sine labore; Sapientiae decimo: « lustum deduxit
Viscera misericordiae sunt iiimia dilectio et nimia Dominus per vias rectas et ostendit illi reguuin Dei »;
compassio; ad Epliesios secundo^: « Deus autem, de qiio regno dicitur iu Psalino: «Lauda, lerusa-
qui dives est in misericordia, propler iiimiain cari- lem, Dominum, qui posuit fines tuos pacem ». Je-
tatem suain, qiia dilexit nos, et cum essemus mor- rusalem enim interpretatur visio pacis, ad quam
tui peccalis, convivificavit nos Cliristo, cuius gratia ducimur per ducatum Christi et per viam mandato-
salvati estis »; et {.'^aiae se.xagesimo tertio: « Ubi est ruin, quae ducit ad pacem; Psalmus*': « Pax inulta
inultiludo viscerum luorum et miseralionuin tiiarum? diligentibus legem tuam »; et Isaiae quadragesimo
Super me continuerunt se ». At postquam Filius Dei octavo: « Utinain atlendisses mandata mea, fecta
incarnatus est, verificatum est illiid Genesis quadra- fuis.set sicut flumen [tax tua».
gesimo tertio''' de losepli Commola sunt viscera
: « 141. Nota, quod Dominus visitat ad corrigen- Decem fiD
visitalioD
sua super IVatre suo ». Ad ciiius exemplum ad Co- dum. delinquentes , ut legatus provinciam ; Abdiae divinae.
Primus.
lossenses tertio: « Induite sicut elecli Dei viscera primo^: « Legatum ad gentes misit. Surgite, et con-
misericordiae, henignitatem, humilitatem, inodestiam, .surgamus ad eum in proelium »; Psalmus: «Visitabo
patientiam ». l^er haec viscera misericordiae visi- in virga iniqiiitates eorum ». — .\d iustificamlum secundus.

tavil nos oriens ex alto; Malachiae qiiarto^: « Vo- poenitentes, ut inedicus aegrolum; Marci secundo:
bis timentibiis nomen ineum orietur soi iustitiae et « Non egent qui sani sunt medico, sed qui male
sanilas in pennis eius»; et Zachariae se.\to: « Ecce liabcnt». —
Ad docendum ignorantes, ut magi- Tenius.

vir, oriens nomen eiiis ». Ex alto , secundum illud ster discipulum, sicut hic: Visitavit nos , iUumi-
loannis tertio: « Qui desursum veiiit siiper omnes nare elc. ; P.salmus ^ : « Visitasti terram et inebriasti

est ». In (pio mira hiit dignatio; l'.N-dmus: « Quid eam »; sequitur: « riumen Dei repletum est aquis ».

esthomo, qiiod niemor es eius, aiit filiiis hominis, — Ad excitandurn negiigentes , ut princeps popu- Quartus.

quoniam visitas eum »? lum; primi I>eguin deciino septimo: « Fratres tuos
139. (Vers. 70. V Ilaec autem visitatio superni visilabis, si recte agant, et cuin qiiibus ordinati sunt,
Ucm, at il-
solis fuit non soliim caus;i consokuionis, verum etiain disce»; Acluuin decimo quinto: « Revertentes visite-
luminans.
illuminalionis ; et proplerea subdit: lUnminare his mus fratres per universas civitates». — Ad promo- Qnintus.

qui in tenebris et in nnibra mortis'^ sedcnt; et de- vendum operanles, sicut vinitor vineam; Psalmus'':
bet construi: visitavil illuiniiiare, id est ad illuini- « Respice de caelo et vide et visita vineain istam »;
nandiim, his (pii in teiiebris sedent, id est genlibus Iseaiae quinto: « Miiea enim Doinini exerciluum do-
errantibus; Isaiae nono^: « Populus, qui ambulabat mus Israel est ». — Ad conservandum ohedienles , sextus.

in tenebris, vidit luccm inagnam ; habitantibiis in sicut paslor gregein ; Ezechielis trigesimo quarto: « Vi-
regione umbrae inortis lux orta est eis »; et rursus sitabo oves meas, sicut visitat pastor gregem suum».
quadragesiino secundo: « Dedi le in lucein gentiuin, — Ad fecundandum contemplantes , nt sponsus septimus.

ut aperires oculos caecorum et educeres de conclu- sponsam; (ienesis vigesimo primo'^: « Visitavit Do-
sione vinclum, de domo carceris sedentes in tene- minus Sarain , et concepit »; luditli decimo quinto:
bris ». Et ideo loannis nono: « In iudicium ego in « loachim , summus pontifex, de lerusalem venil in
hunc inundiim veiii , ut (jui non vident videant, et Hethiiliain ciim universis presbyteris suis, ut videret
qui vident caeci fiant ». Iiidith ». — Ad adiuvandum. pugnantes , ut rex octavus.

140. Et quia per illuminationem ducimur ad exercitum; Cene.sis ultimo ^^

: « Post mortein meam
hem, Mi di- (liycctionem , ideo senuitur : Ad diriqendos
^ pedes Deus visitabit vos »; et Lucae ultimo: « Slate in ci-
rigens.
nostros in viampacis; Proverbiorum decimo sexto-':
' i

vitale, quoadusque induamini virtute ex alto ». —

« Cor hominis disponit viam suam , sed Domini est Ad consolandum palientes , ut sanus infirmum; lob iVonus.

dirigere gressus eius ». Et ideo Proverbiorum terlio: decimo *-: « Visitatio liia custodivit spiritum meum »;

« lu omnibus viis tuis cogita illurn, et ipse et lob secundo el lacobi primo : « Religio munda

^ Vers. i. .seq. — Sociuiliir i.syi. 63, l.'j. — Siiperiiis fitle ' Vers, 1. — Secpiunlur Ps. 88, 33. et Marc. 2, 17; cfr.

CDF siibstiliiiiniis (icceteraiU pro iicceleravit. Luc. 5, 31.

* Vers. 30, — Siiljiiule nliegntiir Coi. 3, 12. * Psaim. 64, 10. — Duo seqq. loci siinl 1. P»eg. 17, 18.
3 Vers. 2. — Tres seqq. loci siint Zaehnr. (5, 12; loan. el .\ct. 15, 36.
3, 31. et Ps. 8, 5. ° Psalm. 79, \o. — Subinde allegantur Isai. .5, 7. et Ezech.
* Vers. 2. — Seqiuintiir Isai. 42, 6. seq. el loan. 9, 39. 3i, 12.
* Vers. 9. — Siibinde nlleganUir Prov. 3, fi; Ps. 142,-10; *" Vers. 1, post (luem ludilli 15, 9, pro qua sententia
Sap. 10, 10. et Ps. Ii7, 12. ot 14. — Siiperitis pro directio- codd. liaec ^erba tantum exhibent: Veiiit invisere.

neiii Vat. ditectionem. ''

Vers. 24. — SequiUir Luc. 24, 49.
" P.salni. 118, Ib;.», post quein Isai. 48, 18. — Hieron., ^^ Vers. 12. Pro seq. loco lob 2 codd. nuUa afTerunt verba;
Epist. 46. (alias 17.) n. 3: lebus Salem et et lcrusalem ap- Val. allegat v. 11: Condixeranl enim , ut pariter venientes
))ellntur. Primum nomen, calcata; secundum, "pax ; tertiuni, visilarent enm et consolarentnr. — Duo seqq. loci sunt lac.
visio pacis. 1 , 27. et Ecdi. 7 , 39.
 , , :

COMMKNT. li\ EVANCELIUM LLCAE C. IL 43

et immaculat.i apiid Denin et Patrein haec esl, visi- 144. Quantum ad profeclnm religiositatis in rertius.

liire pnpillos et viduas in Iribulationibiis eornni »; convcrsationc snl)dit: Et erut in dcscrtis, scilicet

Ecclesiastici seplimo: Non te pi<jreat visitarc

« intir- ut ibi religiosam dnceret vilam, secundum qiiod de
Decimus. mum ». — .Ul remuncraiulum perscveranlcs, sicut ipso cantatur *

paterfamilias; Mattliaei vigcsimo ': « Voca operarioset

Antra dcserli leiKTis sub aiinis,
redde illis inercedem »; et Isaiae se.vagesimo: « Ponain
Civium turmas liigiens petisti,
visitationein tuam pacem et praeposiloslnosiustitiam».
.Nc Ie\ i sallem maculare \\Uu\\
Famini! possos;
De educatione pueri et laudis amplificatione tria.

(piia-"*, « si quis se existimat religiosum esse, non

142. (Vers. 80.). Puer autem. crescebat etc. Post- refrenans linguam suam, sed seducens cor sunm,
quam descripta est praecursoris origo et pro origine huius vana est religio ». Et ideo faciebat illud pro-
gratiarum actio, hic tertio subditnr \[)?\v\^ edncatio pheticum in Psalmo: « Elongavi fugiens et mansi in
in qiia est divinae landis amplihcatio. De.scribitur antem solitndine». Qui enim vult perfecte vivere debet,
educalio quantnm ad profectnm actatis in carnc et relictis nrbibus, peteie dtjseila ;
primi Macliabaeorum
virlutis iii mcnte et religiositatis in conversatione. secundo: « Mulli descenderunt cum Malhalliia, qiiao
Quantum ad profeclum aetatis dicil: Pucr au- rentes iudicium et iustitiam in deserto, et sederunt
'rofecius
primas.
/m crescchat , scilicet, corpore, secundum quod di- ibi ». — Et quia reiigiositas non est laudabilis, nisi sit Perseveran.

citur de Samuele primi Regum secundo^: « Puer perseverans, ideo subdit : Usquc in diem ostcnsio-
autem Samuel crescebat et placel)at tam Deo (piam nis suae ad Isracl, cuin scilicet ostendit se in prae-
hominibus ». Invenerat enim benediclionem , sicut dicatioiie virtnosa; iuxta quod dicit Apostolus primae
loseph; de quo Genesis penultimo: « Filius accre- ad Corinlhios secundo'': Sermo meus et praedicatio «

scens loseph, filius accrescens et decorus aspectu »; mea non fnit in persnasibilibus humanae sapientiac
sed econlra dicitur de Ruben in Genesis penullimo: verbis, sed in ostensione spiritus et virtulis ». Lnde
« Eflusus es sicut aqua , non crescas » . Unde et prius vixit sibi occnlte per longuin tempus, nt post-
sibi competit illud Genesis vigesimo sexto: « Isaac inoduin per suam ostensionem viveret ad salutem
proliciens atque succrescens, donec magnus vehe- aliorum, secundum illud lacobi terlio: « Quis sapiens
menter eflectns est ». et disciplinalus inter vos ? Ostendat ex bona conver-
143. Quanlum ad profectum virtutis in inentc satione operationem suain in mansuetudiiie sapien-
Bcnndas. dicit : El confortahatur spiiitu, scilicet divinae vir- tiae ». — Iii hoc erudiunlur omiies praedicatores, ut Notandam.

tulis, de quo Ezechielis terlio^: « Manns Domini prius vacent perfectioni propriae et deinde aedidca-
erat mecum confortans ine » ; unde poterat dicere tioni alienae, quia ^ « cuius vita despicitur, restat,
illud Apostoh ad Philippenses ultimo: « Omnia pos- ut eius praedicatio contemnatur ». Huius figura prae-
sum in eo qui me confortat » . Hic aulem est Spiri- cessit in Elia, tertii Reguin decimo nono, qui prius
tus sanctus, qui dat virtutem ceteris Sanctis; Psal- abiit in desertum et pervenit ad montem Dei, ubi
mus: « Verbo Domini caeli hrinati sunt, et spiritu edoctus est; et post sequitur, quod unxit reges et

oris eius omnis virtus eorum ». prophetas ad regimen populi Dei.

C.\P1TLLUM IL

Secundo, de nativitate ex utero dupliciler. de ortu Salvatoris ex ulero, et hoc facit in isto to-

tali capitulo^. Ilabet autem haec pars duas, in qua-

1. Factum est autem in dicbus illis etc. Ter- rum prima determinatur nativitatis Christi veri-

minata parte illa, in qua agitur de conceptu Salva- tas; in secnnda determinatnr nasccntis humilitas.
toris in utero, sequitur pars secunda, in qua agitur Quia enim Christus in nativitate sua factus cst ex

^ Vers. 8. — Sequitur Isai, 60, 17. primos, scx notas syliabas iiitiodu\it: tit, ve , iiii etc. Pio Fa-
' Vers. 26. — Trcs seqq. loci sunt Gen. 49, 22; 19, 4. mine posses recentiora Hieviaria habent Crimine linijme. Codd.
et 26, 13. noslri aliegant tanlum: Antra deserti teneris sub annis etc.
» Vers. U. — • Subinde allcgantur Pliil. i, 13. et Ps. 32, 6. * Ut dicitur lac. 1, 26. — Sequunliir Ps. 5i, 8. et I. Mach.
* In hymno pro festo nativ. S. loan. Dapt. ad Matutinum. 2, 29. seq., ubi Vulgata in deserlum pro in deserlo.
Hymniis iste, iit iam tom. III. pag. 72, nota 9. diximus, at- * Vers. 4. — Subinde allegatur lac. 3, 13.

tribuitur Paulo Uiacono (f circa 799; Migne, Patroiog. Lat. tom. ' Ut dicit Gregor., i. Homil. in Evang. homil. 12. n. I. —
95. col. 1597) et exhibetur ut 5. stropha hymni notissimi: Subinde allegalur III. Heg. 19, i. seqq. et v. 15. seij., ubi de
unctione regum Hazacl ct lehu nec non de unctione Elisei in
Ut qucant laxis resonare fibris etc.
prophetam.
ex quo (juido .\retinus, musicae peritia excellcns inler aevi sui * Cfr. stipra c. 1. n. 7. — Vat. in praesenti aipilnld.
 44 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. II.

muliere , ot facliis est sub Lege^ per humilitatem; Auguslo , ut describeretur universus orbis. Caesar Notandnmi

ideo utrumque pertinet ad Evangelistam determinare; iste Augustus proprio nomine fuit Octavianus, sed a
et incipit secunda pars ibi : Et poslqvam consum- luho Caesare, qui antea imperavit, Caesar est co-
rnati sunt dies octo etc. gnominatns, a qno omnes imperatores Romani postea
caesares dicti sunt. Iste etiam dictus est Augustus,
Primo, de nativitatis Christi veritate eo quod rem publicam auxit; et ab isto omnes ahi,
ostenduntur tria. semper dicuntur Augusli ^. Et iste protuht univer-
sale edictum, quia universale habel)at dominium, non
Frima pars habet tres partes, in quarum prima in omnes et singulos, sed in principales universi par-
ostenditur, quahter Christi nalivitas fuit consum- tes; unde imperimn suum fuil raagnum, secundum

mata; in secunda, quahter ab Angelis denuntiala, illud Danielis secundo ^ : « Et regnum quarlum erit

ibi^: Et pastores erant in regione; in tertia, qua- ferreum. Quomodo

ferrum comminuit et domat
\Aqt per pastores manifestata et divulgaia , ibi: Et omnia, comminuet et conterel omnia haec ». Hoc
sic

factuni est, ut discesserunt etc. fuit Romanorum imperium, quod designalum fuit

per imperium Nabuchodonosor de quo leremiae vi- ,

Qualiter Christi nativitas sit consummata. gesimo septimo: « Ego dedi omnes terras has in
manu Nabucbodonosor, et servient ei omnes gentes.
Prima pars habet quoniam ad nativitatem tres, Gens et regnum, quod non servierit Nabucliodonosor,

Salvatoris exprimendam oportet assignare tempus et visitabo snper gentem illam, dicit Dominus». In his

locum et pariendi modum. Describit ergo in prima diebus, huius scilicet regni , erat tempus adventus
parte Evangehsta tempus debitum; in secunda, lo- Christi, quia dicitur Danielis secundo^: « In diebus
cum idoneum, \b\^: Ascendit autem et loseph a. regnorum illorum snscitabit Dominus regnum quod ,

Galilaea ; in tertia vero, Virginis partum , ibi in aeternum non dissipabitur, et regimm eius po-
Faclum cst aulem , cum essent ibi. pulo alteri non tradetur ». Et istius solius est plena
2. Tempus autem debilum iiativitati Christi orbis descriptio, secundum illud Psalmi : « Domini est
DescribitQr
fijji tempus uuiversahs imperii describendi, « quia, terra et plenitudo eius, orbis terrarum et universi,
tamrertria. yj; dicjt Gregorius ^, ille veniebat in carne, qui electos qui habitant in eo ». Et ideo dicitur Apocalypsis de-
suos ascriberet in aeternilate ». In hac descriptione cimo nono, quod « habebal in vestimento et in fe-

universaiis imperii triplex notatur excehentia, scih- more suo scriptum: Rex regum et Dominus domi-
cet polentiae in praecipiendo , sapientiae in discer- nanlium»; quia, sicut dicitur Ecclesiastae quinto,
nendo et iustiliae in prosequendo ,
quoniam haec « excelso alius excelsior est, et super hos quoque
tria futnra erant in Christo, secundum ihud lere- eminentiores sunt alii ».

miae vigesimo terlio^: « Ecce, dies veniunt, dicit 4. Quantum ad excellenliam sapien-
(Vers. 2.). oe secnndo,

Dominus, et suscitabo David germen iustum, et re- tiae in discernendo subdit: Haec descriplio prima

gnabit re.x » , ecce, potcnlia; « et sapiens erit » facia est a praeside Syriae Cyrino; quia haec fuit,
ecce, sapientia; « et faciet iudicium et iustitiam », ut dicil Ambrosius ", prima descriptio generalis, quae
ecce, iuslitia, ut sit in eo oninimoda perfectio. inchoata est a Cyrino; vel: prima facta, id est
3. (Vers. 1.). Quantum ad excellentiam poten- primo inchoata, secundum Redam, ab illo qui prae-
De primo. ^^^(e in praecipiendo dicit: Exiit edictum a Caesare sidebat in Syria, quae est umbilicus terrae habita-

^ Respicitiir Gal. i , 4 : Misit Deus FillLim suiim factum quartum, quod perspicuc pertinet ad Romanos, ferrum est,
ex muliere, factum sub Lege. — Iiiitium secundae partis infe- quod comminuit ct domat omnia... In fine aulem horum omnium
rius allegatum est v. 21 : Et postquam etc. — Post factus est regnorum auri, argenti, aeris et ferri abscissus est lapis
ex muliere H supplet seciindnm ceritatem. Ijibid. V. .io.], Doininus atque Salvator... faclus esl mons ma-
^ Vers. 8; tertia pars incipit v. 15. gnus et implevit universam terram etc. Cfr. tom. VI. pag. 91, i
* Vers. i. Codd.: Ascendil nutem loseph de Galilaea. nota 3. — Sequitur ler. 27, 6-8.
Tertia pars habetnr v. 6. seq. ® Vers. 44. — Tres seqq. loci sunt Ps. 23, 1; Apoc. 19,
* Libr. I. Homil. in Evang. homil. 8. n. 1. Pro in carne 16. et Eccle. 5, 7.
A in carnem. * Vers. 5. ^ Libr. II. in Luc. n. 38 : « Atqui plerasque iam partes ter-
* Cfr. loan. Freinshemii Supplementorum Livianorum rarum saepc fuisse descrij^tas loquuntiir historiae. Haec est ergo
lib. 99. in locum libri 134. Liviani, c. 102. seq. : « Tum vero professio prima, sed mentium, cui omnes profitentur » etc. Beda,
redactis in promissnm formam provinciis... ab senatu populo- I. in Luc. 2, 2: lta(|ue quod ait : Ilaec descriplio... Cyrino,
que Romano Augnstus appellatus |'Octavianus]. Romuliim vo- significat, hanc descriptionem vel primam esse earum quae
cari oporlere qiiidam censuerant quasi et ipsum conditorem totiim orbcm concluserint, quia pleraeque iam partes lerrarum
Urbis... Sed Munatii Planci sententia praevaluit, ut Augnslus saepe leguntur fuisse descriptae, vel certe primo tunc coepisse,
potius diceretur... nam ab angendo deductum hoc nomeh, se- quando Cyrinus in Syriam missus est. — Glossa ordinaria
quentibus saeculis nequidquam existimalum ». Ibid. c. 107: apud Lyraniim, in hunc locum : Syria, in qua ludaea est me-
Cuesaresque et Augusti vocari voluerunt ; alterum significandi dia, quasi umbiiicus est tolius torrae. Cfr. Hieron., II. Comment.

gralia ,
quibus successissont, alterum exprimendae ampliludini in Ezech. 5, '6. seqq. : lerusalem in medio mundi sitam hic
suae dignitatiqiie aptum rati. idem Prophela lestatur , iimbilicum lcrrae eam esse demon-
" Vcrs. 40, quem Hieron. ita exponit : Regnum autem strans etc. — Siibinde allcgatur 111. Rcg. 10,4. seq. :
 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IL 45

bilis; et sic fiebat dicta descriptio distincte et ordi- cem magnopere quaesivit et amavit et amatores pa-
nate, ct suiit diio indicia sapientiae in principe, se- cis semper invisit ».

ciindnm quod diritiir de Saloinono tertii Regum (). (Vers. 4.). Ascendit autem et loseph etc. item, locos
^^'^
decimo : « Videns regina Saba omnem sapientiam Postquam descrii)sit tempus debilum, describit hic ria.

Salomonis et habitacula servorum et ordines mini- locum idoneum, et hoc, quia locus ille conveniens
strantium, non habei)at ultra spiritum «. Ilaec autem ev2X prophetali vaticinio, conveniens erat divino
descriptio facta est non propter vanilatem , sicut promisso, conveniens etiam imperiali edicto.

iila David, secundi Kegum ultimo ^ proptcr quam Ostendilur ergo conveniens prophetali vatici- oe primo.

percussus est populus, sed propter imperii utilila- nio in hoc quod dicit: Ascendit autem et loseph
tem , ut scirelur quantilas trii)uti , et hoc est discre- a Galilaea de civitate Nazareth; quia secundum
tionis, non elationis; Ecclesiastici quadragesimo se- unam prophetiam Nazarelh, « ubi fuerat Christus con-
cundo: « Ubi multae sunt manus, claude; et quod- ceptus», competebat conceptioni; Isaiae undecimo^,
cumque trades, numera et appende; dalum vero et secundum aliam litleram: « Nazaraeus dc radice eius
acceptum omne describe ». Sed non est cuiuscumque ascendet » secundum aliam vero Rethlehem, nativi-
;

singulorum regum tributa desci-ibere, sed Christi lati. Ideo subdit: In ludaeam, in civilatem David,

nascentis; unde Psalmus: « Et in libro tiio onuies quae vocatur Bethlehem; Michaeae quinto^: « Et tu,
scril)entur; dies formabunlur, et nemo in eis». Bethlehem Ephrata, parvulus es in millibus luda; ex
0. (Vers. 3.). Qiiantum ad excelleutiam iusliliae te enim egredietur, qui sit domiiiator in Israel; et
»e teriio. m prosequendo subditur: Et ibant omnes , ut pro- egressus eius ab initio a diebus aelernitatis ». Unde
fiterentur, singuli in suam civilatem. Faciebant ergo dicitur Matthaei secundo, quod Herodi quaerenti, ubi
regis imperium, el nullus occupabat alienum; et ita Christus nasceretur, responderunt scribae: « In Beth-
subiectionem habebant ad regem in professione, et lehem ludae, sic enim scriptum est per Prophetam:
paceni ad invicem in quieta et iusta cohabitatione, Et tu Bethlehem , terra luda, nequaquam minima es
secundum illud ad Romanos decimo terlio^: « Red- in principibus luda. Ex te enim exiet dux, qui re-
dite omnibus debita cui tributum, tribulum cui : ; gat populum meum ». Haec fuit civitas David, quia
honorem, honorem nemini quidquam debeatis, nisi
; inde sumsit originem ;
primi Regum decimo sexto:
ut invicem diligatis ». Ui profiterentur quidem, se « Dixit Dominus ad Samuelem : Veni , mittam te ad
subieclos esse Romano imperio, et hoc reddendo Isai Bethlehemitem ;
providi enim in filiis eius mihi
censum. Et illud erat iustum, secundum illud Mat- in regem ». — Et nola, quod alibi natus est Chri- Notandam.

thaei vigesimo secundo ^ : « Reddile quae sunt cae- slus, alibi conceptus, alibi educatus, ut Herodem et
saris caesari, et quae sunt Dei Deo». Et quia lu- alios impios lateret incarnationis mysterium ; unde
daea iam facta erat tributaria, significalur, quod loannis septimo^: « Nunquid a Galilaea venit Chri-
tempus advenerat nativilatis Chrisli , secundum illud stus ? Nonne de Bethlehem castello » ?

Genesis penultimo : « Non auferetur sceptrum de luda 7. Ostenditur etiam locus ille conveniens divino oesecundo.

et dux de femore eius, donec veniat qui mittendus promisso, cum subditur: Eo quod esset de domo
est, et ipse erit exspectatio gentium ». Ibant, etiam et familia David, ipse scilicet et sponsa sua virgo
nullo praestante impedimento, quo ostenditur, quod Maria. Unde dicit Bernardus ^, quod « in altera com-
istud imperium erat pacatissimum ; et ideo tempus pleta est promissio facta David, altero vero tantum
erat, ut veniret Christus, pacis annuntiator, de quo teste et conscio ». Haec promissio facta est David,
ad Ephesios secundo * : « Ipse est pax nostra , qui secundi Regum septimo, perNathan: « Praedicit tibi

fecit utraque unum ». Et ila iam completum erat Dominus, quod domum faciat tibi Dominus; cumque
illud Michaeae quarto: « Non sumet gens contra gen- completi fuerint dies tui , suscitabo semen tuum post
tem gladium, et non discent ultra belligerare; et te et stabiliam thronum regni eius usque in sempi-
omnes populi ambulabunt, uiiusquisque in nomine lernum » ; et rursus in Psalmo: « luravit Dominus
Dei sui ». Et hoc est quod dicit Reda in Glossa^: David veritatem et non frustrabitur eam: de fruclu
« Pacatissimo tempore voluit nasci Christus ,
quia pa- ventris tui ponam super sedem tuam ».

» Vers. I. scqq. — Seqiiunliir Eccli. 42, 7. et Ps. 138, 16. ^ Vcrs. 2. Duo seqq. loci sunt Matth. 2 , 5. seq. ct
' Vers. 7. seq. — Siipra Vat. in qiiiete, el iustiliam ctc. I. Ueg. 16, 1.
' Vers. 21. — Siibinde ullegaliir Gcn. 49, 10. * Vers. 41. scq. — Beda , I. in Luc. 2, 4: Non tantuin
* Vors. 14. — Sequitiir Micli. 4, 3. et 5. propter mysterium, quod diximus, verum etiam, ut Dominus
' Scilicet ordinaria in Luc. 2, I (ubi etiain a Beda in alibi conceptus, alibi natiis insidiantis sibi Herodis fiirorem
suo Comment. in Luc. haec insinuantur). Pro et amatores pacis faciliiis evadercl. Qui si Bethlehemitis parentibus nasceretur,
textiis orij,'inalis ^wja pacis amatores;el pro magnopere XCD fugam eorum subilam callidus scrutator potuisset habere su-
magno tempore. spectam etc.
• Vers. \. Vide supra pag. 21, notam 5, in qua etiam ® Homil. 2. super Missus est, n. 16. Cfr. supra pag. 21,
alia littera, scil. Hebraica leclio, aliegata est. — Verbn uhi nota 9. Pro in altera non pauci codd. perporam in altero. —
fuerat Cliri.stus conceptus ,
quae Vat. omillit, sunt sumia ex Subinde allogantur 11. Ucg, 7, 11-13. et Ps. 131, 11.
Giossii interlineari; cfr. Ueda, in hunc loc.
 /*r. COMMCNT. IN EVANGELIUM LLCAE C. IL

8. (Vers. 5.). Ostcndilur posti-emo ut conveniens genitum. IIoc autem dicit per privationem prioris

De teriio. imperiali eiiiclo, cum subditur: Ut profiteretur cum quia enim Virgo ipsnm conceperat, ideo bic primo-
Maria desponsata siln uxore praegnante. lloc enim genitus eius erat; Isaiae septimo^: «Ecce, Virgo
processerat ex imperiali edicto. Et licet ante iam concipiet et pariet fdium » ; et ideo partus novus
concepisset Virgo Regem caeli et terrae, tamen im- fiiit, sicut et conceptus, quia, sicut conceptus sine
periali edicto etiam praegiians voluit obedire, ut posset pudore, sic partns sine dolore; Isaiae ultimo : « An-
cum Filio dicere illud Mattbaei lertio ^
: « Sic de- tequam partiiriret, peperit; antequam veniret parlus
cet nos implere omnem iustiliam » ; et per boc exem- eius, peperit masculum. Qiiis audivit unquam tale ?

plum daret nol)is oblemperandi omrii potestati supe- Aut quis vidit buic simile » ? et postea: « Nunquid
riori, secundum illud primae Petri secundo: « Sub- ego ,
qui alios parere lacio , ipse non pariam , dicit

iecti eslote omni humanae crealurae propter Domi- Dominus ? Si ego, qui generationem ceteris tribuo,

num , sive regi tanquam praecellenti , sive ducibus sterilis ero , ait Dominus Deus » ? Talis partus dece-
tanquam ab eo missis ad vindictam malefactorum bat Christum , de quo ad Colossenses primo ^ « In :

laudem vero bonorum ». In boc autem apparet, — ipso habemus redemptionem et remissionem peccato-
quomodo bumanum imperium famulatur divino. Prae- rum, qui est iraago Dei invisibilis, primogenitus
cipiente enim caesare, ut omnes in civitalem suam omnis creaturae»; unde, sicut est primogenitus Pa-
irent, et obedientibus - eius imperio Maria el losepb, tris, ita eliam primogenitus Matris; sicat eliani uni-
factum est, quod neuter intendeliat, scilicet quod genitus Patris, ita unigenitus Matris; loannis primo:
Cbristus nasceretur in Hetblebem, secundum quod « Vidimus gloriam eius, gloriam quasi Lnigeniti a
erat aeternaliler dispositnm et temporaliter promis- Patre » etc. Fnde non dicit bic primogenitus or-
sum et vaticinatum et propbetatum. Et ideo non est dinem respectii posterioris, sicul dicebat Helvidius
conlemnendum nliquo modo mandatum praepositorum. baercticus, scd privationem respectu prioris, quia
9. (Vers. G.). Factum est autem cum essent , nullum babuit anle illum, ut ostendatur , quod ipse
item, virgi- ibi etc. Descripsit supra Cbristi nativitatem quantum Domino totaliter erat dedicandus. Primogenita enim
nis partus
, , ,

per tria. ad tempus debituni et locum idoneum , bic tertio omnia erant Deo offerenda; Exodi decimo lerlio^:
describit quantum ad partum. , ({ymw describit quan- « Sanctifica mibi omne primogenituin, quod aperit
tum ad tria, scilicet quantum ad opportunifalem pa- vulvam in filiis Israel, tam de bominibus quam de

riendi , novitatem parlns ci paupertatem parientis; iumentis; mea enim sunt omnia».
ex quibus ostenditar ortus Cbristi admirabilis et in- II. Insinuat autem tertio paupertatem parien- oe leriio

imitabilis^ et commendabilis. tis , quia egens operimenti, lecti ei hospitii. — tria.

Pro-Defectusope

Primo igilur insinuat opporlunitatem pariendi, pter defectum operimenti dicit: Ft pannis eum in-
De primo. cum dicit: Factum est, cum essent ibi, impleti sunt volvit, non una veste, sed multis, ut pannosus pau-
dies Mariae, ut pareret, iuxta quod dictum est su- per posset dici et exemplo monstraret illud Apostoli

pra de eiuscognata, proximo capitulo ^ : « Elisabetb primae ad Timotbeum ultimo^: « Habentes alimenta
impletum est tempus pariendi ». Vere impletum, quia et quibus legamur, bis contenti simus ». Et boc
in plenitudine temporis fuit Cbristus conceptus et correspondet illi propbetiae, Zachariae tertio, ubi
natus; ad Galatas quarto: « At ubi venit plenitudo dicitur, quod « lesus, sacerdos magnus, erat indu-
lemporis, misit Dens Filium suum factum ex mu- tus sordidis vestibus ». Hernardus ^: « Agnoscas lesum
liere » ; Psalmus : « Dies pleni invenientur in eis ». sacerdotem magnum, sordidis indutum vestibus, dum
10. (Vers. 7.). Insinual etiam novilatem partus altercaretur cum diabolo. At ubi exaltatum est caput
Desecnndo. in hoc quocl dicit : Et peperit flium. suum primo- nostrum super inimicos nostros, mutavit vestem, de-

^ Vers. 15. — Seqiiilur I. Petr. 2, 13. seq. — Inferius qiiod aperit vulvam... Dellnivit sermo Dei, quid sit primoge-
pro daret Vat. darc nitum: omne, inquit, quod aperit vulcam. Alioqui, si non est
" Codd. C DF G obediente. primogenitus nisi is tantum, quem sequuntur fratres, tamdiu
' Vat. Christi partus admirabiiis , inauditus. Codd. exhi- sacerdotibus primogenila non debentur, qiiamdiu el alia fuerint
benl vel imitabilis vel immvtabilis, (iiiod non congruit iis procreata, nc fortc, parlu postca non sequcntc, unigenitus sit,

quae infra ponuntiir ; subslltuimus inimitabilis. et non primogenitus etc. Cfr. IV. Sent. d. 30. dub. 4.
* Vers. 57. — Duo seqq, loci sunt Gal. 4 , 4. el Ps. 72 , 10. ® Vers. 8. — Sequilur Zachar. 3, 3. — Card. Hugo, in
® Vers. \i. — Sequuntur Isai. 6fi, 7. seq. et 9. — Ber- Luc. 2 , 7 : Et pannis eum Pondus est in verbo pan-
involvit. ;

nard., in Vigilia nativ. Domini , serm. 4. n. 3 : nova vere nus enim vilitatem et vetuslatem notat unde pauperes dicimus
;

miracula ! Cunceptus fuit sine pudore, partus sine doiore. Mu- pannosos, qui multiplicitatem pannorum inulilium consuunt.
tata est in Virgine nostra maiedictio Evae (cfr. Gen. 3, 16.); ® Serm. 4. in nativ. Domini, n. 1 : Agnosco cerle, agno-
pepcrit enim filium sine doiore etc. sco lesum... diabolo. Scientibus Scripluras loquor et quibus non
^ Vers. 14. seq. — Subinde allegatur loan. 1, 14. ignota est prophctica visio Zachariae [3, 1. seqq.]. Ubi vero
' Vers. 2. — Hieron., de Perpetua Virgin. B. Mariae ad- exaltatum esl caput nostrum super inimicos nostros, ex hoc
versus Helvidium, n. 10: Nos aiitem ita definimus: omnis plane mutavit vestem, decorem induit, amictus lumine sicut
unigenitus est primogenitus, non omnis primogenitus est uni- vestimento [Ps. 1 03 , 1 . seq.] , exemplum dcdit nobis , ut et
genitus. Primogenitus est non tantum post quem et alii, sed nos eadem faciamus [cfr. loan. 13, 15.]. Utilior etc. — Pro
ante quem nullus. Omne, inquil Dominus ad Aaron [Nuni. 1 8, 15.], lorica ferrea C D F G H contra textum originalem vestis ferrea.
 ;, :

COALMKNT. IX KVAMiFJ.IUM LICAK C. II. 47

corem iuiliiit , amkius liimine sicut vcstimcnlo. « Vae vohis, qui dormitis in lectis ehurneis et la-

rtilior siqniilem est in conllicln lorica ferrea quam scivitis in stralis»!

andum. slola linea , licet illa sit oneri , liaec lionori ». — Et Propter dc/cctum hahitacuU suhdil: Qt*m
14.
,. . ^- , . .
Defecias ha-
bitaculi.

in hoc reprelienditnr cultus rcstiuni [)i-etiosarum non crat eis locus vn dwcrsono. Dwcrsorium nam-
propler quod ilicilur Malthaei uiidecimo ^: « Qui mol- (pie secundum Isidorum " dicitur, eo quod diversi

lihiss iiiilnuntur in (jomilins regum snnl »; et Kc- ihi conveiiiant, et hii" est locus patens; secundum
clesiaslici undecimo: « In vestitu iie glorieris un- Bedam vero, eo ipiod diversa haheat orificia; nani
quam ». est plalea vacua inler duos vicos, habens introitum
12. Propler dcfcctum lectuli snhdit: Kt recli- et cxitum ad utrumque, et propter intem[)eriem ae-
ctas le navit cum in praesepio , noii iii cnhicnlo, ila ut ris su[)erius coo[)erta , ut ihi cives convenire ad col-
tuli.
verificaretur illud Matthaei octavo-: « Vulpes foveas loquendnm [30ssint. Ilic peperit virgo Maria, quia non
hahent, et volucres caeli nidos; Filius antem hominis hahc^hant domum , in qua [jossent hos[)itari, sive quia

non hahet, uhi caput suum reclinel». hi praescpio [)au[)eres erant, sive quia larde venerant. Moc autem
ponitur Chrislus, ul ostendatur illud loannis sexto: erat arctum, vel etiam ahis repletum , ita ul noii

« Kgo snni iianis viviis, qui de caelo descendi»; et haheret locum iiisi locum arctissimum inler hruta
ut verilicaretnr illud Isaiae primo: « Cognovit hos animalia; unde [)Oterat Chrislus dicere illud Psalmi^:
possessorem suum, et asinus i)raesepe domini sui »; « Ut iumentuin factus sum apud te, et ego sem[)er
et illml Hahacuc tertio secundum Sepluaginta: « In tecum »; et verihcalum est illud leremiae decimo
medio duornm aniinalinm iimolesceris, cum appro- quarto: « Quare sicut viator futnrus es in terra et

pin^iuaverint .aiifi, cognosceris » etc. quasi colonus declinans ad manendum? Quare futu-

13. In hoc autem secundum mt/slicuni intellc- rus es velnt vir vagus, ut fortis, qui non potest
ipositio ctum, quod natus est in Bclhlehvm , intelligitnr ,
salvare? Tn autem in nohis es, Domine, et nomen
ivstica.
quod esl panis vivus; Bethlehcm doinns panis iuter- luum invocatum est super nos » etc. — Et in hoc Notandum.
pretalur ^ In hoc, quod in praesepio positus, no- damnatur aedificiorum ampUtudo, secundum illud
tatur, quod est cihus simplicium et hmnilium ra- Isaiae quinto ^: « Vae, qui coniungitis doinum ad

tione carnis assunilae; Isaiae quadragesimo: « Omnis domum, et agrnm agro copulatis »! Augnstinns: « Non
caro foenum, et omnis gloria eins qiiasi llosfoeni». erat illi nisi angustia in terris, nt tu ei locum cor-
In hoc ,
quod in meilio duoruni animxdium , signi- dis tui sihi pro[)rinni dilalares. Filius hominis non
licatur, quoil in lioc pastu et paslore uniri dehehant hahet, uhi ca[)ut suum reclinet, et tu ampla palatia

pecora diiplicis ovilis; loannis decimo*: « Alias oves el ingentes [)orticus metiris».

haheo, ijuae non sunl ex lioc ovili; et illas oportet lo. Sic ergo
^ Christum i)aunercula maler ijau-
^
•ovitaiio ad
' "^ paupertatem.
me adducere, et vocem meam aiidienl, et fiet unum [)erem peperit, ut nos ad pau[)ertatem invitaret et

ovile et unus paslor ». sua inopia ditaret, secundum illud secundae ad Co-
Moraliter et ad litteram in hoc damnavit Chri- rinthios octavo'': « Scitis gratiam Domini nostri lesu
Moraiis. slus lcctos dclicatos , coulra quos, Amos sexlo^: Christi ,
qui, cum esset dives, propter vos egenus fa-

^ Vers. 8, post quoin Ecdi. II, 4. eo quod e,\ diversis viis ibi conveniatur «. Etymoiogia divcr-
* Vers. 20. — Tres scqq. lori sunl loan. 6,41; Isai. I, .3. sorii, qiiae atlribuitur Bedae, insinuatur a Glossa ordinaria,
el Ilabac. 3, 2, \\\n Viilgala : Doiiiinc, opiis liuini in mcdio quam absqiie nominc auctoris aflert Lyranus (in liiinc ioc.)

annonnn vivifica iliiifl. In medio annornm notuin lacics elc. — « Diversorium est domus inlcr diios muros, diias ianuas lia-

Beda, 1. in Liic. 2, 7: a Qni panis est Angelorum, in pracse- bens. Figiirat Ecclesiam intcr paradisiim et mnndum ». Card.
pio reclinalur, nl nos quasi sancta animalia (arnis suac fru- Hugo : Sccundiim Bedam [diversorium dicitiir], qiiia diver.sa

mento reficiat ». idem dicit (jregor. , I. Honiil. in Evang. Iio- habet orificia, id est ora. Est enim platea vaciia iiitcr duos vi-

mil. 8. n. I. cos etc. — Pro orificia C D II officia. Supcrius pro el liic esl
' Ilieron. , Epist. lOS. (alias 27.) n. 10: Salvc nctlilehem, Vat. et sic est.

domus panis , in qiia natus est ille panis, qui de caelo descen- ' P.salin. 72, 23. — Scquitur lcr. 14, 8. scq., ulii Vul-
dil. — Sequitur Isai. 40, 6, ubi Vulgata flns fujri jiro flns ga(a : Qiiare qaasi colonus fulurus cs in terra et quasi viaior
foeni, quod e.xhibent septuaginta interpretes; cfr. lac. \, 10. et dcclinans ctc.

I. Pclr. I, 24. * Vers. 8. — De scntciitia .\iigust. , in qiia allcgatiir

* Vers. 16. —
Comment. in Ilabac. 3, 2: In me-
Ilieron., II. Luc. 9, 58, cfr. dc Catechizandis Budibus, c. 22. n. 40. Pla-
(lio duonan unimalium coffnosreris. Qnod mulli pulant dc Filio nius S. Maximus, episc. Taiirincns. , Ilomil. Iiicmal. liomil. II.
intelligi et Spiritu sancto, eo (piod Paler pcr Filium intclligatur (dc Doinini nativ. 6.) : Nimquid tantae iiliiis crant angustiae
cl Spirilum... Porro simp!e.\ interprelatio ot opinio vulgi de mansionis, ut nati sub hora parvuli membra non caperet?
Salvatorc inlclligit, (|uod inler duos lalroncs ciucinxus agnitus Sed idcirco mystico rcfortur sermone, non invenire locum in
sit [.Marc. lo, 27. et loan. 19, 18.]. Qiii aiitem meliiis, lioc divcrsorio ;
qiiia ingressus mundiim Chiisdis fidcm , in qua
dicunt, (|uod in prima Ecclesia, (juae de circumcisione fiiit possit reqiiiesccrc, non invenit, ut ait ipse in Evangclio dicens:
el dc praepulio congregata , duobus populis se hinc inde cin- FHius autem hominis non liabet, nbi caput suvni reclinet.
genlibiis, inlcllcctiis sit Salvator et creditiis. Sunt qui duo ani- Unde advcrtimus qiiia nnicns Dei Filius non in .spaliosis do-
,

malia. duo inlelligant teslamcnta elc. Cfr. lom. VI. pag. 5il, mibus auiatisque laqucaribus, sed in fide credcnlium requie-
nola 3. * Vers. 4. scit. — Pro ////, quod D omitlit, C sibi, F (J ibi.

" Eibr. XV. Etymolog. c. 3. n. 10: a Diversorium dktiuu » Vers. 9.

 48 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. 11.

ctiis est». Et secundum hanc omnimodam indigen- dil:Et custodienles vigilias noctis super gregem

tiam danmavil avaram opulentiam; undc Hernardus*: suum. De nocte enim potissimum vigilandum est
« Elegit Fiiius Dei pauperem matreu], cpiae vix pan-
propter liostilem incursum repellendum , luporum
ad involvendum et praesepe ad recli- scilicet et latronum.
nos liaberet ,

nandum, locum ad reponendum. Non est tale iudi- 19. Per hoc autem insinuatur spiritualiter vi- Insinuatur
vigilantia

oium mundi. Aut iste fallitur, aut mundus errat; gilantia, quae debet esse in praelatis ; xm^e s^Qdxm- praeiaiii

sed divinam falli impossibile est sapientiam: elegit dae ad Tiinotheum quarto ^ : « Tu vero vigila, in

igitur qui non laliitur quod carni molestius est; id omnibus labora, sobrius esto». Et ideo ad Hebrae-
magis eligendum^). Simus os ultimo: « Obedite praepositis vestris per omnia.
ergo meiius, id ulilius, id

ergo cum Christo, sicut dicitur secundae ad Corin- Ipsi enim vigilant quasi ratioiiem pro animalius ve-

thios sexto, « sicut egentes, mullos autem locuple- stris reddituri »; quia, ad Romanos duodecimo^ « qui

tantes, tanquam nihil habentes, et omnia possidentes ». praeest in sollicitudine ». — Vigilare etiam debet

1G. Ex hoc insinuatur nobis, quod iste erat quilibet contra hostem. spiritiialem , ^QQ,m\i\\\m \\\\\^

ChristQs sic vere Salvator munili, qui in sui orlus primordio Threnorum secundo ^ : « Consurge , lauda in nocte

sui"lai'va- exemplum viam salutis ostendit.

virtutis praebuit et in principio vigiliarum; elfunde sicut aquam cor tuum
stS^rh' Habendo enim lectulum vileiu humilem et paupe- , anto conspectum
^
Doiuiiii Dei tui ». — \'igilare
^ etiam item incon
templatione

rem, iam incipiebat dicere, quod mundus iste con- debet in contcmplationc : Psalmus**: « Et iiox illu-

temnendus est , secundum tria in eo contenta ^. lam minatio mea in deliciis meis»; et Isaiae vige.^^imo

incipiebat statiim perfectionis exemplo monstrare, sexlo: « Anima mea desideravit te in nocte, sed et

qui consistit in humilitate, austeritale et paupertate. spiritu meo in praecordiis meis de mane vigilabo ad

Ostendit etiam in hoc Dominus summae digmUionis te »; et hoc, quia talis hora competit divinae inspi-
affectum, quia non tantum parvulus, sed etiaiu pau- rationi. Talis etiam hora conveniebat divinae nativi-

perculus et despectus pro nobis est factus, ita ut tati , secundum illud Sapientiae decimo octavo: « Cum
vere posset dicere illud Psalmi ^ : « Pauper sum ego quielum silentium tenerent omnia , et nox in suo
et in laboribus a iuventute mea». cursii medium iter haberet, omnipotens sermotuus,
Domine, exsiliens de caelo, a regalibus sedibus ve-

Qualiter Christi nativitas sit ab Angelis denuntiata per tria. nit». — Et signanter dicit: Super gregem suum,
secunduni illud Proverbiorum vigesimo septimo ^

17. Et pastores erant eic. Descripsit supra Evan- « Diligentei- agnosce vultum pecoris tui tuosque gre-
gelista, qualiter Christi nativitas fuerit consummata; ges considera». Qnocontra Zachariae undecimo: «0
hic secundo describit, qualiter fuerit denuntiata. Ad pastor et idolum derelinquens gregem»! et leremiae
denuntiationem autem nativitatis Christi perfecte fa- deciino tertio: « Ubi est grex, qui datus est til)i, pecus
ciendam tria concurrunt. Primum est dispositio prae- inclytum luum? Quid dices, cum visitaverit te?Tu
parans ad audiendum ; secundum annuntiatio in- , enim docuisti eos adversum te, et erudisli in ca-

vitans ad exsultamlum , quod describit ibi*: Et put tuum ».

dixit illis Angelus; tertium est confirmatio certi- 20. (Vers. Quanlum ad circumfulgentiam ^^[^^^
!).).

ad credendum , et hoc describit ibi: Et hoc

ficans angelici luminis subditur: Etecce, Angelus Domini nis an?eiic
primoieiis-vobis signum. —
Quanlum ad primum notandum, stetit iuxta illos, et claritas Dei etc. In hoc ,
quod
praeparanie quod dispositio pracpttrans ad audiendum fuit pa- iuxta stetit , ostendit familiaritatem et humilitatem Notandum.

storum attentio, quae orluni habuit ex duplici causa, ministerii, quo Angelus condescendit homini, el astat

scilicet ex propriae sollicitudinis vigilantia et ex illi uiodo ut adiutor , secundum illud Danielis duo-
angelici luminis circumfulgenlia. decimo ^^: « Consurgit Michael, princeps inagnus, qui
18. (Vers. 8.). Quantnm ad vigilantiam pro- stat pro filiis populi tui »; modo ut eruditor et illu-

vigiiantia priac solUcitudinis dicitur : Et pastores erant in minator, secundum iUud supraprimo: « Apparuit ei
propria.
regione eadem vigilantes. Hoc enim spectat ad pa- Angelus Gabriel, stans a dextris allaris incensi ». Si-

storale officium; unde lacob, pastor oviuin Laban mili modo et hic ; unde Ainbrosius : « Angelus Ma-
dicebat Genesis trigesimo primo ^ : « Die et nocte riam , Angelus loseph , Angelus pastores edocet »

aestu urebar et gelu, fugiebatque somnus ab oculis 21. In cuius rei signum subditur: Et claritas
meis». Et ad maioris attentionis insinuationem sub- Dei circumfulsit illos , id est fulsit circa illos. Simile

' Serin. 4. in Naliv. Domini, n. 1. Textus oiiginalis hinc 12, 8. Cfr. Ambros. , II. in Luc. n. 50; Beda, i. in Luc. 2, 8:
inde pliira interserit. — Siibindc aiiegatiir II. Coi-. G, 10. Sect. 1. Homil. lib. L iiomil. 6. in aurora Nativ. Domini.
* Respicitur I. ioan. 2, 16: Omne, quod esl in mundo, ' Vers. 19.
concupisccntia carnis est et concupisccntia oculorum et su- « Psaim. 138, 1 1. — Sequuntur Isai. 26, 9. et Sap. 18, l.i.

perbia vitac. — Superius pro dicere Vat. ostendcre. ^ Vers. 23. — Subinde allegantur Zacli. II, 17. el ler.
» Psalm. 37, IG. 13, 20. seq.
* Vers. 10, tertium iialjctur v. 12. '° Vers. 1. — Sequilur Luc. I, II, post quem liabctur sen-
* Vers. 40. lentia Ambros., II. in I>uc. n. 51. — Superius pro nstnt ilU
* Vers. 5. — Duo scqq. loci sunt Hebr. 13, 17, el Rom. CDFG astat illis; supra D a secunda manu hominibvs.
 ;,

COiMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. II. 49

dicitur de Angelo, qiii apparuit Petro, Actuum duo- bilcm , sicut et ille qui resurrectionem annuntiavit
decimo^: «Ecce, Angelus Domini astitit, et lumen mulieribus; Marci ultimo^: « Nolite expavescere »;
MotaDdom. refulsit in habitaculo» carceris. Weo autem hic An- in quo tribuit sperandi fiduciam. In hoc agnoscitur ^foiandum.

gehis himen atluht, quia fihus lucis fuit, et quia eum differentia inter Angehim lucis et tenebrarum, quia
nuntiare venerat, qui «est lu.\ vera ,
quae iMuminat bonus Angelus assecurat, sed malus finaliter terret.

omnem hominem venientem in Imnc mundum », sicut — Et quod plus est, invitat ad laetitiam; propter Ad laeti-

dicitur loannis primo. Et ideo nocte lumen attulit, ut quod addit: Ecce enim, evangelizo vohis gaudium
significetur, impleri illud Isaiae nono: « Hahitantihus magnum. Hoc optabat Raphael Tobiae, quinto^, cum
in regione umhrae mortis lux orta est eis». — Ex diceret: « Gaudium semper sit tibi ». Iloc gavisi sunt
hacautem clarilale pastores sollicitos reddidit; propter Magi ; Matthaei secundo : « Et videntes stellain gavisi
quod subditur: Et tiniuerunl timore magno, sicut sunt gaudio magno valde ». — Et dicitur magnum ad
et Zacharias in aspectu Angeli ; supra primo '^
: « Et diflerentiam gaudii hypocritarum; lob vigesimo:
Zacharias turbatus est, et timor irruit super eum ». «Gaudium hypocritae ad instar puncti », et vigesimo
22. Et nota ,
quod Angelus magis apparuit pasto- primo: « Gaudent ad sonitum organi, ducunt in bo-
Rationes,
nare Aoge-
ribus quam alii generi hominum, tum quia pauperes, nis dies suos et iii puncto ad inferna descendunt». —
[is pastori- propter quos veniebat Christus; Psalmus^: « Propter Magnum etiam ,
quia amplum, quod notat , cum sub-
iQt apparue-
if. miseriam inopum et gemituin pauperum nunc exsur- dit: Quod erit omni populo , et hoc ad differen-

gam»; et Bernardus: « Quam multa hodie auro et tiam gaudii mundanorum; loannis decimo sexto ^*':

gemmis fulgent altaria! Putas, ad haec divertent Angeli « Mundus gaudebit, vos autem contristabimini ». Quo-
et pannosos homines declinabunt? Si ita est, cur contra infra decimo tertio: « Et omnis populus gau-
magis pastoribus ovium apparuerunt quam regibus debat in universis, quae gloriose fiebant ab eo».
terrae, quam sacerdotibus templi»? — Tum etiam 24. (V^ers. il.). Et quia nullus qaudet perfecte
. 1-
^ , . .
AnnuDtiatio
causae lae-
, I

quia simplices; Proverbiorum tertio^: «Abominatio nisi ex causa et ratione, ideo subditnr denuntiatio tandi.

Domini est omnis illusor, et cum simplicibus ser- exprimens laetitiae causam , cum dicitur : Quia na-
mocinatio eius»; et Matthaei undecimo: « Abscon- tus est vobis hodie Salvator ; vobis , scilicet ad
disti haec a sapientibus et prudentibus, et revela- utilitatem vestram, scilicet hominum; Isaiae nono ^':
^*"ta°fs"'''

sti ea parvulis». — Tum etiam, quia vigiles; Pro- « Parvulus natus est nobis, el filius datus est nobis ».

verbiorum octavo ^ : « Qui mane vigilaverint ad me Et vere ad utililatem, quia Salvator; Isaiae qua-
invenient me »; Sapientiae sexto: « Qui de iuce vigi- dragesimo quinto: « Vere tu es Deus absconditus,
laverint propter illam cito erunt securi ». — Sive Deus Israel , Salvator »; et Isaiae decimo nono: « Mit-
propter mysterium, ut insinuetur, quod doctrina ve- tet eis Salvatorem et propugnatorem ,
qui liberet
ritalis debet a praelatis pervenire ad subditos; unde eos». Etvere Salvator, quia, secundum illud Actuum
Glossa " : « llli prae ceteris videre sublimia meren- quarto ^^ , « non est aliud nomen sub caelo datum
tur, qui fidelibus solhcite praesunt». liominibus, in quo oporteat nos salvos fieri ». In hoc
23. (\'ers. 10.). Et clixit illis Angelus etc. Hic autem insinuatur causa gaudendi pro nativitate; Ma-
econdo, de secundo describitur annuntiatio inuitans ad exsul- lachiae qiiarto: « Orietur nomen
vobis, timentibus
iDDnntiatio-
le invitaote
kd exsolta-
tandum ; in qua praemittitur exhortatio "^
ad fiduciam meum , sol iustitiae » . — Nec tantum gaudendum '^
Ratione di-
gnitatis.
:ionem dao. et ad laetitiam, et subditur annuntiatio , exprimens ratione utilitatis, verum etiam dignitatis, et ideo
Eihortatio
d fidnciam.
laetitiae causam. — Exhortans igitur Angelus ad fidu- subinfertur: Qui est Christus Dominus , in civitate
ciam dixit illis: Nolite timere. Non enim venerat David, et sic reparabit regnum Israeliticum secun- ,

.\ngelus nuntiarc rem terribilem , sed magis desidera- duin illud Isaiae nono ^^ : « Super solium David et

' Vers. 7. — Duo seqq. loci sunt loan. I, 9. et Isai. 9, 2. quod videlicet pastoribus rationaliiim ovium divina mysteria
2 Vers. 12. primum, ante alios, revelantur. Superius verbum mijsterium, —
' Psalm. II, 6. — Sententia Bernardi habetur Serm. 4. in quod habent codd. et Vat. significat mysticum sensum.
.Naliv. Domini , n. 1. Te.xttis or\g\na]h po?.t altaria addii qnanti ^ Cod. E excitatio el subinde Excitans pro E.rhorlans.

ubique palliis parieles adornanturl Ultimam propositionem Si ^ Vers. 6. — Cfr. supra pag. 16, nota 1. verba Bedae.
ita est etc. , codd. oxhibent sic : Sed magis pastoribns ovium ap- " Vers. II. — Tres seqq. loci sunt Matth. 2, 10; lob 20,
paruerunt, quam regibus terrae et sacerdotibus lempli. 5. et 21 , 12. seq., ubi pro ad sonilum C DF ad vocem. —
* Vers. .32. — Sequitur Matlli. 11, 25. Pro cum diceret, quod habent CDFG, Vat. rum dicit.
* Vers. 17, post quem Sap. 6, 13. seq. (sententiaiilcr). '*>
Vers. 20. — Scquitur Luc. 13, 17.
^ Scilicet ordinaria in Luc. 2,8, quae recte tribuitur " Vers. 6. — Subinde allegantur Isai. 43, 15. et 19, 20.
Bedae (in hunc loc). Idem dicit Gregor., I. Ilomil. in Evang. — Glossa ordinaria apud Lyranum (ex Beda) in Luc. 2,11:
homil. 8. n. I. — Euthym. Zigab. , in Luc. 2, M. lias aflert Hodie. Cuiii no.\ essct, non ait: Ilac nocte, sed hodie , quia
rationes: Scribis vero et Pharisaeis non annuntiavit hoc gau- scilicet gaudium venerat nunliarc. Ubi iristia geruntur, noctis
dium ; cum enim perversi essent et invidi , non eranl credituri mentio solet fieri, ut [Mattli. 26, 31.]: Scandalum pafiemim
sed pastoribus, qui versutia ac invidia carebant, quique velc- in me nocte isia.

rem Patriarcharum vivendi modiim apprehenderant. Quia etiam >* Vers. 12. — Sequitur Malach. 4, 2.
paslor ac du.v factus est popiili, pastoribus primum ea quae '' Vcrs. 7. — Duo seqq. loci sunt 1. Tim. 6, 13, ct Apoc.

de se erant mysteria manifcstavit. Significatur quoquc et aliud ,

19, 16.

S. Bonav. — Tom. VII.

 so COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. H.

super regnuni eius sedebit, ut confirmet illud et malium brutorum ; Isaiae quinquagesimo tertio ^ : « Vi-

corroboret in iudicio et iustitia, amodo et usque in dimus eum, et non erat aspectus, et desideravimus
sempiternum ». Et ideo recte additur Domimis, quia, eum, despectum et novissimum virorum ». Unde in
primae ad Timotheum sexto, « ipse est Rex regum et Psalmo: « Ego autem sum vermis et non homo,
Dominus dominantium » ; et Apocalypsis decimo nono: opprobrium hominum et abiectio plebis ».
« Habebat in vestimento et in femore suo scriptum: 27. Et nota, quod pastores erant pauperes, sim-

Rex regum et Dominus dominantium ». Et ideo: in plices et contemptibiles ; ideo , ne timerent accedere,
civitate David, id est in Bethlebem ubi orlus fuit K ,
datum est eis in Christo infante signum paupertatis Duplex si-
gnum.
23. (Vers. 12.). Et hoc vobis signum etc. Post et humilitatis ; et in hoc significatur ,
qualiter et a
Tertio, de dispositionem praeparantem ad audiendum et denun- quibus invenitur Christus. Unde primae ad Corin-
confirmatio-
nedupliciter liationem invitantem ad exsultandum subditur hic thios primo^: « Videte, fratres, vocationem vestram,
certificante.
terlio confirmatio certificans ad credendum. Et quo- quia non multi sapientes secundum carnem, non
niam in ore duorum testium stare debet omne ver- multi potentes, non multi nobiles, sed quae stulta

bum ^ ideo dupliciter confirmantur pastores: per ui- sunt mundi elegit Dominus » etc; et ideo infra eo-
sum et auditum; isti enim duo sensus potissime dem « Positus
: est hic in ruinam et in resurrectio-

nobis deserviunt ad cognoscendum. Primo ergo certi- nem multorum in Israel et in signum, cui contradi-
ficantur per signum probabile , deinde per testimo- cetur»; et boc, quia per ista signa non fuit cogni-

nium credibile. tus a carnalibus et superbis. Unde in Psalmo": « Si-

26. Qnanlum ergo ad signi probabilis persua- gna nostra non vidimus, iam non est propheta»;et
Per testimo- sioneni dicitur: Et lioc vobis signum. Nam , secun- iterum: « Posuerunt signa sua signa ».
niom TiSDS.
dum quod dicitur priinae ad Corintbios primo^, 28. (Vers. 13. 14.). (^uantum vero ad teslimonii Per testimo-
nium audi-
« ludaei signa quaerunt ». Et hoc maxime petebat credibilis persuasionem subditur : Et subito facta tus.

propheta David: « Fac mecum, iiiquit, signum in est cum A ngelo multitudo ; facta scilicet est cum eo
bonum ». Hoc signum petendum erat; Isaiae septimo: ad confirmandum pariter dictum angelicum et ad
« Pete tibi signum a Domino Deo tiio ». Hoc etiam venerandum parvulum natum, secundum illud ad
promiltcbat Isaiae undecimo: « Erit radix lesse, qui Hebraeos primo **'
: « Cum introducit primogenitum in

slat in signum populornm , ipsum gentes deprecabun- orbem terrae, dicit: Et adorent eum omnes Angeli
tur ». — Et hoc vobis signum; vobis, inquam, eius». Et signanter dicitur multitudo , secundum Quare dica-
tur moUita-
Datar si- pauperibus quod venerit pauperes liberare, secun- illud ad Hebraeos duodecimo : « Accessistis ad Sion do.
goum pau-
peribus. dum ilhid Psalmi^: « Liberabit pauperem a potente, montem et civitatem Dei viventis, lerusalem caele-
et pauperem, cui non erat adiutor». Quia invenie- stem, et mullorum millium Angelorum frequentiam ».

tis infantem , pannis involutum , et ita pauperem — Et multitudo militiae secundum illud lob
caelestis; Quare mul-
titndo mi-
et mendicum ; Zachariae nono ^ : « Ecce , rex tuus vigesimo quinto ^^ : « Nunquid est numerus militum litiae.

veniet tibi iustus et Salvator. Ipse pauper et ascen- eius »? Et ideo quarti Regum sexto: « Nolite timere,
dens super asinam ». Bernardus: « In signum positi dixit Eliseus; plures enim nobiscum sunt quam cum
sunt panni tui, Domine lesu, sed in signum, cui illis». Et hoc apparet in orlu eius, secundum illud

hodie a multis contradicitur. Multi enim sunt vo- Apocalypsis decimo nono : « Ecce , equus albus , et qui

cati , sed pauci electi, et ideo nec signati ». — Vo- sedebat super eum , fidelis et verax »; « Et exercitus,
Item, humi-
libus.
bis etiam Jiumilibus signum ,
quod venerit liberare qui sunt in caelo, sequebantur eum». — Et haec ConGrmatio
per canti-
humiles, secundum illud Psalmi^: « Populum hu- tola multitudo ad conlirmationem verbi angclici pro- cum.

milem salvum facies ». In hoc, quod subditur: El rumpit in decantationem cantici ;

propter quod dici-
positum in praesepio ; ecce, mira humilitas, ut Do- tur: Laudantium Deum et dicentium: Gloria in
minum caelorum inclinaret usque ad praesepium ani- excelsis^- Dco , et in terra pax hominibus bonae

* Glossa interlinearis: In civiiale David, in Belhleliem, ® Vers. 26. seq. — Subinde allegatur Luc. 2, 34. — Su-
iinde David natus. perius pro in Chrislo infante , quod praebet D a secunda manu
* Respicitiir Deut. 19, 15. Cfr. supra pag. 12,nota 6. correctus, aiii codd. et Vat. in Cltristo infantiae (! in Chrisli

De sensibus visus el auditus, qui vocantur discipiinales i. e. infantia?j. Subinde post humilitatis in D a secunda manu ad-
deservienles discipiinis sive scientiis, cfr. Aristot., de Sensu et ditur et contemptibilitatis.
sens. c. 1. et 1. Metaph. c. 1. Vide III. Sent. d. 2i. dub. 2. et ^ Psalm. 73, 9; ibid. v. 4. est seq. locus.
Comment. in Eccle. 1 , 8. ^" Vers. 6. (cfr. Ps. 96, 7.), post quem sequitur 12, 22.
* Vers. 22. Cfr. supra pag. 17, nota 9. — Tres seqq. " Vers. 3. — Subinde allegantur iV. Reg. 6, 16; Apoc.
ioci sunt Ps. 85, 17; Isai. 7, II. el II, 10. 19, II. et 14.
* Psalm. 71 , 12. '* Vuigata altissimis. — Sequilur lob 38, 7. Verba Ubi
^ Vers. 9. — Scnlentia Bernardi habetur in Serm. 4. in eras habentur ibid. v. 4. — Beda , I. in Luc. 2,13: Uno
Nativ. Domini , n. 1. !n ipsa respicitur Luc. 2, 34: aEcce,po- evangelizanle nuntio natum in carne Deum, mox mullitudo mili-
situs est hic in ruinam... et ii\ signum, cui contradicetur »; et tiae caelestis advoians consono in laudem Creatoris ore pro-
Matth. 20, 16: Mulli enim etc. rumpit, ut sui sicut semper obsequii devotionem Christo im-
8 Psalm. 17, 28. pendat , el nos suo pariter instituat e.xemplo etc.

^ Vers. 2. seq. — Sequitur Ps. 21 , 7.

 , , :
;

COMMENT. IN EVANGELILIM LICAE C. II. bl

voluntatis; lob trigesimo octavo : « Ubi eras, ciim me dunt et gloriam »! Certe qui gloriam appelit Deo
laudarent simiil astra matutina, et inbilarent omnes resislit ; sed dicitur lob nono ^ : « Quis restilit ei

filii Dei »? et pacem habuit»? « Acquiesce igitur ei, et habeto

!29. Gloria in cxcelsis Deo etc. Nota, quod pacem », sicut dicitur in lob vigesimo secundo, pa-
Rationes i
glorificandus est Deus iii incarnatione ,
quia, ut di- cem scilicet pcctoris, de qua dicitur ad Philippenses
D«am glori
Bcandi. cit Damascenus ' , in lioc opere « demonslratur su- quarto « Pax Dei quae exsuperat omnem sensum
:
, ,

blimis bonitas , sapientia, potentia et iiistitia Dei ». custodiat corda vestra et inlelligentias vestras in

Proboniiate. — (Uovia crgo in exceisis Deo pro honitate , quia Christo Icsu » etc; et pacem aeternitatis , de qua Isa-
ad ultimo ^^ Declinabo super eam flumen pacis »;
non despexit proprii plasmatis infirmitatem ; (la- iae : «

latas primo ^ : « Dedit semetipsum pro peccatis no- Psahnus : « Qui ponit fines tuos pacem ».

stris, Ht eriperet nos de praesenti saeculo nequam; quod pax optatur hominibus
31. Nota etiam, Pacificatur

ipsi gloria in saecula saecnlorum ! Amen ». — Pro

,

et
1 ,. -^,
denuntiatur, quia per Christum pacificatur homo
. y-,1 •
,
homo Deo,
Angeiis.ho-

vro sapien- sapientia , quia invenit difficiilimi solutionem vakle cum Deo ; Isaiae vigesimo /septimo '^ : « Faciet mihi
decentissimam ; ad Romanos undecimo ^ : « alti- pacem, pacem faciet mihi ». Pacificatur cum Ange-
tudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei »! et se- lis; ad Colossenses primo : « Pacificans per sanguinem
quitur : « Ipsi gloria in saecula! Amen ». Pro — crucis eius sive quae in terris, sive quae in caelis
PropoteDtia.po^e/i/?a; quid enim potentius, quam Deum fieri ho- sunt ». Pacificatur cum homine ; ad Ephesios se-
minem ? ad Romanos quarlo * : « Abraham confortatus cundo: « Ipse est pax nostra, qui fecit utraque
esl fide , dans gloriam Deo ,
plenissime sciens ,
quia unum ». Pacificatur in se ; lob quinto ^^ : «Scies,
quaecumque promisit Deus, potens est et facere »; quod pacem habeat tabernaculum tuum ». — In ho- f'?!'"» '^o-
rnm.
et ad Ephesios tertio : « Ei autem ,
qui potens est rum figura dicitur losue vigesimo primo: « Data est
omnia facere superabundanter ,
quam petimus aut in- ab eo pax omnibus per circuitum ». Hanc Apostolus
telligimus, ipsi gloria in Ecclesia et in Christo lesu semper optat, et Christus praecipit infra decimo
in omnes generationes saeculi saeculorum! Amen ». « In quamcumque domum intraveritis, primum di-

pro institia. — Pro iiislitia , quia simile simili re salvavit ; Apo- cite : Pax huic domui ».

calypsis quinto ^ ; « Sedenti super throno et Agno

benedictio et honor et gloria et potestas in saecula Qualiter Christi nativitas sit per pastores divulgata.

saeculorum »! — Ideo cantatur*':

32. Et factum esl, ut discesserunt Angeli etc.
Gloria tibi , Domine
Postquam descripsit Evangelisfa, qualiter Christi na-
Qiii natiis es de Virgine !

tivitas fait consummata et qualiter per Angelos de-

30. Et nota, quod gloriam Deo attribuunt, quia nuntiata ; hic iam tertio describit, qualiter per pa-
dqo noian- Dominus illam sibi reservavit Isaiae quadragesimo ; store.s fait divulgata, quod quidem factum est di-

secundo "^
: « Ego Dominus , hoc est nomen meum ;
ligentia pastorali. Et haec pastorum diligenlia osten- Dlligentia
pastorum
gloriam meam alteri non dabo » ;
pacem vero optant ditur commendabilis in tribus ab Evangelista, primo landatnr in
tribns.
nobis in terris, quia, loannis decitno quarto, « pa- scilicet a sollicitudine inquisitionis ; secundo,am'-
cem relinquo vobis, pacem meam do vobis ». — Et titudine inventionis, ibi ^^
: Et invenerunt Mariam etc.
recte dicit: Bonae voluntatis , quia, secundum illud tertio vero, a gratitudine devotionis , ibi : Et re-
Isaiae quinquagesimo septimo, « non est pax impiis, versi sunt.
dicit Dominus ». Et praemittit gloriam Dei paci ter- Sollicitudo autem inquisitionis in pastoribus Primo, pro-
pler tripli-
rae, quia nullus pacem habere potest, qui gloriam commendatur a tribus, scilicet a vicissitudine exhoi-- cem sollici-
tudinemin-
Dei nilitur usurpare. Bernardus^: « Disphcet homi- tationis , a rectitudine intentioms et a promptitu- qnisitionis.

nibus angelica partitio, qua Deo gloria el pax ho- dine exsecutionis.
minibus nuntiatur. Adam, qui contem-
stulti fihi , 33. (Vers. lo.j. Quantum ad vicissitudinem Mntna co-
bortalio.
nentes pacem et gloriam appetentes, et pacem per- mutuae cohortationis dicitur Et factum est ut
: ,

' Libr. lil. dc Fide orthod. c. 1. — Pro Damascenvs Vat. ' Vers. 8. — Duo seqq. loci sunl loan. 14, 27. et Isai.
Daniel. 57, 21.
* Vers. et o. *
i. Epist. 126, n. 7. Post nuntiatur textus originalis plura
' Vers. 33, post (iiiem sequitiir v. 36. addit. Pro qui , contemnentes CDF quod contemnentes. Cfr.
* Vers. 20. sei}. — Siibinde allegatur Epii. 3, 20. seq. Serm. 4. in Naliv. Domini ,n. 2. — Siiperius \\Topaci terrae Vat.
" Vers. 13. paci nostrae.
* In ullimae stropliae principio hymni 57. (de Nativ, Do- ® Vers. i, posl quem allegantur lob 22, 21. ct Phil. i, 7.
mini) Ambrosio attribiiti, qui incipil: '» Vers. 12. — Sequitur Ps. \il, 14.
" Vers. 5. — Duo seqq. loci siint Col. 1 , 20. et Eph. 2, 14.
Mystciium Ecciesiae, '* Vers. 24. — Subinde ailegantur losue 21 , 42. et Luc.
Hymnum Christo rcferimus, 10, 5. Dc Apostolo Paiilo pacem optante cfr. Rom. I, 7; I.

Quem gcnuit puerpera, Cor. 1,3; li. Cor. 1,2; Gai. 1 , 3. ctc.

Verbum Patris in Filio. " Vers. 16; tertiuni Iiabetur v. 20.

 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IL

discesserunt ab eis Angeli in caelum ,

paslores lo- « Paululum cum pertransissem eos , inveni quem di-

qucbantur ad invicem, scilicet se mutuo cohortando, hgit anima mea »; et Ecclesiastici vigesimo quarto:

secundum illud ad Hebraeos tertio ^

: « Videte , fra- « Transite ad me omnes ,
qui concupiscitis me, a ge-

tres, ne quaiido sit in aliquo vestrum cor malum in- nerationibus meis adimplemini ». — Festinare per Festinare.

credulitatis, sed adhortamini vosmetipsos per sin- degustationem gratiarum ; Canticorum secundo ^ :

gulos dies ». Et hoc recte, quia « ferrum ferro acui- « Surge ,

propera , amica mea » ; et Canticorum
tur, et homo exacuit faciem amici sui ». quinto : « Pessulum ostii mei aperui dilecto meo » etc.

34. Quantum vero ad rectitudinem intenlionis Et ideo supra primo de Maria dicitur, quod « abiit

Rectitudo subditur secundo Transeamus usque in Bethlehem

: in montana cum festinatione ».
^^^^^°^^^'
el videamus hoc verbum, quod factum cst. Ideo 37. Et invenerunt Mariam etc. Hic secundo

volebant transire, ut viderent, sicut Moyses; Exodi commendatur pastorum diJigentia a certitudine in- Secando,
propter tri'
terlio 2 : « Vadam et videbo visionem hanc ma- ventionis, cuius laus ex tribus colligitur: quia fuit plicem cer'
titudinem
gnam ». verbum, quod factum
Et volebant videre certitudinaliter comprobata , celeriter'' diuulgata et inventionis

est, id est rem dignam verbo, vel certe Verbum memoriter conseruata.
carnem factum, secundum illud loannis primo: « Ver- Primo quidem fuit certitudinaliter comprobata,
bum caro factum est et habitavit in nobis ; et vidi- quia per probabilia signa et evidentia ; propter quod Certitudini
liter coD
mus gloriam eius ». Factimi, inquam, non ab ho- dicitur : Et invenerunt Mariam et Joscph et infan- probata.

mine, sed a Deo; unde addit: Quod fecit Dominus^, tem positum in praesepio. Ideo invenerunt , quia
id est lota Trinilas; Isaiae sexagesimo quarlo: « Cum sollicite quaesiverunt et absque fictione ; unde dici-

non sustinebimus; descendisli enim,

feceris mirabilia, tur Sapientiae primo ^ : « In siaiplicitate cordis quae-
et a facie tua montes defluxerunt ». Nec tantum fe- rite illum ,
quoniam invenitur ab his qui non ten-
cit, sed etiam ostendit nobis. Hoc orabat David tant illum ». — Et nota, quod invenitur cum Maria
« Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, et sa- virgine et Joscph, viro iusto, et in praesepio, quia Applicatio
spiritualis.
lutare tuum da nobis »; et Dominus promisit: « Osten- eum qui vult Christum invenire, oportet habere
dam illi salutare meum ». munditiam respectu sui , iustitiam respectu pro-
35. (Vers. 16.). Quanlum autem ^d promptitu- ximi , humilitatem et reverentiam respectu Dei. Et
promptitQdo dinem exseculionis subiungilur lertio Et venerunt : ista sunt tria munera, quae offerunt reges Christo Tria munei
exsecutio- oflerenda.
nis. fcstinantes. Et hoc est quod dicitur Proverbioruni infanti , et ideo ab eis voluit inveniri ; Matthaei se-

nono*: « Doce iustum, et feslinabit accipere». Fc- cundo ^ : « Et intrantes domum , invenerunt puerum
slinanlia haec signum eral promptitudinis interioris, cum Maria, malre eius, et procidentes adoraverunt
qua divino conspectui volebant praesentari ; Prover- eum, et apertis thesauris suis, obtulerunt ei mu-
biorum vigesimo secundo « Vidisti virum : velocem nera, aurum, thus et myrrham ». — In hoc etiam
in opere suo ? Coram regibus stabit ». Unde dicebant inslruimur, ut, si Christum volumus invenire, prius Gratia qna
renda p
intra se illud ad Hebraeos quarto: « Festinemus in- ad Mariam debeamus accedere ; de ipsa enim dicitur Mariam.

gredi in illam requiem, ut ne in id ipsum quis inci- supra primo ^^ : « Invenisti gratiam apud Dominum ».

dat increduiitatis exemplum». Ipsa ergo invenit gratiam et misericordiam coram

36. Nola, quod volenti spiritualiter invenire Assuero « super oiiines mulieres », sicul dicitur Estlier
Appiicaiio Christum haec tria sunt necessaria: scilicct colloqui '
secundo. Et ideo « accedamiis cum fiducia ad thro-
spiritualis.
coiioqui cum per medilationem Scripturarum; Ecclesiastici nono ^ num gratiae , ut inisericordiam consequamur et gra-
« Cum sapientibus et prudenlibus tracta »; « Et omnis tiam inveniamus in auxilio opportuno ».
Transire ad
ipsam.
enarratio tua sit in praeceptis
' *
Altissimi ». — 7rans- 38. (Vers. datum est
17.). Et quia hoc signum
ire per contemplationem crealurarum; Canticorum ab Angelo, ideo subditur Videntes autem cognove- :
ConCrmati
signum A
tertio : « Surgam et circuibo civitalem ,
per vicos et runt de verbo, quod dictum erat iliis de puero geli.

plateas quaeram, quem diligit anima mea »; et post hoc, scilicet, quod esset verum. Unde iam poterant

^ Vers. 12. seq. — SeqiiiUir Prov. 27, 17. — Superiiis Quod eniin vidcre non poleramus, dum erat Verbum, videamns
pro cohortat.ionis Vat. exhortntionis. factum, quia caro est etc. — Tres seqq. loci sunt Isai. 64, 3;
* Vers. 3. — Siibinde allegatur loan. ], 14. Ps. 84, 8. et 90, 16.
' Viilgala, oniisso ffcit, legit:Quod Dominus ostendit * Vers. 9. — Seqiiuntur Prov. 22, 29. et Hebr. 4, 11.
nohis ; Beda autem: Quod fecit Dominus ct ostendit nobis. * Vers. 21. et 23 : £/ omnis etc. — Subind(! allegantur
Quibiis verbis haec additur e.xplicatio: Vere enim [pastores] Cant. 3, 2. et 4; Eccli. 24, 26.
quasi vigilantes non
Videamus pueriim videamus
dixcrunl: ,
^ Vers. 10. — Vat addit v. 14: Ostende milii faciem elc.
quid diciiur, sed: Videamus Verbum quod factnm est ; in ,
— Duo seqq. loci sunt Cant. 5, 6. et Luc. 1 , 39. — Supe-
principio ernt Verbum et Verbum caro factum est [loan. 1,
, riiis pro per degustntinnem graliarum Vat. per gratiarum
1. ci 14.] Vcrbum, quod seniper erat, videamus, quomodo actionem. ' Cod. G celebriter (infra etiam C D).
pro nobis factim est, quod fecil Dominus et ostendit nobLs. ® Vers. 1. seq.
Verbuni hoc ipsum se fecit; siquidem hoc ipsum Verbum Do- ® Vers. 11. — Superius post munditiam Vat. addil cordis.
minus e.^l. Videamus ig tur, quomodo hoc ipsum Verbum, iioc " Vers. 30. — Sequunlur Esllier 2, 17. et Ilebr. 4, 16.
est Dominus, ipse se fecerit et ostenderit nobis carnem suam. Cfr. supra pag. 27, nota 6.
 ; :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IL 53

dicere illud Samaritanorum ipsi Angelo ^ : « Lam non tua super caelos ». — Admirabilis m extremo exa- Iq iadicio.

propter loquelam tuam credimus, ipsi enim audivi- mine ; Sapientiae octavo : « Acutus inveniar in iudi-
mus et scimus, quia liic est vere Salvator mundi ». cio, et in conspectu prudentium admirabilis ero ».

Vere cognoverunt , quia de ovibus erant illius pasto- 40. (Vers. 19.). Fuit etiam tertio mcmoriter .Memoriter
conservata.
ris, qui dicit loannis decimo : « Cognosco meas, et conservata; unde subditur: Muria autem conser-
cognoscunt me meae ». Hoc desiderabat lob vigesimo vabat omnia verba haec , conferens in corde suo;
tertio : « Quis mihi det, ut cognoscam et inveniam tanquam prudens et discreta, secundum illud Pro-
illum et veniam usque ad solium eius »? verbiorum teitio ^ : « Misericordia et veritas te non
39. (Vers. 18.). Non solum fuit certiludinaliter deserant. Circumda eas gulturi tuo, et describe in
iriter di- approbata , sed etiam celeriter diuulgata ; propter tabulis cordis tui »; et Ecclesiastici quinquagesimo
iilgata.

quod subditur: omnes, qui audierant, mirati

Et « Qui ponit illa in corde sapiens erit seinper ».
sunt, scilicet de parvulo nato, el de his quae di- Econtra dicitur Ecclesiastici vigesimo primo de fatuo:
cta erant a pasloribus ad ipsos , quae scilicet au- « Cor fatui quasi vas confractum, et omnem sapien-
dierant ab Angelo. Unde de viro iusto dicitur Eccle- tiam non tenebit». — Unde Virgo fuit arca conti- Maria
arca.
fait

siaslici undecimo ^ « Admirati sunt in illo multi et : nens divinorum eloquiorum arcana ; et ideo per ar-

honoridcaverunt Deum ». Videbanl enim verba pa- , cam Moysi designatur, de qua dicitur Hebraeorum
storum non contemnenda, sed admiranda; Ambro- nono^, quod contincbat tabulas legis divinae. Et quia
sius : « Nec contemnenda putes quasi vilia verba non solnm conservabat, sed etiam intelligebat; ideo
prophetarum ; a pastoribus etiam Maria fidem colli- additur : Conferens ea in corde suo , ita ut [losset

git, a pastoribus populus ad Dei reverentiam con- dicere illud Psalmi : « In corde meo abscondi elo-
gregatur; plebem enim Dominus simplicem requisi- quia tua ».

vit, quae phalerare audita et fucare nesciret ». — Mi- 41. (Vers. 20.). Et reversi sunt pastores etc. Terlio, pro-
pter gratita-
rnlas mi- rati sunt etiam ,
quia parvulus non videbatur eis Hic commendatur diligentia paslorum a gratiludine dinem devo-
bilis na- tionis tripli-
ens. contemptibilis, sed admirabihs. Unde Isaiae nono^: devotionis. Ad hoc autem quod devotio sit Deo ac- ,
citer mon-
stratam.
« Parvulus nalus est nobis, et filius datus est nobis, cepta, necesse est, quod simuP resonenl et concor-
et vocabilur nomen eius Admirabilis ». Ubique enim dent mamis mens , el lingua: manus operando, lin-

mirabilis Chrislus apparet, non solnm nascens , sicut gua laudaiido, mens recognoscendo. — Laudabilis ergo
n, profi- hic , sed etiam proficiens ; infra eodem * : « Et stupe- erat pastorum devolio propter debilam operationem, Debita ope-
ciens.

bant super prudentia et responsis eius ». — Admi- ratione cuius dicitur : Revcrsi sunt paslores , scilicet
ratio.

lem, do- rabilis etiam docens ; infra quarto : « Mirabaiitur in ad custodiam gregis commissi. In quo erudiuntur de-
ipsius». —
cens.
verbis gratiae, quae procedebant de ore voti , ut posl contemplationem Salvatoris revertantur
1, laceas. Admirabilis tacens ; Marci decimo quinlo : « lesus ad exercilium actionis; Ezechielis primo ^^*: « Anima-
autem amplius nihil respondit, ita ut miraretur Pi- lia ibant et revertebantur in similitudinem fulguris
m, in a-
:tione.
latus». —
Admirabihs in actione ; infra octavo^: coruscanlis»; et infra octavo: « Redi in domum tuam
« Quis ,
putas , est hic ,
quia et ventis et mari impe- et narra, quanla fecit tibi Deus». Huius figura ha-
)assione.
ral, et obediunt ei »? — Admirabilis in passione betur in losue secundo : « Reversi sunt et descen-
Marci decimo quinto : « Pilatus autem mirabatur,si derunt exploratores de monte et venerunt ad losue ».
resarre-
stione.
iam obiisset » etc. — Admirabilis in resurrectione In quo significalur, quod tempore tentationis recur-
Lucae ultimo : « Petrus, videns hnteamina sola po- rendum est ad orationem et poslmodum redeundum
sita, abiit, secum mirans quod factum fuerat». — est ad aclionem.
jscensio-
K(\m\T^\)\[\s in ascensione ; Psalmus*': « Domine Do- 42. Laudabilis etiam fuit propter debitam gra- Debita gra-
ne. tiaram actio.
minus nostcr, quam admirabile est nomen tuum in tiarum actionem , ralione cuius subditur : Glorifi-
universa terra ! Quoniam elevata est magnificentia cantes et laudantes Deum ; Ecclesiastici quadrage-

1 loan. 4, i2. — Duo seqq. loci .sunt loan. 10, 14. ct ' Vcrs. 6, in cuius fine codd. nostri : et vocabilur Admi-
lob 23, 3. rubilis.
* Vers. 13. — Senlenlia Ambros. habetur 11. in Luc n. 53 :
* Vers. 47. — Duo seqq. loci sunt Luc. 4, 22. et Marc.
« Non gymnasia choris relerta sapientum , sed piebem Dominus 1o, 5. (Pro lesus autem amplivs nihil respondil codd. lesus
simplicem requisivit, quae phaleiare audila ct lucare nesciret. non dedit responsvm, cfr. loan. 19, 9.).
Simplicims enim (luaerilur, non ambitio desideraiur. Nec con- * Vers 25. — Siibinde allcgnntur Marc. I-'), 44 elLuc. 2i, 12.

temnenda putes quasi vilia verba pro|)hetarum ; a pastoribus eliam ® Psalu). 8, 2 — Sap. 8,
Scquiliir II, ubi pro prudcn-
Maria fidem coiligit .. congregatur ». Codd. noslri cum S. Thoma tium Vai. cum Vulgata potentium
(Calena aurea in Luc. 2. n. Nec conternnenda putes, quia
5.): ' Vcrs. 3. Codd., prima versiculi parte omissa , iegunt
[Thomas: quasi] vilia verba pastorum ; a pastoribus enim Circumda eam g u tturi elc. — Duo seqq. loci suiit Eccli. 50, 30.
fidem Maria colligt. In ed operum Ambrosii a Maurinis no- el 21, 17.
tatur, quod pro verba prophetarum cod. Reg. et Rom. edit. * Vers. 4. — Snbinde allegatur Ps. 118, II.

substituunt verba paslorum ; deindc cditores adiungunt: « Sed ® Val. similiter. Dcin pro recognoscendo (ita Bj alii codd.
hic mutato nihil cst opus, curii non ambiguo ipsi pastores a ct Val. reclificando ,
qiiod non congriiit.

S. Doctore |)rophetae vocitentur ». Subinde pio plebem enim *° Vers 14. — Diio seqq. lo< i siint Liic. 8, 39 el losiie

simplicem C D (idem enim simplicem. 2 , 23. — Aliquaiuo inferius pro recurrendum Val reverlendmn.
 54 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. 11.

simo tertio ^ : « (ilorificantes Dominum ,

quantum- quam ostenditur, qualiter Christus factus est de mu-
cumque potueritis ; supervalebit adhuc, et admira- liere; hic secundo describitur humilitas^ Christi na-
bilis magnilicentia eius. Benedicentes Dominum , exal- scentis, per quam declaratur, qualiter factus est

late eum, quantumcumque potestis; maior est omni sub Lege. Quoniam autem Legis praecepta sunt in

laude». Quocontra dicitur de sapientibus mundanis triphci quaedam sunt sacramentalia

differentia :

ad Romanos primo^ « Qui cum Deum cognovissent, : quaedam sunt caeremonialia et quaedam moralia
non sicut Deum glorificavernnt, aut gratias egerunt, ideo haec pars liabet tres; in quarum prima osten- oivisio.

sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum ditur, qualiter Christus factus est sub lege sacra-
est insipiens cor eorum. Dicentes enim , se esse sa- mentali in circumcisione ; in secunda vero,quahter
pientes, stulti facti sunt ». Kt ideo qui non vult ex- factus est sub caeremoniali in sui oblatione , ibi ^

caecari necesse habet Deo de beneficiis suis regra- Et postquam impleti sunl etc. ; in tertia, qualiter

tiari; ideo dicitur ad Colossenses tertio: « Omne, quod factus est sub lege morali in Dei honoratione, ibi

facitis in verbo aut in opere, omnia facite in nomine Puer autem crescebat etc.
Domini nostri lesu Christi, gratias agentes Deo».
43. Fuit etiam laudabilis propter debitam reco- Qualiter factus sit sub lege sacramentali.

Dehiu jeco- gnilionem , ratione cuius subiungitur : In omnibus

goitio.
quae audieranl el videranl , sicut dictum cst ad 415. (Vers. 21.). Quantum ad primum notandum,
illos; unde poterant dicere ilUid Psalmi ^ : « Sicut quod «omnis, qui se humiliat, exaltabitur ' »; ideo

audivimus, sic vidimus in civitale Tunc

Dei nostri ». praemiltitur humiliatio secunduni Legis praeceptum, Praemitt

verificalum est istud Psalmi: « Ecce audivimus eam

, cum dicitur : Et postquam consummati sunt dies
in Ephrata, invenimus eam in campis siivae». Et octo , ut circumcidcretur puer etc. Ita enim erat
nota, quod dicitur : In omnibus , quae audierant praeceptum Genesis decimo septimo * : « Infans octo
et viderant ; in quo ostenditur plenitudo gratitudi- dierum circumcidetur in vobis». Et recte dicuntur
nis; ad Ephesios quinto: « Impleamini Spiritu sancto, isti dies consummati propter perfeclionem humilita-
loquentes vobismetipsis in psahnis, hymnis et canticis tis et inchoationem nostrae salutis ; Ecclesiastici de-

spiriluahbus, cantantes et psallentes in cordibus ve- cimo octavo : « Cum consummaverit homo », scihcet

stris Deo, gratias agenles semper pro omnibus in no- octo dies, « tunc incipiet », nos scilicet liberare. lam
mine Domini nostri lesu Cliristi Deo et Patri ». Et — enim octava die incipiebat pro riobis sanguinem suum
nota ordinem, quo dicit: In omnibus , quae audie- fundere. Bernardus ^ : « Audivimus congruam lectio-

rant et viderant ; quia, Isaiae septimo *, secundum nem de Verbo abbreviato: abbreviatum est in carne,
aliam htteram, « nisi credideritis, non intelligelis »; amplius abbreviabitur carnis suscepta circumcisione ».

sed ad Romanos decimo: « Ergo fides ex auditu », Et post : « Quem nemo potest arguere de peccato
sed intelhgentia ex visu, infra decimo: « Beati oculi, ipse peccati remedium sustinet humile pariter et au-
qui vident quae vos videtis»; lob ultimo: « Auditu sterum ». Voluit autem Dominus circumcidi tum pro-Rationest]
auris audivi te , nunc autem oculus meus videt te » pter Legis approbationem et impletionem, de qua
dicit Matthaei quinto « Non veni Legem solvere, ^*^
:

sed adimplere ». Tum etiam propter humilitatis

Secundo, de Christi nascentis humilitate, quatenus
ostensionem ; Psalmus : « Propter verba labiorum
factus est sub triplici lege.
tuorum ego custodivi vias duras »; alia littera: « vias
Bernardus ^^ « Qui sine peccato est non
latronis ». :

44. Et postquam consummoAi etc. Supra de- dedignatur peccator reputari », immo « latronis cau-
scripsit Evangelista veritatem nativitatis Christi, per terio est signatus». Tum etiam propter spiritualis

* Vers. 32. seq. super lerram [cfr. Rom. 9, 28.]. Abbreviatum enim in carne,
^ Vers. 21. seq. — Subinde allegatiir Col. 3, 17. amplius abbreviatur suscepta etiam carnis circumcisione ». Ibid.
* Psalm. 47, 9, post quem Ps. 131,6. et Eph. 5, 18. seq. habetur ctiam seq. senlentia : Quem [puerum, Agnum sine ma-
* Vers. 9, qul exliibetur secundum translationeni septua- cula] nemo potest arguere de peccato [cfr. loan. 8, 46.], ipse
ginta interpretum ; cfr. supra pag. i , nota 8. — Sequuntur peccati remedium et verecundum pariter et auslerum sine ulla
Rom. 10, 17; Luc. 10, 23. et lob 42, 3. necessitate suscepit.
* Codd. humanitas, quod non convenit cum iis quac in- *" Vers. 17. — Subinde allegatur Ps. 16, 4. Hieron., Di-
ferius ponuntur ; cfr. etiam supra n. 1 vina Biblioth. lib. Psalmor. Ps. 17: In opere Adam, in verbo
® Vers. 22 ; tertia |)ars habetur v. 40. — Superius primo labiorum tuorum ego observavi vias latronis. — De his ratio-

quaedam D addit enim. ' Luc. 14, II. nibus cfr. IV. Sent. d. 3. p. H. a. 3. q. 1. ad 3; d. 6. p. II.

* Vers. 12. — Sequitur Eccli. 18, 6, quem etiam Card. a. 1. q. 2. in corp. ct d. 8. p. II. dub. 2.— Inferius voci
Hugo mystice exponit de Christo. Bernard. , in Circumcisione humilitatis Vat. praefigit humanilatis ac.
Domini, Serm. 2. n. 3 : Merito sane, dum circumciditur Puer, " In Circumcisione Domini, Serm. 1. n. 1 : « Qui peccatum
qui natus est nobis, Salvalor vocatur, quod videlicet ex hoc non fccit [I. Petr. 2, 22; cfr. Isai. 53, 9.], non dedignatus est,
iam coeperit operari salutem nostram , immacuiatum iilum pro se peccatorem reputari ». Ibid. Serm. 3. n. 3: lam minoralus
nobis sanguinem fundens. est multo minus Angelis [cfr. Ps. 8, 6.], qui non solum for-
® in Circumcisione Domini, Serm. 1. n. 1: « Audivimus mani hominis, sed formam habet peccatoris et infigitur velut
congruam leclionem de Verbo abbreviato, quod fecit Dominus quodam cauterio peccatoris.
 . :: :
;

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. II. 55

circumcisionis introductionem ; leremiae quarto ^ lesus. lesus mel in ore , in aure melos , in corde iu-
« Circunicidimini Domino et aiiferte praeputia cor- bilus ». Et ideo Isaiae vigesimo sexto ^ dicitur: « No-
dium vestrorum, viri luda ». Tum etiam propter men tuum et memoriale tuum in desiderio animae ».

conformitatis el concordiae commcndationem ; ad A8. Spirilualiter nota, (piod per octo dies in- Expositio
spiritaalis.
Hebraeos secundo ^ : « Debuit por onmia fralribus telliguntur oclo aetates, quarum sex sunt in decursu
similari ». Hernardus: « Amator communitatis et com- mundi secundum sex distinctiones notabiles^, sei^tima
mendator lesus, quomodo illam desereret»? in quiete animarum, quae currit simul cum sexta

46. Deinde additur clariftcalio propter nomen et non habet vesperam, octava in resurrectione , in
ir cia- impositum , cum subditur: Vocatum est nomen eius qua (11 circumcisio ab omni culpa et miseria. Et ideo
lesus, id est Salvator, ut scdicel ipso nomine scias, circumcisio fiebat in octavo die ad illius circumci-
quod non accepit circumcisionem propter necessita- sionis designationem ^.

tem suae curationis, sed propler dispensationem no- 49. Secundum tropologiam autem et allegoriam Secundum
tropologiam
strae salutis ; lob decimo tertio ^ : « Ipse erit salva- simul intelligitur virlus Spiritus septiformis "*, et et allego-
riam.
tor mens ». Hoc autem est nomen dignum omni ve- octavus est perseverantia fnalis, quae nunquam
neratione ; ad Pliilipiienses secundo : « Humiliavit deficil. — Piima ergo pertinet ad lucem fidei , quia Virtas pri-
ma.
semetipsum etc. Propter quod et Deus e.\altavit il- prima die facta est lux ; Proverbiorum quarto ^^- « lu-

lum et donavit illi nomen quod est super omne ,

storum semita quasi lux splendens procedit et crescit

nomcn, ut in nomine lesu omne genu flectalur». usque ad perfectam diem ». — Secunda vero ad fr- Secunda.

Hoc autem nomen competit ipsi Cbristo vet^e et pro- mitatem spei, firmamenlum adin qua factum fuit ;

prie: vere , secundum illud Maltbaei primo^: « Vo- Hebraeos sexto^^: « Fortissimum babemus solatium,
cabis nomen eius lesum ipse enim salvum faciet ; qui confugimus ad tenendam proposilam spem ». —
populum suum a peccatis eorum »; convenit etiam Tertia ad viriditatem caritatis,quando lerra ger- Tertia.

proprie , secundum illud Actuum quarto « Non est : minavit Proverbiorum undecimo
; « lusti quasi vi- :

in aliquo alio salns. Nec enim aliud nomen est sub rens folium germinabunt ». Gregorius « Non habet :

caelo datum bominibus, in quo oporteat nos sal- aliquid viriditatis ramus boni operis, nisi manserit
vos fieri » in radice caritatis ». — Quarta, in qua facta sunt Qaarta.

47. Postremo subditur imposHi nominis appro- luminaria, ad luminosam discretionem prudentiae,
nr no- fjatio per praeconium angelicum, cum subditur Quod : quae viget in virili aetate ; Ecclesiastae duodecimo ^^

vocatum est ab Angelo , priusquam in utero con- « Memento Creatoris tui , antequam veniat tempus
ciperetur ; Isaiae sexagesimo secundo^: « Vocabitur afflictionis »; et ad Philippenses secundo : « Lucetis
tibi nomen novum, quod os Domini nominabit»; et sicut luminaria in mundo ». — Quinta, ad forlitu- Quinta.

Ecclesiastae sexto : « Qui futurus est , iam vocatum dinem potentiae , quae probatur in aquis tribulatio-
est nomen eius, et scitur, quod bomo sit ». Et hoc nis quoniam quinta die factus est aquae ornatus
,

quidem factum est nunc supra primo « Vocabis

; : Psalmus^'^: « Salvum me fac, Deus, quoniam intra-
nomen eius lesum ». —
Hoc vero nomen divinum est verunt aquae »; Psalmus : « Misit de summo et as-

et angelicum ,
quod desiderat sponsa Canticorum pri- sumsit me de aquis multis». — Sexta ad rectitudi- Sexta.

mo ^ : « Oleum elTusum nomen tuum » . Bernardus : ne7n iustitiae , propter severitatem respectu bestia-
« Aridus cst omnis cibus animae, si non isto oleo in- lium motuum , et hominum quo-
pietatcm respectu ,

fundatur ; insipidus est , si non hoc sale condiatur. niam sexta die sunt bruta producta cum bomine ;

Si scribas , non sapit mihi , nisi legero ibi lesum. Si lob quinto ^^ .•
« Scias, quod pacem habeat tabernacu-
disputes aut conferas, non sapit, nisi sonuerit ibi lum tuum , et visitans speciem tuam , non peccabis ».

* Vers. 4. aetales et currit cum sexta, et oclavam... Se-

septimam, quae
* Vers. 17. — Sententia Bernardi iiabetur in Sernnone pro ptima aetas currit cum sexta, scilicet requies animarum post
Oclava Epiphaniae, n. .3 : « Deniqne communitatis amator et Christi passionem. Ad lias sequitur octava aetas, scilicet resur-

commendator, qui habilnre facit wniis moris in domo [Ps. 67, 7.], rectio». —
Pro in qniete animarum (C omittit animarttm)
quomodo communitateni desereret et alios scandaiizaret »? In Vat. in quiete aliarum.
hoc Sermone aiiae etiam rationes pro circumcisione Chrisli af- ^ C(r. IV. Sent. d. I. p. 11. a. 2. q. 2.
feruntur. '» Vide 111. Sent. d. 3i. p. I. a. 2. q. I. in fine corp. —
' Vers. 16. — Sequitur 2, Phii. 8. seqq. Post intelligilur Vat. addit per septem dies.
* Vers. 21. — Subinde allegatur Act. 4, 12. " Vers. 18. — De septem dicbus creationis cfr. Gen. 1.

* Vers. 2. — Duo seqq. sunt loci Eccle. 6 , 10. et Luc. 1, 31, et 2. — De liac tropologica expositione septem dieruni cfr,
® Vers. 2. — Sententia Bernardi, in qua pro h^gero et Tractal. de caritate (inter opera Bernardi) c. I i. n. 49. seq.

disputes nonnulli codd. substituunt leijns ct disms , liabetur '^*

Vers. 18. — Sequitur Prov. II, 28, post quem additur
Serm. I'j. in Cant. n. 6. sentenlia Gregorii , II. Homil. in Evang. homii. 27. n. 1.

' Vers. 8. — Codd. omittunt et memoriale tuum. '' Vers. 1. — Subinde aliegatur Phil. 2, 15. — Superiiis
8 Cfr. Breviioq. Prolog. % 2, ubi (pag. 203, in nota 8.) aiios ex C D supplevimus in qua facta sunt luminaria.
aiiegavimus locos, quibus liac de re agitur. Vide etiam Bre- '* Psalm. 68, 2, post qucm Ps. 17, 17. — Fide CD addi-
viloq. p. II. c. 2. in flne et in Hexaem. collat. 15. n. 12. seqq. dimus quoniam quinta [D hac'] die factus est aquae ornatus.
« Notandum autem ,
quod sicut Deus sex diebus mundum fecit " Vers, 2i: Scies ,
q uod kIc. — Verba quoniam sejcta die

et in seplimo requievit ; ila corpus Chrisli myslicum sex habet sunt brutn producta cum homine praebet D.
 56 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. II.

sepuma. — Septiiiia ad sanctificationem temperantiae , quo- ses, mulierem, quae peperisset masculum, immun-
niam diem septimam sanctificavit, in qua quievit dam esse, non timuerit super Matrem Dei blasphe-
Exodi decimo nono ^
: « Vade ad populum , et san- miae crimen inducere, et idcirco praemisit: susce-
ctifica illos hodie et cras, et lavent vestimenta sua »; pto semine » ? Et post : « Vere , o beata Virgo , non
et vigesimo Memento ut diem Sabbati sanctifi-
: « , habes causam , nec tibi opus est purificatione. Sed
octava. ces » . — Octava ad consummationem finalis per- nunquid filio opus erat circumcisione »? Unde
tuo
seuerantiae; Levitici vigesimo tertio^: « Octavus dies potest dici quod dixit Assuerus Esther, decimo quinto^
erit celeberrimus atque sanctissimus »; unde et Psal- « Non propter te, sed pro oinnibus lex ista posita est ».
mus, qui est de t.ransitu ad gloriam, scilicet: « Do- o2. Secundo, quautum ad locum desig natum , Lomsdi>
gnatas
inine, ne in furore luo arguas ine », intitulalur subditur : Tulerunt illum in lerusalem, ul siste-

Psalnfius pro octava. rent eum Domino. enim erat locus electus ad di-
Is

vinum cultum ; secundi Paralipomenon sexto ^ « Elegi :

Qualiter Christus factus sit sub lege caeremoniali. lerusalem, ut sit nomen meum in ea ». Et in hoc
loco partus debebat Deo praesentari ; Deuteronomii
50. Et postquam impleti sunt etc. Supra osten- decimo sexto : « Tribus vicibus in anno apparebit
dit Evangelista, qualiter Cbristus factus fuit sub lege omne masculinum tuum in conspectu Domini Dei
sacramentali, bic secundo ostendit, quaUter laclus fuit tui, in loco, quem elegerit Dominus ».

sub lege caeremoniali , et babet iiaec pars iuxta 53. (Vers. 23.). Tertio quantum ad mandatum ,
Mandatu
scriplui
Divisio. praedictam tres partes. In prima praemittitur Chri- scriptum , subditur : Sicut scriptum est in lege Do-
sti humiliatio secundum Legis praeceptum ; in se- mini , quia onme masculinum, adaperiens vulvam,
cunda vero subditur Christi clarificalio per verita- sanctum Domino vocabitur ; Exodi decimo tertio ^
tis testimonium, ibi ^ : Et ecce homo eral; in tertia, « Sanctifica mihi omne primogenitum quod aperit ,

consummatio praedictorum ibi Et cum perfecis- , : vulvam in filiis Israel, tam de hominibus quam de
sent omnia etc. iumentis». Sed illud non videtur convenire virgini
Circa primum igitur, scilicet Christi humiliaiio- Mariae, quae est porta clausa ante partum et post
Primo, de ncm,^ ouatiior sunt attendenda, quae tangit
o Evangelista.
o ' i
parlum et in partu. Et ideo potest dici, sicut su-
Chrislihumi- '

liatioDe qna- Describit euim Cbristi oblationem quantum ad tem- '

pra ^ dictum est de lege purificationis. Vel certe ad-
tnor.
pus statutum, quantum ad locum designatum, quan- apertio vulvae iiiteiligitur quantum ad fecundationem,
tum ad mandatum scriptum , quanlum ad pretium non quantum ad claustri apertionem ; Genesis vige-
oblatum. simo nono ^^*
: « Aperuit Dominus vulvam Liae, so-
ol. (Vers. 22.). quantum ad tempus Primo igitur rore eius sterih permanente»; et primi Regum pri-
Tempas^sta- statutum dicitur Et postquam impleti sunt dies : mo : « Exprobrabat aemula Annae, quod conclusisset
tutam.
purgationis eius secundum legeni Moysi ; Levitici Dominus vulvam eius, quia sterilis erat ».
duodecimo * : « Mulier , si , suscepto semine ,
pepere- 54. (Vers. 24.). Quarto, quantum ad preiium Pretium
latum
rit masculum, immunda crit septem diebus. Ipsa vero oblatum subinfertur : Et ut darent pro eo hostiam
triginta tribus diebus manebit in sanguine purifica- secundum quod dictum Domini, par est in lege
tionis suae » . In hoc autem ,
quod dicit : « Si , su- turturum, aut duos pullos columbarum. Haec enim
scepto semine, pepererit », ostenditur, quod beata erat oblatio pauperum Levitici duodecimo " « Quod- ; :

Virgo non fuit ilU legi necessitale subiecta , sed hu- si non invenerit manus eius nec potucrit offerre
militate obediens. Bernardus ^ : « Putas, dicturus Moy- agnum sumet duos lurtures vel duos pullos colum-
, ,

^ Vers. 10, post quem allegatur 20, 8. — Ex CD siipple- n. I. seq. , ubi haec simili modo exponuntur. — Infcrius pro
vimiis quoniam dicm septimam qun quievit. sanctificavit , in iinde et Psalmus ,
qui est de transilu ad gloriam Vat, quia erit
^ Vers. 35. —
Seqiiitiir Ps. G, cuius titulus secundum Vul- de transitu Imius vitae ad gloriam supernam. Subinde pro
gatam: In finem in carminibus Psulmus Daviil, pro octava. , intitulatur Psalmus C intitulatus specialis (FG populus !J.

Quae verba Gregor. Exposit. in soptem Ps. poenitentiales, in

, * Vers. 25 ; tertia habetur v. 39 : Et ut perfecerunt om-
prooem. ita explicat: Pro octava vei"o psalmus iste factus as- nia etc.

seritur, quia pro consideratione futurae resurrectionis Domino * Vers. 2. et 4. — Post legein Moysi Vat. addit id est
decantatur. Omne praesenlis vitae lempus septem diebus evol- quadraginta diertnn.
vitur, ct ideo aeterna dies, quae cxpleta liorum dierum vicis- ^ Serm. 3. de Purilicat. B. Mariae, n. 1 : Putas enim, quia
situdine ftitura est, octava vocatur. Et quia pro considcratione dicturus Moyses mulierem ,
quae peperisset filium , immundam
cxtremi iudicii psalmus iste concinitur, recte pro octava inti- esse, non timiierit super Matrem Domini blasphemiae crimen in-
tulatur. Vel ({uia scquitur fincm carnalis et spiritualis genera- currere et idcirco praemiserit suscepto semine? (Codd. nostri
tionis, ideo octava dicitur resurrectionis. Caro enim ex qua- praemisit). Ibid. n. 2. habetur seq. sententia.
tuor con.stat elementis, anima tribus vegelatur naturis. Est " Vers. 13, in cuius flne Vulgata haec lex constituta est.

enim rationalis ad discernendum, concupiscibilis ad virtutes ap- ' Vers. 6. — Subinde allegatur Deut. 16, 16, ubi Vulgata
petendimi, irascibilis ad vitia avcrsandum... Vel secundum quos- per anniim pro in anno.
dam octava dicitur, quia sequitur sex aetates in hoc saeculo ® Vers. 2. — Inferius respicitur Ezech. 44 , 2 : Porta haec
viventium , et soptimam dormientium iiistorum... Loquitur ergo clausa erit etc. ® Num. 51.
in hoc psalmo tidelis anima, octavam illam, id est diem iudi- " Vers. 31 ,
post quem sequitur I. Reg. 1 ,
6.
cii tremcndam considerans etc. Cfr. August., Enarrat. in Ps. 6. " Vers. 8.
 . ,, :

COMMENT. IN KVANGELIUM LUCAE C. II. 57

banirii, unuin in holooaustum et alteruin pro \)ec- Aeggptum., Matlhaei secundo. In quo aperitur no-
cato; orabitque pro eo saceidos, et sic nmndabi- bis, quod proies mentis nostrae, quae est intelli-
tur». Ecce, uiira pauperlas in parenlibus Cliristi, gentia, modo elevanda esl ;ul contemplationem ae-

gnifi- ut agnuni non haberenl! — Et nola, qnod sub dis- ternorum, quae per lerusalem designatur; lerusa-
kC iunctione \mnl utramque oblalionem, nt ost^ndat, lem enim interpretatur visio pacis ^ ; modo depri-

utramque Domiuo convenire. Per columbam igitur mcnda est ad considerationem defcctuum nostrorum

inlclhgitur vita activa, sed i)er Uirturem soiivagum quae per Aegyptum designatur ; Aegyptus eiiim in-

contem{)lativa ,
quarum utraque hominem reddit I)eo terpretatur tenebrae. Et lioc est quod dicitur in

obia-acceptibilem, sicut dicit Beda K — Et not:i tres obia- Psalmo Quoniam tu illuminas lucernam meam
^ : «

tiones circa hosliam nostram ,

quae est Dominus le- Domine Deus meus, illumina tenebras meas »; et lob
;

Prima est ipsius oblatio a parentibus, quae in- ultimo « Auditu auris audivi te, nunc autem ocu-
:
sus.
vital ad humUilalem. Secunda est oblatio pro ipso lus meus videt te » etc.

de avibus, quae nos invitat ad pauperlatem. Tertia 57. Quantum ad significantiam oblationis no- ^^ '"''o-

est oblatio in cruce pro omnibus, quae nos invitat tandum quod oblatio indeterminate intelligitur de
,

;id pietatem. De primis duabus iiabetur hic , de ler- turlure et columba. Utraque enim avis gemitum ha-
tia Isaiae quinquagesimo tertio^: « Oblatus est, quia bet pro cantu^, sed gemitus turturis competit con-

jpse voluit ». templativis. Et hic geminalur ; unde dicitur : par

00. SpirUualiter autem notanda snnt tria, sci- turturum. Primus gemitus
^ est rt»?or«.y ; ad RomanosP"Pi"fc'^'?'-
tus larturis.
'

expo- licet mysterium purgatioiiis Mariae, sacramentum octavo ^ « Nos ipsi primitias spiritus habentes
: et ,

b!^'"' delationis dominicae, significantia oblationis factae. ipsi intra nos ingemiscimus, adoptionem (iliorum Dci

irimo. — Quantum ad primum notandum, quod Maria, quae. exspectantes ». Secundus est devotionis ; ad Homanos
interpretatur stella maris, sive amarum mare^, ani- octavo : « Quid oremus, sicut oportet, nescimus; sed
mam designat, sive sit in lumiiie vitae conlempla- Spiritus est, qui postulat pro nobis gemitibus ine-

livae , sive in amaritudine vitae activae ; et utrique narrabilibus »; Canticorum secundo : « Vox turturis

idQtn. necessaria est purgatio. Animae namque contempla- audita est in terra nostra ». — (iemitus autem co- ''^"l;
bae.
'^°''^'"'

tivae necessaria est purgatio a superbia, quod quidem lumbae competit activis ; et hic eliam est duplex
fit per timorem ; lob quadragesimo primo*: « Cum unus pro peccatis propriis ; Psalmus ^° « Afflictus :

sublatus fuerit, timebunt Angeh , et territi purga- et humiliatus sum iiimis, rugiebam a gemitu cordis

buntur Animae activae necessaria est purgalio a

». mei »; Isaiae quinquagesimo nono: « Rugiemus quasi
negligentia, quod fit per rigorem el laborem; Ec- ursiomnes, et quasi columbae meditantes gememus».
clesiastici septimo « De negligentia purga te cum: Secundus gemitus est pro peccatis alienis ; Threno-
paucis » rum primo " : « Omnes portae eius destructae , sa-

56. Quantum ad sacramentum delationis do- cerdotes eius gementes »; Nahum secundo : « Miles

cnndo. minicae notandum ,

quod legimus ^ puerum lesum captivus abductus est, et ancillae eius gementes mi-
delatum in lerusalem ; legimus etiam delatum in nabantur ut columbae ».

* Libr. I. in Luc. 2, 24: Hoc sane inter turtiiris et colum- ^ Cfr. supra pag. 21, noia 10. — Superius pro dclationis
bae significantiam distat, quod columba, qiiae gregatim con- E oblationis.
versari, volare et gemere consuevit, activae vitac frcquentiam * Vers. 16. — Subinde allegatur Eccli. 7, 34.
demonstrat... turtur vero, qui singulariter gaudet, adeo ut, si * Luc. 2, 22. — Sequitur Matth. 2, 13.
coniugem casu perdiderit, solus e.xinde pernianeat, specuiativae ® Cfr. supra pag. 42, nota 6. August. , Enarrat. in Ps.
vitae culmina denuntiat... Et quia aeque ulraque Conditori ac- 77. n. 28: « Aegyptus in Hebraea lingua tenebras vel tribula-
cepta est iiostia, consulte Lucas, utrum turlures, an pulli co- liones significat ». Ilieron., Lib. de Nominib. Hebraicis, vet.
lumbariim pro Domino sint oblati, non di.xit, ne unum alteri testam. de Gen.: » Mesraitn, hostcseorum, sive mensura. Sed
vivendi ordinem praeferret, sed utrumque scquendum, utrum- sciendum, quod Mesvaim Aegyptus appeilatur ». Idem insinua-
que divinis cultibus docerel offerendum. Cfr. etiam Sect. I. lib. tur in Fragmento 4. libri nominum Hebraic. (inter opera Hie-
I. Homil. \o. in Puiificat. B. Mariae. ron.) et ?t(W\\n2,\(\xY : Aegyplus , dcfcctus, vel caligo; (vcl sccun-
* Vers. 7. — Bernard. , Serm. 3. de Purificat. B. Mariae, dum Hieron.): Aegyptus, tribulatio coangustans. — Inferius pro
n. 2: Sed oblatio ista, fralres, satis delicata videtur, ubi tan- qme per Aegyptum designatur Vat. qui per Aegypium desi-
tum sislilur Domino, redimitur avibus et illico reportatur. Ve- gnantur.
niet, quando non in tcmplo offerelur, nec inter brachia Simeo- ' Psalm. 17, 29, posl quem allegatm' lob 42, o.
nis, sed c.vtra civitatem inter brachia crncis. Venict, quando * Bcda, I. in Luc. 2, 24: « Volucrcs hae pro cantu gemi-
non redimetur alieno, scd alios redimet sanguine proprio... II- tus habent». De seq. propositione cfr. supra nota I. Supe-
lud erit sacrincium vespertinum [cfr. Ps. 140, 2.], istud est rius pro indelerminatc intelligitur C DF (i indeterminate de-
matutinum. Istud quidcm iucundius, sed illud plenius. Istud terminatur.
enim tcmpore nativitatis, illud iam in plcnitudine aetatis. Dc ® Vers. 23. — Duo scqq. loci sunt Bom. 8 , 26. et Cant. 2 , 12.
vitroquo tamen potes accipere quod Propheta praedixit: Obla- — Vidc Bedam, I. in Luc. 2, 24.
tus esl, qiiin ipse voluU. .Nam et modo oblatus est, non quia '« Psalm. 37, 9. — Sequitur Isai. 59, II.

opus habuit, non quia sub Legis edicto fuit, scd quia ipse vo- " Vers. 4. —
Subindc allegatur .Nahum 2, 7. Cfr. Card.
luil; et in cruce nihilominus oblatusest, non quia meruit, non Hugo, in Luc. 2, 24, ubi idcm dc gcmitu contemplativorum et
quia ludacus poluit, sed quia ipse voluit. aclivorum habetur.
S. Bonav. — Tom. VII. 8
 58 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IL

In hac purgatione ergo et delatione et oblatione clesiastici quinquagesimo : « Simeon, Oniae fihus, sa-

Corollariam. significatur, quod qui purgatus est a superbia et a cerdos magnus »; et post subditur, quibusdam inter-

negligentia dispositns est, ut ascendat ad conteni- positis : « Circa ihum corona fratrum quasi plan-

plationeni Dei et descendat ad considerationem sui, tatio cedri in monte Libano ».

etsursum ascendens geniat ex amore et devotione ()0. Quantum ad vitam subditur : Et homo isle Qaoad vi
tam.
deorsum rediens gemat ex contritione et compas- iustus ; ubi ostenditur perfecte ordinatus in vita

sione ; et in liis consistit perfectio animae sanctae et quantum ad eligenda ; propter quod dicitur : Et Respecta (

gendorun
Deo devotae. homo iste iustus. « Justitia namque est rectitudo vo-
08. Et ecce, /mno erat in lerusalem etc. Post- luntatis '^
», quae facit hominem incedere per rectam
Secondo, de quam descripta est Christi humiliatio secundum Le- viam ; Sapientiae decimo: « lustum deduxit Domi-
Christi cla-
rincatiooe gis praeceptum, hic secundo describitur eius clarifi- nus per vias rectas et oslendit » etc. Et ad hoc
per duplex
testimonium. catio per veritatis lestimonium. Et quoniam testi- maxime iuvat recta intentio ; Proverbiorum unde-
monium ad hoc, quod sit firmum, debet procedere cimo : « lustilia simplicis diriget viam eius »; et ite-

ex ore pku-iinn ^; ideo introducitur testimonium duo- rum : « Simphcitas iustorum diriget eos ». — Et FagieQdo-
rum.
rum sexuuni, utrumque
scihcet virihs et muhebris, quantum ad fugiemla ; propter quod dicitur Et ti- :

tamen aulheiiticum quia utrumque propheticum et ,

moratus. « Timor enim expellit peccatum », Eccle-
ulrumque fide dignum propter meritum sanctitatis. siastici primo ^ ; Proverbiorum decimo quinto : « In

Et praeniillitur teslimonium viri tanquam dignioris, timore Domini dechnat omnis a malo »; lob primo
et subditur testimoninm muheris tanquam inferio- « Vir erat in terra Hus nomine lob, rectus et sim-
ris, et hoc ibi ^ : Et erat Anna prophetissa etc. plex ac timens Deum et recedens a malo » .
— Et Exspectat
dorum.
Circa Simeonis tesliinonium tria introducuntur: quantum ad cxspectanda ; propter quotl addit : Ex-
De testimo- primum testiftcantis merilum soJidans ad creden- spectans consolationcm Israel, secundum ihud Ge-
nioSimeonis
dicnutur dum ; secundum est iestificaiionis praeconium ele- nesis quadragesimo nono ^ : « Salutare tuum exspe-
tria.
vans ad adinirandum , et hoc ibi ^ : Et benedixit Do- ctabo, Domine»; et luditli octavo : « Exspectemus
minum et ait etc. Terlium est praeconii tempera- humiles consolationem eius». Unde sibi maxime di-

menlum inchnans ad compatiendum , ibi : El bene- cebat Spiritus sanctus ihud Habacuc secundo : « Si

dixit illis Simeon. moram fecerit, exspecta eum, quia veniens veniet
Quantuin ad primum nota ,
quod perfeclio me- el non tardabit ».

Primo, de riti Simeonis in duobus explicatur, scihcet in habitu 01. Quantum ad gratiam subditur: Et Spiritus Quoad gr;
perfectione tiam.
raeriti eins virtutis et spiritu veritatis , ibi * : Et responsum sanctus erat in eo, scilicet per gratiam et caritatem,
duo.
acccperal. Et haec duo reddunt hominem in sancti- secundum illud ad Romanos quinto ^" : « Caritas Dei
De habilu tale perfectum. — Habitus autem sive usus virtutis diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum »;
virtutls Iria.
in tribus consistit perfecte, scihcet in /a?«a, vita et et primae loannis quarto : « Qui manel in caritate
gratia. Primum est ab extra, secundum ab inira, in Deo manet ». Unde de ipso poterat dici illud quod
tertium a supra. dicitur de Stephano Actuum sexto, quod erat «ple-
09. (Vers. 25.). Quantum ad famam dicitur Et : nus fide et Spiritu sancto »; de quo scilicet primae
Quoad fa- ecce , homo erat in lerusalem, cui nomen Simeon; ad Corinthios ultimo : « Gratia Domini noslri lesu
mam.
quae scihcet civitas erat regahs et sacerdotahs, ubi Christi vobiscum ».

potissime vigebat cultus Dei secundum observantiam G2. (Vers. 2(5. ). Et rcsponsum aeceperat. Hic De spirit
veritatistr
Legis, unde sancta dicitur-^ Ex quo datur intelhgi, secundo commendatur a Spiritu veritatis ut indu-
quod magnae honestatis erat homo, qui in tah civitate cente ad exspectandum ex divino responso; quan- Primnm.

habebat faniam. Et hoc designat Evangehsta, ipsum de- tum ad quod dicit: Et responsum acceperat a Spi-
monstrando et nomen eius exphcando; unde sibi potest ritu sancto, scilicet per revelationem ; Isaiae trige-
^
simo ^^: Ad vocem clamoris
competere ihud Ecclesiastici decimo quinto me- : « hi « tui statim, ut audierit,

dio Ecclesiae aperiet os eius, et implebit eum Do- respondebit Responsum acceperat consolato-
tibi ».

minus spiritu sapientiae»; et post subditur : « Et rium secundum ihud Zachariae primo « Respondit
, :

nomine aeterno hereditabit ihum ». Unde recte iste Dominus Angelo, qui loquebatur in me verbabona,
designatur per Simeonem , fihum Oniae , de quo Ec- verba consolatoria ». Et propterea subditur: Non

' Clr. supra pag. 12, nota 6. ' Anselm. , Dialog. de Veritate, c. 12: lustitia igitur esl
« Vers. 36. reclitudo voluntatis propter se servaia. — Tres seqq. loci simt
' Vers. 28 : Et benedixit Deum et diccil etc. ; tertium ha- Sap. 10, 10; Prov. II, 5. et 3.
betur V. 3i. ^ Vers. 27. — Sequuntur Prov. \'6, 27. et lob 1, 1.
* Vers. 26. 3 Vers. 18. — Subinde aileganlur ludith 8, 20. et Ha-
* Libr. Esdrae II, Reliqua vero plebs misit sortem...
II. I : bac. 2, 3.
qui habitaturi csscnt iii leriisalem, civitatc sancta. '" Vers. 5. — Tres seqq. loci sunt I. loan. 4, 16; Act. 6,
® Vers. .5, post qiiem v. G. — Subinde allegatur Eccli. 50, 5. et I. Cor. 16, 23.
I. (pro Simeon, quod exhibent nostri codd. cum textu Syriaco " Vers. 19. — Sequitur Zachar. 1, 13.
et Arabico, Vulgata Simon) et 13.
I
 :

COMMI^iNT. IN EVAN(;ELIUM LUCAE C. II. 51)

visunim mortem, se nisi prius videret Christum ()(). Et henedixil Deuni et dixit. Post sancti- Secundo, de
testificalio-
Domini. Unde poterat dicere cuin loh decimo nono '
tatis meritum subditur hic veritatis praeconium nis praeco-
nio tria.
« In carne niea videbo Deum Salvatorem meum », elevans ad admirandnm; unde in admiratione con-
ita quod determinatio in carne respiciat videntem et cluditur, cum dicitnr^- JU eraut mirunles , [)rae
visum. Et eliam poterat cum Prophela cantare: « Xon magniludine praeconii. Iluius autem praeconii e.xcel-

moriar, sed vivam » etc. Poterat etiam dicere cum lentia colligitur ex tribus, scilicet ex praeamhula
Apostolo ,
primae ad Corintliios secundo : « Nos spiri- henedictione ; ex devota Chrisii laude et magnifica-
tum liuins nmndi non accepimus, sed spiritum, qui ex tione , ibi'': Nunc dimittis, iri cantico Sim(jonis;el
Deo est, ut sciamus, quae a Deo donata sunt nohis ». ex parenlum admiratione, ibi: Et erant pater eius
()3. (Vers. !27.). Secundo etiam commendatur a et mater mirantes.
andum. Spiritu veritatis ut deducente ad occiirrendum in ()7. Praemittilur ergo Dei henediciio, cum dici- Primo, Dei
beDedictio
templo; quantum ad quem dicitur: Et venit in Spiritu tur: Et henedixit Deum , id est, benedicendo gra- praeambula.

in templum; venit utique lanquam Spiritu sancto tias egit, ita ut diceret^: « Beiiedic, anima mea, Do-
ductore; ad Homanos octavo^: « Quicumque Spiritu mino, et omnia, quae intra me sunt, noim'ni sancto
Dei aguntur, hi sunt fihi Dei ». Venit uti(jue ad eius »; secundi Machabaeorum decimo: « In hymnis
obsequendum et veneranihnn Dominum , ut posset et confessionibus benedicebant Deuin, qui magna fe-

dicere ilhid Psahni: « Introibo in domum luam, ado- cit in Israel »; et Ecclesiastici trigesimo secundo:
rabo ad tem[)lum sanctum tuum in timore tuo»; et « Bene(hc Deum, qui creavit te, inebriantem te al)

iterum : « Introihimus in tabernaculum eius, adora- omnibus bonis siiis ».

bimus in loco, ubi steterunt pedes eius ». G8. (Vers. 29.). Nunc dimittis elc. Hic subdilur Secundo,
Christi ma-
commendatur a Spiritu veritaiis
64. Postremo devota Chrisii magnificatio facta a Siineone im- gnilicatio,
de qaa duo.
ertiom. ut perducente ad comprehendenduui cnm gaudio; pleto Spiritii sancto. Et [3rimo in hoc cantico prae-
et hoc, cum (hcitur: Et cum inducerent puerum niittitur spiritualis consolaiio senis. Secundo subdi-
Jesum parentes eius , scihcet in templum, secundum tur suhlimis commendatio infantis , ibi'*: Quia ri-

ihud Malachiae tertio^: « Statiin veniet ad temphim derunt oculi mei salutare tuum.
sanctum suum dominator ,
quem vos quaeritis » etc. Ostendit igilur Simeon senex se consolatum in Primo, senis
consolatio ex
Jnducerent, inquam , ut facerent secundum consue- praesentia Christi ex ratione triplici; propter diyna- triplici ratio-
ne.
tudinem Legis pro eo; quia, sicut dicitur ad Phihp- tionem maieslatis; propter quam dicit: Nunc di- Prima.
penses secundo, « in similitudinem hominum factus, mittis servum tuum, Domine , qnia Dominus venerat
et habitu inventus ut homo». ad servum; secundi Regum vigesimoquartoi^: « (^nid

'oVi. (\'ers. 28.). Et ipse accepit eum in ulnas causae est , ut veniat dominus meus rex ad servuni
^apin-suas. Ecce, devotio senis ad comprehendendnm
^
par- ^
suum »? et Psalmus: « Quid est homo, quia memor
n jn ul-

vulum, qua Chrislo exposuit se totum, ut posset es eius, aut fdins hominis, quoniam visitas eum »? —
dicere illud S[)onsae Canticoruin primo * : « Fascicu- Propter impleiionem veritatis; propter quam dicit: Secunda.

lus myrrhae dilectus mens mihi, inter ubera mea Secundum verburn tuum, verbum scilicet proinis-
commorabitur ». Volebat enim im[)lere illud Cantico- sum; Isaiae quinquagesimo quinto
Verbnm, quod ^^: «

rum ultimo: « Pone me ut signaculum su[)er cor egredietur de ore meo, non revertetur vacuum ».
tuum, ut signaculum super brachium tnum»; immo Et ideo illud Psalmi dicere poterat: « IJonitatem fe-
mdam. supec duo brachia duo , ut ostendal, quod fortiter
: cisti cum servo tuo, Domine, secundum verbum
comprehendendus est Canticorum tertio : « Inveni ; tuum ». — Propter adepiioneni tramjuiilitatis ; pro- Tertia.

quem diligitanima mea, teimi eum nec dimittam » etc. pter quam dicit: Jn pace. lam enim adveniente illo

Ostendit etiam, quod ulraque manu et tota virtute qui dicit: « In me pacem habebitis », loannis decimo
nostra debemus Domino famulari , sicut illi qui una sexto ^'\ iustus dicebat, se in pace inori. lam pro vera
nianu pugnabant et alia faciebant opus, Nehemiae consolatione [Doterat dicere illud quod dixit lacob ad
quarlo^; non sicut illi « qui im[)onunt onera gravia loseph, Genesis quadragesimo sexto : « lam laetus
et importabilia, digito aulem suo nolunt ea movere», moriar, quia vidi faciem tuam et superstitem te re-
Matthaei vigesimo tertio. linquo ». Et hoc [letebat Tobias, tertio ^^: « Et nunc,

' Vers. 26. — Siibinde allegaiUiir Ps. 117, 17, el I. * Cum Psalmista iu Ps. 102, l,queni cudd. anliquiures i(a

Cor. 2, 12. proferunt: Bcnedic, anima

Domino, eloninia interiora mea
nica,
* Vers. t 4. — Diio seqq. loci siiiU Ps. o, 8. et 13! , 7. — nomen sanctum eius (tam Card. Hugo, quani I.yranus exiiibent
PJ"o utique, quod bis hic occurrit, Vat. itaque. lianc lectionem in inarg.). — Duo seq(]. loci suiU II. .Macliab.
' Vers. I. — Seqiiitur Pliil. 2, 7. 10, 38. et Eccli. 32, 17. « Vers. 30.
* Vers. 12; ibid. 8, 6. et 3, 4. sunt duo scq((. loci. — '" Vers. 21. Cfr. supra pag. 29, nota 9. — Scquitur Ps.
Siiperius pro qua Christo F G H quia Christus. 8, ij. — Superius pro in.praesentia D de praesentia.
* Id est II. Ksdrae 4, 17. Subinde allegatur— Mattli. 23, 4. " Vcrs. 11. — Subinde allcgatur Ps. 118, 6a.
® Vcrs. 33 : Kt e)-at paler et mater eius etc. " Vers. 33 : Ifacc loculus sum rohis, ut in me pacem ha-
' Vers. 29; lertium liabctiir v. 33. — Pro magnificntione, bealis. In mundo pressuram hahchitis, sed coufiditc, eijo rici
qiiod praebet II et cum inferitis (n. 68.) positis convenit, alii niundum. — Sequitur Gcn. 46, 30.
codd. et Vat. maqnitmline. •' Vers. 6, — Subinde allegatur Ps. 4, 9.
 60 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. 11.

Domine, fac mecuiii misericordiam et praecipe, in Israel». Et nunc impletum est illud quod dicitur

pace recipi spiritum meiim ». Hoc iam praestiterat Esther octavo: « ludaeis nova lux oriri visa est,

ipsi Simeoni, sicut promiserat; untle poterat dicere gaudium et honor et tripudium apud omnes po-
illud : « In pace in id ipsum dormiam et requie- pulos ».

scam », quia niliil aliud exspeclabat. 73. Magnificatur ergo Chrislus sub ratione salu- Qaoad ratii
nem pacis,
mei etc.
09. (Vers. 30.). Qiiia viderunt oculi tis omnium, lucis gentium et gloriae ludaeorum. —
Secnndo, in- Hic secundo additur Chrisii magnificatio secundum primum clementiam , secundum sapientiam , tertium
faDtis com-
meDdatio
triplex.
triplicem excellentiam pietatis , mpientiae et maie- vero potenliam manifestat — sub ratione pacis ex con-

statis. Ex pietate et clementia venit salus, ex sa- solatione senis; unde laudatur in hoc cantico wipax,
pientia fulget lux , ex maiestate, gloria et laus; ut salus , ut lux, ut gloria. Paxesl, quia media- Notandum

salus scilicet omnibus populis, lux gentibus et gloria tor; salus , quia redemptor; lux , (\m^ doctor ; glo-

Israelitis. ria, quia praemiator. Et in his quatuor consislit

Quantum ad salutem clementiae dicitur: Quia perfecta Christi conunendatio et magnificatio ', immo
Quoad sala- viderunt oculi mei salutare tuum; unde i^oterat totius evangelicae historiae quaedam brevissima com-
tem clemen-
tiae.
dici Simeoni illud lob trigesimo tertio^: « Videbis prehensio quantum ad incarnationem in pace ,
prae-
faciem eius in iubilo »; Baruch terlio « Post haec in : dicationem in luce, redemptionem \n salu te , re,?wr-

terris visus est et cum hominibus conversatus est». rectionem in gloria. — Et quia canticum illud sic CoroUariui
i. notanduc
autem saUis non erat par-
70. (Vers. 31.). Ilaec continet laudis Christi pleiiitudinem et senis morien-
Salas nniver' ticularis, sed universalis; et ideo subdit: Quod pa- tis consolationem, ideo in sero cantatur in Comple-
salis.

rasti ante faciem omnium populorum, secundum torio. Unde isla tria cantica sunt ordinata, Mariae,
illud Isaiae quinquagesimo secundo -
: « Videbunl Zachariae, Simeonis: primum in vespere, secundum
omnes fines terrae salutare Dei nostri ». lam verifi- in mane, tertium in sero, quia sequens incipit, ubi
catum videl)at illud Psalmi : « Notum fecit Dominus terminatur praecedens ^. — Significatur etiam in hoc, CoroUariui
5
saUitare suum in conspectu gentium »; sequitur: quod de incarnatione omnis status debet laudare
« Viderunt omnes fines terrae salutare Dei noslri»; Deum, scilicet virginum, coniugatorum et viduarum;
Isaiae quadragesimo nono: « Parum est, ut sis milii contemplativorum ,
praelatorum et activorum; laici

servus ad faeces Israel converlendas. Dedi te in lucem et clerici et religiosi ,

qui et Domino debent esse
mea usque ad extremum terrae ».
gentibus, ut sis salus consecrati.

71. (Vers. 32.). Et quanlum ad lucem sapien- 74. (Vers. 33.). El erant paler eius et ma- Tertio, ji

rentnm a
Qnoad Incem
sapientiae.
tiae; propler quod addit: Lumcn ad revelationem ter etc. Hic tertio subditur ex hoc consurgens pa- miratio.

gentium; Isaiae nono ^- « Ilabitantibus in regione rentum admiratio cum subditnr: Et erant pater ,

umbrae mortis lux orta est eis ». Et hoc lumen eius et mater mirantes super his quae dicebantur
gentibus revelabit gloriam Dei; Isaiae quadragesimo: de illo, scilicet super quatuor praedictis. Nam Chri- Cbristus a
mirabilis
« Revelabitur gloria Domini , et videbit omnis caro stus admirabilis est secundum (juod mediator in mediator.

salutare Dei »; Daniefis secundo: « Ipse revelat pro- pacis concordia ; Esther decimo quinto ^ : « Valde

funda et abscondita et novit in tenebris constituta, admirabilis es, Domine, et facies tua plena gratia-

et lux cum eo est ». rum ». — Admirabilis etiam secundum quod salvator Ut salvatc

72. Quantiim ad sublimitatem gloriae subditur: in clementia ; propter quod in Psalmo ^ dicitur ita
Qnoad Deus
mitatem
snbli-
glo-
Et gloriam plehis tuae Israel, quia de Israel natus « Mirabilis in Sanctis suis », quia « gratia et
riae.
est secundum carnem; Isaiae quarto*: « Erit germen misericordia est in Sanctos eius et respectus in ele-
Doinini in magnificentia et gloria, et fructus terrae ctos illius », Sapientiae quarto. — Admirabilis secun- Ut doctor,

sublimis, et exsultatio his qui salvati fuerint ex dum quod (/octor in sapientia; Psalmus^: « MirabiUs

' Vers. 26, post qiiem Bariicli 3, 38. ideo in sexta hora decantatur, hoc est in Vespera, quae sexla
* Vers. 10. — Seqiumtur Ps. 97, 2. et 3; Isai. 49, 6. — autem Simeonis de pace di-
est a laiidibus matutinis. In cantico

Inferius pro verificatim cidebat Vat. veri/icatum videbant. missorum fitmentio, qui sunt qniescentes; septima autem aelas
' Vers. 2. — Duo seqq. loci siinl Isai. iO , '6. et Dan. 2, est quiescentium, et ideo in septima, hoc est in Completorio,
22. — Inferius aiictoritate D substituimus revelabit gloriam pro decantatur. Quartum aulem canticym est Angelorum, qui non
revelavit gloriam. pertinent ad actatem aliquam, et ideo extra horas in Missa de-
* Vers. 2. — Subinde allegatur Eslher 8, 4 6. seq. — In- cantatur. Cfr. Card. Ilugo, in eundem Liicae locum. — Aliquanto
ferius pro El tunc implelvm substituimus ex C D F G Et mmc superius pro aenis morienlis cousolationem Vat. senis mortis
impletum (F impletur). ® Vat. magnificentia. consotaiionem , quae etiam siibinde ^Oii Simeonis addit in Ec-
' B. Albert., in Luc. 2, 32: Attende autem, quoniam iam clesia decantanda.
habita sunt qualuor cantica in isto Evangelio: canticum quidem ' Vers. 17. — Post mediator su])p\e\\wus ex C (a secunda
Zacliariae, in qtio in mullis gratiis nobis salutem erexit et cornu manu adiunctum) in pacis concordia, pro quo B in gratia , D
saintis; et quia lioc secundum effcctum factum esl in resurre- (a secunda manu) in iustitia.

ctionc: ideo in matulinis laudibus, quae in honorem resnrrectio- ^ Psalm. 67, 36. — Sequitur Sap. 4, lo.
nis decantantur, hoc stando decantatur. Est eliam habitum can- ® Psalm. 138, 6. Vat. hunc omittil, sicut etiam verba
licum beatae Virginis, in quo dicitur, quod Dominus ad humi- Admirabilis secundnm quod triumphator in potentia, secundum
lilalem ancillae respexit; quod quia in sexta aetate factum est, illud Psalmi. — Duo seqq. loci sunt Ps. 92, 4. et Exod. 15, 11.
 ; . ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. II. 61

QiDpha'
or.
facta est scientia tua ex me ». — AiJiiiirabilis secun- multorum in fsrael; et hoc divino iudicio; loannis
duni quod triumphator in potentia, secundum illud nono*: « In iudicium ego veni in hunc mundum, ut
Psalmi : « Mirabilis in altis Dominus »; et Exodi qui non vident videant, et qui vident caeci fiant »:
decimo quinto: « Quis similis tui in fortibus, Do- et Isaiae octavo: « Erit vobis Dominus in sanctifica-
mine? Quis similis tui , magnificus in sanctitate, ter- tionem; in lapidcm autem oflensionis et in petram
ribilis atque laudabilis, faciens mirabilia »? — Et scandali duabus domibus Israel, in iaqueum et in

ideo non est mirum, si pater putalivus et mater ruinam habitantibus lerusalem». Et ideo dicitur ;;o-

vera mirabantur super bis quae dicebantur. situs, scilicet divino iudicio; primae Pelri secundo':

75. Et benedixil illis Simcon etc. Post testili- « Vobis honor credentibus , non credentibus au-
lio, de cantis meritum et testillcationis praeconium subiun- tem lapis , quem reprobavernnt aedificantes , hic
ecooii
]pera- gitur bic tertio praeconii temperamenlum bumilians factus est lapis oflensionis et petra scandali his
lo tria.
ad compatiendum , unde in compassione terminatur; qui ofl"endunt verbo »; et hoc pro culpa ipsorum.
Psidmus ^ : « Quia calix in manu Doinini vini meri Secundae ad Corinthios secundo simile dicitur de
plenus misto»; ideo posl Christi dignilatem subiungit Apostolis : « Cbristi bonus odor sumiis Deo, aliis

infirmitalem. In boc autem temperamento primo quitlem odor mortis in mortem , aliis autem odor
praemitlitur propfieticae benedictionis solatium vitae in vitam ». — Et ratio huius est conlradi- Ratio.

deiiide additur dominicae passionis mi/slerium; ter- ctio erroris; propter quod additur: Et in sigmim
tio subiungilur maternae compassionis marti/rium. cui contradicetur ; Threnorum tertio^: « Telendit

76. (Vers. 34.). Quantum ad solatium benedi- arcum suum et posuit me quasi signum ad sagil-

clionis prophelicae praemittitur : Et benedixit illis tam »; hoc dicitur propter contradicentes ; ad He-
Simeon, id est, benedictos praedicavit Mariam, quia braeos duodecimo: « Becogitate eum qui talem ad-
concepit, et losepb, quia educavit; unde poterat eis versus semelipsum a peccatoribus contradiclionem
dicere illud Davidicum ^: « Benedicti vos a Domino». suslinuit ». Et ista contradictio fuit occasio ruinae et
Benedicunlur enim parentes in filio et pro filio, se- causa in multis; Isaiae quadragesimo primo^: « Per-

cundiim quod, primi Begum secundo, « benedixit ibunt viri, qui contradicunt tibi »; et ideo dicitur
Eli Elcanae et uxori eius », scilicet pro Samuele, Ecclesiastici quarlo : « Non contradicas verbo verita-
optimo puero. tis ullo modo »

Nota, quod praemittitur hic benedictio tum ad Quantum ad martyrium com-

78. (Vers. 35.). Teniam.

e prae- consolationemtum ad confortationem tuin etiam ad

, , passionis maternae dicitur Et tuam i}}sius ani- :

tar be-
;tio. commendationem, ne passio praedicenda turbet, ne mam pertransibit gladius, id esl tui ipsius, gladius virginis
'^'""p^^""'"
terreat, ne credatur culpa proxiinorum parentum compassionis; unde sibi compelit illud Psalmi ^: « Fer-
I ratio. esse in causa. — Vel ideo benedixit, ut significaret, rum pertransivit animam eius». Damascenus: « Do-
quod in illo impletae sunt benedictiones Patrum; Ge- lores, quos pariens effugit, tempore passionis susti-

nesis vigesimo secundo^: « Benedicens benedicam nuit». Et Bernardus": « Dum perloratur lancea ille Matris com-

Tcrlia. tibi » etc. — Vel ideo, ut insinuet, per passionem tuus lesus, omnium quidem, sed specialiter tuus;
^"*'°'

Chrisli nos ab omni malediclione liberalos; ad Gala- ipsius animam non gladius perlransivit quia iam ,

las terlio: « Christus nos redemit de malediclo Le- ille exspiraverat sed tuam unde te pius quam
, ,

gis, factus pro nobis maledictum ». Marlyrem praedicamus ». Et Hieronymus ^'^

: « Quia
Quantum ad mysterium dominicae passionis
77. mente passa est, plus quam Martyr fuit». Unde, quia
andam. additur: Et dixit ad Mariam, matrem eius: Ecce, ipsa veraciter diligebat, ex alfectu intimo vebemen-
positus est hic in ruinam et in resurrectionem ter compatiebatur. — Alii vero, qui in corde non '
iaitaHo"'

* Psalm. 74, 9. Supra verbum htimilians hic est in codd. animam pertransivit. Ipsius nimirum anima iam ibi non erat,

et Vat., pro quo supra n. 58, inclinans. sed tua plane inde nequibat avelli. Tuam ergo [)ertransivit ani-
« Psalm. 113, 13. — Sequitur I. Uog-. 2, 20. mam vis doloris, ut plus qiiam Martyrem non immerito prae-
^ Vers. 17. seq. Cfr. supra pag. 3.3, nota 10. et pag-. iO, dicemus, in qua nimirum cor|)orcae sensum passionis excesse-
nota 6. Vat. allegat Gen. I-^, 3 : Benedicam benedicentibiis tibi. rit compassionis afreclus. — Pro ipsius animam non Vat. tuam
— Subindc allegatur Gal. 3, 13. ipsius animam nmndam.
• Vers. 39, post quem Isai. 8, I i.
'" Epist. 9. ad Paulam el Eustochium , de Assumlione B. V.
* Vers. 7. seq. — Subinde allegatur il. Cor. 2, 13. seq. Mariae (inler opera llicron.), n. 13: Alii namque Sancti, etsi
« Vers. 12. — Sequilur Ilebr. 12, 3. passi sunt pro Clirislo in carne, tamen in anima, quia immor-
' Vers. II, cui subiungitur Eccli. 4, 30. talis est, pali non potuerunt. Beata vero Dei Genitrix, quia in
* Psalm 104, 18. — Scnlcntia Damasceni (Vat. omitlit ea parlc passa esl, quae impassibilis habctiir, ideo, ut ita

Damascenus) hal>etur IV. de Fide ortliod. c. 14. in fine. falear, quia spiritualiter el caro cius iiassa est gladio passionis
^ Scrm. in Dominica inha octavam Assumtionis B. V. Ma- Christi, plus quam Martyr fuit. Unde constat, (|uia plus omni-
riae, n. 14: Vere luam, o beata iMaler, animam gladius per- bus dilexil, propterea et plus doluit, in lantuni, ut animam
transivit... Et quidem posleaquam emisit spirilum tuus ille eiiis totam |X'rtransirct el possideret vis doloris ad testimoniuni
lesus, omnium (luidem, sed specialiler tuus, ipsius plane non eximiae dileclionis. Quac quia mente passa est, plus quam
altigit animam crudelis lancea ,
quae ipsius, nec mortuo par- Martyr fiiil. Mmirum (juod eiiis dilectio amplius fortis quam
cens, ciii nocere non posset, aperuit latus, sed tiiam utique mors fuil, qiiia mortem Chrisli suam fecit.
 62 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. 11.

diligebant, exsiiltabaiit; ideo additur: Ut reveknliir 81. Et erat Anna prophetissa

^ •
etc. Post testi- d? lestimo
nio Annae,

ex multis cordibus cogitaliones. Sic est hic con- monium sexus viriiis sequitur hic testimonium sexus

seculuin, quia hoc consecutuni est ad passionem muliebris. Decebat enim, Chrisli adventum testimo-

Chrisli quia videhcet hidaeoruin carnalium et hypo- nium habere al) omni genere personarum, ut inex-
,

critarum hiit cordisiniquitas revelata; Osee septimo^: cusabiles sint qui

'
non credunt Evangeiio.
^ Unde Chri- septiforme
de Christc

«Cum sanare vellem Israel, revelata est iniquitas stus iiabuit testimonium angelicum et liumanum, ettestimoman

Ephraim et Samariae coram me »; quia, sicut (hcitur iterum quantum ad simplices et perfectos , et iterum
Matthaei decimo, « nihil est opertum, quod non re- perfectorum in utroque sexu, ut ostendalur, quod
veletur, et absconditum, quod non sciatur». Hoc uterque sexus ad redemptionem spectabat, sicut uter-
autem maximc erit in iudicio; primae ad Corinthios que ceciderat. Unde ut niliil desit ad firmitatem te-

quarto : « Nolite ante lempus iudicare ,

quousque stimonii, Christus natus habuit testimonium septi-
veniatDominus, qui ihuminabit abscondita tenebra- forme, scilicet a natura caelesti, scilicet stella; Mat-

rum et manifestabit consiha cordium » etc. tliaei secundo ^: « Vidimus stellam eius in oriente». A
79. Nota spiritualiter , quod ex consideratione supercaelesti , scilicet angelica; supra eodem: «Facta
Eipositio passionis Christi debet triplex gladius spirituahs ani- est cum Angelo multitudo caelestis exercitus » etc.
spiritaalis
de triplici mam pertransire. Primus est gla(hus discretionis re- A natura subcaelesti , scilicet virili simplici, sicut
gladio appe
tendo. ctae fidei; ad Ephesios sexto - : « Et gladium spiri- pastores ; supra : « Et reversi sunt pastores » etc.

tus ,
quod est verbum Dei » . — Secundus est gladius Virili sapiente, sicut Magi; Mattliaei secundo: « Ecce,
districlionis severi iadicii; Apocalypsis primo: « De Magi ajj Oriente venerunt » etc. Senili in sexu m.a-
ore eius gladius utraque parte acutus exibat». — sculino, sicut Simeon; supra^: « Hic venit in Spiritu
Tertius est gladius divisionis humani desiderii; Mat- in templum». Senili in sexii femineo, ut hic: Et
thaei deciino: « Non veni miltere pacem, sed gla- erat .4 nna prophetissa fdia Phanuel etc. Infantili, ,

dium ». — Perlransit autem animas primus gladius qui « non loquendo, sed moriendo confessi sunt »; Mat-
per veram fulem; ad llebraeos quarto ^ : « Vivus est thaei secundo : « Mittens occidit omnes pueros » etc.

sermo Dei et pcnetrabihor omni gladio». — Secun- et tunc impletum est illud Psalmi: « Ex ore infan-
dus, per rigorem poenitentiae ; Psahuus: « Gladii tium et lactentium perfecisti laudem ». Et omnis
ancipites in manibus eorum». — Tertius, per ardo- natura, omnis sexus, oinnis aetas Christo nascenti
rem henevolenliae ; Canlicorum tertio : « En lecluhun testimonium perhibuit, quia ipse debebat reparare
Salomonis », et post: « Omnes tenentes gladios». omnia. Unde et pueris in templo clamaiilibus et Pha-
80. Contra hunc triphcem gladium est ahus tri- risaeis reclamantibus dictum est infra decimo nono^:
item, de tri- plex : sciiicet gladius rancoris; primi Regum trige- « Si tacuerint hi , lapides clamabunt »

fagUndV° simo priuio * : « Arripuit Saui gladium suuin et ir- Ad huius autem testimonii fidem astruendam Tria de a

ruit super eum ». —

Gladius detractionis ; Psaliuus: tria introducuntur. Pnmum cst prophetantis aucto-
nae
nio.
testini

« Filii hominum dentes eorum arma et sagittae et

, , rita^. Secundum est testifcantis sanctitas , ibi ^^: Et
lingua eoruni gladius acutus». — Gladius haeresis, vixerat cuni viro siio annis septem etc. Tertium
qui est divisio ab unitale fidei; Proverliiorum quinto^, est testimonii celebritas , ibi: Et haec, ipsa hora su-
sub metaphora meretricis : « Novissima ilhus ainara perveniens etc. — Auctoritas autem prophetantis
^ '
^^ ^^<^^ot
tate ipsn
quasi absinthium , et lingua eius acuta quasi gla- colligitur ex duobus, scihcet cx munere prophetali dao.

dius biceps »; et Psahuus: « Gladium evaginaverunt», et origine naturali.

sequitur: « ut trucident rectos corde». 82. (Vers.

^
3G.). Ratione muneris |)rophetalis di- Mun"» pf
^ ^ phetale.
Primus gladius spirituahs est emendus; Lucae citur: Et erat Anna prophetissa. « Amia interpre-
Notandam. vigesiiuo sccundo ^ : « Qui non habet vendat tunicam tatur gratia ^^
», in quo ostenditur, quod recte dece-
suam et emat gladium ». Ahus vero est in vaginam bat talem mulierem prophetare, quae erat habita-
remittendus; loannis decimo octavo: « Mitte gladium culum gratiae; Proverbiorum undecimo: « Mulier
tuum in vaginam ». Et ratio huius est, quia primus gratiosa inveniet gloriam » ; unde ipsa poterat dicere
occidit vitam carnalem , secundus vero vitam spiri- illud primae ad Corinthios decimo quinto: « Gratia

tualem. Dei sum id quod sum ». Ideo non est mirum, si

^ Vers 1. — Diio scqq. loci siint. Maltli. 10, 2(1. et I. ^ Vcis. 36; codd.: Qui habet tunicam vendat et emat
Cor. 4, 5. (paucis niutatis). — Superiiis pro quia videlket CF G (jladium. — Sequitur loan. 18, II, pro quo codd. Matth.
qina videt, qmd, D quia viddur , quod, H videiicet quod. 26, 52.
^ Vers. 17. — Sequiintiir Apoc. I , 1G. et MaUli. 10, 3L ' Vers. 2. — Tres seqq. loci suut Luc. 2, 13. ct 20;
— Inferiiis pro distridionis severi (C D saevi) iiidicii Vat. di- MatUi. 2, 1.

scretionis severi iudicii. * Vers. 27. — Sequuntur Luc. 2, 36; MatUi. 2, 16. et
^ Vers. 1 2. — Subinde allegantur Ps. 1 49, 6; Cant. .3,7. et 8. Ps. 8,3. — Verba : non loquendo ctc. habentur in orationo
* Vers. i. — Sequitur Ps. 36 , ii. — Superius pi o Contra fcsti Innocenliuni , in Missali et Breviario.
hunc... scilicel (jladius , quod praebet D in marg., Vat. Alius « Vers. 40.
est (jladius spiritualis etiam triplex, sed pessimus. Primus est ^" Vers. 36; tertium habetur v. 38.
gladius. " Ut dicit Hieron., Epist. 54. (alias 10.) n. 16. — Tres
® Vers. 4. — Duo seqq. loci habentur Ps. 3(5, 1 i. seqq. loci sunt Prov. 11, 16; \. Cor. 15, 10. et Sap. 7, 27.
 1 . . : :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. H. 63

Anna erat proplielissa ,

quia Sapientiae septinio dici- randa, secundum ihud primae ad Timolheum quinto:
tur de sapientia, quod « in animas sanctas se trans- « Viduas honora ,
quae vere viduae sunt » ; et ite-

fert et amicos Dei facit et Prophetas constituit » rum : « Vidua ehgatur non minus sexaginla anno-
83. Ratione vero originis naluralis additur rum, quae fuerit unius viri uxor, in operibus bonis
natu- Filia Phanuel de tribu Aser; et sic erat de genere testimonium habens». Tahs fuit Anna; in quo appa-
Isracl, de cuius genere erant reges, sacerdotcs et ret, quod habebat perfectionem vitae activae.
^
Prophetae et Christus Dominus; ad Romanos nono Quantum ad perfeclionem contemplativae
8G. Qaoad vitam
conlemplati-
dicitur de Israehtis: « Quorum adoptio est hhorum dicitur: Quae non discedebat de templo. Tota vaca-

et gloria et testamentum et legislatio et obsequium bat contemphUioni devote. (ilossa*: « Exemplum da- Contempla-
tioniTacal)at
et promissio, quorum patres, et ex quibus est Chri- tur viduis, quae sunt in Ecclesia » , scihcet ut dicant devote.

stus secundum carnem». Et speciahter erat de tribu cum Psalmo: « Haec requies mea in saecuknn sae-
Aser, cui data est benediclio in fdiis; Deuteronomii culi »; contra illas viduas, de quibus dicit Apostolus
trigesimo tertio: « Benedictus in fihis Aser, sit pla- primae ad Timotheum quinlo, quod « otiosae discunt
cens fratribus suis »; « Sicut dies iuventutis tuae, ita circuire domos, et non solum otiosae, sed et verbosae
et senectutis tuae ». Et speciahssime dicitur filia et curiosae, loquentes quae non oportet». — Vaca- Officiose.

Phanuel, qui interpretatur facies Dei ^; in quo oslen- bat etiam officiose; undc et addilur: Jeiuniis et ob-
ditur, quod erat de genere ihorum, ad quos dicilur: secrationibus serviens Deo ; sicut illa bona vidua
« Quaerite faciem eius semper». Nihil ergo deerat ludith, octavo^, dicitur quod « in superioribus do-
ratione originis ex parte dignitatis parentum; nec mus suae fecerat cubiculum secretum , in quo cum
etiam YSilione antiquitatis dierum, quae fticit ad di- puellis suis clausa morabatur, habens cilicium circa
gnitatem et auctoritatem perplurimum ; Proverbio- lumbos suos et ieiunabat omnibus diebus vitae suae »;

rum decimo sexto^: « Corona dignitatis senectus, et hoc optime, quia, sicut dicitur j^rimae ad Timo-
quae in viis iustitiae reperitur ». Et ideo subditur: theum quinto, « vidua, quae in dehciis est, vivens
Et haec processerat in diebus multis ; lob vige- mortuaest». Et bene iungit ieiunium ei orationem,
simo nono: « In nidulo meo moriar, et sicut pal- quia « ieiunio sanantur pestes corporis, oratione
ma muhjphcabo dies » pestes animae » ; Tobiae duodecimo: « Bona est ora-

84. Et vixerat cum viro suo etc. Hic secundo tio cum ieiunio et eleemosyna » etc. — Vacabat etiam Continae.

ifican- describitur testificantis sanctitas quantum ad perfe- continue; unde dicitur: Die ac nocte ; secundum
).*^

Tilam
'
"
ctionem vitae activae et contemplativae.
, .-,
Quantum — formam Apostoli ;
primae ad Timotheum quinto ^

ad vitam activam, quae consistit m regimme domus

. . 1
«arn. « Quae vidua est et desolata speret in Domino et

propriae, dicitur: Et vixerat cum viro suo annis instet orationibus die ac nocte».
septem a virginitate sua; et sic fuit virgo, ante- 87. (Vers. 38.). Et haec, ipsa hora etc. Hic De lestimo-
nii celebrita-
quam cognosceretur a marilo. tertio describitur testimonii celebritas tum ratione te duo.

85. (Vers. 37.). El haec erat vidua usque ad temporis congruentis , tum ratione multitudinis
ixeias annos octoginta quatuor ; et ita habuit continentiam consentientis. — Ratione temporis congruentis dici- Ratione tem-
poris con-
'
virginalem, vidualem et coniugalem pro loco et tur: Et haec,ipsa hora superveniens , confitebatur grnentis.

tempore. Unde laudabilis fuit in custodia corporis; Domino; in quo apparet, quod divino instinctu fa-
propter quod ei competebat ihud ludith decimo ctus est iste coiicursus, et ideo festum Purificationis
quinto*: « Fecisti virihter, et confortatum est cor dicitur festum Vpapanti, id est obviantium ^, quia
tuum, eo quod castitatem amaveris et post virum Simeon et Anna obviaverunt loseph et Mariae sine
tuum alterum nescieris ». Et ideo haec vidua hono- aliqua convocatione ; et ideo in die illo universaliter

^ Vers. 4. seq. — Subinde allegaUir Dciit. 33, 2i. et 2o. — Superius pro Vacabat etiam officiose B Vacabat etiam con-
^ Ilieron., Lib. de Nominib. Ilebraicis, novi lestament. lcmptativae non solum devole, sed et officiose.

Lucae: Fanuel, facies Dei. Cfr. Epist. 54. (alias 10.) n. 1G: ' Vcrs. 5. — Superius post Vacabat eliam D prosequitur
Piianuel in lingua noslra resonat vultum Dei. Aser , vel in 6ea- non solum devote et officiose sed etiam continue. ,

titudinem, vel in divitias vertitur. — Sequitur Ps. 104, 4. * Ad dosignandum festum Purificationis B. V. Mariae du-

' Vers. 31. — Subinde allegatur lob 29, 18. — Superiiis plex Graecum invenitur vocabulum, scilicet Ypante (u::avTaw
pro perplurimum Vat. quantum ad populum. i. c. obviam co) et Ypapante (uj:a;:av3aa) i. e, subobvio, ob-
* Vers. 1
, post quem 1. Tim. o , 3. el 9. seij. Cfr. Am- viam procedo). In Serm. 10 (in Purillcal. B. M. V.) qui liabc-
bros., de Viduis, c. 4. n. 22. seq. — Aliquanto inferius pro tur inter opera S. Hildefonsi (Toletani episc.f 669) dicilur:
in quo Vat. m qua. « Vocatur itaque Graeco vocabulo Ypapante quod ,
Latine
* Scilicet interlinearis. Ambros., de Viduis, c. 4. n. 21: obviatio dici potest; Ypante enim Graece obviare dicitur.

Docet cnim Anna, quales deceat esse viduas — Duo seqq.

etc. Proinde haec festivilas tali vocabulo notatur ,
quia , cum Domi-
loci sunl Ps. 131 , 14. et I. Tim. o, 13. — Superius pro Tota nus hodierna die in tcmi)Ium a parenlibus fuissct delatus, et

vacabat conlemplalioni , quod habet D, alii codd. et Vat. Tola a Sancfis, quos plurimos tunc temporis lerosolymis fuisse non
vivebat in cordemplalione. dubiiim est, ei obviari credimus». Ibid. eliam mentio fit pro-
* Vers. 3. seq. — Sequuntur 1. Tim. 5, 6; sentenlia ex cessionis lioc die faciendae. Cfr. Notae et observationes in

Commcnt. super Marc. 9, 28. (inter opera Hieron.): leiunio S. Gregorii .Magni librum Sacramcntorum, auctore D. Hugone
sanantur etc. (cfr. tom. IV. pag. 367, nola 2.);etTob. 12, 8. Menardo, n. 163. — Val. omitlit Ypapanti , id est.
 64 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. II.

fit processio. Unde sicut eodem spiritu venit, quo secundae ad Corinthios nono ^ : « Multiphcabit semen

et eodem spiritu prophetavit; et imple- vestrum et augebit incremenla frngum iustitiae ve-
Simeon, ita

tum est illud loel secundo ^ : « Et prophetabunt fihi strae ». Per Mariam, quae interpretatur dominatrix,

vestri et fihae, senes vestri visiones videbunt » etc. intelligitur fortitudo , Proverbiorum decimo sexto':

Attamen Simeonis testificatio exphcite describitur et « Mehor est patiens viro forli ». De his quatuor

per modum praedicationis, Annae vero imphcite et virtulibus Sapientiae octavo in laudem scribitur:
per modum confessionis ,
quia docere in Ecclesia non « Sobrietalem enim et prudentiam docet et iustitiam

est muherum, sed virorum; primae ad Timotheum et virtutem » .

— Et haec designantur
" per
^
quatuor
*
F'gupe i
rum in V.
secundo ^ : « Docere muheres non permitto in eccle- prophetissas muheres , de quibus fit mentio in

Notacdam. sia neque dominari in virum ». — Et nola, quod de Scriptura; scilicet Maria, soror Moysi, Exodi decimo

Christo prophetaverant Simeon et Zacharias, virgo Ma- quinto^; Debbora, ludicum quinto; Holda, quarti Re-

ria et Ehsabelh copulata coniugio; et ideo congruum gum vigesimo secundo, et Anna, sicut hic. Per An-

est, quod prophetet et vidua, ne ahqua professio desit nam, sicut dictum est, intehigitur temperantia; ^^er

aut sexus. Holdam, quae interpretatur discretio mea, intehigitur

88. Ralione vero mulliludinis consenlientis sub- prudentia; per Debboram quae interpretatur apis ,

Ratiooe mDl- ditur: Et loquchatur de illo omnibus , qui exspecta- habens aculeum , quantum ad
intehigitur iustitia
titadinis coD'
seotieDtis. bant redemptionem Israel. enim hbenler audie-
Ihi severitatem et clementiam; perMariam, quae domi-
bant, unde dicebant ihud Isaiae vigesimo quinto^: natrix et mare amaruni interpretatur ^, intehigitur

« Ecce, Dominus Deus noster, exspectavimus eum, et fortitudo quantum ad magnanimitatem et patientiam.

salvabit nos ». lam poterat decantare: « Redemptio- — Et hae quatuor virtutes intehiguntur per quatuor "e™. •>

nem misit Dominus populo suo ». Omnihus loque- fihas Phihppi prophetissas; Actuum vigesimo primo ^°:

hatur, quia in hoc pendebat salus omnium; Isaiae « Huic erant quatuor fihae, virgines prophetantes ».

quadragesimo nono : « Et sciet omnis caro, quia Per Philippum, qui interpretatur os lampadis , in-

ego Dominus salvans te et redemptor tuus, fortis telhgitur sapientia, quae docet et generat quadru-
lacob » plicem virtutem praedictam.
89. Et nola hic spirituaUter, quod in oblalione 90. (Vers.
^
39.).
' perfecerunt etc. Postquam
Et ut ^ ^
Tertio,
praedictoi '

Expositio Domini quatuor personae adfueruiit, scilicet losepli descripta

'
est Christi humilialio secundum Legis
o prae- consumn 1 tioue qu(
spiritualis.
Qaatnor per- et Maria, Simeon et Anna, quia anima, quae ceptum et clarificatio per veritatis testimonium, sub- duo.
sonae, qoa-
tuor virta- verum sacrificium vult offerre Deo , debet habere iungitur hic ultima particula huius partis, in qua
tes cardina-
ies. comitalum quatuor virtulum cardinahum. Per Si- describitur consummatio praedictorum , et hoc di-

meonem namque, qiii interpretatur audiens , in- citur primo respeclu legalis praeccpti, deinde re-
leWigMr prudentia; Proverbiorum primo^: « .\u- spectu
^
prophetalis vaticinii.
* '
— Ouanlum ^ ad leqalis
'^
Q«oadie
praecept
diens sapiens, sapientior erit ». Per Annam vero, praecepti consummationem dicitur: Et ut perfece-
quae interpretatur gratia, intehigilur temperan- runt omnia secundum L^gem Domini; quia, se-
tia; ad Hebraeos ultimo^: « Optiraum est gratia sta- cundum quod dicitur Matthaei quinto ^\ « non veni
bihre cor, non escis». Per loseph, virum iustum, Legem solvere sed adimplere » et rursus « lota
, ; :

qui interpretatur augmentum , intehigitur iustitia; unum, aut unus apex non praeteribit a Lege, donec

^ Vers. 28. — Inferius pro praedicationis F (D a secunda ticum, inde loquax. Ibid. c. 8. n. 29: Olda, distritio (anti-

manu) pracdiclionis. quior ed. districtio) , sive diverticulum. Cfr. Biblia impressa Ve-
^ Vers. 1 2. — Subinde respiciuntur verba Ambros., II. in netiis per Franciscum de Hailbrun , 1 480 , in cuius fine haben-
Luc. n. 62: Prophetavit itaque Simeon, prophetaverat Virgo, tur « interpretationes Hebraicorum nominum »: Olda , destruens,
prophetaverat copulata coniugio, debuit etiam vidua, ne qua vel discernens, sive destructio, aut diverticulum. — Inferius

aut professio deesset, aut sexus. post discretio ex CDFG addidimus mm, quae lectio convenil
* Vers. 9. — Duo seqq. sunt Ps. 110, ioci 9. ct Isai. 49, 26. cum B. Albert., in Luc. 2, 36: « Tcrtia [prophelissa] Olda
* Vers. 5. — Hieron., Lib. de Nominib. ilebraicis, novi discretio mea interpretatur, quia per pacem Christi maii a bo-
testament. Lucae: Simeon, audiens, vel audivit tristitiam. — nis discernuntur » etc. Idem dicit Card. Hugo, in eundem lo-
Superius pro udfuerunl Vat. offerunl. cum, ubl etiam docet, his quatuor prophetissis quatuor signi-
* Vers. 9. — De interpretatione nominis Annae cfr. supra ficari virtutes cardinales. In applicanda significatione non con-
pag. 62, nota M. \enit cum S. Bonaventura.
® Vers. 10. — Hieron., Lib. dc Nominib. Ilebraicis, vet. ® Cfr. supra pag. 21, nota 10.

testament. de Genesi: loseph, augmentum. Cfr. ibid. novi te- '" Vers. 9. — Hieron., Lib. de iNominib. Hebraicis, novi
stament. de Matihaeo: loseph, apposuit, sive apponens. testament. Lucae : Filippus , os lampadis , vcl os manuum.
' Vers. 32. — De interpretatione nominis Mariae cfr. su- Cfr. S. Bonav., Comment. in loan. 1 , 44. n. 91 : Moraliter vero
pra pag. 21 , nota 10. — Subinde allegatur Sap. 8, 7. Philippus os iampadis interpretatur... Per os sapientia notatur
* Vers. 20. — Sequuntur ludic. 5, 1. et IV. Reg. 22, 14. eloquentiae, de qua Lucae 21, 15: «£go dabo vobis os et
— Hieron., Lib. de .Nominib. Hebraicis, vet. testament. de sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes
lib. ludic: Debboru , apis, vel loquax. Ibid. de lU. Reg.: Olda, adversarii vestri ». Per lampudem, lionestas conversalionis
destructio, sive diverticulum. Isidor., VIL Etymolog. c. 6. n. 53: Matthaei 5 , 16: « Luceat lux vestra coram hominibus , ut vi-
Debborn , apis, vel loquax. Apis, quia fuit ad bellum promptis- deant » etc.
sima, dimicans adversus Sisaram; quo perempto, cecinit can- " Vers. 17; deinde v. 18.
 . ;;

COMMKNT. IN i:\ AXGKLllJM lACAE C. 11 05

adpro- oinnia fiant ». — Qiiantnin autcin ad prophelalis va- sicut ceteri Iiomines, non in t|uaiiluin Verbum ». —
m. kcinii compleliunein snijililnr: lieversi sunl m Oa- Qnantum autem ad
11-
i)erfectionem virtutis
!
in nwnte De iierie-
ctione virtu-
/^ /• ; i> • . •

lilaeani, in civilatem suani iXazareth; Matlliaei snbditiir: (.on/ortahatur. rerlectio anlem virtutis «is ina.

secnnilo^: « .Vdinoiiilns in sonuiis, secessit in partes inentalis consistit iii Iribus, scili(;et in vigore poten-
(ialilaeae. tlt veniens habitavit in civilate ,
qnae vo- tiae respectu irascibilis, in splcndore sapientiae re-

catur Xazareth , nt adimpleietnr tiuod dictuin est spectu rationalis et fervore gratiae respectu concnpi-
per Prophetas : Qnoniain Xazaraeus vocabitnr »; scibilis. — (^)uantuin igilnr ad vigorem potentiae ira- vi^oriioten-

Isaiae nono: « Aggravala est via niaris ti'ans lorda- scibilis dicitur: Et confortabutur; Ezechielis tertio ^-

nein (lalilaeae genlinin ». Sed hoc noii coynoverunt « Manns Doinini erat inecum confortans me » ; ad
scribae, (jni dixerunt, loannis sepliino: « Scrntai'e Philipi^enses ultimo: « ()mni;i possum in eo qui ine
Scriptnras, et vide, quia a (ialilaea 1'ropheta non confortat ». — Qnantnm ad splendorem sapienliae in spiendor.<a-

indum. surgit ». — Et uota ,

quod secunduin Augustinnin iii rationali snbdilnr: Plenu.s sapientia; ad Colossenses
pientiae.

libro secnndo de Consensu Evangelistaruin -, pner secundo ^ : « Nam in ipso sunt oinnes thesauri sa-
lesus anle perlatns est a liidaea in .Vegyptuin ,
quain pientiae et scientiae abscondili »; et Isaiae undecimo:
descenderet in Galilaeam, ipiia propler perseculionein « Hequiescet super enin spiritus Domini , spiritus sa-
Herodis descendit in Aegy{)lmn, et propter timorem pientiae et intellectns ». — Quantnm vero ad fervorem rervor gra-

Archeiai secessit in i^arles (Jalilaeae , rediens de gratiae in concupiscibili subditnr : Et gratia Dei
Aegypto. \
erat in iUo; Kcclesiastici vigesiino quarto^: « In me
gratia omnis viae et veritatis, in me omnis .><pes

Qualiter Chiistus factus sit sub lege morali. vitae » elc. ; et loannis primo: « Et vidimns gloriam
eius, gloriam quasi rnigeniti a Patre, pieiium gratiae

UI. Puer aulem crescehat ete. Supra '

descripsit et veritatis ».

Kvangelista, qualiter Salvator lactns est sub lege 93. (Vers. 41.). Et ihant parentes eiusetc.Uic, oe secundo
.
agitur dupli-
caeremoniali , hic descrihit, qualiler lactus est sub describitur reverentia maiestalis divinae, quae con- citer.

lege morali. Sed quoniam tota mornm ordinatio prin- sistit in cnltu religionis, et ostenditur in Christo se-

cipaliter altenditnr circa tria , scilicet circa cultuni cundnm parenium ducatum secundnm proprium et

jnaieslatis el studium veritalis ai officiam piclatis; instinctum. — (Jnantnm

ad parentum ducaium di-
.
Deparentum
ducatu.
per primum subiicitnr homo suo Creatori, per se- citur: Et tbant pareides etus per omnes annos in
sio in cundnm doctori, ^qv iidvixmw genitori: 'u{Qiy pars ista lerusalem. Nain ita mandatum erat iii Lege; Exodi
habet tres, in quarum prima ostenditur, quahter vigesimo tertio Ter anno
*
^*': « in inihi festa celebra-

Christus lactus est sub lege morali (piantum ad Ma- bitis ». Et credendum est, quod etiam dncerent le-

iestatis cultum; in secunda, qualiter factus est sub suni, quia ibidem subditnr: « Ter in anno apparebit
lege morali quantum ad vcritatis studium , ibi"^: Et omne masculinum tuum coram Domino Deo tuo »
fuctum est, post triduum ; in lertia qualiter factus ,
et Iioc in lerusalem, secnndum praeceptum Deute-
est sub lege morali quantuin ad pietatis obsequium, ronomii, duodecimo ": « Ad locum, quem elegerit Do-
ibi : Et dixit Mater eius ad illum etc. minus Deus vester de cunctis tribubus vestris, acce-
Ad perlectam descriptionem cultus divini duo delis ». Et iste locus erat lerusalem, .'^ecundum quod
i.quoadinlroducuntnr primnm est excellentia virtuiis pro-
: dicitnr secundi Paralipomenon septimo: « Elegi et
ra divi- . ,
dno. pnae, secundum est reverentta matestatis divinae, sanctificavi locum istum, ut sit ibi nomen meum in
ibi ^ Et ihant parentes eiiis per onmes annos etc.
:
— sempiternum ». Et istum cultuirj maxime in pasclia
primo Excellentia autem virtutis in Christo ostenditur ex faciebant, et ideo subditnr: In die solemni paschae;
dupli-
parte mentts quamvis esset defectus aelatis ex parte Exodi duodecimo ^^: « Ilabebitis hanc diem in monu-
,

carnis ; propter quod praemittit ^ro/ec/M/7i aetatis in raentum et celebrabitis eam solemnem Domiiio in

carne et subiungit perfectionem virtuiis in mente. generationibus vestris cultu sempiterno ».

9!2. (Vers. 40.).Quantum autem ad profectum 94. (Vers.

^
42.). Quantum
^ autem ad pronrium
* '
oe proprio
instinctutria.
rofecia aetatis in carne dicitur: Puer auiem crescehat, sci- instinctum etiam divino cuitui vacabat puer lesus
atis.
hcet in corpore sicut exponit Beda , « Iii quantum '^
: quantum ad quem subdilur: Et cuni factus esset
puer erat, id est hoino fragilis, crescere poterat, annorum "duodecim; in quo ostenditur, quod puer

'
Vers. 22. secj.
.seci. — Diio scq([.
scqii. loci siiiit Isai. U,
U. I. ct tur». Glossa interlinearis : Puer aulem crescebat , corpoic, el

loan. 7 , ••J2. confortabatur , spiritii, plenus ctc. — Infcrius post Conforta-

2 Cap. '6. n 16. p.t (. 7-1 1. 11. 20-2 i. batur Vat. addit spiritu.
3 .Num. ;iO. ' Vers. 14; post quem Pliil. i, 13.

* \'ers. 46 ; terli.i pars iiu.iplt v 48. * Vers. 3, — Sequitur Isai. 11,2.

* Vers. il. ^ Vcrs. 25. — Subinde alic;^atur loan. 1 , 1 i.

* Bedac, '" Vers. 14, cui subiimgitur v. 17.

Senteiilia ia iiiinc iociiin, ailcjjatur secuiKluni
(iios.sani nidiuarium : «Hefia: In co, qiiod puer ciat, id est " Vers. 5. — Scquitiir 11. Paialii). 7, 16.
homo fragiiis, jjolerat cresccre ct confortari; non in co, quod >» Vcr. 14.
Verbum, secundiim (|uod plenus sapientia el ijralia peiiiibe-

S. Bonav. — Tom. VII.

 G6 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. II.

Icsiis diviiio ciiltui Yacabat sine i^arontiiin consortio, ille,de quo in Psalmo: « Considerabam ad dexteram
Yacabal
tnisinecon-
cul- sijie consilio, sine complacito. — Siiie consortio et videbam , et non erat qui cognosceret me » . Et sic

sortio. quideni; enim cum consortio parentnm ascen-

licet remansit sine [)arentum consilio.
tlerit, tamen sine eis remansit; [)ropter quod dici- 97. Remansit etiam sine complacilo
' , quia'
cum sine com-
placito.

tur: Ascemlentihns illis lerusalem secundum con- dolore quaerebant, (|uein amiseranl; unde subditur:

suetudinem diei festi , scilicet ad orandum , sicut Et requirehant eum inter cognatos ct notos; et ta-

infra decimo oclavo ^- « Diio homines ascendebant in men non invenerunt, quia tales elonganlur ab i[)SO;

templum, ut orarent » ; et Actiium tortio: « Petriis lob decimo nono": « Noti mei quasi alieni recesse-

et loannes ascendel)ant in temphim » etc. runt a me ».

0'ers. 43.). Consummatisque diebus cum re- , 98. (Vers. 45.V Et ideo sequilur:
^
Et non «nw- Parentesi
versi son

dirent, scilicet ad propria, secundum iUud ludilh nientes eum , reuersi ^ sunt in Jerusaleni, ut quem
decimo sexlo-: Celebrata feslivitate, « unusquisque non poterant invenire in consorlio cognalionis inve-

rediit in sua ». Et cum omnes redirent, non tamen nirent in loco oralionis, secundum illud Psalmi
lesus; unde et subditur: Remansit puer Jesus in « Ecce, audivimus euui in E[)hrata»; et [)ost: « in-

Jerusalem , el ita sohis , sine parentum consortio. — Iroibimus in tabernaculum eius». lieversi sunt , in-

Figura hu- Huius figura praecessit in puero Samuele, de quo qmm, requirentes eum; secundum illud Canticorum
ius.
dicitur primi Regum secundo-\ quod « Elcana abiit », tertio^: « Surgam et circuibo civitatem, quaeram
pater eius, et mater abiil « in domum suam; puer quem diligit aniina mea»; ita dicel)at virgo Maria;
autem ministrabat coram Domino Unde sohis re-
». et iterum Canticorum quinlo: « Quaesivi, et non in-
manserat , ut inehus orationi vacaret; Threnorum veni illum; vocavi, et non res[)on(lit mihi ». «.Uhuro
tertio: « Sedebit solitarius ettacebit». Et ita reman- vos, niiae ierusalem , ut, si invenerilis dileclinii

sit proprio instinclu sine parentum consorlio. meum , nuntietis ei ,

quia amore langueo ».

93. Remansit etiam sine consilio; unde et sub- 99. lu hor autem admonemiir, ut ab ii^sa in- Af.piica
moralis \

Sine consi- ditur: Et non cognoverunt parentes eius. Cuius fantia divmo cultui manci[)emur; primi Regum se- ma-
lio.
Figura Im- figura praecessit in Samsone, « qui r.ohiit palri et cundo^: « Samuel ministrabat ante faciem Domini
ius.
matri indicare, quod mel de ore leonis assumsei'at », [)uer accinctus ephod lineo »; et maxime al) anno

ludicum decimo ipiarto ". In quo etiani praebuit duodecimo, quia tunc incipit tem[)us discretioiiis con-

exemphnn, quod in divino obsequio faciendo non esl verlendae nd bonuin. Unde de sanclo Martino dici- Njiandui

a parentibus carnahl)us consiHuf!i reipiirendum; Deu- tur ^^, quod « cum esset annorum diiodecim , eremum
teronomii trigesimo tertio: « Qui dixeril [)atri suo et concu[)ivit »; similiter dicitur (lo beato Renedicto.
matri: Nescio vos; et fratribus: Ignoro illos; lii cu- Ideo Evangelisla haiic aetatem exprimit. — Admone- secunda.

stodierunl e!oquium iuuni ei [)actum tuuin serva- mur cliam , ut nullatenus propter amoi-em [:)arenlum
verunt ». divinum cullnm intermiltamus; unde Ilieronymus ":
9(). (Vers. 44.). VA ne pules, quod isla igno- « I'er calcatum pergc patrem, per c^lcalam perge ina-
rantia fuerit ex neghgentia, propter quam esset re- trem et ad vexilhim crucis advola. Suminum enim
Snbdiliir prehensibihs Maria, sui)(ht causam: Existimanles pielalis genus est , in his crudolcm esse»; dicitur enim
causa.
autem, illum esse in comitatu, venerunt iter diei; Matthaoi decimo: « Qui amat [)atrem aut matrem
quia, cum viri irenl cum viris, el muheres cum [)lus quam me, non e.4 nie digniis».

muheribus seorsum ;
[)roba])i!e erat{)atri, quod [Duer 100. Et factwin rst post
^
triduum etc. Supra
'
secund
^
'
. quoad sl
esset cum malre, et probabile matri, quod esset cum ostendit Evangehsta,
° quahter Christus Dommus fa- dium ve
tatis duc
,. , , ,. .

patre '. Et ideo fiierunt decepti. Non erat de genere ctus est sub lego morali quantum ad cullum divmae
inorum, de qui!)us (hcitur iob vigesimo primo: « Se- majostatis; hic sccundo ostendit, quahler factus est
men eorum [lermanet coram eis, propinquorum turba sub eadem quantum ad studium veritalis; in quo
et nepotnm in cons^ieclu eorum », sed erat, sicut primo describit Evangelista oius humiliationem in

* Vcrs. !0, posl qiicm .\ct. 3, I. piicriliac tempore cor gcrens seniie... Despcclis iiaque iitlera-
2 Vcrs. T6. riiin studiis... sanclae conversationis liabitum quaesivit. Reces-
' Vers. II. — Siibindc oliegatur 'J'liien. 3, 28, sit igilur scientcr nescius et sapiens indoctus ». Ibid. c. 1 : Hic
* Vers. 9. — Seqiiitiir Deul. 33, 9. ilaque cum iam, rclictis liUerorum sliidiis, pcterc deserla de-
^ Sccundnni Bedam, in luinc lociim. — Subinde alleganlur crevisset, nulri.x, qiiac luinc arcliiis amabal, sola secula est...

lob 21, 8. ct Ps. 141, "J. Benedictus autem rcligiosus et pius piicr , ciim nutricem suam
" Vers. 13. flere conspicerct etc.
^ Vulgata Duo reyressi. — seqq. loci sunt Ps. 131, (i. " Episl. 1 i. (alias !.) n. 2. Val. (liin lcxlu origiiiali : I.icel

(Vulgota: Ecw, (ludhhniis eam m Ephrata) cl 7. parvulus e.\ collo pendeat ncpos, licet sparso crine el scissis
* Vers. 2. — Sc(|iiiinliir Cant. '6, 6. cl 8. vestibus ubera, quibus tc nuti'ieral, maler oslendat, iicet in
» Vers. !8. limine pater iaceat, per calcatum perge patrem, siccis oculis
'" Sulpit. Sever., de Vita B. Marlini, n. 2. — De S. Bene- ad ve.xiljum crucis evola. Solum pietalis geniis cst, in iiac rc
dicto cfr. (jrcgor., II. Dialog. Prolog., ubi dicitur: « Fuit vir esse crudelem. — Sequitur Mallii. !0, 37.
vitac venerabilis, gratia Bcnedictus cl nomine, ab ip.so suac
 ,

COMMKNT. iN l-NANCM-LHM UCAi: ('. 11. 67

assiiineiKlo discipuli formam; sfciindo vcro, cins I

Unde nota, (luod Clirisliis iuventiis est in prac.- '
chiisius in-
I _
ventus est iu
darificalionem in aptM'iendo mpientiac praerogali- sepio; siqira eodeiii**: « lloc vobis sigmiin »; id cst "'b"» ioi's-

vam , ibi^: Stupebant autem olc. I

iii studio sacrae Scripturae, ([uia, secmidum quod
101. (Vers. 4().). Fonnaiu autcni d iscipuli o^lcw- I
dicitur 1'roverbiorum decimo quarlo, « nbi iioii sunt
imilia- (lit Salvalorein nssumsisse , cuni dicitur: A7 faclum boves, [)raese[)e vacuiim est ». /^ow.v sunt [iraedica-
ae.
est, post triduum incenerunl cum - in lemplo se- tores; priinai! ad (^orintbios iiono: « Non alligabis os

dentem. Sessio designat (iiiieteiu el liuniilitateiu; scie-

I

bovi tritiiranti » etc. — Inventus esl in domo; .Mal-

bat enini, (|uod « inelins est sedere iii angulo do- tbaei secimdo^: « Iiilrantes domiim »; id esl iii sit^i-

inatis (luain ciiin inuliere litigiosa et in doino coin- 1

tinio conscientiae (piielae; Sapicntiae octavo : « In-

inuni » , Proverbioruin vigesiino primo-'. Sedentem Irans doinuin meain , conquiescam ciiin illa ». —
iiKluam, in inedio doctorum; iicclesiastici decinio luventns est etiain in templo, siciit liic, id esl iii

(luinto: « lii medio ecclesiae a])eruit os eius. et im- consortio sanclae Kcclesiae , qiiia « Doiiiiniis in lem-
plevit eum spirilu saiiientiae el inlell(.'Ctiis». Sciebat plo sancto siio », nt diciliir in Psalmo '". — Non aii- ^«d "<"• '»
aliis triljus.

enim scriptum esse: « (Jui ad sapieiil(}S graditur sa- tem mveiiilur in monumento doctrinac erroneae;
pientior erit, ainicus stultorum eriicietur siinilis», Lucae ullimo: Mnlieres « Yeiierimt ad monumentiim
ilicalio
is pri-
Proverbioriim decimo tertio. — Kl iu lioc docel con- et non invenermit cor[ius lesu »; iiec etiain iii le-

sorlium studentium diligendum, non ad litigaiidiim, ctulo conscientiae imiuietae; Canticoriim terlio: « In
sed ad conrerendum; [iroptcr ([uod subditur: Audien- lectulo ineo quaesivi quein diligit anima mea,qiiae-
tem illos et interrogantem. Hoc enim est exercitium sivi illuin ct non inveni »; nec inveniliir in consor-
addiscentis, ut audiat et interroget dc dubiis; l-]ccle- tio vitac mundanac; lob vigesimo octavo: « Sapien-
siastici trigesimo secundo'^: « Aiidi tacens, et [iro re- tia ver^, ubi invenitur »? et jiost: « Non invenitur
verenlia accedit libi gratia bona », (juia « aiiris boiia in tcrra suaviter viventium ».
cum omni co!icu[)isceiilia audiet sapienliam », Eccle- 103. (Vers.
^
M.). Stunehant
'
aulemelc. llic nost
'
i'e ciarifica-
tione.
siaslici terlio; el ideo dicitur loannis octavo: « (.)ui hnmiliationcm subimigit clarificationem , cuin dici-
ex Deo est verba Dei audil». (^)uia non sullicit au- tur: Stupeba)it auleni oinnes , (jui euni audiebant,
dire, ideo subdilur: Et inie r rog antem. ; ioh octavo-^: super prudentia. et responsis eius ; pro eo quod
« Inlerroga generalionein prislinam, et diligeiiter in- prudcntissime respondebat, siqira aesliinalioiiein. Stu- Quidsiapor.

vestiga [latrum memoiiam »; et Deuteronomii trige- por est eniin ex insolila et magna imaginatione; in-
sinii) secundo: « Interroga [}atrem tuuin, et aiiminlia- fra quinlo": « SUqior ap[)reliendit omnes »; lob
bit tibi » etc. Interrogabat auteui , non nt docerelur, duodccimo: « Adducit consiliarios iii stnltum liiiem
sed magis ut docerct. Hicronymus ^ : « Duodecim an- et indices iii stu[)orem ». Ft sic impletnm esl illud

nos Salvalor im[)leverat, et in templo sacerdotes in- Sapienliac octavo: « llabebo propter banc claritatem
terrogans, magis docet, duin prudenter interrogat». ad turbas et honorem apud seniores iuvenis; acutus
autem spiritualiter est notandum,
10:2. In lioc inveniar iii iudicio ct in cons[)Cctu [)otenliuin adini-
cDDda. quod Cbristus docet nos, quod anle debemus discere rabilis ero, facies principum mirabunlur me». lloc

quam docere, secundum illud Ecclesiastici decimo in Christo implctum est iiunc. — lluius figura prae- F'i?"" '»"-

octavo^: « .\ntequam loquaris, disce ». F.t ideo voluit cessit tcrlii Regum decimo ^-, ubi dicitur, quod « vi-
in medio doctorum inveniri et m templo, quia in dens regina Saba sa[)ieiitiain Saloinonis, noii liabebat
Scripturarum h^ctione et iu oratione veritas invenilur. ultra spiritum », [iroptcr niiniam admiralionem.

' Vcrs. 47. ^ Vcrs. II. — Subinde allogaliir Sap. 8, 16. — (Jregor..
* Vulgala Ulum. 1\". Moral. c. 31. n. 61 : (^iiid aiitcm por domos nisi conscicn-
' Vers. 9. — Dlio soqcj. loci siiiu Eccli. lo, .'i. ct Piov. liae dcsignantur ? Uiido sanato ciiidam diciliir |"Malili. 9, 6]:
!3, 20: Qai cnm .vtpientihus (jrudilnr sapiens r.ril clc. Vade iii domuin tuain; ac si apertc audiat : Post cxtcriiis mi-
* Vers. 9. — Seqiuinliii- Hccli. 3, ;il. ct loan. 8, i7. — raculum ad conscientiam revertero, et qiiaicm tc intrinsecus
Superius post (lUujendum Vat. addit et (uiscullandum. Doo debcas oxliiberc, porpoiulo.
* Vers. 8, post ((uem Deut. 32, 7. '0 Psalm. 10, o. — Soquunlur 24, Lu(.'. I. et 3; Canl. 3,1;
^ tpist. .j3. (iilias 103.) n. 3. in line. lob 28, 12. et 13. — Origon., Uomil. 19. iu Luc. : Ikdenlcs
' Vors. 19. — Glossa ordinuria (secinuium Bedam) in crgo quaerebant Filium Doi. Lt cum (luncrcrent, non invenc-
l.uc. 2, 16: (juasi lons [.sapicnliae] medius doctoruni sedet, runt inler cognalos ; noqiic onim potc'ral liumana cognalio Dci
scd quasi e.xcmpiar liuniililatis piius iiUcrroyat et au(iit,(iuam Filiiim (oiilinoic... Fbi igiliir invcniunl oiim ? In templo. Ibi

insu-uat, ne par\uli a senioribus docori cruljescant, ne inlir- cniiu invenitur Filiiis Doi. Si quando ct tii quuesioris Filium
mus doccrc audeat. Cfr. (Jrigcn. , Homil. 19. in I.iic. Dci, quacre primum in tcmplo, illuc propora , iiii Clirislum,
* Vers. 12. — Scqiiunlur Prov. 15, I. ol I. Cor. 9, 9, sermonem alque sapienliam , id cst Filium Doi, ropcrios. Clr.
(jtiem etiam Grcgor. , XX.W. Moral. c. 10. n. 39. ct I. Ilomil. etiam Ilomil. 18. ot 20.
in Liccli. Iiomil. i. n. i , (ie |)rucdicaiori|jus cxponit. Ideiu " Vcrs. 26. Vat. allegat ler. .'j, 30 : Htupor et mirabilia fn-
XXXI. Moral. c. 3. n. 3. ait : ryv/w/ve lioc loco ipsa Scriptura cta sunt in terra. — Diio se(i(|. loci sunt lob 12, 17. ct Sap. S,
sacra non inconvenienter accipilur, in qua \crtii pabulo ani- 10. sc(i. — CIV. III. Sont. d. 34. p. II. diib. :>, ubi secundum
malia sancla satiaiilur... Ilinc oliam natus Dominiis a jiastoribus Damasc. (II. do Fide ortliod. i'. l-i.) diciliir: Stupor csl timor
jn praosepi loporiiui' [Luc. 2, Ui.J, qiiia eiiis incarnatio in ea ex inassucta imaginatione.
«piac nos reficit Prophetarum scriptura cognoscitiir. n Vers. 4. el .5.
 68 COMMENT. IN EVANGEI.IUM LUCAE C. II.

104. (Vers. 48.). Et non soliun illi exlranei 107. (Vers. :iO.). Et quia verbum erat occultum,
slupebant, sed etiam parentes; unde et subditur: subditur: Et ipsi non intellexerunt^ ; primae ad Co-
Et videntes admirati sunt ; Matthaei septimo ^- « Mi- rinthios secundo : « Sapientiam loquimur in mysterio
ralae sunt turbae super doctrina eius ». Et vere mi- absconditam »; et Tobiae duodecimo: « Sacramen-
rabile, quod respondebat quod non didicerat; loan- tum regis abscondere bonum est».
/-.1
— In
....
hoc autem, oat nobis
eiemplQm.
1 • ,

Mirabantur ludaei dicentes: Quomodo

. .

nis septimo: « quod Christus, cum correptus est, se humditer ex-

hic htteras scit, cum non didicerit»? cusavit; et cum invitatus est a Matre, ut miracu-
lOo. Et dixit Mater eius etc. Hic terlio osten- lum faceret, respondit dure; dedit exemplum
nobis
Teriio.quoaddit, quaUter lactus est morah quantum ad sul) lege et formam humilitatis, ut malimus corripi quam
pieiatis o/Jicium pietatis ; in quo praemittitur primo humi- laudari; Ecclesiastae septimo^: « Melius est a sa-
liatio , et subditur clarificatio , ibi^: Et Mater eius piente corripi, quam stullorum adulatione decipi».
conservabat omnia verha haec. Simul etiam cum hoc insinuavit, quod pietas ad Deum
llumilialio autem ostenditur in duoi)US, scilicel praeferenda est pietati respectu i^arentum.
Do humiiia- iu subittcendo corripienti cl in obsequendo praeci- 408. (Vers. ol.). Subiacuit etiam Dominus »me- subiedt se
tioneafitor . . -^ , . . .
r,, • • ,• .... , T .^ .. 1 1 .
praecipienti.
dnpiiciter. pienti. Subiccit enuii se Cmisln?, matri cornpienti; cipienti; propter quod subditur: El descendit cum
Subiecil se i i- •
n j- ir -j;
• •
i
corripienti. proptcr quod (uc]lnr i Et dixU Matcr cius adtttum: eis et venit Nazareth. Modo impletum est illud Ba-
Fili , quid fecisti nobis sic? Ipsa fiduciahus loqui- ruch tertio^: « Post haec in terris visus est et cum
tur et interrogat causam (hmissionis, cum sciat, se hominibus conversatus est ». Descendit , inquam,
honorari debere ab eo, seciunhnn iUud Exodi vige- quod est signum humiliationis; Canticorum sexto:
simo^: « llonora patrem tuum et matrem tuam »; et « Descendi in hortum meum, ut viderem poma con-
Proverbiorum sexto: «Conserva, hli, praecei)ta pa- vallium », id est humiles. « Quia excelsus Dominus
tris tui, et ne dimitlas legem malristnae». Sed tu, et humilia respicit», scilicet de propiiiquo, «et alta
inquit, conturbasti nos; unde ct subdit: Pater tnus a longe cognoscit». Propter quod et .subditur: Et
scilicet putativus vel adoptivus sive educativus; et erat subditus illis. Hernardus^: « Quis ? quibus?
ego dolentes quaerebamus te , quasi insimul diceba- Deus homiiiibus. Deus, inquam, se hominibus sub-
mus ilhid Tobiae decinio*: « Hcu me, hli, ut quid dit; et tu dominari gestiens, tuo te praeponis au-
le misimus peregrinari, luinen oculorum nostrorum, ctori? Quoties enim houhnibus praeesse desidero,
bacuhim senectutis nostrae, solatium vitae nostrae toties Deimi meum praeirc contendo, ut tale mihi
Omnia enim in le uno hnbentes, te non debuimns aliquidDominus respondeat: Vadepostme, satana,
dimiltere». quia non sapis quae Dei sunt ». Unde vere [)Oterat
lOfi. (Vers. 4'.).). Et iiola,quodad quaeslionem ipse dicere illud j)rimae ad Corinthios nono ^^: «Cum
Respondet rcspondet humiliter et sapienter; unde et subditur: essem liber ex omnibus, omnium me servum feci».
hamiiiter et . ^ •
, t
•
a
sapienter. Et ait tttt illos : Quid cst , quod me quaerebatis/ Et nos omnibus amore ipsius debemus esse subiecti
quasi absentem, cum ego essem vobis praesens; le- primae Petri secundo: « Subiecti estote oinni huma-
remiae vigesimo tei-tio ^ : « Caelum et terram ego nae creaturae proptei- Deum ».

impleo »; et hoc ostendit, quia Filius erat aeterni 101). Et Mater eius etc. Ilic describitur eius De ciarinca^

Patris.Unde et subdit: Sesciebalis , quia in his quae claripcalio , et hoc per duo, scilicet per Matris dnpHciier.

Patris mei sunt, oportet me esse? loannis sexto: testimonium et per propriae virtutis indicium.
« Descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, Quantum ad Matris testimonium dicitur: Et Mater Matris lesti-
moniom.
sed voluntatem eius qui misit me ». Unde non de- eius conservabat omnia verba haec, ut {)ro loco et
betis mirari, si vos dimisi propter Patrem aeternum, tempore testimonium perhiberet, sicut dicit Heda in

quia sic dicitur Actuum quinto : « Obedire Deo ojior- (Jlossa ". Sic dicium est Danielis duodecimo: « Tu au-
tct magis quam honiinibus ». tem , Daniel, claude librum et signa sermones usque

'
Vers. 28. — Siibiiulc allogatiir loau. 7,15. — Glossa in- ^ Ilomil. 1. super Missus esl, n. 7. cl 8. Te.xtns originalis

terlinearis : Et videntes, hoc, ndmirati sunt, Maria et loseph, post Deus hominibus miilta addit ct finem vcrborum sic exlii-

vel quiciimqne alii hoc videnlcs. ^ Vers. 51. bet : Dcus se hominibus... auctori? Utinam mihi nliquando, (ale

^ Vers. 12. — Seqiiitiir Piov. G, 20. aliqnid cogilanti, Dcus rcsponderc digncliir, quod et suo in-

* Vers. i. et 5. crepando resi)ondit A))ostolo: Vade , inquit [Matlh. 16, 28],

^ Vers. 24. — Duo seqq. loci sunt loan. C, 38. el Acl. post me, satann, quia non snpis ea quae Dei snnt. Quolies
o, 29. — Inferius pro rt hoc ostendit D a secunda manu et enim hominibus praecsse dcsidero, toties Deum meum praeire

in hoc (Vat. Idc) ostendit. confendo.

® Vulgata addit : rerbinn ,
qiiod loculus est ad eos. — 10 Vers. H). — Scquitur I. Pclr. 2, 13.

Sequitur I. Coi-. 2, 7; post qucm Tob. 12, 7. — Subinde re- " Scilicel ordinaria (secundum Bediini, Ilomil. Sect. i. lib. I.

spicilur !oan. 2,4, ubi Jcsus ad nuptias in Cana vocatus Matri homil. 12. in Dominica prima post Epiphan.): Omnia in memo-
respondcl : Quid milii et tibi cst, mulior ? Nonduni venit iiora ria rccondebat, ut, quando lcnipus praedicandne .scu scribcndao

mea. Cfr. Bonav., Commcnt. in loan. c. 2. n. 4. et 17. incarnalionis eius adveniret, suflicienler univcrsa, prout essent
' Vers. 6. Cfr. Ambros., II. in Luc. 2. n. 64. seq. gesta, posset explicarc quacrcntibus. — Subinde allegntur Dan.
^ Vers. .38. — Duo seqq. loci sunt Cant. G, 10. ct Ps. 137, 6. 12, 4: Tn autrm ^ Daniel. chiude sermones et signn librum
— Supeiius pro Subiacuil Vat. Subiecii se. v.sque etc.
 .
, ,,

COMMENT. L\ EVANGELIUM LUCAE C. 111. 69

ad tempus slatutum m. Et quia haec intelligebat, ideo ad nostram aedificationem sapieniiain ad tempus ab-
dicitur: Conferens^ in corde suo, secundum illud scondit , ut ostendat, qnod nos debemus tacere usque
Ecdesiastae octavo: « Tempus et responsionem cor ad tempus, secundum ihud Ecclesiastici vigesimo'^:
sapientis intelligit »; et Marci nono dicilur de transfi- « Est tacens, non iiabens sensum loquelae, et est

guratione Domini ,
quod « discipuii continuerunt ver- tacens, sciens lempus apti temporis. Homo sapiens
buni npud se ». Nondum eniin veneraiit Apostoii, qui- tacebit usque ad teinpus ». Pro tempore etiam ad
l)us « datum erat nosse mysterium regni Dei », sicut nostram salntein ostendit , secundum illud Ecclesia-
dicitnr Matthaei decimo terlio ^
,
qui etiam invicem slici quarlo*': « Ne relineas verbiim in tempore sa-
confcrrent secundum illud ad (Jalatas secundo: « Con-
, lulis». llnde, quia non quaerebal gloriam siiam
tuh cuiu illis Evangehum, quod praedico in gentibus ». sed Dei, non suum coinmodum, sed noslram salu-
110. (Vers. 5:2.). Quanlum autem ad propriae tem ; ideo coram Deo et hominibus gratiam inve-
Propnae virtulis inUicium subthlur: Et lesus proficiebat niebat. Priinum erat iustitiae, secunduin misericor-
ium^ aetate, scihcet ex parte corporis, sicut bamuei; primi diae; propter quod Proverbiorum terlio ^- « Miseri-

Regum secundo^: « Puer Samuel prohciebat atque cordia et veritas non te deserant, et invenies gratiam

crescebat et placebat tain Deo quam homiiiibus». Et et disciplinain bonam coram Deo et hominibus «.

iiandam. istc secundum essentiani, sed inte-

profectus erat 111. Ex praedictis igilur colligere possumus, Epiiogus.

rior profcctus erat secundum cvidenliani, de quo di- qualiter intendere debemus cuUui diuinae Maiesta-
citur: Et sapienlia, scilicet iii inteilectu, e/ (/m/m, lis , studio veritatis et obsequio pietatis. Nam cullus
in aftectu, apud Deuni, scilicet honorandum, et divinae Maiestatis praeoccupari debet ab infjintia,

homines , aedihcandos. Nec est contrarium ei quod praeferri debet ceteris pro reverentia divina. Stu-
dicitur supra proximo ^, quod erat « plenus sapien- dium veritatis debet esse cum L\eb\idi societate , sci-

tia »; unde (iregorius: « Prohciebat sapientia, non licet peritorum , et debito ordine, ut prius sit disci-

per accessum temporis accipiendo quod non liabebat, pulus qiiam magister. Obsequium pietatis atlenditnr
sed dona gratiae et sapientiae, quae habejjat, ceteris in hoc ,
quod subiiciamMr patri spirituali , sive cor-
ad aedi- pandendo »; et hoc ad aedificationem aliorum; secun- ripienti, sive praecipienfi. Et si haec servamus,
ationeiii
Dstran^ clae ad Corinthios octavo: « Providemus bona, non tunc sequitur quod ultimo ponitur, quod
illud ^;ro-

solum coram Deo, sed etiam coram hominibus » . Lnde ficimus apud Deuni et homines.

Capitilum 111.

Tertio , de nativitate extra uterum tripliciter. in tertia, in singulari respectu Christi,\h\: Et fa-
ctum est, dnm baptizaretur. Et ordo patet, quia
1. Anno^ quinto decimo etc. Supra egit Evan- generale dirigit adspeciale, speciale ad singulare.
gelista de niysterio incarnationis Christi quantum ad
nativilatem in utero et ex utero; hic agit de ipso Primo, de baptismo et praedicatione loannis
quantum ad nativitateni extra uterum secundum , in generali quoad tria.

illudAmbrosii ^ quod dicit , illum renatum esse Sa-

cramentis, scihcet quando baplizatus esl. Et habet Qnantum ad primum notandum, quod doclrina
haec pars tres, in quarum prima agit de baplismo et praedicatio loannis commendatur a tribus: primo,
et praedicatione loannis in generali respectu totius a temporis opportunitate ; secundo vero, ab officii

populi; in secnnda vero, in speciali respectu specia- auctoritate , ibi ^^: Factum est verbum Domini etc;
lium personarum, ibi ^°: Et interrogabant euni elc; tertio vero, a zeli severitate , ibi Dicebat ergo ad
:

* Viilgaln omillit Conferens ,

quod tamen cxiiihet Beda " Vers. 28.
Homil. iii nola praccedente cit. ; cfr. siinra v. 19, uLi eadein ' Vers. 3. seq. — CAv. Allredi, abbatis Rievallis, Tract. de
recurrit proposilio. — Duo scqq. loci sunt Kccle. 8, S. et lesu puero duodenni (inter opera Bernardi).
Marc. 9, 9. ' Vulgala Anno (intem. — De triplici nativilale cfr. siipra
» Vers. 11 ; cfr. Luc. 8, l(t. — Sequitur Gai. 2, 2. c. \. n. 7.
^ Vers. 26. — Inferius secundum esseniiam quod
pro ,
" Serm. 1-2. (alias 17.) de s. Epipliania o. (inter opera .Am-
praebent C (a seciinda manu) H, alii codd. ot Vat. secundtm bros.) n. 2: Tunc enim naliis hominibus, hodie rcnalus est Sacra-
e.remplfir. ClV. 111. Scnt. d. \i. a. 'i. q. 2. in corp. , id)i S. l)o- mentis; tunc por Virgiiiem editus, hodie per inyslerium genera-
ctor liac ulitiir distinctione profectiis, scii. smnulMii ea-islen- tus. Cfr. iljid. Scrm. 1 1. (alias iO.) n. 4. et Serm. I3"j. in appen-
tiam el secundwn app'irentiam. Vide ibid. d. 1.3. dub. i. dice Serm. Augustini (alias 36. de Temporc) , n. I . Quomodo
* hUellige: hoc secundo cap. v. 40. (Vat. omittit pmr/wo). inlelligenda sit haec proposilio, in qua secundum editores ope-
— Po((. sentenlia ctiam a Pclro Lombardo, ill. Scnt. d. Xlii, rum tam Ambrosii quam Augiistini error Felicis et Elipandi
Irihuiuir Gre()orio; scd ipsa cst, ut loc. cil. nota\ imiis, /i«/«6', e.\primitur, e.\plicalur a S. Doclore iiifra n. iO.

Homil. paulo siiperius allegata in Doininica prima post Epi- '" Vers. 10; tertia pars incipit v. 21: Fnctum est autem
plian. ; cfr. ibid. pag. 321, nola (>. Siibinde allegalur II. Cor. 8, 2 i cum hnpliznrctur.
" Vers. fi. seq., iibi pro tempus npli temporis Vulgala " Vcrs. 2; lorliiim habeliir v. 7. — inferius pro zeli seve-
secundum recenliorem editioneni tcmpus oplum. ritate Vat. zeli sollicituiline.
 70 COMMKNT. IN EVANGELirM LICAE C. IIL

turbas etc. Priinuni respicit qiiod cst e.iira, secun- dicitur Mattbaei deciino (piailo, (jnia dicebat ei: «N(m
dum, quod siipra, terlium, quod est intra. Et sic licet tibi babere uxorem Pliilippi, fratris tui »; de
per omnem modiun est eius praedicatio et doctrina quo 1'liilippo additur: Philippo autem , fratre eius,
perfecta. tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis. Et ita

iam verificatuin erat illud Isaiae piimo*: « Hegionem

Praedicatio loannis primo commendatur quoad opportunitatem vestram coram vobis alieni devorant»; et Proverbio-
temporis tripliciter. rum vigesimo octavo: « Proptei- peccata terrae mulli
principes eius». Et ideo subditur : Et Lysmua Abi-
Quantum ad priirium notandum, quod oppor- linac tetrarcha, id est allerins regionis, quae eral
Divisio. tunitas temporis colligitin- ex tribus, scilicet ex cpiarta pars regni. Tetrarcliia enim dicilur (juarta
iinione imperii Romani, ex partitione regni la- pars regni ; dicitur eniin a letra , quod esi quaiuor,
(laici et ex divisione sacerdotii levitici ; ex quihns et archos , (piod est principatus ^. Arclielao enim, filio

colligitur opportunilas temporis, quia illuin annuntia- Herodis magni ,

propter superbiam suam in exilinm
bat loannes, qui synagogam ludaeorum dispergebat et apud Lugdunuin de[)ortat(), regnum in quatuor t(.'-

gentium varietates in unitatem Ecclesiae congregabat ^ trarchias est divismn, iit sic minueretur superbia
"2. (Vei'S. 1.). Quantum ad nnionem iniperii di- ludaeorum. Unde Beda " : « Tres telrarcliias i-egebant
De unione citur: Amio quintodecinto imperii Tiberii Caesaris, tres filii magni Herodis, snb quo Dominus natus est.
imperii. ' .
^,i • •

in quo scilicet lam erat tempus adventus Cnristi, Pilatns vero procurator erat alterius tetrarcbiae ». Et nou.
quia scilicet ante Tiberiniii rnil lulius et Poinpeius; nola, ([uod fuerunt duo Lysaniae, uims filius llir-

et lulins contrivit Pompeium , et post bos successit cani, de (jno Iose[)lius'; et aller Herodis, de qno
Tiberius. Et ita iam verificalum erat illnd Danielis Beda loquilur.
secundo- de quarlo regiio, scilicet Homanorum, (juod 4. (Vers. Quanlnm autem ad d ivisionem
2.). oeduhione
ex parte contritmn
,
sacerdolii
1 II-. o-
sufiditnr: bub principd)us .saceraotum
I -1 . sacerdolli.
« fuit ex parle solidum et »; et

ideo erat tempus veri(icalionis illius quod sequitur Anna Caipha, qui, ambitione moti, ut dicit Beda^,
et

ibidem: « In diebus illis suscitabit Deus caeli re- summum sacerdotium emebant a Hoinanis. Cnde quia
gnum, quod in aeternum non dissipabitur, et potestas iam secundum Bedain et losepbnm sacerdotes non
eius alteri [)opnlo non tradetur ». instituebantur [ler unctionem, sed |)er terrenam i)o-

3. Quantum autein ad parlitioneni regni lu- testalem; ideo cessaverat unctio sacerdotalis et unctio
De pariitio-
^/rt/ci subditur: Procurante Pontio Pilato ludaeam, regalis. lam ergo tempns advenerat, ut adveniret
ne regni lo-
daici.
sub quo scilicct Dommus est crucifixus, secundum Cbris.tus, secunduin illud denesis peiinltimo '^: « Non
quod narral liisloria oMinium Evangelislarnin ; te- auferetur sce[)trum de Inda » etc. — Ilem iain ces-
trarcha aulem Galilaeae Herode; iste fiiit snb quo saverat unctio sacerdotii levitici , et ideo tempus
etiam Dominus crucifixus est, infra vigesimo tertio^ erat, ut veniret « sacerdos secundum ordinem Mel-
et qui interfecit loannem Baptistam , secundum quod chisedech '"
», ut impleretur illud Isaiae vigesimo

' Cfr. Gregor., I. Homil. in Kvang. liomll. 20. n. I. domus Lysaniac, ab .Vugusto dcponitur ct provincia Herodi
2 Vcrs. 42, post (lucm nllcgatur v. 4i. — I)o lulio Cao- depulalur; XIX. c. i. ct II. de Hello iiidaic. c. 8, ubi do regno
sarc, Pompoio et Tiborio ofr. Siicton. TraiiqiiiHi, ])c Caesari- Lysaniac), scd ("(luantiim scimiis) in iino lantum loco nomen pa-
bus, lib. 1. (Dc lulio et Pompcio) II. (do Octaviano, sub quo (ris adiungitur; nam ip.<e, XV. AntiquiL c. i-, narrat, .\ntonium ,

natus est Christus; vide supra c. 2. n. 3.) et 111. (de Tibcrio). suadontc Clcopatra, occidisse « Lysaniam, Ptolomaei (ilium ». Lx
3 Vcrs. 7. — Soquitiu- Mallli. \i, i; cfr. .Marc. G, 18. quopatcl, falsam ossc opinionem quoriindam, qui referenlc Pe-
* Vers. 7, post ([uem Prov. 28, 2. iro Comosl. (Ilisior. Scholast. libri II. Macliab. c. 12.), censenl,
^ Card. Ilugo, in Luc. 3,1: Tetrarcliia ost (luarta pars liunc Lysaniam liiisso « postea Abinnao [sic!] (ctrarcham ». B. .\l-

regni, a tetras, quod est quatuor, ct nvchos, quod cst prin- bert., in Luc. 3 , I : « Istum Ly.saniam dicit ctiam Beda aiitiqui
cipatus (proprie: priuceps : melius ponerclur apyr,). — Inlerius Herodis fuisse lilium, (piod ([uidem probabilius cst, (luia aliter

pro (leportato CDF dnmimto. cum filiis Hcrodis lotrarchiam in herodi(alcm non accepisset; ta-
® Libr. 1. in Luc. 3, \ : « Hcrodos, Piiilippus cl Lysanias, meii ot losephus narrat, hunc fuisse cuiusdam Ptolomaci liliiim

qul cum Pilato, |)rac.side Iloniano, ludacam rogcbant, lilii sunt de Libanon... Sed potcsl esse, quod fuorant duo Lysaniae unius
Herodis illius, sub quo Dominus natiis est; inler quos et ipsum nominis: unus, de quo dicit Beda, filius Horodis; alter, de quo
Herodem .\rclielaus Iralcr oorum deocm annis rcgnavil. ()ui a narrat losepluis ». Idcm tcnct (Jorranus, in Luc. 3, I, qui ad-

ludacis ob intolcrabilcm animi ferocilatem apiid Augustum iungit, Lysaniam, filium Ptolom;ioi, socundum loscphuni fuisse

criminatus, aclerno ajiud Vionnam disperiit o.xsilio. Uegnum nopot(Mn Hircani. Cfr. otiam Lyranus, in Luc. 3, I. Alii, ul
vero ludaeao, quo minus validiim licrot, idom .\ugustus per Cornel. a Lapido, (jalmot ctc, in Luo. 3, I
,
pu(an(, Lysaniam,
telrarcliias discindere curavit. Porro Pilaliis duodecimo anno de quo Lucas (3, 1.) loquitiir, luisse vel filium, vcl nepolem
Tiborii Caosaris in ludacam missus procurationcm gentis su- Lysaniae ab Antonio occisi. (Ifr. Baronius, .Vnnales ad anmim
scepil atque inibi per decem continuos annos iisque ad ipsum Christi 31. n. G. seq.

pene finem Tiberii perduraxit». Beda sequitur Luseb., II. * Libr. I. in Luc. 3, 2, ubi etiam seq. ipsius senicntia et
Chronic. (anno Domini 5.): In Herodis loco Archelaus, filius verba losephi allegantur. (]fr. lom. VI. pag. i84, nota 2. —
cius, ab Augusto rex constituitur, et telrarcliae fiunt (piatuor Pro cmetnint s(^cunda manus in V. substituit emerant.
" Vers.
fratres eiiis: Horodes, Antipater, Lysias ot Pliilippus. 10.
' In operibus FUnii loscphi Lysanias plurics nominatur *" Psalm. 109, 5. — Sequuntur IsaL 22, 19; v. 20. seq.

(cfr. XV. Antiquit. c. 10. [alias 13.], ubi Zenodorus, conductor et v. 22.
 commi:nt. l\ i:v\N(;ELirM uvae c. iii. 71

i;ecuiHl(), quod irKluin ost de sacerdolio levilico el Praedicatio loannis secundo commendatur ab o£Scii
auctoritate dupliciter.
sacerdolio Cliiisli : « Expelhun te de stalione tua et
de ministerio tuo deiwnam te»; et post de Christo
sul) ligura : « Et erit in die illa, vocabo servum (). Faclum esl verbum etc. llic commendatur
meuni Eliacim et indiiam illiiin tunica tua » ; et in- loaimis praedicatio ab olJicii aucloritate, quain pri- Uivisio.

fra: « Et ponam clavem David super liuinenim eius». mo commendat Evangelista ex se ipsa; secundo vero,
In quo ostenditur, quod iste Eliacim debet esse rex ex attestatione prophetica , ibi ^ : Sicul scriptum
et sacerdos , quod solum in Cbristo est implelum, est etc. — Quantiim ad prinuim notandum ,
quod De primo
menibro tria.
qui fuit « sacerdos secundum ordinem Melcbise- aueloritas loanni commissa commendatur a lril)us,

decb '
«, ipii simiil rex et sacerdos fnit, secundum scilicet a (lono caelestis (jratiae, a ministerio hu-
illud ad llebraeos septimo. Et quia « translato sacer- milis oheilientiae et a signo sacramenlalis medi-
dotio, necesse est, ut et Eegis translatio liat » ; iam cinae.
erat tempus Evangelii praedicandi ; et in tali tempore Quantum ad tlonum caeleslis gratiae dicitur:
7. Ue dono cae-
lestis gra-
a praedicatione loaimis debuil Evangelium incboari Factum est verbum Domini super loannem, Za- tiae.

ac praedicari. chariae filiuni, in deserto. Factum est, scilicet per

j. Patet igitur, quain suflicienter secundum Scri- inspirationem supernam, et ideo dicilur: Super loan-
jcaccaiio pturas osteudit Evanqelista op|)oi'lunitatem in adventu nem; quia, secundae Pelri i^rimo*^, « Spiritu sancto
laeoruiu. \ .
, . •

Chrisli et praedicatione praecursons ,

quod ludaei inspirati, locuti sunt sancli Dei bomines». Unde 5?(-

caeci non videnmt. Ideo leremiae octavo-: « Milvus per significat auctoritatem, secimdum illud Isaiae

in caelo cognovit tempus suum, turtur et birundo sexagesimo primo: « Spirilus Domini super ine, ad
et ciconia custodieriint temi^us advenius sui ;
popii- annunliandum mansuetis misit me ». Et ad boc ei'at Dignus iri-
pliciler.
lus autem meus noii cognovit iudiciuin Domini » et ; dignus ratioiie doui divini muneris ; ideo dicitur:
infra duodecimo: «Hvpocritae, faciem caeb et ter-. Super Joannem , « iii quo scilicet est g ratia » , ({uh
rac probare nostis, lioc aulem teinpus quomodo Sapientiae septimo ^ dicitur, (juod « sa[)ientia in ani-
piexraiio. non probatis » V Poleranl autem boc lempus co- — raas sanctas se transfert ». — Dignus etiam ex merito
gnoscere non solum per Scripturas, sed etiam per jja^m, et ideo dicitur : Zachariae filium; unde pot-
ipsas res in temporibus gestas, secundum quod di- erat sibi dici illud Tobiae septimo^: « Henedictio sit

cit Gregorius^: « Liqiiet, quod ad linem bidaea ve- tibi, fili mi ,

quia lioni opUmi viri es filius ».
et —
nerat, (juae tot regibus divisa subiacebat ». Et cum Dignus etiam ex merito propriae virtutis; unde
iam subiecli essent alieno impcrio, iam lempuserai, dicitur: Jn deserto , in loco aspero et duro; Deute-

ut Doir.inusregnum Israelilicum reievaret, quod pro- ronomii trigesimo secundo^: « Invenit euin in terra
Epiiogiis. miserat omni modo stabilire in sempiternum. Palet — deserta, in loco liorroris » elc; et Osee decimo ter-
etiam, quam rationabiliter Evangelista, licet de sa- tio: « Ego te cognovi in deserto, in terra solitudi-

cerdotio Cbrisli intendat, tamen regum et sacerdo- nis » ; in qua lerra consuevit fieri verbum Dei ad
lum tempus enuntiat, ut ostendat, Chrisll sacerdo- bominem, sicut ad Moysen ; Exodi tertio: « Vocavit
tium simul et regnum esse coniunclum; et per eum de medio rubi » etc, quaudo « minavit gregem
utrumque probatur tempus adventus eius; et simul ad interiora deserti »; Osee secundo: « .\dducam eam
regnum ludaeorum et genlium, quia ulrumque st- in soliludinein, et ibi loqnar ad cor eins».
mul venerat copulare in unum item boc divisum, ; 8. (Vers. 3.). Quantum ad ministerium humi- De minisle-
rio hurailis
et illud unum ,
quia gentium pleiiitudo debebat in- lis obedientiae subditur : A7 venit in omnem re- obedientiae.

trare et ludaeorum multiludo dispergi propter pec- gionem lordanis. Lnde Cbrysostomus ^" : « Venit
catum incredulilatis *. loannes quasi magiii regis praeparator et nuntius

' Psaliri. 109, i. — Holjr. 7, I: Ilic enim Melcliisodcili, ^ Vors. 21. Codd. Iioc loco convcniiint cum Vulgata; cfr.

rox Salom , sacordos Dei sunimi (cfr. Gcn. li, 18.); siibinde supra pog. 38, nota 7. — Siibindc ailogatiir Isai. 61, I.

aiiegalur v. 12. — Cfr. Crogor., j. Ilomii. in Kvang. liomii. 20. ' Vois. 27. — Verbis iii (jito scilicet e.st ijratia conlino-

n. I, (}uem I5o<ia, I. in Luc. .'}, 2. soquilur. — .Vliquanlo in- tur inlcrprolalio nominis loannis supra png. 36, nota G. allata.
feriiis CDFG II omiltunt inchoari oc. — Sui^eriiis post nilioni' iii I) sociinda maniis doio\it doni.
* Vers. 7. — Scquiliir I.uc. 12, )(). ^ Vors. 7.
' Libr. 11. llomil. in Kvang. liomil. 20. n. I. — liifoiius ® Vcrs. 10. — Tros scqq. loci siint Osoo 13, •); L.\od. 3,

respicilur II. I\cg. 7, 13: Slabiliam thronum regni eius [(iiii i. ot 1; Osec 2, 11.
David] usqiic in sempiternum. riV. 1. P.iialip. 17, 12; Isai. '.), 7. '" Homil. 3. (alias 4.) in Matlli. (op. imperfect.): .Nam quan-
Pro rclcvfvet Vat. revelaret. lum\is fiiorit pcrsona laudabilis, in .siia causa non polcst csso
* Uom. II, 2."): Caccitas e.x i^arlo conligit iii l.sraol, do- teslis idonous. Vcnit loannes (|uasi magni rcgis iiraeparalor
nec i)!cniliido gonlium inlrarcL fidclis. Qualis re.x , lalis ct nuntius rcgis; nalus ex gralia, non
' Vcrs. i. — Superius B logit: Commoiduta praeilicn- e\ naliira. — Sequitiir Malacli. 3, 1, iii quo pro ciam tiinm
tione Inmmis n temporiH Qpportumtate , liic connficmfatnr alc. Viilgata ciani antc facicm meam. V.k. tamen infra 7. 27.
 72 COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. III.

fidelis ». Et tunc inipleliim est illiid Malacliiae ter- cum audita fuerit vox eius ». Haec est vox, de qua in
tio: « Ecce, ego mitto Angelum meuin, et praepara- Psalmo: « Vox Domiiii super aquas, Deus maiestatis
bit viam tnam ». Et signanter dicit: in omnem re- intonuit». IJnde loannes, loannis primo, respondit
gionem, ut significetur vera obedientia, quae niiiil quaerenlibus: « Ego vox clamantis in deserto». Vox
excipit, sed ad omnia est prompta; leremiae pri- igitur est signum expressivum verbi ; unde prophe-
mo^: « Ad omnia, quae mittam te, ibis » etc. liae aliorum fueruiit quasi nutus respectu Christi
Quantum autem ad signum sacramentalis
•J. sed loannis fuit quasi vox respectu Verbi, quia ipsum
medicinae subditur: Praedicans baplismum poeni-
Tie signo SA-
cramentalis
medicinae.
. .

tentiae sicut dicitur Actuum decmionono^: « loan-

,
. . «- visibiliter ostendit

M. Ostenditur
^.

etiam secundo habere officiuin De olliclo

comraoneiidi.
nes baptizavit baptismo poenitentiae populum». Ba- commonendi per excitationem, cum subditur Parate :

plismum poenitentiae vocat, quia ad poenitentiam viam Domini, per observantiam scilicet mandatorum; Quoad ob-
servanliam
informabat; Mattbaei tertio: « Exibat ad eum lero- Psalmus ^ « ^'iam mandatorum tuorum cucurri » mandatornm.
:
;

solyma et omnis ludaea, et baptizabanlur ab eo in et Baruch tertio: « Si in via Dei ambulasses, ha-
lordane, confitentes peccata sua». Sed licet ad poe- bitasses utique in pace super terram ». Rectas fa-
nitenliam informaret, tamen remissionem peccatorum cite semitas eius , per observantiam consiliorum; Item, consi-
liorum.
non faciebat, sed ad baptismum illum praeparabat. Proverbiorum quarto ^ : « Xhm sapientiae monstravi
Et ideo subditur : Jn remissionem peccatontm , id tibi et duxi te per semitas aequitatis, quas cum in-

est in baptismum Chrisli, in quo est remissio; unde gressus fueris, non arctabuntur gressus tui, et cur-
Actuum secundo^: « Baptizetur unusquisque vestrum rens non habebis offendiculum » ; Isaiae vigesimo
in nomine Domini nostri lesu Cbristi in remissionem sexto: « Semila iusti recta, rectus caUis iusti ad
peccatorum ». Et de lioc dicebat Zacliarias decimo ambulandum » etc. Psalmus: « ; Dirige me in semi-
tertio: « Erit fons patens domui David et babitanti- tam mandatorum tuoruin » etc. — Rectas facite, Quoad rectas
intentiones.
bus, lerusalem in ablutionem pcccatoris et menstrua- scilicet intentiones ; lob primo^: « Et erat vir ilie

tae»; et Ezecbiel trigesimo sexto: « Effundam super simplex et rectus ac timens Deum et recedens a
vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus in- inalo ». — Cogitatioues ; Psalmus: « Innocentes et Cogitationes.

quinamentis vestris » etc. recti adhaeserunt mihi»; et Ecclesiastae septirno

10. (Vers. 4.). Sicut scriptum cst eic. Ilic com- « Hoc inveni, quod fecerit Deus hominem rectum».
De secondo meiidatur auctoritas loannis ex aUestatione prop/ie-
membro tria. * ^
— Affectiones ; Canticorum primo: « Hecti diligunt Affectiones.

tica, in qua loannes praedicans oslenditur habere te » ; etPsalmus: «Quam bonus Israel Deus his qui

olllicium excitandi, commonendi et consolandi. — recto sunt corde » !

— Locutiones; Proverbiorum Loculiones.

De officio Ostenditur, inciuam, primo habere olTicium excilandi octavo^": « lusti simt omnes sermones mei, recti
^ '
cxcilandi.
per exclamationem ; et ideo dicitur : Sicut scriplum sunt intelligentibus ». — Actiones; Proverbiorum vi- Actiones.

est in lihro sermonum haioe proplietae: Vox cla- gesimo : « Ex studiis suis intelligitur puer, si munda
mantis in deserto; hoc enim scribitur Isaiae qua- et recta sint opera eius » ; loboctavo: « Si mundus
dragesimo *. Dicitur autein loannes vox, quia, sicut et rectus incesseris, stalim evigilabit ad te ». — Pas- Passiones.

vox verbum praeit, sic loannes Christum; et vox ,sw«e5; lob quarto ^^: « Hecordare, obsecro te, quis
clamantis , quia excitat dormientes, ut ad lucem unquam innocens periit ? Aut quando recti deleli

evigilent , secundum illud Isaiae quinquagesimo octa- sunt » ? — Retributiones ; Proverbiorum undecimo :
Helriliiilio-
nes.

vo^: « Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem « lustitia rectorum liberabit eos ». Est enim iustitia

Domi- secundum Tullium ^^ constans et perpetua voluntas,

tuam » ; et lob Irigesimo septimo : « Tonabit «

mis voce sua mirabiliter », « et iion investigabitur ius suum unicuique tribuens». — Qui per has recti-

* Vers. 7. tiir non alius, qiiam qui in voce clamaverat. Christus enim Ver-
^ Vers. i. — Sequitiir MaUh. 3, Ij. soq. — (iregor., l. ])um, (|iiod clamat in loannc organo el in omnibus, qui ab ini-

llomil. in Evang. homii. 20. n. 2: Cunctis legentilJiis iiquct, tio aliquid divinitus dixcrunt : et tamen isle solus vox, quia
quia loannes non solum baptismuni pocnitcntiac i^racdicavit, per ciim pracsens Verbiim ostenditur, quod alii longe nuntia-
veriini etiani quibusdam dedit, scU taincn baptismum suum in verunt. Inter enim voceni et verbiim nihil est medium, sed ut

remissionem peccatorum dare non poluit. Remissio etenim pec- vox sonuit, mox verbum percipitur etc. Cfr. Paschas. Hadbert.
catorum in solo nobis baptismo Christi tribuilur ctc. Cfr. IV. in eundein loc.

Sent. d. 2. a. 2, q. I. scqq. ' Psalm. 118, 32, iiost iiuem Barucli 3, 13, in ciiius line

* Vers. 38. — Duo seqq. loci sunt Zachar. 13, I. et Ezecii. nunc Vulgata : habitasses utiqne in pace senipiterna.
36 ,'25. ^ Vcrs. II. seq. — Subinde allegantur Isai. 26,7. et Ps.

* Vers. 3. — Ambros., 11. in Luc. n. 73: liene vox dici- 118, 35: Deduc me in semitam etc. Vat. addit Prov. 3, 6. et

lur loannes Vcrbi praenuntius... quia \ox praecedit inferior 17. demum Ps. 24, 4.

vei'bum sequitur, quod praecellit. Cfr. (iregor., I. Honiil. in ^ Vers. 1. — Quatuor seqq. loci sunt Ps. 24, 21 ; Eccle, 7,

Evang. homil. 7. n. 2. et homil. 20. n. 3. Vide S. Bonav., 30; Cant. 1 , 3. et Ps. 72, 1.

Comment. in loan. c. I. n. 52. '" Vers. 8. seq. — Siibinde allegantur Prov. 20, 11. et

® Vers. 1. — Subinde allegantur lob 37, 5. ct 4; Ps. 28, lob 8, 6.

3. ct loan. 1 , 23.
^^
Vers. 7. — Sequitur Prov. 11, 6.

" Glossa ordinaria in Matth. i, 17: Eadem ,

quae praeco 12
Libr. IV. de Finib. bonor. et malor. c. 23 : Animi aflectio

praedicat [Christus praedicat: Poenitenliam afjite], ut ostenda- suum cuique tribuens... iuslitia dicitur. Cfr. luslinian., I. Digest.
 ;;;,:

coMMENT. iN i:van(.i:lium lucae c. in. /6

tudines incedunt inlelliguntui' pcr illa animalia, <le Isaiae quadragesimo post verba praemissa snbditur :

quibus Ezecliielis prinio: « Pedes eoiuin rccti » elc. « Et videbit oinnis caro pariter, qiiod os Doinini lo-

1:2. (Vers. o.). Osteiulitur etiaiu nihiloininus ter- cutmn est ». Scd quinquagesimo secundo dicilur:

e oflicio tio liabere olllciuin consolandi pcr promimonein « onmes fines terrae salutare Dei nostri ».
Videbuiit
isolandi.
cuui sul)ditur: Omnis vallis etc; in quo [)raedicit Et nota, quod idem ipse, qui est os vei verbum Pa-

eflectuni advenlus Clirisli respectu humilium iusto- tris secundum Deitatem, est ja/wtore secundum hu-

runi, respectu pcccalorum et respectu universo- manitatem '^.

itabit ba-
Liles.
rum. — Quia exallabil humiles; {^ropter quod di-

citur: Omnis vallis implebilur , id est huuiilis; l*sal- Praedicatio loannis commendatur a zeli severitate.

mus ^ : « \'alles abundabunt frumenfo » ; supra pri-

ino: « Exaltavit humiles »; infra decimo octavo: 14. Diccbat ergo ad turbas etc. Ilic comineii-
« Omnis, qui se humiliat , exaltabitiir ». Iluiiis datur praedicatio loannis a zeli severitate. VA quia
figura, qiiarti Regum quarto, ubi Eliseus im|)levit severitati debet adiungi pielas, ideo praemittitur in- DWisio.

imiliabit
iperbos.
vasa vacua. — Humiliabil superbientes ; propter crepatio; secundo vero adiungilur cu7?or/a^/o, ibi':

quod subditur: El omnis moiis et collis humiliabi- Facite ergo dignos fructus poenitentiae ; tertio vero
tur; Isaiae quadragesimo quinto-: « Ego ante te ibo subinfertur comminatio, ibi : lam enim securis ad
et gloriosos terrae humilial)o » ; lob quadragesimo radicem etc. Increpatio est culpae, adnionitio poe-
cliCcabit
viantes.
« Hespiciens omnem arrogantem humilia ». — Recli- nitentiae, sedcomminatio poenalis vindictae. /;j-
^
— Re membro
l. diio.

ficabit devianles; propter quod addit: Et erunt crepatio autem est de diiobus, scilicet de cerla ma-
prava in directa; Heda ^ : Id est malorum corda per titia culpae et de ignorantia sive inconsideratione
iniustitiam distorta erunt in directa, id est, ad regu- poenae.
Proverbiorum decimo sexto: 15. 7.y Increpat increpatio
lam iuslitiae dirigentur; (\'ers. ^
igitur
^ de certa mali-
de certa ina-
« Domino opera tua, et dirigentur cogitatio-
Hevela tia culpae sub metaphora viperae, cum dicitur: Di- '''»

nes tuae ». Hoc autem est contra hypocritas, qui a cebat ergoad turbas, quae exibant , ut baptiza-
Domino al)scondunt consilia sua; secundae ad Thes- rentur ab eo: Genimina viperarum etc. Et nota,
salonicenses tertio: « Dominus autem dirigat corda quod viperis eos comparat propter triplicem proprie-
gabit tu-
Itaaales.
vestra » etc. — Miligabit tumultuantes ; propter tatein «Viperaenim, cum momordorit homineiii,
:

quod dicit : Et aspera in vias planas, id est, statim cnrrit ad aqnam; sic isti peccata mortifera ,

mentes iracundae in mansuetudinem convertentur confitentes, currebant ad baptismum^». Quoconlra

Isaiae undecimo-*: « llabitabit lupus cuin agno, et Ecclesiastici trigesimo quarto: « Qui baplizalur a
pardns cuin haedo accubabit; vilulus et leo et ovis mortuo et iterum tangit morluum, quid proficit la-

simu! moiabuiitur ». vatio illius » ? Item ,

geniinina viperarum rumpendo
13. (Vers. 6.). lUvminabit omnes accedentes viscera materna nascuntur; sic isti persequendo Pro-
iminabit propter quoil adiungil: Et videbit ornnis caro salu- phetas materna viscera violabant; Matlhaei vigesimo
mnes.
tare Dei, id est de omni carne, ut fiat distributio tertio'': « Testes estis vobis ipsis, quia filii estis eo-

pro generibus singulorum, secundum illud Psalmi^: rum qui Prophetas occiderunt». « Serpentes, geni-
« Viderunt oinnes fines terrae salutare Dei nostri » mina viperarum, quomodo fugietis a iudicio gehen-

tit. I. de liiio ct iiistitia, le^?. 10: lustilia cst constans et per- dicimus Latine, iioc verbo Ilebraico lesus dicitur... Ardebat ignis
petua voluntas ius suiim ciaiquc tribuendi. — Subinde ailcgatur in mente cum David [Ps. 41, 3.] diceret: Siticit nninia inca
Ezecii. I, 7. ad Uenm vivum quando veniam ct parebo ante faciem Dei
,

* Psalm. 6i, 14. — Sequunlur Luc. 1, .32. ct 18, 14; IV. mei? Qiii incarnationem Verbi desiderans, ait [Ps. 84, 8.]:
Reg. 4, 3. seqq. ubi Eliseus viduae debitis oppressae oieum Ostende nobis, Domine misericordiam tuam, et salutarc tuum
,

impelrat, ila ut omnia vasa vaciia impicrentur. da noliis.

^ Vers. 2, post qiiem iob JO, (J. — Cfr. (iiejror. , I. llo- ' Vers. 8;tertium liaiictur v. 9.
niil. in E\ang. liomil. 20. n. :\. * Ita Ciiry.sost., Homii. 3. (aiias 4.) in .Alatlli. (op. imper-
' Libr. 1. in Luc. .3, '6. fCfr. (iregor. , L Homil. in Evang. fect. inter opera Clirysost.). — Sequitur Eccli. 34, 30.
Iiomil. 20. n. 0.1: Prnid directn fiunt, cum niaiorum corda ® Vers. 31. et 33. — Clirysost., loc. cit. : llom, vipeiarum
per iniustiliam delorta ad iustitiae regiilani diriguntur. — Siib- natura est rumpere visci^ra matriim siiariim, et sic nasci. Quo-
inde allegantur Piw . 16, .3. et l[. Tlicss. .3, o. niam ergo ludaei assidue porsequcntos i'roplictas corruperunt
* Vers. 6. — (iregor. , ioc. cit. n. 6: El nspcm in vias malrom suam synagogam... idco viporarum genimina nuncupan-
p/'»!//.9 immiitanliir, ciim imniilcs atipio iraciindae montes por tur. De iiac sccunda viperac propriotalc cfr. tom. VI. pag. 181,

infusioncm supernao gratiae ad ienilatcm mansuotudinis rcdciint. nota II, ubi ailcga\imus Gregor. XV. Morai. c. 15. n. 19. ot ,

* Psaim. 97, 3. — Diio seq(|. loci sunt isai. 40, 'j. et 52, Isidor., XII. Etymolog. c. 4. n. 10, qui cx liac proprielale no-
10. — De dislribiitione /)/o gcnenhus singulonim cfr. I. Scnl. mcn viperac interprelantur, scil. eo quod vi parint. Vide eliam
d. tfi. ([. I. in corp. ot Commonl. in loan. c. G. n. 80. (ilossa Plinium, X. Ilistor. natural. c. 82. (alias 62.). Sccundiiin aiios
inleiiineuris : Et ddebit onvmcnro, liomo indaeus et gentilis, dicta est vipcra (piasi viripnra, (jiiod non ova, scd animai
vir et miilier, iuvenis et sencx, snlutnre Dci, Ctiristum. vivum pariat. .Vrislot., I. dc llistor. aniniai. c. 6: Veruni, cum
' Gregor., L Homii. in Ezech. Iioinil. 8. n. 27: Erat [Cliri- celorae serpenlcs ova pariant , vipera iina animai gignil. Cfr.

stus] ergo prius ignis intrinseciis, ciim lacoli [fJon. 49, 18.] di- ibid. V. c. 34, o,x quo ioco, falso iiitcllccl»!, jirior opinio dici-
ceret: Salutare tmtm e.rspeclnbo, Domine. Qiiod enim saiutarc tur proveniss(;. (Ifr. Corncl. a Lapido, in Madli. 3, 7.

S. Bomv. — Tom. VII. 10

 74 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. lU.

nae » ? « Item, a foris sunt speciosae et quasi piclae, Quantum autem ad cautelam prae^^wi^zo-
18. nem.decan-

sed intus veneno repletae ^ » ; sic et isti ; Matthaei nis subditur: Et ne coeperitis dicere: Patrem ha- sumtwnis.

vigesimo tertio : « Similes estis sepulcris dealbatis hemus Abraham, secundum iUud loannis octavo ^
quae a foris apparent hominibus speciosa , intus vero « Semen Abrahae sumus et nemini servivimus un- ,

plena sunt ossibus mortuorum ». quam » ad Romanos nono « Non omnes qui sunt
; :
,

16. Increpat etiam de inconsideratione poenae semen Abrahae , hi sunt fihi Abrahae » , nisi etiam
item.deigno-cum addit Quis ostendil vobis fugere a ventura
: patrem imitentur ; loannis octavo : « Si fihi Abra-
ran la po^-^y^p
(^pggQpjug 2. « Ventura ira est animadversio ul- hae estis , opera Abrahae facite » ; Isaiae quinquage-
tionis extremae, quam tunc peccator fugere non va- simo primo : « Attendite ad Abraham ,
patrem ve-
let, qui nunc ad lamenta poenitentiae non recurrit»; strum, et ad Saram, quae peperit vos ».

primae ad Thessalonicenses quinto: « Tunc repenti- 19. Et rationem reddit, cum addit: Dico enim Ratio red-

nus eis supervenict interitus, sicut dolor in utero vobis, quia potens est Deus de lapidibus istis su-
habentis, et non efiugient ». Item, Apocalypsis sexto: scitare filios Abrahae. M Wilerdim potens , quia, Sa-
« Dicent montibus: Cadite super nos , et coUibus pientiae duodecimo ^ « subest tibi , cum volueris
Operite nos a facie sedenlis super thronum et ab ira posse». Vel de lapidibus , id est de genlibus. Gre-
Agni » ; leremiae vigesimo quinto : « Facta est terra gorius^: « Lapides recte gentes dicuntur, quae lapi-
eorum in desolalionem a facie irae columbae et des colunt», iuxla illud Psalmi: « Similes ilhs fiant,
a facie irae furoris Domini » ;
propterea lob de- qui faciunt ea ». Ambrosius: Comparat gentes la-
«

cimo nono^: « Fugite a facie gladii»; Psalmus: pidibus, quia deformes ad usum, nudi ad ornatum,
« Quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fugiam » ? steriles ad fructum, irrationales ad profectum ». Et
Non « in Tharsis » cum lona, lonae primo — Tharsis ex his suscilali Abrahae; ad Galalas ter- sunt filii

enim inlerpretatur exploratio gaudii — sed cum Pro- tio ^ : « Si autem vos Christi ergo semen Abrahae ,

phela in deserto poenitenliae; Psaimus: « Elongavi estis »; ad Romanos nono: « Non qui filii carnis, hi
fugiens et mansi in soHtudiiie » ; Matthaei vigesimo filii Dei; sed qui fihi sunt proniissionis aestimantur
quarlo : « Tunc qui in ludaea sunt fugiant ad mon- in semine ». Tales sunt imitantes Abraham per fidem;
tes »; « Orate auteni , ul non fiat fuga vestra in loannis primo ^*'
: « Dedit eis potestatem filios Dei
liieme, vei Sabbato ». fieri ». Et ideo propter fidem centurionis gcntihsdi-
17. (Vers. 8.). Facile ergo fructus dignos poe- citur Matthaei octavo: « Multi ab oriente et occidente
ve memhro mlenliae etc. Hic ponitur exhortatio dc duobus, sci- venient et recumbent cum Abraham et Isaac et lacob

licet de humilitate satisfactionis cl de caulela prae- in regno caelorum ».

ExhorUitio
de huiDilita
sumtionis. — Quantum ad humilitatem. satisfactio- 20. (Vers. 9.).
„
lam enim sccnris ad radicem oe membro
3. dno.
• •
> ,. . .

te satisfa- nis dicitur: Facile crgo fructus dignos poenitcn- arboris posita est. llic tertio subditur comminatio,
ctionis.
tiae, ut sit satisfactio condigna; ad Romanos sexto^: quae duplex est, scilicet de praesenli et de futuro.
« Sicut exhibuistis membra vestra servire immundi- — Quantum
, .
ad comminationem depraesenti dicitur:
•
7 7 • 7 • .
comminaiio
^6 praesenti,
tiae et iniquilati ad iniquitatem ita nunc exliibete ; lam enim securis ad radicem arboris posita est.

membra vestra servire iustitiae in sanctificationcm » Unde Glossa " : « Securis est severitas iudiciaria ad

quia dicitur Deuteronomii vigesimo quinto: « Pro penitus exstirpandas infructuosas arbores, in quan-
mensnra peccati erit et plagarum modus». Unde tum infructuosae sunt»; de quibus dicitur in Canonica
Gregorius ^ : « Non esl par fructus boni operis eius ludae: « Arbores autumnales, infructuosae , bis mor-
qui parum aut nihil peccavit, et eius qui graviter luae ». Et tales designati sunt per illam ficum, quam
cecidit. Necesse est enim, ut tanto maiora sibi quis arefecit Dominus, Matthaei vigesimo primo ^^, ubi di-
inferat lamenta per poenilenliam ,
quanto graviora cit, quod « maledixit ficui, et continuo aruit»; et

sibi intulit damna per culpam ». ratio huius fuit, quia non invenit in ea fructum. Et

> Clirysosl., loc. cU. — Seqnitiir MaUh. 23, 27. Codcl.: possit diversas convcrtere et commulare naturas, tamen, quia
Esiis sepulcra, quae ctc. mihi plus mysteriuni quam miraculum pi'odest, in praenuntio
^ Libr. I. noniil. in Evang. liomil. 20. n. 7. Pro qui minc Christi nihil magis quam aedificationem Ecclesiae debeo sur-
CDGH qui hic. — Tres seqq. loci sunt I. Tliess. 5, 3; Apoc. gentis agnoscere, quae non rupeis saxis, sed vivis lapidibus
6,16. (cfr. Luc. 23, 30.) et Icr. 23, 38, ubi pro in desolaiioncm exstructa, in habitaculum Dei et fastigium templi conversione
C D G in soliiudinem. nostroruni surrexit animorum etc.

» Vers. 29. — Sequuntur Ps. 138, 7; ionae 1, 3; Ps. * Libr. I. Honiil. in Evang. homil. 20. n. 9. Allegatur Ps.

54, 8, Malth. 2i, 16. et 20. — Hieron., de Nominib. Hebraicis, 113, 8. — Sententia Ambrosii habetur 11. in Luc. n. 76. Pro
lll. Reg.: Tliarsis, exploratio gaudii. irralionales textus originalis et Vat. irrationabiles.
* Vers. 19, post quem Dout. 23, 2. » Vers. 29. — Scquitur Rom. 9, 8.

^ Libr. 1. Ilomil. in Evang. homil. 20, n. 8. In texlu ori- 10 Vers. 12. — Subinde allegatur Matth. 8, 11.

ginali plura adiiciuntur. " Sciiicct inierlinearis : Severitas iudiciaria ad funditus ex-
^ Vers. 33. — Tres seqq. loci sunt Rom. 9,7; loan. 8, 39. stirpandos infructuosos praeparata est. Cfr. Beda, I. in Malth.

el Isai. 51, 2. 3, 10. — Scquitur ludae v. 12.

' Vers. 18. Ambros., 11. in Luc. n. 73: Nam licet Deus 1* Vers. 1 9. — Duo seqq. loci sunt Marc. 11, 1 3. et Gal. 6 , 9.
 . ; ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. III. 75

tamen dicit alius Evangelista, scilicet Marcns nnde- pubiicanos, qui gerunt personam ministrorum; ter-
cimo, quod « non erat tempus ficorum »; in quo in- tio, ad milites , qui gerunt personam rectorum sive

sinuat, qnod omni tempore Deus fructum a

requirit praepositorum. Et in quahbet istarum partium primo
nobis; ad Galatas ultimo: « Bonum autem facientes, praemittitur quaestio, deinde additur responsio.
non deficiamus ; temporc enim suo » etc. 23. (Vers. 10.). Primo \%\\a\v turbis inlerrogan- Primo, tur-
"'
Quantum autem ad comminationem de fii-
21. tibus dat documentum dc elcemosynis faciendis ; m^^o^
le fa- turo additur Omnis arbor non faciens fructum
: propter quod dicitur: Et inlerrogabant eum lurbae
bonum, id est omnis homo inutilis sine acceptione dicentes: Quid ergo faciemus? Ex quo necesse est
personae; Proverbiorum sexto ^: « Zelus et furor viri dignos fructus poenitentiae facere, igitur doce nos.
non parcet in die vindictae nec acquiescet » etc. Soiliciti erant simplices addiscere magis quam mundi
Excidctur, per mortem ; infra decimo tertio : « Suc- sapientes ; unde loannis seplimo ^ .-
« Nunquid aliquis
cide eam, ut quid etiam terram occupat »? Et Da- ex principibus credidit in eum, sed turba haec, quae
nielis quarto « Succidite arborem et praescindite
: ignorat Legem, maledicti sunt ». Licet autem ab
ramos eius, excutite folia eius et dispergite fructus hominibus reputentur maledicli et reprobi , contrario
eius ». Arbor ergo succiditur non solum propter de- modo est apud iudicium Dei; Matthaei undccimo^:
fectum fructus , sed etiam boni fructus. — Et in « Abscondisti haec a sapienlibus et prudentibus et
ignem mittetur, scilicet per aeternam damnationem revelasti ea parvuhs »; et Pi'overbiorum tertio: « Et

loannis decimo quinto ^ dicitur de palmite infru- cum simphcibus sermocinatio eius». Tales interro-
ctuoso : « CoUigent eum et in ignem mittent » etc. gabant loannem tanquam proplietam magnum ; Deu-
Matlhaei vigesimo quinto : « Discedite a rae , male- teronomii trigesimo secundo : « Interroga patrem
dicti, in ignem aeternum »; et Isaiae ultimo : « Ver- tuum, et annuntiabit tibi » etc.

mis eorum non morietur, et ignis eorum non ex- 24. (Vers. 11.). Et quia humilem proponunt in- loannis re-
.
,
,. ., .
sponsio.
stinguetur » terrogationem , ideo audiunl ulilem responsionem
cum subditur :Qui ^ itabet duas lunicas det unam Qaoad vesti-

Secundo, de baptismo et praedicatione loannis non habcnti. Optimum consihum, quia, sicut dicit
in speciali quoad tria. Salvator infra undecimo , « date eleemos} nam, et ecce,
orania munda sunt vobis ». Sic faciebat lob, trigesimo
22. Et interrogabant eum iurbae etc. Post- primo: « Si despexi praetereuntem , eo quod non ha-
quam commendavit Evangehsta praedicationem prae- beret indumcntum, et absque operimenlo pauperem;
cursoris in generah , hic commendat in speciali se- si non benedixerunt mihi latera eius , et de veileribus
cundum eruditionem respectu speciahum persona- ovium mearum caiefactus est » etc. — El nota, quam Notandam.

rum popuh ^ Commendatur autem doctrina ipsius discrete docet, ut: Qui habet duas tunicas, id est
"3io. in parte ista : primo, in comparatione ad exigen- alteram necessariam, alteram superfluam, quod sibi

tiam populi in adminislrando doctrinam sanam ; se- esl superfluum donet alteri, cui est necessarium.
cundo, in comparatione ad excellentiam Christi in Unde Beda De duabus tunicis dividendis datur
^ : «
* praeceptum, quia, si una dividatur, nemo vestitur;
vitando gloriam falsam , ibi : Existimante autem
populo etc. ; tertio , in comparatione ad pcrfidiam nam nudus remanet et qui accipit et qui dedil ».

tyranni in sustinendo poenam inflictam, ibi: Multa 25. Et quod dixit de vestimento respectu defe-
quidem et alia. In primo commendatur loannis pru- ctus extrinseci dixit de alimento respectu inlrin- Quoad aii-

T
1 r-i / 1 • I • I
menlum.
dentia; in secundo, loannis innocentia; in tertio, seci; unde et subdit: Et qui habel escam similiter
patienlia. faciat, scihcet si habet ultra necessitatem. Sic lob,
trigesimo primo ^ : « Si comedi bucceilam meam so-
Praedicatio loannis oommendatur primo quoad lus»; et Tobias, quarto: « Panem tuum cum esu-
exigentiam populi tripliciter. rientibus et egenis comede » . — Et de duoljus prae-
dictis simul habetur Isaiae quinquagesimo octavo:
Quantum ad primum notandum ,
quod secun- « Frange esuricnti panem tuum » etc; et post: « Cum
dum triplicem differentiam pcrsonarum audientium viderisnudum, operi eum ». Et nota hic, quod per — Notandum.

Tisio. diversas instrucliones administrat: primo, ad turbas, tunicam et escam intelliguntur omnia, de quibus
quae gerunt personam subditorum; secundo, ad debet et potest fieri eleemosyna. Unde Ilieronymus

' Vcrs. .34. soq. — Subindc allcganlur Luc. 13, 7. ct Vulgala subinde omitlit unam. — Scquuntur Luc. il, il. et

Dan. i, 11. lob 31, 19. scq.: Si despexi pereuntem, eo quod non habne-
* Vers. 6 — Sequuntur Matth. 25, 41. ct Isai. 66, 24. rit indumentum etc. in Comment. in librum lob, quod habe-
' Codd. C DG omiltunt popnli. Inferius pro administrando tur in appcndice ad 7. lom. S. Ilieronymi legitur : Si dcspexi
Vat. admirando. praetereunlem ctc.
* Vers. \'6; lertium habetur v. 18. * Libr. I. in Luc. 3, 1 1. Verba Bcdac allegantur secundum
* Vcrs. 48. seq. Giossam ordinariam in hunc loc. Cfr. Grcgor. , I. Homil. in
8 Vers. 25. — Duo seqq. loci sunt Prov. 3, 32. ct Deut. 32, 7. Evang. homii. 20. n. II.
' Vuigala : Respondens autem dicebat illis : Qui. Eadem ^ Vers. 17. — Duo scqq. loci sunl Tob. i , 17. ct Isai. 58, 7.
 76 COMMLXT. !N EVAMH-LIUM LICAE C. IH.

ad Hediljiam ' : « Quidquid rorpori iioslro sufficere vandis, cum addilur: Venerunt autem et publicani
poleril el iiumanao imbecillitati snccunere , una tu- ad i{)sum, ut bapiizarentur. <( Publicani autem di-
nica appellanda est. Nos enim uudos natura profu- (^ebantur illi qui publica vectigalia exigebant, sive
dit; et quidquid in praescntibus alimentis necessa- qui conduclores erant vectigalium fisci, vel rerum
rium est, hoc unius diei victus appellatur ». publicarum ^
», vel qui vectigalia regia acci{)iebant
::>(). i\ota etiam, quod in modo docendi expri- ad summam. iam veiiiebant ad loannein, quasi
Et isli

Eleeuiosyiiae mit, (jualitcr danda sit elecmos^iia et quales condi- desiderantes salutem magis quam scribae; Matthaei
conditibnes
iiuataor.
Prinia.
tiones debeat habere. — Prima est, ut sit de pro- vigesimo {)rimo : « Publicani et meretrices praecedent
pria substantia; propter quod dicit: Qui habet; vos iii regnum caelorum». Et exprimitur eorum dili- Horum dii
^^""*'
Proverbiorum tertio^: « Honora Dominum de tua gentia , cum sul)dilur quaestio: Et dixerunt ad illum :
Secunda. substantia» etc. — Secunda quod sit de re ali-
est, Magister, quid faciemus? IJene quidem in hoc facie-
quantulum necessaria , non omnino superflua; et bant, secundum consilium Isaiae {)rimo*: « Quie.scite
ideo dicit : Duas tunicas. Unde lieda ^ : « Per hoc agere perverse , discite bene facere »; et secundum illud
quod tunica {)lus est necessaria usui noslro (juam leremiae sexto: « State su{)er vias et inlerrogate de
pallium , ad dignum poenilentiae fructum pertinet, semilis antiquis, quae sit via bona, et ambulate in ea ».
ut non solum exteriora quaeque et minus necessa- 2!). (Vers. 13.). Et quia discrele quaerunt, ideo loannis re
^'"'°^'°"
ria, sed etiam ipsa nalurae nccessaria cum proxiinis frucluose erudiuntur, cum subditur: At ille dixit
dividamus, ut cscam, qua vivimus, et tunicam, qua ad iUos^^: Nihil amplius, quam quod constitulum
vestimur ». Unde laudatur illa vidua {)aupercula Marci est vobis, faciatis ; constitutum, inquam, secunduu)
duodecimo, quac « de {)enuria sua omne, quod ha- legem divinam; Deuteronomii quarto: « Non addetis
buit, misit in gazophylacium », sed alii « ex eo ad verbum ,
quod ego vofiis loquor , neque minuetis
Tertia. quod eis abundabat». — Terlio nota, quod debet ex eo; cuslodite mandata Dei vestri ». Sic respondit
esse gratuila, in hoc quod dicitur: Det unam; Dominus adolescenli divili; Matthaei decimo nono ^^-

Tobiae ({uarto^: « Si multum tibi fuerit, abundan- « Si vis ad vitam ingredi, serva mandala », quia,
ter Iribuc »; et Matlhaei dcciino: « Gratis accepistis, secundum illud Psalmi, « in custodiendis illis retribu-
Quarla. gratis date». — Quarto nota, quod sit indigenti tio muKa »; Ecclesiastae octavo: « Qui custodit prae-
tribuenda, cum additur: Det non habenti; iiifra ceptum non ex{)erietur quidquam mali». — Elnola Notandum

decimo quarto-^: « Cum facis convivium, voca pau- prudentiam i{)sius, qua unicuique praeci{)it secundum
peres » etc. posse suum. Videns enim illos infirmos, non ap{)o-
27. Et nota, quod verbum praemissum a qui- nit gravia, sedquantum {)otest, mitigat sarcinam,
Qaando sit busdam expositoribus dicitur esse praeceptuni'^, a secundum illud ad Homanos decimo quarto^^: « in-
piaeceptuni,
quando con- quifiusdam esse consilium; et hoc, quia superfluum, firmum autem in fide assumite». Unde loannes, qui
silinm.
quod nolatur in allera lunicarum, du{3lex cst, scili- sibi erat rigidissimus, publicanis infirmis faclus est
cet res{;)ectu iiaturae, sed non personac ; et hoc dare benignus, ut {)ossel dicere illud A{)ostoli ,
{>rimae ad
est perfectionis et consilii; superfluum aulcm natu- Corinthios nono: « Factus sum infirmus, ut infirmos
rae ct personae , cum locus et tempus adest , et vi- lucrifacerem. Omnibus omnia factus sum » etc.
det hominem indigenlem, nisi reservet magis egenti 30. Et nota, quod hic loannes videbatur {)ubli- Qoaestio.

^^
hoc (lare est praeceptum, secundum illud primae canorum oflicium suslinere, cum tamen infra quinto
loannis tertio'': « Qui viderit, fratrem suum necessi- de Matthaeo {)ublicano insinuetur illud olficium in-
tatem habere » etc. fame. — Et proplerea inlelligendum quod ad hoc, est, soiatio.

Secundo, pu- 28. (Vers. 12.). Secxmdo \ero publicanis 7'equi- quod tributa debite exigantur, requirilur debita au- Tria requi
blicanoiuni , ,
. , , .
,
rnntur.
interrogatio. rentibus doctrinam dat documentum de legibus ser- cloritas , debita causa et debita mensura; et hoc

^ Epist. 120. (alias loO.) c. 1. circa (incm. — Supefius personae. Superflutmi nattirae cst, quod est ultra sufflciens na-
pi'0 per tunicnm i't escam C D (1 in tunica et esca. lurac, el bonac liabitiidini et operi, si est operarius ; et quod
* Vers. 9. — Piura de liac lo vide IV. Sent. d. 15. p. II. cst ullra continenliam naliirae in (ali esse et bona habiUidine
a. 2. q. 1. et opcrc... Su))ernuum aulem personoe est, per quod persona
' Libr. I. iu Luc. 3, 11, qui seqiiitur Gregor. , I. Honiii. seciindum suum gradum et familiam conservari polest ; et ideo

in Evang. homii. 20. n. 1 . Verba Bedae allogantur secundum plura necessaria sunt episcopo quam clei-ico... Superfluum igi-

Glossam ordinaviam (Luc. 3, 11.), qune tamen pro ipsn m- liir utroque istorum modorum dandiim est in pios usus, et

turae necessarin cum te.xtu originali substituit ipsa valde [Beda tiinc cxtcriora munda liunt ctc.

addit nobis] necessaria (ila etiam H). — Subinde allegatur ^ Ita Beda (et Glossa ordinaria) in Luc. 3, 12, ubi ad-
Marc. 12, 43. et 44. iungitur : « Nec non et hi qui saeculi huius lucra per nego-
* Vers. 9, post quem Matlb. 10, 8. lia scctantur, eodein vocabulo censentiir ». Cfr. infra \y>, 1.

* Vers. 13. — Cfr. Ale.x. Hal. S. p. IV. q. 33. per lotam. Pro condvctores C DG duclores ; C D omittunt infcrius ad snm-
* Hugo, in Luc. 3, II: Clossa [ordinaria'] Bedae
Card. mam. — Subinde allegatur Matlli. 21, 31.

« Ecce, quantum \aient opera misericordiae, quae ad dignum ® Vers. 16 seq., post quem ler. 6, 16.
poenilentiae fructum prae ceteris praecipiunlur. Argumentum, '" Vulgala eos. — Infcrius allegatur Deut. 4, 2.

quod praeceptum est de timicis ». " Vers. 17. — Duo seqq. loci sunt Ps. 18, 12. et Kcde. 8, 5.
' Vers. 17. — B. Albert. , in Luc. 11, 41: Superlluum est
i^
Vers. 1. — Subinde habetur 1. Cor. 9, 22.
dupliciter diclum ; est enim superfluum uaturae et supernuum " Vers. 27. seqq.
 ,

COMMI-XT. IN KVANdl-l-ir.M IICAE C. III. 77

iioUil, cum ilifil: yHiU amplius , ecce, mensura; 33. Sed ne hoc videatur eis grave, ideo licita Licila con-
cedic.
quam quod conslitulum esl, ecce, auclorilas; vohis, concedit, cum suhdit: Kt contenti estote stipendiis

id est ail ulilitatem commnnitatis, ecce, causaK \ii vestris; stipendiis, id est eventibus pro defensione
qnia haec raro servantur, ideo tales consueverunt reipublicae statutis a superiorihus vestris, (piia ta-
esse peccatores et infames, non quia nullo modo bene lis Deo acceptns est; Ezechielis decimo oclavo': «Si
possit fieri oniciuin illud, sed quia dillicile et rarum vir fuerit iustus et hominem non contristaverit, pi-

est, ut non excedant conslilulum'^. gnus debitori reddiderit, per vim nihil rapuerit etc,

31. (Vers. 14.). mUUibus percun-

Tertio vero vita vivet ». Talis enim contenlus est slipendiis .'^uis.

, inili' ctanlihus dat docnmentum de rapinis vitandis, cum Sed non sunt tales exactores, de quibus Isaiae ter-
inter-
tio. subdilur: Interrogabant aulem cum et milites , di- tio^: « Populmn meum exactores sui spoliaverunt ».
centes; Quid faciemus et nos? Et recte, secundum Et ideo Augustinus de \'erhis Domini : « Quisquis
consilium Tohiae quarto^: « Consilium sem[)er a sa- militiae suae cingulo ulilur et stipendia sihi puhlice
piente perquire ». Et in hoc magna ai^paret virtus decreta consequitur; si am|)Iius quaerit, tanquam
m loaime praedlcante, ut ad se trahat homines, qui calnmniator est et concnssor. Ideo enim stipendia
maxime videntnr mundani. Unde Cdossa: « Magna mililihus constitula sunt, ne, <lum quaeslus qnaeri-

vis in sermone loannis, qui et puhlicanos el milites tur, praedo grassetnr ».

ad consilium suae salutis cogit». Kt nota, quod 34. Et nota, quod videtur beatus loannes hic Qaaestio.

qnaerunt: Quid faciemus? secundum iilud adolescen- militare ofTicinm approbare, cum tamen videatur re-
lis , infra decimo octavo * : « Magister ,
quid faciens pugnare mandatis, quihus praecipitur, nt riullo modo
vitam aeternam possideho»? Non sic, Pharisaei , sed se vindicet quis nec propellat iniuriam ; imino dici-
curiose requirunt; loannis j^rimo: « Miserunt ludaei tur Matlhaei quinto^: « Qui te percusserit in dexte-
ab lerosolymis sacerdotes et Levitas ad loannem , ut ram maxillam tuam, praebe ei et alteram ». — Et Solutio.

interrogarent eum: Tu quis es»? et post: « Qui ideo nota, quod usus militiae potest esse licitus et
missi fuerant , erant ex Pharisaeis et interrogaverunt illicitus; ad licitum autem oportet quod concnrrat Conditiones
quoad per-
eum: Quid ergo haptizas»? conveniens persona et causa: persona scilicet indi- sonam.

32. Et quoniam salutare consilium quaerebant, centis bellum, in qna requiritur, (piod haheat po-
3IS re- et verbum in tempore salutis non est retinendum ^, testatem ; item persona agentis belhim, quae debet
nsio.
ideo responsum audierunt salutiferum, cuni suhditur: esse laicus et saecularis, non clericus vel religiosns;
a pro- Et ait illis. In quo documento illicita prohihet, cum item persona patientis , quae talis sit insolentiae, ut

ait: yeminem concutiatis , id est opprimatis per per bellum sit compescenda. — Causa antem co7i- Qaoad cau-
sam.
vim potentiae; nequc ca lumniam faciatis , ^uh spe- veniens est, cum est pro lutela patriae, vel pacis,
cie iustitiae; Levitici decimo nono^: « Non facies ca- Quando ergo haec concurrnnt, tunc lici-
vel fidei.

lumniam proximo tuo nec vi opprimes eum ». Econ- tum est militare; sed quando deficit alitjuid horum,
tra malis malum comminatur Dominus Isaiae tertio: ntpote quia defectus esl ex parte personae , vel
« Quare atteritis populum meum et facies paupe- , causae: utpote cnm clericns, vel vir religiosus, qui

rum commolitis»? « Rapina pauperis in domo ve- debet esse perfectus, vnlt bellum gerere, vel quando
stra». In hoc consuevernnt milites peccare; et ideo propter gloriam hominum, vel vindictam; tunc est
illam docet tanquam illicitam cavere. iUicitum ^'\ — Quod autem obiicitnr de mandato
Obiectio
solvitnr.

* .\mbros., II. in Luc. n. 77: Publicanis [responsuni tri- " Vers. 1.3. — Seqiiitur Isai. 3, \ii. el U.
buil], ne uitra praeceptum e.xigant. Cfr. Serm. 82. (inter opera ^ Vers. o. 7. et 9. — Isidor., XVI. Ltymolog. c. 18. n. 8:
.\ugust. ; nlias 19. de Verbis Domini, et post .3. in append.) Slipendiwn pendenda noniinatiim. .\nliqiii enim appen-
a stipe

n. 2 : Hic autem moderate praecipit, ut et iniquitas locum non dere pecuniam soliti erant magis fpiam annumorni'c. Supe- —
habeat, et conslitutum liabeat vectigal ofrectum. Non enim di- rius post fjuin tnlis Vat. supplet miles.
xit : Nihil exigatis ; sed : Nihil nmplius exigatis. Unde intelligi- * Vers. 12. — Sententia .\ugustini iiabolur in scrinone,qui
mus, quod apud Deum non tam exactio quam exaclio iniqua olim fuit serm. 19. de Vcrbis Domini, nunc aiilem est in ap-
damnetur etc. pendice serm. 82. (cfr. supra nota 1.) n. 3. cl I. Cfr. Am-
* Cfr. Gregoi'. , II. Homil. in Evang. liomil. 24. n. 1 , ubi bros. , II. in Luc. n. 77.

pro eo, quod Maithacus posl conversionem suam ad telonium ^ Vers. 39. Pro in dcxteram codd. ?'h imain. omisso sub-
non redierit, hanc affert rationem : Sunt enim pleraque nego- inde tnam. .\ugust., 1. dc Scrm. Domini in monle, c. 19. n. 58 :

tia, (piae sine pecratis exhiberi aut vix, aut nullatenus possunt. Sic enim [m dextermn~\ in exemplaribus flraccis, quibus maior
Quac «'rgo ad i>eccalnm implicanl, ad haec necesse est ut post fldes habenda ost, invonitiir; nam muiln I.atina maxittnm tan-
conNersionem animiis non reciirral. — Pro escedanl Vat. ex- tiim habent, non etiam dextcram.
cedat. *" Augiist. , loc. cit. , n. 1: !S'on enim militaro delictiim
* Vers. 19. — Glossa, quae sequitur, est apud Lyranum esi, sed propter praodam mililare pcccatum est. .Nec rcmpu-
ordinnrin (ex Reda, I. in Lnc. .'}, I.3.). blicam gorere, criminosum cst, sed idco agorc rompiiblicam
* Vers. 18. Codd. allegant Matth. i'J, Ki, ubi eadem sen- ut rom familiarom potius augoas, vidctiir esse damnabilo. Pro-
tentia, sed non iisdem verbis aflertur. — Sequitur loan. I, 19. pterea enim providentia quadam militibus sunt stipendia con-
et 24. seq. stituta, ne, diim etc. (vide nolam 8.). Cfr. Alex. Hal. , S. p. IH.
* Respicitur Kccli. 4, 28: .Nec retincas verbum in tempore q. i7. m. 3. a. 1, ubi conditionos bplli fusius oxponunttir. —
salutis. Siiperius ante clericus CDG omiltunt ciivi.
 78 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. III.

evangelico, dicendum, quod intelligitur de patientia caecorum » vocantur , Matthaei decimo quinto ,
qui
habenda non de corporali exhibilione,
in animo, « ponebant tenebras lucem et lucem tenebras »; unde
sicut Augustinus ostendit in Sermone Domini in loannis primo: « Non erat ille lux ».

Aiiier. monte K —
Vel dic quod illud dictum est perfectis, ,
36. (Vers. 16.). Quantum ad veritatis confes- Desecundo.
quorum non est « vinci a malo, sed vincere in bono sionem in loanne subditur: Respondit loannes , di-
malum^»; dictum etiam subditis, non praelatis vel cens omnibus, id est publice, quia omnes errabant
principibus et eorum officialibus ,
quia, cum ipsi Ego quidem agua baptizo vos, et « tantum, sicut
sint ministri legis, non ipsi puniunt vel occidunt, dicit Ambrosius'^, corpora tingo»; ac per hoc non
sed lex. sum salvator animarum, quem vos me arbitramini
esse. Unde ipse dixit loannis primo: « Super quem
Praedicatio loannis commendatur secundo quoad videris Spiritum sanctum descendentem manentem et
excellentiam Christi tripliciter. hic est, qui baptizat in Spiritu sancto ». Unde cum
quaereretur a ludaeis, quis esset, secundum quod
35. (Vers. lo.). Existimante autem populo eic. dicitur loannis primo ^ « confessus est et non nega-
Commendata est praedicatio loannis in comparatione vit, et confessus est: Quia non sum ego Christus».
ad exigentiam populi; hic secundo commendatur in Et ideo poterat dicere illud secundae ad Corinthios
comparatione ad excellentiam Christi in hoc, quod duodecimo: « Parco autem, ne quis me existimet
Divisio. gloriam Christo debitam non usurpat. Unde sicut supra id quod videt in me, aut aliquid audit ex me ».

supra^ administrabat doctrinam sanam, ita hic vitat 37. Et nota, qaod est baptismus /Zm?)2?7iz>, fla- iripiex ba-
• • . .^ .• • „ • . . , , ptismus.
gloriam non suam. Ad quod explicandum tria intro- minis et sanguims. Baptismus flumims est duplex
ducuntur : primum esl falsitatis existimatio in plebe; quidam in aqua tanium, ut beati loannis; Actuum Fiumims,
'^'" "''"'
secundum est veritatis confessio in loanne; tertium decimo nono^: « In quo baptizati estis? Qui dixe-
est suhlimitalis commendatio in Salvatore. runt: In loannis baptismate»; quidam in aqua et

Quantum ad existimationem falsitatis in plebe Spiritu, ut baptismus Christi; loannis tertio: «Nisi
De membro dicitur : Existimwnte autem populo, et cogitantibus quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto » etc.
^"'°°'
omnibus in cordibus suis , existimatione falsa et co- — Baptismus flaminis: quidam in dono gratiae ; uem, OAmi-

gitatione erronea de loanne, ne forte esset Cliristus, Actuum primo". « loannes quidem baptizavit aqua,
in Lege scilicet promissus; nec tantum existimanti- vos autem baptizabimini Spiritu sancto»; quidam in
bus, sed etiam quaerentibus exterius, loannis primo * verbo doctiinae; Canticorum quarto: « Dentes tui

« Miserunt ludaei ab lerosolymis sacerdotes et levi- sicut greges tonsarum, quae ascenderunt de lava-
tas ad loannem, ut interrogarent eum: Tu quis es»? cro », per qms praedicalores intelHgimus; et loannis
Et hoc ,
quia suspicabantur , eum esse Christum decimo quinto: «Vos mundi estis propter sermonem,
unde supra primo: « Quis, putas, puer iste erit»? quem locutus sum vobis » .
— Baptismus sanguinis : iiem, san-

Non autem debebant eum existimare Christura, sed quidam in tribulatione ; Isaiae quarto ^° « Si ablue- :

eius minislrum, secundum illud primae ad Corinthios rit Dominus sordes liUarum Sion et sanguinem le-
quarto: « Sic nos existimet hoino ut ministros Chri- rusalem laverit de medio eius in spiritu iudicii et
sti » etc. Et ideo in tali cogitatione errabant; unde spiritu ardoris » ;
quidam in morte ; Lucae duode-
Beda^: « Mira caecitas ludaeorum, quod in loanne cimo : « Baptismo habeo baplizari et quomodo coar-
sponte credebant, hoc in Salvatore tantis signis et ctor, usque dum perliciatur »

virtutibus approbato, et etiam ipso loanne attestante, Quantum autem ad commendationem subli-
38. oe tertio
tria.

non credunt». Undc non immerito « caeci et duces mitatis in Salvatore subditur: Venit " aulem fortior

^ Libr. 1. c. 19. n. 37. seq. Cfr. de Mendacio, c. 13. n. 27. Tingo corpora aqua et instituo usum baptizandi, donec veniat
el XXII. contra Faustum, c. 74. seqq., ubi ostendens, quod qui abluat animas per Spiritum. Cfr. Gregor. , I. Homil. in
beilum quandoque sit licitum, c. 76. et 79. iiaec verba Do- Evang. liomil. 7. n. 3. et Beda, I. in Luc. 3,16. Vide tom. IV.
mini [praebe ilti et sinistram] intelligenda essc ait non dc prae- pag. 36, notam 8. et pag. 37, notam 7. — Subinde allegatur
paratione « in corpore, sed in corde ». loan. 1, 33.
* Rom. '12, 21. — De seq. explicatione cfr. .August. , I. de ' Vers. 20, — Sequitur II. Cor. 12, 6.
Lib. Arb. c. 5, n. 12. ^ Vers. 3. — Subinde allegatur loan. 3,3. — De triplici
^ Num. '1. et 22. — Inferius pro confessio Vat. confusio. baptismo cfr. IV. Sent. d. 4. p. II. a. 1. per totum.
* Vers. 19. — Duo seqq. loci sunt Luc. I, 66. et L Cor. 4, 1. ^ Vers. 5. — Duo seqq. loci sunt Cant. 4, 2. et loan. 15,3.
* Libr. I. in Luc. 3, 13. Pro Mira CDH Nimia; pro cre- Gregor., XXXIll. Moral. c. 27. n. 47: Sanctae Ecciesiae dentes
dunt (ita etiam Glossa ordinaria) te.\tus originalis et Vat. cre- accipimus eos qui praedicationibus suis peccantium duritiam
dere. — Sequuntur Mattli. 13, 14. et loan. 1, 8. Respicitur conterunt ; unde ei per Salomonem dicitur : Dentes tui sicui
insuper illud Isai. 5, 20 : Vae! qui dicitis malum bonum et bo- greges detonsarum ascendentium de lavacro etc. — Supcrius
num malum, ponentes tenebras lucem et lucem tenebras. Codd. post Baptismus ftaminis Vat. addit similiter duplex esl et in-
CDG: Qui ponebant tcnebras in lucem et lucem in tenebras. ferius post Baptismus sanguinis subiungit etiam duptex est.
^ Glossa ordinaria apud Lyranum sententiam Ambrosii ^" — Vers. 4. Sequitur Luc. 12, 30, in cuius fine codd.
(11. in Luc. n. 79.) exhlbet sic : « Cito probavit, se non esse donec perficiam. — Cfr. Clirysost. , Homil. 3. (alias 6.) in Matth.

Christum; qui visibili tantum operatur officio. Aqua, non Spi- (Op. imperfect. inter opera Chrysost.).
ritu baptizat, quod solius est Cliristi». Glossa interlinearis " Ita etiam Ambros., II. in Luc. 3, 16; Vulgata Veniet.
 :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IIL 79

me etc. Commendat aiitem loannes Christum quan- videtur babere testimonium, in quo mira exprimitur
tum ad mystenum incarnaiionis quanlum ad Sa- , beati loannis humihtas, ut, cum reputetur a Deo
cramentum reparationis et quantum ad iudicium maximus , ipse reputet se minimum secundum illud ,

retributionis. In primo est nostrae salutis initium; Ecclesiastici tertio^: « Quanto magnus es, humilia te
in secundo , incrementum ; in tertio, complementum. in omnibus, et coram Deo invenies gratiam».
Quanlum autem ad mysterium incarnationis 39. Quantum ad Sacramentum reparatianis Qaoad Sacra-
mentnm re-
ad my- dicit Venit autem fortior me^, fortior, dignior et
: subditur : Ipse vos haptizahit in Spiritu sancto; parationis.

itionis. excellentior Isaiac nono « Vocabitur nomen eius

; : Actunm primo'': « loannes quidem baptizavit aqua,
Admirabilis », quia, primae ad Corinthios primo, vos autem baptizabimini Spiritu sancto » ahoqui, ;

«quod infirmum est Dei fortius est hominibus »; et « nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto,

hoc quidem non modicum, sed incomparabiliter; pro- non potest inlroire in regnum Dei » ; et hoc quidem
pter quod subditur Cuius non sum dignus solvere : erit interius. Et igni, hoc dicitur quantum ad si- De igne qna-
draplex ex-
tpositio corrigiam calceamentorum eius. Ad iitleram potest gnum exterius; de quo dicitur Actuum secundo^, positio.

"" '
hoc esse, ut tantum humihet, quod non quod apparuerunt
se sit di- « ilhs dispertitae hnguae tanquam
gnus servire ei in humillimo ministerio; unde etiam ignis » ; et hoc, quia Spiritus sancti amor recte per
Matthaei tertio ^ : « Cuius non sum dignus calcea- ignem designatur, secundum quod dicitur infra duo-
ecanda. mcnla portarc ». — Vel spiritualiter per calcea- decimo: « Ignem veni mittere in terram » etc. —
mentum intelhgitur humana natura assumta, secun- Vel igni , scilicet trihulationis purificanlis a se-
dum ilhid Psalmi ^ « In Idumaeam extendam cal- : quela peccati, secundum iihid Sophoniae tertio ":

ceamentum meum ». Per corrigiam intehigo ipsam « In igne zeli mei devorabitur omnis terra ». — Vet
unionem. Est ergo sensus secundum Bedam : Cuius igni, scihcet purgatorio, in quo purgabitur scoria
non sum dignus etc, « id est incarnationis myste- peccali ;
primae ad Corinthios tertio : « Ipse autem
rium exphcare », quia dicitur Apocalypsis quinto, salvus erit, sic tamen quasi per ignem». — Vel in
quod « nemo inventus est dignus aperire hbrum et igne tentationis; Psalmus: « Igne me examinasti, et
Tertia. solvcre signacula eius nisi solus Agnus ». — Ahter in- non est inventa in me iniquitas ».
teUigitur tertio modo Non sum dignus etc. id
sic : , 40. (Vers. 17.). Quantum ad iustitiam retrihu- Qaoad iasti-
tiam retri-
est evangelicam praedicationem per mundum portare; lionis subdit: Cuius ventilahrum in manu eius. bationistan-
gantar tria.
unde Beda*: « Calceamentum nuptiale est evangelica Hic autem iustilia retrihutionis commendatur quan-
praedicatio, qua calceati fuerunt Aposloli » ; ad Ephe- tum ad tria scihcet quantum ad iudicium discreti-
,

sios sexto: « Calceali pedes in praeparatione Evan- vum meritorum, quantum ad praemiationem hono-
Qaarta. gchi pacis ». — Aliter etiam exponitur quarto modo, rum et quantum ad punitionem reprohorum.
ut sit Non sum dignus solvere
sensus: , id est, Quantum igitur ad iudicium discretivum dicitur: De primo.

ipsum secundum morem Legis discalceare et uxo- Cuius ventilabrum in manu eius. Hoc dicit quan-
rem eius mihi copulare; unde loannis terlio^: « Qui tum ad potestatem iudiciariam qua discernuntur boni ,

habet sponsam sponsus est; amicus autem sponsi a mahs, sicut per ventilabrum purgantur frumenta
.andnm, stat » etc. — Scd sccundum primum sensum maius a scoriis ; leremiae decimo quinto ^^ : « Dispergam

' Cod. C addit post me , cui ieclioni consentit Cai'd. Hugo tionis. Hoc enim non est loannis praecurrentis ofiicium , sed
et Lyranus ; B. Albcrt. : Veniet autem fortior post me. Cfr. Apostolornm sequentium. Calceamentum nuptiale, evangeiica
Mallli. .3 , 11. — Duo seqq. sunt 9, Cor. 23. loci Isai. 6. et 1. 1, praedicatio, qua calceati sunt Apostoli. — Sequitur Eph. 6, 13.
^ Vers. 11. — Post ministcrio D secunda manus addidit in ^ Vers. 29. — Quae Beda, I. in Luc. 3, ex Gregorio (I.

nt in calceamentis , si haberet, omissa suhmdc unde etiam et. Homil. in Evang. homil. 7. n. 3.) hac de re fusius proponit,
' Psalm. 39, 10, quem Gregor. , I. Homil. in Evang. lio- breviter recensct I. in Matlli. 3, 11: Mos erat apud Hebraeos,
mil. 7. n. 3, explicat de humanitate Cliristi (cfr. tom. 111. ut qui u.xorem defuncti propinquus acciperc voluisset, altein
pag. 466, nota I.). Bedae sententiam (ex Gregorio, loc. cit.), iure propinquitaiis cedenti, de uno pede calceamentum extra-
quae inferius proponitur, Glossa ordinaria sic exhibet : Non here del)uisset eiusque domus discalceati domus vocari con-
sum dignus mysterium incarnationis investigare. Cfr. Beda, I. in suevit [cfr. Deut. 23, 9. seq., ubi simile occurrit]. Sed loannes,
Matth. 3, 1 1. et 1. in Marc. 1, 8. — Sequitur .Apoc. 5, 2. seqq. quem ludaei Christum aestimabant, nec false sibi nomen sponsi,
*
Libr. iV. in Luc. 15, 22 : « El date anvluni in manum quod non erat, nec sponsani, quae alleri debebatur, vindica-
eius et catceamenta in pedes... Calceamenta autem in pedes of- bat, ne perderet quod erat. Cfr. Petr. Comcstor, Ilistor. scho-
ficium evangeliznndi denuntiat». Ambros. , in eundem loc. lastica , lib. Deuteronomii, c. 15.
(Vll.n. 23!.): Calceamentum autem <t Evangelii praedicatio " Vers. 20.
est ». Idem Ambros., 11. in Luc. n. 80 : « Denique eousque non ' Vers. 5, post quem loan. 3,5. — Inferius pro erit in-
fecit [loannes cum Christo] comparationem, ut addiderit: Cuius terius Vat. erat interius.
non sum dignus catceamenta portare, cvangelicae praedica- 8 Vers. 3. — Sequitur Luc. 12, 49.
tionis, ostendens, in Apostolos gratiam esse collatam, qui sunt ^ Vers. 8. — Duo scqq. loci sunt I. Cor. 3, 15. ct Ps.
calceali in Evangelium ». Ilacc veri)a videtur respexissc Glossa 16, 3. — Tres priores expositiones exhibet Beda , I. in I.uc.

ordinaria in Luc. 3, 16, quae sub nomine ^fdae tres exhibens 3, 16.
explicationes (secundam, tertiam el quartam a Bonav. allatam) '" Vers. 7. — Ambros., II. in Luc. n. 82 : Vcntilabri indi-
tertiam ita proponit : Vel non siim dignus portare per totum cio discriminandorum Dominus declaratur ius haberc merito-
mundum praedicando calceamenta , id est myslerium incarna- runi etc.
 80 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IIL

eos ventilabro in porlis terrae ». El dicitur in ma- bustionis; leremiae vigesimo tertio^: « Quid paleis

nu, i(l est plenaria potestate, secundum illud loan- ad triticum ? dicit Dominus ». Unde lob vigesimo
nis quinto ^ : « 1'ater omne iudicium dedit Filio » primo: « Erunt sicut paleae antc faciem venti et

et ideo dicitur priniae Petri quinto: « lluniilianiini sicut favilla, quam turbo dispergit »; Psalmus
sub potenti manu Dei , ut vos exaltet in tempore « Deus meus, pone illos ut rotam et sicut stipulam
visitationis » ; Malachiae tertio: « Ecce venit, dicit ante fociem venti ». Et ita paleae sunt in pabulum
Doniinus exercituum, et quis poterit cogitare diem ignis sempiterni, qui nec exslinguitur nec exslin-
adventus eius »? Et quoniam potestalis iudiciariae est guit,secundum illud Isaiae ultimo^: « Vermis eo-
sequestrare bonos a malis, ut bonos j^lorificet et rum non morietur, et ignis eorum non exstingue-
Discreiio et malos quantum ad discrelionem et se-
afllii^at ; ideo tur » ; et Deuteronomii trigesimo secundo: « Ignis
sequestratio.
questrationem dicitur: Et purgahit^ aream suarn; succensus est in furore meo et ardebit usque ad in-

loel ultinio: « Mundabo sanguinem eorum, quem non ferni novissima ». Ilaec autem palearum exustio longe
nuindaverani et Dominus commoi-abitur in Sion».
, erit a tritico congregato, quia isti erunt in inferno,
Quia boni permixti sunt niodo nialis occullis; ideo boni autem in paradiso, in quo congregabuntur in
dicitur in Psalmo: « Ab occultis meis munda me », gloria, quia hic congregati fuerunt in gratia.

in persona Ecclesiae. Iloc fiet, (piando implebitur quod intelligendum, quod tripiex
43. Propter Triplex c(
gregatio
illud Isaiae vigesimo sexto: « Tollatur impius, ne est congregatio: ad studium veritatis; Ecclesiastici

videat gloriani Dei »; et alibi: « Foris canes, venefici, quinquagesimo primo ^- « Appropiate ad me, indocli,
Noiandum. jinpudici et idolis servientes ». — Et nota, quod Ec- et congregate vos in domum disciplinae » ; ad exer-
clesia militans intelligitur per areolam propter arcti- citium virtutis; loel secundo: «Canite tuba in Sion,
tudinem ImmiUtatis ; Canticorum sexto^: « Dilectus sanclificate ieiunium, vocate coetum, congregale po-
raeus descendit in liortum suum ad areolam ai'oma- pulum, sanctihcate ecclesiam » etc. ; ad praemium
tum » ; sed per aream propler latitudinem carita- felicitalis; Psalnms: « Principes populorum congre-
tis; ludicum sexto: « Poiiam boc vcllus in area » etc. gati sunt cum Deo Abraham ». —
Ad exercitium Speciali
de exerci
Haec mnndatur in fme, secundum illud Matthaei de- uirtutis , Actuum quarto^:
videlicet in oratione; virtutis t

piici.

cimo tertio : « Sic erit in consummatione saeculi ; exi- « Cum orassent luotus est locus in quo erant con-
, ,

bunt Angeli et separabunt malos de medio iustorum ». gregati » m praedicatione ; Actuum primo: «Opor-
;

41. Quantum autem ad pracmiationem bono- tet ex his viris, qui nobiscum sunt congregati », et
Desecando. y^/)yi dicitur Et congregahit iriticum iii horreum
: postea : « testem rcsurrectionis eius nobiscum fieri

suum; et hoc est, quando Sancti in gloria ad unum unum ex istis»; in conversatione ; Matthaei decimo
reducentur: Isaiae quinquagesimo sexto^: « Haec di- octavo : « Ubi sunt duo , vel tres congregati in no-
cit Dominus , (jui congregat dispersos Israel : .\dhuc mine meo, ibi sum in medio eorum ». — Ad slu- Iteni,
dio
de
veri
s

congregabo congregationes ». Et recte electi ratione dium cognoscendum divina praecepta;

veritatis ad tis.

tructuositatis comparantur tritico, secundum illud Deuteronomii quarto'': « Congrega ad me univer-

loannis duodecimo: « Nisi granum frumenti cadens sum populum, ut audiant scrmones meos »; divina
in terram mortuum iuerit » etc. ; lob quiiito : « In- Sacramenta; Psalmus: «Congregate illi sanctos eius,
gredieris in abundantia sepulcrum, sicut infertur qui ordinant testamentum eius super sacrificia »
acervus tritici in tcmpore suo». divina promissa; Genesis penultimo: « Congrega-
Quanlum vero ad punitionem reprohorum
A2. mini ad me, fdii lacob, ul annuntiem quae ven-
De teriio. subditur Paleas autem comburet igni inexstingui-
: tura sunt vobis». — Ad praemium felicitatis per Ileni,
praemio
de

hili. Paleas reprobos vocat, quia sunt materia com- cohaerentiam pacis ; Matthaei vigesimo quarto ^*': licitatis.

^ Vers. 22. — Subiiule allegantiir I. Pelr. 'j, 6. ct Malacli. * Vers. 8, in cuiiis fine legit Vulgata: congregabo ad cuni
3, 1. seq. — Beda, I. in Liic. 3, 17: Ventilabrum itaiiue Do- congrcgatos eius (Septuaginta: ad eum congregationem). —
minus in maiui, id est iudicii discrimeii liabct in potcslate, Subindc allegantur loan. 12, 2i; lob o, 26.
quia Patev non iudicat (inemquam, sed iudicium omnc dedit * Vers. 28. — Duo seqq. loci sunt lob 21, 1 8. et Ps.

Filio. — Superius vocibus Et dicitur CDt; interserunt hoc 82, li.

(hic ?). ^ Vcrs. 24. — Sequitiir Dcut. 32, 22.
^ Codd. Cl) pennundabit; ita ctiam Caid. Hugo, B. Al- ' Vcrs. 31. — Subindc allcgantur loel 2, 15. scq. et Ps.
bert., S. Tliom. (in Catcna aurea), Lyranus (in margine). Matlli. 46, 10. — Superius pro triplcx D multiplcx.XnimwiYiVo vir-

3. 12: Et perrmmdabit aream c!c. Qualuor seqq. loci sunt tutis C pietatis.

loel 3, 21; Ps. 18, 13; Isai. 2G , 10. ct .\poc. 22, 15. * Vcrs. 31. — Seqiuintur Act. I, 21. et 22; Matlh. 18,
' Vers. 1. — Sequuntur ludic. 6, 37. et Matth. 13, 49. 20. — Superius plures codd. omittunt Ad cxercitium virlutis,
Bcda, I. in Luc. 3, 17: Pcr aream vcro praesens Ecclesia cidelicct.

tlguratur... Cuius areae purgatio et nunc viritim geritur... ct ^ Vcrs. 10. — Duo seqq. loci sunt Ps. 49, 5. ct Gen.
universalitcr in finc perficietur etc. — Infeiius post sed per 49, t. — Superius in pluribus codd. desideralur Ad studium
aream Vat., contextu repugnantc, addit Ecclesia trinmphans ccritalis ad cognoscendum, C exhibet in marg. : Ad studium
cfr. ctiam Glossa ordinaria (ex Origene),et Rabanus in ludic. veritatis.

6, 37, qui hunc locum explicant de Ecclesia militante. Subinde 1" Vors. 31. — Subinde allegantur Isai. 60, i. et Ps. 103, 47.

pro mundatur G mundabitnr. — Superius in pluribus codd. deest Ad praemium felicitatis.

 ; ;

COMMENT. IN EVANGELILM LUCAE C. III. 81

'

« Mitlet Filius hominis Angelos suos » ; et postea : tia nemo vicit illum , nec superavit eum verbum ali-

« Et congregabunl electos eius a qualuor ventis » etc; quod». Et quia publice peccabat publice arguebat, ,

per refulgentiam lucis ; Isaiae sexagesimo : « Omnes secundum illud [jrimac adTimolheum quinto^: <cPec-
isti congregati sunt, veneruut tibi » ;
[ter consonan- cantem coram omnibus argue, ut ceteri timorem ha-
tiam laudis; Psalmus: « Salvos nos fac, Domine beant», et hoc quidem audacter; ad Titum secundo:
Deus noster, et congrega nos de nationibus, ut con- « Haec loquere et exhortare el arguc cum omni
liteamur riomini sanclo luo». imperio ».

4(). (Vers. 20.). Qiiantum ad supportationem ad- Tertium.

Praedic&tio loannis commendatur tertio quoad versarii persequentis suliditur de Ilerode: Adiecit
perfidiam tyranni tripliciter. et hoc super omnia el inclusit loannem in car-
cere''. Et sic verificatum esl illud Ecclesiastici ter-
44. (Vers. 18.). Multa quidem et alia exhor- tio: « Cor nequam gravabitur in doloribus, et pec-
lans evanqelizahat etc. Supra couunendavit prae- cator adiiciel ad peccandum » ; et hoc iiisto Dei iu-
(licationem loannis in comparatione ad exigentiam dicio; Apocalypsis ultimo: « Qiii in sordibus est sor-
populi et excellenliaiu Christi ; in hac parte com- descat adhuc ». Et sic verificatum est illud Amos
mendat in comparatione ad perfidiam ti/ranni, in quinto^: « Odio habuerunt corripientem in porta »
qua laudatur patientia, quia, Proverbiorum decimo sicut .\chab Michaeam, terlii Hegum ullimo; sicut
nono S « doctrina viri per patientiam noscilur». In Sedecias leremiam, trigesimo secundo; sicut alius He-
iTisio. hac igitur parte primo introducitui' loannes exJior- rodes Petrum, Actuum duodecimo. Propter quod ad
tans popuium ohedientcm; secundo, corripiens prin- Hebraeos undecimo: « Alii ludibria et verbera ex})erti,
cipem praevaricantem ; tertio , sustinens adversa- insuper et vincula et carceres , secti sunl » etc.

rium persequentem.
Quantum ergo ad exkortationem popidi obe- Tertio, de baptismo et praedicatione loannis
ibram dieutis quidem et alia exhortans
dicitur : Multa in singulari quoad duo.
evangelizabat populo; sed tamen omnia erant ad
bonum ordinata; secundaead Corinthios sexto^: « Ad- 47. Factum
antem, cum baptizaretur etc.
est

iuvantes exhorlamur, ne in vacuum graliam Dei Postquam commendavit Evangelista praecursoris prae-
recipiatis » etc. ; et primae ad Thessalonicenses se- dicationem et olficii exsecutionem in generali et spe-

cundo: « Exhortatio mea non de errore, aut im- ciali , hic commendat in singnlari respectu Christi,

munditia nec in dolo, sed sicut probati sumus, ut ad quem principaliter tota praedicatio ordinata fuit.

crederetur nobis Evangelium». Et ideo subditur: Sicut enim dicit ipse Baplista loannis primo'': « Ut
Evangelizabal , id est, bona annuntiabat ; Isaiae manifestetur in Israel, propferea veni ego in aqua
quinquagesimo secundo ^: « Quam pulcri super mon- baptizans». Describilur ergo hic spiritualis regene-
tes pedes annuntiantis et praedicantis pacem , annun- ratio Christi, quae principaliter intenta est in toto
tiantis bona ,
praedicantis salutem » etc. capitulo. Habet autem haec pars duas. In prima de- oivisio.

Quantum ad correptionem prin-

43. (Vers. 19.). terminatur Christi regeneratio sacramentalis ; in se-
ndam. cipis pracvaricantis subditur: Herodes autem te- cunda vero, Christi genealogia temporalis, ibi ^°: Et
trarcha, de quo habitum est supra eodem *, cum ipse lesus erat incipiens etc.
corriperetur ab illo de Herodiade , uxore fratris
sui ; Matthaei decimo quarto : « Dicebat loannes He- Primo, de regeneratione Christi sacramentali duo.
rodi: Non licet tibi habere eam ». Et de omnibus
malis , quae fecit Herodes. Et ita non parcebat ei Quantum ad primum duo introducuntur: pri-
Ecclesiastici decimo^: « (lloria divilum, honorato- mum est humiliatio per suscei)tionem Sacramenti
rum pauperum limor Dei est, non despicere ho-
et in assumta humanitate ; secundum est clarificatio
rainem iustum pauperem, et nou niagnificare virum per exhibitionem lestimonii a tota Trinitate, ibi '^:

peccatorem divitem ». Unde sibi competit illud quod Apertum est caelum etc.

dicitur de Eliseo Ecclesiaslici quadragesimo octavo: Circa susceptionem '

Sacramenti in forma servi Tripiexchri-
sti hamili.i-
« In diebus suis non pertimuit principem, et poten- notandum ,
quod triplex distinguitur humiliatio in ''o-

' Vers. M. — Vocibiis taudntur pafientia Val. inlerserit ' Vers. 2o. seq. Pro von despiccre Vuigata recenfior Xoli
eiiisdem. despicere. — Subinde allegadir Eccli. 48, 13. seq.
*
Vers. I
,
post (lueni l. Thcss. 2 , .3. seq. — Superius ex * Vers. 20, post (|uem Ti(. 2, lo.
B C addidimus ordinata. ' Nonniiili codd. rarcerem, qiiod eliam exhibent Card. Hugo,
^ Vers. 7. — Superiiis pro El ideo Vat. Et ratio. B. Albert. et Lyrantis. — Duo seqq. loci sunt Eccli. 3 , 29. et
* Vers. 19. — Scquitur MatUi. li, t. Beda , I. in Luc. 3, .\poc. 22 , II.

19: Qiiod non his diebiis... s<;iendiini cst esse gestum [scil. * Vers. 10. — Subinde allegantiir lli. Keg. 22, 26. seq.;
loannem ini.ssum esse in carcerem], verum ab hoc Evangelista ler. 32, 3; Acl. 12, 3. ct llcbr. II, 36. seq.
propler exaggerandam Herodis malitiam praeoccupandn com- » Vers. 31. »<»
Vers. 23.
memoratiim. " Vers. 21.

S. Honai:. — Tum. VII. II

 82 COMMEiVr. IN EVANGELIUM LUCAE C. III.

Christo : piima , respectu populi associanlis ; se- « Baptismus loannis unde erat ? E caelo , an ex ho-
cunda, respectu ministri baptizantis ; tertia, re- minibus » ?

spectu Dei exaudientis. 50. Humiliatio autem respectu Dei exaudienlis Tertia.

48. (Vers. 21.). Humiliatio nuiem respectu juo- notatur, cum dicitur: Et orante, scilicet ad Domi--
Humiiiatio puli associantis notatiir, Faclum est, cum cum dicit: num, secnndum illud Psalmi^: « Subdilus eslo Do-
''""'**
baptizarelur omnis populus. Per populum plebs hu- mino et ora eura » ; ad Hebraeos quinto : « Preces
milis inteiligitur, inter quos Christus humilis esse non supplicationesque ad Deum offerens, exauditus est
dedignatur, quoniam, secunduni Psalmum \ « ex- pro sua rcverentia». Unde loannis undecimo: « Pa-
celsus Dominus et humilia respicit ». Hatione cuius ter, gralias ago tibi, quoniam andisti me; ego autem
luunilitatis dicitur infra vigesimo secundo : « Ego au- sciebam ,
quouiam semi^er me audis sed , pro[)ter popu-
tem in medio vestrum sum , sicut qui ministrat » lum, qui astat, dixi, ut credant, quia tu me misisti».
et iliud etiam loannis primo dicitur: « Medius autem In omiiibus invenitur Dominus orans, sive in ba[)tismi Orat Chr
stas sempi
vestrum stetit, queni vos nescitis ». Et nota, quod susce[)tione, sive in .solitudine, sive in praedicatione,
omnis populus idem est, quod multi de populo — sive iii miraculorum o[3eratioiie et [oassione et Sacra-

quia, infra septimo-, « Pharisaei antem spreverunl menti dis[jeiisatione et animae commendatione, ut
consilium Dei in semetipsis, non hai)lizati baptismo ostendat ([uod infra decimo oclavo ^ dicitur: « 0[jor-
loannis » — et sic accipitur Matthaei tertio: « Exibat tet semper orare et non deOcere »

ad eum omnis ludaea et omnis regio circa lorda- 51. ()i'avit enim in baptismi susceptione , sicut Hoc probs
tur quoa
nem ut baptizarenlur ab eo».
, hic: Et factum est, Jesu baplizato et oranle , ut 7 actione

49. Humiliatio respectu ministri baptizantis daret foiinam orandi accedenlibns ad i)a[jtisma. — In

secunda. notatuc , cum dicJtur : Et lesu bapiizato , scilicet a deserti solitudine ; infra qninlo ^: « I[)se secedebat in

loamie, quae fuit mira hunulitas, ut Dominns vellet desertum et oraltat», ut formam daret coutemplan-
baptizari baptismo servi. Unde dicitur Matthaei ter- tibus. — In praedicalione; inlVa sexto: « Factum est

tio ^, quod loannes dixit: « Ego a te debeo Ixqjti- autem iii diebus illis, exiit in montem, ut oraret », ut
zari »; et sequilur: « Sine modo; sic enim decel nos formam daret [iraedicatoribus. — lu miraculorum
implere omnem iustitiam » , id est perfeclam luuni- operatione; loannis undecimo ^^: « Pater, gratias ago
htalem, qua non tantum su[)eriori et pari, sed etiam tibi » etc, ul daret formam o[)erantibus. — In pas-
Rationes 4. jnferiorj subiecit semetipsum. Baptizalus autem est sione; Mattliaei vigesimo sexto: « Progressus cecidit
Christus, non ut .sanctificaretur baptismo, sed ut vim in faciem suam », ut formam daret sustinentibus. — In

reyenerativam aquis conferret. Unde Chrysostoums ^: corporis administralione ; infra vigesimo secundo^^:
« Peccatorum remissionem non acc(;pit, sed aquas « Accepto calice, gratias Deo » ut formam daret <egit ,

baptizandis omnibus sanctificavit ». Haptizari etiam sacerdotibus. —

In spiritus commendatione ; infra vi-

exemplum el formam daret, quia,

voluit, ut aliis gesimo tertio: « Pater, in manus tuas (^ommendo S[)i-
secundum quod dicitur Acluum primo ^, «cocpit le- riluin meum et haec dicens exspiravit », ut lormam
;

sus facere et docere » ; ut eliam suo baptisnio inno- daret morientibus. El sic omnibus esl orandum.
tesceret , sicui dicitur loannis primo: « Ut manifeste- 52. Apertum est caelum etc. Post iiumiiiatio- Clarifical
Christi p
tur in Israei » etc. Baptizatus est etiam , ut bai)li- nem iii susceptione Sacramenti subditnr clarificalio tripiex tes
nioaiam.
smum praecursoris approbaret et oslenderet Phari- in exhibitione testimonii; et ul testimoniiim sit fir-

saeis, quod loannis testimonio credendum erat, sicut mum, ideo ostenditur esse trium [)eisonaruin omni
caelesti ; ad quos ail Matthaei vigesimo primo^: exceptione maioruin ^-, id est [)ersonae I'ilii et Spiritus

,,< ' Psalin. 137, 6. Sequmitiir Liic. 22, ^it. et loan. ® Vers. 2.J. — Hieion. , I. Coniment. in .Malth. 3, 13. seq.:

1 , 2(3. Triplicem ob causam Salvator a loanne accepit baplismum.

2 Vers. 30', post qiiem Malth. '3, 5. Primum , iit, quia liomo natus erat, omnem iustitiam et humi-'
^ Vers. U. et tS. — In S. Rernardi Sententus , n. 37. litatom Legis iinpleret. Secundo, nt baplismate suo loannis ba-

haec liabenlur: Hiimilitas, alia siiiriciens, aiia abundans, alia plisma comprobaret. Tertio, ul loidanis aquas sanctificans, per
superabundans. Sufllciens, subdi maiori nec praeferre se pari. descensionem columbae, Spiritus .sancti in lavacro credentium
Abundans, subdi pari nec praeferre se minori. Siiperabun- monstraret adventiim.
dans, subdi minori. hide Dominiis ad loannem [Matth. 3, lo.]:
' Psalm. 36, 7. — Duo se(iq. loci siint Hoi)!'. 5, 7. ct

Sine modo ; sic enim decet nos implere omnem iustitium. Cfr. loan. II, 41. seq.

Serm. 42. in Cant. * Vers.

Serm. in Octava Kpiplianiae, n. 4. et n. 9, i.

ubi simile proponit de iustilia. Vide etiam Glossani ordina- ^ Vers. 16. — Siiijindc allegatur Liic. 6, 12. — Superius
mm apud Lyraniim in Matth. 3, 1-5, de (iiia insuper cfr. in-o orandi ocoedentibiis nd baptisma D orantibus, C F ti omit-

tom. V. pag. 186, nota 1. tiint ad baptismti.

* Honiil. i. (aiias '6.) in Mattii. (Op. iniperfecL inter opera
'" Vers. 41. ~ Sequitur Malth. 26, 39.

Chrysost.). Plura hac de re vide IV. Sent. d. 3. p. II. a. 1. q. 2.

" Vers. 17, post qiiem allegatiir Luc, 23 , 46. — Superius
* Vers. 1. Cfr. Ambros., Serm. 12. de .s. Lpiphan. S. post In corporis Vat. addit Cliristi, quae etiam aliquanto in-

(alias 17.) n. I. — Sequitur loan. 1, 3I.Cfr. S. Bonav., Com- ferius pro Et sic onmibus substituit Et in omnibus.
menL in loan. c, 1. n. 64, ubi in nota adiecta allegavimus '^ Cfr. snpra pag. 12, nola 6. — ?ro exceptione VaL ac-
etiam IV. Sent. d. 2. a. 2. q. 2. in fine corp. et ad 3. i. ceptione.
 ; —

COMMKNT. IN tVANXJKLlUM i.LCAE C. III. 83

sanoti el Patris. .Vlpst oiiim lux, columba et vox: lux dum tempus in piscinam , el niovebatur aqua , et sa-
ad sigiiandiim persoiiain Fiiii ; columha, Spiritus nabatur unus ».

sancli; vox vero esl in persona Palris aetcrni. ))3. (\'ers. 5^.). Uursus ad desit'naiidaiii Sniri- coinmba si-
.
, ,. r^ ,• .fnlficat Spi-
Ad signandum igitiir Filii personam dicitiir : tus sancti pc.rsonam additur: uescendit^ Spiritiis '^^»m ^-

signifi- Anertum est caelmn, in qua scilicet apertione ful- sanctus corporali specie sicut columha in ipsum ;

gor magnus apparmt. Ipse emin Filius dicil de se loannis primo: « Super qiiem videris Spirilum de-
loannis octavo^: « Ego siiin lux mundi »; ct loan- scendentem manentem, bic est (pii baptizat ».
et

nis primo: « Krat Iu.k vera»; et ad Hebraeos i^rimo: Descendit autem in specie coliimhae ratione signifi- Q"»^'' m^-
,..-,, . . .
rueril iil co-
« Qui cuin sit splendor gloriae et figiira sui)stantiae cationis, (pua, sicut dicit Cbrysostomus *', «avis ista i"'n'»a-

eius ». Dum ergo caeli aperti dant splendorem, ve- prae omnibus cultrix est ina.\imae caritatis ». l'nde
rificatur illud Psalmi : « Caeli enarraiit gloriam Dei », ap|)aruit Cbristo in perfecto animali, sed discipulis >

gnificat
n caeli
id (>st Kilii,
'
qui
i
est splendor. i
— In lioc eliam designa-
o in linguis , ut significetur, quod in Cbri.sto biit se-
iionem. tuiii cst , quod virtute baptismi Cbristi apcritur ia- cundum omnimodam plenitiidiiiem , in aliis per par-
nua caeli ad intrandum baptizatis, secuiidum illud tes; unde dicitur loannis lertio^: « Non ad mensu-
Psalini ^: « Notas mibi lecisti vias vilae » etc. Appa- rain dat Deus spirituin ». Apparuit etiain super disci-
ruit etiam ipse Filiiis in natura assumta; ad Titum pulos in igne, sed super Cbristum in columha,
tertio ^: « Ai^paruil benignitas et burnanitas Salvatoris quia, sicut dicit Gregorius ^, « Cbristus nos per man-
Dei nostri , non ex operibus iii.>^titiae, quae fecimus sueludinem venit colligere » ; et ideo super ipsuin ap-
nos » etc. usque : « lleredes simus secundum spem paruit in columba, sed « super discipulos in igne;
vitae aeternae ». Quia enim « nemo ascendit in cae- qiios ad consuinendam rubiginem peccali conlra se-
lum, nisi (pii descendit de caelo », id est, si non sit metipsos veniebat accendere ». — Et optime competit Aiia rauo.

membrum Cbiisti, qui descendit; boc enim non potest baptismo apparilio Spirilus sancti in columha pro-
esse nisi per Sacrameiitum regenerationis : ideo in ba- pler innocentiam, quam baptismus restituit. In cuius
ptismo « aperli siint caeli ». Ft sicut per Adae car- rei signum dicitur Genesis octavo ^, quod columba
nalem genei'ationem claudilur caelum, ita per rege- post diluvinm attulit ramum virentis olivae. Per illud
nerationem spiritualein aperitur; et sicut propler diluvium — sicut (bcit Damascenus et prima(^ Petri

concupiscentiae ardorem « posilus est flammeus tertio dicitnr: « In quo paucae, id. est octo animae,
gladius ad custodiam ligni vitae » , sicut dicilur Ge- salvae factae sunt [ler aqiiam » etc. — intelligitur

nesis tertio *; sic per bumorem gratiae mitigantis baptismus; unde per columham reducentem ad ar-
concupiscenliam in baplismo amovetur romphaea, et cam ramum virenlis olivae intelligitnr innocentia
aperitur porta ; Danielis tertio: « .Vngelus Domini mansuetudinis cum gratia unclionis.
descendit in fornacem et fecit
ventum roris tlanlem ». Ft
medium
iiic est
foniacis quasi
Angelus, de quo
. ,.
54.
.

tnpiici spccie, scibcet in

Et nota,
. .,.
quod
.
Spiritiis
....
columha m
,
sanctus apparuit in
baptismo;
.

in
imniiasspe-
cielinsappa-
rait.

ioannis quinto: « .Vngelus Domini descendebat secun- nuhe in Iransfiguratione, infra nono ^"; in igne super

» Vers. 12. Ti-es seq([. loci sniU !oan. 1,9; Hebr. I, 3. ergo super cum appaierc debuit Spiiitus, qiii non veniebal,
et Ps. 18, 2. iit peccata iam per zeluni percutercl , sed adhuc per mansue-
* Psalm. !•), 10. — Beda , I. in Lnc. ?, , 21: Qiiid enim, tiidinem toleraret. At contra super discipulos in igne debuit
nunquitl ei [lcsu] Uinc caeiimi aperium est. cuius ociili cae- Spiritus sanctus demonstrari , ut lii qui erant simpliciter lioini-

loriim inleriora cernebant ? Sed Airtus ibi baptismatis ostendi- nes atque ideo peccatores, eos contra semetipsos spiritualis fer-
tur, de quo quisque cum egreditur, regni caolestis ei ianiia vor accenderet, et peccata, quibiis Deus per mansuetudinem
declaratur. parceret, i[)si in sc pcr [xienitonliam punircnt elc. S. Bonav.
^ Vcrs. i-7. — Sequitur loan. 3, 13 ,
post qucm Vat. prosc- allcgat scciinduiii (ilossum ordinariam \\\ .Matlli. 3, 1(5. — In-

qiiitiir: id esl, nisi sit memhram Clirisli, fjui descendil de caelo feriiis i)ro nnos ponitiir a Vat.at/ quos , ct post rabiginem
nec lioc fieri potest, ut sit niemhritm Ckristi, nisi per Sarra- eadein prosequitur : (laatn in semetipsis habehant, et ut eos ac-
nientum reyeneratiouLs etc. llacc \erba iuxta noiielli allegavi- cenderel veniebat.
iiius tom. VI. i)ag. 2S3, nola 2. — Subindc allcgadir Mattli. 3, Hi. " Vers. II. — Scntentia Damasceni inferius allegata liabc-
* Vers. 2i, ubi pro ad custudiam Vulgata ad castodien- tiir IV. de Fidc ortliod. c. 9, de qua vide S. Bonav., IV. Sent.
dam viam. — Duo seqq. loci sunl Daii. 3, 49. seq. et loau. d. 4. p. 11. a. I. ([. 3. in fine. Subinde scquitur I. Petr. 3. 20.
o, .i. — Bcda , I. in Luc. 3, 21 : Quia, dum corporis luiinililale Beda , 1. in Liic. 3, 22: llndc cum mundi crimina qiiondam
Dominus uiidas lurdanis siibiit, Di^iaitatis suac polentia caeli in ligiiram ba[)tismi dilii\io piirgarcntnr, non cor\i, scd coliini-
nubis ianuas pandit; dum({ue caro inno.via frigcntibus (ingitur bac orc delatus olivae ramiis paccm saeculo reddilain niinlia-

aqiiis, opposita qiiondam noxiis roinpliaea reslinguitur ignea. vit; mystice doccns, .solis eis, cpii in cordis sim[)lici(ate bapli-
^ Viilgala /it descendil. Sc(piitiir loaii. 1, 33. zali siint, unclioncm saiicti Spiriliis adfutiiram. — Val. omittit
* Ilomil. i. (ulias .o.) in .Matlli. (Op. impcrfect. inler opera Damascenus el ; C I) omittiini ad arcam.
Clirysost.j : Idco Spiiilus sancliis spcciem coUimbae suscepit, '" Vcrs. 3.'>. — Siibiiide allcgalur .\c(. 2,3. Dc utro([ue signo

(|uoniain prae omnibus aniinalibiis lia(;c cultrix cst caritati.s. Bcda , III. in Liic. 9 ,
3-') : Lt nota, sicut Doinino in hirdnnc bapli-
' Vcis. 3i. — Act. 2,3: lit apparucrunt illis dispertitae zato, sic et in iiionte clarificato tolius Triiiitatis myslerium decla-
limiaae tamiuam i<jnis, .sedilqiic supia singulos eoiuiii. rari,({iii gioriam illius, quuiii in ba[)lismatc conlilcmiir, in re-
* Libr. II. Ilomil. in L\ang. bomil. 30. n. (j : .Noluit pe(- suiT(!ctionc vidcbiuuis. Nec Iruslra Spiritiis sanctus hic iu lucida

catorcs ferirc, sed coUigere. Pritis \oluit mansuete corripere, nube , illic ai^paret in cotvinba , (|uia qiii nunc simplici cordc
ui liabcict ([iios |)ostmodiiin in iiidicio Jalvarct. In coliimba fidcm , (|iiam pcicipil, scrval, (wnc liicc aperlac visionis qiiod
 84 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. III.

iiaecrespou- discipulos, Acluum sccuntlo. Et respondent haec Iri- lectionis suae ». maiorem expressionem addi-
Et ad
dent tribus , ., i- . •, r • • . -i
siatibus. bus statibus, ut dicit exposilor. Incipientibus eniin tur: Jn te complacuit^ mihi, omne scilicet, quod
iliabitur utcolumba, quia reddit eos gementes et placet; et hoc propter perfectissimum nexum amoris,
meditantes; Isaiae quinquagesimo nono ^: « Quasi co- qui est inter Patrem et Filium ; Proverbiorum tertio

lumbae meditantes, gememus»;et trigesimo octavo: « Quasi pater in filio complacet sibi » ; et ad Colos-
« Sicut pulius birundinis , sic clamabo, meditabor ut senses primo: « In ipso complacuit inhabitare omnem
cokindja ». — Pro/lcienlibus, ut nubes, quia cona- plenitudinem, pacificans per sanguinem suum quae in

inine mentis facit eos sursum ascendere de virtute caelis et quae in terris sunt»; et ideo dicitur loannis -

in virtutem, usquequo elevet ad caelum, ut videa- octavo: « Qui misit me mecum est, et non reliquit
tur Deus deorum in Sion; Psalmus-: « Ibunt de vir- me solum , quia quae placita sunt ei facio semper ».

tute in virtutem, videbitur » etc. — Perfectis in 56. Sic ergo perhibitum est testimonium Christo Tripiei erg(
fait testimo
. .

m
.

igne, quia illos inllainmat, ut sursum tendant per voce a Patre, a Spirilu sancto in columba, a Filio nian»-

desiderium, et etiam ad proximos per beneficium; in luce; et sic firmum est testimonium, quia^ « in

infra duodecimo: * « Ignem veni mittere in terram ». ore trium testium slare debet omne verbum ». Et
In cuius rei signum dicitur quarti Regum secundo, sic verificatum est illud primae loannis quinto: « Tres
quod « Klias ascendit in caelum in curru igneo »; sunt, qui testimonium dant in caelo: Pater, Verbum
de quo igne Tbrenorum primo : « De excelso misit et Spiritus sanctus ». — Et iiota, quod Matthaei ter- Qnare Evan

ignem in ossibus meis et eriidivit me».

,A
tio ^"
1-
dicitur
•
11
de hac voce: « Hic est hilms
••• .•!•
meus
gelistae utaii
,•
di-tur diversi
... , . verbis.
o'^. Postremo ad signandam personam Palris lectus, in quo mihi complacui»; sed Marci primo:
Vox signiG- subditur : Vox * de caelo facta est. Et tunc verifi- « Tu es Filius meus dilectus, in te complacui » ; Lu-
cat Patrera
catum est iltud Psalmi: « Vox Domini super aquas, cae, hic: Tu es Filius meus dilectus, in te com-
Deus maiestalis iiitonuit » ; et illud Deuteronomii placuit mihi. In his autem non est contrarietas, quia

quarto: « De caelo te fecit audire vocem suam ». Et non sonum verborum, sed sententiam exprimunt,
quod baec vox esset in persona Patris, ostenditur, sicut dicit Augustinus in libro de Concordia Evan-
cum adiungitur meus, scilicet unige-
: Tu es Filius gelistarum ^^ Ideo autem fit differenter, quia vox isla

nitus, ab aeterno genitus; Psalrnus^: «Dominus dixit Patris est significaliva, quod Christus sit Verbum Pa-
Notandum. ad me: Filius meus es tu». Et in boc perbibuit ei tris simillimum et expressivum, et ideo placitissi-

Pater testimonium; loannis octavo: « Ego sum, qui mum ^2. Et quoniam Paler dicit se Verbo in se, dicit
testimonium perhibeo de me ipso, et testimonium et nobis, per quod se aliis declarat, dicit eliam omnia
perhibet de me qui misit ine Pater » ; unde primae Verbo, quaecumque dicit ^^; et hoc perfectissimum est;

loannis quinto : « Si testimonium hominum accipi- et hoc non poterat simplici verbo Evangelista expri-
mus, testimonium Dei maius est, quod testilicatus mere, licet illa vox caelestis totum boc insinuaret:
est de Filio suo ». Tu ergo hic discretive accipilur, ideo Evangelistae expresserunt diversimode, ila quod
quia nuUus alius ; unde Uiiigenitus dicitur loannis Matthaeus insinuat complacentiam Patris respectu
primo®: « Deum nemo vidit unquam nisi Unigeni- Verbi , quantum dicit se in se ; et ideo dicit
in

tus, qui est in sinu Patris », quia, secundum illud « In quo mihi complacui»; Marcus respectu Verbi,
Psalmi, « ante luciferum genui te ». Et quia istum in quantuin Pater Verbo se dicit et complacet aliis,
summe diligit, ideo additur: dileclus , per quem et ideo dicit: « In te complacui »; Lucas respectu
etiam alii odiosi diliguntur ; ad Ephesios primo "^
Verbi, in quantum Pater Verbo om?i/a dicit; et ideo

« Gratificavit nos in dilecto Filio suo » ; et iterum ad addit: In te complacuit mihi, generaliter scilicet,

Colossenses primo: « Transtulit in regnum Filii di- quidquid placet ^*.

crediderat contemplabitur ipsaque, qua illustrabitur , in perpe- ^" Vers, 17. — Sequilur Marc. 1, II.

tuum gratia protegetur. — Inferius Vat. omiltit ut dicit ex- " Libr. !]• c. 14. n. 31: De verbis vocis, quae de caelo
positor. Quis sit liic expositor , nescimus. facta est, varianl locutionem, salva tamen sentenlia... lam vero
' Vers. 11, post quem 38, 1 i. quod alius dicit : hi quo mihi complacui ; alius : In te com-
2 Psalm. 83, 8. placui ; alius: In te complacuit milii ; si quaeris, quid horum
« Vers. 49. — Sequuntur IV. Reg. 2, II. (cfr. Eccli. iS, 9; in illa voce sonucrit, quodiibet accipe, dummodo intelligas, eos

I. Machab. 2, 58.) et Thren. 1, 13. qui non eandem locutionem relulerunt, eandem relulisse sen-
* Vuigata Et vox. — Duo seqq. loci sunt Ps. 28, 3. et tentiam. Quae diversitas locutiomim ad hoc etiam utilis est , ne
Deut. 4, 36. uno modo dictum minus intelligalur et aliter quam res se lia-

* Psaim. 2,7. — Subinde allegantur loan. 8, 18. et I. bet interpretetur.

loan. 0, 9. ^" Vat. placidissimim.
® Vers. 18. — Sequitur Ps. 109, 3. — De voce discre- *' August., Xi. Confess. c. 7. n. 9: Verbo libi coaeterno
tive cfr. tom. VI. pag. 344, nota 15. simul et sempiterne dicis omnia ,
quae dicis etc. Cfr. I. Sent.
' Vers. 6, post quem Col. 1, 13. d. 27. p. II. q. 1. seqq., ubi de diversa acceptione Verbi. —
* Ila etiam August. (loc. inferius allegato) , Card. Hugo, Superius pro dkit et nobis Vat. et in nohis.

B. Albert. , Lyranus (in marg.) ; Vulgata complacui. — Tres ** August., II. de Consensu Evangelist. c. 14. n. 31 : Quod
seqq. loci sunt Prov. 3, 12; Col. 1, 19. seq., et loan. 8, 29. enim dictum est : In quo mihi complacui, si velit quis ita in-

^ Ut dicitur Deut. 19, 15. et Matth. 18, 16. — Sul)inde telligere, ut Deus in Filio sibi placuisse videalur, admonetur
allegatur I. loan. 5, 7. ex eo quod dictum est: In te complacui. Si rursus e.\ hoc
 ,, ,,
;

COMMENT. IN EVAN(;ELIUM LL'C\E C. III. 85

Secando, de gene&logia tempor&li tria. paucorum non sunt trahenda ad consequentiam *, sed
nec divinae operationi et gratiae est lex imponenda,
57. (Vers. ^3.). Et ipse lesm erat etc. Post re- quia, sicut dicitur Sapientiae quarto, « cani sunt sen-
generationem sacramentalem , in qua etiam cleclara- sus hominis, et aetas senectutis vita immaculata »

vit generationem aeternaleni , subiungit Iiic genealo- et iterum: « Consummatus in brevi explevit tempora
giam temporalcm, circa quain tria introducuntur multa ».

ivisio. considei'anda. Primum est tempiis procedentis ad ex- o8. Deinde describit 7?iof/um proccssionis , cum secundam.

cludendum intellectum phantasticum. Secundum est dicit : i't pulahatur filius loseph ; in quo ostendit
modus procedendi ad excludendum intellectum car- quod secundum generationem temporalem non habe-
nalem. Tertium est processionis gradus sive pro- bat patrem verum, sed putativum, quia de Virgine
gressus ad fortificandum intellectum fidelem. natus. loseph namque putabant homines eius pati'em,
1'rimo igilur insinuat tempus aelatis , ut illi secundum qnod dicitur infra (piarto ^ : « Nonne hic
ibrum convincantur, qui credunt, Christum verum hominem est filius loseph »?
nnm
non fuisse; propler quod dicil: Et ipse lesus erat Sed ex hoc vidctur, quod genealogia sequens Quaestiosoi

incipiem (juasi annoram triginta , incipiens scilicet nihil faciat ad Christum secundum veritatem. Ad —
aUis se manifestare et praedicare. Quasi diclum est, quod respondet Heda ^ secundum Ilieronymum, quod
quia secundum quosdam erat viginti novem annorum non esl consuetudinis Scripturarmn , ut mulierum in

et tredecim dies; secundum alios habebat triginta generationibus ordo texatur; deinde el loseph et Ma-
annos et tredecim dies ultra ^ In quo eliam praebuit riam ex eadem tribu dicit esse generatos, unde ex
excmplum , ut nullus debeat docere ante aetatem Lege tenebatur eam accipere ut propinquus. Cuius
adultam, quantamcumque habeat sapientiam; unde etiam signum est, quod simul in Bethlehem censen-
Ecclesiastici vigesimo ^: « Ilomo sapiens tacebit usque tur, sicut habetur supra secundo ^ Et ideo generatio-
ad tempus ». Et ideo dicitur Ecclesiastici trigesimo nis series in uno pertinet ad alium. — Ex hoc appa- Noundum
vix quod parum
• .. • . w • r.
' ^ de Mana.
secundo: « Adolescens loquere in tua causa ». ret, ita in Scnptura de Maria fit sermo.
Unde filii Cerson non nisi a triginta annis usque ad Si enim de ipsa non fiat sermo in Christi genealogia
quinquaginta numerabantur ad portanda onera taber- propter servandum morem Scripturarum , cum tamen
naculi, Numerorum quarto. Licet autem ita sit de videatur quasi necessarium; multo minus fieri debet
lege communi, tamen aliquando aliter fil de privile- circa proprios actus.
,..,.,. Non autem sermo de mu- — fit
„
Raiioaessex,
qaare mulie-
heribus m ordine genealogiarum lum propter defectum
, . ,

gio speciali , sicut dicitur leremiae primo ^ : « Noli res non re-
„ . . .
o ferantnr.
dicere ,
quia puer ego sum » ; et Danielis penultimo a parte naturae, quia «femina est vir occasionatus * »,
de quo dicitur, quod « suscitavit Deus spiritum lum propter defectum ex parte significantiae quia ,

pueri iunioris». Ideo dicitur Sapientiae decimo, quod non Chrislum, sed Ecclesiam significat, non superio-
« sapienlia aperuit os mulorum et linguas infantium rem portionem rationis, sed inferiorem, primae ad
fecit disertas » ; et in Psalmo: « Ex ore infantium Corinthios undecimo ^; tum propter defectum ex
et lactenlium perfecisti laudem ». Attamen privilegia parte officii, quia nec docere nec praesidere eis

uno inlclligat qiiisque, in Fiiio Pafrenn placuisse hominibus, admo- * Vers. 7. — Tres seqq. loci sunt Dan. 13, 4o; Sap. 10, 21.
netur ex eo quod diclum est: /n te complaciiit mihi. Ex quo et Ps. 8, 3.

satis apparet, quilibet Evangelistarum caelestis vocis etiam verba * Regulae iuris, regula 28. in VI. Quae a iure communi
tenuerit, alios ad eandem sententiam familiarius explicandam exorbitant nequaquam ad consequenliam sunt trahenda. Ibid.

verba variasse, ut inlelligatnr, hoc dictum esse ab omnibus, reg. 7i : Qnod alicui gratiose conceditur tiahi non debel ab

tanquam diceretur: In te placiliim meum constitui, hoc est, aliis in exemplum. — Sequitur Sap. i, 8. et 13.

per te gerere quod mihi placet.

* Vers. 22. — Superius post natus in D manus secunda
* Petr. Comestor, Ilislor. scholaslica, in Evang. c. .33: Et addidit virtute sancti Spiritus.

emt incipiem quasi annorum tiiginta id est trice-

ipse lesus ,
® Libr. I. in Luc. 3, 23. Hieron. , I. Comment. in Matth.

simum annum inceperat, tredecim tantum diebus eiusdem anni '1, 18. In prima ratione pro taxelur cum Hieron. et Beda sub-

peractis. Etsecundum hoc vixit lesus tanlum triginta duobus stiluimus texatnr ; in secunda ratione tam Hieron. quam Beda
annis et dimidio quia eadem die, revoluto anno, convertit
;
(quos sequitur VaL) pro nt pi-opinqnm substituunl ul pro-
aquam in vinum et sequenti Pascha id est in Pascha trice-
, , pinquam.
^ Vers. seq.
simi primi anni , incarceratus est loannes et in Pascha sequenti 4.

id est tricesimi secimdi anni, decollatus cst, et in terlio Pa- * Ut insinuat Arislot., II. (alias XVI.) de Generat. animal.
scliate, id est Iricesimi terlii anni, passus cst Dominus, et ita c. 3. et IV. c. 6. Cfr. tom. II. pag. 485, nota ?>. — Inferius pro

vixit Dominus triginta duobus annis integris et de trigesimo significantiae C figwae.

tertio quantum fluxil temporis a .Natali usque ad Pascha ,
quod ® Vers. 3. seqq., ubi docetur, virum, cuius caput est Chri-
pro dimidio anno computaiur. Chrysostomus tamen dixit, eum stus, csse caput mulieris ; mulicrem velalo capite debore orare,
iam conipIevis.se triccsimum annum , in liomilia decima in Mat- ipsam csse ex viro et propler virum etc. Cfr. II. Scnl. lit. Magi-
Ihaeiim , sic dicens : Post triginla annos venit lesus ad bapli- stri,d. XXIV. c. 7. .seqq., ubi verba Apostoli applicantur ad di-

sma... Et secundum hanc opinionem vixit triginta tribus annis stinclionem ralionis superioris el inferioris. — Eph. 5, 23. seqq.
integris et tanlum de trigesimo quarto, quantum est a Nalali ubi insinuatur , mulierem non Christum , scd Ecclesiam signi-

usqne ad Pasclia ». flcare : t Quoniain vir caput esl mulieris, sicul Chrislus caput
* Vers. 7, post quem 32, 10. et Num. 4, 22. seqq. (cfr. est Ecclesiae » etc.

v. i7.).
 86 COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. III.

conipelit^; tum propter defectum ex parte remedii, mortuus est sine hberis, et ideo secundum Legein
quia ei competit non remediare, sed remediari tum ; lacob frater eius illam accepit, ut suscitaret semeii
propler defectum principii, quia « non vir de muliere fratris sui , et ex illa « genuit loseph , virum Ma-
est, sed mulier tum propter 7nemo- de viro ^ » ; riae^». loseph ergo secundum carnein fuit filius

riamprimi peccati; primae ad Timothoum secundo: lacob, qui descendit per Salomonem ; sed secundum
« Adam non est seductus, sed mulier ». Et hac ra- Legem fuit Heli, qui descendit per Nathan. Et quo-
tione non lit decursus per mulieres — unde nec est niam ad perfecte scribendam genealogiam Salvatoris
mos in Scrijituris , ut sil mentio magna de Maria — et oportuit, eam scribi et secundum Legem et secun-
quia Evangelia inceperunt a praecursore, Lucae pri- dum naturam ; ideo Spiritus sanctus hoc fecit per
mo ^ et Marci primo: « Initium Evangehi lesu Clu"i- duos Evangelistas , ita quod per Matthaeum carnalem
NoianduiB. sti » etc. , ct etiaiu propter praedictas rationes. Scri- et per Lucam legalem.
ptum tamen in veteri testamento quod esse pot- fuit, 60. Hoc autem non est faclum sine causa ratio- Raiio noiai
da.
erat figura Virginis iii ahquihus muherihus, quae nabili. Matthaeus namque prosequitiir Christi regnum.
Mariae et Ecclesiae figuram gesserunt ^. et humanitalem , secundum quod successit David, et
o9. Tertio adiungit gradus processiomim, cum ideo agit de descensu eius ad nostrae carnis susce-
Tertium. addit: Qui fiiU Ileli etc. — Sed huic videtur contra- ptionem. Et quia haec fuit primo promissa ipsi

Qnaestio. riari ilkid Mattliaei primo^, uhi dicitur, quod « lacoh Abraliae ^ et repromissa ipsi David , ideo incipit ge-
genuit loseph », qui desceiidit per Saloiiioiiem. Si ergo nealogiam Salvatoris ab Abraham descendendo per Da-
impossihile est, quod aliquis siinul a duobus genere- vid et Salomonem ,
qui successit ei in regno. — Hinc coroiiariun

tur, aut ista genealogia, aut illa Matthaei est omnino est etiam ,
qiiod descendendo soluin nuadraninta
'
in- ceneratiom
secnndum
erronea. termedias generationes pomt; qma per illuin nume- vaithaeum

Ad cuius rei evidentiam est notandum ,

quod rum universitas temporis designatur, secundum quod
Resp. Mathat, qui descendit a David per iXathan, et Mathan, dicit Augustinus in libro de Concordia Evangelista-
qui descendit a David pcr Salomonem, hahuerunt rum ^; generatur enim, si denarius ducalur per qua-
successive unam uxorem , ex qua Mathan genuit la- teinarium. Vel secundum alium mothim computandi
coh, et Mathat genuit Heli. Et ita Ileli et lacob fue- quadraginta d.uas, secundum quadraginta duas man-
runt diio fratres uterini. Heli autem , accepta uxore, siones filioriim Israel, Numerorum trigesimo tertio^:

^ Cfr. 1. Cof. I i, 3i. se^i- : Miilieres m ecclesiis laceanl ete. rationcs coircspondcrc 12 mansionibiis llcbiacuiuni in descrlo.
2 Epist. I. Cof. M, S. — Seqiiitur I. Tim. 2, 14. — Hic modiis computandi fundatur in .Matth. I, 17, ubi tres
^ Vers. 5. scqq. et Mare. \, I. seqq. — Superiiis Vat. distinguuntur gencrationum articuli, quorum quilibet continet

oniitlit imde et subinde pro til sit sul)stituit nec fit. quatuordecim generationcs (tessaradecadem) , scil. ab Abraham
* De nuilieribus, quae figurani gessenint Mariae, cfr. supra usque ad Da\ id , a Da\ id usquc ad transmigrationem Babylo-
c. 1. n. 70. in (ine (ubi dc Estlior) et n. 79. (ubi dc lalicl, nis (ad lcchoniam) et a transmigrationc Bab\lonis (a lechonia)

Rutli, Abigail, ludith). Beda, 1. in Mattli. 1, .3, docet, Thamar, usque ad Christurn. Quibus relatis, August., II. de Conscnsu
Raliab et Rutli signifioare Ecclesiam. Evangelist. c. i. n. 10, addit : « Non lamen eas duxit [Mat-
' Vers. 10. thaeus] in siimmam, iit dicerct : Fiunt omncs quadraginta duac.
* Mattli. 1, IG. Cfr. Beda, 1. in Luc. 3, 23. seq(|., qui pro Uiius quippc in illis progcneratoribus bis numcratur, id est le-

lioc affert verba Africani. Vide etiam Hieron., I. Comment. in chonias, a quo facta cst quaedam in cxtrancas gentes deflcxio,
Mattli. 1, 16, ubi dicit : Super lioc et .Vfricaniis temporuni scri- qiiando in Babyloniam transmigratum est. Ubi autcm ordo a
ptor et Euscbius Cacsariensis in libris otatswvia; EuayYEXiwv plc- rectitudinc llcctitur atque, ut eat in diversum, tanquam anguluni
iiius disputannit. — Inferius vocibus per Nathan IJ praeligit facit; illud quod in angiilo est, bis numeratur, in (ine scilicet

a David. prioris ordinis et in capitc ipsius deflexionis. Et hoc ipsum iam

' Cfr. Gen. 12, 3; 18, 18. et 22, 18. De repromissione praefigurabat, Christum a circumcisione ad pracputium [Eph.
facta David cfr. II. Reg. 7, 12. seq(|. 2, II.] lanciuam a lerusalem ad Babyloniam qiiodam modo
* Libr. II. c. 4. n. 8: Acute quippe animadversum cst, migraturun) et liinc atqiic hinc utrisque in se credentibus tan-

Mattliaeum, qui regiam in Ciiristo instituerat insinuare perso- qiiam lapidem angularcm futurum [Ps. 117, 22; Isai. 28,16;
nam, c.xcepto ipso (lliristo, quadraginla liomines in generatio- Matth. 21, i2 ; Act. i , II. ct 1. Pelr. 2, G. ,seqq.] ». Siibinde
nuin scric nominasse. \umerus autem iste illud tempus signifi- adiungil : « Sic crgo iam non quadraginta duae, quod faciunt
cat, quo in lioc saecuio et iii liac terra regi nos oportct a tcr quatuordccim, sed propter unum numcratum quadraginta
bis
Christo secundum disciplinam laboriosam qua flagellnt Dcus ,
wia gencralioncs fiunt, si ct ipsum Chri.stum annumeremus,
nt s(.T)ptum est [Hebi-. 12, G.] oninem /ilium, quem recijjit, , qui huic regendae vitae nosirae lemporali atque terrenae, lan-
de qua dicit .Vpostolus [.\ct. 14, 21.], pcr Iribulationcni opor- ([uam numero quadragcnario rcgalilcr i^racsidet». — Pru con)-

tere nos intrarc iii rcgnum Dei etc. Ibid. n. 9. oslcndit, hunc plcndo numcro gencrationiin) quadraginta duarum liilarius,

numcrum significare : 1." laboriosiim t^mpus vitae j^rae.sentis Coramcnt. in Matth. c. 1. n. 2, recurrit ad duplicem gencratio-
ex eo, quod Moyses, Elias et Chrislus ([uadragenis dicbus ie- nem Christi, aeternam scil. et temporalein. — Ambros. , 111. in

iunavcrunt; 2." ipsam teniporalem cihuii terrenamquc, qiiia Luc. n. 16; Ilieron., Comment. in Dan. 1, l.etl. Comment. in

« et tempora annorum quadripartitis vicibus ciirrunt, et mundus Mattli. i, 12. sc(iq., censent, duos fuisse lcchonias, scilicet pa-

ipse quatuor partibus [Orientc, Occidenle etc.] termitiatur... trcm, qui loakim apud Hcbracos nominatur, et in quo secunda
Quadraginta autcm qualer habent decetn. Porro ipsa decem ab tessaradccas desinit, ct filiun), qui Hcbraicc dicitur loachin,
uno usquc ad quatuor progrcdicnte numei-o consummantur ». a quo terlia tessaradecas initium siimit. Demum notandum
^ Vers. 1. seqq. Cfr. Origcn. , Homil. 27. in iNuni. n. 3. et quod in prima tcs,saradecade generatio Abraluie iit nota prac-
Hieron., Epist. 78. (alias 127.) n. 2, ubi notatur has i2 gcne- supponilur.
 , ,,

COMMENT. IN KVANfJELllM LLCVH C. III. 87

ita quod lechonias bis conipiitetiir, ad designandiim nem^ legalem. — In lempore , quia Matthaeus ab
iapidem angiilarem Cliristum. Kt generatur hic nu- exordio, Lucas ab anno trigesimo, quia ille exor-
merus ex senario (lucto per septenarium, in quo dium nascendi, hic reconciliandi. — In silu , quia
designatur praesenlis temporis status. Kt quia Christi Matthaeus a principio, Lucas a baplismo, quia illo

generatio secundum carnem est initium Lvangelii, generationem , iste regenerationem principaliter at-
sec. ideo ponilur in principio libri ^ — Lucasautem prose- tendiL — In stalu, quia Matlhaeus usque ad .\bra-
quitur sacerdotiam Christi ,
per ipiod in adoptionetn ham, Lucas usque ad Deum, quia ille naturam, et
liliorum reconciliamur a statu jieceati , (jnod quidem iste gratiam, quae lilios sanctifi(\it. — In numero
fit per sacramentalem regenerationem ; ideo prose- (piia .Maltliaens in quadi-aginta ^ dnabus generationi-
quitur liliationem Christi adoptivam vel legalem, bus et quadraginta personis, una bis computata, ad
ascendendo usque ad Deum; et hoc per septuaginta desigjiandum universitatem peregrinationis, ad quam
septeui gradns, quia per illum numerum, ut dicit descendit; Lucas sei)tuaginta septem ,
per numerum
.\ugustinus -, peccatorum universitas designatur; ge- transgres.sionis, quam Christus i^er baptismum ex-
neratur enim per undenarium dnctum per septena- piavil.

dum. rium. Ideo eliam genealogiam istam non in principio ():2. Spiritualiter notandum , (]uod oinnia no- Myatica no-
, . , . miDum ex-
mma, quae
,

hbri , sed post baptisnuun Chrisli ponit. Quoniam igi- exprununtiu- in genealogia Salvatoris, piicatio.

tur « linis imponit necessitatein his quae sunt ad aliquod mysticum important, quod valeat ad salu-
linem^»; et Lucas principaiis intentionis ocuium di- tem. Pro[)ter vitandum tamen fastidium et curiosita-
rigebat ad Christi sacerdotium , .Matthaeus vero ad tein attendenda sunt loca dumtaxat ^ insignia et prin-
Christi regnum: hinc est, (juod Christi genealogiam cipalia in his grachbus designata, scilicet primus, se-
ahter atque aliter sunt prosecuti ; non modo contra- ptimus, decimus, decimus septimus, septuagesimus,
rio nec casu fortuito, sed varietate quadam consona septuagesimus sextus — et ultimus. Et ita septem
et articulari •*
descripserunt, dirigente eos Spiritu loca insignia, ita quod in primo est nostrae salutis
sancto. initium,in uitimo complementum, in intermediis
Lx his apparet causa
(]i. ^ septiformis (hfferen- profectus incrementum.
ptiae liae inter Lucam et Matihaeum , scilicet in personis ()3. Primo loco ponitur lesus , (jui interpreta- De primo
iDter °"
quia ponunt duplicem modum paternitatis, secundum tur salvator, quia salvat et liberat ^"
ue a servitute pec-
naturam et Legeni ; primum Malthaeus , secundum cati ; Matlhaei primo ^ : « Et vocabis nomen eius le-
Lucas; primo modo per Salomonem, secnndo per sum ; ipse enim salvum faciet populuin suum a pec-
Nathan. — In progressu, quia Matthaeus descen- catis eorum». Et hoc est initium nostrae J^alutis, a
dendo, Lucas ascendendo, et hoc, quia naiura est malo recedere ; Psalmus : « Quis est homo ,
qui vult
principium propagandi, sed gratia reducendi. — In vitam et diligit dies videre bonos » ? « Diverte a
modo, quia Matthaeus dicit genuit, Lucas quifuit; malo » etc. — Septimo loco lanne, qui interpreta- De septimo.

quia ille generationeni naturalem , liic denominatio- turdextera, quia, peccato remisso, transferimur de

' Scilicct Evangelii Mattli. (t, 1.}. — InHTiiis pro n slatu serunda manus addidit aetatis, et suJnnde pro a baptismo C DF
peccati C a reatu peccati. in baplismo.
^ Libr. 11. de Consensii Kvangelist. c 'i. n. 42. seq., ubi ' Vat. perperam septuaijinta. Inferius post quam [nonnuUi
hanc affcrt rationem : .Nec frustra islc mimenis ad pcccaloriim codd. quem] Chrktus per baptismum ejpiarit D addil : vel

oninium i)ertinet mundulioiiem, si diiigenlius inquiratur. Dena- qvia quus ponit Mattliaeus lonijiori cijcerunt tempore, quos
rius quippe lanquam iustitiae numerus in decem praeceplis Le- ponit Lucas breviori vixerunt. Cfr. Beda, I. in Luc. 3, 31. seq.:
gis oslenditur. Porro peccatum est Legis iransgressio ; ct uti- « Nec mireris, si Lucas a David usque ad Christum plures suc-
que transgressio denarii numeri congrucnter undenario ftgura- cessiones, Matlhaeus pauciores, hoc cst istc quadraginta Ires,
lur, unde et vcla cilicina iubentur in tabernaculo undecim fieri ille viginti octo posuit, cum per alias personas gcnerationem
[Exod. 2(), 7.]; quis aulcm dubilet ad peccati signilicationem fatearis esse decursam. Potest enim fieri, ut alii longaevani
? Ac per lioc, quia universum temi)us septe-
cilicium perlinere transegerint vilam, alterius vcro generationis viri immatura ae-

nario dierum numero volvitur, convenientcr undenario septies tale dccesserint, cum videamus, compluies senes cum suis ne-

multiplicato ad numerum scptuagesimum et seplimum cuncta potibus vivere, alios \cro viros stalim liliis obirc susceplis ».
peccaia perveniunl. In quo numero etiam fit piena remissio Idem in.sinuat Ambros. , III. in Luc. n. I i. ct 45.

peccatorum, expiante nos carne Sacerdotis nostri, a quo nunc ® Codd. CDFCi omiltunt dumtaaat, post quod Vat. pro-
iste nmnerus incipit, et reconciiiante nos Deo, ad qucm nunc sequilur insiijniora et principaliora in his eu-. Subinde pro
iste numerus pcrvenit pcr Spiritum sanclum, qui in columbae septuaijesiinus scxtus ,
quod hic a pluribus codd. omiltilur,
specie in hoc bapiismo, ubi numerus iste commemorelur, ap- D septuagesimus septimus , cui lectioni inferius alii codd. con-
paruit (Luc. 3, 22.]. Cfr. U. Qq. livangeiiorum , q. 6. sentiunt. Sed quia infra ultimo loco ponitur Deus , ct iion nu-

' Secundum .Vristot., II. Phys. text. 88. (c. 9.). mcrentur nisi 77 ; hacc lcclio probari nequit.
* Id cst (listiiicta / U a secunda manu arii(iciati, Vat. ar- « Vcr.s. 21. — Sequitur Ps. 33, 13. ct lo. Cfr. I. Pctr.

ticulala. 3, 10. sc(|.: Qui cnim vult \ilam diligcre el dies videre bonos,
* Cod. C quae sit causa, I) causa dijferentiae ,
qme est cocrceat linguam suam a malo... Declinct a malo etc. Hicron.

septiformis inter etc. Infcrius pro in personis , quiu ponunt I. Commcnt. in Matth. I, 21: lesus Ilcbiaico sermone sahator
Val. iii persoiiis per quas ,
propter. — De his dinerentiis cfr. Ftymologiam ergo nominis eius L\angelisla signa\itdi-
dicitur.

Glossa ordinaria in .Matlh. I, 2. et Luc. 3, 2G. seqq. cens: Vocabis nomen cius lesum , quia ipse salcum faciet po-
' Vat. derivationem. Paulo inferius posl ab exordio in 1) pulinn suum.
 88 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

sinistraad dexteram; ad Colossenses primo ^: « Eripuit «

.
Placens Deo
, . .
» etc. — Septuagesimo sexto
, ..... ^ loco oe septuage
simo sexto.
nos de potestate tenebrarum et Iranstulit nos in re- Adam , qui mterprelatur homo, quia perlectio quie-

gnum filii dilectionis », id est de sinistra ad dexte- tis et contemplationis reformat in nobis imaginem
ram; Matthaei vigesimo quinto: « Statnet agnos a Dei quam factus est homo Genesis primo ^
, ad ;

De decimo. dextris suis, haedos vero a sinistris». — Decimo « Facianius hominem ad imaginem » etc. Hanc re-
loco Amos, qui interpretatur onerans, quia, translati format contemplatio; secundae ad Corinthios tertio:
ad gratiam, invitamur ad onera legis portanda ; Mat- « Nos autem revelata facie gloriam Dei speculantes,
thaei undecimo ^: « Venite ad me omnes » etc. « Tol- in eandem imaginem Iransformamur a claritate in

Hte iugmn meum super vos » etc. ; de quo iugo et claritatem »; et postmodum: « Licet is qui de foris
onere dicitur Tlirenorum tertio: « IJonum est viro, est , noster homo corrumpatur » etc. Postremo — oe uuimo.

De decimo
septimo.
cum poilavcrit iuguui ab adolescentia sua ». — l)e- loco subiungitur Deus, ad quem tendimus, in quo
cimo septimo loco loseph, qui interpretatur augmen- est quies et finis omnium laborum; loannis decimo
tum quia servando et portando onus legis augmen-
,
septimo ^ : « Haec est autem vita aeterna , ut cogno-
tamur in gratia; ad Ephesios quarto^: « Veritatem scant te Deum verum, et quem misisti lesum Chri-
facientes in caritate , crescamus in illo » etc; ad Co- stum » etc; et primae ad Corinthios decimo quinto:
lossenses primo: « Ambnletis digne Deo, per omnia « Deinde cum tradiderit regnum Deo et Patri,
finis,

placentes, in omni opere bono fructificantes » .

— cum evacuaverit omnem principatum et potestatem
Deseptuage-Septuagesimo loco /Te/ioc'/' , qui interpretatur dedica- et virtutem »; et post: « Deus omnia in omni-
Ut sit
siaio.
tio, quia proficiendo in merilo el caritate perveni- bus ». Nunc enim est verum illud quod dicitur pri-
mus ad mentis quietem, in qua habitat Deus sicut mae ad Corinthios undecimo^: « Omnis viri caput
in templo dedicato; loaimis decimo quarto*: « Si est Christus, caput vero mulieris, vir, caput vero
quis me, sermonem meum servabit,et Pater
diligit Christi, Deus »; nunc verum est illud aliud, quod
meus diliget eum, et ad eum veniemus et mansio- dicitur primae ad Corinthios tertio: « Omnia vestra
nem apud eum faciemus». Et hic sursum fertur in autem Christi, Christus autem Dei
sunt, vos ». « Quo-
caelum per contemplationem sicut Henoch de quo (Je- , niam ergo ex ipso et per ipsum et in ipso sunt
nesis quinto ^ « Ambulavit cum Deo et non appa-
: omnia ; ipsi Deo aeterno et vivo omnis honor et glo-

ruit, quia tulit eum Deus »; et Sapientiae quarto: ria in saecula saeculorum. Amen ».

C.\PITULUM IV.

Pars II. De praedicalionis inagisterio lem, in secunda confutat falsilatem, infra unde-

agitur dupliciter. cimo: Erat lesus eiiciens daemonium etc.

1. lesas aiUem plenus Spiritu sancto etc. Su- Primo explicatur veritas doctrinae
pra ^" determinavit Evangelisla de incarnationis my- quculrupliciter.
sterio sive de Christi nativitate; in hac parte agit
de praedicationis magisterio sive doctrina. Et quo- Prima pars, in qua explicat veritatem doctrinae,
niam duplex est opus sapientis, scilicet docendo, « non habet quatuor: in quaruin prima fit doctrinae Chri-
mentiri de quibus novit et mentientem manifestare ^' », sti authenticatio ; in secunda determinatur discipu-
ideo pars ista habet duas. In prima explicat verita- lorum vocatio, infra quinto^^: Faclum est , cum

1 Vers. 13. — Siibinde :illegaUir MaUh. 25, .S.3. — Pro ^ Vers. 3. — Sjibinde allegantur 1. Cor. 15, 2i. et 28.
lannp Card. Hugo et B. Albert. liabent lamne. Hieron. , de No- ^ Vers. 3, post quem 3, 22. seq. et Uom. 1 1 , 36. (clr,

minibus Hebraic. vet. testani. de Numerorum libro: Inmna Rom. 16, 27. et 1. Tim. 1, 17.), ubi pro aeterno et vivo, quod
mare, vel dextera eius. Ibid. de Exodo : lamin, dexlera. Ibid. praebent CH,D neterno (recens manus addidit trinoj et uni,
nov. teslam. Lucae : lannai (lanne) ,
praeparatus. Glossa inter- Vat. trino et nni.
linearis apud Lyranum : Qni fuit lanne , dexter. >* Cfr. supra c. 1. n. 7.
^ Vers. 28. seq., post quem Thren. 3, 27. — Hieron. ,de " Ut dicit .\ristot. , \. Elench. c. 2. (c. 1.): « Est aiitem

Nominibus Hebraio. nov. lestam. Lucae: Amos, onerans, aiU iit iinum ad unumdicamus, in unoquoque opus sapientis non
oneravil. mentiri quidem ipsum de quibus novit, mentientem autem ma-
' Vers. 1') (pro m iUo CDF in gratia) , cui subiungitur nifestare posse ». VaL legit: opus sapientis in docendo scilicet ,

Coi. I, 10. — Hieron. , de .Nominibus Hcbraic. vet. testam.de non nientiri de iis quae novit et mentientem manifestare posse.
Gen.: loseph, augmentum. — Secunda pars incipil infra c. 11 ,
14: Et erat eiiciens dae-
* Vers. 23. — Hieron. , de Nominibus Hebraic. nov. testam. monitim etc.

Lucae: Enocli, dedicatio. '* Vers. 1

; tertia pars incipit 6, 12. et quarta 9,1: Con-
* Vers. 24, post quem Sap. i, 10. seq. vocalis antem dnodecim etc. — Siiperius pro fit doctrinae
® CJr. supra pag. 87, nota 8. — Hieron. , de Nominibus Cliristi authenticatio [nonulli codd. auctorizatio] Vat. doclrina
Hebraic. vet. testam. de (ien. : Adam , homo, sivc terrenus, Christi demonstratur authentica (simile recurrit inferius). Se-
aut indigena, vel terra rubra. cundum Du Cange, Glossarium etc. , authenticare (autenticare,
' Vcrs. 26. — Sequuntur 11. Cor. 3, 18. et 4, 16. auctenlicare) idem est ac confirmare, corroborare, firmare;
 , , : :

COiMMENT. IN EVAN(.ELIIJM LUCAE C. IV. 89

lurhae elc. ; in tertia, vocatorum inslUulio , inlra tem; inspectio necessiiaiis praebnit tentandi oppor-
sexto: Factum est in illis diebus etc. ; in quarta, m- tunitatem.
slitutorum delegatio, infi'a nono: El convocatis duo- "l. (Vers. 1.). Introducit er>io plenitudinem qra- ^Timo, i>\e-
/11 • . 1- r I
nitudo gra-
decim Apostolis , dedit illis etc. Ordo et sufiicientia liae \u Christo, dicens: Jesus autem, plenus Spi- liae.

partium per se apparet. riiu sancto, regressus esl a lordane , non quia ibi

primo impletns liierit, sed quia tunc {)rimo pleni-

Primo authenticatiir doctrina Christi per tria. tudo eius apparere coepit, in alios redundando, se-
cunduni illud loannis primo^: « Et vidimus gloriam
Prima igilur pars, in qua Cd doctrinac Christi eius »; et post: « I)e plenitudine eius accepimus
authenticatio , continet praesens capituhun et habet omnes ». Plenus, inquam, non sohiin sufiicienter, sed
tres partes. Quoniam doctrina tripliciter authentica- eliam superabundanter; unde ad Colossenses primo:
tur: aul ex merito vitae , aut ex testimonio Scri- « hi ipso com|)laruit omneni pienitndinem iniialii-

pturae, aut ex miraculo potentiae; ideo in prima lare»; etsecundo: « hi ipio oiiinis plenitudo Divini-
parte ostenditur auctorizatio doctrinae Christi ex vi- tatis inhabitat corporaliter ».
tae merito; in secunda, ex Scripturae tesiimonio, 3. Deinde adiungit loci solitudinem , quia in de-^ecuDdo.iod
1 1 1-. .-. . . .
solilQdo.
ibi * : liegressus est lesus in virtute Spiritus ; in serlo; propter quod addit: Ll agehatur a Spiriiu
tertia, ex poteiiliae miraculo, ibi: Et dcscendit in in desertum — ut scilicet experiretur ^, utruin csset
Capharnaum elc, ubi determinantur niiracula. Deus vel Dei Filius, quia lorsilan audierat illud:
« Hic est Filius meus dilcclus » — a Spiritu san-
Authenticatur doctrina Christi ex merito vitae. cto agi est benignitatis; unde ad Komaiios octavo ^

« Quicum^pie vSpiritu Dei aguntur, filii sunt Dei ».

Meritum autem consistit in victoria tentatio- Hinc dicit (Iregorius: « Convenienter accipitnr, nt a
num, quia^ « militia est vila hominis super ter- Spiritu sancto ductus credatnr, nl ihuc eum suus
ram »; ideo describit Evangelista, qualiter tentationem S[)iiitns duceret, ubi ad tentandinn mahgnus spiritns
descrj- diabohcam superavit. Ad cuius integram descriptio- inveniret». Unde in deserium adduxit, ubi consue-
nem tria sunt opportuna, scilicet tentationis occa- vit Deus animae ihmiliariter colloqui , secunduni ii-

sio; ientandi modus,(\nem tangit ibi^: Dixit au- lud (Jsee secundo^: « DuCcim eain in solitndinem et
tem illi diaholus; et tertium , consummatio ienta- ibi loquar ad cor eius». Et ideo in Psalmo aiiiina

tionis , quain ibi exprimit: Et consummata omni sancta: « Elongavi fugiens et mansi in solitudine »;
tentatione etc. sic et David, primi Regum vigesimo tertio, « mora-
Tentandi aulem motivum sumsit diabolus ex batur in deserto mansilque in monte solitudinis ».
ntatio- quatuor consideralis in Christo : primum est gratiae 4. (Vers. ^.). Et determinatur tempus, scilicet Quaefuitper
, . , . , . .
,
W dies.
latnor. plenitudo , secundum esl loci solitudo , tertium est quadraginta. dietms , ut sic verilas respondeat ligu-
suspicio Dininiialis propler mirabilem abslinenliam, rae; sic Moyses, Exodi vigesimo quarto^; sic Elias,
quartum inspeciio infirmilatis propter apparentem tertii Kegnm decimo nono, ut sic Christi ieiunium
indigentiam. Consideratio plenitudinis gratiae per tam a Lege quain a Pro[)lietis liabeat testimonium.
invidiam movit diaboh vohuUatem ad tentandum; — Et ne credas
...
,

_,
ibi Christnm ad
, .
requiem
,
dech- Qaaiis fuerit
tentalio.
, , .

consideratio solitudinis praestitit tentandi mahgnila- nasse, additur: Et tentabatur a diabolo , non inte-
tem; suspicio Divinitaiis incitavit tentandi curiosita- i'ius, sed sohim exterius. Sicut enim dicit (iregorius^:

mtthenticus idem valet nc aiicloritate plemis vel fide dignus ment. in Mntlli. 4, 6: « S« Filias Dei es. In omnibus tcntatio-
cui primo credebatur ex sui dignilate; audorizare \i\em est ac nibus lioc ngit diaboliis, iit intelligat, si Filius Dci sit; sed
confiruiare; anctorizamentim idem valct ac auctoritas, et aucto- Dominus sic responsioneni temperat, ut eum relinquat ambi-
rizabiliter idem est ac cum auctoritate. Idem dicit IJodn in Luc. i , 9. ibid. v. il. nit
' Vers. 14: Et rearessns etc. ; tertia pars incipit v. :^ I . Quiaquem diermn quadraginlu iciunio fatigatum diaboliis bo-
— Superius pro auctorizalio Vat. nnctoritas. minem cognoverat. noc tenlando vnlebnt, an et Dei Filius es-
2 Ut dicit lob 7,1. set e.rperiri, iam nunc per .signorum |jotenliam vel intoliexe-
' Vers. .3; lortium liabetur v. 1:3. rit, vel potius suspicaliis est, esse Filiuiu Dei. — li\ ACD ad-
* Vors. li. et IG. — Subindo allegantur Col. !, H). didimus nt scilicet... diiectus.

et 2, 9. ® Vers. 1 4. — Sontentia (Jrcgoiii habetur 1. Homil. in

* Supple: diaboius. Simili modo dicitur Mattli. 4,1: Tunc Kvang. homil. 16. n. I. — Suporius pro a Spirilu sancto
lesus ductus est in desertum a Spiritu, nt tentarelur a dia- [|)ropter abbreviationem legi polesl sancto , vel scilicet'] agiest
bolo. Cfr. Pelr. Comestor, Ilistor. scholastica in KvangcJia, , l)eni(jnitalis ,
quod praebet I), alii codd. a Spiritu sancto [Vat.
c. 3.^: « Cum \ero sensit Dominuni [ieiunio quadraginta die- scilicel sanclo]; aijcre eniiu lienifin/latis [\'at. addit «^],- II le-

nim peraclo] esurire, ((uod non legitur dc Moysc, vel Klia; git: Et agebatur a Spiritn in desertnm; ngebatnr , innuam
accessit, ut tenlaret, si posset eum deiicere in pcccatum, ct ut a Spiritn sancto, quo plenus erat ; agere enim benignitatis est.

exploraret, an esset Dei Filius, quia audiornt vocein hanc ' Vers. 14. — Sequunlur Ps. .'ii. 8. ot I. Rog. 23, II.

[Mattli. 3, 17.]: Hic est Filins mens flileclus , quom sciebat « Vers. 18. — Subinde nllogatur III. Reg, 19, 8,

quandoque venturum , et se per eum potestatem amissurum ; scd ® Libr. I. Ilomil. in F\ang. homil, 16. n. I. Pro delectatio
usque ad iudicium futurum non exspectabat ». Ilioron., I. Coin- Vnt. dutcedo. — Se(|uilur llcbr, i, l.i,

S. Bonav. — Tom. VII. 12

 90 COMMENT. IN EVANGRLILM LUC.VE C. IV.

« Mentem eius peccati clelectatio non niomordit »; ad luit enim amplius abstinere, ne diabolus posset per-
Hebraeos quarto: « Non habemus Pontilicem, qui cipere. Unde Ambrosius*^: « Esurit, ne innotescat
non possil compati inlirmitalibus nostris, tentatum sublimis Deus; fames enim Domini pia Iraus est, ne
per omnia pro similitudine, absque peccato ». caveal tentare diabolus ». — Et nota, quod esurivit Notandum
o. Et nota spirUualiter , quod hic dicitur Chri- in lentatione, sicut hic dicitur, et sitivit in pas-
spirituaiiter stus ciqi a Spiritu, in Matthaei quarto ^ dicitur duci, sione, sicut dicitur loannis decimo nono ^ ut osten-
exponitur de . ,,. . . ... n- i -f »
deserto poe- jn Marci pruiio dicitur expdti. In quo signilicatur, derel, se habere veram humanitatem, et ut invita-
nitenliae. , , , • • •, , •
i- ••
quod ad desertum poenitenliae venitur tripliciter, ret ail paupertalem et poenitentiae poenalitalem; unde

scilicet timore severitatis , cuius est expellere a malo Aposlolus secundae ad Corinthios undecimo: « In fame
ad bonum; Ecclesiastici primo"^: « Timor Domini et siti, iii frigore etnuditale, in ieiuniis multis ». Esu-
expellit peccatum » etc. Splendore veritatis , cuius rivit autein et sitivit non sibi, sed nobis, quibus prome-
est ducere; Proverbioruin quarto Ducam te
: « per ruit refectionem spiritualem corporis et sanguinis sui,

semitas aequitatis » etc, dicit Sapienlia. Amore bo- quil)us reficimur et potamur; loannis sexto^: « Caro
nitatis , cuius est agere; ad Romanos octavo: « Qui- mea vere est cibus, el sanguis meus vere est potus ».
cumque Spiritu Dei aguntur » etc. Sive per com- S. Dixit auiem illi diaholus etc. Postquam de- De raodo
tentandi
minationes , admonitiones et promissiones , quae scripsit occasionem tentationis, hic describit modum tria.

tria respondenl in nobis tribus viribus animae, sci- tentandi, et hoc secundum Iriplex motivum. Moti-
licet irascibili, rationali, concupiscibili. vum autem ad peccatum est commulabile bonum ^,

T). Tertio introducit mirahilem abstinentiam, quod est in triplici differentia: aut est inferius , et Triplex rai

tivam se
Tertio, absti- cum adiuiigit: *"
Et uihil .manducuvit in illisdiebus, hoc est carnis; aut exterius , et hoc mundi; aut triplex bi
nentia mira- . . . ,• , , num.
biiis. scilicet quadraginta. Ex quo diabolus est suspicatus interius , et hoc excellentia animi. Ex primo efli-
eum Deuin, quia ieiuuabat supra polestatem huma- citur liomo voluptuosus ex sccundo curiosus , ex
,

nam, quae ultra triduum commuiiiter non procedit; tertio praesumtuosus. Primo modo infert lentator
unde Matthaei decimo quinto ^ dicitur cle lurbis per suggestionem per bonum inferius, quod est carnis,
triduum ieiunantibus: « Dimittero eos ieiunos nolo, ut alliciat ad gulam; secundo, per bonum exterius,
Notandam. ne deficiant in via ». — Et nota hic, quod S-dvator ([uod est mundi, ut alliciat ad avaritiam , et hoc
ieiunavit ante tentationem et comedit post resurre- ibi^": Et duxit eum diaholus in montem; tertio
ctionem ad nostram instructionem. riide Auguslinus*: vero, per bonum interius, quod est excellentia aiiimi,
« leiunavit Christus ante mortem cariiis, quasi cla- ut alliciat ad pompam sive superbiam ,\\)\: Et duxit
mans: Ahstinele vos a carnalihus desideriis, dum illum in lerusalem etc. Et haec tria respondent tri-
estis in agone. Comedit post resurrectionem, quasi bus, in quibus tentavit et vicit hominem primum ^^;

dicat: dum habetis corpus mortale, spe immortali- et babent istae tentaliones ordinatum processum ab
tatis iam pascamini ,
quia, dum viam Domini carpi- inferiori ad superius : quia ex prima impetitur quan-
mus, et a vanitate saeculi ieiunare et refici debemus lum ad actum vcgetabilis; ex secunda quantiim
1'uturi promissione », ut semper dicamus ^ : « Satiabor, ad aclum sensibilis; ex tertia vero, quantum ad
cum apparuerit gloria tua ». actum rationalis. —
Quantum ergo ad primam ten- Tentatio pr
raa descr
Qaario, ap- /• Postremo addit apparentem indigenliam lationem nota diaholum suggerentem, et deinde bitur.

gentia! '°'^'' cum subiungit: Et consummatis illis, esuriit. No- Dominum respondentem.

^ Vers. r. Tunc lesus diictus estclc.; Marc. 1, 12: Et sta- Doiniiii pia fraus csl, ut in quo diabolus maiora meluens iam
tim Spiritus expuiit eum iii (lcsertum. cavebat, fnmis specie iaclalus tentarel ul liominem, ne impe-
^ Vers. 27. — Duo seq |. loci sunt Pio\. i, 11. el Rom. diretiir iriumpliiis. Cfr. Glos.sa ordinaria \n Luc. i, 2: Esurit
S, \i. ergo humilis Deus homo, ne inimico innotescat sublimis homo
3 Vers. 32. Deus [ita etiam A a secunda manu in marg. ex Beda, I. in
* Tempore 174. ot de Diversis 90.)
Serm. 263. (alias dc Luc. 4, 2.]. Fames Domini i)ia fraus est, ne caveat diabolus
n. 4. Verba Auguslini alTeruntur secundum Glossam ordinu- teniarc. Esurit aulem non lam cibum coiporis quam saiutem
riam apud Lyranum in Luc. 4, 2. (clr. Slrab. in Mattii. 4, 2.), animae. — In linc j^ost diabolus Val. addit el impediatvr
dum texlus originalis liinc inde })luia interserit. Pro leiunacit triumphus.
(ita A C) te.xtus originalis lciunans Vat. , leiimat enim; pro quasi ' Vers. 28. (]fr. Commcnl. in hunc loc. n. 46. ct o7. —
clamans (ita ACDH) Vat. quo clamabat , tcxtus originalis tr- Seciuitiir 11. Cor. 1
1, 27.

lul clamabat, E cum Ciilossa quasi clamei (G clamat). Subinde * Vers. 56.
pro dum habetis corpus mortale H cum Glossa etsi nondum ka- ® Peccatum enim sive malum secundum .Viigust., II. de
betis corpus immortale. In ipsis verbis allogatur I. Petr. 2, M : Lib. .\rb. c. 19. n. 53, est « aversio ab incommiitabili bono et

Obsecro vos... abstinere vos a carnalibus desideriis; respicitur conversio ad muiabilia bona ». Cfr. II. Sent. d. 35. dub. 6. —
L Cor. 9, 2o: Omnis autem, qui agone contendit, ab omni- m De triplici diflerentia boni commutabilis cfr. I. loan. 2, 16:C)mne,
bus se abslinet etc, et Luc. 24, 41. seqq., ubi narratur, qiiod quod est in mundo, concupiscentia carnis est etc. Cfr. August.,
Christus inanducavit post resurrcctionem. Enarrat. in Ps. 8. n. 13. —
Vat. legit: Motivum enim pecca-
5 Psalm. 16, 15. tum est ad commutabilc bonum elc.
® Libr. IV. in Luc. n. l6:Sed qui quadraginla diebus esu- *''
Vers. 5: El duxit illum diabolits etc; tertium est v. 9.
rire non potiiit oslendit, non cibum esuriisse se corporis, sed " Cfr. Ambros., IV. in Luc. n. 17. et 33; Gregor., I. Ho-
salutem; simul ut advcrsarium lacesserel iam timentem ,
qui mil. in E^ang. Iiomil. 16. n. 2. seq. Vide etiam II. Senl. d. 22.
quadraginta dierum fuerat ieiunio vulneratus. Et ideo fames a. 1. q. 1.
 ,: ,,

COMMENT. IN KV.\N(;i:i.U M l.lCAi: C. IV. 91

9, (Vers. 3.). Suggereniem diabolum irilrodncit, clypeo se defendit, secnndum illud Proverbioruiu tri-

liaboio cum ait: Dixil aiilem ei diabolus: Si Filius Dei gesimo: « Omnis sermo Domini ignitus clypeus est
'"^"^'
es, dic, ut lapides isli panes fiant S" qnod dicit, ut omnibus sperantibus in se »; iinde et ad Ephesios
ipse de eo sumat experientiam et ut iucitet ad gu- sexto: « Inonmibus sumeiites scutum fidei, in quo
lam. Quia enim liomo es esuriens, dic, ut reficiaris; po.ssitis omnia tela nciquissimi ignea exstinguere, et
non quia de refectione Christi aliquid perlineat ad galeam salutis assumite et gladium spiritns, quod
eum; Proverbiorum vigesimo tertio: « Comede et est verbum Dei ».

bibe, dicet tibi, et mens eius non est tecum »; sed M. (Vers. 5.). Et duxit illum diabolus. Ilic de- Secanda len-
tatio descri-

si Filius Dci es , hoc ipsum dicas, ut, si flat, omnipo- scribitur secunda tenlatio, circa quam duo sunt at- bitar.

tens cognoscaris; Kcclesiastae octavo: « Sermo illius tendenda. Primuni est diabolica suggestio, et se-

potestate pleiius est, et omne, quod voluerit, faci^it». cundum est dominica responsio, quae notatur ibi ^:

Ddam. — Tnde nota dolum diaboli in tentando, quia, cnm Et respondens lesus dixit illi etc. — Circa sug- De diaboli
suggestione
videret Christi infirmitatem et dubitaret de Divinitate, gestionem diaboli nota ductionem , oslensionem, pro- qaatuor.

voluit Divinitatem cognoscendo cavere et humanitatem missionem , suasionem.

sedncendo deiicere. In qno simnl erat fraudulentia et Ductio antem cum tamen lit quasi impotenti, Eias ducti.i.

superbia, secnndum illud lob qnadragesimo [)rimo ^ dicatur Sapientiae duodecimo^: « Subest tibi, cum
« Omne sulilime videt; et ipse est re\ super omnes Yolueris, posse». Unde dicit: Et duxil iUnm diabo-

filios superbiae ». lus in montem e.r,celsum; duxit, inquain, tanquam

10. (Vers. 4.). Iluic autem tentationi malitiosae infirmuiii, non tanien involuntarium , sicut Petrum,
^hristo et superbae obviat resnonsio Dei humilis et discreta, dc quo loannis ultiino: « Cum senueris, alius te cin-
idente. .
, ^ . . .

quia celat Divmitatem et vitat carnalilatem ; unde gel et ducet, quo tu non vis »; sed tanquam hu-
subditur: Et respondit ad illura lesus: Scriptum militer permittentem ad modum eius, de quo dicit
est, quia non in solo pane vivit liomo; Sapientiae Isaias quinquagesimo tertio : « Tanquam ovis ad oc-
decimo sexto ^ : « Non nativitatis fructus pasrunt ho- cisionem ducetur,et lanquam agnus coram tondente
mines, sed sermo tuus hos qui in te crediderint, se obmutescet » etc. Si ergo hoc sustinuit a mem-
conservat». Sed in omni verbo , quod proccdit ex bris diaboli, quid mirum, si patienter sustinuit a
ore Dei^. Hoc scriptum est Deuteronomii octavo: capite malorum^V Et duxit in montem , quia, cum
« .\flllixit te pennria et dedit tibi cibum manna, qnod sit superbus, semper alta petit; Isaiae decimo (piarto^":
ignorabas, ut ostenderet tibi, qnod non in solo pane « Super astra ascendam, sedebo in monte testamenti»;
vivit hoino. sed in oinni verbo, quod egredietur ex ore et quia in loco eminentiae de facili ruit liomo ; unde
Dei»; unde loannis sexto: « Verba, quae ego loquor tertii Regum vigesimo secundo: « Vidi cunctum Israel
adaon. vobis, spiritus et vita sunt». — Et nota, quod dispersum in montibus».
Christus se defendit per Scripturam , in quo revelat
"•
12. Ostensio fit quasi ignoranti , cum tamen « in Ostensio.

suam sapientiam et occnltat potentiam et conservat ipso sint omnes thesauri sapientiae et scientiae »
iustitiam; et sic diaboli suggestio omnino annullata ad Colossenses secundo ^^ Undeaddit: Et ostendit ei
est, quia nec deDeo sumsit experientiam nec ho- omnia regna orbis terrae in momento temporis.
minem pertraxit ad gulam. Unde verificatum esl il- — Et nota, quod ostendisse dicitur omnia regna Xotandum.

iud lob vigesiino sexto ^ : « Prudentia eius percussit mundi, non singulariter sed generaliter, ut di- ,

superbnm », videlicet diabolum. Et ex hoc apparet cit quidam^^ id est omnes partes. Vel, secundum
nobilitas Scripturae, qua Christiis in tentatione velut Bedam « ostendit omnia concupiscibilia mundi, in
,

' Vulgala : Dixit aniem illi dinbolus: Si Fiiins Dei es ille adulando tacuerat, iioc in medium profert ac dicit : Non
dic Ifipidi huic, ut pnnis fint. S. nonav. alleKat verba e.\ in solo pane vivet homo. Cfr. .\mbros. , IV. in Luc. n. 20.
Matlli. 4,3, —
Duo seq^i. lori siuU Pfov. 23, 7. et Kccle. 8, * Vers. 12. — Diio seqq, loci sunl Prov. 30, 5. et Eph.
3. seq. Omne, quod voluerit,
: fack. Et sermo illius potestatc 6, 16. seq.
plenus est. — Inferius post dicns Vat. addit nempe lapidi, ut ' Vers. 8.

panis fiat.
^ Vcrs, 18. — Sequunlur loan. 21, 18. et Isai. 53, 7.
' Vers 2.5. — Bcda, I. in Luc. i, 3: Qui [diahoiiis] ta- " Grcgor. , I. Homii. in Evang. homil. 16. n. I: Sed ccce,
men prius, cum hunc [Christum] passihilem cerneret, cum i;ossc cum dicitur Deus homo vol in excelsum montom, vel in san-

mortalia perpeli humanitatis videret, omne, quod de eius Divi- ctam civitatem a diabolo assumtiis, mens refugit, humanae hoc
nitate su.spicatus est, ci fastu suae siiperbiae in duhium venit. audire aures expavoscunt. Qui tamen non esse incredibilia ista

Nihil quippe superhum sapiens, dum esso huiic huuiiiom

nisi cogiioscimiis, si iii illo et alia facta poiisainus. Corte iniquorujn

conspicit, Deum essc dubitavit. Unde ad (ontalionum se argu- omnium capiit diaholus ost, et huius {-apitis inombra sunt
menta convcrtit. omnes iniqui, An non diaboli mombriim fuit Pilatus ?... Quid
' Vers. 26. orgo mirum, si se ah illo pcrmisit in montoin duci, (|ui se
* Vulgata: sed in omni verbo Dei. (Jfr. Maiili. 4, 4; .<>ed pertulit ctiam a ineinbris illiiis crucifigi ? — Pro .SV ergo hoc A
in omm verbo, quod procedil de ore Dei. — Setjuuntur Deut. Si erf/o mortem.
8, 3. et loan. 6, 64. »» Vers. 13. — Subinde allogatur III. Wcf;. 22, 17.
* Val. celat. Chrysost., Homil. 13. in Malth. n. 2: Quid " Vcrs. 3. — Doinde pro oslendil ei Vulgala ostendit illi.

igitur Christus? Fastum eius deprimens ostendensque, nec pro- *^ Glossji ordiunrin (socundum Chrysost., Ilomil. .'i. alias

brosum id esse, qiiod acciderat, nec sapientia sua indignum, (|uod 6. in Matth, op. imperfect.) in Matth. 4, 8: « Omnia regna
 9^2 COMMKNT. IN EVANGELIUM LLICAE C. IV.

(luibiis liomines regnaut unde signanter dicitur

», versus omnem deum »; « et multiplicabit gloriam
Malthaei quarto : « Ostendit illi omnia regna mundi et potestatem dabit in multis et dividet terram gra-
et gloriam eorum ». « Ostendit autem, non quod vi- tuito »; et Apocalypsis decimo tertio dicitur, quod
sum ei ampliaret, sed sicut dicit Beda S vanitatem , «draco dedit potestatem bestiae». Hoc autem permit-
humanae pompae, quam amabat, quasi speciosam tit Deus iusto suo iudicio. « Ipse igitur transferfre-

ostendens, facere volebat amari ». Et quia haec non gna atque constituit », sicul dicitur Danielis secundo.

durat, sed cito transit, ideo in brevi tempore osten- — Vel, sicut dicit Beda ^ hoc dicit ex arrogantia, non AUa exposi

dit; propter quod adiungit: In momento temporis. quod totus mundus fuisset eius, cum solus Filius
Unde Beda^: « Non tam celeritas aspectus notatiir dicat vere: « Omnia niihi tradita sunt a Patre », Mat-

quam fragilitas caducae potestatis. In momento enim Ihaei undecimo; et rursus Matthaei ullimo: « Data
cuncta praetereunt » , secundum illud Isaiae quadra- est mihi omnis potestas in caelo et in terra » etc.

gesinio: «Ecce, gentes quasi stilla situlae et quasi sed quia ipsi omnis inordinatio potestatis adscribitur,

momentum staterae reputatae sunt»; quia, Sapien- ipse, ut superbus, adscribit sibi tolum. Unde omnis Notandom.

tiae undecimo , « quasi momentum staterae , sic est potestatis ordinatio a Deo est, sicut dicitur ad Ro-
ante te orbis terrarum »; « quoniam in momento, manos decimo tertio ^ ; sed inordinatio a diabolo, quia
quae erat praeclarior natio, exterminata est»,sicut l^rimae loannis tertio dicilur : « Qui i^eccat ex dia-
dicitur Sapientiae decimo octavo, et in Psalmo: « Vidi bolo est »
impimii snperexaltatum etc. Et transivi, et ecce 13. (Vers. 7.). Quarto vero i\i suasio quasi ap- saasio.

non erat ». petenti , cum tamen ipse «det omnibus aflhienter»,

13. (Vers. fi.). Promissio vero lit ei quasi indi- lacobi primo ^. Unde dicit: Tu ergo si procidens
Promissio. geuli , cum tameu ^ eius sit « orbis terrarum et ple- adoraveris coram me etc. In qua suasione nititur

nitudo eius». Propter quod additur: Et ait illi: Tibi inclinare ad veram adorationem ob falsam promis-
dabo potestatem hanc universam et gloriam illo- sionem; unde illud Isaiae quinquagesimo primo: « In-

rum etc, ut scilicet habeas domimiim potestatis et curvare, ut Iranseamus». Non enim potest super
praeconium laudis , quasi aliquid magni promitteret, hominem ascendere, nisi homo ei procidat volunta-
cum tamen potestas et gloria mundi quasi nulla sit, rie. Honorem autem adorationis requirebat contra
secundum illud Isaiae quadragesimo*; « Omnis caro illud Exodi trigesimo quarto^": « Noli adorare deum
foenum, et omnis gloria eius quasi llos agri»; et aliemun ». — Et ut pertrahat ad illicitum obsequium, Faisa spon

primi Machabaeorum secundo: «(iloria viri peccatoris promitlit falsum praemium , cum addit :Erunt tua
stercus et vermis est »; et illud Osee quarlo: « Glo- omnia^^. Falsan) spondet potentiam , ut ad veram
riam eorum in ignominiam commutabo». perlrahat servitutem ,
quia , loannis octavo , « qui

14. Et ut promisiftioni ostendat adhibendam esse facit peccatum servus est peccati »; et qui servus
fidem , adiungit: Quia mihi tradita sunt , et cui est dominium sui non habet, ac per hoc non ipsi

volo , do ea^; lob nono: « Terra tradita est in ma- omnia , sed ipse omnibus est subiectus tanquam ser-
yotaadum nibus impii », id est terrena potestas. Hoc autem vus ; et secundae Pelri secundo : « A quo quis su-
'^^memDei 'mle\\\g\luv permissioe , non simpliciter, sed ad tem- peratus est, huius servus est ».
pus, sicut dicitur Danielis undecimo^: « Faciet se- 10. (Vers. 8.).
'
Et respondens
'
lesus dixit illi. oe christi
responsioDi
cundum voluntatem suam rex et magnificabitur ad- Hic post suggestionem diabolicam subiungit respon-

scilicet partes terrae, in quibiis ununuiuodque regiuim j^osituni ' Libr. L in Luc. 4, 6, cuius sententia a Giossa ordinaria
erat; sicut, si Roma, non
aiiqui dicant siiper monles : Ecce, ibi sic exiiibetur : Haec de arrogantia dicit, non quod totus mun-
ipsam oslendendo, sed partem terrae, in qua posita est. Omnia dus sit suus, sunt enim aliqui boni (Beda : cum sciamus, ple-
regna, omnia concupiscibilia in mundo, in quibus homines rosque sanctos viros a Deo reges factos). — Duo seqq. loci

regnant. Hanc secundam expositionem insinuat Beda, i. in Matth. sunt Malth. il, 27. et28, 18.
i, 8. (cfr. Origen., Homil. 30. in l.uc.): Aiiter: ostendU ei omnia * Vers. 1. seq.: Non enim est potcstas nisi a Deo; quae
regna mundi, id est homines huius saeciiii, quorum aiii propter aulem sunt, a Deo ordinatae sunt. Itaque qui resistit potestati
fornicationem, aiii propter avaritiam decepti, a dial)oio regun- Dei ordinationi resistit. — Sequitur I. loan. 3, 8.
tur in mundo. — Sequitur Matth. 4, 8. ® Vers. 5. — Siibinde in verbis Lucae a Vulgata omitlifur
* Libr. l. in Matth, 4, 8. Verba 13edae cxhibentur secun- procidens, quod tamen exliibent Beda, Card. Hugo, B. Albert.
dum Glossam ordinariam in eundem locum: Oslendit, non et Lyranus; cfr. Matth. 4, 9: Haec omnia tibi dabo , si cadens
quod visum eius qui omnia videt, ampiiaverit, sed vanitatem etc. adoraveris me. Sequitur Isai. 51 , 23. — Superius pro suasio
^ Lib. I. in Luc. 4, 5. Cfr. Ambros., IV. in Luc. n. 28. AD persuasio. Inferius pro ad veram adorationem [nonnulli
— Subinde allegautur isai. 40, 15; Saj). 11, 23. et 18, 12; codd. deiectioneni] ob falsarn promissionem Vat. ad divinam
Ps. 36, 35. seq. adorationem ob falsam promotionem.
' Ut dicitur Ps. 23, i. *" Vers. 1 4 , ubi vocibus deum alienum codd. nostri prae-
* Vers. 6, post quem Maciiab. 2, 62. et Osee 4,7. 1. — figunt omnem.
Superius pro aliquid magni [C mugnum] promitteret D ali- " Codd. Erunt : tibi otnnia subiecta. B. Albert. et S. Tliom.
quid magnum praetenderet. (hic, Catena aurea): Erunt tibi omnia subdita; Card. Hugo:
* Vulgata illa. — Sequitur lob 9, 24. Erunt tua omnia, id est tibi subdita. — Duo seqq. loci sunt
* Vers. 36. et 39. — Subinde allegantur Apoc. 13, 2. et loan. 8, 34. et II. Petr. 2, 19. — Pro spondet potentiam se-

Dan. 2, 2L cunda manus in A substituit spondet praesidenliam.

 1 :

COMMENT. IN EVAxNGELlUM LUCAE C. IV. 93

eii- sionern doniinicam , quao per lestimonium sacrae Non mundo , quia, inha decimo sexlo®, « non pote- Mon nmDdo.
per
iram. Scripturac elidit diabolicam suasionem, cum ait: stis Deo servire et manunonae ». Sed soli Deo, — Sed Deo.

.ado- Scriptuni est : Dominuni Deum tuum adorabis. ut possitis (hcere cum David : « (.^uia ego servns
HoCr inquam, scriptum est Deuteronouiii sexto *. Et tuus sum ».

merito Scripturae huius recordalur Salvator, quia, 18. (Vers. 1).). Et duxit illum in lerusalem etc. Tertia tenta-
tio descri-
secundum illud secundae ad Timotheum terlio, «omnis Hic describitur tertia teiitatio, circa quam (hio sunt bitar.

Scriplura, divinitus inspirata, utilis est ad docendum, attendenda ut prius. Primum est suggestio diaboli;
arguendum et corripienihuu », et illa potissime, in secundum respoimo Christi, ihi^: Et respon-
est

qua attenditur divinus cultus. Lnde et Dominus di- dens Jesus , dixit. —
Circa persuasionem diaboli De diaboli
suggestione
citur scripsisse Legem digito proprio, Exodi trige- Iria attende. Nam primo eligit congruum locum per- tria.

simo secundo ^, in qua praeceptum adorationis est suasionis; secundo exprimit suasionem praecipita-
primum et praecipuum et maxime in mente hahen- tionis; tortio per auctoritatem Psahni excutit timo-
dum. Inde Barucli sexto: « Visa turha adorantium rem laesionis.
ante et retro, dicite in cordihus vestris: Te oportet Quantum ergo ad loci congrui electionem dici- Locas con-
graas.
adorari, Domine», te scihcet et non ahum. tur: Duxit illum in lerusalem, tanquam ad locum
17. Et ideo additur: Et illi soli servies , scih- ceiebrem et communem. Ductus autem fuit ex per-
iser- cet servitute lalriae; primi Kegum septimo^: « Prae- missione, non ex imbecillitate; unde Chrysostomus ^
parate corda vestra Domino et servite ilh soli». dicit, quod «in Christo non fuit infirmitas, sed pa-
aJiis. Solus nou exchidit ibi omnem personam respectu tientia; in diabolo vero non virtus, sed superbia ».

cuiuscumque servitii , cum dicatur ad Galatas quinto Et dicit Glossa super Matthaei quarlo, quod « haec
« Per caritatem spiritus servite invicem »; sed exclu- visio corporeis sensibus est completa »; Chrysosto-
dit quantum ad servitutem latriae , quae est « cultus mus'*' autem dicit, quod « diabolus sic eum assume-
ioiis. soh Deo debitus». — Vel excludit servitia ahis im- bat, ut ab omnibus viderelur; Christus autem, dia-
pensa non propter Deum , sed contra Deum ,
quasi bolo nescienle, sic agebat invisihiliter, ut a nemine
dicat: ilh soh et non idolis; de quo primae ad Co- videretur ». Unde, ut melius videri possit, subditur:
rinthios quinto*: « Si quis nominatur inter vos Et statuit eum super pinnaculum ^**
templi. IUe erat
fornicator, aut avarus, aut idohs serviens , cum hu- locus altus et celebris, ubi doctores et sacerdotes
iusmodi nec cibum sumere». Sic servitur diabolo. consueverunt loqui ad plebem. Et secundum aliquos De pinnaca-
ccato — Xon etiam peccato, sed iustitiae; ad Romanos expositores erat summitas tecti templi ,
quod dicitur
tempU opi-
lo
niones.

sexto 5 : « Sicut exhibuistis membra vestra servire tabulatum, tertii Regum sexto ". Vel secundum alios
immundiliae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc erat quoddam deambulatorium supra portam templi,
entri. exhibele membra vestra » etc. — Non ventri pro- ubi ascendebatur per gradus. Secundum alios vero
prio; ad Romanos decimo sexto: « Huiusmodi enim dicitur ibi fuisse tectum cum quadam appodiatione
Christo Domino non serviunt, sed ventri suo». — muri quia in Palaestina domus habent tecta plana,
,

* Vers. 1 3 : Dominum Deiim luum timebis et illi soli ser- Paschasius Radberlus, III. Exposit. in Matth. 4,5: Quod non
vies. — Sequitur II. Tim. 3, 16. — Inferius pro attenditur satis approbari potest, ubi quae gesta sunt omnia corporeis
Vat. docetur. explicita sensibus contexuntur. Et nec mirum, si se permisit
^ Vers. 15. seq., ubi dicitur, Moysen portasse duas tabu- huc illucque corpore circumferri, si forte ita intelligendum est

las testimonii « scriplas ex utraque parte et factas opere Dei; verbum assumtionis, qui se permisit a membris eiusdem dia-
scriptura quoque Dei erat sculpta in tabiilis ». Cfr. ibid. 31, boli crucifigi.

1 8 : Deditque Dominus Moysi... duas tabulas testimonii lapideas, ® Loc. cit., ubi pro sua sententia allert illud Luc. 4, 30:
soriptas digito Dei. — Subinde allegatur Barucii 6, 5. Ipse autem transiit per medium eorum et abiit sic (Vulgata:
^ Vcrs. 3. — Scciuitur Gai. 5, 13. Cfr. Beda, I. in Luc. 4, 8. Ipse autem Iransiens per medium illorum ibal).
* ^" Vulgata pinnam; cfr. Malth. 4,3, ubi habetur pinna-
Vers. 1 .

* Vers. 19; ibid. 16, 18. habetur seq. locus. culum. — Smaragdus loc. cit. « Pinnaculum ergo templi se-
, :

* Vers. 13; post quem Ps. 142, 12. des erat doctorum in medio templi tabulata ». Glossa ordinaria
^ Vers. 12, ubi pro dixit Vulgata ait. — Inferius pro in Matth. 4, 5: In Palaestina desuper plana erant tecta, el ibi

persuasionem et persuasionis Vat. suasionem et suasionis, erat sedes doctorum, unde populo loquerenlur, ubi multos ce-

quae etiam subinde pro Psalmi excutit substitiiit psalmographi pit vana gloria honore magisterii inllatos. In eo igitur loco
exclvdit. Pro attende D attendenda sunt, E sunl notanda. Christum tentat, in quo multos deceperat.
* Homil. ]. (alias 6.j in Matth. (Op. imperfect. inter opera " Vers. 6. Beda, de Templo Salomonis, c. 7: Haec tabu-
Chrysost.). Pio sed patientia CDG contra textum originalcm lala in Evangelio, ubi Dominiis tcntabatur a diabolo, pinnacula
sed potentia. — (ilossa ordinaria in Matth. 4, 5: « iNota, haec templi vocabanlur». Habanus, I. in Matth. 4, o: « Pinnaculum
omnia corporeis sensibus esse completa. Nec mirum, si se per- autem summitas est tecti. Non enim habebat templum culmen
misit circumferri, si sic accipitur assumtio, qui permisit se in superioribus, sicut nec tabernaculum sed eral aequale. Quo
,

crucifigi » (cfr. supra pag. 91 , nota 9.). Smaragdus abbas modo omnibus in Palaeslina et .\egypto domiis aedificanlibus
(claruit circa an. 824), Collection. in Epistolas el Evang., oxpo- facere moris cst». Paschasius Radbertus, loc. cit., priinam sen-
nens eundem locum (Evang. in initio Quadragesimae) referl: lentiam cum hac coniungit addcns: Atque in gyro, iu,\laquod
« Alii enim dicunt, quod ceterae [lenlationes] in eremo, ista Lex praecipit [Deut. 22, 8: Cum nedillcaveris domum novam,
in lerusalem sit facta; alii dicunt, quod et ista in ercmo fucrit facies murum lecti per circuitum ctc.], cancelli doambulatorii,
animo tantum ostensa ». Hanc secundam opinionem impugnat ne forte aliquis inde labatur incaulus.
 94 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

et templum liabuit planum tectum, ut tabernaculum, homines vehementius occupari». Unde scriptum esse
et in talibus consueverunt stare doctores et praedi- asserit, ut inducat credulitatem , et etiam Scriptu-
catores, secundum illud Matthaei decimo ^
: « Quod in ram inducit, quae excludat pusillanimitatem propter
aure auditis, praedicate super tecta». promissionem adiutorii angelici, tam in prosperis
Quantum ad suasionem praecipitationis
19. quam
' .
in adversis.
.
— Propter
.
^
adiutorium in ^vro- Promissi
adintorii i
soasio prae- subditur Et (lixit UH: Si Filius Deies, mitte te^
:
speris dicit : Ut custodiant te in omnibus viis tuis ^, prosperis.
cipiiationis.
^^g^^^jjj^j Q^j.^ diabolus deorsum ceciderat, libenter id est operibus; Exodi vigesimo tertio: «Ecce, ego
omnes deorsum traheret; infra decimo: « Videbam mitto Angelum meum ,
qui praecedat te et custodiat
satanam sicut fulgur de caelo cadentem ». Sed Chri- te in via». Sic custodivit Angelus Tobiam, sicut

stus poterat dicere diabolo et angelis eius illud quod dicitur Tobiae duodecimo; sic etiain ludith, sicut di-

dixit ludaeis loannis octavo: « Vos de deorsum estis, citur decimo tertio; sic etiam custodiunt omnes viros
ego autem de supernis sum »; unde non erat eius iustos, secundum illud ad Hebraeos primo: « Omnes
descendere , sed ascendere. Sed diabolus hoc sugge- sunt administratorii spiritus, in ministerium mis-
rebat, ut, descendendo corporaliter, faceret eum su- si » etc. ; et totam Ecclesiam, secundum illud Isaiae
perbire spiritualiter, ut simul esset ascensus vanus sexagesimo secundo: « Super muros tuos, lerusalem,
wotandum. ct dcscensus ocrus. quo erudimur, quod semper In constitui custodes ». Christus vero non indigebat cu-
coniuncta sunt humiliatio et exaltatio, secundum il- stodia^; et ideo diabolus auctoritatem istam depra-
iud iiifra decimo octavo^: «Omnis, qui se exaltat, vabat et sinistro modo adducebat.
humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur »; et ^l. (Vers. 11.). Propler
'
adiutorium vero m ad- item, ina.
versis.

Proverbiorum decimo octavo: Antequam conteratur,

« versis adiungit: El quia in manibus tollent le,

exaltatur cor hominis, et antequam glorificetur, hu- quasi portitores, secundum quod legitur Angelus
Modus sag. miliatur ». — Et nota suggerendi modum, cum di- portasse Habacuc, Danielis ultimo ^. Ne forte offen-
cit: Milte te. Chrysostomus *: « Non impulit, noii das ad lapidem pedem tuum, id est, ut nuUa
tetigit, non appropinquavit, sed tantum dixit: Mitte possis laesione oflendi, sicut dicitur lob quinto: «Cum
te deorsum, ut sciamus, quia omnis, qui obaudit lapidibus regionum erit pactum tuum, et bestiae
diab6lo, ipse se deponit ». Et Hieronymus: « Satis terrae pacificae erunt tibi ». — Et nota, quod dia- Jiotandum

est debihs, quia nulli nocere potest, nisi ipse sc bolus tanquam versutus non addidit quod sequitur ^:

deorsum posuerit». Et ideo sanum estconsihum, « Super aspidem et basiliscum ambulabis et con-
Ecclesiastae decimo: « Si spiritus potestatem habenlis culcabis leonem et draconem», quia lioc erat contra
ascenderit super te, locuin tuum ne dimiseris», nec eum. In quo ostenditur, quod vitium diabolicum est

praesumendo nec desperando. auctoritates truncare et ad partem suam trahere unde ;

:20. (Vers. 10.). Quaiitum ad excussionem timo- Apocalypsis ultimo: « Si quis diminuerit de verbis
Eicnsiio li- ris adiungit: Scriptum est enim , quia^ Angelis prophetiae libri huius, auferet Deus partem eius de
'"°"*'
suis mandavit de te; hoc scriptum est in Psalmo. libro vitae ».

Ideo Scripluram allegat, quia videbat, quod Christus :22. (Vers.

^ 1:2.). -^
Et respondens lesus
'
etc. Hic oe ciirist
responsion
semper per Scripturam se defendebat. Unde dicit Leo post pestiferam suasionem addit dominicam respon-
Papa : « Ibi occasiones tentandi invenit , ubi viderit sionem brevem et efficacem, cum dicit: Respondens

^ Vers. 27. — De lioc cfr. etiam Card. Iliigo, in Matth. 4, 5. * Vulgata quod; tamen MatUi. 4,6; Ps. 90, II.
cfr. Sen- —
^ Vulgala addil hinc, quod MaUli. 4, 6. oiniltilur. — Duo tentia Leonis habetur Serm. 27. (alios 26.) in Nativ. Doniini 7. ,

seqq. loci sunt Luc. 10, 18. el loan. 8, 23. Isidor., VIII. Ety- c. 3: El ibi caus<ns qiiaerit nocendi , ubi quemque viderit studio-
molog. c. 11. n. 18: Diabolus Hebraicc dicilur deorsam fltwns, sius occui)ari. — Superius pro excussionem Vat. exclusionem.
quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae ^ Ut habetur Ps. 90 , 11; Vulgata hic legit : Ut conservent
pondere deorsum corruens cecidit. Cfr. Ilieron., III. Comment. te, quod ponit Vat. ,
quae etiam omittit id est operibus. — Sub-
in Epist. ad Epli. G, 11. inde allegantur Exod. 23, 20; Tob. 12, 3; ludifii 13, 20;
* Vers. 11, post quem Pro\ . 18, 12. Ilebr. 1, 14. ct Isai. 62, 6.
* Homil. 3. (alias 6.) in Mattli. (Op. imperfect. inter opera ' Cfr. II. Scnt. (I. 11. a. 1. q. 3. — Hieron., I. Comment.
Chrysost.). — Hieron., I. Comment. in Mattli. 4, 6: « Mitle te in Mattli. 4, 6: Verum ibi [Ps. 90, II.] non de Christo, sed
deovsnm... Vox diaboli, quisemper omnes caderc dcorsum de viro sancto prophotia est. Male ergo interprelatiir Scriptu-
desiderat: Mitlc te , inquit, deorswii ; persuadere ])otest, prac- ras diaboliis. Cerle si vcre (ic Salvatorc scriptuni iioverat , de-
cipitare non polcst ». Ambros., IV. in Luc. n. 23: « Vere dia- buerat et illud dicere, qiiod iii eodem Psalmo [v. 13.] contra
bolica vox, quae inentem hoininis de gradu altiore merilorum se sequitur: Siiper aspidem et basiliscum ambulabis et con-
praecipitare contendit. Quid enim tam proprium diabolo quam culcabis leonem et draconem. De Angeloriim aiixilio quasi ad
suadere, ut unusquisque se mitlat deorsuin»? Ibid. n. 25: inflrmum loquitur, de sua conculcatione quasi tergi^ersator ta-
« Simul infirmitatem suam diabolus maliliamque designat, quia cet. — Inferius post adducebat B addit: Psalmus enim dicit,

nemini potest nocere diabokis, nisi ipse se miserit ». Glossa ut custodiant te in viis tuis , sed diabolus suadebat invium et

ordinaria in Luc;. -4,8: Mitle. Haec vox ei convenit ,

qui omnes non viam, immo suadebat viam dimitti.

praecipilare satagit. In qiio infirmus ostenditiir, qui nulli pos- ^ Vers. 38. — Sequitur lob 5, 23. — Superius pro porti-
sit nocere, nisi prius ille se deorsum miserit. — Pro Et Hiero- tores \at. jwrtatores. Cfr. Forcellini, Lexicon etc, et Du Cange,
nymus D Et subdit, scil. Chrysostomus qui loc. cil. addit: Nam ,
Glossarium etc. : Portitor pro porlator, gerulus, baiulus.
diabolus ad malum liortari potest, cogere autem non potest. ^ Psalm. 90, 13. — Subinde allegatur Apoc. 22, 19. —
Subinde citalur Eccle. 10, 4. Inferius pro auctoritates ACDH aucloritatem.
 :

COiMMEM. IN KVANGEHUM LUCAE C. IV. 95

lesus ait illi: Diclum esl, scilicet Denteronomii T6. Tertium vero est praefinitio temporis a Tertiom.

sexto ^ : Non tentabis Dominum Dcum tuum ; et parte Dei disponentis; propter qnod a(]dit: Usque
Ecclesiastici decimo octavo: « Noli esse qnasi liomo, ad tempus, « p;issionis^», scilicet recessit, qnia ille

qui teolat Deum ». Uiule viluperantnr (ilii Israel, malignns non |)ermittitur malelacere nisi i^ro tempore,
Nnmerorum decimo (luarlo, qnibus dicit Dominns: qno Dens permittil, licet semper inalain habeat vo-
« Tentavernnt me iam per deceni vices». Tenlare luntatem; Ecch^siastici deciino nono^: « Si invenerit

autem Deum sicnt dicit Heda -, est, cnm liomo ha-

, tempns inalefaciendi , malefaciet». Et ideo coiisilium
bet, quid faciat, divinae potentiae (luaerere experi- est Ecclesiastici quarlo : « Fili mi , conserva tem-
mentnm. Et quia non indigebat Ciiristus lioc expe- pus et declina a malo »; et ad Ephesios qninto:
rimento potentiae, Deum nolebat tentare nec dia- « Videte, (luomodo caute ambuletis, redimentes tem-
bolo consenlire, et per anctoritatem respondit au- pus quoniam dies mali sunt ». Unde cum diabolus oiaboiasda-

ctoritati oppositae, nt clavns retnnderelni- virtute

II-
(Inpliciler tentet: nt draco et
F

leo^,
n
prniio
•

tentavit
• pliciter len-
tat.

clavi ^. nt draco ad seducendum ,

postmodnm nt leo ad
:2-). (Vers. 13.). Et consummata omni lenta- frangendum in passioiie. In priino enim tentat emol-
jiatio- tionc. Postquam descripsit tentationis occasionem et lire per blaiiditias, sed post videns, se modicnm tem-
ione tentandi modum , hic describit tertio tentationis con- pus habere, teiilat fraiigere per poenas; nnde Apo-
imara. summationcm, circa quam tria insinnantnr. Primnm calypsis dnodecimo^": « Descendit diabolns, habens
est manifeslatio perfectionis ex parte Christi resisten- iram magnam, quod inodicum tempus ha-
sciens,

tis; quantnm ad qnod dicit: Et consummata omni beat ». Et ideo ad consnmmationem temporis non per-
tentatione, quia, sicut prius* dictnm fnit, omnis ten- venernnt illi, de quibns infra oclavo dicitnr, quod « ad
tatio reducitnr ad tres praedictas; unde primae loan- tempus crednnt et in tempore tentationis recednnt ».

nis secnndo : « Omne ,

qnod est in mnndo , concn-
piscentia carnis est » etc. Ilanc consummavit , (juia Authenticatur doctrina Christi ex testimonio Scripturae.

patienter tolerando superavit, secundum illnd ad

^^
Hebraeos secnndo ^ : « Decebat enm qni multos lilios 26. Et lesus regressus etc. Ostendit snpra
in gloriam adduxerat, per passionem consummare », Evangelista auctoritatem doctrinae Christi ex merito
quia dicitnr Denteronomii trigesimo secundo: « Dei vitae; hic secundo ostendit ex testimonio Scripturae.
perfecta snnt opera». Introducit ergo primo testimoninm nt anthenticum Divisio.

24. Secnndum praesumtioms ex est confutatio ad eruditionem credentium ; secundo vero , testimo-
Qdum. parte diaboli recedentis quantum ad quod dicit ;
nium authenlicnm ad confutationem detrahentium,
Diabolus recessit ab illo; secnndum illud lacobi ibi^^: Et dicebant: Nonne hic est fdius Inseph?
qnarto^: « Resistite diabolo, et fugiet a vobis ». Re-
cessit, scilicet confusns; quod (lesignatum est in rege Primo testimonium Scripturae affertur ad eruditionem
Assyriorum ,
quarti Regnin decimonono: « Recedens credentium.

abiit rex Assyriorum Sennacherib »; qnod interpre-

tatur tollens deserta , quia diabolus maxime prose- In explicatione
^
antem testimonii prouhetici
^
Expiicatur
' per qoatuor.
quitur eos qui vivunt in ansteritate vitae. quatuor introducuntur a bealo Luca : primum est

* Vers. 16. — Diio seqq. lofi siint Eccli. 18, 23. et ' Ita Glossa interlinearis , quae adiungil: « qiiando non tan-
.Niiin. U, 22. tum dolis, sed aperte impiignavit » etc. .\mbros., IV. in Luc.
* Libr. I. in Luc. 4, 12: Siigjjercbaliir enim [Cliristo] tan- n. 36: .\udito itaque Dei nomine recessit, iiiquit, vsqxie ad
quam liomini, iit sip:no aliquo exploraret ipse, quantus esset, tempus; |)ostea enim non tentaturus, sed aporte pugnaturus
id est, quam nuiltum npud Dcum posset. Quod vitiose fit, cum advcnit. — Vat. cum nonnuilis codd. omittit passionis ,
quae
fit. Pertinet namque ad sanam doctrinam, quando liabet quod etiam superius pro a parte Dei disponentis substituit distincti
faciat homo, non lentare Dominum Deiim suum. a Deo , et inferius pro permittitur malefacere \)on\{ potest ten-
' Simili modo ait .Vristot. V. Politic. c. 11. (c. 9.): « Cia- , tare. Superius pro praepnitio A C praefiguratio , D G prae-
vus enim claAO [truditur], iit dictat proverbium ». Cicero, signatio.
IV. Tuscul. Disp. c. 3."): Etiam novo quidam amore vetcrem * Vers. 2.3, post qucm Eccli. 4, 23. et Epli. 5, I-ii. seq.
amorem tanquam ciavo clavum eiiciundum putant. Cfr. Hieron., ® August. , Enarrat. in Ps. 90, 13. serm. 2. n. 9: Leo
Epist. 12.^. (ulias 4.) n. ! i. — Wo retunderelar C timdervtur. apcrte saevit, draco occulte insidiatur; utranujuc vim et po-
* Num. 8. — Sequitur 1. loan. 2, 16. testatem liabct diabolus etc. Cfr. 11. Sent. d. 21. dub. 3. circa
* Vers. 10. — Subindc allegatur Deut. 32, 4. fincm.
' Vers. 7. — Sc(iuitur IV. Reg. 19, 3.3. — Hieron., de '" Vers. 12. — Subinde allcgatur Luc. 8, 13. — Inferius
Noininib. Hcbraicis, vet. tcstam. de Rcgnor. libro IV: i Sen- pro temporis Vat. tentationis.
nacherih, tollens, vel levans descrta ». Card. Hug., in Isai. 36, " Num. I. — Pio aucloritatem doctrinae B authentica-
I ,
mystice hunc versum exponit de diabolo ct satellitibus suis, tionem doclrinae.
qui prae ceteris hominibus iiifestanl religiosos : « Undc congrue ** Vers. 22. — Codd. AH (a secunda manu correcti)
dicitur [diabolus] Seniiacherib, qiii intcrpietatur tollcns dcserta, Icgiint: Introducit ergo primo testimonium propheticum... se-
id cst claustra » Codd. tollens desideria, qui ctiam siibinde
etc. cundo vero exemplum aulheuticum etc. Haec leclio concordat
omittunt qui vivunt in austeritate vilne. Pro scilicet confusiis cum seqq.
Vat. scilir.et consensus.
 96 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

cekhrilas praedicando ; secundum est opportuni-

iii et panis absconditus suavior ». Unde Christus imple-
tas in testificando ^ : Et venit Nazareth ; tertiuiii est bat illud Proverbiormu quinto': « Deriventur fontes
congruitas in testimonio, ibi Spiritus Domini super : tui foras, et in plateis aquas luas divide». Et ideo

me etc. ;
quartuni est credulitas in populo, et hoc dicitur Proverbiorum primo : « Sapientia foris cla-

notatur ibi : Et cum plicuisset librum etc. mitat, in plateis datvocem suam » etc.
Quantuni ad primum nota, quod celebritas prae- 30. Quantum ad magnitudinem efficaciae sub- Quartnm

De ceubii- dicationis Christi ex quatuor coUifj;itur, scihcet ex infertur: Et magnificabatur ab omnibus, quia omnes
^iiollslA- plenitudine gratiae , latitudine famae, certitndine magiutudinem elTicaciae sentiebant adeo, ut possent
tnor notan- , . / ., , • rf
tar. doctrinae et magmtudine efjicaciae. dicere illud Psalmi ^: « Magnificata est usque ad cae-
27. (Vers. 14.). (^aMUmw 3.d plenitudinem gra- los misericordia tua, et usque ad nubes veritas tua »,
Primnni. tiac dicitur: El regressus est Jesus in virtute Spi- scilicet in praedicatione. Nec mirum ,
quia ipse erat F'gnra.

ritus in Galilaeam. Regressus, scihcet ad praedi- ille qui designatur per illum Salomonem , de quo
candum, quia, secundum quod in Psalmo ^ dicitur, tertii Regum decimo: « Magnificatus est rex Salomon
« Dominus dabit verjjum evangehzantibus virtute super omnes reges universae terrae prae divitiis et
multa». Et licet infirmitatem assumsisset ex nobis, sapientia » etc; infra septimo: « Propheta magnus
virtutem lamen ostendebat ex se, secundum ilhid surrexit in nobis »
Sapientiae duodecimo : « Virtutem enim ostendis, qui 31. Et venit Nazareth etc. Hic vero notatur De opport
nitate test

non crederis esse in virtute consummatus » . Et si- opportunitas in testificando , quae attenditur in cir- ficationis
quatuor nc
Praedicatio gnauter dicitur : In virtute Spiritus. Tahs enim cumstantiis concurrentibus ad hoc, quod Christus tantnr.

debet esse praedicatio perfecta, ut sit virtuti spiri- legeret in conspectu synagogae. Unde quatuor hic
tuali coniuncta, secundum ihud primae ad Corinthios connotantur. Dicitur enim intrasse , surrexisse , li-

secundo Sermo noster

^ : « et praedicatio non fuit brum accepisse et acceptum revolvisse. Haec quatuor
in persuasiliihijus humanae sapientiae verbis, sed in introducuntur ad instructionem quadriformem homi-
ostensione spiritus et virtutis, ut fides vestra non num perscrutantium veritatem, scilicet vacationis
sit in sapienlia hominis, sed in virtute Dei ». ad meditandum ,
promptitudinis ad legendum , man-
Quantum ad latitudinem /awme dicitur: Et
28. suetudinis ad discendurn , certiludinis ad iudi-
secnndam. fama exHt pcr universam regionem de illo secun- , canduin.
dum iUud lob vigesimo octavo^: « Auribus nostris 32. (Vers. 16.). Ad instructionem igitur va- Primum.

audivimus famam eius»; loquitur de sapientia Cliri- cationis ad meditandum dicitur synagogam in-
sti, qui est « Dei virtus et sapientia ». Iluic concor- trasse, cum ait: Et venit Nazareth uhi erat nu- ,

dat ahus Evangelista; Matthaei quarto: « Exiit opinio tritus; et intravit secundum consuetudinem suam
Figura. de iUo iu universam Syriam». Huius autem figura die Sabbati in synagogam. Haec enim erat consue-
praecessit in Salomone, de quo dicitur secundi Pa- tudo approbata ex Lege Moysi et conversatione Chri-
ralipomenon nono ^, quod « omnes desiderabant videre sti. Hinc Actuum decimo septimo ^, quod
dicitur
faciem eius »; de quo Ecclesiastici quadragesimo se- « Paulus secundum consuetudinom apud Thessalo-
ptimo: « Ad insulas longe divulgatum est nomen nicam intrabat in synagogam et per tria Sabbata
tuum ». disserebat cum eis de Scripturis ». Illud enim erat
Quantum ad cerlitudinem do- tempus, quo debebant vacare Notanduo
29. (Vers. lo.). legi Dei. In quo do-
Tertinm. ctrinae subditur: Et ipse docebat in synagogis eo- cemur, quod quaiido volumus Deo sabl>atizare, de-
rum, non in occulto, sicut homines, qui habent bemus congregari interius et ibi quiescere; Sapien-
suspectam doctrinam ; loannis decimo octavo ^
: « Ego tiae octavo ^^
: « Intrans in domum meam , conqui-
palam locutus sum mundo, ego semper docui in syn- escam cum Sabbatum exterius agatur,
illa». Si igitur

agogis et in templo, ubi omnes ludaei conveniunt, est irrisio daemonum, secundum illud Threnorum
et in occulto locutus sum nihil ». Econtra dicitur primo: « Viderunt eam hostes et deriserunt Sabbata
sapientia haereticorum « terrena, animalis, diabo- eius » ; et huiusmodi Deo non placet secundum illud
,

lica», quae designatur per mulierem 7nalam; Pro- Isaiae primo : « Neomeniam et Sabbatum et solemni-
Ratio.
verbiorum nono: « Aquae furtivae dulciores sunt. tates vestras non feram ». Et ratio huius est, quia

* Vers. 16; tertium habetur v. 18. et quartum v. 20. * Psalm. o6, II. — Subinde allegantur 111. Ueg. 10, 23.
2 Psalm. 67, 12. — Sequitur Sap. 12, 17, — Superius (cfr. II. Paraiip. 9, 22.) ct Luc. 7, 16.

post ad praedicandum Vat. addit in virtute. ® Vers. 2. —

Synagoga Graece,
Beda, II. iu Luc. 4, 16 :

' Vers. i. seq. Latine dicilurquo nomine non soium alfluen-

congregatio ,

* Vers. 22. — Subinde allegantur I, Cor. I, 24: Christum tium turbarum conventum, sed et domum, qua ad audien-
Dei virtutem et Dei sapientiam; Matth, i, 24. dum dicendumve Dei verbum conveniebant ludaei, appeilari
* Vers. 23; cfr. 111. Reg. 10, 2i, qui a codd. ailegatur. solebanl.
— Sequitur Eccli. 47, 17. ^" Vers. 16. — Sequuntur Thren. I, 7. et Isai. I, 13. Be-
® Vers. 20. — Duo seqq. loci sunt lac. 3, 15 : Non est ista da, loc. cit. Confluebant autem die Sabbati m synagogis, ut,
:

sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabo- iuxta quod Dominus praecepit [Ps. 45, H.]: Vacate et vi-
lica; Prov. 9, 17. dete ,
quoniam ego sum Deus, feriatis mundi negotiis, ad me-
' Vers. 16, post quem I, 20. ditanda Legis monita quieto corde i-esidcrent.
 : ;
,

COMMKNT. IN EVANdELILM LUCAE C. IV. 97

non intrabanl interius, sed exterius, et carnaliter cum, ubi scriptum erat : Spiritus Domini alc.; boc
sapiebant. invenitur Isaiae sexagesimo primo ^. Nec iniruin

33. Ad instructionein vero pforwptitudinis cul quia, secundum quod dicitur Bariicb terlio, « liic
dnm. legemlum suixlitur: Et surrexit legere. Surrectio esl Deus noster, et non aestimal)itur alius ad eum
ista proniptitudinem et vigilantiain irnportal, quae bic adinvenit omnem viain disciplinae ». Ante ipsum
necessaria est perscrutanti verba divina; unde dici- quaerebatur, sed noii inveniei)atur; uiide lob vige-

tur Ezechielis secundo^: « Eili bominis, sta super simo octavo: « Sapientia ubi invenitur? Et quis est

pedes tuos, et loquar tecum ». Hinc est, quod dici- locus intelligentiae » etc.
tur animae sanctae Isaiae sexagesimo : « Surge, illu- 30. (Vers. 18.). Spiritus Domini super me elc. Dc coDgrni-
tate in testi-

minare , lerusalem » etc. ; et Apostolus ad Epbesios Hic notatur congruitas in teslimonio. Exprimit enim moriio qii.i-
toor condi-
quinto: « Snrge, qui dormis, et exsurge a inortuis, quatuor conditiones exceilentiae ,
quae fuerunt in Sal- tiones DOtnn-
tnr.
dnm. et ilbiminabit te Cbristus ». Simul etiam cuui prom- vatore iiostro. Est enim medialor, eruditor, repa-
ptitudim' designat humilitalem, quia surrexit legere, rator et retribulor; et baec quatuor insinuantur in

tanquam minister, ut eliam exerceret lectoris offi- sermone proposito ^.

cium ; nnde Beda ^ : « Qui venerat ministrare et non Primo igitur insinuatur esse mediator per in- Salvator est
mediator.
ministrari lectoris olTicium non dedignabatur susci- carnationis mysterium , cuni dicit: Spiritus Domini
pere ». super me, propter quod unxit me; me demonstrat
Ad instructionem autein man-
34. (Vers. 17.). ibi personam Ciiristi in natura assumta, supra quam
Linm. sxietmlinis ad addiscendum additur: Et traditus est Spiritus sanclus requievit, secundum iilud Isaiae un-
ei^ liber Isaiae prophetae, quem scibcet cum man- decimo * : « Et requiescet super euin Spiritus Doini-
suetudine suscepit, non dedignans uti Scripturae testi- ni » ; et loannis primo: « Super quem videris Spiri-

monio et aucloritate. Sic et loannes , Apocaiypsis de- tum descendentem manentem, iiic est qui ijapti-
et

cimo: « .\ccepi librum de manu Angeii et devoravi zat ». Et ideo dicitur Actuum decimo: « Dixit Petrus:
illum, et erat in ore meo tanquam mel duice ». Li- Vos scitis, (juod factum est verbum per universam
t>er autem sacrae Scripturae debuit ei tradi, quia, ludaeam; primo incipiens a Gabiaea post liaptismum,
secundum iliud Apocalypsis quinto *, « dignus est quod praedicavit loannes, lesum a Nazaretii, quomodo
Agnus, qui occisus est, accipere iibrum et soivere unxit eum Deus Spirilu sancto » etc. Unde bic est
septem signacula eius », quia nulius aiius poterat; Sanctus Sanctorum, in cuius unclione impleri de-
et liber Isaiae, quia, sicut dicitur Isaiae vigesimo i)et proplietia Danieiis nono ^ : « Impleatur visio et

nono, « erit vobis visio sicut verba iiijri signati». propbetia, et iinpleatur iustitia sempiterna, et un-
Et ideo signanter dicitur traditus illi liber Isoiae gatur Saiictus Sanclorum ». — Et nota, quod iiu- Notandnm.

prophetae. mana natura in Cbrislo per virtutem Spiritus sancti

35. Postremo ad instructionem certitudinis ad fuit concepta et per eius gratiam divinae naturae
•inm. iudicandum subiungit: Et ut revolvit librum; in unita. Et propter baec duo dicit, Spiritum Domini
quo significatur diligens discendi inquisitio, quae super eum esse et unxisse. — Vei certe dicitur esse Aliter.

praevenire debet iudicium certum piopter quod di- ;

super eum quantum ad superexcelientiam gratiae
citur lob octavo ^ : « Interroga generationem pristi- singularis ,
propter quam dicitur loannis tertio^":
nam et diiigenter investiga patrum memoriam ». « Non ad mensuram dat Deus spiritum ». Dicitur
Non enim ex abrupto procedendum est ad iudicium, vero unxisse eum quantum ad praerogativam sacer-
sed cum maturitate; propter quod dicitur lob vige- dotalis et regalis dignitatis. Haec respiciunt assum- FJKnra.

simo nono «Causam, quam nescieljam, diiigentis-

: tain naturam in Cbristo; et iioc praefiguraljatur in

sime investigabam » ; et secundi Paraiipomenon de- unctione regum et sacerdotum in veteri testamento.
cimo nono : « Praecipiens losapbat iudicii)us ait 37. Secundo insinuatur esse eruditor per prae- Itera, ero-

Cum diiigentia cuncta facite ». — Et quoniam qui dicationis magisterium in iioc quod sequilur:
Evan-
ditor.

diligenter quaerit invenit, ideo additur: Invenit lo- gelizare pauperibus misit me. Evangelium namque

' Vers. I. — Duo scqq. loci sunt Isai. 60, I. ct Hpli. 5, 14. ^ Cfr. supra Prooem. n. 17-21, ubi haec Isaiae verba si-

* Libr. II. in Liic. 4, 1(5, ubi respicitur Mattli. 20, 28. miii modo exponuntur.
Pro lectoris (quod etian» lextus originalis exliibet) liic ot !)aulo ^ Vors. 2, post quem loan. I, 33. ct Act. 10, 37. soq.
snperius Vat. cum piuribus codd. lectionis. ® Vcrs. 24 , ubi pro impleatur iustitia VuJgala adducatur
' Vulgala illi. — Sequitur .\poc. 10, 10. (ubi CD dulcis). iustiiia.
* Vers. 9. Verba THqiuis cst Agnus, qui occisus est ,
pro '" Vers. 34. Clr. III. Sont. d. 13. a. I. per totum ; vide
quo Vulgata Di(jnm es, Domine, babentur \. 12, et pro ape- etiam ibid. d. 2. a. 3. q. 3. et d. 4. a. I. q. I, ubi de Spiritu
riri subslituitur cx v. o. solvere septem. — Subinde aliegatur sancto ut principio eriiciente incarnationis. — Beda, II. in I.uc.

Isai. 29, II. 4, 18: Kt (|uia [in Christo] erat unclio spiriluaiis ot ne(|uaquam
* Vers. 8. — Duo se(j(i. ioci sunl lub 29, 16. et II. Para- liumani corporis, ut fuit in sacerdolibus ludaoorum, idcirco /)»•««,'

lip. 19, 6. seq. consortilms, id est celeris Sanctis, unctus esso memoralur
® Vers. I. — Scquuntur Barucli :}, 36. sefj,, ubi i^ro ad [Ps. 44, 8; cfr. Hebr. I, 9.]... Unctus cst igitur oleo spiriluali

eum (ita etiam Scpluagintaj Vat. cum Vulgata adversns eum; et virlule caelcsti, ut paupcrtalcm condilionis himi;uiae the-
et lob 28, 12. sauro resurrectionis rigaret actcrno.

S. Bonav. — Tom. VII. 13

 98 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

est bona annuntiatio S unde in nostra translatione quod dicitur Isaiae quadragesimo nono ^: « Dedi te in

dicitur : Ad annuntiandum mansuetis misit me. Et foedus popuh, ut diceres his qui vincti sunt: Exite;
huic concordat illud Nahum primo: « Ecce, super et his qui in tenebris sunt : Revelamini » ; et post

montes pedes evangelizantis et annuntiantis pacem » ;

« Equidem captivitas a forti toUetur »; quia «ascen-
et Isaiae quinquagesimo secundo : « Quam pulcri su- dens Christus in altum, captivam duxit captivita-
per montes pedes annuntianlis et praedicantis pacem, tem», ad Ephesios quarto. Et haec remissio in Cyro Figara.

annuntiantisbonum, praedicantis salutem ». Hanc au- praeQgurata fuit, qui dimisit captivitatem fihorum
tem dicitur maxime pauperihus nuntiare, quia ad Israel; Isaiae quadragesimo quinto^: « Captivitatem

pauperes inchoavit sermonem Matthaei quinto ^ ; meam dimittet, non in pretio, aut in muneribus ».

« Beati pauperes spiritu » , et per pauperes pauper- 40. Liberat etiam a caecitate rationis ; ideo item, a ca(

tatem ahis praedicavit ; Matthaei undecimo : « Paupe- subditur: Caecis^ visum, misit scihcet me praedi- ms.

res evangelizantur ». Nec mirum, quia dicitur in care; quod et fecit, sicut dicitur Matthaei undecimo:
Psalmo: « Propter miseriam inopum et gemitum pau- « Euntes, renuntiate loanni quae vidistis et audistis:
perum nunc exsurgam » etc. His utique annuntiat caeci vident » quo significatur interior iUu-
etc. ; in

salutem ,
quia ahbi ^: « Parcet pauperi et inopi et ani- minatio. Unde loannis nono ^^: « In iudicium ego veni
mas pauperum salvas faciet » etc. Et propter hoc di- in mundum, ut qui non vident videant», id est gen-

citur a Spiritu et a Domino missus; Isaiae quadra- tiles, secundum ihud Isaiae quadragesimo nono: « Dedi

gesimo octavo : ,« Sicut misit me Dominus et Spiritus te in lucem gentium ». Et hoc est quod dicitur Isaiae

eius». « In hoc crgo cognovimus caritalem Dei », vigesimo nono : « Audient in die illa surdi verba h-
quia « misit Fihum suum » ,
primae loannis quarto. bri, et de tenebris et cahgine ocuh caecorum vi-

38. Tertio insinuatur reparator per passionis debunt ». Et hoc petebat David: « IHumina oculos
* meos
iiem, refiTOi-remedium, cum additur: Sanare contritos; quod »
tor quadru- , , , . .

piici modo. quidcm liberat a malo cuipae aclualis et origina- 41. Liberat etiam ab infirmitate voluntatis; nem, abic
1 , . . .
Crmitate k
lis , a caecitate rationis et infirmitate voluntatis. propter quod submngitur: Ef^^ dimittere confractos luntatis.

Liberat a
CDlpaactaali
— Liberat utique a malo actualis culpae; propter in remissionem, misit scihcet. Confracti sunt, quo-
quod dicitur: Sanare contritos corde , misit scihcet. rum voluntas per peccatum est infirmata ad bonum,
Ad curationem acluahs culpae necessaria est cum pas- sicut sunt fatui peccatores ; Ecclesiastici vigesimo
primo ^2
sione Christi contritio poenitentiae; Psalmus": « Qui : « Cor fatui quasi vas confractum » ; et
Aiiier. sanat contrilos corde». — Vel hoc dicitur, quia ipsa Isaiae quinquagesimo octavo: « Dimitte eos qui con-
culpa actuahs tolum robur animae frangit; Threno- fracti sunt, liberos». Haec autem confractio est re-
rum secundo: « Magna vehit mare contrilio tua » etc; parabihs, dum hic vivimus, sed irreparabihs effici-

et Proverbiorum decimo quinto: « Lingua, quae im- tur in morte , secundum ihud Isaiae trigesimd ^^ :

moderata est, conteret spiritum». « Comminuetur quasi lagena figuh conlritione perva-
autem a malo culpae
39. (Vers. 19.). Liberat lida, et non invenietur de fragmentis eius testa, in
iiem,ahon- oriainalis; propter quod additur: Et ^ praedicare qua portetur igniculus de incendio » quia non erit ;

captivis r&imssi07iem. Merito causa origmalis culpae susceptibihs gratiae. Et hoc erit in iudicio, secun-

captivum delinebatur genus humanum a diabolo dum iUud Psalmi : « Reges eos in virga ferrea et

Isaiae quinquagesimo secundo : « Excutere de pul- tanquam vas figuh confringes eos ». Sed modo re-
vere, consurge, sede, lerusalem; solve vincula colh missionem facit quod figuratum est primi Machabaeo-
,
Fignra-

tui, captiva fdia Sion. Quiahaec dicit Dominus: Gratis rum decimo, ubi dicitur, quod sub lonatba, fratre
venundati estis et sine argento redimemini » etc. Simonis, factae sunt muUae remissiones ludaeis.
unde Zachariae nono « Tu autem in sanguine testa- 42. Poslremo insinuatur remunerator per re- item. remu

menti tui
:

emisisti vinctos de lacu » etc. Et hoc est

.,...,..
tributionis ludicium, m quo bonis universahs
. , .

fit
nerator
quoadbonos

^ Cfr. supra pag. 5, nola 4. Translatio alia ,

quae subiun- ^ Vers. 8. seq. et dein v. 25, post quem Eph. 4, 8. (codd.

gitur, est Vulgatae Isai. 61, 1. Duo seqq. loci sunt Nahum 1,15. substiluunt in Psalmo 67, 19: Ascendisti in altum, cepisti ca-
et Isai. 52, 7. ptivitatem).
2 Vers. 3. — Sequuntur Mattli. 11, 5. et Ps. 11, 6. * Vers. 1 3 , ubi pro aut Vulgata neque.
» Psalm. 71, 13. — Subinde aliegantur Isai. 48, 16. et I. ® Vuigata Et caecis ; (C D omittunt misit... praedicare). —
loan. 4, 9: In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam Filium Subinde allegatur Matth. 11, 4. seq.; cfr. Luc. 7, 22.
suum unigenitum misitDeus; cfr. 3, 16, ubi occurrunt verba 1° Vers. 39. — Tres seqq. loci sunt Isai. 49, 6; 29, 18.
In hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille animam etc. et Ps. 12, 4.
* In D secunda manus substituit quos ; H legit : unde in ^^ Vulgata omittit Et. Subinde pro misit scilicet [Vat. ad-

quantum reparator liberat etc. Inferius pro infirmitate Vat. dit me] non pauci codd. dimisit scilicet, quod C D cum seqq,
enormitate. coniungentes prosequuntur confractos , quorum etc; H legit
* Psalm. 146, 3. — Duo seqq. loci sunt Thren. 2 , 1 3. et scilicet misit, vel unxit. Dimisit igitur confractos, quorum etc.

Prov. 15, 4. ^^ Vers. 17, post quem Isai. 58, 6.

® Vulgata omittit Et. Subinde post Merito A (a secunda *^ Vers. 1 4. — Subinde allegantur Ps. 2 , 9. et I. Machab.
manu) H addunt enim , D (a secunda manu) vel, G omittit 10, 28. seqq.
causa. — Sequuntur Isai. 52, 2. seq. et Zachar. 9, 11.
 ,
;:
. . :

COMMENT. LN EVANGELIUM LUCAE C. IV. 99

boni collatio. Propter quod dicit : Praedicare anmim omnibus communicanda , sed pro captu audientium
Domini acceptum, sciiicet bonis, de quo in Psalmo^: committit doctori dispensandum verbum»; Daniehs
« Benedices coronae anni benignitatis tuae » etc. Hic duodecimo : « Vade, Daniel, quia clausi sunt signatique
est annus significatus in iubilaeo; Levitici vigesimo sermones usque ad tempus praefinitum » . — Vel ideo Aiiter.

quinto: « Anno iubilaei omnes redibunt ad pos- phcatum ministro reddidit, quia, secundum illud se-
sessiones suas»;vel etiam in septimo; Deuteronomii cundae ad Corinthios tertio ^ «usque in hodiernum
decimo quinto : « Septimo anno facies remissionem » diem , cum legitur Moyses , velamen est positum su-
Hic annus superat annum meriti, quia supra con- per cor eorum »
dignum remunerabuntur boni; Ecclesiastici trigesimo Ad exprimendam vero
44. plebe avidilatem m secnndam.

tertio ^ « Quare annus annum superat

: dies diem , subditur: Et omnium in synagoga oculi erant in-
lux lucem a sole » ? — In hoc etiam iudicio malis fit tendentes in eum, quasi desiderantes eum audire
idma-sempiternalis damnatio; ideo additur: Et diem retri- sicut sapientem; Sapientiae octavo^ dicit sapiens
butionis, in quo retribuet unicuique secundum opera « In conspectu principum admirabihs ero; tacentem
sua ; Isaiae sexagesimo tertio ^ : « Dies ultionis in me sustinebunt et loquentem me respicient » ; et
corde meo , annus retributionis meae venit». De hac lob vigesimo nono: « Qui me audiebant exspecta-
die dicitur primae ad Thessalonicenses quinto: « Dies bant sententiam meam et intenti tacebant ad consi-
Domini, sicut fur in nocte, ita veniet; cum enim Hum meum»; quia, sicut dicitur Ecclesiastici ter-
dixerint: Pax et securitas » etc. Hanc, ut dicit Gre- tio , « auris bona audiet cum omni concupiscentia
gorius^, debemus tanto sollicitius formidare, quanto sapientiam ».
eam non possumus praevidere. Ad insinuandam vero veritatem
45. (Vers. 2L). Tertiam.

43. (Vers. 20.). Et cum plicuisset librum etc. sive firmitatem doctrinae subditur: Et coepit^ di-
edoii-
JOpOli
orno-
...
Hic quarto loco
in testimonio ,
, postquam descripta
notatur credulitas
7 7 •
est congruitas
in poputo. Ad
cere ad illos : Quia hodie impleta est Scriptura
haec in auribus vestris. Ideo dicitur impleta Scri-
quam exprimendam insinuatur in docente maturitas, ptura illa tunc fuisse, quia, cum verba iila ad Chri-
in plebe assistente audiendi aviditas, in eruditione stum pertinerent, nullus in propria persona poterat
veritas, in eruditis credulitas. verbum praemissum vere dicere nisi Christus, qui
Ad exprimendani igitur maturitatem in docente eam legit in auribus eorww ; infra ultimo i°: « Haec
mnm. dicitur : Et cum plicuisset librum, reddidit ministro sunt verba, quae dicebam vobis, cum adhuc essem
et sedit. Prius stans legerat, accipiendo librum cum vobiscum ,
quoniam necesse est impleri omnia quae ,

humilitate ; nunc reddit et sedet cum auctoritate scripta sunt in Lege et Prophelis et Psalmis de me ».

sedere enim est indicium doctorum et regum; unde Unde Christus adimplevit omnem iuslitiam (luantum christas im- '
plevitomnem
Matthaei vigesimo tertio ^ : « Super cathedrani Moysi ad morum honestalem secundum illud Matthaei ter-'«stitiam. ,

sederunt scribae et Pharisaei » ; et lob vigesimo nono: tio ^^ : « Sic decet omnem iustitiam ». Im-
nos implere
« Si quando volebam ire ad eos , sedebam primus plevit etiam omnem Scripturam fundendo Dei verita- J'em. omnem
. . Scripturam.
cumque sederem quasi rex, circumstante exercitu, tem, sicut Matthaei quinto: « Putas, quja veni solvere
idam. eram tamen moerentium consolator » Et nota hic . — : Legem , aut Prophetas ? Non veni solvere , sed adim-
per plicationem libri debemus inteUigere divinorum plere » . Et ideo dicitur ad Ephesios primo : « Quia
mysteriorum occultationem, quia non omnia sunt omnia in omnibus adimplevit ». Unde verba et sig7ia
oranibus revelanda , secundum quod dicit Beda ^ veteris legis vacua implevit veritate Qigratia. In cuius
« Plicatum librum ministro reddit, quia non omnia signum loannis secundo ^^ in primo signo dicitur:

* Psalm. 64, 12. — Dlio seqq. loci sunt Lev. 25, 13. mittit doctori Vat. cum Beda finem
dispensandum verbum ».

(cfr. V. 10: Sanctificabisque annum quinquagesimum et voca- verborum sic exhibet pro captu audientium verbum doctori
:

bis remissionem... ipse est enim iubiiaeus. Revertetur homo ad dispensandum suo praemonebat exemplo, cum ait [loan. 16, 12.]:
possessionem suam elc.) et Deut. 15, 1. Multa habeo vobis dicere sed non poteslis illa portare modo.
,

^ Vers. 7 : Quare dies diem siiperat, et iierum lux lu- — Sequitur Dan. 12, 9.
cem , et annns annum a sole ? Pro lux lucem a sole C D G H ' Vers. 15.
sol solem. — Superius pro annum meriti G annum iubilaeum. ^ Vers. II. et 12. — Subinde allegantur lob 29, 21. et
^ Vers. 4 , ubi pro retributionis Vulgata redemptionis. Se- Eccli. 3, 31. — Superius post aviditatem Vat. addit audiendi
ptuaginta : Dies enim retributionis venit eis , et annus redem- verbum.
ptionis adest. — Sequitur I. Thess. 5, 2. seq. " Vulgata Coepit autem.
* Libr. VIL MoraL c. 30. n. 45: Tanto igitur debet quasi *° — Superius pro qui eam [Scripturam] Vat.
Vers. 44.
semper vcniens melui , quanto a nobis non vaiet ventura prae- qui illud, H qui omnia.
L Homii. in Evang. homil. 12. n. 6: Semper crgo
scirL Libr. " Vers. — Sequuntur Matth. 5, 17: Nolite puiarc,
15.
extremum diem debemus metuere, quem nunquam possumus quoniam veni etc, Eph. 23. — pro fundendo
et 1, Infcrius

praevidere. Vat. explicando exponendo. et

® Vers. 2 ,
post quem lob 29 , 25 : Si voluissem ire etc.
**
Vers. — August., Evang.
7. 6 Scx in loan. tr. 9. n. :

® Libr. IL in Luc. 4 , 20. Verba Bedae allegantur secundum ergo illae hydriac sex aetates significant, quibus non defuit

Glossam ordinariam : « Piicatum ministro reddidit, quia non proplictia. Illa ergo tempora sex, quasi arliculis dlstributa atquo
omnia omnibus dicenda, sed pro capacitate audientium com- distincta, quasi vasa essent inania, nisi a Christo implcrcntur.
 100 COMMENT. IN EVAN(iELI[IM LUCAE C. IV

« Implete hydrias aqua. Et inipleverunt eas usque ad tae conlumeliae exprimit, cum ait: Et dicebant: Per modai

summum » Nonne hic loseph? Eilium Dei vocabant

est ftlius ?ameuae^'"

Ad denotandam vero credulita-

46. (Vers. 22.). fiiium fabri, conceptum de Spiritu sancto et utero
Quaiiam. tem iii multiludine assistente subditnr Et omnes : virginah dicebant genitum concubitu coniugali; unde
teslimonium illi dabanl ; omnes , id est aliqui de , Malthaei decimo tertio ^ dicitur, quod dicebant:
onuiibus, testificabantur sanctitatem et innocentiam «Nonne hic est fabri filius»? Beda: « Magna caeci-
ipsius; lob vigesimo nono ^- « Auris audiens beatifi- tas, cum, quem verbis et factis Cliristum esse co-
cabat me, et oculus videns lestimoniuni reddebat gnoscunt, ob solam generis notitiam contemnunt».
mihi ». — Et quoniam verbis non poterant eius gratiam Simile huic dicebatur de Saul, primi Begum decimo^:
exphcare, ideo subditur: Et mirabantur in verbis « Quaenam res accidit fiho Cis ? Num et Saul inter
gratiae, r/uae procedebanl de ore eius ^, sicut et Prophelas » ? et secundi Begum vigesimo : « Non est
doctores mirabantur « super prudentia et responsis nobis pars in David, nec hereditas in filio Isai ».

eius » , supra secundo. Et dicuntur verba gratiae, Haec autem dicebant, non omnes, sed mali, scilicet

secundum iihid Ecclesiastae decimo: « Verba oris sa- scribae et Pharisaei; unde non contradicit ei quod
pientis gratia » ; et maxime huius, ad quem 1'etrus prius'' diclum est, quod « omnes testimonium illi
dicebat loannis sexto : « Verba vitae aeternae ha- dabant». Similis modns loquendi est in Scriptura:
bes»; et ipse de se: « Verba, quae ego loculus sum «Cum occideret eos, quaerebant eum », non mortui,
vobis, spiritus et vita sunt ». El ideo in Psalmo: sed alii. Haec autem est consuetudo malorum, ut, Notandum.

« Diffusa est gralia in labiis luis ,

propterea bene- quando aliquem laudari audiunt, statim se opponunt;
dixit te Deus in aeternum ». et si non possunt ex parte niorum et scientiae, sal-
tem ex parte naturae, secundum illud Ecciesiastici
Secundo affertur testimonium Scripturae ad confutationem undecimo ^
: « Bona in mala convertens , insidiatur
detrahentium. et in electis imponet maculam». — Vel etiam illi Aiiter.

iidem, qui prius laudabant, post despiciebant, secun-

47. Et dicebant: Nonne etc. Poslquam inlrodu- durn illud Psalini: « Laudaverunt laudem eius. Cito

xit testimonium propheticum ad eruditionem creden- feceruiit et obliti sunt operum eius ». — Vel aliter Aiiter.

tium, hic iiilroducit exemplani authenlicum ad con- inlelligi polesl, ut, licet immediate hic narretur, non
futationem detrahenlium. Et quia detractores, cum tamen fiat immediate, sed post factum ^.

confutantur, fiunt deteriores, quia elliciuntur persecu- 49. (Vers. 23.). Per modum occultae ironiae item, occa
tae ironiae
Divisio. tores; idco in hac parte sunt duae. hi (juarum prima exprimit eorum convicia, cum adiungit: A7 ait illis:

ponitur confutatio detrahentium ; in secunda vero, Uti(jue dicetis mihi hanc similitudinem ; hoc enim vi-

declinatio persequentium , ibi ^ : Et repleti sunt debat eos occulte cogitare. Dixit ergo : hoc ironice pro-
omncs in sgnagoga etc. ponitis contra me, quod occulte in cordibus concepi-

Prima pars habet duas. In [)rima proponuiitur stis, quia, secundum quod dicitur Malthaei duode-
De confata. detrahentium conuicia; in secunda vero inlroducun- cimo^**, « ex abundantia cordis os loquitur »; propo-
tione detra- , • , n •
-i •
,1

iientinm dao.tur exempki prophctica detractores coniutantia, ibi *: nilis hanc similitudinem, scilicet per ironiam: Medice,
Ait autem: Non est propheta etc. cura te ipsum; quod consuevit dici medicis infir-

48. (Vers. 22.). Exprimit autem convicia detra- mantibus, cum sibi subvenire non possunt, vel ne-
Primo, de- heutium triphciter,
i
scihcet per
i ?
modum apertae
*
con- sciunt, aut negliguut; quod est ipsorum derisorium
trahentes
connciantnv tumeliae , per modum occultae ironiae , per modum verbum. Sic et tu te ipsum , id est infirmum, cura.
tripliciter. . . .

invectionis expressae. — Per modum, mquam,

.

aper- Quod dicebant potius ex incredulitate et derisione

Quid dixi tempora, quae inaniter currercnt, iiisi in cis Donii- Doctiinam autem proponit [lesus] non minoris quam signa ad-
nus lesus praedicaretur ? Impletae sunt proplietiae ,
plenae sunt mirationis. At stiiltissimi liomines, quando admirari et ob di-
liydriae, sed ut aqua in \inum converlatur, in illa tola pro- ctorimi vim obstujjescere par fuisset, illi contra ipsum par-

phetia Christus intelligalur (cfr. loan. 1, 17.). vifaciunt, quod tali patrc natus putaretur etc. — Subinde alle-
^ Vers. II. — liilerius pro eius gratkim explicare ACDH gatur Ps. \0'6, 12. et 13.

eius opus [B prudentiam] explicare [H addit totaliter']. ° Cfr. infra n. 50. — Vat. addit est.
* Vuigata ipsius. — Subinde allegantur Luc. 2 , 47 ; Ec- "^ Vers. 34. — Superius post cogitare D (a secunda manu)
cle. 10, 12; loan. 6, 69. et 64; Ps. 44, 3. l)rosequitur : Dicetis ergo hoc , scilicet ironice , id est proponi-
3 Vers. 28. tis elc. A C i)ro Dixit ergo substitutmt Dicens ergo, H Dicens.
* Vers. 24 : Ait autem : Anien dico vobis , quia nemo pro- Codd. AD per ironiam parum aple addunt: cum
inferius post

pheta etc. me non credatis [D crcditis'] medicum sed infhmum ticet sim , ,

* Vers. 35. — Verba Bedae, II. in Luc. 4, 22, allegantur faber creatione el medicus recreatione Eccli. 38 I: Honora , ,

secundum Glossam interlinearem. medicum. In his respicitur sententia Bedae, II. in Luc. 4, 23:
' Vers. 1 1 ,
post quem H. Reg. 20 , 1 Quorum insana pcrfidia sanam, licet nesciens, fidem confiletur,
' Eodcm V. 22, — Sequiiur Ps. 77, 3i. Giossa interlinea- (jnaeDominum Christum fabrum cognominat el medicmn.
ris in Luc. 4, 22: Et dicebant, scribae et Piiarisaei invidentes: Faher est enim verus, quia omnia per ipsnm facta sunt [loan.
Nonne hic est Jilius loseph? I, 3.]. Medicns est, quia omnia per ipsum restaurata sunt in
^ Vers. 33. Ciirysost., Homil. 48. (alias 49.) in Matth. n. 1 caeiis et in terra [cfr. Eph. 10.].
: \ ,
 :; ,:

COMMENT. IN EVANGRLIUM IXCAE C. IV. 101

quam ex liiiinililale et devotione, sicut Matthaei de- non habet, lidem negavit »; dicitur Ecclesiastici de-
cinio tertio ^ dicitur ,
quod « non fecit ibi virtutes cimoseptimo: «Unicui((ue mandavitde proximo suo».
multas, propter incredulilatem eorum». Unde Beda 31. (Vers. !24.). Ait autem: Amcn dico etc. Secnndo, de-
tractores
dicit in Giossa : « I'rustra 0[)tMn misericordiae caele- llic post detrahentium convicia subiunguntur exem- confataatur
tripliciter.
stis, exspectas , si alienis virtutibus iitvides. Asi^erna- pla prophetica, delractores ^ (tonfutantia. .\d plenam
tor enim est Dominus invidorum, et ab liis qui di- autem ipsorum confutalionem praemitlitur generale
vina beneficia iii aliis persequuntur , miracula suae po- proverhium; secundo, speciale exemplum in Elia
inm. tentiae avertit ». me- — Et nota, quod ironice vocant eximio Prophctarum ; tertio, in Eliseo , discipulo
dicum, quem veraciter deberent confiteri medicum, il)sius. Priinum est ad commonendum secundum , ad
secundum illud lob quinto-: « Ipse vulnerat et me- confutandum, tertium ad confirmandum.
detur». Despiciunt quem deberent colere ct bono- Cienerale igitur proverhium in omni Propheta Primo, per
generale prO'
rare, secundum illud Ucclesiastici trigesimo octavo: et po{)ulo praemitUt, cuin (Ucit: Ait autem , %c\\\zQ\. verbiam.

« Honora mcdicum propler necessitatem »; et post Christus: Amen dico vohis , id est certitudinaliter,
«Altissimus de terra creavit medicinam, et vir pru- (luia amen sigiuun est atUrmationis. Et vere, quia,
dens non ai)horrebit illam ». sicut ipse dicit Matlhaei vigesimo quarto ^, « caelum et

50. Per mo<Uun vero invectionis expressae ex- terra transibunt, verba autein mea non transibunt ».
;"^«- cum subiungit: Quanta audivimiis facki in
primit, — Quia nemo propheta acceptus est in patria
e-
Capharnaum, scilicet opera miraculosa; unde Mat- sua , scilicet nec quantum ad doctrinam nec quan-
thaei undecimo ^ : « Vae tibi Capbarnaum ! quia , si tum ad vitam in quibus Propbctae consueverunt
,

in Tyro et Sidone factae fuissent virtutes » etc. — Sed habere excellentiam. Et ideo non est mirum, si in

quomodo hae(; audierunt*, cum Evangelista iiondum patria sua non facit miracula, quae pro ingratis et in-
inm. expresserit, aliqua miraculaipsum fecisse? — Propter dignis non sunt facienda. Huic Salvatoris invectioni
quod attendendum, quod Evangelista non prosequi- attestalur, quod losepb a fratribus vendilur , Genesis
tur ordinem rei gestae, sed ordinem intenlionis suae, trigesimo septimo ^^, ab Aegyptiis honoratur , Genesis
et hoc quidem facit pluries; et ideo, cum unus quadragesimo primo. Sic Moyses ab Aaron el Maria
Evangelista narrat post, quod aUus ante, non est re- conlumeliam paUtur, Numerorum duodecimo, et a
pugnantia ,
quia non intendunt dicere , eo ordine esse contribuUbus obiurgatur, Numeroruin decimo sexto.
facta, quo sunt scripta, sicut dicit Augustinus, de Sic AbraUam a compatriolis patitur ; unde dicitur ei

Concordantia Evangelislarum ^. Praeterea, Lucas cum « Egredere de terra tua et de cognatione » , Genesis
aliis duobus, Matthaeo et Marco, nihil narrat de duodecimo. — Rationem autem Uuius assignat Beda Batio Be*
dae.
primo adventu Christi in Galilaeam , sed de secundo in Glossa " : « Ceteri PropUetae minus in patria quam
de priino autem determinat solus loannes ^. Ex fama in ceteris civitatibus sunt lionoraU, quia propemo-
ergo miraculorum factorum in terra aliena argue- dum naturale est, cives concivibus invidere. Non
bant eum, quia non faciebat in terra propria. — Unde enim considerant praesenUa viri opera, non virtu-
additur: fac et hic in patria tua; et hoc est di- tem, sed fragilem recordantur infantiam, quasi non
eere: cura te ipsum, id est, illos cura de patria et ipsi per eosdem aetatis gradus ad maturam aeta-
tua per miracula, sicut alios, secundum illud Eccle- tem pervenerint ».

siastici decimo quarto': « nequam est, cui

Qui sibi 52. (Vers. 25.). Speciale vero exemplum in Elia, Secuado, per
speciale
alii bonus erit »? et primae ad Timotheum quinto: PropUetarum eximio, adiungit, cum dicit: In veri- exetnplum
Eliae.
« Si quis suorum et maxime domesticorum curam tate dico vohis ; loannis decimo septimo ^- : « Sermo

' Vers. -dS. — Glossa inferius allegata est ordinaria in mus quod incerla lama vulgavit, cum apud nos nihil tale fe-

Luc. 4 , 24. et tiibuitur Bedac. Verba ,

quae in initio Giossae ceris, quibus convenienlius talia impendenda erant beneficia.
habentur, sunt Bedae, sed quae in fine occurrunt el iiic a S. Bo- ^ Vers. 5. — Duo seqq. loci sunt L Tim. 3, 8. el Eccli.

nav. proferuntur, sunt Ambros., IV. in Luc n. iG. — Supe- 17, 12. — Supcrius post in palria tua ex AD suppievimus et
rius pro id est inftrnmm G id est infirmos , Vat. id est infir- hoc est dicere... sicut aiios. Cfr. Beda . II. in Luc. 4, 23: Qui
mos iuos, id est palriae tiiae. [Cliristus] ab irridentibus quidem civibus so ipsum curare, hoc
^ Vers. 18. — Sequuntur Eccli. 38, 1. et 4. — In .\ CD est, in sua patria virtutes facere monctur.
omittitur Et nota, quod... confiteri medicum. ^ .Non pauci codd. detractiones.
3 Vers. 20. seqq. : Tnnc coepit exprobrarc ci\italibus, in ^ Vers. 3o.
quibus factae sunt piuriniae virtutes eiiis, quia non egissent ^" Vcrs. 28. — Suljinde allegantur Gen. 41, 14; Num. 12, J.
poenitentiam. Vae tibi Corozain! \ae tibi Bethsaida! quia,si in seqq. et 16, 41; Gen. 12, \. Posi Sic Abrahatn a cowpatriotts
Tyro... Et lu Capharnaum, nunquid usque in caeium exallabe- F ct Vat. addunt in Chaldaea ; cfr. Ilieron,, Hebraic. Qq. in Gen.
ris? usque in infernum descendes; quia, si in Sodomis factae 11, 28. el 12, 4, ubi refert traditionem Hebraeorum , secun-
fuissent virtntes etc. — Superius post exprimit A addit eorum dum quam « Abraham in igneni missus sil, (juia ignem ado-
convicia. rare noluerit, quem Chaldaei colunt, et Dei auxilio liberatus,
* Vat. addit facta in Capharnaum. Subinde pro cxpres- de idololalriae igne prolugerit » etc.

serit A C I) V exprimnt. " Srilicet ordinana in Luc. 4, 24. (ex Beda, in cun-
* Libr. 11. c. 42. n. 8<J. sccj. dem loc).
* Cfr. Bonav., Comment. in loan. c. 1. n. 99. — Giossa " Vers. 17. Codd. ACD: Sermo meus veritas est. — Sc-

interlinearis : Quanta andivimus etc, quasi dicat: Non credi- fpiuntur loan. 8, 43. et lob 6, 23, cui I"G .subiungunt ad
 102 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

tuus veritas est ». In veritate dicebat, cui creden- mundatus est nisi ISaaman Syriis quarti Regum —
dum, et tamen non credebant; unde illud loan- quinto , ubi dicitur ,quod Naaman ad verbum Eiisei
nis oclavo: « Si veritatem dico, quare non credi- lavit se septies in lordane et restitutus est plenariae
tis mihi » ? et illud lob sexto : « Quare detraxistis sanitati — et hoc , iusto iudicio Dei quia non erant ,

sermonibus veritatis»? Et haec est veritas certa, digni. Et a simili et secundum imitationem prae^e-
quia sumitur de Scriptura. — Unde additur : Multae cessorum ostendebat, eos esse indignos ad miraculo-
viduae erant in diebus Eliae in Israel, quae scilicet rum susceptionem. Unde simile in Matthaei vigesimo
Tripiex ne- eraut iu nccessitate constitutae propter defectum ma- tertio ^ : « Testes estis vobismetipsis ,
quia estis fihi

trimonialis societatis; leremiae decimo quinto^: eorum qui occiderunt Prophetas; et vos implete
« Multiplicalae sunt viduae eius super arenam ma- mensuram patrum vestrorum »; et Actuum septimo:
ris ». — Erant in necessilate constitutae propter defe- « Dura cervice et incircumcisi cordibus et auribus

ctum pluviae caelestis; unde addit: Quando clau- vos semper Spiritui sancto resistitis, sicut patres
sum est caelum, et non pluit^ annis trihus et vestri, et vos. Quem enim Prophetarum non sunt
mensilms sex; sicut Dominus comminatus fuerat Le- persecuti patres vestri» etc. Et sic manifeste sunt
vitici vigesimo sexto: «Sin autem nec sic obedieritis convicti ,
quia defectus miraculorum non erat impu-
mihi , dabo caelum desuper sicut ferreum » ; et Deu- tandus impotentiae vel neghgentiae Christi , sed potius
teronomii vigesimo octavo : « Sit caelum ,
quod supra suae invidiae et incredulitati ; unde digni erant mi-
te est,aeneum». Et sic factum est propter peccata raculis privari , sicut privati etiam fuerant patres sui.

eorum; unde leremiae tertio: « Polluisti terram in 55. Et nota \]\q, spiritualiter
^
, (mo(\
^ m his duo- Expositio
spiritnalis
fornicationibus tuis. Idcirco prohibitae sunt stillae bus exemplis ostendit mdignitatem
° ludaeorum respe- iQdignitas

pluviarum , et serotinus imber non fuit ». — Erant in ctu gentihum quantum ad universalem defectum
' ludaeoram

necessitate constitutae propter defectum terrestris contagium mahtiae, quod

poenitentiae et universale
alimoniae; et ideo additur: Cum facta est^ fames in ludaeis remansit non curatum sed in gentibus ,

magna in omni terra; sicut dicitur tertii Regum est remediatum ^per Christum. Ciausio enim caeli ,0"'.^ «''
claasio caei
. .

decimo octavo : « Erat fames vehemens » etc. ; unde designat deiectum gratiae et doctrinae ; Deuteronomii
verificatum erat de fiUis Israel iilud Psalmi: « Fa- undecimo '^
: « Cavete , ne recedatis a Domino » ; et
mem patientur ut canes et circuibunt civitatem», deinceps: Dominus claudat caelum, et plu-
« Et iratus

quia circuibat rex et dispensator domus suae ad in- via non descendat, et terra non det germen suum».
venienda pascua, tertii Regum decimo octavo. De qua pluvia in Psalmo: « Pluviam voluntariam se-
53. (Vers. 26.). Et Hcet essent in tanta neces- gregabit Deus»; et ex hoc fit fames et indigentia
sitate, subiungitur: Et ad nullam illarum missus omnis boni; lob decimo octavo: « Altenuetur fame
est Elias, ut eas per miraculum relevaret a penuria robur eius, et inedia invadat costas eius». — Et Appiicatio

famis, ut sic verificaretur in eis illud Psalmi*: nota, quod dicitur subtracta esse pluvia annis tribus
« Esurientes et sitientes , anima eorum in ipsis de- et mensibus sex ,
quia tribus annis et dimidio, quibus
fecit». Sed extraneam relevavit, unde addit: Nisi Dominus praedicavit, non receperunt pluviam gratiae,
in Sarepta Sidoniae ad mulierem viduam, secun- exigentibus peccatis suis. Quamvis enim super se ve-
dum quod scribitur terlii Regum decimo septimo: niret imber, ludaea tamen non recepit ad fructifican-
Dictum est Eliae : « Surge et vade in Sarepta Sido- dum ; ad Hebraeos sexto ^ : « Terra super se venien-
niorum et manebis ibi; praecepi enim ibi muUeri tem bibens imbrem et germinans herbam opportunam
viduae, ut pascat te », immo ipsa per te. iUis, a quibus colitur, accipit benedictionem a Deo;
54. (Vers. 27.). Ahud exemplum ad confirmatio- proferens autem spinas et tribulos, reproba est et
Tertio, exem. ugm pragjjicti
plo Elisei. ^ (je EUsco introducitur, cum ait: Etmulti '
maledicto proxima ». autem tempore mitti- — In hoc verusEUa

leprosi erant in Israel sub Eliseo propheta; unde tur verus Ehas praedicator ad viduam in Sarepta
quarti Regum septimo ^ quod tempore Elisei
dicitur, Sidoniae, quae recte designat gentilitatem, sicut osten-
« quatuor viri leprosi erant iuxta portam Samariae », dit Beda inmagna Giossa^ et salvata est, populo
et multi ahi in necessitate consimih. Et nemo eorum derelicto ludaeorum secundum , illud Actuum decimo

incredulitatem etc. [Vulgata: cum e vobis nullus sit, qui * Psalm. 106, 5. — Subinde allcgatur III. Reg. 17, 8, ubi
possit arguere me]. pro in Sarepta AD in Sareptam.
* Vers. 8. — Superius Vat. omittit propler defeclum ma- ^ Vers. 3. — Sequitur IV. Reg. 5, 14.
tiimonialis societatis; pro matrimonialis ACD mutuae, A a ^ Vers. 31. seq. : Itaque iestimonio estis etc, post quem
secunda manu virilis. Act. 7, 51. seq.
* Vulgata omittit el non pluil. Cfr. lac. 5, 17, ubi etiam ' Vers. 16. et 17. — Duo seqq. loci sunt Ps. 67, 10. et
insinuatur , hanc siccitatem durasse « annos tres et menses sex », lob 18, 12. Cfr. Ambros., IV. in Luc. n. 50. seqq., et Beda, II.

quod III. Reg. M , \. explicite non dicitur. — Subinde allegan- in Luc. 4, 25. seq. * Vers. 7. seq.
tur Lev. 26, 18. seq.; Deut. 28, 23. et ler. 3, 2. seq. ® Scilicet ordinaria in Luc. 4, 26: Vidua, ad quam Elias
^ Vulgata esset. — Sequuntur III. Reg. 18, 2; Ps. 58, 15. mittitur, gentium figurat ecclesiam, quae a suo Conditore diu-
et III. Reg. 18, 5: Dixit ergo Achab ad Abdiam; Vade in ter- tiusdeserta, populum rectae fldei nescivit, quasi pauperem
ram ad universos fontes aquarum et in cunctas valles, si forte filium egena stipe nutriebat , id est , verbo saecularis scientiae
possimus invenire herbam et salvare equos etc. absque humilitatis fructu docebat etc. — Sequitur Act. 13, 46.
 . , ? ,,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV. 103

tertio : « Qiioniam repellitis verbum Dei et indignos vos extra civitatem , tanquam blasphemum ; sic enim
iudicatis aeternae vitae; ecce, convertimur ad gentes ». erat praeceptum ; Levitici vigesimo quarto ^ : « Educ
56. Infectio autem leprae designat corruptio- blasphemum extra castra , et lapidet eum omnis po-
tiDfe-nem malitiae, quae fuit in omnibus ante adventum pulus ». Et sic verificata est illa parabola, Matthaei
'"^^'
Christi , secundum iilud Psalmi ^ : « Corrupti sunt et vigesimo primo, qua dicitur, quod filium palrisfa-

aljominabiles facti sunt » Ab hac non est curata

etc. milias « eiecerunt coloni extra vineam ; vinea enim
ludaea; Ezechielis vigesimo quarto: « Mundare te Domini exercituum domus Israel est », Isaiae quinto.

volui, et non es mundata a sordibus; sed nec Sic fecerunt Stephano, Actuum septimo: « Impetum
mundaberis prius, donec quiescere faciam indigna- fecerunt unanimiter in eum et eiecerunt eum extra
tionem meamNaaman mundatur qui
in te » . Sed ,
civitatem » Unde Salvator poterat eis dicere il-
etc.

interpretatur decor , et designat gentiufn populum lud ludicum undecimo ^ « Nonne vos estis, qui odistis :

Sacramenlo baptismi decorum factum et omni foedi- me et eiecistis extra donmm patris mei »

tate raentis et corporis expurgatum. Et Osee octavo ^: autem ex parte finis intenti ex-
59. Perfidiam oe tenio.

cc Usquequo non poterit emundari»? secundum illud plicat, cum adiungit: Et duxerunt eum^ usque ad

EzechieHs trigesimo sexto : « Effundam super vos supercilium montis , quasi dicat non per portam :

aquam mundam , et mundabimini ab omnibus inqui- super quem civitas illorum erat aedificata. Ad lo-
namentis vestris ». — Et sic secundum utrumque in- cum praeruptum ducebant ad praecipitium unde ;

tellcctum fuit hic confutatio infidelium ludaeorum. poterat dici populo ilh insano illud sapientis mulie-
57. (Vers. 28.). El repleti sunt omnes etc. Post- ris, secundi Regum vigesimo: « Quare praecipitas
;iina- quam descripta est confutatio detrahentium , subiun- hereditatem Domini »? In hoc autem, quod praecipi-
ium gitur hic declinatio persequentium. Habet autem haec tare eum volebant , « peiores diabolo erant , sicut
pars duas. In prima describitur malignantium per- dicit Beda^, quia ille dixit tantum verbo: Mitte te

secutio; in secunda yero perseqiientium declinatio ,

deorsum; isti conati sunt facto »; sed non vahierunt,
ibi ^ : Ipse auteni transiens elc. — Ad descriptio- quia ipse potestatem habebat ponendi animam suam,
per- nem ergo versecutionis maliqnantium tria introdu- sicut dicitur loannis decimo. Unde Beda ^° « Non a
mali- ''",... ,. ^ ,. • , .
:

tium cuntur, scihcet iracundia mentis , viotentia operis Nazaraeis praecipitari , non a lerosolymitis lapidari,
:iter, et perfidia ex parte finis intenti. non inter pueros ab Herode perimi ; sed crucis exspe-
Insinuat ergo iracundiam mentis in hoc quod ctare voluit triumphum. Ipsa enim est typus monar-
rimo. dicit: Et replcti sunt omnes in synagoga ira, haec chiae singularis , ut in nomine lesu omne genu fle-

audientes. Unde verificatum est iliud Amos quinto^: ctatur etc. , ad Philippenses secundo. Et hinc est,
« Odio habuerunt corripientem in porta » etc; pro- quod cacumina crucis caelos ostendunt, ima petunt
pter quod dicitur Proverbiorum nono : « NoU arguere inferos, cornua terram tegunt».
derisorem , ne oderit te ; argue sapientem , et diliget autem transiens etc. Hic
60. (Vers. 30.). Ipse secnndo, de-
, , .
p o . . • clinatio per-
te ». Unde ex auditu veritatis non sunt eruditi, sed notatur decknatio persequentmm perfecta quia fuit ,
seqaeniinm
, . ,, . . , . . . describitur
potius excaecati et irati; conlra quod dicitur Eccle- sme detentione, sme impulsione , ime, portatione ^^ ; tnpiiciter.

siastae septimo ^ : « Noli esse ad irascendum facilis unde non poterant sibi violenliam facere nec tra-

quia ira in sinu stulti requiescit »; et lob quinto: hendo nec impellendo nec portando.
« Vere slultum interficit iracundia», quia, sicut dicitur Ad ostendendum igitur ,
quod non fuit violentia De primo.

Proverbiorum vigesimo septimo , « ira non habet mi- detentionis, dicitur: Ipse aulem transiens; unde
sericordiam nec erumpens furor » Ambrosius ^^ Quod capitur a paucis et tenetur
: «

58. (Vers. 29.). Violentiam autem opejis insi- voluntatis est; quod a populo non tenelur, sed transit,

mdo. nuat, cum addit: Et surrexerunt et eiecerunt illum maiestatis » .Unde nihil poterat actum virtutis suae

^ Psalm. 13, 1. — Subinde allegatur Ezecli. 24, 13, in ® Libr. II. in Luc. 4,29; sententia Bedae exhibetur verbis
cuius fine pro m te plures codd. a le. Glossae ordinariae: Peiores ludaei discipuli diabolo magistro.
^ Vers. o, post quem Ezech. 36, 2o. — Beda, II. in Luc. Ille verbo ait [Luc. 4, 9.]: Miite te deorsum, isti facto mittere

4, 27: iNaaman ergo iste Syrus, qui interpretatur decor , po- conantur. — Subindc adducitur loan. 10, 18.
pulum demonstrat nationum quondam perfidiae scelerumque ,
*° Loc. cit. Textus originalis plura hinc inde interserit; circa

lepra maculosum, sed per Sacramentum baptismatis ab omni finem allegatur Phil. 2, 10.
mentis ei corporis foedilate purgatum. " Codd. hic supportatione , dum Inferius n. 62. utuntur
' Vers. 30, nomine portatio vel cum Vat. vectio.
* Vers. 10. — Sequitur Prov. 9, 8. ^^ Haec verba habentur in Glossa ordinaria in Luc. 4, 29,
* Vers. 10. — Duo seqq. loci sunt lob 5, 2. [codd. Vi- sub nomine Bedae, qui IL In Luc. 4, 28. seq. non pauca ex
rum slullum etc.] et Prov. 27, 4. — Superius ante irati [Vat. Ambrosio, IV. in Luc. n. 56, exhibet. Ambros., loc. cil. ait: Si-

irritati] CFG et Vat. omittunt excaecati et. mul intelligc, non ex necessitate fuisse, sed voluntariam cor-
^ Vers. 14. — Subinde alleganlur Matth. 21, 39; Isai. J>, poris passionem, nec captum a ludaeis, sed a se ipso oblatum.
7. et Act. 7, 57. seq. Etenim, quando vult, capitur, quando vult, elabilur, quando
' Vers. 7, ubi pro extra donmm Vulgata de domo. Cod. vull, suspcndilur, quando vult, non tenctur. Et hic in supercilium

C hic addit de lephte. montis praecipitandus ascenderat, ct ecce, pcr medium illorum,
* Vulgata illnm. Subinde verba quasidicat: non per por- mutata subito vel obslupefacla furentium mente, descendit; non-
tam supplevimus ex AD. — Inferius allegatur II. Reg. 20, 19. dum enim hora veneral passionis... Vides igitur et hic, Divinitatis
 104 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

retardare ; Canticorum secundo ^ : « Ecce , iste venit das eos » etc. , ubi ostenditur obduratio ludaeorum.
saliens in montibus, transiliens colles». Fuit auteni Praecipitatur autem in desperatione ; leremiae vige-
iste transitus a virtute propria, sed Petri in virtute simo secundo^: « Succident electam cedrum tuam
aliena Actuum duodecimo « Transeuntes autem pri-
; : et praecipitabunt eam in ignem » ; et hoc est in
mam et secundam custodiam, venerunt » etc. desperatione. Sed gladio perimitur in blasphema-
61. Ad ostendendum, quod non fuit viokntia tione, secundum iliud Psalmi: « FiUi hominum, den-
De seonndo. impulsionis , subditur Per medium eorum^, cer- : tes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius
tus quod non posset ab aliquo superari unde pot-
,
; acutus »

erat dicer-e illud Psalmi « Si consislant adversum me :

castra, non timebit cor meum ». Simile dicitur loan- Authenticatur doctrina Christi ex miraculo potentiae.
nis decimo: « Quaerebant eum ludaei apprehendere »,
scilicet ad lapidandum , « et exivit de manibus eo- 64. Et descendit in Capharnaum etc. Postquam
rum ». Per medium vadit, quia «mediator Dei et ostendit doctrinam Chrisli authenticam ex merito vi-
hominum ^ » semper medium unde loannis
diligit ; tae et testimonio Scripturae, hic modo ostendit ex
primo: « Medius vestrum stetit quem vos nescitis ». miraculo potentiae, ut in ore trium testium stet
62. Ad ostendendum ulterius, quod non fuit firmum auctoritatis testimonium ^^. Habet autem haec Divisio.

De tertio. violentia portationis, subditur: ibat, scihcet propria pars tres. In prima proponitur communicatio doctri-
virtute, sicut animaUa, de quijjus EzechieUs primo^ nae Christi; in secunda, confirmatio virtutum mi-
dicitur, quod « ibant et revertebantur in similitu- raculi, ibi ^^- Et in sijnagoga erat etc. ; in tertia
dinem fuiguris coruscantis » . Ibat, scilicet non in acceptatio eiusdem a multitudinc popidi, ibi : Facta
praeceps, sed descendebat, sicut dicit Beda^, sub autem die, ibat etc.
rupe, iUi cedente petra et ipsum suscipiente, ut iUi Circa communicationem autem doctrinae Chri- P« P'""
nicatione i

ad eum non possent atlingere; unde poterat dicere sti quatuor exprimuntur, scilicet ^ocm^, tempus ef- ,
'^^"^^^ i

illud loannis octavo : « Quo ego vado , vos non pot- fectus et virtus. Ex his autem quatuor colligitur '"•

estis venire ». In quo ostenditur simul Domini |)oten- doctrina Christi fuisse humilis et celebris, admira-
tia, quia non potuerunt iUum laedere, sed etiam bilis et sublimis.

lapides obediebant ei ; ostenditur et patientia, quia 6.3. (Vers. 31.). Humilis, inquam, ostenditur ex frimDm.

cessit nec eos laesit, sicut loannis octavo^ dicitur, situ quem notat cum (Ucit
ioci , Descendit in , :

quod « tulerunt lapides ludaei, ut iacerent in eum; Capharnaum , civitatem Galilaeae. Descensus enim
lesus autem abscondit se et exivit de templo » in Cliristo signum humilitatis , sicut ascensus in su-
63. Nota hic, quod quatuor modis est Domino perbis signum elationis ; unde Canticorum sexto ^^

Qaadrupiici Quidam
lesu uiors inteutata.
^ tentaverunt qladio iper- if
« Descendi hortum nucum, ut viderem poma
in
raodo Chri-
sto mors in.imere, sicut Herodes, Matthaei secundo ^ quidam ;
convallium » ad quod etiam designandum dicitur
;

est. praecipitio, sicut liic; qwiiMn lapidatione ^imi hi- , supra terUo, quod « descendit Spiritus sanctus cor-
daei, loannis octavo; quidam crucifixione , Matthaei porali specie » etc. ; et ideo ipse dicebat loannis
Appiicatio vigesimo
mystica.
septimo. Spiritualiter enim Christus — sexto: « Descendi de caelo, non ut faciam volunta-
crucifigitur in nostra recidivatione ; unde dicitur tem meam». Et haec magna est humilitas, et hanc
de his qui prolapsi sunt, ad Hebraeos sexto^: « Rur- docuit verbo Matthaei undecimo ^^: « Discite me, a
sus sibimetipsis crucifigentes Filium Dei » etc. Lapi- quia mitis sum et humilis corde » ; loannis decimo
datur in ohduratione; Matthaei vigesimo lertio: « le- tertio exemplo : « Si ego lavi pedes vestros etc.

rusalem , lerusalem , quae occidis Prophetas et lapi- exemplum enim dedi vobis ». Huic etiam competit.

esse quod operatus est [alias: quod non captus est], et illic (in hunc loc), qui duo affert hac de re (de saltu Domini)
voluntalis esse, quod captus est. Nam quemadmodum a paucis testimonia, scii. Brocardi et Adrichomii in Desci'ipt. terrae san-

teneri potuit, qui a populo non teneretur etc. ctae, in (juorum fine adiungit: Verum haec certam non iiabent
1 Vers. 8. — Subinde ailegatur Act. 12, 10. fidem. — Subinde allegatur loan. 8, 21.
^ Vuigata illorum. — Duo seqq. loci sunt Ps. 26, 3. et « Vers. 59.
loan. 10, 39, ' Vers. 13. — Sequuntur 8, 59. loan. et Matlh. 27, 35.
^ Epist. I. Tim. 2, o. — Sequitur loan. I, 26. Clr. S. Ho- 8 Vers. 6. — Subinde allegatur Matth. 23, 37. — Supe-
nav., Comment. in loan. c. t. n. b9, ubi explicatur, quod Clni- rius pro recidivalione Vat. redemptione.

stus semper medium locuni dilexeril. » Vers. 7. — Sequitur Ps. 56, 5.

* Vers. 1 4. — Superius ]wo portationis D a secunda manu '" Respicitur Matth. 18, 16: Ul in ore duorum vel trium

deportationis , Vat. ciim CF vectionis. testium stet omne verbum. Cfr. Deut. 19, 15.
^ Scilicet Giossa ordinaria in Luc. -4, 29, quae tribuilur " Vers. 33; tertia pars incipit v. 42: Facla autem die

Bedae Dicitur
:
,
quod cum Dominus de manibus illorum eiapsus egresstis ibat etc. — Superius pro communicatio doctrinae E
per medium illornm de rupis vertice descenderet atque sub annuntiatio doctrinae; idem recurrit aliquanto inferius.
ipsa rupc lateret, subito ad tactum vestis illius saxum iilud ^^
Vers. 10. — Duo seqq. loci sunt Luc. 3, 22. et loan.
subterfugit et ad instar cerae resolutum quendam sinum, quo 6, 38.
dominicum corpus reciperetur, effecit etc. Cfr. Comel. a Lapide " Vers. 29. — Sequitur loan. 13, 14.
 ;
,;

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. IV. 105

quia civitas illa erat in coiifinio gentium et ludaeo- sermo ipsius ; sive quia loquebatur ut Dominus
rum, « in finibus Zabulon et Neplitalim ^ », ut sic omni|)otens, secundum Ad- illiid Matlhaei seplimo^: «

ostenderet, se non despicere genliles ratione culpae mirabanlur turbae su[)er doctrina eius; erat enim do-
aut idololatriae; Isaiae nono: « Prinio teinpore alle- cens sicut [^oteslalem habens » ; sive quia sermoni
viata est terra Zabulon et terra Nephtalim, et in no- iuncta erat virtus faciens miracula, secundum illud

vissimo aggravata est». Huic accedit, quia istae duae Ecclesiastae octavo: « Sermo eius [jotestate plenus
tribus prius ceteris migraverant, sicut dicitur quarti est » ; et infra vigesimo quarlo: « De lesu Nazareno,
Regum decimo (luinto^; et ideo tanquam despeclio- qui fuit vir propheta [)olens in opere et sermone »

res primo fnerant visiUindae. sive etiam, (juia verba eius S[)iritUcilem virtutem sa-

66. Celebris autem ostenditur communicatio piebant, secundum illiid Psalmi^: « Dabit voci suae
mdam. doctriuae ex tempore solemni; propter quod ait: Do- vocem virtutis ». Sic A[)()slolus primae ad Corinthios
cebat, in synagoga eorum, Sabbads ^. Tunc enim secundo : « Sermo nostei' et piaedicatio non in per-
populus conveniebat ad audilum Legis, (juia cessa- suasibilibus lunnanae sapientiae verhis, sed in osten-

bant ab omni opere servili, sicut [)raecipitur Levi- sione .'<[)iritus et virtutis ». Nec mirum, si sermoni eius
tici vigesimo terlio. Et ideo Baruch primo: « Legite erat virtus couiuncta, quia i[Dse est « Dei virtus et sa-

librum istum, (piem misimus ad vos recitari in die pientia », primae ad Corinlhios primo ^. Et ideo ad Ile-

solemni et tem[iore opportuno ». Sic eliam Paulus braeos primo dicitur : « Portans omnia verbo virtutis ».
Sabbatis docebat, secundum quod dicitur Actuuin de- G9. Et in synagoga erat etc. Post communica- De confirma-
tionepervir»
cimo quinto: « .Moyses a temporibus antiquis habet tionem doctrinae Christi sequitur hic authenticatio tutem mira-
culi tria no-
in singulis civilalibus (pii eum praedicent in syna- per virtutem miraculi. Ostenditur autem haec vir- tantar.

gogis, ubi per omne Sabbatum legitur ». In quo eru- tus admirabilis in Christo docente triphciter : [irimo
dimur, secundiun consilium Ecclesiastici trigesimo res[)ectu sexus virilis; secundo, respectu sexus mu-
octavo*, sapientiam discere et docere, « in tempore liebris,\\i\^: Surgens autem les us ; terlio , respectu
vacuitatis, quia qui minoratur actu percipiet sapien- omnis sexus et aetatis, ibi: Cum autem sol occi-
tiam». Et eliam erudiinur, in diebus solenmibus et disset. — Hursus, alia differentia est ex [wte na- Variae
ferentiae.
dif-

in conspectu multitudinis maxime intendere divinis turae, quia primum ^*'

consistit in liberatione homi-
laudibus et praedicalionibus; unde in Psalmo: « Nar- nis a daemone; secundum, in liberatione muheris a
rabo nomen tuum fratribus meis, in medio eccle- febre; tertium, in liberatione ab utrisque indifieren-
siae »; et rursus: « In ecclesiis benedicite Domino ». ter. — Rursus, primum est in loco ervditionis, quia
67. (Vers. 3:2.). Admirabilis autem ostenditur in synagoga; secundum vero, in loco refectionis
irtiom. ex stupore populi, cum additur: El stupebant in scilicet in domo Simonis; tertium, in loco ^^ retjuie-
doclrina eius; et hoc, quia aliquid magnum et in- tionis ,
quia [)ost solis occasum. — Postremo, pri-
solitum in ea imaginantur. Sic et in doctrina Aposto- mum horum ostenditur factum fuisse circa mane
lorum post Spiritus sancti adventum, Actuum secun- secundum, circa meridiem; tertium, iii fine diei.

do^, « stupebant autem omnes, qui eos audiebant»; Ac per hoc ex his omnibus est, quod Christus habet Notaadam.

lob duodecimo: « Adducit consiliarios in stultum posse su[)er omnem personam et su[)er omnem na-
finem et iudices in stuporem ». Nec mirum, quia, turam et in omni loco et in omni teinpore; ac per
sicut dixerunt ministri loannis septimo, « nunquam hoc sufficienter ostenditur authenticari ^^
doctrinaeius
sic locutus est homo». per virtutem mulliplicis miraculi.
Caratio ho-
^^
68. Sublimis vero ostenditur ex virtute singu- Circa curationem igilur hominis a daemone miois obsessi
per qaataor
artum. lari, ct lioc uotat, cum adtht: Quia in potestate erat notanda sunt quatuor concurrentia ,
quae faciunt ad notatar.

^ Ut dicitur Matth. 4, 13; ibid. eliam v. U. s(i(iq. ailega- * Vers. 23. — Duo sccjq. loci sunt Ps. 21, 23. et 67, 27.
tur propiietia Isai. 9, I, quae mox a S. Bonav. subiungilur. ^ Vcrs. 7; cfr. v. 12. — Sequuntur lob 12, 17. et loan.

Glossa interlinenris in Malih. 4, 1.3: «. In finibus Zabulon el 7, 46. — Superius pro inuujinantur Vat. imaginabantur.
Nephtaliin, Zabulon, quae est in Gaiilaea ludaeorum, sicut ^ Vers. 28. seq. — Subinde allcgantur Eccle. 8, 4. et
Nephtalim gentium ». Glossa ordinaria in Mattli. i, 12: « Uuae I.uc. 24, 19.
sunt Galilaeae, una dicitur ludaeorum, allera gentium propter ' Psalin. 67, 3i, post quem I. Cor. 2,4: Sermo meus el

inhabilationcm gentium; quatn partem dedit Saiomon rcgi Tyri, praedicatio mea non etc.

qui gentes ibi posuit ». Bcda, I. in Matlh. i, 13: Capharnaum * Vers. 24. — Sequitur Ilebr. I, 3.

vero oppidum est iuxta stagnum Gci\nesar in Galilaca gentium, ^ Vers. 38; tcrtium cst v. 40. — Superius pro authenti-
in finibus Zabuion. catio (cfr. supra pag. 88, nota 12.) Vat. comprobatio ,
quae
* Vers. 29. (Jhrysost., Homii. 6. (alias 7.) in Matlh. (op. ctiam pro miracnli subslituit miraculum. Siibinde pro tripli-

imperfect.): Sicut docet hisloria, hae tribus antc omnes Iransmi- citer : primo .\CU dijferentia Iripfici, scilicet.
gratae siinl in Babyloniam. Convenienlcr ergo, quos ante omnes '* Vat. supplet miraculum.
ira Dei percussit, ipsos primum Dci misericordia visitavit, et qui " Scil. domi ; A C D 11 tempore, seil de hoc dicitur in seqq.
primi ducli sunt in caplivilatcm corporalem, ipsi prius de spiri- '* Vat. aullientica ; cfi-. supra pag. 88, nola 12. Subinde
tuali captivitatc reducti sunt. Cfr. Hicron., 1. in Matlli. c. 4, IJi. se(i. pro mulliplicis miracuti (ita D F II) Vat. miiltitudinis miracu-
' Vulgala : Ibigue docebat illos Sabbatis. — Subinde alle- torum.
ganlur Lev. 23, 3; Baruch I, 14. ct Act. 1.5, 21. — Supcrius *' Vat. : Praemitlitnr autem primo miraculum hominis
ex A D suj)plevimus comrnunimlio doctrinae. daemoniaci curati. Circa cuius quidem ruralinnrm. Codd. F G

S. Bonar. — Tom. VII. 14

 106 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

manifestandum Cliristi [)otentiam : ex parte daemo- simul esse non possumus; secundae ad Corinthios
niaci status manilestae miseriae; ex parte claemonis sexto: « Quae conventio Christi ad Belial, lucis ad
sensus divinae praesentiae; ex parte Chrisli operatio tenebras, iustitiae cum iniquitate »? Et quod non sil

immensae potentiae ex parte populi exhibitio debitae ; communicatio vel conventio, ostendit , cum adiungit:
reverentiae; quae omnia convenientissime describuntur Venisti perdere nos? Proverbiorum vigesiino quar-
ab Evangelista ad praesentis miraculi magnificentiam. to ^ : « Uepente consurget perditio eorum » ; unde
70. (Vers. 33.). Ex parte igitur daemoniaci primae loannis tertio: « In hoc apparuit Filius Dei,
Expartedae-ostenditur stalus cum dicitur: manifeslae miseriae , ut dissolvat opera diaboli ».
Et in synagoga erat homo habens daemonium im- 73. Et nota, quod dupliciter esl perditio daemo- Dnpiex d
... ^ . monis t
mundum, quia in comnmni apparebat omnibus, quod num , una scilicet
,

propter peccatum superbiae, qua

, ,

ditio.

erat a daemone obsessus; unde in loco communi perditi sunt ab initio; Ezechielis vigesimo octavo^:
erat, quia in synagoga, ubi multi conveniebant, se- « Perdidi Cherub procedens de medio lapi-
te , o ,

cundum ilhid loannis decimo octavo ^: « Ego semper dum ignitorum»; alia propter peccata superaddita,
docui in synagogis et in templo, ubi omnes ludaei qua perdentur in extremo iudicio, cum auferetur
conveniunt ». In liac erat homo habens spiritum im- omnis potestas, et infligetur omnis poena debita; de
mundum immundum facit; Zacha-
, abeffectu, quia qua Deuteronomii trigesimo secundo: « luxta est dies
riae decimo tertio: « Spiritum immundum auferam perditionis ». Et haec perditio non fiet omnino ante
de terra ». Immundus isle spiritus dicitur, quia diem iudicii; unde Marciprimo^: « Venisti huc ante
semper immunditiam suggerit; unde in Apocalypsis tcmpus perdere nos » ? sed tamen ex tenipore Ciiristi

decimo sexto ^ : « Et vidi de ore draconis et de ore inchoavit; loannis duodecimo: Nunc iudicium est «

bestiae et de ore pseudoprophetae exire tres spiri- mundi, nunc princeps huius mundi eiicietur foras».
tus immundos in moduni lanarum ». 74. Non solum autem confitetur ipsum destructo- secunda

7i. Ex parte vero daemonis ostenditur sensus rem daemonum, sed etiam sanctificalorem hominum,
ii.ninriei^e-diuinae praesenliae , cum dicitur: Et clamavit^ voce cum adiiingit: Scio te, (juod^ sis Sanctus Dei,\\\e
magna, ut ex vi clamoris osfenderetur ni daemone quidem de quo Danielis nono
, « Ungetur Sanctus :

Passio doio- passio doloris ; Isaiae sexagesimo quinto: « Ecce, servi Sanclorum ». IIoc non sciebat certa scientia, cum di-
ris in ipso. . , • •
, , i i

mei lauaal)unt prae exsultatione cordis, ct vos cla- catur primae ad Corinthios secundo: « Sl cognovis-
mabitis prae dolore cordis et prae contritione spiri- sent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent » ; sed
tus ululabitis » ; unde colligitur ex clamoi'e , (juod in cognoscebat coniecturando; Proverbiorum vigesimo
daemone fuit dolor et tremor ex sensu praesentiae tertio: « In simililudinem arioli et coniectoris aestimat

Christi. Unde Augustinus ^ : « Ulinam^ sicut Deuin quod ignorat ». Exislimabat enim hoc pcr poenam,
daemones iudicem, sic liomines agnoscerent Salvato- quam sentiebat.

rem! Daemones viderunt et contremuerunt, homines 7o. (Vers. 35.). Ex parte autem Christi osten- ex parie
,. . . '
. ,. . Christi.
vero viderunt et occiderunt. quanta infelicitas, m\\\v operatio immensae potentiae , cum adiungitur:
homines peiores daemonibus inveniri »! Et increpavil illum lesus dicens: Obmutesce. Tan- imponit
. , . . . lealiani
Unde ipse timor compulit verita-
72. (Vers. 34.). quam enim omnipotcns daemoni sola increpatione si-
confessio tcm confiteri, scilicet, quod Christus esset deslructor lentium imponit; Zachariae tertio ^^: « Ostendit mihi
eius duplex. -/^ ,, j .

Prima. daemonumelsanctipcator hominum. Propter pnmum Dominus lesum, sacerdolem magnum »; et sequitur:
additur: Dicens: Sine, quid nobis et tibi, lesu Aa- « Increpet Dominus in te, satan, et Dominus incre-

zarene? Venisti perdere nos? Sine, id est, cessa ab pet in te ». Licet autem vera diceret, lamen silen-
afflictione et nostra persecutione ,
quia importabilis tium imponebat, quia, sicut dicitur Ecclesiastici de-
est; lob decimo tertio^: Manum tuam
« longe fac a cimo quinto ^\ « non est speciosa laus in ore pecca-
me, et formido tua non me terreat ». Vel: Sine, toris » ; unde et in Psalmo: « Peccatori dixit Deus:
id est, permitte, me elongari a te, quia quid tibi Quare tu enarras iuslitias meas » ? — \'el ideo pro- Auter.

et nobis? quasi dicat: nuUa convenientia , et ideo hibuit, quia dolose loquitur et immiscet frequenter

qiioad primam partem conveniunl ciim Val., qiiibiisdam tamcii participatio iustiliac cum initiuitate ? .Aut quae societas luci ad
adiiinctis, scil. 5H(7f«or causis [miraciili] praetacth ; in celeris tenebras? Quac aiitem conventio Ciiristi ad Belial ? — Superius
consenliunt aliis codd. Inferius pro sensns Vat. scnlimen ; idem pro cessa ab afflictione AD cessa a destructione.
reciirrit infcrius. * Vers. 2> ,
|)OSt quem I. loan. 3 , 8.
1 Vers. 20. — Sequitur Zacli. 13, 2. ^ vers. 13. ' Vers. 1 6 , ubi pro procedens Vulgata protegens. — Sub-
^ Vuigata cxclamnvit. — Subinde allegatur isai. 6o, U. inde allegatur Deut. 32, 3o.
Beda, II. in Luc. 4, 34: Praesentia Salvatoris torinenta sunt 8 Vers. 24. — Sequitur loan. 12, 31. Cfr. 11. Sent. d. 6.

daemonum. Cfr. Hieron., I. Comment. in I\Iatth. 8, 30. 31. a. 2. q. 2.

* Serm. 168. (alias 17. ex homii. 50) c. 2. n. 2: « Dac- ^ Vulgata quis , Beda, Card. Hugo et Lyranus qxm. —
mones dixeriint Chrislo [Marc. 3, 12.]: Tu es Filius Dci. Con- Trcs seqq. loci suut Dan. 9, 24; I. Cor. 2, 8. et Prov. 23,7.
fitebantur daemones quod non credebant homines. Illi tremue- Cfr. supra pag. 89, nota 5. — Inferius pro coynoscebat (dae-
runt, illi occiderunt ». Codd. omittunt Devm et vero ,
pro et mon) plures codd. incongrue cognosccbant.
occiderunt B et non crediderunt. 1° Vers. \. et 2.
^ Vers. 21. — Sequitur II. Cor. 6, 14. seq. : Quae cnim " Vers. 9, post qucm Ps. 49, 16.
 : ;

COMMENT. IN 1- VANGEi.IUM LLCAE C. IV 107

falsa veris; unde et Marci priino^: « Non sinei)al, quebantur ad invicem, scilicet alter ad alterum con-
daemoiiia ioqui », dicit Glossa, « ne, dum viderent ferendo: Quod^ est hoc verbiun? id est res digna
vera dicentem, sequerentur erraiilein ». Et ideo in verbo, sicut quarti Hegiim vigesimo accipitur: « Non
Psalnio: « Muta fiant labia dolosa, quae loquniitur verbum iii domo iiiea, (piod noii ostenderim eis».
fuit

adversus iustum iniquitatem ». Ostendit autem hic, — Quia in potestate et virtute imperat spiritibus
vanam gloriam esse vilandam , ut a vanis et lalsis immundis ^ ; pofestatc praecipiente, et virtute h-
non quaeramns laudari. Kxeinplum de Paulo, Acluum ciente. Nec miriim, quia, lob vigesimo quinto, « po-
decimo sexto -. testas et lerror apiid enin, qui facit concordiam in
Nou solnm autem iinponit silentium incre-
76. sublimibus». Sed hoc imperium non est humanuin Notandnm.

pellit pando, verum etiam expellit iiraecipiendo , cum ad- nec etiam angelicum; unde in Canonica ludae dici-
cipien-
3o. dit: Exi ab illo^. lain impletur illud Habacuc ter- tur, quod « Michael Archangelus, cum altercaretnr
tio: « Egredietur diabolus ante pedes eius ». Et ideo cum diabolo de Moysi corpore, hoc solnm dicebat:
sequitur : FA cmn proiecisset illum (laemoniinn in Imperet tibi Dominus, satan».
medium, exiit ab illo; in qiio ostenditur iracundia 78. {Xevs. 37.). Et qnia hoc magnum et inusi- Divuigaiio.

diaboli ,
quia invitus exiit et cum mnrmure; unde tatum erat, non silendiim, sed cum reverentia divul-
et in Marci primo^: « Et discerpens eum, exivit ab gandumerat; ideo sequilnr: Et divulgahalur fama
illo». IIoc anlem facit diabolus, cnm videt, se per- de illo in omnem locum refjionis. Sic de Salomoue
dere quod male possidet; Ai)ocalypsis dnodecimo: «De- dicilur Ecclesiaslici (piadragesimo septimo ^": « Ad in-

scendit ad vos diabolus, babens irain magnam » etc. sulas longe divulgalnm est nomen tuum » ; hoc ra-
Sed ira eius non laesit, Domino proliibeiile ; unde tione snpientiae est. Hoc praefiguratum fuit in Da-
subditur : NihHque ei ^ nocuit ; Isaiae undecimo : vid, primi Paralipomenon decimo quarto : « Divulga-
« Non nocebunt et non occident omni monte san- in tum est noineii David in universis regionibus, et
ndum. cto mco ». — Ex. hoc autem colligitiir, quod diabolus Dominus dedit pavorem super omnes inimicos eius»;
habet semper voluntatem nocendi ,
quia lianc habet similiter secundi Paralipomenon vigesimo sexto: « Di-

a semelipso, sed potestatem nocendi non semper, vulgatum est nomen eius usque ad introitum Aegypti
nisi quantum et quando permittitur a Deo iusto propter crebras victorias ». — Nota, quod fuit divul- Notandam.

modo; unde ad Romanos decinio tertio^: « Non est gatnm nomen David ratione iustitiae; noinen Salo-
potestas nisi a Deo ». Et ideo primae Petri tertio: mouis, ratione supienliae; nomen vero Roinanorum ^S
« Quis est, qui vobis noceat, si boni aemulatores valiouQ potentiae; nomen Cliristi, ratione omnis excel-
fueritis » ? lenliae et dignitalis vel supereminentiae.
77. (Vers. 30.). Postremo ex parte popuH osten- Surgens Icsus de synagoga. Post mira-
79. curaiio mu-
, ,. •!• •
1 lieris a fe-
rtepo-ditur exhihitia debitae reverentiae, cum subditur culosain curationem sexns virilis a daemone se- bre.dequa
.. ,
. .
,
,. I- 1 • quatnorno-
Et factus est pavor in omnibus. Hoc dicitur quan- quitur hic miraculosa curatio sexus midiebris a tantor.

irentii lum ad reverentiam secundum actum cordis. Nec febre; quae ab Evangelista describitur hoc ordine.
:orde.
mirum quia, lob vigesimo sexto^, « columnae caeli
,
Primo notatur ipsius fehricitationis incommodum
contremiscunt et pavent ad nutum eius » unde lob ; secundo vero, intercessionis adiutorium; tertio, cu-

quarto: « Pavor tenuit me et omnia ossa

tremor, et rationis remedium ; (piarto, perfectae liberalionis
mea perterrita sunt » . Et hoc ad aspectum tanti mi- indicium. Haec enim ijuatuor concurrerunt ad hoc
racuh; Psalmus: « Confitebor tibi, quia terribiliter miraculum ostendendum ^^.

magnificatus es; mirabilia opera tua »; et leremiae ^e- 80. (Vers. 38.). Quantum igitur ad febricitatio- Primnm.

cimo: « Quis iion timebit te, o rex genlium » ? — nis incommodum, quod compellebat socrum Simonis
inore. Quantum vero ad actum oris adiungitnr: Et collo- iacere in domo, dicitur : Surgens auiem Jesus de

^ Vers. 34. Glossa est interlinearis (ex Beda) : Ne quis, ris meis». Cfr. Sacra Biblia variarum translationum etc. (Vc-
dum audit praedicantem , sequatur erranlem et falsa veris mi- net. qua IV. Reg. 20, 13. e,\ Scptuaginta Non fuit
174-7}, in :

scentem. — Subindc allegatur Ps. 30, 19. verbum, (juod non ostenderit eis Ezechias in domo sua et in
* Vers. 16. seqq., ubi narratur, ((uod Pauhis spirilum py- omui polcstatc sua.
Ihonem eiecerit e pueila laudantc Paulum tanquam Dei serMmi. " Vulgata addit el exeunt. — Sequuntur lob 2.j, 2. et
' Vulgata Et e.Ti ab eo. — Sequitur Habac. 3, o. ludae V. 9.
* Vers. 20. — Subinde allegafur Apoc. 12, 12. '" Vcrs. 17. — Subinde alicganlur I. Paralip. II, 17. et II.

* Vuigata illum. — Sequitur Isai. 11, 9. Paralip. 26, 8, ubi illud dicilur de Ozia. — Inferius e codd.
® Vers. !, posl quem I. Petr. 3, 13. — Pro iusto modo su|tplevlmushoc ralione sapientiae est. Hoc praefiguratim
DH iusto iudicio. [B Sic divulyntuvi^ fuit. Post iu David R addit rationc iu-
' Vers. 1 1. — Trcs seqq. loci sunt lob i, I i; Ps. 138, I i. stitine.

et ler. 10, 7. " Vat. Ozine (cfr. notn praccedens). B legit nomen vero :

* Vulgata dicentes: Quod. — Subindc allcgaltir IV. Reg. Mariae ratione poientine supra primo [v. 48. seq.] : Ecce
,

2, lo, ubi Vulgata : «Omnia, quaccumque sunt in domo mea, enim, ex hoc beatam me dicent omncs generalionos ; quia fe-
viderunt; nihii est, (juod non monstravcrim cis in thesauris cit milii etc. Ktiam F siU)stituit Mariae.
meis». Fiabanus : « Omnia, quae in domo M)ea sunt, ^idcrunt, " ItaD; \\\ (bcne) nmfirmnndum V considerandum , C ,

non fuit verbum sive res, quam non ostenderim eis in Ihesau- et Vat. consummandum.
 108 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IV.

synagoga, iiitroimt in domiim Simonis, ut potestas ad Romanos secundo ^ : « An ignoras quod Dei beni-
,

eius quae couimuniter manifestata fuerat coram

,
gnitas ad poenitentiam te adducit »? Nunc interveniente
omnibus, in domo secretius manifestaretur coram oratione Ecclesiae; lacobi quinto: « Infirmatur quis
simpliciltus et coram suis imitatorihus. In domo erat in vobis? Inducat presbyteros Ecclesiae, et orent
miilier curanda, non in synagoga, ad insinuandum super eum, et oratio fidei salvabit infirmum ». Nunc
quod dicitur primae ad Timotheum secundo^: «Do- vero interveniente proprio gemilu ; Exodi sexto '

cere aulem muheri non permitlo » .

— Ad hunc in- « Ego audivi gemitum liliorum Israel »; quarti Regum
gressum movebat misericordia proptcr mulieris mi- vigesimo: « Audivi orationem tuam et vidi lacrymam
seriam relevandam; quam exprimit, cum dicit: So- tuam et sanavi te». Et ideo dicebat anima sancta in
crus autem Simonis tenehatur magnis febribus Psalmo : « Ego autem ad Dominum clamavi , et Do-
in quo designatur infirmitatis gravitas, quae dispo- minus salvavit me ».

nit ad gratiam , iuxta ilhid Ecclesiastici trigesimo 83. (Vers. 39.). Quantum ad curationis reme- lertium.

primo-: « Infirmitas gravis sobriain facit animam ». dium adiungitur: Et stans super illam, imperavit
Licet autem esset gravis, poterat tamen de ea dici fehri , et dimisit illam. Imperat autem tanquam do-
illud loannis undecimo: « Infirmitas haec non est ad minus et rex, sicut Ecclesiastae quinto^: « Insuper
mortem , sed ut manifestetur gloria Dei » ;
quam glo- rex universae terrae imperat servienti»; et qui^a
Noiandum. riam uou solum debuit in altero sexu ostendere, sed « non est ei impossibile omne verbum »; ideo «dixit,

in utroque, quia, sicut uterque lapsus fuerat, ita et factum Unde ad praeceptum eius recessit
est ».

pertinebat ad redemptionem. Unde in Christi nativi- febris, secundum illud Psalmi: « Praeceptum po-
tate fuit loseph cum Maria^; in Ciiristi praedica- suit, et non praeteribit ». Nec mirum, quia ^ « omnia,
tione, discipuH et mulieres, secundum quod dicitur quaecumque voluit, fecit in caelo et in terra, in
infra octavo; in passione, Maria et loannes, loannis mari et in omnibus abyssis »; et leremiae quinto:
decimo nono; in resurrectione , discipuii et Magda- « Me ergo non tiinebitis, ait Dominus, et a facie

lena, loannis vigesimo. Sic vir et mulier ad Dei glo- mea non pavebilis ? Qui posui arenam terminum
riam ostendendam curantur, et a graviori mulier mari, praeceptum sempiternum, quod non praeter-
quam vir, quia plnribus poenalitatibus est subiecta; ibit». Undc miro modo in hoc arguilur et repre-
Genesis tertio : « Multiplicabo aeiumnas luas et con- hensil)ilis ostendilur pervicacia humanae voluntatis,

ceptus tuos; in dolore paries filios et sub viri pote- quod omnis creatura sensibilis, et quod plus est,
state eris ». defectus poenalis obedit divinis imperiis, quibus homo
81. Quantum vero ad intercessionis suffragium miserabilis contradicit.
secondum. subdilur : Et rogauerunt illiim pro illa^, discipuli 84. Postremo quanlum ad perfectae liberationis Qaartum
et illi qui aderant. Quamvis enim Dominus vehl dare, indicium subditur: Et continuo surgens ministra-
nihilominus vult rogari, secundum illud Psalmi: « In bat ^°. Hoc enim certum est perfectae curalionis in-

die tribulationis tuae invoca me; eruam le, et ho- dicium, quod nullae remanserunt reliquiae, pro eo
norificabis me » ; Isaiae quinquagesimo octavo: « In- quod statim facla est potens ad motum et potens ad
vocabis, etDominus exaudiet; clamabis, et dicet: obsequium. Unde surrexit et tanquam
ministrabat
Ecce adsum», « quia niisericors sum, Dominus Deus bona matrona et quasi altera Marlha, de qua infra
tuus ». deciino " : « Martha autem satagebat circa frequens
82. Et nota, quod Dominus aliquem curavit ministerium ». Et tales merentur divinum beneficium;
christos cn- sinc precibus , sicul daemoniacum prius^; alium pre- quarti Regum quarto dicit Eliseus Sunamiti : « Ecce,
rat triplici ., , •
i
•
i- •,
modo. cibus aiienis , ut hic; alium precihus propriis , ut sedule in omnibus ministrasti nobis, quid vis, ut fa-
infra quinto leprosuin. In quo significalur, quod ciam tibi » ? Talem viduain dicebat Apostolus esse
tripUciler animas peccatrices curat gratia Salvatoris, eligendam primaeTimotheum quinto: « Vidua
ad
nunc intercedente sola benignitale suae clementiae eligatur non minus sexaginta annorum, in operibus

^ Vers. 12. — Superius pro secrelim DG securius. •^

Vers. 4. — Subinde aiiegatur lac. 5, 14. Cfr. Beda, II.

^ Vers. 2. — Sequilur loan. 11, 4. Ambros., IV. in Luc. in Luc. 4, 38. seq.
n. 57 : Et bene sanctus Lucas virum ab spiritu nequitiae iibera- ^ Vers. 5. — Duo seqq. loci sunt IV. Rcg. 20, 5. el Ps.

tum antc praemisit et substiluit feminae sanilalein. Utrumque 5i, 17, pro quo Vat. 29, 3.

enim sexum Dominus curaturus ad\enei'at ; ct prior sanari de- » Vers. 8. — Sequuntur Luc. 1 , 37; Ps. 148, 5. et 6.

buit qui prior creatus est, nec praetermiiti illa quae mobili- ^ Ul dicitur in Ps.134, 6, post quem ler. 5, 22, ubi pro
tate magis animi quam pravitate peccaverat. — Inferius a erbo pavebitis (ita translatio ex Hebr.) Vulgata dolebitis, et pro ter-

pertinehnl A ct Vat. addunt vlerqiie. minnm mnri codd. terminum maris.

^ Cfr. supra 2, 16. — Quatuor seqq. !oci sunt Luc. 8, 1 . seq. '" Vulgala addil ////5.

loan. 19, 26. et 20, 1. seq.; Gen, 3, 16. — Inferius pro ;joe- " Vers. 40. IJeda, 11. in Luc. 4, 39: Nalurale est febrici-

mlitatibus Vat. poenis. tantibus, incipicnte sanitate, lassescere et aegrotationis sentire

* Vulgata ea. — Subinde allegantur Ps. 49, 15; Isai. 58, 9. molestiam; vcrum sanitas, quae Domini confertur imperio, si-

et Exod. 22, 27: Si damaverit ad mc, exaudiam eum, quia mul tota redit. Non solum ipsa redit, sed et tanto robore comi-

misericors sum ; cfr. Deut. 4 , .31: Quia Dcus misericors Do- tante, ut eis continuo, qui sc adiuverant, ministrare sufficiat etc.

minus Deus tuus est. — Duo seqq. loci sunt IV. Reg. 4, 13. el I. Tim. 5, 9. 10.
* Supra v. 35. — Sequitur Luc. 5, 13.
 ; , ;:

COMMENT. IN I- VANGRLIUM LUCAE C. IV. 109

bonis testimonium Iiabens, si filios educavit, si ho- ideo primae ad Corinthios nono: « Castigo corpus
spitio recepit, si sanctorum pedes lavit, si tribula- meum et in servitutem redigo» etc.

tionem patientibus subministravit, si omne opus bo- 87. (Vers. 40). Cum autem sol occidisset etc. coratio ani.
vcrsslisdo
num subsecuta est
Notandum autem est
80.
».

hic quantum ad sen-

Ilic post curationem
.

uingilur curalio
.... sexus virilis et

umversaUs respectu omnis sexus,

muliebris sub-
.
qnaquatnor
notniitar.

iiiioai- sum allegoriciun quod curatio , viri a daemone signi- aetatis et infirmitatis. In qua manifestatur admirabi-
orica.
ficat curationem gentilis populi ab errore; in cuius lis potentia Christi ex quatuor, scilicet ex varietate
rei figuram dicitur Isaiae trigesimo (juarto ^ : « Oc- languorum, ex curationum, ex confes- facilitate
current ibi daemonia, onocentaurus et pilosus cla- sione dacmonum, ex cohibitione spirituum immun-
mabit alter ad alterum ». Hoc dicitur de- Idumaea dorum.
sub figura gentilitatis. IIoc daemonium eiicitur per Primo igitur introducitur varietas languorum Priranm.

fidem Christi , secundum illud Marci ultimo ^ : « In in hoc quod dicitur: Cum autem sol occidisset, qui''
nomine meo daemonia eiicient, linguis loquentur no- habebant infirmos variis languoribus ducebant il-

vis, serpentes tollent » etc; illos scrpentes diffun- los ad eum, ut scilicel curaret; et merito, quia,
dentes virus erroris, sicut serpens , de quosecundae Isaiae quinquagesimo terlio, « vere languores nostros

ad Corinthios undecimo: « Timeo, ne, sicut serpens ipse tulit » etc. ; Actuum decimo: « Pertransiit
et

Evam seduxit astutia sna, ita corrumpantur sensus benefaciendo et sanando omnes oppressos a dialjolo»;
vestri et excidant a simphcitate, quae est in Christo ». et sine distinctione, quia super omnia poterat ae-
— Per curationem socrus Simonis a febre signi- qualiter ; unde Sapientiae decimo sexto ^ Non herba
: «

ficatur curatio synagogae ab aestu carnalis concupi- neque malagma sanavit eos, sed tuus, Domine,
scentiae, quo inardescit ille populus carnalis; Osee sermo, qui sanat omnia»; unde et Matthaei quarto
septimo^: « Omnes adulterantes sicut «libanus suc- dicitur ,
quod « sanabat omnem languorem et omnem
census a coquente ». Et ideo praemittitur curatio infirmitatem ».
viri, quia, sicut dicitur ad Romanos undecimo, «cum 88. Et nota, quod adducebant post solis occa- Notandam.

plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel sal- sum, ut ostenderetur, quod Christus non tantum de
vus fiet ». die, sed etiam de nocte sollicitus et potens erat Raiioprima.
Secundum sensum moralem curalio homi-
8(). circa salutem humani generis. Quod fuit figuratum
positio nis a daemone significat curationem a peccatis spi- Genesis Irigesimo primo^ in lacob: « Die noctu-
oralis.
ritualibus , secundum quod dicitur primi Regum que aestu urebar et gelli, fugiebatque somnus ab
decimo sexto ^ « Spiritus nequam a Domino vexabat
: ocuhs meis»; et Sapientiae ultimo: « In omnibus
Saul »; et infra undecimo: « Cum immundus spiritus magnificasti populum tuum, Domine, et exaltasti,
exierit ab homine , ambulat » etc. — Curatio mu- in omni tempore et in omni loco assistens eis». —
lieris a febre est curatio animae a peccatis carna- Vel ideo post solis occasum, ut ostenderet , vitandam secunda.

libus; Ecclesiastici vigesimo tertio^: « Anima calida esse gloriam hominuni; unde reprehendit Pharisaeos
quasi ignis ardens, non exstinguetur, donec ahquid Matthaei vige^imo tertio ^^, quia « faciunt omnia opera
glutiat ». Unde Beda: « //owio a r/ae^ion/o liberatur, sua, ut videantur ab hominibus». — Aut ideo post Tertia.

cum animus ab immunda cogitatione purgatur; fe- solis occasum, ut designetur, per passionem acqui-
mina a fcbribus cum caro a fervore concupiscen- , rendum esse generale remedium. Christus enim sol
tiae refrenatur». Et ideo homo in medio synagogae est secundum illud Malachiae quarto " « Orietur
, :

eliditur ,
quia qui spiritualibus peccatis detinetur vobis timentibus nomen meum sol iustitiae»; iste
indiget humiliari in conspectuhominum; Psalmus®: occubuit in passione; unde .\mos octavo: « Occidet
« Custodiens parvulos Dominus »; ista vero, Domino eis sol in meridie »; et tunc plures sanati sunt, quod
stante super eam in domo quia necessaria est cum ,
figuratum est ludicum decimo sexto in morte Sam-
divina gratia custodia disciplinae; Ecclesiastici vige- qui interpretatur sol eorum. Unde Beda ^-
sonis ,

simo sexto : « In filia non avertente se firma cu- « Solis occubitus est passio Christi ,
per quam plures
stodiam , ne , inventa occasione , abutatur se » ; et sanantur daemoniaci et aegroti quam ante ».

* Vers. 14, ubi receniior \\i\%^idi: Et occurvent dnemonia ' Vulgata omnes qui. — Sequuntur Isai. 53, 4. et Act.
onocenlauris elc. 10, 38.
* Vcrs. 17. seq. — Subinde aliegalur il. Cor. 11,3. — * \'ers. 12, post qucm Matth. 4, 23.
Inferius post erroris pro siciU serpens ,
quocl liabet G, AF spi- « Vers. 40. — Sequitur Sap. 19, 20. ^» Vers. 5.
ritus ille, D spiritus, et ille, Vat. qmlis fuit. " Vers. 2. — Duo seqq. loci sunt Amos 8, 9. ct ludic.
* Vers. 4. — Sequitur Uom. 1 1 , 23. seq. 16, 30: Moriatur anima mea cum Pliilislhiim. Concussisque
* Vers. 14, post queni Luc. 11, 24. fortiter columnis, cecidit domus super omncs principes... mui-
* Vers. 22. — Sentcntia Bedae iiabelur li. iii Luc. 4, .38, toque plures interfecit moriens, (luam anle vivus occidcrat.
ipsaque aliegatur secundum Glossam ordinariam apud Lyra- Cfr. Gregor., XXIX. Moral. c. 14. n. 26, ubi hoc de Chrislo
num in Luc. 4, 33. moricnlc exponitur. Ilieron. , dc .Nominib. Hebraic. libr. ludic.

* Psalm. 114, 6. (sequitur : liumilialus sum elc). — Duo Sa^nson, sol eorum , vcl solis forlitudo.

seqq. loci sunt Eccli. 26, 13, ubi Vulgaia utatur pro abutalur " Libr. II. in Liic. 4, 40. Verba allegantur secundun» Glos-
l.Cor. 9, 27. — Inferius post ista vero Vat. supplel liberatur. sain ordinariani in eundem loc.
 110 COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. IV.

89. Secundo additur facilitas curationum, cum confitetur, Ciiristum lesum venisse in carnem, ex
secandum. additur: At Hk , singulis manus imponens, curahat Deo est »; solmn ore dicebant
sed et corde odie-
omnes^. Faciliter curabat, quia sine interpellatione bant et opere negabant; ad Titum prinio: « Confi-

sed sola manus impositione sanabat. Nec niirum, tentur, se nosse Deum, factis autem negant». Nec
quia, secundum quod dicitur Isaiae quinquagesimo mirum, quia, secundum quod dicitur in Psalmo ^,
nono, « non est abbreviata manus Domini, ut salvare « in inferno quis confitebitur tibi »? NuUus, scilicet
nequeat». Et non solum poterat hoc per se, sed confessione meritoria, sed omnes confessione extorta
etiam aliis communicare, secundum illud Marci ul- et necessaria ; Sapientiae quinto : « Dicentes intra se,
timo: « Super aegros manus imponent, et bene ha- poenitentiam agentes » etc.

Notandum. bebuut ». — Et uota, quod singulis imposuisse di- 91. Postremo additur cohibitio spirituum im- Qaartnm.

citur sine exclusione , sicut dicitur Actuum decimo ^ mundorum, cum subiungitur: Et increpans non
« Non est personarum acceptor Deus » ; et ideo in sinebat ea loqui, ut verihcetur iMud Psalmi^: «Ab
Psahiio: « Aperis tu manum tuam et imples omne ani- increpatione tua fugient, a voee tonitrui tui formi-
mal benedictione » . Et iioc est quod dicitur Sapien- dabunt». Non sinebat etc, quia frequenter Domi-
tiae sexto: « Pusilhim et magnum ipse fecit, et ae- nus obicem opponit malignantibus unde secundi ;

quaUter cura est ilh de omniijus ». Et ideo dicitur: Machabaeorum sexto « Non sinere peccatoribus agere :

Curabal onines, scilicet ad se venientes, quia dici- ex sententia magni beneficii est indicium». Vel — Anter.

tur loannis sexlo: « Omnis, qui venerit ad me, non ideo non sinebat, quia per daemones manifeslari
eiiciam foras». Nec mirum ,
quia « idem Dominus nolejjat; unde et subditur: Quia sciebant, ipsum esse
omnium dives in omnes, qui invocant illum », ad Ro- Christum , id est ,
probabiliter coniiciebant. « Non
manos decimo. enim innotuit daemonibus, ut dicit Augustinus^, ut
90. (Vers. 41.). Tertio subditur confessio dae- splendor et quandam suae virtutis
lux , sed per
Tertium. monum cum , subditur: Exibant autem daemonia eflicaciam». Nolebat autem Dominus sui nominis co-
a multis clamanlia , scilicet prae dolore el timore gnitionem per daemones divulgari, tum quia erant
et admiratione , Isaiae sexagesimo quinlo ^ : « Clama- indigni, tum quia odiosi, tum etiam quia fraudu-
• bitis prae dolore cordis et prae contritione spiritus lenti; et ideo talis confessio nec conveniebat Deo nec
ululaljitis ». Sed cassus erat eorum clamor; Psahnus: congruebat daemoni nec proderal homini. Beda ^

Aiiter. « Clamaverunt, nec erat qui salvos faceret » .

— Vel « Improbus magister veris falsa periniscet, ut spe-
clamantia, propter publicam veritatis annuntiatio- cie veritatis fraudis testimonium obtegat ». Ex quo Notandan

nem. Et ideo subditur vera confessio: Et dicentia: nobis datur intelligi ,

quod qui in praedicando Chri-
Quia tii es Filius Dei. Hoc autem dicebant non ex stum veris falsa permiscent omnino sunt cohibendi,
certitudine , sed ex coniecturatione propter potentiae sicut haeretici ;
primae ad Corintiiios quinto ^^ : « Mo-
magnitudinem. Et ideo prius^ dixit daemon: « wScio, dicum fermenti totam massam corrumpit ». Si qui
quod sis Sqnctus Dei »; nunc, quod Filius Dei, quia autem vera praedicant non tamen intentione recta ,

per maiora experimenta in cognitione profecerat. Hoc sustinendi sunt; et de talibus dicitur ad Philippen-
autem, quod coniiciebant , confitebantur non corde ses primo: « Sive per occasionem, sive per verita-
dicendo ; de quo primae ad Corinthios duodecimo ^ tem annuntietur Christus , et in hoc gaudeo , sed
« Nemo potest dicere: Dominus lesus, nisi in Spiritu et gaudeljo». Si autem praedicant vera et bona,
sancto »; cui dicere respondet verbum, quod est et tamen non faciunt, nihilominus sunt audiendi;
« cum amore notitia » ; non corde et opere confiteban- Mattliaei vigesimo tertio": « Super cathedram Moysi
tur ; de quo primae loannis quarto : « Omnis ,
qui sederunt scribae et Pharisaei ». Et tales designati

^ Vulgata eos. — Subinde allegantur Isai. 59 , 1 . et Marc. sed necessitatis extorsio, quae cogit Invitos, velut si servi fu-
'16, 18. — Inferius pro si»e interpdlatione , id est sine ora- gitivi post multum temporis dominum suum videant, nihil

lione, BDF sine interpolatione. Secundum Du Cange, Glossa- aliud nisi de verberibus deprecantur.
rium etc, interpellare idem est ac deprecari, exorare; inter- ^ Psalm. 103, 7. — Subinde allegatur II. Mach. 6, 13.
polare praeter alia significat etiam interrumpere. ^ Libr. IX. de Civ. Dei , c. 21: Innotuit ergo daemonibus
^ Vers. 34. — Tres. seqq. loci sunt Ps. \ii, IG. et Sap. non per id quod est vita aeterna et lumen incommutabile, quod
6, 8; loan. 6, 37: Omne, quod dat mihi Patcr, ad me veniet, illuminat pios... .sed per quacdam temporalia suoc virtutis ef-

et eum qui venit ad me etc. Rom. 10, ; 12. fecta et oocultissimae signa praesentiae ,
quae angelicis sensibus
8 Vers. 1-5. — Sequitur Ps. 17, 42. etiam malignorum spirituum potius quam infirmilati hominum
* Supra V. 3i. Cfr. supra pag. 106, nota 9. possent esse conspicua.
^ Vers. 3. — Subinde aliegatur definitio vcrbi ab August., ' Libr. II. in Luc. 4, 41 ,
ubi textus originaiis, quem se-

IX. de Trin. c. 10. n. 15, proposita: « Verbum est igitur... quitur Vat., obtexat pro obiegat, quod exhibet etiam Card.
cum amore notitia »; post quam sequuntur I. loan. 4, 2. et Hugo, in hunc loc. Cfr. supra pag. 107, nota 1.

Tit. I
,
16. — Su{)erius pro coniiciebant Vat. ex coniecturn ^" Vers. 6. — Sequitur Phil. 1 , 1 8.

confiiebantur daemones , quae etiam in definitione verbi pro " Vers. 2. — Subinde allegatur Luc. 9, 49. seq.: Praece-
notitia perperam substituit dicere. ptor, vidimusquendam in nomine tuo eiicientem daemonia et
® Psalm. 6,6. — Sequitur Sap. 3, 3. Hieron., I. Comment. prohibuimus eum, quia non sequitur nobiscum. Et ait ad illum
in Mattli. 8, 30. seq. : Quid nobis et tibi, lesu Fili Dei?... Non [loannem] lesus: Nolite prohibere; qui enim non est adversum
voluntatis ista confessio est, quam praemium sequitur confitentis. vos pro vobis est. — Inferius pro manifesiata .\ C G manifesia.
 ;:

COMMENT. IN EVANGKLILM \XC\K C. IV 111

sunt per illum, de quo ilicitur infra nono, quod ratus est loannes; unde Matlhaei undecimo^: « Quid
praedicabat Clirislum , non sequens eum ;
quem Do- existis in desertum videre? Iloinineni mollibus ve-
minus noluit prohiberi. Ex praedictis liquet, quod stitum »? in quo patet asperitas pauperlatis; « arun-
Salvatoiis potestas per omnem mothuu est manife- dinem vento agitatam »? in quo designatui- humili-
stata. tas, quae non delectatur in vento laudum nec de-
l);2. (Vers. 42.). Facla autem die etc. Post com- iicitur in vituperio detractiomnn et conviciorum.
cepla-
loclri-
municationem doctrinae Christi et authenticalionem ^
— In hoc deserto fuit Christus, cuius figura prae- Figara.

iristi a ipsius ex operatione miracuh subiungitur liic tertio cessit primi Hegum vigesimo tertio ^ : « Morabatur
qoa-
lolan- acceplatio eiusdem a multiludine populi. Ad hoc David in deserto, in locis munitissimis, in monte so-
autem, quod doctrina ahqua debito modo auditoribus litudinis Ziph », quia altissimam religionem tenuit
fiat accepta, oportet, quod sit imnuuiis ab oslenta- Christus. Unde Augustiims de Vera Heligione: «Omne
tione , ab ambitione , ab adulatione et a persona- peccatum i^rovenit, aut quia aj^petimus quae Chri-
rum acceptione. His enim modis fpiatuor consuevit stus contempsit, aut (piia fugimus rpiae sustinuit.
doctrinae acceptatio depravari. Satellites enim diaboli divitias appetebant, Christus
Primo ergo ab acceptatione doctrinae Christi ex- pauper esse voluit; tionoribus inhiabant, rex fieri

imma- cUiditur ostentatio , cum dicitur: Facta autem die, noluit; delicias cupiebant, crucifigi voluit ».
osten-
egressus ibat in desertum locum , volens se magis 94. Secundo excluditur ambitio in hoc quod nem, ab am-
- . bitione.
humihter occuUare quam impudenter ostentare, se- sequitur: ht turbae requirebant eum et venerunt
cundum ilhid Psahui ^ : « Eh:)ngavi fugiens et mansi usque ' ad ipsum. Non ipse se ingerebat ex ambi-
garae. in sohtudine ». Huius figura praecessit in Elia, de tione; unde dicitur loannis sexto^: « Qui cum co-
quo tertii Hegum decimo nono dicitur, quod relicto gnovisset, (luod venturi essent, ut facerent eum re-

puero suo , solus perrexit in desertum ,

postquam gem, fugit ». In quo docuit, quod honoris officium
fecerat miracuhmi de igne consumente holocaustum. non est assumendum, nisi homo requiratur; unde
Huius etiam figura praecessit in David ,
qui dixit ad ad Hebraeos quinto: « Nec quisqnam sumit sibi ho-
lonalham primi Kegum vigesimo^: « Dimitte me, norem ».

ut abscondar in agro usqne ad vesperam diei ter- 93. In hoc etiam commendalur devotio •nopuli, commenda-
•' tar devotio
tiae », id est usque ad resurrectionem. Ob quam quia latere volentem requirebat eum dum tempus , vm^i-

etiam causam dixit discipuhs Matthaei decimo se- erat ; Isaiae quinquagesimo quinto ^ : « Quaerite Do-
ptimo: « Nemini dixeritis visionem , donec Fihus ho- minum, dum inveniri potest»; et Osee decimo: « Tem-
minis a mortuis resurgat »; et loannis duodecimo: pus requirendi Dominum, cum venerit qui docebit
« Haec locutus est lesus et abiit et abscondit se». vos iustitiam »; et anima sancta in Psahiio: « Ex-
93. lllud autem iter in deseiHum et egressus quisivit te facies mea ». Et quod devote requirerent
positio de civitate significat egressum vitae saecularis et in- eum, apparet, quia scilicet venerunt usque ad ipsum,
rstica.
gressum rehgionis. Desertum enim esl locus pau- secundum illud Isaiae vigesimo primo^": « Si quae-
periatis , asperitatis et vilitatis , contra tria, quae ritis, quaerite, convertimini et venite»; unde Mat-
sunt in mundo, secundum ilhid primae loannis se- thaei undecimo: « Venite ad me omnes, qui laboratis
cundo *: « Omne, quod est in mundo, aut est concu- et onerati eslis » etc. Unde quia devote quaesierunt,
piscentia oculorum , aut concupiscentia carnis, aut su- invenerunt, secundum illud Sapientiae primo: « In

eligio
)liciter
perbia vitae ». Conlra haec statuit Dominus desertum simphcitate cordis quaerite illum ». — Et quia per- Notandam.

lonitur religionis , in quo notalur triplex bonum his oppo- fecta devotio non solum facit quaerere, sed deti-
aDdo.
situm, scihcet continentiae, paupertatis et obedientiae nere inventum; ideo subditur : Et detinebant illum,
et ideo merito dicitur desertum. In hoc deserto mo- ne discederet ab eis , secundum illud Canticorum

* Vat. confinmtionem. lig. c. 16, n. 31: « Satcllites voluptatum divitias perniciose po-
* Psahii. 34,8.— Sequilur Hl. Reg. 19, 3. seq.: « Diini- puli appetebant, pauper esse voluit. Honoribus el imperiis in-
sit ibi pueruni suum et perrexit in desertuin » etc. .Miracuium hiabant, rex fieri noluit... Dolores corporis exsecrabantur, fla-

de igne consumente liolocauslum narratur ibid. 18, 23. seqq. gcllatus atque cruciatus est. Mori mctiicbant, morte mulclatus
— Superius pro inipudenter C iniprudenter. cst. Ignominiosissimum morlis gcnus crucem putabant, cruci-
* Vers. o. — Duo scqq. ioci sunt Mattli. 17, 9. et loan. fixus esl. Omnia, quae habere cupientes, non rocte vivebamus,
12, 36. carendo vilcfecit. Omnia, qiiae vitare cupientes, a studio devia-
* Vcrs. 16. — Inferius pro in quo notatur [C F G notat] bamus verilatis, pcrpelicndo deiccit. Non cnim ullum pcccatum
iriplex bonvm liis opposiiiim H in ijuo invenitur [Vat. xovelur] committi potest, nisiaiitdum appctunturca quac illc contcmpsil,
iriplex bonum liis [Vat. triplex votum praedictis'] oppositum. aut fugiuntur quae ille sustinuit ». Pro diviiias appelebant CDFG
* Vers. 7. seq. Gregor., 1. Homii. in Evang. iiomil. 6. n. 2 delicias appelebani.
Arundinem quippe mox, ut aiira conligerit, in partem alleram ' Plures codd. omidunt nsque ; idem rerurril aliquanlo
fjectit. Et quid per arundinem nisi carnalis animus dcsignatur? inferius.

Qui mox ul favore, vel dctractione tangitur, statim in partem ' Vcrs. I.'). — Subinde allcgatur Hebr. ;j, 4. — Superius
quamlibet indinatur etc. Cfr. I. Homil. in Ezecli. Iiomil. 9. n. 16. post ex ambitione Vat. addit: sed illi qnaerebant eum ex de-
— Pro asperiins paiiperlatis in D sccunda maaus substituit votione.
asperitas ei paupertas; idem liabet H. ® Vers 6. — Duo seqq. loci sunt Oscc 10, 12. et Ps. 26, 8.
" Vers. 14. — Sentenlia Auguslini habctur de Vera Re- »" Vers. 12, post quem Mallli. II ,
2H. ct Sap. I, I.
 H2 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

tertio ^ : « Inveni quem diligit anima mea : tenui eum dilFicile pecuniae ab habentibus conteinnuntur: ideo
nec dimittam » etc. Nec mirum, quia, Proverbiorum diflicile acquirunt quod pauperibus est promissum.
tertio, « lignum vitae est his qui apprehenderint 97. (Vers. 44.). Quarto vero excluditur perso- uem, a
. , •, r, sonaram
m
.
1

eam; et qui eam, beatus». Unde poterant

lenuerit narum hoc quod sequitur: Et erat prae-
acceptio ceptatio

dicere iUud animae sanctae in Psahuo « Ne derelin- : dicans in sgnagogis Galilaeae, scihcet omnibus in-
quas me, Domine; Deus meus, ne discesseris a me». differenter: Matthaei nono^: « Circuibat lesus omnes
In quo ostenditur, quod Christus nec ambiebat ho- civitates et casteha, docens in synagogis eorum ». Hoc
norem, antequam offerrent, nec eliam iam oblatum, decet facere bonum praedicatore?n , secundum ihud
Figura. quia quasi violenter detinebatur. — Huius figura prae- Proverbiorum quinto: « Deriventur fontes tui foras,

cessit Genesis trigesiino secundo ^: « Dimitte me, quia et in plateis aquas tuas divide » ; et Isaiae trigesimo

aurora est», quod dixit Angelus ad lacob. secundo: « Beati, omnes aquas». qui seminatis super
96. (Vers. 43.). Tertio excluditur adulatio in « Semen autem est verbum Dei », infra octavo. Unde

item.abadu- hoc Quod additur: Quibus ille ait: Quia^ aliis ci- bonus praedicator, imitator Christi, debet esse com-
latione. ., xt , i-. •

vitatibus oportet me evangeUzai^e regnum Dei. Non munis persona, sicut Paulus ad Romanos primo ^:
eis blanditur, sed ostendit, se aequahter curare de «Graecis et barbaris, sapientibus et insipientibusdebi-

omnibus; unde poterat dicere illud primae ad Thes- torsum, ita quod in me promptum est et vobis, qui
salonicenses secundo: « Neque fuimus iu sermone Romae estis, evangelizare ». Quod significatum fuit — Fignra.

adulationis, neque quaerentes ab liominibus gloriam, Zachariae sexto in equis deferentibus quadrigam , id

neque a vobis neque ab ahis». Non enim quaerebat est legem evangehcam, ubi dicitur, quod isti sunt,
hominibus placere, sed Deo; et ideo dicit: Oportet quos misit Dominus, ut « perambulent terram »; undc
me evangelizare, quia haec est voluntas Pati'is; in fuie Matthaei ^ dicitur praedicatoribus: « Ite, docete

unde subdit Quia idco missus sum ; Isaiae sexa-

: omnes gentes »; et in tine Marci: « Ite in mundum
gesimo primo *: « Evangehzare paui^eribus misit me ». universum ,
praedicate Evangelium omni creaturae ».
Et ideo oportebat, quia loannis decimo quarto dici- 98. Ex praedictis cohigitur, quod praedicator Eadem i

, .
'
1 • -1 11 1 • (luiruntui
« Sicut mandatum dedit mihi Pater, bonus, est acceptus hommibus, ad hoc quod praedic
tur:
cio». Missus aulem fuerat e\cinge\\zave pauperibiis
sic fa-

acceptus Deo et
si
-, ....
Angehs ems, debet esse minmnis ab
, , . .
sit
, tore.

secundum quod dicitur in auctoritate praemissa in ostentatione in signo, ab ambitione in animo , ab

Isaia. Missus etiam fuil evangelizai'e regnum Dei adulatione in verbo, a personarum acceptione in fa-
sicut dicitur hic. Et ideo colhgitur, (piod missus fue- clo sive exercitio. Et haec quatuor tangit Apostolusse-
rat evangelizare pauperibus Unde Mat- regnum Dei. cundae ad Corinthios secundo ^: « Non, inquit, sumus,
thaei quinto^: « Beati pauperes spiritu, quoniam sicut plurimi , adulterantes verbum Dei » ;
quod fit

ipsorum est regnum caelorum »; el vere ipsorum, quatuor modis praedictis; « sed ex sinceritate», sine
quia, decimo nono, « difficile qui pecunias habent personarum acceptione, «sicut ex Deo», sine ambi-
introibunt in regnum caelorum ». Quia nemo potest tione, coram Deo », sine ostentalione, « in Christo
«

habere iliud regnum, nisi contemnat terrenum; et loquimur», sine adulatione; nam Christus est veritas.

Capitulum V.

Secundo detenninatur discipulorum discipulorum de stalu iustitiae; in secunda, de statu

culpae ^^ Post haec
vocatio per duo. : exiit et vidit etc.

^"
1. Factum est, cum^turbae etc. Supra egit Primo, qaomodo vocentur discipuli de statu iustitiae.

Evangehsta de doctrinae Christi authenticatione , in

hac parte agit de discipulorum vocatione. Et habet Prima pars habet duas. In prima proponitur
pars ista duas, in quarum prima describitur vocatio vocatio discipulorum ; in secunda vero, vocatorum

* Vers. L — Sequuntiir Prov. 3, 18. et Ps. 37, 22. el 7. Cfr. Hieron. , in hunc loc. : Legi in cuiusdam volumine,
2 Vers. 2f). quatuor rpmdrigas , in quibiis sunt equi rufi et nigri... quatuor
® Vulgata Quia et; ita etiam H. — Subinde ailegatur I. Evangelia intelligenda , et egHOs Apostolos ,
per diversitatem co-
Tliess. 2, 5. seq. ] lorum diversas gratias possidentes... Hae quadrigae quatuor sive
* Vers. 1. Cfr. supra pag. 98, nota I. — Sequitur loan. currus missi sunt in quatuor ventos caeli, id est ad cardines
M, 31. mundi et universum orbem terrarum , ut explerent Domini vo-
^ Vers. 3, post quern Mattli. 19, 23: Quia dives difficile luntatem, quibus postea [v. 7.] infertur ab .\ngelo: Ite , et per-

inlrabit in etc; cfr. Marc. 10, 23: Quam difficile qui pecunias ambulate terram et in cunctis terrarum finibus Evangelium
habent in regnum Dei introibunt! Vide etiam Luc. 18, 24. seminate.
« Vers. 35. — Tres seqq. loci sunt Prov. o, 16; Isai. 32, * Cap. 28, 19. — Sequitur Marc. 16, 15.

20. et Luc. 8, H ,
pro quo codd. allegant Mattli. 15 , ubi para- ^ Vers. 17. — In fiue respicitur loan. 14, 6: Ego sum
bola de seminante exhibetur, haec tamen verba explicite non via et veritas etc. *° Cap. 4, 1. seqq.
occurrunt. " Vers. 27 L Et post haec eic. — Superius pro authentica-
' Vers. 14. seq. — Subinde a'Iegatur Zachar. 6, 1. 2. 3. tione Vat. confirmatione.

\
 ;
,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V. 113

confirmatio per operationem miraculorum ^: Et fa- loannis septimo^: « Stabat lesus et clamabat: Si

ctum esl, cum esset in una cwitatum etc. quis sitit, veniat ad me et bibat».
A(l vocationem autem discipulorum tria intro- 3. Et nota, quod hoc stagnum aquae diversis Nomina im-
... 11 •
•i^
• „ ios maris.
atione ducunlnr: primum est eruditio secundum,
populi; nomuubus appellan consuevit, scihcet mare Cene-
polo-
ria in- operatio miraculi, ihi ^: Utcessavit aulem loquielc; reth; unde Numerorum trigesimo quarto^ in di-
untar.
tertium est vocatio Petri, ibi : Quod cum videret visione sortium dicitur, quod « ab orientali plaga
Simon Petrus. 1'rimum liorum spectat ad profundi- pervenient contra orientem ad mare Cenereth »;
tatem sapientiae, per quam alios docebat; secundum, (ilossa ibi : « Stiignum Tiberiadis, secundum con-
ad sublimilatem potentiae, per (luam miracula fa- suetudinem Ilebraeorum , (pii quainlibet congrega-
ciebat ; tertium, ad immensitatem clementiae, qua tionem aqiiarum appellant mare », iuxta illud Ge-
piscatores pauperculos ad suum consortium altrahe- nesis primo: « Congregationesque aquarum appella-
bat. Et liabent se ista per ordincm, (juia circumstau- vit maria» etc. Et quia civilatem istam post appel-
tiae instructionis populi fuerunt introductiva occasio lavit Herodes Tiberiadem ,
quia ipsani in honorem
operationis miraculi, et operatio miraculi fuit ralio Tiberii caesaris reaedificavit; ideo vocatur mare Ti-
motiva conversionis Pelri et liliorum Zebedaei. beriadis; loannis sexto^: « Post haec abiit lesus
Describitur erf,'o eruditio populi sub quatuor trans mare (ialilaeae, quod esl Tiberiadis ». — Et
, ern- circumstantiis, quae induxerunt ad captionem pi- quia originem trahit a lordane, ideo dicitur lacus
lopuli
ibitor scium. Prima est importunitas plehis ; secunda, op- lordanis. — Et quia in Galilaeae regione est, ideo
latnor.
portunitas navis; tertia, obedientia Simonis Petri; mare (lalilacae. — Et quia inundationes fiunt, et
quarta, afjluentia sermonis dominici. aura ibi generatur ; ideo dicitur siagnum Genesa-
2. (Vers. 1.). Primo igitur tangitur importuni- reth, id est generans auras^. — Idem etiam dicitur
mam. tas plebis irruentis in eum propter doctrinam , cum lacus salinarim. — luxta illud stagnum stabat le-
dicitur: Factum est autem, cum turbae irruerent sus, ut qui miracula fecerat in terra faceret etiam
in eum , ut audirent verbum Dei. Ideo irrnebant, in aquis; unde, secundum quod ex diversis colligitur
sbant quia quilibet appropinquare volebat; nec immerito, locis ^, Dominus in illo stagno multa miracula ope-
antes.
quia , Deuteronomii trigesimo tertio ^ , « qui appro- ratus fuit: in captione piscium, in sedatione tem-
pinquant pedibus eius accipient de doctrina illius ». pestatum, calcatione undarum.
Nec tantum volebant irjnorantes appropinquare pro- 4. (Vers. 2.). Secundo subdilur opportunitas na- secundum.

ifirmi. pter doctrinam sive scientiam, sed etiam infirmi vis sublevantis in aquam, cum subditur: Et vidit
propter sanitatem recuperandam ; infra sexto: « Omnis duas naves , opportunas scilicet ad ferendum, tum
turba quaerebat eum tangere, quia virtus de illo quia propinquae ; propter quod dicil: Stantes secus
exibat et sanabat omnes ». Nec solum propter hoc, stagnum ; lum etiam ,
quia otiosae sive vacuae
itores sed peccalores propter veniam ; unde infra decimo unde et addit : Piscatores autem descenderant et

quinto: « Erant appropinquantes ad lesum publicani lavabant retia; et ita opportunae erant ad ministran-
et peccatores » . Et vehementi desiderio movebantur, duin. Has autem naves pauperum piscalorum sibi
*"
ideo irruebant, considerantes magis Domini bonita- propinquas vidit, secundum quod
quia, in Psalmo
tem quam maiestatem. Unde dicit quidam exposi- dicilur, « excelsus Dominus et humilia respicit et

tor * : « Magni meriti est apud Deum desiderium alta a longe cognoscit». Et has sibi ut opportunas
verbi Dei ,
quod ipsam quoque irreverentiam turbae vidit ad obsequium , secunduni illud Ecclesiastici ter-
irruentis excusat ». Unde Dominus ad hoc praecipue tio: « Magna potentia Dei solius, et a solis humili-
invitabat ; Isaiae quinquagesimo quinto : « Omnes si- bus honoratur ». Unde et ipse se humiliat, ut qui
lientes venite ad aquas » aquas scilicet sapientiae
, omnia porlat a navi portetur; Sapientiae decimo
salutaris. In cuius rei signum erat iuxta aquas; unde quarto: « Tu autem, Pater, providus cuncta guber-
et subditur : Et ipse stabat secus stagnum Gene- nas, quoniam dedisti in mari viam et inter fiuctus
sareth, ut ad aquas sapientiae invitaret, sicut in semitam firmissimam, ostendens, quoniam potens es

' Vers. 12. * Vers. 4; tertiiim lialjclur v. 8. crispanlibus acjuis de se ipso sibi excitare aiiram perhibetur,
3 Vers. .3. — Diio seqq. loci siint Liic. 6, 19. el I.^, I. Graeco vocabulo [Genesareth], quasi generans sibi auram per-
* Qiiis ille sil exposilor, nescimns. — ScqiiiUir Isai. '6'6, I. hibctur. Neque enim in stagni inorcni sternilur aqua , scd fre-

' Vers. 37. quentibus auris spirantibus agilalur, Iiaustu dulcis et ad po-
* Vers. 10. se(|. — Glossa interlinearis \n luinc loc. apud tandum habilis. — Mart inorimnn in quo lordanis, postquam
,

Lyranuni : Ad mare Cenerelk, stagnum Tiberiadis, quaelibet lacum Gencsarelh pertransiit,cursum suum flnit, secundum
enim congregaliones aquarum a|)pellantur maria. Cfr. Beda, II. Ilieron. , de Sidi ct nominib. locorum Ilcbraic, dc libro lcsu
in Luc. 5,1: Sed Hebraeae linguae ronsuetudine omnis acjua- ^ocatur mare xdUnnrum, si\emarc As|)halti, id cst bituminis.

rum congregalio, sive dulcis, sive salsa, mare nunciipatur. — » Ilic v. 4. seqti.; infra 8, 22. seqq.; loan. G, 19. (Matlli.

Subinde allegatiir (ien. I, 10. 14, 23. scqq.).

' Vers. I. — Cfr. dc Iiac et seqq. appellalionibus Beda, 1» Psalm. 0.
I;i7, —
Duu se(|q. loci siint Lc li. 21. et .T ,

loc. cit. , cuius verba lelulimus tom. VI. pag. i>l9, aota '6. — Sap. 14, 3. scq.:Tna aatem, Paler, proiidentia (jubernat...
Inferius pro in Galilaeae regione codd. in Galilaea regione. potens es ex omnibus satvare, etiamsi sine arle. Dc lcclione —
" Fleda , loc. cit.: Porro Gcnesar a lacus ipsius nalura, qua sine rate cfr. tom. VI. pag. 197, iiuta 1.

S. Bonav. — Tom. VII. 1o

 M4 COMMENT. IN EVANGELIUM-LUCAE C. V.

omnibiis subvenire , etiamsi sine rale aliquis adeat Ephraim » etc. ;

quia Cherubim plenitudo scientiae
mare ». interpretatur , et qui sedet in loco doctoris plenus
0. Simonis
(Vers. 3.). Tertio additur ohedienlia debet esse sapientia , ut de plenitudine eius accipiant
Teriiam. separantjs a turba, cum subditur: Ascendens autem. universi discipuli. — Et de hac plenitudine accipiebat
in unam navim, quae erat Simonis, ipsum tan- turba; unde et dicitur: Docebat turbas ; loelis se-
quam pauperem humilem praeeligendo, secundum
et cundo^: « Filiae Sion, exsultate et laetamini in Do-
illud lacobi secundo^: « Nonne Deus elegit pauperes mino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem iusti-
in hoc mundo, divites in fide, heredes regni, quod tiae descendere ad vos faciet imbrem matutinum
et
repromisit Deus dihgentibus se »? Ascendit autem, et serotinum sicul in principio », Et ideo super .

non tyrannice opprimendo, sed liumililer supplicando. mare stabat, quia de profundo incomprehensibili
Unde addit: Rogavit eum a terra reducere pusil- quasi rorem parvum sapientiae ad nos transmittit;
lum, ut scihcet parum sequestraret a turba et suble- lob vigesimo sexto: « Si vix stillam sermonum eius
varet a terra. Qui enim vult ahos docere debet in- audiverimus, quis poterit tonitruum magnitudinis il-

teriori affectu terrena contemnere et exterioribus lius intueri »? — Docebat autem turhas , id est
moribus turbas praecehere; unde Exodi vigesimo simplices et humiles, quia, Proverbiorum tertio ^
tertio ^ dicilur : « Non sequeris turbam ad faciendum « et cum simplicibus sermocinatio eius » ; Matthaei
mahim nec in iudicio plurimorum acquiesces sen- undecimo: « Abscondisti haec a sapientibus et pru-
Hamiiiias
Christi.
teutiae » etc. — Nota hic humilitatem Domini, nua ' '
denlibus, et revelasti ea parvulis ». Et ratio huius
rogabat Petrum , servum suum; quam roliquit imi- est, quia turbae non requirebant subtilia, sed uti-
landam omnibus praelatis, ut et ipsi rogent subditos; lia; et talium est Dominus doctor; Isaiae quadrage-
unde Apostolus primae ad Thessalonicenses quarlo ^ simo octavo : « Ego Dominus, docens te utilia, gu-
« Rogamus et obsecramus vos in Domino lesu » etc. bernans te in via, per quam ambulas ».

tum quia, ut dicit Ambrosins^, « coacta servilia Deo 7. Moraliler autem notandum est ,
quod inExpositioi

non placenl»; tuni quia, ut dicit Seneca ^, « gene- Christo docente datur iorma praedicanti: introdu- dlcatore!'

rosus cst animns hoininis et facilius ducitur, quam citur ut stans , ut videns , ut ascendens et ut se-
trahatur ». dens. — Veri enim et boni praedicatoris est
. .
stai'e Quid sit
stare.
6. Postremo subditur affliientia sermonis C/iri- per rectitudinem intentionis; Ezechielis secundo ^^*

Qaariam. sti doccutis de uavicula , cum additur: Et sedens do- dictum est ei in porsona praedicatoris: « Sta super
cebat de navicula lurbas. Sedere enim spectat ad pedes tuos, et loquar tecum ». — Est videre perQmdvide
auctoritatem personae doceniis ; Matthaei quinto ^ diligentiam discretionis ; sic enim dicitur Prover-
« Cuin sedisset, accosserunt ad eum discipuli eius»; biorum vigesimo septimo ^^
: «Diligcnter agnosce vul-
ad excellentiam etiam iudicantis ; Psalmus : « Sedes tum pecoris tui tuosque greges considera » . — Est Quid asc*

super thronum, qui iudicas iustitiam ». Haec nam- ascendere per exercitium perfectae actionis; Isaiae

que sessio aucloritatom designat iudicialem, quia in quadragesimo: « Super montem excelsum ascende tu,

Thronis residet ad iudicanduni Deus. Dicitur autem qui evangelizas Sion ». — Est sedere per otium con- Qaidsede

rursus iii Psalmo Cherubim cnm di-

^ sedere super , templalionis ; Thronorum tertio^^: « Sedebit solita-
citur: « Qui sedes super Cherubim, appare coram rius et tacebit, quia levavit super se». — De his

1 Vers. 5. facili freno reguntur, ita clementiam Aolunlaria innocentia im-

^ Vers. 2. — Siipei-Uis post sequestraret V;U. addil se, II petu suo sequitur, et dignam putat civitas, quam sesvet sibi.
post a turba nddit quae eral in terra. — Pro generasus C D 11 gloriosus.
* Vers. 1. — Tlieopliylacl. , in Liic. '6
,\. seqq.: Porro Cliri- ° Vers. 1 . — Siibinde allegatur Ps. 9 , li. Quod iudex in Thro-
sti inansiietudinem vide, qiionnodo obsecret Petnim , iit a terra nis lesidet, docet Gregor. , 11. Homil. in Evang. Iiomil. 34. n. 10.

abducat; rognvit en\m idem est quod obsecravil; sed et quo- — Jnferius pro ad excellentiam Vat. cum nonnullis codd. ad
modo Pelrns morigorus fuerit, ila iit homineni, quem non vi- personam.
derat, in navim suam susccperit et ei in omnibus obedierit. ' Psalm. 79, 2, ubi pro flp;jore (ila etiam Breviar. in Ps.
* Serm. 13. in Ps. 118. n. 3: « Dominus operationes ser- quod habetur inter opera Hieron.) Vulgata manifestare. — Gre-
vulorum suorum spontaneas probat potius quam coactas ». gor. , !I. Homil. in Ezech. homil. 9. n. 1 8 : Cherubim vero ple-

Ibid. Serm. 14. n. 2i: Qui vi\ificatur Spiritu Dci vokinlarius nitudo scientiae dicunlur. Sacerdoles enim atque doctores... per

est minisler; i)lurimum enim refert, utruin ex voluntatc quid boves et leones atqiie Cherubim designati sunt, quia in plenitu-

quod placeat Deo. Cfr. Epist. 77. n, 7.

facias, an ex necessitate, dine scientiae, quam habent, necesse est, ut et boum man-
in Serm. 41. (intor Sermones hactenus Ambrosio ascriptos) de suetudinem leneant et fervorem leonum etc.

eo quod dicit Dominus inEvangelio: Vulpes foveas Jiabent etc. * Vers. 23: Et filii Sion etc. — Sequitur lob 26, 14.
n. \ Et cum ulique acccptiiis voluntarium obsequium esse so-
:
^ Vers. 32. — Sequuntur Matlh. 11, 25. et Isai. 48, 17.

leat quam coactum, et servitium plus placeat non quod im-

^° Vers. 1. — Superius pro docente E doctore, et pro prae-
perio exigilur, sed quod sponte dofertur, cur ergo iste respui- diranti E praedicandi , Vat. praedicalori.
lur, cur velul indignus etiam rccusalur? Vide tom. V. pag. 183, " Vers. 23, ubi pro agnosce codd. cognosce (versio Se-
notam 4, cl Gratian., Caus. 23. q. 6. circa finem. ptuaginta : cognosces). — Subinde allegatur Isai. 40,9. — Su-
® Libr. L de Clemenlia, c. 24: Natura contumax est hu- perius pro diligentiam, quod habent ACD, E rectitudinem
manus aninuis et in contrarium atque arduum nitens sequitur- F cum Vat. certitudinem.
que facilius, quam ducitur. Et ut generosi atque nobiles equi >2 Vers. 28. — Sequitur ier. 6, 16.
 . :

COMMENT. I\ EVANGELILM LUCAE C. V. 113

quatuor simul dicitur lercmiae sexto: « State super imperium , cui per omnia obediendum , secundum
vias vestras », ecce, rectitudo intentionis; « interro- consilium Virginis, loannis secundo, in primo mira-
gate de semitis antiquis, quae sit via bona » , ecce, culo Quodcumque dixerit vobis,
: « facite ». — Et se-

soliicitudo discretionis ; « et amlmlate in ea », per quitur imperium: Duc in allum , id est in profun-
exercilium actionis; « et invenietis refrigerium ani- dum mare, ubi scilicet esl multiludo piscium, sicut

niabus veslris » ,
per otium contemi)lationis. Divinitatis oculis aspiciebat; Ecclesiastici vigesimo ter-

8. In turba autem irruente datur forma audi- tio'': «Oculi Domini multo plus lucidiores sunt sole,
de aa- lori. Propter quod nota, quod Evangelista introducit circumspicientes omnes vias bominum et probmdum
ore.
turbas in comparatione ad lesum primo requiren- abyssi ». Et ideo subdit: Et laxate retia vestra in
les , secundo venienles , tertio detinentes; et de his capturam. Sic, loannis ultimo *, post resurreclio-
tribus supra proximo ^; (\\\i\v{q irruentes , sicut bic; nem : « Mittite in dexteram navigii rete, et invenie-

quinlo comilantes , infra decimo quarto: « Ibat cum tis ». IIoc imperando dicit, ut ostendat, quod « omnia
lesu turba copiosa » ; sg\{o subsequentes , infra vige- subiecit Deus pedibus eius, volucres caeli et pisces

simo tertio: « Sequebatur lesum turba mulla mu- maris » etc.

reqni-
dtes.
lieruni » etc. — Boni enim auditores debent requirere 10. (Vers. 0.). In Petro autem insinuatur cer- secnDdam.

sapienliam sludio medilationis; Sapienliae octavo^: miraculum impetrandum, cum

titudo confidentiae ad
« Hanc amavi et exquisivi a iuventutc mea ». — De- subditur: El respondens Simon dixit illi: Prae-
ientes. bent venire ad ipsum desiderio affectionis, secundum ceptor , non solum doclorem , sed etiam praecepto-
ilhid Psalmi : « Silivit anima mea ad Deum fortcm, rem vocat, credens, non solum habere scienliam ad
aeDtes. vivum » etc. — Debent detinere instantia orationis, docendum, sed etiam potentiam ad faciendum. Nec
secundum illud Canticorum tertio^: « Tenui eum nec irrationabiliter Petrus piscator tali nomine Christum

dimittam ». Sed beu! veriricatum est illud Isaiae sexa- appellat, quia Isaiae quinquagesimo quinto^: «Ecce,
gesimo quarto: « Non est qui invocet nomen tuum, testem populi dedi eum, ducem ac praeceptorem gen-
leates. qui consnrgat et teneat te ». — Debent irruere impetu tibus»; et trigesimo: « Erunt oculi tui videntes prae-
devotionis; Ezecbielis primo dicitur de sanctis anima- ceptorem tuum, et aures tuae audient verbum post
bbus: « Lbi erat impetus spiritus, illuc gradieban- tergum monentis». — Et quoniam confidentia vera
taates. tur». — Debent com/tori conformitate bonae opera- non innilitur propriis viribus^, sed divinis; ideo subdit:

tionis, sicut Henocb; (Jenesis quinto*: « Cum Deo Per totam noctem laborantes , nihil cepimus , et ita

ambulavit et non apparuit, quia tulit eum Deus ». non mittam', de viribus et industria propria confisus;
lentes. — Debent etiam sequi imitatione passionis; primae unde dicere poterat illud Isaiae quadragesimo nono ^^:

Petri secundo : « Pro nobis passus est , vobis re- « Sine causa et vane fortitudinem mcam consumsi » ;

bnquens exemplum, ut sequamini vestigia eius». et lob septimo: «Ego babui menses vacuos et noctes

Talibus promittitur gloria ; Mattbaei decimo nono laboriosas enumeravi mihi », quasi dicat: non de
« Amen dico vobis, quod vos, qui reliquistis omnia meis , sed de tuis viribus confido. — Et ideo infert : In
et secuti estis me, centupUim accipietis et vitam ae- verbo autem tuo laxabo rete. Nec immerito, quia
ternam possidebitis » ipse dicit Isaiae quinquagesimo quinto^^: « Verbum
9. (Vers. 4.). Ut cessavit autem loqui elc. Post meum, quod egredictur de ore meo, non revertetur
iiDdo, eruditionem populi subditur operalio miraculi. Circa ad me vacuum sed faciet quaecumque , volui , et
tio mi-
li de- cuius descriptionem quatuor introducuntur: ex parte prosperabitur in omnibus, ad quae misi illud ». Unde
itnrper
itaor. Cbristi altitudo potentiae; ex parte Petri certitudo de Petro potest dici illud ad Romanos quarto: « In

fiduciae; ex parte miraculi multitudo copiae; ex repromissione Dei non baesitavit dilHdentia, sed con-
parte consortii promptitudo assistentiae ^. fortatus est fide ,
plenissime sciens » etc.

In Christo igitur insinuatur altitudo polenliae miraculo vero insinuatur mid-

11. (Vers. 6.). In Tertium.

ad miraculum faciembuToi , cum dicitur: Ut cessavit titudo copiae ad ipsum miraculum magnificandum,
aulem loqui , scilicet per veritatis magisterium; quia cum subditur: Et cum hoc fecissent , concluserunt
Domini est confirmarc sermonem sequentibus signis, multitudincm piscium copiosam. Et sic verificatum
Marci ultimo^; dixit ad Simonem, per potestatis est illud loannis decimo quarlo '^ : « Quodcumquc

* Scilicet cap. praeccdentis v. i2. Val. legii : in (ine prae- * Vers. 6 ,

post quein Ps. 8 , 8. seq.
cedentis cnpituli. — Duo sctiq. loci sunl Liic. U, 23. et 23, 27. ^ Vers. i. el suhinde 30, 20.
^ Vers. 2. — Siibindo allegatiir Ps. 41, 3. — Siiperiiis '" Vers. i. et lob 7, 3. — Siiperiiis Viit. lefxil: et ila non
post Sfipientifnn Vat. ciim F G addit Cliristian. innitendo luis vir-ibus, sed induslrin propria confisi, lahoran-
' Vers. — Diio seqq.
i. ioci siint Isai. 6i, 7. et Ezecli. I, 12. tes nihil cepimus ; unde etc. ,
qiiae eliam infcriiis pro qiiasi
* Vers. 2i. — SeqiuinUir I. Petr. 2, 21. el Matth. 19, 28. seq. dicat : non de meis snbstitiiit Niinc autem nan in jhp/.v.

' Vat. hic et inferiiis (ni.rilii. " Vers. II. — Sequidir Hom. i, 20. scq.
® Vers. 20: llli aiitein profecti praedicavcrunt ubique, Do- 1» Vcrs. 13. — Inferius allegantiir Luc. 5, 8. et 22, :]-2.

mino cooperanle et sermonem confirmanle sequentibus signis. — I5eda, II. Homil. genuin. hnmil. 10. iii Natali Db. Apost. Petri
Subinde allegaliir loan. 2, S. ct Paiili, explicans illiid Matdi. 16, 18: Ef ego dico tilii , f/uiii

^ Vcrs. 2S. — Snperius pro profnnfhnn mare C D pro- tu es Pelriis ctr. , diiit : Petrus, qui Simon anlea diccba-
fundtm maris. tur, ob fortitudinem lidei ct confessionis suae conslanliam a
 116 COMMKNT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

pelieritis Patrein in nomine meo, hoc faciain ». Ecce, hoc manifeste probatur per ipsorum promptitudinem
iam crednlitas Petri iinpetrabal miracula; nnde ipse in adiuvando; et ideo addilur : Et venerunt et im-
suae fidei fundamento Petrus a firmitate pelrae me- pleverunt amhas naviculas. Et sic verificatum est
ruit appellari ; nnde paulo post addit Evangelisla: illud Proverbiorum decimo^: « Benedictio Domini di-
« Quod cum Simon Pelrus » etc. El ideo in-
videret viles facit»; unde poterant dicere illud Tobiae duo-
fra vigesimo secundo dicitur ei: « Ego pro le rogavi, decimo: « Bonis omnibus per eum repleti sumus ».

Pelre, iit non deficiat fides lua». Et quoniam copia Haec autem implefio, ut tactum est ^, significat im-
multitudinis non soliim fuit sufficiens, sed etiam su- pletionem Ecclesiae; Matlhaei decimo tertio: « Simile
perexcrescens, ideo subditur: Rumpebatur autem estregnum caelorum sagenae missae in mare et ex
rele^, scilicet prae nimia nmltitudine. omni genere piscium congreganti » etc. Et ideo —
12. Et attende, quod Dominus eodem miraculo, additur: Jta ut pene mergerentur ; quia mali adeo
Notandum. quo potuit pisces in retia congregare, potuit retia multiplicantur, quod pene omnes submergimur, se-

conservare, sicut et fecit, loannis ultimo^, ubi dici- cundum illud Matthaei vigesimo (piarto^: Quoniam«

tur: « Et cum lanli essent, non est scissum rete » abundavit iniquitas, refrigescel caritas multorum » etc.
ipsius Pelri. Sed hoc factum est propler fi.guram , (juia Sed tamen navis Petri non submergitur, Paulus tamen
miracuLa Domini, ut dicit Gregorius, semper nobis dicil secundae ad Corinthios undecimo: « Ter nau-
aliquid insinuant diligentius attendendum. lUa enim fragium pertuli ».
piscium captura significal congregationem electorum 14. Moraliler hic notandum est, qui sint isti Expositio
moralis.
post resurrectionem in gloria; ista vero, ante resur- piscatores , quae naves eorum quae retia ,
, et quae
reclionem vocatorum ad Ecclesiam. Et quia in iila capiendi via. — Piscatores sunt praedicatoies; unde Quidsint

nullus ingreditur, qui egrediatur; de hac multi egre- infra eodem ^ : « Ex hoc iam homines eris capiens »

diuntur: ideo hic rumpitur, ibi vero minime. Hinc et Malthaei quarto: « Faciam, vos fieri piscatores ho-
est, quod illa dicilur fuisse m dexlera navigii, ista minum » ; et hoc leremiae decimo sexto: « Ecce, ego
vero non^; discernit illa in numero determinalo, i-sta mittam vobis piscatores multos, et piscabuntur eos».
vero non ; hic quasi naves merguntur propter mul- Et diabolus econtra habet piscatores suos malos et

titudinem lentationum, ibi in terra requiescunt; hic haereticos seductores; Habacuc primo ^°: « Facies ho-
Chrislus in navi, ibi injittore requiescit. mines quasi pisces maris. Totum in hamo suble-
13. (Vers. 7.). In comortio autem insinuatur vavit, traxit illud in sagena sua et congregavit in
Qnartum. promptitiido assisteutiae ad miraculum manifestan- rete suum ». Et certe nunc adeo mali piscatores
dum, cum subditur: Et annuerunt sociis , qui erant praevalent, ut boni vix habeant locum; el impletum
in alia navi , id est, per nutum ostenderunt sive si- est illud Isaiae decimo nono: « Moerebunt piscalores,
gnaverunt, quia, Tobiae duodecimo^, « opera Dei et lugebunt omnes mittentes in flumen hamum et
revelare et confiteri honorificum est». Unde dicit expandentes rete super faciem aquarum».
auctor quidam : « Nullius boni sine socio iucunda 13. Naves autem, per quas transitur mare, Quid nai

possessio», secundum illud Ecclesiastae quarto: « Me- sunl duae, scilicet obedientia et patientia, quarum
lius est, duos esse simul quam unum; habent enim altera exercet in labore, altera sustinet in dolore.
emolumentum socielatis suae ». — In cuius rei si- Et de prima potest intelligi illud Sapientiae decimo
gnum subditur : Ut venirent et adiuvarent eos quarto ^^ : « Exiguo ligno committunt homines ani-
quia, secundum illud Proverbiorum decimo octavo^, mas suas, et transeuntes mare per ralem liberati

« frater, qui adiuvatur a fratre, quasi civitas firma». sunt » etc. Haec est obcdientia, quae, cum sit exi-
El certe, sicut dicitur ibidem, « vir amicabiUs ad gua, perducit ad terram beatam. De secunda potest
societatem magis erit amicus quam frater ». — Et intelligi illud Actuum vigesimo septimo ^^
: « Nisi in

Domino Petri iiomen acccpit, qui videlicet illi firma ac tcnaci Vat. cum paucis codd. falso iunguntur. Superius pro qui egre-
mente adhaesit, dc quo scriptum est [I. Cor. 10, 4.]: Petra diatur A qui egreditur.
autem erat Christns. Cfr. S. Bonav., Comment. in loan. c. 1. * Vers. 7. — Sequitur senlentia Scnecae, Epist. 6: « Nul-
n. 80. — Superius pro ad ipsum miraculim magni/icandum lius boni » ctc. ,
post (piam Ecde. 4,9. — Pro auclor quidam
Vat. ad ipsius miraculi evidentiorem magnitadinem. H Seneca, alii codd. auctorilas.
^ Vulgata addit eorum. — Superius pro superexcrescens ^ Vers. 19, et deinde v. 24.
Vat. excellens. ^ quem Tob. 12, 3. ~ Superius pro per
Vers. 22, post
* Vers. 11. — Gregor., 1. Homil. in Evang. homil. 2. n. 1 : ipsorum promptitudinem C D pro ipsorum promptitudine.
« Miracula Domini et Salvatoris nostri sic accipienda sunt, fra- ^ Num. 12. —
Subinde allegatur Matth. 13, 47.
tres carissimi, ut et in veritate credantur facta, ct tamen per * Vers. 12. — Sequitur II. Cor. 11, 25. — Superius pro
significationem nobis aiiquid innuant. Opera quippe eius et per submergimur F G submerguntur.
potentiam aliud ostendunt et per mysterium aliud loquuntur ». ® Vcrs. 10. Duo seqq. loci sunt — Matth. 4, 19. et ler.

Expositio de duplici captura piscium (Luc. , hic, et loan. 21, 4. 16, 16.
secjq.) estsecundum Gregor., II. Homil. in Evang. homil. 24. *" Vers. 14. seq. — Subinde allegatur Isai. 19, 8, in cuius

n. 3. seq. Cfr. S. Bonav., Comment. in loan. c. 21. n. 21. et 26. fine Vuigata addit emarcescenl.
' Interpunctione mutata, H legit istam vero non discer- " Vers. 5. seq. — Superius verbo exercet secunda manus
nit; illa in numero etc. alii codd. eandem exhibent inter-
; in D praefixit se.

punctionem, servato tamen ista. Post pauca pro meryuntur 1- Vers. 31, post quem Hebr. 10, 36.
 ,
,
.

COMMENT. IN EVANGELILM LUCAE C. V. 117

navi manseritis, non poteritis salvi fieri »; dicitur de qui ad perfectionis apicem poterunt ascendere ; et

his qiii erant in lempestate, quia, ad Hebraeos de- ideo ad Romanos decinu) quinto^ dicebat A|)ostolus:
cimo, « patientia vobis necessaria est , ut voluntatem « Non audeo aiiquid loqui eorum (piae per me non
Dei facientes, reportetis promissionem »; ubi languntur elhcit Christus ».

hae duae naves, de quibus simul in l\>;ahno dicitur^: 18. (\'ers. 8.). Quod cum vidcret Simon Pe- Tenio, vo-

« Qui desceiidunt mare in navibus, facientes operatio- triis. Post eruditionem populi et operationem mira- niiomm "e-

nem », quod est ohcdientiae, « in aquis multis », scih- culi subditur vocatio Petri et fdiorum Zebedaei. Ad «cribitur per
~ ,. . ,
iiuatnor.
cet tribulationis, quod est patientiac; « quia per mul- cums perfectionem quatuor ostenduntur concurrisse,
tas tribulationes oportet iios intrare in regnum Dei ». scilicet humiliatio Petri habilitans ad gratiam; ad-
1(). Retia autem sunt discretio et locutio, quae miratio elevans ad intelligcntiam; alleviatio Christi
d retia. vicissiui debcnt connecti ad instructionem i)opuh per stabiliens ad coiifidentiam ; imitatio magistri perdu-
artificium Spiritus sancti; Threnorum primo^: «De cens ad perfectam ^ iustitiam.

e^^celso misit ignem in ossibus meis et eru(hvit me; Primo crgo praemillitur hiimiliatio Pctri hahi- Primum.

expandit rete pedibus meis »; ad Colossenses quarto: litans ad gratiam, cum dicitur: Quod cum vide-
« In sapientia ambulate ad eos qui foris sunl. Sermo rct Simon Pclrus, procidit ad gcnua Ex viso Jesu. pupiei Pe-

vcster semper in gratia sale sit conditus, ut scia- miraculo humilialus est, magniffcando divinam ma- tio.

landum. tis » ctc. Hacc autcm retia contexunlur, quando ex ieslatem; et recte, quia, ad Philippenses secundo^,
verbis Scripturae in unain seriem congregatis sermo- « in nomine lesu omne genu flectatur » etc; et Isaiae
nes componuntur, in quibus magis est utihtas quam quadragesimo quinto: « Mihi curvabitur onme genu,
sublihtas attendenda. Unde curiosis comminatur Do- et iurabit omnis lingua ». Et hoc fecit l^etrus quasi

minus Isaiae decimo nono^: « Confundentur qui ope- invitans alios ad faciendum similiter, ut diceret illud

rabantur hnum, pectentes et texentes subtiha ». Per Psalmi: « Venite, adoremus et procidamus » etc. —
haec retia facilius capiuntur simphces laici quam cle- Humiliatus etiam fuit rcsiliendo in propriam parvi-
rici eruditi; unde Proverbiorum primo*: « Frustra tatem; unde et subdit: Dicens: Exi a me, Dominc,
iacitur rete ante oculos pennatorum » ; sed tales in quia homo peccator sum, quasi dicat: non sum
rete capiuntur sapientiae mundanae; Proverbiorum talis, ul ego sim dignus esse simul tecum; hoc ex
septimo: « Irretivit eum multis sermonibus et blan- fide et reverentia dicebat, sicut ille centurio, Mat-
ditiis labiorum protraxit ilhmi ». Domine, non sum dignus, ut intres
thaei octavo^: «
17. Modus cupicndi est ducerc naves in al- sub tectum meum ». Ideo autem hoc dicebat Petrus,
1 raodus tum, id est ascendere ad vitae perfectionem , et la- quia videbat potentiam et non percipiebat clemen-
xare retia in captiwam, per praedicationem quae duo ;
tiam ,
qua dixit Matthaei nono : « Non veni vocare
debent esse coniuncta secundum exempium Salvato- iustos, sed peccatores ». Unde Augustinus ^°: « Ut pi-
ris; Actuum primo^: « Coepit lesus facere et do- scator loquitur Petrus; Deum ac Dominum salutis

cere », quia dicit Gregorius: « Cuius vita despicitur, secum habebat et dicebat: Exi a me, ac si infirmus
restat, ut eius praedicatio contemnatur ». Unde ad medico curare volenti diceret: recede a me, quia ae-
illos speclat potissime retia in praedicatione laxare groto ». Et Gregorius " dicit: « Petre, immo, si te

* Psalm. 106, 23. — Subinde allegatur Act. 14,21: Quo- p. II. homih 13. Dominica 5. post Trinitalem (Migne, Patrol. Lat.
niam per multas clc. tom. 155. col. 1992): <t Exi a me, Domine quia homo pecca- ,

* \'ers. 13. — Sequilur Col. 4, o. seq. — Superius voci ior sum. Indiscrete loquitur Petrus, dum se peccalorem rcco-
populi codd. praefigunt dkini. gnoscit et veniae fontem a se excludit. Tale est, ac si diceret
* Vers. 9. — Beda, 111. Homii. (in quo habentur fl^o»u'toe aeger medico : recede a mc, medice, quia infirmus sum » etc.

subdititiae) homil. o. in Dominica 5. post Trinitatem : Quasi " Libr. I. Ilomil. in Evang. homil. 9. n. 3, ubi lextus ori-

enim quaedam retia piscanliiim sunt complexae praedicantium ginalis et H repellas pro expellas. — Sequitur Isai. G6, 2. —
dictiones, quae eos quos ceperint in fide, non amitlant ; unde Si leclioni II (qui persaepe singulari inccdit via) crcdamus,
ct relia quasi retinentia sunt vocata. Cfr. Glossa ordinaria apud verba Petri: Exi a me etc, a Patribus dupliciter exposita in-
Lyranum in Luc. 5, 4. venimus; nam, ut ipsc habet: « Hoc aulem dixit Petrus ex fide
* Vers. 17, post quem 7, 21. — Inferius pro sapientiae et rcverentia se humiliando; unde Beda [in hunc loc.]: Do-
mundanae Vat. sententiae mundanae. minus non exivit, quia humilitatem non dcserit, unde sic se
* Vers. 1 . — Dc sententia Gregorii vide supra pag. 43 humilinndo non expellebat, scd potius attrahebat. Isaiac ultimo :

notam 7. Ad quem respiciam... sermones meos? Unde Ambrositis, IV.

« Vers. 18. in Luc. n. 79. [cfr. Glossa ordinaria in Luc. 5, 9. apud Lyra-
^ Vat. cum inio alteroque cod. abundanlem. num , ex qua totum est sumtum]: Stupor excusat Petrum,non
* Vers. 10. — Duo seqq. loci sunt Isai. 45, 23. et Ps. 94, 6. studio malitiae, sed ex humilitatis aflcctu lioc dixisse. Admira-
® Vers. 8. — Subinde allegatur Matth. 9, 13. batur enim dona divina, ct quo plus ir)orucrat, id cst mclior
'" Etiam Card. Ilug., meretur piam
in Luc. 5, 8, hanc scntcntiam at- erat, eo pracsumebat minus; et talis humilitas
Iribuit Augustino (absque indicatione loci, in quo habealur, Domini consolationom. Augustinus vero et Gregorius non to-

quem nos invenire nequivimus). En verba: « Exi a me, Do- taliter excusant eum, sicut Beda et Ambrosius. Unde Augusti-
mine ; stulte et simpliciter locutus cst, ac .si infirmus medico nus: Ut piscator... (|uia aogroto. Et Gregoriiis : Petre... non
accedcnli et euni curare volenli diceret : Exi a me ,
quia aegroto » repellas. Unde ita loqueliatur Petrus, quia vidobat polcntiam
Sed aliter exponit August., II. (^uaestion. Evang. quaesl. 2. Cfr. et non pcrcipiebat clementiam, quia ipse dixit Malth. 9: Non
Radulph. Ardens (saec. XI.), nomil. in Epist. et Evang. dominic. teni vocare instos, sed peccatores ».
 118 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

peccatorein consideras, oportet, ut a le Dominum tiae; de quo Genesis decimo quinto: « Noh timere,
non expellas». Sed certe sic humiiiando non expel- Abraham ;
quia ego protector tuus sum » ; et losue
lebat, sed altraliebat; Isaiae ultimo: « Ad quem re- primo: « Noli timere, quia ego tecum sum ». — Et
spiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et ut non expavescat minora, promiltit
maiora, cum
trementem sermones meos » addit: Ex hoc iam homines eris capiens; quod
19. (Vers. 9.). Secundo vero subditur admira- multo maius esl quam capere pisces. Glossa^: « Non-
secundnm. tio elevaiis ail inteUigentiam, quae erat ratio humi- dum in apostolatum eligitur, sed praedicitur, quod
hationis in Petro. Et hoc notat, cum dicit: Slupor aliquando sit eligendus»; Matthaei quarto: « Venite
enim circumdederat eum. In circumdatione aulem post me, et faciani vos fieri piscalores hominum ».

notatur vehementia stuporis ; Isaiae vigesimo nono ^ Et specialiter alloquitur Petrum ,

quia ipsi specialiter
« Ecce, ego addam, ut admirationem faciara populo haec cura committitur; unde Matthaei decimo sexto:
huic miraculo grandi et stupendo ». — Et ne credas, « Tibi dabo claves regni caelorum » etc. Et nota, — Notandum

ipsum solum admirari, sed et alios etiam esse testes quoddicit: capiens homines, non aurum, secundum
miraculi, subditur: Et omnes, qui cum illo erant, illud secundae ad Corinthios duodecimo ^ « Non :

in captura piscium, quam ceperant, id est, propter quaero vestra, sed vos»; et ad Philippenses uhimo:
capturam magnam et insolitam omnes mirabantur, « Non quaero datum, sed fructum ».

secundum illud Psahni ^: « Qui descenderunt mare 22. (Vers. 11.). Quarto subditur perfecta ?j»i- Quanum.

in navibus » , « ipsi viderunt opera Domini et mira- tatio ad perfectam iustitiam

Magislri perducens
biha eius in profundo». cum subditur: Et subductis ad terram navibus , Reiinquun
,-i- i- , , .
^ ,. . omnia.
20. (Vers. 10.). Et qnia ahi discipuh cum Petro ut ibi eas rehnquerent; unde et sequitur: Relictis
idem dici- fueruut vocati , ideo subchtur : Similitcr aulem et
^ omnibus; infra decimo quarto^: « Omnis ex vobis,
tnr de filiis

zebedaei. lacooum et loanncm , jdios Zehedaei, stupor scilicet qui non renuntiaverit oranibus, quae possidet, non
circumdederat ,
qui erant simihter piscatores ; unde potest meus esse discipulus». Signanter dicit omni-
et subditur: Qui erant socii Simonis. Unde sicut bus, quia,ut dicit Gregorius, « tanta a sequentibus
socii fuerunt in exercilio piscalionis, sic et in digni- dimissa sunt, quanta a non sequentibus concupisci
tate vocationis; Apocalypsis primo: « Ego loannes, fra- poterant»; et quia orania poterant concupisci, ideo
ter vester et particeps in tribulatione et regno » ; se- omnm dimissa. Unde Gregorius: « Mullura reliquit
cundae ad Corinthios primo: « Scientes, quod sicut qui sibi nihil retinuit; multum reliquit qui etiam
estis socii passionum, sic eritis et consolationum ». cum re, quam habuit, volunlatera habendi dereli-
Notandum. — El nota, quod sicut hi tres fuerunt socii in pisca- quit». — « Et quia non sufficit relinquere sua, quia sequuntur

tione, sic etiam fnerunl in vocatione; et sicut simul hoc aliqui fecerunt philosophi ^ » , snbditur: Secuti
vocati, sic simul electi et assumti ad miraculorum sunteum. Unde Petrus, Matthaei decimo nono: « Ecce,

operationem ; infra octavo ^ : « Non permisit introire nos reliquiraus omnia et secuti sumus te », scilicet

secum quemquam nisi Petrum et lacobum et loan- per consilia ; lob vigesimo tertio : « Vestigia eius se-
nem »; simul assumti ad transfigurationem ; infra cutus est pes meus » ;
quia « magna gloria est sequi
nono : « Assumsit secum Petrum et lacobum et loan- Dominum », Ecclesiastici vigesimo tertio; sic Eliseus

nem » etc. ; simul etiam assumti ad orationem ; Marci fuit secutus Eliam, tertii Regum decimo nono.
decimo quarlo: « Et assumsit secnm Petrum et laco- 23. Et nola, quod contrarietas videtnr inter Lu- Difncuitas
n. . I 1 .
solvitur.
bum » etc. cam, Matthaeum et loannera quantura ad locum,
21. Tertio subditur alleviatio Christi slabiliens quantura ad tempus quantura ad modum : quia ,

Tertium. ad confidentiam , cum dicitur: Et ait ad Simonem loannes ^°, iuxta lordanem et ante adventum in Ga-
lesas: Noli timere. Non excludit timorem reveren- lilaeam et singiUatim; isti vero, Matthaeus et Lu-
tiae et humihtatis, quia ille est « principium sapien- cas: post advenlum, in GaUlaea et simul vocatos
tiae^», et de illo dicitur Ecclesiastici primo: « Qui dicunt. — Et propterea intelligendum ,
quod discipuli
sine timore est non poterit iustificari » , sed exchi- isti vocati fuerunt semel in simpUcem notitiam , et

dit timorcm pusillanimitatis, qui opponitur confiden- de hac loannis prirao ^^; secundo in famiUaritalem

^ Vers. 14. ^ Psalm. 106, 23. et 24. ' Vers. 14, post quem Phil. 4, 17,
* Viilgata omittit et. Non paiici codd. filium Zebedaei pro * Vers. 33. — Duae sententiae Gregorii habenlur I. Ho-
p,lios Zebedaei. — Duo seqq. ioci sunt Apoc. 1 , 9. et 11. Cor. mil. in Evang. homil. 5. n. 2; in secunda post rclinuit lextus
1,7. — Inferius post exercitio piscationis B prosequitur sic originalis plura addit et tinem sic exhibet: Multuni dimisit qui
stupore admirationis et dignitate vocationis. cum rc possessa etiam concupisccntiis renunliavit.
- * Vers. 51 . — Subinde allegantur Luc. 9, 28. et Marc. 1 4, 33. ^ Ut insinuat Hieron., 111. Comnient. in Matth. 19, 27. seq.
^ Prov. 1,7. — Sequuntur Eccli. \, 28. Gen. 15, 1. et losue — Subinde allegantur Matth. 19, 27; lob 23, II; Eccii. 23,
1,9: Noli metuere et noli limere, quoniam tccum est Dominus 38. ct 111. Reg. 19, 21: Secutus est Eliam et ministrabat ei.

Deus tuus. Cfr. v. 5.: Sicut fui cum Moyse, ita ero tecum. ^o
Cap. 1 , 28. et 37. seqq. — Matth. 4, 18. seqq.
® Scilicet interlinearis. Cfr. llaymo., Homii. de Tempore, " Vcrs. 37. seq. — Superius post quod discipuli isti B
homil. 117. in Dominicam 6, post Pentec. — Sequuntur Matth. prosequitur ter vocati fuerunt, scilicet semel etc. ; B primo vo-

4, 19. et 16, 19. cati fuerunt simul in etc.

 : :

COiMMI^NT. IX KVANGELIUM LUCAE C. V. 119

et de hac dicitur hic, quia adhuc reversi sunt, ut videndo adoravit et collaudavit. — Adoravit signo, Adoravit
signo.
dicit Glossa^; tertio in discipulatum sive aposlola- cum ail : El procidens in faciem suam
quod est "^,

tum, et de hac dicitur Malthaei quarto et Marci adoranlium, ut in Psalmo: « Venite, adoremuset pro-
priino: et ideo nulla est contrarietas sive diversitas cidamus » etc. ; et hoc requirehat diaholus, Matthaei
in locis et temporihus et aliis circumstantiis. quarto: « Ilaec omnia tihi daho, si procidens adora-
24. Et faclum cst , cum cssct in una civita- verisme». Unde hoc signo professus est, ipsum esse
ocalo- tum etc. Post discipulornm vocalionem suhiungit hic Dei Filium, sicut ille caecus, de quo loannis nono:
coDfir-
le dao eorundem confirmatiommi per miracula. Kt hahet « Si credis in Filium Dei ? Qnis est, Doinine » etc;
acun-
haec parsduas. In prima enim introducitur miraculum et post sequitur: « Credo, Domine. Et procidens
de curatione leprosi; in secunda vero, de liberalione adoravit eum ». — Et nota, quod dicitur procidisse Notandam.
paralijlici, ihi ^: FA faclum est in una dierum. in faciem, quod est honum signum; sicut dicitur de
Circa miracuhun aulem de curatione leprosi Moyse et .\aron Numerorum vigesimo ^, quod pro-
no, de tria introducuntur. Primum est operatio miraculi. ciderunt in facies suas coram Domino; non sicut
one le-
riatan- Secundum est eruditio leprosi, ihi^: Et ipse prae- Ileli, primi Regum quarto: « Cecidit Ileli de sella

cepil ei etc. Tertium est aedificatio populi, \h\ rctrorsum » elc.

Pei^amhulabat autem magis sermo de illo etc. 27. CoUaudavit etiam sive professus est verbo, Collaadavit
verbo.
Circa operationcm miraculi tria sunt atten- quod notat, cum suhditur: Rogavit eum dicens:
opera- denda, ^c\\\cg\, miserabilis infeclio morbi, commen- Domine, si vis , potes me mundare. In hoc, quod Tria iDsi-
1 mira- naat.
ria no- dabilis devotio aegri et admirabilis operatio medici. rogat, insinuat largitatem; loh vigesimo secundo^:
25. (Vers. 12.). Primo igitur tangilur misera- « Hogahis eum, et exaudiet te ». In hoc, quod di-
li infe- bilis infectio morbi , cum dicitur: Et factum est, cit: Domine , insinual dignitatem ; ^?X\\gv decimo
;io.

cum esset in una civitatum * ; quia morhus erat tertio: « Domine, in ditione tua cuncla sunt posita ».

publicus et perpetuus: publicus , quia in civitate, uhi In hoc, quod addit: potes me mundare , insinuat
multi conveniunt, et ita multis erat infirmilas nota. polentiae facullatem; Sapientiae duodecimo: « Suh-
Et attendendum, quod dicitur fuisse in civitate , quia est tihi, cum volueris, posse ». Et hoc est, quod
erat prope civitatem. Nam Malthaei octavo ^ dicitur dicehat loh Domino, decimo quarto ^^: « Quis potest
de hoc leproso, quod curavit eum in descensu de facere mundum de immundo conceptum semine ?

monte ; unde potest hic accipi , sicut infra decimo Nonne tu ,

qui solus es » ? Et ideo poterat dicere
tertio: « Non capit, prophelam perire extra lerusa- « Asperges me hyssopo , et mundabor » etc.

lem » ;
quia, sicut dicitur ad Hehraeos decimo terlio, 28. (Vers. 13.). Tertio subdilur operatio me- Medici ope-

Chrislus « extra portam passus est». — Erat etiam dici, cum dicitur: Extendens ^^ manum, tetigit eum
ratio tripli-
citer admi-
rabilis.
morhus perpetuus; unde et suhdit: Ecce^, vir ple- dicens etc. ,
quae quidem fuit admirabilis tum ra-
nus lepra, quae est infirmitas incurabihs, maxime tione clementiae , tum ratione potentiae , tum ra-
cum est radicata. Unde potcrat ei convenire iliud tione efficaciae. — ?i:o\)[ev clementiam dicit: Tetigit Primnm.

Isaiae primo : « .\ planta pedis usque ad verticem non eum; licet enim posset curare solo verbo, maluit
est in eo sanitas». Similis etiam erat loh, de quo se- tangere, ut ostenderet suam benignitatem; unde Pro-
cundo: « Percussil satan loh ulcere pessimo, a planta verbiorum ultimo ^^: « Manum suam aperuit inopi ».
pedis usque ad verlicem, qui tesla saniem radei^at ». Unde iam non poterat hic murmurare de Chrislo,
26. Secundo vero insinuatur commendabilis de- sicut Naaman de Eliseo; quarti Regum quinlo: «Puta-
)si de-
tio. votio leprosi , cum dicitur: Et videns lesum , quia ham ,
quod egrederetur ad me et tangeret locum

' Scilicet inlerlinearis in Liic. '6, \\ : Et subductis navi- ^ Vulgala omittit sunm ,
quod tamen habent Card. Ilugo
bus ad lerram ,
qiiia adluic habcnt volunlateni redeundi, re- et Lyranus. — Seqiiuntur Ps. 91, 6; Malth. 4, 9; loan. 9, 35.
lictis omnibns, secuti siint eiim. — Duo seqq. loci sunt Mattli. seq. et 38.
i, 18. scqq. et Marc. I, 16. scqq. August., II. de Conscnsu * Veis. 6 : Ingressusque Moyses et Aaron... corruerunt proni
Evangeiist. c, 17. n. .37: iNam si iuxla lordnnem, antcquain in (erram [Septuaginta: cccidcrunt in faciem] etc. ,
post quem
lesus isset in Galiiacam, ad testimonium loannis Baplistac se- 1. Beg. 4, 18.

cuti sunt eum duo... quomodo ab aliis Evangelistis dicilur, quod ® Vers. 27. — Duo seqq. loci sunt Estlier 13, 9. cl Sap.
eos in Galilaea pisoanles invenerit alque ad discipuiatum voca- 12, 18. — Inferius pro facultatem Vat. cum H facilitatem.
verit? nisi quia intelligendum est, non sic eos vidissc tunc Do- >° Vers. 4. — Sequitur Ps. oO , 9.

minum iuxla lordanem, ut ei iam inseparabiliter adhaererent, " Vulgala Et extendens. — Supcriiis voci operatio Vat.
sed lantum cognovissc, quisessel, eumque miralos ad propria cum uno alteroque cod. praefigit admirabilis. Inferius post
remcassc. Cfr. Beda, II. in Luc. o, II, el S. Bonav., Com- (juae quidem fuit B addit tripliciler.
ment. in loan. c. I. n. 100. * Vers. 17. ^^ Vers. 20. — Subinde allogalur IV. Bcg. o, II. Cfr.
' \'ers. 1i, ubi Vulgala illi pro ei; tertium est v. 1o. Bcda, II. in Luc. o, 13, iibi insiniiandir (luae sc(|uunlur e( a
* Codd. DH addunt scilicet Caphnrnanm. Cfr. .Vmbros., Glossa inlerlineari sic exhibentur: Tetigil eum Irsus , Beda:
V. in Liic. n. I. a Non quod sine lactu sanare non posset, sed ut indicel, se
* Vers. 1. seqq. — Diio seqq. lori sunt Luc. 13, 33. et noii subiectiim esse Lcgi ». Idcm docct .\mbros., V. In Luc.
Hebr. 13, 12. n. 7, ct Clirysost., Ilomil. 21. in Ma((h. ^Op. impcrfec(.).
* Vulgala Et ecce. — Subinde Isai. I, 6. et lob 2, 7.
 120 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

leprae manu siia et sanaret me ». Sed certe non quod ille non diceret, cum ille ubique praedicaverit
est repugnantia Prophetae et Domini ,
quia Propheta hoc, sicut dicitur Marci primo^; sed instruit suo
subiectus erat Legi, et ideo nohiit tangere, ne se- exeraplo laudem vitare. Unde Beda: «Dat exemplum,
cundum Legem lieret immundus; Salvator vero su- ut sui in magnis, quae faciunt, latere velint; sed

pra Legem erat, et ideo secundum Legem immun- ut prosint aUis, prodantur inviti ». Hoc etiam dicit
ditiam non contrahebat et Legem evacuare poterat, Ambrosius in Glossa.

secnndum. et ideo tangebat. —

Ad insinuandum vero potentiam 30. Unde nota ,
quod est praeceptum exsecutio- ires speci
'""^®"p"
additur: Dicens: Volo: mundare. In quo asserit se nis , sicut Exodi vigesimo ^ : « Honora patrem tuum »;
velle, et praecipit, ut mundetur, quia tantae est et probationis, ut praeceptum Abrahae de immo-
potentiae, ut velle sit ei posse facere; Isaiae qua- lando filio, Genesis vigesimo secundo; et praeceptum
dragesimo sexto ^: « Consilium meum stabit, et omnis instructionis , sicut hic. Unde non peccavit hic, cum
voluntas mea fiet ». Volebat autem eius munditiam nomen eius divulgavit. — Chrysostomus ^ tamen di- opiniochr

non tam corporalem quam spiritualem; unde primae cit, quod praeceptum fuit, sed ad tempus propter
ad Thessalonicenses quarto: « Haec est voluntas Dei: cautelam, ne, si forte sacerdotes audirent ipsum per
Tertiom. sanctificatio vestra». — Ad insinuandam vero effi- Christum curatum , non reciperent eum tanquam
caciam subdit : Et confestim lepra discessit ah illo, mundum quando ,
se eis praesentaret ,
propter odiura,
ut nihil esset medium inter dictum et factum; «di- quod habebant ad Christum. — Primus tamen mo-iadiciuma
ctons
xit enim, et facta sunt^». Verho igitur et tactu dus rectior videtur, quia hoc praecipiebat ahis in-
curavit, ut ostenderet se Verbum carnem factum; firmis, qui tamen illud non observabant, secundum
verho etiam et tactu curavit , ut curaret interius et quod dicitur Marci septimo ^ de surdo et muto cu-
exterius; unde loannis septimo: « Totum hominem rato: « Quanto magis plus praecipiebat, tanto magis
sanum feci » etc. Et in huius rei testimonium con- plus praedicabant ». Et recte, quia, secundum quod
currunt ad Sacramentum verbum pariter et ele- dicilur secundae ad Corintliios duodecimo « ego a ,

menlum ^. vobis debui commendari»; se autem nemo debet

29. (Vers. 14.). Et ipse praecepit illi , ut ne- laudare, nisi necessitate aliena compulsus; unde Apo-
circa erndi- mini diccret. Post curationem morbi subiungit hic stohis: « Factus sum insipiens, vos me coegistis ».
tiouera tria
notaniur. Evangclista eruditionem
.

curali. Docet
-1%
autem
l m
Chri- Ideo dicebat se insipientem factum, quia contra con-
stus leprosum curatum et in eo quemlibet alium silium sapientis fecisse videbatur; Proverbiorum vi-
tria:primum est, quod non esi quaerendum prae- gesimo septimo: « Laudet te alienus, et non os tuum,
conium laudis; secundum, quod non est contemnen- extraneus , et non labia tua »

dum officium sacerdotis; tertium est, quod non est 31. Erudit eliam secundo, quod officium sacer- secundum

praetereundum mandatum Legis. Primum horum dotis non est contemnendum, cum addit: Sedvade,
dirigit intentionem; secundum, affectionem; et ter- ostende te sacerdotihus ^
; quia eorum oflicium erat
tium regulat operationem. secundum Legem leprosos eiicere et mundatos re-
Erudit igitur primo, quod praeconium laudis cipere, secundum quod dicitur Levitici decimo ter-
Primum. nou cst quaevendum , cum dicit: Et ipse praecepit tio et decimo quarto quasi per totum. Ideo autem
illi, ut nemini diceret. Hoc non dicit, quia vellet. hoc oflicium leprae discernendae sacerdotihus est

* Vers. 10. — Subiiulc allegatur I. Tliess. 4,3. — Superius ostende tc sacerdotibus , ct nemini dixeris, sed primo: nemini
pro praecipit ACD praecepit. dixeris, et vade , ostende te. Non enim semper iubet, illum
* Psalm. 32, 9. Ambros., loc. cit. n. 3: Nihil enim me- tacere, sed quamdiu ostendat se sacerdotibus, ne forte, si ante
dium est inter opus Dei atque praeceptum ,
quia in praecepto alicui nuntiarct , dc verbo in verbuin aiidirent sacerdotes et
est opus. Denique clijcit, et facla sunl. Videtis igitur, quod du- occasionem habentes leprae, propter odiiim et inimicitias Chri-
bitari non potest, quia voluntas Dei potestas est. — Sequitur sti expellerent cum de populo quasi leprosiim non recipientes ,

loan. 7, 23. mundatum. Ideo eum iubet offerre munera, ut, si postmodum
' August., in loan. Evang. tr. 80. n. 3: Detralic verbum, vcllent eum expellere, diccret eis: Munera quasi a mundato
et quid est aqua nisi aqua? Accedit verbum ad elementum et , siiscepistis, et quomodo mc qiiasi leprosuni expellitis? etc. Vide

fit Sacramentum. Cfr. IV. Sent. lit. Magistri, d. Ili. c. I. — tamen genuinmn expositionem Chrysost. in Matth. iiom. 25.
Superius pro concurrmit A C D concurrerunt. (alias 26.) n. 2: Quidam dicunt, ideo illum praecepisse, ut
* Vers. 4?) : At ille egressus coopit praedicare ctc. — Verba nemini dicerct, ne maiignc ngerent circa nuindationis examen;
Bedae habentur II. in Luc. 5, lo. et referuntur a Glossa ordi- scd haec insipienter admodum suspicanlur. Neque enim ita

naria in Luc. 5, 14, in qua eliam occurrit sententia .Vmbrosii numdavit, ut aliquis maneret dc mundationc dubilandi locus,
(a Lyrano tribuitin' Hilario ; cfr. Strab., in Marc. I, 44, ubi sed nemini dicere iubet, doccns, ut a fastu et ambitione abs-
tribuit Bedac, qui sumsit eam ex Ambrosio, V. in Luc. n. 5.): tineatiir etc. — tanquam mundum Vat. prose-
Inferius post

Docet non vulganda noslra benencia, sed premeiida, ut non quitur: si eum acuratum ante audivissent quam se
Christo ,

solum a mercede abstineamus pecuniae, sed etiam graliae. la- eis praesentasset etc, D: si eo [.' eum'] a Cliristo curatum

ctantia vitata facit, ne lepra possit Iransire in medicum. Ideo quando audirent, quando se eis elc.
etiam imperalur silentium, quia meliores putaret, qui fide ma- ' Vers. 36. —
Duo seqq. loci sunt II. Cor. 12, II: Factus
gis spontanea, qnam qui speralis bcneficiis credidissent. — siim insipiens, vos me coegistis. Ego enim a vobisetc; Prov.
Superius pro qxda vellet B C quia nollet. 27, 2. — Infcrius pro necessitate aliena Val. necessitnte alie-
^ Vers. 12. — Sequitur Gen. 22, 2. nae salutis.
^ Homil. 21. in Matth. (Op. imperfect.) : Non dixit: Vadc, ^ Viilgata saccrdoti.
 ,,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V. 1!21

coimiiissiim , licet magis videatiir esse medicorum cero, cum a te receperiiit immcra testimonialia. El
qiiia eis vulnera peccatonim mortaliiim, qnae per nota ,
quod hoc, qiiod dicit in lestimonium illvi, noii

lepram (lesignantur, tempore veritalis revelatae osten- refertur ad praeceptum Moysi , scd Domini. l.nde
(lenda sunt , secundum illud Ecclesiastici decimo Chrysostomus ^ : « Xoii sic intelligas, (piod Moyses prae-

octavo^: « In tempore infirmitatis ostende conversa- cepit in testimonium illis, sed tu vade et olTer iii lesti-

tionem tuam », (piia, secundum (juod dicitur Pro- monium illis», iit scilicet assumeret ab eis testimo-
verbioruni vigesimo octavo, « (pii abscondit scelera nium apiid plehem. Nam, sicut dicifur primae ad Ti-
iDdnm. sua wou dirigctur «; unde quamvis Dominus inundet motheum terlio, «oportet, Sanctos testimonium ha-
per inteiiorem coiitrilionem, niliilominus ligat ad bere bonum ab eis qui foris sunt ». Unde et opus
sacramentalem confessionem. In hoc autem mandato Christi mirabile debebat testimonio insidiantium ap-
instruit, sacerdotale olTicium esse omnibus veneran- probari ad perfectam solidatioiiem fidei et eiusdem
dum , et id ad curationem peccatorum esse neces- rohorationem.
sarium. Et haec est ratio praecipua huius mandati. 33. (Vers. lo.). Peramhulabat aulem multooTanem-
, . . ,, ,. . cnlionem po-
raiio- Sunt tamen et aliae, ut scilicet^ ad bonum possint manis etc. Posf(piain descripsit Lvaii-jelista ciiratio- pnii iria no-
les. ... • , • • , • tantnr.
promoveri, viso miraculo de curatione certa leprosi nem morbi ef eriidifionem curati, hic tertio subiim-
et ut testes siiit miraculi , et ne videretur eis adver- git magnifieationem'' nominis Christi, ut ex his

sari, et ut innolescat eis sacerdotahs dignitas Christi omnihus discipuli conlirmentur in fide et ainore Chri-

et gratia novi teslamenti et sacerdotii ,

quae noii sli. Descril)itur igitur magnificatio nominis Christi
tantum potest curatum oHendere, sed etiam curare. ut famosa, iit frucluosa, ut virtuosa.
32. Erudit nihilominus tertio, quod praeceptum Primo igitur describitnr liic magnificatio nomi- MagniOMtio
„, . . „ ... „ »:hrisli luit
erMm. Legis non est praetermittendum cum subdit: Et , nis Christi utjamosa, cum dicitur: Peramhulabat iamosa.

ojfer pro emundatione tua, sicut praecepit Moyses, autem magis sermo de illo sci licet Christo, ^ermo ,

sicut Levitici deciino quai'to ^ leprosi mundati iu- laudis suae quantum ad scientiam et virtutes. Nec
bentur olTerre dnos passeres vivos et tortam panis mirnm, si fama Magistri diffundebatur, cum de di-
et sextarium olei. Ilaec autem caeremonialia erant, scipulis eius dicatur in Psalmo^: « In omnem ter-

et tamen vohiit ea Salvator olTerri, ut ostenderet, ram exivit eorum sonus

Iluius figura praeressit ». Figur.i.

Legem esse bonam et divinitas latam contra Mani- , in luda Machabaeo, de quo primi Machabaeorum ter-

chaeorum perfidiam; ad Romanos septimo^: « Lex tio, quod « similis factus est leoni in operibus suis»;

quidem sancta, et mandatum sanctum, iustum et et post subditur, quod « nominatus est usque ad

bonum »; et hoc, quja adhuc manebant, cum non novissimum terrae ».

esset veritas revelata; unde interlinearis d\c\t, qmd 34. Deinde ostenditur nominis Christi magnifi- i-ruciaosa.

« non debent auferri signa, nisi prius venerint si- catio fructuosa, cum additur: Et conveniebant tur-
andnm. gnata » .
— Illa autein signa ^ Legis sanitatem non bae multae, ut audirent; scilicet
„
propter insfruclio- ono^Ainsim-
, . . . „ ctionem.
dabaiit, sed ostendebant et lestimonio connrmabant; nem mentis , quia scnptum est Lcclesiastici sexto^:
et ideo addit: In testimonium illis ; quod potest legi « Si dilexeris audire, sapiens eris »; et lacobi primo :

dupliciter: offer ilhs in testimonium, scilicet tuae « Scitis , fratres mei : Sit autem omnis homo velox
curationis; vel: offer, ut hoc sit illis in testimonium, ad audiendum ». Conveniebant etiain propter — Quoadcma-

quod tu curatus es , et ut tibi ultra non possint no- curationem ex parte corporis ; et ideo addit: Et

^ Vers. 21. — Sequilur Prov. 28, 1.3. .Vnselm., Homil. 1.3. V, in Luc. n. 8 : Ostcndere autem se sacerdoti iubetur et of-

in Luc. 17, II. seqq. : Quos [decem leprosos] Mnnluilu clemen- ferrc pro emimdalione sua, ut, dum olTert se sacerdoli, intelli-

liae vidit, dixit: Ite, ostendite vos socerdotilnis [Liic. 17, U.], geret sacerdos , non Legis ordine , sed Dei gratia supra Legem
id est, per humiiem oris confessionem sacerdolibus veraciler esse curatum etc.
manifestate omnes inlerioris ieprae veslrae maculas, ut mun- * Vcrs. 4. seqq.
dari possilis. Et quod rogabant, faclum esi eis, dum iretit ad * Vers. 12. — Sequitur Glossa interlinearis ex Beda, II. in
sacerdotes, quia scilicet mundati sunt; quoniam peccatores, Luc. 5, 14, qui seqtiitur .Vugust. , U. Qq. Evangel. q. 3. Cfr.
licet frravi criminum lcpra sint focdati, euntes tamon ad confi- IV. Scnt. d. 3. p. II. a. 3. q. 2, ubi de cessatione circumcisio-
(endtmi j^urganlur in ipsa confessione propter poenitcntiam, nis. — .Vugiist., de Haeresib. n. 46. refert sccuiidum Mani-
quam acturi sunt etc. Cfr. infra c. 17, 14. chaeos « Deum ,
qui Legem per Moyseii dedit et in Hebraeis
* Cod. H supplet ipsi , scilicet sarerdotes legales. Mox i)ro Piophctislbcutus est, non esse veruin Deum, sed unum ex
curalione certa leprosi C H curatione circa leprosim. Supe- principibiis lenebrariim ».
rius pro et id .XCDH et eum, scilicet safi-erdotem. — Prio- ^ Cod. l) /iyuralia.
res raliones insinuantur ab Hieron. , ulUma ab .\mbro.s. Hie- * Homil. 21. in .Malth. (Op. imperfect.). Verbis hic allegatis
ron., \. Commcnt. in Matth. 8, 4: « Varias ob causas midit annectuntur ea, qiiac siipra pag. 120, nola 6. occurrunt. —
ciim ad sacerdotes. Primum, proptcr himiililatem ut snccrdo- , Subinde allegatiir i. Tim. 3,7: Oporlet autcm illum el lesti-

tibus deferre honorcm \idea(ur; erat enim Lege praeceptum, monium, etc. — Iiiferiiis pro mirabilc Vat. mirahHitcr.
(luod qiii mundati fuerant a lepra offerrent munera sacerdo- ^ Vat. manifesUUionem. Inferius pro cirtuosa .\ miraculosa.
tibus. Deindc, ut, mundatum videntcs leprosum, aut crederent * Psalm. 18, .';, post cpiem L Maclinb. 3, 4. et 9.

Salvatori, aiit non crederent: si crederent, salvarcntur; si non * Vers. 3i. Vat. allegat Prov. ^^ii , 20 : Audi cnn.tilium elc.
crederent, inexcusabiles forent. Et simul, nc ,
quod in co sac- — Sequitur lac. I, <<).

pissime criminabantur, Legem videretiir infringere ». Ambros.,

S. Bonac. — Tom. VII. IG
 122 cOmment. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

curarenlur ab infiiinitatihus suis. Propter qiiod bum leprae; secundo, quid per tactum ma.nus do-
praedicabat Isaias quinqiiagesimo tertio ^ : « Vere lan- nmiicae; tertio, quid per praeceptum Legis im-
guores nostros ipse tiilit , et infirmitates ipse portavit » plendae. — Morbus leprae designat recte peccatum Qaid s

Et ideo recte faciebant secundum consilium Sapienlis, mortale, quia, sicut lepra inficit et deformat car- ""prae.

Ecclesiastici Irigesimo octavo: «Fili, in infirmitate nem, sic peccatum maculat et deformat animam;
non despicias te ipsum, sed oraDominum, et cura- unde Threnorum ultimo ^ : « Denigrata est super
bit te ». — Haec ergo erat perfecta utilitas ex parte carbones facies eorum, adhaesit cutis eorum ossi-
animae et corporis , quae veniebat a fama nominis bus». Lepra etiam eiici facit extra castra, sic pec-
Christi. Ipse enim Christus est « Dei virtus et Dei catum mortale a castris gloriae ; Ezechielis vigesimo
sapientia ^ »; et, ideo qui ad ipsum conveniunt illumi- octavo : « Peccasti , et eieci te de monte Dei » .
—
nantur per sapientiam et curantur per virtutem. Hic autemmorbus quadruplicem habet differentiam, species
^^'^^'
Et ideo dicitur in Psalmo: « Accedite ad eum et secundum quod dicitur Levitici decimo tertio ^. Est
illuminamini, et facies vestrae non confundentur »; enim lepra in carne , lepra in pilis , lepra in vestibus,
et ideo Isaiae quadragesimo nono : « Dedi te in lu- iepra in habitacuUs. Lepra in carne significat pec-
cem gentium, ut sis salus mea usque ad extremuFU catum carnale; \e\wa.\npilis barbae vel capitis, spi-
terrae » rituale peccatum, quia per pilos cogitationes intel-

3d. (V^ers. 16.). Postremo ostenditnr virtuosa, liguntur; lepra in veste , peccatum in conversatione
virtuosa. cum subditur: Ipse auteni secedebat in desertum et lepra in domo , peccatum in congregatione. Ille ergo
orabat; quia humanam gloriam et famam non quae- est plenus lepra, qui omnibus his criminibus est
rebat, sed fugiebat, secundum illud Malthaei decimo infectus. De his differentiis leprae Levitici decim.o
quarto^: « Et dimissa turba, ascendit in montem tertio dicitur. In huius figuram eliam dicitur quarti Figura.

solus orare ». In quo dabat nobis formam recedendi Regum septimo ^, quod quatuor viri leprosi erant in
a mundo et appropinquandi ad Deum ;
propter quod porta Samariae ad has quatuor differentias designan-
dicebat Apostolus ad Galatas primo : « Si adhuc ho- das. Ideo aulem voluit Dominus mortale peccatum
minilms placerem , Christi servus non essem ». Et per lepram designari , ut , sicut lepra fugitur et in

ideo ad hoc, quod oratio sit Deo placita, non debet se et in consortio, sic et peccatum.
esse publica in foro, sed occulta in deserto; unde 37. Per tactum dominicae manus intelligimus Quid ta^
..... ... .. ,x c manus dc , . .

Matlhaei sexto*: « Tu autem, cum oraveris, intra visitationem divinae gratiae, qiiam petebat Propheta^: nicae.
cubiculum tuum ». Et hoc est quod dicit Bernardus « Emitte manum luam de alto et eripe me »; quia,
in Canlica: «0 sancta anima! sola esto, ut soh sicut dicilur ad Romanos septimo, « infelix ego homo,
onmium serves te ipsam, quem tibi ex omnibus quis me liberabil de corporo mortis huius? Gratia
elegisti. Fuge publicum, fuge et ipsos domesticos, se- Dei per lesum Christum Dominum nostrum ». Per
cede ab amicis et intimis et ab illo qui tibi mini- Christum enim tangit nos manus divina, quomodo
strat. An verecundum liabere sponsum, et
nescis, te dicitur Canticorum quinto^"': « Dilectus meus misit
qui nequaquam veUt tibi suam indulgere praesentiam, manum suam per foramen », id est gratiam per fo-
praesentibus ceteris? Secede ergo, sed mente, non ramen lateris Christi, unde profluunt Sacramenta;
corpore; sed intenlione, sed devotione, sed spiritu; « et venter intremiscit », quia haec gratia primo
quamquam et corpore interdum non otiose te sepa- parit contritionem; unde in Psalmo: « Qui respicit

ras, praesertim in tempore oralionis ». terram et facit eam tremere; qui tangit montes, et

36. Ad praedicti autem miraculi evidentiam duo fumigant », quia contritio fletum parit. — Sed ad hoc, Peccator
deat.
Duo de hoc sunt hic intelligenda ^. Nam primo oportet aperire ut ad istum stalum perveniat peccator , oportet,
piicanda. ' latentcm spiritualem intelligentlam , deinde dissol- quod cum leproso videat Deum pcr fidem; pri-
vere apparentem controversiam. mae ad Corinthios decimo terlio ^^- « Videmus nunc
primo, my- Circa lioc aulcm miraculum Iria consideranda per speculum in aenigmate »; oportet, quod procz- Procidat.

catio. occurrunt. Primum est, quid intelligitur per mor- dat per timorem Psalmus « Coram illo procident
; :

' Vers. 4, ubi pro infirmitates Vulgata dolores nostros 8 Vers. 8. — Sequilur Ezech. 28, 16. Lev. 13, 46: Solus
cfr. tatnen Mattli. 8, 17. — Subinde allegaUir Eccli. 38, 9. habitabit [leprosus] e.xtra castra ; cfr. 14, 3. et 8.

Superius pro praedicabat A praedicebat. ^ Vers. 2. seqq. Cfr. Origen. , llomil. 8. in Lev. n. 5. seqq.
" Ut insinualur 1. Cor. 1, 24. — Duo seqq. loci sunt Ps. ® Yers. 3. — Inferius pro fugilur (ila D) alii codd. con-
33, 6. et isai. 49, 6. fugitur, Vat. inficit, et subinde pro consorlio D (a secunda
" Vers. 23. — Sequitur Gal. 1, 10. — Inferius pro appro- manu) consocio , H conformi.
pinquandi C D H approximandi. ® Psalm. 1 43 , 7 ,
post quem Rom. 7 , 24.
* Vers. 6. — Sententia Bernardi habetur Serni. 40. in Can- " Vers. 4 , ubi pro et venter intremiscit Vulgata ei venter
tic. n. 4. Textus originalis post sed spiritu plura addit. E codd. meus intremuit. — Sequitur Ps. 103, 32. — Superius pro ma-
nostris D (a secinida inanu) legit ut soli Domino pro ut soli nus divina CDH manus dominica, et immediate post pro
omnium, qui etiam subinde pro et inlimis cum CG substituit quomodo dicitur plures codd. quando dicitur [H dicit}, in D
et inimicis, ac post sed mente cum A C G H omittit non corpore. secunda manus substituisse videtur quoniam dicitur.
® Quae hic (n. 36-40.) de miraculi intelligentia notanlur in *^ Vers. 12. — Quatuor loci seqq. sunt Ps. 71, 9; Prov.
B desiderantur. — Pro latentem Vat. et plures codd. latentium. 29, 25, ubi pro salvabitur [ita cum Septuaginta ACGH],
 ;

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V. 1^23

Confidat. Aethiopes », id est peccalores; oporlet, qiiod confulal tamen non adversetur eadem vel alia narranti vel

per spem; Proverbiorum vigesimo nono: « Qui sperat sibi, vel alteri ? Satis enim probabile est, qmxl unus-
in Domino salvabitur »; et ad Romanos octavo: « Spe quisque Evangelistarum eo ordine didicit narrare
salvi facli sumus ». Et haec tria pariunt contritionem; debuisse, quo voluisset Deus ea ipsa, quae narrabat,
Isaiae vigesimo sexto: « A facie tua, Domiiie, conce- eius recordationi suggerere, in eis dumlaxat rebus,
pimus et quasi parturivimus et peperimus spiritum quarum ordo, sive iste, sive illc sit, niliil minuit
sahitis ». auctorilati veritatique evangelicae ». — Et per lioc
38. Per praeceptum Legis ohservandae intelli- patet dissolutio omnis contrarietatis, quae videtur
id prae- gimus susceplionem Sacramenti poenitentiae. Unde provenire ex ordine dilferente.
tDm LC'
i obser- attende, quod qualuor praecipit, scihcet ire , ta- 40. Et factum est in una dierum. Confirmatis Scciiiido, de
'aadae. saiiatione
laalnor cere, oslendere et offerre: ire , cum dicit: Vade; discipulis per curationem leprosi , hic ad maiorem parnlytici
iecipiuD- tria Dolan-
lor. tacere: Semini dixeris; ostendere: Oslende le; of- firmitatem confirmat eosdem per mirabilem sanatio- lur.

Primum. ferre : Offer munus. — Vade , scilicet deserendo nem paralijtici. Cuius admirabilcm sanationcm de-
peccata, sicut adulterae, loannis oclavo ^- « Vade et scribit Evangelista hoc ordine. Primo namquc intro-
CQudum. amphus noh peccare». — Tacere praecipil bona, ducitur opportunitas miraculi facicndi; secundo
ne sit sicut ille Pharisaeus, infra decimo octavo, qui vero, integritas miracuU perfecti, ibi ^- Quorum
rertium. dicebat: « Non sum sicut ceteri liominum ». — Ostcn- fidem etc. ; tertio vero, celebritas miraculi publi-
dere praecipit mala, sicut lob trigesimo primo-: cati, ibi: Et stupor apprehendit elc.

« Si abscondi quasi homo peccatum meuin »? id est Opportunitas autem miraculi faciendi coUigi- Opporlunilas
miraculi
non; Psalmus: « Dehctum meum cognitum tibi feci ». tur ex quatuor, scilicet ex multitudine populi as- ostenditur

Inartam. — Offerre praecipit opera satisfactoria ; Psalmus^: sistentis , ex promptitudine virtutis sanantis , ex
quadruplici-
ter.

« Introibo in domum tuam in holocaustis; reddam gravedine morbi opprimentis , qx sollicitudine fidei
tibi vota mea, quae distinxerunt labia mea»; ad Ro- offercntis.

manos duodecimo : « Exhibeatis corpora vestra ho- 41. (Vers. 17.). Primo ergo ad designandum mul- Primo.

stiam viventem , sanctam, Deo placentem, rationa- titudinem populi assistentis, cui communicanda erat
bile obsequium vestrum ». — Haec autem quatuor veritatis doctrina, dicitur : Et factum est in una
concurrunt necessario ad Sacramentum poenitentiae dierum, et lesus^ sedebat docens; sedebat, inquam,
perfecte recipiendum, scilicet peccati desertio, pec- tanquam magister et doctor praecipuus propter mul-
catoris liumihatio, peccati ostensio, satisfactionis ob- titudinem sapientiae, sicutlob, vigesimo nono: « Si
latio. volebam ire ad eos, sedebam primus; cumque sede-
39. Demnm dissoloenda cst apparens contro- rem quasi rex, circumslante exercitu, eram tamen
Lindo, so- versia inter Matthaeum et Lucam : quia hoc mira- moerentium consolator ». Hoc utique modo sedebat
ilio diffi-
iltalis. culum dicit .Matthaeus * esse factum post sermonem Christus in medio multorum; unde et subditur Et :

Domini in monte, hic Lucas narrat longe ante ser- erant Pharisaei sedentes et Legis doctores. Nam ipsi
solreudi
uplex.
monem. —
Ad quod est duplex via dissolvendi con- inter alios sunt excellentiores , Pharisaei in obser-
troversiam: sive quia ahus sermo fuit, quem narrat vando et Legis doctores in erudiendo. Et propterea
Lucas; ahus, quem Matthaeus — cuius signum, quia etiam ipsi dicuntur sedentes , quia Matthaei vigesimo
muUa dicuntur in eo sermone, quae non dicuntur terlio ^ : « Super cathedram Moysi sederunt scribae
in alio^ — sive quia idem sermo fuit differens se- et Pharisaei». — Et quia « in mullitudine plebis
cundum maiorem exphcationem et minorem. Tunc gloria principis », ideo subdit, quod erant multi, cum
attendendum est ,
quod Evangelistae non servant ait : Qui venerant ex omni castello Galilaeae et lu-

omnino seriem rei gestae, sed eo modo narrant, quo daeae et lerusalem.
magis facit ad suae intentionis prosecutionem. Unde 42. Et nota, quod in his tribus exprimit regio- Nomioantur
Ires regio-
Augustinus in secundo libro ° de Concordia Evange- nem propinquam, scilicet in Galilaea ; unde et di- nes.

listarum: « Quid interest, quis quo ordine ponat, scipulos inde elegit, secundum quod dicitur Actuum
sive quod ex ordine inserit, sive quod omissiim re- secundo^**: « Nonne omnesisti, qui loquuntur, Ga-
colit, sive quod postea factum ante praeoccupat, dum lilaei sunt »? — Exprimit ei praecipuam in ludaea.

Vulgala sublevabilur , D snnabitur ; Uom. 8, 24. et Isai. 26, 17. dit. Pro quae narrabat C D G H quae narrabant [11 prosequi-
— Inferius post confidat secunda manus in D nddidit et ro(jet. tur eorum recordalioni clc.], et subindc i)ro nihil minuil C D II
^ Vers. II. — Subindc aliegalin- Luc. 18, II. nildl minuunt. ' Vcrs. 20 ; tortinm liabctur v. 26.
« Vers. 33, post quem Ps. 31, 5. ® Vulgata ipse. — Subindc allegatiir lob 29, 2o : S< vo-
' Psalm. Qo, — 13. Sequitiir Kom. 12, I. luissem irc ctc.
* Cap. 8, I. seqq.: Cum
autem descendisset de monle etc. ^ Vcrs. 2. — Scqiiitur Prov. li, 28: « In miillitiidinc po-
cfr. ibid. 3,1. seqq., ubi narralur dc sermone Domini in monte, puli dignitas rcgis, ct in paucilatc plcbis ignominia principis ».

quem exliii)ct I.iic. 6, 17. scqq. I)c Pliarisacis vidc qiiac c.\ Augiisl. allulimiis tom. VI. pag. 278,
* Cfr. infra c. 6. n. 62. 63. nota 3; cfr. ctiam Pelr. Comestor, Ilislor. scliulaslica , in

" Cap. 21. n. ol, ubi pro vcl sifji, vel alteri lexlu?. origi- Evang. c. 31.
"* nonav., Comment. in loan. 101.
nalis nec sit)i, nec alteri, qiii ctiam post haec verba plura ad- Vcr.s. 7. Cfr. S. c. I. n.
 124 COMMENT. IN EVANGEIJUM LUCAE C. V

in qu;i habitabat Iribiis Iiida, cui promissus erat Chri- misericorditer Jigebant viri, qui eum portabant, se-
stus, secundum ilhid Psalmi ^ : « Et tribum Ephraim cundum documentum Aposloli ad Galatas sexto ^

non elegit, sed elegit Iribum luda ». — Tangit et ci- « Alter alterius onera portate»; unde poterat eis
vitatem regiam in lerusalem , ubi maxime habita- competere illud Ecclesiastici quadragesimo quarto
bant doctores, secundum illud Isaiae secundo : « De « Hi sunt viri misericordiae , quorum pietates non
Sion exibit lex , et verbum Domini de lerusalem » defuerunt »; el iam verificatur in hoc facto illud
— Et signanter haec iria nominat, quia in Galilaea Isaiae quadragesimo nono : « Afferent filios tuos in
Christus concipitur , sicut supra primo-; in ludaea ulnis et Illias tuas super humeros portabunl ».
nascilur , sicut supra secundo; sed in lernsalem cru- 4o. Quarto vero ad insinuandam soUicitudinem Qaarto.

cifigitur , sicut infra vigesimo tertio. Et ideo habita- fi.dei ofjerentis subiungit : Et quaerebant eum in-
toribus horum trium locorum erat Christus promis- ferre et ponere ante eum , ut scilicet ex eius prae-
sus, et ipsi eum exspectabant, et ideo ad ipsum con- sentia sanarelur. Unde volebanl implere exhortatio-
veniebant. nem Psalmi ^ : « Quaerite Dominum et confirmamini
43. Secundo vero ad denotandam promplitudi- qiiaerite faciem eius semper». Nec immerito, quia
secando. nem virtutis liberantis adiungit : Et virtus Domini lob decimo septimo : « Libera me, Domine, et pone
erat, scilicet prompta, ad sanamlnm eos, scilicet me iuxta te, et cuiusvis manus pugnet contra me ».
infirmos, quia ipsi erant prompti ad audiendum. De 46. (Vers. 19.). Et quia quaerenti per fidem im-
qua virtute ad Hebraeos primo ^ : « Portans omnia pedimenta frequenter occurrunt, ideo subditur : Et
verbo virtutis suae»; quae quidem virtus est Chri- non invenientes qua parte inferrent eum ^ prae
,

stus, qui est Verbum Patris; primae ad Corinthios turba ; quae solet impedire adventum ad Christum,impedimei
'"^'"°"^''
primo : « Chrislum dicimus Dei virlutem et Dei sa- sicut dicitur Matlhaei vigesimo et infra decimo octavo,
virtus apia. pjenliam ». Et haec virlus apta est ad sanandum quod « turbae increpabant caecum , ul taceret »; sic
non ad perdendum ; et ideo nomen eius est fesus et Zachaeus, infra decimo nono, « quaerebat videre
id est SalvatorUnde anima sancla in Psalmo: « Do- *. lesum, et non poterat prae turba ». — Sed certe
mine Deus, virlus salutis meae, obumbrasti super veram fidem impedimenta non retrahunt, sed accen-
caput meum in die belli » etc. Et ideo Actuum de- dunt in cuius teslimonium subditiu' Ascenderunt
; :

cimo : « Unxit eum Deus Spiritu sancto et virtute », supra tectum et pcr tegulas submisernnt illum ^^
id est virtute Spiritus sancti, « qui perlransiit be- cum lecto. Sic el Zachaeus fecit , sicut dicitur infra
nefaciendo et sanando omnes op[)ressos » Hanc vir- decimo nono, quod « ascendit in arborem sycomo-
iuiem promptam reM\i Mes credenlium; unde infra rum, ut lesum transeuntem videret», quem prae
viriusprom- sexlo •'^
: « Couvenerant ,
'
ut audirent eum »; « quia turba videre non poterat. — Talibus adiutoribus indi- Adiuiore
pla. ' ^
virtus de illo exibat et sanabat omnes »; sed econ- gebat ille languidus, qui dicebat loannis quinto : s?mpHces
„ . , . , , .
,
snirituale
tra dicitur de civitate sua Matthaei decimo tertio «Domme, hominem nou habeo, qui, cum turbata
« Non fecit ibi virtutes multas propter incredulita- fuerit aqua, ponat me in piscinam ». Tales adiuto-
tem eorum ». res sunt viri simplices, secundum quod Actuum
44. (Vers. 18.). Tertio vero ad ostendendam gra- nono '^ dicitur : « x\ccipientes discipuli Paulum nocte,
Teriio. vedinem morbi opprim entis diiWuugii: Et ecce , viri per murum dimiserunt eum , submittentes in sporta ».

portantes in lecto hominem , qui erat paralyticus Tales sunt viri spirituales , qui infirmos per oratio-
et ita omnino impotens , (luia paralysis omnino dissolvit nem Domini conspeclui repraesentantThrenorum ;

membrorum virtutem, sicut legitur de Alcimo primi secundo : « Effunde sicut aquam cor tuum ante con-
Machabaeorum nono®: « Occlusum est os eius, et spectum Domini Dei lui. Leva manus tuas pro ani-
dissolutus esl paralysi nec ultra potuit loqui ver- niabus parvulorum, qui defecerunt fame in capite

bum ». Magna vere infirmitas et miseranda, (juae omnium compitorum ». Et ideo praesentaverunt eum
motum tollit et verbum. Et in lecto porlabatur, non, conspectui Domini , ut eum videret, et situi, ul eum
inquam, in lecto quietis, sed potius laboris et do- tangeret. — Et propterea subditur : In niedium ante
loris ; unde poterat de eo orari : « Dominus opem lesum , quia Salvator semper medium quaerit; unde
ferat iUi super lectum doloris eius » etc. Propterea loannis primo '^ : « Medius vestrum stetit »; et infra

1 Psalm. 77, 67. — Subinde allegatur Isai. 2, .3.

^ Psalm. 104, 4, ^ost quem lob 17, 3. — Superius pro
* Vers. 26, post quem 2, 4. et 23, 33. fidei offei-enli^i (cfr. supra n. 40.) Vat. fidei offerentium..
» Vers. 3. — Sequitur I. Cor. 1, 24. * Vulgata illnm inferrent. — Subinde allegantur Matlh. 20, 31
* Cfr. supra pag. 87, nota 9. — Duo seqq. loci sunt Ps. Luc. 18, 39. et 19, 3. — Inferius pro adventum E accessum.
139, 8. et Act. 10, 38. — Superius iiro apta est BF prom- '" Vulgata eum. — Duo seqq. loci sunt Luc. 19, 4. et

pla est. loan. 5, 7.

^ Vers. 18. et 19. — Subinde allegatur Matth. 13, 58. — " Vers. 25. — Sequilur Thren. 2,19. Cfr. Ambros., V. in

Inlerius pro de civilale sua A C D F G in civitaie sua , sed in- Luc. n. 10. — Inferius pro Domini conspectui EH divino
congrue si retinetur vocabulum ibi. conspectui.
« Vers. 35. — Sequitur Ps. 40, 4.
i^
Vcrs. 26, post quem Luc. 22, 27. et Ps. 47, 10. Cfr.
' Vors. 2. — Duo seqq. loci sunt Eccli. 44, 10. el Isai. supra pag. 104, nota 3. — Superius post conspectui codd.
49,22. omittunt Domini.
 : . ,

COMMEM. IX i:\ ANGELILM LLCAE C. V. \r3

vigesiino secnndo : « Ego autem in luedio vestruni « Remittuntnr ei peccata multa ,

qnoniam dilexit nml-
sum »; et ideo in Psalmo : « Snscepinuis inisericor- tum ». — Dicuntnr dimitti ratione offensae ; Mat- secandns.

diam tnam in medio templi tui ». thaei sexto : « Si dimiseritis hominibus |)eccata eo-
47. (\'ers. '•20.). Quoriim fidem nl vidil etc. rum , dimillet et vobis Pater caelestis delicta vestra ».
asmi-
oslen-
Praemissa est miracnli laciendi opporlnnitas; liic vero — mwndari ratione macutae ; Psalinus^:
Dicuntnr Tenias.

qna- subinngitnr ipsius in faciemlo integritas ,

quia simul « Amplins lava me ab iniqnitate mea, et a peccato
citer.
Christus inlirmi corpns et animam curat : animam meo iiiunda me »; et Isaiae sexto « Anferetur ini- :

a peccato et corpus a morbo. Consistit autem huius quitas tna, et peccaluin tuuin mnndabitnr ». — Di- Quanns.
miraculi perlecta integritas in quatuor, quae sunt cuntur sanaiH (piantnm ad vulnerationem naturae;
supra Yirtntein linmanam , scilicet in remissione pec- unde loannis quinto ^ « Ecce, iam sanus factus : es,
^
catorum, discretione cogifationum, exslirpatione iam amplins noli peccare », dicitnr languido; et in

errorum et consolidatione membrorum parabjti- Psalmo : « Sana animam meam ,

quia peccavi tibi ».

corum. Haec enim qnatuor miracnlnm reddnnt per- — Dicuntnr tegi propler spolialionem virtutis gra- Qa'i>'as.

feclum. tuitae ; Psalmus ^ : « Reali ,

quorum remissae sunt
Praemittitni' ergo remissio peccatorum ex me- iniquitates, et quoruin tecla sunt peccata »; quod
rimo. rito fidei olTerentinm , cnin dicit : Quorum fdem ut fit per caritatem ;
primae Petri (juarto : « Caritas
vidit, quia , sicut dicilnr primi Regum decimo sexto ^, operit inultitndinem peccatorum ». — Dicuntnr redi- sexius.

« hoino videt ea quae parent , Dominus autem intue- mi qnantum ad captivitatem servitutis diabolicae;
tur cor » . Vidit , inquam , oculo misericordiae , sicut Danielis quarto ^'^
: « Peccata eleemosynis redime »; et

Exodi tertio : « Vidi afllictionem popnli mei ,

qui esl in Psalmus : « Ex usuris et iniqnitate redimet animas
Aegypto ».Ad quam visionem fides disponit; leremiae eorum »

quinto : «Domine, ocnli tui ivspiciunt fidem». — 49. (Vers. 21.). Additnr antem secundo discre- secnndo.

Et quoniam , sicnt dicitnr Proverbiornm decimo quin- tio cogitationum in animo blasphemantium, cum di-

to, « per misericordiam et fidem purgaiitur peccata »; citnr : Et coeperunt cogitare scrihae et Pharisaei
ideo subditnr : Dixit : Homo , remittuntur tibi pec- cogilationes vanas et noxias ; ad RomaiKJS primo " :

cata tua. In hoc, quod dicit homo , invitat ad con- « Evanuerunt in cogitationibus snis, et obscnratum
sideralionem propriae miseriae; lob decimo qnarto ^ est insipiens cor eoruin ». Et sequitur cogitationis
« Ilomo natns de muliere, brevi vivens tempore, expressio, cum addit: dicentes , scilicet in cordibus
repletur mnltis miseriis »; et rursus vigesimo quinto: suis, secnndum iliud Psalmi : « Quae dicitis in cor-

« Homo pntredo, et filins hominis vermis ». In hoc, dibus vestris in cnbilibus vestris compungimini ». —
quod adiungit remitluntur , invitat ad spern divi- Quis est hic, qui loquitur Masphemiam ^'^
? In qua Dnpiex in-

nae gratiae ; ad Ephesios primo * « Oatificavit nos : cogitatione despiciunt Salvatorem quasi vilem, in lioc
in dilecto Filio suo, in qno habeinus redemptionem quod dicunt : Quis est hic? Ecclesiaslici decimo ter-
per sanguinem eius, remissionem peccatorum »; nnde tio : « Pauper locutus est, et dicunt : Quis est hic »?
Llicilur primae loannis secundo : « Remittuntur vobis contra illud quod dicitur Ecclesiastici undecimo: « Ne
adam. peccata vestra propter nomen eius » . Haec autem re- spernas hominem in visu suo ». — Redarguunt ut
missio peccatorum inchoata fuit a fide aliena, sed peccatorem quod imponunt blasphemiam. Est
in hoc,

in propria consummatur Multum; unde Beda ^ : « autem hlasphemare Deo iniuriam irrogare ^^ quod ;

valet nnicuique fides propria cum per ahenam homo , fit tripliciter
'
: vel cum attrihuitur Deo quod
T sibi Tripiei was-
phemia.
sit interius et exterius salvatus», sed hoc non sine non convenit ; vel cum removetur ab eo qiiod sibi

propria subsequente ; unde Matthaei nono dicitur pa- convenit; vel cum creaturae attribuitur qnod pro-
ralytico: «Confide, fili , remittnntnr tibi peccata ». prie Deo convenit ; unde quando Christus attribue-
48. Et nota ,
quod peccata dicuntur remitti et bat sibi Divinitatem, credebant euin l)lasphemare,
odi lO'• dicuntur dimitti , dicuntur mundari , dicuntur sa- sicut Marci decimo quarto ^*
: « Quid adhuc desidera-
iexpli
'
nari, dicuntur tegi , dicuntur redimi. — Dicuntur mus testes ? Audistis blasphemiam »; loannis decimo
remitti quantum ad reatum poenae ; infra septimo *^:
Salvator dixit ludaeis : « Quem Pater sanctificavit et

* Vat. covfutatione. " Vers, 21. — Seqiiilur Ps. 4, 5.

' Vers. 7. — Tres seqq. loci sunl Exod. 3,7; ler. 5, 3. '* Vulgata et II blasphemias. — Duo seqq. loci sunt Kccli,
et Prov, 16, 27. 13, 29, et 11, 2.

* Vers. posl qiiem 2o, 6. '* Angiist., II, dc Moiib, Manichaeor. c, II, n. 20: « Est
1 ,

* Vers. 6. — Sefiuitur I. ioan. 2, 12. aulem blaspliemia cum aliqua mala dicuntur de bonis. Itaque
,

* Libr. II. in Luc. o, 20. Verba alieganlur sccundiim iam vulgo blasplicmia non accipitur, nisi mala vcrba de Deo
Glossam orditiarkim in eundeni ioc. — Subinde allegatur dicerc; de hominibus nam(|ue dubitari potcst, Deus vcro sine
MaUh. 9, 2. controversia bonus est », Lib. contra Mendacium, c, 19, n. 39:

• Vers. 47. — Sequitur Matlh. 6, \i. Blasphcmando autem de ipso fal.sa dicunlur Deo, ("fr, Alex. Hal.,
' Psalm. oO, i, post quem Isai. 6, 7. S. p. II. q. 132. m. I. ct 2, ubi etiam dc (ribus blasphemiae
' Vers. 14, cui subitmgittir Ps. 40, .'i. dinercntiis.
» Psalm, 31, I. — Subinde allegatiir 1. Petr. 4, 8. '* Vers. 63. seq. — Sequitur loan. 10, 36.
" Vers. 24, post quem Ps. 71, I i.
 126 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

misit in mundum, vos dicitis, quia blasphemas, quia peccata posse dimittere, ac per hoc ilios errare. EtArgnnK
^''"*^
dixi: Filius Dei sum »? Similiter credebant, eum bias- est argumentum tale : omnis, qui potest paralyticum
phemare quando attribuebat sibi proprium Dei sci-
,
, solo verbo liberare, potest solo verbo peccata dimit-
licet peccata remittere. Unde subditur Quis polesl : tere ^ Huius autem rationis praemittit maioris pro-
peccala remillere ^ nisi solus Deiis ? Et in hoc ve- positionis probationem, subiungit assumtionem et
rum dicunt ; Isaiae quadragesimo terlio : « Ego sum interponit conclusionem. Maioris propositionis pro- Maior.

qui deleo iniquitates luas propter me». Sed certe, bationem praemiltit in hoc quod dicit: Quid est fa-
dum ipsi Christo imponebant biasphemiam, in suis cilius dicere: Dimittuntur tibi peccata , an dicere :

cordibus blasphemabant ; Isaiae quadragesimo sexto Surge et ambula ? quasi dicat : aequalis facilitatis
« Cui assimilastis me et adaequastis et comparastis sunt: ergo qui potest unum potest et reliquum; et
et fecistis simiiem »? haec erat propositio ^naior. Unde Glossa super illud
50. (Vers. 22.). Et quoniam haec cogitando blas- Matthaei nono ^
: « Per remissionem poenae remis-
Biaspheman- phcmabant , ideo deprehendunlur et arquuntur, cum sionem culpae intelHge». Intelligitur autem hoc per
tGS dGOrG-
Ut aulem coqnovit Jesus coqitationes eo- tanquam per
henduntur
el argunn-
tar.
subditur
rum tanquam ,
:

Deus,
.„,....vigesimo
quia, Ecclesiastici ter-
illud

quod dicitur leremiae trigesimo secundo

siinile et per notius. Et hoc
: « Non
est

erit
tio 2 , « ocuh Domini mullo pkis lucidiores sunt sole tibi difliciie omne verbum, qui facis misericordiam
circumspicientes omnes vias profundum hominum et in unde Sapientiae undecimo
millibus»; « Parcis :

abyssi et hominum corda intuentes». Nec mirum, autem omnibus, Domine, quia omnia potes».
quia est Verbum Dei de quo ad Hebraeos quarto , 52. (Vers. 24.). Conclusionem aulem interponit concin

« Vivus est sermo Dei et elficax et penetrabihor in hoc quod adiungit Ut autem sciatis , quia Filius:

omni gladio ancipiti et discretor cogitationum et honiinis habet potestatem in ie?Ta dimittendi pec-
intentionum cordis». — Nec solum deprehendit et cata. Hoc enim est, quod intendit conckidere finali-
discernit, sed eliain redarguit : Respondens dixit ad ter ; et est verum secundum testimonium loannis
illos : Quid cogitatis mala ^ in cordibus vestris ? primo^: « Ecce, Agnus Dei; ecce, qui tollit peccata
quasi dicat illud Isaiae primo : « Auferte mahmi co- mundi »; et Apocalypsis primo : « Dilexit nos et lavit
gitationum veslrarum ab oculis meis ». Ipse enim vi- nos a peccatis nostris in sanguine suo — Assumtio- ». M'nor.

deljat et arguebat, leremiae quarto : « Usquequo de- nem subiungit, cum addit : Ait paralytico Tibi :

morabuntur in te cogitationes noxiae »? Tales enim dico : Surge , tolle grabatum ^ tuum — Et nola,etc. i^otanc

sunt cogitationes perversae, de quil)us Sapienliae quod verba praecedentia sunt Salvatoris et sequen-
primo : « Perversae enim cogitationes separant a tia; sed hoc verbum ,
quod dicit : Ait parahjtico
Deo » . Ideo Isaiae vigesimo nono : « Vae ! qui pro- est verbum Evangelistae ,
quod interponit, quia prima
fundi estis corde, ut a Domino abscondatis consi- verba erant Domini ad Pharisaeos, scilicet proposi-
hum »; et sequitur : « Perversa est haec vestra co- tio et conclusio ; sed assumtionem dixit, conver-
gitatio ,
quasi si lutum contra figulum cogitet , et di- tendo sermonem ad paralyticum, cui imperat actum,
cat opus factori suo Non me fecisti et figmentum
: ; qui non potest competere nisi sano , scilicet surgere,
dicat factori suo : Non intelligis » Sed certe potest . cum dicit: Surge ; sicut Petrus claudo ait Actuum
^ ^° nomine lesu
dici de eis illud Sapientiae secundo : « Haec cogi- tertio : « In Christi Nazareni surge et
taverunt et erraverunt; excaecavit enim illos mali- ambula ».

tia eorum » 53. Praecipit tollere grabatum, cum ait : Tolle Qaii&\
ol. (Vers. 23.). Adiungitur autem tertio eonfu- grabatum tuum. Grabatum autem est lectus pau-
Tertio. tatio crrorum male cogitantium ^ in hoc quod se- perum infirmorum, ubi nihil sternitur nisi ad caput;
quitur Quid est facilius dicere etc. Facit enim ar-
: unde dicitur a graba, quod est caput. Sic loannis
gumentum, in quo ostendit, se verum Deum esse et quinto ^^ praecipit illi languido triginta octo annorum:

' Vulgata et paiici codd. dimUtere. — Diio seqq. loci siint per remissionem poenac, dimissioncm » etc. — Pro intcliigen-
Isai. 43, 25. et 46, 5. tia proposiiionis, quae scquitur: Intelligitur aulem hoc etc, no-
^ Vers. 28, post qiiem Hebr. 4, 12. tentur verba Hieron., I. Commcnt. in Matth. 9, 5. seq. Ulrum :

^ Viilgata omittit mala ,

quod tamen cxhibent B. Albert. sint paralytico peccata dimissn, solus noverat, qui dimitlebat.
et Lyranus; cfr. Matth. 9, 4: Ut quid cogitatis mala etc. — Surge autem et ambula, tam ille qui consurgebat, quam hi

Sequuntur Isai. 1,16; ler. 4,14; Sap. 1,3; Isai. 29, 15. et 16. qui consurgentem videbant, approbare poteranl. Fit igitur car-
* Vers. 21. nale signum, ut probetur spirituale etc. Duo seqq. loci sunt—
^ Plures codd. C DF, cogitationum (in D sccunda ma-
, ut ler. 32, 17. seq. et Sap. II, 24: Sed misereris omnium, quia etc,
nus pro male malarum), B malae cogitationis. Pro
substituit * Vers. 29, post qucm Apdc. I, 5.

errorum Vat. eorum. Aliquanlo inferius pro errare quod prae- ,

^ Ua etiam Card. Hugo et B. Aibcrt.; cfr. Marc. 2, II;
Vuigata lectum. *" Vers. 6.
bet B, alii codd. et Vat. curare.
® Cod. F addit: sed Filius hominis potest solo verbo pa- " Vers. 8. — M. Val. Martial., I. Epigram. 94. v. 5, descri-

ralyticum liberare: ergo solo verbo peccata dimiltere. Cum bens Mamuriani egeslatem ait:

hac lectione convenit lectio Vat. ,

quae tamen pro Filius homi-
Sed si nec focus est , nudi nec sponda grabati etc.
nis substituit Filius Dei ct curare pro liberare.
^ Vers. 6: Tunc ait paratytico. G\ossa ordinaria : « Ecce, «Ubi, ut refertur in Dictionario seu Thesauro linguae Latinae,

\
 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V 127

«Surge, tolle grabatum et ambiila». — Praecipit stupor apprehendit omnes , id est innocentes ad
ambulare et in domum cum ire , subilit : El am- credendum; lob decimo septimo ^: « Stupebunt iusti

bula^ el vade in liomum tuam , ut scilicet cum super hoc, et innocens contra hypocritam suscitabi-
tuis congratuleris, sicut Marci quinlo : « Vade in do- tur »; nam Pharisaei hypocrilae sunt confusi, et
mum tuam ad tuos et annuntia illis, quanta tibi Do- Christiis admirabilis est elTectus. Apprehendit mali-
plex sa-
)coDtra
minus fecerit ». — In his tribus includitur perfecta gnantes ad confundendum ; lob duodecimo : « Ad-
mala. sanitas contra tria mala, quae facit aegriludo para- ducit consiharios in stultum finem et iudices in stu-
lysis. Reddit enim inhabilem ad stamlum et inha- porem ».

biliorem ad operamlum et inhabilissimum ad am- 57. Venerabilis vero ostenditur ex impossibili- veDeraiiiUs.

bulandum; et econtra imperat^ recliludinem status, tate imitandi; propter quod dicitur: Et magnifica-
fortitudinem actus et promptitudinem molus; qui- bant Deum, scilicet in opere suo, ut possent dicere
bus obtentis, efiicitnr perfocle sanus. illud Psalmi^: « Quam magnificata sunt opera tua,
o4. (Vers. 25.). Subiungilur ultimo consolida- Domine ! Omnia in sapientia fecisti » ; et Isaiae tri-

Quarto. tio^ membrorum languentium in lioc quod sequi- gesimo tertio: « Magnificatus est Dominus, quoniam
tur : coram illis etc. Con-
Et confestim consurgens habitavit in excelso et implevit Sion iustitia et iudi-
solidata enim sunt verbo Christi membra paralytici cio». Sic illi tres pueri ex aspectu miraculi; Da-
iex coD- quantum ad virtulem sustentativam , operativam et nielis tertio : « Hi tres uno ore laudabant et magni-
idatio.
motivam. Surrexit enim, iam non indigens susten- cabant et benedicebant Dcum ».

tamento lectuli aut bacuh et hoc virtule manus , 58. Formidabilis vero ostenditur virtus in Chri-Formidabiiis.
Dei omnipotentis ; Danielis decimo * : « Ecce , manus sto ex impossibilitate evadendi; unde additur: Et
tetigit me et me super genua mea et super
erexit repleti sunt timore, considerantes immensilalem po-
arliciilos manuum mearum ». Tulit lectum, in — tentiae, quam nemo potest eflugere; infra duode-
quo iacebat ; iam non indigens ab alio portari , et cimo^: «Ostendam vobis, quem timeatis; timete eum
sic videtur adimpietum illud Amos terlio : « Eruen- qui, postquam occiderit, habet polestatem mittere in
tur filii Israei, qui habitant in Samaria, in plaga gehennam ». Hanc potentiam timebat lob, trigesimo
lectuli et Damasci grabato ». — Et abiit in domiim primo : « Semper quasi tumentes fluctus super me
suam, magnificans Deum; iam valens faciliter mo- timui Deum, et pondus eius ferre non potui».
veri, sicut et ille claudus a Petro curatus, .\ctuum 59. Praedicabilis autem ostenditur ex impossi- Praedicabi-

tertio^, « inlravit cum eis in temphmi ambulans bilitate contradicendi ; propter quod subditur: Di-
et exsiliens et laudans Deum ». Unde magnificabat centes: Quia vidimus mirabilia hodie; et iam non
Deum et ipsum landando et eius miracula enarrando est locus contradiccndi; unde Actuum quarto ^^: « Vi-

et ad laudandum alios invitando ; unde poterat di- denles Petri constantiam et loannis , admirabantur et

cere : « Magnificate Dominum raecum , et exaltemus cognoscebant eos, quoniam cum lesu fuerant; homi-
nomen eius in id ipsum ». Poterat etiam cantare cum nem quoque videntes, qui fuerat curatus, nihil pot-
Virgine : « Magnificat anima mea Dominum. Et ex- erant conlradicere » ; unde Petrus et loannes dice-
sultavit spiritus meus » etc. bant Actuum quarto : « Non possumus quae audivi-
00. (Vers. 26.). Et stupor apprehendit omnes etc. mus et vidimus non loqui ». Qui ergo post visionem —
>britas Hic tertio post miracuh faciendi opportunitatem et facti horum signorum Domino contradicit excluditur a po-
racali
!Ddilar integritatem subiungit eiusdem publicati^ celebrita- pulo Dei et hereditate regni, secundum illud Nume-
rnplici-
;er. tem, per quam clarificata est divina virtus in Chri- rorum decimo quarto": « Homines, qui viderunt
sto, quoniam ex praesentis miraculi consideratione maiestatem meam et signa, quae feci in Aegypto, et
ostensa est Christi virtus admirabilis et venerabi- tentaverunt mc non videbunt terram ,
pro qua iuravi
lis , formidabilis et praedicabilis. patribus eorum ».

»ti vir- oG. Admirabilis , inquam, ostensa est ex im- 60. Spiriiualiter
'
autem tria sunt hic atten- Expositio
idmira- .
.
spiritnalis.
possibilitate comprehendendi; propter quod dicit: Et denda: quis sit hic morbus, qui curatur; quae

Siponlinus: Grabatum propric vocamus exiguum lectum, in * Vers. 1 0. — Subinde allegatur Amos 3 , 12. — Infcrius

quo meridiari solemus; diclnm quasi carabalum, quod in eo pro ab alio F ab illo.

capite rccumbamus; zifav [zipaj cnim caput, Patov, pervium ^ Vers. 8. — Duo seqq. ioci sunt Ps. 33, 4. et Luc. 1,
Graeci appellant ». Card. Hug. in loon. 5, 8: Grabatum est , 46. seq. — Inferius pro ipsum laudando Vat. ipse simul laii-

lectus tantum liabens cervical ad reciinationem capitis; et dici- dando.

tur a (jraba, quod sciiicct est caput. * Vat. publicam; cfr, tamcn supra n. 40.
* Vuigata omitlit Et ambula, quod etiam exliibent Card. ' Vcrs. 8. — Subinde allegantur lob 12, 17, cui VaU
Hug. et B. Albert. — Sequitur Marc. o, 19. — Post ul scilicet subiungit ludith 10, 14.
H prosequitur tuis congratuleris et tui unde Marci etc. tibi, * Psalm. 103, 24. — Duo seqq. loci sunt Isai. 33, 5. et
* Vat. oddit ei Dominus. Sui)indc pro efficitur D F G ef- Dan. 3, .'rl.

ficialur.
» Vcrs. .5. — Sequitur lob 31, 23.
^ Codd. solidatio; cfr. tamcn supra n. M. Pro ultimo '" Vers. 13. seq.; subinde v. 20.
ACDG ullra, H eliam. Infcrius pro sustentativam , (juod CDH " Vcrs. 22. et 23.

omittimt, E F G contentivam (cfr. II. Sent. d. 19. o. .3. q. 2. ad I.).

 128 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

domus , in qua fit curalio; et quis curaiidi modus. — ceciderunt catenae de manibus eius ». Surge, id est,
Quid sit hic Morlms iste paralysis designat culpani originalem ,
sursum te erige ad videndum lumen , contra igno-
sicut lepra actualem. Unde paralysis aufert sen- ra,nliam; ad Ephesios quinto^: « Surge, qui dor-
sum et motiim; sic originale aufert scnsum cogni- mis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Chri-
tionis per ignorantiam ; Tobiae quinto ^- « Quale mihi stus »; Isaiae sexagesimo: « Surge, illuminare leru-
gaudium est, qui in tenebris sedeo et lumen caeli salem, quia venit lumen tuum ». — Tolle grabatum
non video » ? Aufert etiam motum rectum per concu- tuum , contra infirmilalem ; Matthaei undecimo ^

piscentiam, quae reddit tremulum sicut paraiysis; ad « Venite ad me, omnes, qui laboratis »; et post: « Tol-
Romanos septimo : « Velle adiacet milii ,
perflcere au- lite iugum meum super vos ». —- Et ambula , con-
tem non invenio » ; unde et subditur : « Video aliam tra malitiam; Genesis decimo septimo: « Ambula co-

legem in membris meis, repugnantem legi mentis ram me , et esto perfectus » ; ad Ephesios quinto :

meae Unde Hugo

» etc. -
: « Vitium humanae cor- « Ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit
ruptionis dupliciter naturam infecit hnmanam, scih- nos » etc. — Vade in domum, contra concupiscen-
cet ignorantia nientem ei concupisccntia carnem ». ^m?w; Ecclesiastici trigesimo secundo ^: « Praecurre
De his duobus in Psahno: « Derehquit me virtus autem prior in domum et illic age conceptiones
mea, et lumen oculorum meorum »; et-Exodi de- tuas et non in delictis ». In domum suam vadit qui

cimo: « Factae sunt tenebrae in Aegypto, et tribus amat bona interiora; Sapieiitiae octavo: « Intrans in

diebus non est motus homo de loco suo». domum meam conquiescam » etc; in domum alie-

61. Domus , in qua flt curatio, est Ecclesia , de nam, qui concupiscit mundana Ecclesiastici vigesimo ;

Quiddomus. qua Proverbiorum nono ^: « Sapientia aedificavit sibi nono : « Vita nequam hospitandi de domo in do-
domum, excidit cohimnas septem »; hae columnae mum ».

sunt septem Sacramenta. Huius domus ianua est

Secundo, quomodo vocentur discipuli de statu culpae.
potestas sacerdotahs, cuius potestatis auctoritas resi-
det penes Petrum ; unde Matthaei decimo sexto
caelorum Sed quando 63. Et post haec exiit Supra ^°
« Tibi dabo claves regni ». etc. egit Evan-
haec ianua impletur turbis terrenarum soUicitudi- gelisla de vocatione discipulorum de statu licito sive
num , tunc non prael)et aditum ad lesum ,
quia non iustitiae ; hic agit de vocalione ipsorum de statu pe-
curant de animabus ,
quae sunt Clu'isli , sed de pro- riculoso sive iniustitiae, ubi ostendit, quomodo vo-
motione proprii commodi; ad Philippenses secundo'*: cavitMatthaeum sedentem ad telonium. Habet autem •''^'^'o-

« Onmes quae sua sunt quaerunt, non quae lesu pars ista duas, in quarum prima agit de vocationis
Christi ». perfectione; in secunda vero, de vocatorum defen-
62. Modus curandi est per alienum suffragium sione, ibi : Factum est autem in Sabbato etc.
Quis modus et divinum imperium. Quantum ad curationem ah proximo capitulo ^^
curandi. .... . . ,. „ i • • . i-
•
onginah concurrit vn^tus ahenae hdei et virtus di- Circa vocationis ^perfectionem introducuntur tria: p»'"^
' bel 3 m
vini Sacramenti. Unde portitores designant patrinos, prunum peccatorum ; secundum est con-
est vocatio '"'»•

qui ofTerunt; Isaiae quadragesimo nono^: « Afferent futatio superborum , ibi ^^ Et murmurabant Pha- :

filios tuos in uhiis et fiiias tuas super humeros por- risaci etc. ; tertium est consolatio infrmorum, ibi

tabunt». Christus xero, imperio sanans, designat At illi dixerunt ad eum etc.

Remissiocni-Sacramenti officium, per quod fit remissio culpae, Vocatio autem *pubticani ostenditur perfecta
^
ex vocatiq
Dcl6 blicani
cum dicitur: Remittuntur tibi peccata; Actuum se- tribus, scilicet ex parte divini doni praevenientis pi>nterf

cundo ^ : « Baptizetur unusquisque vestrum in re- et ex parte liberi arbitrii consentientis et ex parte
curati^qua-missionem peccatorum ». Fit etiam curatio sequelae; devoti obsequii consequentis.
queiae. proptcr quod dicit : Surge et tolle grabatum etc. 64. (Vers. 27.). Primo igitur ostenditur perfecta ''•''no-

Actuum duodecimo Angehis dixit ad Petrum iacen- ex parte dioini doni praevenientis, cum dicitur : Et
tem in compedil)us: « Surge velociter. Et confestim post haec exiit et vidit publicanum etc. Et nota.

^ Vers. 1-2. —
Sequuntur Rom. 7, 18. el 2.3. Inferius — * Vcrs. 38. — Subindc allegatur Ar(. 12, 7. — Inferius

post motum reclim in D nianus secunda addidit volunlatis, pro Fit etiam curatio... dicit Vat. Unde sequitur perfecta cu-
Vat. affectionis. ratio, ibi.

* Libr. I. de Sarram. p. VII. c. 26: IIoc autem vitium ^ Vers. 14, post quem Isai. 60, I.

originis humanae duplici corruptione naturam inficit, ignoVan- * Vers. 28. et 29. —
Duo seqq. loci sunt Gen. 17, I. et

tia scilicet mentem etc. Cfr. tom. II. pag. 765, nola i. — Duo Epli. 5, 2.

seqq. loci sunt Ps. 37, II. et Exod. 10, 22. seq. ® Vers. 1.5. seq., ubi plures codd. deliciis pro delictis. —
3 Vers. 1. — Sequitur Matth. 16, 19. Sequuntur Sap. 8, 16. {vfr. supra pag. 67, nota 9.) et Ec-
* Vers. 21. — Superius post non cnrant Vat. addit tur- cli. 29, 31.
bae illae. ^° Cfr. n. 1

® Vers. 22. — Pro portitores (cfr. supra pag. 94-, nota 8.) " Cap. 6,1.
Vat. portatores, quae prosequitur designant susceptores qui 12 Vers. 30; tertium habetur v, 33.
,

affen-unt.
 , ,,:

COMMENT. IN EVAXCJELIUM lACAK C. V. l±)

qiiod (licitiir exire , videre et vocare. Exil (inidem dnia de laboribus, avara de mercedibus ninltoruiu

nt reqiiirat; videt, iit attrahat; ajfatur eivocat , iit emolnmenta extorquens, vocatus verbo, propria re-
aid sit ad se convertat. Exiit qnideni per sollicitndineni liquit qui rapiebat aliena». « Nemo ergo, ut dicit
reqnireiidi opns snnm, sicnt in Psalmo * diciliu': (ilossa Bedae ^ de immanitate peccatoruin desperet,
« Exihit homo ad opus siinm et ad o[)erationem cnm Matthaeus de pnblicano in A|)ost()linn, de telo-
snam nsqnc ad vesperam ». Unde signidcatnr per nario in Evangelistam sit mutatns ».

patremfamilias, de qno Malthaei vigesimo (hcitur, 67. Nec tantnm vidit, ut attraheret, sed etiaiii Qnidvocare.

qnod exiit primo mane condncere operarios in vi-

<f aUoculus est eum , ut converteret, cum snbditnr :

neam snam ». Hic est vere Dominns lesns, qni (Hcit Et ait illi: Sequereme, scilicet per omniuin tempo-
de se ipso loannis decimo sexto: « Exivi a Patre et ralinin ahrenuntiafionem , (Uiia, s(jcnndnm (niod di- i)e abrennn-
.
Q • • tiatione.
veni in mnn(hnii » ,
qnia de secreto sinn venit iii cit loannis octavo^, « qui seqnitnr mc iion ambnlal
videre. maniteslum. — Xec tantum exiit, sed el indit puhli- in tenebris » ; et Ecclesiastici vigesimo tertio : « Magna
canum , ut per respectnm inisericordiae ipsnm ad gloria est sequi Dominnm ». Sequere me — discre-
se attrahat, sicut petei)at ihe videri in Psahno^: tive dicitur — iion iucra, temporalia; (piia, Ecclesia-

« Vide hnmihtalein meam et lalwrem inenm » etc. Et stici trigesimo qnarlo'', « sicnt qui apprehendit um-
hoc modo vidil istnm ,
qnia, licet esset peccator iii i)ram et sequitnr venlos, sic qni atlendit ad visa

facto, erat tameii electus in divino proposito; Sapien- mendacia ». — Sequere me, noii desideria carnalia;
tiae qnarto: « Respectns eius in ehTtos ipsins »; Ecciesiastici qninto: « Ne sequaris in fortitudine tiia

unde dicitur infra vigesimo secundo: « Conversus concupiscentiam cordis tui » ; et Proverbiornm se-

Dominus, respexit Petrnm, et egressns foras Petrns, ptimo: « Seqnilur eam sicut bos dnctus ad victi-

amare ».
flevit niam » etc. — Sequcre me , non flagitia mundana
65. Hoc respectu vidit lesus publicanum no- sicnt illi, de qnil)ns secnndi Regum d(3cimo qninto^":
dupiici mine I^vi, id est Matthaenm qui nt dicit Hiero- ,
, « Toto corde nniversus Israel sequitur Absalom »; Osee
iisiae?"' nymus ^ fuit hinomius; sed Lucas et Marcns propter diiodecimo: « Ephraiin pascit ventum et seqnitnr ae-
honorem Evangelistae nomen tacent vulgatum Mat- , stnm, tota die mendacia et vastitatem mnltiplicat ». Et

thaeus antem in sermonis principio accnsator sni tales snnt vanegloriosi ", qni pascnnt vcntnin innnda-
factus, Matthaeum se et pnhlicanum nominat. — Et nae vanitatis.
nota, qnod puhlicani dicehantnr qui pnhlice pecca- 68. (Vers. 48.). Secundo antein ostenditnr per- secnndo.

bant, sicnt accipitur infra decimo octavo*: « Duo fecta ex parte liberi arhitrii consentientis obtempe-
homines ascenderunt in templum : nnns Pharisaeus, rando, cnm subditur: Et relictis omnibus , surgens,
et alter puhlicanus » ; vel ,
qni merces vendendo secutus est eum;
qno designatur perfeclus con- in

omnihns pnblicabant, sicut mercatores facere solent, sensus liberi arbitrii et (luantum ad recessum a
sicut accipitnr supra tertio ; vel ,
qni pnblica vecti- malo et profectum in hono et consummationem in conseosns
,. .
quoad tria.
gaha exigebant; et sic videtnr proprie accipi hic. statu perfecto. Ideo dicitnr, quod omma reliquit
06. Tnde subditnr : Sedentera ad telonium. Se- quod surrexit qnod Christum secutus fuit , nt
, et

teionio. cnndum Bedam ^ « telos Graece, vectigal Latine »; posset dicere illud Petri Matthaei decimo nono ^^
secundum Isidornm locns est, « ubi merces navium « Ecce, nos reliquimus omnia et secuti snmns te ». Et

vel nautarnm emolumenta reddnntur » .secundum ; hoc est, ad quod liorlatur nos Apostolus ad Ilebraeos
Ambrosium aeqnivoce potest accipi ad vectigal et ad duodecimo : « Deponentes omne pondus et circumstans
domum, in qua re(Mitnr; unde dicit®: « Ille prins nos peccatum , i)er patientiam curramus » etc.

^ Psalm. 103, 2.3. — Diio seqq. loci siinl Mattli. 20, 1. et ideo tale orficium infame est. Isai. 3, 12: Popnliiiu meum
loan. I(), 28. — Superiiis Vat. oinittit alfalur et (pio H U exaclores sui spoliaverunt. Cfr. Ambros., V. in Luc n. 16.

sive), qiiae etiain aiifpianto infcriiis pro de secreio sinn [cfr. Codd. A C DH omittunt sicuf inercatcres... exigebant.
loan. 1, 18.] ven/t substitnit de secreto veni. ^ Libr. II. in Mattli. 9,9. — Sententia Isidori habetur XV.
2 Psalm. 24, 18. — Scquiinliir Sap. i, I.'}. et Luc. 22, «1. scq. Etymolog. c. 2. n. 4f). Pro reitdmitur ,
qiiod KFti cum (cxlii
^ Libr. I. riommcnt. in Mattii. 0,9: Ceteri Evaiigelistae originali cxhibcnt, ACDII vendiiutur, Vat. convertuiitur.
propter vereciindiam et lionorem Malthaei noliieriint eum no- * Libr. V. in Liic. n. 16: Itaque ille prius avara de mer-
mine ajipellare vulgalo, sed dixeriint Led; diipiici qiiippe vo- cedibus [ms. Ueg. mercilms'],diira de laboribus periculisque
cabulo fiiit. Ipse autem Mattliaciis, seciindum illud quod a Sa- nautarum emoliimonla convertens, verbo vocatus, propria de-
lomone [Prov. 18, 17.] praecipitiir: Inslus accusator esl sui reliiiuit, qiii iy|iiebat uliena, ac vile illud sedilc dcstitiicns,
in principio sermonis... Mattliaeum se et publicaniim nominat, toto post Dominum vestigio mentis incedit.
ut ostendat legenlibus, niillum debere salutem desperare etc. ^ Scilicet ordinaria in Liic. '6, 27. Bcda scipiitiir Ilieron.
* Vers. 10, post quem 3, 12, iibi etiain a S. Bonav. di- supra nota 3. allegatum.
versae significationes nominis puhlicaniis afrcnintur. li. .\lbert., * Vers. 12, posl (iiiciii Kccli. 23, 38.
in Liic. 0, 27: Viilit puhlicanum ,
quia piibiicis vectigalibiis ' Vers. 2. Glossa interlineari.s in Liic. -i, 27: Sequere me
accipiendis et congregandis erat praepositiis; liaec aiitem ve- non Iiicra. — Diio seqq. loci siint Lccli. 5, 2. ct Prov. 7, 22.
ctigalia de vehendis nicrcibiis accipiebantiir. Qiiidam tamen "> Vers. 13. — Seqiiitur O.sce 12, I.

dininl,quod erat mcrcator merces vehens; ct lioc non piito " Cod. F vamujforiosi , iit codd. infra c. 6. n. •i8.

esse vcrum. Vectigalia aulem cum extorsionc accipiebanlur, et " Vers. 27, po^i qiiem llebr. 12, I.

S. Bonac. — Tom. VII. 17

 \m COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

69. Et iiota, quod suh ista distribulione inclu- secundo: « Vidisti virum velocem in opere suo? Co-
Iq seqaeado dunlur omnia, quae impediunl ad iioc, quod liomo ram regibus stabit »
Christuni 7
impedimeii- Cliristuni perfecte sequatur, quae sunt septem, scili- 71. Verumtamen de hoc arguit eum Porphyrius Porphyrins
ta.
''®'®""°'-
cet criminale flagUium, corporale solatium, tempo- haereticus'*, quia statim sine deliberatione secutus
rale negotium, personale^ litigium, populare consor- est eum tanquam stultus. — Ad quem respondet
tiujyi , paternale hospifium et puerile desiderium. Glossa^ quod « non levitate ductus, sed virtute ope-
Primam, — Relinquendum est criminale flagitium; Proverbio- rum secutus esl eum»; viderat enim Christi mira-
rum vigiesimo octavo^: « Qui abscondit scelera sua cula. Unde Hieronymus '"^
dicit, quod «fulgor Divini-
Secundam. non «lirigetur ». — Secundo, corporale solatium, tatis occnltae, quae in humana facie Christi reluce-

sicut Tobiae secundo: « Reliquit prandium, ieiunus bat, extemplo ad se videntes trahere poterat aspe-
Tertinm. pervenit ad corpus ». — Tertio, temporale iiegotium; ctu. Sicut vis in magnete lapide esse dicitur, ut anulos
sic losepli, pallium in manu mulieris Aegyptiacae; et slipulam sibi copulet; quanto magis creaturarum
Genesis trigesimo nono^: « Relicto pallio, fugit»; sic Dominus ad se Irahere poterat quos volebat». luxta
Eliseus, boves et aratrum , lertii Regum decimo qnod dicit sponsa in Canticis illud: « Trahe me post
nono; sic Apostoli, retia, sicutdicitur Matthaei quarto: te, in odorem curiemus unguentorum tuorum ».

« Relictis relibus, secuti sunt eum». Per retia recte 72. (\'ers. 29.). Tertio vero ostenditur vocatio TerUo.

inteiligunlur negotia terrena, quia « qui volunt di- perfecta ex parte devoti obsequii subsequentis in

vites fieri incidunt in tentationeLn » etc, primae ad ministrando, cum dicitur: Et fecit ei conviuium ma-
Qaartum. Timotheum sexto. — Quarto, rehnquendum esi per- gnum Levi in domo sua. Faciebat Matthaeus secun-

sonalc titigium; Ecclesiastici vigesirno octavo*: « Re- dum propositum Sapientis, qui dicebat Sapientiae
linque proximo tuo nocenli te, et tunc deprecanti octavo^': « Proposui sapientiam adducere mihi ad
Qniutam. tibi peccata solventur ». — Quinto \ero, populare con- convivendum, sciens, quoniam communicabit mecum
sortium; leremiae (juadragesimo octavo: « Relinciuite de bonis suis ». lam in eo impletum erat desiderium
Sextum. civitates et habitate in pelra ». — Sexio, paternale Christi, secundum ilhid Apocalypsis tertio: «Ecce,
hospitium; leremiae duodecimo: « Reliqui domum sto ad ostium et pulso; si quis aperuerit mihi, in-
meam et dimisi heredilatem meam » etc. — Septimo, trabo ad illum et coenabo lam ma- cum ipso » etc.
Seplimum. puerile desiderium; Proverbiorum nono: « Relinquite nifestum est gaudium Patris aeterni, de quo infra
Sic bene sur-
gitur.
infantiam » etc. — Qui haec onmia rehnipiit, ille estqui decimo quinto ^-: « Epulari oportebat et gaudere, quia
bene surgit; qui designatur per Paulum conversum, lilius hic morluus fuerat et resurrexit».

de quo Actunm nono'^: « Surrexit aulem Saulus de 73. Et (luoniam magnitudo convivii requirit Mnuitudo
, . ,. . . .
,
convivan-
lerra, apertis(jue oculis, nihil videbat »; quia homini mullitudmem convivanlMun , ideo snbdil: Et erat tinm.

ad Christum converso et luce eins ilhuninalo nihil turba nudla publicanorum et aliorum , qui cum
(3sse videtur terrenum; ad Ephesios qiiinto : « Surge, ipsis *^ erant ' discumbentes. Invitaverat eniin illos

qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Matthaeus, ut, sicut fuerant socii in culpa, sic etiam
Chrislus». Et qui sic expeditus surgit potest per essent in poenitentia, secundum illud Apocalypsis ul-

viam perfectionis seciui, ut possit dicere illud lob vige- timo: « Qui audit dicat: Veni » ; nnde Hieronymus:
simo tertio ® : « Vestigia eius secutus est pes meus » « Videbant publicanum, a peccatis ad meliora con-
70. Et velociter hoc fecit; sciebat cnim, quod versum, locum invenisse poenitentiae, et ob illud
Promptitudo « nocuit difierre paratis »; unde nolebat facere con- etiam ipsi non desperant salutem ». Attendebant enim,
inexsequen-
do.
tra illud Proverbiorum tertio ' : « Ne dicas amico quod « melius est vocari ad olera quam cum caritate
tuo: Vade et revertere, et cras dabo tibi, cum sta- ad vitulum saginatum cum odio», Proverbiorum de-
tim possis dare » ; sed illud Proverbiorum vigesimo cimo quinto ^^. Ilnec antem turba publicanorum ad

* VaU liic et infoiius piirticulare. tus oi)eranlc tractus ». llaec Glossa cxhibetur sub nomine lie-

^ Vers. 13. — Sequitur Tob. 2, 3. dae (cfr. 1. in Marc. 2, 14. et 11. in Luc. 3, 28.). Vide etiam
» Vers. 12, post quem 111. Ueg. 19, 20; Matlh. i, 20. Hieron., 1. Commcnt. in Matlii. 9, 9: .\rguit in iioc ioco Por-
(cfr. supra v. 1 .) et 1. Tim. 6 , 9. phyrius et luiianus .Vugustus... quasi irrationabiiiter quemiibet
* Vers. 2. — Sequunlur ler. 48, 28. et 12, 7; Prov. 9, 6. vocantem liominem sint secuti, cum taiitae \irtutes lantaque
* Vers. 8. — Subinde allegatur Epli. 5, 14. signa praecesserinl ,
quae Apostolos, anteqiuiin crederenl, vidisse
6 Vers. II. non dubium est.

^ Vers. 28, post quem 22, 29. — Supra cit, verba sunt *" Loc. cit. — Subinde ailegatur Cant. 1 , 3.

Lucani, de Bello civili, I. \. 258: " Vers. 9. — Sequitur Apoc. 3, 20.

'^ Vers. 32, ubi Vulgata frater ttius pro filius et reiijcit
Toiie moras, semper nocuit difTerre paratis.
[ita etiam D a secunda manu et G] pro resurrexit. — Supe-
^ Ut refert Hieron., 1. Commenl. in Matth. 9, 9, — Non rius pro lam manifestum Vat. Magnum eliam.
constat, Porphyrium, Plotini (Uscipulum et fidei ciirislianae 13 Vulgata illis. — Subinde aiiegatur Apoc 22, 17, post

inimicum , fuisse baptizatum. quem sentcntia llieron., I. Comment. in Mattii. 9, 10. seq., in qua
® Scilicet ordinaria in Maltli. 9, 9: « Lucas plenius dicit: Vat. cum piuril)us codd. pro Videbanl publicanum (ilaD cum
Relictis omnibus , secuitis est eum, tam corpore quam mente; textu originaii) substituit Videbant publicani (Vat. addit eum).
non levitate ductus, sed veritate operum et divina potentia in- 1* Vers. 17. — Duo seqq. loci sunt Matth. 8, 1 1. et 21, 31,
 . ,

COiMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V. 131

conviviuiu Cliristi vocata designat illud implenduiu cum publicanis et peccatoribus manducatis et bi-

quod dicitur Mattliaei octavo : « Multi ab oriente et bitis? Unde non poterant mordere in peccato pro-

occidente venient et recumbent cum Abraham in re- prio, mordebant tamen ex alieno; hoc enim est

gno caelorum ; autem regni eiicientur in tenebras

filii hominis iniqui; Ecclesiastici undecimo: « Bona in

exteriores »; unde vigesimo primo: « Publicani et mala convertens, insidiatur et in electis imponit
peccatores praecodent vos». Et in huius (iguram di- maculam ». In hoc manifestatur IMiarisaeorum su-
citur infra decimo S quod « muRer quaedam, Marlha perbia, quia se non reputabant peccatores. Unde
nomine, excepit illum in domum suam, et huic erat (ilossa ^ : « Dupliciter peccant, et quia putant, se esse
soror, nomine Maria » iustos, cum sint superbi , et illos reos, cum iain
liflicaltas 74. Sed huic videtur obviare illud primae ad poeniteant ». Unde erant similes illi IMiarisaeo, de quo
solvitnr.
Corinthios quinto ^ : « Si quis frater nominatns inter infra decimo octavo: « Non sum sicut ceteri homi-
vos est fornicator aut avarus, cum huiusmodi nec num, raptores, iniusti, adulteri, velut eliam hic pn-
cibum sumere ». —
Sed illud dicitur infirmis, ne ex blicanus». Et ideo infra decimo sexto dicebat eis

mala conmiunicatione corrnmpanlur qnia dicitur ,

Dominus: « V^os estis (pii iustificatis vos coram ho-
Ecdesiastici decimo tertio^: « Qui communicaverit minibus; Deus autem novit corda vestra». De tali-

superbo induet superbiam ». \'el certe dicitur de pu- bus Isaias sexagesimo (juinto^: « Qui dicunt: Uecede
bhcis obstinatis et conviclis, secundum quod dicit a me, non appropinques niihi, (|uia immundus es ».
Glossa. Hi autem poterant praesentia Christi conteri. Propter laliimi verba et oblocutiones non debet homo
Unde liieronynuis*: « Ibat lesus ad convivia peccato- devitare opera misericordiae ; unde primi Machabaeo-
rum, ut occasionem haberet docendi et spiritnales invi- rum secundo : « A verbis viri peccatoris ne timue-
tatoribus suis praeberet cibos. Denique , cum frequen- ritis, quia gloria eius stercus et vermis est». Unde
ter pergere ad convivia describatur, nihil aliud refer- Hieronymus ^" : « Non potest fieri , ut absque morsu
tur, quod ibi fecerit, nisi quod docuerit, ut et humilitas hominum huius vitae curricula quis pertranseat. Ma-
Domini eundo ad peccatores, et potentia doctrinae loruin solatium est bonorum vitam carpere, et de
eius in conversione poenilentium demonstrelur ». peccantiuni multitudine putant suorum culpam mi-
75. Et munnurahani etc. Supra ^ egit de vo- nui peccatorum ».
)nfatatio catione peccatorum; in hac parte agit de confuta- 77. (Vers. 31.). Arguitur vero secundo ex lu- lecando, ea-
)erboram dem redar-
ipliciter tione supcrhorum, quoniam, sicut dicit Apostolus mine veritatis perspicuae, cum additur Respondens^^ :
iTuitur.
scribitar.
primae ad Corinthios primo , « infirma mundi elegit lesus dixit ad illos: Son egent qui sani sunt me-
Deus, ut confundat fortia, el ignobilia et contempti- dico, sed. qui male habent. Haec est per se nota,
biha mundi elegit Deus, et ea quae non sunt, ut quia, secundum quod dicitur Ecclesiastici trigesimo
ea quae sunt, destrueret, ut non glorietur omnis octavo, « honora medicum propter necessitatem; et-
caro in conspectu eius ». Describitur ergo confutatio enim creavit illum Altissimus». Si medicina propter
Pharisaeorum superbientium de propriis meritis et aegritudinem , igitur non est redarguendus aegrotus,
ceteros contemnentium hoc ordine. Nam primo su- qui confugit ad medicum, nec medicus, qui accedit
perbia eorum detegitur; secundo detecta redargui- ad aegrotum; sed magis illi redarguendi sunt, qui
tur; tertio redarguta deiicitur. haec redarguunt. Vocat autem Christus peccatores
7f). (Vers. 30.). Detegitur ergo primo ex mur- inftrmos, quoniam peccatum infirmum f;icit, secun-
imo, SQ- mure loquacitatis propriae; et hoc notalur, cum dum illud Quoniam lumbi mei impleti
Psalmi ^^
: «
;rbia eo-
im dete- dicit : Et murmurahant PJiarisaei et scribae eo- sunt illusionibus et non est sanitas incarnemea».
,

tar.
ru?n, conlvai consilium Sapientis, Sapientiae primo®: De tali infirmo dicitur ad Romanos decimo quarto:
« Custodite vos a murmuratione ,
quae nihil pro- « Infirmum autem in fide assumite » etc; et decimo

dest, et a detractione parrite linguae ». Quod isti quinto « Debemus nos firmiores imbecillitates infir-
:

non faciebant; unde et snbditur: Dicentes'^: Quare morum sustinere». Se mlem \ocsit medicum quia. ,

> Vers. :J8. el 39. ^ Vers. H. in praesenlia] Christi conteri V et Vat. polerant et volebant
^ Vers. 1. — Glossa ordinaria iii 1. Cor. .•;, II: Eam no- ad bontim propter [F per] praesentiam Christi trahi.
minalionem voluit iiUelli^i Apostolus, quae fit in quemqiiam ^ Num. (53. se(|<|. Subinde allcgatur I. ('or. I, — 27. seq.
cum senlentia et oidine iudiciaiio alque integiitatc profertur. « Vers. II.

Nam si quaelibet nominatio suflicit, mulli damnandi suiit inno- ' Vuljrata, quam sequitur Vat. , addit ad iliscipulos eius.

centes, quia saepe falso iii quoquam crimina nominantur etc. — Scciuitur Kccli. II, 33.

Cfr. Petr. Lombard.. in cundemloc. : Si is (pii nominatnr fra- ^ Scilicet interlinearis in Luc. >, 30, (juac est secundum
ter, etsi non sit, est fornicator, nominabilis et manifcstus et Kaban., III. Comment. in Maltli. 9, II. — Diio scqq. loci sun(
falce evangelica praccisus vel notatus etc. Luc. 18, II. et Ki, \'\.

Lib. I. Comment. in Mattli. 9, 13. Pro niliil aliud refer-

* ® Vers. ."3. — Siibinde allegatur I. .Macliab. 2, G2.
'" ubi pro et de peccantium
tur, quod ibi fecerit, nisi quod docueril, textus originalis Lpist. oi. (alias 10.) n. 13,
(quem sequitur Vat.) nihil refertur aliud, nisi quid ihi fece- texlus originalis dum peccantium.
rit, quid docueril, qui ctiam in linc pro demonstretur exhi- " Vulgata Et respondens. — Sciiuitur Eccli. 38, I.

bet demonstraretur. — Superius pro poterant prae.sentia [II

'* Psalm. .37, 8. — Duo scqq. loci sunt Rom. I i, 1. et 15, I.
 132 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. V.

Isaiae quiiiquagesinio tertio ^ , « livore eius sanati in boc, quod non imponuntur ipsis discipulis onera
sumus»;et sexagesimo primo: « Spiritus Domini gravia et dillicultates ieiuniorum. Introducitur ergo
super me, eo quod unxerit me, ut mederer contri- consolatio manuductoria discipulorum ut dissonans
tos corde »; et Acluum decimo: « Pertransiit bene- severitati legalis observantiae , ut consonans beni-
laciendo et sanando omnes oppressos a diabolo » gnitati diuinae praeseniiae, ut expediens ruditati
78. (V^ers. 32.). Deiicitur autem tertio ex re- imperfectionis humanae ^.
Teriio, ea- ctitndiiie acquitatis supernae, qua magis condescen- Primo ergo introducitur ut dissonans severi- Primo,
dem deiici- ,.,.,. . , . , ... dissonans s
tar. dit liumili peccatori quam superbo msto; et ideo tati legaiis observantiae in quaeslione Pliarisaeo- reritati leg
lis observa
subdit: Non veni vocare iustos , sed peccatores acl rum, cum Al
dixerunt ad eum: Quare
dicitur: illi tiae.

poenitenliam; iustos, id est, qui se reputaut; Glossa ^: discipuli loannis ieiunant frequenter et obsecra-
« Qui iustitiae suae confidunt». Unde Beda: « Justos tiones faciunt ? Similiter autem et
"^
Pharisaeo-
eos vocat, ({ui Dei ignorantes iustitiam et suam rum etc. Dicitur autem et Mattliaei noiio, quod Quaeslio d
plex et di
volentes slatuere, iustitiae Dei non sunt subiecti boc discipuli loannis quaesierunt; sed , ut dicit Au- similis.

ad Romanos decimo, qui ex Lege praesumentes, guslinus in libro de Concordia Evangelistarum , non
Evangelii gratiam non quaeriiiit ». Tales enim non est contrarietas, quia ulrique quaesierunt. Et utri-
venit Dominus vocarc, sed magis iusto iudicio ex- que quaercbant, sed disciimli loannis volentes discere

caecare; unde loannis nono^: « In iudicium ego veni veritatem, Pliarisaei vero volebant eorum explorare
in mundum, ut qui non vident videant, et qui vi- libertatem, sicut illi, de quibus dicitur ad Galatas
dent caeci fiant ». Venit autem Dominus vocare secundo ^: «
Propter subintroductos falsos fratres, qui
omnes ad poenilentiam, quia, sicut dicitur ad Roma- subintroierunt explorare libertatem nostram ». Hoc
nos tertio et acceptum esl de Psalmo, « noii est iustus autem non quaerebant, quia discipulos loannis appro-
quisquam, oinnes declinaverunt, simul inutiles lacti barent, sed ut comparatione eorum Cbristi discipu-
sunt»; unde et ibidem: « Omnes peccaverunt et egent los reprelienderent.

gloria Dei ». Et ideo a poenitentia incepit praedicare, 80. Unde

Tui autem edunt et bi-
et subdunt:
secundum (juod dicitur Malttiaei quarto^. De liac bunl; et ideo conquerebatur Dominus de eis Mat- Pharisaei i
guantur.
vocatione dicitur Isaiae vigesimo secundo: « Vocabit tliaei undecimo^: « Veiiil loannes neque mandu-
Dominus Deus exercituum in die illa ad fletum et cans neque bibens, et dicunt: Daemonium liabet;
planctum et calvitiiiiii et ad ciiigulum sacci ». Sed venit Fibus liominis manducans et bibens, et dicunt:

banc vocem non audiunt qui se reputant iustos; Ecce, bomo vorax et polator vini, publicanorum et

contra qiios lob nono^: « Si iustificare me voluero, l)eccatorum amicus». Et ideo spernebant Pliarisaei
os meum condemnabit me; si innoceiitem ostendero, eos tanquam discordes a legali et populari observa-
pravum me comprobabil ». Sed lianc audiunt bumiles tione; sed inale, quia Isaiae quinquagesimo oclavo ^^:

peccatores; infra seplimo: « Et omnis populus au- « Nolite ioiunare sicut usque ad banc diem , ut au-
diens et imblicani iustificaverunt Dominum, bapti- diatur in excelso clainor vester. Nunquid tale est

zati baptismo loannis. Pbarisaei autem et legisperiti ieiunium, quod elegi? Hoc enim esl ieiunium, quod
spreverunt consilium Dei in seinetipsos, non bapti- elegi ? Dissolve colligationes impietatis » etc. ; et ad
zati ab eo ». — Et sic patet, quomodo in boc facta est I^omanos decimo quarto : « Is qui non manducat
confutatio superborum ; unde divino iudicio peiores manducanlem non spernat », quia, sicut ibidem sub-
reputantur illis quos des|)iciunt. ditur, « regiium Dei non est esca et polus ».

79. (Vers. 33.). At iUi dixerunt. Vosiqmm de- 81. (Vers. 34.). Secundo vero introducitur ut Secundo,
convenie
infi?morum scrlpta est vocatio peccatorum et confutatio super- conveniens benignilati divinae praesentiae in disso- divinae b
nignitati.
tripliciler
notatur borum, subiungitur bic lcitio consolatio infirmorum lutione obiectorum, cum dicitur: Quibus ipse ait:

' Vers. '), post qiiem 61, 1. et Acl. 10, 38. tui autem non ieiunnnl? nisi (piod istc j)ulari potest
discipuli
2 Scilicet interlinenris. — Scntentia Bedae haijelur II. in addidissc Pharisacos, quod simul cum discipulis loannis lioc
Luc. 5, 32; in ipsa allegatur Roni. 10,3. Cfr. Ambros., V. in dixerint, cum Mattiiaeus lantum discipulos loannis hoc dixisse
Luc. n. 21. seq. — Supcrius pro aequitatis supernae Vat. ae- perhibcat. Sed verba ipsa, quac ilius dixisse apud Marcum le-

quitatis fraternae. gitur, magis indicant, alios hoc dixisse de aliis, id est convivas,
' Vers. 39. — Duo seqq. loci sunl Rom. 3, 10. 12. (ex qui aderant » etc. In finc ait: « Omnes [qui aderant, scil. disci-

Ps. 13, 3.) et 23. puii loannis ct ccteri convivae] certatim, ut quisque poterat,
* Vers. 17, post quem Isai. 22, 12. lioc obiecerunt; quorum sententia diverso loquendi modo, sed
* Vers. 20. — Sequitur Luc. 7, 29. seq. — Infra pro tm- tamen a ^eritate non alieno, a tribus EAangelistis insinuata
miles peccatores Vat. peccatores qvam plurimi. est ». Glossa ordinaria (secundum Bedam) in Luc. 5, 33: Mal-
® Cod. D hic et infra n. 83. rnditnti antiquae. thaeus dicit, ipsos discipulos hoc quaesissc. Sed sciendum, quia
' Vulgata omittit aiitem , nonnulli codd., ut CD, et. — utrique quaesierunt. — Superius pro nl dissonans ACG tit

Sententia August. liabetur II. dc Con,sensu Evangeiist. c. 27. dissentiens.

n. 62: « Item, quod dicit Matthaeus [9, 14.]: Tunc accesserunt * Vers. i. — Inferius pro quia U ut, et post sed ACD
ad eum discipuli loannis, dicentes: Quare nos el Pharisaei omittunl H^ ® Vers. 18. et 19.
ieiunamus frequenter? Mavcus [2,18.] similiter intulil, dicens: '" Vers. 4-6. Vulgata hinc inde plura interserit et finem sic
Et erant discipuli loannis et Pharisaei ieinnantes el veniunt exliibet: Nonne hoc est magis ieiunium, quod elegi? Dissol-
et dicunt illi: Cur discipuli loannis et Phorisaeorum ieiunant re etc. — Subinde allegantur Rom. 1 4 , 3. et 1 7.
 ? :

COMMENT. IN !• VANGELIUM LUCAE C. V. 133

Nunquid possunt filii sponsi ieiunare etc. Secuiicluin dicitur: Dicebut aiitem illis similitudinem^; ubi
Bedam ^ vero liaec est littera: Nunquid potestis fdios ostendit, discipulos ad ieiunium non esse arctandos Tanguntur
. .
"** ratio-
sponsi facere ieiunare? Sponsus iste Christus est, de tum propter vetustatem conversalionis , tum propter nes.

quo loannis terlio: « Qui liabet sponsain sponsus est »; fragilitatem carnis, tum etiam propter dissuetudi-
et in Psalmo : « Et ipse tanquam sponsns procedens de nem affeclionis quae Iria exprimil sub triplici me-
,

thalamo suo ». Filii sponsi sunt Apostoli; unde Isaiae taphora, scilicet veteris vestis , veteris utris et ve-
octavo: « Ecce, ego et pueri mei, quos dedit miiii teris vini.

Dominus » ; et in Psahno : « Pro patribus tuis nati sunt Rudes igitur discipulos expediens erat confovere, Ratioprioia.

libi (ihi ; constitues eos principes » etc. Isti non pos- non ieiuniis aggravare, propter veiustatem conver-
sunt nec debent ieiunare ieiunio moeroris et allli- salionis , propter quain dicit: Quia nemo commis-
ctionis, quamdiu cum iUis est sponsus, quia tunc suram, id est particulam, (juae coniungit, a vesti-
^
est teinpus gaudii ;
propter (juod Canticorum tertio mento novo, scilicet ablatain, immittil in vestimen-
dicitur: « Fihae lerusalem, egredimini et videte regem tum vetus, quia duplex sequitur iiiconveniens; el
Salomonem in diademate»; et Isaiae sexagesimo primo: ideo addit: Alioquin et novum rumpit , quod est
« Ciaudens gaudebo in Domino, et exsultabit anima damnosum, ct veteri non convenit conimissura'^,
mea Deo meo, quia induit me Dominus veslimento
in quod est indecorum. — Sic spiritualiler intelligen- InteJlectus
spiritoalis.
saiutis et indumento iustitiae circumdedit me, quasi duin ,
quod non sunt imponendae novae observantiae
sponsum decoratum corona et quasi sponsam orna- convenientes novae conversationi, qiiamdiu hoino non
tam monihbus ». Unde tunc erat tempus gaudii, non est priori exutus, scilicet in principio conversionis.
moeroris ,
quia , sicut dicilur loannis lertio ^ , « aniicus El ideo dicebat Apostolus ad Ephesios quarto^: « De-
sponsi stat et gaudio gaudet propter vocem sponsi ». ponentes secunduin pristinam conversationem velerem
8:2. (Vers. 35.). Et ideo discipulorum consola- hominem renovamini , spiritu mentis vestrae et in-
isolatio tio conveniens est praesentiae sponsi Chrisli, sicut et duite novum hominem ,
qui secundum Deum creatus
raesen-
desola- desolaiio absentiae. Propter quod addit: Venient au- est »; et ad Colossenses tertio: « Exspohantes vos
jx ab-
t Spon- tem dies , cuni ablatus fuerit ab eis^, scilicet per veterem hominem cum aclibus suis, induite novuin»;
inorlem et passionem; Osee quinto: « Vadent ad alioquin erit monslruosum. — Et ideo in figura liuius Figura.

quaerendum Dominum et non invenient abiatus est ; proliibita est in Lege commixtio diversorum; Deute-
enim ab eis », et tunc ieiunabunt in illis diebus, ronomii vigesimo secundo ^ : « Non indueris vesti-

scilicet ad tempus illud; quia loannis decimo sexto^: mento, quod ex lana linoque contextum est », quia
« Piorabitis et flebitis vos mundus autem gaudei)it, , hinc contemnitur Dominus ; leremiae duodecimo
vos vero contristabiinini , sed tristilia vestra conver- « Nunquid avis discolor hereditas niea mihi »
tetur in gaudium »; et tunc erit tempus moeroris et 84. (Vers. 37. 38.), Hoc ipsum erat expediens pro- secnnda.

ieiunii unde Tobiae secundo

, « Comedit panem suum : pter fragilitatem carnis, propter quam dicit: Et nemo
in luctu et tremore, memorans illud propheticum: mittit vinum 7iovum in utres veleres; quia ex hoc
Dies festi vestri convertentur in luctum »; Threno- sequitur duplex inconvenientia , scihcet elTusio vini,
ruin primo : « Idcirco ego plorans, et oculus meus propter quam dicit: Alioquin rumpet vinum novum
deducens aquas, quia longe factus est a me conso- utres , et ipsum effundetur ; alia, perditio utris; unde
lator meus, convertens animam meam ». et addit : Et utres perihunt ^^. Et ideo novo vino no-
0, utex'
!ns im- 83. (Vers. 36.). Tertio autem introducitur ut vum etiam vas providendum ;
propter quod dicit : Sed
tectioni
manae. expediens riiditati imperfectionis humanae, cum vinum novum in utres novos mittendum est et

' Libr. II. in Luc. 5, 34. Ita eliam Viilgala, quae tamen tempus illnd H scilicel mortis el passionis usquc ad adventum
cum Beda post sponsi addit dutn cnm illis esl spotism. Prio- Spiritus sancti paracliti, Vat. eu scilicet tenipore.
rem leclionem, de qua clr. Mallh. 9, 1.5. et Marc. 2, 19, B. ^ H: Dicebal autem et similitudinem ad illos.
Yulgata et

AiberL sic affert: Nunquid possunt filii sponsi lugere vel ieiu- Cod. H (D a secunda manu) cum Vulgata addit a novo.
^

nare, dum cum illis est sponsus? — Sequuntur loan. 3, 29; Glossa interlinearis Quia nemo commissurani parliculam, a
: ,

Ps. 18, 6; Isai. 8, 18. et Ps. ii, 17. Hieron., I. CommenL in vestimento novo, ablatam, inmitlit in vestimentum vetus; alio-
Mattli. 9, \o: Sponsus Ciiristus, sponsa Ecclesia est. De lioc quin et novwn rumpit, quia incipit displicere, etsi ante pla-
sancto spiritualique connubio .\postoii sunt procreati, qui lu- cuerit, et veterinon convenit commissura a novo ablaia. ,
—
gere non' possunl, quamdiu sponsam in tlialamo vident et sciunt, Superius pro scilicet ablatnm CD id est ablatam H ablatam. ,

sponsum esse cum sponsa. Quando vero transierint nupliae, et * Vers. 22-24. — Sequitur Col. 3, 9. seq. Cfr. Ambros.,
passionis ac resurrectionis tempus advenerit; tunc sponsi filii V, in Luc. n. 23. seqq., et Beda, 11. in Luc, 5, 36, Glossa or-

ieiunabunt etc. dinaria in Luc. -5, 36. senlcntiam Ambrosii et Bedae exhibet. —
* Vers. 11, post qucm Isai. 61, 10. — Superius vocibus Superius pro priori (quod substituimus pro priora a Vat. po-
debent ieiunare II interserit de conyruo, Vat. nunc ; deinde sito] exntus .V CDG illa [scil. veterc; G in illa} exutus, H in

siibsiituimus pro ieiunium moei'oris ex CD II ieiunio moeroris. illa [scil. no\ a] assuetus, et pro scilicet in principio conversa-
» Vers. 29, tionis Vat. uti non est exutus mox in principio adliuc suae
* Vulgata ab illis sponsns. — Subinde allegatur Osee -j , 6. conversalionis. ® Vers. 11, post quem lcr. 12, 9.
* Vers. 20. — Duo seqq. ioci stml Tob. 2 , 5. seq. (in quo '" Maior pars codd. ^jmn/ni, quod quidem occurrit Matlli.
aliegatur Amos 8, 10.) et Tiiren. I, 16. — Superius pro ad 9. 17, ubi tamen praecedenlia sic exhibentur : « .\lioquin rum.
 134 COMiMENT. IN EVANGELIUM IXCAE C. VI.

inteiiecius utnique .servanlur. Sic spii"ituales observanliae — ducatur. Et ideo Actuum decimo
dicebant quidam
sunt spnitualibus, non carnalibus imponendae, qui cle- quinto ^ « Nisi circumcidamini
: secundum morem
sigiiantur per veteres utres, secundum illud Psalmi ^: Moysi,,non potestis salvari ». Hanc autem affectio- caritas in
*
« Factus sum sicut uter in pruina »; unde designan- nem innovat caritas secundum illud loannis decimo , ciTonem.

lur per utres Gabaonitarum ruptos et solutos; losue tertio.: « Mandatum novum do vobis ut diligatis in- ,

nono: « Utres vini novos implevimus, qui nunc rupti vicem ». Hoc facit nova sapere ut vetera; unde pri-

sunt atque soluti sunt », et ita ad continendum vinum mae Non mandatum novum scribo
loannis secundo ^ : «

iiiepli. Et ideo primae ad Corinthios tertio: « Et ego, vobis sed mandalum vetus quod audistis ab initio »
,
,

iratres, non potui vobis loqui quasi spirituaUbus, sed « Iterum mandatum novum scribo vobis, quod estve-

quasi carnalibus, tanquam parvulis in Christo. Lac vo- rum et in ipso et in vobis». Vere hoc est novum
bis potum dedi, non escam». Antequam ergo eis spi- mandatum, quod vetera evacuat et quod facit sapere
ritualia iniungantur, necesse est, ut corda eorum reno- nova; secundae ad Corinthios quinto^: « Si qua in

ventur, iuxta illud Ezechielis trigesimo sexto '^:

« Ecce, Christo nova creatura, vetera transierunt; ecce, fa-

dabo vobis cor novum et spiritum novum ponam in cta sunt omnia nova»; quia, sicut dicitur Levitici

medio vestri »; quia ad Galatas sexto Apostolus ait: vigesimo sexto, « novis supervenientibus, vetera pro-
« In Christo lesu neque circumcisio aliquid valet iicietis». — Sic ergo propter ruditatem discipulorum Epiiogus.

neque praeputium, sed nova creatura». Et ideo in tum ex parte coiwersationis, tum ex parte carnis,
Psalmo 2 petitur « Cor mundum crea in me, Deus,: et tum ex parte mentis, erant discipuli benigne tra-
spiritum rectum innova in visceribus nieis»; (juod fit ctandi, nondum ad ieiunium arctandi, maxime ad
in viris spiritualibus; secundae ad Corinthios quarto: ieiunium exsultationis, quod non convenit nisi re-
« Licet is qui foris est, noster homo corrumpatur, novatis per gratiam Spiritus sancti.

, tamen is qui inlus est, renovatur de (he in diem». Unde ex praemissis colligitur, quod discipuli

80. (Vers. 39.). Hoc etiam ipsuin nihilominus* Christi non erant arctandi , nec ad ieiunium moero-
Tertia. expedicns erat propter lUs.sueludinem a(feclionis; ris propter praesentiam sponsi, nec exsultationis
propter quam designandam dicit: Et nemo hibens propter absentiam Spiritus sancti; et ita erant be-
vetus statim vult novum. Et rationem huius reddit nigne consolandi tanquam adhuc tenelli el infirmi.

propter iudicium sensus, cum dicit: Dicit enim: Ex praemissis igitur suflicienter apparet, quomodo
Intellectns
Bpiritualis.
Vetus melius quo per simile in delectatione
est. — In a Domino sunt peccatores misericorditer vocati, et
potus vult ostendere, quod alTectus noster non statim superbi rationabiliter confutali , et infirmi suaviter

delectatur in novis servandis, nisi paulative manu- consolati.

Capitllu.m VI.

I. Factum est autem in Sabbato. Supra^egit primum autem defendendi modum tria oefensio e
Circa '
Scnptara nc
Pars II. ha- Evaugelista de discipulorum vocatione ; in parte ista introducuntur: primum est criininaiidi occasio , se-^^^'^r'^v^i<^
belduomem- -. 1 • 7 /• • • > • » • •
i)ra. agit de ipsorum defensione, quia boni pastoris est cundum est criminationis oppositio tertium est ^'^,

non soluni oves congregare, sed etiam a lupis de- criminatorum confu tatio.
fendere ^ Et habet haec pars duas. In prima defendit 2. (Vers.
^
1.). Criminandi igitur
° occa^jone?» Pnmo.deoc
casione cri

eos testimonio Scripturae; in secunda vero, mira- dedit discipulorum necessitas, propterquam velle- minandi.

culo potentiae , ibi ^^ : Factum est autem et in alio bant spicas in Sabbatis. Et hanc notat, cum dicit

Sabbato. Ipse enim Christus est « Dei virtus et Dei Factum est in Sabbato secundo primo,
'
id est se- Expiicatio
verborum.
sapientia»; unde discipuli vocabanl eum: « Magister cundo a primo, id est immediate sequente Sabba-
el Domine », loannis decimo tertio; et ideo primo tum praecedens, de quo habitum est supra quarto ^^
defendit ut Magister per testimonium authenticum, in quo curavit daemoniacum. Vel, sicut dicit Chry-

secundo, ut Dominus per opus miraculosum. sostomus, in Sabbato secundo primo, id est bis

pnntur nlres, ot viiiuni pjfanditnr ». Superiiis pro rumpet ^ De officio boni pastoris cfr. loan. 10, I. soqq.
pkires codd. rumpit. Iiiferiiis pro sercantur H cum Vulgata '" Vers. 6. — Subinde allegantur 1. Cor. 1, 24: Christum
conservantur. Dei virtutem et Dei sapientiam , et loan. 13, 13.
^ Psaim. 118, 83. — Duo seqq. ioci sunt losue 9, 1.3. et " Ita codd. ,
qui infra n. 5. legunt Criminationis [G cri-
I. Cor. 3, I. seq. Cfr. Beda, 11. in Luc. o, 37. seq. minis] vero obiectionem ; Vat. criminis obiectio.
"^
Vers. 26. — Sequitur Gal. 6, 15. ^* Vers. 31. seqq. Glossa ordinaria: Secundo primo. Ad
^ Psalm. 50, 12, post quem IL Cor. i, 16. litleram in altero Sabbato, quod post illud fuit primitus secun-
* Vat. inchoantibiis. dum, vel quod occurrit prius posl secundum ab eo quo prae-
^ Vers. I
, ubi pro salvari ACD salvi fieri. — Subinde cedenlia sunt dicta vel facia. — Chrysost., Homil. 39. (alias

allegatur loan. 13, 34. 40.) in Matth. n. 1 : Quid autem est secundum primum? Quando
® Vers. 7. et 8, pluribus omissis. duplices feriae erant, et Sabbali Domini et alterius festi suc-
' Vers. 17, post quem Lev. 26, 10. cedentis. Sabbatum enim quaslibet ferias et quietem appel-
' Cap. 5, 27. n. 63. seqq. labani.
 ,; ,,

COMMENT. IN EVANGELIUM IXCAE C. VI. 135

primo sive principali ,

propter duplicem solemnitatem gere nolebat anima mea, nunc prae angustia cibi

concurrentem ,
quia Sabbatum ex se solemnitas erat, mei sunt ».

et etiam ratione Seomeniae , quae tunc erat. Vel se- 4. Unde humana necessitas ipsos excusabat , Ratio eicu-
.
saodi prima.
cundum Bedam * secundo primo est una dictio com- quae lioc facere compellebat; et hanc rationem as-
posita ex integro et corrupto, ut secumlo primiim signat Beda 5 : « Non habentes, inquit, discipuli spa-
dicatur, hoc est secnndo praelatum, id est supe- tium manducandi propter importunilatem turbarum
rius el dignius illo Sabbato legali, quia iam tnnc esuriebant ut homines, sed vellentes spicas inediam
incipiebat Sabbatum novum , in quo feriandum est a consolabantur ». — Alia ratio est necessitas pauperta- seconda.

vitiis, non ab operibus necessariis. tisassumtae, qua erant inopes, ut nec suflicienler ha-
3. Et hoc patet per ipsorum discipulorum exem- berent panem unde Apostolus secundae ad Corinthios
;

ansiiusper nlum, dc uuibus subditur : Cum transiret per sata; undecimo ^ : « In fame et siti , in frigore et nuditate ».
sala. '
transihat,
.,
scilicet
... . ^.
ipse Ciiristus, quia viator
. . .

erat — Tertia ratio est a,usteritatis exemplum , quo do- Tertia.

unde Actuum decimo ^ ; « I^ertransiit benefaciendo et cebant nos , sicut dicit Ambrosius ^ , « non i)raepara-
sanando omnes oppressos». In transitu autem suo tas escas, sed simplices quaerere cibos»; Isaiae tri-

designat, omnia haec esse transitoria, secundum il- gesimo : « Dabit vobis Dominus panem arctum et
lud Matthaei vigesimo quarto : « Caelum et terra trans- aquam brevem ». — Quarta est, ut ostendant, quod Quarta.

ibunt». Transibat autem , non manebat, et disci- non ad litteram, .sed spiritualiter debemus legale
puU eius similiter, ut ipsi etiam hoc faterentur, quia Sabbatum observare contra haereticos post futuros; ,

« non habemus hic manentem civitatem », ad Hebraeos ad Hebraeos quarto ^ : « Relinquitur sabbatismus po-
ultimo. — Quia vero, per haec transeundo, non de- pulo Dei». — Quinta ratio est spiritualis intelli- qninu.
bemus immorari, sed indigemus sustentari; ideo ad- gentia. Per Sahhatum enim intelligitur otium divi-
scipniivei-dit: Vellehant discipuli
'
eius spicas et manduca- nae conlemplationis; Isaiae quinquagesimo octavo^:
ebant spi- . ,
fas. bant, confricantes manibus sms^; vellebant, id ff Vocaveris Sabbatum Domini delicatum ». Spicae sunt
est, avellebant, a stipula discerpentes , secundum l^praegustationesdulcedinis internae, quae asperitatibus
quod dicitur Amos septimo : « Armentarius ego sum sunt permixtae, et ideo manihus confricantur , ut
veUicans sycomoros». Vellebant , dicit, non mete- granum purum eliciatur, sicut Ruth, quae « coUi-

bant, quia hoc secundum Legem erat concessum, il- gebat spicas remanentes posl terga metentium ». —
lud inhibitum ; Deuteronomii vigesimo tertio : « Si Sexta ratio est ex parte dulcedmis verhi Christi, qua sexia.

inlraveris segetem amici tui, franges spicas et ma- fortiter illecti , obliviscuntur manducare ; unde Psal-

nibus conteres , falce autem non metas » . Et hoc qui- mus ^^

: « Quam dulcia faucibus meis eloquia tua
dem faciebant, famis necessitate compulsi, sicut, Mat- super mel ori meo » et loannis sexto ; : « Verba
thaei duodecimo^, « discipuh eius esurientes coepe- quae locutus sum vobis, spiritus et vita sunt ».
runt vellere spicas et manducare ». Nec mirum, quia 5. (Vers. 2.). Criminationis \ero ohiectionem intu- secando, de

Proverbiorum vigesimo septimo, « anima esuriens lit Pharisaeorum perversitas, qua libenter insultabant fe"iione.

amarum pro dulci sumet » ; et lob sexto : « Quae tan- discipulis. Quod notat , cum subdit : Quidam autem

^ Libr. II. in Luc. 6, l,qui sequitur Anibros. , V. in Luc. sam ordinariam in eundem loc. — Retinuimus cum Vat. Beda,

n. 31. Sentenlia Bedae secundum Glossam ordinariam in Luc. pro quo codd. Ambrosius , apud quem verba non invenimus.
6, I. est: Diem, quo Sabbali littera solvi coeperat 3cUTsp6-pw-ov, Beda sequitur Hieron., II. Comment. in Matth. 12, I.
id est secundo-primum Sabbatum vocat, per hoc innuens, ob- ® Vers. 27. — Vo?>i panem Vat., refragantibus codd., ad-
servantiam legalis Sabbati cessaturam et naturalis Sabbati liber- dit: ut aperlissime liquet ex loanne [6, 5. seq.], uhi, cum
talem... restituendam, qua credentes per gratiam septiformis convenissent quinque millia virortm aut circiter, absque mu-
Spirilus a malis operibus ^acant. Sabbatum ergo gratiae ad lieribus et parvnlis, inter universos Apostolos non esl inventa

distinctionem legalis Sabbati secundo-primnm dicitur, id est vet mica panis , sed tantum erat puer unus in medio turba-
primum secundo praelatum id est superius et dignius inferiori , rum, qui Iiabebat quinque panes hordeaceos et duos pisces.
legali etc. (Tam .\mbros. quam Beda ad lianc sententiam ex- ' Substituendum videtur aut Hieronymus , aut Beda, qui
plicandam afferunt 1. Cor. lo, 45. seqq., ubi Christus vocatur locis supra nota 5. allegalis lianc etiam ponunt rationem. —
secundus Adam, primum Adam antece-
qui ratione dignitatis Sequitur Isai. 30, 20.
dit, ideoque mmxmn \>o{G%i secundo-primus Adam). Glossa ^Ji- ^ Vers. 9. — Hieron., II. Comment. in Malth. 12, 2: Nota,
terlinearis « Sabbato secundo primo
: una diclio esl vel duae , , quod primi Aposloli SaJAatoris litteram Sabbali destriuint ad-
dictiones I). Plura de hoc vide apud Petr. Comest., Histor. scho- versus Ebionitas, qui, cum ceteros recipiant .\postoIos, Paulum
lastica, in Lvang. c. 68. quasi transgressorem Legis repudiant. Idem dicit Beda , IL in
* Vers. 3S. — Duo seqq. loci sunt Matth. 24 , 3-5. et Hebr. Luc. 6, I. Haec verba aftert etiam H, sed perperam sub no-
13, 14. mine Ambrosii.
' Vulgata omittit suis, quod tamen exhibet .Ambros. , V. ^ Vers. 13. — Subinde allegatur Ruth 2, 3. Cfr. Ambros.,
in Luc. n. 28 : confricantes eas manibus suis. — Sequuntur V. in Luc. n. 28. seqq.; Beda, II. in Luc. 6, I. ct 1. in Marc,

Amos 7, 14. et Deut. 23, 25. 2, 23, ubi etiam seq. ratio tangitur. — Inferius pro praegu-
* Vers. 1 , cui Vat. subiungit Marc. 2 , 23. et 24. — Sub- stationes Vat. purgationes, et post internae B addit vel ae-

inde allegantur Prov. 27, 7. et iob 6.7. — Superius pro Et ternae.

hoc quidem pliu*es codd. Et hoc quidam. '* Psalm. 118, 103, post quem loan. 6, 64. — Superius
* Libr. II. in Luc. 6, 1. Sententia allegatur secundum Gios- pro illecti CDH allecti.
 138 COMMKNT. IN EVAN(;i-I.IUM LICAE C. VI.

qninqiiagesimo tertio: « Peccatiim non fecit,necin- imperium confortatus, securus stetit. Nec inirum,
ventiis est dolus in ore eius ». Proplerea «licebat ipse quia ipsi recte potest dici illud lob quarto^- « Ecce,
loannis octavo : « Quis ex vobis arguet me de peccato ? docuisti multos et manus lassas roborasti »; unde
Si veritalem dico vobis, quare non creditis miiii »? poterat tuc dicere illud Danielis decimo : « Cumque
14. (Vers. 8.). Ipse vero sciebat cogilationes loqueretur mecum, convalui el dixi: Loquere, Do-
subiimitas eorum. Post opportunitatem miraculosi operis sub- mine mi, quia confortasti me».
operatoris .... . , .,
mirabiiis ditur bic subliivitas rmrabms operatoris quantum 16. (Vers. 9.). Secundo vero per prudentiam secundo.
tripliciter no- . ... ,
. . . .

tatur. ad tria quantum ad sapientiam discernendi

, scuicet in sermone declinaljat eorum maciiinationes; propter
in corde, prudentiam interrogandi in sermone et quod additur Et ait^ ad illos lesus: Inlerrogo
:

efficaciam curandi in opere ^ vos. — Sed contrarium tiuius videtur dici Mattbaei Difficoitas

Primo igitur per sapientiam in corde depre- duodecimo, u]ji dicitur, quod ipsi « interrogabant
Prirao. hendit eorum cogitationes; quod notat, cum dicit Domimuii: Si licet Sabljato curare »? — Ad quod
Jpse rero sciebat cogilationes 6'ont/x; et vere, quia respoiidet Augustinus, (ie Concordia Evangeiistarum ^,

Dominus sapientissimus ; nnde in Psalmo^: « Domi- quod priino ipsi interrogaverunt, et Dominus eis re-
nus scit cogitationes bomiiium, (pioniam vanae ». Et plicavit. \'el potest esse, quod cogitationem interio-
ideo ocubs Dei erant cogitatioiies eorum apertae rem sequitur inlerrogationis forma. Mattbaeus intel-
propter quod dicit Isaiae primo: « Auferte mahun iigit, quod in aurilms Dei co/;«7a/-c est ioqui et flf?<- ,

cogitationum vestrarum ab oculis meis »; unde et bitare est interrogare. — Et propoiiit cautam inter- cauta intec

loannis decimo sexto: « Dicebant ei discipuli : Nunc rogationem : Si an malc;

licet Sabbalo ^" bene flicere,
scimus, quia scis omnia, et non est opus, iil (|uis te animani salvam facere, an perdere? Hoc quaerit non
interrogel ». Nec mirum, quia ipse estille, dc quo tanqiiam duljium , sed tan^piam induliitanter verum,
leremiae decimo septimo ^ : « Ego Dominus scriilans ut altera pais detur. Constat enim , tpiod licet Sab-
corda et renes, qui do unicuique iuxta viam suam ». Ijatis bene facere, vel non bene facere; salvare ani-
15. Iii cuius rei testimonium , ut ostendat se main , vel non salvare cjuia inter contradictorie
,

Dominus in cognitorem cordium bunc curaiidum surgere , iubet, opposita niliil est medium ^'. Sed 7ion bene facere
bet.
in medium, cum subdit: Et ait homini , qui habe- cum est locus et opportunitas, est negligere Ijonum,
bat manum aridam ; pro[)ter quem illi cogilationes et hoc est male facere. Igitur boc est certiim et ve-
supei'bas cogita])ant, ila ut posset eis dici illud Ec- rum disiuMctum, de (pio necesse est dare alteram
clesiaslici trigesimo septimo * : « praesumtio ne- parlem; sed banc non possunt dare: licet male facere,
quissima! unde creata es cooperire aridain malitia»? vel animam perdere : restat igilur, ex bac inter-
Surge et sla in medium, id cst in loco perspicuo, rogatione ipsos esse convictos, quod licet Sabljato
nt oinnes cognoscant, cogilatus siios esse depreber.sos, ])eiie facere ct animam curare; et sic iion poterant
iuxta illiid Ecclesiastici primo ''
: « Ne accesseris ad res[)oiidere. Unde impletum est illiid lob nono ^^: « Si

illum duplici corde »; « nc revelet Deus abscondita re[jeiite interroget, quis respoiidebit ei?Aut quis
tua et in nifxlio synagogae elidat te »; quia, secundum [)oterit ei dicere: Cur ita facis»? Et ideo ad Roma-
quod dicitur ProYcrbioruin vigesimo sexto, « qui ope- nos nono: «0 liomo! quis es tu , ut respondeas
ritodium fraudulenter manifesta])itur malitia eius in Deo »? Unde lob nono dicitur, ([uod « noii poterit
Exsequitur
aegrotiis.
coucilio ». —
Et suroens stetit non timens indigna- , res[Jon(]ere ei unum pro miile». In Matthaei autem
lionem Pbarisaeorum. Diceljat enim illud lob decimo duodecimo '^ istud disiunctum lion sic [jro[)onitur,

septimo^ inlra se : « Libera me, Domine, et ponc sed allera [jars ([uaeritur et proliatur a minori [jer

me iuxla le, et cuiusvis manus pugiiet contra me »; liberationem ovis a fovea; mullo igitur fortius li]je-

et rursus illud Psalmi : « Si consistaiit adversum me randus est homo, de quo in Psaimo: « Omnia suIj-

castra, non time])it cor meum »; uride ad Domini iecisti sub pedil)us eius » etc.

' lla \, alii codd. et Vat. operatione, cum lamen infra rus, et interrogaveiit quae Marcus [3, 4.] et Lucas eum inler-

n. 17. oiimos exiiibeanl opere. rogassc commemorant etc. Cfr. (ilossa ordinaria apiid Lyranum
^ Psalm. 93, II. — Duo seqq. loci siuU Isai. 1, l(i. et in Mattli. 12, 10. et Marc. 3, 4.

loan. 16, 29. seq. '" Vulgata Sahbatis. — Superius pro Et proponit cautam
' Vcrs. 10: Ego Dominus scrutnns cor et prohans re- intrrrnriationem Vat. Proinde proponit inlerrogationis formam
nes etc. et dicit, quae etiam inferius pro delur substituit concedatur.
*
Vers. 3, iil)i codd. perperam malitiam. " Cfr. Aristot., de Prac<licam. c. de Opposilis ; V. Pliys.
® Vers. 36. et 39: El rovelet [iia oliam G] Dens absconsa lext. 26. (c. 3.) cl X. Metapli. tcxt. 22. (IX. c. 7.). — Inferiiis

tua etc. — Sequitur Prov. 26, 26. posl Ijfitur hoc Vat. prosequitur ipsim disiiinctum est cer-
® Vei-s. 3, post quem Ps. 26, 3. tum et evidens , cvius necesse est concedere alleram partem.
' Vers. 3. — Sui)inde allegatur Dan. 10, 19. 1« Vers. 12, post quem lloin. 9, 20. et lob 9, 3.

* Vulgata et H Ait antem. — Sequilur Matlli. 12, 10. " Vcis. 11. seq.: Quis erit cx vobis homo, qui Iiabeat
® Libr. U. c. 35. n. 82: Itaque intelligendum est, (juod ovem unam;~el si ceciderit haec Sabbatis in foveam, nonne te-

illi prius interrogaverint Dominum : Si licet Sahbnto ciirare nebit el levabit eam? (^uanto magis mdior cst homo ove? lla-

deindc tpiod intelligens cogitaliones corum, aditum accusandi (pie licel Sabbatis bcnefaccrc. (De probatione a minori cfr.

quaerentium, consliluerit in medio iilum, quem fuerat sanatu- lom. I. pag. 83-5, nota 5.) — Subinde allegatur Ps. 8, 8.
 COMMKXT. IN KVANCI-LirM LrCAK C. VI. 131)

17. (Vers. 10.). Tertio aulein [wv e/pcackun iii sapienliam, perierunt propter suam insii)ientiam ».

Teriio. opere (leiiciebat eoriiin [)i';iesiinilioiies; propler (|no(l Ilaec aiitem plenitudo insipientiae est vera vacuitas,
subiungitnr : Et circumspeclis oinniln(<s , laiKpiaiii quia '^ '( diuitiae salutis , sapientia et scientia»; igi-

iain conrusis, ut iani posset dicere illud lob (l(}ciino tur ah oppositis insipientia est inopia; ideo dicitnr

sepliino^: « Krgo vos convertiinini et venite, el iion Proverbiorum deciino noiio: « Melior est paiiper am-
inveniain iii vobis ulluin sapientem ». — Kl (piia bulans iii simplicitate siia, (piam dives tonpiens la-

nullus polerat contradicere, ad veritatis conlirinatio- bia sua et insipiens ».

iiem subditur: Dixit liomini: Exlende manum tiiam. 1!>. Qiiaiiliim ad conspiraiionem auleiii oris SecuDdo.

— Et quoniam « sermo eius potestale plenus est », sic- additiir: Et colloqiiebantur ud mvicein , inutiio ser-

ut dicitur l'>clesiastae oclavo^; ideo subditur: Et ex- mone se ipsos provocantes ad iiialnm. Sic fecerunt

tendit , et rcstituta est sanitati manus eius; in (pio loannis midecimo^: « Collegerunt pontinces et Pha-
ostendit Dominus, se esse Legis et Sabbati dominum. risaei consilium et dicebant: Quid facimus » etc.

Nani ipse erat, qui .Moysi , Lxodi quarto ^, sanavit IIoc consilium figuraliter praecessit in fratrilius lo- Figura.

inanuin per soliim imperiiim; ipse etiam erat, qui sepli ; (ienesis trigesimo septimo: « Mutiio lo(|nel)aii-

leroboam , idololatrae regis Israel, manum siccavit et tur, dicentes: Kcce, somniator venil; venite, oc-
iteruin sanavit, sicut dicitur terlii Keirmn deciino cidamus enm ». Iloc consilium erat iin|)inm; ideo

tertio; ipse, in^piam , est ille,dequo dicitnr, qiiod (ieiiesis (pi.idragesiino nono: « In consilinm eornm
« vulnerat et medetnr, percutit, et manus eius sa- iion veniat anima mea »; lereiniae deciino oclavo:
n:d)unt »; de (pio in Psalmo: « Qni propitiatur omni- « Tii scis omiir consilinm (3ornin adversum inc in

bns iniquitalibns tuis, qui sanat omnes inllrmitates mortein; iie [)ro[)itieris iniquitatibus eorum ».

tuas » ; et boc solo sermone , ul manifestetnr, quod 20. Quantnm ad persecutionem operis subdiliir: Tertio.

ipse est ille, de quo Sapientiae decimo sexto ^: « Tuus, Quidnam fdccreat de^ lesu , id est,quoinodo eum
Domine, sermo sanavit eos, qui sanat omnia ». Sicut morti tradere [losseiit; ([uod et fecerunt, licet non
enim Pater per \'erbum increatum omnia fecit, ita statim , secniidnm illiid loannis septimo: « Nemo ini-

per Verbnm incarnatum, ut dicit Augiislinus, (^mnin sit iii eum inaiins, ([iiia nonduin venerat hora eius».
refecit. Sed tamen [)()st fecenint, sicut dicitur Actuuin ter-
18. (Vers. 11.). Ipsi aulem repleti sunt iiisi- tio : « Anctorem vilae interemistis et [letistis virurn
^^"sitas pientia. Hic tertio tangitur perversitas miserabilis homicidam donari vobis ». Unde ipse Salvalor dicere
ia iTi-
piebis ,
quae inde obstinata est in malo, unde de- [joterat illud lereiniae undecimo^": « Tn autem , I)o-

buit relevari ad bonum. Haec autem perversitas osten- mine, demonstrasli mihi , et cognovi consilia eorum.
ditnr in tribus, sciiicet in excaecalione cordis, con- Lgo antem (piasi agnus mansuetus ,
qui [)ortatur ad
spiralione oris et per.fecutione operis. victimam , et non cognovi , ([uoniam cogitaverunt con-
Quantum ad excaecationem cordis (\mi\\v : Ipsi silia, dicentes: Mittamus lignuin in [)anem eius » etc.
Primo. autem repleti sunt insipientia boc , est caecitate 21. SplrUiialiter intelligendum, quod ariditas Exposilio
spiritaalis.
malitiae; Sapientiae secundo^: « Haec cogitaverunt est in anima defeclus vigoris propter absentiam gra-
et erraverunt, excaecavit enim illos malitia eorum ». tiae, secundum illud loannis decimo qiiinto": « Si
Hac quippe fuerunt repleti et stulli facti sunt iusto quis in me non manserit, mittetur foras sicut [)al-

iudicio Dei, secundum illud ad Romanos priino: « Tra- mes etiarescet». Haec autem ariditas septem de Septem caa-
sae aridita-
didit illos Deus in reprobum sensum»; « repletos causis introdiicitur secnndum septem capilaha pec- tis.

omni iniquitate, malitia, avaritia, nequitia; plenos cata. llnde nota quod est ariditas superbiae sive ex
,
C Prima.

invidia, homicidio, dolo, malignitate ». Hac qnippe superbia [iroveniens; Ecclesiastici deciino ^-: « Radices
invidia erant excaecati ,
quia^ « sapicns est ille cui gentium siqierbarum arefecit Dominns». — Et in- Secunda.

sapiunt res, prout sunt»; invidus autem aliena fe- vidiae; lacolii [irimo: « Exortus est sol cum ardore
licitate torquetur. Tales erant bi unde eis compe- ; et arefecit foenum »; et in Psalmo: « Fiaiit siciit

tebat illud Barucli tertio: « Qnoniam non habuerunt foenum tectorum ». — Et irae, de qua Marci nono ^^ Tertia.

'
Vers. 10. c. 30. (c. 23.) ct III. Tor»ic. c. i. (c. 6.). Vide etiam BoeUi.,
^ Vers. i. II. de Diirercnliis lopic, ubi pro loco ah oppositis lianc affort
^ Vers. 7. — Tres seqq. loci siiiU III. Heg. l;^, i; lol) 5, maximain propositionem : Contraria contrariis conveniunt.
18. et Ps. 102, 3. *•
Vers. 47. — Tres seijq. loci siint (Jcn. 37, 19. 20, et 49 ,

* Vers. 12. — SeiUenlia Auj,'uslini lialjclur Knarrut. in Ps. (i; ler. 18, 23. — liileiius pro Iloc consiliiim fii/iinilili'r \'al.

142. n. 17, fcfr. lom. III. pag. :30, nola 5.); vide (itiarn In ll<ter rfuispirtUii) jujurnliter.
loan. Evang. tr. I. n. 12. ^ Viilgata omitlit iIp ,
qiiod tainen exliibetiir a (!ard. Ilug.
* Vers. 21. — Subinfle alleiralur Hom I, 28. et 20. et Lyrano. — Seiiuuntiir loan. 7, 30. et .Vct. 3, 14.
® Ut Bernard., Serm. de Ui^ersis, serm. '"
(licit 18. n. 1. Vers. 18. ct 19, ubi pro consilia eorum Vulgaia tiinc
Cfr. etiain in Cantic. serm. 49. n. (5. Ciregor. , Hegul. pastoral. osteudL^ti mihi sludia eorum.
p. III. 0. 10, iibi dilTusius exprimitur, quod invidus aliena fc- " Vers. 6.
licitale torquetur. — Serpiitur Baruch .3, 28. '2 Vers. 18. — Diio seijii. loci sinU lac. I, 11. et Ps. 128, 6.
' Sicut li.ihetur Isai. .3:i, (j. — Subinde allcgatiir Prov. I<), '* Vers. 17. — Subinde aliegantiir Prov. 17, 22; Niim. II,
t. — De argiimentationc nb oppnsitis cfr. .\ristot., II. Hlictor. 6. ct 21, ").
 140 COiMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

de daemoniaco, qui «spumat et stridet denlibus suis tendisset manum , ut daret {)au[)eri scutellam argen-
Qnarta. et arcscit ». — Et accidiae; Proverbiorum decimo team ,
quam ante se habebat , nunquam manum eius

septimo: « Spiritus tristis exsiccat ossa »; Numero- siccandam; quod verbum impletum dicitur esse usque
rum undecimo: « Arida est anima nostra » « nauseat in praesentem diem.
Qninta. supcr boc cibo levissimo ». — El avaritiae; Eccle-

siastici decimo quarto ^ : « Insatiabilis esl ocubis cu- Tertio determinatur vocatorum instructio per duo.
pidi, in parte ini(piilalis non saliabitur, donec con-
scxia. sumet arefaciens animam suam ». Et gulae; Na- — 24. Factum est autem in illis diebus, exiit etc.

hum primo: « Convivium pariler potantium consu- Postquam determinata est doctrinae Chrisli authen-

metur quasi stii)ula ariditate plena». Et luxuriae; — ticatio et discipulorum vocatio, bic subditur tertia
sepiima. Psabnus-: « Ossa mea sicut creminm aiuerunt, per- pars, in qua fit voeatorum instructio ^. El (\uo\)\Rm

cussus suin ut loenum, el aruit cor meum » elc; instructio disci[)ulorum duplex est, scilicel commu-
« Omnis caro foenum », Isaiae quadragesimo; et lob nis et specialis: communis scilicet in doctrina eo-

trigesimo: « Cutis mea denigrata est super me, et rum quae requiruntur ad salutem omnium ; specia-
ossa mea aruerunt ». lis , in doctrina mysterii Scripturarum ; ideo [)ars ista Divisio.

22. Sic igilur ex septem causis acci[)itur ari- babet duas: in quarum prima erudiuntur Apostoii
septem ge- iHias spiritualis , quae etiam est sepliformis: scilicet in veritate explicata et praeceptis apertis; in se-
nera aridi- i i
•
; i •

tatis. ariditas cordis ad bene cogitandum; Isaiae vige- cunda inslruuntur in explicandis parabolis et pa-
siino primo^: « Emarcuit cor meum , tenebrae slu- rabolice dictis , infra octavo": Et factum est dein-

secundum. pefecerunt me». — Et ariditas oris ad desideran- ceps , et ipse iter faciebal etc.

dum; ludith seplimo: « Erit finis noster brevis in ore

gladii, (jui longior ellicitur in aridilate sitis ». — Et In prima parte Apostoli instruuntur in veritate explicata

Da Domine, et praeceptis apertis.

Tertium. vcrb i iid doceiulum; Oseenono*: « eis,

Quartum. vulvam siuc libcris et ubera arentia ». — Et ariditas

brachii did operaudum; Zachariae undecimo: « Bra- Prima [)ars Iiabet duas : in prima exprimitur nivisio.

Quintum. cliium cius aiiditale siccabitur ». — Et aridilas ma- veritas doctrinae; in secunda vero ad confirmatio-

nus 3i(\ largiemlum; lob deciino quinto: « Antequam nem doclrinae declaratur sublimitas in Doctore, in-
sextum. dies eius impleatur, peribit, et manus eius arescet. — fra seplimo^'^: Cum autem implesset omnia verba
Et cutis ad conversamlum ; lob sepliiiio ^ : « Cutis inea sua etc.

aruit et contracta est». — Est [)Ostremo ariditas

septimum. virtuUs ad sustinemlum ; Psalmus: « Aruit tan([nam Primo cxprimitur veritas doctrinae tripliciter.

testa virtus mea, et lingua mea adhaesil faucibus

meis ». Prima [)ars, qiiae conlinet praesens capitulum,

23. Ilic autem aegrotus babeiis maiium aridam habet tres. Quia eniin doctrina non debet communi- •

Genusaridi- <^i„||iiicat ariditatem aoaritiae , ([uac sanatur, cuin cari indignis et fastidiosis, sed idoneis etstudiosis;
'^
tatis in isto i- i i

aegroto. diviuo manus extenditur ad eleemosynam

iinpeno ideo primo praemittitui" segregatio discipulorum; Divisio.

largiendam, secundum illud Proverbiorum ultimo^- secundo vero, attractio auditorum, ibi ^^: Et descen-
« xManum suam a[)eruit inopi et [lalmas suas exten- dcns cum illis de monte; tertio vero, explicatio do-
dit ad [)au[)erem ». Et \\\d. exlensio impetrat vigorem cumentorum, ibi: Et ipse, elevatis oculis etc.

gratiae, secunduin illud Ecclesiastici deciino se[)limo: Circa seqreciationem autem discipulorum qua-
^ oe segrega
, ; tione disci
. .

« Eleemosyna viri quasi sacculus cum ipso, etgraliam tuor introducuntur, quae j[)sam [)erficiunt, scincet pnlorum

Exempium. [loiniiiis quasi pu[)illam ronservabit ». — E\em[)lnm oralio divina impetrativa doni, electio insinuativa
tanguntur
quatnor.

aulein et ex[)eriinenlum ap[)aret manifeste in quodam meriti, institutio impositiva officii, nominatio^^
i-ege Angliae ^ qui faciebat eleeinosynas largas, cuius discretiva consortii.

manus et brachium inanet intcgrum et incorruptum, 25. (Vers. 12.). Praemittilur divina oralio im- Primum.

dicenle sibi quadam die quodain episcopo, cum ex- petrativa doni ipsis discipulis eligendis, cum dicitur:

1 Vers. 9. — SeqiiiUir Nahum I, 10, iibi pro ronsimetur luit Aedanus, qui, teste Beda (loc. cit.), « delectatus tali facto

(ita codd. et nieron.) Vat. CTim Vuigata cnnsmneutiir. pietatis, apprehendit de.xteram eius [regis] et ait: .Nunquam in-
''
Psalm. 101, i. — Uuo seqq. iuci sunt isai. 40, fi. et veterascat haec manus. Quod et ita iu.xta Aotnm benedictionis

lob 30, .30. eius provenit. Nam cum , interfecto ilio in pugna , maiuis cum
* Vers. 4. — Subinde allcgatur luditli 7, 17. brachio a cetero essent corpore resectae, contigit, ut haclenus
* Vers. 14. — Sequiinlur Zachar. II, 17. el iob lo, 32. incorrui^lae perdurent » etc.

^ Vcrs. o. — Sequilur Ps. 21, Hi. ® Cfr. siipra c. 4. n. 1. — Pro authenlicalio (cfr. supra
^ Vers. 20, post quem Eccli. 17, i8, ubi pro siicailo Vulg. pag. 88, nota 12.) Vat. auctorilas. Inferius pro salvtem omnium
signaculum; cfr. tom. VI. pag. 58, nota I. — Superius post A salulem aelernum.
(juae sanatur Val. legil divino imperiu, nnn manus extemti- 3 Vers. 1. " Vers. 1.

tnr elc. Subinde pro Et illa ACDG Et ita.

" Vcrs. 17; tertium habetur v. 20. — Superius pro attractio
^ Scilicet Osualdo, ut refert Beda , 111. Histor. ecclesiast. auditorum Vat. attentio aiiditorum.
*- Val. denominatio infra n. 31.
gentis Anglor. c. 6. Episcopus, cuius paulo inferius mentio fit. ; <fr.
 ,

COMMENT. IX EVANGELIUM LICVE C. VL 141

Factum est autem in iUis iliehu.s , exiit in montem vocat, (juia, sicut loannis undecimo '
dicitur, « qui

orare; exiil , scilicet de civitate et consortio tiirba- ambulaverit in die noii offcndit , ([uia lucem huius
iositrum, ut esset eius oratio quieta. Hinc dicitur de mundi videt», scilicet Christum, (|ui « est lux vera,

ludith, quod « petiit, ut daretur ei copia, nocte et illuminans omnem hominem venientem in hunc mun-
ante iuceni egrediendi ad orationein », luditli duode- dum », loaniiis [)rimo; et ideo primae Petri secundo:
cimo '. Et (juod plus, exiil in montem , scilicet ascen- « De tenebris vos vocavit in admirabih' lumen
evaia. dendo , ut osteiideret, quod oratiodebet esse elevata, suum ».

et orans elevatus a terrenis; quia, sicut dicit Dama- 29. Nota, qiiod disciiiulos vocal, ut (!lisat, (luia Dignitas di-

Deum
.... .... scipnlorum.
scemis^, « oratio est ascensus intellectus in ». disci[)uli Chrisli digni erant hoiiorari , secundum il-

2(). Iliiius figura praecessit in Moyse, Exodi lud Psalmi^: « Nimis honorificati sunt amici tui,
igura. decimo septimo^, ubi dicitur, quod « Moyses ascen- Deus»,et hoc, quia '
discipuli.
^
.\d discipulatiim
'
enimiiat^eredehe-
' bant tria.

dit in verlicem collis. cunKpie elevaret Moyses ma- . Christi requirilur [)erfecta humilitas; Mattliaei un-
nus, vincebat Israel ». — De his duoi)us, scilicet de decimo^: « Discile a nie, quia initis suiii et hn-
7'ecessu a turbis et ascensu in montem , dicitur milis corde». Item, \)^v{i^Qi[\ paupertas ; infra decimo
Matthaei decimo quarto: « Dimissa lurba, ascendit quarto: « Nisi quis renuntiaverit omnibus, quae [)os-

in montem solus orare ». llorum (hiorum figura [)rae- sidet, non [)otest meus esse disci[)uhis». Item, [)er-

cessit iii .\braham,dc quo Geiiesis vigesimo secundo fecta 6'ar<7cu; loannis dccimo lertio: « In hoc cogno-
dicitur, quod « dixit ad [)ueros suos: Exspectate hic scent omnes, quod discipuli mei erilis, si dilectionem
cum asino», scihcet in valle; « ego autem et puer ad invicem habueritis ». — Et nota, quod duodecim Denumero
'
dnodecim
iliuc usque [)ergentes, postquam adoravei"imus, re- elegit ad designandam abundantem [^erfectionem me- Apostoiornm.
adum. vertemur ad vos ». — Per hunc etiam moduin de- riti ,
quia duodecimus est primus numeriis abundans.
bet adorare anima sancta, cuius informatio ap[)aret Unde Matthaei quinto 1''
Christus ait: « Nisi abunda-
in ludith, de qua duodecimo* dicilur, quod « egre- verit iustitia vestra plus quam scribarum et Pliari-

diebatur nocte in vallem Bethuliae et ascende])at el saeorum, non regnum caelorum». Ilic
intrabitis in Notandum.

adorabat Dominum Deum Israel ». autem numerus designatur in duodecim filiis lacob,
"27. Et quia non sutficit oratio quantumcumque Genesis quadragesimo sexto '^; in duodecim lapidibus,
isidoa. devota, nisi eliam sit assidua; ideo sul)ditur: Et erat Exodi vigesimo octavo; in duodecim principihus
pernoctans in oratione Dei; ita ut posset dicere Numerorum decimo septimo; in duo-
plebis Israel,

cum David % quod « media nocte surgel)am ad con- decim exploraloribus missis a Moyse, Numerorum
fitendum tibi »; unde el Moyses, « ascendens in mon- decimo duodecim fontihus aquarum, Exodi
tertio; in

tem, fuit ibi quadraginta diebus et quadraginta no- decimo qninto; in duodecim lapidibus de lordane
ctibus», Exodi vigesimo quarto. Per Imnc modum extraclis, losue quarto; in duodecim bohus susten-

debent spirituales viri facere, iuxla quod dicitur tantibus mare aeneum, tertii Regum septimo; in duo-
TluTnomm secundo ^ : « Consurge , in iiocte lauda decim horis diei loannis undecimo; in duodecim ,

in principio vigiliarum , effiinde sicut aquam cor fundamentis civitalis, Apocaly[)sis vigesimo primo.
tuum ante cons[)ectum Domini ». Hinc est ,
quod di- Fuernnt enim A[)osloli figuris plurimis designati pro-
citur de illa Sara devota Tobiae terlio,quod « per- pler multiplicem dignitatem. Fuerunt enim patriar-
rexit in superius cubiculum domus suae et tribus chae iiliornm spiritualium procreationc ^^ ; lapides
diebus et tribus noctibus non manducavit neque bi- pretiosi, virtutum varietate; principes multitudinis,
bit, sed in orntione persistens, cum iacrymis de[)re- praelationis subliiuitale; exploratores , contemplatio-
cabalur Domiiium ». nis subtilitate; fontes aquarum , sa[)ientiae profuii-
28. (Vers. 13.). Secundo vero sul)ditur clectio ditate; lapides lordanis , fidei fundatione; boves
indam. insinuativa meriti in discipulis promovendis, cum praedicationis exercitatione; horae diei , exemplorum
subditur: FA cum dies factus esset, vocavit di- honestate: fundamenta civitatis, totius Ecclesiae sup-

scipulos SHOS ex ipsis duodecim. In die [)ortatione ^^.

et elegit

* Vcrs. '6.
merum laciunt ; nam usque ad scxdecim perveniunt. Habet eniin
* Libr. ill. (ie Fide ortliod. r. 2i. Cli 111. Sent. il. 17. a. eas qninquc: duodecimam . se.vlam, quartam, terliam. diiui-

2. q. 1. cl tom. IV. pag. 368, nota 3. diam; nani duodecima eius unum est, se.xta duo... ununi au-
* Vers. 10. se(i. — Siibinde allegantur Malth. li. 23 ct tem et duo et tria el quatuor et sex in summam duota sexde-
Gen. 22, 5. cim sunt. Cfr. tom. IV. j^ay:. 972, nota 3.
* Vers. 7. seij. '' Vers. S. seq^i- — Scquuntur E.xod. 28, 17. .seqq.; Num.
* Psalin. 118, 62, post quem Exod. 2i, 18. 17, 2. el 13, i. seqq.; E.xod. l-i, 27; losue i, 8; 111. Keg. 7,
* Vers. 19. — Seqiiitur Tob. 3, 10. seq. 2-5; loan. 11, 9; .\poc. 21, U. et 19. seq. CtV. tom. VI. pag.
' Vers. 9. — Subinde alieijantur loan. 1,9, el 1. Petr. 2, 9. iOO, nota 6.
* Psalm. 138, 17. '- Codd. .\ C DH legunt: Fnerunt enim patriarcliae filii

» Vers. 29, post quem Luc. li, :«. el loan. 13, 3:>. spiritimti filiatione, non [D a secunda manu addii carnali]
*" Vers. 20. — .Vugust., IV. de Gen. ad lit. c. 2. n. i: pronealione.
Duodenaiius vero partibus siiis lalibus simul ductis, non ri)se '^ In B addilur et sic nmltiplicem habent figuram propter
consunuiialur, sed cxceditur; ampliorem quipj^e duodenario nu- muHiplirem diynitalein.
 142 COMMKNT. IN EVANGI-LILM LUCAE C. VL

30. Terlio vero adiungitui' uistilutlo bnpositiva sexto : « Nonne vos elegi, et unus ex vobis diabo-
Teriiam. ofJlcH \\\ electis, cuiii subditur : Quos et apostolos lus est »
nomimwit, id est uiissos; in (luo auctoritatem de- 33. Licet autem hic esset futurus [lessimus, Ratioeiiger
*'"'"^
dit praecipuam praedicaudi; ad Homanos decimo ^: tamen Domimis eum elegit. Com[)etebat enim .^uaema."
« Quomodo praedicabunt, nisi miltaiilur » ? L^nde con- hurnilitati , qua iion recusabat consortium suum
(jueriturDominus de malis prophelis leremiae vi- proditori, et suae benignitati, qua non solum bo-
gesimo tertio: « Non miltebam eos, et ipsi curre- nis, sed etiam malis benignum se ostendebat. Unde
bant; non loipiebar ad eos, et ipsi [^ropiietabanl ». et fecit eum dispensatorem , sicut dicilur loannis
At non tales Apostoli , de quibus Matthaei decimo duodecimo": « Sed ea quae mittebantur, portabat ».
dicitur: « Lcce, ego mitto vos sicut oves in me- — Congruebat etiam statui praesentis Ecclesiae, secnnda.

dio luporiim ». Hos autem inisit ad Ecclesiam Dei in qua inali [^ermiscentur bonis , secundum illud
fundandam et civitatem construendam super illum Matthaei decimo tertio ^ : « Sinite utraque crescere
lapidem vivum , angularem in lundamenlis fundatum. usque ad messem » ;
quia « simile est », sicut ibi-

Lnde Apocalypsis vigesinio primo - : « Mnrus civita- dem dicitur, « regnum caelorum sagenae missae in
tis habebat fundameiita duodecim , et in ipsis nomina mare et ex omni genere piscium congreganti » etc.

duodecini Apostolorum Agni ». Et ideo ad Kphesios — Ex[iediebat hoc etiam eruditioni nostrae , ut Tenin.

secundo: « Vos eslis cives Sanctorum et domestici non di/fidamus, si aii(]iios, ([ui videntur slare, ca-
Dei , superaedificati su[)er fundamentimi A[jostolorum dere videamus; et propter ali([Uos malos bonoriim
et Prophetarnm , ipso summo angulari lapide Chri- consortium non despiciamus, iuxta quod dicitur pri-
sto lesu , in quo omnis aedificatio constructa, crescit mae loannis secuiido^: « Ex nobis prodierunt, sed
in templum sanctum in Domino, in (|uo et vos coae- non erant ex nobis ». Ut etiam non pra.esuma-
dificamini in habitaciilum Dei in S[)iritii saiicto». mus , si ad dignitates eligamur. Cnde Bernardus in

31. (Vers. i4.). Quarto subiungitiir demmina- epistola ad Coloniensem archiepiscopum sic ait: « Si
Quartum. tio (liscretiva consortH in A[)ostolis iam [)romotis; cunctos, (|iii eliguntur ad ministerium, constat eligi

(juod notatur, cum subditur: Simonem , qui cogno- ad ivgnum, securus est Colonieiisis archiepiscopus.
minatur Petrus^, Andreani , fratrem eius. No- et Quodsi Iiidam in sacerdolio et Saulem in regiio non
minat enim A[)Ostol(js binos et binos, secundum quod legitur reprobasse nisi Deus, limeat necesse est et

Dominus associavit eos. Tnde infra deciino siibditnr, Coloniensis archiepiscopus ». Unde valde terribile

([uod « inisil eos binos et binos iii oiiinem civitatem est illud .Matthaei vigesimo secundo^: « Multi siint

et locum, quo erat i[ise venturus ». vocali ,

pauci vero electi »; et ideo ad Komanos duo-
32. Et nota, ([iiod liic nomina oinnium,
[loiiit decimo: « Noli altiim .^a[X're, sed lime ».
cogDomina sed Mon omnium |)onit et cognomina, ^.^ni illorum 34. Spiritualiter per has sex combinationes Exposiiio
nonnullo- spirituilis.
rum. qui habeiit nomina aequivoca, ut Simonis Pelri et duodecim A[)ostolorum intelliguntur sex gradus pro-
Simonis Zelotis et ludae lacobi et liidae Iscariotis. fectus viitutum ,
quibus pervenitur usque ad cari-
— Et nota, quod associat fratrem fratri, ut Petrum tatem perfectam , vel usque ad pacem , vel usque ad
Andreae et loannem lacobo ad commendandam concor- sapientiam. —
De primis sex gradibus, quibus ad cradus ad

diam, secundum illud Ecclesiastici vigesimo quinto *: caritatem pervenitur, secundae Pelri primo ^^: « iMi-
« In tribus beiie[)lacitum est spiritui meo: concordia nistrate in fide vestra virtutem, in virtute autem
fratrum et amor proximorum ». Nam, sicut dicilur scientiam, in scientia autem abstinentiam, in absti-

[•roverbiorum decimo octavo, « frater, qui adiuva- nentia autem patientiam, in patientia autem [lieta-

lur a fratre, quasi civitas firma ». — Postremo autem tem, in pietate autem amorem fraternitalis, in amore
Apostolo, scilicet Iiidae, addit non .^olum cognomen, fraternilatis caritatem ». Et illi sex gradus recte

sed etiam crimen, Qui fnit proditor; cum dicit^: correspondent istis combinalionibus, si nominum in-

in quo designatur, quod Dominus in eligendo eum ter[3retationes attendantur. — De gradibus, quibus ^d pacem.

non ignoravit, qualis fiituriis (nTit ; unde loannis [lervenilur ad pacem, Matthaei quinto^^: « Beati

> Vors. i: Diiu seqq. loci siint lor. 23, 21. ot Mallli. * Vc;s. 19. — Sententia Bernardi Iiabelnr in opist. 9. ad
10, I(i. Brunonem , archiep. Colon. : Si cunctos ,
qui vocantur ad mini.
* Vers. I i. (CDU Apnstolonim ct Afpii), [Wit quam E\)h. slcrium, constat eligi et ad regnum, profecto securus esl Colo-

2^ 19-22. — De pnipusitione praemlente rrr. Isai. 28, !(>. uiensis arcliiepiscopiis. Quodsi etiam et Saulem in regno et

(querii Vat. aliegat) iT I. Petr. 2, 4. e( (i, iil)i Apostolus Chri- liidam in sacerdotio legitur eiegisse non alius qiiam ipse Deus,

sium numinal lajndciu vivum et lapidcm summum angularem. et non potest solvi Scriptura [loan. 10, 3-5.], quae hoc asse-
^ Vuigata (iHPm rnfjnominarit Prfnim, (|(iod etiam codd. rit, timeat necesse est et Coloniensis archiepiscopus.

infra n. 36. exliilionl. — Suljinde allegatiir Luc. 10, I. ^ Vcrs, |.i, post quem Rom. 1
1, 20. Glossa interlinearis in

* Vers. I. seq., post qnem Prov. 18, 19. Marc. 3, 19: [Iiiius [ludae] casiis confirmat alios in humilitate.
* Vcrs. 16. Seqiiitur loan. 6, 7!. Cfr. S. Bonav., Com- '**
Vers. 5-7. — De interpretationibus nominum .Apostoio-

mcnt. in loan. c. G. n. 107, et 112. nim cfr. infra n. 36. seqq. — Inferius pro correspondent D
* Vers. (). Cfr. S. Bonav., Comment. in loan. c. 12. n. 12. rcspondent.
' Vers. 30. et 17. " Vers. 3. seqq.
 COMMKNT. IN KVANdKI.irM M C\K C. VI. i4a

pien- pauperes » etc. — De gradibiis vero, (]iiil)us ad .sapien- tatur [irudentiae suae », Proverbioriim tertio; et sic

tiam pervenitiu", Isaiae undecinio ^

: « E\ requiescet su- non eril « j)rudens apud semeti[)siim ». ad Roma-
per eum spiritus Doniini, spiritns sapientiae et intelle- nos diiodecimo, sed « in omnibiis priidenter aget »,
ctus, spiritus consilii et forlitndinis, spiritus scienliae secundiim quod de David dicitur [triini Hegum de-
et pietatis. Et replebit euni spiritus tinioris Doniini » ;
cimo octavo. — El Andream, (jui inter[»retatur vi-

pin. ubi inci[)it a suprenio. Horuin tinura pulcherrima rHi^i^: in quo ex|)rimitiir virtus iustitiae. .\lioquin

[)raecessit in throno Saiomonis, ubi - dicitur, quod « noli ([unerere licri iiidcx, iiisi virtute valeas ir-

erant «sexgradus», « et duodecim leunculi stantes ruin[)ere iniquilates », Kccli^siastici se[)timo. — Kt la-
su[)er sex graihis liinc et iiKJe». Per leonem intel- cobum, qiii interpretatur supplantator vel luctator"^,
ligitur |>otestatis auctoritas, [)er sex (fradus sex per quem insinuatiir virtus fortitudinis , ([uae fortiter

combinationos s[)iritualibus gradibus aptissime re- adversa aggreditur et contra vitia reluctatur; iinde .

S[X)ndentes. ad Kphesios sexto: « Non est nobis colhictatio ad-

'^".i. Moraliler etiam \ier nomina .V[)ostolorum sic versus carnem et sanguinem, sed adversus princi[)es
sitin combinata insinuatur [)erfectio praelatorum, s[)eciali- et [)otestates, adversus mundi rectores tenebrarum
iiis!*' ter e[)isco[)orum, qui ceteros debent praecellere in liarum, contra spiritualia nequitiae in caeleslibus ».
tribus: in vita, in (loctriua, in exemplo sive con- Sic episcopus debet esse « leo, fortissimus bestiarum,
versatione bona. Unde .\[)ostolus instruens ad Titum ut ad nullius [)aveat occursum » , Proverbiorum tri-

secundo ^ dicit : « Tu autein loquere quae decent gesimo^; etiam conlra Deum, ut ei dicatiir iilud

sanain doctrinam » ; ecce, doctrina. « Nemo te con- quod lacob dictum est Genesis trigesimo secundo:
lemnat»; ecce, vita. « In omnibus te ipsum praebe « Si contra Deum fortis fuisti, qiianto magis contra
exemplum bonorum o[)erum/»; ecce, exemplum seu homines praevalebis » .
— Et foannem, qui interpre-
conversatio bona. — Quatuor ergo prima nomina de- tatur in quo est gratia'^; [)er qiiem intelligitiir vir-

signant perfectionem vitae; quatuor alia perfectio- tus temperantiae sive continentiae, quae gratia Dei
nem doctrinae; alia vero quatuor perfectionem e.xem- est, secundum illud Sapientiae octavo: « Non [)Ossum
pli sive conversationis bonae. esse contiiiens, nisi Deus det maxime quia « virgo
» ,

36. Dicit ergo: Simonem , su[)ple vocavit, qui a Domino est electus et virgo in aevum perman-
po3to-inter[)retatur obediens. Quem cotjnomimwit Petrum, sit»; et Kcclesiastici vigesimo sexto: « Gratia su[)er
nomi- . .

desi-qui inter[)relatur agnoscens^;

A
m quo designatur
1
vir- gratiam , mulier sancta et [)udorosa». — Secundum
ionemtus prudenticw, qua cognominari debet Petrus, id combinalionem istarum quatuor virtutum viditEzechiel
16.
est agnoscem , ex Simone; quia ex humilitate de- s[)ecies « quatuor animalium », « et manus hoininis
bet procedere cognominatio prudentiae, ut, secun- sub pennis eorum iii quatuor [)artibus , et facies et

dum quod dicitnr Proverbiorum vigesimo tertio^, pennas per quatuor [)artes habebant », Ezechielis pri-
« prudentiae suae ponat modun) » ; « et ne inni- mo ^^, in praefigurationem quatuor virtutum, quae Figura.

' Vers. 2. seq. (codd. hos versus noii allegant; relinuimus Simon autem obediens interprelatur » . Secundum Hieron., de
ipsos cuni Vat.). — De donorum ordinalione et combinatione Nominib. Hebraic. nov. testam. Luc. : Simon, pone moerorem,
cfr. 111. Sent. d. 31. p. I. a. 2. q. 2; Breviloq. p. V. c. •').
et vel audi tristiliam.
de Donis Spiiilus S. coliai. I. n. 18. ® Vers. i, post quem 3,5; Hom. 12, IG: Kolile esse pru-
^ Libr. 111. Reg. 10, 19. et 20. Cfr. Breviloq. p. VI. c. 12. dentes apud vosmetipsos , et I. Heg. 18, 14: //( omnibus quoque
el llinerar. menlis in Deum, c. I. n. 5. viis suis David prndenter agebat etc. , ubi codd. vel prudenter
' Vers. I. 12. (codd. nemo adolescentiam tuam con- a(jebit ('.) vel prudenter afjebfit, Vnt. se prndenter habebit.
tenuiat, quod liabeuir 1. Tim. i, 12.) et 7. Pio «</ Titinn se- ® Beda,ll. in Luc. G, li: « Porro .\ndreas, Graecum no-
cundo mulli codd. /. Tim. A. Vat. diios iios aflert iocos: Undo men est, ir.o tou avopo;, hoc est a viro, ririlis appellatur ».
Apostolus instruens Timotheum [1. i, II. seq.] dicit : Pra^^cyje Secundum Hieron., loc. cit. de Matthaeo: Andreas decorus, ,

hnec et doce , ecte doctrina. Nemo adolescentiam taam con- vel respondcns i^abiilo. — Subinde allegatiir Kccli. 7. fi. —
temnat, ecce vita. Sed exemplum esto fidelium iii terbo , in Pro virius iustifiae C I) I-; ti II virliiositds iiistitiin'.

conversatione , in caritate , in fide , in castitate, ccce e.xem- ' Hieron., loc. cit.: «hicob, siipplantator, sive supplan-
plum seu conversatio bona. idem Titum instriiens dicit: Tu tans D. — Cfr. Gen. 32, 25 : Kt ecce, vir luctabatur cuin eo etc.
autem loquere etc. llis duobus locis eadem Vat. addit: Unde Seqiiilur Kpli. 6, 12.
Hieronymiis [Coniment. in Kpist. nd. Tit. I, 9.] dicit: Si epi- ® Vers. 30, post quein Gon. 32, 28.
scopi tantum sil .<ancla viin, sil;i polesl prodesse sic vivens. ® Beda, loc. cil.: « loannes, in quo est ijratia , vel Do-
Porro si el docirina el sermone fiieril crudilus, polesl se cete- mini gratin dicitur ». Hieron., loc. cit. lonnnan, cui : esl gra-
rosque inslruere, cl non solum instruere et docere suos , sed et tia vel Domini grnlia.
, —
Siibinde allegantur Sap. 8, 21 ; .sen-

adversarios repercnlei^e ,
qui nisi refiilati fueriiit atque convicti, tentia Hedae (I. Homil. hoinil. 8. in die nataii loan. evang.):
faciie queunl simplicium corda pervertere. « Sed hunc piae omnibus diligil, ipii, virgo electus ab ipso,
* Heda , 11. in I.uc. 6, 14: « Violenter ergo quidam Uatino virgo in aevum permansit » ; Kcdi. 26, 19, ubi \)\o pudorosa
vel Graeco nomini Hebraeam quaerenles etymologiam, dicunt, Vulgaia pudorala. — Inferiiis post ma.rimi' qiiin Vat. supplet
PeU[\n\ dissnlientfm , si\e discalrmnlem , vel aijnosceutem in- loannes.
terpretari, cum el exposilio loannis evangelistae [1, 42: Tu es '" Vers. •'). et 8. — Codd. legunt: species qnatuor anima-
Simon, fitius lona , tu vociveris Cephas ,
quod interprelntur Pe- liitm, ({uonnn manus sub pennis eorum elc. Gregor., I. Ilo-

trus~\, cuius memini, et ipsa linu^ua Hebraen, quae P lilieram mil. in Kzech. homil. 3. n. 8: Possumus eliam per quatuor
omn'no non sonat. Hebraeum hoc nomen non esse lejtetur... partes i)rin<ipales quatuor \irlules accipere, e.\ (jiiibiis reliqiiae
 144 COMMKNT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VL

exiguntiir ad reginien praelatorum, qiiia « his uti- mus ad Sion dicet: Ecce, adsum, et lerusalem evan-
lius niliil est in vita hominibus », Sapienliae octavo. gelistam daho ». - - Et Thomam, qui interpretatur
37. Sequitur de nominihus apostohcis, (juae per- abyssus ^, per quod intelligitur profunditas erudi-
itera, de
tinenl ad doctrimmi , cum dirit: Philippum , (lui
'
tionis credendorum, ut sit « consilium eius in abysso
quatuorspe-
ciantibnsad interpretatur
'
os lampadis^;
r in nuo insinuatur,
i
(luod
i
magna », ut dicitur Ecclesiastici vigesimo quarto.
doctrinam.
doetrina episcopalis dehet esse lucida c|uantum ad Unde quaeritur a loh trigesimo octavo: « Nunquid in
intellectum audientium, ut sit « aspectus eorum novissimis abyssi deambulasti » ? « altitudo divitia-
(juasi aspectus lampadarum », Ezechielis primo; ut rum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprelien-
ponatur « lampas super candelal)rum », Zachariap sibilia sunt iudicia eius »! quia, « iudicia eius ahys-
(piarto, non «suhmodio», infra undecimo; sed sic- sus multa», ad Romanos undecimo et Psalmus. —
ul de Elia dicitur Ecclesiastici quadragesimo octavo: Et haec quatuor pertinent ad doctrinam., ut sic qua-
« Verhum eius quasi facula ardelial ». — AY Bar- tuor rolae « in quatuor partes gradiantur et non
Iholomaeum, qui interpretatur filiii-s suspendenlis revertantur amhnlantes», Ezechielis decimo *'.

aquas^», in (pio intelligitur doctrina deoota quan- 39. Sequitur de illis nominibus, quae pertinent item.de
, I w 1
spectantibus
tum ad affectum , ut ex devotione suspendat et ele- ad e.rempium: facohurn, qui mterpretatur luctator, ad exem-
, , , . . .
„ .
plum.
vet lacrvmas usque ad oculum, de quo dicit Domi- Atphaei, qui interpretatur fugilwus'^; in quo expri-
Mus ad loh trigesimo octavo ^ : « Nunquid elevahis in mitiir exemplum perfectae paupcrtatis. Tnde (Irego-
iiehula vocem tuam » ? scilicet in devotione seu rius: « Qui ad certamen cum diabolo properat vesti-
comi)unctione in docendo; «et impetus aquarum ope- menta abiiciat, ne succumhat. Quid autem sunt ter-
riet te»? in lacrymando; quod facit Domiiius, (pii rena omnia nisi quaedam corporis indumenta » ? Unde
« ad vocem suam dal miiltitudinem aquarum in volentem in paupertate luctari oportet temporalia fu-
caelo et eleval nehulas ah exlremitalihus terrae », gere, secundum quod dicit Psalmus ^: « Ecce, elongavi
leremiae decimo; et « fulgura in phiviam facit», sic- fugiens et mansi in solitudine ». Sic Elias in figura
ul dicit Fsalmus, id (^st comminationes. huius fngit a facie lezabel, quae interpretatur fluxus
38. (Vers. Ki.). Ma.Uhacum, qui iiitcrpretatur stenjuilinii; per (piod designatiir temporalium fluxibi-

donatus^, per qiiem insinuatur, qiiod doctrina dehet litas. — Et Simonem, qui interpretatur ohediens, qui
esse aedificatoria ad operandum. Nam post hahitam vocatur Zelotes ^, id est aemulator; in quo exemplum
devotionem oportet, (jiiod ali^iuis aiiditum salutarem exprimitur perfectae humilitatis cum aemulatione or-
impleat per honam operationem hoc (3St ab illo spe- ; , dinatae caritalis; unde primae Petri primo: « Animas
cialiter, a quo « omne datum optimum et omne do- veslras castificantes in obedientia caritatis, in frater-
num perfectum » , lacohi primo. Ipse verho [)raedica- nitatis amore, simplici ex corde invicem diligite atten-

loris conferl virtuh^m sive gratiam praedicationis et tius »; Ecclesiaslici tertio: « Filii sapientiae, ecclesia

aedificationis; unde Isaiae quadragesimo primo: « Pri- instorum, et natio illorum ohedientia et dilectio ».

virlutes oriuntur, vidciicct pruclenliam, rortituirmcm , iuslitiam ^ Vcrs. II: Cumque ambutarent , in quatuor partes ijra-
atque tempcrantiam ctc. — Sequitur Sap. S , 7 , cui (i subiim- diebantur , el non revertebantur ambulantes (cfr. I , 17.). Pro
git est anima (vide paulo inferius lectionem Vat.). — Superius etnon revertantur codd. et revertantur ,
pro qna falsa lectione

pro Seciindnm combinationem Vat. el G Secundnm confujuratio- iam secunda manus in D substituit nec reverlanlur. (Iregor.,
nem. Vat. ibidcm (coniungcndo scquentia cum praecedentibus) I. Homil. in Ezech. homil. 3. n. 16: Pennata animalia, videlicet
legit: Per mulicrem potest siwitualiter intellijji aninia secun- liraedicatores .sancti, ciim incedunt, minime rccertuntur qu\a ,

dnm configurationem istarum qnatuor cirlutum. Vidit etc. sic a terrenis actibus ad spiritualia pertranseunt, ut ad ea quae
'
Cfr. supra pag'. (ii, nota 10. — Siibinde allegantur Ezecli. reliquerunt, ulterius niiliatenus reflectantiir. Quasi enim per
1, 13; Zaciiar. 4, 2: Vidi, et ecce, candelabnim aureum to- qiiandam \iam cis incedcre est inente ire sempcr ad meliora.
tum et lampas eius snper caput ipsius; Luc. 1 1 , 33. ct Eccli. Qiiocontra dc reprobis dicitiir, (piia roversi sunt corde in Ae-
4«, I. gyptum [iNum. 14, 3. seq.]. Et per scmetipsam Veritas dicil
^ Hicron. , loc. cit.: Bartholomaetis , lilius suspendcnlis [Luc. 9, 62.]: Nemo mittens maniim ad aratrum etc.

aqiias, vcl filiiis siispcndcnlis mc. Syrnm cst nnmen, non Ile- ' Hieron., loc. cit. : Alphaeus , fiigitivus, sed melius mille-
braeiim. simus, vel doctus. — Sentenlia Gregorii liabetur li. Homil. in
^ Vers. 35. post qiiem lcr. Ki, 13, ubi eliam hnbelur, Evang. Iiomil. 32. n. 2.

quod legitur Ps. 13i, 7. Aiigiist., Knarrat. in Ps. 134. n. 13: ^ Psalm. 54, 8. — Sequiii.:- 111. Rcg. 19, 3. seq. : Timuit
Fulgiira siint, contremiscis; pluit ,
gaudes. /^'w/f/H/vf in pluviam ergo Elias ct siirgens abiit... Et perrexit in desertiim etc Hie-

fecit ,
qiii terriiit, ipsc ut gauderes. ron., de .Nominib. Hebraic. vet. testam. III. Reg. : « Izahel , co-
* Ilieron., loc. cit.: Matthaeu-^ , donatiis quondam. — iJiio liabilatrix, sive tluxus vanus ». Ibid. nov. testam. de .\poc.
seqq. loci sunt lac. I, 17. et Isai. 41, 27. — Inferius Vat., loannis: lezabet, fliixiis sanguinis, vel fluens sanguine, sed
omisso ciim nonnuHis rodd. oportet ,
pro (iiiod aliipds audi- melius, ubi est sterquiliniiim.
tum saliUarem impleat siib^titiiit qnod qnis cerbum salutis ^ Hieron., loc. cit. nov. testam. .\larci: « Cenna , zelotes;

auditum implent. unde in alio loco Cananaeus, in alio Zelotes dicitur ». Beda,
* Hieron., loc. cit. : Tfiomas , abyssus, vel geminus; unde II. Luc. 6,
in 15: Simon Ca-
Simon autem Zelotes ipse est et
et (iraece Didymus appelhitur. — Seipuintur Eccli. 2}, 39: nanaeus de vico Gaiilaeae Cana, ubi aquas Dominus convertit
Consitinm illius ab abiisso mayna; lob 38, 1(5; Hom. II, 33. in vinum. Cana quippe zelus, Cananaeus 7.elotes--interpretatur.

ct Ps. Sr), 7. — Duo seqq. loci sunt I. Petr. 1 ,

22. et Eccli. 3,1.
 ;

COMMKNT. IN I^VANGKLIl M LICAK C. VI. 145

40. (Vers. IG.). Indam^, qiii inlerprelalur cm- gelista ([iiantiim ad quatuor: quantum ad discipulos
icobus. fitens , lacohi, ul sit in exeinpluui strenuitaUs in comitantes, quanlum ad populos concurrenfes , ([uan-
agendo; Matlliaei quinlo: « Luceat lux vestra corani tuni ad causas incilantes et quautum ad efftcacias
liominiLuis, ut videaut opera vestra hona et glorill- suhsequentes.
cent 1'atreni vestruui, qui in caelis est ». Hinc Tohiae (^)uantuni ad discipulos cornitantes dicit: Et Prinmm.

(luodeciiuo - : « Meiiedicite Douiinum caeli et coram descendens , de monte, cum illis , id est ciim (luode-
onuiihus viventihus conrilemiiii illi». Ilinc est, quod ciin iain electis, qui ipsuin sem[)er comitahantur, se-
in benedictione liidae dicitiir Deuteronomii trigesimo ciindum i|ii()(l iidVa vigesimo seciiiido ^ dicitur: « Vos
tertio: « .Maiuis eius pii^nabiint pro eo, et adiutor estis, qui [)ermansistis mecum in teiitationibus meis»;
illius coiitra adversarios eius erit » ; unde ipse ascendit stetit in loco campestri, id est plano et communi, ut
iQdas. ante alios in proelium, ludicum piimo. — Kt ludam omnes [jossent accedere ad audiendam sapientiam , ut
Iscariotem^, qui iuterprelatur niemoria mortis; in [jossent dicere: « Ecce, audivimus eum in Ephrata,
quo inlelli^jitur exemplum inortificationis carnis. invenimus euin in cam[jis silvae ». Et sic iuipletiiin est

Unde Gregorius: « Niliil adeo valet ad domanda car- illud Proverbiorum primo: « Sa[)ientia foris praedi-
nis vitia quam cogitare, qualis caro nostra post inor- cat, iii plateis dat vocem suam turbarum , in ca[)ite

(em sit futura ». Et lioc debenl facere, «ue, cum clamitat». — Ad huius sapientiae clamorem attrahe-
aliis praedicaveriiit, ipsi re|)robi efliciantur », secun- bantur praeci|)ue discipuli; uiide subdit: El turha
dum (piod dicit A|)oslolus |)riinae ad Corintbios nono*: discipulornni eius , scilicet stetit cum m. Hoc dicit

« Castitj^o corpus meum » etc; |)ropter quod dicitur quantum ad alios discipulos, A[)oslolis inferiores. Nam
infra dnodecimo: « Sint lumbi vestri praecincti » etc. [jerfectis discipulis fecerat sermonem in montis cacu-
Sed quia multi deci[)iuntur et traduntur occasione inine, sicut dicitur Matthaei quinto^^: « Videns lesus

morlilicatae carnis, quia inde gloriantur, ut by|)o- turbas, asceiidit in montem, et cumsedisset, acces-
critae, qui « ore conlitentur, se nosse Deum, et facto seruiit ad eiim discipuli eius ». Istis vero tanquam
negant», secundum quod dicitur ad Tituin primo^; im[)erfectis condescendens, sermonem fecit in descensu
caveant, ne per proditionem buiusmodi reprobentur, de monte; unde dicuntur turha, quia multi erant,
quia bic siibditur: Qui fuit proditor. Hinc est, quod multitudiiii etiam [jropinqui. Mulliplicabaiitur enim
dicit A[)ostolus secundae ad Timotheum tertio ^, quod disci[)uli Christi, sicut dicitur loannis quarto": « Au-
« in novissimis tem[joribus instabunt leni[)ora peri- dierunt Pharisaei, quia lesus plures discipulos facit
eulosa, el erunt bomiues se ipsos amantes »; et se- quam loannes ». Istis non erant secreta communi-
quitur: « Proditores, prolervi, invidi , voluptatum canda ,
quia ex auditu secretorum scandalizabantur
amatores magis (luam Dei , babentes speciem quidem undc dicitur loannis sexto, quod ex verbo, quod di-

)iiogas. pietalis, virtutem autem eius abnegantes ». — Et xerat, « inulli disci[)ulorum eius abierunt retro et

haec pertinent ad exemplum, et bi sunt quatuor iam cum illo non ambulabant. Et dixit lesus ad duo-
paralytici [)ortitores, su[)ra quinto^. Et in Imnc mo- decim : Nunquid et vos vultis abire » ? cum istis sci-

dum nominum a{jostolicorum designatur mysterium ;

licet disci[)ulis.

et sic terminatur haec [)ars. 42. Dicitur lesus stare, sed cum aliis perfectis votandum.

audiio- 41. (Vers. 17.). Et descendens cum illis etc. sedere; in quo ostendit, quod « nos firmiores debe-
',e"anl Post discipuloruui segregationem subiungit hic Evan- mus imbecillitates infirmorum sustinere et non no-
IvJr^"'^' gelista auditormnattractionem^, quamdescril)ilEvan- bis placere » , ad Romanos decimo quiiito ^^. — Et

* Vulgata Et ludam. — Hieron., loc. cit. nov. tcstam. de casionc mortificatae carnis, quod liabet Vat. , et D primitus lia-

Malthaeo: ludas, confitens, sive glorificans. — Snbinde alle- buisse videtur, eo excepto, quod pro mortificatae perperain
gatur Mattli. 5, 16. — inferius pro strenuilatis [E firmilalisl exliibet mortificnre. Lectio ,
quam substituit sccunda manus in

in aijendo Vat. fraternitalis in ayendo. D, est haec: Sed multi decipianliir et creduntur murlifi-
^ Vers. 6, post quem Deut. 33, 7. et ludic. 1,1, ubi, care se carnis occasione ,
qiii inde (/loriantur... unde [eliam
mortuo losue, ad quaestionem filiorum Israel ad Dominum; ACG habent unde] caveai^, ne etc. Vat., codd. conlradicen-
« Quis ascendet ante nos contra Chanaiiaeum ct erit diix beiii »? tibus, jjrosequitur: cum numerentur de qiio
proditore Iitda ,

Dominus respondit: « ludas ascendet ecce, ; Iradidi terram in hic sid)ditur elc. — Secundiim Du Cangc, Glossarium etc,
manus eius ». Ibid. v. i: Ascenditqiu^ ludas, et tiadidit Domi- tradere idem est ac prodere, sicut et traditor idein valet ac
nus Chananaeum elc. proditor.
' Codd. cum Card. Hug., B. .\lbert. et Lyrano Scarinfk. ® Vers. I. et 2, post quos v. 4. scq.
— Hieron., ioc. cil. : Iscariotli, rnemoriale Domini; (juod si vo- ' Vers. 18.
hierimus legeie Issacliariotli , interpretatur : est merces eius. ^ Vat. altentionem.
Potest autem dici el memoria mortis. — Gregor., XVI. Moral. ® Vers. 28. — Duo seqq. loci sunt Ps. 131, 6. (ubi pro
(in fine) c. 69, n. 83: Caro itaque ciim conciipiscitiir, pense- eum Vulgala bis eam) et Prov. 1 , 20.
tur, quid sit exanimis, et intelligitiir, quid amatur. Nil quippe '° Ver.s. 1. Vide infra n. 62. seq. — Inferius pro multitu-
sic ad addomandum desiderioriim carnaliiim appetitum valet, dini Vat. multi. Lectio codicum quidem est obsciira.

quam ut unusquisque hoc qiiod vivum diligit, qiiale sit mor- " Vers. i. — Siibinde allegatur ioan. 6, 67. seq. — In-

tuum penset. feriiis post Istis non erant Vat. proscquitur omnia secreta
* —
Vers. 27. Luc. 12,
Sequitiir 3o. communicanda ,
quia imperfecti cx aiiditu etc.
* Vers. — Supcrius ACH omittunt
16. et traduntur oc- " Vers.,1.

S. Bomv. — Tom. VII. 19

 146 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

descendit cum iUis , ad exemplum Immilitatis, secun- tenlio, secundum illud Osee sexlo: « Venile, et re-
dum illnd Ecclesiastici trigesimo secundo ^
: « Rectorem vertamur ad Dominum, quia ipse cepit et sanabit
te posuerunt ? Noli extolli ; esto in illis quasi unus ex nos »; et post: « Et vivemus in conspectu eius, scie-
illis ». Unde sua !)enignitate oumes attrahebat et mus sequemurque , ut cognoscamus Dominum». In

adunabat, sicut gallina pullos; Matthaei vigesimo ter- hoc oslendebant isti ,
quod erant de ovibus Christi
tio : « Quoties volui congregare fdios tuos , sicut gal- quia ad ipsum conciirrebant ad veritatem et saiutem
lina pullos » etc. Nec immerito, quia de ipso dictuni percii)iendam ; loannis deciino ^ : « Oves meae vo-
est Deuteronomii Irigesinio secundo: « Invenit eum cem ineam audient et ego cognosco eas et sequen- , ,

in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudi- tur me, et ego vitam aeternam do eis ». Amor igi-
nis; circumduxit eum et docuit et custodivit quasi tur veritatis intelligendae et sanitatis obtinendae at-
pupillam oculi sui. Sicut aquila, provocans ad vo- trahebat eos , ut venirent ad Christum , sicut ad
landum pullos suos, expandit alas super eos » etc. magistrum et sicut ad medicum. Ad primum invitat
43. Quantum ad populos concurrentes subdi- Salvator in Psalmo ^- « Venite, fdii , audite ine; ti-

secuDdum. tur : Et muUitudo copiosa plebis sdWcel slei\i mm , morem Domini docebo vos »; ad secundum in Mat-
eo, qui scilicet ex diversis locis convenerant; con- thaei undecimo: « Venite ad me, omnes, qui labora-
Deiocispro- venerant tam de locis propinquis , quanimn di{\ qme tis et onerati estis; et ego reficiam vos »,
pinqnis.
dicit: Ah omni ludaea et Samaria et lerusalem 45. Quantum ;id efpcacias sequentes subinfer- QQartum
quae intra regnum Israel erant; Iudaea nomen est tur: El qui vexahantur a spiritihus immundis
regni Samaria principalior
, civitas in regno decem curabantur; in quo tangitur efficacia virtutis re-
tribuum et krusalem principalior in regno dua-
, spectu spirituuin immundorum; Zachariae decimo
rum^; ab his omnibus confluebant ad Christum, tertio^: « Spiritum immundum auferam de terra ».

secundum illud Isaiae secundo: « Erit in novissimis Isti spiritus immundi vexant eos quos possident;
diebus praeparatus mons domus Domini in verlice Malthaei decimo quinto: « Filia mea niale a daemoiiio

montium, et elevabitur super colles, et lluent ad vexatur ». Haec vexatio compellebat eos fugere ad Quoad aai'
111 ain.
De locis re eum OHines gentes»; quam etiam de locis remotis, Christum, quia, secundum quod dicitur Isaiae vige-
motis.
quantum ad quae dicit: Et maritiina et Tyri et simo octavo ^, tantummodo « vexatio intelleclum da-
Sidonis. Et debet iterari : multitudo copiosa plebis, bit auditui »; secundum aulein quod dicil Gregorius,
a maritima, et multitudo copiosa Tyri et Sidonis « mala, quae nos hic premunt, ad Deum ire com-
id est, de Tyro et Sidone. Et haec erant loca remota, pellunt». Certe dum ad Deum compellunt, ad bo-
sicut dicit Beda maritima non in Glossa ^, (juod « nam disposilionem deducunt, secundum illud Sa-
a proximo niari Galilaeae, sed a mari magno co- pientiae tertio: « In paucis vexati, in multis bene
gnominatur»; Isaiae sexagesimo: « Tunc videbis et disponentur ».

afflues, et mirabitur et ditatabitur cor tuum, quando 46. (Vers. 19.). Nec tantum efficacia erat in Qaond cor

conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo gen- animam, sed etiam in corpus i)er ipsius Christi cor- ^"*'

Figora. tium venerit tibi ». — lloc auteui praeliguratum fuit pus; quod notatur, cum subdit: Et omnis turha
in Salomone, tertii Regum decimo^, ubi dicitur, quaerehat eum tangere , ex fide scilicet et devolione,

quod « omnes desiderabant videre vultum Salonionis sicut illa mulier,dequa Matthaei nono^": « Si teti-

et audire sapientiam eius ». gero fimbriam vestimenti eius, salva ero ». — Et me-
44. (Vers. 18.). Quantum ad causas incitantes rito devoti erant ; unde subditur : Quia virtus de illo

Tertium. subiuiigiturQui venerant, ut audirent eum, quan-

: exihat et sanahat omnes , id est operatio virtutis; in-

tum ad illiistrationem veritalis in mente, et sa- fra octavo ^^: « Ego cognovi, virtutem de me exiisse ».
narentur ah infirmitatibus suis ^, quantum ad cu- Tunc uirtus exit , (piando, latens in se , manifesta- Notandum
rationem salutis in carne. Et haec eral recta in- tur in opere , secundum illud Sapientiae duodecimo:

* Vers. 1. — Duo scqq. loci siinl Matili. 2:^, 37. et Dcut. quae etiam exleras civitates excilat ». Hieron., V. Comment. in

32, 10. seq. — Inferius pro adunabal Vat. admvabat. lcr. 25, 21: Tyrus et Sidon in Phoenicis littore principes civi-
^ Hierou. , 1. Couiinent. in Osee 1,5: Samaria, qutie et tates. — Subinde allegalur Isai. 60, 5.

ipsa altera urbs fuit metropolis decem tribuum ,

quae postea Vers. 24. Clr. II. Paralip. 9, 23.
ab Auguslo Caesare appeliata est Augusta, id esl SspaaTT), in ^ Vulgata et GH a langtioribus snis ; cfr. supra 5, 15.
qua ossa loannis Baptistae condita sunt. Post divisioncin crgo — Sequuntur Osce 6 , 2. secj. et dein v. 3.

duarum et dccem tribuum ob maximam partem multitudinis, 8 Vers. 27. et 28.

quae leroboam .secula est, nomen pristinum Isracl remansit in ' Psalm. 33, 12, post quem Malth. 1 1
, 28.

decem tribulius. Et proptcr tribum luda ,

quae regnavit in " Vers. 2. — Sequitur Maltli. 15, 22. — Superius pro
lerusalcm , aliae duae triljus appellatae sunt ludas etc. — In efficacia virtutis Vat. eflicacia sanitatis.

Vulg. desunt verba et Samaria. Scquitur Isai. 2, 2. ® Vers. 19. — Gregorii sententia insinuatur II. Ilomil.
* Scilicet ordinaria in Luc. 6, 17: a Maritima. iNon a in Evang. iiomil. 36. n. 9, ulii exponit illud Luc. 14, 23:
proximo mari Galilaeae, quia hoc non miraculi loco ponunt, sed Compelle intrare, ut impleatur domus mea. Cfr. tom. VI.

a mari magno cognominatur, in (juo etiam Tyrus et Sidon pag. 294, nola 2. Subinde allegatur Sap. 3, 5.
>»
comprehendi poterant. Sed quia sunt civitates gentium , con- Vcrs. 21.
sulte nominatim ponuntur, ut, quanta sit virtus Christi, intimetur, " Vers. 46. — Duo seqq. loci sunl Sap. 12, 17. el Isai. 40, 29.
 ,

COMMENT. IN KVANGELUJM LIICAE C. VL 147

« Virtiilem ostemlis, (iiii iioii crederis essi^ iii vir- meiii |)atieiiliir ut canes et circuibunt civitatem ».

lute eonsuinmatus ». runr etiani cxit, (luaiulo aliis — Omiies lii concurruiit ad Cliristum , sed iusli Nolandum.

communicat, seciindum illud Isaiae (iuadra^M'simo: tanquam ad magistrum , ut doceantur sapieiitiam,

« Qui dat lasso virtutem (H liis (]ui non suiit, lor- quia , secunduiii illud Proverbioriim nono^, « doce
titudiiiem cl robur multipli^^il ». Et magna erat liaec iustiini, et festinabit accipere »; et Deuteronomii pen-
virlus, (jiiae in omnes poterat, serundum illiid Sa- ultiino: « ()\\\ a|)propinquant pedibiis eius accipient

pientiae deciino (luarlo ^ : « Moteiis es ex omnilms sa- de doctriiia illius ». Sed peccatorcs ut ad amicum,
nare »; et decimo sexto : « Qui (^onversus erat non ut asseqiiaiitiir misericordiam ; iiifra deciino (iiiinto ^:

per id quod videbat, sanabaliir, sed per te, omuium « Erant a[)propinquantes ad lesiim pul)licani et pec-
Salvatorem ». Lt lioc maxiine atlrahebat oinnes ad catoies, iit aiidirent illuin »; a quibus primo eii-

Christum; unde dicitur loannis sexto: « Sequebalur ciuntiir daemones per expulsionem culpae; secundo
eum multitiido inagna, quia videbant signa, quae sanantur iii tactii per curationem sequelae , iuxta
faciebat super liis (jui indrmabantur ». quod dicitiir in Psalmo: « Qui propitiatiir omiiibus
47. Spiritualilcr nota hic, (piod aiiditores, qiii iiii(pntatibiis tiiis, qui sanat omnes inlirmitates tiias».
Dsitio veniunt ad Christmn , attraliuntiir de sex locis, de 41). Kt i.pse, elevalis ocwi^^ elc. Post electionem De explica-
taalis. tione docn-
tribus scilicet ludueorum et tribus gcntilium. Per discipuloriim et attractionem auditorum suliditur hic mentorum
ponontur
loca ludaeorum signantur iusti, per loc^ gentilium explicatio documcntorum. Est aulem pars ista tri- tria.

lludae'
signifi-
peccatores. — Tria autein ponuntiir loca ludaeorum partita secuiidiim tria, quorum notitia est ad salu-
iQStos. secmidiim statum triplicem iustorum. ludaea enim in- tein necessaria, '$.Q\[\CQi praemiormn , suppliciorum,
terpielatur eonfitcns ^ et significat statum activorum, praeceptorum. Prima igitur pars est de praemiis Divisio.

qui Cliristum boiiis operibus con(iteiitur; Osee de- secunda de suppliciis , ibi'*^: Vcrum.tamen vac vo-
cimo: « Arabit ludas, et confringet sibi sulcos lacob »; bis divitilms ! lertia de praeceptis , ibi : Sed vohis
Tobiae deciino tertio: « Condtemini illi et Regem sae- dico , (fui auditis etc. Prima pars continet proinis-
culorum exaltate iii operibus vestris ». — Samaria, sioiies praemiorum; secunda, coinminati(jnes poena-
quae interpretatur custodia ^, significat statum prae- rum sive su|)pliciorum; lertia vero, leges praece-
latorum. iNain illis dicitur tertii Regum vigesimo: ptorum. Iii piomissis praemiis docemur, quid spe-
« Cuslodi virmn islum, ipii si lapsus fuerit, erit randum; in comminatis suppliciis, quid timendum;
anima tua pro anima illius». — lerusalem, quae in- iii operandum.
praeceptis vero, quid
terpretatur visio pacis^, significat stalum conlem- Circa promissionem autem beaiitudinum nota, Primo, circa
promissio-
plalioorum; Isaiae sexagesimo: « Surge, illuminare, quod qualuor promittit, scilicet regnum, quod con- nem prae-
miorum po-
lerusalem, quia venit lumen liium »; Tobiae decimo sistit in participationc divinae potestatis; saluritatem, nuntnr qua-
tuor.
tertio dicilur de lerusalem : « Beati omnes, qui dili- quae consistil in gustu divinae bonitatis; risum,
gunt te et gaudent in pace tua ». qui consistit in contemplatione divinae veritatis ; et
48. Tria etiam ponunlur loca gentilium secun- mercedem multam, quae consistit in duratione ae-
3 gen- dum triplicem statum peccatorum. Maritima enim, ternitatis. Et liaec quatuor desigiiantur ad Ephesios
1 sigDi-
t pec- quae ventosa est et frequenter turbulenla, significat tertio'^: « Ut possitis, inquit, comprehendere cum
ores.
vanitatem et turbulentiam superborum; Isaiae quinqua- omnibus Sanctis, quae sit longitudo , latitudo , sub-
gesimo septimo '"
: « Impii quasi mare fervens, quod limitas et p)'ofundum »: longitudo aeternitatis, la-
quiescere non potest ». — Tyrus, qiiae interpreta- titudo bonitatis, sublimitas potestatis et profundilas
tur angustia ^, significat anxietatem et angustiam cu- sapientiae sive veritatis. Haec autem quatuor promit- Quatuor ge-
nera men-
pidorum; Ecclesiastici vigesimo septimo: « Inter me- tit quatuor generibus meritorum erigentium nos ad torum.

dium emptionis et venditionis angustiabitur peccator »; Deum et rectificantium liberum arbitrium nostrum.
Ecclesiastici quinto: « Noli esse anxius in divitiis Regnum enim opulentiae promitlitur contemnentibus
iniustis ». — Sidon, quae interpretatur venatio'^, l)ona lemporalia, cuiusmodi sunt pauperes ; convi-
significat desiderium et concupiscentiam carnalium; vium abundantiae desiderantibus spiritualia, et hi
unde in Psalmo: « Convertentur ad vesperam et fa- esurientes dicuntur; 7'isus iucunditatis detestantibus

' Vers. i, ubi pro sanare Viilgaia salvare (cfr. tom. VI. (losue): Tfjrus ,
quae Ilebraice dicitur Sor , et interpretatur
pag. 197, nota I.) et 16, 7, post quem loan. 6, 2, in (juo tribuiatio, sive angustia, vel Ibrtitudo. — Sequunlur Eccli. 27,
pro videbant .\ C G videbat. 2. et o, 10.
* llieron., dc Nominib. Ilebraic. nov. testam. ad 1. Corinlh.: ' Hieion., ioc. cit. dcDeul. : Sidon, venatio tristitiae, sive
ludaeis , conntentibus, sive laudantibus. Cfr. supra pag. Uo, inutilitas. Ibid. nov. testam. d(; Matliiaeo: Sidona, venatio. —
nola I . — Sequuntur Osee 10, II . et Tob. 1 3, 6. Siibinde aliegatur Ps. 58, 7.
' Ilieron., loc. cit. de Actibus .\post. : Samariu, custos. ' Vcrs. 9, post qiicm Dcut. 33, 3.
Subinde aliegalur lil. Reg. 20, .39. ® S'ers. I. — Inleiius allcgatur l's. 102, 3.

* Vide supra pag. 42, notam 6. — Duo seqq. ioci sunt '" Vers. 24; tertia pars est v. 27. — Superius pro attra-
Isai. 60, 1. el Tob. 13, 18. ctionem Vat. allentionem.
* Vers. 20. " Vers. 18. — Inlcriiis pro latitudo bonitalis , C D II la-
' Ilieron., de Nominib. Ilebraic. vet. testam. de libro iesu titudo caritatis.
 148 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

mala culpae, et hi dkuniuv flentes ; multitudo mer- Et nota, quod a paupertate incipit, quia, sicut Noiandnm.
ccdis sustinentibus niala poenae, et hi patientes. In ibi ^ dicit Ambrosius, « paupertas est prima parens
his quatuor ciaudilur periectio ^ voluntatis huinanae virtutum, quia qui contempserit saecularia merebi-
respeclu duplicis boni et respectu duplicis mah. tur aeterna », aemulus illius pauperis, « qui , cum
oO. (Vers. 20.). Primo ergo promittit pauperi- dives esset, factus est propter nos egenus », secun-
Primo pro- hus regnum opulentiae propter contemptum tem- dae ad Corinthios octavo.
gnum op\i- poraliimi , et tales erant discipnli, et ideo dicit: Et o2. (Vers. 21.). Secundo promittit esurientibus secundo,
. . .
coDviTiura
peribus. ' ipse , clcvatis oculis in discipulos suos , dicebat convivium abundantiae proptei' desiderium i-D^r?-
*
abundantiae
esnrientibus
Beati pauperes etc. Elevando oculos dicit beatos, tuahum; et hoc notat, cum subdit: Beati , qui nunc
quia^ « oculi Douiini super iustos», maxime super
et esuritis , scilicet cibuin iustitiae, secundum quod di-

pauperes; Ecclesiaslici undecimo: « Est homo marci- citur in Glossa Matthaei quinto \ Quoniam satura-
dus et indigens recuperatione , deficiens virtule et bimini , per convivium abundantiae. Ambrosius: «Qui
abuiidans paupertate, et oculus Domini respexit il- esiiril virium quaerit augmentum», secundum illud

lum in bono ». Ideo autem vocat beatos hos paupe- Ecclesiastici vigesimo quarlo: « Qui edunt me adhuc
res, quia sunt ad beatitudinem praeparali. — Et ideo esurient, et qui bibunt me adhuc sitient». Illi iu- Dupiex
nes.
esn

addit: Quoniam^ vestrum est regnum Dei; quod stitiam esuriunt, qui possunt dicere cum lesu illud
quidem est valde magnuin. Nam in Psalmo: « Re- loannis quarto^: « Meus cibus est,utfaciam volun-
gnuin tuum, Domine, regnum omnium saeculorum». tatem Patris mei ». Illi etiam iustitiam esuriunt, qui
Hoc dicit esse pauperum, quia illius pauperes sunt amore iustitiae libenter esuriem patiuntur; et hi

heredes, secundum ilhid lacobi secundo: « Nonne possuiit cum Apostolo dicere illud primae ad Co-
Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide, rintliios quarlo : « Usque in hanc horain esurimus
heredes regni, quod repromisit Deus diligentibusse»? et sitimus ». Tales fuerunt illi sancti Patres, de qui-
« Melior est ergo pauper, qui ambulat in simpli- i)us ad Hebraeos undecimo dicitur, quod « circuie-

citate sua, quam dives torquens labia sua et insi- runt in melotis, egentes, angustiati , afilicti » etc.

piens », Proverbiorum decimo nono. Tales a Domino salurabmilur, quia, Apocalypsis se-
31, Et nota, quod dicit est de praesenti sive ptimo ^, « non esurient neque sitient amplius, nec
Quare dica- propter certitudiiiem promissionis, sive etiam quia cadet super illos sol neque aestus, quoniam
tnr: est. '

veri
.^

pauperes nunc
'

(|uodain
, ....
modo incipiunt esse Agnus, qui in medio throni
iillus

est, reget illos ». Et

reges, secundum illud secundae ad Corinthios sexto^: hoc erit in divina gioria, secundnm quod in Psalmo
« Tanquam nihil babenles et omnia possidentes ». dicitur: «Satiaboi', cum apparuerit gloria tua»; et
« Altissima enim paupertas eorum abundavit in di- iterum : « Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et
vitias simplicitatis », sicut dicitur secundae ad Co- torrente voluptatis tuae potabis eos». Et sic imple-
rinthios octavo. Unde iam quasi fehces sunt, non
'
lum est illud priini Regum secundo^'^: « Famelici
miseri reputandi pauperes evangelici sive voluntarii. saturati sunt». Nec miruin ,
quia, Isaiae- vigesimo
Seneca^: « Nemo nascitur dives: quisquis exit in quinto, « faciet Dominus exercituum omnibus po-
lucem, iussus est pane et lacte esse contentus ». pulis in monte hoc convivium vindemiae, pinguium
« Nemo ad haec pauper est ; inter quae si quis desi- medullalorum, vindemiae defaecatae » et rursus, se-
derium suum clauserit, cuin love polerit de felicitate cunduin illud Psalmi : « Cibavit eos ex adipe fru-
contendere ». menti et de petra melle saluravit eos».

^ Vat. cum noniuillis codd. perfecta oratio. « Libr. V. in Liic. G, 20. n. 50. — Sequitur II. Cor. 8, 9.
2 Ut dicitnr Ps. 33, 1(3. — Sequitiir Eccli. II, 12. seq. ' Scilicet ordinaria in v. G: Amatores veri boni, qiiibus
^ Vulgata Quia; cfr. Matlli. 5, 3. — Tres seqq. loci sunt non satis esl, quod iusti sunt, sed semper sitiunt opus iusli-

Ps. 144, 13; lac. 2, 5. et Piov. 19, 1. tiae. luslitia est sua cuiqiie tribuerc, sibi et proximis et Deo.
* Vers. 10, post (jucm S, 2. — Dernard., Serm. 4. in Haec iustitia non plenc imiilcbitur, donec Deus sit omnia in

Adventu Domini, n. 5: Magna quaedam penna est paupertatis, omnibus [I. Cor. 15, 28.]; idco hic j^ossumus esurire, non
qua tam cito volatur in regnum caelorum. Nam in aliis virtu- saturari (cfr. Augu.st., I. de Serm. Domini in monte, c, 2. u. 6.

tibus, quae sequuntur, promissio futuro tempore indicatur, et de Utilitate ieiunii, c. 1. n. 1.). Ambros., V, in Luc. n. 63:
paupertati non tam promittitur, quam datur. Unde et prae.senti Unde in Matthaeo sitim et famein intelligimus spiritualem, quo
tempore enuntiatum est [Maltli. o, 3.]: Quoniam ipsorinn est cibus iustitiae desideratiir aut potus. Ibid. n 56. senteiitia illa,

regnum caelorum, cum in cetcris dicatui- : Heredilabunt , con- qiiae mox a S. Bonav. allegatur: Qui esurit utique virium
solabuntur et simiiia [Mattli. 5, 4. .seqq.]. Videmus autem pau- quaerit augmentnm (codd. nostri: Qui esurit virtulem quac-
peres aliquos, qui, si veram liaberent paupertatem, non adeo rit augmentum), post quam sequitur Eccli. 24, 29.

pusillanimes invenirentur et iristes, utpole reges et regcs cae- ^ Vers. 34. — Duo seqq. loci sunt I. Cor. 4, 1
1 , et Hebr.
li etc. Cfr. Epist. 103. n. 1. 1 1, 37. seq.
* Epist. 20. in flnc, ubi pro pane el lacle textus origina- ^ Vers. 16. seq. Pro nec cadet multi codd. nequc occidet.
lis lacte et panno. Secunda sententia habetur Epist. 2.5. S 4: — Subindc allegantur Ps. 16, 15. et 35, 9.

« Panem et aquam natura dcsidcrat; ncmo ad haec pauper est; >" Vers. 5, post quem Isai. 25, 6. et Ps. 80, 17. — Infe-

intra quae quisquis dcsiderium suum clusit, cum ipso love rius retinuimus communem editionum el codd. lectionem et
de felicitate contendat», ut ait Epicurus. Cfr. Epist. 110. (alias rursus, quod in D a secunda manu deletum est. Videtur
111.) I 17: Habemus aquam, habemus polentam, lovi ipsi de enim locus Psalmi esse altera confirmatio verborum : Nec mi-
felicilate controversiam faciamus. rnm ,
quia.
 ,: — ::.,.

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI. 141)

53. Tertio promittil flentibus risum iucundita- 54. (Vers. 2:2.). (^)uarto vero \)VQm\X\\. patienli- Quarto, mj-
gnitudo mei-
nsns lis propter poenilentiam de malo culpae, ciini ad- bus magnitudinem mercedis propter tolerantiam in cedis patien-
itatis tibn».
us. iungit: Beati, qui nunc fletis, sciiicet pro malis malo poenae, cum subdit: Beati eritis , cum vos
lendi
la. commissis , siciil Ezecliias , « conversus ad parie- odo.rint homines, scilicet quantum ad actum cordis. Odium in
corde.
tein », « flevit fletu magno», sicut dicitur Isaiae tri- Optime dicit: homines , id est aniniales et bestiales,

gesimo octavo ^ ; sicut etiam Petrus , de quo Mattliaei quia ^ « hoino, cum in honorc esset, non intellexit;

vigesimo sexto post negationem dicitur, quod « egres- comparatus esl iumentis insipientil)us et similis fa-

sus foras flevit amare »; et lol) irigesimo: « Versa clus est illis »; primae ad Corintliios l^3rlio: « Cum
est in luctum cithara mea, et organum meum in sit inter vos zelus et contentio , nonne carnales estis

inda. vocem flentiuLn ». — \'el pro peccatis alienis, sicut et secundum hominem amlmlatis »? secundum illum
David super Saulem, secundi Hegum primo^; sic scilicet hoininem, de quo dicitur Ecclesiastici vige-

CluMslns super lerusalem, infra decimo nono: « Vi- simo octavo: « Homo hoinini servat iram ». Isti ode-
irtia. dens civitatem , flevit super eam». — Vel: nunc runt servos Christi ; Proverbiorum decimo nono ^

fletis , scilicet pro alienis misenis; lob trigesimo: « Fratres hominis pauperis oderunt euin »; et Mat-
« Flebam quondam super eo qui alflictus erat »; ad thaei decimo: « Eritis odio omnibus homiiiibus pro-
Romanos (iuodecimo: « Flere cum flentibus ». — pter noinen meum». — Qnantum ad actum ope Item, iD
opere.
arta. \'el: Qiii nunc flelis, pro evadendis lentationibus pec- ris addit: Et cum separaoerint vos , scilicet eii

catorum et sequelis; ludicum secundo ^ dicitur, quod ciendo extra synagogas, secundum illud loannis nono^:
« cum loqueretur ad fllios Israel Angelus Domini « him conspiraverant ludaei , ut, si quis eum confi-

elevaverunt vocem suam et fleverunt. Et vocatum teretur Christum, extra synagogam fieret», et ita

est nomen loci illius locus flentium sive lacryma- in opprobrium separaretur ab aliis, etiam ab ipsis

rum ». Et hic locus est status praesentis vitae, qui domesticis, quemadmoduin praedicabat Dominus ven-
non durat nisi ad nunc. Et ideo Qui nunc
dicit: turum esse suis discipulis; Matthaei deciino: « Veni,
fletis; primae Petri primo^: « Modicum nunc si separare hominem adversus patrem suuin »; et post
oportet contristari in variis tentationibus , ut proba- subdilur: « Et inimici hominis domestici eius ». —
tio vestrae fidei multo pretiosior auro, quod per Quanlum ad actum oris subiungit: Et exprobrave- nem^niore.

linta. ignem probatur, inveniatur in laudem » etc. — Vel: rint , vos conviciando, et eiecerint nomen vestrum
Qui nunc fletis , scilicet pro desiderio aeteimorum, lanquam malum, detrahendo primae ;
Petri quarto ^^

et hic est proprius intellectus; loannis decimo sexto ^: « Si exprobramiiii in nomine Christi, beati eritis»;
« Plorabitis et flebitis vos, mundus autem gaudebit, lacobi secundo: « Ipsi blasphemant nomen bonum,
vos autem contristabimini sed tristilia vestra verte- ; quod invocatum est super vos», quia 6onM?}i dicunt
tur in gaudium »; et Psalmus: « Fuerunt mihi la- malum secundum illud Matthaei quinto: « Dixerunt
,

crymae meae panes die ac nocte, dum dicilur mihi omne malum adversum vos mentientes, propter me ».
quotidie: Ubi est Deus tuus»? Istis dicit: estis beati, — Et quia Martyrem non facit qualiscumque poena, Debita pas-
sionis caasa.
quia ridebitis , risu spirituali ,
qui consistit in iu- nisi adsit debita causa, ideosubdit: Propter Filium
cunditate mentis propter contemplationem veritalis; hominis; primae Petri tertio ": « Si quid patimini pro-
lob octavo^: « Impiebitur risu os tuum, et labia pter iustitiam, beati eritis », id est propter Christum ,

tua iubilo » ;
quia dicitur Proverbiorum ultimo « qui factus est a Deo sapientia et iustitia et sanctificatio»
« Fortitudo et decor indumenlum eius, et ridebit in Et hac iustitia triplici volebat pati Paulus; Actuum vi-

die novissimo ». Hic risus erit de bonis propriis et gesimo primo : « Ego non solum alligari , sed et occidi
ahenis, secundum quod dicitur de Sara Genesis vi- paratus sum in lerusalem propter Christum lesum ».

gesimo primo: « Risum fecit mihi Dominus, et qui- 55. (Vers. 23.). Sic patientes laetificat per prae- Gandinm ex
, ,., „ ,n , 7
sponsione
cumque audierit, corridebit mihi ». mium, cum subdit: Gaudete^^ et exsultate; ecce , praemii.

* Vers. 2. ot 3. — Duo .seqq. loci sunt MaUli. 26, 75. et nobis sapienlin a Deo et iustitia elc, el Act. 21, 13. August.
lob .30, .31. Enarrat. in Ps. 34. serm. 2. n. 13: Pocna similis csl bonis e'

' Vers. 17. — Subindc alleganlur l.uc. 19, 41; lob 30, malis. Itaque Martyres non facit poena, sed causa. Nam si poeno
25. el Rom. 12, 15. Martyros faceret, omnia mclalia Martyribus plenn essent, omnes
' Vers. 4. el 5. catenac Martyres trahcrent, omnes, qui gladio feriuntur, coro-
* Vers. 6. seqq. narcntin'. Krgo disccrnatur causa. Nemo dicat: quia patior, iusUis
* Vers. 20, post quem Ps. \\, i. sum. Qiiia ipse, qui primo pa.ssus cst, pro iustitia passus cst.
® Vers. 2 1 : Donec implenlur risu e(c. — i^equuntur Prov. Ideo magnam exccptioncm addidit [Mattii. 5, 9. seq.]: Beati
31, 25. et Gen. 21, 6. qui persecutionem pativntur propter imlitiam e(c. Cfr. Enar-
'
Ut 48, 13, post quem I. Cor.
dicit Ps. 3, 3, iil)i pro rat. in Ps. 43. n. 1. ct in Ps. 68. serm. 1. n. 9; 111. conlrn
secnndum hominem codd. secnndnm homines , et Eccii. 28, 3. Cre.scon. DonaUst. c. 47. n. 51. Vidc eUam S. Bonnv. , IV. Senl
* Vers. 7. — Sequitur MatUi. 10, 22. d. 4. p. II. diil). I. — Inferius pro El hac triplici imtitia [scil.
' Vers. 22. — Subinde allegantur MaUli. 10, 35. et 36. cordis, operis et oris] Vat. Sic.
*" Vers. 14, post quem lac. 2, 7. ct MaUli. 5, 11; Isai. ** Viilgafn addit in illa die, et subinde post ecce subiungit
5, 20: Vae! qui dicilis malum bonum et bonum maium. enim. — Diio seqq. loci sunt Rom. 12, 12. cl .\ct. 5, 41.
" Ver.s. 14. — Scquuntur 1, Cor. 1, 30: Qni factns est Inferius pro e.x retribntione Vat. ob retribntionem Iwnam.
 m COMMKNT. IN EVANGELIUM LICAE C. Vl.

merces vestra muUa est in caelo ; gaudele, scilicet tes meritorum. Unde invenitur merces salva, iner- Novem
cies merc(
spi

ex relributione ; ad Romanos duodecimo : « Spe gau- ces magna, digna, plena, opportuna ^, festina, dis sec. !

dentes, in tribulatione patientes ». Quod impletum fidelis , copiosa ,

perpetua. — Merces salva est An-
merita.

est Actuum quinto : « Ibant Apostoli gaudentes a gelis nobis ministrantibus; magna datur praelatis

conspectu concilii, quoniam digni iiabiti sunt pro sive praesidentibus; digna, obedientibus; plena , con-
nomine lesu contumeliam pati». Hoc autem inducit templantibus; temporanea datur operantibus; festina,
mercedis consideratio leremiae trigesimo primo^: ; prohcientibus; fidelis, perficientibus; mit/to sive co-
« Quiescat vox lua a planctu, et oculi tui a la- piosa, patientibus, sed perpetua , perseverantibus.
crymis, quia merces est operi tuo ». Merces, in- Unde de salva mercede Angelorum, quia mi- Mercps sal
va.

quam, multa, quia « pax multa diligentibus legem nisterium, quod habent erga nos, a suo [)raemio non
tuam » etc, ut in Psaliiio dicitur; et perpetua, quia fraudatur, dicitur Tobiae quinto ^- « Quaere aliquem
in caelo; Sapientiae quinto: « lusti aiitem in perpe- virum fidelem, qui tecum eat, salva mercede », dicit
tuum vivent, et apud Doiiiiuum est merces eorum ». Tobias. —
De mercede magna praesidentium dicitur Magaa.

Et hoc est quod dicit Beda^: « Inter odia cordium, Genesis decimo quinto ad Abraham ,
qui tyjjum gerit

inter probra linguarum, inter inanus persequentium praelatorum: « Ego protector tuus, et merces tua ma-
laetiori corde versamini intuitu mercedis supernae». gna nimis ». — De mercede digna obedientium dici- Digna.

— Et quia hoc opus est arduissimum , scilicet gaudere tur Esther decimo sexto: « Sciant omnes, qui Persis

in tribulationibus; ideo non solum s[)ondet praemium, obediunt fideliter, dignam pro fide recipere merce-
i>Q{\ exemplum cum subdit
adiungit , dem ». — De mercede plena contemplantium dici- Plena.

56. Secundum hoc ^ enim faciebant Prophetis tur ad Huth, secundo, quae typum gerit contem-
condtmatm-
exemplo
propheta-
patres eorum; secundum quod dicitur Matlhaei vi-
'

oresimo tcrtio
.

: «
^,,
1
......
estimonio estis vobismetipsis, quia
.
plativorum,
et
qui cuncta
etiam interpretatur ovis, xeividens^, ut ovis d\-
relinquunt propter Deum,

fdii estis eorum qui occiderunt Prophetas » ; et catur propter mititatem afTectus anima contempla-
Actuum septimo Dura cervice et incircumcisis
: « tiva, sed videns propter illuininationera intellectus;

cordibus et auribus, vos semper Spiritui sancto re- unde dicit ei Booz: « Plenain mercedem recipies a
stitistis. Quem l^rophetarum non sunt persecuti pa- Domino Deo Israel, ad quem venisti et sub cuius
tres vestri? Et occiderunt eos qui prophetabant de confugisti alas ». — De mercede temporanea operan- Opportana

adventu iusti ». Hos proponit exemplum propter

in tium dicitur Ecclesiastici ultiiuo ^ : « 0[jeramini opus
suam constantiam ; lacobi ultimo * « Exemplum ac-
: vestrum, quando tempus est, et dabit vobis merce-
cipite, fratres, patientiae, laboris et longanimitatis dem vestram in tempore suo ». — De mercede fe- Festina.

Prophetas»; qui a veritate propter flagella non mo- stina proficientium dicitur Ecclesiastici undecimo:
vebantur. Unde de Eliseo Ecclesiastici quadragesimo « Benedictio Dei in mercedem iusti festinat». — De Fidelis.

octavo: « In diebus suis non pertimuit principem, mercede fideli perfectorum , ut praedicantium vel

et potentia nerao vicit illum, nec superavit illum tahum, dicitur Proverbiorum undecimo ^" : « Semi-
homo ». Haec omnia mala sustinebant Prophetae nanti iustitiam merces fidelis». — De mercede co- Copiosa.

{jropter mercedem, quam aliis promittunt; Ecclesia- piosa patientium sive inilitantium dicitur hic et

stici trigesimo sexto ^ : «Damercedem, Domine, su- Matthaei quinto : « Ecce enim, merces vestra copiosa
stinentibus te, ut Prophetae tui fideles inveniantur ». est in caelis ». — De mercede perpetua vero, quae Perpetua.

Unde ille eximius Pr'opheta loannes post omnes tri- congruit perseverantibus, Ecclesiastici decimo octa-
bulationes Ecclesiae subiungit Apocalypsis vigesimo vo ^^ Non verearis usque ad mortem iustificari
: «

secundo in fine: « Ecce, venio cito, et merces mea quoniam raerces Dei manet in aeternum ». Sic —
mecum est, dare unicuique secundum opera sua ». ergo secundum diversitates meritorum appropriantur
Unde nota, quod divina Scriptura insinuat
57. differentiae praemiorum et sic « reddet Deus iustis ;

nobis differentiam praemiorum secundum diversita- mercedem laborum suorum », Sapientiae decimo.

1 Vers. 16, — Sequunlur Ps. 118, 165. et Sap. 5, 16. — 16, 22. seq. — Superius posuimus fraudatur, pro quo codd.
Superius pro Hoc autem inducit Vat. Ad haec autem inducit. incongrue fraudantur , nisi vnci ministerium vel rum D a se-
' Libr. II. iii Luc. 6 , 23. Verba afferuntur secundum Gios- cunda manu praefigatur per , vel cum Vat. ob.
sam ordinariam in eundem locum. * Hieron. , de Nominib. Hebraic. vet. testani. de Ruth
* Vulgata Secundum haec. Sequuntur — Mattli. 23, 31. el « Rtith , videns, vel festinans, sive deficieris ». (n appendice ad
Act. 7, 51. seq. tom. Operum S. Hieron. habetur duplex Origenianum iexicon
111.

* Vers. 10, post quem Eccli. 48, 13. seq., in cuius fine nominum Hebraicorum; in secundo ponitur Ruth, grex [TioijAvrj, :

pro homo Vulgata verbum aliquod. quae vox adhibetur praecipue ad designandum gregem ovium].
® Vers. 18. — Subinde allegatur Apoc. 22, 12. Supe- — — Subinde allegatur Ruth 2, 12.
rius pro quam aliis promittunt (ita etiam D a secunda manu) ^ Vers. 38. — Sequitur Eccli. 11, 24.

non pauci codd. quam aliis promittit; minus bene, propter *° Vers. 18. — Subinde allegalur Mattli. 3, 12. — Inferius
subnexa. Inferius pro m fine Vat. in persona Christi. pro sive mUilantium Vat. sive multa.
® Vat. temporanea, quod inierius etiam codd. exhibent. '* Vers. 22. — Sequitur Sap. 10, 17.
' Vers. i. — Duo seqq. loci sunt Gen. 15, 1. el Esther
 , . :: ,

COMMKNT. IN EVANGKLIUM IHCAE C. VI. 151

08. (\'ers. '24.). Verumtamen vae vobis diuiti- 59. (Vers. !25.). Gulosis comminatur vae per- ouiosis, se-

iio,bus! !'ost promissiones beatitudimini snbiungit com- peluae famis , cum subdit: Vae vobis , qui satu-
minationes suppliciorum. Et quia contra bonuiii ma-
s"p- rati estis! vacando scilicet crapulae et ebrietati;

qoa-*lumS quatuor ponit comminaliones quatuor beati- Proverbiorum vigesimo tertio': « Cui vae? Cuius
tudinibus respondentes , scilicet desolalionem in amis- patri vae ? Cui rixae et sine causa vulnera ? Nonne
sione boni temporalis, esariem in amissione boni his qui demorantur in vino et student calicibus epo-

spiritualis, fletum iii afllictione mali cor[)oralis, con- tandis » ? « \'ae ,

qui potentes estis ad bibendum vi-

fusionem in passione opprobrii sempiternalis. Et liaec num et viri fortes ad miscendam ebrietatem » ! Et

sunt quatuor vae, quae comminatur quatuor generi- Quia esurietis.

ideo subditur: Saturitas haec inducit

bus hominum oppositis viris evangelicis praedeter- perpetuam famem, secundum illud lob vigesimo^:
minatis, scilicet cupidis el gulosis, lascivis et vana- « Cum satiatus fuerit, arctabitur, aestuabit, et omnis
gloriosis ^ dolor irruetsuper eum »; et Isaiae sexagesimo quinto:
Cupidis ergo comminatur vae sempiternae de- «Ecce, servi mei comedent, et vos esurietis; ecce,
com- solationis , cum dicit: Verumtamen vae vobis divi- servi mei bibent, et vos sitietis ». Unde de malis in

[T."tibus! Adversative dicit divitibus , id est divitias Psalmo: « Manducaverunt et saturati sunt » etc.

amaiitibus, quia tales inhiant ad divitias congregan- ()0. Lascivis comminatur vae sempiterni
*
fletus '
,
'
Lascivis, ler-
lium vae.
das; llabacuc secundo^: « Vae ei qui multiplicat non cum dicit: Vae vobis , qui ridetis nunc! quia lu-
sua»! id est bona terrena, qnae non sunt nostra, gebitis et flebitis , id est in hoc momento temporis;
quia nec nobiscum veniunt nec recedunt; terreni ta- lob vigesimo ^ : « Gaudium hypocritae ad instar pun-
men homines reputant, esse sua; Apocalypsis octavo: cti »; et Proverbiorum decimo quarto: « Risus do-
« Vae, vae, vae babitantibus in terra » ! Tales sunt lore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupabit ».
cupidi, contra quos dicit Dominus Matthaei sexto: Melius est certe ,
quod fletiis ad risum antecedat
« Nolite vobis thesaurizare thesauros in lerra, ubi quam e converso ; et propterea Ecclesiastae terlio ^^

aerugo et tinea demohtur ». — Quoniam ad divitia- « Tempus flendi », scilicet prius in tempore, « et

rum istarum abundantiam necesse est sequi inopiam tempus ridendi », post in aeternitate. Sed fatuus
atio. et ad consolationem se^pii desolationem ; ideo subdens non vult nunc continere a risu; Ecclesiastici vigesimo
rationem dicit: Qui^ habetis consolationem vestram; primo : « Fatuus in risu exaltat vocem suam ; vir

hahetis, scilicet de praesenti, sed non de futuro; autem prudens vix tacite ridebit »; immo Ecclesia-
unde lacobi quinto: « Agite nunc, divites, plorate, stae secundo: « Risum reputavi errorem, et gaudio
ululantes in miseriis vestris ,
quae advenient vobis». dixi: Quid frustra deciperis »? Stulti ergo sunt qui Notandam

Ideo consolatio ista vana et falsa est, quia desolatio- nunc rident, et sapientes qui lugent, secundum illud

nem inducit; Zachariae decimo ^ : « Somniatores Ecclesiastae septimo^^: «Cor sapientium, ubi tristitia

frustra loculi sunt et vane consolabantur ». Vere est; et cor stultorum, ubi laetitia ». Propter quod
frustra, quia « dormierunt somnum suum viri divi- dicitur stultis et mundanis Isaiae sexagesimo quinto
tiarum et nihil invenerunt in manibus suis». Et « Ecce, servi mei laudabunt prae exsultatione cor-
propterea dicendum est cum Propheta David ^ : « Re- dis, et vos clamabitis prae dolore cordis et prae
nuit consolari anima mea; memor fui Dei et de- contritione spiritus ululabitis », scilicet in inferno,

lectatus sum » ; lob sexto : « Haec sit mihi conso- quia dicitur Matthaei decimo tertio: « Ibi erit fletus

latio, ut affligens dolore, non parcat»; ut per deso- et stridor dentium »

lationem viae perveniatur ad consolationem patriae, 61. (Vers.

^
26.).
/
Famo/onW* f7
vero comminatur "^'=»'''S'
tum vae
i"*''-

de qua Isaiae ultimo : « Quomodo si cui mater blan- vae sem.piterni contemptus , cum subdit: Vae vo-
diatur, ita ego consolabor vos ». Hanc debemus bis , cum benedixe?'int vobis ornnes ^^ homines! va-
exspectare, non praeoccupare ; ludith octavo: « Ex- nis scilicet laudibus extollendo ; Proverbiorum vige-
spectemus humiles consolalionem eius». simo septimo : « Qui benedicit proximo suo voce

* Sicul e contrario dicitur Eccli. 33, 15: Conlra maiuni * Vers. 2. — Sequitur Ps. 75, 6.

bonum est. — Inferius post quatuor beatitudinibus Vat. cum ® Psalm. 76, 3. seq. — Tres seqq. loci sunt lob 6, 10;
uno alteroque cod. addit ex oppnsifo. Isai. 66, 13, ubi pro si cui codd. sicut; ludllli 8, 20. — Su-
* Du Cange, Glossarium etc. Vnnagloriosus , vir vanam perius pro Et propterea dicendum est Vat. Et praeferea etiam.
gloriam aucupans, ex Italico mnaglorioso. Cfr. supra pag. 129, ' Vers. 29. seq., post quem Isai. 5, 22.
nota II, — Superius pro comminatnr A H comminanfnr. » Vers. 22. — Sequuntur Isai. 65, 13. el Ps. 77, 29. (ibid.
' Vers. 6. — Duo seqq. loci sunt Apoc. 8, 13. et Maltli. V. 30. seq.: Adliuc escae eorum erant in ore ipsoruni, et ira

6, 19. Beda, 11. inLuc. 6,24: Ubi notandum, quod non tam Dci ascendit super eos etc).
divitiae quam divitiarum amor in cuipa est. Non enim omnis, ® Vers. 5, post quem Prov. 14, 13.
qui liabet dixitias, sed. ut Ecdesiastes 1-^, 9.] ait, qvi amant *" Vers. i. — Diio seqq. loci sunt Eccli. 21, 23. et Eccle. 2, 2.

divilias fructus non capient ex eis etc. Cfr. .\mbros., V, in " Vers. 5. — Subinde ailegantur Isai. 65, 14. et Mattli.

Luc. n. 69. 13, 42.

* Ita Ambros., V. in Luc. n. 68; Beda, Card. Hug., B. Albert. "* Viilgata, omisso vobis post Vae , omitlit etiam omnes
el Lyranus, in liunc loc; Vulgaia Quia. — Subinde ailegalur quod tamen e.xliibent Ambros. , V. in Luc. n. 71; Beda, Card.
lac. li, I. — Superius \wo abundanfiam WaLmultiplicafionem. Hug., B. Albert. et Lyranus, in hunc loc. — Duo seqq. loci
 m COMMENT. IN EVANGKLIUM LUCAE C. VL

^randi, de nocte consurgens, maledicenti siinilis erit »;

^•i quia aliis et aliis personis aliter et aliter est loquen-

quia, sicut dicitur Isaiae nono, « erunt qui beatifi- dum. Discipulis enim tanquam perfectioribus per-
cant populum islum seducentes, et qui beatificantur fectiori modo debuerunt mandata evangelica expU-
praecipitantur » . Praecipitanlur enim ex vanis lau- cari; turbae vero non possuiit ad alta conscendere:
dibus in opprobrium sempiternum , dum ex illis ex- ideo non adeo perfecte explicaturverbum Dei turbis,
toUuntur, secundum iUud lob trigesimo^: « Elevasti sicut Apostolis. —
Et quia perfecti movenlur amore, cor^iiariu

me, quasi super ventum ponens» , scilicet vanae lau- imperfecU vero non solum amore, sed Umore^; ideo
Exeuipium. dis, « clisisti valide ». — Et quia difficile est huius- insermone Apostolorum ponuntur beatitudines et non
modi laudes vitare, subiungit exemplum: Secundiim vae , in sermone turbarum et beatitudines et vae.
lioc^ enim faciebant proplietis patres eortim; pro- — Rursus, quia perfecti conformes efriciuntur Chri- secnnduQ

phetis, inquam, non veris, sed falsis;unde (ilossa: sto per sepUformem Spiritum, qui requievit super
« Benedicebant pseudoprophetis ,
qui ad captandum eum , ut dicitur Isaiae undecimo^; ideo seplem po-
favorem vulgi de corde suo prophetabant » ; leremiae nuntur beaUtudines, septem donis Spiritus sancU con-
quinto: « Stupor et mirabilia facta sunt in terra: cordantes. Hic notantur quatuor beaUtudiiies respon-
prophetae prophetabant mendacium , et sacerdotes dentes quatuor virtutibus cardiiialibus, ut habetur
plaudebaiit manibns suis, et popuhis meus dilexit in (ilossa^": Paupertas , temperanUae; esuries hom
talia». In hoc ergo, quod ostendit, malos homines spirituaUs, iustiUae; fletus, prudentiac; passio ma-
laudari a prophetis, ostendit, omnino contemnendum lorum , fortitudini sive paUenUae, sicut dicit (jlossa

esse favorem popularem; Psalmus^: « Deus dissipa- Bedae.

vit ossa eorum qui hominibus placent; confusi sunt, ()3. In liis tamen (luatuor '
aliae conUnentur*mi- -^»ae.din
reuliae.
quoniam Deus sprevit cos». Hoc autem dictum est plicite; unde non ita exprimit Lucas spiritualem in-
non de his qui bona exempla et laudabilia populis tellectnm in huiusmodi promissionibus, ut Matthaeus.
ostendunt ad Deum glorificandum, cum dicatur Mat- Matthaeus enim dicit ": « BeaU pauperes spiritu»;
thaei quinto*: « Luceat lux vestra coram homini- hic solum: « BeaU pauperes », ille: « Beati qui esu-
bus, ut videant opera vestra bona et glorificent Pa- riunt et sitiunt iustiUaiu » etc. Et iterum in Mat-
Irein vestrum,qui in caelis est » ; sed qui propriam thaeo proponuntur pluraliter et in tertia pei^sona,
gloriam in placendo hominibus et in eorum laudibus quia loquiUir ad inlelligentes ; in Luca particulariter
quaerunt; ad Galatas priino: « Si adhuc hominibus et in secunda persona, quia loquitur ad sensuales^'K
placerem, Christi servus non essem ». — Ex his colligi
'^
possunt rationes '•
aliarum diversita- obseivati
generalis
62. Nota hic de diversitate inter Matlhaeum ^ et tum, quia pro diversitate audientium diversimodus est
Difficuitas Lucam : quia
^ Lucas *ponit 'promissiones et commina- sermo doctorum , secundum illud Apostoli ad Colos-
solvitur.
tiones vae , Matthaeus autem solum promissiones. senses quarto ^^
: « Sermo vester semper sit in gratia
Propter quod videtur, vel quod alter dixerit diini- sale conditus, ut sciatis, quomodo vos oporteat uni-
nute, vel alter superllue. — Sed certe potest respon- cuique respondere ». Et hoc faciebat ille doctor gen-
deri , secundum quod (ilossa "^
innuit, et Augustinus Uum primae ad Corinthios secundo: « Ego cum venis-
dicit, qiiod alius fuerit sermo hic et ille. Cuius di- sem ad vos , veni non in sublimitate sermonis » etc,
Tripiexdiiie-versitas e\ locis colligitur et personis ei praeceptis. el post sequitur : « SapienUam autem loquimur inter
rentia duo- .

rura loco- Naui illc (hscipulis , iste turbis; ille sedendo, iste perfectos». Sic faciebat Salvator, qui turbis loque-
ruin.
stando; ille in monte, iste in loco campestri; dle batur in parabolis, seorsum autem discipulis suis
plura documenta continet quam iste, quia septem disserebat omnia, sicut dicitur Matthaei decimo ter-
beatitudines ^ iste quatuor; ex quibus omnibus col- tio ^* ,
quia eis datum erat « nosse mysteria regni
ligitur, quod fuerit alius et alius. — Nec immerito. caelorum »

siint Prov. 27, 14. el Isai. 9, 16, in cuiiis flne Vulgata et H rem... qui autcni timct non est perfectus in caritate. — Vat.
praecipitati. sed simul comndnalionis timore. Superius pro Discipulis enim
* Vers. 22. CDG Discipulis eius.
* Vulgata Secundum haec, quae etiaui pro prophelis ^ Vers. 2. scq.
quod exliibent Reda, Card. Hug. , R. Albert. et Lyranus, sub- '" Sciiicet ordinaria in Luc. 6 20. Ipsa esl sicut etiam
, ,

stitmt pseudoprophetii. — Subinde aliegantur Glossa interlinearis paulo inlerius dicitur, secundum Bedam, II. in Luc. 6, 23, qui
(secundum Bedam, in hunc loc.) et ler. o, 30. seq. sequitur Ambros., V. in Luc. n. 62. seqq. — Superius CDG
^ Psalm. 52 , 6. — Superius pro a prophetis Val. a psea- omittunt cardinalihus.
doprophetis. " Cap. o, 3. seqq. — Ambrus. , V. in Luc. n. 49: Qua-
* Vers. 16. — Sequitur Gal. I, 10. — Inferius post sed tuor tantum beatitudines sanctus Lucas dominicas posuit, octo
Vat. supplet de his. vero sanctus Matthaeus ; sed in his octo illae quatuor sunt, et
* Cap. .'i, 3. seqq. in istis quatuor illae octo. Hic enim quatuor velut virtutes am-
® Scilicet ordinaria in Matth. 5 , I . et in Luc. 6 , 18. Au- plexus est cardinales etc.

gust. , II. de Consensu Evangelist. c, 19. n. 45. ^^ Codd. sensibiles.

' De numero beatitudinum cfr. 111. Sent. d. 36. q. 1. ^* Vers. 6 , ubi pro unicuique C D G omnibus. — Sequun-
scholion. tur L Cor. 2, I. et 6.
* Epist. I. loan. 4 , 18: Perfecta caritas foras mittit timo- " Vers. M.
 . ,
;,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VL lo8

64. Sed uobis ilico, qui auditis etc. Post pro- eius », ad Komanos quinto. Et ita nos debemus ini-

— Et
10, circa
t prae-
ptornm
bentar
missiones praeinioruin et coniminationes suppiicioruni
subdit hic tertio Evangelista leges praeceplorum sive
micos
II- diligere.

verbo neque lingua solum

quoniam non
I

,
1

sed opere et veritate

sutlicit « diligere Benevoientia
• ^;
*
»
'° opere.

I partes. document^i dirigentia, et liabet liaec pars duas. In ideo subdit: Bene facite his qui oderunt vos , ut
quarum prima ponit documenta propria et expressa; sit « diloctio sine simulatione » ; Proverbiorum vi-
^:
in secunda yevo siniilitndinaria etlranslata, ibi gesimo quinto: « Si esurit inimicus tuus, ciba illum;
Dicebal autein illis et similitudinem etc. si sitit, potum da iUi »; idem dicitur ad Komanos
prima documenta auditoribus conimen-
Circa duodecimo.
i. parte danda hoc modo procedit Christi doctrina. Primo 66. (V^ers. :28.). Et quia^ « verbum melius est i^ene^oientia
:umenta in verbo.
pria tra- namque ea promidgat sub perfectione conveniente. quam datuin », et sermo declarat anectum, subdit:
tnr qna-
pliciter. Secundo wero probat ex conditione deficiente, ibi ^: Benedicile maledicentibus vobis, in sermone publico;
Et si diligitis eos qui vos diligunt. Tertio vero re- et orate pro calumniantibus vos , in sermone pri-

sumit cum ratione mooente , ibi: Verumtamen di- vato. Benedicite, in sermonc manifesto. Ad hoc Apo-
ligite inimicos vestros. Quarto concludit pro 7'etri- stolus ad Komanos duodecimo ^ « Benedicite maledi- :

butione suffciente , ibi : Estote ergo misericordes. centibus vobis, benedicite et nolite maledicere»; et
Circa documentorum promulgationem notan- primae Petri tertio: « Nulli malum pro malo redden-
: primo
nganlur
dum est, quod ad quod liomo sit perfectus,
iioc, tes nec maledictum pro maledicto, sed e contrario,
necesse est, ipsum esse perfecte benevolum, perfecte benedicentes » . Orate , etiam in sermone secreto
paci/icum et perfecte beneficum. Primum respicit af- exemplo illius, de quo Isaiae quinquagesimo tertio ^:

fectionem, secundum passionem et tertium opera,- « Pro transgressoribus oravit » ; et exemplo illius

tionem. protomartyris,Actuum septimo « Positis autem geni- :

65. (Vers. !27.). Dat igitur primo mandatum per- bus, clamavit voce magna: Domine, ne statuas illis
mum fit feclae benevolentiae , cum ait: Sed vobis dico , qui hoc peccatum »
aevolen-
audilis: Diligite inimicos vestros. Hoc namque man- 67. Sed huic contrariari videtur, quod Eliseus, Difiicuitas
„ .
a , 1
• . . . . solvitur.
datum est auditoribus , id est credentibus et obedien- quarti Regum secundo ^, iratus est pueris irridenti-
tibus, proponendum, in quibus habitat Deus, quia bus, et Elias quinquagenario, quarti Kegum primo, et

dicitur primae loannis quarto^: « Qui manet in ca- Paulus sacerdoti summo, Actuum vigesimo tertio. —
ritate in Deo manet, et Deus in eo». Et talis audit Ad hoc respondet Beda '^^,
quod ista « non sunt vota
mandatum caritatis, solum aure corporis, sed noii optantium , sed praedictiones futurorum » ; vel non
cordis secundum illud loannis octavo « Qui ex Deo
, : irascebantur contra naturam, sed contra vitium. Ul
est verba Dei audit».Hunc auditum excitabat Isaiae enim dicit Augustinus " : « Sic homines sunt diligendi,
quinquagesimo quinto: « Audite audientes me et com- ut tamen eorum non diligantur errores » Sic igitur .

edite bonum, et delectabitur in crassitudine anima dat mandatum perfectae benevolentiae quae non so- ,

vestra. Inclinate aurem vestram et venite ad me; au- lum consistit in corde, sed etiam in opere et sermone.
dite, et vivet anima vestra ». Vivet \xWq\xQ per man- Unde Gregorius ^^:
« De dilectione Conditoris lingua,

evolentia datum dilectionis, quia, sicut dicitur primae loannis mens et manus requiratur ».
corde.
tertio *, « qui non diligit manet in morte » ; et ante De hoc autem mandato benevolentiae in summa Mo^as obu-
• •
gationis.
illud: « Nos scimus, quoniam translati sumus de notandum est, quod quantum ad alfectum astnngit
morte ad vitam, quoniam diligimus fratres ». Ad hoc universos, quantum ad signum astringit perfectos,
Apostolus ad Ephesios quinto: « Ambulate in dile- quantum ad effectum in articulo necessitatis omnes
ctione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit se- astringit, citra necessitatem non astringit imperfectos,

metipsum pro nobis»; «quoniam, cum inimici es- nisiquantum requirit debitum alicuius praecepti ^^.
semus , Deo reconciliati sumus per mortem Fihi Perfectos autem a statu praelationis astringit

* Vers. 39. ^ Vers. 23. — Duo seqq. loci sunt IV. Reg. 1, 9. et
* Vers. 32; lertiuni habetur v. 3S. et quartum v. 36. — Act. 23, 3.
Inferius pro concludit pro retribulione sufflciente Vat. conclu- *" Libr. II. in Luc. 6, 28. Verba ailegantur secundum GIos-
dit per relribiUionem sufficientiae. sam ordinariam (in eundem loc), quae tamen pro prnedi-
* Vers. 16. — Duo seqq. loci sunt loan. 8, 47. ct Isai. ctiones substituit praenuntiationes.
55, 2. seq. — Inferius verbo excitabat Vat. praefigit Dominus. " Sentcntiar. Prosperi Aquitani ex Augustino delibatarum,
* Vers. 14; ibid. ctiam habetur : Nos scinms etc. — Se- n. 2. Cli-. August., Enarrat. in Ps. 100. n. 5. et Serm. 49.
quuntur Eph. 5, 2. ct Rom. '>, 10, ubi nonnuili codd. 7)«^ pro (alias 237. do Tompore) c. 5. n. 5. seqq.

Deo (variata interpunctione). " Libr. II. Homil. in Evang. liomil. 30. n. 2, ubi luo et
' Epist. I. loan. 3, 18. — Subinde allegantur Uom. 12, 9; manus textus originalis et vita.
Prov. 2"), 21. et Ilom. 12, 20. " Cfr. III. Scnt. d. 30. q. 4. et •'). — Dc seq. triplici
* Ut dicitur Eccli. 18, 16. slatu pcrfectorum cfr. S. Bonav. , Apolog. pauperum, Resj). I,

' Vers. I i , ubi pro maledicentibus vobis (sic Luc. hoc c. 3. — Cod. G legit: praeter necessilatetn, si astrimjit ini-

loco) Vulgata pei'sequentibus vos, post quem I. Petr. 3, 9. perfectos non cst, nisi in quantum requirit etc. ; H : praeter
' Vers. 12. — Sequitur Act. 7, 60. necessitutem vero non astringit imperfectos , sed si astringit

S. Bonav. — Tom. VII. 20

 154 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VL

quantum requirit debitum officii assumti perfectos ;

canon^: « Fortitudo, quae a barbaris tuetur patriam,
a statu perfectionis quantum requirit debitum boni , vel domi defendit infirmos, vel a latronibus socios,
exempli perfeclos autem a perfeclione virtutis
;
plena iustitia est Unde Augustinus ad Marcellinum:
».

quantum requirit intensio caritatis. « Ista praecepta patientiae sunt in cordis praepara-
68. (Vers. 29.). Secundo dat mandatum de per- tione retinenda; ipsa namque benevolentia, ne red-
Secnndum fecla patientia,cum subdit: Et qui te percusserit datur malum pro malo, semper in cordis voluntate
fit patienter
ferendo in- in unam maxiUam ^ inferendo scilicet iniuriam in cornplenda est. Agenda autem sunt multa etiam cum
inriam in
personam. personam; et ponit maxillam pro parte corporis no- invitis benigna quadam asperitate plectendis, quorum

biliori ,
quae cum percutitur, praecipua iniuria irro- potius est utilitati consulendum quam voluntati ». —
gatur ; unde lob decimo sexto : « Aperuerunt siiper Sic igitur intelligendum est mandatum de exhibenda
me ora sua, exprobrantes percusserunt maxillam patientia iniurianti ipsi personae.
meam ». De tali et tanta iniuria non est exigenda vin- 70. Exhibenda est etiam patientia iniurianti in Item, fere
do iniuria
dicta,sed exhibenda patientia; undesubdit: Praehe re possessa, propter quod addit: Et ab eo qui au- in rem pc
sessam.
et alteram, scilicet maxillam, id est, paratus sis fert tihi vestimentum , scilicet exterius per iniuriara,
aliam percussionem sustinere, exemplo Magistri, de sicut ilH, de quibus lob vigesimo quarto ^ : « Nudos
quo Threnorum tertio^: « Dabit percutienti se ma- dimittunt homines, indumenta tollentes »; et Michaeae
xillam, saturabitur opprobriis»; dabit utique, non secundo: « Desuper tunicam palhum sustulistis ».
invitando ad percussionem, sed non opponendo de- Tali sic iniurianti exhibenda est patientia ; unde sub-
fensionem, secundum illud ad Romanos duodecimo dit: Eliam tunicam noli prohibere, scilicet rixando,
« Non vosmetipsos defendentes , carissimi , sed date vel contradicendo, exemplo Salvatoris, de quo in
locum irae ». Psalmo^: « Diviserunt sibi vestimenta mea » etc,
09. Unde in hoc mandato inhibetur libidinosa sine repugnantia scilicet et contradiclione. In hoc si-
Non prohi- defensio, non caritativa correctio, cum dicatur Mat- militer mandato intelligendum est, prohiberi conten-
betur carita-
tiva corre- thaei decimo octavo^: « Si peccaverit in te frater tionem vel libidinem vindicandi. Unde Augustinus ad
ctio.
luus, vade et corripe eum » etc. Et exemplum hu- Marcellinum ^: « Cavendum est, ne vindicandi cupi-
ius in Christo, loannis decimo octavo: « Unus mi- ditale amittatur ipsa patienlia, quae pluris habenda
nister assislens dedit alapam lesu »; et subditur: est quam omne, quod potest invito inimicus aufer-
« Respondit ei lesus : Si male locutus sum , testi- re » .
—
In summa hic tenendum est de praecepto pa- Modus obl
gationis.
monium perhibe de malo; si autem bene, cur me tientiae, quod non prohibetur hic correctio proximi,
caedis » ? Unde Augustinus in quodam sermone de seu impeditio vel prohibitio mali, vel punitio sce-
Verbis Domini * : « Si iniuriam [)ateris et taces et pro- leris perpelrati ab eo qui potest et debet , cuiusmodi
ximum non corripis, plus peccas negligendo quam est legis minister; sed prohibetur et cohibetur hic
Notandum. ille altligendo». — Per hoc etiam mandatum non libido ulciscendi et quantum ad manum et quantum
arcentur personae laicales a sui vel aliorum defen- ad signum et quantum ad animum. Et in hoc addit
sione; unde Paulus, Actuum vigesimo tertio^, petiit Evangelista supra Legem ^", quam perficit et consum-
mihtes, ut iilaesus servaretur. Unde Augustinus primo mat secundum spiritualem intelligentiam.
de Civitate Dei, exponens illud praeceptum Exodi vi- 71. (Vers. 30.). Tertio " dat raandatum de per- Tertium 1

beneficenti
gesimo: Non occides, dicit, quod « contra hoc prae- fecta heneficentia, cum subiungit: Omni autem pe-
ceptum non fecerunt qui Deo auctore bella gesse- tenti te Irihue. Hoc est raandatum generale respectu
runt et secundum leges sceleratos punierunl». Unde omnis personae et omnis dati sive obsequii, sive

perfectos [! imperfectos] non est nisi in qiiantum respicil de- ipsis, iussit milites descendere ct rapere eum de niedio eo-
bitum etc. D hoc loco plura omittil. Inferius post a stalu per- rum etc. — Sententia Augustini, in qua allegatur Exod. 20, 13,
fectionis II addit sive religionis, et pro intensio caritatis , quod habctur I. de Civ. Dei, c. 21.
liabet n, ACD intentio caritatis , BEG imctio car itaiis , \at. ® Can. 3. Caus. 23. q. 3: Foriiiudo ,
quae vel in bello

iinio caritatis. tueiur a barbaris pairiam... plena iusiiiiae esi. Hic canon a
^ Vulgata ei H : Et qtii te percutii in maxillam. Cfr. su- codd. Augustino tribuitur, iegunt enim Unde canon ipsius est
pra pag, 77, nota — Sequitur lob 16,
9. M. (II Vnde idem) ; est tamen Ambrosii , I. de Offic. ministror.
^ Vers. 30. — Subindc allegatur Rom. 12, 19. — Superius c. 27. n. 129. — Subinde allegatur sententia Augustini, quae
vocibus De tali H praefigit Et tamen. Inferius pro non oppo- iiabetur Epist. 138. (alias 5.) c. 2. n. 14. In ipsa respicitur

nendo A D G non apponendo. Rom. 12, 17: Nulli malum pro malo reddentes (cfr. 1. Thess.
' Vers. 15, post quem loan. 18, 22. et 23. 5, 15. et I. Petr. 3, 9.), et textus originalis ante voluntate
* Scilicet 16, qui nunc est serm. 82. c. i. n. 7: Hoc ergo omittit cordis.

debet facere qui fecit iniuriam. Qui autem passus est, quid ^ Vers. 7, post quem Mich. 2, 8.
debet? Quod audivimus hodie [Matth. 18, 1.").]: Si peccaverii 8 Psalm. 21, 19.
in ie frater iuus, corripe eum inier ie et ipsum solum. Si « Epist. 138. (alias 5.) c. 2. n. 12.

neglexeris, peior es. iniuriam iniuriam faciendo ^" Cfr. Matth. 5, 17. seqq., ubi Chrislus dicit, se venisse,
Ille fecit et

gravi se ipsum vuinere percussit, tu vulnus fratris tui con- non ul solvat Legem, sed ut adimpleat, addendo praeceptum
tcmnis ? Tu eum vides perire, vel periisse, et negiigis? Peior de non irascendo fratri etc.

es tacendo quam ille conviciando. " Vat. : Supra egii de mandato benevolentiae et de man-
^ Vers. 10: Timens tribiinus, ne discerperelur Paulus ab dato paiienliae, hic tertio.
 ? ;:
; ,:

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. VL 155

eiteTusi miUui , sive allerius mmieris. Et est proximo dan- nitur voluntas vestra, et omnes debitores vestros
dum munus exterioris relevalionis , secundum illud repetitis. Ecce, ad lites et contentiones ieiunatis»;
Deuteronomii decimo quinto ^ : « Praecipio tibi , ut Ecclesiastici trigesimo primo : « Verba improperii non
aperias manum tuam fratri luo egeno et pauperi » dicas proximo, et non premas illum in repetendo ».

et Exodi vigesimo tertio: « Si videris asinum odien- Tunc autem fit, quando coram iudice alieno vel infideh
tis te iacere sub onere , non pertransibis , sed suble- causam traliit; propter quod primae ad Corinthios
interna vabis cuui eo » . Et inlemae compassionis ; Isaiae sexto^: « Frater adversus frati'em in iudicio contendit,
"'""
'
"quinquagesimo octavo ^: « Cum efTuderis esurienti et hoc apud infideles? Quare non magis fraudem pa-
animam tuarn » etc. ; et ad Colossenses tertio : « In- timini »? Hoc autem non dicit, (juia in ullo non li-

duite vos, sicut electi Dei, viscera misericordiae, sup- ceat repetere, sed ut ostendat, quod magis debemus
portantes invicem et donantes vobismetipsis » etc. Et diligere proximum et eius salutem quam rem tem-
m daici etiam munus dulcis locutionis; Ecclesiastici decimo poralem. Lnde Gregorius ^ : « Cum pro terrena re
octavo^: Nonne ardorem refrigerabit ros? Sic et
« pax a corde cum proximo scinditur, apparet , (juod
verbum melius quam datum ». plus res quam proximus amatur ».

7:2. Ad duo sequentia onmes obliganlur; ad pri- 75. Lnde nota, quod repetere conlingit triplici- Tripiex mo-
^
jatio di-
itnm.
mum autem obligantur praecipue
... divites
.
sive .
qui ter, scilicet ex cupidilate et zelo iustiliae et timore^!
"^

, ,

habent, unde possmt alienam necessitatem relevare; casus. Primum est malorum, non iustorum carita- Primns.

primae ad Timotheum iiltimo*: « Divitibus huius tem habentium, .secundum illud primae ad Corinlhios
saeculi praecipe, non sublime sapere, sed bene agere, decimo tertio ^": « Caritas non quaerit quae sua sunt »;
divites fieri in bonis operibus, facile tribuere, com- (ilossa : « Non repetit ablata » , scilicet ex amore cu-
municare, thesaurizare fundamenlum bonum in sibi piditatis ad rem. — Est iterum repetere zelo iusli- secundus.

futurum, ul apprehendant veram vitam ». modo licet perfectis, qui habent pro-
tiae; et hoc
73. Obligat etiam respectu onmis personae, con- prium incommuni, nomine communitalis; perfectis
lespectu siderata natura et necessitate non autem pensato , vero, qui nec in communi nec in speciali habent
mnium. t r. . .
i •
i

vitio; unde non contrariatur ei quod dicitur Lccle- propriuin " non, licet eis repetere, sed eis solum, qui
siastici duodecimo^: « Da bono, et non receperis habent proprietatem illarum rerum, quarum ipsi usum
peccatorem; benefac humili, et non dederis impio » habent. Ille zelo iustitiae repetit, qui intendit con-
hoc dicit: quia est peccator vel impius. Unde non sulere saluti rapientis et refrenationi cupiditatis alie-
est dandum histrionibus ratione sui ministerii, quia, nae et paci universalis Ecclesiae. Unde Gregorius ^^

ut dicit Hieronymus ^, « mimis et histrionibus dare « Non solum debet esse cura, ne nostra subtrahant,
nihil ahud est quam daemonibus immolare ». Si ta- sed ne rapientes non sua semetipsos perdant ». Ille

men sunt in necessilate constituli, dandum est eis, etiam zelo iustitiae repetit, qui intendit ius suum
quia sunt ad imaginem Dei creati et quia fratres defendere, vel personae, vel Ecclesiae, seu alicuius
nostri; unde primae loannis tertio: « Qui viderit, fra- communitatis adiunctae , maxime cum illud ex causa
trem suum necessitatem habere , et clauserit viscera teneatur defendere. — Est tertio repetere timore casus, lertias.

sua ab eo ,
quomodo caritas Dei manet in eo » scilicet ne propter paupertatem et indigentiam ruant
74. Et quia lioc mandatum beneficentiae se ex- in culpam; et sic spectat ad infirmos. Unde orabat
iificatio. tendit ad omnes sine exceptione, ideo specificat etiam in persona tahum Sapiens Proverbiorum trigesimo ^^:

de iniuriantibus , cum adiungit : Et qui aufert quae « Divitias et paupertates ne dederis mihi; tribue tan-
tua sunt, ne repetas; Glossa^: « Cum litigio vel tum victui meo necessaria, ne forte satiatus illiciar
contentione » ,
quae venit ex cupiditate; Isaiae quin- ad negandum et dicam Quis est Dominus ? aut ege- :

quagesimo octavo: « Ecce, in die ieiunii vestri inve- state compulsus furer et periurem nomen Dei mei ».

' Vers. M , post quem Exod. 23, 5. ' Sciiicet interlinearis. — Duo seqq. loci sunt Isai. 58 , 3.

* Vers. 10. — Seqnitnr Co!. 3,12. seq. seq. et Eccli. 31 , 42.

* Vers. 16. 8 Vers. 6. et 7. Vulgata piura interserit. — Superius pro
* Vers. 17-19. Tunc fit Vat. Maxime autem tunc premit.
® Vers. 5. seq. Cfr. IV. Sent. d. 15. p. II. dub. 7. ^ Libr. XXXI. Moral. c. 13. n. 23. — Superius pro quia
* Etiam Giiiielm. Aiitissiod. , Sum. lib. III. tr. 8. c. I. q. 3, in ullo [scil. iudicio] non liceat,qviod praebet C, .\DG quia
hanc sententiam tribuit Hieronymo (sed ubi habetur?). Alex. in nullo non liceat, H quod non liceat ullo modo, Vat. qnia
Hal., S. p. IV. q. 33. m. I, sub nomine ^m^ros» liaec affert nulto modo liceat.

« Dare res suas liistrionibus vitium est immane » ; ipsa autem ^" Vers. 5. — Glossa, quae apud Lyranum est interlineam
verba profert August., in loan. Evang. tr. 100. n. 2. Cfr. Gra- exhibetur a Petro Lombardo sic: Non quaerit quae sua sunt,
tian., C. Donare (c. 7.), dist. 86. Vide ibid. C. Qid venatori- id est, ablata sibi non rcpetit, ciuia non est amalrix pccuniae.
bus (c. sumtus est ex August. Enarrat. in Ps. 102.
8.), qui ,
" Uespicitur ad Ordinem Fratrum Minorum S. Franci.sci.

n. 13, inquo insinuantur quae paulo inferius de homine, in "* Libr. XXXI. Moral. c. 13. n. 22.

quantum est ad imaginem Dei creatus, dicuntur: Qui donant " Vers. 8. et 9. Pro Dicitiits et paupertates ,
quod , teste

histrionibus... quare donant ? .Nuncjuid non et ipsi liominibus loanue de la Haye (Biblia ma,\ima ctc), exhibet S. Hernardus
donant? Non tamen ibi att<!ndant nalurum operis Dei, sed nc- (cfr. Serm. 2. in Dominica palmarum, n. 2: Divitias et pau-

quitiam operis humani. — Subinde allegatur I. loan. 3, 17. pertalem etc), Vulgata Mendicitatem et divitias.
 56 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

— Vult ergo in hoc mandalo dicere, qiiod homo sil retributione dignum? quasi dicat: nullum. Et ratio- Ratio.

paratus ad benefaciendum omnibus, non sohuu bene- nem reddit: Nam et peccatores diligentes se dili-
factoribus suis, sed etiam suis praedatoribus. gunt, qui nullum liabent meritum apud Deum hoc ;

76. (Vers. 31.). Ad perfectionem etiam benevo- enim est nalurale, secundum illud Ecclesiastici de-
Geuerale lentiae exigitur, quod homo benefaciat in omnibus; cimo tertio^: « Omne animal diligit simile sibi, sic
praeceptam
imde et subditur : Et prout vultis , ut vobis /a- et omnis homo proximum sibi » etc. ; vel etiam car-
ciant homines, el vos facite illis similiter. Et nota, nale, sicut Ecclesiastici trigesimo septimo : « Sodahs
(]Uod non dicit : prout faciunt , sed : prout vultis amico condolet causa ventris et contra hostem ac-
quia quihbet vuit sibi , cum indiget, benefieri et cipiet scutum ». Talis dilectio apud Deum non habet
in omni necessitate relevari; Proverbiorum vigesimo meritum quia non impenditur propter Deum. Si
,

quarto ^ : « Ne dicas : Quomodo fecit milii , sic faciam enim propter Deum impenderetur utique diligeret ,

ei et reddain unicuique secundum opus suum ». In homo diligentes se , secundum illud Proverbiorum
hoc mandato est consummatio legis naturalis; cuius octavo^: « Ego dihgentes me dihgo»; minus etiam
una pars negativa ponitur Tobiae quarto et imph- diligentibus phis dilectionis rependeret, secundum
catur hic : « Quod ab aho oderis tibi fieri , vide , ne illud secundae ad Corinthios duodecimo: « Ego autem
lu ahquando alteri facias ». V^ult orgo, quod semper libentissime impendam et superimpendar pro anima-
bonum, quando possumns, cuihbet faciamus, sicut bus vestris, hcet, plus vos diligens, minus dihgar»;
prompti sumus ad volendum recipere, secundum il- item, nullo modo etiam diligentes diligeret, secun-
hid ad Galatas ultimo: « Honuin autem facientes, non dum illud primae loannis quarto ' : « In hoc appa-
Notandum. deficiamus » etc. — Et nota, quod non dicit fa- : ruit caritas Dei, non quia nos dilexerimus Deum,
(;ite, prout voliint /lomines , sed: prout m^ /^w ; tum sed quoniam Romanos
ipse prior dilexit nos »; et ad
(juia vohuitas nostra nobis notior est tum etiam,
; quinlo: « Commendat autem carilalem suam Deus
(|uia magis nos movet consideratio nostri; tum etiam, in nobis, quoniam, cum adhuc peccatores essemus,

(juia loquitur ad eos qui vohintatem liabent ordina- Christus pro inipiis mortuus est». Unde quando —
Modas 9bii-
gaioms.
lam , secundum iham est oi^erandum ^.
et In — solum ad diligentes extenditur, non est dilectio di-
j.y^|^,^ tenendum est de i^raecepto beneficentiae in vina nec gratuita, sed mercenaria et humana, ac per
generah quod lantum aslringit quantum explicatur
, ,
hoc nec retributione digna.
per speciales obhgationes praeceptorum ; et ideo su- 79. (Vers. 33.). Non sulficit etiam esse benefi- secandam
pra legem naturae addita est iex scripta, ut per cum respectu retribuentium , quia hoc etiam est
oam sciret liomo, ad quid astringeretur ex iustitia. ipsorum mundanorum ;
propter quod subdit : Et si
77. Et si (liligitis illos ^ etc. Postquam promul- benefeceritis his qui vobis benefaciunt ; Glossa ^

De secando gavit icges cvangehcas sub perfectione conveniente, « Id est, ideo, quia benefaciunt » ; quae vobis est gra-
tria. hic secundo probut ex conditione deflciente , ubi tia? id est quod meritum? quasi dicat: nullum. Et
osten(ht, quod praecipere debuit secundum modum ratio redditur : Siquidem et peccatores hoc faciunt;
praemissum ; alioquin nullum est meritiuu apud beneficium namque pro recompensatione factum non
Deum. Unde ostendit hic tria, scihcet quod non suf- est gratuitum, sed venale, et ideo nec acceptabile
licit ad meritum esse benevolum respectu amantium, est. Unde Ecclesiastici vigesimo^: « Datus insipientis
nec beneficum sohun respectu retribuentium , nec non erit tibi utilis; oculi eius septemplices sunt;
communicativum respectu recompensantium. Et in exigua dabit et multa improperabit ». Sed illud quod
hoc ostendit, quod perfecta benevolentia et benefi- liberaliter et hilariter datur, illud acceptatur, secun-

centia non tantum debet se extendere ad amicos dum illud secundae ad Corinthios nono : « Unusquis-
verum etiam ad adversarios iuxta formam supe- que prout destinavit in corde suo, non ex tristitia,

rius * promulgatam. aut ex necessitate; hilarem enim datorem dihgit

78. (Vers. 32.). Ostendit ergo primo, quod non Deus». Si ergo benefacere benefacientibus solum est
Primum. sufficit ess,e beuevolum solum respectu diligentium, debitum, benefacere non benefacientibus gj^atuitum;
(juia hoc est peccatorum; propler quod ait: Et si videtur ,
quod nialefacere benefacientibus impium
est

diligitis illos qui vos diligunt, id est, quia vos di- et crudelissimum ;
quod quidem facit peccator cum ,

ligunt, quae vobis est gratia? id est quod meritum offendit Deum; iuxta quod secundi Paralipomenon

' Vci"s. 29. — Subinde allegantur Tob. 4 16, in cuius ,

^ Vers. 1 9. seq. — Glossa interlinearis : Nam et peccato-
fine codd. leg-unt: vide, ne unqnam tu alteri aliqmndo fa- res, cthnici ct publicani, diligentes se diligunt, natura duce.
cias; et Gal. 6, 9. — Inferius pro consimmatio Vat. conservatio — Siibindc allegatur Eccli. 37, 5. Superius pro qui nullum
et pro nobis bona recipere pro ad volendum recipere. ACD quia nullum.
* Cfr, Glossa ordinaria in Luc. 6, 31. (ex Ambros., V. ^ Vers. 17. — Sequitur II. Cor. 12, 1S. — Superius pro
in Luc. n. 74.) : Nec ait : prout faciunt , sed prout vvltis , nt fa- diligeret homo ditigentes se Vat. diligeret Deus diligenles se.
ciant vobis homines, et vos faciatis illis, ut vicissiludo sit cu- ' Vers. 10, post quem Rom. 5, 8. seq.
mulatior, cum votis actus aequatur. ^ Scilicet interlinearis
^ Vulgata eos. ® Vers. 14. seq. — Sequitur 11. Cor. 9, 7. — Supcrius pro
* Num. 65. seqq. — Plures codd. anterius. venale Vat. velatnm.
 . ,
.: :
;

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VL 157

trigesimo secundo ^ dicitur de Ezecbia ,

quod « non non deterioratur ; tum quia de se non fructificat,

iuxta beneficia, quae accepit a Deo, retribuit, quia sed tota ratio utiUtatis tum est ex parte ulentis;
elevatum est cor eius » . Unde Cbristus potest dicere quia continue consumit et devastat, et ita commo-
ilhid Psalmi : « Retribuebant mibi mala pro bonis », et dum mutui converlitur in incommodum damni; tum
peccator Christo ilhid prinii Regum vigesimo quarto quia in mutuo pecuniae transit rei nuituatae domi-
«Tu tribuisti mihi bona,et ego reddidi tibi mala», nium quia non tenetur eandem ^ numero reddere
,

Et eo ipso, si vuh Domino reconcibari, oportet, quod lum quia totum transfertur pericuhim in eum qui
ipse benefaciat non tantum benefacienti , sed etiam fucrat nuituatus; tum etiam, quia in tali modo mu-
adversanti ; et tale est beneficium caritatis secundum tuandi plus diligitur nummus quam proximus, dum
iUud primae ad Corintbios decimo tertio^: « Cari- nummos proximo accommodat non ex amore proximi,
tas patiens est , benigna est » sed ex amore nummi.
80. (Vers. 34.). Non sutTicit etiam esse commu- 82. (Vers. 35.). Verumtamen diligite inimi- oe lenio

reriium. nicativum. respectu i-ecompensantium , quia boc est cos etc. Hic post promulgationem et probationem re- tria.

ipsorum feneratorum ; unde et subiungit Et si : sumit mandata approbata cum ratione movente.
mutuum dederitis his, a quibus speratis recipere, Sunt autem tria, quae debent nos movere ad prae-
scilicet recompensationem ;
q^tae gratia est vobis? immen-
dicta facienda, sciWcei auctoritas praecepti ,

quasi dicat : nuUa. Et hoc ostendit: Nam et peccatores sitas praemii et sublimitas exempli. Primum mo-
peccatoribus fenerantur , id est , commodant ad usu- vet irascibilem, secundum concupiscibilem terlium ,

ram unde subdit

; : Ut recipiant aequalia, scihcet pro vero ralionalem.
servitio, non sohim pro debito. Et quia mercedem Resumit igitur praedicta documenta per modum Pnmo mo-
.^ tr . 1 •.
^'6' aactori-
accipiunt , non habent meritum apud Deum unde ; in praecepti , cum ait: Verumtamen diligile immicos tas praece-
''

Psalmo Quis ascendet in montem Domini vestros et ^° ^

3 : « » ? et benefacite, scilicet ut non « diligatis verbo
subditur: « Qui pecuniam suam non dedit ad usu- neque lingua, sed opere et veritate», primae loannis
ram munera super innocentem non accepit». Alio-
et lertio. Et hoc imperando dicit, quia, sicut dicitur
quin in montem Domini non ascendit unde Ezechie- ; loannis decimo quinto , « hoc est praeceptum meum,
lis decimo octavo* ille iustificatur de quo dicitur: , ut diligatis invicem, sicut dilexi vos ». Ipse autem
« Qui ad usuram non accommodaverit et amphus dilexit non solum affectu, sed etiam effectu, sine
non acceperit »; et iUe e contrario, qui amphus ac- aliqua spe retributionis. — Ideo additur : Et mutuum
cipit, reprobatur ibidem. Unde tahbus potest dici date, nihil inde sperantes , scilicet recompensationis;
iUud Aggaei primo^: « Respexistis ad amphus, et Deuteronomii vigesimo tertio ^^ : « Fratri tuo absque
ecce, factum est minus», quia in Psalmo dicitur: usura id quod indiget , accommodabis , ut benedicat
« Nihil invenerunt viri divitiarum in manibus suis». tibiDominus», id est, non quaeras retributionem
Tales feneratores inter peccatores computanlur ,
quia de boc ab homine sicut usurarii qui propter spem ,
,

sunt oppressores aUorum ; unde Proverbiorum vige- usurae perdunt spem vitae aeternae contra quos ;

simo secundo ^ : « Qui accipit mutuum servus est Apostolus primae ad Corinthios decimo quinlo ^^ ait

fenerantis». Et propterea inhibetur Exodi vigesimo «Si tantum in hac vita sperantes sumus, miserabilio-
secundo : « Si pecuniam mutuam dederis pauperi res sumus omnibus hominibus ». Tales suntdiviles,
non urgebis eum quasi exactor nec usuris opprimes » qui in divitiis sperant taUum ; « spes est vacua et la-

81. Sed contrarium huius videtur dici Deutero- bores sine fructu », Sapientiae tertio. Et ideo Ecclesia-
inicnius nomii vigesimo tertio "^
: « Non fenerabis fratri tuo stici trigesimo primo: « Beatus dives, qui inventus est
sed aheno». — Sed inteUigendum est, quod boc est sine macula, et qui post aurum non abiit nec spe-
malum secundum se; sed permisit iUis Lex hoc, ravit in pecunia et thesauris. Quis est hic, et lau-
sicut et hbeUum repudii propter vitationem maioris ,
dabimus eum? Fecit enim mirabilia in vitasua».
onescon-tnah
Dsnram.
^. — Ratio autem huius prohibitionis ^
est mul- 83. Nota, quod spes in mutuo potest esse ad oe dopiici
'"°
"*
tiplex: tum quia pecunia propler accommodationem simile obseqitium, vel ad lucrum. Primo modo licet; tno.

' Vers. 25. — Duo seqq. loci sunt Ps. 34, 12. et I. Reg. * Cli-. I. Sent. d. 47. q, 4, et IV. Sent. d. 33. a. 3. q, I. seq.
24, 18. ® Cod. A omittit eandem, pro quo C H tmitum idem, D
* Vers. 4. idem. Cfr. III. Sent. d. 37. dub. 7. in finc, ubi praeter aiias ra-
* Psalm. 23, 3, posl quem Ps. 14, 5. — Vat. pro Ps. liones contra usuram haec affertur quia in nnituatione pecuniae :

23, 3: Quis ascendet etc. (quem allegant codd.) substituit ini- transfcrtur pecunia in dominium alienum. lit liuius signum est,
tium Ps. 14: Domine ,
quis habitabit in tabemaculo tuo? aut quia non tenetur illam eandem numero reddere, sed illi con-
quis requiescet in monie snncto tuo elc; in qua lectione ser- simiicm in accommodatione autem domus vel equi dominiuni
;

vatur proprius sensus verbi subditur. non transfertur.

* Vers. 8, cui subiungitur v, 9: Hic iustus est, vita '"
vi- Vulgala omittit el, quod tamen exhibent Beda, Card.
vet elc. Ibid. v. 13: Ad usuram dantem et ampiius accipien- Hugo et B, Alherl. — Duo seqq. ioci sunt 1. loan. 3, 18. et
tem, nnnquid vivet? non vivet etc. loan. 15, 12.
' Vers. 9, post quem Ps. 75, 6. " Vers. 20.
« Vers. 7. — Sequitiir Exod. 22, 2-5. " Vers. 1 9. — Subinde alleganlur Sap. 3 , II. et EccU.
' Vers. 19, et 20. Pro fen0'abis plures codd. feneraberis. 31,8. seq.
 158 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

Dnpiex sub- 86(^0(10 modo Dotest esse dupliciler : vel expressa thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis iusti
aivisio. , .... , ., .

per pactum, et haec simpliciter est prohibita, quia iudicii Dei, qui reddit unicuique secundum opera
facit usurarium; modo vel kicita in corde, et hoc eius». Et propterea dicitur secundae ad Timotheum
dupliciter: vel principaliter movens ad mutuum, et tertio^: « Mah et seductores proficient in peius»;
haec similiter prohibita, quia contra mandatum di- Ecclesiastae octavo: «Etenim, quia non profert cito
vinum est vel non principaliter movens, sed quasi
; contra malos sententiam, fihihominum absque uilo
annexa, quia, Ucet non faciat propter commodum timore perpetrant mala » . Ab his omnibus mahs li-
principahter vel hicrum, credit tamen, accipientem berat et salvat divina benignitas, excedens nostram
non esse sibi ingratum, et ideo facit libentius. Hic mahtiam; ad Titum tertio^: « Apparuit benignitas et

vero non est tahs spes commodi contra divinum humanitas Salvatoris nostri Dei».
mandatum K 86. (Vers. 36.). Estote erqo
'^
misericordes etc. oe quan
tanguntui
84. Secundo subdit rationem motivam ex parte Postquam evangehcas ieges promulgavjt et probavit i"a-

secuuio,mQ. n}'aemii, cum adiungit: Eterit merces vestra multa; et etiam resumsit cum ratione movente, hic tandem
vel prae- -•
,
minm. Ecclesiastici duodecuno^: « Benefac lusto, et inve- concludit pro retributione consequente ^^, quam osten-
nies retributionem magnam, et si non ab ipso, certe dit sequi opera nostra in sententia iudiciali, in glo-

a Domino». Et dicitur retributio multa et magna, ria caelesti et in poena infernali ; in iudicio quidem
quia aeterna merces omnia bona continet in excel- respectu universorum, mpraemio respectu bonorum
lentia , secundum illud Psalmi Quam magna mul-
: « et in supplicio respectu peccatorum.
titudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti ti- Concludit igitur primo, quod debemus prae- Pi^i?»?' ?"

mentibus te » ! Et vere magna et multa et abscon- missa mandata implere secundum foi-mam praescri- cinm.

dita, sed promissa, quia, primae ad Corinthios se- ptam, praedicendo iudicialem sententiam , cum di-

cundo ^ et Isaiae sexagesimo quarto , « oculus non cit: Estote ergo misericordes , scilicet in exhibendo
vidit, et auris non audivit, et in cor hominis non vos proximis benevolos , pacificos et beneficos; in
ascendit, quae praeparavit Deus dihgentibus se ». quo mandatorum praedictorum substantiam.
tangit

85. Tertio subiungit rationem motivam ex parte — Sicut et Pater vester misericors est, in quo
Tertio,
exemplum.
exempli, cum subdit: Et eritis filii Altissimi, sci- tangit formam sive circumstantiam ,
quia ipse non
hcet per imitationem, secundum illud ad Ephesios tantum amicis , sed adversariis condescendit. Hoc
quinto * : « Estote imitatores Dei , sicut fihi caris- quippe necessarium est, secundum illud Matthaei
simi » debemus Deum imitari quia acce-
. Sicut fdii ,
decimo octavo ^^: « Oportuit, et te misereri conservi
pimus gratiam fulei, de qua loannis primo^: «Dedit tui, sicut et ego tui misertus sum». Unde illam
eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in misericordiam exigit, quam impendit; et secundum
nomine eius ». Accepimus etiam ab eo spiritum ado- illam quam impendimus, in iudicio rependit, secun-

ptionis fdiorum, secundum ihud ad Romanos octavo: dum illud Ecclesiastici quarto : « In iudicando esto

« Non accepistis spiritum servitutis in timore , sed pupillis misericors ut pater, et pro viro matri illo-

spiritum adoptionis fihorum »debemus Deum

. Et ideo rum ; et eris tu velut filius Altissimi , et miserebitur

imitari, sicut fihus patrem, secundum ihud loannis tui magis quam raater »; lacobi secundo: « ludicium
octavo ^ : « Si fihi Abrahae estis , opera Abrahae fa- sine misericordia ei qui non fecerit misericordiam »
cite ». — Et propterea ad exemplum eius debemus Et ideo addit retributionem iudicii correspon-
'"e^^j^ii

vivere; quod adiungit, cum addit: Quia ipse beni- dentem operibus meriti secundum quadruplicem dif- ^Pt°or\'cti

gnus est super ingratos et malos , secundum iUud ferentiam actus, scilicet iudicandi, condemnandi, •'"^.

loelis secundo ^ : « Benignus et misericors est ,

patiens dimittendi et donandi; quorum primus est aequi-
et multae misericordiae et praestabihs super mali- tatis , secundus severitatis, iertius pietatis et qmr-
tia». Et haec benignitas se ad ingratos et malos tus liberalitatis.
extendit; ad Romanos secundo: « An ignoras, quod 87. (Vers. 37.). Primum notatur cum subdit: ^« *• ^"5'

Dei benignitas ad poenitentiam te adducit? Tu au- Nolite iudicare , et non iudicabimini ; Matthaei
tem secundum duritiam tuam et impoenitens cor septimo '^ dicitur: « In quo iudicio iudicaveritis

^ Cfr. Alex. Hal., S. p. III. q. 36. m. 4. a. I. — Superius ' Vers. 13. — Sequitur Rom. 2, 4-6.
ACD omittunt accipientem, pro quo H ?M?«m, qui etiam sub- ® Vers. 13, post quem Eccle. 8,11. ^ Vers. 4.
*° tandem Salvator noster concludit per
inde pro et ideo facit substituit et ideo mutuat sibi. Vat. : hic retri-
2 Vers. 2. — Sequitur Ps. 30, 20. butionem conseqtientem , quae etiam subinde vocibus opera
» Vers. 9. et Isai. 64, 4. nosira praefigit bona et virtuosa. Superius voci Postquam H
* Vers. i. addit Salvator.
^ Vers. 12. — Subinde aliegatur Rom. 8, 15. " Vers. 33. — Duo seqq. loci suntEccli. 4, 10. seq. et
® Vers. 39. — Ambros., V. in Luc. n. 78: Et tamen, quo- lac. 2. 1 3. — Superius vocibus sed adversarii B H interserunt
niam studia ipsa virtutum sine remuneratione torpescunt, et etiam.
exemplum nobis attulit et mercedem spopondit e caelo, filios ^* Vers. 2. — Superius pro Primum notatur, cum subdil
Dei futuros pollicens ,
qui fuerint imitatores eius. Qui enim H Quanlum ad primum dicit, Vat. Retributionem per actum
festinat ad praemium fastidire non debet exemplum etc. iudicandi describit primo, cum stibditur.
 . . ,:; :,:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VL 159

i. actu. iiidicabimini » . — Et qiiia non intelligit de quocum- Mensuram bonam

. ,.,.
elc. Et nota, quod ponit
,
hic
.
Proprieutes
i secoadam

....
,

que iudicio, sed de eo quod a pietate deviat in cru- quatuor contntiones secundum quatuor partes beati- ipartesbea-
.... . ... titudiais.
delitateni; ideo adiungit: Nolite condemnare, et non tudmis, quarum prima est in gaudio interiori m Prima.

condemnabimini ; ad Romanos secundo^: « In quo beatitudine animae; propter quam dicit: Mensuram
alterum iudicas, te ipsum condemnas», quia, sicut bonam , quia , secundum Psalmum ^, tunc « replebi-
dicitur Proverbiorum decimo septimo , « et qui iusti- tur in bonis desiderium tuuin »; et dices cum Petro,
(icat impium , el qui condemnat iustum , uterque est Matthaei decimo septimo: « Domine, bonum est nos
abominabilis apud Deuin ». — Unde revocat a iudicio hic esse », quia eadem erit « mensura hominis tunc,
iniquitatis et hortatur ad beneficium pietatis, quod quae et Angeh », Apocalypsis vigesimo primo. — Se- secunda.

consistit in dimittendo et dando: in dimittendo in- cunda, ex gaudio inferiori in glorificatione corporis;

iuriam et dando indulgentias, vel in dimittendo

in propter quod dicit : Confertam "^,
a con et farcio, far-
). aciD. maia commissa et in dando bona concessa. Quan- — cis; lob quinto : « Ingredieris in abundantia sepul-
tum ad dimissionem malorum adiungit: Dimittite, crum, sicut infertur acervus in tempore suo ». —
et dimittetur vobis-. Alioquin non salubriter oratis, Tertia, ex gaudio exteriori, scihcet ex societate Tenia.

Matthaei sexto : « Dimitte nobis debita nostra » etc. Sanctorum et renovatione omnium creaturarum ;
pro-
et post: « Si non dimiseritis hominibus, nec Pater pter quod addit et coagitaiam; lob vigesimo secundo
:
^

vester (Hmittet vobis peccata vestra » . Unde Ecclesia- « Argentum tuum et aurum coacervabitur tibi », id

stici vigesimo octavo : « Rehnque proximo nocenti te, est, imperfecti et perfecti in merito omnes colhgen-
et tunc deprecanti tibi peccata tua solventur » tur in unum gaudium. — Quarta, ex gaudio supe- Qoiru.

88. (Vers. 38.). Quantum ad collationem bono- riori in visione Dei ;

propter quod dicit : et super-
'•
^'^^'^- rum subditur: Date , et dabitur vobis , sciUcet in efjluentem; lob vigesimo secundo^: « Tunc super
iudicio , in quo dicetur illud Proverbiorum ultimo ^ Omnipotentem deliciis afflues » .
— Et de hoc qua-
« Date iUi de fructu manuum suarum » etc, quia, druphci gaudio in praemio aeterno potest exponi il-

Matthaei vigesimo quinto, « habenti dabitur, et abun- lud ad Ephesios tertio: «hi caritate radicati et fun-

dabit » . Illa enim sola homo secum habet quae pro ,

dali, ut possitis comprehendere, quae sit longitudo»
Deo dedit, secundum illud Ecclesiastici decimo se- gaudii interioris , « latitudo » exterioris, « subhmi-
ptimo*: « Eleemosyna viri quasi sacculus cum ipso, tas » superioris et « profunditas » inferioris. —
et gratiam hominis quasi pupillam conservabit, et Hanc quidem mensuram dabunt in sinum vestrum,
postea resurget et retribuet » . Et ideo hoc attendens ilh sciUcet ,
quibus misericordiam facitis in praesenti
Zachaeus dicebat , infra decimo nono : « Ecce , dimi- secundum illud quod infra decimo sexto dicitur^*':

dium bonorum meorum do pauperibus » « Facite vobis amicos de mammona iniquitatis » etc.

In summa nota hic, quod non prohibetur hic Et tales sunt pauperes, quos fecit Dominus iudices;
indam.
iudicium quodcumque scihcet deliberatum, ordina- , lob trigesimo sexto: « ludicium pauperibus tribuet».
tum et iustum , sed usurpatum temerarium et ini- , Hanc dabunt in sinum, id est in aniniae capacita-
quum. Usurpatum autem dico, quando non est of- tem stabilem et intrinsecam ; lob decimo nono ^^

ficium nec auctoritas in iudicante; temerarium « Reposita est haec spes mea in sinu meo » ;
quam
quando est de re, quae non constat, sed procedit si vis habere, fac consihum Sapientis, Ecclesiastici

ex sola suspicione ; iniquum , quando est contra ius vigesimo nono : « Conclude eleemosynam in sinu pau-
divinitus approbatum ; et tale iudicium hic prohibe- peris, et haec pro te exorabit ab omni malo ».

tur , non primum ^. 90. Tertio, comminando infernalem voenam ' ••

se- Tertio, com-
minatarpoe-
icando, 89. Secuudo, promittendo supercaelestem glo- cundum aequiparantiam ad culpam , cuin adiungit :
Dan>-

'""^'°'
;7'am secundum mensuram perfectam, cum adiungit: Eadem quippe mensura, qua mensi fuerilis, scihcet

^ Vers. 1 , post quem Prov. 17, 15. sentis opera, mutabiiitati suae plene morluus in secreto veri
' Ita etiam Card. Hiigo, B. Albert. et Lyranus; Vulgata luminis occultatur etc.

el demittemini. — Sequuntur Matlli. 6, 12. et 15; Eccli. 28,2. * Vers. 23, ubi Vulgata: Et argentum coacervabit tibi;
^ Vers. 31, post quem Matth. T6, 29. in versu tamen praecedenti habetur: « Dabit pro lerra silicem
* Vers. 18. seq. Cfr. supra pag. 140, nota 6. — Sequitur et pro silice torrentes aureos ». — De hoc gaudio cfr. III. Sent.
Liic. 19, 8. d. 31. a. 3. q. 3. ad 3; IV. Sent. d. 49. p. 1. q. 6. ad 4. et
* Cfr. Aiex. Hal., S. p. II. q. 118. seq. — Superius pro d. 50. p. I. a. I. q. 3. ad 4; Breviloq. p. VII. c. 7, ubi etiam aliae
quando non est ofjicium nec nnctoritas in iudicante Vat. quando partes gaudii caelestis tanguntur, quac profusius exponuntur
non offtcium nec auctoritas imminet. Soliloq. c. 4. De gaudio ex renovatione creaturarum cfr. IV.
' Psalm. 102 r>: Qui replet in bonis etc. (C D implebiturj,
, Sent. d. 48. dub. 6.
post quem Matth. 17, i. et Apoc. 21, 17. — Superius post ® Vers. 26. Auctor libri et anima (inlcr opera
de Spirilu
quod ponil liic Vat. prosequitur quatuor dictiones, secundum August.), c. 65: Mensuram, Dominus, bonam dabit in si-
ait

quatuor condiliones beatitudinis. nus vestros, confertam in interiore homine, coagitatam in ex-
' Vulgala et H et confertam. — Sequitur lob 5, 26. teriore, supereffluentem in ipso Deo. — Subinde allegatur
Gregor., VI. .Moral. c. 37. n. 62: Potcst etiam per sep«//c/'Mm... Eph. 3, 17. seq.
requies aeternae et intimac retributionis inlelligi... In abundan- •^ Vers. 9. — Sequitur lob 36 , 6.

tia ergo sepula'um ingreditur, qui post congesta vitae prae- " Vers. 27, post quem Eccli. 29, 15.
 160 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

nocendo vel male agendo sive demerendo, remetie- 92. Dicebat autem illis et similitudinem. Post lii parte '

documenl
tur^ vobis, iuxta illud Deuteronomii vigesimo quinto: praecepta propria et expressa subiungit hic Evange- similitad
naria tr;
« luxta mensuram delicti erit et plagarum modus »; hsta documenta Domini simililudinaria et translata, duntnr qi
druplicite
et Apocalypsis decimo octavo : « Quantum se glori- in quibus Dominus quadruphciter nos informat. Primo
ficavit et in deliciis fuit, tantum date ei tormen- namque a vanitate praesidendi. Secundo
retrahit
tum et luctum » ; et hoc est quod comminatur Do- vero revocat a temeritate iudicandi ibi Quid ,
'^
:

minus loelis tertio : « Cito velociter reddam vicissi- autem vides festucam etc. Tertio informat ad pru-
tudinem vobis in caput vestrum » dentiam discernendi, ibi Non enim est arbor bo- :

91. Retribuit autem Dominus in mensura ae- na etc. Quarto vero invitat ad diligentiam operandi,
kequmas quali , pensato reatu, sed in maiori , ^^m^idXdi dura- ibi: Omnis , qui venit ad me etc.
mensaraede- . . ., , -i i i . .• i
terminatur. tione , quia cito trausit delectatio, sed sempiterna Primo ergo retrahit a vanitate praesidendi ex De primo
tanguDtar
manet punitio; lob septimo^: « Sicut consumitur nu- consideratione triphci, scilicet ex consideratione pe- tria.

bes et pertransit, sic qui descendit ad inferos non riculi declinandi et vitii detestandi et exempli imi-
ascendet nec revertetur ultra in domum suam » . In tandi.
minori vero, pensata offensa, quia qui contra omne Declinandum namque est rui-
93. (Vers. 39.). Primo ret
hitar cot
bonum peccavit omni bono debet privari, secundum nae periculum , quod imminet praesidenti superbe deratioD
pericoli
illud Threnorum tertio ^ « Misericordiae Domini : propter quod dicit: Nunquid potest caecus caecum
quia non suinus consumti, quia non defecerunt mi- ducere ? quasi dicat : non potest sane propter peri-
Noianduni. seratioucs eius ». — Rursus, qui peccat in bonum cuhim ruinae ,
quod adiungit : Nonne ambo in fo-
infinitum intensive et extensive, deberet utroque veani cculunt? Sed homo praesumtuosus caecus est,
modo infinite puniri; et quia non potest creatura secundum ihud Apocalypsis tertio ^ : « Dicis , quod
habere infinitatem intensionis , suscipit alteram dives sum et locupletatus et nulhus egeo; et nescis,

scilicet infinitatem durationis cum finitate acerbita- quia tu es miser et miserabihs et pauper et caecus
tis. Unde Augustinus*: « Non actus lemporalis facit, et nudus » De tah ad Romanos secundo « Confidis
. :

ut peccatum mortale aeternahter puniatur, sed cir- te ipsum ducem esse caecorum, lumen eorum qui
cumstanlia illius, in quem peccatur »; qui cum sit in tenebris sunt, eruditorem insipientium ». « Qui
aeternus, implentibus mandata bona promittit ae- ergo alios doces te ipsum non doces »; quasi dicat:
terna, peccantibus vero poenam comminatur aeter- caecus es. — Et ideo, qui ambil et praesumit aliis prae- De ambii
ne prai
nam ». Et ideo Augustinus: «Dignus est malo aeterno, ferri, cum sit caecus, se et ahos in praecipitium dendi.

qui in se perimit bonum, quod posset esse aeter- demergit ; unde leremiae quinquagesimo ^ : « Grex
num ». Et Gregorius^ dicit hoc ipsum: « luste qui perditus factus est populus meus, pastores eorum
aeternahter peccato perfrui volunt aeternahter poe- seduxerunt eos ». Et ratio huius redditur leremiae
nam inveniunt, et quorum vohiptas non habuit finem decimo : « Stulte egerunt pastores et Dominum non
peccandi non habebit finem torquendi ». — Licet requisierunt; propterea non intehexerunt , et omnis
igitur poena sit maior voluptate et minor ojfensa, grex eorum dispersus est ». Et ideo subdit: Ambo
attamen aequatur reatui obligationis necessario. Nec quod ^^
in foveam cadunt. Et hoc esl dicit Gregorius
mirum , si actionem temporalem comitatur reatus « Dum pastor per abrupta vitiorum graditur , necesse
perpetuus ,
quia in contractu temporalis est actio , et est , ut grex in praecipitium trahatur » . Et tales ma-
tamen ius perpetuum acquirit emptori ^ ; vulneratio ledictionem Domini merentur, secundum illud Deu-
etiam temporahs ad mortem deducit perpetuam, et teronomii vigesimo septimo : « Maledictus, qui errare
beUum diurnum acquirit perpetuam servitutem, et facit caecum »; sicut et lucifer, qui voluit aliis prae-
temporale peccatum exsihum sempiternum. esse, et qui ei adhaeserunt omnes corruerunt in

* Plures codd. retribuetur. — Ti-es seqq. loci siint Deiit. mora, ictibus multis, hoc uno ictu, brevissimo tempore... In
25, 2; Apoc, 18, 7. et loel 3, 4. eadem igitur mensura, quamvis non aeternorum malefactorum,
" Vers. 9. et 10. aeterna supplicia remetiuntur, ut, quia aeternam voiuit habere
^ Vers. 22. Supra pro privari C D F H puniri. [voluntas] peccati perfructionem, aeternam vindictae inveniat
* Principia huius et sequenlis seiitentiae proponuntur ab severitatem. Cfr. tom. IV. pag. 922, nota 3. 4. et 7.
August., XXI. de Giv. Dei, c. M. seq., ubi docet, iustitiam 5 Libr. XXXIV. Moral. c. 19. n. 36. et IV. Dialog. c. 44.

quod quandoque extensiora, immo aeterna sint

expostulare, (cfr. tom. IV. pag. 922, nota 2.). Verbotenus haec sententia
poenarum tempora, quam fuerint peccatorum (quia scelus «non habetur in Glossa ordinaria super Matth. 7, 2.

temporis longitudine, sed iniquitatis et impietatis magnitudine ® Pro emptori in D substitutum est emptor.
metiendum») et subinde (c. 12.) ait: « Quanto enim magis ' Vers. 41 ; tertium habetur v. 43. et quartum v. 47. Su-
homo [primus] fruebatur Deo, tanto maiore impietate dereli- perius el aliquanto inferius pro praesidendi Vat. possidendi.
quit Deum et factus est malo dignus aeterno, qui hoc in se « Vers. 17. — Sequitur Rom. 2, 19-21. (de v. 20. plura

peremit bonum, quod esse posset aeternum ». Vide etiam Epist. omittuntur).
102. (alias 49.) q. 4, ubi (n. 26. seq.) ait: Ex qualitatibus ® Vers. 6, post quem 10, 21.

quippe voluntatum, non ex temporum spatiis, sive recte facta 1" Regul. pastor. p. I. c. 2. Cfr. etiam tom. VI. pag. 146,
sive peccata metimur. Alioquin maius peccatum haberetur ar- nota 3, ubi allegatur XXIV. Moral. c. 25. n. 53, — Subinde
borem deiicere, quam hominem occidere. IUud enim fit longa allegatur Deut, 27, 18.
 ,;
, . ,,:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI. 161

foveam, secunduin ilhiil Isaiae decinio quarto ^

: « Quo- facit ostendendo eum qui temere iudicat, iniquum
modo cecidisti, iucifer, qui mane oriebaris? Cor- in cogitatione, indiscretum in iocutione, inordina-

ruisti in terram, qiii vulnerabas gentes »? tum in operatione.

94. (Vers. 40.). Detestandum etiam est super- Ostendit igitur

^ primo temere iudicantem
'
ini- Temere in-
dicans est

, retra- bicw vitium , quod adiacet volenti praesidere ;

propter quum in cogitatione , quia non iudicat aequaliter; iniqnus in

ione^vi" qiiod subdit : JSon est discipulus supra ^ magistrum, propter quod (Ucit : Quid autem vides festucam in ««•

*'*"^'"
scilicet secundum rectum ordinem. Qui ergo, magi- oculo fratris tui? tu scilicet, qui iudicas. Festu-
stro subiacente, cupit praeesse, magistruin suum cam vocat leve peccatum, quod quis reprehendit
contendit praecedere. Unde Bernardus : « Quoties ho- in alio,magimm negligens in se ipso; quantum ad
minibiis praeesse desidero, toties Deum meum praeire quodaddil: Trabemautem, qiiae in oculo tuo est
contendo, et tunc non sapio quae Dei sunt ». Et non consideras ; trabem, id est magnum pecca-
hoc est quod dicit Dominus discipulis loannis decimo tum ; ex quo colligilur ,
quod sic iudicantis iniquum
tertio^: « Amen dico vobis, non est maior servus est iudicium, quia, sicut dicitur Proverbiorum vigesi-

domino suo, neque apostolus maior eo qui misit mo ^ , « abominatio est apud Deum pondus et pon-
eum ». Qui ergo vuit aliis superefTerri ignorat do- dus». Non habet aequale pondus qui magis ponde-
ctrinam Christi ; Matthaei undecimo : « Discite a me rat culpam in alio quam in se et tahs dicitur abo- ;

quia mitis sum et humilis corde »; aut si aliquando minabilis , quia dupliciter peccat : et se ipsum, qui
novit, in apostasiam cadit, iuxta illud quod dicit est superbus et impius, iustificando , et suum
Gregorius * : « Quoties pastor praeesse aliis delecta- proximum condemnando unde Proverbiorum de-
;

tur, toties in apostasiae crimen dilabitur ». Desinit cimo septimo ^ : « Et qui iustificat impium et qui ,

autem esse discipulus, dum vult dominari et magi- condemnat iuslum, uterque est abominabihs apud
ster aliorum vocari, contra illud Matthaei vigesimo Deum». Et sanum est consiUum, ahis indulgere el

tertio : « Nec vocemini magistri , quia magister ve- semetipsum considerare et diiudicare, secundum il-

ster unus est, Christus ». lud ad Galatas sexto : « Si praeoccupatus fuerit homo
95. Imitandum est vitae perfectae exemplum, in aliquo delicto, vos, qui spirituales estis, instruite

,
consi-
ratione
ipii imi-
quod
^
dicit :
consistit in

Perfectus autem
'
.....
volendo subiacere
omms erit ,
;
propter
si sit sicut
quod
ma-
huiusmodi
ne et tu
in spiritu

tenteris » etc.
lenitatis,

« Nam
considerans
qui putat ,
te

se aliquid
ipsum,

indi. . .

gister eius , Christus scilicet, qui « non venit mmi- esse, cum nihil sit, ipse se seducit ». Et ideo tahs
strari , sed ministrare et dare animam suam redem- trabem habet in oculo , id est superbiam excaecan-
ptionem pro multis », Matlhaei vigesimo^. Et ideo di- tem sicut Balaam
, Numerorum vigesimo quarto ^ ,

citur infra vigesimo secundo : « Qui maior est in « Dixit homo, cuius obturatus est oculus »; cuius ob-

vobis fiat sicut minor, et qui praecessor, sicut mi- turatio est valde gravis in iudicando iniquum ; Eccle-
nistrator ». Et ratio redditur : « Ego autem in me- siastici trigesimo primo : « Nequius oculo quid crea-
dio vestrum sum , sicut qui ministrat » . Et hoc ipse tum est»? Et merito, quia, sicut dicitur infra un-
ostendit eis per exemplum, loannis decimo tertio^: decimo, « si oculus tuus nequam fuerit, totum cor-
« Postquam lavit pedes » , subditur : « Scitis ,
quid pus tuum tenebrosum erit »

fecerim vobis ? Vos vocatis me magister et domine 97. (Vers.

^
42.).
'
Secundo ostendit, indiscretum 'tem. indi-
scretus in lo-
et bene dicitis, sum etenim. Si ergo ego lavi pedes esse in locutione , qum non loquitur rationabiliter ; '^^^^°'^^-

vestros » etc. Et post subditur : « Exemplum enim propter quod subdit : Aut quomodo potes dicere
dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et fratri tuo , exterius scihcet alloquendo : Frater
vos faciatis ». Et ad hoc perfectum exemplum invitat sine, eiiciam festucam de oculo tuo, in reprehen-
Apostolus ad Philippenses secundo : « Nihil , inquit dendo et corrigendo'; ipse autem ^° in oculo tuo tra-
per contentionem neque per inanem gloriam operan- bem non videns? peccatum gravissimum in te non
tes, sed in humihtate superiores sibi invicem arbi- attendendo, quasi dicat: non potes hoc rationabiliter
trantes ». « Hoc enim sentite in vobis, quod et in dicere. Polerit enim tibi dici : Quid ahum iudicas, te

Christo lesu », de quo subdit, quod, « humihavit se- ipsum non iudicas ? « Qui aiium doces te ipsum
metipsum » etc. non doces »? ad Romanos secundo ; et illud supra
geCTndo Quid autem vides festucam etc.
96. (Vers. 41.). quarto: «Medice, cura te ipsum ». Unde tahs ad-
t??a.'"' Hic revocat a temeritate iudicandi, quod quidem monitio potius merito despicitur, quam auditur,

» Vers. 12. ® Vers. 12. seqq. et 15. — Sequitur Phil. 2, 3. o. et 8.

' Vulgata et H super. — Sententia Bernardi, in cuius fine ' Quid antem vi-
Vers. 23. Theophylact., in Luc. 6, 41 :

respicitur Matth. 16, 2.3, habetur Homii. 1. super Missus est, des, inquit, festucam parvum peccalum fratris tui,
, hoc est

n. 8. Cfr. supra pag. 68, nola 9. irabem autem, magnum peccatum tuum, non advertis?
' Vers. 16, — Sequitur Matth. M , 29. ^ — Subinde
Vers. 15, ailegatur Gal. 6, 1-3.

* Libr. XXIV. Moral. c. 2o. n. 52. Cfr. tom. VI. pag. 145, '
Vers. — Duo seqq. 1 5. loci sunt Eccli. 31 , 15. et Luc. 1 1 , 34.
nola .3. — Subinde ailegatur MatUi. 23, 10. — Superius pro Vulgata omMM nutem
'" , codd. vero omittunt tuo et pro
aliqiuindo novit Vat. atiud novit. videns substituunt — cides. Sequuntur Rom. 2, 21. (Codd.
" Vers. 28 ,
post quem Luc. 22 , 26. et 27. quid alium) et Luc. 4, 23.
S. Bonav. — Tom. VII. 21
 162 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

secundum illud Gregorii^: « Cuius vita despicitur, Glossa : « Non est doctor prius idoneus alii mederi
restat, ut eius praedicatio contemnatur », quia qui nondum se sanavit». Unde in omnibus talibus
est ordo praecipue attendendus ; stultus enim est et
« Turpe est doclori, dum culpa redarguit ipsum ». hypocrita, qui sollicitius curat aliena facta quam
propria. Exemplum de Collationibus patrum '^ , de eo
Chrysostomus ^ : « Quare in alienis vides tam parva qui posuit arenara in sacco, quem superposuit hu-
peccata , et in te lam magna transcurris » ? Ecclesia- mero, habens posterius multum et anterius modi-
stici trigesimo quarto : « Ab immundo quis munda- cum; et interpretatus est, illud multum esse peccata
bitiir , et a mendace quid verum dicetur » ? Et ideo propria , et illud modicum esse peccata aliena , sicut
in Psalmo : « Peccatori autem di^it Deus : Quare tu facit hypocrita.

enarras iustitias meas »? 99. (Vers. 43.). Non est enim arbor 6owa etc. Detertiou
_ gantur tri
98. Tertio vero ostendit inordinatum in opera- Postquam retraxit a temeritate iudicandi hic infor- ,

\u>m,inoTi\- tioyie
, quia postponit illud, ad quod tenetur princi- mat ad prudeniiam discernendi , quod quidem fa-
peratione. paliter ;
propter quod dicit: Hypocrita, eiice pri- cit hoc ordine. Primo enim proponit similitudinem

mum trabem de oculo tuo. Hypocritam vocat talem metaphoricam ; secundo vero elicit eruditionem expli-
iudicem temerarium ,
quia in iudicando alios osten- citam; tertio vero ex hoc redarguit simidationem
dit et praelendit zelum iustitiae, et se ipsum non deceptoriam.
iudicando habet vitium inlus latens. Unde Gregorius ^ Proponilur ergo metaphorica similitudo , cum Ad prudt

« Hypocrita ceteros reprehendit , ut in aliorum com- dicitur: ison est enim arbor bona, quae '
factt 'fru-nenn prit
inforraat p
paralione ipse sanctior videatur». Vel hypocritam ctus malos. Enim non est hic causale, sed conti- simiiitodi
nem.
vocat, quia, exlehora ponderans, interiora negligit, nuativum arborem vocat non voluntatem quae est
; ,

quae sunt magis ponderanda, secundum ilhid Mat- a Deo; sic est bona, quia a Deo sed voluntatem, ;

thaei vigesimo tertio^ « Vae vobis, scribae et Pha- : quae non est bona, cum facit malum; nec etiam est
risaei ! hypocritae, qui mundatis quod deforis est mala, cum facit bonum quantum ad quod addit ;

calicis et paropsidis, intus autern pleni estis rapina et Neque arbor mala faciens fructum bonum. Con-
immundilia. Pharisaee caece! munda prius quod intns formis est enim voluntas operi , sicut arbor fructui

est ». Et ideo recte nunc dicif : Eiice primum, quia Proverbiorum duodecimo^: « De fructu oris sui unus-
circa hoc principaliter insistendum est, ut trabes, quisque replebitur bonis, et iuxta opera manuum
id est grave peccatum , de interiori oculo eiiciatur suarum retribuetur ei »; quia , sicut dicitur supra
lacobi quarto^ : « Purificate corda, duplices animo »; tertio , « omnis arbor ,
quae non facit fructum bo-
quoniam, sicut dicitur Ecclesiastici decimo quarto, num, '
excidetur et in ignem
" mittetur». Unde *»«•«-
^
sensussp
ritoalis.

« qui sibi nequam est, cui ahi bonus erit»? Debet tualiter arbores fructibus privantur per gelicidium
enim carilas esse ordinata, ut primo intendat sibi iniquitatis, secundum illud ludae in Canonica sua^ de
et post alii , secundum ilhid primae ad Timolheum mahs : « Arbores sunt autumnales, infrucluosae, bis
quarto: « Attende tibi et doctrinae. Hoc enim faciens, mortuae Tunc autem fructibus replentur, cum ap-
».

et te ipsum salvum facies et eos qui tecum sunt ». propinquant calori caritatis, secundum illud infra vi-
Unde subditur : Et tunc perspicies , id est, perfecte gesimo primo « Videte ficulneam et omnes arbo-
:

aspicies, oculo iam mundato, ut educas festucam res; cum producnn! ex se fruclum , scitis, quia prope
de oculo fratris tui; lob vigesimo sexto ^ : « Obstetri- est aestas ». Unde prudens considerator arbores di-

cante manu, eductus est coluber tortuosus »; unde scernit per fructum.

* Cfr. supra pag. 43, nola 7. — Cato Dionys., I. Distich. 30 : Superius pro ut trabes Vat. cum uno alteroque cod. ut trabs
(teste Forcellini , ab antiquis trabes dicebatur pro trabs), et in-

Quae culpare soles, ea tu ne feceris ipse. ferius pro iit primo C H ut prius.
Turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum. ^ Vers. 13. — Sequitur Glossa interlinearis in Luc. 6, 42,

quae est ordinaria in Matth. 7 , 5.

^ Homil. 23. (alias 24.) in Matth. n. 2. — Duo seqq. loci ' Libr. V. de Vitis patrum, libelli 9. n. 9. (Migne, Pa-

sunt Eccli. 34, 4. et Ps. 49, 16. trolog. Lat. tom. 73. col. 911; cfr. ibid. n. 4, ubi simile de

' Cfr. Vlll. IVloral. c. 42. seqq., ubi vita hypocritarum de- abbate Moyse narratur) : Saccus iste, qui multuni habet arenae,

scribitur, et n. 69. inter alia dicitur : « Quid enim cunctis suis mea peccata sunt, e( quoniam multa sunt, posui ea supra dor-

operibus hypocrita sperat nisi honoris reverenliam, gloriam sum , ne doleam pro ipsis et plorem ; ista autem arena modica
laudis, a melioribus metui, sanctus ab omnibus vocari »? Card. peccata sunt istius fratris et sunt ante faciem meam , et in ipsis

Hugo similem sententiam tribuit Auguslino , secundum quem exerceor iudicans fratrem quod non oporlet ita fieri, sed mea
;

signum alterum, ex quo hypocrilae cognoscuntur , « est fa- magis peccata ante me esse et de ipsis cogilare et rogare
cilis reprehensio aliorum, quod faciunt, ut videantur habere Deum, ut ignoscat mihi. Audientes autem patres, dixerunt

zelum». S. Thom., Catena aurea in Luc. 6, 42, n. 10. Theo- Vere haec est via salutis.

phylacti hanc sententiam refert : Propter hoc eos Dominus hy- ^ Vers. 14. — Sequitur Luc. 3, 9. — De expositione hu-

pocritas vocat, qui ex hoc aliorum peccata iudicant, ut iusti ius versus cfr. Chrysost., Homil. 19. in Malth. 7, 18. (Op. im-

videantur. perfect.) ; Hieron. et Beda, in Matth. 7, 18; August., de Serm.

* Vers. 25. seq. Domini in monte, c. 24. n. 79. seqq.
* Vers. 8, post quem Eccli. 14, 5. et i. Tim. 4, 16. — ^ Vers. 12. — Subinde allegatur Luc. 21 , 29. seq.
 . ,
: . :
;

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI. 163

100. (Vers. 44.). Et propterea adiuiigit: Una- thesauro cordis sui 'profert bona^ , ad similitudi- ?.« »»<>"<' co»"-
' dis thesaaro.

rexira-quaeque enim arbor ex'^ fruclu suo cognoscitur. nem scilicet arboris bonae. Bonum thesaurum vocat
njgno-
^
^^ ^^^ ^^^ ^^^j clicilur Malttuiei septinio : « A fru- habitum interioris perfectionis , sive in ajfectu , (pian-

ctibus eorum cognoscetis eos », quia, sicut dicitur ad tum ad quem Proverbiorum vigesimo i^rimo ^
dicitur

Galatas quinto, « manilesta sunt opera carnis, quae « Thesaurus desiderabilis et oleum in habitaculo iu-
sunt fornicatio, imninniiitia, impudicitia, luxuria, sti »; sive in intellectu, quantum ad quein Matthaei
idolorum servitus etc. Fructus autem spiritus est ca- decimo tertio : « Omnis scriba doctus in regno cae-

ritas, gandium, pax » etc; unde de viro iusto in lorum similis est homini patrifamilias ,
qni profert

Psalmo^ dicitnr : « Erit tan(|uam lignum ,

quod plan- de thesauro suo nova et vetera ». De utro^iue bono

tatum est secus decursus aquarum, quod fructum thesauro proferuntur tam opera quam etiam verba
suum dabit ». Nec mirum, quia, Sapientiae tertio, unde lacobi tertio : « Quis sapiens et disciplinatus
« bonorum laborum gloriosus est fructus », sed ma- est inter vos? Ostendat ex bona conversatione ope-
lorum nullus ad Romanos sexto « Quem fructum
; :
rationem suam in mansuetiidine sapientiae »

habuistis, in quibus nunc crubescitis »? Et ideo di- 104. Et sicut bonus homo bonae arbori compa- '^®'"*'''"'®'

citur de avaro Ecclesiastae quinto « Qui amal divi- :

ratur, ita et malus malae; unde
ma- et addit : Et
tias fructum non capiet ex eis » lushomo de malo thesauro profert mala ^^. The-
101. Et quod arbor discernatur per fructum saurum malum vocat malam volunt.-ttem et malam
proba- probatur per sensibile exj)erimentum , cum subditur :
conscientiam ; Michaeae sexto : « Adhuc ignis in
dupllCI- ^ ' '

Qooad ^Vf^i^e enim de spinis coUigunt ficus , neque de domo impii et thesauri iniquitatis ». Et certe de
rubo vimlemiant uvam. Duos ponit fructus praeci- malo corde procedunt mala opera et immunda verba;
pue laudabiles, scilicet ficiis et uvas; unde ludicum unde Marci septimo »i « De corde hominum proce- :

nono^ introducitur ficus et vitis per prosopopoeam dunt adulteria, fornicationes, homicidia, furta, ava-
loquens ; ticus sic : « Nunquid possum deserere dul- ritiae, nequitiae, dolus, impudicitiae ; omnia haec
cedinem meam fructnsque suavissimos »? Et vitis sic: mala ab intus procedunt et coinquinant ». Similiter et

« Nunquid possum deserere vinum meum quod ,

lae- mala verba, secundum illud Proverbiorum decimo
tificat Deum
hnmines»? Duo etiam arbusta ponit
et quarto : « Testis fidelis non mentietur ; profert au-
drDbnmpessima, scilicet rnbum et spinam, quae gignit terra tem mendacium testis dolosus ». — Et rationem hu-
propter peccata humana secundum illud Genesis ter- ,
ius-ipse reddit, cum subiungit:Ex abundantia enim
tio * : « Maledicta terra in opere tuo ; spinas et tri- cordis os loquitur , bonum scilicet verbum, aut ma-
bulos germinabit tibi ». Lum. De 6ono Ecclesiastici sexto^^- « Lingua eucha-
102. Sed spirilualiter per ficum dulcem intel- ris in bono homine abundabit »; et de malo Prover-
ritnaiis
ijgiiur dulccdo pictatis, per spinas homines iracundi biorum decimo quinto « Mens iusti meditabitur sa- :

"•
et schismatici , qui non possunt aliis compati ; se- pienliam, os impiorum redundat malis»; et in eodem:

cundi Regum vigesimo tertio ^ : « Praevaricatores « Os fatuorum ebullit stultitiam ».

quasi spinae avellentur universi ; et si quis eas tan- lOo. (Vers. 46.). Tertio vero redarguitur ^/ece- '^,^^4':

gere voluerit, armabitur ferro et ligno lanceato ». — ptoria simulatio , cum subiungitur Quid autem vo- "°°'"°- :

Per uvam intelligitur perspicua cognitio veritatis, et calis me: Domine ^^ ? scihcet confessione oris, et non
per rubos homines haeretici, a quibus detinentur facitis quae dico , omissione boni operis. Ostensio
superbi secundum illud Genesis vigesimo secundo ^
,
enim reverentiae in ore falsa est, nisi adsit pariter
« Levavit Abraham oculos suos viditque inter vepres exhibitio obedientiae in opere; unde de talibus Isa-
arietem haerentem cornibus » Ista duo genera ho- . — iae vigesimo nono ^*
« Appropinquat populus iste ore
:

minum dissipant vineam Domini exercituum , scilicet suo et labiis suis gloriticat me cor autem eius longe ,

schismatici et haeretici ; Isaiae trigesirao secundo ^ est a me » et Malthaei decimo quinto

; « Populus :

« Super humum populi mei ascendent spinae et ve- hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est
pres »; Isaiae quinto : « Exspectavi, ut faceret uvas, a me »; et ad Titum primo : « Confitentur, se nosse

fecit autem labruscas »; et post : « Ascendent super Deum, factis autem negant ». Et ita esl in eis repu-
pmden- .<am vepres efspinae». gnantia, quia verbum indicat bonitatem in corde, et
informai r» it , v
ido era- 103. (Vers. 4o.). Secundo autem ehcitur expressa factum ostendit malignitatem in opere. Tales non de-
one ex- . _ ...
reasa. eruditio , cum adiungitur Bonus homo de bono : cipiunt Dominura, sed fallunt semetipsos, secundum

* Vulgaia el H de. — Duo seqq. loci sunt Malth. 7, 16. * Vulgata et 11 bonum.
el Gal. 3, 19-22. ' Vers. 20. — Duo seqq. loci sunt Matth. 1 3, 52. et lac. 3, 1 3.
* Psalm. I, 3. — Sequuntur Sap. 3, 15; Rom. 6, 21. et •" Vulgala et H malum. — Subinde allegatur Mich. 6, 10.

Eccle. 5, 9. " Vers. 21-23, post quos Prov. 14, 5.

« Vers. II. et 13. " Vers. 5. Pro eucharis Vat. graliosa, quae etiani sub-
* Vers. 17. et 18. — Superius pro Ikio etiam arbusta iungit Eccli. 15, 10 : Sapientiae Dei astabit iaus, ct in ore fideli

ponit pessima codd. Duas etiam arbustas ponit pessimas. abundabit. — Duo seqq. loci sunt Prov. 15, 28. et 2.
* Vers. 6. seq., ubi pro ncellentw Vulgata evellentur. •' Vulgata el H repetnnt Domine.
* Vers. 1 3. Superius pro delinentur AC D derivanlur. " Vcris. 13. — Sequimtur Matlh. 15, 8. et Tit. I, 16. —
^ Vers. 13, post quem o, 2. (cfr. v. 4.) et 6. Superius pro falsa est Vat. fallax est.
 164 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VI.

illud lacobi primo ^ : « Estote factores verbi et non dere non valeo, mendicare erubesco ». Quocontra
auditores tantum, fallentes vosmetipsos » ; unde Mat- Isaiae secundo : « Ingredere in petram , et abscondere
thaei septimo : « Non omnis qui dicit mihi ,
: Domine in fossa humo a facie timoris Domini » etc. Ille

Domine, intrabit in regnum caelorum». autem altius fodit, qui magis per huniilitatem de-
106. (Vers. 47.). Omnis , qui venit ad me eic. scendit, et huius aedificium altius ascendit, quia
De quarto Postquam informavit ad prudentiam discernendi, hic « qui se humiliat exaltabitur » , infra decimo octavo ^.
agit
plici
pbora.
sab du-
meta- invitat ad diligentiam operandi, et hoc sub duplici — Et posuit fundamentum supra petram , per sta- Stabilimen-
tnm carita-
raetaphora, in quarum prima commendat obedien- bilimenlum caritatis , secundum illud ad Ephesios tis.

les; in secunda vero vituperat negligentes , ibi^: tertio^: « In caritate radicati et fundati ». Haec cari- Motandam.

Primo com-
mendat obe-
Qui autem audit et non facit etc. Circa com- — tas fundat super Christum, qui est petra soUda, secun-
dientes tri- mendationem obedientis primo praemittit obedienlis dum iilud Isaiae vigesimo octavo : « Ecce, ego mittam
pliciter.
actum; secundo, modum; terlio, fructum. in fundamentis Sion lapidem, lapidem probatum, an-
Quantum ad actum igitur vere obedientis dicit gularem, pretiosum, in fundamento fundatum ». Su-
Quoad aclom Omnis , qui venit adme, scihcet fidehter credendo, per hunc fundat caritas , dum facit implere eius man-
obedientis
tria. et audit sermones meos, devote intelligendo et fa- , data, secundum illud loaunis decimo quarto ^": «Qui
cit eos , sciUcet opere complendo; ostendam vobis, habet raandata mea et servat ea, ille est qui dihgit

cui sit similis. Ex quo coUigitur, quod vere obe- me». Et hic est in Christo fundatus; Ecclesiastici
Credere fide- dientis est primo venire per fidem, credendo ftde- vigesimo sexto: « Fundamenta aeterna super petram
liter.
liter; de quo adventu loannis sexto Nemo venit
^ : « solidam , mandata Dei in corde mulieris sanctae »
ad me, nisi Pater ,
qui misit me, traxerit eum ». Ambrosius ^^
: « Omnium virtutum fundamentum est
Sic veniunt parvufi, secundum illud Matthaei decimo caeleslium obedientia mandatorum » .
— Hic est ergo Epilogus.

nono: « Sinite, parvulos venire ad me ». — Deinde modus vere obediendi divinis praeceptis, ut sit se-
Intelligere audire , intelligendo vivaciter; Ecclesiastici tertio^: diditas in profectu virtutis , sii profunditas in de-
vivaciter.
« Auris bona cum omni concupiscentia audiet sa- scensu humilitatis , sit firmitas in affectu caritatis.
pientiam »; lacobi primo: « Sit omnis homo velox Quantum ad verae obedientiae fruclum
108. Quoad ipsii

ad audiendum » etc. — Est tertio vere obedientis im- subiungit: Jnundatione autem facta etc. Observa-
fructam.

Implero effi- plere ejficaciler ; unde Deuteronomii trigesimo ^ tio namque divinorum mandatorum firmat contra
caciter.
« luxta te est sermo valde in ore tuo et in corde impulsum tentalionum, quam designat per inunda- Obedienti
firmatcoDti
luo, ut facias illum ». Alioquin non iustificaberis tionem quantum ad tentationem exteriorem a dae- tentationen
exteriorem
apud Dominum, quia, ut dicitur ad Romanos se- monibus secundum illud Isaiae octavo ^^ « Adducet
, :

cundo, «factores legis iustificabuntur ». Dominus aquas fluminis fortes et multas, regem As-
107. (Vers. 48.).Quanlum ad vere obediendi syriorum » ; et infra : « Et ilMt per ludam transiens
Qaoad ipsias modum adiungit documentum similitudinarium de et inundans usque ad cofium »; hic aperte designat
modum do-
cet simili- aedificante domum, cum subdit: Similis est homini diabolum ; et lob vigesimo primo : « Quoties lucerna
tudine.
Profectns aedificanti domum, per profectum virtutis; Pro- impiorum exstinguetur, et superveniet eis inundatio »
virtutis.
verbiorum vigesimo quarto ^ : « Diligenter exerce — Designat etiam tentationem per illisionem flumi- Item, conti
tentationei
agrum tuum, ut postea aedifices domum tuam». nis, cum addit: JUisum est flumen domui illi, quan- interiorem

Haec quidem domus est conscientia bona; Sapientiae tum scilicet ad tentationem interiorem, scilicet ti-

octavo: « Intrans in domum meam, conquiescam cum moris, vel doloris, vel laetitiae, vei amoris; Nahum
illa »; Proverbiorum decimo quarto: « Sapiens mulier secundo ^^ : « Portae fluviorum apertae sunt » ;
quod
aedificat domum suam , insipiens exstructam quoque quidem fit, quando ingrediuntur tentationes interius,
Descensus
humilltatis.
manibus destruit ». — Qui fodit in allum, per de- ut possit clamare iUud Psalmi « Salvum : me fac

scensum humilitatis , secundum praeceptum Elisei Deus ,

quoniam intraverunt aquae usque ad animam
quarti Regum tertio ^ : « Facite alveum torrentis hu- meam » .
— Sed hae tentationes non praevalent con-
ius fossas et fossas », scilicet per humiiitatem in tra divinorum mandatorum observatores ;
propterea
intellectu pariter et affectu. Sed huic respondet su- subditur: Et non potuit eam movere; Proverbiorum
mali decimo sexto Fo- decimo ^^: « Quasi tempestas transiens non impius,
perbus illud viliici , infra : « erit

* Vers. 22, post quem MaUli. 7, 21. * Vers. 1 4. — Inferius pro supra petram (ita etiam Card.
2 Vers. 49. Hugo, B. Albert., Lyranus) Vuigata super peiram.
* Vers. 44, — Subinde allegatur Malth. 19, 14. — Su- ' Vers. 17. — Sequilur Isai. 28, 16. — Inferius pro Haec
perius pro opere complendo G opere implendo. cariias fundat Vat. cum H Haec [H addit autem'] cariias fun-
* Vers. 31 ,
post quem lac. 1 , 19. daiur.
s
Vers. 14. — Sequitur Rom. 2, 13. 1" Vers. 21. — Subinde allegatur Eccli. 26, 24. — Supe-
^ Vers. 27. — Duo seqq. loci sunt Sap. 8, 16. et Prov. 1 4, 1 rius i)ro fundai caritas H fundaiur caritas.
^ Vers. 16. — Subinde allegantur Luc. 16, 3. et Isai. 2, " Libr. V. in Luc. 6, 46. n. 82.
12
10, ubi pro timoris nonnulii codd. fortitudinis , pro quo in D Vers. 7. et 8, post quos lob 21 ,
17.

secunda manus substituit formidinis (ita versio ex Hebr.) ; Se- 13 Vers. 6. — Sequitur Ps. 68, 2.

ptuaginta : a facie timoris Domini et a gloria fortiindinis '* Vers. 25, cui subiungitur Ps. 16, 5. — Superius pro
eius etc. observaiores AC D conservaiores.
 ,
: ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII. 165

aulem quasi fundamentum sempiternum »; in

iustiis habent fundamentum, consumuntur velut a tinea »!

Psalmo: « Perfice gressus meos in semitis tuis, ut Et hoc est ,

quia non sunt « in caritate radicati ^ »
Ratio. non moveantur mea ». Huius autem sta-
vestigia — sed in terrena cupiditate; Sapientiae quarto: « Adul-
bilitatis ratio reddilur, cum adiungitur Fundata : terinae plantationes non dabunt radices ».

enim ei^at supra firmam petram ^. Hinc dicitur de 110. Adiungit negligentis periculum in ilHsione ipsina peri-

iusto Isaiae vigesimo secundo : « Figam illum paxil- fluminum, cum adiungit: /n quam illisus est flu-

lum in loco fideli». Haec quidem fixio est per ca- vius , id est tentatio impeilens, ex qua imminet pe-
ritatem; ad Ronianos octavo: « Quis nos separabit a riculum ruinae ; Ezechielis decimo tertio ^ : « Dic ad
caritate Christi? Tribulatio? an angustia? an fames? eos qui liniunt parietem absque temperamento, quod
an nuditas? an periculum? an persecutio? an gla- casurus sit paries. Erit enim imber inundans, et dabo
dius » ? — Verae igitur obedientiae fructus est vi- lapides praegrandes desuper irruentes et ventum
ctoria tentationis exterioris et interioris per virtu- procellae dissipantem ». De taUbus Isaiae vigesimo
tem stabiiis fundamenti. octavo : « Flagellum inundans cum transierit , eritis ei

109. (Vers. 49.). Qui autem audit et non fa- in conculcalionem ;

quandocumque pertransierit , toUet
ondo vi- cit. Hic post commendationem vere obedientis sub- vos ». Hi enim sunt, de quibus dicitur infra octavo ':
ralurne-
ens iri- luugit vituperium negligentis , praemittens negligen- « Ad tempus credunt et in tempore tentationis rece-
tis vitium , addens periculum et subiungens ^ prae- dunt »; et hi sunt « qui non habent radices ».

cipitium. 111. Subiungit postremo negligentis praecipi- ipsius prae

Praemittit igitur negligentis vitium , cum dicit: tiwn , cum ait : Et continuo cecidit, et facta est rui-
siigeniis
ilium.
Qui
^ autem audit et non facit,) sicut Balaam,
I ^
Nume- nadomus magna; Zachariae decimo quarto^:
illius

rorum vigesimo quarto ^ : « Dixit auditor sermonum « Erit ruina equi et muh cameU et asini et omnium ,

Dei, qui novit doctrinam Altissimi ». — Hic repre- iumentorum », id est omnium hominum animalium
liiitudo. hensibilis est ,
quod ostendit per similecum subdit
, et neghgentium et impiorum ; Sophoniae primo:
Similis est homini aedificanti domum suam su- « Haec dicit Dominus : Congregans hominem et pecus,

pra^ terram sine fiindamento. Terram vocat lo- congregans volatiha caeh et pisces maris; et erunt
cum inconstantem et faciie mobilem, secundum illud ruinae impiorum , et disperdam homines a facie ter-

Psalmi: « Non sic impii, non sic, sed tanquam pul- rae ». Nec mirum, quia, Proverbiorum quarto ^, « via

vis, quem proiicit ventus a facie terrae»; Isaiae vi- impiorum tenebrosa ; nesciunt , ubi corruant » .
—
gesimo quarto : « Confractione confringetur terra Ex periculo igitur et vituperatione negligentium et Epiiogns.

contritione conteretur terra, et auferetur sicut ta- commendatione obedieniium sufficienter invitatur ad
bernaculum unius noctis » ; lob quarto : « Quanto diligentiam agendorum , et in hoc documenta divina
magis hi qui habitant domos luteas, qui terrenum habent terminum.

Capitulum VII.

Secundo declaratui sablimitas in Doctore tripliciter. Primo proptei excellentiam potestatis probatam
per duo miracula.

1 . Cum autem implesset omnia verba sua etc.

Postquam prosecutus est Evangehsta doctrinae Chri- Quantum ad primum intelligendum, quod prima
sti verilatem ^°, commendationem ma-
hic ad ipsius pars habet duas secundum duo miracula, quorum
nifestat Docloris suUimitatem , quam ostendit esse primum est curatio pueri morituri; secundum est
praecipuam propter tria , sciiicet propter excellentiam resuscitatio adolescentis iam mortui, quae ibi ^^ de-
potestatis ; propter evidentiam veritatis , ibi": Et scribitur: Et factum est deinceps etc. In sanatione
exiit hic sermo etc. ; et propter affluentiam pietatis, namque moriluri ostenditur dominus vitae ,
qui
ibi: Rogabat autem illum quidam de Pharisaeis. potest vitam pereuntem salvare; in suscitatione mor-
ExceUentia potestatis ostenditur in operando magna tui,dominus morlis , qui potest mortem superare.
miracuia; evidentia veritatis, in approbando vera Item in sanalione corpoiis morituri ostenditur do-
,

testimonia ; afQuentia pietatis , in condonando peccata. minus coi-porum, qui potest corpus reparare; in

' Ita etiam Card. Hugo; Vulgata super petram. — Subinde ' Vers. 13. Codd. ailegant Mattli. 13, 21 , ubi idem, sed
allegantur Isai. 22, 23. et Kom. 8, .3.5. aliis verbis dicitur.
" Pro subiiingens Vat. negligenlis. ® Vers. 1o, post quem Soph. 1, 3.

' Vcrs. 16. ' Vers. 19. — Inferius pro invitalur [C H invUamur] ad
* Vulgata super; cfr. supra pag. 164, nota 8. — Tres diligentiam Vat. innuitur diligenlia.
seqq. loci sunt Ps. I, 4; '" supra et c. 6. n. 24.
Isai. 24, 19. seq. et lob 4, 19. Cfr. c. 4. n. 1.
* Eph. 3, 17. — Sequitur Sap. 4, 3. " Vers. 17; tertium habetur v. 36.
* Vers. II. — Subinde allegatur Isai. 28, 18. seq. " Vers. II. — Pro quae ibi A C D H quod ibi.
 166 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

suscitalione mortui, doriiinus animarum, qiii pot- habebat morbum, secundum illud Matthaei octavo ^
est animas ad corpora revocare. « Puer meus iacet in domo paralyticus et male tor-

Quantuni igitur ad curationem pueri aegro- quetur » Centurionem autem vocat eum qui prae-
.

Primo de cu- tantis mirabiliter consummatam tria introducit Evan- erat centum militibus; quod faciebant ex industria
ratione pne-
ri morituri gelista Primum
ad explicationem miraculi facientia. in proehis, ut scirent de facih numerum bellatorum;
tria.
est opportunitas faciemU miraculum. Secundum est unde erant ibi tribuni, centuriones , quinquagena-
dignitas impetramH remedium ibi^: Cum audis- , rii et decani, qui denominantur a numero eorum
set de lesu , misit etc. Tertium est congruitas ac- quibus praesunt; tribunus autem dicitur qui prae-
celerandi beneflcium , ibi : Et cum iam non longe est miUe. Et hos ad hortationem popuh constituere
SabdiTisio
primi mera-
esset etc. — Opportunitas autem faciendi miraculum consulebatur Moysi ; Exodi decimo octavo ^ : « Con-
bri. colligitur ex tribus, scilicet ex temporis commodi- stitue ex eis tribunos, centuriones, quinquagenarios
tate, ex loci congruitate et ex morbi necessitate. et decanos, qui iudicent populum». Hic centu- —
2. (Vers. 1.). Primo igitur quantum ad com- rio, licet plures haberet servos, hunc carum ha- .

MiracDli op-
portunitatis
moditatem temporis dicitur: Cum autem implesset bebat inter ahos, et ideo subdit: Qui erat illi pre-
ratioprima. omnia verba sua in aures plebis , id est post tem- tiosus , id est affectuose dilectus, secundum iUud

pus praedicationis et eruditionis perfectae et comple- Ecclesiastici trigesimo tertio ^ : « Si est tibi servus
tae ,
quae spectat ad illum Doctorem , secundum il- fidehs, anima tua»; quia, secundum
sit tibi quasi
lud Ecclesiastici quadragesimo tertio^: « Multa dici- iUud Proverbiorum decimo septimo, « servus sensatus
mus et deficimus in verbis, consummatio sermonum dominabitur stuUis filiis ». Unde servus hic, licet esset

ipse est »; ipse scilicet abbreviatus in carne, secun- infirmus, non tamen erat suo domino onerosus, sed ca-

dum illud Isaiae decimo: « Consummatio abbreviata rus propter domini sui pietatem; Proverbiorum duode-
inundabit iustitiam » ; Consum-
et vigesimo octavo : « cimo « Novit iustus animas iumentorum suorum » etc.
:

mationem et abbreviationem andivi a Domino Deo 4. (Vers.

^ 3.).
'
Et cum audisset de lesu etc.
Dignitasii
petrandi c(
exercituum »; hoc dicebat in persona populi audien- Post opporlunitatem miraculum subdit hic faciendi jjs^'""'

tis Christum ad quem supra quarto ^ Christus di- Evangelista dignitatem impetrandi remedium, quam

xit : « Hodie impleta est haec Scriptura in auribus coUigit Evangelista ex tribus, scilicet ex centurionis

vestris», scihcet ludaeorum. 7^everentia in suppiicando , ex seniorum confidentia

Secundo quantum ad congruitatem loci subdi- in postulando, ex Salvatoris clementia in conde-
Secunda.
tur: Intravit Capharnaum. Dicitur supra quarto*: scendendo. Quae tria in unum concurrentia dignum
« Quanta audivimus a te facta in Capharnaum »; unde faciunt servum aegrotum ad inveniendum remedium
Malthaei undccimo dicitur Capharnaum,
: « Et tu , sanitatis.

nunquid usque in caehnn exaltaberis » ? Quod dicit Quantum

*-
igitur
'-^
ad centurionis reverentiam sup-
r
^^ ""'"""^
nis revere

propter muUas virtutes, quas ibi fecit. — Ratio plicantem praemittit: Et cum audisset de lesu, non ^'^-

huius est, quia haec est civitas Galilaeae, quae erat solum aure corporis , sed etiam aure cordis, secundum
in confinio gentium et ludaeorum, ut ostendatur illud ad Romanos decimo ^ : « Fides ex auditu , au-
Christus lapis angularis , secundum illud ad Ephe- ditus autem per verbum Christi». Et quia fides fa-

sios secundo ^ : « Ut duos condat in semetipso in cit cum reverentia accedere, dum admirabilem Dei
unum novum hominem, faciens pacem ». Et in hoc praedicat maiestatem; ideo subdit: Misit ad eum
implela est prophetia Isaiae nono: « Primo tempore seniores ludaeorum, quasi ipse non esset dignus
aheviata est terra Zabulon et terra Nephthahm, et accedere nec auderet; sicut fiiii Israei tempore da-
novissimo aggravata est via maris trans lordanem tionis Legis, Exodi vigesimo ^^ dixerunt ad Moysen:
Galilaeae gentium » etc. « Loquere tu nobis Dominus
, non ioquatur nobis
3. (Vers. 2.). Tertio quantum ad mor^bi neces- ne forte moriamur ». Et hanc causam ipse reddit
Tertia.
sitalem autem cuiusdam
adiungitur : Centurionis infra eodem « Propter quod et me ipsum non sum
:

servus male habens erat moriturus; et ita gravem dignum arbitratus, ut venirem ad te ». Et ideo ilios

* Vers. 3 : Et cum etc. ; tertium est v. 6. — Superius ^ Vers. 6. — Hieron., II. Comment. in Isai. 3, 2: Quo-
omittit Vat. mirabilitev consummalam. modo enim centuriones vocantur, qui centum praesunt miiiti-
^ Vers. 29. — Duo seqq. loci sunt Isai. 10, 22. et 28, 22. bus, et chiliarchi, qui mille, quos nos tribunos appellamus,
— Superius pro ad illum Doctorem B ad Christmn doctorem, ab eo quod praesint tribui, sic in israeiitico exercitu quinqua-
H legit ad talem doctorem, de quo Eccli. 43. etc. genarii vocabantur, qui in capite erant quinquaginta militum.
' Vers. 21. — Pro persona populi Vat. praesentia populi. Unde ct decanos dicimus, qui decem praesunt hominibus.
* Vers. 23, post quem Matth. 11, 23, ubi etiam dicitur: ' Vers. 21. seq. — Pro consulebatur , quod habet D, aiii

quia, si in Sodomis factae fuissent virtules, quae factae sunt in codd. consulebat, cui Vat. addit letro.
te , forte mansissent usque in hanc diem. — Pro quas ibi fecit ^ Vers. 31. — Duo seqq. !oci sunt Prov. 17, 2. et 12, 10.

B ibi faclas ab eo. Superius post Inlravit Capharnaum Vat. ® Vers. 17. — Subinde pro facit cum reverentia acce-
addit ubi miracula facere consueverai , secundum illud quod. dere D facit eum reverenter accedere.
^ Vers. 15. — Sequitur Isai.9,1. Cfr. Matth. 4, 12-16, ^° Vers. 19, post quem Luc. 7, 7.

ubi per haec Isaiae verba situs civitatis Capharnaum declaratur.

 .

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII. 167

misit, non lanquam nuntios inferiores, sed tanquam gna, autem operari renuit, amor non est».
si est; si

(ligniores. Et ideo mittebat seniores , quia ipsi sunt Et quoniam magnam praestat eleemosynam dignus ,

pro aetate et sapientia reverendi et audiendi ; lob duo- est, ut magnam ei facias gratiam , ut cognoscat, illud
decimo ^: « In antiquis est sapientia , et in multo Ecclesiastici duodecimo ^" esse verum : « Benefac iusto
lenipore prudentia ». Unde per eos Dominum, in- — et invenies retributionem magnam, et si non ab illo,

terpellabat; quod notiitur, cum addit: Rogans eum, certe a Domino » ;

quasi dicant : ostende te Dominum
ut veniret et sanaret^ seruum eius , secundum il- populi nostri, ut facias huic sicut obstetricibus, Exodi
lud Ecclesiastici trigesimo octavo: « In tua inflrmi- primo, quae fecerunt misericordiam cum Hebraeis, de
tate ne despicias te ipsum, sed ora Dominum, et cu- quibus dicitur: « Quia timuerunt obstetrices Deum,
rabit /e »; similiter et aliiim propter te, quia, la- aedificavit ilhs domos ».
cobi uitimo, « oratio fidei salvabit inlirmum, et aile- 8. (\'ers. 6.). Quantum ad Salvatoris clementiam ex saivato-

viabit ipsum Doininus». condescendentem subditur lesus autem ibat cum il- : tia.

5. Sed videtur huic contrariari Matthaeus ^ ,

qui lis, omnino satisfaciens petitioni eorum. Maluit aulem Tripiex ra-

quod centurio ipse accessit ad Dominum ». Dominus petitioni eorum satisfacere quam petitioni re-
— «
itrarieus dicit ,
)pareDS ,
. • . i-, i ^ •
ingeiista :>ed uou cst contrarictas ,
quia, sicut lieda * ait, guli, loannis quarto ^^ dicentis: « Domine, desccnde,
m soUi- , 1 /^ I I
tnr. Matthaeus loquitur de accessu per fidem, Lucas nar- priusquam moriatur filius meus», sive propter maio-
rat ordinem rei gestae. Auguslinus ^ etiam dicit, quod rem fidem et humilitatem centurionis, cui Dominus
secundum comnnmem inodum dicitur accedere qui magis condescendebat secundum illud leremiae quin- ,

incipit ire; dicitur etiam rogare qui per alium facit. to: « Domine, oculi tui respiciunt fidem». Sive ad
Unde nulla est contrarietas , sed tunc esset, si dice- commendandam humilitatem, secundum quod dicit

ret Mattiiaeus, quod corporaliter ad eum pervenisset Ambrosius ^^: « Ad filium reguli ire noluit, ne divitias

in propria persona, quod non dicil; sed aliquid di- honorasse videretur; ad servum vero centurionis va-
cit, quod stat cum dicto Lucae, et unus alterum dit, ne servilem conditionem sprevisse putaretur. Elu-
exphcat el confirmat. cet fides in operibus, dum sanat; sed plus operatur
(). Quantum autem ad seniorum confi,-
(Vers. 4.). humilitas in affectibus, dum vadit». Vel hoc fecit ad
ieniorum dentiam interccdentem subdit: At illi, cum venissent excludendam personarum acceptionem , secundum
Gdentia. ,, •
i />

ad lesum, rogaveruni^ eum soUicite, quia noc la- quod dicitur Sapientiae sexto^^: « Pusillum et ma-
ciebant ex amore et confidentia; ad Romanos duode- gnum ipse fecit, et aequaliter est illi cura de omni-
cimo: « Solhcitudine non pigri, spiritu ferventes, bus » ; unde Actuum decimo: « In veritate comperi,

Domino servientes, orationi instantes, necessitatibus quia non est personarum acceplor Deus » ; et ideo
Sanctorum communicantes ». — Et quia potissima lacobi secundo : « Nohte, fratres, in personarum
ralio impetrandi est meritum eius, pro quo petitur; acceptione habere fidem Domini nostri lesu Christi
ideo addunt dicentes'^: Quia dignus est, ut hoc ei gloriae »; quod fit, quando dives praefertur pauperi,
praestes, et sic iam invenisti quod quaeris, secun- sicut dicitur ibidem.

dum iUud Sapientiae sexto de Sapientia: « Quoniam 9. Et cum iam non lonqe esset etc. Post op- congruitas

dignos se ipsa circuit quaerens et in viis suis osten- portunitalem faciendi miraculum et dignitatem impe- beneociam
,. ,. , ,. , . . . comprobatur
dit se iUis hilariter et in omni providentia occur- trandi remedium subditur hic iertio congruitas ac- tripiiciter.

rit ilhs ». celerandi bene/icium; quae quidem consistit penes

7. (Vers. o.). Et ad huius dignitatis comproba- meritum fidei excellentis , cuius excellentia triplici-
io a se lionem adiungunt: Diliqit enim qentem nostram,
"^
ter comprobatur, primo scilicet ex humilitate con-
ibns al- ^. ,. . . ,

cum tamen sit alienigena; et ideo tu, qui es de fessionis devotae; secundo, ex auctoritate teslifica-
gente nostra, debes eum diligere, secundum quod tionis diuinae, ibi ^*: Quo audiio elc; et tertio, ex
dicis de te Proverbiorum octavo ^ : « Ego diiigentes celeriiate curationis optaiae, ibi: Et reversi qui
me dihgo». — Nec tantum « diligit ore vel hngua, missi fuerani.
sed opere et veritate »; unde et addunt: Et synago- Quantum ad humiliiatem deuotae confessionis Primo, ex
, .
I, ... • hnmllitale
gam ipse aedificauit nobis , quod quidem magnum nota, quod centuno excellentiam diuinae potesta- confessionis
^ . . . . , , , ,
tripliciter
beneficium fuit et signum magni amoris. Unde Gre- tis insmuat signo, explicat verbo et probat argu- insinuata.

gorius^ de carilate dicit, quod « amor operatur ma- mento. Indicat signo, cum non audet eum suscipere;

» Vers. 12. * Vers. 17. — Subinde respicitur L loan. 3, 18: Non di-
* lla eliam Card. Hiigo, B. Albert. et Lyranus; Vulgata ligamus verbo neque lingua, sed opere etc.

salvaret. — Duo seqq. loci sunt Eccli. 38, 9. et lac. 5, lo. ^ Libr. II. Homii. in Evang. liomil. 30. n. 2.
* Cap, 8, o. '" Vers. 2. — Sequitur Exod. 21. I, seq.
* Libr. IL in Luc. 7,3; cfr. Glossa ordinaria in hunc loc. " Vers. 49. — Subindc allegaiur ler. o, 3.
* Libr. IL de Consensu Evangelist. c. 20. n. 49. Ibid. n. 50. '" Libr. V. in Liic. n. 84. Propositio, quae iuxta Bonav. est
datur expiicatio iila, quam Beda insinual. ultima, in textu originaii cst prima, et in ea pro humilitas sub-
* Vulgata et H rogabant. — ifequitur Ilom. 12, II. seq. stituitur hunmnitns. Sententia Ambrosii cxliibctur secundum
' Vulgata addit ei, quae etiam cum H subinde pro ei Glossam ordinariam in Luc. 7, 6.

substituit illi. — Subinde allegatur Sap. 6, 17. — Pro quod *' Vers. 8, post quem Act. 10, 34; lac. 2, I. et 2. seqq.

quaeris H et Vat. quem quaeris. " Vers. 9; lerlium habelur v. 10.

 168 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIL

explicat verho, dum dicit, eum omnia posse;

fro- bum, per quod omnia factasunt», loannis primo.
«

hat argumento, quia omnia debent ei obtemperare. Tu es ille « sermo, qui sanas omnia», Sapientiae de-
10. Propter quod ait: Et cum iam non longe cimo sexto ;
qui « potestate plenus es » , Ecclesiastae
Exceiientiam esset a clomo ; prope quidem erat domui corporali octavo; qui es « vivus et eflTicax » etc, ad Hebraeos
ginnai signo sed propior domui mentali, quia, secundum illud quarto. Dic ergo verbo, et sanabitur puer meus.
hDmilitatis. ^ *•
r^ •
-i •

Psalmi S « prope est Dommus omnibus mvocantibus 13. (Vers. 8.), Et quod illud sufficiat, ostendit Probai ar-
^'°'"^"°"
eum » ;
quocontra de malis leremiae duodecimo a minori, cum adiungit: Nam et ego homo sum
« Prope es tu ori eorum et longe a renibus eorum » suh potestate constitutus, et ita aliis me recognosco
Non talis erat iste ; cuius sig^ium erat praecipua hu- subiectum, secundum iiiud ad Romanos decimo ter-
militas,quam ostendit primo confitendo suam in- tio^- Omnis anima potestatibus subhmioribus sub-
«

dignitatem, cum dicit: Misit ad eum centurio ami- dita sit » sic tamen subditus, quod et aliis prae-
;

cos,dicens: Domine, nolivexari, quasidicat: non positus. Propterea dicit: Habens sub me milites, qui
sum talis ,
quod propter me debeas laborare et cor- scilicet verbo meo obediunt unde addit Et dico ; :

poraliter faligari; quia laboriosum erat ei ire, se- huic: Vade, et vadit; et alii: Veni, et venit, sine

cundum illud loannis quarto ^ : « lesus autem fatiga- contradictione, secundum iilud ad Hebraeos ultimo^:
Notandam. tus ex itiuere sedebat sic super fontem » .
— Quod non « Obedite praepositis vestris et subiacete eis ». Et hoc
dicebat, quia recusarel praesentiam Christi corpora- dicit quantum ad maiora ministeria; et quantum ad
lem, sed propter suam indignitatem ; unde etaddit: minora addit: Et seruo meo, scilicet dico: Fac hoc, et

Non enim sum dignus, ut sub tectum meum in- facit; infra duodecimo; « Reatus ille servus, quem,
tres ,
quod dicit consideratione suae immunditiae et cum venerit dominus eius , invenerit sic facientem »
peccati, sicut et Petrus supra quinto^: « Exi a me, scihcetsicut praecepit. Exquoarguit, cum ipse sub
Domine, quia homo peccator sum»; secundi Regum nulla sit potestate et innumerabiles habeat subditos,
vigesimo quarto dixit Areuna regi: « Quid causae est, quod potest sanare solo verbo; in quo confitetur lesum
ut veniat dominus meus rex ad servum suum » ? Et Dominum, de quo Ecclesiastici quadragesimo secun-
haec indignitas non latebat eum per superbiam, sed do^: « Omnia in omni necessitate obediunt ei ».
nota erat per humihtatem praecipuam. 14. (Vers. 9.). Quantum autem ad auctoritatem secnndo,
. .
auctoritatf
11. (Vers. 7.). Propter quod adiungit: Propter divinae testtficatwnis subditur Quo audito, lesus :
<ii"nae te
stificationii
ladicium hn
mile de se.
quod et me ipsmn non sum dignum arbitratus miratus est, id est, ad modum admirantis se habuit,
ut venirem ad te. Hoc arbitrium est humihtatis, se- non quia hoc esset sibi ante incognitum vel magnum,
cundum iUud ad Phihppenses secundo*: « In humi- sed ut signo ostenderet, fidem gentilis hominis esse
htate superiores sibi invicem arbitranles » . Hoc ar- magnam, sicut ilhus mulieris gentilis; Matthaei de-
bitrium erat in Apostolo per veram humilitatem, qui cimo quinto ^°: « mulier ! magna est fides tua ». —
dicebat primae ad Corinthios decimo quinto: « Ego Et hoc manifestat verbo, cum addit: Et conversus
sum minimus Apostolorum ,
qui non sum dignus vo- sequentihus «e " dixit, scihcet discipulis, ad quos
cari Apostolus». Ambrosius^: « Militari honore de- benignilate convertebatur, ut doceret, secundum illud

posito, reverentiam sumit, ad fidem facilis, ad ho- Deuteronomii trigesimo tertio : « Qui appropinquant
norificentiampromptus». Et hoc quidem facit vera pedibus eius accipient de doctrina illius » ; Proverbio-
humihtas, quia, secundum iUud Ecclesiastici tertio, rum vigesimo primo: « Qui sectalur sapientem su-
« magna potentia Dei sohus, et a sohs humilibus met sapientiam ». — Et sequitur, quod dixit: Amen
honoratur ». dico vohis, nec in Jsrael tantam fidem inveni, ubi
Unde iste non solum honorificabat Dominum
12. maior deberet inveniri, quia ipsi habent eam quasi
confitendo suam dignitatem sed etiam profitendo di- , per hereditatem ab Abraham, de quo dicitur Gene-
^y°erbo°'
vinae virtutis sublimitatem, cum addit: Sed dic verbo, sis decimo quinto ^^: « Credidit Abraham Deo, et repu-
et sanabitur puer meus, quasi dicat: « non est apud tatum est illi ad iustitiam » . Ipsi etiam habent per Le-
te impossibile omne verbum ^ », tu es enim iUud Ver- gem; loannis quinto: « Si Moysi crederetis, crederetis

1 Psalm. \U, 18. — Sequitur ler. 12, 2. ' Vers. 1. — De argumentatione a minori cfr. tom. I. pag.
^ Vers. 6. 835, nota 5.
^ Vers. 8, post quem II. Reg. 24, 21. Gfr. supra c. 1. 8 Vers. 17. — Sequitur Luc. 12, 43.
n. 81. et c. 5. n. 18. ® Vers. 24. Glossa ordinaria in Luc. 7, 8: Si ego homo
* Vers. 3. — Subinde allegatur I. Cor. 15, 9. — Superius sub alio possuni imperare minoribus, quanto magis tu, qui su-
pro arbitrium Vat. signitm, G apgumentim, quod ipse cum per omnia habes famulantes Angelos ,
potes per eorum ministe-

CDE etiam paulo inferius pro arbitrium substituit. ria sine corporis praesentia dicere infirmilati , ut recedat , et

^ Libr. V. in Luc. n. 85, ubi pro honore textus origina- recedet; et sanitali, ut veniat, et veniet (secundum Bedam).
lis, Vat. et H tumore. — Sequitur Eccli. 3, 21. Vulgata omit- Post Dominum (plures codd. Deum) Vat. addit omninm.
»» Vers. 28.
tit solis.
^ Luc. 1 , 37. — Subinde allegatur loan. 1 , 3; Sap. 16, " Vulgata, Vat. et H addunt turbis, et immediate post pro
12: Tuus, Domine, sermo, qui sanat omnia; Eccle. 8,4: Et scilicet discipnlis Vat. maxime discipulis. — Duo seqq. ioci

sermo illius potestate etc, et Hebr. 4 , 12. —ACD omittunt tu sunt Deut. 33, 3. et Prov. 21, 11.
es enim illud Verbum. '* Vers. 5, post quem loan. 6, 46. seq.
 : ,;
:,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII. 169

et milii; tle ine ille scripsit; si aiitem illiiis littoris persona aegrotante et ex persona interoeniente et

non creditis, quomodo credetis

milii » ? ex curationis ordine. — Persona namque aegro- Ratio i.

15. Sed qnomodo potest iiiud intelligi? cum tans erat servilis conditionis; sic et populus gentilis

Dinicuitas beata Virgo de Israel fuerit, cui dicitur supra pri- ante adventum Christi ,
quia serviebat peccato — se-

mo ^: « Beata, quae credidisti »; et etiam Apostoli. — cundum illud loannis octavo^: « Qui facit peccatum
Sed lioc dicitur, non (piia maior sit simpliciter, sed servus est peccati », et ratio huius dicitur secundae
respeclu liabito ad personam. Unde Chrysostomus ^: Petri secundo: «A quo quis superatus est, eius et

« In modico sermone sapienliae plus laudatur rusti- servus est » — et propter peccatum specialiter ido-
cus quam in magno philosoplius; et puer, si dicat lolatriae, propter quod erant servi infirmarum re-

aliquid sapienter, laudatur, ubi perlectior non andi- rum ; ad Galatas quarto ^ : « Cum essemus parvuli
Aiiier. tur ». Sic et in proposito intelligendum est. — Vel sub elementis mundi eramus servienles » ; et posl
potest dici, quod intelligit quantum ad reverentiam « Quomodo revertimini ad infirma et egena elementa,

exterius exhibendam; vel quod in hoc intelligilur quibus denuo servire vultis » ? ad Galatas loquitur,

fides gentium ^. qui fiierant gentiles. — Ex persona interveniente , Ratio 2.

16. (Vers. 10.). Quantum ad cekritatem optatae qui fuerunt seniores ludaeorum, pcr quos intelligun-
n\o,exce- curationis subiungitui': Et reuersi qui missi fue- tur Apostoli, secundum illud Isaiae tertio ^": « Domi-
jritate cu- , ,
• ,

aiionis. rant *, quasi spe de salute impetrata per verbum nus ad iiidicium veniet cum senioribus terrae et prin-

Christi, quod dixit quod exprimit Matthaeus, licet cipibus populi ». Isti sunt Apostoli, quibus dicitur

Lucas taceat: « Sicut credidisti, fiat tibi. Et sanatus Matthaei decimo nono: « Sedebitis et vos super se-

est puer»; quod tacet Lucas, quia satis potest col- des duodecim , iudicantes duodecim tribus Israel » etc.
ligi ex praedictis, quia, ut dicit Beda^, « mos est Horum interventione gentilis populus est curatus, se-
beati Lucae ab aliis i)lene exposita breviare, vel etiam cundum illud Matthaei ultimo ^*: « Ite, docete omnes
de industria praeterire; quae autem brevius dicta gentes »; et per hoc conversi sunt ad lumen Christi,
ab aliis vel omissa sollicitius dilucidare ». Et ideo per quod illuminati et salvati sunt, secundum illud
tacet verbuin Domini, quod alii dicunt, et dicit nun- Isaiae quadragesimo nono: « Parum est, iit sis mihi
tiorum reversionem, ut exprimat miraculi celerita- servus ad suscitandas tribus lacob et faeces Israel

tem, quam insinuat, cum adiungit: Invenerunt ser- convertendas ; dedi le in lucem gentium ». — Ex Ratio 3.

vum, qui languerat, sanum. Ante ergo pervenit curationis ordine, quia per fidei magnitudinem
virtutis operatio quam nuntiorum reversio, ut sic quae praefertur fidei Israeliticae; ad Romanos unde-
verum esse comprobetur quod in Psalmo ^ dicitur cimo^^: « Ex parte caecitas configit in Israel, donec
« Velociter currit senno eius ». Nec mirum, quia plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel sal-

non refert apud eum dicere et facere, sicut cen- vus fieret » ; Actuum decimo quinto : « Elegit Deus
turio fideliter credidit et ore confessus est ;
quia per os meum, dicit Petrus, gentes audire verbum
« corde creditur ad iustitiam, ore autem flt confes- Evangelii et credere » ; « et nihil discrevit inter nos

sio ad salutem ». Et ideo credendo et confitendo, et illos, fide purificans corda eorum »; ad Roma-
quod subito solo verbo posset facere, hoc merito nos decimo Non est distinctio ludaei et Graeci »
: «

fidei impetravit, ut sic impleta ostendatur dominica « omnis enim, quicumque invocaverit nomen Domini,
promissio, secundum illud Mattbaei vigesimo primo^: salvus erit ».
« Quidquid orantes petitis, credite, quia accipietis, 18. Spiritualiter
'
autem secundum 10
trovoloqiam^^^^^^^^'»^^-
cundum tro-
et fiet vobis ». — Et sic suflicienter expressit Evan- designatur hic curatio viri peccatoris, ad quam poiogiam.

gefista mirabilem curationem servi. tria concurrunt, sicut hic. Primum est ?'eco^m7eo ^onditio i.

positio se- 17. Spiritualiter hic secundum aUegoriam in- infirmitatis propriae, quia primo requiritur, ut
unduni^ai-
iindi
!gori telligituF curatio populi gentilis, quod coHigitur ex homo cognoscat delictum ; ad quod hortatur leremiae

1 Vcrs. 43. Pro |)roposilione iton referl [i. e. non diflert] txputl eitm dicere
^ Homil. 22. in Maltli. (Op. imperfecl.). Posl rustictts .\ et facere S. Bonav., I; Sent. d. 27. p. II. q. 2. fundam. I, al-

CD [l addiint inparvo, qiiod in toxtii originali non habetnr, legat Ps. 32, 9: Dixit , ct fiicln siiut.

qui tamen pliira alia inlerserit. ' Vcrs. 22, iihi hahetiii' (luoad sensum , (juoad verba cfr.

' Glossa ordiwtrid in Luc. 7,9:« Ktiam in isto uno lides Marc. 11, 24. Vide Ainbios. , V. in Luc. n. 8S.
gentium praefertur israeli n. Beda, in eundem lociiin: Non de * Vers. 34, post quem II. Petr. 2, 19. — Pio el ralio
omnibus retro Patriarchis el Prophetis, sed de praesentis aevi kviiis dicittir ACDG et ideo ralio liuin.s esl, quia.
loqiiitur hominiidis. Qiiihus ideo ccntiirionis fides antercrfiir, " Vers. 3. et 9, ubi pro revertimini Viilgata et 11 con-
ipiia illi Legis Prophelarumque monilis edocti, hic aulcm,ne- verlimini ilerum.
mine docente, sponte crcdidil. '" Vers. 14. — Seqiiitur Matth. 19, 28.
* Vulgata et II addunt domum. — Siibinde aiiegatur " Vers. 19. — Siibinde allegatur Isai. 49, G. — Inforius

Matth, 8, 13. post el per Val. prose(|iiitiir lios [ita ol 11] i:onrersi sunt ad
* Libr. II. in Lnc. 7, 10. Vide (jlossam ordintirinm in eiin- fidem Christi, per qiiem [.\ CD qtios^ HliiniinaH etc.
'* Rom.
dem locum. Vers. 25. et 26, post quos Act. 15, 7. et 9; 10,
^ Psalm. 147, 15. (vel. 4.). — Sequitur Rom. 10, 10. — 12. et 13.

S. Bonao. — Tom.WW. 22
 170 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

secundo ^- « Vide vias tuas in convalle, scito, quid ab Evangelista. Primum est ratio movens respectu Divisio.

feceris » ; alioquin non poteris iustificari , sicut ibi- miraculi faciendi; secundum est causa efficiens re-
dem subditur: « Ecce, ego iudicio contendani tecum, spectu miraculi in fieri, et hoc notatur ibi^: Quam
eo qnod dixeris: Non peccavi ». Hoc attendens, anima cum vidisset Dominus etc. Tertium est efficacia se-
poenitens dicit leremiae trigesimo primo: «Converle quens respectu miraculi iam perfecti, ibi : Et rese-
ine, Domine, et convertar». « Postquam enim con- dit qui erat mortuus.
vertisti me , egi poenitenliam ; et postquam ostendisti movens Dominum ad mirabililer
Ratio autem De ration

Conditio 2. mihi ,
percussi femur meum » etc. — Secundum est resuscilandum mortuum duplex ostenditur in lit-
movente du
tanguntar.

Interventio auctorilatis apostolicae, quia dictum est tera, ^OAWcei documentum ignorantium m intellectu
Petro Matthaei decimo sexto^: « Et tibi dabo claves et solatium moerentium in affectu. Et secundum Comitante
et occurrec
regni caelorum , et quodcumque ligaveris super ter- haec duo genera^ introducuntur in prima parte, sci- tes.

ram , erit ligatum et in caeiis » etc. Et loannis vi- licet comitantium in via, ul dirigantur per eius

gesimo omnibus Apostolis dicilur : « Quorum remise- doctrinam , et occurrentium in porta, ut consolen-
ritis peccata , remittuntur eis » elc. Ideo dicitur in tur per eius gratiam.
Levitico: « Orabit pro eo sacerdos, et remittetur ei »; 21. (Vers. 11.). Primo igitur quantum ad comi- ErudiuDtur
comitantes
unde ad Hebraeos quinto: « Omnis pontifex ex ho- tatum multitudinis erudiendae dicitur: Et factum in TJa.

minibus assumtus, pro hominibus constituitur in his est , deinceps ibat lesus ^ in civitatem , quae voca-
quae sunt ad Deum , ut offerat dona et sacrificia pro tur Naim ; ibat, scilicet ad docendum, secundum
Conditio 3. peccatis ». — Terlium est condescensio pietatis di- illud Matthaei quarlo: « Circuibat lesus totam Gali-
vinae, appropinquantis ad domum aegroti [)er gratiae laeam, docens in synagogis eorum». — Et quia vo-
infusionem, secundum illud cantici Zachariae, supra lentes discere comitantur doctorem, ideo addit: Et
primo ^ : « Ad dandam scientiam salutis» etc, « per vi- ibant cum eo discipuli eius et turba copiosa. Scie-

scera misericordiae Dei nostri ». Domiiii autem gra- bant, enim illud verum esse, quod Deuteronomii tri-

tia magis appropinquat humilibus, quia, secundum gesimo tertio ^*^

scribitur: « Qui appropinquant pedi-
illud lacobi quarlo, « Deus superbis resistit, humi- bus eius accipient de doctrina illius » ; et illud Pro-
hbus autem dat gratiam ». « Excelsus enim Dominus verbiorum decimo tertio : « Qui cum sapientibus
et humilia respicit et alta a longe cognoscit*». Unde graditur sapientior fiet ». Et ideo dicitur Ecclesiaslici
in Psalmo: « luxta est Dominus his qui tribulato sunt octavo: « Ne despicias narrationem presbyterorum
corde, et humiles spiritu salvabit »; sicut dicitur sapientium, et in proverbiis eorum conversare; ab
infra decimo nono de Zachaeo pusillo: « Festinans ipsis enim disces sapientiam et doctrinam ». Et ideo
(lescende, quia hodie in domo tua oportet me ma- turbae comitantur Dominum et discipulos eius, se-
iiere »; quia libenter humilibus condescendit. Au- cundum illud Psalmi ^^ : « Accedite ad eum , et illu-

gustinus^: « Altus est Deus; humilias te, et venit ad minamini ».

te; exaltas te, et fugit a te ». quantum ad occursum

22. (Vers. 12.). Secundo CoDSolanlui
occurrenles
19. Et nota, quod aliter humiliavit se Zachaeus, multitudinis consolandae subditur: Cum autem ap- in porta.

Oaplex a- aliter centurio: Zachaeus suscipiendo, centurio non propinquaret portae civitatis , ecce , defunctus effe-
ctus se hu-
miliaDdi. audendo suscipere; utroque enim modo fit Domino rebatur, ftlius unicus matris suae; de quo erat moe-
Notandum. i'everentia. Unde bene facit qui propter reverentiam ror et luclus, quia mortuus , secundum illud Eccle-

vigesimo secundo ^^: Super morluum plora;

corpus dominicum suscipit frequenter in Sacramento; siastici «

et beneetiam, qui per^ reverentiam cessat; utrique defecitenim lux eius ». Maior etiam luctus, quia
enim salus datur, sicut centurionis servo et ipsi Za- erat unigenitus, de quo fit planctus tanto amarior,
chaeo. Sic intelligendum est in proposito. quanto et carior; leremiae sexto: « Luctuin unige-
20. Et faclum est , deinceps etc. Post miracu- niti fac tibi, planctum amarum »; et secundi Regum
Secundo, de lum de curatione morituri , subditur hic miraculum primo David lugens lonathan mortuum « Sicut ma- :

suscitatione
roortiii tria. de suscilatione mortui; quo expressius fit de-
in ter unicum amat filium, ita te diligebam ». Maxi-
inonstratio excellentiae Salvatoris. Ad huius autem mus autem luctus, quia mater omnino erat desolata;
iniraculi explicitam descriptionem tria introducuntur propter quod dicit: Et haec vidua erat, et ita iam

1 Vcrs. 23. ;ic 3^. el floiiulo 31, 18. el 19. — Snpeiiiis " \'al. propter. — Cfr. Aiigiisl. , Sermo 229. in Append.
pro sictit hic Vat. sciUcel linec. Inferiiis pro non pokris C D (alias 252. de Tenipore) n. 2.

non potest, H non potest liomo, G non potes. ' Vers.- 13; terlium habeliir v. 15.
* Vers. 19. — Tres seqq. loci siint loan. 20, 23; Lev. 5, * Val. cum H supplet hominum, in D manus secunda ad-

18. et Hebr. 5, I. didil personaruni.

' Vers. 77. seq. — Siibinde uiiegatur lac. 4,6. — Siipe- ® Vulgala omittit lesns, quod tamen exhibetur a Card.

ritis pro condescensio pietatis ,

qiiod habent C E, aiii eodd. et Hug. , B. Alberto ol Lyrano. — Siibinde allegatur Mallh. 4, 23.

Vat. condescensio potestatis, et inferius pro magis Vat. ciini aii-

»<*
Vers. 3, post quom Prov. !3, 20. et Eccli. 8, 9. seq.

(liiibns codd. maxime. " Psalm. 33, 6.

* Psaim. 137, 6, post qiiem Ps. 33, 19. et Liic. 19, 5. ** Vers. 10. — Duo seqq. loci sunt ler. 6, 26. et II.

* Serm. 177. in Appendice (alias 175. de Tempore) n. 2. Reg. 1 , 26.

Cfr. tom. VI. pag. 71 , nota 2, iibi eliam alii loci allegati sunt.
 . .

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIL 171

omiiiiio desolata, carens lam solalio fllii quam marili. 25. Quantmn autcm ad imperium maiestatis Virtus ma-
iestatls in
Quod allegat iila mulier Tiiecuitis ati misericortliam in sermone subtlilur: Et ait: Adolescens , tibi dico: imperaado.

Regum decimo quarto ^: «Heu!

impetraridam, secuiidi Surge; atl Ephesios quinto ^ « Surge, qui dormis, et :

mulier vidua ego sum ». Et ideo plangebat leremias exsurge a mortuis, et illnminabit te Christus»; ut
viduilatem lerusalem Threnorum primo: « Quomodo sic veridcetiir illud loannis quinto: « Mortui audient

sedet sola civitas [)lena populo » etc. Et proplerea vocem Kilii Dei »; quae (luidein est vox imperans et

multi ei compatiebantur; unde adtlit: El lurha civi- potens morluos suscitare ratione suae virtutis, se-
tatis muUa cum illa , scilicet atl condolentlum et cundum illud Psalini : « Dabit voci suae vocem vir-
consolandum ,
quia hic erat mos ludaeorum , secun- tutis ». Et recte, quia, sicut dicit Augustinus ^, « nemo
dum illud loannis undecimo ^ : « Multi ex ludaeis tam facile dormientem excitat de soinno, sicut Chri-
venerant ad Mariam et Martliain , ut consolarentur stus revocat a sepulcro». Dirigit autern hunc ser-
eas de fratre suo ». .Vd quos autem omnes poterat monem ad mortuum, non solum ut excitativum, sed
haec vidua dicere: « vos omnes, qui transitis per ut auditus reparativum , ut osteiidat, verum esse
viam, atlendite et videte, si est dolor sicut doior illud loannis octavo^: « Ego principium, qui et lo-

meus »! post parum: « Posuit me desolatam, tota quor vobis», principiwn scilicet inlerius operando,
die moerore coiifectam». Et ideo egebat consolatione. (jui loquor exterius excitando. Unde in Christo, quia Notandura.

:23. Quarn cum vidissel Domi-

(Vers. 13.). caro iuncta est Verbo aeterno, vox exterior iiincta
cansa ef-
nus etc. Hic tangitur causa efficiens respectu mira- est illi dicere inleriori , quod est principium omnis
iente dao
]guatar. culi in fieri, quae quidem fuit duplex, scilicet af- conditionis , sicut patet in operibus sex dierum, Ge-
fectus pietatis in corde inclinans ad miserandum et ; nesis primo^*'; est etiam principium oinnis repara-
virtus maiestatis m sermone imperans ad surgen- tionis; Sapientiae decimo sexto : « Sermo tuus Do- ,

dum. Primuin respicit naturam assumtam; secundum mine , sanat omnia »

vero, aeternam. 26. (Vers. 13.). Et resedit qui mortuus erat. De eflicacia
subsequeote
Quantum ad affectum pielatis in corde dicitur: Hic tertio notatur efjicacia suhsequens respectu mi- duo tangno-
tur.
iciaspie-Quam cum vidisset Dominus , misericordia mo- raculi iam perfecti, quae quidem duplex est secun-
lisin cor- ^
tus^, scilicet quantum ad cordis affeclum, ut posset dum duplicem finem, scilicet operis et intentionis.

dicere illud lob trigesimo: Flebam quondam super <f Prima efllcacia esl suscitatio mortui ; secanda pro- ,

eo qui afllictus erat »; et trigesimo primo: « Ab in- motio ffdei.

«! 'i
fatn.
fantia mea crevit mecum miseratio».
a'"-
Et quia — Primo ergo designatur suscitatio mortui ut nota Primo, sn-
scitalio raor-
misericordia lalens in affectu apparet in affatu, di- plehi assistenti , cum dicit : Et resedit qui erat tui nota as-
sistentibus.
xit^: Soli flere, benigno sermone eam consolando, mortuus, et coepit loqui; in quo apparet manifeste,
secundum illud lob vigesimo nono : « Cor viduae con- qrrod vivebat, quia dupliciter vita dignoscitrrr , scili-

solatus sum »; et leremiae trigesimo primo: « Quie- cet per sensum et motum. Non
dubium, quin est

scat vox tua a ploratu , et oculi tui a lacrymis » loqueretur verba divinae laudis, quod quidem non
24. (Vers. 14.). Et quia affectum cordis et af- est mortuorum, sed viventium, secundum illud qrrod

orw comitari decens est effectum operis, ideo in Psalmo " dicitur: « Non mortui laudabunt te, Do-
opere. A''^**'^
'oMffi'"
addit: Et accessit et tetigit loculum , ut omnibus mine, sed nos, qui vivimus, benedicimus Domino ».

ostenderetsuam benignitatem qua non despicit mor- ,

27. Et nota, quod suscitatio puellae probatur Triplex ma-
nifestatio sn-
tuos, cum secundum Legem tangens mortuum im- manducatione , Marci quinto suscitatio Lazari am- '^; scitationis.

mundusesset, sicut dicitur Levitici vigesimo primo^; bulatione , loannis undecimo; suscitatio adolescentis
et ut portantes humiliter faceret sistere tangendo, locutione, sicut hic. Et respicit manducalio actum vege-
non imperando. Unde subditur: Hi autem, qui — tabilis, amhulatio actum sensibilis, locutio actum ra-

portabant, steterunt, scilicet miraculum exspectan- tionalis, ut hac triplici probatione ostendatur dominus
tes , secundum quod ipsi lob, trigesimo septimo ^, di- animae secundum omnem sui potentiam et virtutem.

citur: « Ausculta haec, lob, sta et considera mirabi- 28. Nec tanturn erat nota plebi assistenti , sed Item, grata
mntri.
lia Dei ». grata matri desideranti; unde et subdit: Et dedi

Ver; o. Sequitur Tliren. 1,1. * Serin. 98. (alias -14. dc Verbis Domini) c. 2. n. 2: Neino
* Vers. 19, posi qiiem Tliren. I, 12. el 13. tam facile excilat in lecto, quam facile Clirislus in sepulcro. In
' Vulgala, U et Vat. aMmt snper eam. — Seqiuinlur lob loan. Evang. tr. 49. n. 9: Dominus tanta cum [F^azarum] faci-

30, 23. et 31, 18. litatc cxcitabat de sepulcro, (juanla (u noii excitas dormientcm
* in Vulgala ct H addilur illi. — Diio seqq. loci sunt lob de lecto. Cfr. tom. VI. pag. 398, nota 9.

29, 13. ot ler. 31, 16. — Pro a/fatu uiaior pars codd. perperam ® Vers. 25. Cfr. Comment. S. Bonav. in liiinc iocum. —
effectu; cfr. paulo inferius, ubi pro affatum oris, 11 effectum Inferiiis pro caro iuncta F caro couiuncla.
oris. B. Albert. : Dixit: Noli flere , ecce consolationis affatus. " Vers. I. scq. — Sequitur Sap. 16, 12.
* Vers. I : Ne contaminetur saccrdos in mortibus civium * P.salm. 113, 17. seq. — Superius post per 5t'HSHW [Vat.
suorum ; v. II : Et ad omnem niortiuim non ingredictur omni- spiritum'] et mot)iui II addil movebatur cnim el ^entiehal, quia
no elc. — Superius i)ro ejfeclum operis .\ factum operis. loquehalur. Cfr. .\rislol., II. dc .\nima, text. 13. (c. 2.).
* Vers. li; ubi pro considera A D audi, CF (j ausculta. '* Vcrs. 43. — Scquilur loan. 11, Inferius post
' Vers. I i. — Subinde allegantur loan. o, 28. et Ps. 67, 34. prohatione Vat. addil Cliristus.
 172 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

iUum matri suae; in quo ostendit, se illum susci- transfiguratione Domini, secundum illud Malthaei de-
tasse ad niatris consolationem. Unde ipsa poterat di- cimo septimo^: « Assumsit lesus Petrum et lacobum
cere illud Annae primi Regum primo ^ : « Oravi Do- et loannem fratrem eius, et duxit illos in montem
minuin pro puero islo, et dedit mihi petilionem excelsum seorsum, et transfiguratus est ante eos »;
meam». Sic Elias tradidit puerum resuscitalum ma- et infra decimo: « Conversus ad discipulos suos, di-
tri suae, dicens tertii Regum decimo septimo: « En, xit: Beati oculi, qui vident quae vos videtis »; hoc
fllius tuus vivit »; sed ille Iradidit , iste dedit , quia dicitur contemplativis. — Status aclivorum designa- Tertins.

ille fuit minister suscitationis , iste vero dator vitae tur in turba, quae versatur in fiuctibus mundi; in-
et salutis. fra decimo ^ : « Martha , Martha , sollicita es et lur-
29. (Vers. 16.). Secundo vero designatur pro- baris erga plurima »; quia, secundum quod dicitur
Secondo, motio fidei quantum ad reverentiam Creatoris, cum loannis decimo sexto, « in mundo pressuram habe-
promotio fi-
deiqaoadre- (licitur: Accepit
verentiam
autem omnes timor , et magnifica- bitis; sed confiihte, ego vici numdum ». — De hoc Figura.

Creatoris. bant Deum; timor scilicet reverenliae magnificantis triplici statu iustitiae dicitur in figura Ezechielis de-
lob trigesimo septimo ^ : « Timebunt eum viri , et non cimo quarto ^ : « Si fuerit in medio eius Noe, Daniel et
audebunt contemplari omnes, qiii sibi videntur esse lob; ipsi quidem animassuas liberabunt » etc. Per Noe
sapientes »; et isaiae quinquagesimo nono: « Time- intelliguntur praelati; per Danielem , cui data est in-
bunt qui ab occidente nomen Domini , et qui ab ortu telligentia visionum , contemplativi ; per lob, activi.
solis, gloriam eius ». Et sic timentes corde glorifi- 32. Status vero culpae designatur in adolescente Status cul-
pae triplex
cabant et magnificabanl ore; Ecclesiastici quadrage- mortuo , cuius triplex est gradus: primus in inte- gradas.

simo tertio: « Glorilicantes eum, quantumcumque pot- riori affectione; secundus, in exteriori operatione;
estis, supervalebit adhuc». « Et qiiis magnificabit tertius vero, in consuetudine sive obstinatione. Hi
oum , sicut est a principio » ? tres status per tres mortuos a Domino suscitatos de-
30. Sed non sufiicienter [)romovetur fides ad signantur tum ratione locorum, tum ratione aeta-
Ilcm, quoad reverentiam Creatoi"is sine intelligentia Mediatoris; ium. — Nam peccantium in corde designatur
status Primns.
intelligen-
tiara Me- et ideo quantum ad illam adiungitur: Dicentes: Quia per puellam mortuam in domo, de qua habetur
diatoris.
propheta magnus surrexit in nobis , id est Chri- Marci quinto ^. — Status peccantium in opere, per Secundos.

stus mediator, secundum illud Deuteronomii decimo adolescentem ,

qui ad portam civitalis inventus est,
octavo^: « Prophetam suscitabit vobis Dominus de quia iam processit peccatum et patuit, de quo hic.
Iratribus vestris tanquam mc; ipsum audietis ». El — Status peccantium per consuetudinem el ob- Terlins.

qiiia Deus visilavit plebem suam, scilicet per Chri- stinationem ,

per Lazarum , iam in virili aetate ia-
stum redemptorem secundum illud Zachariae supra
, centem , iam quatriduanum mortuum et foetidum
primo*: « Beiiedictus Dominus Deus Israel, quia vi- in sepulcro, loannis undecimo ^". — His tribus re-
sitavil et fecit redemptionem plebis suae»; et hoc spondent tres inortui suscitati in veteri testamento,
secundum illud Genesis ultimo: « Post mortem meam scilicet puerulus ab Eliseo, filius mulieris Sunami-
visitabit vos Dominus et educet vos de loco isto »; tis, quarti Reguin quarto"; adolescens , filiusmu-
(juod intelligit de visitatione per mediatorem Chri- lieris Sareptanae, suscitatus ab Elia, tertii Regum
stum. — Et sic apparet ex praedictis, quomodo mani- decimo septimo; et vir , ab Eliseo mortuo, quarti
festatus est quanlum ad excellentiam potestatis suae. Hegum decimo tertio. In his tribus designantur Ires
31. Secundum spiritualem intelligentiam nota, praedicti status. — Possunt etiam iii his tribus tres Aliter.

Expositio quod triplex status in prosecutione huius miraculi radices peccatorum designari ,
quia unus mortuus
spirltualis.
Triplex sla- designatur, scilicet status iustitiae in comitatu do- ex laiiguore aegritudinis , in quo concupiscentia car-
tus.

minico; status iniustitiae in adolescente mortuo; et nis; aliusex fervore solis^^, in quo cupiditas mundi;

status poenitentiae in eodem resuscitato. — Status lertius invisibiliter , in quo superbia vitae.
Status poe
quidem iustitiae designatur in Christo et comitatu Status autem poenitenliae designatur in adole-
Diteotiae tri
Status iusti- suo. Nam triplex est status iustorum, scilicet con- scente resuscilato , de quo dicitur, quod resedit et plex gradus
tiae triplex.
Primus.
Primus. templationis ,
praelationis et actionis. Status prae- coepit loqui et redditus est matri. Resedil quidem
latorum designatur quo loannis de-
in Christo, de per contritionem, quae levat caput a terra;in Psal-
cimo^: « Ego sum pastor bonus; bonus pastor animam mo ^^: « Surgite, postquam sederitis, qui manducatis
suam dat pro ovibus suis »; ubi in se oslendit for- panom doloris »; et secundum illud leremiae decimo
Secundus mam rectae praelationis. -^ Status contemplativo- quinto: « Solus sedebam, quoniam amaritudine re-
Secnndns.
rum in discipulis, qui admittuntur in montem in plesti me ». Coepit loqui, per confessionem ; lob

'
Vers. -27. — SiibiiuJe allegaliir 111. Keg. 17, 23. ^ Vers. 35. seqq. — Inferius Vat. omitlil et patuit.
* Vers. 24, posl quem Isai. 59, 19; Eccli. 43, 32. el 35. 1» Vers. 39. Cfr. infra 8, 55. et tom. VI. pag. 399, nola 15.
* Vers. 15. — Siiperiiis pio Sed non sufficienler promo- " Vers. 32. seqq. — Subincle alleganlur lli. Reg. 17, 21.
velw fides Val. Sed non sujficit promoiio ftdei. seq. et IV. Rog. 13, 21.
* Vers. 68, cui subiiingilur Gen. 50, 23. Vers. 11, ^^ Vat. sitis. De primo cfr. 111. Rcg. 17. 17; de seciindo
® Vers. I. seq. — Seqnitiir Luc. 10, 23. IV. Heg. 4. 18. 19.
' Veis. 41, post quem loan. 16, 33. Vers. '^ Psaim. 126, 2, posf quem Icr. 15, 17.

\
 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VH. 173

decimo ^ : « Loquar iii ainaritudine aniniae nieae, dicam scitatione mortui , in universam ludaeam de eo et
Deo: Noli me condenmare »; et septimo: « Non par- in omnem circa regionem ^, ita ut possent omnes
cam ori meo, loquar in tribulatione spiritus mei, dicere illud lob vigesimo octavo: « Auribus nostris
confabulabor cum amaritndine animae meae». l\ed- audivimus famam eius»; etlosuenono: «.\udivimus
Teriius. ditus est matri, Ecclesiae per satislactionem ,
quia famam potentiae eius», scilicet Dei tui; unde et

satisfacere est debitum reddere , non Deo Patri lan- Matlhaei quarto dicitur, quod « abiit oi)inio eius in

tum, sed etiam matri Ecclesiae; in cuius figura di- totam Syriam ». Cuius figura praecessit in Ozia rege; pigura.

citur quarti Hegum (juarto-: « Tolle puerum istum secundi Paralipomenon vigesimo sexto ^ : « Egressum
et duc eum ad matrem suam » . Et sicut mater liben- est nomen eius procul, eo quod auxiliaretur ei Do-
ter suscipit lilium suscitatum, sic gaudenter Christus minus et corroborasset eum ».

et Ecclesia peccatorem poenitentem ; infra decimo 35. (Vers. 18.). IIoc autem famae praeconium , praeconium

quinto: « Epulari oportebat et gaudere, quia frater licet esset multis causa credendi , erat tamen aliqui- occaslS^in*
videndi.
tuus liic mortuus erat et revixit». bus occasio invidendi , sicut discipulis loannis, quan-
tum ad quos additur: Et nuntiaverunt loanni di-
Secundo, declaratur sublimitas Doctoris propter evidentiam
scipuli eius de omnibus his. Beda ^ « Non simplici :

veritatis per testimonium Praecursoris.

corde, sed invidia stimulante, sicut alibi, scilicet

33. Et exiit hic sermo etc. Postquam ostensa loannis tertio, queruntur dicentes : Rabbi, qui erat
est sulficienter excellentia potestatis in Christo per tecum trans lordanem, cui testimonium perhibuisti,
magnitudinem tluplicis miraculi , hic secundo osten- ecce , omnes veniunt ad eum. De
hic baptizat, et
eodem per certitudinem
ditur evidentia veritatis in talibus ad Phihppenses primo^: « Quidam ex con-

veracis testimonii, quod quidem fuit testimonium tentione, non sincere, Christum annuntiant». Ex hoc
Praecursoris. Ad huius autem testimonii certificatio- ergo sumta est occasio quaerendi utrum ipse esset, ,

testimo- nem duphciler procedi potest et debet: autperpro- quem loannes praenuntiaverat, tum propter discipu-
n dupli-
r certi- bationem veritatis ipsius in se , aut per approbatio- lorum invidiam exstirpandam tum propter conten- ,

;nr.

nem virtutis in testi/icante. Primum respicit Praecur- tiooem consopiendam tum propter ipsoruin dubita- ,

soris doctrinam, secundum vero respicit Praecursoris tionem amovendam, tum etiam propter ipsam veri-
vitam, quorum utrumque facit ad comprobationem tatem iam clarius divulgandam.
testimonii. Primo ergo in hac parte ostenditur, Prae- 36. (Vers. 19.). Subditur ergo secundo quae- DemiBdnio
qaaestionis.
cursoris lestimonium esse verum ; secundo vero, te- stionisdemandatio ex loannis officio, cum dicitur
stificantis meritum esse magnum, ibi^: Et cum Et vocavit duos ex discipulis suis loannes et mi-
discessissent nuntii loannis etc. sit ad lesum ^. Hoc enim spectat ad eius officium,
primum autem scilicet veritatem testimo-
Circa , missio discipulorum ad Christum. Praecursoris enim
proba- nii comprobandam duo introducuntur. Primum est , ofiicium est, ad Christum mittere verbo pariter et
verila-
)ctrinae cjuaestio Praecursoris ; secundum est responsio Sal- ofiicio, tam scilicet praedicando quam baptizando, se-
tangan-
vatoris , ibi * : Jn ipsa autem /lora curavit mul- cundum quod dicitur Actuum decimo nono ^^ : « loan-

tos etc. Quaerit autem loannes ab eo cui perhibuerat nes baptizavit baptismo poenitentiae dicens, in eum
testimonium, non propter dubium amovendum, sed qui venturus erat ut crederent». Unde Glossa: «Mi-
propter testimonium approbandum per infalhbile ar- sit eos ad lesum, ut hac occasione videanl signa, et
0,qnae-
Vaecnr-
gumentum. — Proponilur autem quaestio ipsius hoc correpti credant in eum». Et Ambrosius^^: « Misit
propo- ordine. Primo enim introducitur quaestionis occasio; discipulos ad Christum, ut supplementum scientiae
tripli-

secundo vero, quaestionis demandatio; tertio vero, assequantur, quia plenitudo Legis est Christus, et
demandatae quaestionis denuntiatio. quia plerumque nutant dicta sine factis, eo fides ple-
34. (Vers. 17.). Introducitur ergo primo quae- nior gestorum testificationibus quam verborum spon-
xasio rendi occasio ex nominis Christi praeconio ;
quantum sionibus exhiberetur » . Unde mittebat eos ad Ve-
lerendi.
ad quod dicitur: Et exiit hic sermo , scilicet de su- ritatem, ut ipsi certificarentur per veritatem, et

* Vers. I. seq. et deinde 7, II. duntur [S. Thom., Catena aurea in Luc. 7. n. 3 et H: con-
* Vers. 19; cfr. v. 36. — Soquitur Luc. i-j, 32. Beda, 11. queruntiir dicentes]: Rabbi, qui erat tecumy> etQ. Cod. C que-
in Luc. 7, I.j: Bedditur matri, i uni per sacerdotalis decreta runtur dicentes ; Glossa ordinaria apud Lyranum etADG
iudicii communioni sociatur Ecciesiae. quaerunt dicentes. * Vers. \'6.

* Vers. 24 , ulji pro imntii \ C D 11 discipnli. ® Vuigata : Et convocavit duos de discipulis etc, plures
* Vers. 21. — Sribindc respicitur loan. 1,7: Hic [loan- codd. vcrbo misit addiint eos.
nes] vcnit in lestimoniuni , ut testimonium perhiberet etc; cfr. '" Vers. 4, post quem sequitur Giossn ordinaria (secun-
ibid. V. 19. 32. ct 34. dum Bedam) in Luc. 7, 18, ubi pro correpti lextus originalis
* Piures codd. de ipso et circa omnem regionem. — Se- et II correcti.
quuntur lob 28, 22; losuc 9, 9. ct .Maltii. i, 2i. " Libr. V. in Luc. n. 95. Senlentia Ambrosii aliegatur se-
* Vers. \o. cundum (ilossam ordinariam iu Luc. 7, 18. apud Lyranum,
' Libr. 11. in Luc. 7, IX, uh\ \)iu stimulanle lcxtiis origi- quae tamen cum tcxlii originali pro et quia substituit ut quia
iialis slimulato substituit ct, paucis inlcriectis, |)roscquitur: et contra textum originalem ponit nntabant (ila et G) pro nu-
« Nam ct alibi [loan. 3, 26.] ita apiid eiim questi esse pro- tant , eo jides pro el fldes, euhiberetur pro ealiibetur.
 174 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

certificali redderent testimoniniii veritati ; et ideo duos ad inferos, quo Christum adhuc praecedere debebat.
niisit, qiiia, secundiim illud loannis octavo S vos di- Ambrosius^ vero vult, quod dubitaverit, non ex in-

citis, duorum hominum testimonium verum

quod « fidelitate, aut tarditate, ut discipuli, « sed quadam
est ». —
Quia tamen adhuc dubilabant, ideo formam pietate », sicut dicitur in Glossa.

quaerendi eis dat, cum addilur: Dicens: Tu es qui 38. (Vers. 21.). Jn ipsa autem hora etc. Post secnndo, re

venlurus es , id est, quem ego praedixi venturum; propositam quaestionem subdit quaestionis solutio- vatoris" soi

loannis primo ^ « Post me venturus est qui ante me

: nem ad discipulorum dubium removenduiii et loan- Itionem"*^

factus est », et in ceteris aliis Evangehstis. aliumAn nis testimonium confirmandum, In quo Dominus per-
exspectamus? quasi dicat: si tu es ille, iam ahus non fectissime respondet, sciiicet quaestioni et quaerenti
est exspectandus , ne forte, si alium exspectamus , su- et omni
^ .
contradicenti.
. „ . 1 .
— Primum quidem respondet Respondetu
ipsi qoae
, ,

scipiamus non Christum , sed antichristum ; de quo quaestiom laciendo miracula, per quae probatur, stioni.

loannis quinto^ dicit Dominus ad ludaeos incredulos: ipsum esse Christum sive Messiam; et ob hoc dici-
« Ego veni in nomine Patris mei et non recepistis , tur: In ipsa autem hora, scihcet adventus discipu-
nie; si ahus venerit in nomine suo, ihum accipietis». lorum, quae quidem erat liora propalandae verita-
37. (Vers. 20.). Subiungitur autem tertio de- tis , secundum iUud ad Romanos decimo tertio ^
Reiaiio de- mandatac quaestionis relatio discipulorum ministe- « Hora est iam nos de somno surgere » etc. in hac
, ;
mandatae .
i i- y-, •
i
qaaestionis. rio, cum suixiitur (Aim autem vemsseyd ad eum : ergo ad verilatem propalandam curavil multos. In
viri. Isti duo viri designati sunt per duos explora- huius figura dicitur de Simone, filio Oniae, Ecclesia-
tores missos ultra lordanem , losue secundo *. Isti stici quinquagesimo : « Curavit gentem suam et libe-
dicuntur viri, quia virihter et fidehter impleverunt ravit eam a perditione». Et quia virtus miraculo-
quod eisfuerat imperatum. Unde subditur: Dixerunt: rum non solum attenditur in multitudine curatorum
loannes Baptista misit nos ad te, ut scilicet nos in et ex parte personarum, sed etiam ex parte mor-
persona eius a te quaereremus. — Quod notat, cum borum; ideo subditur, quod a multiphci aegritudine
subdit: Dicens: Tu es qui venlurus es, an alium curavit, scilicel a languoribus, quoad morhi pro-
exspectamus? Unde nota, quod quaestio ista propo- lixitatem; Ecclesiastici decimo ^°: « Languor prolixus
nitur a discipulis in persona loannis , ul ostendatur, gravat medicum. Brevem languorem praecidit medi-
quod discipuli intra se ferunt animum dubium, sed cus », ut sic impleretur illud Isaiae quinquagesimo
Notandam. per loaunem diriguntur ad Christum. — Unde loan- tertio: « Vere languoi-es nostros ipse tulit et infir-

nes non per se quaestionem proposuit, quia non in mitates nostras ipse portavit ». — A plagis ^^, quoad
se, sed in discipuhs dubitavit. Et hoc est quod dicit morbi acerhitatem, secundum illud leremiae trige-
Chrysostomus^: « Qui a Spiritu didicerat, qui vocem simo : « Plaga inimici percussi te , castigatione cru-
Patris audierat, qui ceteris praedicaverat ,
qui testi- deli ». Ab his curavit Dominus, sicut in Psalmo pe-
monium perhibuerat, quomodo post multa miracula, titur « Amove a me plagas tuas » etc.
: Et spiritibus —
per quae multis innotuerat, dubitabat? Nunquid ti- malis, quantum ad impetum alienae violentiae, qui
midior propler incarcerationem factus fuerat? Absit, fit per spiritum malum; primi Regum decimo sexto ^^:

cum de eo Dominus dicat, non esse arundinem vento « Spiritus nequam a Domino exagitabat Saul. » Et —
agitatam». Unde non dubitavit, sed verba dubitantis caecis multis donavit visum, in quo notatur de-
proposuit ad certitudinem discipulorum , sicut dici- fectus intrinsecae potentiae , ut sic impleatur illud
tur loannis undecimo ^ : « Ubi posuistis eum » ? et Isaiae vigesimo nono ^^: «De tenebris et caligine oculi
Aiiae expo-
sitiones.
loannis sexto Unde ememus panes
:
^
«
» ? Gregorius
°
— ^
caecorum videbunt». Et per haec manifestat, se esse
tamen vult, quod dubitaverit et quaesierit non de illum qui erat venturus ; loannis quinto : « Vos mi-
primo adventu de quo certus erat sed de descensu
, , sistis ad loannem, et testimonium perhibuit veritati ».

Vers. 17. — Siiperiiis pro Unde l\ Ideo aiitem, Vat. dcntes signa atque virtutes, crederent in eum , el magistro in-

Ideo. terrogante sibi discerent.

« Vers. 27. Cfr. Mattli. 3, 11 ; Marc. 1,7; Luc. ,3, 16. ' Libr. I. Homil. in Evang. liomil. 6. n. I. et I. Homil. in
' Vers. 43. Ezech. homil. I. n. 3.
* Vers. 1. ^ Libr. V. in Luc. n. 98. Glossa, quae subindc allegatur,
5 Homil. 36. (alias 37.) n. \. seq. et Homil. 37. (alias 38.) est ordinaria in Luc. 7, 1 8. Cfr. III. Sent. d. 25. dub. 3 ; IV.
in Matth. n. 1. Cfr. Hilar., Comment. in Mattli. c. 11. n. 2. Sent. d. 5. dub. 3. et Comment. in loan. c. 1. n. 71. — Pro
' Vers. 34, post quem loan. 6,5. — Hieron., II. Com- aui tarditate C D non larditate.

ment. in Matth. II, 1. seq.: Non quasi ignorans interrogat; ^ Vers. II. — Sequitur Eccli. 50, 4. — Inferius pro in
ipse enim ceteris ignorantibus demonstraverat dicens [loan. 1, hac ergo CD In hoc ergo.
'°
29.]: Eccc, Agnns Dei, ecce, qui tollit peccata niundi; et Pa- Vers. Il.seq.: Languor prolixior etc. ,
post quem Isai.

vocem audierat intonantis [Matth. 3, 17.]: Hic est

tris Filius 53, 4; cfr. supra pag. 122, nota I.

meus dileclus, in quo mihi complacui; sed quo modo Salva- " Vulgata et H Et plagis. — Duo seqq. loci sunt ler. 30,
tor interrogat, ubi sit positus Lazarus, ut qui locum sepulcri 14. et Ps. 38, II. seq. — Inferius pro curavit CD curat.
indicabant, saltem sic pararentur ad fidem et viderent mor- " Vers. 14.
luum resurgentem; sic et loannes interficiendus ab Herode, '* Vers. 18. — Subinde ailegantur loan. 5, 33. et 36.—
discipulos suos mittit ad Christum, ut per hanc occasionem vi- Inferius pro Et per haec A C DH Et per hoc.
 ; ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII. 175

ccSed ego teslimonium maius lial)eo». Et opera, cc in adventu Christi; loannis quinto: c( Venit hora, et
quae ego facio, ipsa testimonium perhibent de me». nunc est, quando mortui audient vocem Kilii Dei ».
39. (Vers. ^2.). Secundo vero respondet qiiae- — Postremo quantum ad sublimationem inopiae Qooad sub-
levalionem
>Ddetar renti denuntiando prodigia a discipulis visa et au- subditur : Pauperes evangelizantur id est, per , inopiae.
erenli.
dita; propter quod dicit: Et respondens dixit illis: Evangehum praedicantur et exaltantur; quod patet,
Euntes renuntiate loanni quae audistis et vidistis, quia sermo Domini incepit a commendatione paupe-
quia, sicut dicitur Tobiae duodecimo S c( opera Dei rum; Malthaei quinto'': « Beati pauperes », et su-

revelare et confiteri honorificum est ». Mandat eis pra sexto. Et hoc erat certum signum adventus
(lenuntiare quae viderunt et audierunt, quia isti duo Christi , secundum illud Isaiae vigesimo nono : cc Pau-
sensus pUu"imas nobis differentias ostendunt, ut in peres homines in sancto Israel exsultabunt » ; quia
hoc ostendatur perfectior fides loannis, qui credidit sicut dicitur Isaiae ullimo, c( ad quem respiciam
solum audiendo, quam istorum qui viderunt et cre- nisi ad pauperculum et contritum spirilu » etc. Et
diderunt, secundum ihud loannis vigesimo de Tho- lacobi secundo ^ : c( Nonne Deus elegit pauperes in

ma, cui dicilur: c( Quia vidisti me, Thoma, credi- hoc mundo » etc. ;
quia de ipso Christo dictum
(hsti. Beati, qui non vidcrunt et crediderunt ». est: c( Parcet pauperi el inopi et animas pauperum
40. Praecipit autem eis narrare prodigia, quae salvas faciet » ; et post :
c( Et honorabile ncimen eo-
iriismi- ({uidem sunt praecipua miracula propter impossibi- rum corani iilo ». Et illud erat magnum prodi- Notandam.
calis.
litatem respectu virtutis creatae, sicut est restitutio gium, quod honorabile fieret et amabile et praedi-
visus , rectificatio gressus , mundatio corporis to- cabile nomen pauperum quod non fuit nisi per le-
;

tius , reparatio auditus , reslitutio vilae et suhli- sum ,

qui se fecit pauperem ad nos pauperes ditan-
oad vi-
sam.
matio inopiae. —
Quantum ad restitutionem visus dos et honorandos; secundae ad Corinthios octavo ^:
thcit: Caeci^ vident; Isaiae trigesimo quinto: Tunc «t c< Scitis gratiam Domini nostri lesu Christi ,
quoniam
aperientur ocuh caecorum », scihcet in adventu Chri- propter vos egenus factus est, cum esset dives ».

sti; loannis nono: «k saeculo non est auditum, quod 41. Et nota, quod magis dicit: Pauperes evan- sotandum

d gres- (piis
ira.
aperuit oculos caeci nati ». — Quantum ad re- gelizantur, quam virgines vel obedienles, quia pau- tate.

ctificationem gressus dicitur : Claudi ambidant pertas fundamentum est evangelicae perfectionis. Quia
Michaeae quarto^: c( In die illa congregabo claudi- fundamentum civitatis Babylonis est avaritia, secun-
cantem eam quam eieceram colligam » Isaiae
et , ; dum illud primae ad Timotheum ultimo^*': Radix c(

trigesimo quinto Tunc sahet sicut cervus claudus,

: c( omnium malorum cupiditas » et « superbia omnis ;

oad
pram.
le- et aperta erit lingua mutorum ». Quantum ad — peccati initium», secundum quod dicitur Ecclesiastici
mundationem corporis totius dicitur Leprosi mun- : decimo; sic paupertas spiritus, quae includit opposi-
dantur, sicut infra decimo septimo ^ leguntur decem tum utriusque, scilicet paupertatem et humilitatem,
leprosi esse mundati , et sicut dicitur lob decimo est fundamentum perfectionis evangelicae; est eliam

quarto : <f Quis potest facere mundum de jmmundo consummatio eiusdem, secundum illud secundae ad
conceptum semine ? Nonne tu ,
qui solus es » ? Tu Corinthios octavo " « Altissima paupertas eorum :

ergo, qui hoc facis, es ilie qui venturus es. — abundavit in divitias simplicitatis eorum».
d audi- Quantum ad apertionem auditus subditur: Surdi 42. Et nota, quod paupertas est evangehzabilis oignitates
lum. j- u-1- . \ „ . • •
lOpauper-
audiunt; Isaiae trigesimo quinto^: « Aures surdo- et praedicabihs propter decem excellentissmicas digni- tatis.

rum patebunt», sciiicet in adventu Christi, secun- tates. — Primo, propter intelligentiam infirmitatis Prima.

dum illud Marci septimo : « Bene omnia fecit : et propriae; Threnorum tertio ^^: « Ego vir videns pau-
id
)nem
repa-
vi-
surdos fecit audire et mutos loqui » .
— Quantum ad pertatem meam » etc; quocontra de divite Apocalypsis
reparationem vitae dicitur: Mortui resurgunt, se- tertio: « Dicis, quia dives sum et locupletatus et nul-

cundum illud Ezechiehs trigesimo septimo ^ :

c( Scia- lius egeo, et nescis, quia tu es miser » etc. — Se- secanda.

tis, quia ego Dominus, cum aperuero sepulcra ve- cundo, propter excellentiam virtutis gratuitae; se-
stra et eduxero vos de lumuhs vestris et dedero cundae ad Corinthios octavo ^^ : « Altissima pauper-
spiritum meum in vobis, et vixeritis »; et hoc est tas» etc; et Genesis quadragesimo primo: «Crescere

• Vers. 7. — Seqiiitur loan. 20, 29. — De .sensibus visus ' Vers. 3, post quem Luc. 6, 20; Isai. 29, 19. et 66, 2.

et audilus cfr. supra pajj. oO, nota 2. — inferius pro qui vi- 8 Vers. 5. — Sequuntur Ps. 71 , 13. et \i.

derunt et credidenmt CDGH qui viderunl , ut crederent. ^ Vers. 9. — Superius pro quod honorabile fieret Vat.
' Vulgata : Quia caeci. — Duo seqq. loci sunt isai. 35 , 5. quia honorabile fuerat.
et loan. 9, 32. — Snperius G siibslituit sublevatio inopine '" Vers. 10, ciii subiungitur Eccli. 10, 15. — Superius
pro sublimatio inopiae. Idem recurril aliquanlo inferius, ubi pro Quia fundamentum Vat. Sictit fundamentum.
eliam H concordat cum G. " Vers. 2.
' Vers. 6, ubi pro et eam, quam eieceram CDGH et " Vers. 1, post quem Apoc. 3, 17. — Superius pro evan-
eam, quae [FI et eum, qui] erravrril. — Sequitur isai. 35,6. gelizabilis D enunliabilis , Vat. evangelizanda, et subinde pro
* Vers. 14, post qucm lob li, i. infirmitatis C vilitatis D , a secunda manu defectibititatis.

* Vers. 5. — Sequitur Marc. 7, 37. '» Vers. 2. — Sequitur Gen. i\, 52.
• Vers. 13. el I i. — Siibinde allegatur loan. 5, 28.
 176 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

me fecil Dominiis in terra paupertatis meae ». — tissimum miraculum est, quod pauperes ut reges
Tertia. Tertio ,
propter affluentiam iucunditatis internae; evangelizantur.
Isaiae vigesimo nono^: « Pauperes iiomines in sancto 44. (Vers. 23.). Postremo autem respondet omni Respondeti
,. . . , . ,. . . contradi-
Israel exsultabunt » ; et in Psalmo : « Vldeant pau- contradicenti, comprimendo ludicia temeraria, quae cemi.

peres et laetentur; quaerite Deum, et vivet anima praecipitant homines in diversa scandala. Propter quod
Quarta. vestra ». — Quarto, propter copiam abundantis suf- adiungit: Et beatus, qui^ non fuerit scandalizatus
ficientiae; Tobiae quinto^: « Sutriciebat nobis pau- inme , id est, qui non iudicaverit me hominem pu-
pertas nostra » etc. ; et iterum Proverbiorum duode- rum et non Deum, in consideratione infirmitatis as-
cimo: « Melior est pauper et sufflciens sibi quam sumtae; quod quidem erat valde difficile, iirimo im-
gloriosus et indigens pane » ;
quocontra Ecclesiastici possibile non credenti; unde primae ad Corinthios pri-

decimo quarto : « Insatiabilis oculus cupidi ». — mo^": « Nos praedicamus Christum crucifixum, lu-
Qninta. Quiuto ,
propter custodiam protectionis supernae; daeis quidem scandalum, genlibus autem stultitiam».
Proverbioruni vigesimo secundo ^ : « Ne facias violen- Sed quidam scandalizati sunt propter infirmitalem
tiam pauperi ,
quia pauper est , neque conteras ege- sicut diseipuh; Matthaei vigesimo sexto: «Omnes in

num in porta, quia Dominus iudicabit causam eius me scandalum patiemini in nocte ista »; quidam au-
et configet eos qui confixerunt eum » ; lob quinto tem ex malignitate, sicut scribae et Pharisaei, secun-
« Salvnm faciet egenum a gladio oris eorum et de dum illud Matthaei decimo quinto: «Scitis, quia Pha-
mana violenti pauperem » ; et Psalmus: « Factus est risaei, audito hoc verbo, scandahzati sunt »? Unde
Dominus refugium pauperi, adiutor in opportunita- generale documentnm est hoc omnibus volentibus
tibus, in tribulatione ». nosse Christum , ut propter infirma ,
quae passus
43. Sexto, propter complaceniiam acceptatio- est, non incurrant scandalum, secundum illud Isaiae

sexta. nis divinae; Isaiae ultimo*: « Ad quem respiciam octavo": « Dominum exercituum ipsum sanctificate

nisi ad pauperculum » etc; et in Psalmo: « Oculi et erit vobis in sanctificationem ; in lapidem autem
eius in pauperem respiciunt » ; et EccJesiastici unde- offensionis et in petram scandali duabus domibus
cimo : « Est homo marcidus » ; « et abundans pau- Israel et in ruinam habitantibus lerusalem ». Et ideo
pertate, et oculus Dei respexit illum in bono etere- recte talem vocat beatum, quia vitat periculum er-
septima. xit eum ab humilitate ipsius ». — Septimo, propter roris et pervenit ad lucem veritatis, sicut Petrus,

condescendenliam pietatis patetmae; Psalmus ^: « Iste cui dicitur Matthaei decimo sexto^^- « Beatus es, Si-

pauper clamavit, Dominus exaudivit eum »; ite-

et mon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit

rum « : Propter miseriam inopum et gemitum paupe- tibi » etc.

rum nunc exsurgam »; et rursus: « Parcel pauperi 45. Spiritualiter hic nota, quod ex curatione Expositio
spiritualis.
octava. et inopi ». — Octavo, propter eminentiam auctori- morborum praesentialiter exhibita intelligitur per-

tatis iudiciariae; lob trigesimo sexto®: « Non sal- fecta curatio ab originali; sed ex curatione morbo-

vat impium et iudicium pauperibus tribuit »; Mat- rum denuntiata loanni ,

perfecta curatio ab actuali.

thaei decimo nono : « Vos ,

qui reliquistis omnia Quantum ad curationem ab oriqinali
"^
nota, quod
*
curatio
peccato or
-Nona. sedebitis super sedes » etc. — Nono, propter evi- ad hoc, quod perfecte curetur, oportet, quod flat ginai'-

dentiam perfectionis probatae; Isaiae quadragesimo curatio et sanatio a quatuor, quae fuerunt propter
octavo ^ « Elegi te in camino paupertatis »
: et Apo- ; originale peccatum inflicta , scilicet a concupiscentia,
calypsis secundo: « Scio tribulationem tuam et pau- impotenlia , malitia et ignorantia ^^. Et haec qua-
pertatem tuam, sed blasphemaris ab his qui se di- tuor designantur per curationem quatuor generum
cunt ludaeos, et non sunt, sed sunt synagoga sata- aegritudinum. Nam concupiscentia intelligitur per
Decima. nac » etc. — Decimo ,
propter excellentiam regalis languorem propter adhaerentiam universalem , se-

praesidentiae; lacobi secundo ^ : « Nonne Deus elegit cundum illud Isaiae primo^^: « Omne caput langui-
pauperes in hoc mundo heredes regni, quod repro- dum, et omne cor moerens». Impotentia, \)er pla-
misitDeus diligentibus se » ? Matthaei quinto: « Beati gam; leremiae decimo: « Vae mihi super contritione
pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cae- mea! pessima plaga mea». Per spiritum malignum
lorum ». — Si igitur despectissimum est genus pau- intelligitur nequitia ; primi Regum decimo sexto
perum et excellentissimum genus divitum, excellen- « Exagitabat Saul spiritus nequam » Per caecitatem, .

1 Vers. 19. — Siibinde allegaliir Ps. 68, 33. ^ Vers. 5, post quem Matdi. 5, 3.
^ Vers. 25. — Diio seqq. loci siint Prov. 12, 9. et Eccli. ^ Vulgata: Et beatus esl quicamque; Gard. Hugo et Ly-
U, 9. ranus exliibent etiam qui. — Inferius pro infirmitatis C Imma-
* Vers. 22. et 23. — Sequiintiir lob 5, 15. et Ps. 9, 10. nitatis , 13 legit kumaniiatis assumtae vel infirmitatis.
* Vers. 2, post quem Ps. 10, 5; Ecoli. 11 , 12. et 13, ubi >» Vers. 23, — Duo seqq, looi sunt Matth. 26, 31. et 15, 12,

pro in bono CDG in bonum (Septuaginta: in bona). " Vers, 13. et 14.

» Psalm. 33, 7; deinde Ps. 11, 6. et 71, 13, — Supe- " Vers. 17.
18 22. dub. 2.
rius vocibus pietatis paternae Vat. interserit supernae, id est. Cfr. H. Sent. d.

« Vers, 6. — Sequitur Mattli. 19, 28, 1* Vers, 5. — Duo seqq. ioci sunt ler. 10, 19. et 1. Reg,
' Vers. 10. et Apoc, 2, 9. seq. 16, 14.
 ::

COMMEXT. IN EVAXGELIUM LLCAE C. VIL 177

ignorantia; Isaiae (|iiiiiquagesiino nono ^ : « Palpa- meritum vitae; secundo vero, quantum ad o/ficium
vimus quasi caeci in nieridie » ; et quinquagesimo doctrinae , ibi^": Sed quid existis videre? Prophe-
sexto: « Speculatores eius caeci omnes ». — In cura- tam etc. quanlum ad donum gratiae, ibi
; tertio,

tione ergo huius quadruplicis aegritudinis intelligitur Dico enim vohis: Inter natos mulierum etc; quarto,
perfecta curatio originalis. qunntum ad praeconium famae , ibi Et omnis po- :

46. Quanturn ad curationem perfectam ab actu- pulus audiens etc.

Curatio a ali nota, quod in consummatione impietatis in actu- Quantum ad primum notandum, quod meritum oep nmo
peecato a- ao.
ctaali. ali quinque sunl gradus. Primus est deviatio in eli- vitae dupliciter commendatur in loanne: primo, quan-
uiDqae gra-
]os peccati gendo , et liaec per caecitalem designatui"; Tlireno- tum ad constantiam respectu difTicilium; secundo vere,
jctnalis.
norum quarto ^: « Erraverunt caeci in plateis » ;
quia quantum ad ahstinentiam respectu delectabilium.
« error
secundum
et

illud
tenebrae
Ecclesiastici
peccatoribus concreata sunt»,
undecimo. — Secundus
48. (Vers. 24.). Introducitur ergo
.

mendatio constantiae loannis

....m primo com-
absentia discipulo-
commenda-
tnr constan-
«» eias.

est deordinatio in prosequendo , quae intelligitur per rum; propter quod dicit: Et cum discessissent nun-
claudos ; Psalmus ^: « Filii alieni inveterati sunt et tii loannis ", solutione quaestionis obtenta, reverten-
ciaudicaverunt a semitis suis »; unde tertii Regum tes tanquam boni eum, a quo missi fuerant;
nuntii ad

decimo octavo: « Usquequo claudicatis in duas par- de quibus lob trigesimo octavo: « Nunquid mitles
tes » etc. — Tertius, contagio in conversando, quae fulgura, et ibunt et revertentia dicent tibi : .\dsu-
per lepram intelligitur; Deuteronomii vigesimo quar- mus»? — In horum absentia laudari debebat loannes,
to*: « Observa diligenter, ne incurras plagam leprae »; ut ostendatur laus esse vera, non adulatoria; ideo
Ezechielis trigesimo sexto : « Mundamini ab omnibus dicitur: Coepil de loanne dicere ad turbas ; coepit
inquinamentis vestris ». — Quartus est obduratio in utique ipsum turbis laudare, ne videretur loaniies
perdurando, quae per surditatem intelligilur, secun- ex dubitatione discipulos ad Clirislum transmisisse.
dum illud Psalmi ^ : « Sicut aspidis surdae et obtu- — Ideo incipit eum de constantia commendare: Quid
rantis aures suas ». — Quintus est desperatio in desertum videre? Arundine7n vento agi-
existis in
contemnendo ,
quia « impius, cum in profundum tatam? quasi dicat: non est loannes similis arun-
venerit peccatorum, contemnit», Proverbiorum de- dini, ut quolibet impulsu trepidet et concutiatur,
cimo octavo*^. El liaec designatur per mortem; Isaiae sed fortis et lixus in fide et in omni bonitate; iuxta
vigesimo octavo : « Percussimus foedus cum morte » ;
quod lacobi primo'^: « Postulet in fide nihil haesi-
et hoc « est peccatum ad mortem », de quo dicitur tans; qui eniin haesitat similis est fluctui maris, qui
primae loannis quinto. — Ab omnibus curat virtus a vento movetur et circumfertur ». « Vir autem du-
Christi per gratiam suani, quae designata fuit in pi- plex animo inconstans est in omnibus viis suis».
scina, de qua dicitur loannis quinto^, quod « Ange- Tahs vere est arundo, non talis erat loannes, cum
lus Domini descendebat, et movebatur aqua, et qui esset sanctissimus, cum dicatur Ecclesiastici vigesimo
prior descendebat sanus fiebat, a quacumque detine- septimo ^^: « Homo sanctus in sapientia remanet sicut
batur infirmitate ». Et haec est « virtus, quae de sol; nam stultus sicut luiia mutatur ». Tales sunt
illo exibat et sanabat omnes » , secundum quod dici- omnes Sancti, secundum illud ad Ephesios quarto:
tur supra sexto. « Non simus parvuli fluctuantes et circumferamur

47. Et cum discessissent etc. Supra^ compro- omni vento doctrinae in nequitia hominum ». Ideo ro-
^ecaado te- bavit testimonium loannis per evidentiam veritatis in gabal Paulus secundae ad Thessalonicenses secundo
stimoQiam
aanis com- se; hic secundo comprobat per evidentiam virtutis « Rogamus vos, fratres, per adventum Domini nostri
•obatur per
ividenliam in testificante loanne. Et haec pars habet duas par- lesu Chrisli, ut non cito moveamini a vestro sensu ».
rtutis eias-
•m doplici- tes, in quarum prima multipliciter extollitur prae- Hanc autem constantiam qui vult adipisci debet re-
ter.

rogativa vii^tutis in loanne; in secunda vero redar- linquere raunduni et exire ad loannem in desertum,
guitur perfidia incredulitatis in plehe , ibi^: Cui secundum quod Machabaeorum secun-
dicitur primi
ergo similes dicam homines ? do^*: «Exclamavit Mathathias voce magna: Omnis, qui
rimo extol-
itar ipsius Praerogaliva autem virtutis ostenditur fuisse habet zelum Legis, exeat post me »; et sequitur,
rlas qnoad
qaatuur. quadrupliciter in loanne ;
primo scilicet quantum ad quod « multi exierunt in desertum ».

' Vers. 10, post quem 56, 10. ' Vers. 4. — Sequitur Luc. 6, 19.
' Vers. 14. — Sequitur Eccli. II, 16. — Superius piures 8 Cfr. supra n. 33. * Vers. 31.
codd. omittunt nota , quod in consummatione impietatis in ^" Vers. 26; lertium iiabetur v. 28; quartum v. 29.
actuali. " De lectione codd. cfr. supra pag. 173, nota 3. — Subinde
« Psalm. 17, 46, cui subiungitur 111. Keg. 18, 21. allegatur lob 38, 35.
* Vers. 8. — subinde aliegatur Ezech. 36, 2o. >» Vers. 6. et 8. — Beda Cfr. , 11. in Luc. 7, 24.
* Psalm. 57, 5. ^' Vers. 12. — Sequuntur Eph. 4, 14. (ubi pro in neqm-
' Vers. .3, posl quem Isai. 28, 15. et I. loan. 5, 16: Qui tia kCD in astutia, qui etiam subinde omhimt Ideo rogabat
scit, frairem suiim peccare pcceatum non ad mortem, petal, et PaulusJ ot II. Thcss. 2, 1. seq. Cfr. Gregor., I. Homil. in
dabitur ei vita peccanti non ad mortem. Est peccalum ad mor- Evang. homil. 6. n. 2.

tem; non pro illo dico, ut roget quis. " Vers. 27. et 29, ubi pro exierunt Vulgata descenderunt.

S. Bonav. — Tom. VII. 23

 178 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

49. (Vers. 25.). Secundo vero subditur com- licetquantum ad limpiditatem in cognoscendo et
item, absti- mendatio ahstinentiae loannis respectu delectabilium; quantum ad auctoiHtatem in docendo , quae duo
nentia eins. ii--, r>i -i •• i a i • i
propter quod dicit: Sed quid existis videre? id est perfectum reddunt doctoris officium.
considerare: Hominem mollibus vestimentis vesti- Primo ergo quantum ad limpiditatem in coqno- commenda-
1- 7 ,. • ^ turlimpiditas • • , . . .

tum ^? quasi dicat : non; loannes enim sanctissimus ab scendo divinum mystermm dicitur Sed quid existis in cogno- :

SC6Qd.O
omni moilitie carnalitatis erat alienus, sicut dicitur videre? Prophetam? cui scilicet Dominus revelet
Matthaei tertio : « Habebat autem loannes vestimentum futura, secundum illud Amos tertio ' « Neque enim :

de pilis cameiorum , esca autem eius erant locustae ». facit Dominus Deus verbum, nisi prius revelaverit

Hic vere erat de numero virorum evangelicorum secretum suum ad servos suos Prophetas » . Huic
in quorum persona primae ad Timotheum sexto ^ di- autem non solum futura praedixit, sed etiam se
citur : « Habentes alimenta et quibus tegamur , his praesentialiter ostendit; et ideo addit: Utique, dico
tegamur
contenti simus »; quibus dicit, non: quibus vobis , et plus quam Prophetam. De quo Ambrosius ^:

ornenmr. Bernardus ad Eugenium : « Apostoli fortes « Quia multi cupierunt eum videre ,
quem iste pro-
fuerunt in bello, non molles in serico; quodsi fdius phetavit, quem iste conspexit, quem iste baptizavit »;

es Apostolorum et Prophetarum, et tu fac similiter ». ideo, ostendendo Christum digito et videndo oculo,
Sed qui hoc vult facere, oportet quod deserat mun- aliis Prophetis fuit excellenlior et beatior, secundum
dum et cum loanne exeat in desertum. — Propter illud infra decimo ^ : « BeatL oculi ,
qui vident quae
^
quod adiungit Ecce, qui in : veste pretiosa sunt et in vos videtis. Dico enim vobis, quod multi Prophetae
deliciis in domibus regu7n sunt; quasi dicat: ve- et reges voluerunt videre quae vos videtis, et non
stis pretiosa et vita deliciosa sunt hominum munda- viderunt». Et ideo, quia excellentius fuit eius offi-

norum, non virorum spirilualium et christianorum. cium quam Prophetarum , ideo Baptisla, loannis pri-
Unde primae Pelri tertio ^ dicitur de mulieribus: mo ^**, Pharisaeis quaerentibus : « Propheta es tu? »

« Quarum non sit e.\.trinsecus capillatura aut cir- respondet: « Non sum, sed vox clamantis in deserto ».

cumdalio auri et argenli aut indnmenti vestimento- Nec est aliqua contradictio, sed consonantia, quia
rum cultus». Super quo (Jregorius: « Nemo putet propheta praedicit futura et absentia, sed vox pa-
in cultu pretiosarum veslium dees.^e peccatum. Pen- tefacit praesentia.

sate, quae culpa sit hoc etiam viros appetere, a 51. (Vers. 27.). Secundo vero quantum ad au- '
item, ancto.
ritas in do-

quo curavit pastor Ecclesiae etiain feminas prohi- ctoritatem m docendo per divinum mandatum dici- cendo.

bere». Huiusmodi namque vestimenta pretiosa sunt tur: llic esl , de quo scriptum est, scilicet Mala-
carnalia et deliciosa, in deliciis autem periclitatur chiae tertio ", ubi loquitur Pater ad Filium : « Ecce,

spiritualis vita ; unde primae ad Timotheum quinto^: ego mitto angelum meum», id est nuntium authen-
« Vidua ,
quae in deliciis est , vivens morlua est » ticum, loannem, qui angelus dicitur non simplici-
leremiae trigesimo primo: « Usquequo deliciis dis- tate naturae, sed auctoritate doctrinae, secundum
solveris, fdia vaga »? Huiusmodi autem vestes prelio- illud Malachiae secundo: « Labia sacerdotis custo-
sae et dehciosae consueverunt esse vanae gloriae oc- dient scientiam , et legem requirent de ore eius
casio; et ideo addit: Jn domibus regum sunl; de quia angelus Domini exercituum est». Ideo autem
quo Ecclesiastici undecimo ^ : « In vestitu ne glorie- dicitur loannes nuntius ad modum Angeli ,
quia,
ris unqnam , nec in die honoris tui extollaris ». sicut Angeli « viderit faciem Patris ^^ » in Deitate, sic

50. (Vers. 26.). Sed quid existis videre? Post- ipse vidit faciem Christi et monstravit in carne. —
De secnndo quam commeudavit Salvator loannem quantum ad Propter quod addit: Ante faciem tuam, id est ap-
veldeofflcio '
/v.
doctrinae merituni vitae, hic commendat quantuin ad omcium
" parilionem in carne , de qua in Psalmo ^^ : « Ostende
duo. . .

doctrinae, et recto ordine, quia prior debet esse nobis faciem tuam , et salvi erimus ». Hanc faciem
vita bona quam doctrina authentica. Commendatur desiderabat Isaias in persona Patrum, sexagesimo
autem doctrinae officium in loanne dupliciter, sci- quarlo: « Utinam dirumperes caelos et descenderes;

^ Vulgata el H indutum; Matth. II, 8: Hominem molli- ® Vers. 6. (pro in deliciis est codd. m deliciis vivit), post
bus vestitum? — Subinde allegalur Matth. 3, 4. quem ler. 31 , 22.
* Vers. 8. — Sententia Bernardi habetur 11. de Considerat. ® Vers. 4. — Superius pro vanae gloriae occasio BCD
c. 6. n. 13: Sic Prophetae, sic Aposloli faititabant. Fortes vanagloriosae ; cfr. supra pag, 151, nota 2.

fuere in bello [cfr. Hebr. 1 1 , 34.], non molles in sericis. Si ^ Vers. 7.

filius etc. — Pro quodsi C D quia si, H quare si.
filitis ^ Libr. V. in Luc. n. 100. Codd. legunt: Quia... quem
' Vulgata omittit in, quod tamen exhibent Card. Hugo, iste prophetando conspexit et baptizando.
B. Albert., S. Thom. (Catena aurea) et Lyranus. ^ Vers. 23. et 24; cfr. Matth. 13, 16. seq.
* Vers. 3. — Verba Gregorii habentur 1. Homil. in Evang. *" Vers. 21. et 23. Vide supra pag. 72, notam 6.

homil. 6. n. 3, ubi post deesse peccatum textus originaiis du- " Vers. I. — Subinde allegatur Malach. 2,7; cfr. Hie-
plicem probationem adiungit, scil. laudem Domini de asperitate ron., II. Comment. in Matth. 11, 8. et Beda, 11. in Luc. 7, 27,
vestimenti loannis et vituperationem feminarum pretiosa veste ubi sequitur Gregor., 1. Homil. in Evang. homil. 6. n. 5. seq.

Pro Pensate, quae culpa 1*

utentium (1. Petr. 3, 3.). sit hoc etiam Matth. 18, 10.
^
viros appetere (ita textus originalis) codd. qnia [H et idem'] ** Psalm. 79, 20, post quem Isai. 64, 1.

sine dnbio viros appetei^e culpa est.

 ,
:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIL 179

a facie lua iiiontes defluerent ». — Et quia non choros Angelorum^», nullam puram creaturam lia-

erant parati ad istam faciein recipiendain , nisi prae- bens superiorem nec etiam aequalem , secunchnn
munirentur; ideo dicitur: Qui praeparavil viam illud Canticorum sexto: « Una est columba mea, per-
tuam^ ante te, scilicet nascendo, conversando, ba- fecta inea, una est matris suae, electa genetrici suae ».

ptizando, praedicando. Omnibus enim his modis inanu- 53. Secundo vero insinuat doni illius mensu- ite.n,prae-
. . ^, . .
rogaliva in
, ,

ducebat ad Cliristum, sicut vox ad verbum. Ideo 7'am respectu hommis quantum ad quem Christi, meusnra.

recte de ipso dictum est Isaiae quadragesimo ^, et dicit: est in regno caelorum ma-
Qui autem minor
resumtum est supra tcrtio et loannis primo : « Ego ior est eo '. Regnum caelorum hic vocat Ecclesiam,
vox clamantis in deserto: Parate viam Domini »; ut secundum quod exponit Gregoriiis iUud Matthaei de-
impleatur illud Isaiae trigesimo quinto: « Erit vobis cimo tertio: « Mittet Angelos suos, et cohigent de
eam ».
directa via, ut stulti non errent per regno eius oinnia scandala ». Minor in hoc regno
52. (Vers. 28.). Dico enim vobis: Maior etc.
. dicitur humihor; hic autem est Christus, de quo in
tertioseu Hic tcrtio commendat Ciiristus suum praecursorem Psalmo^: « Minuisti eum [)aulo ab Angehs, gloria et
iaedao. quantum ad donum gratiae (/<umae, qua fuit « ma- honore coronasti eum ». Quia eniin, sicut dicitur ad
gnus coram Domino », secundum quod dicitur supra Philippenses secundo , « huiniliavit semetipsum , fa-

primo ^. Et quoniam donum gratiae in loanne prae- ctus est obediens usque ad mortem »; « dedit illi

rogativam habuit in gradu et mensuram fmitatis Dominus nomen, quod est super omne nomen ». Et
in statu; ideo haec duo insinuat, cum donum gra- sic verificatum est illud Isaiae sexagesimo^: « Mini-
tiae in loaniie coinmendat. mus erit in mille et parvulus in gentem fortissi-

Primo igitur commendat loannem quantum ad mam ». Et haec est lex divina, quam ipse dedit
mmeudi- praerogativam doni gratuiti respecin hominis puri,
'
Matthaei decimo octavo : « Quicumque humiliaverit
praeroga- '
. . .

lingradu. cum dicit: Dico enim vobis: Maior inter natos mu- se sicut parvulus iste, hic est inaior iii regno cae-
lierum propheta loanne Baptista nemo est. Non est lorum ». Sic utique, immo plus per omnem modum
ergo inter homines in gradu gratiae infimo vel humiliavit se Christus; infra vigesimo secundo: « Quis
medio, necesse est igitur, quod sit in supremo. Unde maior est, qui recumbit, an qui ministrat? Ego au-
non solum ex hoc dicitur, quod sit magnus, sed tem in medio vestrum sum, sicut qui ministral ».
quod sit maximus, ut possit de eo dici ilhid Eccle- Unde Gregorius '^:
« Humilia te, quantumcumque pot-

siastici quadragesimo sexto *, quod dicitur de losue es, adhuc Christus erit humilior ». Possel tamen — Aiiter.

« Qui fuit magnus secundum nonien suum , maxi- exponi de Beatis, quod ininor bonorum Angelorum
mus in salutem electorum Dei ». Quia enim ma- maior esset loanne pro statii illo; est enim « ignis

gnam habuil gratiam , ideo loanncs vocatus est ^. caritatis in Sion, sed caminus in lerusalem », Isaiae
Magnus etiam fuit per vitae meritum, maior per trigesimo primo ".
doctrinae magisterium , maximus per gratiae pri- 54. (Vers.
^
29.). Et omnis "populus audiens etc. oe qnarto
" sca de prae-
vilegium. Non autem dicitur maior omnibus , ut Hic quarto,
'
ut nihil desit commendalioni loannis ,
'
conio famae
duo.
omnibus praeferalvr, sed quod ahus non fuerit ma- commendatur a Domino quantum ad praeconium
ior eo; nec dicitur de omnibus universaliter praeter- famae. Et quoniam fama bonorum salutifera est ele-
itis et futuris, sed tunc praeteritis. Non dicitur etiam ctis et perniciosa reprobis, secundum illud secundae

respectu utriusque sexus, sed tantum virihs; unde ad Corinthios secundo ^^ « Christi bonus odor sumus :

non inchiditur virgo Maria, quae « exaltata est super Deo in his qui salvi fiunt et in his qui pereunt;

* Vat. cum pluribiis codd. suam. 11, II: Qui autcm minor est in regno oaclorum ctc. — Sen-
* Vers. 3; Luc. 3, 4. et ioan. I , 23. — Subinde aliega- tentia Gregorii super Matth. 13, 41. habetur I. Homil. in Evang.
lur Isai. 35, 8. homil. 12. n. I. — Superius pro ad quem A ad quod.
3 Vers. lo. — Inferius pro /initatis Vat. sanclitatis. * Psalm. 8,6, post quem Phil. 2 , 8. seq.
* Vers. 1. seq. — Superius pro sed quod sit maximus ^ Vers. 22. — Duo seqq. loci sunt Matth. 18, l. et Luc.
ut, quod praebot D, ACG sed etiam maximus , tit {GitautJ, 22, 27.
*"
Vat. sed etiam ita magnus, quod. In Hieron. Epist. 66. (alias 26.) n. 13. invenimus lianc
' Cfr. supra^pag. 36, nota 6. sententiam: Quantumcumque te dcieceris, humilior Christo non
® VideBreviar. Roman. Cestum Assumt. B. M. V. (15. Aug.), eris. Esto, incedas nudis pedibus, fusca tunica vestiaris, ae-
in quo haec propositio piuries occurril. Inter opera Hieron. queris pauperibus... ubi vincula? ubi alapae? ubi sputa? ubi
habelur Epist. 9. (ad Paulam et Eustochium) de Assumt. B. M. flagella? ubi palibulum? ubi mors?
V., in qua (c. 7.) dicitur: Haec est dies praedara, in qua me- " Vers. 9. — Giossa ordinaria in Luc. 7 , 28 : Omnis San-
ruit exaltari super choros Angelorum... Sic itaque ubique con- ctus, quiiam est cum Deo, maior est eo qui adhiic est in

fidenter sancta Dei canit Ecclesia ,

qiiod de nullo alio Sanctoium mundo. Vel: ego, (juem minorem facit multorum opinio, in

fas esl crederc, ut ultra Angelorum ei Archaageiorum digni- Ecclesia Sanctorum iili praelatus sum. Vel: novissimus Angelus
tatem merito transcenderit etc. Cfr. tom. III. pag. 57, nota 5. caeli melior est quovis homine. — Superius pro de Beatis H
— Subinde allegatur Cant. 6, 8. Cfr. Ambros., V. in Luc. n. de beatis spiritibus , Val. de bonis Aiigelis.
110. et Hieron., II. Commcnl. in Matlh. II, II. — Superius '* Vers. 15. scq. — Alifpianto inferius pro ipsam salulife-

post Non dicitur plures codd. omittunt etiam. ram... mortiferam VaX. ipsum salutiferum... mortiferum.
^ Vulgata, Vat. ot II regno Dei, maior est illo; cfr. Matth.
 180 COMMENT. IN EVANGELICM LUCAE C. VII.

aliis qiiidem odor mortis in mortem, aliis odor vitae autem spreverunt me». Et ideo consuluit Apostolus
in vitam »; ideo commendat dupiiciter praeconium primae ad Thessalonicenses ultimo : « Spiritum nolite
famae in loanne: primo ostendendo ipsam salutiferam exstinguere, prophetias nolite spernere ». — In hoc
credentihus, secundo mortiferam despicientibus Pri- . autem divinum consihum spreverunt ,
quia bapti-
mis enim videbatur loannes laudabilis, secundis vero smum recusaverunt per quod divina ,
sapientia con-
contemplibilis; primi erant humiles et secundi superbi. suluit humanae saluti. Cuius figura praecessit in arca Figura.

Primo ergo introducit commendalionem loannis Noe in diluvio fabricata, Genesis sexto^. Propter
commenda- de humilibus assentieutibus , cum dicit: Et omnis quod dicitur primae Petri tertio: « Quod et vos nunc
tar fama at
saiutifera populus audicns , loauuem scilicet praedicantem similis formae salvos facit baptisma».
credentibas. ^. .^ , _, .
, . ,.
lustificaverunt ^ Deiim , id est , lustum esse dixe- 56. Et nota, quod Pharisaei spreverimt consi- Pharisaei
spreverant
runt, se ipsos ostendendo iniustos, peccata confi- lium Dei in semetipsos , propter sex rationes. Primo, consiliamD(
ob sex ra'
tendo, secundum ilhid Psalmi: « lustificeris in ser- quia praetulerunt statuta humana divinis; Matthaei tiones.

monibus tuis et vincas, cum iudicaris». Peccator decimo quinto^: Quare vos transgredimini Legem
«

enim, dum confitetur peccatum, Beum dicit iiistum Dei propter traditionem vestram»? Secundo, quia —
et iustificat se ipsum , secundum iiiud Isaiae quadra- praetulerunt iustitiam Legis iustitiae fidei ; ad Roma-
gesimo tertio^: « Narra, si quid liabes , ut iustifice- nos decimo: « Ignorantes Dei iustitiam et suam quae-
ris »; alia translatio: « Dic tn prior iniquitates tuas, rentes statuere » etc. — Tertio, quia praetulerunt
ut iustificeris ». Et hoc modo publicani et peccatores apparentiam veritati; Matthaei vigesimo tertio^: « Vae
fecerunt, audientes loannem, secundum illud Matthaei vobis! qui nnmdatis quod deforis e.^^t». — Quarto,
tertio: « Exibat ad eum omnis lerosolyma et omnis quia praeferebant affluentiam paupertati; infra de-
ludaea et omnis regio circa lordanem , ut l)aptizaren- ciino sexto: « Audiebant omnia haec Pharisaei ,
qui
tur ab eo, confitentes peccata sua». Haec enim duo erant avari, et deridebant illum » etc. — Quinto,
requiruntur ad iustificationem peccatorum, scilicet quia vanam gloriam humilitati; loannis duodecimo ^"

poenitentia et baptismus. — Et ideo subdit: Baptizati « Dilexerunt magis gloriam hoininum quam gloriam
haptismo Joannis; supra tertio ^ : « Venerunt autem Dei ». — Sexto, quia commodum honestati; Matthaei
et pubhcani, ut baplizarentur » , ab eo quaerentes, vigesimo tertio: « Vae vobis! qui dicitis: Qui iurave-
quid agerent; unde signo et verbo approbabant loan- rit per templum, nihilest; qui autem iuraverit in

nem tanquam Dei angelum et gloriosuni habebant auro templi, debet. Stulti et caeci » etc.

nomen eius. Unde cum Doininus quaereret a Pha- 57. (Vers. 31.). Ait aiitem Dominns: Cui ergo Secando rei
arguitar
risaeis Matlhaei vigesimo primo * : « Baptismus loan- similes dicam etc. Postquam Salvator noster extulit periidia ii

plebe quoa
nis unde erat, e caelo, an ex hominibus »? dixerunt praerogativam virtutis in \oanne , hk 7rdarguit pe?'- qnataor.

inler se: « Si dixerimus: E caelo, dicet nobis: Quare fidiam incredulitatis in plehe , cuius incredulitatem
non autem dixerimus: ex homi-
credidistis iUi ? Si redarguit quadrnpliciter. Notat enim eos de infideli-
nibus, tiinemus turbam; omnes enim loannem sicut tate , de duritia, de detractione et de blasphemia.
Prophetam habebant». Et ideo subdiliir: « Publicani Primo quantum ad notam infdelitatis in
igitur De plebis ii
Cdelitate i

et meretrices praecedent vos in regnum caelorum ». cogitatione dicitur: Cui ergo similes dicam homines cogilatiom

55. (Vers. 30.). Secundo vero adiungit contem- generationis huius , et cui similes sunt? qui scili-

ftem,atmor-ptiini
tifera despi- i
lonnuis a Pharisaeis superbientibus
'
,
'
cum dicit: cet noluerunt credore loanni propter mentis caecita-
cientibus.
Pharisaei autem, in quibus fastus sanctitatis, et tem ; huius, inqimm ,
generationis incredulae, se-

legis periti, in quibus arrogantia notitiae veritatis, cundum illud Deuleronomii trigesimo secundo ^^: « Ge-
consilium Dei spreverunt in semetipsos, non ha- neratio enim perversa est et infideles filii »; et Marci
ptizati ab eo, quia, secundum illud infra decimo ^, nono: «0 generatio incredula! quamdiu ero apud
« qui vos spernit me spernit ». Unde qui spreve- vos? quamdiu vos patiar »? Psalmus: « Ne fiant, sicut
runt loannem ,
qui erat Dei nuntius , spreverunt di- patres eorum, generatio prava et exasperans, gene-
vinum consilium. Tales fuerunt Pharisaei, ita ut pos- ratio, quae non direxit cor suum et non est cum ,

set eis Sapientia Dei improperare^: « Despexistis Deo spiritus eius». Et ideo leremiae secundo: « Con-

omne consilium nostrum »: et verificatum sit in eis siderate vehementer, si mutavit gens deos suos; po-
illud Isaiae primo: « Fihos enutrivi et exalta\i ; ipsi pulus vero meus mutavit gloriam suam in idolum »

^ Vulgata et Vat. et fiiblicani iustificaverunt. — Sequitur * Vers. 16; codd. alleganl perperam Matth. 10.
Ps .'50, 6. ^ Prov. i , 25, post quem Isai. 1 , 2. et I. Thess. 5 19. seq.
^ Vers. 26. Alia translatio est septuaginta interpretum. Cfr. ' Vers. 14. seqq. — Sequitur 1. Petr. 3, 21.

de iiac expositione Glossa ordinaria (ex Ambrosio) in Luc, 7, * — Subinde allegatur Rom. 10,
Vers. 3. 3.

29. — Subinde ailegatur Mattli. 3, 5. seq. ' Vers. 12. 'Vers. 25. — Sequitur Luc. 16, seq. \i.
* Vers. 25. seq. et deinde v. 31 ; A C D prosequuntur: et *"Vers. — Subinde allegatur Matth. 23,
43. 16. seq.

ideo addilur [v. 32.], quia « non credidislis me [! ei?]». — " Vers. 20. — Tres seqq. sunt Marc. 9, loci 18; Ps. 77,
Cod. B legit Unde timuernnt Pharisaei respondere quaestioni
: 8. (in cuius fine post non est Vulgata et H cuin Vat. addunt
Domini de baptismo loannis, quia « omnes loannem prophe- creditus, AC D tibi) et ler. 2,10. seq.
tam liabebant, Matth. 21, timebant turbam ».
 : ,
::

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII. 181

o8. (Vers. 32.). Secundo, quantum ad notam du- cans ^ panem neque bibens vinum, et ita in via se-
piebisdn- r«Y«ae m affectione subdit: Similes sunt pueris, ubi veritatis et iustitiae, sicut dicitur Matthaei vigesimo
3ne. quam ostenditur duritia
adiungit simililudinem, por primo : « Venit ad vos loannes in via iustitiae ».

eorum quia nec moti sunt ad cantum promissio-

,
Unde quia venit cum austeritate poenitentiae , ideo
num nec ad lamentum comminationum, sicut pueri gemens propter salutem po-
venit sicut lamentans et
stulti in foro non respondent aliis, nec cantantibus puli secundum ihud Danielis decimo « Ego Daniel
, :

nec lamentantibus ;
quos introducit per modum si- lugebam trium hebdomadarum diebus, panem deside-
militudinis. Propter quod dicit : Similes sunt pue- rabilem non comedi, et caro et vinum non introie-
ris sedentibus in foro. Similiter competit eis dici et runt in os meum ». Sed tamen per eum non est

improperari quod improperant pueri sedentes in emollita eorum duritia ad plorandum, sed aucta ma-
foro suis coaetaneis. Propter quod addit Loquenti- : litia ad detrahendum. — Unde subditur : Et dicitis:
bus ^ad invicem et dicentibus : Cantavimus vobis Daemonium habet, quia dissimilis est vitae ahenae.
tibiis , et non saltastis ; quia sic possunt eis praedi- Sic dicebant Salvatori loannis decimo^: « Daemonium
catores dicere: Canlavimus vobis tibiis, scilicet pro- habet ;
quid eum auditis » Unde opera virtutum
?

missa Dei concrepando; et non saltastis proficien- , quae sunt a Spiritu sancto, ipsi ex nequitia cordis
do. Et recta est comparalio, quia praedicator tibicini attribuebant daemonio, sicut Matthaei nono dicebant
comparatur, secundum illud Isaiae quinquagesimo « In principe daemoniorum eiicit daemonia». Et sic

octavo - : « Clama ne cesses quasi tuba exalta vo-

,
,
verificatum est in eis illud Ecclesiastici undecimo^:
cem tuam » ; et leremiae quarto : « Canite tuba in « Bona in mala convertens insidiatur. et in electis

Sion ». Nec immerito, quia, Ecclesiastici quadrage- imponet maculam ». Et propterea vae eis, secundum
simo ^ « tibiae et psalterium suavem faciunt melo- illud Isaiae quinto: « Vae! qui dicitis bonum malum
diam, et super utraque lingua suavis ». Ad haec et malum bonum ».

duri corde non nioventur nec saltant per profectum 60. (Vers. 34.). Quarto, quantum ad notam Deeiusbias-
ptiemia in
bonorum operum; de quo saltu Malachiae quarto: blasphemiae in obduratione conlra ipsum Christum obdaratione.

« Egrediemini , et sahetis sicut vitukis de armento et subditur : Venit Filius hominis manducans et bi-

calcabitis impios». Et de hac Ambrosius*: « Honesta bens , et ita in via clementiae quasi medicus et

sahatio, quia tripudiat animus bonis operibus ele- tanquam sponsus, sicut supra quinto ^°: « Non pote-
vatus » ; unde qui ad cantum promissionum moti non ritis filios sponsi facere ieiunare, quamdiu cum illis

fuerunt duri sunt corde, sed opere durioies, quia est sponsus ». — Et tamen non sunt moti ad exsul-
nec ad comminationes supphciorum. — F^ropter quod tandum, sed depravati ad blasphemandum ; et ideo
addit: Lamentavimus vobis, scilicet per commina- subditur : Et dicitis : Ecce , homo voi^ator ^^ et bi-

tionem poenae; Ezechiehs secundo^: «Scriptae erant bens vinum; hoc dicunt quantum ad superfluitatcm
in hbro lamentationes et carmen et vae » ; et lere- victus , quasi dicant : non potest esse sapiens, se-

miae nono: « Conlemplamini et vocate lamentatrices, cundum illud Proverbiorum vigesimo: « Luxuriosa
et assumant super nos lamentum » ; loelis secundo res vinum et tumultuosa ebrietas». Amicus publi-
« Convertimini ad me in ieiunio et fletu et planctu, canorum et peccatorum, quantum ad inhoneslatem
et scindite corda vestra et non vestimenta vestra ». convictus, quasi dicant: non potest esse bonus, quia,
Et tamen nd hoc moti non sunt ; unde addit : Et non sicut dicitur Ecclesiastici decimo tertio ^^ « qui teti-

plorastis , per compunctionem poenitentiae; Isaiae vi- gerit picem inquinabitur ab ea, et qui communica-
gesimo secundo Dominus ad fletum et ^ : « Vocabit verit superbo induet superbiam ». Sed male, quia
planctum »; et post: « Et ecce, gaudium et iaetitia, iu- leremiae decimo quinto: « Ipsi convertentur ad te,
gulare arietes» etc; cum tamen dicat Apostolus ad et non converteris ad eos » ; et Matthaei nono
Romanos duodecimo « Gaudere cum gaudentibus, et : « Euntes discite, quid est: Misericordiam volo et

flere cum flentibus ». non sacrificium. Non enim veni vocare iustos, sed
59. (Vers. 33.). TertiO, quantum ad notanw/e- peccatores », ad poenitentiam.
eias de-
iclione in
:ntione.
iractiouis iu locutionc ,
Xwm, dicitur : Venit loannes Baptista
'-11 qua bonum ponunt in ma-
non mandu-
61. (Vers. 3o.). Et quia blasphemia
aggravatur ex vera praedicatione Apostolorum, ideo
ludaeorum Haec aggra-

* Vulgala et H cuni Vat. Et loquentibiis. — Pro suis coaer legunt: serundum illud Danielis 10: Propter salutem populi
taneis E cantantes. Inferius pro concrepando A C D increpando, ego Daniel etc). —
honum ponunt in ma-
Supcrius pro qua
H nuntiando. lum, quod iiabent CH, D qua honum dicitur mahnn, Vat.
^ Vers. I, post qnem ler. i, '6. seq. (cfr. locl 2, I. e^ \o.). quia bonum pervertitur in malum quac ctiani subinde pro ,

* Vers. 21. — Subindc allegatur Malacli. i, 2. seq. et ita in via severitatis substituit vita in via securitatis.
* Libr. VI. in Luc. n. 8 , ubi tcxtus originalis ,
quein se- * Vers. 20. — Subinde allegatur Mattii. 9, 3i. — Supe-
quitur Vat. ,
pro bonis operihus elemtus substituii et bonis cor- rius pro vilae alienac H vitae hunianae.
pus opei'ibus elevatur. * Vers. 33, post (juem Isai. 5, 20.
* Vcrs. 9, post quem ler. 9, 17. seq. et loel 2, 12. seq. »" Vcrs. 3i.
® Vers. 12. et 13. — Sequitur Rom. 12, 15. " Vulgata et Vat. devorator ; cfr. Malth. 11, 19, ubi poni-
^ Vulgata : Venit enim loanries Baptista neque mandurans. tur homo vorax. — Subinde allegatur Prov. 20, I.

— Duo seqq. loci sunt Matth. 21, 32. et Dan. 10, 2. seq. (codd. " Vers. I, post quem ler. \o, 19. et Matth. 9, 13.
 182 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIL

subditur: Et iustificata est Sapientia ab omnibus propter familiaritatem obsequii, ad quod admisit;
filiis suis. Sapientiam nainque Evangelista vocat tum propter temeritatem alieni iudicii, ob quod ®

Christum, secundum illud primae ad Corinthios pri- eam non dimisit.

mo ^- « Qui factus est nobis a Deo sapientia et iu- 63. (Vers. 36.). Primo ergo quantum ad so- Primam.
Apostoiisunt stitia». Filii istius Sapientiae sunt ApostoH per ver- lemnitatem convivii, quo peccatrix fuit pie a Do-
in
tiae. buni istius Sapientiae geniti et per Spiritum san- mino suscepta, dicitur: Rogabat autem illum qui-
ctum vivificali, secundum illud Ecclesiastici quar- dam Pharisaeus , ut manducaret cum illo; non est
to^: « Sapientia fihis suis vitam inspirat », id est dubium, quin Dominum lesum; et recte, secundum
Christus ApostoHs. Unde et Petrus dicebat loannis consilium et propositum Sapientis; Sapienliae octavo':
sexto: « Domine, ad quem iJDimus? Verba vitae ae- «Proposui hanc»,idest sapientiam, Christum, «ad-
ternae habes ». Isti iustificaverunt , id est, Christum ducere ad convivendum, sciens, quoniam mecum
iustum reputaverunt, dum eius verba per iustitiam communicabit de bonis suis». Hic autem Pharisaeus
et obedientiam impleverunt, secundum illud Eccle- iam non erat a Domino divisus, sed magis unitus,
siastici tertio^: « Fihi sapientiae, ecclesia iustorum, et ideo secure Dominum rogabat et ad convivium in-
et natio iilorum, obedientia et dilectio ». Ad isto- vitabat, secundum illud lob vigesimo secundo^: « Si

rum exemplum Pharisaei debuerunt moveri , sed reversus fueris ad Omnipotentem , aedificaberis » ; et
propter pertinaciam suam remanserunt in faecibus sequitur : « Rogabis eum , et exaudiet te ». — Quod et
suis. Unde ipsis dicebat Matthaei duodecimo: « Si iste consecutus est; unde etsubditur: Et ingressus
ego in Beelzebub eiicio daemones, filii vestri in quo domum Pharisaei discubuit. Resedit ad manducan-
eiiciunt ? Ideoque ipsi iudices vestri erunt », quia dum et sic implevit illud visibiliter, quod spirituali-
ipsi iusti reputantur a Sapientia, quam iustificant, et ter promittit in Apocalypsis tertio^: « Si quis ape-
Pharisaei iniusti et reprobi ab eadem Sapienlia, quam ruerit mihi, intrabo ad illum et coenabo cum illo,

condemnant propter pertinaciam et blasphemiam. et ipse mecum ». Nec mirum, quia, sicat ipse dicit

Proverbiorum octavo , « deliciae meae esse cum filiis

Tertio declaratur sublimitas Doctoris propter affluentiam hominum». Hoc dicit quantum ad nimietatem cari-
pietatis tripliciter. latis, propter quam homo factus est et humanas in-

digentias iibeiiter suscepit et pertulit inter homi-

62. Rogabat autem illuni (/aidam Phari- nes, secundum illud Baruch terlio ^" : « Post haec
saeus *. Supra ostendit Evangelista sublimitatem Do- in terris visus est et cum hominibus conversatus
mini Salvatoris quantum ad excellentiam potestatis est». Haec ergo introducta sunt propter solemnita-
et quantum ad evidentiam veritatis; hic tertio osten- tem convivii.
dit quantum ad affluentiam pietatis. Ostenditur autem 64. (Vers. 37.). Quantum ad familiarilatem secundam.

haec pietatis aflluentia in Domino lesu magna in pec- obsequii, ad qiiod fuit admissa, subditur: Et ecce,
catricis suscqitione , maior in approbatione , sed mulier, quae erat in civitate peccatiHx , cuius in-
maxima in absolutione. Suscepit enim accedentem famia innotuerat toti civitati , ita ut posset ei dici

commendavit diligentem et absolvit poenitentem. illud leremiae tertio^^: « Frons mulieris meretricis
Introducitur ergo primo in hac parte benigna facta est tibi, noluisti erubescere». Haec est illa mu-
Divisio. susceptio peccatricis accedentis ; secundo vero , be- lier, de qua dicitur Ecclesiastae septimo: « Inveni
nignior approbatio diligentis , ibi ^ : Et respondens amariorem morte mulierem ,
quae laqueus est vena-

lesus dixit ad illum etc. ; tertio vero, benignissima torum, el sagena cor eius »; et hoc, quia fornica-
absolutio poenitentis confitentis, ibi : Dixit autem ria manifesta, sicut dicit Ravennas ^^, quod « infamia
ad illam: Remittuntur tibi peccata. eius totam laeserat civitatem », ita ut impletum esset
Quantum ad primum nolandum, quod susceptio in ea quod comminatiir Dominus per Amos ad Ama-
prirao, de
benigna su- '
peccatricis ad Dominum accedenlis ostenditur esse siam sacerdotem, Amos septimo: « Uxor tua in ci-
sceptione magnae pietatis et misericordiae , tum propter so- vitate fornicabitur ». Et ideo merito ^mivw peccatrix
peccatncis ^ .
' i i

t"a- lemnitatem convivii, in quo eam suscepit; tuiu et ratione infamiae et ratione frequentiae secundum ,

^ Vers. 30. ClV. Comment. in Mattli. II, 19.

Hieroii., II. ^ Codd. ACFG ad qiiod, H propter quod etiam; cfr. in-

— Superius pro Et quia blasphemia A C D £/ quantum ad fra n. 68. Subinde pro dimisit Vat. abiecit.

blasphemiam, II Ilaec aiUem falsa blasphemia. ' Vers. 9.

^ Vers. 12. — Sequitur loan. 6, 69, — Superius pro geniti « Vers. 23. et 27.
(quod C H omittunt) et vivificati Vat. regenerati et iustificati. ^ Vers. 20, post quem Prov. 8, 31.
' Vers. 1. — Subinde allegatur Matth. 12,27. — Inferius 1" Vers. 38.
pro Unde ipsis dicebat C D Unde ipse dicebat. " Vers. 3. — Subinde allegatur Eccle. 7, 27.
* Vulgata, quam sequitur Vat. , de Pkarisaeis. — De di- ^* Scilicet Petr. Chrysolog. archiepisc. Uavennas, Serm. 93.
visione seq. cfr. supra n. I . — quandam afflnen-
Inferius pro n. 8: In civitate peccatri^v. Civitate [alias Civitati; In civitate'] pec-

tiam ex H substituimus quantum ad affluentiam, G quoad caverat, quia fama sua famam tolius tetigerat civitalis; sicque

affluentiam. iam non peccatrix solum, sed ipsius civitatis facta fuerat ipsa
® Vers. 40; tertium liabetur v. 48. peccalum. — Sequitur Amos 7, 17. — Pro Ravennas D Gtossa.
 ? ;

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIL 183

iliud Ecclesiastici tertio * : « Cor neqiiam gravabitur secus pedes; dolor, quia lacrymis rigabat , sicut
in doloribus, et peccator adiecit ad peccandum » ; et in ilio publicano infra decimo octavo^: « Pubiicanus
Apocalypsis uitimo: « Qui in sordibus est sordescat autem a ionge stans, noiebat nec oculos ad caelum
adhuc ». Non soium autem culpam iteraverat, sed et levare, sed percutiebat pectus suum dicens: Deus,
diversis modis peccaverat; unde super hoc quod di- propitius esto mihi peccatori »; leremiae trigesimo
citur Marci uitimo -, quod « eiecerat Christus de primo: « Converte me, Domine, et convertar, quia
Maria septem daemonia », Gregorius: « Per septe- tu Deus meus. Postquam convertisti me, egi poeni-
narium recte universitas designatur. Septem ergo tentiam, et postquam ostendisti mihi, percussi fe-
daemonia Maria habuit, quae universis vitiis plena mur meum. Confusus sum et erul)ui » etc. ; ubi
fuit ». tanguntur Iria praemissa. — Quantum autem ad af- Seconda, af-
fectus bene-
65. Quoniam ergo sic erat peccatrix et immunda, fectum benevolentiae rMAwv : Et capiUis capitis sui volentiae.

Domino merito deberet repelii maxime de ioco convivii et , ; tergebat,el osculabatur pedes eiics, et ungebat un-
"'
?!"'
tamen propter pietatem Domini, quam cognovit, at- guento, ubi ostenditur dilectio benevolentiae pura,
tracta fuit; unde et subditur Ut cognouit, quod : affectuosa et devota. Dehel enim caritas procedere
lesiis ^ accubuisset in domo PhaiHsaei, attidit ala- « de corde puro'^». Magis autem curaliat de infima
bastrum unguenti, pyxidem seu vas alabastri, id est parte corporis sui quam de suprema. lam enim non
quod « est de quodam genere marmoris in quo in- , quaerebat placere mundo, sed soli Christo, ut pos-
corrupta servantur unguenta». Hoc attulit peccatrix set dicere illud Canticorum octavo: « Quis det te milii

ad domum Pharisaei, in qua Christum cognovit esse fratrem meum, ut inveniam te solum foris et deo-
et quo suscepta fuit, secundum iilud Psalmi*:
a sculer te , et iam me nemo despiciat »
« Deus in domibus eius cognoscetur, cum suscipiet 67. Et in his duobus consistit perfecta conver-Haec duo
conversionem
eam ». Attulit, inquam, unguentum humilitatis, ubi sio ad Christum. Sicut enim in peccalo est conversio reddnnt
perfectam.
Christus accubuit, ut impieretur illud Canticorum per concupiscentiam et aversio per superbiam^; sic

primo: « Dum esset rex in accubitu suo, nardus in remedio est aversio a peccato per poenitentiam
mea dedil odorem suum ». Haec autem aromata sive et conversio ad Deum per benevolentiam. Et vere
unguenta, quae attuiit Magdaiena Christo, designata haec mulier fuit perfecte conversa et reversa, quia,
sunt secundi Paraiipomenon nono ^ : « Non fuerunt ut dicit Gregorius, «quot in se iiabuit obiectamenta,
aromata laiia, quaiia iiaec, quae dedit regina Sai^a tot de se invenit holocausta ». — Soient enim peccatri- Quatnor mu-
Aiiter. Salomoni ». — Vei Magdaiena Salvatori unguenta at- ces muheres in iiis quatuor maxime delinquere, sci-
lierum deli-
cta.

tuiit propter impendendum famihare obsequium , ad iicet in nutibus oculorum; Isaiae tertio^: « Nutibus
quod admissa fuit, scilicet ad exhibendum Christo ocuiorum ibant » ; superfluitatibus capillorum; pri-
ex devotione quod sibi exhibuerat ex libidine, hoc mae Petri Non sit exterius capiilatura »
tertio : «

est ad abiuendum, detergendum, deoscuiandum et in voluptatibus osculorum; Proverbiorum septimo:

ungendum sacratissimam et mundissimam carnem « Apprehensumque deoscuiatur iuvenem » suavita- ;

admis- Christi , ad quod admissa fuit propter affectum poe- tibus unguentorum , sicut dicitur Esther secundo,
piei. nitentiae et benevolentiae. quod pueilae regis « ungel)antur oieo myrrhino» etc.
66. (Vers. 38.). Quantum ad affectum poeniten- — Et ideo perfecta poenilens oculis serviebat ad iacry- Contraria fa-
cit poeni-
ima est tiac (WcHur : Et stans retro secus pedes eius, lacrii- mandum, ita ut posset ei Christns dicere iiiud quarti tens.
ffeclus . . . , . ^. , ,
Mini\M.mis coepit rigare pedes eius, per dolorem. In poe- Regum vigesimo « ^*'
: Audivi orationem tuam : vidi

nitente enim anima defjet esse pudor, timor et do- lacrymam tuam »; capillis ad abstergendum, ut sic
lor. Pudor erat ,
quia stabat i^etro ; timor, quia posset ei dici iiiud Canticorum quarto: « Vuinerasti

1 Vers. 29, post quem Apoc. 22, II. — Siiperius post Serm. 3. in Cant. n. 2. (vide tom. VI. pag. 412, notam 4.);

raiione infamiae B addit ratione immunditiae , ad quam illa- ibid. Serm. 16. n. 4. seqq. agit de necessariis ad poenitentiam
queabat animas , Eccle. 7, 27: Et inveni amariorem morte (pudore etc); cfr, tom. IV. pag. 383, noia 4; cfr. etiam Incen-
mulierem, quae laqueus venaiorum est. dium amoris, c. 2.
" Vers. 9. — Sententia Gregorii habetur II. Homii. in ^ Ut insinuatur I. Tim. 1, 5. — Subinde allegatur Canl.
Evang. homil. .33. n. I. — Superius pro culpam ileraverat 8, 1, — Inferius pro corporis sui H corporis Christi [Val.
Vat. simpliciter. Domini], qui etiam cum B F G post suprema addit parte cor-
' Vulgaia omittil lesus ,
quod exhibent etiam Card. Hugo, poris sui.
B. Albert. et Lyranus. — Descriptio vasis alabastri est secundum 8 Cfr. II. Sent. d. 35. dub. 6. et d. 42. a. 3. q. 2. —
Glossam inlerlinearem (cx Beda) in Luc. 7, 37. — Post pyxi- Sententia Grcgorii habelur II. Homil. in Evang. homil. 33. n. 2.
dem \\ addit alabastrinam , et pro vas alabastri C H substituunt — Inferius pro Et vere liaec mulier .V C D H Et haec vere
vas de alabastro. mulier.
* Psalm. 47, i. — Subinde allegatur Canl. I, II. » Vers. 16. — Tres. seqq. loci sunt I. Petr. 3, 3; Prov.
* Vers. 9, ubi pro dedit CDF attulit ; codd. allegant III. 7, 13. et Eslher 2, 12. — Inferius pro superfluitaiibus capil-
Reg. 10, eadem
10, ubi sententia, sed aliis verbis profertur. lorum Vat. In capillorum suprrflua praeparaiione.
— Superius pro aromata sive unguenta D F G aromatica un- '" Vers. 5. — Sequuntur Cant. 4, 9. et II. nec non I, 3.

guenta. — Superius pro perfecta poenitens oculis serviebat Vat. per-

* Vers. 13, post (juem ler. 31, IS. seq. Cfr. Bernard., fecie poeniieniis oculi serviebanl.
 184 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

cor meuni in uno crine colli tui » ; ore ad osculan- cede a nobis et ne appropinques, quia immundus
dum, ita ut ix)sset ei dici a Cliristo illud Cantico- es » . Sic etiam alter Pharisaeus dicebat de pubhcano
rum quarlo: « Favus dislillans labia tua » ; unguen- infra decimo octavo: « Deus, gratias tibi ago, quia non
tis serviebat ad ungendum , ut posset sibi dici : « In sum sicut ceteri hominum , velut etiam hic publica-
odorem unguentorum tuorum curremus ». nus». Et male iudicabat, et tamen Christus propler
68. (Vers. 39.). Tertio quantum ad temeritatem eius malum iudicium non di?nisit facere misericor-
Tertium. alieni iudicii, propter quod non fnit repulsa, dicit: diam ; de quo supra quinto ^ dixit Pharisaeis: « Non
Vi(le)is autem PJiarisaeus, qui vocaverat eum, sci- egent qui sani sunt medico, sed qui male habent.
licet ad convivium; videns, inquam, oculo non sim- Non enim veni vocare iustos, sed peccatores ad poeni-
plici nequam, secundum illud Ecclesiastici tri-
, sed tentiam
.
». — Magnaigitur misericordia Christi ostensa Miserico
Christi
m
.

gesimo primo ^- « Memento, quoniam malus est ocu- imt susceptione peccatricis accedentis ad Christi peccatr
poenitec
lus nequam. Nequius oculo quid creatum est » ? Et contactum mter epulas convivantmm et versutias iu-

vere nequam, quia, secundum illud Ecclesiastici un- dicantium. In quo simul commendatur Christi cle-
decimo, « bona in mala convertens insidiatur et in mentia et peccatricis poenitentia. Unde Gregorius ^

electis imponet maculam ». Et ideo lalium convivium « Cogitanti mihi de Mariae poenilentia flere magis
non est muitum acceptum, sucundum illud Prover- libet, quam aUquid dicere. Cuius enim vel saxeum
biorum vigesimo tertio: « Ne comedas cum homine pectus istae huius peccatricis lacrymae ad exemplum
"
invido neque desideres cibos eius ,
quoniam in simi- poenitendi non emolliant ? Super convivantes ingressa
litudinem harioli et coniectoris aestimat quod igno- est, inter epulas lacrymas fudit; quid ergo miramur?
rat. Comede et bibe, dicet tibi, et mens eius non Mariam venientem , vel Dominum suscipientem ? Su-
est lecum ». Et tahs erat iste Pharisaeus; quod pa- scipientem dicam , an trahentem ? Sed melius su^ci-
tet per illud quod subditur: Ait intra se^, scilicet pientem et trahentem, quia nimirum ille per mi-
cogitando sicut hypocrita, de quo lob decimo quinto: sericordiam traxit intus, qui per mansuetudinem su-
« Venter eius praeparat dolos ». — Unde sequitur iu- scepit foris ».
dicium: Hic si esset Propheta, sciret utique, quae et 70. Et est hic moraliter notandum ,
quod
'
in Exposit
moralis
qualis est mulier, quae tangit eum. Et ita iudica- his sex ,
quae
'
dicuntur de hac peccatrice
i
poenitente
1
«" , cond
7 nibus poi
bat, eum non esse Prophetam, sed liominem igno- scilicet quod retro stabat et secus pedes iacebat, lentiai

rantem, dicens in corde suo ^: « Signa nostra non lacrymis rigahat , capillis tergebat et osculabatur et

vidimus, iam non est Propheta, et non cognoscet am- ungebat; ista intelliguntur ,
quae debent esse in vero
plius » . Sed huic potest dici illud lob vigesimo se- poenitente, s>q\[\qq\ pudor erubescentiae , quod notat,
cundo: « An non cogitas, quod Deus excelsior caelo cum dicit stans ?'etro; infra decimo oclavo^: « Pu-
sit et super stellarum verticem subhmetur? Et di- blicanus a longe stans » .
— Timor reverentiae , quod
cis : Quid enim novit Deus? Et quasi per caliginem notatur ibi : Secus pedes eius ; Psalmus : « Adorate
iudicat». Sed certe ipse « novit in tenebris consti- scabellum pedum
quoniam sanctum est » eius ,
.
—
tuta, et lux cum eo est », sicut dicitur Danielis se- Dolor poenitenliae : Lacrymis coepit rigare pedes
cundo. eius ; Threnorum secundo « Deduc quasi torrentem :

()9. modo exvero cadebat in

Et nota, quod lioc lacrymas». — Nitor pudicitiae : Capillis suis ter-
Notandam. falsum. Mauifestum est enim quod Deus et homo ,
gebat; Isaiae primo^: « Lavamini, mundi estote,
divinus novit occulta non solum bonorum sed etiam , auferte malum ». — Ardor benevolentiae : Oscula-
malorum Proverbiorum decimo quinto ^; « Oculi : batur pedes eius Osculum mihi non de- ; et hic : «

Domini in omni loco contemplantur bonos et malos ». disti » etc. usque ibi « Quoniam dilexit mullum ».
, :

Sed in hoc errabat, quia hoc credebat ignorare — Dulcor devotionis intei^nae : Et unguento unge-
Christum, dum se permittebat a muliere peccatrice bat ; Canticornm primo '" : « Meliora sunt ubera tua
contingi.Unde etiam de ipsa male iudicabat; propter vino, fragrantia unguentis optimis ». Bonum unguen-
quod addit Quia peccatrix est, quasi dicat
: non : tum compunctionis , melius compassionis , se^ o])\a-

admitti , sed repelli deberet. Hic erat de illis , de mum devotionis; primo pedes, secundo corpus , sed
quibus Isaiae sexagesimo quinto ^ : « Qui dicunt : Re- tertio ungitur caput. Et ideo Magdalena ter legitur

* Vers. 1 4. et 1 5. — Duo seqq. loci sunt Eccli. 1 1 , 33. * Vers. 5, post quem Luc. 18, II. — Superius pro re-

et Prov. 23, 6. seq. — Inferiiis pro acceptim Vat. acce- pelli deberet C F H repelli debet, qui etiam prosequuntur Hic
ptandim. aulem de illis est [H erat], de quibus etc.
* Vat. ciim Vuigata addit dicens. — Sequitur lob 15, 35. ^ Vers. 31. seq.
^ lUud Ps. 73, 9. — Subinde allegantur lob 22, 12. seq. ' Libr. II. Homil. in Evang. homil. 33. n. I. Textus ori-

et Daniel 2, 22. nalis hinc inde plura interserit.

* Vers. 3. — Superius pro hoc modo A C G in hoc modo ® Vers. 13. — Duo seqq. loci sunt Ps. 98 , 5. et Thren. 2,18.
F modo , H
in m hoc iudicio, qui etiam subinde pro quod ® Vers. 16. — Subinde allegatur Luc. 7, 45-47. — Su-
Deus et homo divinus substituit quod ipse, cum esset Deus et perius pro Nitor pudicitiae Vat. Amor pudicitiae.
homo. Vocibus non soltm C F G praefigunt sed. 10 Vers. I. et 2.
 ;,

COMMENT. IN EVANGEIJUM LLC.VE C. VIl. 185

venisse ad Domiimm iiiigciidiim , liic el loannis duode- Casum proponit in generali, intelligens per istos debi- ^^^^^^^^°'

cimo ^
et Matthaei vigesimosexto et Marci decimo sexto. tores et intelligi dans peccatores, qui magnis debi-
71 (Vers. 40.). Et respondem lesus
.
dixil etc. Post tis sunt aslricti, secundiim illud Matthaei sexto:
;ido, de benignam susceptionem accedentis subditur bic beni- « Dimitte nol)is debita », id est peccata, « sicut et
robat?o- gnior approhatio diligentis. Approbat Dominus hanc nos dimittimus debitoribus nostris » etc. Per foene-
'm!°"* peccalricem diligentem et eius dilectionem, primo ratorem intelligimus Christum, secundum illud Mat-
perquirens generale iudicium ; secundo assumens thaei vigesimo quinto^: « Serve male et piger, nonne
speciale proposilum , ibi ^ : Et conversus ad mulie- oportuit pecuiiiam meam mittere nummulariis, et ego
rem etc. tertio vero conchidens principale inten-
; veniens exegissem quod meum est cuin usuris»? —
tum, ibi Propter quod dico tibi: Remittuntur ei etc.
; Et quia non omnes aequaliter peccant nec aequali-
.lairiior — perquirendo autem generale iudicium procedit
hi ter obligantur, ideo additur: Unus debebat denarios
im iri- hoc ordine. ^xc^to^ enim Pharisaei attentionem, in- quingentos; in quo ostenditur plena obligalio propter

sinuat quaeslionem et approbat responsionem. quinqueformem transgressionem perfectionis evange-

Primo igitur Pharisaei excilat altentionem , ut licae; completio enim intelligitur per centenarium.
ixcitatar a falsllate revocetur , cum dicil : Rcspondens lesus Et alius quinquaginta; hoc dicitur quantum ad se-
1^*'^
dixit ad illum: Simon, habeo tibi aliquid dicere miplenam. obligationem ,
quae est in transgressione
in quo excitat eum ut attendat. Et nota quod di- , , quinqueformi ipsius decalogi.
citur respondere Pharisaeo, cum tamen non dica- 73. (Vers. 42.). Sed quia Deus miseretur omni Misericordia
condonans.
tur aliquid quaesivisse a Christo, ut ostendatur, generi peccalorum ,
qui ad ipsum convertuntur ; ideo

quod ipse audiebat eius cogilationem, ut eius iudi- subditur : Non habentibus illis unde redderent, do-
cium refeUatur, quo credebat Cliristum ignarum, navit utrisque, scilicet ex misericordia condonante,
iuxta quotl in Psalmo ^ dicilur: « InteUigite insipien- sicut dicitur Matthaei decimo octavo ^ : « Misertus
tes in populo, et stulti ahquando sapite. Qui plan- dominus servi illius, diinisit eum et debitum dimi-
tavit aurem, non audiet? Aul qui finxit ocuhim sit ei », et hoc compassione miseriae, qua impotentes
non considerat »? In hoc, quod quasi respondendo al- suinus solverc. Omnia enim, quae habemus, sine
loquitur, excitat ad cogitandam Christi sapientiam; obligatione peccati Deo debenms; primae ad Corin-

in hoc vero, qiiod spondet, se ahquid dicturum,ex- thios quarto ^°: « Quid habes, quod non accepisti »?
citat ad percipiendam doctrinam; sicut et discipuhs et primi Parahpomenon vigesiino nono: « Tua sunt,
dixit loannis decimo sexto*: « Multa habeo vobis Domine, omtiia, et quae de manu tua accepimus de-
dicere, sed non potestis portare modo». — Et quo- dimus tibi ». Si ergo remittuntur peccata, oportet,
niam efficaciter eum excitavit, ideo subditur eius quod liberahter et misericorditer remittantur, quia
attentio, cum dicitur: Atilleait: Magister, dic.Xn nullum possumus rependere beneficium. Obligamur
qua responsione profitetur scientiam et petit doctri- tamen ad dilectionis affectum de quo requirit propter ,

nam, iuxta consihuin sapientis, Ecclesiastici sexto^: collatum beneficium. — Unde subdit: Quis ergo eum Quaestio.

«Fili, si attenderis mihi, disces sapientiam, et si plus diligit? cum uterque diligere teneatur. Unde sic

accommodaveris animum tuum, sapiens eris; si in- quaerebat Dominus a Petro post condonationem sui
clinaveris aurem tuam, excipies doctrinam ; et si di- peccati, loannis vigesimo primo ": « Simon loannis, di-
lexeris audire, sapiens eris ». Et sequitur post: « Et si hgis me phis his »? Et rationabiliter quaerit, quia
videris sensatum, evigila ad iUum ». Hic est Christus inaequalitatem beneficiorum sequi debet inaequalitas
Dominus, quem recte xocai magistrum, secundum il- affectionum, secunduin quod dicit Gregorius: « Cum
lud Matthaei vigesimo terlio^: « Unusest raagister ve- augentur dona , rationes etiam crescunt donorum.
ster, Cliristus»; et loannis decimo tertio: « Vocatis Tanto ergo humilior atque ad serviendum Deo prom-
me magister et domine, et bene dicitis; sum etenim ». ptior quisque esse debet ex munere ,
quanto se obli-

72. (Vers. 41.). Secundo autem Pharisaeo in- gatiorem esse conspicit in reddenda ratione ».

insinaainr sinuat quaestionem , ut ad veritatem dirigatur, cum 74. (Vers. 43.). Tertio vero Pharisaei approbal .^pprobaiar
psi
iiio.
qnae- ,,.rs
subditur Duo
77.
: debitores erant um n
^
/>

Joeneratori etc. 7'esponsionem , ut in veritate conlirmetur propter

responsio.
;

* Vers. 3; M.itlii. 26, 7 et Marc;. 16, I; codd. allegant ® Veis. 8, post quem loan. 13, 13.

Marc. 14, 38. (ubi de unctione cnpitis) ,

pro quo vel substituen- ' Vulgata ct Vat. cum H ciiidam. — Siibinde allegatur
dum (sicut nos fecimus, et cui concordat Commcnt. in loan. Mattli. 6, 12. ct 14. I.'j. — Inferius A legit : Casum proponi!
c. 12. n. 10.), vel cui adiungendiim est Marc. 16, \, cui le- in fjenerali intelligendim ,
per istos dehilores intelliiji peccato-

clioni favet H : hic el loan. 12 pedes Matth. 26.

, ; et Malth. 2i. res ctc. Vat. Casiim proponit in generali per istos debitores ,

[? Marc. li.] caput ; sfid Malth. 28. [melius Marc. 16.] cor- dans intelligi peccatores etc.
pus ad monumcntum. — Locos, in quibus Bernard. de hoc tri- * Vers. 26. et 27.
pliri unguento agit, allcgavimus tom. VI. i)ag. 412, nola i. " Vcrs. 27. — Pro condonante Vat. condolenle.
* Vers. 44 ; terlium est v. 47. '" Vers. 7, post quem I. Paralip. 29, 14.
^ Psalm. 93, 8. seq. Cfr. Augiist., Ijiarrat. in Ps. 140. n. 8, " Vers. I.'). Senlentia Gregorii habetur F. Homil. in

et Eiilhym., in Luc. 7, 40. Evang. homil. 9. n. 1. — Superius pro de quo reqnirii H (H

* Vcrs. 12. » Vers. 33. .seq. et v. 36. a secunda luanu) quem reqniril.

S. Bonav. — Tom. VII. U

 186 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII.

quod additur: Respondit Simon et dixif^: Aestimo, vertit ad mulierem, ut in ipsa erudiret Simonem,
quia is cui plus donavit, quod scilicet amplius di- ad quem loquebatur; et ideo subditur: Dixit Si-
ligat, ut verificetur illud ad Roinanos quinto: « Ul)i moni: Vides hanc mulietrm? Ideo quaerit, utrum
autem abundavit delictum, superabundavit et gratia ». videret, quia, licet videret corporaliter, eius^ facta
— Et quoniam, sicut dicitur Ecclesiastici vigesimo non approbabat, sed reprobabat eius merila; et licet
primo, « verbum sapiens ,
quodcumque audierit, videret peccatricis fletum, non tamen attendebat af-
scius laudabit et ad se adiiciet »; ideo subditur: At fectum. — Et ideo a Domino commonetur et ex com- compara

ille dixit ei: Recte iudicasti. Hoc enim solum iudi- paratione illius arguitur in hoc quod sequitur: In- Pharisa'

cium approbat Veritas Christus, secundum illud loan- travi in domum tuam, aquam pedibus meis non
nis septimo^: « Nolite secundum faciem,
iudicare dedisti; ex quo reprehensibilis es, quia non fuisti

sed iustum iudiciuin iudicate». Unde qui falsum iu- imitator Abrahae; Genesis decimo octavo^: « Loque-
dicium fecerat ex propria aestimatione rectum pro- batur viris transeuntibus : Laventur pedes vestri , et
fert divina manuductione , et qui male prius iudica- requiescite sub arbore ». — Sed econtra haec estcom-
verat inlra se nunc recte iudicat contra se. Unde mendabilis, unde additur: Haec auteni lacrymis
Gregorius^: « Siia sentenlia Pharisaeus convincitur, rigavit pedes meos et capillis suis te?^sit, id est,
quia sicat phreneticus funem porlat, ex quo iiga- lacrvmHS in tanta copia fudit ad modum fonlis et
Noiandura. tur » .
— Et iiota, quod commendalur hic Pharisaei rivuli, iuxta quod dicitur leremiae nono ^^- « Quis
iudicium; nec tamen iile qui amplius peccaverat, am- dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem la-

plius approbatur, sed ostenditur, quod quanlum est crymarum »? Et in hoc significatur mirabilis affectus
ratione obligatioms , quae venil ex dimisso, amplius mulieris et gratia interior ,
quae ita in lacrymas pro-
obligatur *. Unde intelligenda est liaec sententia cum fluebat exterius, ut implerelur illud Psalmi: « Posuit
reduplicatione et quanlum ad obligationem , et sup- desertum in stagna aquaruin »; et Isaiae trigesimo
posita gratia et rectitiidiiie in vohintate; quia multi quinto: « Et quae erat arida facta est in stagnum,
ad magnas gratias tenentnr, qui [)aucas aut nullas et sitiens in fontes aquarum ». Et in hoc praeponitur
reddunt. Uiide Beda ^ : « Secundum omnes plus of- Pharisaeo quantum ad luctum ", in quo est expres-
fendit qui pliis d(;l)uil; sed per rnisericonliam omnis sum signum compunctionis.
causa mutatur, ut amplius diligat qui amplius de- 7(). (Vers. 45.). Secundo vero praeponit eam oesecm
buit, si tamen gratiam consequatur ». quantum ad oscuhm quod erat signum , dileclionis,
75. (Vers. 44.). Et conoersus ad mulicrem etc. cum addilur: Osculum mihi non dedisti , in siunum
Assumitur Hic posl generale iudicium assumit speciale propo- amoris , iuxta Aposlolum ad Homanos ultimo ^^
specialepro- . .

positum de situm , \w quo osteudit, peccatricem maiorem alie- « Salutate invicem in osculo sancto»; et discipuli
triplici indi-
cio dueetio- ctum
,.
^
,

habuisse ad
, •
i /-,1 •

Chnstum quam Phansaeum,

rwi
pro- osculati sunt Paulum, Actuuin vigesimo. — Sed econtra
ponendo triplex dilectionis indicium, scilicet fletum, de hac; unde additur: Ilaec autem, ex quo intra-
osculum et ablutioneni pedum, in quibus inulier vit, non cessavit osculari pedes meos ; in quo si-

praecellit Pharisaeiim. gnatur fervens dilectio et permanens. Ideo non ces-

Priino igitur |)raeponit peccatricem Simoni pro- sabat ab osculo, quia non cessabat ab interiori de-
De phmo. ^ter fletu7n , qu\ erat expressum indicium cuntri- siderio. Nam de ipsa dicit Gregorius ^*, quod «amoris
tionis; et hoc notat, cum dicitur: El conversus ad eius, id est Christi, igne succensa ardebat deside-
miUierem iiropter eius contritionem et poenitentiam,
,
rio ». Sicut eniin dicitur Canticorum ultiino: « Fortis

secundum illud Zachariae primo^: « Convertimini ad est ut mors dilectio »; et posl : « Lampades eius lam-
me, et ego convertar ad vos ». Hoc autem fit, cum pades ignis atque flammarum ». Unde sicut ignis sem-
dihgimus et rediligimur, secundum illud Canticorum per urit, sic caritas incessanter accendit; ut enim
. secundo: « Dilectus meus mihi, et ego iUi »; et dicit Gregorius ^*: « Nunquam est amor Dei otiosus ».
Canticorum septimo: « Ego dilecto meo, et ad me 77. (Vers. 46.). Tertio praeponit eam quantum oe tenic

conversio eius». — Ideo autein se corporaliter con- ad unctionem pedum, quod erat signum devotionis.

^ Vulgata et Vat, Respondem Smon dixit. — Duo seqq. ® Cod. A affectionem.

loci sunt Rom. 5, 20. et Eccli. 21, 18. ' Vers. 3. — Duo seqq. loci suiU Cant. 2, 16. et 7, 10.
* Vers. 24. — Superius post Christus H addit qnod est ® Cod. H addit tamen, qui etiam subinde cum A C DG
iustum, rectum et verum, Vat. quod iustum est. pro approbnbat et reprobabat substiiuit approbat et reprobal.
* Libr. II. Homii. in Evang. iiomil. 33. n. 4 , ubi pro quia ^ Vers. 4 : Lavate pedes veslros etc. B : Dixit tiospitibus
sicut (ila Glossa ordinaria) textus originalis quasi et ligetur Afferam pauxillum aquae, laventur etc.

pro ligatur. ^" Vers. 1. — Duo seqq. loci sunt Ps. 106, 35. et Isai.

* Vat., omisso quod quantum est, subinde legit qune ve- 35, 7.

nit ex diverso, quod amplius nd diligendum obligatur. Gft'. " Vat. flelum et tuctum.
IV. Sent. d. 4. p. L a. 1. q. 3. in fine. 1* Vers. 16, post quem Act. 20, 37.
Haec sententia exliibetur in Glossa ordinaria in Luc. 7, 43.
* " Libr. 11. Homil. in Evang. homil. 25. n. 1. — Subinde
absque nomine auctoris: Secundum homines [ita etiam A F H] allegatur Cant. 8 , 6.

plus fortasse offendit qiii plus debuerit. Sed per misericordiam Do- ** Libr. II. Homil. in Evang. homil. 30. n. 2.

mini causa mutatur... gratiam [codd. et Vat. gralia'] consequatur.

 ;
: ,
;

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. VI L 187

curii subiungit: Oleo capiU meiim non unxisti; per omnia liaec caritatem habete, quod est vincu-
quod erat nioris tunc temporis in signuni hietitiae lum perfectionis ».

et exsullationis, secundum iliud Matthaei sexto * 80. Tertio vero approbat, quia dilectio eam Ut praepo-
sil.i Pbari-
« Tu autem, cum ieiunas, unge caput tuum et fa- Pharisaeo praeposuit; propter quod addit: Cui au- saeo.

ciem tuam lava ». — Haec aiUem unguento unxit pe- tem minus dimittitur , scWicei {^hnrmeo , minus di-

des meos , quod est pretiosius oleo. Unde pretiosiora ligit, quam ista cui dimissa sunt multa. Et it;i ex
oflerebat haec muher Christo, secundum ilhid loan- hoc concluditur, quod longe plus quam Pharisaeus
nis duodecinio ^ : « Maria ergo accepit hbrani un- Dominum amavit, et ideo amplius Deo accepta fuit;

guenti nardi pistici pretiosi, et unxit pedes lesu ». et propterea « eam laudavit vir* eius ^
», quasi dicens

In his ergo Iribus dilectionis indiciis probat Domi- sibi illud Proverbiorum ultimo: « Multae filiae con-
nus,quod peccalrix verius et fervenlius dilexit. gregaverunt divitias, tu supergressa es universas »;
78. (\'ers. 47.). Propler quod dico tibi etc. quia « fallax gratia, et vana est pulcritudo; mulier
nciodiiai-
rincipale
Hic post
T ,.
gcnerale
^ . . ,
iudicium
.
et speciale propositum
,
timensDominum, ipsa laudabitur». — Patet igitur, Epilogus.

aientum concludit principale intentum, quod est commen- quomodo in hac conclusione clauditur ^^ perfecta com-
ipliciter. ... „ . .
,

datio muiiens consequens ex praemissis. Commenda- mendatio et approbalio diligentis contr'a iudicium Pha-
tur autem haec mulier peccatrix a Doinino commen- risaei ipsam contemnentis, quia repiitabat eam plenam
datione plena, quia^ ut purgata a peccato propter peccatis etvacuam meritis, et sic viluisse iii conspectu
dilectionis aflectum, ut perfecla in merilo propter superni iudicis. Quod totum exsuinatum est in hac
dilectionis ellectum, ut praeposita Pharisaeo pro- conclusione, cum ipsa ostenditur iustificata a peccato

pter dilectionis excessum. et inultiplicata in merito et anteposita Pharisaeo.

Lnde approbat hic Dominus dilectionem eius 81. Et nota, quod in hac conclusione infertur Notanda.

immenda- primo, quia dilectio eam a peccato purgavit; quod cominendatio dilectionis Christi respectu remissionis
» a pec notat, cum dicit: Propter qiiod dico tibi , id est, peccati per modum causae et per modum effectus.
propter nunc praemissa dilectionis indicia assero tibi: Unde remissio peccati praernittitur, et remissio pec-
Remiltuntur ei peccata multa etc. ; et ita iam non cati postponitur , et dilectio interponitur. Est enim Duplei re-
missio et di-
debet a te condemnari , sed magis beatificari ,
quia remissio quoad poenam , et haec causatur a dile- lectio.

in Psalmo scriptum esl ^ : « Beati ,

quorum remis- ctione; et quoad culpam, et haec inducit dilectio-
sae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt pec- nem. Et rursus est dilectio affectus, et hanc indu-
cata »; et ad Romanos quarto: « Ei qui non operatur, cit peccati remissio, secundum quod supra ^^
osten-
credenti in eum qui iustificat impium, reputatur fides sum fuit in Pharisaei iudicio. Ei esi dilectio effectus
eius ad iustitiam secundum propositum gratiae Dei. ei haec inducit peccati r-emissionem quoad poenam,
Sicut et David dicit beatitudinem hominis, cui Deus secundum quod coUigitur ex triplici dilectionis indi-
accepto fert iustitiam sine operibus » Legis. Unde in cio ^^. Unde ista conclusio quantum ad primam par-

isla impletum est illud Psalmi^: «Dixi, confitebor tem respondet inductioni factae in bonis operibus
adversum me iniustitiam meam Domino; et tu re- quantum ad secundam respondet quaestioni de duo-
misisti impietatem peccati mei ». bus debitoribus et respondet simul omnibus praemis-
79. Secundo ,
quia dilectio in merito perfecit ^ sis. — Super hoc etiam advertenda est Christi sa- Christi sa-
pientia.
perfecta
merito.
propter quod addit: Ouoniam dilexit multum. Ma- pientia in approbando peccatricem ,
quam Pharisaeus
gnitudo enim dilectionis amplificat meritum et ex- condemnaverat. Approbat eam ex datis a Pharisaeo
pellit peccatum ;
primae Petri quarto ^ : « Caritas et ex concessis ^^, deinde ex manifestis indiciis; primo
operit multitudinem peccatorum »; et Proverbiorum quasi syllogizando , secundo quasi inducendo; primo
decimo: « Odium suscitat rixas, et universa delicta in generali, secundo in speciali; primo parabolice,
operit caritas». Unde et in Glossa dicitur: « Ardor secundo expresse. Ad haec omnia respondet illatio

caritatis in ea rubiginem peccatorum consumsit ». conclusionis praemissae. Tertlo, de

benignissima
Nec solum purgat a peccato , sed etiam conservat in 82. (Vers. 48.). Dixit aiUem ad illam. Post al>solatione
pnenitentis
merito, secundum illud ad Colossenses tertio^: «Su- benignam susceptionem accedentis et benignior"em tria.

' Vers. 17. pro viluisse substituit venisse, D vioisse. Subinde pro mnlti-
2 Vers. 3. plicata D amplificata.
' Vat. scilicet. '• Num. 74. seqq. — Vat. legit: Uiide dilectio duplex est:
* Psalm. .31, I, post qiiem Kom. 4, o. seq. — Codd. CD hanc introducit remissio peccati quoad cul-
allcra effectns , et
addunt ibi, H legit beatificari iuxla illnd Psalmi. pam, secundum quod supra ostensum est ex Pliarisaei iudi-
* Psalm. 31, o. cio. Altera est dilectio affectus , el haec etc.
® Vat. profecH; cfr. Inineu supra n. 78. ** Supra n. 75. seqq. , ubi ctiani inductio de benevolen-
^ Vers. 8, post qiiein Prov. 10, 12. et Glossa ordinarid tiae operibus, cfr. supra etiam n. 67. 78.
(secundum Gregor. , II. Homii. in Evang. homil. 33. n. i.) in " Sive ex argumenlo ad hominem; cfr. Aristot., II. Eiencli.

Luc. 7, 47. * Vers. 14. c. 3. (c. 22.), et tom. I. pag. 104, nota M. et pag. 131, nota 6.
' Prov. 31, 28, post quem v. 29. et 30. — De syltoyismo et inductione vide Aristot. , II. Prior. c. 23.
'". Vat. in hac qmestione concluditur, quae etiam inferius (c. 2o.). — Superius post peccatricem Val. addit poenitentcm.
 188 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIU.

approbationeni diligenlis subiungilur hic lerlio beni- tates tuas propter me ». Et sic verificatum est il-

gnissima absolutio confitentis. Circa qiiam primo lud Ecclesiastici decimo tertio: « Pauper locutus est,
introducitur divinae largitatis donum plenarium et dicunt : Quis est hic » ? Sic etiam in cordibus
secundo, humanae impietatis iudicium perversum; suis qui simul manducabant dolum cogitabant, ut
tertio, devotae credulitatis meritum perfectum. impleretur illud Psalmi : « Si is qui oderat nie, su-
Primoquantum ad divinae largitatis do-
igitur per me magna locutus fuisset, abscondissem me for-

De primo. num plenavium dicitur Dixit autem ad illam. : sitan ab eo. Tu vero homo unanimis » etc. Unde isti

Non est dubium, quin dixerit Christus ad peccatri- male iudicando de sanitate illius infirinabantur, sicut
cem Remittuntur tibi peccata, non solum quoad
: dicit Beda^: « Sanata aegrota, de eius salute ahi ae-
culpam sed etiam quoad poenam, secundum quod
, grotant ». Et sic verificatum est illud Osee septimo:
petebat Manasses ^ « Peto rogans te Domine re- : , , « Cum sanare vellem Israel, revelata est iniquitas

initte mihi, remitte mihi, ne simul perdas me cum Ephraim et malitia Samariae, quia mendacium ope-
iniquitatibus meis neque in aeternum reserves mala rati sunt »
inea». Hanc remissionem Christus fecit sua virtute; 84. quantum ad devotae
(Vers. 50.). Tertio oe tertio.

Matthaei nono : « Ut scialis, quia Filius hominis habet credulitatis meritum perfectum subditur Dixit au- :

poteslatem in terra dimittendi peccata» etc; Actuum tem ad mulierem Fides tua te salvam fecit, sciiicet:

decimo : « Huic omnes Prophetae testimonium perlii- a peccatis; fides, inquam, Christi de qua Matthaei ,

l)ent, remissionem peccatorum accipere per nomen primo^: « Ipse salvum faciet populum suum a pecca-
eius omnes, qui credunt in eum ». tis eorum »; et hoc per fidem; ad Romanos tertio:

quantum ad humanae
83. (Vers. 49.). Secundo « Deus iustificat eum qui ex fide est lesu Christi ».

De secundo. impietatis iudicium perversum suJjditur Et coepe- : Et quia iustitia facit pacem cum Deo et cum con-
runt qui simul accund)ebant, dicere intra se, sci- scientia, ideo subdit: Vade in pace; ad Romanos

licet male iudicando et ipsum despiciendo: Quis est quiiito^: « lustificali ergo ex fide, pacem habeamus
hic, qui etiam peccata dimittit? quasi dicant: cum ad Deum»; et Isaiae quinquagesimo septimo: « Ve-
sit parvus et nulhis, quomodo sibi attribuit quod niat pax et requiescat in cubih suo »; ut de illa possit

potest solus Deus? iuxta illud Isaiae quadragesimo dici iUud Malachiae secundo : « In pace et in aequitate

lertio^: « Ego sum, ego sum ipse, qui deleo iniqui- ambulavit mecum et multos avertit ab iniquitate».

Capitulum VIII.

In secunda parte Apostoli instruuntur specialiter in doctrina Primo ponitur instructio parabolica in occultis mysteriis
mystica Scripturarum. per tria.

1. Et factum est deinceps etc. Supra ^ posita est Circa doctrinam parabolicam, quae communiter
communis discipulorum in doctrina eorum
instructio omni generi hominum proponitur audienda et Apo-
quae requiruntur ad sahitem omnium. In parte vero stolis intelhgenda, introducuntur tria. Primum est

ista subditur instructio specialis in doctrina mystica coadunatio multitudinis ad audiendum secundum ;

Scripturarum. Et quoniam haec doctrina turbis pro- est propositio similitudinis ad manuducendum, et
ponitur in parabolis et aperitur discipulis et confir- hoc ibi ^ : Exiit qui seminat etc. ; tertium est exci-
Divisio. inatur miraculis, ideo pars ista habet tres: in qua- tatio sollicitudinis ad intelligendum, quod describi-
rum prima ponitur instructio parabolica in occultis tur ibi: Haec dicens, clamabat etc.
mysteriis; secundo vero, informatio apostolica in Quantum ad primum notandum, quod ad doctri- Primo.quo

apertis eloquiis , ibi ^ : Esi autem haec parabola nam Christi erat concursus multitudinis ex causa nem mu:

tertio vero, eius confirmatio authentica in manife- quadruplici, secundum quod ex littera potest con- guntur"

stis miraculis , ibi : Factum est autem in una die- iici : quia quidam comitabantur Christum ratione
rurn etc. suscepti offcii, ut Apostoli; quidam, ratione accepti

^
In sua oralionc (Orat. IVIanassae) ; codd. allegant //. * Vers. I. — Duo seqii. loci sunt Isai. 57, 2. et Ma-
Paralip. idlimo. — Diio seqq. loci sunt Mattli. 9, 6. et Act. iacl). 2, 6.

10, 43.
**
Cfr. c. 6. n. 24. — Inferius post m doclrina contra codd.
2 Vers. 20, posl quem Kccli. 13, 29. ct Ps. 5i, 13. seq. ct Vat. A omitiit mijslica (c. 6. n. 24. mysterii).
® Libr. III. in Lnc. 7, Vcrba allegantur secundum
47. ' Vers. I I ; lertium habetur v. 22.
Glossam ordinariam in Luc. 7, 49. —
Seqiiitur Osee 7, I. Vat. " Vers. 5; tertium proponitur v. 8. — Vat. legit: Seciin-

adiungit v. 13. duin est proportio simililudinis nd manifestandwn ,

quae etiam
* Vers. 21. — Subinde aJlegalur Uom. 3, 26. — Supe- subinde voci sollicitadinis [C II multitudinis] j)raefigit aposto-
rius post acilicet ,
quod H omittit, retinuimus cum Vat. cl F licae.

a peccatis ,
quod alii codd. omiitunt.
 . ; ,,

COMMENT. IN KVANGELIUM LUCAE C. VIIL 189

heneficii, ut infirmi curali ;

quidani , ratione impen- — Et nota, quod hcet curaverit utrumque sexum Notaadain.

dendi ministerii, ut mulieres honestae; quidam, ra- magis tamen specificat de muliebri, sive quia sexus
tione audiendi verbi divini,.ul multitudo turbae. Et infirmior, secundum illud priinae Petri terlio^: « In-

haec quatuor geiiera enumcrat Evangelisla concur- firmiori vasculo muliebri impartieiites honorem »; sive

risse ad Christi doctrinam. quia clementior quam vir respectu infirmil;itis alie-
2. (Vers. 1.). Primo igitur quantum ad Aposto- nae, secundum illud, Proverbiorum ullimo, de bona
133 pnma (os concomitantes Chrislum ralione suscepli officii muliere: « Manum suam aperuit inopi el palmas suas
t ralione
cii susce- praemitlitur : Et factmn esl deinceps ^ et ipse iler extendit ad pauperes » ; sive quia inter personas cu-
pti.
faciebat per civitates et caslella, id est per loca, ralas erant nobiliores. — Et ideo exprimit aliquas no- Nomina
trinm malie
ubi habitant miiiores el maiores , secundum quod di- minaliter, cum addit: Maria, quae vocatur Magda- rum notabi
lium.
citur Sapientiac sexto: « Pusillum et magnum ipse lena^, a Magdalo oppido secundo milliario a Tibe- De prima.

fecit, et aequaliter est illi cura de omnibus ma- », riade ; et haec erat notabilis ratione enormitatis

xime quantnm ad ea quae sunt salutis; propter quod peccati; unde et addit: De qua septem daemonia
dicit: Praedicans et evangelizans regnum - Dei, se- eiecerat'', id est universa vitia; Gregorius: « Septem
cundum illud Isaiae quinquagesimo secundo: «Quam daemonia Maria habuit, quae universis vitiis plena
pulcri super montes pedes annuntianlis et praedicantis fuit». Haec daemonia exierunl, quando peccata di-

pacem et annunliantis salutem, praedicantis bona ». missa fuerunt, secundum quod dicitur infra unde-
— Et quia verbum fiustra proponitur, nisi adsit au- cimo^: « Cum immundus spiritus exiil ab homine,
ditor, ideo additur: Et duodecim cum illo, qui sci- errat per loca inaquosa »; remissa autem fuerunt ei,
licet sequebanlur eum ex suscepto olficio, ad quod supra seplimo. Haec enim est illa peccatrix de qua ,

elegit eos; supra sexto^: « Elegit duodecim, quos supra sermonem fecit, sicut dicit Beda in Glossa^.
el Apostolos nominavit ». Unde ipsi Apostoli cum 4. (Vers. 3.). Erat etiam ahqua nobilis ratione De secunda.

evangelizante circaibant, ut cum ipso in Evangelio nobilitalis viri; undeaddit: Et loanna, uxor Chu-
collaborarent secundum illud, ad quod
, horlatur sae, procuratoris Herodis , qui erat persona nobi-
Apostolus secundae ad Timolheum primo : « Sed col- lis. Erat etiam aliqua nobilis ex se ipsa, de qua sine De terlia.

labora Evangelio secundum virtutem Dei ,

qui nos cognomine adiungitur: Et Susanna. Has autem tres
liberavit et vocavit vocatione sua sancta, non secun- nominat, ut commendet castitatem secundum tripli-

dum opera nostra, sed secundum propositum suum » cem differentiam in comitatu Christi , scilicet vidua-
quia, loannis deciino quinto, « non vos me elegistis, lem '", coniugalem et virginalem. Unde prima dici-

sed ego elegi vos et posui vos, ut eatis et fructum tur prius fuisse peccatrix, secunda coniugata, de
afiferatis , et fructus vester maneat » tertia tacetur utrumque. Vel, ut in hoc ostendatur
3. (Vers. 2.). Secundo, quantum ad curatos comi- curatio a triptici aegritudine, scilicet animae et car-
;anda, ra- tantes ralione accepti beneficii subditur : Et mu- nis et utriusque; ideo tres personas curatas expri-
>De bene-
iiaccepti. lieres aliquae, supple: cum eo iter faciebant, el hoc mit, scilicet Mariam, loannam et Susannam.
ratione accepti beneficii; unde adiungit: Quae erant 5. Tertio, quantum ad comitantes ratione im- Tertia, ra-
tione obse-
curatae a spiritibus malignis et infirmitatibus. pendendi obsequii sive minislerii additur: Et aliae quiiimpen-
dendi.
Ideo comilabantur eum tanquam suum salvatorem et multae , quae ministrabant ei de facultatibus suis
raedicum secundum consilium Sapientis,
, Ecclesiastici sicut illa Sunamitis Ehseo, quarti Regum quarto ^^
trigesimo octavo^: « Da locum medico, et non di- cui dicilur: «omnibus ministrasti
Ecce, sedule in
scedat a te, quia opera eius sunt necessaria »; unde nobis ». Sic et socrus Simonis, de qua Matthaei
supra sexto: « Et qui vexabantur a spiritibus immun- octavo dicitur, quod postquam curata est, « surre-
dis curabantur. Et omnis lurba quaerebat eum tan- xit et ministrabat eis». — Hoc enim antiquitus con- Nolandam.

gere, quia virtus de illo exibat et sanabat omnes». sueverat esse officium mulierum , sicut dicit Beda in

* N(»n pauci codd. omiltunt deinceps. — Sequilur Sap. 6, 8. ® Vers. 24, post quem Luc. 7, 47. seq.
* Codd. CDFG verhum. — Subinde ailegatur Isai. 52, 7. ^ Scilicct ordinaria in Liic. 8,2: « Cum Maria iter face-
(Vat. addit v. 8.). ret ciim Domino et ei ministrare commemoratur, ceJebri eam
* Vers. 13. — Diio seqq. Inci siint II. 'riin. 1, 8. seq. et vocabiilo Magdalenam vocal; ubi eandem peccn!ricem describit
loan. lo, 16. — Inferius pro Aposloli cum evangelizante Wnl [supra 7, 37. seqq.], reverenter eam generali nomine mulie-
Apostoli et Evamjelistae. rem dicit, ne nomcn tantac famae, quod bodie vencramur,
* Vers. II. et 12, post qiios Luc. 6, 18. seq. prisci erroris nota fuscaret ». Ilis verbis ipse Beda (Ili. in Luc.
* Vers. 7. — Siibinde allegatur Prov. 31, 20. — Inferius 8, 2.) haec |)raemittit: Maria Magdalene ipsa est, cuiiis lacilo
codd. omittunt qinnn vir. nomine proxima lectio [c. 7, 37. seq((.] poenitentiam narrat.
® Vulgata ct Val. Alagdalene. — Pe(r. Comeslor, Ilislor. '" .\uctor Commentarii in Kvang. .sccundiim Lucam (inler

scholast. in Evang. c. 64. Additio \ : Macjdalwn oppidum est opera Ilicron.) c. lu, 40, Mariam Magdalenam vocat «vidiiam».
duobus milliariis a Tiberiadc etc. Cfr. tom. VI. pag. 498 ,
Cfr. Cornel. a Lapide in Luc. 8, 2. — Glossa inierlinearis (e.\

nola 2. Beda) in Liic. 8, 3: Susanna, lilium propter odoriferiim cac-

' Vulgata, quam H et Vat. seqiiuntur, exierant; cfr. la- lestis vilae candorcm.
men Marc. 16, 9. — Senlentia Gregorii liabetur II. Ilumii. in " Vcrs. 13. — Scipiitiir Matlh. 8, l.j; cfr. Marc. I, 31.
Evang. homil. .33. n. I.
 190 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

Giossa ^: « Antiqiiitus mos erat ludaeorura, nec duce- rabolis os meura, loquar propositiones ab initio ».

batur in culpam , ut rnulieres de sua substantia pa- Et sic facta est excitatio raultitudinis.
scerent et vestirent doctores. Sed quia hoc in gen- 7, (Vers. 5.). Exiit qui seminat etc. Post con- SecuQdo,
quoad propc
tibus poterat facere scandalum, Paulus se memorat gregationera multitudinis additur hic secundo propo- sjtionem si-
miiitudinis
abstinuisse primae ad Corinthios nono : Nunquid sitio similitudinis. Et quia doctrina debet esse se- notantur 4
dilTerentiae
non habemus potestatem mulierem sororem cir- cundum exigentiam auditorum, ideo similitudo pro- nuditomm.
cumducendi sicut ceteri Apostoli » ? Et ideo
, illud posita quatuor habet differentias raeinbrorum, cor-
nunc non debet ad consequentiam traiii ^ propter respondentes quatuor differentiis auditorum. Quidain
scandalum vitandum et etiam propter periculum. — enim audiunt, sed non retinent, ut obliviosi; quidam
Daplex do- In hoc lamen erudimur, quod praedicatori licet acci- audiunt et retinent , sed non faciunt, ut desidiosi
camentum
insinuatiir. pere stipendium pro labore; primae ad Corinthios quidara audiunt, retinent, faciunt, sed non coin-
nono: « Si seminavimus vobis spiritualia, non est plent, ut negotiosi; quidain autem audiunt, reti-

mirum , si carnalia vestra metamus » ; et Matthaei nent, faciunt ^ et coraplent, et hi sunt studiosi et

decimo : « Dignus est operarius cibo suo » ; et infra virtuosi.

decimo : « Dignus est enim operarius raercede sua » Haec quatuor genera hominum sirailia sunt qua- Item, 4 di!
ferentiae tei
Et rursus in hoc erudiinur, quod praedicare et labo- tuor differentiis terrarum, quaruin priraa semen re- raram.

rare actus est virilis et perfectoruin; sed rainistrare, cipit, sed non retinet, et quantuin ad illara dicitur:

imperfectorura, utpote mulierum ; unde Actuura sexto ^ Exiit qui seminat seminare semen suum. Exiit
« Non est aequum , nos relinquere verbura Dei et scilicet de domo ad agruin, hoc est de quiete ad la-

ministrare mensis ». borera; Psalmus^: « Exibit homo ad opus suum et

6. (Vers. 4.V Quarto, quantum ad concurrentes ad operationem suara usque ad vesperara ». Et hic Quid sit s(
rainatio.
Quarta, ra-
tione verbi
ratione verbi diinni audiendi adiungitur : Cum au- labor vel est in opere iustitiae, vel misericordiae
divini au- tem pluj^ima turba conveniret, scilicet ad audiendum qui recte designatur per seminationem , secundum
diendi.
doctrinam, secundum illud loannis deciino octavo*: illud Ecclesiastae Mane semina semen
undecimo ^ : «

« Ego seinper docui in synagogis, ubi oinnes ludaei tuum, et vespere ne cesset manus tua » et Isaiae tri- ;

conveniunt ». Et sic iinpletur illud Isaiae secundo: gesimo secundo: «Beati,qui seminatis super omnes
« Fiuent ad eura omnes gentes, et ibunt populi aquas, iininittentes i^edera bovis et asini ». — Vel Aliter.

multi ». Unde congregabantur in inultitudine et ve- etiam est in sermone doctrinae; uiide de Paulo prae-
niebant cura proraptitudine; unde et subdit : Et de dicante dicitur Actuum deciino septiino ^°: « Quid vult
civitatibus properarent ad eum , scilicet audien- seminator verborum hic dicere »? Et isto semine inul-
Paraboh. dum. —
Dixit per similitudinem , scilicet paraboli- tiplicata est Ecclesia, secundum illud priraae Petri pri-

cam ad apertas res, quibus assueti erant; et ideo ad rao : « Renati non ex seinine corruptibih , sed incor-
audiendum cum desiderio properabant. Unde Chry- ruptibili, per verbum Dei vivi et permanentis in
sostomus^: « Coramiscens paraboias, cum araphori aeternura ». Et de hac serainatione intelligit hic; sed
mitigatione attrahebat auditores et de area et de vi- haec , licet de se semper sit bona et fructuosa
nea et de agro ». Unde ad hanc doctrinain parabo- variatur taraen secundum differentiam terrae susci-
licara oinnes invitantur , secundum illud Psalrai ^ pientis.
« Aiidite haec, oinnes gentes , auribus percipite, qui 8.Quaedam enira suscipit , sei\ non retinet , et Prinia dill'(
rentia terrj
habitatis orbein » ; et post subditur : « Inclinabo in ideo quantum ad illam subdit : Et dum seminat rum [et uj
ditornm.
parabolara aurera meam, aperiam in psaltcrio pro- aliud, id est alia pars seminis, cecidit secusviam,
positionera meam » ; et rursus alibi : « Aperiam in pa- per quam scilicet est discursus, et ideo non est in

* Scilicet ordinaria: Antiqiius [ita etiam AH] mos etc. In ideo solum in parabolis loquitur, sed ut maiore cum emphasi
fine ailegatur (a Beda, non in Glossa) I. Cor. 9, 5. Vat. sen- verba faceret et magis memoriae imprimeret resque sub aspe-
tentiam exhibet, prout ipsa iiabetur apud Bedam, non prout ctum poneret ». His verbis praemiserat, quod Christus in monte
est in Glossa. (Matth. 5.) non per tot parabolas sermonem contexuit, sicut
^ Cfr. supra pag. 85, nota 4. — Tres seqq. loci sunt I. hic (Matth. 13.), ubi proponuntur parabolae de seminante, de
Cor. 9, II; Matlh. 10, 10. et Luc. 10, 7.— Glossa ordinaria zizaniis, de grano sinapis, de thesauro abscondito etc.

(ex Beda) in Luc. 8 , 3 : Minislrabant ergo Domino carnalia ,

® Psalm. 48, 2. et 5, quem plures codd. sic exhibent : Aperiam
cuius metebant spiriluaiia, ut formam daret praedicatoribus, in parabolis aurem, inclinabo in psalterio etc. — Sequitur
quod victu et vestitu deberent esse contenti accipiendo a ple- Ps. 77, 2. — Inferius pro excitatio Vat. exercitatio , F a se-

bibus. cunda manu arfwiflto, quod convenit cum iis quae supra n, I.

3 Vers. 2. proposita sunt et cum n. 7. dicendis.

* Vers. 20, post quem Isai. 2, 2. seq. ^ Secunda manus in D addidit sive incipiunt.
^ Cfr. Expositio in Ps. 48. n. 3 : Quocirca Christus quoque » Psalm. 103, 23.
hoc faciebat et loquebatur in parabolis, eos stimulans et inci- ^ Vers. 6, post quem isai. 32, 20. — Superius pro sive
tans, ut audire cuperent qui supini dormiebant etc. Homil. 44. misericordiae Vat. vel misericordiae.
(alias 45.) in Matth. n. 2 : « Quia aenigmatice praedicaturus ^" Vers. 18: Quid vult seminiverbius hic dicere? — Se-

erat, auditorum animum primo per parabolam excital... Nec quitur I. Petr. 1 , 23.
 ,, ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII. 191

ea slatus retentionis, sed transitiis oblivionis propter Amos sexto: « Nunquid currere queunt in petris

strepitum multitudinis; quod signilicatur infra decimo equi »? id est praedicatores , et hoc propter defectum
octavo S ubi dicitur, quod « caecus sedebat secus aquarum; lob duodecimo: « Si continuerit aquas,
viani , mendicans » ; et cum clamaret ad Dominum omnia siccabunlur ». Quocontra leremiae decimo se-
turbae « increpabant eum, ut tacerel ». — Undc hic plimo : « Erit lignum ,
quod transplantatum est secus

non est locus fructificationis, quia non esl in eo re- aquas, et non timebit, cum venerit aestus. Et erit
tentio seminis. Ideo adiungit: El conculcatum esl, folium eius viride et in tem[)ore siccitatis non erit

scilicet a pedibus liominum , el volucres caeli come- sollicitum ».

derunt illud; in quo intelligunlur morsus daemo- 10. (\'ers. 7.). Tertia differentia terrae est, quae, item, tertia.

num, secundum illud Denteronomii trigesimo se- etsi aliquo modo retineat ei foveat, non tamen com-
cundo 2 : « Consumentur fame, et devorabunt eos plet nec fructum profert ; quantuiii ad quam subdit:
aves morsu amarissimo »; Maltbaei septimo: « No- Et aliud cecidit inter spinus , id est inter munda-
lite sanctum dare canibus, neque spargalis margaritas nas soUiciiudines, in quibus multi libenter conver-
vestras anteporcos, ne forte conculcent eas pedibus santur; lob trigesimo^: « Esse sub sentibus delicias
10 docu- suis » .
— Ex quo colligimus, quod duo expellunt computabant ». Istis spinis repleta est terra, se-

de corde bominis semen divinum , scilicet malae sug- cundiun illud isaiae septimo: « Vepres et spinae in

gestiones bominuin et tentationes daemonum. Et ideo iiniversa terra ». Et hoc merito maledictionis primae,

dicit Apostolus ad Hebraeos ultimo ^ : « Doctrinis va- secundum illud Genesis tertio: « Maledicta terra in
riis et peregrinis nolite abduci. Optimum est enim opere tuo. Spinas et tribulos germinabit tibi ». —
gratia stabilire cor, non escis, quae non profuerunt Et in hac terra semen, etsi oriatur, non tamen con-
ambulantibus in eis ». Et ideo necesse est, cor no- summatur; unde subdil: Et simul exortae spinae
strum elongari ab buiusmodi discursibus, « ut non scilicet cum semine, suffocaverunt illud , quia plus
simus sicut parvuli fluctuantes et circumferamur in cordibus proficiunt et crescunt cogitaliones car-
omni vento doctrinae »; leremiae secundo: « Quid nales quam spirituales et eis praevalent; Isaiae tri-

tibi vis in via Aegypti, ut bibas aquam turbidam ? gesimo secundo^: « Super humum populi mei ascen-
Et quid tibi vis in via Assyriorum , ul bibas aquam dent vepres et spinae ». Et hoc est, quia non curant
fluminis » i de spiritualibus; Proverbiorum vigesimo quarlo: « Per
9. (Vers. 6.). Secunda vero differentia terrae agrum hoininis pigri transivi et per vineam viri stulti;

;eni, se- est, quae recipit et quodam modo retinet, sed non et ecce, operuerant superficiem eius spinae ». Unde
cuDda.
quantum ad hanc subdit: Et aliud cecidit
fovel; et spinae totuni occupant, ut fructus cum eis nasci non
supra petram, id est snper cor darum, de quo possit. Et ideo leremiae quarto ^" : « Novate vobis no-
Zachariae septimo ^ : « Cor suum posuerunl ut ada- vale et nolite serere super spinas »; quia, sicut di-

mantem »; et lob quadragesimo primo: « Cor eius citur ad Hebraeos sexto, « terra proferens spinas et
indurabitur quasi lapis». — Haec, quamvis semen tribulos reproba est et malediclo proxima, cuius
possit retinere, non tamen potest fovere, deficiente consummatio in combustionem ».

humore; et propterea addit: Et natum aruit,quia 11. (Vers. 8.). Quarta differentia terrae est , item, quarta.

non habebat ^ humorem, scilicet vegetantem et fo- quae recipit fructum profert,
et retinet, fovet et
ventem; et in tali terra slatim nascitur et statim quantum ad quam addit: Et aliud cecidit in terram
moritur, quia parum babet de alimento, sicut foenum bonam, id est mentem docilem et benignam; de qua
tectorum ; de quo in Psalmo ^ : « Eiant sicut foenum Exodi tertio^^: « Educam fihos Israel in terram bo-
tectorum ,
quod priusquam evellatur, exaruit »; et nam et spatiosam». Haec est terra bona, quae ha-
Isaiae decimo oclavo : « Ante messem totus effloruit bet quatuor conditiones praedictas, secundum illud

et immatura perfectio germinabit». Et hoc est pro- ad Hebraeos sexto: « Terra supervenientem bibens
pter defectum humoris gratiae, secundum quod Isaiae inibrem et proferens herbam opportunam Iiis, a qui-
decimo quinto ' dicitur: « Aruit herba, defecit germen, bus colitur, accipiet benedictionem a Deo », secun-
viror omnis interiit »; et hoc contingit propter mul- dum illud Psalmi: « Benedixisti , Domine, terram
litudinem petrarum ,
quae non sunt aptae ad semen tuam ». — Haec benedictio est in completione fru-
divini verbi percipiendum ;
propter quod dicitur ctus; et ideo additur: Et ortum, fecit fructum

'
Vers. 3.'). ct 39. — Supcrius pro discnrsns Vat. decar- ' Vers, 6. — Trcs seqq. loci sunt Amos 6, 13, ubi pro
svs ,
quae eiiain subinde omillit transitus. Discursus hic su- queunt C D F poterant; lob 12, ifj. et ler. 17, 8.

mitur proprie, infr-a (nota 3.) translate. * Vers. 7. — Sequunlur Isai. 7, 24. et Gen. 3, 17. seq.
* Vers. 24, post quem Mattii. 7, 6. [Vulg. : mittatis]. Vers. 13,post quem Prov. 24, 30. seq.
' — Superius pro
' Vers. 9. — Duo seqq. loci sunt Epii. i, 14. el lcr. 2, non tamen consummalur li non fructificat.
18. — inferius pro discursUms Val. decursihus. "* Vers. 3. — Subinde allcgalur Hebr. 6,8, iibi codd. post
* Vers. 12. — Sequilur \nh 41, 1.5. tribulos prosequuntur maledictioni proxima est, cuius etc.
* Piures codd. habuit. " Vers. 8. — Duo seqq. loci sunt Flcbr. 6,7, ouius fincm
» Psaim. 128, 6, post quem Isai. 18, 5. codd. sic exhibenl colitur, benedicetur a Domino; et Ps. 84, 2.
 192 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIIL

centuplum , id est fractuni perfectum. Et sic impletur Beda: Ubicumque haec admonitio interponitur, my-
«

illud Psalmi ^: « Dominus dabit benignitatem, et terra sticum esse quod dicitur et attentius esse quaeren-
nostra dabit fructum suum », secundum quod dici- dum ostenditur ». Et hoc significat ipsa multiplicatio
tur Genesis vigesimo sexto : « Sevit Isaac et invenit actus audiendi , sicut Isaiae vigesimo octavo'': « Au-
^
in ipso anno centuplum». Matthaei decimo tertio ribus percipite et audite vocem meam et attendite
hoc expressius dicitur secundum tres gradus: « Et et audite eloquium ». Ad hanc exhortationem potest
fecit fructum centesimum aliud sexagesimum aliud , , dicere vere intelligens illud Isaiae quinquagesimo
trigesimum »; et hoc secundum tres gradus continen- « Erigitmane, mane erigit mihi aurem, ut audiam
tiae, vel tres gradus iustitiae; beatus vero Lucas tan- euin quasi magistrum »; et illud lob quadragesimo
git differentiam supremani , in hac includens alias. secundo: « Auditu auris audivi te, nunc autem ocu-
12. Et nota, quod tres ponit terrae infructuosae lus meus videt te » etc. Tangit audiendi usum, quia
Noiandum. differentias et unam tantum bonam, quia, secundum tres sunt gradus: primus in audiendo exterius, se-
quod dicitur Matthaei vigesimo secundo ^, « multi cundus in credendo, tertius vero in intelhgendo.
sunt vocati, pauci vero electi». El propterea con- 14. (Vers. 9.). Secundo quantum ad disciplina- secunduDc

queritur Dominus Michaeae septimo : « Vae mihi ! quia lem quaestionem rectificantem subditur: Interroga-
factus sum, sicut qui coUigit in autumno racemos bant autem eum discipuli eius, ut scilicet dirige-
vindemiae». Et ratio huius redditur Matthaei se- rentur ab eo, secundum illud Ecclesiastici trigesimo
ptimo: « Quia lata est porta et spatiosa via, quae terlio ^ : « Qui interrogationem manifestat parabit
ducit ad perditionem, et multi sunt, qui intrant per verbum, et sic deprecatus exaudietur; et qui ser-
eam; angusta est porta et arcta via, quae ducit ad vabit disciplinam et tunc respondebit ». Hoc autem
vitam, et pauci sunt, qui inveniunt eam ». dicitur, non quia statim interrogarent , sed quia ad
13. Haec dicens clamabal. Hic post congrega- verbum Christi conceperunt voluntatem interrogandi;

Tertio, tionem multitudinis et propositionem simililudinis unde in Marci quarto dicitur: « Cum esset singularis,
''"atlonem'' subiungitur tertio excitatio apostolicae sollicitudinis. interrogaverunt eum ». — Et quia interrogalio est de
I^oiiicuadi- Circa huiusmodi autem excitationem quatuor intro-
* occultis et mysticis, ideo additur: Quae esset haec
"'quatuor!"^ ducuntur ab Evangelista scilicet admonitio magi- , parabola, id est, quid significaret, ut per eius in-
stralis , interrogatio disciplinalis , praeelectio fami- tei'pretationem possent intellectum capere , secundum
liaris et reprobatio iudicialis. Primum sollicitat, illud Proverbiorum primo^: « Au(hens sapiens sa-

secundum rectificat, tertium confortat et quartum pientior erit, et intelligens gubernacula possidebit;
humiliat. animadverlet parabolam et interpetrationem»; et Ec-
Primo quantum ad magistralem admo-
igitur clesiastici trigesimo nono: « Ideo occulta proverbio-
Primum. nitionem sollicitantem dicitur: Haec dicens clama- rum exquiret sapiens et in absconditis parabolarum
bat, ut suo clamore excitaret auditorum attentionem, conversabitur »,
sicut loannis septimo ^ : « In die magno festivitatis lo. quantum ad familiarem
(Vers. 10.). Tertio Tertium.

stabat lesus et clamabat». Hoc est enim officium praeelectionem confortantem siibditur: Quibus ipse
praedicatoris; Isaiae quinquagesimo octavo: « Clama, dixit Vobis datum est nosse mysterium regni Dei,
:

ne cesses; quasi tuba exalta vocem tuam », ut ex id est inteUigentiam Scripturae, quae regnum Dei

ipsomodo dicendi excitet audientes. — Nec tantum dicitur secundum illud Matthaei vigesimo primo ^°
,

ex modo dicendi, sed etiam ex sensu verbi; propter « Auferetur a vobis regnum Dei et dabitur genti

quod adiungit: Qui habet aures audiendi audiat, facienti fructus eius ». Dicitur autem Scriplura re-
id est, « spiritualiter haec verba inteUigat^»; et gnum Dei, quia ipsum praedicat et ostendit et

^ Psalm. 84, 13, post qiiem Gen. 26, 12. * Vers. 37, post quein Isai. 58, 1. — Siiperius pro solli-
2 Vers. 8. — Ilieron., II. Commenl. in Matth. 13, 23: Dc citantem (ita F) CDH sollicitam, G legit ad magistralem ad-
quibus pleniug in libro contra lovinianum diximus et nnnc bre- monitionetn et sollicilationem , Vat. ad magistralis admonitio-
\iler perslringimus: Centesimum fructum virginibus, sexagesi- nis sollicitudinem excitantem.
mum viduis et continentibus, tricesimum casto matrimonio de- ® Ita , ut monent F H , Glossa interlinearis. Vat. : Grego-
putantes. Cfr. tom. IV. pag. 734, nota 6. — De tripiici iusti- rius [I. Homil. in Evang. homil. 1S. n. 2.] spiritualiler liaer
tia vide supra pag. 82 , notam 3. — Giossa ordinuria (ex verha intelligit. — Verba Bedae,
8,8, allegantur III. in Luc.
Bcda) in Luc. Centuphtm etc. Cuiii denarius pro per-
8, 8: secundum Glossam ordinariam apud Lyranum in Luc. 8, 8,
decem Legis praeceptis custodia
fectione soleat accipi, quia in apud Strab. in Matth. 13, 9.
continetur, centenarius qui per multipiicatum denarium sur-
,
' Vers. 23. — Sequuntur 50, Isai. 4. et lob 42, 5. seq.
git, pro magna perfectione ponitur. Cor igitur ceniuplum facit * Vers. 4. — Subinde allegalur Marc. 4, 10. Idem dicitur
fructum, quod per amorcm proximi activam et per amorem in Glossa ordinarta (ex Beda) in Luc. 8 , 9.

Dei contempiativam adipiscitur vitam et spiritualium ornntur ^ Vers. 5, post quem Eccli. 39, 3.

perfectione ^ irtutum. — Infcrius pro includens A G D H con- ^" Vers. 43. — Scquitur loan. 5, 39. Glossa interlinearis
cludens. in Luc. 8,10: Mysterium regni Dei, intelligentiam Scriptura-
^ Vers. 14. — Subinde allegantur Mich. 7, 1, deinde Matth. rum, de quo regno alibi [Matth. 21,43.] dicitur: .\uferetur etc.

7, 13. seq. — Inferius post obedientem Vat. addit ipsum ad regnum Dei.
* Cod. H hanc. Inferius pro sollicitat Vat. excitat.
 ,
;
:; . ,
:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIIl. 193

promittit et obedientem perducit, secundum illud loan- et ibidem subditur : « Auribus audite et nolite intel-

nis quinto: « Scrutamini Srripturas, quia vos puta- ligere »Unde dicitur secundae ad Corinthios tertio
.

tis in ipsis vitam aeternam habere ». De his igitur « Usque in hodiernum diem dum legeretur Moyses, ,

dicit Apostolis specialiter et discretive : Vobis datum velamen est positum super cor eorum ». Et hoc fa-
est, quia ipsi ad hoc electi fuerunt; loaniiis decimo ctum est divino iudicio, secundum illud ad Romanos
quinto ^: « Vos autem dixi amicos, quia omnia, quae- undecimo^: « Nolo vos ignorare, fratres, quia ex
cumque audivi a Patre meo, nota feci vobis ». Et parte caecitas contigit in Israel, donec plenitudo
signanter dicit datum, non venditum, ut gratiam gentium intraret ». Et hoc debet omnes humiliare,
agnoscamus ; Matthaei decimo : « Gratis accepistis secundum quod ibidem dicitur: « Noli altum sapere,
gratis date »; datum etiam non innatum; , infra vi- sed time. Si enim Deus naturalibus ramis non pe-
gesimo primo : « Ego enim dabo vobis os et sapien- percit, ne forte nec tibi parcat ». — Et haec humilitas NotaDdam.

tiam »;datum non acquisitvm ; lacobi primo^: , est opportuna ct praeambula ad intelligentiam my-
« Omne datum optimum et omne donum perfectum steriorum, quia dicitur Matthaei undecimo^: « Abs-
desursum est descendens a Patre luminum ». In hoc condisti haec a sapientibus et prudentibus et reve-
ergo, quod familiariter dicit eos praeeleclos, confor- lasti ea parvulis »
tat, ne deficiant ab inquirendo; infra duodecimo^:
« Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri Secando ponitur informatio apostolica in apertis

vestro dare vobis regnum ». eloquiis per duo.

16. Quarto vero quantum ad iudicialem re-

laTtma. prohationem humiliantem subiungit: Ceteris autem 17. (Vers. 11.). Est autem, haec parahola. Post-
in paraholis, scilicet supple: datum est nosse, quod quam praemissa est instruclio parabolica in occultis
potius est ignorare ; Isaiae vigesimo octavo ^ : « In mysteriis, sequitur secunda pars capituli, in qua de-
loquela labii», scilicet exterioris, « et in lingua al- scribitur informatio apostolica in apertis eloquiis.

tera loquar ad populum istum». Et hoc facit iusto Haec autem pars habet duas particulas, in quarum R""'»-

suo iudicio, quo non vult communicare sancta im- prima erudiuntur ad intellectum paraholae; in se-
mundis, secundum illud Matthaei septimo: « Nolite cunda invitantur ad communicationem doctrinae,
sanctum dare canibus». — Et propterea subdit: Ut ibi ^*'
: Nemo autem lucemam
.
accendens etc. — Ouan-
^
''"m". em-
ditioAposto-
,
videntes non videant; ut non est ibi causale, sed tum ad expticationem parabolae attendendum, quod '<""'""•

consecutivum , sicut loannis nono^: « In iudicium ego primo explicat eam generaliter , deinde specialiter
veni in hunc mundum, ut qui non vident videant, et ibi " Qui autem secus viam.
:

qui vident caeci fiant». Et hoc iudicium praedicitur Dicit ergo primo, quasi generalem quandam ceneraiis pa-
Isaiae vigesimo nono : « Claudet Dorninus oculos ve- intentionem parabolae praemittens: Est autem haee expiicatio.

stros; prophetas et principes vestros, qui vident vi- parabola, id est, hic est intellectus parabolae, ut
siones, operiet. Et erit vobis visio Domini sicut verba posset dicere illud loannis decimo sexto ^^ : « Haec in
libri Non est contradictio in hoc, quod di-
signati ». sum vobis. Venit hora, cum iam
proverbiis locutus
cit: Ut videntes non videant, quia primum refer- palam de Patre meo annuntiabo vobis » Semen .
—
tur ad visum exleriorem, secundum ad interiorem, est verbum Dei. Est autem divinum semen verbum

secundum illud Isaiae quadragesimo tertio^: «Educ Dei, quia per illud renascimur, ut fiamus divini;
foras popuium caecum et oculos habentem et sur- lacobi primo ^^ : « Voluntarie genuit nos verbo veri-
dum, et aures ei sunt ». Et hoc explicat sequens tatis » .
— luxta quatuor membra in parabola
t^
prae-
r
speciaiis
explicalio
clausula : Et audientes non intelligant; Isaiae sexto ^ missa quatuor distinguit auditorum genera , in quibus luoa^ inv

« Excaeca cor populi huius et aures eius aggrava » diversimode suscipitur semen divinorum eloquiorum.

' Vers. 15. — Diio seqq. loci siint Matlh. 10, 8. et Liic. 9 , 34.] : In Beelzebuh principe daemoniorum eitcit daemonia.
21 , lo. — Inferiiis pro non innatum Vat. non mntnatiim. Audierant iiium ipsos Deo adducentem et cum D^o magnum
^ Vers. 17. consensum exhibentem et dicunt [ioan 9, 16.]: Hic non est
' Vers. 32. ex Deo etc.
* Vers. 11. — Subinde allegatur Matth. 7,6. — Giossa in- ' Vers. 10, ubi subditur: Ne forte videat ocuiis suis et au-
terlinearis (secundum Bedam) in Liic. 8,10: Ceteris , « qui foris ribus suis audiat et corde suo intelligat etc; ibid. v. 9: Audite
sunt», ut Marcus [4, II.] ait, qui neque Intucri neque cogno- audientes et noiite intelligere. — Sequitur 11. Cor. 3, 15.
scere ciiraut veritatcm. — inferius pro communicare sancta * Vers. 25, post qiiem v. 20. seq., in cuius fine codd.
C D F G communicare sacrata {\L secreta indignis). omittunt ne forte, et GH pro parcat substitiiunt parcet. — in-
* Vers. 39, posl quem isai. 29, 10. seq. — De particula ferius pro Et hoc debet omnes hnmUiare Vat. Et debet omnis
ut cfr. tom. Vi. pag. 382, nota 1. verba Clirysost. ; vide ibid. se humiliare.
c. 9. n. 50. et c. 12. n. 70. ® Vers. 25.
" Vers. 8. — Chrysost., Homil. 45. (alias 46.) in Matth. *" Vers. 16. — Superius post erudiuntur H addil Aposloli.
n. I: Verum si ex natura caecitas erat, aperire oportebat " Vers. 12.
quia vero voiuntaria caecitas, ideo non simpiiciter dixil: Non " Vers, 25.
vident; sed videntes nnn vident, ita ut ex eoruni nocjuitia cae- '* Vers. 18. — Superius Vat. omittit Est autem divinvm
citas sit. Viderant enim daemones egi-essos et dicebant [Matth. semen verbum Dei el voci divini praefigit sancti el.

S. Bonav. — Tom. VII. 2f>

 194 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

ita quod unum semen accipit ^ dispositionem, ut sit ces altas nec stabile firmamentum collocabunt », quia,
in aliis conculcalum, in aliis arefactum , in aliis Osee nono, « radix eorum exsiccata est ». Et quod —
suffocalum et in aliis multiplicatum. istinon habeant radices confirmantes, ostendit, cum
18. (Vers. 12.). Primo igitur quantuin ad ex- adiungit: Quia ^ ad tempus credunt, scilicet in tem-
Primo, se- nlicationem seminis conculcati , verbum quod est pore prosperitatis, et in tempore tentationis rece-
men concnl- '

catnm. Domini in corde ohlivioso, dicil: Quod^ autem secus dunt, scilicet a Deo, secundum illud Deuteronomii
viam , hi sunt qui audiunt ; quod non refertnr ad trigesimo secundo: « Recessit a Deo, salutari suo ».
semen susceptum , sed ad personas recipientes se- Hoc certe compelit huiusmodi desidioso, secundum
men ,
qui et ipsi dicuntur semen, secundum illud illud Ecclesiastici sexto^: « Quam aspera est nimium
leremiae trigesimo primo: « Seminabo domum Israel sapientia indoctis hominibus, et non permanebit in
et domum luda semine hominum et seraine iumen- ilia excors», sed, sicut dicitur Osee septimo , « vae
lorum », id est perfectorum et imperfectorum. Illi his qui recesserunt a me » ! Quocontra lob vigesimo
ergo ,
qui audiunl, semen sunt, sed ideo infru- seplimo: « Donec deficiam, non recedam ab inno-
ctuosi, quia noii retinent. — Propter quod addit centia mea». Et ideo hortatur Ecclesiasticus secundo:
Deinde venit diaholus , scilicet per suggestionem , et « Fih , accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et
lollit verhum de corde eoruni, id est de recor- timore et praepara animam tuam ad tentationem ».
datione. Et hoc signatum fuit ludicum sexto ^, ubi 20. (Vers. 14.). Tertio autem quantum ad ex- Tertio, snf-

dicitur: « Cum sevisset Israel, ascendebat Madian

,. . .

posilionem seminis suffocati in corde negotioso sub-

^ . .
, . , focatnm.

ct Amalech et vastabant cuncta ,

prout erant in her- ditur : Quod autem in spinas ^ cecidit, hi sunt qui
bis». Unde ipse hbenter destruit principia bonita- audierunl, id est, illi signantur per illud. Et nota,
lis, quia insidiatur nostrae sahiti. — Propter quod quod auditus altribuitur omnibus, ut nullus possit
adiungit: Ne credentes salui fiant. Sicut enim scri- se excusare; ad Romanos decimo: « Nunquid non
ptum est Marci uUimo ^, « qui crediderit et bapti- audierunt ? Et quidem in omnem terram exivit sonus
zatus fuerit salvus erit, qui vero non crediderit con- eorum, et in fines orbis terrae verba eorum ». —
demnabitur». Ipse autem nihil quaerit nisi nostram Sed non omnes faciunt fructum spiritualem ,
quia
damnationem tanquam iam damnatus ; Apocalypsis impediuntur a curis carnalibus; et ideo addit: Et a
(luodecimo: « Proiectus est accusator fratrum, qui sollicitudinilms , scilicet intra, et divitiis , scilicet
accusabat eos ante conspectum Dei nostri die ac exlra, et voluptatihus uitae , scilicet infra; in quo
liocte ». tangitur Iriplex bonum commutabile, scilicet inte-
19. (Vers. 13.). Secundo quantum ad explica- rius , exterius et inferius; euntes suffocantur , id
Secundo, tionem seminis arefacti in corde desidioso subdi- est, vitam spiritualem perdunt, quia, secundum quod
arefactam.
tur: Nant qui supra petram, hi sunt^ qui, cum dicitur primae ad Timotheum sexto ^", « qui volunt
audierint, cum gaudio suscipiunt verhum. Et hoc divites fieri incidunt in tentaliones et in laqueum
quidem est laudabile, secundum illud Actuum de- diaboh et in desideria multa inutilia el nociva, quae
cimoseptimo: « Susceperunt verbum cum omni avidi- mergunt hominem in interitum et perditionem »; et
tate ». — Sed tamen in hoc sunt reprehensibiles, quia ideo merito suffocari dicuntur. — Et ideo perdendo Notandam.
non fovent nec volunt laborare; et ideo subdit: Et vitam interiorem, perdunt per consequens efTicaciam
hi radices non hahent, id est firmitatem caritatis, exteriorem; et ideo subditur: Et non referunt fru-
de qua Apostolus ad Ephesios tertio ^ : « In carilate ctum. Scribitur enim Ecclesiastae quinto ": « Qui amat
radicati et fundati»; sed polius amorem libidinosum divilias fructum non capiet ex eis», quia, sicut di-

sive adulterinum, et ideo non proficiunt; Sapientiae citur in Psalmo, «dormierunt somnum suum, et nihil

quarto: « Adullerinae plantationes non dabunt radi- invenerunt viri divitiarum in manibus suis»; el ad

^ Cod. B diversavi nccipil. — De qiiaUior aiidilonim ge- ® Vers. 17. — Duo seqq. loci siint Sap. 4,3: Spuria vi-
neribus cfr. supra n. 7. tulamiiin non etc, pro firniamenlum codd. fundamentum (cfr.
* Ita plures codd. cum Gregor. (I. Homil. in Kvang. lio- tom. VI. pag. 1.32 col. II. et pag. 133. col. 1.), et 0.see 9, 16.

mil. 1 5. in principio), S. Thoma (Calena aurea in I uc. 8. n. 2j. ' Ita etiam Gregor. (I. Homil. in Evang. homil. 15.), Card.
et Lyrano. Aiii codd. Iiic cum Vulguta qui, et infra qui [H Hugo, B. Albert. ; Vulgala Qui. — Sequitur Deut. 32, 15. —
istud qui] non refertur etc. , Card. Hugo explicat dupiicem Superius pro Et quod isti CDF Et qtiod islae,el pro radices
lianc lectionem; cfr. Matth. 13, 20. — .^equitur ler. 31, 27. confirmantes Vat. radices confirmatas.
' Vers. 3. el 4. — Subinde Vat., interpunctione mutata ^ Vers. 21, post qiiem Osee 7, 13, lob 27, 5. et Ec-
legit: principia bonitalis. Et quia nostrae saluli insidiatw , ad- cli. 2,1.
iungit etc. ^ Codd. CDFH spinis , ita etiam B. Albert. et S. Thom.
* Vers. 16. — Sequitur Apoc. 12, 10. (Catena aurea in Liic. 8. n. 2.); Malth. 13, 22: Qui auiem se-

* Vulgata et Vat. cum H omittunt hi sunt , quod (amen minatus est in spinis. — Sequitur Rom. 10, 18.

exhibent Gregor. (I. Homil. in Evang. homil. 15.), B. Albert. *" Vers. 9. — De his Iribiis bonis cfr. Qq. dispul. dc Per-
et S. Thom. (Catena aurea in Luc. 8. n. 2.). — Subinde codd ,
fect. evangel. q. 2. a. 3. in corp. et in Hexaem. collat. 4. n. 22.

H excepto, omittunt cum avdierint et verbuni. — Sequitur Act. Cfr. eliam Itiner. mentis in Deum c. 1. et Soliloquia c. 1-3.

17, II, ubi j)ost verbum ACDFG addunt Dei. " Vers. 9, post quem Ps. 73, 6. et Rom. 6, 21.
 ; ;;:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIIL 195

Romanos sexlo « Quem frnctum : liabuistis iu (luibus 22. .\(l istius tamen explanalionis evidentiorem
nunc erubescitis »? quasi dicat: nulluin. Undc me- manifestationem notandum, quod semen est Verbum
rito divitiae et voUiptates comparanlur spinis, tum Dei, primo, quia tenet rationem/?/7/?t'</?«Yac/R7; loan-

quia rructum non alTerunt, tuni eliam, quia fruclum nis octavo^: « Ego principium, qui et loquor vobis»;
impediunt, tum etiam, quia babentem aHligunt, se- Malthaei decimo tertio: « Qui seminat bonum semen
cundum ilkid Ecclesiastae secundo^: « Peccatori au- Filius est hominis», qui scilicet est principium omnis
tem dedit Deus alllictionem et curam superfluam, ut boni. — Secundo, quia tenet ratioiiem principii pro-
addat et congreget. Sed et boc vanitas et cassa solb- pagativi; loannis quinto^: « Pater meus usque modo
citudo inentis est »; Ecclesiastae quinto: « Dulcis est operatur, et ego operor». Ideo Marci (piarto: « Sic

somnus operanti, parum comedat; sive multum, sive estregnum Dei quemadmodum si iaciat homo se-
,

saturitas auteiu divitis non permitlit eumdormire». mentem in terram et dormiat » etc; et Genesis pri-
Unde quasi super spinas iacet; propter quod dicit mo: « Germinet terra herbam virentem et facientem
Beda ^ : « Divitiae , etsi delectare videantur , tamen semen et lignum pomiferum, cuius semen » etc. —
possessoribus suis spinae sunt,quiacum aculeis cu- Tertio, quia tenet rationem principii multiplicativi
rarum menles eorum confodiunt quae avide quae- loannis duodecimo^: « Nisi granum frumenti cadens
runtur et sollicite servantur ». in terram, mortuum fuerit, ipsum solum manet; si

21. (Vers. 15.). Quarto autem ad interpretatio- autem niortuum fuerit, multum fructum affert »; el
larto, mni- nem seminis muUiplicati in corde fructmso sub- de hoc primae ad Corinthios decimo quinlo: « Insi-
iplicalnm. . ,
. ,

lungitur: Quod autem in terram bonam scilicet , piens, tu quod seminas non vivificatur, nisi prius

cecidit; Numerorum decimo quarto^: « Terra, quam moriatur ». Hiiiusmodi autem senien est Verbum Dei
lustravimus, valde bona est »; hi sunt quiin corde increatum ul inspiratum, ut incarnatum, ut prae-
bono , quoad cognitivam ; Ecclesiastici trigesimo se- dicatum, ut exemplatum^.
ptimo: « Cor boiii consilii statue tecum »; et Eccle- 23. (Vers. 16.). Nemo autem accendens luccr- Secondo, in-
vitatio qua-
siastici tertio: « Sapiens cor et intelligibile abstinet nam etc. Postquam eruditi sunt Apostoli ad intel- druplex Apo-
stoloriira ad
se a peccato»; et optimo , quoad affectivam; ad lectum parabolae, hic secundo invitantur ad com- communican-
dam doclri-
Hebraeos ultimo: « Oplimum est gratia stabilire cor ». municationem doctrinae, ad quam invitantur Apo- nam.

Audientes verbum retinent , quoad memorativam stoli quadrupliciter : primo, congruitate generalis
Proverbiorum tertio*: « Fili mi, ne obliviscaris le- exempli; secundo vero, necessitate superni iudicii,
gis meae, et praecepta mea cuslodiat cor tuum ». \h\^^: Non est enim occuUum etc. ; terlio, utilitate

Et fructum ajfernnt , quoad operativam ; Isaiae tri- proprii meriti , ibi : Videte, quomodo auditis etc.

gesimo : « Dabitur pluvia semini tuo , ubicumque se- quarto vero, immutabilitate divini beneplaciti , ibi

minaveris in terra, et panis frugum terrae tuae erit Venerunt autem ad illum etc. — Circa congruita- De congrni-
tate genera-
uberrimus». Inpatientia, quoad potentiam passi- tem generalis exempli duo sunt attendenda: primum lis exempli
dopliciter.
vam et supportativam , in qua est consummatio me- est dissonantia in opposito, secundum convenientia
riti boni; lacobi primo^: « Patientia opus perfectum in proposito ".
habet, ut sitis perfecti et integri ». Unde ipsa esl, Primo ergo quantum ad dissonantiam in oppo- Primo.

quae perducit ad fructum; lacobi quinto: «Ecce, sito dicitur Ne^no autem lucernam accendens. Lu-
:

agricola exspectat pretiosum fructum terrae, patien- cerna est verbum Dei, iuxta illud Proverbiorum
ter ferens, donec accipiat temporaneum et seroti- sexto ^^ : « Mandatum lucerna est et lex lux et via , ,

num » ; et ad Hebraeos decimo : « Patientia vobis ne- vitae increpatio disciplinae » ; et in Psalmo : « Lu-
cessaria est, ut voluntatem Dei facientes, reportelis cerna pedibus meis verbum tuum ». Tunc autem
promissionem » ; et duodecimo : « Omnis disciplina lucerna accenditur, quando cordi humano intelli-

in praesenti quidem non est gaudii, sed moeroris, genlia divini verbi tribuitur. Unde de loanne loan-
postea autem fructum pacatissimum exercitatis per nis quinto: « Ipse erat iucerna ardens et lucens».
eam reddet iustitiae »• — Operit eam vase. Lucerna haec non est operienda

* Vers. 26. et deinde 3, II. " Vers. 2i. seq. — Subinde allegatur I. Cor. 15, 36.
^ Libr. III. in Liic. 8, 14; seiUenlia Bedae (qui seqiiitur ® Cfr. in llexaem. collat. 3. n. 2. seiiq. et de Donis Spiri-
Gregor., I. Homil. iii Lvang. Iiomil. 1.5. n. I.) exhibelur se- tus S. coilat. I. n. 5. seqq.
cundum Glossam ordinariam (apud Lyranum) in Luc. 8, 14. *" Vers. 17; lcrtium habetur v. 18: Videte ergo ,
qiio-
* Vers. 7. — Trcs seqq. loci sunt Eccli. 37, 17. et 3, modo elc. (|)ro avditis, quod liabent codd. et Beda, Vulg. au-
32; Hebr. 13, 9. diatis) ; quartum v. 19. — Inferius pro immiitahilitale codd.
* Vers. I. — Siibindc allegatur Isai. 30, 23. — Superius amicabilitate ; cfr. iiifra n. 29, ubi pro imitatione (ila Vat.)
pro memorativam plures (odd. memoriam. A C D H insinuatione. — Locus videtur esse corruplus.
* Vers. 4. — Sequunlur lac. 5, 7; Hebr. 10, 36. et 12, " Arislol., IV. Topic. c. 4 : Si opposilum in opposito, et
11. — Siiperiiis pro potentiam passivam Vat. passionem pas- proposittim in projwsito eril; ut si caecitas insensibilitas <|uue-
sivam. dam , et visus sensus.
* Vers. 25, post quem Mattli. 13, 37. — Superius post " Vers. 23, post qiiem Ps. 118, 105. ctloan. 5, 35. Cfr.
Ad istius tamen Vat. addit seminis. Gregor. , XIX. Moral. c. II. n. 18. et I. Homil. in Ezecli. Iio-
^ Vers. 17, cui subiunguntur Marc. 4, 26. et Gen. I, II. mil. 7. n. 17.
 196 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

vase carnalis immunditiae ; Osee octavo ^ : « Israel Et ideo Dominus dicebat discipulis Matthaei decimo:
factus est in nationibus quasi vas immundum ». Sed « Quod dico vobis in
tenebris dicite in lumine , et
non est tale vas Paulus, de quo Actuum nono: « Vas quod in aure auditis praedicate super tecta »
electionis est mihi, ut portet nomen meum coram 17.). Non est enim occultum. Hic
25. (Vers. De neces

gentibus et regibus et filiis Israei ». Hoc fuit vas secundo invitat eosdem ad communicationem doctri- fadicu^d

apertum ,
quod illuminavit mundum ; Ecclesiastici nae necessitate superni iudicii dupliciter, tum pro- ''"^"*'

quadragesimo tertio : « Sol in aspectu annuntians in pter futuram manifestationem omnis boni , tum
exitu vas admirabile, opus Excelsi». — Aut subtus propter futuram revelationem omnis mali.
lectum ponit. In lecto autem accidia designatur; Pro- Primo igilur quantum ad futuram manifesta- Primo.

verbiorum vigesimo sexto^: « Sicut oslium vertitur tionem omnis boni dicitur: Non est enim occul-
in cardine suo, sic piger in lectulo suo». Hinc est, tum, scilicet bonum ,
quod non manifestetur, scili-

quod reprehenditur « servus ille, qui abscondit pecu- cet per futurum iudicium unde secundae ad Corin-
;

niam domini sui », Matthaei vigesimo quinto, contra thios quinto^: « Oportet enim, nos omnes manifestari
illud Ecclesiastici vigesimo nono : « Ne abscondas il- ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque, prout
lam sub lapide in perditionem ». Vult ergo dicere, gessit in corpore ». Hoc autem erit in iudicio, de
quod sicut inconveniens est, lucernam accensam abs- quo primae ad Corinthios quarto dicitur, quod « il-
condere sub vase vel lecto, sic divinam inteUigen- luminabit abscondita tenebrarum et manifestabit con-
tiam occultare. Et hoc est quod dicitur Ecclesiastici siha cordium, et tunc laus erit unicuique»; et hoc,
vigesimo^: « Sapientia abscondita et thesaurus invi- quia lux habet proprietatem manifestativam , secun-
sus, quae ulihtas in utrisque »? et post: « Melior dum illud ad Ephesios quinto: « Quae arguuntur a
est homo, qui abscondit stultitiam, quam qui abs- lumine manifestantur » ; unde bona veritas fidei et
condit sapienliam suam ». Hoc autem intelligitur, morum tanquam lux quaerit manifestari, non occul-
quando habet tempus et locum. Nam in Psalmo* di- tari, secundum illud loannis tertio ^ : « Qui facit ve-

citur « In corde meo abscondi eloquia tua, ut non

: ritatem venit ad lucem, ut manifesteiitur opera eius,
peccem tibi » et rursum « Posui ori meo custo-
; : quia in Deo sunt facta». Quod potissime fiet, quando
diam, cum consislerel peccator adversum me; ob- lux illa manifestabitur in iudicio; propter quod in

mutui et humilialus sum». Psalmo: « Qui sedes super Cherubim, manifestare »;

24. Secundo vero quanlum ad congruitatem in et rursus in Psalmo: « Deus manifeste veniet, et
secundo. proposito adiuugit Sed supra candelabrum po-
: non silebit ».

nit ^, quantum ad perfectionem virtutis; ut intran- quantum ad futuram reuela-

26. Secundo vero secundo.

tes videant lumen, per apertionem veritatis, secun- tionem om nis mali iWdiuv: Nec absconditum, scili-
dum illud Matthaei qninto: « Luceat lux vestra co- cet peccatum vel malum, quod homo libenter abscon-
ram hominibus, ut videant opera vestra bona et dit, secundum illud lob trigesimo primo^**: « Si abs-

glorificent Patrem vestrum, qui in caelis est »; ad condi homo peccatum meum
quasi » ;
quod non
Philippenses secundo: « Inter quos lucetis sicut lu- cognoscatur et in palam veniat, id est in iudicio
minaria in mundo, verbum vitae continenles ». Illud secundum illud Proverbiorum vigesimo sexto ^^: « Qui
autem lumen non vident, nisi qui intrant per fidem; operit odium fraudulenter, revelabitur malitia eius
quia Isaiae septimo ^ secundum Septuaginta « Nisi : in conciho ». Unde Ecclesiastici primo: « Ne fueris

credideritis, non intelligetis ». Et de hoc fidei in- hypocrita in conspectu hominum » ; « ne forte reve-
gressu dicitur loannis decimo : « Per me si quis in- let Deus abscondita tua et in medio synagogae elidat
troierit, salvabitur »; introierit, per fidem, quia te»; quia, sicut dicitur Sapientiae primo ^^, « auris

« qui crediderit salvus erit ». Isti intrantes per fidem zeJi audit omnia, et tumultus murmurationum non
mediante doctrina Sanclorum perveniunt ad intelli- abscondetur ». « Ipse enim est, qui revelat profunda
gentiam sacramentorum , secundum illud Psalmi^: et abscondita et novit in tenebris constituta » etc.

« Illurainans tu mirabiliter a montibus aeternis ». Quia ergo oportel , omnia manifestari , stultum est ad
« Qui enim ad iustitiam erudiunt multos, quasi stel- tempus abscondere; ac per hoc necesse est doctri-

lae in perpetuas aeternitates », Danielis duodecimo. nam acceptam ahis aperire.

* Veis. 8. — Duo seqq. loci siinl Act. 9, 15. et Eccli. 4.3, ® Vers. 9; cfr. supra pag. !, nota 8. — Subinde ailegan-
•2. Clr. Giegor., XXX. Moral. c. 25. n. 77. tur loaii. 10, 9. el Marc. IG, 16.
* Vers. 14. — Subinde aileganlur Matlli. 25, 26. seqq. el ' Psalm. 75, o, post quem Dan. 12, 3. et Matth. 10, 27.
Eccli. 29, 1.3. * Vers. 10. — Duo seqq. loci sunt I. Cor. 4,5. et Epli.
* Vers. 32, posl quem 41, 18; cfr. 20, 33: Melior est 5, 13.

qui celal insipientiam suam, qiiam liomo, qiii abscondit sapien- ® Vers. 21. (ACD, omisso quia in Deo sunl facta , ad-

tiam suain. dunt quanlum habet). — Sequuntur Ps. 79, 2. et 49, 3.

* Psalm. 118, 11. el dein Ps. 38, 2. seq. '" Vers. 33. Vat. addit v. 35.
^ Plures codd. Sed super candelabrum superponit. — " Vers. 26 , ubi pro odiuin fraudulenler C D G hominum
Sequuntur Matth. 5, 16. et Phil. 2,15. seq. — Superius Vat. fraudulentiam. — Subinde allegantur Eccli. 1, 37. et 39.

sola apparitionem virtutis pro perfeclionem virtulis. " Vers. 10, post quem Dan. 2, 22; cfr. lob 12, 22.
 . ; ,
;,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII. 197

27. (Vers. 18.). Videte ergo, quomodo audi- sacramenta Dei ». « Neque cum invidia tabescente
Dtiiiiate tis ^ etc. Hic tertio invitantur Apostoli ad idem uti- iter habebo; quoniam talis homo non erit particeps
rii me- , . . .
, • • ? i -^ />
dnpiici- litate propni meriti; et hoc, quia eius /labitus fa- sapientiae » Dei.
—
primo.
cit opulcntum
Praedicanda est
, privatio
ergo divina
vero reddit
doctrina
egenum.
primo, quia ter etc.
29. (Vers.
, „•
Hic quarto mvitat
19.).
...
Venerunt autem ad illum Ma-
Apostolos
,

ad
, ,

doctrinam
oe imiuiio-
ne Magistri
dupuciter

habitus documenti perducit ad opulentiam; propter communicandam ex imitatione ^ Magistri sui, scili-

quod dicit: Videle ergo, quomodo auditis; Beda-: cet Christi, qui praetulit alTectum docendi affectui
« Ut iu vestro pectore suscipiatis et continuo rumi- parentali. Unde duo hic introducuntur: primum est
netis et alieno auditui eructare sufliciatis »; quasi requisitio propinquorum ; secundum vero, prae-
dicat: non audiatis verba eruditionis divinae negii- electio discipulorum.
genter, ut non curetis, sed diligenter, ut abundetis Primo igitur quantum ad parentum requisitio- P"n»o.

et aliis tribuatis. Unde et subdit: Qui enim habet, nem dicitur: Venerunt autcm ad illum Mater et
dabitur ei^; qui enim habet affectum et volunta- fratres eius , ad quos debet specialis affectus ha-
tem proficiendi, dabit ei Deus intelleclum et faculta- beri , ad matrem quidem quoniam , dicitur Exodi vi-
tem docendi. Uude Sapientiae seplimo: « Optavi, et gesimo ^ : « Honora patrem tuum et matrem tuam »

datus est mihi sensus; et invocavi, et venit in me et Tobiae quarto : « Honorem habebis matri tuae
spiritus sapientiae »; et post: « Venerunt mihi omnia omnibus diebus vitae eius»; ad fratres , scilicet pro-
bona pariter cum illa». Unde si quis vult, quod de- pinquos et cognatos; Levitici decimo nono^: « Dili-

tur sibi abundanler, debet et ipse dare de eo quod ges fratrem tuum sicut te ipsum ». Horum igitur,

habel libenler; supra sexto*: «Date, et dabitur vo- quibus debetur praecipua affectio, introducitur re-
bis », scilicet donum sapientiae, secundum illud la- quisitio, sed non poterant per se ipsos; unde addi-
cobi primo : « Si quis vestrum indiget sapientia , po- tur : Et non poterant adire eum prae turba; et ideo
stulet a Deo, qui dat omnibus affluenter » etc. Unde requirebant per nuntium.
nulli datur sapientiae donum, nisi habeat deside- 30. (Vers. 20.). Propter quodadditur: Et nun-
rium; Isaiae quinquagesimo quinto: « Omnes sitien- tiatum est illi: Mater tua et fratres tui , quibus
tes venite ad aquas, et qui non habetis argentum multam debes affectionem ratione propinquilatis, fo-
properate » etc. ris stant, volentes te videre, per affeclum caritatis.

28. Secundo vero, per contrarium, quia ipsius Et sic etricaciter requiritur, ut ad propinquos trans-
ecuado. privatio ducit ad inopiam, adiungit: Et quicumque eat vel tum propter naturam agno.^^cendam
exeat
non habet, affectum scilicet divinae doctrinae in tum propter caritatem rependendam. Unde super hoc
corde, etiam quod putat se habere, per tumorem dicit Glossa ^^, Matthaei duodecimo, quod « hoc ter-

superbiae, auferetur ab eo^, scilicet per rigorem giversando nuntiatum est Christo, ut sciretur, si

divinae sententiae ; infra decimo nono: «Tolhte ab eo doctrinam relinqueret ».

enim, illud esse Sciebant
mnam et date illi qui habel decem mnas » ; et Mat- verum quod dicitur ad Ephesios quinto ": « Nemo un-
thaei vigesimo primo: « Auferetur a vobis regnum», quam carnem suam odio habuit »; el sic volebant
scilicet sacrae Scripturae, « et dabitur genti facienti experiri, quid amphus acceptaret, utrum alTectionem
fructus eius ». Ex quo colligitur, quod nullus potest parentum , an eruditionem discipulorum.
pervenire ad plenitudinem divinae sapientiae, nisi quantum ad dir
31. (Vers. 21.). Secundo vero secando.

habeat promptitudinem doctrinae communicandae scipulorum praeelectionem additur Qui respondens :

unde Sapientiae sexlo ^ : « Quid sapientia et quo- dixit ad eos Mater mea et fratres mei hi sunt
:

modo facta sit, referam, et non abscondam a vobis qui verbum Dei audiunt et faciunt. In quo ostendit,

' Vulgala audiatis , iJU auditis, cui lectioni alii codd., ut — Sequnntur Luc. 19, 24 el Mattli. 21, 43, ubi post regnuni
CD, qui hic ponunl audistis , supra pag. 195, nota 10. et paulo Vulgala et H addunt Dei.

inferius sulTragantur. * Vers. 24. el 2.S, in qiio pro iter haheho ACD commu-
'^
Libr. Ili. in Luc. 8, 18: « Vidcte iryo, quomodQ avditis. nico , et pro erit C D est. — Cfr. Glossa ordiuaria (ex Beda) in

Instanler nos docet verbo auscultare, quatenus et nostro iliud Luc. 8, 18.

pectorc continue ruminare et alieno rnctare sufficiaintis audi- ^ Codd. A C DH insinuatione ; cfr. supra pag. 193, no(a 10.
tui ». (jiossa interlinearis npud Lyraiuim: « Videte ergo, quid ' Vers. 12, post quem Tob. 4, 3.

audiatis, ut el in vestro pcctore coniinue niminetis et aliena ® Vers. 18: Diliges arnicum tuum [Sepluaginla : proxi-
ructuare sufliciatis». Codd. ACD alienn eructare, G alieno mnm] etc. — Inferius D quia ire non pote)'ant , Vat. sed non
rnctnrf, l\ alieno pectori eructare. Inferius pro trihuatis E poterant pertingere ; meliiis supple req*iirere.
nuntiptis. *" Scilicet ordinaria (cx Hieron.) in Malth. 12, 47: Dixit
» Vulgala et Vat. illi; cfr. Matlii. 13, 12. — Siibinde al- nutem ei quidnm, insidiose, utriim spiriliiali operi carnem prae-
legantiir Sap. 7, 7. et 11. ferat; et ideo se nosse dissimiiiat Matrem et pro.vimos per co-
* Vers. 38. — Diio seqq. loci sunl lac. 1, 5. et Isai. 55, gnationem, sed per coniunclionem spiridis esse sibi proximos
1. — Superius vocibus qund hahet C intcrserit ip.se. dicit. Cfr. ibid. Glossa in v. 46, quae ctiam liabotiir in Luc. 8.
* Vulgat<i et Val. illo. Codd. A C D siiperius legiint : Ei 20. — Pro tcrgirersnndo II dolose rt insidiosc. Post relinqunrt
autem, quinon hahet, quod putal se habere eXc; cfr. Matth.
et Vat. addit propter humanum ,
qurm ei-ga Matiem et fratres
13, 12: Qiii autem non hiibet, et quod habet auferetiir ab eo. hnheret njfertum. " Vers. 29.
 198 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

quod magis acceptabat discipulorum eruditionem quam ostendat quod praecipit infra decimo quarto: « Qui
parentum airectionem, et quod magis acceptabat di- non reliquerit patrem el matrem et uxorem, filios,

scipulos quam propinquos, et quod magis acceptat ^

fratres et sorores, non potest meus esse discipulus».
affectum doctorum ad discipulos quam parentum ad
Notandum. fdios. — Et uola ,
quod propter parentum affectum Tertio ponitur confirmatio authentica in manifestis

et indigentiam et requisitionem non debet doctor in- miraculis.

termittere eruditionem doctrinae; in quo magis invi-

tat facto, quam supra invitaveril verbo. 34. Factum est ^ in una dierum , et ipse
quod auditores vocat matres , in
32. Et nota, ascendit etc. Post instructionem parabolicam in oc-
Notandam. quautum per documentum alios generant secundum , cultis mysleriis et informationem apostolicam in aper-
illud ad Galatas quarto - : « Filioli ,
quos iterum par- tis eloquiis subdit hic Evangelista more suo con-
turio, donec formetur Clu-istus in vobis». — Fra- firmalionem authenticam in expressis miraculis.
tres vocat, in quantum per verbuiii generantur et Introducuntur autem in hac parte tria signa mi-
fdii Dei fiunt, secundum illud Psalmi: « Narrabo no- raculorum , « ut in ore trium testium stet omne ver-
men tuum fratribus meis » et ad Hebraeos secundo ; bum^ », et ut ostendatur Christus dominus universo-
« Non confunditur eos vocare fratres ». Qui enim rum. Primum est in sedatione tempestalis
'
, ex quo Tna mira-
^ cola osten-
verbum Dei suscipiunt, illi inseruntnr tanquam stipiti ostenditur dominus super creaturam corporalem ;
dunt tria.

radicali et per consequens rigantur per bumorem

, secundum est in expulsione daemoniacae legionis
Spiritus sancti, et ideo efficiuntur filii Dei vivi , se- ex quo oslenditur dominus super spiritualem, ibi^:
cundum illud ad Galatas quarto^: « Quoniam estis Et navigaverunt ad regionem Gerasenorum etc.
filii, misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra, tertium est in restitutione vitae et sanitatis , ex
clamantem » etc. Et ideo, quantum praeest spiritus quo ostenditur dominus super composita ex utra-
carni, et gratia naturae, et divina liumanis, et ae- que, ibi: Factum est autem, cum rediisset etc.
terna caducis, tantum praefertur generatio spiritua- Circa primum miraculi genus,
" quod
^ est in ^e-^ii^capiimnm
miraculum
fis, quae est per verbum vitae^, generationi carnali; datione tempestatis , quatuor introducuntur ab Evan- qaatuor di-

et ideo buic praeferenda est. Nam propter illam ve- gelista ad eius explicationem perfectam. Primum est
rus praedicator plus afficitur ad filios gcneratos per occasio praecedens ; secuiidum, opportunilas immi-
praedicationem qnam ad parentes carnales. Quod pa- nens; lertium, potestas e//?c«em*; quartum , utilitas
tet, quia Apostoli pro eis confirmandis effuderunt consequens. Occasio autem praecedens fuit transitus

sanguinem proprium, sicut etiam Christus fecerat, maris; opportunitas imminens, impetus tempestatis;
qui est magister magistrorum. potestos efiiciens, virtus Divinitatis; utilitas conse-
33. Et quoniam illi soli semen verbi recte su- quens est profectus nostrae credulitatis. — Primo ergo
Quando se- scipiuut, qui audita exsequuntur; ideo recte addit: introducitur ab Evangelista transitus maris; secundo,
men verbi
rectesusci- Qui
^
veroum Dei audiunl faciunt; quia,
^ et ad Roma-
/ '
impetus tempestatis, ibi ^°: Navigantibus autem il-
piator. '

nos secundo ^, « non auditores Legis lusti sunt apud lis eic; tertio vero, virtus Divinitatis , ibi: At ille

Deum, sed factores iustificabuntur apud Deum »; et surgens increpavit etc. ;

quarto, profectus nosfrae
lacobi primo : « Estote ftictores verbi et non audito- credulitatis , ibi: Dixit autem illis: Ubi est fules?

res tantum, fallentes vosmetipsos». Tales enim prae- primum notandum, quod
Circa ^ ^ duo introducit Pn^^o, de
traoMtu raa-
fert Christus parentali cognationi suae, infra unde- Evangelista: primum est ascensus naviculae^^; se- "^ ^'^»

cimo^: « Beatus venter, qui te portavit». « Quin- cundnm est transitus stagni. i
immo beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt 33. (Vers. 22.). Primo ergo quantum ad a^cm- -^seensus na-

illud». Hoc autem dicit, non quia Matrem contemnat, sum naviculae dicitur: Factum est autem in una
cum ipsam prae omnibus dilexerit, sed ut exemplo dierum et ipse ascendit in naviculam et discipuli
,

' Codd. C D n acceptnhnt. — Glossa ordinnria (ex Ambros.) praetermittenda est propter illam. Inferiiis pro magister ma-
apiid Lyranum in Liic. 8 , 20: Magister praeceptiiriis aliis [Mattli. gistrorum Vat. maghter omnium.
10, 37; Liic. \i, 26.] qiii non rcliquerit pntrem et matrem, * Vers. 1 3 . post quem lac. 1 . 22. — Superius pro sem£n
non est me diqnus, sentenliae suae ipse primiis se subiicit clc. verbi G verbum vitae.
* Vers. 1 9. — Diio seqq. loci sunt Ps. 2 1
, 23. et Hebr. 2 8 Vers. 27. et 28; subinde allegatur 14, 26; cfr. 18, 29.
11. Hieroii., 11. Comment. in Matth. 12, 49. scti.: Isti sunt ma- Vide supra notam I.

ter niea, qui ine quotidie in credentium animis generant. Isli ' Vulgata et Vat. ciim H addunt autem. Cfr. supra n. I.

sunt fratres mei, (jui laciunt opera Patris mei. CCr. Gregor. , 1. « Matth. 18, 16.

Homil. in Evang. homil. 3. n. 2. — Superius post documen- ^ Vers. 26, ubi Card. Hugo et B. Albert. : Enavigaverunt
tum H prosequilur suum generant Christum in cordibus alio- auteni ad regionem etc; ita inferius n. 46. cod. H conslanter,
rum, vel in quantum ipsi generant alios in cordibus suis per cui favent CD, qui hic iegunt Et nnvignverunt autem elc.

amorem iuxla illud Gal. 4. ctc. (idem recurrit infra n. 46.); tertium habetiir v. 40.
» Vers. 6. '*•
Vers. 23; ila legunt cum Beda , Card. Hug. , B. Alberto
* Cfr. loan. I, 12. seq.; Eph. 5, 26. et Phil. 2, 16. Vide et S. Thoma (Catena aurea) codd.; Vulg. et Vat. Et navigan-
etiam Augiist., UI. de Peccalorum meritis et remiss. c. 2. n. 2. tibus iltis (idem recurrit infra n. 37.); tertium est v. 24. el

— Mox pro et ideo huic praeferenda est DGH et ideo haec quartum v. 25. " Codd. vehiculi.
 . .

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIH. 199

cius, iit scilicet per eius obsequium veherelur, iuxta scendit procella venti in stagnum , ei complebantur
illud Sapientiae decimo quarto^- « Exiguo iigno cre- et periclitabantur , id est, procella venti exagitabat
e Chrislo. (lunt liomines animas suas». Et nota, quod Cliristus stagnum et implebat navem aquis, iuxta illud Marci
ascendit cum discipulis in naviculam, ul ostendat quarto ^ : « Et facta est procella magna venti et flu-

se eis similem in natura et indigentia, secundum ctus mittebat in navim, ita ut implerelur navis».
illud ad Hebraeos secundo^: « Per omnia debuit fra- Et hoc factum est divina dispensatione , sicut de lona

tribus similari;); et ad Philippenses secundo: « In dicitur lonae primo: « Facta est tempestas magna in
similitudinem hominum factus et habilu inventusut mari, et navis periclitabatur conteri». Unde sicut
e discipn- homo ». Discipuli ascenderunt cum Christo, ut osten- illa navis propter lonam fugientem a facie Domini
lis.

datur perfectio comitatus, quo nunquam deserebant erat in periculo, sic et ista propter praesentiam pro-
Magistrum, sicut Eliseus fecit magistro suo Eliae, ditoris,secundum quod Glossa dicit: « Merito tur- ^*'

quarti Regum secundo^: « Vivit Dominus, et vivit batur navis, in qua proditor est cum bonis, et qui
anima tua, quia non derehnquam te ». Unde in per- suis meritis firmi fuerant turbantur alienis ».

sona talium dicebat lob vigesimo tertio: « Vestigia 38. (Vers. 24.). Secundo quanlum ad opporfu- opportaQitas
/. . •
^i • • •! 1
lefugii.
cius secutus est pes meus, viam eius cuslodivi nec nitatem refugii succurrentis, Christo evigilanle, sub-
(leclinavi ex ea ». Non erant de illis « qui ad tem- ditur: Accedentes autem suscitaverunt eum, ut sci-
pus credunt et in tempore tentationis recedunt», licet per eius vigiliam obtinerent remedium qui in

supra eodem , et ideo ad veritatis sapientiam nun- dormitione incurrerant periculum; Psalmus ^^- « Ex-
quam pertingunt. cilatus est tanquam dormiens Dominus». Suscitave-
36. Secundo vero quantum ad transilum sta- runt autem eum non ex animi audacia, sed ex
TraositDs gni subditur: Et ait adillos: Transfrelmivs trans indigentia; unde additur: Dicentes: Praeceptor, per-
stagai.
stagnum. Et ascenderunt, scilicet ut transfretarent imus; in quo allegant Christi potentiam et suam
et ultra fretum sive mare irent, quia aqua illa, sicut indigentiam: Christi potentiam in lioc, quod aiunt:
habitum est supra quinto ^, et ^nare et stagnum Praeceptor; lob nono ^^: « Praecipit soli , et non ori-

appellabatur. Ideo autem voluit Dominus, quod di- tur, et stellas claudit quasi sub signaculo »; Psalmus:
scipuli eius transfretarent cum eo, ut miracula eius « Tu dominaris polestati maris, motum autem flu-

eis apparerent; Psalmus^: « Qui descendunt mare in ctuum eius tu mitigas »; Sapientiae decimo quarto:
navibus, ipsi viderunt opera Domini et mirabilia eius « Dedisli in mari viam et in fluctibus semitam fir-

in profundo ». Vel ideo voluit, ut secum ascende- missimam ». —

Suam indigentiam allegant in hoc,
lent, ut ostenderet, quod non possunt pervenire ad quod dicunt: Perimus , cnm tamen tu nolis, ahquem
portum salutis nisi per mare tribulationis praesentis. perire; secundae Petri tertio^^: « Patienter agit no-

Unde Sapientiae decimo quarto ^ : « Transeuntes mare lens, aliquos perire », et maxime praedestinatos. Unde
per ratem liberati sunt »; et in Psalmo: «Transivi- loannis decimo: « Oves meae vocem meam audiunt,
mus per ignem et aquam »; quia, secundum quod et ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in

dicitur Actuum decimo quarto, « per multas tribula- aeternum »; et decimo septimo: « Ego custodivi eos,
tiones oportet nos intrare in regnum Dei ». et nemo ex eis periit nisi filius perditionis ».
37. (Vers. 23.). Navigantibus autem illis ^ etc. 39. At ille surgens increpavit ventum. Hic ter- De Tirtute
Diviuitatis
)e impelu Hic secundo describitur impetus tempestatis cum im- tio describitur virtus Divinitatis , ut praecipiens duo.

cum opportunilale refugii. — —

smpestatis
duo. portunitate periculi et verbo et ut perficiens facto. Primo igitur quan- Praecipit
verbo
iportimitas Primo quantum ad importunitatem periculi emer- tum ad praeceptum in verbo dicitur: At ille su?'-
perieuli.
gentis, Christo dormiente, dicitur: Et navigantibus gens increpavit ventum et tempestatem aquae; in
illis , obdormivit. Et ipso dormiente, periculum in- qua increpatione intelligitur maiestatis imperium su-
currerunt in navigando, iuxta illud Ecclesiastici qua- per utrumque. Unde dicitur Matthaei octavo ^* « Im- :

dragesimo tertio ^ : « Qui navigant mare enarrant pe- peravit ventis et mari el facta est tranquillitas ma- ,

ricula eius ». — Ideo subditur periculum : Et de- gna »; Marci quarto dicitur, quod dixit mari: « Tace,

* Vers. 5. — Superius pro naviculae codcl. vehiculi. satione Vat. dispositione ; cfr. infra n. 47 , ubi simiii modo
* Vers. 17, post quem Phil. 2, 7. divina dispensatione occurrit.
' Vers {). — Duo seqq. ioii sunt lob 23, M. ct Luc. 8, '" Scilicet ordinaria apud Lyranum in Luc. 8, 23. — Pro
13, pro quo co6d. Matih. 15, ubi v. 21. occurrit sententia, Glossa Vat. Ambrosius (? Beda, 111. in Luc. 8, 25.).
sed non verba. — Siiperius pro ascenderunt H ascendunt (ita " Psaim. 77, 65.
etiam C D) et subinde desenmt pro deserebanl. ** Vers. 7. — Duo seqq. loci sunt Ps. 88, 10. et Sap.
* Vers. I . n. 3. — Supcrius pro utlra fretum sive mare 14, 3. — Superius post indigentia Val. cum nonnullis codd.
B ultra stagnum sive frelum. * Psalm. 106, 23. ct 24. addit patrocinii.
® Vers. 5, post quem Ps. 6.5, 12. et Act. 14, 21, ubi pro '* Vers. 9, iibi pro aliquos codd. aliquem. — Subinde
intrare in regnum Dei CDG introire in reynum caetorum. allegantur loan. 10, 27. et 17, 12. — Superius post Perimus
' De iiac leclione codd. vide supra pag. 198, notam 9. H prose(iuitur nisi tu adiuves qiii neminem vis perire etc.
,

* Vers. 26, ubi G ct Vulgata enarrenl pro enarrant. '^ Vers. 26, post quem Marc. 4, 39. Superius pro —
' Vers. 37. — Subinde allegalur lonac 1,4. — Superius praeceptum in verbo C D (i praeceptum in sermone, et subinde
verbo exagilabat Vat. praefigit venil et. Inferius pro dispen- pro imperium super utrumque CD imperinm fieri utrique.
 200 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIIL

obmutesce ». Et in hoc ostendit, se esse illum, qui comitatur admiratio potestatis, recte dicitur: Mirati
fecitmare; lob trigesimo octavo ^ « Circumdedi mare :
sunt; Ecclesiastici undecimo ^ : « Mirati sunt in iilo

terminis meis; et dixi: Hucusque venies et hic con- multi et honoraverunt Deum », quia « magnus Do-
fringes tumentes fluctus tuos »; et Nahum primo: minus vehemenler, et admirabilis potentia eius », Ec-

« Increpans mare et exsiccans illud ». clesiastici quadragesimo tertio.

40. Secundo vero quantum ad effectum in opere 42. Secundo vero quantum ad confessionem Confessio
oris.

Efficit io subditur : Et cessavit , et facta est tranquillitas oris subditur: Ad invicem dicentes : . Quis ,
putas
'^^"^'
cessavit, scilicet ventus; Ecclesiastici quadragesimo hic est? quasi dicant: nullus est huic similis; Exodi

tertio^: « In sermone eius sihiit ventus»; quia in decimo quinto^: « Quis simihs tui magnus in forti-

Psalmo: « Ignis, grando, nix, glacies, spiritus pro- bus, Domine? Quis simihs tui magnificus in sancti-
celiarum, quae faciunt verbum eius ». Et sic appa- tate, terribilis atque laudabilis, faciens mirabilia»?
ret, quod ipse est ille, ad quem dicit Tobias, tertio^, — Et ralionem reddunt: Quia et ventis et mari im-
«Post tempestatem tranquillum facis ». Et sic verum perat, per potentiam ineffabilem ; et obediunt ei,
est in Chrislo quod in Psalmo dicitur: « Et stetit per reverentiam admirabilem; lob vigesimo octavo^:
spiritus procellae » « Qui posuit ventis pondus et aquas appendit in men-
41. (Vers. 23.). Dixit autem illis etc. Hic quarto sura, quando ponebat pluviis legem et viam procel-
De profectu determinalur profectus nostrae credulitatis duplici- lis sonantibus ». Et sic verificatum est iliud Eccle-

credniitatis. ter , sciHcct quantum ad cognitionem in corde et siastici trigesimo nono: « In verbo eius stetit aqua
cognitio quantum ad confessionem in ore^. Primo ergo — sicut congeries». Iste ergo est ille, de quo lob tri-

quantum ad cognitionem cordis procedentis ab hae- gesimo octavo *": « Quis conclusit ostiis mare »? Ex
sitatione dubietatis ad certitudinem creduJitatis di- quo enlm venti et mare obediunt ei , nulla resistere

citur: Dixit autem illis: Ubi est ftdes vestra? Qmd possunt; Ecclesiastici quadragesimo secundo: « Omnia
quidem dicit increpando dubietatem et suadendo fidei in necessitate obaudiunt ei ». Unde Beda in Glossa ^^:

firmitatem, quasi dicat: Quare dubitastis mergi et «Nota, quod omnis creatura sentit Creatorem, quia
periclitari? luxta quod dixit Petro Matthaei decimo maiestati Conditoris sunt sensibilia, quae apud nos
quarlo ^ : « Modicae fidei ,
quare dubitasti »? Nam di- sunt insensibilia ».

citur ad Hebraeos undecimo: « Fide fihi Israel trans- 43. Spiritualiter autem exprimitur hic libera- Exposilic
spirituali

ierunt mare rubrum tanquam per aridam terram». tio animae poenitentis a tentatione diaboli per gra-
Ideo autem discipulos arguit de pusillanimitale ut ,
tiam Christi. Unde tria hic spiritualiter sunt atten- Tria attei
denda.

excitet ex viso miraculo ad fidei firmitatem, per denda: primum animae conversio
est , quae desi-

quam resiliant in propriam parvitatem et admiren- gnatur in ascensu naviculae secundum ; est tentatio

tur immensitatem divinam. — Unde Qui et subditur: quae designatur in impetu procellae; tertium est ani-

timentes mirati sunt. lam enim cognoscebant suam mae consolatio , quae designatur in sedatione tempe-
parvitatem , in quam resiliebant per timorem, et di- statis maximae.
vinam immensitatem , in quam excedebant per admi- ascensum naviculae designantem conver- Ascensos
Circa
viculae Id I

rationem ; leremiae decimo ^ : « Quis non timebit te, sionem animae tria attendenda sunt scilicet Christi bns insiD ,
coDversion

rex gentium ? Tuum enim est decus inter cun- exemplum, quia prior ascendit; Michaeae secundo ^^: aDimae.
ctos sapientes »; leremiae quinto: « Me ergo non ti- « Ascendet pandens iter anle eos»; quia, Actuum
mebitis? dicit Dominus». arenam ter- « Qui posui primo, « coepit lesus facere et docere». Et hoc est

minum mari ,
praeceptum sempiternum quod non ,
quod dicit Ambrosius: « Christus, relictis parentibus,

praeteribit ». — Et quia timorem raaiestatis con- navem crucis ascendit», ut doceat nos, rehcto amore

'
Vers. 1 0. el 11; pro terminis meis A C G terminis suis, ^° Vers. 8 ,
post quem Ecdi. 42, 24 : In omni necessitale
D terminum suum (lob 26, 10: Terminiim circumdedit aqiiis). omnia obaudiunt ei.

— Seqiiitiir Nahum I, 4. " Scilicet ordinaria in Luc. 8, 24. Beda sequitur Hieron.,
* Vers. 25, cui subiimgilur Ps. 148, 8. I. (!omment. in Mntth. 8, 26: Et ex hoc loco inlelligimus, quod
' Vers. 22, — Subinde allegatur Ps. 106, 23. omnes creaturae sentiant Crealorem. Quibus enim increpatur
* Rom. 10, 10: Corde enim creditur ad iustitiam, ore et quibus imperalur sentiunt imperantem, non errore haereti-
autem confessio f5t ad saiutem. corum, qui omnia putant animantia, sed maiestate Condiloris,
* Vers. 31 ,
post quem Hebr. II , 29. — Inferius Vat. ut quae apud nos insensibilia illi sensibilia sunt.
excitaret eos, viso miraculo pro ut excitet ex viso miraculo. '* Vers. 13. — Sequitur Act. I, I — Senlentia Ambrosii
® Vers. 7. et deinde 5 , 22 , ubi pro terminum mari C D H insinuatur VI. in Luc. n. 39 : « Ilaque qui se intelligeret pro-
terminnm maris. pter divinum in terras venisse mysteriiim Ecclesiaeque conven-
' Vers. 1.3, cui subiungitur 43, 31. Cfr. Beda, III. in Luc. tum, relictis navem ascendit parenlibus ». Beda, II. in Matth.
8, 25. 8, 23: Navicula ,
quam ascendunt, nulla melius quam domini-
' Vers. 11. cae passionis arbor intelligitur, de qua alibi [Matth. 16, 24;
^ Vers. 25. et 26. — Sequitur Eccli. 39 , 22 , ubi codd. Marc. 8, 34.] dicitur: Si quis vult post me venire , tollat cru-
In verbo eius aquarvm stetit congeries. — Superius post El cem suam et sequatur me. Cfr. II. in Marc. 4, 35. et III. in

rationem reddunt Vat. addit de eius potentia. Luc. 8, 2.5.

 ; ,;
:

co.mmi:nt. IN KVANGELIUM LUCAE C. V 201

Figora. carnali , cnm ipso cruciligi. In li^nira huins prinii Tertium est periclitatio navis impulsae , quae lenio, peri-
, . , . . . .
tlilalio na-

Machabaeornin (lecimo sexto '

dicilnr, quod loaiines designat pertarbaiionem annnae. .Vqna enim mgre- vis.

« vidit populnm trepiilantein ad transrretandum tor- diens in naviculam est perturbatio intrans in aiiimam
rentem et translVetavit ad eos primns, et viderunt et tnnc imminet pcricnliim. Lnde iii Psalmo^: « Sal-

enm viri et Iransierunt post eum ». vum me fac, Deus, (luoniam intraverunt aipiae iis^iue

Secundo, Christi consiliam , ipiia discipulos in- ad animam nieam »; Threnorum terlio: « Inundave-
raeter vitavit , ut secum transirenl; Ecclesiaslici vigesimo runt aquae super capnt meiim; dixi: [lerii ».

todL quarto 2 : « Traiisite ad me, onmes, qui concupiscitis 45. Cii'ca consolationem animae tri;i sunt at- ••irca seda-
,. tioncm tem-
rne », scilicet ex hoc mnndo, qui non est nisi trans- tendenda.
,
Primum est
, ,. .

oratio
•

m• y-ii •

Ckristi excitatione;
. •

pe>taiis at-
s^iium.'

itus quidam ; loannis deciino tertio: « Lt transeat

,•,,..
quod (pndein nt per
..
orationem;
...
nilra
I

un(lecimo^:mo
•
a tendendapri-
oraiio.

ex lioc mnndo ad Pati"ein »; et ad Hehraeos decimo « Quis vestrum halx^bit amicum » etc. ; Isaiae sexage-

tertio : « Non habemus hic manentem civitatem , sed simo quarto: « Non est qui invocet nomen tuum,
futuram inqnirimns». Beatus, qui sic transit cum qui siirgat et teneat te ».

Christo « per bona temporalia, nt non amittat ae- Secmidum est mentis deootio in tramiuiUitate; secnndo,de-

terna*»; quia, Sapientiae decimo (|uarto, « transeun- Tobiae tertio^: « Post tempestatem tranquillnm facis

tes mare per ratein liberali sunt». et post lacrymationem et fletnm exsultalioiiem in-

Tertio vero, Christi comoriium, quia siinul fundis »; Sapienliae dnodecimo: « Tu antein, doinina-

,coDsor-Cum ipsis in navi transivit; Isaiae quadragesimo ter- tor virtutis, cuin tranquillitate iudicas ».
'""
tio^: « Cnm transieris per aquas, tecum ero, et Tertium est Dei honorificatio in hoc, (luod Deum Tertio, oei
„ ,,,.,. houorificatio.
llumina non operient te» etc, quia in Psalmo: «Cum venerantur et tiinent et confitentur; Exodi decimo
ipso snm in tribulatione » ; et Matthaei vigesimo qnarlo**': « Liberavit Dominus Israel de manu .\e-

octavo: « Ecce, ego vobiscum sum omnibus diebus gypliornm ». « Tuiic cecinit Moyses canticum Do-
usque ad consuinmationem saecnli ». mino » etc. — De liis tribns dicitur in Psalmo: « Iii-

impelam proceUae in quo designa-

44. Circa , voca me in die tribulationis, et eruam te, et honorili-

aimpe-tur tcntalio animae tria sunt attendenda. Primum , cabis me ». — Et sic patet, (|uomodo s[)iritiialiler hic

rFmo"'! est obdormitio Christi; quod quidem est, quando designatur transitus animae [wenitentis.
rmum Christi amor et memoria torpescit in corde nam in ; 46. Et navigaverant ad regionem ^^ etc. Post- circa secnn-
""*" ,. „ ,. r^, , ,
''"'n miracu-
se non obdormivit; Psalmus^: «Ecce, non dormi- quam primo ostendit Evangelista, Chnstum habere iiim qnatuor

tabit neque dormiet qui cust(jdit Israel »; sed in dominium supra (Teaturam cor[Doralem hic secundo ;

nobis; propter quod dicitur Matthaei vigesimo sexto: ostendit, habere dominium supra spiritualem in ex-

« Vigilate et orate,ut non intretis in tentationem » pulsione admirabili daemoniacae legionis. Unde in-

et ideo primae Petri ultiino: « Sobrii estote et vi- tendit Evangelista in hac parte explicare mirabilem
gilate »; et primae ad Thessalonicenses quinto: « Igi- liberationem daemoniaci factam mediaiite virtute Chri-
tur non dormiamus sicut ceteri, sed vigilemus et sti. Ad buins autein miracnli explicationem quatuor
sobrii sinuis; qui enim dormiunt nocte dormiunt». introducuntnr. daemonis obsi-Primum est violentia
Secundum est descensus procellae venti, in quo dentis; secundum est omnipotentia Domini liberantis,
mdo, de- designalur lentalio diaboli; Ezechielis primo^: « Ven- quod determinat ibi ^^ Et rogabanl iUum, ne impera- :

isnspro-j^^
ae lurbinis veniebat ab aquilone ». Hic est ventus ret iUis etc. ; tertium est reverentia populi occurrentis,
veniens « a regione deserti ,
qui concutit qnatuor ibi : Quod ut viderunt factum , qai pascebant etc.

angulos domus », id est quatuor mentis affectus, de quartum est benevolentia curati obtemperantis , ibi

quo dicitur lob primo; hic est, de quo Ecclesiastici Et ronabat

'^
iUam uir, a qao daemonia exierant
'
etc.
Primo vio-
quadragesimo tertio: « Frigidus ventus aqnilo flavit, Violentia autein diaholi obsidentis osle\\d\tm ^''"^'^'^^?^^-
Ii ostenditnr
et gelavit crystallus ab aqua». ex quatuor, sdWcei e\ fremita faroris, ex strepita ^"^ v'^^"°^-

* Vers. 6; pro transfretavit codd. transivil. Plures codcl. et dolor, spes el timor) cfr. tom. III. pag. 555, nota 7. ct pag.
allegant /. Mach. •> , 43, nbi siinile narratiir de lt((l(i , diiin 556, nota 5. Inferius pro ventus veniens Vat. ventvs vehemens.
A' DJI expresse nomii;ant loannem, de quo agitur I. Macli. ^ Psalm. 68, 2, cui subiungilur Tliren. 3, 54, ubi pro
16, 6, et ubi occurrunt verba hic aliegata. — Superius pro super caput meum A C D G usque ad animam meam.
/n (igura huius A C D G Huias figura. * V^ers. 5, post quem Isai. 64, 7. — Superius pro exci-
* Vers. 26. — Duo seq(|. loci sunt loan. 1.3, I. et Ilebr. tatione A imitatione , DG invocatione.
13, U. * Vers. 22, ubi pro facis codd. facit, et in line legunt
' Gregor., Libr. Sacramentorum, pro hebdomada 5. post A C D G gaudium et exsultationem infundit. — Subinde alle-

Pentec. (in Breviar. Romano Domin. 3. post Pentec.) : Protector gatur Sap. 12, 18.

in te sperantiiiin, Deus... mulliplica super nos misericnrdiam "• Vers. 30. et 15, I ,
iibi pro canticuni GH cum Vulgata
tuam, ut, te rectore, te duce, sic transeamus per bona tem- carmen. — Sequilur Ps. 49, 15.

poralia, ul non amitlamus aeterna. — Sequitur Sap. 14, 5. " Cfr. supra pag. 198, nota 9. — De divisione seq. cfr.
* Vers. 2, post quem Ps. 90, \b. ct Matth. 28, 20. supra n. 34. — Pro Postquam primo codd. Supra. Aliquanto
* Psalm. 120, i. — Tres seqq. loci sunt Matlh. 26, 41 ;
1. inferiiis post legionis B addit n qnndnm oppresso et omiltit

Petr. a, 8. et I. Thess. o, 6. seq. propositionem Unde intendit... Chrisli.

* Vers. 4. — Subinde allegantur lob I, 19. et Eccli. 43, *" Vers. 31 ; terlium habetur v. 34. et quartum v. 38, ubi
22. — De quatuor mentis afiectibus seu passionibus (gaudium pro vir codd. homo.

S. Bonav. — Tom. VII.

 202 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

clamoris , ex impetu fortiludinis et ex comitatu cit : Qui habebat daemonium iam temporibus mul-
mullitudinis. tis , ita quod iam sibi eum vindicaverat in posses-

47. quanlum ad fre-

(Vers. 26.). Priino igitur sionem, ita ut posset dici de eo illud Isaiae trigesimo
De fremitu mitum furoris in daemoniaco occurrente Domino quarto^: « Cubile erit draconum et pascua stru-
obsessi. ,..,..
applicanti dicitur
„
Et navigaverunl ad regtonem
.
,
thionum,
: et occurrent daemonia, onocentaurus »; hoc
Gerasa. Gcrasenorum. « Gerasa autem ut dicit Beda \ ci- , est de plene a diabolo possessis. — Aggravatur etiam
vitas est Arabiae » in quo ostenditur quod post ;
,
ex habitus deformitate; unde et additur: Et vesti- T^shWai a^

iiiiracula facta circa ludaeos divina dispensatio hoc mento non induebatur'' ; quod erat valde deforme,
lequirit, ut fiant in gentibus; iuxta quod dicitur iuxta quod comminatur Dominus Ezechielis decimo
Actuum deciino terlio: « Vobis primum oportebat sexto: « Denudabunt te vestimentis tuis, ut aufe-
loqui verbum Dei sed quoniam repellitis illud et , rant vasa decoris tui » . Et in hoc apparel fremitus
indignos vos iudicatis aeternae vitae, ecce, conver- daemonis, qui non tantum vexabat corporis mem-
timur ad gentes», quasi contemptum rebellium.
in bra, sed etiam laniabat vestimenta, sicut de ilio di-

Unde addit: Quae est contra Galilaeam.; quae refer- citurActuum decinio nono « Cum invaluisset dae- :

lur ad civitatem intellectam per iliam gentem, quae monium pessimum contra duos filios Scevae ludaei,
scilicet Gerasa dicitur. llluc navigavit, ut virtutem nudi et vulnerati effugerunt de domo ». — Aggrava-
[jotentiae per miracula ostenderet et ad se traherel. tur etiam ex loci horribilitate ; proplerea addit : Ne- Loci hom
Interpretatur namque Gem-sa, ul dicit Giossa^, « ad- que m 1
domo manebat L .
,
1
sed in monumentis , ubi est
. , • bilitas.

vena»; et ideo designat gentes, secundum illud ad locus valde horribilis. Et talia loca quaerunt princi-
Ephesios secundo: « Memores estote, quod aliquando pes tenebrarum ; lob trigesimo ^ : « In desertis habi-

vos eratis gentes , alienati a conversatione Israel tant montiuni et in cavernis terrae »; et tamen ab
[)romissionis spem non habentes et sine Deo in hoc his eripit Dominus, secundum illud Psalmi : « Qui
mundo. Nunc autem in Christo lesu vos, qui ali- educit vinctos in fortitudine, similiter eos qui exa-
([uando eratis longe, facti estis prope ». Unde in hoc sperant, qui habitant in sepulcris».
[)alet, quod « idem Dominus omnium, dives in omnes, 49. (Vers. 28.). Secundo vero
quantum ad stre- De strepi(

([iii invocant illum », ad Romanos decimo ^. « Omnis pitum clamoris iii daemone vociferante, Domino
enim, quicumque invocaverit nomen Doinini salvus , praecipiente subditur Is ut vidit Jesum , procidit
, :

erit ». ante illum. Et sic verificatur illud Psalmi ^ : « Co-

48. (Vers. 27.). Ideo additur: Et cum egressus rain illo procident Aethiopes »; et iilud Isaiae sexa-
occurrit ob- (j/^set ttd terraui , occurril ei^ vir quidam,
'
ut sicut gesimo : « V^enient ad te qui detrahebant tibi et ado-
sessus.
inirabilia fecerat in mari, ita et in terra. Et per hoc rabunt vestigia pedum tuorum », « ut in nomine lesu
ajDparet, quod i[}se est iile, de qiio in Psalmo dici- oinne genu flectatur caelestium , terrestrium et in-

tur: «Omnia, quaecumque voluit Dominus, fecit in fernorum », ad Philippenses secundo. Hoc aulem non
caelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis». faciebat humilitate devotionis, sed cum murmure et

Et hoc ostendit in viro isto, qui merito dicitur vir strepitu clamoris. — Et ideo addit : Et exclamans
quidam singularis passionis, qui notabilis erat per- voce magna
Quid mihi et tibi est, lesu , Fili
dixit:
sona et notabiliter et miserabiliter erat obsessus. Et Dei altissimi? Quod non exhibebat ex reverentia,
ideOjlicet duo occurrerent, secundum qiiod dicitur sed magis abhorrebat praesentiam cum clamore, per
Matthaei octavo ^, Lucas tamen non commemorat nisi quem ostendit gemitum et dolorem in corde , secun-
occursum unius, cuius notabilem vexationem deter- dum illud Isaiae penultimo ^^: « Ciamabitis prae dolore
diuturnuas! miuat ex temporis diuturnitate. — Propter quod di- cordis et prae contritione spiritus ululabitis». Ideo

* Libr. III. in Luc. 8, 26. — Sequitur Act. 13, 46, ubi differre... Mihi enim videt(jr Lucas acriorem hic memorandum
jiro repellitis G H vos repidistis [A C D expulistis] , et pro iu- suscepisse » elc. Si(riili modo docet August., II. de Consensu
dicatis D G H iudicastis. Superius pro in daemoniaco occurrente Evangelist. c. 24. n. 56.
.\ C D G H m daemone occurrente. ^ Vers. 13. et 14; cfr. supra pag. 109, nota I.

^ Scilicet ordinjaria (ex Beda) in Luc. 8 , 26 : Gerasa sive ^ Codd. AC DG ntebattir. — Subinde allegantur Ezech.
Gergesi colonum eiiciens, id est diabolum, a quo prius incoie- 16, 39, ubi pro auferaut codd. auferrent , et Act. 19, 16.

batur, vel advena propinquans, qui ionge erat in tempore. — (cfr. V. 1 4.) , domo codd. exierunt.
ubi pro elfugerunt de
Subinde allegatur Epli. 2, 11-13. — Superius post potenliae ^ Vers. 6, ubi pro habitant (ita C D G) Vuigata habita-
E H addunt suae, et subinde post traheret H et Vat. in tempore. banl, Vat. habilavit, et pro montium Vulgata et Vat. torren-
' Vers. 12. et 13; cfr. loel 2, 32. lium; cfr. infra n. 53. in flne (H allegat lob 40, 16 ; vide infra
* Vulgata illi. Immediate post codd. omittunt vir ,
quod n. 57. in fine). — Sequitur Ps. 67, 7.

tamen paulo inferius ab ipsis exhibetur. — Sequitur Ps. 1 34, 6. ^ Psalm, 71, 9, posl quem Isai. 60, 14. et Phil. 2, 10.
— Subinde pro mirabilia DH miracula, et vocibus m terra H *" Vers. 14. Cfr. supra pag. 106, nota 3. — Superius H
et Vat. addunt faceret. et Vat. legunt : Ecce [ila et C, H subslituit Et sic apparet],
^ Vers. 28. Clirysost., Homil. 28. (alias 29.) in Matth. quod non exhibebat reverentiam ex devotione [Vat. ex amore'],
n. 2: <t Quodsi Lucas unum tantum memoret, hic autem duos, sed magis abhorrebal praesentiam [Vat. addit exiens} cum
neque sic dissonantia aliqua indicatur. Si enim dixisset, unum clamore.
tantum fuisse, nec alterum exstitisse , tunc videretur a Matthaeo
 : . . :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VII I. 203

autem clamat et dolel de eius praesentia, quia nulla boli ab hominis laesione cessare, et quanlo diutius
erat ad Christum convenientia secundae ad Corin- ; possideat, tanto diflicilius dimittit. Caveat ergo lae-
Ihios sexto ^ « Quae conventio Christi ad Behal ?
: sus a diabolo, ut cito iugum disrumpat ». Sed in —
Quae societas hicis ad teriebras, iustitiae cum ini- hac petitione non meruit daemon exaudiri, quia non
quitate »? et Ecclesiastici deciino tertio: « Quid com- erat ex aribctu devotionis , sed ex impatientia et stre-
municabit hipus cum agiio; aut quac comnmnicatio pitu clamoris ; Psalnms '^
: « Clamaverunt , nec erat
homini sancto ad canem »? qui salvos faceret »
50. Et nota, quod in hac confessione duphcem quantum ad impetum fortitudinis in
53. Tertio 0« '«'peta
fortitudinis.
litnr er- eUdit erroreui : unum Iiidaeorum, qui dicebant, Chri- daemone resistente humanae hgationi subiungitur
Indaeo- o
m Multis enim temporibus arripiebai mm^, scilicet
• • •
. i
>• stum habere daemonuun , loanms octavo ^ , et

Beelzebub eiicere daemonia, Matthaei duodecimo. Undo impetu fortitudinis, cui non poterat obsessus resistere;
Beda : « ludaei dicunt, in principe daemoniorum eii- iuxta quod dicitur de Saule primi Regum decimo
cereeum daemones, quem daemonia negant aliquid oclavo, quod « spiritus Domini malus arripicbat Saul ».

secum habere commune ». Alium errorem elidit — Sed hunc aliter quam Saul, quia ille leniebatur ci-

0, Aria-
orain.
Arianonun, qui dicunt Christum creaturam pura.m, thara, hic autem non poterat detineri catena. — Unde
cum daemon dicat eum Dei altissimi Filium, mxta additur : quantum ad manus,
Ei vinciebaiur catenis ,

illud Ecclesiastici vigesimo quarlo ^ : « Ego ex ore compedibus cusioditus^, quantum ad pedes, quod
Altissimi prodivi ,
primogenita ante omnem creatu- erat retinaculum valde forte, iuxta illud Psalmi : « Ad
ram ». Hoc autem fatetur daemon non venerando alligandos reges eorum in compedibus et nobiles eo-

eius dominium , sed pertimescendo eius praeceptum, rum in manicis ferreis ». — Et licet tam forte esset,

iuxta illud lacobi secundo : « Daemones credunt et non poterat sustinere impetum fortitudinis diabolicae;

contremiscunt ». propter quod addit : Ei rupiis vinculis, agebatur a

51. Et ideo additur: Obsecro ie, ne me torqueas, daemonio in deserlo ^". In quo ostenditur sunerbia
' *
snperbia
daemonis.
ces dae- iHa scilicet virtute , de qua Sapientiae undecimo * et audacia diaboli ,
qui nullis retinaculis poterat deti-
nonis. . .

« Absentes et praesentes simihter torquebantur ». Ideo neri, iuxta illud leremiae secundo: « A saeculo con-

volebat Christum confiteri , ut saltem confitendo inve- fregisti iugum meum, rupisti vincula». Sic utique
niret copiam evadendi ;
quia, Sapientiae decimo sexto, faciunt superbi imitatores diaboli, contra quos lere-
« negantes te nosse impii, per fortitudinem brachii mias ,
quinto ^S loquens de principibus : « Confre-
tui flagellati sunt ». gerunt iugum, ruperunt vincula », scihcet divino-
52. (Vers. 29.). Sed haec supphcatio parum sibi rum praeceptorum cum tamen dicatur Ecclesiastici
;

eceptnm valuit , non erat enim voluntaria, sed coacta; ideo sexto: « Iniice pedem tuum in compedes illius, et
•omiDi.
subiungitur : Praecipiebat enim spiriiui immundo, ne acedieris vinculis eius». Sed tolerabilius est pec-
ut exiret ab homine ^ ; cui praecepto non poterat catori obsesso a diabolo agitari in deserto, quam
resistere , secundum illud Sapientiae decimo nono istis vincuhs compediri; lob trigesimo ^-: « In deser-
« Omnis creatura deserviebat praeceptis tuis, ut tis habitanl torrentium et in cavernis terrae, qui
pueri tui servarentur illaesi ». Ideo autem hoc prae- in huiusmodi laelabantur et esse sub sentibus de-
ceptum timebat, quia solatium est immundo spiritui hcias computabant »
obsidere hominem et tormentum exhibere, iuxta il- 54. (Vers. 30.). Quarto vero quantum ad co- "^„,^1-"
lud infra undecimo '^
: « Cum immundus spiritus exie- miiatum. muUiiudinis in daemone respondente do- "'^-

rit ab homine , ambulat per loca inaquosa ,

quaerens minicae interrogationi subiungitur : /nierrogavii au-
requiem »; et Beda in Glossa: « Tormentum est dia- iem illum lesus dicens: Quod iibi nomen esi? Ipsius

* Vers. 15. et \i. — Subinde alleganUir Eccli. 13, 21. et 22. que spiritus Domini malus arripiebat Saul David tollebat ci- ,

* Vers. 48, cui subiungitur Matth. 12, 24. — Sententia tharam et percutiebat manu sua, et refocillabatur Saul et levius
Bedae habetur III. in Luc. 8 ,28 ubi istis , verbis praemitti- habebat; recedebat enim ab eo spiritus malus.
tur : Quanta Arii vesania lesum creaturam et noii Deum cre- ^ Vulgata, quam sequuntur H et Vat. , et compedibus cu-
dere, quem Filium Dei altissimi daemones credunt et contre- stoditus (ACDG custoditur). — Subinde allegalur Ps. 149,8.
miscunt [lac. 2 , 19.]! ^" Ita etiam Beda, B. Albert. et Lyranus; Vulgata deserta.
' Vers. S. — Sequitur lac. 2, 19. — Sequitur ler. 2, 20. — Superius vocibus non poterat Vat.
* Vers. 12, post quem Sap. 16, 16. — Superius pro «7ta praefigit tamen adlmc (H \eg\i non poierat tamen) ,
q»ac ei\am
scilicet viriule D tun virlute, H virtute scilicet potentiae tuae. inferius post qui nuliis prosequitur obcdit nec retinaculis te-

' Codd. A C DG substituunt ei pro spirilui immundo et neri potest etc.

omittunt ab homine. — Subinde allegatur Sap. 19, 6. " Vers. 5 ,

post quem Eccli. 6 , 25. seq. Du Cange , GIos-
* Vers. 24. — Bedae sententia habetur in Glossa ordina- sarium etc: Acedia, accidia , acidiari , acidiosus. Acedin , tae-

ria in Luc. 8, 28, in cuius fine 11 cum textu originali : Ca- dium... Accidia, tristilia.^. Acediari, indignari... Papias : Acci-
veat ergo aliquis laesus... ut cito eius iugum disrumpat. — dinri, stomachari ; unde accidia, quae est taedium animi etc.

Superius post hoc praeceplum B addit exeundi. " Vers. 6. et 7. Vulgata habitabanl pro habitant, codd.
' Psalm. 17, 42. — Superius CDGH omittunt daemon. omittunt deindc torrentium (cfr. supra n. 48. in finc, ubi
' Vulgata et Vat. iltum (plures codd. arripiebant eum). subslituunt montium); subinde pro qui in huiusmodi Vulgata
— Sequitur I. Reg. 18, 10; ibid. 16, 23: Igitur quandocum- qui inter hmuscemodi.
 204 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

enim est interrogare, cuius est et iudicare; Sapien- quasi lapis »; et Apocalypsis vigesimo : « ludicatum
tiae sexto ^ : « Interrogabit Altissimus opera vestra est de singulis secundum opera ipsorum. Et infer-
et cogitationes vestras scrutajjilur »; et undecimo nus et mors missi sunt in stagnum ignis». Hoc iu-
« Hos tanquam durus rex interrogans, condemnasti »; dicium timebant daemones accelerari sibi per impe-
quia, secundum illud Sapientiae primo, « in cogita- rium Cbristi , non tanquam praescii futurorum sed ,

tionibus impii interrogatio erit ». Interrogabat autem propter dii^ta Prophetarum. Unde Ambrosius ^ « Scie- :

de iiomine, non quia ignoraret, secundum quod di- bant daemones ,

per adventum Cbristi se aliquando in
cunt ei discipuli loannis decimo sexto ^ : « Nunc sci- abyssum mergendos, non ipsi futura praedivinantes,
mus ,
quia scis omnia , et non opus est tibi , ut quis sed Prophetarum de se dicta recolentes ».
te interroget », et multo minus nec tu alios. — Sed 56. (Vers. 32.). Secundo dicitur potens in per- Potens in
^°
quaerebat , ut ex responsione daemonis appareret co- mittendo damna in hoc quod subditur: Erat au-^"""'
mitatus mullitudinis ; unde et subditur : At ille di- tem ibi grex porcorum multorum pascentium in
Quid sit le- .n^ Legio. « Legio continet sex millia sexcenta et monte'', in quos,
: licet bruta sint animalia, daemones
sexaginta sex ^ »; et ideo non respondet nomen sin- non habebant posse nisi ex divina permissione. Nam
gularis personae, sed multiludinis; quod exponens de Christo dictum est in Psalmo^: « Omnia subiecisti
Evangelista, adiungit : Quia intraverant daemonia sub pedibus eius »; et post : « insuper et pecora
multa in eum, ila ut possel dicere Domino* « Do- : campi ». Unde in istum gregem non poteranl quid-
mine, quid multiplicati sunt qui tribulant me »? Et quam nisi ex permissione Dei , secundum illud Mat-
iterum : « Mnltiplicati sunt super capillos capitis mei thaei decimo: « Nonne duo passeres asse veneunt?
qui odernnt me gratis ». lam verificatum erat in isto et unus ex eis non cadet in terram sine Patre ve-
quod de Antiocbo dicitur primi Macbabaeorum primo: stro », id est sine polentia Patris. — Et ideo subdi-
« Ascendit Antiocbus lerosolyinam in multitudine tur : Et rogabant eum , ul permitteret, eos^inil-
gravi. Et intravit in sanctilicationem cum superbia ». los inqredi ; in quo ostendunt daemones Cbristi po- Qnid prin

— ex quatuor
. . . .... ostendatur
Et sic praemissis apparet violentia tentiam et suam impotentiam ,
quia nihil possunt in
diaboli obsidentis. beslias nisi permissi , mullo inagis nec in hominem.
00. (Vers. M.). Et rogabant illum etc. Post vio- Unde lob primo dixit salan : « Domine, extende ma-
secundo, de
omnipoten-
lenliam daenionii obsidentis subiungil bic Evangelista
^' '
num tuam et tange cuncta, quae possidet». Propter
tia liberan- omyiipolentiam Domini
'
Uheranti.s. Ostenditur autem quod et in tribulatione, quam facturus est diabolus
tis quadru-
piiciter.
in bac parte Cbristus polcns per oiiinem modnm, Ecclesiae, divina permissio praecedit, secundum illud
potens scilicet in imperando , polens in permittendo, A[)ocaly|)sis riono ^^: « Soluli sunt qualuor angeli ,
qui
potens in saloando et potens in perdendo. parati erant in horam et diem »; et vigesimo dici-
Primo ergo oslciiditur potens in imperando dura tur, quod « solvetur satanas ». — Et quia Dominus
Fnit potens jn hoc quod dicituT : Et roqabant
^ illum , scilicel dae- iusto suo iudicio [jermittit eis multa, subditur Et
m imperao- ^ :

«*<>•
mones , ne imperaret illis , ut in abyssum irent permisit, eos ";
qua permissione ostendit se domiin Quid secu!
do.
quia mandatum eius non polerant praeterire, iuxta num non solum prohibentem daemones, sed possi
illud Psalmi ^ : « Praeceptum posuit et iion praeter- dentem [wrcos, secundum illud Psalmi: Meae sunt«

ibit». Ideo rogabant eum ,

quia sciebant, quod ipse omnes ferae silvarum , iumenta in monlibus et bo-
erat ilie .\ngelus, de quo Apocalypsis vigesimo: « Vidi ves». Possessores vero solum erant villici Domini
Angelum desccndentem de caelo, babenlem clavem lesu, et ideo in nullo iniuriatus est eis. — Ostendit Qmd tertii

abyssi », id est [lolestalem mittendi in abyssum iusto etiam Dominus, quod magis diligit salutem unius bo-
suo iudicio, sicut fecit Aegyptiis; Exodi decimoquinto: ininis quam inillia brutoium animalium ;
priinae ad
« Abyssi operuerunt eos, descenderunt in profundum Corinlhios nono ^^
: « Nunquid de bobus cura est

^ Vers. 4, posl quem II, II. el I, 9. ' Codd. A C D G omittunt pascentiim in monte.
* Vers. 30. — Glossa mterlitiearis (ex Beda) in Liio. 8, 30: * Psalm. 8,8. — Sequitur Matth. 10, 29. — Superius pro
Interrogavil , non ut ignarus inquirit, sed ul, confessa peste licet bruta sint Vat. cum H licel bruta essent.
[Beda : confessn cornm teste^ ,
quam furens tolerabat, virtus ^ Vulgata et Vat. permitteret eis. — Subinde allegatur
cui'antis gratior emineat. lob 1, 11. Glossa ordinaria (ex Beda in Luc. 8, 33.) apud Ly-
' Ut dicit Bichard. a S. Vict., IV. de Trin. c. 25. Cfr. ranum in Luc. 8, 32: quo notandum, quod nec porcis nisi
In

tom. 11. pag. 211, nota I. Hieron. , IV. Comment. in Matlh. permissa daemonia nocere possunt, multo minus hominibus,
26 , 53. seq. : Una iegio apud veteres sex millibus compiebatur nisi occnlla tamen iustitia Dei permittantur. Cfr. eandem GIos-
hominum. isidor. , IX. Etymolog. c. 3. n. 46 : Legio sex millium sam in Matth. 8,31.
armatorum est a delectu vocata ,
quasi lecti etc, ^° Vers. 15, post quem 20, 3.
* lllud Ps. 3, 2, cui subiunguntur Ps. 68, 5, ubi pro ode- " Ita ACDG, H illos ,
quod etiam exhibent Card. Hugo,
runt me CDG perseqtiunlur mr ; et I. Mach. 1, 22. seq. B. Albert., S. Thom. (Cat. aurea in Luc. 8. n. 6.), Lyranus in

* Psalm. 148, 6. — Tres seqq. loci sunt Apoc. 20, I; margine ; Vulgata et Vai. illis ; cfr. supra nota 9. — Sequi-
Exod. 15, 5. et Apoc. 20, 13. seq. lur Ps. 49, 10. — Inferius pro ostendit se dominum [H addit
« Libr. VI. in Luc. n. 46, ubi allegat Zach. 13, 2: Erit ct universoriim^ C DG ostendit se Deum.
in illa die , disperdet Dominus nomina idolorum de terra etc. '* Vers. 9, post quem Sap. 11, 27. Cfr. Hieron., 1. Com-
Sententia Ambrosii exhibetur verbis Glossae ordinariae (ex Beda) ment. in Matth. 8, 32. seq.
in Luc. 8, 31. Cfr. II. Sent. d, 6. a. 2. q. 2.
 :
, ,:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VllL 205

Deo»? Sapientiae undecimo : « Parcis antem omni- « Deponet omnes iniquitates nostras et proiiciet in

biis, Domine, quoniam tua sunt, qui amas animas ». profundum maris omnia peccata nostra».
id qnarto. — Rnrsus, in tioc ostendit Dominus, carnales lio- 59. Osteiiditur igitur, quod ex praedictis secun- Septeni no-
tabilia colli-
mines, qui designantur per porcos, iusto Dei iudicio dum litteram colligi possunt septem notabilia: pri- gantar.

expositos esse daemonibus ; ad Romanos octavo ' mum, qubd potentia solius verbi Christi excedit vir-
« Si secundum carnem vixeritis, moriemini ». Unde tutem daemonum secundum,
infinitorum millium ;

primae ad Corinlhios quinto dicit Apostolus de illo quod maximus est furor daemonum respectu generis
carnali, quod « iudicavit tradere huiusmodi satanae in humani tertium quod maximus est timor ^ respe-
;
,

interitum carnis». Hoc etiam fecit, ut non solum ctu hominis Christi ;
quartum ,
quod daemones sunt
innotesceret hominibus terrae illius potentia salvandi incorporei, cum tot essent in homine uno quintum, ;

sed eliam occidendi , secundum illud Deuteronomii quod ipsi nihil possunt etiam super bruta animaha
trigesimo secundo ^ : « Ego occidam et ego vivere fa- nisi permissi ; sextum ,
quod homines in his lempo-
ciam ,
percutiam et ego sanabo ; et non est qui de ralibus possidendis non sunt nisi sicut villici Christi;
manu mea possit eruere». septimum ,
quod Deus salulem unius hominis praefe-
37. (Vers. 33.). Tertio ostenditnr potens in sal- rendam ostendit infinitis animalibus brutis.
'otens in vando infinnos in hoc quod adiungilur Exierunt : 60. (Vers. 34.). Quod ut viderunt factuni etc. Tertio, reve-
rentia popali
ios.
'
ergo daemonia ab homine et iniraverunt in por- Hic iam terlio ^ ostendit Evangelista reverentiam po- osteoditnr
quadruplici-
cos ; in qiio exitu liberatus est homo. Exierunl 'a\\- puli occurrenlis. Circa cuius explicationem introdu- ter.

tem divinae virtutis imperio, secundum illud Zacha- cunlur quatuor, scilicet denuntiatio veritatis conspe-
riae decimo lertio ^ : « Spirilum immundum eiiciam ctae , indagatio veritatis audilae , inventio veritatis
de terra ». Hoc dicebat ille qui ait de se infra de- inquisitae , veneratio veritatis inventae, quaesitae

cirao tertio : « Ecce, daemonia eiicio et sanitates et denuntiatae.

perficio hodie et cras et tertia die consuminor ». In Primo igitur quantum ad denuntiaiionem ueri- Denantiatio
veritatis

virtute namque Christi exibant, in cuius nomine tatis conspeclae dicilur : Quod ut viderunt factum, conspectae.

eiiciebantur ab eius discipulis, iuxta quod dicitur qui pascebant fugerunl, scilicet ex timore sicul mer-
Acluum decimo sexto, quod « Paulus dixit spiritui cenarii ; loannis decimo^: « Mercenarius autem , et

pylhonico : Praecipio tibi in nomine lesu Christi qui non est pastor, videt lupum venientem et fugil »;

exire ab ea; et exiit eadem hora». Egredientes au- et Zachariae undecimo : « pastor et idolum dere-
tem ab homine in porcos intrant , quia immundus linqueiis gregem »! Vel fugerunt non timore humani
spirilus immunda quaerit habilacula ; lob trigesimo pericuh, sed timore divini iudicii ; de quo lob decimo
septimo*: « Ingredietur bestia latibulum suum et in nono^: « Fugite a faciegladii, quia ultor iniquitatis
antro suo morabitur »; et de Behemolh dicitur lob est gladius, et scitote, esse iudicium ». Fugerunt au-
quadragesimo : « Sub umbra dormit in secreto ca- tem , non ut laterent ,
quia in Psalmo scriptum est
lami, in locis humentibus». Hoc dicit quantum ad « Quo ibo a spiritu tuo ? et quo a facie tua fugiam »?
carnales, qui nihil aliud quaerunt nisi umbram et sed ut absentibus celeriter visa narrarent. — Unde
lasciviam sicut porci. inferlur : Et nuntiaverunt in civilatem et in villas

o8. Quarto ostenditur polens in deiiciendo su- sicut et ille nuntius, lob primo ^^ : « Evasi ego solus, ut
'otens in pcrhos \x\ hoc quod subditur : Et impetu abiit grex nuntiarem tibi ». Et in hoc quasi habebant praedi-
eiiciendo ir
aperbos. per praeccps in stagnum
.

et sulfocatus est
^ ^.

; m
•

quo catorum ofTicium, de quibus in Psalmo : « Annuntia-

ostenditur Domini virtus eximia, quae non permisit, verunt opera Dei et facta eius inlellexerunt »; ad
eos ingredi in porcos ad quietem , sed ad submer- Philippenses primo: « Sive per occasionem annuntie-
sionem , ut sic impleretur in eis illud Exodi decimo tur Christus, el in hoc gaudeo, sed et gaudebo ».
Notandam.
quinto^: « Flavit spiritus tuus, el operuit eos mare ;
Unde bona de Christo visa non sunt reticenda, sed
submersi sunt quasi plumbum in aquis vehementi- annuntianda, secundum illud quarti Regum septimo ":
bus »; in quo spiritualiter designatur submersio pec- « Dixerunt illi quatuor viri leprosi : Haec dies boni
catorum , iuxta illud prophelicum Michaeae ultimo nuntii est ; si tacuerimus et noluerimus nuntiare usque

* Vers. 13, cui subiungitur I. Cor. 5, 3. seqq. Beda, 111. * Vers. 8, post quem 40, 16; cfr. supra n. 48. in fine.

in Luc. 8, 32: .Nam nisi quis porci more vixerit, nunquam ^ Vers. 10. — Subinde ailegatur Mich. 7, 19.

accipiet in eum diabolus polestatem, aul ad probandinn tanlum, ® Vat. addit daemortum , et substiluit subinde Christiani
non autem et ad perdendum , accipiet. pro Christi. — De quarlo cfr. II. Sent. d. 8. p. 11. q. I.

* Vers. 39. — Chrysost. , Homii. 28. (alias 29.) in Matth. ' Cfr. supra n. 46. — Inferius pro inquisitae G quaesitae,
n. 3: « Proplerea permisit, eos abire in gregem porcorum, ut et post verilatis invenlae B addit unde ad reverentiam maie-
qui regionem incolebant eius potenliam discerent. Ubi namque statis aelernae introducit notitia veritatis inventae.
nomen ipsius notum erat, ibi non valde se ostendebat; ubi * Vers. 12, cui subiungitur Zach. 11, 17.
vero nemo ipsum noverat stoiidusque populus crat, ibi mira- ® Vers. 29. — Subinde allegatur Ps. 138, 7.

cuiis magis fulgebat, ut illos ad Divinitatis suae cognitionem •°

Vers. 1.5. — Duo seqq. sunt Ps. 63, loci 10. ot Phii. 1,18.

pertraherel ». Ibid. etiam aliae raliones insinuantur. Cfr. infra n. 68. in fine.

' Vers. 2. — Duo .seqq. loci sunt Luc. 13, 32. et Act. " Vcrs. 9, post quem II. Ileg. 1, 20.

16, 18. — Superius pro in quo exilu CHQ ex quo exitu.

 206 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

mane, sceleris arguemur. Venite, eamus et nuntie- enim habitus decet hominem tam corporaliter quam
mus in aula regis ». Sed mala non sunt nuntianda; spiritualiter; Apocalypsis decimo sexto ^: « Beatus, qui

secundi Regum primo : « Nolite annuntiare in Geth custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet ». — In-

neque annuntielis in compilis Ascalonis ». venerunt etiam eum in debito sensu contra insanitio-

61. (Vers. 35.). Secundo vero quantum ad in- nem; propler quod subdit: Ac sana mente; unde po-
Indagatio ve- dagationem veritalis auditae subditur Exierunt : terat dicere illud Nabuchodonosor Danielis quarto ^
ritatis audi-
tae. autem videre quod factum est , et venerunt ad le- « In ipso lempore sensus meus reversus est ad me».
sum. Exierunt , inquam, ad inquisitionem Cantico- ; Quem sensum aufert diabolus eis quos possidet, infa-
rum tertio « ^ : Egredimini, (iliae Sion, et videte re- tuandoeorum mentes; secundae ad Corinthios quarto:
gem Salomonem »; et in Psalmo : « Venite el videte « In quibus Deus huius saeculi excaecavit mentes

opera Domini, quae posuit prodigia super terram ». infidelium ». — Invenerunt eum etiam in debito situ
— Exierunt autem ad lesum , qui est Veritas ^ , ut contra deordinationem; propter quod adiungitur: Ad
discerent veritatem. Nam, sicut dicit sollicitus inquisi- pedes eius , tanquam intentum praedicationi eius,
tor lob vigesimo tertio: « Quis milii tribuat, ut cogno- secundum illud Deuteronomii penultimo ^ : « Qui ap-
scam et inveniam illum et veniam usque ad solium propinquant pedibus eius accipient de doctrina illius »;

eius»? Sic Samarilani, audito verbo mulieris, loan- et infra decimo: « Maria sedens secus pedes Domini,
nis quarto : « Abiit mulier in civilatem et dicit ho- audiebat verbum illius » .
— Et per haec indicia ma-
minibus ilhs : Venite et videte hominem, qui dixit nifeste cognoverunt ipsum liberatum ex proprio visu.
mihi omnia, quaecumque feci ». « Exierunt ergo de — Modum autem curationis et causam cognoverunt
°
•^'9'^".'°
rationis a
<=

civitate et veniebant ad eum ». per auditum, quia audierant, hoc factum esse per dierunt.

notandum est valde, quod dicitur, quod dum

Et Christum. Propter quod subditur: Et timuerunt
Factnra du- exeunt videre quod factum est, venerunt ad lesum, scilicet Christum, attendentes eius miram potentiam
cit ad Facto-
rem. quia fjictura, dum videtur, ducit ad Factorem; ad Ro- et fortitudinem , secundum illud leremiae decimo^:
manos primo^: « Invisibilia Dei a creatura mundi, « Quis non timebit te, o rex gentium? Tuum est

per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur »; et enim decus; inter cunctos sapientes gentium et in
Sapientiae decimo tertio: «A magnitudine speciei et universis regnis eorum nulhis est similis tui ».
creaturae cognoscibiliter poterit Creator horum vi- 63. (Vers. 36.). Ad hoc inducit certum testimo- '"£^°;^
deri ». Et ideo Ecclesiastici quadragesimo secundo: nium, ideo subdit: Nuntiaverunt autem illis hi^^
« Quam admirabiha opera ihius, ettanquam scintilla, qui viderant, scilicet pastores. Nam tales debent te-
Notandnm. quae est considerare »! In lioc autem apparet, quod stificari ; loannis decimo nono : « Et qui vidit testi-
non est standum in factura , sed perveniendum usque monium perhibuit». — Quomodo sanus factus es-
ad lesum ; Ecclesiastici quadragesimo tertio * : « Vide set a legione , per Christi imperium. Tali testimonio
arcum et benedic qui fecil illum »; et in Psalmo: « Ex estcredendum; primae loannis primo ^^- « Quod vi-
ore infantium et lactentium perfecisti laudem » etc. dimus et audivimus et perspeximus testamur et an-
62. Tertio quantum ad inventionem veritatis nuntiamus vobis »; Psalmus: « Narrantes laudes Do-
Inventio ve- quaesitae subditur: Et invenerunt hominem seden- mini et mirabilia eius, quae fecit »; quia, Actuum
ritatis quae-
sitae. tem, a quo daemonia exierant; et ita in debito quarto , « non possumus quae audivimus et vidimus
Notaiitur
quatnor de statu contra inquietationem ,
quia nunquam quiesce- non loqui ».
curato.
Veneral
bat, quando diabolus euin possidebat; Isaiae quin- 64. (Vers. 37.). Quarto vero quantum ad vene- veritatis i

ventae.
quagesimo mare fervens
septimo ^ : « Impii quasi rationem veritatis inuentae subditur: Rogaverunt
quod quiescere non potest » Econtra de eo in quo . , eum ^^ omnis multitudo regionis Gerasenorum. Post-
inhabitat Spiritus Domini, dicitur Threnorum ter- quam cognoverunt Maiestatis imperium formidandum,
tio : « Sedebit solitarius et tacebit »; quia, secun- rogaverunt eum ut discederet ab eis. Quod quidem
,

dum illud Psalmi, « in pace factus est locus eius ». non dicebant contemptu superbiae, sicut illi, de qui-
— Invenerunt etiam eum in debito habitu contra bus lob vigesimo primo^^: « Qui dicunt Deo: Recede
nudationem; propter quod addit: Vestitum. Tahs a nobis; scientiam viarum tuarum nolumus »; sed

* Vers. 11. — Sequitur Ps. 45, 9. — Superius pro ad ^ Vers. 3, cui subiungitiir Luc. 10, 39.
inquisitionem C D G per inquisitionem. ® Vers. 7, ubi pro inier C D G H super. Superius pro
^ loan. 14, 6: Ego sutn via et veritas et vita. — Sub- miram poleniiam C D (} mirum posse.
inde allegantur lob 23, 3. et loan. 4, 28. seq. ^° Pro hi, quod A omittit, Vulgata et, H et hi. — Subinde
' Vers. 20. — Duo seqq. loci sunt Sap. 13, 5. et Eccli. aliegatur ioan. 19, 35.

42, 23. " Vers. 1. et 2. — Duo seqq. loci sunt Ps. 77, 4. et
* Vers. 12, post quem Ps. 8, 3. Act. 4, 20.
^ Vers. 20. — Sequuntur Thren. 3, 28. et Ps. 75, 3. ^^ \ u\gaia £t rogaveruni illum, quae etiam paulo inferius
« Vers. 15. pro nt discederei ab eis substituit iit discederet ab ipsis. —
' Vers. 33. — Subinde allegatur II. Cor. 4,4. — Superius Pro formidandum Vat. formidabant , unde.
pro contra insanitionem ,
quod liabentABE, Vat. contra in- " Vers. 14. — Hieron.,
Comment. in iMattli. 8, 34: Quod
I.

saniam [C insinuationem] , G contra infirmationem , H contra rogant, ut transeat a finibus eorum, non de superbia hoc
infaiuationem [Du Cange, Glossarium etc. : Infatuaiio, fatuitas]. faciunt, ut nonnuUi arbitrantur, sed de humililate, qua se
 .

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIIL 207

ex. timore reverenliae. Unde et subditur: Quia ti- vatori , sicut dicebat Ethai Gethaeus ad David se-
more magno tenebantur, sicut Petrus, supra quinto ^: cundi Regum decimo quinto : « Vivit Dominus , et
« Exi a me, Domine, quia homo peccator sum »; et vivit dominus meus rex, quia in quocumque loco
sicut centurio, supra septimo : « Domine , non sum fueris, sive in morte, sive in vita, ibi erit servus

(lignus, ut intres sub tectum meum »; quia, secun- tuus ». Sic Eliseus ad Eliam, quarli Regum secundo:
dum iilud Ecciesiastici decimo tertio, « pondus super « Vivit Dominus, et vivit anima tua, (}uia non di-

se toUet qui Unde Am-

honestiori se communicat » mittam te ». Ideo autem volebat esse cum ipso, ut THainteu-

brosius « Infirma mens non capit Dei verbum nec

^ :
.

essetsecunor ,
•.. .^ 1
secundum illud Ecclesiastici (}uinqua-
, , • ... debat cura-
tns.

potest pondus sapientiae sustinere ». Et quoniam ad gesimo primo ' : « Invocabo Dominum patrem Doinini
divinam cohabitationem erant minus idonei , ideo fue- mei, ut non derelinquat me in die tribulalionis meae ».

! Chri-
rever-
runt exaudili. — Propter quod additur: Ipse autem, Ut etiam esset perfectior; Psalmus: « lustificationes
r. ascendens navim ^, reversus est. Nolebat Dominus tuas custodiam, non me derelinquas usquequaque ».
esse aliquibus onerosus; unde Matthaei decimo: « Et Ut etiam esset felicior; ad Philip})enses primo ^:

quicumque non receperint vos, exeuntes foras, ex- « Cupio dissolvi et esse cum Christo »; et loannis duo-
cutite pulverem de pedibus vestris »; et Matthaei se- decimo: « Volo, Pater, ut, ubi ego sum , ibi sit et

ptimo: « Nolite sanctum dare canilms neque spar- minister meus». — Ideo volebat cohabitare in via,
gere margaritas ante porcos ». Sed prudentius his fe- ut cohabitaret in patria.
cerunt Samaritani , de quibus loannis quarto^: « Cum 'oii. Secundo quantum ad condescensionem Me- Qc">ad con-
.
descensio-
venissent ad eum Samaritani, rogaverunt eum, ut ibi dici subditur: Dimisit autem eum lesus, in omni- nem .Medid.

maneret. Et mansit apud eos duos dies». Sed stupor moda scihcet libertate, nolens sibi aliud onus impo-
circumdederat istos, sicut etPetrum, supra quinto. nere, ostendens, quod propter collatum beneficium
Ideo poteranl dicere illud lob trigesimo primo: « Sem- non est accipiendum obsequium; unde Matthaei de-
per quasi tumentes fluctus super me timui Deum et cimooclavo^: « Miserlus dominus servi illius di-

pondus eius ferre non potui ». misit eum et debitum dimisit ei ».

In hoc etiam spiritualiter datur inteUigi ,

quod 67. (Vers. 39.). Dimisit autem eum in quiete;
'
Dimittii in
quiete.
toaliter
insi-
Dominus repulsus abscedil ;
primi Paralipomenon unde subdit: Dicens: Redi in domum tuam,ul\hi
otar. vigesimo octavo ^ : « Si quaesieris eum , invenies ; si requiescas, unde te daemonia expulerant; Ecclesia-
autem dereiiqueris eum, proiiciet te in aeternum ». stici trigesimo secundo ^" : « Praecurre prior in do-
— Insinuatur etiam, quod Dominus non relinquit mum tuam, et illic avocare et illic lude et age con-
nos, nisi prius eum repellamus, quin potius se in- ceptiones tuas». Seneca: «Indicium rnentis bene con-
gerit ; unde Apocalypsis tertio : « Ego sto ad ostium stilutae est, in se posse consistere et secum posse
et pulso » etc. morari »

65. (Vers. 38.). Et rogabat illum etc. Hic Et nota, quod Dominus quosdam dimittit W^- ^'^'
^'^^'^°l
rto, be-
quarto describitur benevolentia sanati obtemperan- pter infirmitatem, sicut istum cui condescendebat. christus.
oleotia
imenda' tis
, quam commendat Evangelista ex quatuor , scili- Quosdam admittit propter fidelitatem, sicut i}3sum,
quadro-
ciler.
cet ex oblatione obsequii, ex condescensione Me- de quo infra nono ^^ « Dixit ad alterum Sequere : :

dici, ex commissione ofjicii et ex divulgatione be- me. Ille autem dixit: Domine, sed dimitte me, ut
neficii, ita quod unum ad alterum disponit. vadam prius sepelire » etc. Quosdam attrahit propter
Primo quantum ad oblationem obsequii
igitur idoneitatem , infra nono : « Et ait alter : Sequar te,
d obla- dicitur: Et rogabat illum vir, a quo daemonia Domine, sed permitte mihi primum renunliare » etc.
em ob-
lii.
exierant, scilicet sanatus medicum, ut cum illo^ Quosdam repellit propter cupidilatem, sicut illum,
esset, ut scilicet ei serviret tanquam Domino et Sal- de quo Matlhaei octavo^^: «Magister, sequar te».

praesenlia Domini indignos iudicabant, siciit et Pelrus in ca- ® Vers. 27. — Superius pro accipiendum G acceplandum.
ptura pisciiim , cadens ad genua Salvatoris, ait: Exi a me eic. ^" Vers. 15. 16. De sententia Senecae cfr. supra pag. 34,
^ Vers. 8, post quem Luc. 7, G. et Eccli. 13, 2. nota 4.

^ Libr. VI. in Luc. n. o1. Ibid. n. 52. addit: Et ideo diu- Vers. 59, secundum nostram lectionem, quam confirmat
^'

tius molestus non fuit , sed ascendit [navim] , et regressus esl. H, nonnuUis verbis textus omissis. Sed Vat. el citant ACDG
' Codd. ACD et Beda navem. — Duo seqq. loci sunt V. 61: « Et ait alter : Sequar le, Domine [Vat. etc, omit-
Matth. 10, 14. el 7, 6; cfr. supra pag. 191, nota 2. tens quae sequuntur]; scd dimiltc me, ut vadam prius » elc.
* Vers. 40. — Sequuntur Luc. 5, 9. et iob 31 , 23. lidem paulo post citant v. 59: « Dixit ad alterum [Vat. Et ait
* Vers. 9. — Subinde ailegatur Apoc. 3, 20. ad alterum']: Sequere me ». Sed manifestum est et confirma-
^ Vulgata, quam sequuntur Vat. et H, cum eo. — Duo tur per ea quae auctor infra c. 9. in Comment. n. 106. seqq.
seqq. loci sunt U. Reg. 15, 21. et IV. Reg. 2,2. — Subinde dicit, quod Luc. 9, 59. 60. conveniant ei qui non solum
voci servirel Val. praefigit cohabitaret el. attractus, sed etiam admissus fuit, non vero v. 61 , ciim
^ Vers. 14: Invocavi Dominum etc. — Sequitur Ps. 118, 8. atter ,
qui citt. verbis adiungit: « Sed permitte mihi primum
* Vers. 23, cui subiungilur loan. 12, 26; cfr. 17, 24. renuntiare his quae domi sunt», non dicitur cxpressis verbis
(quem Vat. eliam allegat) c quibus haec senlcntia (antiphona
, admissus. Unde censuimus, positioncm duariim cilationum cssc
5. ad Laudes unius Mortyris Breviaiii Romani) formata essc commutandam. — Superius A D propter in/idelitalein pro pro-
videtur. pter fidelitatem. " Vers. 19. et 20.
 208 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VilL

Dominus respondet « Vnlpes foveas habenl » etc. : 70. Quarto quantum ad divulgationem beneficii yuoad di-

Notandum. — Hunc auteui uou admisit Dominus ad perfectionis subditur: Et abiit per universam. civilatem dicens^,
vulgationem
l)eneficii.

discipulatum vel quia movebal eum timor humani

, quod iniunctum est; lonae tertio: « Surge et vade in

periculi, vel amor beneficii; vel ut ostenderet, sicut Ninivem, civitatem magnam , et praedica in ea prae-
praetactum S quod propter spirituale beneficium
est dicationem ». Sed lonas praedicabat periculum, iste

non est accipiendum obsequium; unde Matthaei de- vero divulgabat et praedicabat beneficium. — Pro-
cimo: « Gratis accepistis, gratis date ». Et exemplum pler quod addit: Quanta illi fecisset Jesus, ut vere
huius apparet in Eliseo, quarti Regum quinto. Potest diceret illud Psalmi ^ : « Venite, audite, omnes, et nar-
tamen praedicator accipere stipendium, sicut dicitur rabo, quanta fecit animae meae ». Ad hoc invitabat
primae ad Corinthios nono; sed non debet pracdi- Angelus Tobiae duodecimo: « Benedicite Deum et

care propter illud, sed propter salutem populi. narrate omnia mirabilia eius ». Hoc autem dicit, non
68. Et nota hic, quod Dominus, secundum quod quia in nostra sit potestate omnia eius opera et be-
uupiici mo- historia evangelica narrat, aliquando praecipit cura- neficia enarrare, cum dicatur Ecclesiastici decimo
praecipit. tis ,
quod nemiui dicerent, sicut patet in curatione octavo^: « Quis sufficit enarrare opera iUius»? sed
leprosi Matthaei octavo^: « Vide, nemini dixeris»; quia hoc debet esse in nostro desiderio et voluntate,
et in suscitalione puellae , infra eodem : « Quibus iuxta illud Psalmi: « Confitebor tibi, Domine, in toto

praecepit, ne cui dicerent quod factum erat».Hic corde meo; narrabo omnia mirabilia tua »; non quia
autem praecipit sanato, quod divulget ad hoc, ut lingua sufficiat exprimere , sed quia gratitudo cordis
Dominus ostendat, veritatem salutarem non esse ta- de omnibus cupit laudes exsolvere et praedicare.

cendain , et gloriam propriam non esse quaeren- 71. Nota hic, quia-secundum litteram quatuor Eliciuntur
(|natoor
dam. Ideo ahquando praecipit, quod dicatur, et ali- possunt ex dictis elici notabilia. Primum est, quod nolabilia.

quando praecipit, quod taceatur, ut in primo det Dominus per viles et humiles personas voluit aliis

Documen- documentum
11. ,
quod veritas praedicetur, in secundo notificari , sicut per porcarios et pecorarios. — Se-
tum 1.
vero, quod gloria
•

propria non quaeratur ^

o
— In
1

hoc cundo, quod nou omnes ad statum perfectionis ^

sunt
Documen-
tnm 2.
ctiam appacet, quod praedicationis opus non tantum
.
admittendi , sed tantum illi qui sunt idonei. — Ter-
est vu'orum quorum-
apostolicorum , verum etiam tio, quod a praedicatione nominis Christi arcendi non
cumque Iwnorum, qui a Chrislo edocti sunt. Unde sunt quos Christus curat a vexatione diaboli. —
etiam Chrislus, discipulis prohibentibus, quendam Quarto, quod ad gratiarum actionem pro beneficiis

in nomine Christi eiicere daemonia, qui Christum acceptis debeums esse promptissimi , exemplo huius
non sequebatur, dixit: « Nolite prohibere», sicut daemoniaci, qui beneficium Dei omnibus nuntiavit.
dicitur infra nono*. Bonus enim vir debet dicere 72. Factum est autem, cum rediissct lesus etc. Tertlo, pe
duo mlracn
quod dixit Moyses Numerorum undecimo: « Quis det, Supra ^^ ostendit Evangelista dominium et auctorita- laostenditu
aliud domi
ut omnes prophetent, et det eis Dominus Spiritum tem Christi super creaturam corporalem in sedatione nium Chri
sti.

sanctum »? secundum illud ad Philippenses primo: tempestatis et super spiritualem in expulsione dae-
« Sive per veritatem, sive per occasionem annuntie- monis; hic ostendit, ipsum dominium habere super
tur Christus, et in hoc gaudeo, sed et gaudebo ». creaturam composilam ex utraque in sanatione hae-
69. quantum ad commissionem ofjicii
Tertio mori-hoissae et suscitatione puellae. Habet autem haec
Quoad com- dicitur : Et narra quanta tibi fecerit^ Deus; in
, pars duas, secundum quod humana natura ex duobus Divisio.
missionem . . ,• , ,• i i.
officii. quo mittit eum ad praedicandum et divulgandum di- est composita, corpore videlicet et anima. Nam primo
vinum beneficium Psalmus « Narrabo nomen tuum ; : ostenditur dominus corporum in haemorrhoissae sa-
fratribus meis » etc; et Tobiae duodecimo: « Sacra- natione; secundo, dominus animarum in puellae
mentum regis abscondere bonum est; opera autem suscitatione, ibi^^: Adhuc illo loquente etc. Introduci-

Dei revelare et confiteri honorificum est ». Et hoc tur autem explicatio utriusque miraculi ad manife-
mandat Deus (ieri; Psalmus: « Quanta mandavit pa- standam dignitatem virtutis Christi ,
quam demon-
tribus nostris, nota facere ea filiis suis ». Et illud est strat satis perfecte in miraculo curationis haemor-
officium praedicatoribus iniunctmn. rhoissae.

1 Num. 66. — Tres seqq. loci siint Matth. 10,8; IV. Reg. ^ Ita etiam Beda et Card. Hugo ; Vulgata, quam sequitur
5, 13. seqq. et I. Cor. 9, II. seqq.; rfr. supra n. 5. in fine. Vat., fecit. — Subinde allegantur Ps. 21, 23; Tob. 12, 7. et
— Inferius pro salutem popnli codd. salutem eius. Giossa m- Ps. 77, 5. — Inferius pro praedicaloribus G praedicantibus.
terlinearis (ex Ambros., VI. in Luc. n. 53.) in Luc. 8, ,33: Di- ® Vulgata , Vat. et H praedicans. — Sequitur lonae 3, 2.

misit etc, ut iactantiae causa vitetur, et infidelibus sit exempio. ^ Psalm. 65, 16, post quem Tob. 12, 20.
^ Vers. 4, post qiiem Luc. 8, 56. ® Vers. 2, cui subiungitur Ps. 9, 2.

* Cfr. supra pag. 120, nota 4. Vide Bedam, in Matth. 8, ® Cod. B addit et religionis, qui etiam aliquanto inferius
4; II. in Marc. 7, 36. et 8, 26. post huius daemoniaci addit curati.
* Vers. 50. — Duo seqq. loci sunt Num. 1 i
, 29, ubi pro *" Num. 34. — Inferius pro sanatione Vat. sanitate.
Spiritum sanctum Vulgata spiritum suum {X C D Spiritum " Vers. 49.
sanctum suum, omisso subinde secundum), et Phii. 1, 18.
 ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIIL ^209

Naiii prinio demonstralur in [larte ista benigni- subditur: Et ipse princeps synagogae erat; Eccle-
tas praesenliae Chrisli desiderahHis ; seciindo vero, siastici quadragesimo quinto^- « Staluit illi testamen-
suhlimilas potentiae inaestimabilis , ibi ^: Et mulier tum pacis et principem sanctorum et gentis suae ».
quaedam erat in fluxu sanguinis etc. ; tertio, p/'o- Hic aiitem princeps, licet esset exaltatus in gloria,
funditas sapientiae ineffabilis , ibi : Et ait lesus: ita ut ei iiosset competere illud [)rimi Regum se-
Quis esl qui me teligit etc. cundo ^- « Ut sedeat cum principibiis et soliuin glo-
Benignitas antein praesentiae Christi ostendi- riae teneat »; non inde est elatus per superbiam, sed
tur desiderahilis ex plebe suscipiente cum laetitia, humiliatus per reverentiam , attendens illud Ecclesia-
ex principe supplicante cum fid.ucia, ex multitu- stici trigesimo secundo: « Rectorem te posueruiil?
dine concomitante cum benevolentia. Primuin respi- Noli extolli ». — Ideo subditur; Et cecidit ad pedes
cit Cliristi adventum, cui \^\e\)S. occurrit; secundum, lesu, sciens scri[)tuin, Isaiae quadragesimo quinto ^:

Cliristi statum quem [mnceps recurrit; terlium,

, ad « Mihi curvabitur omne genu, et iurabit omnis lin-

Christi progressum ad quem nuiltitudo concurrit. , gua»; et in Psalmo: « Venite, adoremus et [)roci-
Ex occursu ergo et recursu et concursu multitu- damus ante Dominum ». Ideo autem procidit, ut Chri-
dinis multipliciter ostenditur praesentia et adventus sti maieslatem honoret sua reverentia; Ecclesiastici
Christi desiderabilis. tertio^: « Quam magna potentia Dei solius, et ab
73. (Vers. 40.). Primo igitur quantum ad su- humilibus honoratur »; et ut etiain im[)loret [jietatem

sceptionem laetitiae factam a plehe (hcitur : Factum cum fiducia. — Unde et subdit : Rogans ^^, ut in-
est autem, cum rediisset lesus, trans fretum scili- traret in domum eius. Hoc faciebat cum instantia
cet in Galilaeam , cui ad tempus corporalem .«;ubtra- ut [)osset dicere illud Canlicorum tertio : « Tenui
xerat praesentiam desideratam; iuxta quod figuratum eum nec dimittam, donec introducam illum in do-
est tertii Regum decimo^ in Salomone: « Et universa mum matris meae ».
terra desiderabat videre vultum Salomonis , ut audi- 75. (Vers. 42.). Ad istam aulem instantiam pro- Ratio snppu.
,,,.,. cationis.
ret sapientiam eius, quam dederat ei Deus ». Per pellebat indigentia, quam exprimit, cum dicil: Quia
istum Salomonem intelligimus Christum, de quo in unica filia erat ei , et ita multum amabilis. Nam,
Psalmo: « Speciosus forma prae filiis hominum » etc. secundiRegum primo ^^ , « sicul mater unicum amat
— Et ideo suhdilur : Excepit illum turha mulla ^, sci- fihum suum, ila te diligebam », dixit David. Non
licet cum laetitia et gaudio, nt sic impleretur illud solum aulem erat amabilis, quia unica , sed etiam
Isaiae vigesimo nono: « Pauperes homines in sancto quia iuvenciUa ; et ideo addit : Fere annorum duo-
Israel exsultabunt ». — Et ideo subditur: Erant decim ; et quia tenera, ideo tenero amore amanda,
enim omnes exspectantes eum , scihcet cum deside- secundum illud Genesis Irigesimo seplimo ^^ « Israel :

rio, quia, Threnoruin lertio*, « bonum est praesto- autem diligebat loseph super omnes filios suos, eo
lari cum silentio salutare Dei ». Nam « bonus Do- quod in senectute genuisset eum ». Et quia vita erat
minus sperantibus in eum animae , quaerenti illum »; multum amabilis, ideo mors erat inultum tristabihs.
« ipse enim erit exspectatio gentium », Genesis pen- — Propter quod subdit: Et haec moriehatur ; quod
ultimo; Psalmus: « Exspecta igitur Dominum et vi- non poterat esse sine magno dolore qui est in luctu ,

riliter age » etc. unicae leremiae sexto ^^ « Luctum unigeniti fac tibi
; :

74. (Vers. 41.). Secundo quantum ad suppli- planctum amarum ». Ideo dicebat lacob de Reniamin
cationem fiduciae factam a principe subditur: Et Genesis quadragesimo secundo : Non descendet, in-
«

ecce, venit vir , cui nomen lairus; cuius nomen quit, filius meus vobiscum ; frater enim suus mor-
exprimit, eo quod persona erat notabilis ex princi- tuus est, et i[)se solus remansit. Si quid adversi ac-
patu, iuxta quod dicitur secundi Regum septimo^: ciderit in via, deducetis canos meos cum dolore ad
« Feci tibi noinen grande iuxta nomen magnorum, inferos ». Sic et hic dicere poterat de unica filia.

qui sunt in terra »; vel etiam, quia nomen respon- 76. Quoniam igilur Christi praesentiam adiit cumorauo exau-

debat oflicio et dignitati. lairus enim illuminatus in- reverentia, rogavit ex confidentia, desideravit ex in-
terpretatur, et talis in plebe debet principari. — Unde digentia ; ideo oratio eius fuit exaudita, secundum

* Vers. 43 ; tertium iiabeliir v. 4.5. — Pro potentiae inae- ' Vers. 8. — Subindc ailegatur Eccli. 32, I. — Inferius

stimnbilis el sapientiae ineffahilis Vat. potentiae admirabilis et vocibus non inde H ei Vat. inler.serunt tmnen.

sapientiae infallibilis ,
qiine lectio occurrit infra n. 78. et n. 82. ^ Vers. 23, ubi pro iurabit .\CDG confitebitur , de quo
* Vers. 24; clr. 11. Paralip. 9, 2.3. — Siibinde allegalur vide Rom. 14, II. — Seciuitur Ps. 94, 6.
Ps. 44, 3. — Superius pi"o cni ad tempus Vat. cum ad tempus. ^ Quoniam magna etc.
Vcrs. 21 : Superius pro Christi —
' B. Albert. : Excepit itlum tnrha multn; cfr. Marc. .5, 21, maiestatem codd. suam maiestatem.
ubi dicitiir: Et cnm transcendisset fesus... convenil turba mxdla *" Vulgata, H et Vat. addunt eum. Sequitiir Cant. 3, 4. —
ad eam elc. — Se(iuiliir Isai. 29, 19. " Vers. 26. Ut H notat, hoc dixit David de lomtha. —
* Vers. 26, post qucm v. 25; Gen. 49, 10. et Ps. 26, 14. Supcrius pro propellehat G compellebat.
* Vers. 9. — Hieron., de Nominib. Hebraic. novi test. Lu- ** Vers. 3. — Pio (juia tenera, ideo lenrro amore Vat. el

cae: lairus , iiluminans, aiit illuminatus. ita revcra teneriori amore.

* Vers. 30, ciiiiis finem sic exhibenl .\ C D principem fn- " Vers. 26, post quein Gen. 42, 38.
ctum [B G fratrum, H fecif] gentis suae.

S. Bonav. — Tom. VII. 27

 210 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

illud Ecclesiastici quarto ^

: « Rogalionem contribulati bilioumipotentia tum propter diuturnitatem morbi
ne abiicias » . Hinc est quod Dominus non repre-
,
in muliere, tum propter impossibililatem curandi

\
hendit istum qui rogabat, quod iret ad domum, ab arte tum propter facilitatem remedii a Salvatore.
,

sicut regulum , loannis quarto ;

quia regulus crede- Primo igitur quantum ad diuturnitatem immun- De prim,

bat quod magis posset infirmum sanare quam mor-

, dae passionis in muliere dicitur: Et mulier quac-
tuum suscitare, unde dixit «Domine, descende, : dam erat in fluxu sanguinis ab annis duodecim.
priusquam moriatur filius meus ». Hic autem credi- Haec erat immunda passio, et ideo cum diflQcultate
dit quod aeque bene posset super utrumque unde
,
, portabilis; Levitici decimo quinto «Mulier, quae
^ :

Diiiicuiias
solvitur.
filiam suam quasi mortuam reputabat. — Et ideo alius patitur fluxum sanguinis, si fluere non cessat, quam-
Evangelista, scilicet Matlhaeus^, introducit eum ro- diu huic passioni subiacet, immunda est ». Erat cum
gantem pro mortua, secundum Lucam et Mar- iicet difficullate sanabilis propter adhaerentiam ,
quia iam
cum ahquid superesset de vita. Unde Augustinus de erat inveterata; Ecclesiaslici decimo: « Languor pro-
Concordia Evangelistarum dicit, quod Marcus et Lu- lixior gravat medicum » . Erat igitur haec passio im-
cas expresserunt principis verbum, Malthaeus vero munda, continua et diuturna; ideo vilis ad cohabi-
intellectum expressit, quia eam mortuam reputabat. tandum gravis ad sustinendum et dilTicilis ad sanan-
,

77. Tertio quantum ad comiiatum benevolen- dum. Unde poterat dicere illud Threnorum tertio ^
De tertio. tiae factum a multituiUne subditur Et contigit « Vetustam fecit pellem meam et carnem meam
:
»;
dum iret, a turbis comprimebatur ; quoniam ex et illud Psalmi : « Lumbi mei impleti sunt illusioni-
amoris affectu omnes volebant contingere ipsum, sicut bus, et non est sanitas in carne mea ». Haec autem
supra sexto ^ « Omnis turl)a quaerebat eum tan-
: mulier secundum Ambrosium videtur fuisse Martha.
gere». In hoc etiam versa vice ostenditur benevo- Ait enim ^ : « Christus largum fluxum sanguinis sic-

lenlia Salvatoris ;
qui etiain a mullitudine vult com- cavit in Martha et daemones expuht de Maria».
primi ,
quasi nuUuui a se repellens. Ipse enim est, 79. Secundo quantum ad impossibilitatem hu- De secua

qni dicit loannis sexto^: « Omnis, qui venerit ad manae subventionis ex arte subditur: Quaeinme-
me, non eiiciam foras »; ipse, qui vocat Matthaei dicos erogaverat omnem substantiam suam, pro-
undecimo : « Venite ad me, omnes, qui laboratis et pter curalionis reniedium, secundum consilium Eccle-
onerati estis, et ego reficiam vos »; ipse est, qui ad siastici trigesimo octavo ^° : « Ilonora medicum propter

ostium piUsat ; Apocalypsis tertio : « Ego sto ad necessitatem , etenim illum creavit Altissimus». Hoc
Noiandum. (jstium ct pulso ». Hauc compressioDem facit mutuus autem dicit de honore munerum, non sermonum ;

amor, qui est^ copula amantis et amati ;

quia, pri- unde haec eos honoraverat quia omnem substanliam ,

mae ad Corinthios sexto^, « qui adhaeret Domino, expenderat. Et ideo probabile est, quodsi curabilis
unus spirilus est»; et loannis decinio quinto: « Ma- fuisset aegritudo, quod per artem esset curata. —
nete in me, et ego in vobis ». Unde perfectus amor Attamen ars non profuit ; unde subdit : Nec ab ullo
non est contentus aliquo sensu sine tactu; propter potuit curari. Ita nec a natura nec ab arte potuit
quod dicit sponsa Canticorum primo ^ : « Trahe me ei subveniri, ut verificaretur in ea illud Sapientiae
post te»; leremiae trigesimo primo : « In caritate decimo sexto " : « Neque herba neque malagma sa-
perpetua dilexi te, ideo attraxi te ». navit eos, sed tuus, Domine, sermo, qui sanat omnia ».

78. (Vers. 43.). Et mulier quaedam erat in 80. Unde nota, quod natura nihil potest sine Noianda
Secu "•i?' de
.... . arte me(
fluxu etc. Postquam ostensa est praesentia Christi superna potentia, nec ars aliquid potest sine natura; «nae.
subli
potentiae desiderabilis , ostenditur 'potentia eius admirabilis in unde ubi natura non subvenit , ars non proficit , sed
ostensa ex
tribus. mirabili curatione a fluxu sanguinis. Hanc autem cu- magis nocet, sicut in hac muliere, de qua Marci
rationem ostendit Evangelisla processisse ex admira- quinto ^^ dicitur, quod « fuerat multa perpessa a

^
Vers. i. — Siibindc respicitiir Liic. 8, 41 : Uogans [lai- ® Vers. 3, ciii subiiingitur ler. 31, 3. — Pro dicil sponsa
m^'] eiini, iit intraret donjiiiri eius ; et ailegatiir Joan. 4, 49. AC (primitus etiam D) dicit sponso |II sponsiis].
^ Cap. 9, 18; Luc. 8, 42. et Marc. 5, 23. — Aiigiist., II.
^ Vers. 25. — Subinde aliogatur Lccli. 10,11. — Inferius

de Consensu Evangelist. c. 28. n. 66 : Duo [I\Iarciis et Lucas] pro eral invc.ternta Vat. erat inveteralus morbus.
itaque posucrunt, qiiid dixerit lairiis; Mattliaeus aiitem, quid 8 Vers. 4. — Sequitur Ps. 37, 8.

voluerit atque cogituverit. Utrumquc ergo pelilum ost a Domino, ^ Ut notat H : in lihro de Salomone nunc Serm. , 46. c. 4.

ut vel morientem snlvam faceret, vel mortuain siiscltaret; sed n. 14. Cfi'. tamen Euseb. , VII. Histor. eccles. c. 18, iibi refert,

cum instituisset Matlhaeus totum breviier dicere, iioc insinua- hanc liaemorrhoissam fuisse mulierem ex Caesarea Philippi

vit patrem rogantem dixisse, qiiod et ipsum certum est vo- (quae prius dicta est Z)a»i, postea Paneas , denique Caesarea)
luisse et Cliristum fecissc. Cfr. Gios.sa ordinarin in Matth. 9, 18. ipsanique in tanti beneficii memoriam erexisse Christo sta-
3 Vers. 19. tuam etc. Vide Cornel. a Lapide, in Marc. 5, 25.
* Vers. 37: Eum ,
qui renit etc. ; cfr. lom. 1. pag. 720, " Vers. 1. — Superius pro impossibilitatem, G impotentiam.
nota 3. et tom. IV. pag. 469, nota o. — Duo seqq. ioci sunt " Vers. 12.
Mattli. 11, 28. et Apoc. 3, 20. ** Vers. 26. — De triplici agente, Deo, nalura et arte cfr.

^ Vers. 17, post quem loan. 13, 4. Cfr. Dionys., de Div. 11. SenL d. 7. p. II. a. 2. q. 2. in corp. Superius pro su- —
Nom. c. § 15: Amoiem... iinitivam
4. quandam et concreti- perna potentia Vat. divina potentia (idem recurrit paulo infe-
vam intelligimus virtulem. Vide etiam 111. Sent. d. 27. dub. 1. rius) quac otiam siibinde posl mide nbi nntura prosequitur
,

cum nola 8. arti non proficit, magis nocet etc.

4
 . ; ,

COMMENT. IN EVVNGELILM LLCAE C. VIU. 211

pluribiis medicis et erogaverat omnia sua , nec quid- tio : « Tenui eum nec dimittam ». « Dulcis utique est
(|uam profecerat, sed magis deterius hajjebat ». Sed atlrectatio tui nam et i[)se Uictus fructu non caret.
;

Lucas medicus lioc tacet, de medicis curialius lo- .Mulier enim evangelica felici furto attigit fimbriam
)iiarian). qucns. — Ex quo colligitur, quod medicorum ars est lesu, et statim stetil in illa fluxus carnalis illece-

laudabilis quando sequitur superiiam potentiam et

,
brae, carnalis delectationis et curae».
naturam substratam. Unde dicitur Ecclesiaslici Irige- 82. (Vers. 4."j.). Et ait lesus etc. Postquam Tertio, de
_,, . . . 1 1 . ,
protunditate
simo octavo ^: « Da locum medico, ne recedat a le ». ostensa esl Christi [)raesentia esse desiderabihs et po- sapiemiao
,.,.,.,. . ,. . osteusa ex
Sed tunc erit viluperabilis o[)eralio medici quando ,
tentia admirabilis, hic tertio ostenditiir am?, sapien- tribus.

negligit vel considerare naturam, vel non anleponit tia infallibilis ; et hoc tri[)liciter , scxWcei g^\ depre-

divinam potentiam, sicut dicitur de .\sa secundi Pa- hensione veritatis occultae, ex deleclione veritatis
ralipomenon decimo sexto ^ : « .\egrotavit .\sa dolore deprehensae , ex approbationc veritalis detectae.
pedum vehementer nec sic Dominum requisivit, sed Primo igitur introducitur deprehensio veritatis d« primo.

magis medicorum arte conlisus est »; et sequitur, occultae a Christo per propriam in([ui.sitionem, cum
(juod « morluus est » dicitur : Et ait lesus : Quis ^ me tetigit ? Iloc aulem
81. (Vers. 44.). Tertio (luantum ad facilitatem non dicit, ut discat, scmI ut quod nolum est sibi aliis
e tenio. perfectae curationis a Salvatore subditur: Accessit detegat ; iuxta quod in Psalmo dicitur : « Pal[)ebrae

relro ct tetigil ftmbriam vestimenti eius. Accessit, eius interrogant filios hominum Dominus interrogat ,

quia credebal ; ad Hebraeos untlecimo ^ : « Oportet iustum et impium »; non ut ab eis aliquid addiscat,

accedentem credere »; retro , quia timebat, sicut so- sed ut doceat quod ignorant. Unde quia ignorabant —
ror eiusdem Maria, su[)ra septimo: « Stans retro se- quaestionis causam, subditur Neganlibus autem :

cus pedes Domini ». Tetigit , quiA sperauit curari omnibus , dixit Petrus, et qui cum illo erant , id
Matthaei nono : « Dicebat intra se : Si tetigero fim- est alii discipuli, causam huius quaestionis non intel-

briam vestimenti , salva ero » . Tetigit autem fim- ligentes ; unde poterat eis dici illud Matlhaei decimo
hriam^, id est infimam [lartem veslimenti, repu- quinto* : « Adhuc et vos sine intellectu estis »? ([uia

tans se immundam et honorificans Chrisli potentiam, quaestionem illam carnaliter, non spiritualiter intel-

qui [Dotest salutem dare per infima. — Et quia cre- ligebant. — Quod patet in hoc quod adducit : Praece- ''etrus mi-

didit et speravit, ideo faciliter obtinuit. Propter hoc ptor , turbae te comprimunt et afpigunt, et tu^
additur: Et confestim stetit fluxus sanguinis eius; dicis : Quis me tetigit ? quasi dicant : cr.m omnes te
ex quo apparet mira Dei virtus, quae morbum tam tangant indifferenter quomodo quaeris de aliquo s[)e- ,

diuturnum et tam gravem curavit statim ad tactum cialiter? Unde mirabantur, quomodo Christus, magi-
unius particulae. Mira est ergo virtus Christi ,
quae ster et praeceptor, quaereret quasi de dubio quod
credulitate sui impossibilia facit facilia, secundum il- omnibus erat in manifesto ; et ideo raerito miraban-
lud Marci nono^ : « Si potes credere, omnia possibilia tur, quomodo Ciiristus pro[Doneret quaestionem, quae
sunt credenti »; et loannis decimo quarto: « Qui credit apparet stulta, cum dicatur secundae ad Timotheum
^^
in me, opera, quae ego facio, et ipse faciet et maiora secundo : « Stullas et sine disciplina quaestiones de-

horum faciet»; et .\cluum decimo nono: « Virtutes vita ». Sed quia intellectunn habebant carnalem , ma-
non modicas faciebat Deus per manum Pauli, ut nuducendi erant ad spiritualem.
etiam de corpore eius deferrentur sudaria et semi- 83. (Vers. 46.). Propter quod addit : Et dixii Respondet

tandam. ciuctia , et recedebaut ab eis languores ». Si ergo tam lesus: Aliquis me tetigit , id est aliqua persona , ta-

salubre esl per fidem tangere fimbriam vestimenti, ctu scilicet spirituali ; et hoc probat : Nam et " ego
quam salubre erit ipsum Christum tenere 'i Unde novi, virtutem de me exiisse. Hoc dicit quantum ad
Bernardus ^ : « Dulce satis est te , bone lesu ,
quae- effectum curationis ; et sic verificatur illud Sapien-
rere, dulcius tenere»; unde sponsa Canticorum ter- tiae duodecimo : « V^irtutem autem tuam ostendis.

* Vers. II. et 12. — Supcriiis pro hoc tncet (1 D haec ta- ticiUae U addit vestimenti sui [Vnt. vcstimenti ipsius']. Siibindo
cet. Subinde pro natnrum suhstratnm Vat. naturaui ahstractam. pro credulitate sui .VfjDGII crntulitfUe sua.
^ Vers. 12. et 1.3. — Superius pro non anleponil Vat. ® Vel potiiis (Jilbert. dc Ilollandia , Serm. I. in Cant. (in-
non apponit. ter opcia nernardi) n. 2, ubi pro unde sponsa Cant. 3,4:
' Vers. 6. — Duo seqq. loci sunt I.uc. 7, 38, (respectu Tenui eum, nec dimittnm textiis originalis in uno pius labor
cuius supponitur sententia .\mbrosii supra n. 78. in line aiic- in allero perfcctn laetilia. Subinde pro fclici furto pliires codd.
gata) et Matth. 9, 21. et 20 ; cfr. Marc. o, 28. felici furtu (cfr. Du Cange, Glossarium etc, ubi refertur fur-
* Val. addit vestimenti eius. — (ilossa oriiinnrin (cx Am- tus , furtum), Vat. felici fructu.
bros., VI. in Luc. n. .'iS. et ex Heda) iu Luc. 8, 4i : Fimbriam ' Vulgata, (pinm scquiintur II et Vat., Quis est, qui. —
tangil qui incarnationis mystcria pcrfecte amat et (Tcdit, do- Subinde alle^atur Ps. 10, 'J. sccj. — (ilossa ordinarin (ex Bedai
nec ad maiora capienda per\eniat. Si considercmus, quanta sit in Luc. 8, 4.J : Quis est , non qiiacrit, iit docealur quae nesciat,
lides nostra, et intcllij^nmus, quantus sit Fiiiiis Dci; vidcmus, sed iit tidcs mulieris nf)pareat. * Vcrs. 16.
quia comparatione eiiis limbriam tantummodo tangimiis, su[)e- * Viilgnla , Vnt. et II omiltiiiit tu. '" Vcrs. 2.3.

riorcm vestimenti eius parlem nctjuimus atlingerc. " In Vulgata dcest et ,

qiiod tnmcii cxliibcnt etiam Card.
* Vers. 22, posl qucnj loan. li, 12. ct Acl. 19, II. sc(i.: Ilugo, B. Albert. , S. Tliom. (Cat. aurea in Luc. c. 8. n. 7. i ci

Virtutesque non quastihel faciebnt etc. — Superius post par- Lyranus. — Duo seqii. loci sunt Sap. 12, 17. ct Luc. (>, 19.
 212 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

qui non credcris in virtnte consunimatus ». Ostendit le salvam fecit , quasi dicat: iuste hoc assecuta es,
auteni elTectuni egredienteni ab ipso, secundum illud quia credidisti ;
quasi dicat: fides fecit te filiam, se-

quod supra sexto dicitur, quod « virtus de illo exi- cundum illud loannis primo : « Dedit eis potestatem
bat et sanabat oinnes ». Nec mirum, quia, primae filios Dei fieri, Iiis qui credunt in noinine eius ».

ad Corinthios primo ^, « Cliristum dicimus Dei virtu- Fides etiam fecit salvam, quia, adRomanos decimo,
lem et Dei sapientiara » ; ad Hebraeos primo : « Por- « omnis, qnicumque invocaverit nomen Domini sal- ,

tans omnia verbo virtutis suae». vus erit». Unde in hoc apparet mira disnensatio no- Mira dispen
, ,. ,. ... satio.
84. (Vers. 47.). Secundo vero adiungitur dete- strae saiutis, quia midier sanata totum attribuit
De secundo. ctw veHtatis (leprehensae per alienam confessionem, divinae virtuti, secundum illud ad Romanos nono ^

cuni dicitur Videns aiitem midier, quia non laluit

: « Non est volentis neqne currentis, sed Dei mise-
eum ^ ; unde poterat dicere illud mulieris Samarita- rentis »; Deus salvans totum attribuit ?^/en7o /?</e^,
nae; loannis quarto : «Domine, ut video, Propheta sicut dicitur Marci nono « Si potestis credere omnia : ,

es tu ». Propter quod et ipsa poterat simile testi- possibilia sunt credenti ». — Et quoniam in acquisitione De^^ono
pacis.
monium cum illa perhibere et ideo dicere « Venile : salntis per consequens fit acquisitio pacis, ideo sub-
et videte hominem, qui dixit mihi omnia, quaecum- ditur: Vade in pace , tanquam Dei amica et filia;

que feci ». Iste vere erat alter Salomon, immo sa- Sapientiae tertio ^ : « Donum et pax est electis Dei ».

pienlior eo, de quo dicitur tertii Regum decimo ^ Pax qnod Dominus omnibus oplat et optari
est illud
« Non fuit sermo, qui regem posset latere»; quia mandat, secuiidnm illud infra decimo « In qnain- :

ipse est , de quo Daniehs secundo : « Ipse novit in te- cumque domnm intraveritis, priraum dicite: Pax huic
nel^ris constitnta, et lux cum eo est ». Et quia iani domui ». Hoc est, quod prae aliis donat; loannis de-
cognoverat potentiam in elTectu et sapientiam perci- cimo quarto Pacem relinquo vobis, pacem meam
'": «

piebat in sermone, ideo attendehat, se non posse do vobis »; hoc est, ad quod specialiler fom/; Mat-
effugere. — Et propterea snbditur : Et ^ tremens ve- thaei undecimo « Tollite ingnm ineum super vos,
:

nit et procidit ad pedes eius , ad honorificandam et invenietis requiem »; et loannis decimo sexto
Maiestatem ; Michaeae sexto : « Quid dignum offeram « Haec locutus suin vobis , ut in ine pacem habeatis.
Domino ? Curvabo genn Deo excelso ». Et hoc cum In mundo pressnram habebitis, sed confidite, ego
tremore, quia solos tales respicit Deus; Isaiae ultimo ^ vici raundum De hac ad Philippenses qnarlo: Pax
». «

« Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et tre- Dei ,

qnae exsuperat oinnera sensnm cnstodiat corda ,

nientem sermones meos »? Et ideo ad Phili[)penses vestra et inlelligentias vestras in Christo lesu », Do-
secundo: « Cnm inetn et tremore vestram salutem raino meo.
operamini ,
quia Deus operatnr in vobis et velle et 86. Et nola, quod triuin nuilierum Dominus fi- Fides triur

perficere pro Iwiia volnntate ». — Et qnia r.ihil niagis dem comraendat, quas exandit et salvat. Cominen-
roulierum
commeada
tur.
spectat ad iionorem Maiestatis quam manifestatio ve- davit Magdalenam supra septirao*^, dicens consiinile
ritatis, ideo subditnr : Et ob quam causam tetige- verbnin : « Fides tua te salvara fecit »; et hanc com-
rit eum , imlicavit coram omni populo , scilicet inendat hic ; et mulierem Chananaeara, Matthaei de-
quomodo confestim sanata est^; quia , Tobiae duo- ciino quinto, cui dixit : « Mnlier , inagna est fides
decimo, « opera Dei revelare et confiteri lionorifi- tua». — In his tribus raulieribus tres poenitentiae>hissigQi ^-
ncaDtur pai
cum est ». Et ideo dicebat Angelus : « Benedicite partes spiritualiler intelligunlur. Nam priraa, quae '«« poenitec

Deuin caeli et coram omiiibns viventibus confitemini flevit et lacrymis rigavit, dat intelligere contritionem
ei, quia fecil vobiscum misericordiam suam ». Chananaea ,
quae clamavit,dat intelligere confessio-

8o. (Vers. 48.). Tertio adiungitnr approbatio nem; haec autem, quae tetigit vestimenlum , dat in-
oe leHio. ve)itatis detectae per definitivam commendationem, telligere salisfactionem. De Magdalena legitur supra
cum subditur : At ipse dixit illi'^ : Filia , fides tua septimo^^, qnod « stans retro secus pedes Domini,

*
Vers. 24, post qiiem Hebr. i, 3. Mla eliam Beda, Card. Hugo, B. Albert.,S. Thom. (Cal.
* ita ACDII, ita etiam 15. Albert. et S. Tliom. (Cat. aurea aurea in Luc. c. 8. n. 7.) el Lyranus ; Vulgata et Vat. ei. —
in Liic. c. 8. n. 7.) ; Vulgata omiltil exm. — Secfuuntur ioan. Duo seqq. loci sunt loaii. 1, 12. et Rom. 10, 13. — Beda,lll.
4, 19. et 29. — inferius pro ct ipsa A el ista, et subinde C D in Luc. 8, 48: Ideo fitia, quia fides tua te salcam fecit. Nec
omittunt simile , pro quo G similiter. dixit : fides lua te salvam factura est, sed salvam fecit. In eo
3 Vers. 3, cui subiungitur Dan. 2, 22. Giossa ordinaria enim, quod credidisti, iam salva facta es.

(ex Beda) in Luc. 8, 46: Nou latet quicumque tangit, Deus * Vers. 16. — Sequitur Marc. 9, 22: Si potes [ita etiam
non indiget oculis... sed in se liabet cognitionem omnium. Etiam H et Vat.] credere etc.

virtus, quae [Ps. 102, 3.] propitiatur omnibus iniquitatibus ® Vers. 9. — Subinde allegatur Luc. 10, 5. Codd. allegant
nostris... non ex nobis, sed ex Deo exil. Mattli. 10, 11. seq., ubi sententia, sed non verba occurrunt.
* Vulgata, quam sequuntur II et Vat. , omittit Et, quae — Superius pro in acquisitione Vat. inquisitione, G in inqui-
etiam subinde substiluit ante pedes pro ad pedes. — Sequitur sitione.

Mich. 6,6. — Vocibus honorificandam Maiestatem Vat. cum ^^ Vers. 27. — Tres seqq. loci sunt Matth. II, 29; loan.
G interserit eius, H divinam. 16, 33. (codd. omittunt Haec... pacem habeatis) et Phil. 4, 7.
* Vers. 2, posl quem Piiil. 2, 12. seq. " Vers. 50. — Sequitur Matth. 13, 28.
* Cod. H et Vat. cum Vulgata et quemadmodum confe- *2 Vers. 38. — Duo seqq. loci sunt Matth. 15, 23. et

stim sanata sit. — Subinde allegantur Tob. 12, 7. et 6. Luc. 8, 44.

 , — ,

COMMEXT. IN EVANT.ELIUM LUCAE C. VIII. 213

lacrymis coepit rigare De Chananaea Matthaei » etc. manae et respectu persuasionis diuinae ; per pri-
decinio quinto dicunt discipuli: « Dimitte eam, quia mam tentatur et per secundam solidatur.

ciamat post nos ». De isla dicitur hic, quod « ac- 88. (Vers. 4!).). quantum ad /e/i-De
Primo igitur i^^^respe-
ctn.
cessit retro et teligit fimhriam eius veslimenti ». talionem fidei per dissuasionem humanainiVminr:
Per tactum autem vestimenti intelligitur imitatio in Adhuc illo loquente , scilicet lei^n, venit quidam ad
labore sanctae conversationis. — Unde nota, quod principem synagogae; venit autem non in adiuto-

)e tripiici legimus Christum laclum in pede a Magdalena , su- rium sicut Angelus bonus sicut , dicitur Danielis
pra septimo ^ ; tactum in ueste ab haemorrhoissa, decimo^: «Michael, unus de principibus primis,
ut hic; tactum in /a/(?/-e a Thoma; loannis vigesimo: venit in adiiUorium »; sed sicut malus nuntius vertit

« Mitte manum tuam in latus meum ». In quo in- ad impedicndum. Propler quod addit: Dicens ei:
telligitur triplex imitatio approximantium ad Chri- Quia mortua est plia tua, et ita non potest esse
stum, scilicet in e(fectu openUionis bonae , in ha- spes de vita, secundum illud secundi Hegum duode-
bilu conversalionis sanctae , in lolerantia passionis cimo^: « Nunc, quia mortuus est infans, quare ie-

acerbae, in quibus consistit integritas satisfactionis iuno? Nunqiiid potero revocare eum amplius? Ego
perfectae. Per pedum namque incessum intelligitur vadam magis ad eum , ille non revertetur ad me ».
rectitudo operationis bonae ; Ezechielis primo ^
: « Pe- — Et ideo subiuiigit : lam noli vexare Magistrum ^,

des eorum pedes recti ». Per vestimentum autem id est, frustra tecum ducere cum labore. Hoc quidem
intelligitur honestas conversationis sanctae; Apoca- erat verbum non credentis, Christum posse mortuum
lypsis decimo sexto : « Beatus, qui custodit vesti- suscitare. Ignorabat enim illud divinum verbuni loan-
menta sua, ne nudus ambulet ». Talis est qui imi- nis quinto^: « Quia venit hora, ut qui in inonu-
tatur Chrislum ad Romanos decimo tertio « Abii-
; : nientis sunt audiant vocem Filii Dei, et qui audierint
ciamus opera lenebrarum et induamur arma lucis ». vivent». Unde iste nuntius non dicebat ex reveren-
Per latus Christi vulneratum et manus et pedcs tia , sicut centurio , supra septimo : « Domine , noli

perforatos intelligitur tolerantia passionis acerbae, vexari », sed ex dilfidenlia, ut diceret illud lob
secundum illud Psalmi^: « Foderunt manus meas et septimo: « Dies mei velocius transierunt, quam a
iotandiim. pedes mcos». In his enim Christum contingimus, texente tela succiditur, et consumti sunt absque
cum eius vulneribus ad tolerantiam armamur ;
pri- ulla spe ».

mae Petri quarto : « Christo igitur passo in carne 89. (Vers. 50.). Secundo quantum ad ro6ora- ue 2. respe-
cta.
et vos eadem cogitatione armamini ». tionem fidci per suasionem divinam subditur: fesus
87. Adhuc illo loquente etc. Postquam oslendit autem, audito hoc verbo , quod scilicet poterat con-
n suscita- Evangclista
° Christum dominum corporum per sana- cutere mentem archisynagogi ,
quia, secundum illud
(iiepaellae • ,-,1 • •
i
Drtaae tan- tionem liaemorrhoissae hic ostendit Christum «omz- , Proverbiorum vigesimo sexto ^^, « verba susurronis
DtDr qud- . . .
11 II . i
num ammarum
,1

or^ per suscitationem puellae*. Ilabet quasi simplicia, et ipsa penetrant usque ad interiora
autem haec pars quatuor particulas ; in quarum ventris». Ne ergo verbum mortis interius penetra-
prima praemittitur soliditas fidei per modum dispo- ret, opponit verbum vitae; et hoc est verbum soli-

nentis. Secundo adiungitur idoneitas testimonii per dans fidem ,

quia, ad Hebraeos decimo, « iustus meus
modum approhantis , ibi ^ : Et cum pervenisset ad ex fide vivit; quodsi subtraxerit se, non placebit ani-
domum etc. Tertio ostenditur sublimitas imperii mae meae ». — Ideo additur: Dixit " patri puellae:
per modum efficienlis, ibi : Ipse autem tenens ma- Noli timere , scilicet ex diffidentia; lacobi primo:
num eius. Quarto notatur celebritas miraculi per « Postulet autem in fide, nihil haesitans. Qui enim
modum terminantis , ibi : Et iussit illi dari man- haesitat similis est fluctui maris, qui a vento move-
ducare. Et sic perfecte describitur miraculum quan- tur et circumfertur ». Sic de Abraham dicitur ad
tum ad quadruplex genus causae. Romanos quarto ,
quod « in promissione non hae-
imum de- SoUdittts autem fidei archisynagogi describitur sitavit difTidentia, sed confortatus fide esl, plenis-

o")k'iter. in duplici respectu : primo respectu dissuasionis hu- sime sciens, quoniam quae promisit Deus potens est

' Vers. 38. — Siibinde allegatiir loan. 20, 27. Magistrvml; versio ex .4rab. (Biblia maxima etc. loan. de la

' Vers. 7, — Duo seqq. !oci sunt Apoc. 16, 15. et Roin. Haye) : Ne vexes Mngistrum. Etiam Lyranus affcrt in margine
1.3, 12, in cuius fine ACD arma salutis. — Siipeiius pro hanc leclionem: Noli vexare Mngistrum; cfr. Marc. 5, 35.
consistU D conficiatvr (C conficiat), U con/iciiiir. Subinde pro ducere H ducendo, ct pro cum labore A D eum
' Psalm. 21, 17. — Sequilur I. Pelr. 4,1. seq. labores.
* Cfr. supra n. 72. ® Vers. 28. et 25, ubi habentur vcrba: et qui audierint
* Vers. 51, ubi pro perienisset (ita etiam B. Albcrt. et vivent. — Duo scqq. loci sunt Luc. 7, 6. et lob 7, 6.
Cat. aurea in Luc. c. 8. n. 8.) '" Vers. 22, in cuius Vuigata pervenivnt ad intima
S. Tlioin. , Vulgata el Vat. ve- fine

nisset ; idem recurrit infra n. 90; teriium habetur v. 54. el ventris. — Sequilnr Hebr. 10, 38. Pro ex /ide vivit C.DGex
quarUim v. 00. — Inferius pro per modum terminantis Val. fide sva vivet [C vivit]; cfr. Habac. 2, i: lustiis autcm in fide

per modum tililitatis ; cfr. infra n. 96. sua vivet.

* Vers. 1.3. " Viiigala, qnam sequuntur H et Vat., Respondit. — Sub-
' Vers. 23. inde ailegantur \ac. I , 6. et Rom. i, 20. seq.
' Vulgata, Vat. et 11: Xoli ve.Tnre illum [H addit scilicet
 214 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. VIII.

et facere ». — Et ideo subditur: Sed ^ crede tanlum, transfiguratione; infra nono et Matthaei decimo se-
per confidentiam ; loannis undecinio : « Si credideris, ptimo: « Assumsit lesus Petrum et lacobum et loan-

videbis gloriam Dei ». Et ideo addit: Et salva erit, nem, fratrem eius » etc. — Et quia « testimonium
per divinani potentiam. Et ad hoc debebat moveri oportet habere » non tantum a domesticis , sed etiam
per illud quod statim ante hoc ^ dixerat muheri cu- « ab his qui foris sunt », secundum illud primae ad
Noiandam. ratae: « Fides tua te salvam fecit ». Unde in hoc Timotheum tertio; ideo discipulis adiungit duas per-

apparet mirabilis dispensatio Dei, qui in miracuhs sonas, cum dicit: Et patrem et matrem pucllae, ul
suis noslram fidem requirit ad nostrum meritum. sic ^ « in ore duorum et trium testium stet » fixum
Unde Mattliaei nono dixit caecis petentibus ilhimi- veritatis testimonium. — Unde apparet, quod secun-
nari: «Creditis, quia hoc possum facere vobis? Di- dum lilteram est idoneitas testimonii quantum ad
cuntei: Utique, Domine. Tunc tetigit oculos eorum, personas et quantum ad numerum ,
quia nihil ha-
dicens: Secundum fidem vestram fiat vobis». Et bet superfluum, nihil habet diminutum.
Noiandam. quouiam difficile erat credere, mortuum suscitari 91. Secundum spiritualem intelligentiam hoc Expositio
spintualis.
ideo Dominus in ipso itinere miraculum fecit, per non vacat a mysterio. Nam Petrus , qui interpreta- i^etribus a-

quod adiuvit fidem archisynagogi ut sic pateat illud ; , tur agnoscens, designat fidem; lacobus , qui lucta-
esse verum quod primae ad Corinthios decimo^ di- tor, designat spem; loannes , quo gratia, cari-
in

citur : « Fidelis Deus ,

qui non patietur , vos tentari talem ^. Et hae tres virtutes sunt Domino familiaris-
supra id quod potestis; sed faciet etiam cum tenta- simae et concurrunt ad suscitationem peccatoris a
tione proventum, ut possitis sustinere». morte,quae designatur in suscitatione puellae. Naui
90. (Ver's. ol.). Et cuni pervenisset^ etc. Hic fides concurrit; loannis undecimo^'^: « Qui credit in
secundam sccundo Dost soliditatem lideidisponentis subiungit me, etiam si mortuus fuerit, vivet ». Similiter spes;
describitur
diipiiciter. Evangelisla
^-

idoneitatem
...
testimomi approoanlis. Ad
i i i
Psalmus : « Ecce , oculi Domini super timentes eum
probaiionem autem suscitationis requirilur testimo- et in eis qui sperant super misericordia eius , ut eruat
nium de vita reddita et de vita perdita; ideo in- a morte». Similiter canto; primae loannis quarto:
ducuntur testes respectu utriusque. « In hoc apparuit caritas Dei ,
quia misit Filium
Primo igitur quantum ad personas idoneas ad suum unigenitum,
" ut vivamus per
'
eum». — Paler ^^^ ^uobus
parenlibus.
De primo. teslificaudum de suscitatione miraculosa dicitur : autem etinater sunt Legis doctores: pater , qui in-
Et cum pervenisset ad domum , ubi scilicet debe- struit in fide, secundum illud primae ad Corinthios

bat puella suscitari, quae erat domus luctus, ad quarto^^: « In Christo lesu per Evangelium ego vos
quam utile est ire, secundum illud Ecclesiastae se- genui »; maler, quae fovet in moribus, secundum illud

ptimo^: « Mehus est ire ad domum luctus quam ad (Jalatas quarto: « « Filioh mei,quos ilerum par-
ad domum convivii »; quia « in illa finis cuncto-' turio, donec formetur in vobis Christus». Et de his

rum » etc. — Et quia non omnibus aperienda sunt Proverbiorum sexto: « Conserva, fih, praecepta pa-
sacramenta Dei; loannis decimo quinto: « Servus ne- tris tui, et ne dimittas legem matris tuae». — Haec
scit, quid faciat dominus eius »; ideo subditur: Non autem sunt cum Christo suscitante peccatorem.
permisit intrare secum quernquam, secundum illud 92. (Vers. 52.). Secundo quantum ad personas Desecundo.

Ecclesiastici sexto^: « Multi pacifici sint tibi, consilia- idoneas testificantes de morte naturali subditur: Fte-
rius sit tibi unus de milie ». — Quia vero discipuh bant autem omnes et plangebant itlani, tanquam
erant eius amici secundum quod dicit loannis decimo
, mortuam, secundum consilium Ecclesiastici trigesimo

quinto : « Vos autem dixi amicos » etc; ideo non octavo ^2 : « Fili , in mortuum produc lacrymas et

omnes excludit, sed excipit ab exclusis, cum sub- quasi dira passus incipe plorare». Flebant autem la-

dit: Nisi Petrum, Jacobum ^ et loannem, qui erant crymis et plangebant vocibus lamentatoriis , sicut erat
discipuli principales; et inde isti assumti sunt in consuetudinis ludaeorum ; leremiae nono ^^ : « Vocate

* Vulgala et Vat. omitlunt Sed, quod tameii exliibelur 9, 28; Matth. 17, I. et I. Tim. 3 , 7. Cfr. Clirysost., Ilomil. 31.
eliam a S. Tiioma (Cat. aurea iii Luc. c. 8. n. 8.) et a Gor- (alias 32.) in Mattli. n. I. seq. ct Theophyl. in Marc. 5, 37.

rano. — Sequittu' loan. II, 40. Codd. AC D: Si credideriUs * Ut insinuatur Matth. 18, 16. et II. Cor. 13, I, sumtum
cidebilis gloriam Dei. ex Dcut. 19, 13.
2 Vcr.s. 48. — Subinde allegalur Mottli. 9, 28. seq., ubi ^ De interprctatione horiim nominum cfr. supra pag. 143,
post robis AG D II prosequuatur: At illi dixeruiil: Sic. At nota 4. 7. et 9. (cfr. etiam pag. 36 , nota 6.).

ille dixit [II Et ail illis']: Secimdum fidem etc. •" Vers. 25. — Duo scqq. loci sunt P.s. 32, 18. .seq. et 1.

^ Vers. 13. — Glossa ordinaria (ex Ambrosio, VI. in Luc. loan. 4, 9.

n. 60.) in Luc. 8, 44: Suscitaturus mortuam, rediit ad fidem " Vers. 15. — Sequuntur Gal. 4, 19. et Prov. 6, 20.
faciendam, priiis curat hacmorrhoidam etc. Glossa ordinaria (cfr. Ililar., in Matth. c. 9. n. 5. et 8 ; .\m-
* Cfr. supra pag. 213, nota o. bros., VI. iii Luc. c. 8. n. 54.) in Luc. 8,51: Pater puellae
^ Vers. 3. — Sequitur loan. 15, 15. — Supeiius pro ad coetus doctorum Legis, sciiicet scribae et Pharisaei, qui si cre-
testi/icandum A D testimonii, GH (C a secunda manu) testifl- derc voliierint, etiam subiecta synagoga salva erit.

cari, et pro miraculosa C D mirabili. ^* Vers. 16. — Superius pro lestificantes C G II teslificari;
® Vers. 6, post quein loan. 15, 15. cfr. supra nota 5.
' Etiam Beda omittit et ,
quod Vulgata, quam Vat. cum ^^ Vers. 17. scq., ubi pro super vos Vulgata et \'aL super
H sequitur, praemittit: et lacobum. — Subinde allegantur Luc. nos, et pro lamentum C D H lamentationem.
 , ,

COMMENT. IN KVANGELIUM LUCAE C. VHI. 213

lamentatrices, el assumant super vos lamenlum ». 94. (Vers. 54.). Jpse autem tenens manum etc. Tertium de-
Vel flebant propler vitae amissionem et plangebant Hic iam tertio post soiiditatem fidei et idoneitatem dapiiciter.

I^ropter desperationem. — Et ideo, cpiia excedebant, testimonii subiungitur sublimitas imperii suscitan-
confortantur a Salvatore, cum dicitur: At ille di- tisquantum ad potentiam praecipientem et quan-
xit: ISolitc flere secundum iliud primae ad Thes-
, tum ad e/pcaciam subsequentem.
salonicenses quarto « Non contristemini sicut et ce- ' : Primo igitur quantum ad potentiam praecipieji- De primo.
teri, spem non habent ».
qui Et ideo additur: Non — tem dicitur: /pse lenens manum eius, ex virtutis
est mortua puella, sed dormit; in quo non removet adiutorio , secundum illud Psalmi^: « Dextera Do-
mortis veritatem, sed dat resurgendi securitatem, mini fecit virtutem » etc. Et rursus poterat puella di-
quia poteral eam ita faciliter a mortuis suscitare, cere : « Tenuisli manum dexteram meam ». — Et quo-
sicut suscitatur de somnis dormiens a vigilante ^. Et niam « non est abbreviata manus Domini, ut salvare
propterea sic dicebat loannis undecimo: «Lazarus, non possit », sicut dicilur Isaiae quinquagesimo nono;
amicus noster, dormit »; et post: « Lazarus mortuus ideo additur: Clamavit dicens: Puella , surge , ex
est ». Unde Beda^: « Mortua esl hominibus, qui su- imperio maiestatis , sicut dicitur loannis undecimo'':
scitare non possunt, non Deo, ciii anima vivit, et « Voce magna clamavit: Lazare, veni foras ». Clamor
caro suscitanda quiescit ». Propter quod merito can- autem iste in voce extcriori designat immensitatem
tat Ecclesia: «Regem, cui omnia vivunt, venite, ad- in virlute interiori , iuxta quod in Psalmo dicitur:
oremus », in Officio defunctorum; infra vigesimo: « Dabit voci suae vocem virtutis», scilicet miraculi,
« Non est Deus mortuorum, sed vivorum; omnes secundum illud primae ad Thessalonicenses quarto:
enim vivunt ei ». Quoniam ergo nihil Domino mori- « Ipse Dominus in iussu et in voce Archangeli et in

tur, et praesens aderat Deus; ideo merito dicebat: tuba Dei descendet de caelo, et mortui ,
qui in Chri-
Son est mortiia puella. sto sunt, resurgent primi».
1)3. (Vers. 53.). Sed quia « homo animalis non 9o. (Vers. 55.). Secundo quantum ad ejjica- De secundo.

percipit ea quae Dei sunt », primae ad Corinthios ciam subsequentem subditur: Et reversus est spi-

secundo ^; ideo additur : Et deridebant eum, scientes ritus eius , per intimam coniunctionem , iuxta
quod morlua esset. Qui enim certus est de aliquo quod dicitur tertii Regum decimo seplimo ^° : « Re-
non solum non credit, sed etiam deridet persuaden- versa est anima pueri intra ipsum, et revixit »; et
'(otandam. tem contrarium. Et quoniam divina sapientia frequen- surrexit continuo, per vitalem. operationem. Sur-
ter persuadet contrarium humanae scientiae, hinc est, gere enim est operatio viventis, sicut cadere mo-
quod homo per liumanam scientiam irridet Deum, et rientis.

sic efficitur slultus; leremiae decimo^: « Stultus fa- 96. Et nota, quod puella ista in resuscitatione Quoad tres
,. . .
1 1 I 7- resuscitatos
ctus est omnis homo a scientia sua». Stulta est enim sua dicitur surrexisse, et adolescens resedisse, su- tripiex dif-

scientia, quae deridet sapientiam; primae ad Corin- pra septimo ^S Lazarus vero ligatus manus et pedes
thios primo: « Deus sapientiam huius
Stultam fecit prodiisse, loannis undecimo; quia, sicut supra ta-
mundi ». Et quia, secundum quod dicitur Proverbio- ctum fuit, per puellam mortuam in domo peccatum
rum decimo octavo ^, « non recipit stultus verba pru- intelligitur cog itationis ; T^er adolescentem in porta
dentiae, nisi ea dixeris, quae versantur in corde peccatum operationis; per Lazarum in sepulcro
eius»; ideo isti non recipiebant, sed deridebant; peccatum consuetudinis. Et quoniam, secundum quod
Proverbiorum decimo quinto: « Stultus irridet disci- peccata sunt graviora , maiores relinquunt sequelas;
fotandam. plinam patris sui »; et ideo non erant idonei testes ideo qui solum cogitatione peccavit vivificatus con-

ad vitae restilutionem , sed solum ad vitae perdi- tinuo surgit, quia parva remanet difficultas; qui
tionem. Ideo fuerunt eiecti, secundum quod dicilur vero in opere,sedet, quia adhuc pronitas remanet;
Matthaei nono ^ : « Cum eiecta esset turba, intravit qui autem in consuetudine , ligatus est , quia valde
et tenuit manum puellae » etc. habet pronitatem ligantem in malo et praepedientem

' Vers. 13. — Siiperius AD omittiinl quin excedehant, l\ Prov. 15, 5. — Inlerius post isli non recipiebant B addil verba
vero adtlil in hoc, qiiod non cvedebanl vel spernbant ipsam prudentiae.
resutreclurnm. ' Vcrs. 2.3. Codd. DG legunt: Cum eiccisset turbam , tennit
* Scciindnm August. ; clr. snpra pag. 171, nola 8. — manum ctc. — Glossa ordinarin (ex Beda; clr. Hieron., 1. Com-
Subinde alieganlur loan. II , II. ct li. — Supcrius pro sed ment. in Mattli. 9 , 2o.) in Luc. 8 , 33 : Merito exclusi sunt qui
dat resurijendi secnritntem (ila A D) E sedeorum incredulita- deridere quam crcdere malebant, indigni videre resurrectionis
tein , B sed irrevocnbilitntem , Vat. cum H sed irremedinhi- miraculum.
litatrm. * Psalm. 117, 16, cui subiimgunlur Ps. 72, 2i. et Isai.
' Lnc. 8, '62. Senlenlia allegalur vcrbis Glos-
Lil)r. III in 59, 1.

sae ordinariae. — Seqinintur Inviiatorium oflicii defunclortnii " Vers. 43. — Duo seqq. loci siint Ps. 67, 3i. et I. Thcss.
(ex Breviario llomano) ct Luc. 20, .38. 4, 16.
* Ver.s. li. — (iiossa interlinenris (ex Anibros., VI. in *" Vcrs. 22. — Inferius pro operatio viventis Vat. ope>'a-
Lnc. n. 62.) : FJ deridebant eum ,
qui non credit deridel. tio virtulis.
' Vcrs. 14, post qucm I. Cor. I, 20. " Vers. I."), post qucm loan. II, 4i. — De his tribus rc-
• Vcrs. 2, in cuius fine pro eiiis .\M\\ siio. — Sequitur su.scitalis cfr. siipra c. 7. n. 32.
 216 COMiMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

a bono ,
poslquain etiani reddilus fuerit vitae. Et se- huic miraculo grandi et stupendo ». Stupor autem
cundum lioc graviordebet iinponi poenitentia diversis ^ isle fidem credentium elevavit in excessum , secun-
97. Et iussil illi dari manducare. Hic quarto dum illud Actuum decimo: « Obstupuerunt ex cir-
Quaiiara de- et ultiiuo lanfrilur clarilas miraculi ut manifestandi cumcisione fideles » etc.
scribilur ,,.,..,. . j i
•

dapiiciier. ad fidci utilitatein et occuUandi contra gloriae va- 99. Secundo vero quantum ad humilem occul- De secundo.

nitalem. Unde primo praemiltitur manifestatio utilis; fationem subditur: Quibus praecepit , ne cui^ dice-
secundo vero, occultatio humilis ,
quia, sicut dicit rent quod factum erat ; volens humiiiter Jatere et
Gregorius^ « sic debet esse opus in manifeslo, ut exempium liumilitatis dare, sicut praecepit discipu-
lamen intenlio maneat in occulto». lis Matthaei decimo septimo: « Praecepit illis: Ne-
Primo ergo quantum ad iitilem miraculi mani- mini dixeritis visionem » etc. ; in quo osteiidit, nos
De jiTimo. festalionein dicitur: Et iussit illi dari manducare debere velle latere in magnis factis. Unde Augusti-
ut non phantastica, sed vera suscitatio probaretur, nus ^: « Occulta quod agis, in quantum potes; quod si

sicut ipse probavit suam resurrectionem ; infra ul- ex toto non vales, sit in animo voluntas occui-
linio*: « Habetis hic aliquid^quod manducetur »? tandi ». — Et nola, quod
...praeceptum exsecutio-
est Praeceptum
tnplex.
, ,

et suscitationem Lazari, loannis duodecimo, ubi di- nis , sicut decalogus; probatwms sicul de iinmo- ,

citur,quod « Lazarus unus erat ex discumbentibus». lando filio Abraliae, Genesis vigesimo secundo^; et
Ideo aulem signum dat sensibus verae suscitationis, instructionis , sicut hic. In primo invitatur inlelle-

ut mentes elevet in excessum admirationis. ctas ad cognoscendum , affectus ad volendum , effe-

98. (Vers. oQt.). Unde et additur: Et stupue- ctus ad exsequendum. In secundo invitatur affectus,
stupor pa- runt parentes eius, quasi magnitudinem divinae po- sed non effectus. In tertio lantum intellectus erudi-
rentum. .

tenliae ferre
^
non
.

valenles; Isaiae
.• ••
vigesmio
\
nono^: tur, non ligatnr nec prohibetur effectus.
affectus ,

«Ecce, ego addam, ut admirationem faciain populo Et sic intelligitur illud praeceptum.

C.\PITULUiM IX.

Quarto determinatur instructorum discipulorum de- Prinio agitur de missione Apostolorum quoad tria.

legatio, primo quoad Apostolos, deinde quoad se-

ptuaginta. Prima pars continet praesens capitulum et ha-
bet tres partes, secundum tria quae explicat Evan-
1. Convocatis autem lesus ^ duodecim elc. Com- gelista necessaria Aposlolis et praelatis ad praedican-

pletis tribus partibus principalibus huius partis, quae dum missis. Quorum primum est forma praedicandi; subdivisio.

est de doctrina lesu Christi, in quibus discipuli ipsi secundum esi via pro/iciendi, quam explicat ibi^*':
excitati fuerunt ad credendum , invitali ad imitan- Etfactumest, cum solus esset orans ; tertium est
dum etinstructi ad intelligendun); hic sequitur quarta norma praesidendi , quae describitur ibi: Jntravit
pars, in qua intelligentes mittuntur ad praedican- autem in eos cogitatio, quis eorum etc.

dum. Ordo autem istarum partium satis est in se

manifestus. Quoniam autem quidam praedicatorum Forma praedicandi dupliciter explicatur.

sunt in gradu superiori ,

quidam vero in inferiori

Divisio. ideo pars ista habet duas. In quarum prima agitur Formam autem praedicandi dupliciter explicat;
de missione Apostolorum ; in secunda vero, de mis- primo sub divino praecepto ; secundo \evo , sub di- .\iia sabdi-

sione septuaginta discipulorum, in decimo capitulo vino exemplo , ibi ^^ : Et reversi Apostoli nunlia-
ibi^: Designavit auton eic. verunt.

^ Cfr. de his Beda, III. in Liic. 8, 55. et II. in Marc. 5, * Vers. 14. — Sequitur Act. 10, 45. (ACDG in circum-
4.3. — Superius pro pronitalcm Vat. promptititdinem, et pro cisione. -— Pro in excessum codd. et Vat. in excelso.
praepedientem sccunda manus in D subslituit impedientem. ^ Vulgata ct Vat. cum nonnullis codd. alicui. — Subinde
" Libr. I. Homil. in Evang. liomil. II. n. 1. allegatur Matth. 17, 9.
* Vers. 4l,postquem ioan. 12, 2. — Glossa interlinearis ^ Libr. de Conflictu vitiorum et virtulum (interopera Au-
(ex Beda): El iiissit illi dari manducare , ad teslimoniiim vi- gust.), c. 3: Occulta quod agis, in quantum vales; quod si etc.

tae, ut non piianlasma, sed veritas crederetur. Cfr. Chrysost., ' Vers. 2. Cfr. I. Sent. d. 47. dub. 5.
Homil. 31. (alias 32.) in Matth. n. 3 : Neque modo suscital, sed * Ita ABCD, Vuigata omittit lesus, qiiod habent ctiam
cibum ipsi dare iubet, ne videretur res esse phantasma. Ne- Beda, Card. Hugo, B. Albert., S. Thom. (Cat. aurca in Luc.
que ipse dat, sed alios dare iubet, quemadmodum et de La- c. 9. n. 1 .) et Lyranus. — De partibus principalibus divisionis
zaro ait [loan, 11, 44.]: Solvite illum et sinite abire , et post- cfr. supra c. 4. n. 1. —
Inferius pro credendum ei imitandmn
ea mensae consortem efiicit. Etenim semper utrumquc compro- Val. audiendum et communicandum.
bare solet et mortem et resurrectionem accuratissime assertam. ® Vers. I : Post haec autem designavit Dominus elc.
— Inferius y)yo sensibus G sensibile, et pro in excessum, quod '" Vers. 18; tertium hnbetur v. 46.
habent C DG H, Vat. in excelsum. Cfr. tom. V. p. 40. coi. I. in " Vers. 10, ubi pro nuntiaverunt (ita etiam B. Albert. et
corp. et passim in aliis locis. Lyranus in margine) Vulgata et Vat. narraverunt.
 COMMKNT. IN EVANGELIUM LUCAE C. LX. 217

Qiiantnin autem ad mformationem praedicato- namqne auctoritas qua nullus debet designatur, sine
Primo, de rum per (livinum praeceptuin tria inlrodncnntnr ab praedicare; unde ad Komanos decimo®: « Qnomodo
'ormatione
r praece- Evangelista, scilicet auctoritas conimissa, honestas praedicabunt, nisi mittantur » ? Unde et Isaias non
im ponuD-
tria. iniuncta et utilitas adiuncta ; ita qnod prinio prae- audebat praedicare, nisi mitteretur; Isaiae sexto:
mittit auctoritatem tanqnani praecedentem. Secnndo « Ecce ego, Doinine, mitte me». Econtra de pseiido-
adiungit /lonestateni quasi concomitantem , ibi ^
: Et prophetis leremiae vigesimo tertio: « Non mittebam
ait ad illos: Nihil tuleritis in via. Tertio snbiungit eos, et ipsi currebant ». At non tales crant Apostoli,
utilitatem conseqnentem, ibi : Egressi autem circu- (jui ideo sic nominati snnt, ut eoruin commendaretur
ibant elc. — Sed qnoniam verba, quantnmcumque auctoritas. Apostolus enim jnmu,? interpretatur ; missi
antlientici praedicatoris fnerint ^, snnt inellicacia, nisi autem fuernnt ad praedicandnm, secnndnm ihud pri-
habeant divina testimonia; et talia snnt divina mi- mac ad Corinthios primo'': « Non misit me Dominns
Dbdinsio. racnla: ideo in prima parte primo explicatnr coUa- baptizare, sed evangelizare ».
,. . .
— Fnernnt ad prae-
.
iiegnum Dei
tria signi-
, ,

tio potestatisad miracula facienda deinde com- , dicandum missi , non rem parvam , sed magnam , sci- ocat.

missio auctoritatis ad mysteria praedicaiula. Prima licet regnum Dei, per quod polest intelligi doctrina
enim viam focit ad secundam. veritatis , iuxta illud Matlhaei vigesimo primo^:
"2. (Vers. 1.). Quantum igitur ad coUationem « Anferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti
.QClorilas potestatis ad miracula facienda dicit: Convocatis facienti fructus eius». Potesl etiam dici gratiaSpi-
ommissa
imo expli- autem fesus^ duodecim Apostolis, tanquam scilicet ritus sancti, secundum illud ad Romanos decimo
atar per
Ilationem principalibns praelatis, electis ex omnibns aliis, se- quarlo: « Regnum Dei non est esca el potus, sed iu-
)ote.°tatis
;iendi mi- cundum qnod dicitur snpra sexto : « Vocavit lesns di- stitia et pax et gaudium in Spiritu sancto »; infra
racula.
scipulos snos et ex iiis elegit dnodecim, quos et Apo- decimo septimo: « Regnum Dei intra vos ost». Pol-
stolos nominavit ». Islis ergo convocatis , id est est etiam dici gloria aeterna , inxta illud loannis
in unnm vocatis ad unitatem coinmendandam , in tertio ^ : « Nisi quis renatus fiierit ex aqua el Spi-

qua datur Spiritus sanctns, secundnm quod dicitnr ritu sancto, non potest intrare in regnuin Dei ».

Actuum secnndo^: « Dum complerenlur dies Pen- Omnibus his modis Apostoli snnt missi praedicare
tecostes, erant omnes disci[)uli pariter in eodem regnnm Dei, sciiicet veram doclrinam, divinam gra-
loco » etc. Unde Numeroruin nndecimo: « Dominns tiam et aelernam gloriam. — Et quia propter aucto-
dixit ad Moysen: Congrega mihi seplnaginta viros ad ritatem praedicationis concesserat potestatem curatio-
ostium tabernacuh lestimonii, et anferam de spiritn nis, ideo snbdit: Et sanare inf/rmos, scilicet misit

luo et tradam eis ». — Sic nunc; unde et snbditnr: ad confirmationem veritatis praedicatae , secnndnm
Dedit iUis virtutem et potestatem , ita quod virtus illud Marci ultiino ^*'
: « Illi profecti praedicavernnt
sit respectu spirituahnm, pote.sto respectu corpora- ubiqne, Domino cooperante et sermonem confirmante
lium. Propter quod ad explicationem huius adiungit: sequentibus signis ». Unde signum missionis spiritua-

Super omnia daemonia, ut hoc referatur ad vir- lis praedicationis ad praedicandum est sanatio au-
tutem; ei ut languores curarent, ut hoc referatur dienlium a morbis vitiorum.
ad potestalem; et per hoc haberent duplex genus 4. Tria anlem sunt evidentia signa, quod prae-signamissio-
testimonii secundum duplex creatnrae genus, scihcet dicalor a Domino mittatur '^ ad Evangelium praedi- "'t^ril"!"

spiritnalis et corporahs. Et hoc est quod expresse candum. Primum est auctoritas mitteiitis, cuius-
dicitur Marci tertio^: « Dedit potestatem cnrandi in- modi est pontificis, et maxime pontificis eius ^^ qui
firmitates et eiiciendi daemonia » ; ita ut vere implea- est loco Petri, immo loco lesu Christi; unde qui ab
tur illud Psalmi : « Dominus dabit verbum evangeh- eo inittitur a Christo miltitur. Secundnm est zelus
zantibus virtute multa». animarum in persona, quae mittitur, quando scili-

3m secnn- 3. (Vers. 2.). Quantum autem ad commissionem cet principaliter qnaerit Dei honorem et animarnm
per cora-
issioaem auctoritatis ad mysteria praedicanda snbdit: Et salutem. Tertio ^^, cnm seqnitur fructi/icatio et con-
auditorum. — Per
aedicandi
lystcria. misit iUos praedicare regnum Dei. Tn missione versio primuin sunt nnntii Patris,

' Vers. 3; tertium est v. 6. — Pro adiungit honestatem Latine missi dicunliir. Cuius sacramentum nomine exponens
Vat. lni\n\(jit hnnestatem. evangelista Marcus [3, 14.] ait: Et fecit , ut essewl duodecim,
* Cod. E (jvant)mc\imq\ie a\ithentica persona praedicatoris cum illo , et ut mitteret eos praedicare Evangelium etc.

fuerit. Inferiiis pro Prima Vat. Primum, et pro facit ad secun- ^ Vers. 43. — Duo seqq. loci siint Rom. li, 17. et Liic.

dnm [Vat. sec\ind\im'] codd. faciunl ad secundam (H secunda). 17,21.

' Ex codd. addidimiis /fc'A"»,«; cfr. siipra pag. 216, nola S. * Vers. 5. Poslintrare (Viiigata introire) CD !l omittiinl in.
— Siibindc allegatiir Luc 6, 13. '" Vcrs. 20. — Siiperiiis Val. verilalis praedicare pro ve-
* Vers. 1, post quem Num. II, l(j. seq. ritatis praedicatae.
* Vers. lo; codd. et Vat. aliegant A/a«/i. 10, ubi v. I.el " Vitt. Tria autem sunt signa evidentia, quitms prob(Uur,
10. eadem sententia, sod non verba occiuTunt. — Sequitur Ps. ntrum praedicalor a Domino sil missus.
67, 12, ubi vocibus virl\Ue multa A C D pracfigunt in. — Siipe- ^^ Codd. CD
et maximi ponti/icis, eius scilicet. CH omit-
rius pro duplex crenturae genus A duplex cvrationis genus. tunt cui\ismodi est pontificis.
' Vers. lo, cui subiunguntur isai. 6, 8. et ler. 2.3, 21. '* Cod. H Terti\nn est , ita ctiam Val., quac tamen omiltil
' Vers. — Bcda,
17. II. in Luc. 6, 13: Apostoli Graece, c\nn se([\iitur.

S. Bonav. — Tom. Vll. 28

 218 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. LX.

per secundum Filii, per tertium Spiritus sancti. De rent, et ut nec virgam ferrent. Virgam non ferre spiritaaiis

talibus dicitur: « Posui vos, ut eatis et fructum af- est sollicitum non esse ; nihil ferre nisi virgam est
feratis, et fructus vester maneat», loannis decimo uti concessa praedicatoribus accipiendi potestate ».
quinto K Et qui sic mittitur potest dicere illud Lsaiae Unde Lucae decimo ^ : « Manducantes et bibentes
sexagesimo primo: « Spiritus Domini super me, eo quae apud illos sunt». — Litteralis autem obser- Liiteraiis ob-

quod unxeril me » etc. vantia istius praecepti est perfectorum praedicato-

0. (Vers. 3.). El ail ad illos: Niliil tukritis in rum, perfecte Christum imitantium; in quorum per-
Honestas in- via. Post explicationem auctoritatis commissae sub- sona Petrus Malthaei decimo nono ^ : « Ecce , nos re-
inncta con-
sistit in tri- ditur descriptio honestalis iniunclae. Haec autem liquimus omnia et secuti sumus te ». Sed spiriiua- item, spiri-
bas.
consistit in tribus, scilicet m pawpertate victus, te- lis observantia ad omnes se extendit, ut praedicator
nuilate vestiius et humilitale convictus. veritatis sit contemptor terreneitatis ; ahoquin, si

Primo ergo quantum ad paupertatem in victu annuntiant verbum Dei cupiditate lucri, non sunt
De pauper- dicilur: Et ait ad illos: Nihil tuleritis in via, oc- discipuli Christi, sed Balaam harioh, secundum i!-
tate in vi-
ctu. casione scilicet temporalis sustentationis, ut exemplo lud secundae Petri secundo ^ : « Cor exercilatum ava-
praedicetis illud primae ad Timotheum sexto^: « Ni- ritia habentes, maledictionis fiiii, derelinquentes viam
hil intulimus in hunc mundum, nec dubium, quia rectam », id est paupertatis; de qua hi « errave-
nec auferre quid possumus ». Et ut magis innotescat, runt, seculi viam Balaam, qui mercedem iniquitalis

descendit ad speciale cum subdit Neque virgam , : amavit». — Unde praedicator veritatis super omnia Notandnm.
scilicet ad sustentandum, neque peram, ad reponen- vitare debet vitium cupidilatis; alioquin non eritprae-
dum, neque panem ad manducandum, neque pe- , dicator, sed adulator. Propter quod primae ad Thes-
cuniam, ad emendum. In quo est proliibitio omnis salonicenses secundo Neque aliquando fuimus in ^^: «

sustentamenti , ut ostendatur, quod praedicator ex sermone adulationis, sicutscilis, neque in occasione

magnitudine spei soli Deo debet inniti, secundum il- avaritiae, Deus testis est ». Sciebat enim, quod ex

lud primae Petri quinto^: « Omnem solUcitudinem hoc iram Dei provocaret, sicut dicitur Michaeae ter-

vestram proiicientes in eum, quia ipsi cura est de tio: « Principes eius in muneribus iudicabant, et sa-
Beatus Fran- vobis ». Unde etiam beatus Eranciscus ,
quando mit- cerdotes eius in mercede docebant, el proplielae eius
ciscus.
tebat fratres ad praedicandum , dicebat eis illud in pecunia divinabant » etc. « Ob hanc causam Sion
Psahni *: « lacta cogitatum tuum in Domino » etc. quasi ager arabitur » etc.
In hoc autem iion prohibet, ut dicit Augustinus, 7. Secundo quantum ad tenuitatem in vestitu pe lenuitaie

studiosam providentiam, sed cnriosam soilicitudinem, subditur: Ncque duas tunicas habeaiis, ut sic con-
secundum illud Malthaei sexto^: «Nolite solliciti esse cordet doctrina Magistri doctrinae Praecursoris, se-

in crastinum; sufficit enim diei malitia sua ». cundum illud Lucae

«Qui habet duas tuni- tertio^^:

6. Et ideo ad huius praecepti rectam inteiligen- cas det unam non habenti » et secundum illud ;

Concordia tiam, quod unus Evangehsta negat, scilicet Lucas, Aposloli primae ad Timotheum sexto « Habenles :

Evangelista-
rum mon- alius Evangelista affirmat, scilicet Marcus, sexto ^, alimenta et quibus tegamur, his contenti si?nus ».
stratar.
ubi dicitur: « Et praecepit eis lesus, ne quid tolle- In hoc autem, quod non prohibet simplex vestimen- Notandum.

rent in via nisi virgam tantum ». Super quo dicit tum, sed duplex, concedit necessitatem et vetat curio-
Augustinus de Concordia Evangelistarum : « Utrumque sitatem in mutatione et superfluitatem in possessione.
praeceptum est a Domino, ut nihil nisi virgam fer- Unde Beda^-: « Simplex vestimentum est quidquid

^ Vers. 16, post {incm Isui. 61, 1. — Superius posl Spi- ^ Vers. 34. — De sententia August. ,
quac babetur II. de
rilus sandi Vat. proseqnilnr: De primo [Ps. ii, 17]: Pro pa- Consensu Lvangciist. c. 30. n. 73. seqq., vide paulo inferius.
Iribus tiiis nuti suni tibi filii etc. Liicas [10, 16.]: Qui vos Cfr. Qq. disput. de Perfectione evang. q. 2. a. 2. fundam. 3.

audil me audit, el qui vos spernit mc spernil, qui autem me ® Vers. 8. Codd. : Xihil iuteritis nisi virgam. — Sentenlia
spernit spernit eum qui misit me. Unde dicebal Petrus Ana- Augusl. (II. (ie Consensu Lvangelist. c. 30. n. 73. seqq.) exhi-
niae [Act. o, 4.]: Non es metititvs hoiuinibus sed Deo etc. , betur verbis Glossae ordinnriae in Luc. 9, 3.

De secundo [II. Cor. i, 5.]: IVou euim nosmetipsos praedica- ' Vers. 7. Codd. perpei'am ailegant Mailh. 10.
mus etc. Et item [II. Cor. 12, 14.]: Non enim quaero quae ® Vei-s. 27. — Superius vocibus perfectorvm praedicato-
vestra suni, sed vos. De tertio: Posui vos , nt eatis etc. — !n- rum Vat. j^raefigit exemplum.
ferius pro Ei qui sir mittitvr li Sic missus. ® Vers. 1 4. et 1 5. Codd. legunt Cor exercilatum avariliis
2 Vers. 7, ubi post mundum Vulgata j^rosequitur haud [Val. in avaritia] etc. De IJalaam cfr. Num. 22, 5. seqq.
dubium, quod nec auferre etc. ^" Vers. :'). — Subindc allcganlur Micli. 3, 1 1. et 12. Codd.
' Vers. 7. — Stiperius pro sustentamenti Vat. praesidii A C D Princeps cius in muneribiis iiidicabat, omisso (cum G H)
temporalis. ct saccrdotcs eius in mercede docebant. Vers. 12. secundum
* Psalm. 54, 23: larta super Domiuum curam inam elc. Vulgatam: Propier lioc, causa vesiri, Sion etc. — Superius
Tliomas de Celano, Vita prima S. Francisci Assis., c. 12. ait: posl non eril praedicator Vat. addit veritatis.
Ipse [Franciscus] vero, amplexans eos [suscipientes obedientiae " Vers. II ,
post quem I. Tim. 6, 8.

mandatum], dulciter et devote dicebat singulis : lacia cofjHatum ''•*

Ilaec verba afTert Glossa ordinaria in Luc. 9,3; Beda
luum in Domiuo, et ipse te enutriet. Hoc verbum dicebat, (II. in Luc. 9, 3.) Hieronymum (I. Commcnt. in Malth. 10,
quoties ad obcdientiam fratres aliquos transmiltebat. Cfr. S. Bo- 10.) sequens ail: In duabus tunicis vidctur mihi duplex osten-
nav., Legenda S. Fronc. c. 3. dere vcstimentum ; non quod in locis Scythiae glaciali nive
 . 1

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L\. 219

necessarium est aliciii seciindiim qnalilatem loci vel vestram doctrinam, sicut illi qui etiam Dominum non
temporis; duplex, quod est ullra necessitatem »; receperunt; loannis primo®: « In propria venit, et

et hoc manifestum est in ipso Doinino, qui praeter sui eum non receperunt ». — Et (piia hoc est inagnum
tunicam inconsutilcm liabuit alia vestimenta, quae deliclum, cui non est communicandum ; ideo subdit:
fuerunt divisa, ut dicitur loannis decimo nono. — Se- Exeuntes de civitate illa, declinando scilicet eorum
ensus spi- cundum spirUualem autem intelligenliam proliibetur nequitiam, iuxta Numerorum decimo sexto^: illud
ritualis.
duplicitas simulationis et hypocrisis, ne aliam vestem « Hecedite a tabernaculis hominum impiorum et no-

habeant in occulto et aliam in aperto, ne sint de lite tangere quae eorum sunt ne invoivamini cum ,

illis, de quibus dicitur Matthaei septimo ^- « V^eniunt eis»; Isaiae quin([uagesimo secundo: « Recedite de
ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt medioeorum, nolite pollutum tangere»; et leremiae

5atus Fran- lupi rapaces ». lioc similiter declinans beatus Fran- quadragesimo octavo: « Kelinquite civitates et liabi-
ciscus.
ciscus, cum infirmaretur, noluit frustum pellis po- tate in petra ». — Et hoc, ne inquinentur sordibus
nere intrinsecus ante pectus, nisi etiam apponeret alienis ;
propter pulverem pedum quod addit : Et ^

exterius *. vestrorum excutite in testimonium super illos , ad

8. (Vers. 4.). Tertio vero quantum ad humili- ostendendum scilicet vestram inriocentiam. IIoc fece-
^e hnmili- tatem in convictu subiungit: Et in quamcumque runt Barnabas et Paulus , de quibus Actuum decimo
te in con.
clu. (lomum intraveritis , ihi manete, contenti scilicet tertio dicitur ,
quod « excusso pulvere pedum suo-
existentes iilo hospitio; et inde ne exeatis , propter ruin , venerunt lconium ». Pulverem autem de pe-
melius requirendum, quia, sicut dicitur Ecclesiastici dihus excutcre est nihil de vana hominum gloria
vigesimo nono ^, nequam hospitaiith de domo
« vita permittere suis arfectibus adhaerere. V^ana enim glo- NotaDdum.

in domum ». Mutatio namque hospitii attestatur im- ria recte per pulverem designatur, quae elevalur per
patientiae, quae pro modica causa movetur et non ventum, secundum illud Psalmi'': « Erit tanquam
potest quiescere , secundum illud Feremiae decimo pulvis, quem proiicit ventus a facie terrae ».

quarto: « Populus iste dilexit movere pedes et non 10. (Vers. 6.). Egressi autem circuihant etc. utiiitasad-

iotaiidnm. quievit et Domino non placuit ». — Et lioc maxime Post auctoritatem commissam et honestatem iniun-
iunctti.
quadrupiex.
Gst

vitandum est a praedicatore, quia, secundum illud ctam subiungit hic tertio Evangelista utililatem ad-
Proverbiorum decimonono*, « doctrina viri per pa- iunctam. Quadruplex autem utilitas ostenditur ad
tientiam cognoscitur ». Et ideo Ambrosius: « Ahenum praedicationem Apostolorum subsecuta, scihcet exci-
est a praedicatore cursitare per domos et immobi- tatio hominum ad audiendum, excitatio audien-
Hs hospitii iuramutare». Huius autem inconstantiae iium ad conferendum , excitatio conferentium ad
et impatienliae mater est superbia, quae cum nullo admirandum, excitatio admirantium ad conspi-
potest in pace cohabitare, secundum ilhid Proverbio- ciendum.
rum decimo tertio ^ : « Inter superbos semper iurgia Primo ergo quantum ad excitationem hominum Prima exci-
latio.
snnt » ad audiendum dicitur : Egressi autem circuihanl
9. (Vers. o.). Et quoniam verae humilitatis est per castella, euangelizantes et curantes uhique, ita
;rfectio hu- nullius societatem recusare, nec etiam alii onerosum ut iam inciperet iinpleri illud Psahui ^°: « In omnem
lilitatis est,
olli esse o- esse; ideo ad perfectionem humilitatis subditur: Et terram exivit sonus eorum ». Licet enim non omnes
erosam.
quicumcjue non receperint vos , despiciendo scilicet doctrinam eorum caperent, tamen propter miracula

rigeiitibiis iina qiiis tunica debeat essc conlentus, sed (iiiod in « Vers. 1 .

tunica vestimentum intelligamus, ne alio vcstiti , aiiud nobis tii- ' Vers. 26, post qiiem Isai. 52, II. et ler. 48, 28.
turoriim limore servemus. — Subindc aiiegatiir loan. 19, 2.3. * Vulgata, quam sequiintur II et Vat., Etinm, ct .supra
— Superius pro vetat codd. vitat , et pro in mutatione Vat. itlos pro super illos. — Subinde allegatur .Vct. 13, 51 , ubi
cum paucis codd. in imitatione. pro suorum Vulgata in eos.
* Vers. lo. — Giossa ordinnrin m praecedente nota alle- ^ Psalm. 1 , 4. Cfr. Hieron., I. Comment. in Matlli. 10, 15,
gala: .\llegorice in diiabus tiinicis duplicitatem prohibet. ubi duas explicationes afltert: Pulvis excutitiir de pedibus in
" Tliomas de Celano, Vita secunda S. Francisci, c. 70: tcstimonium laboris sui, quod ingressi sint civitatcin, et prae-

Cui [Guardiano, riiii S. Francisco corium vulpinum procurave- dicatio apostolica ad illos usquc pervenerit. Sive excutilur pul-

rat] beatus Francisciis: Si vis, ut sub tunica patiar istiid, fac vis, ut nihil ab eis recipiant, ne ad victum qiiidem neccssa-
mihi eiusdem mensurae petiam exterius applicari, quac con- rium, qui Evangelium spreverint (ita etiani .Vugust., Qq. 17.

suta de foris indicet liominibus pellcm intus absconditaiii. in Evang. Matth. q. 7, et Beda, III. in Luc. 9, 5.). llilar. , in

' Vers. 31. — Seqiiitiir lcr. li, 10. — Inferius vocibiis Matth. 10. n. 10: « In eos autcm, qui, audita caelestis regni
Mutntio hofpiiii H praemittit liatio aulcm huiun est, quin. pracdicatione, Apostoloriim praecepta respuerint, egressu eo-
* Vers. M. — Sententia Ambiosii habetiir VI. in l.iic. riim et signo pulvcris de pedibus excussi aeterna malcdictio
n. 66. — Superius [)ro vitnndum est n prnedicatore CDGII rclinqiiatiir ». .Vmbios., VI. in Liic. 9. n. 68: Excutiendus pe-
vitandum est in praedicntore. dum pulvis, ne fatisceiitibiis perlidiac stcrilis siccitatibiis tan-
* Vers. 10. — Cod. B pro hac propositionc Huius nutem... quain hiimi arido arenosoquc menlis tiiae vcstigium poliuatur etc.

iiirgia sunt substituit: Et sic t/unlHor mnla ex hoc removen- Cfr. Glossa ordinaria apiid Lyraiuim in Luc. 9, 5.

tnr, scilicel inconstnnlia , impatientin , superlna et hospitnlitn- '^ Psalm. 18, .;. — Sequitur Act. 8, 6.

tis iniurin.
 220 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

volebant doctrinam audire; unde Actuum octavo di- haec opinio credibilior videbatur, quia, sicut dicitur
citur : « Intendebant turbae his quae a Philippo di- loannis decimo, « loannes quidem signum fecit nul-
cebantur, unanimiter audientes et videntes signa, lum ». Unde Christus faciens miracula magis vide-
quae faciebat ». Et ideo isti non solum praedica- batur Elias. — Sed tamen huic non omnes assen-
bant, sed etiam ubique curabant, ut omnes studio tiebant; propter quod addit: Ab aliis autem, quia
eorum et verbo et signo excitarentur ad audiendum; Propheta unus de antiquis surrexit. Et hoc opina-
in quo non solum expHcatur auditorum utilitas, bantur propler notiiiam veritatis; quia, secundum
sed etiam praedicatorum fidehtas. Quia enim circu- illud Amos tertio « non faciet Dominus verbum, '^,

ibant, immunes erant ab otiositate; quia per ca- nisi revelaverit secretum suum ad servos suos Pro-
stella, immunes ab eiatione; quia cvangelizantes phetas ». Et sic patet ,
quod triplex erat opinio
immunes a nugacitate; quia curantes uhique a , propter triplicem excellentiam ,
quam audiebant de
personarum acceptione. Et ideo finem haljebant in Christo, scilicet sanctitatis, potestatis et notitiae ve-
se, qui est sufTicienter dicere ad persuasionem et ritatis. Et ideo invicem conferebant, et quidam lioc,

auditores excitare ^ Et hic est primus finis el ge- et quidam aliud credebant '.

nerahs. 13. (Vers. 9.). Tertius autem finis fuit exc/to- Tenia exd-

11. (Vers. 7.). Secundus finis sive utilitas spe- tio ad admirandum; quantum ad
conferentium
secunda ex- cialjs audientium ad conferendiim
est excitatio quam subditur: Et ait Herodes: loannem ego de-
quantum ad quam dicitur: Audivit autem Ilerodes collavi, tanquam hominem mortalem et passibilem.
tetrarcha omnia , quae fiebanl ab eo , ita quod Hunc decollaverat Herodes propter loannis veritatem
fama nominis Cliristi non solum per Aposlolos defe- et Herodis malignitatem secundum quod dicitur ,

rebatur ad plebes, sed etiam ad reges, sicut de Matthaei decimo quarto ^ : « Dicebat Io;mnes Herodi
Paulo dicitur Actuum nono « Vas eiectionis est ^ : Non licet tibi habere uxorem fratris tni » ; et sequi-

miiii ut portet nomen meum coram gentibus et re-

, tur post, quod ex hac causa eum decollavit. Et ita
gibus et filiis Israel ». Unde iam poterant auditores ex ipsa morte iudicat in loaiine, quantumcumque
dicere illud quod dixerunt Gabaonitae losue nono: magnus praedicaretur, innrmitatem. — Et propterea
« Audivinms famam potentiae Dei vestri, cuncta quae ex hac comparatione admirahatur Christi virlulem;
fecit ». Et ex hoc auditu excitatus est ad inquiren- unde snhdit: autem hic , de quo audio
Quis est

dum et dubitandum propter varietatem opinantium. talia ^ ? id est tam magna mirabilia nnde polerat ;

12. (Vers. 7. 8.). Unde subdilur : Et haesitabat, eo dicere: « Quis Deus magnus sicut Deus iioster? Tu

Haesitatio qiml diccrctur a (luibusdam , quia loamies surrexit es Deus, qui facis mirabilia », qualia scilicet non erant
Herodis.
'
... . ,.
., . n • •
i , i

a mortuis. Lt huic opmioni magis adhaerebat Herodes; ante audita, secundum illud loannis nono: «A sae-

unde Matlhaei decimo quarlo^: « Audivit Herodes fa- culo non est auditum ,
quod quis aperuit oculos caeci

mam fesu et ait pueris suis: Ilic est loannes \V\- nati » etc.

ptisla; ipse surrexit a mortuis, et ideo virtutes ope- 14. Quartus finis fuit excitatio admirantium ousirii eid-

rantur in illo». Hoc autem opinabatur propter emi- ad conspiciendum ; propter quod subditur: Et quae-
nentiam sanctitatis vitae, quia, sicut dicitur Marci rebat videre eum. Libenter enim videmus quod ad-
sexto*, « Herodes metuehat loannem, sciens eum vi- miramur. IIoc tameii non est tunc assecutns , secun-
rum iustum et sanctum ». Huic tamen opinioni non dum quod dicitnr Lucae decimo^": « Ainen dico vo-
firmiter adhaerebat; ideo dicitur, quod haesitabat, bis, quod multi reges et Prophetae voluernnt videre
id est, vacillabat, secundum illud lacobi piimo quae vos videtis et non viderunt ». IIoc autem non
« Qui haesitat similis est Ihictui maris, qui a vento fuit assecutus, quia non studiose quaesivit ; unde
movetur et circumfertur ». — Et hoc erat propter Proverl)iorum decimo quarto: « Quaerit derisor sa-
alias opiniones; unde subdit: A quibusdam vero pientiam et noii invenit». Unde valde solhcite con-
quia Elias apparuit, scilicet dicebatur. Et haec siderandum, qualiter debet Deus quaeri,ut possit a
opinio videbatur probabilis propter eminentiam po- quaerentibus videri et inveniri. secundo, de
„ , . , , r. . . , , .
1 • informatione
testatis. Unde Ecclesiastici quadragesimo octavo ^ 15. Et reversi Apostoli nuntiaverunt ". Post m- per exem-
„ ,. .
,
„ ,
. plnm ponnn-
« Amplificatus est Elias in mirahilibus suis ». Et formationem Apostolorum factam per verbum sive tnr duo.

' Vat. qin est sufjiciem ad persudsionem et anditonm ^ Vers. 7. Pro faciet Vulgala facit (ctV. supra pag. 178,
excitationem. Pro sufficienter dicere H sufflcienter disponere, nota 7.) C D G faciat.
,

qui etiam paulo superius legil: qxiia curantes, immunes ab in- ' Cod. B conferebant et diversimode credebani.
vidia ,
quia ubique, immunes a personarum acceptione. * Vors. 4; cfr. v. 3; subinde aliegatur v. 10: Decoila-
^ Vers. 15, cui subiungitur losne 9, 9. (Vat. ailegat v. vit loannem in carccre. — Inferius post infirviiiatem Vat. ad-
9-11. — Superius post tetrarcha C DG H omittunt omnia. dit esse.

Vers. 1. et 2. Cfr. August. , II. de Consensu Evangelist. ® Vuigata, quam Vat. et H sequuntur, Quis est autem
c. 43. n. 93, et Berla, III. in Luc. 9, 7. seq. isie , de quo ego talia audio? — Duo seqq. loci sunt Ps. 76,
4
Vers, 20. — Subinde aliegatnr lac. 1, 6. 14. seq. et loan. 9, 32. seq.
5
Vers. i, cui Vat. praemittit v. 1. — Sequitur loan. " Vers. 24. — Subinde allegatur Prov. 14, 6.
10, 41. " Vide supra pag. 216, notam 11.

i
 ,:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. LX. 221

praeceptuni sequitur hic informatio eorundem per consortium, secessit seorsmn locum desertum in
factum sive exemplum. Habet autem haec pars duas. qui est Bethsaidae, tanquam ad locum quietum et
Divisio. In prima enim informat per exemplum familiare; tranquillum unde Marci sexto^: « Venite seorsum
;

in secunda vero per figurale, ibi ^

: Dies autem in deserlum locum et requiescite pusillum». Et hic

coeperat declinare. Primum atlenditur in turbarum locus est aptus eruditioni, secundum illud Osee se-

eruditione spirituali secundum,

; in eorum refe- cundo: « Adducam eam in solitudinem et loquar ad
ctione corporali , quae formam et figuram gerit re- cor eius autem locus desertus erat iuxta sta-
». Hic
fectionis spiritualis. gnum Genesareth quod apparet ex hoc quod dicit ,

Eruditio autem ^ lurbarum a Domino, in qua Bethsaidae. Est autem Belhsaida « civitas Andreae
rimO, infor- lril)uitur forma praedicatoribus in docendo fidelium et Petri », sicut dicitur loannis primo^. Et nota, quod
matio per
eiemplum popnlo, exphcatur quantum ad quatuor, quae requi- non dicit Bethsaida, quasi iuxla illam civitatem vel
miliare de-
scribitur runtur in praedicando. Primum est fidelitas consor- in civitale; sed Bethsaidae, quia remotus erat lo-
aadruplici-
ter. tii; secundum est opportunitas loci; tertium, doci- cus, in confinibus tamen civitatis Bethsaidae. Unde
litas populi ; quartum autem, ajfabilitas Magistri; Marci sexto^ dicilur, quod post multiplicationem
ut sic nihii desit verbo Dei , nec ex parte assisten- panum iussit, eos praecedere « trans fretum ad Beth-
tium nec ex parte adversantium nec ex parte au- saidam Unde non ». est contrarietas, sed unus ex-
dientium ^ nec ex parte docentium ,
quin verbum planavit quod alter tacuit.

Domini habeat del)itum elfectum. 18. (Vers. 11.). Tertio vero quantum ad doci- Docilitas
populi.
16. (Vers. 10.). Primo igitur quantum ad /ide- litatem populi adiungit: Quod cum cognovissent
Fidelitas litatem consortii dicitur: Et rcversi Apostoli, nun- turbae, secutae sunt iUum, ut scilicet doctrinam
coosorlii.
tiaverunt illi quaecumque fecerunl; in quo apparet eius exciperent, quem desiderabant, secundum iilud
eorum fidehtas, quia ad divinum consortium cele- Osee sexto *": « Sciemus sequemurque, ut cogno-
riter redierunt. Unde fuerunt non sicut corvus, de scamus Dominum ». Unde Beda in Glossa: « Secutae
quo Genesis octavo ^ : « Qui egrediebatur et non re- sunt non in iumentis, non in vehiculis , sed proprio
vertebatur »; sed sicut columba, de qua dicitur, quod labore pedum, ut ardorem mentis ostenderent». Unde
« cum non invenisset, ubi requiesceret pes eius, re- Marci sexto ^^ dicitur, quod mulli « pedestres de ci-
versa est ad Noe in arcam », tanquam fidelis amica. vitatibus venerunt illuc». Batio autem huius reddi-
Sic et Apostoh cohimbina simphcitate praediti, sunt tur loannis sexto, ubi dicilur: « Post haec abiit lesus
ad Christum celeriter reversi tanquam fideles nun- trans mare Tiberiadis , et sequebatur eum multitudo
tii. — Apparet etiam eorum fidehtas, quia mhW Deo magna, quia videbant signa, quae faciebat » etc.
celaverunt, sed narraverunt quaecumque ei fece- 19. Quarto vero quantum ad ajfabilitatem Ma- Aflabilitas
Alagistri.
runt; non ut Dominum erudirent, quem nihil lalet, gistri subiungit : Et excepit illos ^^ ; in quo ostendi-
sed ut ostenderent, se etiam iiolle latere, si possent. tur benignitas Christi in signo , ad quam hortatur lii signo.

Quocontra Isaiae vigesimo nono ^ : « Vae ! qui pro- Apostolus ad Romanos decimo quinto: « Suscipite in-

fundi eslis corde, ut a Domino abscondatis consi- vicem , sicut et Christus suscepit vos in honorem
Aliter. lium » etc. Vel ideo narraverunt , ut de bonis fa- Dei ». Nec tantum m signo, sed etiam in verbo; in verbo

ctis non quaererent sibi gloriam , sed omnia referrent unde addit : Et loquebatur iilis de regno Dei,
in Deum, secundum illud primae ad Corinthios deci- quasi sermone affabili et familiari , ut vere ostenda-
mo^: « Omnia in gloriam Dei facite »; contra illos qui tur impletum illud Psalmi ^^: « Narrabo nomen tuum
dicunt iilud Deuteronomii trigesimo secundo: Manus « fratribus meis». Licet autem loqueretur aflabiliter,
noslra exceisa, et non Dominus, fecit haec omnia ». non tamen inutiliter, non carnahter, quia de regno
17. Secundo vero quantum ad opportunitatem Dei, non de niundo; unde primae Petri quarto^^:
pportunitas
loci. loci subdit: Et assumtis illis , tanquam fidelibus, ad « Si quis loquitur quasi sermones Dei »; et loannis

1 Vers. 12. Cfr. Glossa ovdinaria (ex Beda) in Matth. 14, 22. (apud Ly-
^ Vat. Spirilualis aitteni entditio, et siibinde fidelem po- ranum), ubi dicilur: Unde Lucas non dicit : qui est Bethsaida,
pulum pro C H populos).
fidelivm popnlo (A sed : qui est Bethsaidae etc.
^ Codd. A C D H omiitunt rtec ex pavte audienlium. ® Vers. 45. — Cfr. Glossa ovdinaria (ex Beda) in hunc
* Vers. T. et 9. Pro non inveuisset C G non invenivet. locum, ex qua Glossa intevlineavis in Luc. 9, 10. affert: Qui est
* Vers. \o. — Vocibus si possent Vat. interserit lateve. Belhsaidae ,
pertinens et vicinus Betlisaidae, civitaii Galilaeae.
' Vers. .31, post quem Deut. .32, 27. *° Vers. 3. — Glossa ovdinavia (ex Beda) in Luc. 9, II :

' Vers. 31. — Sequitur Osee 2, 14: Ducam eam etc. Voci a Secutae sunl, non iumentis, non vehiculis » etc. (Beda: Non
loquav C DGH praemittunt ibi. in iumentis vehiculisvc). Codd. .\ C D ante veliiculis omitlunt in.
* Vers. ii. — Beda, III. in Luc. 9, 10: Unde puicre Betii- " Vers. 33. — Subinde allegatur loan. G, i.seq. (G: Post

saida domm fruclvum interpretatur. Ipsa est enim de qua , hoc abiit etc).
Isaias [35, I.] ail: Lnetabituv desevta et invia , et exsultabil ^* lla etiam Beda, Card. Hugo, Lyranus; Vulgata eos. —
solitudo et flovehit quasi lilium; et paulo post [v. 2.]: Ipsi Sequitur Rom. 15, 7.

videbunt gloviam Domini et decorem Dei nostvi. Est autem ** Psalin. 21, 23. — Glossa interlineavis in Luc. 9, 11:
« Bethsaida in Galilaea civitas Andrcae et Petri ct Piiilippi Apo- El loquebatuv illis , docet inscios, de regno Dei, non de sae-
stolorum, pri)pe stagnum Genncsareth », ut in locorum libris cularibus.
[Hieron., de Situ et nominibus locorum Hebraic.] invenimus. •* Vers. 11, post quem loan. 3, 31. et 6, 69.
 222 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

tertio: « Qui de terra est de terra loquitur », sed quae circa sunt, diveriant et inveniant escas , ne
Christus de caelo; et loannis sexto: « Verba vitae scilicet fame pereant. Et hoc est consilium sanum,

aeternae habes». — Nec tantum exhibuit se aCfabi- quod fecerunt filii Israel; Genesis quadragesimo se-

In facto. lem verbo et slgno , sed etiam facto. Unde et sub- cundo : « Descenderunt filii lacob in Aegyptum , ut
dit: El eos qiii cura indigebant, sanabat; in quo emerent escas »; sicut et Apostoli, loannis quarto:
ostenditur perfectio dilectionis , de qua primae loan- « Discipuli autem abierant in civitatem, ut cibos
nis tertio ^ : « Dihgamus non verbo neque lingua, sed emerent ». — Sic etiam isti consulebant nunc pro-
opere et veritate »; quia « qui viderit, fratrem suum pler loci penuriam; unde et subdunt: Quia hic in
necessitatem habere, et clauserit viscera sua ab eo, loco deserto sumus , ubi est defectus cibi , secundum
quomodo manct in eo»? Talem caritatem
caritas Dei quod Exodi decimo sexto ^ : « Cur induxisti nos in

habuit Christus; unde Actuum decimo^: « Pertransiit desertum, ut occideres omnem multitudinem hanc
benefaciendo et sanando omnes oppressos a diabolo», fame»? Et quia dillicile est invenire refectionem in
non solum bene loquendo. — Unde in lioc erudilur deserto, ideo dicebant illud Psalmi: « Nunquid pot-
praedicator seu praelatus, ut se benignum exhibeat erit Deus parare mensam in deserto »? Iloc dicebant
ovibus, scihcet signo, verbo, facto. In cuius rei signum increduli, detrahentes divinae potentiae ; sed Apostoh
et dictum est ter Petro: Pasce, loannis uUimo^. dicebant consulendo humanae indigentiae , quia nole-
autem coeperat declinare etc. Post
20. Dies bant Dominum tentare.
Secnndo, ia- informationem discipulorum per exemplum famihare 22. (Vers. quantum ad a6i
13.). Tertio vero cibi modici-
formatio per
facturu Ggu- subditur informatio per factum figurale, et hoc in modicitatem subditur: Ait autem ad illos Vos :
rale describi-
tur quoad turbarum refectione. Circa cuius expressionem duo date illis manducare; vos tanquam eorum praelati, ,
dao.
introducuntur ab Evangehsta. Primum est opportu- secundum ihud primae Petri quinto^: «Seniores,
nilas ex parte indigentiae multitudinis; secundum pascite qui in vobis est gregem ». Hoc autem dicit,

est Uberalitas ex parte misei'icordiae Salvatoris, et ut ex eorum responsione cognoscatur cibi modicitas.
hoc ibi^: Ait autem ad discipulos suos: Facite illos — Propter quod additur: At illi dixerunt: JSon sunt
discumbere etc. nobisplus quam quinque panes el duo pisces. Ex quo
Opportunitas autem ex parte indigentiae mul- apparet Apostolorum inopia non solum ad reficiendam
De primo di- titudinis exprimiturquantum ad quatuor, scihcet turbam, sed etiam ad propriam famem mitigandam;
cuntur qua-
tuor. quantum ad tarditatem diei, quantum ad aridita- et ut magna osteridatur inopia, loannes exprimit genus

tem loci, quantum ad paucitatem cibi et quantum panum. Dicitur enim loannis sexto ^": « Est hic puer
ad numerositatem populi. Et sic conficitur ista op- unus, qui habet quinque panes hordeaceos et duos
porlunitas ex circumstantia temporis et loci, quanti- pisces; sed liaec quid sunt inter tantos »? Similes
tatis cibi et personarum ^. erant in hoc illi viduae, cuius farinam multiplicavit
21. (Vers. 12.). Primo ergo quantum ad diei Elias; Regum decimo septimo « Vivit Dominus
tertii :

Tarditas tarditatem dicitur: Dies autem coeperat declinare Deus, quia non habeo panem nisi quantum pugillus
diei.
et ita tempus erat sumendi refectionem, sicut dici- capere potest farinae »; et quarti Regum quarto di-
tur infra ultimo'': « Quoniam advesperascit, et in- xit puer Eliseo « Quantum est hoc ut apponam
: ,

cUnata est iam dies ». In quo etiam apparet mira centum viris»? Similiter responderunt hic Apostoli,
turbarum devotio, ut propter auditum divini verbi vel Andreas in persona oranium, sicut dicitur loannis
oblitae essent corporalis cibi. Simile legitur Actuum sexto*^; vel ipse prius et post ahi; inde non est
vigesimo, quod « Paulus protraxit sermonem usque contrarietas. Quahtercumque dicta sint haec verba,
ad mediam noctem ». ostendunt impotenliam discipulorum ad reficiendam
Secundo vero quantum ad loci ariditatem sub- turbam. — Ne tamen crederentur hoc dicere non pro-
Loci aridi- ditur: Et accedentes duodecim dixerunt illi: Dimitte pter impotentiam, sed propter pigritiam; ideo offerunt
tas.
turbas; et ad hoc persuadendum movebat loci ariditas. obsequium ad emptionem ciborum, cum adiungunt:
— Unde et subdit : Ut euntes ^ in castella villasque. Nisi forte nos ^^ eamus et emamus in omnem turbam

^ Vers. 18, oiii subiungitur v. 17. Ps. 77, 19. — Superius vocibus loci penurinm Vat. interserit
^ Vers. 3S. — Superius pro Tnlem cnritalem Vat. Tnlem steriiitntcm el. ' Vers. I. seq.

enim consuelmlinrm. ^" Vers. 9. — Diio seqq. loci siint III. Heg. 17, 12. et IV.
' Vers. 17. Anle Petro ACDG oniiltunt ter. — Suj^erius Reg. i, 43. — Inferiiis pro multiplicavil .V C D instituit , G
pro ovihus [Vat. addit sitis], scilicet signo D substituit non miscuit (cfr. ill. Reg. 17, IG: « Hydria farinae non defecit...

male omnibus in signo. * Vers. I i. iuxta verbum Domini, quod locutus fuerat in manu Eliae »;
5 Rclinuimus cum H lectioncm Vat., alii codd. post loci IV. Reg. 4,41: Afferto, iiiquit [Eliseus], farinnm. Cumqiie tii-
prosequuntur qualitatis et quanlitatis etium personarum. lissent, misit in ollam etc).
® Vers. 29. — Subinde ailegatur .Vct. 20, 7. — Inferius *^ Vers. 8. Vide S. Bonav., Comment. in loan. c. 6. n. 12.

pro oblitae AC DH obliti. in fine, ubi prima exposilio (ex August.) anertiii', quae ctiam
' Codd. ACD eaeuntes. — Duo seqq. loci sunt Gen. 42, cxhibetur a Glossa ordiufirin (apud Lyranum) in Matlli. 14, 15.
3. (cfr. .i! o7.) ct loaii. i, 8, ubi pro abierant CDGH '^
Codd. A C D Nisi forle et nos. — Subinde allegatur

ierant. Marc. 6 , 37 , ubi pro dnbimus codd. demus. — Superius pro

^ Vers. 3 : Cur eduxistis... ut occideretis etc. — Sequilur sed propter D nec propter , H vel propter.
 ; . ,,

COMxMKNT. IN EVANGI-LIUM LUCAE C. L\. 223

hanc escas. Et lioc qiiidem potest esse verbum of- Saba saplentiam Salomonis et cibaria mensae eius
ferenlium ohsequium, iuxta illud Marci sexto: « Eiui- et habitacula servorum et ordinem minislranlium
tesemamus (lucentorum denariorum panes, et dabi- non habebat ultra spiritum ». Haec autem fuit dispo-

Aliler. mus illis maiiducare». Vel potest esse verbum oslen- sitio ordinis cum determinatione numeri; unde in

denlium impotcntiam ad reficiendum , non solum Marci sexto^ dicitur, quod «discubuerunt in partes
quantum ad panes habitos, verum etiam quantum ad per centenos et quinquagenos ». Quinquagesies enim
pretium. Unde dicitur loannis sexto *: « Ducenlorum centum sunt quinque millia. Magis autem exprimitur
denariorum panes non sulliciimt eis, ut unus(piisque numerus quinquagesimus, quia propter quiiiarium
modicum quid accipiat ». Et quidam de discipulis magis competebat Legi et etiam quinario panum
dixerunt uno modo ,
quidam alio ; et loannes expri- refectionum.Ex hoc autem ostcndit Chrislus suam
mit unum, Marcus alium, Lucas vero in praedicto miram sapientiam qua numerum virorum ,
praescie-
sermone includit utrumque; quod patet ex ipsa ser- bat et discipulis ex sessione notificabat. Nec mirum
monis varia prolatione. quia ipse erat, de quo dicitur Sapientiae undecimo^:
23. (Vers. 14.). Quarto vero quantum ad po- « Omnia in mensura, numero et pondere disposuisti ».

puli numerositatem subditur Erant autem viri fere Secundo

23. (Vers. vero (luantum ad vi-
ipoli nu-
srosilas.
(fuinque millia, ac per hoc lanta multitudo, ut pro
:

,.,.,.
ctuatium muttitudinem
10.).
,.
dicitur
.

:
,
Acceptis auteni quin-
. .
victnaiium
raallitado.

uno pane essent mille viri. Unde viros nominat et que panibus duobus piscibus , respexit in cae-
et

numerat; ex quo apparet, quanta erat reliquorum lum et henedixit illos ; in qua benedictione fuit "^

turba prae sui multitudine non numerata; unde Mat- panum multiplicatio , iuxta illud Genesis primo : « Be-
tliaei decimo quarto ^ dicitur quod erant « quinque ,
nedixit iUis Deus et ait: Crescite et multiplicamini
miUia, exceptis parvulis et muheribus ». Ideo autem et replete terram »; et Genesis trigesimo dixit ad
numerum exprimit, quia propter quinque competebat lacob Laban: «Scio, quod benedixit mihi Dominus
Legi, quae homines carnales et sensibiles informabat propter te ». Ideo autem benedicendo respexit in
propter perfectionem millenarii competebat ad su- caelum , ul ostenderet, quod talis multiplicatio non
sceplionem doctrinae perfectionis evangelicae ^. erat virtute terrena sive Iradila elementis, sed virtule
24. (Vers. 14. Ib.). Ait autem ad discipulos etc. caelesti, reservata in prioribus causis, de qua in
secnndo Post opportunitatem ex parte indigentiae mullitudinis Psalmo® dicitur: «Omnia, quaecumque voluit, fecit
icuntar
uatnor. subdit hic liberalitatem ex parte munificentiae Sal- Dominus in caelo et in terra, in mari et in omni-
valoris. Manifestatur autem Salvatoris hberalitas in bus abyssis». — Et nota, quod dicilur: Respexit '^oisi^iam.

quatuor: in convivantium ordinatione , victualium et henedixit: respexit quidem ex humilitate humana,

multitudine , ministrantium urbanitate , mandu- et benedixit ex virtute divina ; Psalmus ^ : « Levavi
cantium saturitate; ut sic ostendatur perfecta libe- oculos meos in montes »

ralitas per ordinem discumbentium multitudinem , 26. Tertio vero quantum ad ministrantium Ministran-
. lium urbi-
victuahum, promptitudinem ministrantium et pleni- urhanitatem subditur : Et fregit et distrihuit disci- ni'a3.

tudinem manducantium. pulis suis , ut apponerent ^'^

ante turbas. Ipsi enim
Primo quantum ad discumbentium ordinatio- erant nobiles Christi ministri et dispensatores et
scumben- nem dicitur: Ait autem ad discipulos suos : Facite prompti ad serviendum, secundum illud primae ad
nra ordi-
atio. illos discumbere per convivia quinqiiagenos. Et ita Corinthios quarto : « Sic nos existimet homo ut mini-
fecerunt. Decet enim magnificum et liberalem domi- stros Christi et dispensatores mysteriorum Dei ». De-
num ordinem attendere in disponendo, iuxla quod cetenim nobilem dominum nobiles habere ministros,
dicitur terlii Regum decimo *, quod « videns regina secundum illud Esther primo ^^ « Sic rex statuerat :

' Vcrs 7. — De scqq. cfr. .\ugiisl , II. de Cor.scnsu Evnn- tus) Quinqwujenos enim sutil quinqne milUa (?), D a secunda
gelist. c. i6. n. 96. manu Centum enim qninquacjeni sunt quinque millia. V.iv.

* Vers. 21. — Superiiis post Vnde viros R addit tantum, August., II. de Consensu Lvangelist. c. 46. n. 9S,
et pro reliqKOntm larba A D reliqua turba. 8 Vers. 21.
* Beda, iil. in Luc. 9, 12: Qiiia qiiinque sunt exteiioris ' Ita ctiam Card. Hugo, 1>. Albert. et Lyranus; Vulgata
hominis scnsus, quinque niiilia viri Dominum secuti designant et Vat. illis. — Duo seqq. loci sunt Gen. 1 , 28. et 30, 27.
cos qui, in saeculari adliuc habitu posili, exterioribus, ([uae pos- ^ Psalm. I3i, 6. — Supeiius pro sive trndita clementis
sident, benc iili novenint. Qui rectc quin(|iic panibus nliintur, Vat. sibi trddita , deinde j)raefigit sH)i anle reservala. Pro prio-
quia lalcs necessc Icgalibus adhuc praeccptis [.'J libris Moysi ribus causis inagis phccr^i primordialibus causis , ut in Bre-
conlenlis] institui. Cfr. S. Bonav., Comment. in loan. c. 6. n. 19. viloq. p. 1. c. 7; cfr. II. Sent. d. 18. a. I. q. 2.
* Vers. 4. ct 3. " Psalm. 120, I. — Pro humilitate humana Vat. huma-
* Vers. iO, ubi Glossa ordinaria (ex Beda qui sc^piitnr nitate.
,

Gregor., XVI. Moral. c. :!>'6. n. 68. j : Per quinquaginta iubilaci ***

Vat. cuin Vulgala ponerent. — Setiuitur I. Cor. \, I.

refjuies [cfr. Lev. 23, 10. seqq.]; quinqiiagenarius aulem bis ^' Vers. 8. — Subinde allegantiir Luc. 22, 26. et 27. —
ductus centum facit, et ideo utriusquo quietis perfectioncm si- Beda, III. in Luc. 9, 16: Respicit in caelum, \\i illiic dirigendam
gnificat, scilicct corporis ct mentis. (^)ui eniin (|uies(it ab acli- nicntis aciem, ibi hiccm scicnliac doceat essc (pia(>rendain.
bus pravis requicm liabet corporis, (pii aulein a cogilationibus Iramjit et anle lurbas ponenda dislribuit discipulis, quia
eliam perversis, requiem habet mentis etc. — Pro propositionc clausa Legis et propheliae sacramenta eis qui per mundiim
Quinquafjesies euim... viillia , (|iiam H omittit, .A C (D primi- praedicent, palefecit.
 224 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L\.

praepoiieus singulis inensis singuios de principibus quibus primae ad Corinlhios decimo quarto ^ : « Malo
suis, ut sumeret unusquisque quod vellet ». In curia quinque verba in Ecclesia loqui sensu meo » etc.

autem lesu Christi nobiliores ministrant et serviunt, 28. Ex quo datur forina praedicantibus , ut non Notabiiisdo-
j-i • 1- • •
r^ •
ctrina pro
sicut dicilur Lucae vigesimo secundo: « Qui maior nova de cordibus suis adinveniant, quia Dominus praedicatori-

est in vobis fiat sicut minor; et qui praecessor est, non creavit novos panes ad reficiendam turbam; sed
sicut minislrator »; post: « Ego autem in medio ve- sicut Dominus mulliplicavit divina benedictione quin-

strum sum, sicut qui ministrat». que panes hordeaceos, sic oinnis abundantia verae
27. (Vers. 17.). Quarto vero quantum ad man- doctrinae suini debet ex fundamento sacrae Scriptu-
Miaiacan- ducantium saturitalem subditur: Et manducave- rae , multiplicanda per orationem, qua in caelum
tinm satori- „ .
, .
^ .

las. runt omnes et salurali sunt, ita ut veriticaretur respicitur^, et devotione, qua benedicitur, medita-
illud Psalmi^: « Edent pauperes et saturabuntur, et tione , qua frangitur, et praedicatione, qua distribui-
laudabunt Dominum qui requirunt eum »; et illud: tur et explicatur. — Doctrina enim catholica primo
« Manducaverunt et saturati sunt nimis»; saturati, sumenda est de sacra Scriptura per lectionem, cuius Lectio.

inquain, saturitate iustitiae, de qua Proverbiorum verba sunt panes; Matthaei quarto^: « Scriptum est:

decimo terlio ^ : « lustus comedit et repiet animain Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo,
suain »; « beati enim, qui esuriunt el sitiunt iusti- quod procedit de ore Dei ». — Sed lectioni debet ad- oratio.

tiam, quoniam ipsi saturabuntur », Matthaei quinto; iungi oratio; Matthaei septimo : « Quaerite, et inve-
non saluritate avaritiae, de qua Ecclesiaslae quinto: nietis; petite et accipietis; pulsate, et aperietur vo-

« Saturitas divitis non sinit eum dormire », quia sic bis » : quaerimus legendo, petimus orando, pulsa-
saturatur, ut seinper famescat. — Et quoniam di- mus manu operando. Orationi debet iungi devotio — oevotio.

vina abundantia excedit nostram indigentiam, ideo et gradarum actio; unde ad Colossenses quarto^:

subditur quod superfuit illis, fra-

: Et sublatum est « Orationi instate , vigilantes in ea in gratiarum
ve dmiecim qmentoriun cophini duodecim; in quo ostenditur actione». Unde Matthaei vigesimo sexto: « Elevatis
^
cophinis. .

magnitudo superabundantiae ex continentia vasorum

, -, • •

oculis in caelum ,
gratias agens benedixit». — De-
etnumero, quia duodenarius est primus numerus votioni iungenda meditatio et veritatis explicatio, Meditatio.

ahundans secundum quod tradit arithmetica ^. Et

, quae non est aliud quam fractio panis; Isaiae quin-
sic impletum est illud, cuius figura praecessit quarti quagesimo octavo^: « Frange esurienti panem tuum
Regum quarto. Dixit Eliseus de paucis panibus : « Haec et egenos vagosque induc in domum tuain ». — Et
dicit Doinimis: Comedent, et supererit. Posuit itaque tunc distribuiiur , quando pro capacitate audientium Distributio.

coram eis, qui comederunt, et superfuit iuxta ver- ministratur ; Psalmus^": « Dislribuite domos eius, ut
buin Domini ». Sed ibi non determinatur mensura enarretis ». Et ex hoc audientes saturantur ; Eccle-
tantae abundantiae, sicut hic; et hoc propter inaio- siastici decimo quinto: « Cibabit illuin pane vitae et

rem perfectionem iii Evangeho et abundantiorem se- , intellectus et aqua sapientiae salutaris potabit il-

cundum illud Matthaei quinto^: « Nisi abundaverit lum». — Dominus praedicatores

Et sic patet, quod Epiiogns.

iuslitia vestra plus quam scribarum et Pharisaeorum inforinavit non solum exemplo proprio et familiari,
Aiiier. uou iutrabitis in regnum caelorum». Vel propter sed etiain mystico et figurali. Plus enim fecit Domi-
mysterium. Isti eniin duodecim cophini significant nus hoc miraculum ad informationem mentium quam
duodecim Apostolos. Cophini sunt vasa humilia, et ad refectionein corporum, quoniam, sicut dicitur Sa-
hi repleti sunt fraginentis quinque panum hordea- pientiae undecimo ^S ipse est amator praecipuus ani-
ceorum , id est doctrina quiiique librorum Moysi , de maruni.

' Psalm. 2! , 27, post quem Ps. 77, 29. veniatur, pascit et satiat. Cfr. supra pag. 223, nota 3. et Com-
'^
Vers. 25. —
Duo seqq. loci siint Matth. 5, 6. et Eccle. ment. in loan. c. 6. n. 18. et 19.

5, H ,
post qiiem B addit ratio esl. ^ Beda, III. in Luc. 9, 16: Turbis esurientibus Salvator
' Cfr. supra pag. 1 41 nota et Boelli., de Arilhme- non nova creat cibaria, sed acceptis his quae habuerunt disci-
, 1 0, I.

tica , c. 19. — Subinde allegatur IV. Reg. 4, 43. seq. puli, benedicit, quia veniens in carne non alia quam praedicta
* Vers. 20. sunt praedicat, sed prophetiae dicta mysteriis gratiae gravida
^ Ver.s. 19. — Beda, III. in Luc. 9, 17: Nam per cophi- demonstrat. Respicit in caelum etc. (cfr. supra pag. 223, nota I !.).

nos duodecim Apostoli, et per Apostolos omnes sequentium — Codd. A C D H, pluribus omissis, legunt: sic omnis abundan-
doctorum cliori figurantur, foris quidem liominibus despecti, per orationem, qua
tia caelum in respicitur.
sed intus salutaris cibi reliquiis ad alcnda humilium corda cu- Vers.
' — Sequitur 4. ubi pro Maith. 7, 7, accipietis Vulgata
inulati. Constat enim, cophinis opera seivilia geri solerc, sed dabilur vobis ; cfr. v, S : Omnis, qui petit, accipit etc. et c. 2 1 , 22.
ipse cophinos panum fragmentis implevil, qui infinna huius ® Vers. 2, post qucm sententia sumitur ex Matth. 26, 26. 27,
mundi, ul fortia confunderet, elegit [I. Cor. I, 27.]. — August., verba autem ex Missali Romano in canone. Sola Vat. cilat Matth.
in loan. Evang. tr. 24. n. 5: Quinque panes intelliguntur quin- 14, 19: Aspiciens in caelum, benedi.xit et fregit et dedit di-

que libri Moysi, merito non triticei, sed hordeacei, quia ad ve- scipulis etc. ^ Vers. 7.
tus testamentum pertinent. Nostis autem hordeum ita creatum, *° Psalm. 47, 14, post quem Eccli. 13, 3. — Inferius pro
ut ad medullam eius vix perveniatur; vestitur enim eadem me- Et ex lioc audientes [H audifores] X CD G Et ex hoc secundum
dulla tegmine paleae, et ipsa palea tenax et inhaerens, ut cum [AC addunl quod] auctoritates
labore exuatur. Talis es( littera veteris testamenti, vestita legmi- " Vers. 27, ubi Septuaginla: Parcis auteni omnibus, quo-
nibus carnalium sacramentorum , sed si ad eius medullam per- niam tua sunt, Domine, amator animarum.
 . ,
,:

COMMKNT. IN EVANGELIllM LLCAE C. IX. 22d

Via proficiendi dupliciter explicatur. ascendit in montem solus orare ». — Sed quoniam
huius reverentiae noii erant discipuli perturbatores
29. Et factum est, cum solus esset etc. Postquam ex inquietatione, sed approbatores per veram fidem;
Evangelista expressit formam praedicandi , in parte ideo subdilur: Erant cum illo et discipuli''. Unde
ista exprimit viam proficiendi'^. Ad profectiim au- per hoc, quod dicitur solus, non excludit consortium
tem duo consideranda concurrunt, scilicet aspe-
ista discipulorum, sed tumultum turbarum. Nam disci-

ritas viae , in qua consistit merilum et suavitas , pulos tanquam filios admillebat ; unde et dicebat

patriae, in qua consistit praemium. Ideo post ex- de eis illud quod inducit Apostolus ad Hcbraeos se-

pressionem asperitatis viae exprimit secundo Evan- cundo^: « Ecce, ego et pueri mei, quos dedit mihi
gelista suavitatem gloriae , \h\ ^ : Factum est autem Deus»; turbas autem tanquam servos excludebat;
post haec verba etc. cuius figuram Abraham gessit, Genesis vigesimo se-
Via autem ad patriam potissime in duobus con- cundo, quando « dixit ad pueros suos: Exspectate
hic in valle cum asino; ego autem ct puer illuc usque
imo de a-
speritate
sistit,' scilicct iu perfecla coqnitione
'^ ^
.'
Christi per fidem
, ,
... properantes, postquam adoraverimus, revertemur ad
rmrfecta imitalione per crucem. Ideo primo msi-
»e dao di- et
cnntur.
i

nuatur nobis, qualiter Christus per fidem

JL, . /^7
est cogno- vos». — Vel hoc dicitur, quia non ratione eiusdem -viiter. .

scendus; secundo vero, qualiter per crucem est imi- temporis sunt coniuncti, quia solus priiiio oravit,

tandus , ibi ^: Dicebal aulem ad omnes: Si quis etc. et postea immediate cum eo discipuli fuerunt. Ta-
Quantum ad primum notandum, quod perfecta men simul iunguntur, quia, etsi Apostoh erant ab-
Tkcti no- notitia fidei in quatuor consislit, scilicet in appro- sentes locali circumscriptione, tamen cum eo eraftt
itia fidei , .
' . . . / .
,
reprobatione
, ,
fiumam erro- mentali affectu et approbatione, secundum illud
)nsistii iQ batione divini lionoris , fidei

ris, ccnifessione Christi mediatoris, consideratione Pauli ad Colossenses secundo ^ : « Etsi corpore absens
mysterii redemptionis Ad perfectam enim fidem con- . sum, in spiritu vobiscum sum, gaudens et videns

currit approbatio religionis, detestatio superstitionis, ordinem vestrum » etc.

confessio patens et contemplatio latens. 31. Secundo quantum ad reprobationem hu- uesecando.

30. (Vers. 18.). Primo igitur quantum ad ap- mani erroris subditur : Et interrogavit illos di-
oe primo. probationem divini honoris dicitur: Et factumest, cens: Quem me esse dicunt tm^bae? Quod non ideo
cum solus esset orans , ut Deo Patri debitum cul- quaerebat, ut veritatem addisceret, quam sciebat, se-

tum et reverentiam exhiberet et ostenderet exhiben- cundum illud loannis secundo ^° : « Non erat opus
dam; quae potissime exhibetur in oratione, iuxta ut quis testimonium ei perhiberet de homine. Ipse
illud loannis quarto^: «Venithora, in qua veri ado- enim sciebat, quid esset in homine»; sed ideo inter-
ratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Nam rogat, ut erroneam mundanorum sententiam osten-
et Pater tales quaerit » ; unde in Psalmo : « Invoca dat verae fidei inimicam. Ut plurimum enim plures
me in die tribulationis, et eruam te, et honorificabis contradicunt sapientibus, et turba turbatum habet
otandam. me » . —
Quouiam autem haec reverentia debet ca- iudicium ;
propter quod Exodi vigesimo tertio "
rere omni ostentatione ideo dicitur, quod solus erat , «Non sequeris turbam ad faciendum malum. Nec in
orans, secundum illud Matthaei sexto^: « Tu au- iudicio plurimorum acquiesces sententiae, ut a vero

tem, cum oraveris, intra in cubiculum tuum » etc. devies». Et ideo non est mirum, si animales homi-
Carere etiam debet omni inquietatione; ideo etiam nes de Christo Deo non recte sentiebant; quia, pri-
solus orabat, secundum illud Threnorum tertio^: mae ad Corinthios secundo, « animalis homo non
« Sedebit solitarius et tacebit, quia levavit se super percipit ea quae Dei sunt».
se », ne scilicet aliquo strepitu retrahatur. Et ideo 32. (Vers. 19.). Propter quod subiungitur tri- ^'n^« siuri-

Matthaei decimo quarto dicitur, quod «dimissa turba, plex opinio sumta a triplici excellentia. Quantum ''or.

* Cfr, siipra n, I. * Vers. 13. — Subinde allegatur Gen. 22, 5, ubi pvo post-
* Vers, 28. — Codd. C DH omilUint secuiulo. qmm adornverimus C D G cum adornverimvs.
* Vers. 23. ® Vers. o. — Cfr. Mattli. 1
4 , '22. seqq. ; Marc. 6 , i-j. seqq.
* Vers. 2.3, cul subiungitur Ps. 49, 1-5. et loan. 6, 1o. seqq. — Superius pro simul iuncjuntur .\ 5(-

* Vers. 6. — Glossa ordinaria (o\ Beda) in Luc. 9, 18: mul intelliguntur.

Ipse autem soliis orat Patrem. Possunt cnim Sancli fide ct amorc >" Vcrs. 25. — Cfr. Haljan., V. in Mattli. 16, M (cx Beda
Domino coniungi... sed incomprehensibilia paternae posilionis II. Ilomil, 1(>. in \atale B. .\post. Pelri et Pauli, et IH. in Mattli.
arcana solus penetral et soius, quid orandum novit, orat,,, solus 16, 13.): Non autem quasi ncsciens sententiam de se vel disci-
obsecrat, quia Dei consiiium humana corda non cnpiunt etc. pulorum vel extraneoriim inquirit, sed ideo... ut confcssionem
Euthym. , in Matth. 1 i , 23 : .\ptus est cnim mons ad oratio- rectae fidei iliorum [discipiiloriim] digna merccdc rcmuneret.
nem ; nox praeterea et solitudo silentium ac indistraclionem " Vers. 2. — Sequitur I. Cor. 2, 1i. — Glossa ordiunria
praebent et immobilitatcm in orationc, (ex Beda) in Luc, 9, 18: Exploraturus fidem discipulorum, priiis
* Vers. 28. — Sequitur Matth. I i, 23, — Inferius post rc- vulgi scntentiam inquirit, ne Apostolorum fldes firmata videa-
verentifie H addit et orationk, et cum C pro inquietatione sub- tur viilgari opinione, scd vcritatis agnitionc. Merito turbne no-
slituit iniquilale. minantur, quac diversas do Domino ferunt sentonlias, quoriim
' Codd, A C D G Erant et discipuli eius cum eo ; cfr. Card, sermo et sensus instabilis csl et vagus; a quibus suos dislin-

Hugo et B. .MJjort. in ipso Comment. guens ait : Vos autem quem me esse dicitis ?
•
S. Bonuv. — Tom. Vli. 29
 226 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

ad primam dicit: At illi i^esponderunt et dixerunt: secundum illud loannis decimo quinto : « Vos autem
Qaoii loan- loannem Baptistam; et hoc, quia videbant in eo dixiamicos». V^el vos speciales discipuli, secundum
spiritum sanctificatioms , qui luit m loanne, secun- iUud supra octavo ^ : « Vobis datum est nosse myste-
dum illud supra primo ^ : « Erit magnus coram Do- rium regni Dei ». Vos autem, qui in me creditis,
mino et Spiritu sancto replebitur » etc. — Sed nec quem me esse dicitis ? id est , confitemini ,
quia
in hoc omnes consentiebant, ideoaddit: Alii autem: « corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio
QQoadEiiam. EUam , sciHcet propter zelum aemulationis , secun- fit ad salutem » , ad Romanos decimo. — Ideo subdi- confessio
Petri
dum ilUid Ecclesiastici quadragesimo octavo^: « Sur- tur : Respondens Simon Petrus dixit Christum :

rexit Ehas propheta quasi ignis, et verbum eius Dei; quod unus pro omnibus respondet, ut com-
quasi facula ardebat ». Et illud videbatur probabile mendetur unitas Ecclesiae in fide , confessione et
quia Ehas propheta exceUens erat non solum in vita, praelatione unde Pelrus tanquam unus praelatus
;

sed etiam in potentia, et quia etiam adventus eius universahs Ecclesiae unus pro omnibus respondet.
promissus erat, secundum iilud Malachiae ultimo: Propter quod dicebat Pauhis primae ad Corinthios
«Ecce, ego mitlam vobis Eham prophetam, ante- primo^: « Obsecro, ut id ipsum dicatis omnes, et

quam veniat dies Domini magnus et horribihs ». — non sint in vobis schismata » .
— Unde merito istius Notandnm.

Nec tamen in hoc omnes concordabant , et ideo ad- confessionis unius pro omnibus nomen Petri est con-
Qaoadunam dit: AlH^ ' uuus de prioribus sur- PropJieta firmatum, et universahs praelatio super Ecclesiam
Prophetara.
, niiia,
^
rexit; et lioc propter sensum discrelionis quem in
'
,.. .

est concessa , secundum quod dicitur Matthaei de-

,

eo attendebant supra septimo « Propheta magnus

; : cimo sexto: « Et ego dico tibi ». Unde apparet, quod
surrexit in nobis » ; et loannis sexto : « Hic est qui non ex impetu, sed sancto Spiritu incitatus, prior
venturus est vere Propheta ». Sed quia purum ho- respondit Petrus. Et hoc est quod dicitur in Giossa^:
minem credebant, ideo unum deprioribus; propler « Unus pro omnibus et prae omnibus, quia senior
quod errabant, quia non erat unus inter priores, et princeps Apostolorum ».

sed unus, propter quem praecesserant omnes prio- Confitendo autem ipsum Christum Dei ,
34. in nomine
„ . ,
, , .
Chrisli tria
res; de quo Deuteronomii decimo octavo*: « Pro- confitetur simul Deum verum et hommem. Unde Am- insinaantar.

phetam suscitabil Dominus de gente vestra; ipsum brosius in Glossa ^^: « Complexus est omnia qui et

sicut me audietis ». — Ex tanta igitur varietate ap- naturam et nomen expressit. In nomine enim Chri-
paret, quod lurbae alienae erant a veritate el fidei sti et Divinitatis et incarnalioiiis est expressio et fides
uniformitate; propter quod dicitur ad Ephesios quar- passionis». Christus enim exprimit personam unam
to Non simus sicut parvuh lluctuantes et cir-
^ : « in duabus naturis et dignitatem regiam et sacerdota-
cumferamur omni venlo doctrinae, ad circumventio- lem gratiae plenitudinem propter unctionis prae-
et

nem erroris ». rogativam, de quo in Psalmo ": « Unxit te Deus,

33. (Vers. 20.). Terlio vero quantum ad con- Deus tuus oleo laetitiae » Unde in nomine Christi . Persona et
,,. . .
natura.
De tertio. fessioncm Christi mediatoris subditur: Dixit autem mtelligitur unctus , ungens ei quo ungitur; ac per
illis: Vos aulem quem me esse dicitis? Vos, sci- hoc simul Pater, Verbum et Spiritus, secundum illud
hcet ab aliis selecti, secundum illud loannis sexto ^ Isaiae sexagesimo primo « Spiritus Domini super me, eo :

« Ego duodecim vos elegi » ; et decimo quinto: « Non quod unxerit me». — Inteihgitur etiam uncti natura,
vos me elegistis, sed ego elegi vos ». V^el vos amici. gratia, qua ungitur, et dignitas , ad quam ungitur, cratia.

1 Vers. 15. — Cfr. Ambros. , VI. in Luc. n. 96. Chrysost. , Homil. 54. (alias 55.) in Mattli. n. I: Quid igitur
* Vers. 1. — Siibinde allegalur Malach. 4, 5. os Apostolorum Petrus ? Semper fervens , chori apostolici co-
' Vulgala et Val. AUi vero; codd. et Beda omittunt vero. ryphaeus, omnibus interrogatis , ipse respondet.
— Duo seqq. loci sunt Luc. 7, 16. et loan. 6, 14. ^" Scilicel ordinaria secundum Ambros., VI. in Luc. n. 93.
* Vers. 15. — Superius verbo credebant II praefigit ipsuni; — Glossa interlinearis in Matth. 16, 16: Tu es etc, verum
Vat. exislimant, ideo unum de prioribus ipsum credebani. hominem et verum Deum credit et confitetur.
^ Vers. 14, ubi Vulgata plura interserit. " Psalm. 44, 8. Cfr. Hebr. 1, 8. seq. — Inferius allegatur
® Vers. 71, post quem loan. 15, 16. et 15. — Substitui- Isai. 61, 1. — Ambros., 1. de Spir. S. c. 3. n. 44: Si Christum
mus ab aliis selecti (Glossa interlin. in Matth. 16, 15: discreti dicas, et Deum Patrem,
quo unctus estFilius, et ipsum quia
ab aliis) pro ab aliis electi. unctus est Filium, et Spiritum sanctum, quo unctus est, desi-
' Vers. 10. — Sequitur Rom. 10, 10. gnasti. Scriptum est enim [.\ct. 10, 38.]: Hunc lesurn a ISa-
» Vers. 10. — Subinde allegatur Malth. 16, 18. — Giossa zareth, quem unxit Deus Spiritu sancio etc. Cfr. tom. III.

ordinaria in Matth. 16, 16: Ideo unus respondens, et uni re- pag. 115, nota 11. Ibid. d. 11. dub. 1: a Chrisius nominat
spondetur pro omnibus, ut unitas in omnibus observetur. personam Verbi ul in duabus naturis»; et d. 18. dub. 2: Fi-
® GIos.sa inlerlinearis : « Respondens Simon Petrus dixit, lius Dei nominat personam in una natura; Chrisius autem et
unus pro omnibus ». Card. Hugo hanc sententiam tribuit Be- lesus nominant personam in duabus naturis; sed Christus no-
dae, qui tamen ex Ambrosio (VI. in Luc. n. 93.) haec tantum minat personam in humana natura relata ad divinam, quia di-
affert verba: « Licet ceteri Aposloli sciant, Pelrus tamen respon- citur unctus. lesus autem nominat personam in divina natura

dit prae ceteris ». Glossa inlerlinearis in Matth. 16, 16: «. Re- relata ad humanam, quia lesus dicitur Salvator esse, et ideo
spondens etc. , sciunt et Apostoli, sed Petrus respondet pro in nomine lesu Christi debet omne genu curvari [Phil. 2, 10.],
omnibus ». idem refert Glossa interlinearis in Marc. 8, 29. Cfr. sicut in nomine Filii Dei.
 ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. LX. 227

sive officium; Danielis noiio ^: « Ungetiir Sanctiis San- 36. Dicit autem : Oportet,
'
id est, necessarium oe opportn-
...
ctorum, ut impleatur visio et proj^hetia ». — Intelligi- est,
...
non sunpliciter, sed ex praesuppositione (hvmae
. . nitate
sioms.
pas-

Ditas tri tur etiam dignitas regalis et prophetalis et sacer- dispositionis et promissionis, secundum illud Actuum
plex.
(lotalis, secundum triplicem excellenliam suam, sci- tertio^: autem quae praenuntiavit per os
« Deiis

licet potestatis et veritatis et sanctitatis. In cuius rei omnium Prophetarum, pati Christum suum, implevit
figuram in Lege veteri hae Ires personae consueve- sic ». Vel oportet , id est, opporlunum est et expe- Auter.

)iandQm. runt inuugi ^. — Et in hoc apparet, quomodo tres opi- diens, iuxta quod prophetavit Caiphas; loannis un-
niones falsae, sicut aliquid habebant rationis moventis, decimo'': « Expedit, ut uiius homo moriatur pro
ita defectus obnubilantis. Unde in hoc apparel ,
quod populo, et non tota gens pereat ». Oportet, in^iuam,
Christus in hoc verbo confutavit errores et stravit multa pali , qiiia pro multis animabus redimendis,
totius ndei fundamentum, secundum illud primae ad multis culpis remittendis, multis reatibus absolven-
Corinlhios tertio ^ : « Fundamentum aliud nemo pot- dis; Isaiac quinquagesimo tertio^*': « Ipse vulnera-
lesia Pe est ponere ». Hinc est, quod Petriis est vocatus, et tus est propter iniquitates nostras, attritus propter
-i iDfalli
ilis. ei concessum est, ut de Ecclesia eius nunquam de- scelcra nostra Omnes nos quasi oves erravimus;
». «

ficiat vera fides; infra vigesimo secundo: « Ego pro unusquisque in viam suam declinavit, et Dominus
te rogavi, Petre, ut non deficiat » etc. posuit in eo iniquitates omnium nostrum ». Passus —
quantum ad
3o. (Vers. 21. 22.). Quarto vero co- est etiam multa el magna, passus est etiam a multis

I qnario. gnitioiiem mysterii redemptionis subditur At : ille et magnis ; propter quod addit: El reprohari a scnio-

increpans eos^, praecepit, ne cui dicerent hoc; et ribus et principibus sacerdotum et scribis. Senio-
. hoc, quia non erat consummatum redemptionis my- res praecellebant antiquitate, principes auctoritate,
sterium, quod iusto Dei iudicio erat mundi principi- ^Q^ scribae ratione doctrinae, ut sic implerelur illud
bus occultandum. Unde primae ad Corinthios secundo^: Isaiae primo ^^
: « Filios enutrivi et exaltavi , ipsi au-
« Loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae ab- tem spreveruiit me». — Et quia passio Christi ter-
scondita est, quam nemo principum huius saeculi co- minanda in morte erat, ideo additur : Et occidi , scili-

gnovit ; si enim cognovissent, nunquam Dominum cet oportet, secundum illud Danielis nono^^: « Occi-
gloriae crucifixissent ». — Licet autem non esset delur Christus ». Sed ne credatui', quod invitus, ideo
omnibus publicandum, erat tamen discipulis praedi- Isaiae quinquagesimo tcrtio: « Tradidil in mortem
cendum; propler quod addit: Dicens , quia oporlet animam suam ». —
Sed quia passio haec vivificativa
lio prac' Filium hominis multa pati. Ralio autem huius prae- erat mortuorum, ideo addit: Et tertia die resur-
ictionis.
dictionis assignatur loannis decimo quarto^: « Nunc gere, secundum illud Osee sexto ^^: « Vivificabit nos
dixi vobis, priusquam fiat, ut,cum factum fuerit, post duos dies et in die tertia suscitabit nos ». Huius
credatis ». Nam ipsi discipuli nondum hoc capiebant, figuram dicit Salvator praecessisse in lona Matthaei
secundum quod dicitur infra decimo octavo ' « As- : duodecimo: « Sicut fuit loiias » etc. — Ex his igitur Notandam.

sumsit autem lesus duodecim et ait illis: Ecce, ascen- apparet, quae est perfecta lidei notitia, in qua Chri-
dimus »; et post: « Et ipsi nihil horum intellexe- sti fundatur Ecclesia, scilicet quam approbatur
per
runt, sed hoc acceperunt post consummationem ». divinus honor, reprobatur humanus error, asseritur
Unde dicitur Lucae ultimo: « Haec sunt verba, quae mediator et agnoscitur reparator.
locutus sum vobis, cum adhuc essem vobiscum, quo- 37. (Vers. 23.). Dicebat autem ad omnes etc. imitatio

niam necesse est impleri omnia, quae scripta sunt Ostenso ,

qualiter Christus secundum fidem est co- cmcem suL
de me »; et post subditur: « Aperuit illis sensum, ut gnoscendus, hic secundo ostenditur, qualiter per cru- quatuor.

inteUigerent Scripturas». cem est imitandus , quia ^* « fides mortua est sine

* Vers. 24. — Superius pro InteUigitur etinm uncti natura duodecim discipulos suos. — Subinde ailcgatur Luc. 24, 44.
[ita B], (jratia A Intelliyitur in nntura uncti gratia , ita etiam et 45.

primitus D, qui a secunda manu correctus legit Intelligitur ® Vers. 18. Codd. CDGH: Deus autem, qvi praenuntin-
grntia; Vat. Intelligilur etiam uncti, gratia, CH Intelligitur vit etc. — Superius pro autem: Oportct, id
Dicit est, necessa-

[H addit etiam] grntia et natura nncti, gratia. rium est codd. Dicit autcm opportunum
ef] necessa- vel [B
* Cfr. supra Prooem. n. 3. et c. i. n. .36.; vide C. cum ve- rium, et immediate post pro sed ex pracsuppositione (ita H)
nisset. X. de sacra Unctione (1. Decret. Gregor. tit. XV.). — D sed ex praeordinatione alii codd. cum Vat. sed ex praesum-
,

Superius pro et sanctitatis (ita ABD), quod C omittit, H et iione. Cfr. pauio inferius secunda expositio.
pietatis sive bonilatis, Vat. et bonitatis. Vat. omittit seq. pro- ^ Vers. 50. — Superius pro Vel oportet ACD Vel oportuit.
positionem Et in lioc appnret... obnubilantis. '° Vers. 5. et 6.
^ Vers. II. — Subinde aliegatur Luc. 22, 32. — Superius " Vers. 2. — Superius post magna H proscquitur ct ama-
pro stravit C DG H sternit. ra; passus est etiam a magnis [etiam ACD ante magnis
* Ita etiam Card. Hugo et Lyranus; Vat. cum Vulgata il- omittunt multis et] et ingratis.
los. — Superius pro cognitionem G recognilionem , U agni- ^^ Vers. 26 , post quem isai. 53 , 12. — Superius pro ter-

tionem. minanda in morte erat (ita AD) Val. gravior [B uliimata, H

* Vers. 7. et 8. Pro guae abscondita esl nonnulli codd. ultimanda] erat inter omues passioncs.
abscondilam. * Vers. 29. '' Vers. 3, siibiungitur Malth.
ciii 12, 40.
' Vers. 31. et 34. Pro duodecim ACDG discipnlos, H 1* Ut dicitur lac. 2, 20; cfr. v. 26.
 228 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

operibus ». Quoniam autem difficile est ferre cru- noster homo corrunipatur, tamen is qui intus est,
cem, ideo ad lioc invitat quadrupiici consideratione, rcnovatur dc die in diem ». — Ad perfectam autem
sciiicet ex consideratione sui exempli, proprii pe- Cliristi imitationem non sufficit Immilitas et austcri-
riculi, futuri iudicii et regni divini; ut, si non tas, sed ctiam necessaria est paupertas. Ideo addit: Per pauper-
tatem.
movent monita, moveant exempla, vel saltem peri- Et sequatur me, scihccl pcr altissimam pauperta-
cula, vel futura iudicia, vel saltem promissa ^ tem, {\u^ niljii omnino volcljat portarc in via, ut
Frimo igitur invitat consideratione sui exem- recte et expcdilc pervcnirct ad patriam. Ideo dicebat

consideraiio j?//, cuoi dicit: Diccbat aulcm ad omnes: Si quis Pctrus Matthaei decimo nono ^ : « Ecce , nos rehqui-
''"'"^'
vult posl me venire , id est me imitari, ad (piod mus omnia ct secuti sumus te»; supcr quo Ber-
non cogo, sed invito; ideo dicit: Si quis vult; Ec- nardus: «Bcne, Petre, et non ad insipientiam tibi;

clesiastici decimo quinto ^: « Si volueris mandata ser- quia currentem sequi non poteras oneratus » . Et Iioc
vare, conservabunt le ». « Apposuit libi aquam et est valdc iionorabilc, licet vidcatur vile, quia, Ec-
ignem; ad quod volueris, porrige manum tuam ». clesiastici vigesimo tertio ^, « magna gloria est sequi

Unde Chrysostomus quis aurum daret, ^ : « Si aut Dominum ».

thesaurum apponeret, non vocaret cum violenlia, Ex hoc autcm vcrjjo clicitur triplex consilium insinuatur
, 1 • • 1 • 7 , . . • , triplex con-
m
sed currerent homines; multo magis ad ea quae
sunt in caehs. Si enim nalura rerum persuadet cur-
et votum religiosorum
gationc,
...
caslitatis \w
,

cruce
scilicct

ct
obedientiae
paupertatis
...
m
abne-
suIj-
siiium et vo-
lum.

rere ; si non curris , non es dignus accipere » . Ideo sccutione; sed « non omncs capiunt verbum illnd,

Abnegatio dicit: Si quis vult exemplum meum sequi. — Ab- sed quil)us datum cst a Patre meo », sicut dicitur

mmiltem.'^' neget semetipsum ,

per omnimodam humilitatem, Matthaci dccimo nono ^° ; ideo praemittit : Si quis
captivando sensum, affectum et «intellectum in Chri- vult etc. Ut nemo se cxcusct, quasi non habeat
stiobsequium* »; quod nolat in hoc quod dicit: Se- gratiam, dicit: Si quis vult ctc, quasi dicat, quod
metipsum. Et hoc est consihum Ecclesiastici scpti- , gralia Dei nobis praesto est, si non desit voluntas;
mo: « Humilia valde spiritum luum »; ct hoc qui- ad Hebracos duodecimo " : « Contemplantes , ne quis
dem necessarium est volenti sequi humilem Cliri- desit gratiae Dci ».

stum. Unde Gregorius in Glossa^: « Nisi quis a se 39. (Vers. 24.). Secundo invitat consideralione secunda.

ipso deficiat, ad euni qui supra se est, non ap- proprii periculi, cum ait: Qui enim volue?it ani-
Per austeri- propinquat ». — Sed hoc non sufficit; ideo addit: mam suam salvam facere perdet eam ^^, id est

Et tollat crucem suam quotidie , per continuam qui voluerit salvarc in praescnti vitam perdet vitaui
austerilatem , ut possit dicere iliud Pauli ad Galatas in futuro, momentanea perdct ae-
scihcct pro vita

secundo '^
: « Christo confixus sum cruci » ; et secun- tcrnam undc loannis duodecimo « Qui amat ani-
; :

dae ad Corintliios quarto: « Semper mortificationem mam suam perdct eam »: quia qui nimis amat ini-
lesu Christi in corpore nostro circumferentes ». Et que amat, et « qui dihgit iniquitatcm odit anrmam
ideo dicitur ad Galatas quinto : « Qui autem sunt suam », sicut dicilur in Psalmo. Qui enim dihgit ani-
Christi carnem suam crucifixerunt cum vitiis et con- mam suam supra Dcum pcrdit Deum, ct pcrdcndo
cupiscentiis » Deum perdit pcr conscquens sc ipsum. Et idco di-
38. Nota, quod dicit: Quotidie, quia quotidie cebat Paulus Actuum vigcsimo ^^ : « Non facio animam
Notandum. pocnitentia crucis debet esse nova ct recens , ut di- meam pretiosiorcm quam mc ipsura ». — Et quia ista

cat semper^: « Dixi: Nunc cocpi », sicut bcatus videtur esse dura sententia , idco probat a contrario
BeatosFran- Frauciscus ,
qui jn morte diccbat ,
quod tunc inci- scnsu: Nam qui perdiderit animam suam propter
ciscas.
piebat bcnc facere: « Fratres, incipiamus ct proficia- me, in hac scihcct vita, saluam faciet illam, sci-
mus ,
quia nunc usque parum profccimus » . Crux licet in secundum illud secundi Macha-
fulura vita,
namque Christi renovativam habet naturam; undc sc- bacorum septimo ^* « Tu quidcm in praesenti vita
:

cundae ad Corinthios quarto : « Licet is qui foris est nos perdis, sed Rex mundi dcfunctos nos pro suis

* Vat. vel certe fvturn indicia , vel iandem promissa. bus de colloquiu Simonis cnm lesu e.x S. Bernardi scrmonibus,
2 Vers. 16. et 17. auctore Gaufrido abbate, II. n. 2. Textus originalis post non
' Ilomil. 55. (alin.s 06.) \\\ Mattli. n. 1 , iibi pro sed cur- ad insipientiam tibi [Ps; 21, 3.J plura addit.
rerent homines [H addit cuw henevnlentin , V;il. substitiiit » Vers. 38.
omnes'] textiis originaiis si rero ad haec sine violentia itnr. ^**
Vers. M, ubi Vulgata et Vat. omittunt a Paire meo
* Epist. II. Cor. 10, 0: In captivilatem redigentes omnem (cfr. loan. 6, G6.). " Vers. 15.
intelleetiim etc. — Subinde aiiegatur Eccli. 7, 19. '^ Ita etiam Gregor., II. Homil. in Evang. Iiomil. 32, Card.
^ Scilicet ordinaria e.x Gregor., 11. Ilomil. in Evang. ho- Hugo et B. .\lbert.; Vulgata et Vat. perdet illam; cfr. loan.
mil. 32. n. 2. Pro ad eum 11 ad Deum. 12, 25, paulo inferius allegatus. — Sequitur Ps. 10, 6. — In-
« Vers. 1 9. — Duo seqq. loci sunt II. Cor. 4 , 1 0. (A C DG ferius pro nimis amat Vat. minus amat.
Semper crucis mortifirationem in corpore etc.) et Gal. 5, 24. *^ Vers. 24. — Glossa interlinearis m Luc. 9,24: Qui
' Illnd Ps. 76 II. De ,
— scntentia , (juam S. Franciscus enim volnerit animam suam salvnm facere perdet, in fu-
moriens proferebat, cfr. S. Bonav., Legenda S. Franc. c. 14. turo, ^Wrm, vitam aeternnm. Nam, econtrario, qui perdiderit
Subinde allegatur II. Cor. 4, 16. animam suam, vitam praesentem, propter me etc.
* Vers. 27. — Sententia Bernardi iiabetur in Declamationi- ^* Vers. 9. — Sequitur Acl. 21 ,
13.
 ,: .

COMMI-NT. IX EVANGELIUM LUCAE C. IX. 229

legibus in aelernae vitae resurrectione suscitabit». runt, quinimmo confusione non sunt confusi et eru-
Et ideo dicebal Paulus Actuuni vigesimo priiiio: « Ego bescere nescierunt»; et ilerum: « Frons mulieris
non soluni albgari , sed et mori in lerusalem [)aratus merelricis facta est tibi » etc. Talis erubescit humi-
sum propter nomen Dominilesu». Sic ergo yjm/ere litatem Christi. — Et de hoc adiungit: Ilunc Filius
y
animam pro Christo est salvare ; velle animam sal- hominis eruhescet, id est, erubescentem faciet, vel

vare est eam perditioni exponere, iuxta illud ad sicut erubescendum abiiciel iusto suo iudicio, quo
Romanos octavo^: « Si secundum carnem vixeritis, dicitur primi Regum secundo ^ : « Qui me honori-
moriemini »; et hoc est maxinuun periculum. licaverit, honorificajjo eum; qui autem contemnunt
40. (Vers. 25.). Et ideo in eius exaggeratione me erunt ignobiles», et hoc in die iudicii. — Et Notandam.
rmatar. adiuugit Quid enim proficit fiomini ^, si lucretur
:
ideo subiungit: Cum venerit in maiestate sua et

universum mundum, et hoc lemporaliter se ipsum , Patris sanctorum Angelorum; in quo tangit iu-
ct

autem perdat et detrimentum sui faciat? et iioc diciariam potestatem quanlum ad principium cau-
sempiternaliter; quasi dicat: nihil, quia qui perdit salitatis in Patre, quanlum ad privilegium exccllen-

se omnia i^erdit, ideo non prodest, sed obest. Idco tiae in se et quantum ad ministerimn ohedientiae

lacobi quinto^- « Agite nunc, divites, plorate ulu- in Angelorum multitudine. Unde Matthaei vigesimo

lantes in miseriis vestris, quae advenient vobis ». Et quarto ^" « Tunc apparebit signum Filii hominis in
:

ratio huius est, quia, sicut dicit Augustinus in ser- caelo, et tunc plangent omnes tribus terrae et vide-

mone de Innocentibus *, « nemo habet iniustum iu- bunt Filium hominis » elc. ; et Isaiae tertio : « Do-
crum sine iusto danuio, lucrum in arca, damnum minus ad iudiciuni veniet cum senioribus populi sui ».
in conscientia, tulit vestem et perdidit lidem , acqui- In hoc iudicio confundentur superbi , et exaltabun-

rit pecuniam et perdidit iustitiam », ct sic per con- tur humiles, secundum illud Psaimi ^^- « Omnia cor-

sequens animam suam. Unde Isidorus ^ : « Si haberes nua peccatorum confringam , et exaltabuntur cornua
sapientiam Salomonis, si pulcritudinem Absalonis, si iusti »

Ibrtitudinem Samsonis, si longaevitatem Henoch, si 42. (Vers. 27.). Quarto invitat ad considerationem Quana.
divitias et polestatem Octaviani; quid prodest tibi, divini regni , quod suis imitatoribus ostendit, cum
si tandem caro datur vermibus, anima daemonibus subdit: Dico autem vohis vere: Sunt aliqui hic
cum divite crucianda sine fine »? stantes, per mentis erectionem, secundum illud Psal-
41. (Vers. 26.). Tertio invitat ad crucis porta- mi '2 : « Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, leru-

Tertia. tioncm consideratioue fuiuri iudicii, cum ait: Nam salem ». — Talibus debet ostendi regnum, ut eorum
qui me eruhueril, meos sermones
scilicet imitari , et compleatur desiderium; ideo addit: Qui non gusta-
scilicet confiten, contemnendo Christi crucem tan- hunt^mortem, ex animae et corporis separatione;
quam ignominiosam , et etiam doctrinam eius ex mala donec videant regnum Dei, per revelationem , non
erubescentia, de qua dicitur Ecclesiastici quarto^: per aperlam visionem. Nam dictum est Moysi Exodi
« Pro anima tua non confundaris dicere verum ; est trigesimo tertio ^^ : « Non videbit me homo, et vivet ».

enim confusio adducens peccatum , et est confusio Sed hoc dictum est per aliquam specialem revela-
adducens gratiam et gloriam ». In quo dat intelligere, tionem ,
qua dictum est Moysi : « Ego ostendam tibi

quod debemus erubescere veritatem Christi,

non omne bonum » . In quo datur intelligi ,
quod stantes
exempio Apostoli qui dicebat ad Romanos primo ^
,
in sermone Christi non guslabunt mortem , sed trans-
« Non erubesco Evangelium virtus enim Dei est » etc. ; ibunt ad vitam, secundum illud loannis octavo ^^: « Si

Sed erubescere debemus vilitatem peccati, iuxta il- quis sermonem meum servaverit, mortem non gu-
lud ad Romanos sexto: « Quem fructum habuistis, stabit in aeternum ». — Ex quo ergo Christus se Notandam.
in quibus nunc erubescitis »? Sed multi non eru- per crucem imitantibus promittit lantum praemium,
bescunt peccati deformitatem , de quibus leremiae comminatur tam severum iudicium, praetendit tan-
octavo ^ : « Confusi sunt ,
quia abominationem fece- tum periculum, ostendit tantum exemplum; valde

* Vers. 13. — Inferius pro maximum periculum C extrii- ^ Vers. 1

6 , ubi post Evangelium .\. C D H addunl Christi.
muvi periculum. — Sequitur Roin. 6, 21.
^ Vulgata homo; secl Gregor., II. Ilomil. in I-^vang. homil. " Vers. 12, cui subiungitur 3,3. ® Vers. 30.
32, Card. Hugo, B. .Albert. et Lyranus liomini. ClV. Maltli. >° Vcrs. 30. — Subindc alicgatur Isai. 3, I i. Cfr. IV. SenL
16, 26. d. 47. a. I. per totum, et d. 48. a. !. q. I. scqq.
« Vers. I. " Psalm. 74, 11.
* .Nunc in appendice Serni. 220. (aiias n. 72. in appen- '^ Psalm. 121,2. — Superius pro ad consideralioncm divini
dice et oliin 10. de Santtis) n. 2, ubi textus originalis in fine: regni II hoc idem ex consideratione futnri regni divini, VaL
Tollit vestem et perdit fidem, acquirit pecuniam et pcrdit ad crucem consideratione caelestis regni.
iuslitiam. Cfr. Serm. 8. c. 7. n. 8. " Vers. 20, sequilur v. 19.
* Ilanc sentcntiam etiam Card. Ilugo ct Gorranus Isidoro ** Vers. 51. — Glossa ordinaria (sccundum .\mbru,<., VII.
tribuunt (scrl ubi habetur?), et in ea post si divitins Card. Ilugo in Luc. n. 2.) in Luc. !), 27: Qui stat cum Chrislo non gustat
addit Atichi, Gorranus Croesi. Cfr. Cliristianus Drutlimarus, in mortem, quia nec tcnucm morlis acternae sensum habebit qui
Matth. 16, 26. (Migne, Patroloi;. Lat. (. 106. coL 1400.). Christi consortia meruerit, cui nec in morte interrumpilur ordo
' Vers. 2i. seq. vivendi.
 230 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

durus non movetur ad ipsum imitandum. Pro-

est qui dies, sed intermedii integri. Nam ibi dicitur: « Fa-

pter quod dicilur ad Hebraeos duodecimo ^: « Haben- ctum est post dies sex » , in quo non est ahqua con-
tes tanUmi nubem testiiim impositam, curramus » etc; trarietas, sed una sententia aliam expianat. Voluit
et ultimo: « Exeamus ad eum extra castra, impro- autem Spiritus sanctus utroque modo exprimere
perium eius portanles; non enim habemus hic ma- propter insinuationem mysterii. Quia autem sex die-
nentem civitatem, sed futuram inquirimus». bus mundum Deus fabricavit et post diem sextum
43. Factum esl autem post haec verba. Post requievit *, ideo sex diebus erat laborandum et post

Secnndo, de exliortationem ad asperitatem viae subiungit Evange- contemplationi vacandum. Ideo ad hoc insinuandum
sD3TiUie
patriae di- hsta ostensionem suavitatis gloriae^. Procedit au- dicit Matthaeus: « Post dies sex ». Sed quoniam per-
ennlur tria.
tem hoc ordine. Primo enim describit revelationem fecta et summa quies et contemplatio non est ante
gloriae promissae; secundo vero, considerationem octavam, scihcet resurrectionem ; ideo hic dicit: dies
gloriae revelatae, ibi^: Petrus autem,etqui cum octo. Et hoc est quod dicitur in Glossa ^ a Beda et
ipso erant; tertio vero, confirmationem revelationis Ambrosio: Post haec verba etc.

ostensae, ibi: Factum est autem in secjuenti die, 4o. Secundo quantum ad eligentiam consortii Qaoad eii-

et hoc quidem facit per admirabilem curalionem dae- dicitur : Et assumsit Petrum loannem et lacobum. , consortii.

moniaci. Hos tres assumsit tanquam magis intimos et familiares,

Revelationem autem futurae gloriae duphciter sicut assumsit , supra octavo ^^, in suscitatione puel-
ReTelalio describit Evangehsta: primo, quoad antecedentia; se- lae. Ideo tres assumit propter commendandum my-
gloriae de-
scribitnr cundo, quoad concomitantia, ibi ^: Et facta est, dum sterium Trinitatis et propter firmitatem testimonii;
primo qnoad
tria antece-
dentia.
orarel etc. — Sciendum autem, quod quanlum ad unde in Glossa dicitur: « Ut tribus idoneis testibus
transfigurationem Christi fuerunt antecedentia sive totus numdus crederet ». Ideo autem hos tres spe- Ratio i.

disponentia tria, sciMcet exigentia termini, eligentia cialiter eligit propter eminentiam, quam considera-
consortii et eminentia loci. Haec autem tria sunt, quae bat in eis: quia Petrus futurus erat primus in Ec-
Deus observat in communicando revelationes divinas. clesia gubernanda , sicut dicit Matthaeus decimo
i^
quantum ad exi-
44. (Vers. 28.). Primo igitur sexto : « Tu es Petrus » etc. « Tibi dabo claves re-
Qaoad exi- gentiam termini dicit: Factvm est autem post liaee gni caelorum ». Et lacobus primus interficiendus erat
gentiam ter-
mini. verba fere dies octo. Quoniam enim Dominus pro- inter Apostolos pro Ecclesia mulliplicanda; Actuum
miserat,se gloriam discipuhs ostensurum, et «Do- duodecimo dicitur de Herode, quod « occidit laco-

minus non tardat promissionem suam», sicut dici- bum, fratrem loannis, gladio ». /oawie^, praecipuus
tur secundae Petri tertio^; ideo inter promissionem in Matre custodienda; loannis decimo nono : « Videns
et impletionem non debuit nisi modicum spatium lesus Matrem et discipulum stantem » etc. — Vel Ratio 2.

temporis intervenire , scihcet unius septimanae. Cuius ideo hos tres assumit propter instructionem figurae.
figura praecessit in desponsatione qua Rachel, de Per hos triplex status in Ecclesia salvandorum de-
dixit Laban ad lacob ^ : « Imple hebdomadam dierum signatur, mXKoX praelati in Petro, activi in lacobo,
Difficaltas
solvitnr.
huius copulae, et hanc quoque tibi dabo ». — Et contemplativi in loanne, sicut in Noe, Daniele et

hoc notat, cum dicit, factum fere dies octo, quia lob ^^; vel in Petro coniugati , in lacobo continentes,

octavo die hoc fecit, revohilo ordine septimanae, qui in loanne virgines, secundum triplicem continentiam,
non sunt octo dies completi propter defectum partis cui debetur fructus Irigesimus, sexagesimus et cen-

primae et ultimae diei ; et Matthaei decimo septimo

'^
tesimus ^^. Nam de uxore Petri legimus, de virgini-
et Marci nono non computantur primus et uUimus tate loannis, de lacobo neutrum dicitur expresse.

1 Vers. 1 , et 13, 13. seq. Deut. 19, 15: « In ore duorum omne aut trium testium stabit
^ Cfr. supra n. 29. verbum ». Ambros., VII. in Luc. n. 9: Tres igitur eUguntur...
^ Vers. 32, ubi Vnlgata et Vat. : Petriis vero, et qui cum quia nemo potest resurrectionis gloriam videre, nisi qui inte-
illo erant (ita etiam codd. infra n. 56. et 57.); tertiiim habe- grum mysterium Trinitatis incorrupta fidei sinceritate servaverit.
tur V. 37. * Vers. 29. — Superius Vat. ad electionem pro ad eligentiam; cfr. n. 43.
^ Vers. 9. Cfr. Gregor., II. Homil. in Evang. homil. 32. " Vers. 18. et 19. —
Duo seqq. loci sunt Act. 12, 2. et
n. 6: Discipulis enim rudibus etiam de pracsenti vita aliquid loan. 19, 26. Eodem modo explicat Ambros., VIL in Luc. n. 9.
promittendum fnit, ut possent robustius in futura solidari. Cfr. Damasc, Homil. de Transfigurat. Domini, n. 9.
8 Gen. 29 , 27. ^* Cfr. supra pag. 172, n, 31. in fine.
^ Vers. 1 ,
post quem Marc. 9 , \. — Haec expositio est *' Cfr. supra pag. 192, nota 2, et .\nselm., Homil. 4. in

secundum Hieron., 111. Comment. in Matth. 17, 1; secundum Matth. 17. 1. — Hieron., Epist. 118. (alias 34.) n. 4: Habuit
August., 11. de Consensu Evangelist. c. 56. n. 113. et Damasc, et Petrus [uxorem], et tamen cum reti eam et navicula dereli-

Homii. in Transfigurat. Domini, n. 6. quit. De loanne cfr. supra pag. 143, nota 9. lacobus, de quo
« Gen. 2, 2. Cfr. Exod. 20, 10, 5,13.
seq., Deut. seq. (ubi hic sermo, Matth. 17, 1. exhibetur ut frater loannis, ideoque
adiungitur, quod septimo die non sit laborandum) et Hebr. 4, 4. filius Zebedaei, dum alter lacobus, qui primus lerosolymitanam
® Scilicet ordinaria in Luc. 9, 28, quae est secundum rexit Ecclesiam , fuit filius Alphaei. De controversia hac de re
Ambros., Vll. in Luc. n. 7, et Bedam, III. in Luc. 9, 28. Cfr. exorta cfr. Petr. Comestor, Histor. scholast. in Evang. c 86, et
etiam Glossa in Matth. 17, 1. et Marc. 9, 1. — Superius post Lyranus in Matth. 17, 7. — Glossa ordinaria in Luc. 9, 28:
octavam Vat. addit aetatem. Per Petrum praepositi sive coniugali ,
per lacobum poeniten-
" Vers. 31. — Sequitur Glossa interlinearis. Respicitur tes vel actuales, per loannem virgines vel theorici.
 . ;
,

COMMENT. L\ EVANGELIUM LUCAE C. IX. 231

46. Tertio vero quantiim ad eminentiam loci et secundum solam imaginationem ; secundum est
id emi- subiungit : Et ascendit in montem , ut orarel. Mons m imaginatione secundum rationem ; tertium est m
enim est locus eminens et a terrenis ad caelestia ratione secundum imaginationem ; quartum est in
porrectus, et ideo contemplationi et orationi idoneus. ratione secundum rationem; quintum est supra ra-
Talis erat hic mons; unde dicitur Matlhaei decimo tionem, sed non praeter rationem; sextum est supra
septimo S quod « duxit eos in montem exceisum seor- rationem et videtur esse praeter rationem. Duo
sum », ut scihcet sequestrati essent a turba et a itaque sunt in imaginatione , duo in ratione , duo in
terrenis. Et tales sunt divinis revelationibus apti; intelligentia ». — Prima duo sunt OATCd. corporalia,
unde Exodi tertio ^ dicitur de Moyse ,
quod « cum secunda duo circa spiritualia , tertia duo circa sem-
minasset gregem ad interiora deserti, venit usque piternalia et incomprehensibilia^. — Haec autem sex conveniemia
,..,,. huias nu-
ad montem Dei Horeb », ubi scihcet apparuit Domi- genera per sex dies mtelhguntur et per sex gradus, meri.

Dus in igne rubi. Simihter in Legis susceplione; Exodi quibus ascendebatur ad Salomonis thronum, secun-
vigesimo quarto: « Dixit Dominus ad Moysen: Ascende dum ihud tertii Regum decimo ', quod « Salomon fecit

ad me in montem et esto ibi , daboque tibi duas ta- sibi thronum de ebore grandem et vestivit eum auro
bulas lapideas». Similiter in terrae promissae circum- fulvo nimis, qui habebat sex gradus». Et huic nu-
scriptione , secundum illud Deuteronomii ultimo : merus perfectionis congruit; est enim senarius pri-
« Ascendit Moyses de campestribus Moab in montem mus numerus perfectorum.
Nebo, in verticem Phasga, contra lericho, ostendit- 48. Secundum autem Lucam computantur octo oe numero

que Dominus omnem terram Gaiaad usque Dan».

ei
, -11 .

dies. Lucas enim agit de hac apparitione, secundum

•
octo dierum
et graduum.

indam. — Ex his igitur coUigitur, quod mons est idoneus ad quod exprimit gloriam post resurrectionem quod ;

divinas apparitiones, instructiones et contemplationes. patet, quia ibi ^ tangit somnum et evigilationem
Unde Beda in Giossa^: monte oralurus ascendit,
« In ideo insinuat octo gradus , quorum septem sunt in

ut innuat ,
quia qui resurrectionem exspectant men- via, octavus reservatur in patria. De his septem di-

tem in excelsis elevare et continuis precibus debent cit Augustinus in libro de Quantitate animae in fine^:
insistere», et hoc in monte propter sui eminentiam, « Ascendentibus , inquit , sursumversus primus gra-
secundum illud Deuteronomii trigesimo tertio : « Do- dus docendi causa dicatur animatio ; secundus
minus de Sinai venit et de Seir ortus est nobis, ap- sensus; tertius, ars; quartus, virtus; quintus, tran-
paruit de monte Pharan et cufn eo Sanctorum mil- quillitas; sextus, ingressio; septimus, contempla-
ha. In dextera eius ignea lex » . « Et qui appropin- tio »; post non restat nisi beata visio; et sic sunt
quant pedibus eius accipient de doctrina illius »; fere octo dies. Et ut dicit ^*', « primus est de corpore,

sicque apparent tria disponentia ad divinam transfigu- secundus per corpus, tertius circa corpus, quartus
rationem etiam secundum intelhgentiam lilteralem. ad se ipsam , quintus m se ipsa , sextus ad Deum
47. Spiritualiier autem in his tribus magna est septimus apud Deuni ». Et hi gradus non tantum
lositio valde informatio volentium pertingere ad videndam dicunt gradus contemplationis, sed quibus venilur
itoalis. ^ ' °
. .
^ . , . .

Domini transngurationem per contemplationis exces- ad contemplationem.

sum. In numero enim dierum intelligi dantur gra- Ouidam autem, hcet simphci sermone, sed non Frater Ae-
„ gidins.
dus contemplationum succedentium sibi, sicut dies scientia, Aegidms, quem frequentissime rapi
frater
succedit diei. Et secundum Matlhaeum * numerantur probatum est, sic distinguit gradus dicens ": Septem
dies et scx dics ad insinuandum sex ^qradus contemplatio-
'
sunt gradus contemplationis : primus est ignis; se-
gradus
lempia- nis ,
quos exprimit Richardus in libro de Arca sive cundus est unctio; tertius est ecstasis; quartus,
de Contemplatione ^, sic inquiens primo hbro, sexto conlemplatio ; qumlus ,
gustus ; sextus, requies; se-
capitulo : « Sex sunt contemplationis genera a se et ptimus, gloria; post quos non restat nisi felicitas
inter se omnino divisa. Primum est in imaginatione sempiterna. — His igitur septem diebus pervenitur

^ Vers. I. Cfr. supra pag. 223, nota 5, et Anselm., loc. Iiiner. mentis in Deum, c. 1. n. 5. et c. 7. n. I. — De numero
cit. — Superius pro porrectus G erectus. senario cfr. supra c. 1. n. 41. et tom. V. pag. 351, nola 7.

* Vers. I. et 2. — Duo seqq. loci sunt Exod. 24, 12, et « Vers. 32.
Deut. 34, 1. ^ Cap. 35. n. 79 ubi pro primus gradus textus origina-
,

' Scilicet ordinaria apud Lyranum in Luc. 9 , 28. (apud lis et Vat. primus aclus scil. animae. ,

Strab. in Marc. 9, I.), post quam Deut. 33, 2. et 3. — Su- ^" Loc. cit. pro ad se ipsam et in se ipsa, scil. anima (ila
perius pro inslructiones G instilutiones. textus originalis), codd. ad se ipsum et inseipso, Vat. m se
* Cap. 17, supra n. 44.
I. Cfr. ipsam, quae etiam inferius pro dicunt substitiiit dicuntur.
• Sive Beniamin maior , dum liber, qui agit de praepara- " Wadding. 11. Annal. Minor. ad annum 1262. n. 23: Ego
tione animi ad contempiationem , vocatur Beniamin minor et vero (inquit Leo in sua Legenda) timens, hominem [scil. Fr.

incipit: Beniamin adoiescentuius in mentis excessu [Ps. 67, 28.], Aegidium], cum quo summe desiderabam longius loqui, raptum
Prior vocatur de arca, quia ea quae Moyses de arcae foederis iri, si quidquid de contemplationibus, aiit rebus divinis dixis-

fabricatione narrat, mystice exponuntur de conlemplatione. — scm, finxi, me longius ire, et breviter dixi: Multi mulla dicunt;
Inferius pro inquiens ACDH inquirens. et rogavi, ut quid ipse scntirct, mihi aperiret. Compcndio dixit
• Ut insinual Richard. a S. Vict., loc. cit. c. 7. seqq. vulgari et simplici loquela: Ignis, unctio, ecstasis, contem-
' Vers. 18. et 19. Cfr. Breviloq. p. V. c. 6. circa flnem; platio, gustus, requies, gloria.
 232 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

usque ad diem octavuiu gloriae ;

quos voluit in assi- quod vita contemplativa abundat devotione ; unde
gnatione temporis Spiritus sanctus designare. anima contemplativa Canticorum quarto: « Vadam
49. Per tres autem personas assumtas dantur ad montem myrrhae et ad collem thuris » etc. —
Qoid sigui- intelligi tres virtutes ad contemplandum necessariae, Est etiam mons locus incendii propter radios solis; item, incen-
ljc€nt trfis
persoaae. sciHcet fules , spes , caritas ; fides , per Petrum ,
unde Ecclesiastici quadragesimo tertio ^- « Tripliciter
"""
' qui interpretatur agnoscens; spes, per lacobum lucta- sol exurens montes et radios igneos exsufflans » ; et

torem; per loannem, in quo gratia, caritas ^. Sine hoc propter multam refulgentiam , iuxta illud primi
his autem pennis nuUus potest conscendere ad mon- Machabaeorum sexto: « Refulsit sol in clypeos au-
secundo. tana. — Vel per tres personas intelligimus tres dis- reos et aereos, et resplenduerunt montes ab eis sic-
positiones necessarias animae contemplativae, scilicet ut lampades ignis ». Ex quo datur intelligi, quod
industriam, disciplinam et gratiam^: prima in contemplativa abundat caritate; in cuius rei signum
Petro, secunda in lacobo, tertia in loanne. Oportet Exodi decimo nono dicitur : « Totus mons Sinai fu-
enim, intelligentiam illuminari, concupiscentiam do- mabat, eo quod descendisset Dominus Deus super
mari et affectum inflammari, ut possimus sursum eum in igne ». — Est etiain mons locus refugii; iieni,..refa-

cum Domino ferri. Aliquo horum deficiente, con- unde Genesis decimo nono ^ « In monte salvum te :

Tertio. templationis negotium perit. — Vel per has tres fac»; et Matthaei vigesimo quarto dicitur, immi-
personas intelliguntur tres modi ascendendi in api- nente persecutione « Tunc qui in ludaea sunt fu-
:

cem contemplationis. Uno enim modo ascenditur per giant ad montes ». Ex quo intelligitur, quod con-

viam spleiuloris, et hunc modum ascendendi docet templativa abundat defensione; unde in persona viri
beatus Augustinus^, et hic designatur per Petrum. contemplativi dicitur in Psalmo: «Levavi oculos meos
AUo modo ascenditur per viam doloris et gemitus, in unde veniet auxilium mihi ».
montes, Est — "em, siien-

et hic in lacobo, et iste modus est communis oran- etiam mons locus silentii; unde dicitur tertii Regum
tibus. Tertio modo per viam amoris , et hunc docet decimo nono ^, quod « Elias pervenit usque ad mon-
Dionysius*, et hic designatur per loannem; et hic tem Dei Horeb » et « mansit in spelunca » ; et de
est praecipuus inter omnes, in quo maxime gratia Christo, Matthaei decimo quarto, quod « ascendil in
movet; in primo autem multum valet industria vel montem solus orare ». Ex quo intelligitur, quod
scientia ; secundus autem modus quasi permixtus contemplativa abundat tranquillitate ; unde de con-
est inter gratiam et naturalem industriam et acqui- templativis dicitur in Psalmo: « Suscipiant montes
sitam. pacem populo et colles iustitiam ». — Est etiam "em, pa-
scuae.
50. Per locum autem, in quem ascendit, recte mons {otw&pascuae, iuxta illud lob trigesimo nono ^^:

Qaid signifl-
cet mons.
Estioeasraa-enim
gisterii.
.,
intelligi

.
potest
uions locus magislerii;
eminentia
.

i- t
vitae conlemplativae.
.. ii--
unde dicilur
,.,. Est
Matthaei
« Circumspicit
Ezechielis trigesimo quarto:
montes pascuae suae
« In pascuis
et virentia »
uberrimis
qumto^, quod « ascendit lesus in montem, et cum pascam eos, in montibus excelsis Israel erunt pascua
sedisset » etc. Et ex hoc datur nobis intelligi ,
quod eorum ». Ex quo intelligitur, quod contemplativa
vita contemplativa abundat cognitione, et ideo in abundat suavitate; unde loelis ultimo de contempla-
persona contemplativorum dicit Isaias, secundo: « Ve- tione: « In die illa stillabunt montes dulcedinem, et
nite, ascendamus ad montem Domini et ad domum colles fluent lac et mel » .
— Est postremo mons
^-
lo- "«"> emi-
nentiae.
Dei lacob , et docebit nos » etc. ; uiide et de Moyse cus emmentiae secundum illud Isaiae secundo ^^
,

dicitur Exodi vigesimo quarto, quod « ascendit in « Erit praeparatus mons domus Domini in vertice

montem et fuit ibi quadraginta diebus et quadra- montium »; et de Eha dicitur tertii Regum decimo
item, sacri- ginta uoctibus », et tunc accepit Legem. — Est octavo, quod « ascendit Elias in verticem montis»;
etiam mons locus sacrificii, secundum illud Gene- et sequitur post quod vidit nubeculam ascendentem
,

sis vigesimo secundo ^ : « Tolle unigenitum filium de mari. Ex quo intelligimus, quod vita contempla-
tuum, quem diligis Isaac, et offer illum mihi super tiva superabundat sursum-agilitate; in cuius rei si-

unum montium quem monstravero tibi » et Exodi

,
; gnum Dominus de monte Oliveti ascendit in caelum ^^;

tertio: « Cum eduxeris populum de Aegypto, immo- et de anima sancta dicitur in figura Annae Tobiae
labis Deo super montem istum ». Ex quo coUigitur, undecimo, quod « sedebat in supercilio montis».

^ Cfr. supra c. 6. n. 36. et 39, ubi interpretatio nominum ^ Vers. I. — Duo seqq. ioci sunt Isai. 2, 3, ct Exod. 24, 18.
Apostolorum ponitur. — Glossa ordinaria in Luc. 9, 28: Si cfr. supra n. 46.
gnant [Ires Apostoli] iilos qiii habent fidem, spem, caritatem ® Vers. 2, post quem Exod. 3, 12. et Cant. 4, 6.
* Cfr. Itinerar. mentis in Deum, c. 7. n. 5; in Hexaem "^
Vers. 4, cui subiunguntur l. Mach. 6, 39. et Exod. 19, 18.
collat. 2. n. 3. et collat. 22. n. 24. seqq. — inferius pro do- » Vers. 17, post quem Matth. 24, 16. et Ps. 120, I.

mari Vat. dominari. * Num. 48. aliegatus ^ Vers. 8. seq. — Duo seqq. ioci sunt Mattli. 14, 23. et
* De Div. Nom. c. 3. g I, c. i. % \. seqq., c. 7. g I. et Ps. 71, 3.
de Mystica Theolog. c. 7. § I. seqq. Cfr. de Qq. disp.
iiis '" Vers. 8, post quem Ezecii. 34, 14. et loel 3, 18.
de Scientia Cliristi, q. 7. iu corp. et in fine; Breviloq. p. V. " Vers. 2, cui subiungitur ili. Reg. 18, 42. et 44.
c. 6. in fine et itinerar. mentis in Deum, c. 7. n. 4. seqq. — '^ Cfr. infra 24, 51. — Duo seqq. loci stmt Tob. 11 , 5. et

Inferius pro el acquisiiam Vat. vel scientiam. Phil. 3, 20.

 ,:

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX. 233

quia in persona talium dicitur : « Nostra conversatio claritati supernae conformis, quae discipulorum ocu-
piiogas. in caelis est », ad Philippenses tertio. — Ex his col- los divina virtute non corrupit, sed potius confor-

hgi potest exceUenlia vitao contemplativae, et qnan- tavit, ita ut possent dicere illud Ecclesiastae unde-
tum sit desideranda. Est enim plena discretione, plena cimo ^ : « Dulce lumen et delectabile oculis videre
devotione, plena caritate , plena securitate , plena solem ».

tranquillitate , plena siiavitate , plena agilitate. 52. Secundo vero quantum ad candorem
'
vesti- t)e candore
vestitas.

31. (Vers. 29.). Et facta est, dum oraret etc. tus subditur: Et vestitus eius albus et refulgens
veiaiio Post antecedentia ad transfigurationem suhiungit hic scilicet factus est. Tanta enim erat albedo, ut prae
itm- st- Evangehsta concomitantia ^. Haec autem fuerunt tria, candore nimio refulgeret , secunduin quod dicitur

°conco- scihcet fulgor aspectus, candor vestitus, honor con- Marci nono ^ : « Vestimenla eius facta sunt S[)lcndida
comitatus; ut sic appareat Christus gloriosus et in- nimis et candida velut nix, et qualia fullo super ter-
tra se et circa se et iuxta se, ne quid desit glo- ram non potest candida facere ». Nec mirum; hoc
riae suae. enim designavit candorem, qui apparebit in Sanctis,

Primo igitur qnantum ad fulgorem aspectus secundum illud Apocalypsis tertio ^ : « Qui vicerit

fnigore dicitur : Et facta est, dum oraret , species vidtus sic vestietur vestimentis albis » ; et septimo : « lii
^***^"*'
eius altera; allerata quidem est per supereminentem qui amicti sunt stolis albis, qui sunt? et unde ve-
claritatis refulgentiam ; unde Matthaei decimo septi- nerunt » etc.

mo^ dicitur, quod « transfiguratus est ante eos, et quantum ad hono-

53. (Vers. 30. 31.). Terlio ^
oe honore
comitatas.
resplenduit facies eius sicut sol ». Nec mirum, quia rem comilatus subiungit: El ecce , duo viri loque-
in hoc ostendit gloriam resurrectionis , de qua Mat- bantur cum eo ^. Quia non deccbat, Dominum glo-
thaei decimo tertio : « Tunc fulgebunt iusti sicut sol riae videri solum, sed habere honorabilem comita-
in regno Patris eorum ». Et ideo in claritatis huius tum; ideo quantum ad illum subiungit: Erant autem
ostensione ostendit discipulis regnum Dei quia cla- ,
Moyses et Elias aulem duo , visi in maiestate. Hi
ritas est praecipua dos resurgentium secundum il- , erant personae honorandae: Moyses, inquam, propter
lud primae ad Corinthios decimo quinto ^: « Alia glo- legislationem , secundum illud Numerorum duode-
ria terrestrium, alia caelestium, alia claritas solis, cimo^": « At non talis servus meus Moyses, qui in
aha claritas lunae, alia stellarum; stella enim differt omni domo mea fidelissimus est; ore enim ad os lo-

a stella in claritate, sic et resurrectio mortuorum». quor ei, et palam et non per aenigmata et figuras
landam. — Hanc autem clarilatis dotem ad tempus Christus Dominum videt » ; Elias vero propter excellentiam
assumsit, sicut dicitnr de subtilitate , quam assumsit prophetiae cum miraculorum operatione. Unde Ec-
in nativitate, cum clauso utero matris exivit; agiii- clesiasticus quadragesimo octavo " loquens ad Eliam
tatem, cum super aquas ambulavit; impassibilila- « Quis potest tibi similiter gloriari ? Qui sustulisti
tem, cum corpus in Sacramento discipulis tradidit*. mortuum ab inferis de sorte mortis in verbo Do-
Sic et claritatem h\c ad tempus assumsit, propriam mini Dei Unde et propter hanc excellentiam osten-
» .

tamen effigiem non amisit, sed fuit in eo propria ef- dendam Dominus speciali modo apparuit utrisque
figies et qualitas consummata sicut qualitas passi- in figura in monte Horeb: Moysi quidem primo, sic-
bilis, claritas autem sicut passio^. Quemadmodum ut dicitur Exodi tertio ^^ Eliae autem postea , sicut
enim pallidus rubescit ad tempus prae verecundia, dicitur tertii Regum decimo nono, in eodem scihcet
et fit in eo alteratio ad tempus ; sic superna et mira monte Horeb. — Propter
igitur eorum honestatem et Notandam.

potentia corpus terrestre effectum est ad tempus ful- praecipuam dignitatem apparuit in comitatu eorum;
gidum et caeleste. Sive autem fuerit in eo alia dos aut certe, quia unus eorum erat mortuus, alter vi-
claritatis, sive non; aha tamen fuit claritas et illi vus, unus de caelo, alter de inferno ^^ ut habeat

^ Vide siipra n. 43. ^ Vers. 5, post quem 7,13. — Glossa ordinarin (ex Beda,
* Vers. 2, posl queiii 13, 43. qui sequitur Gregor. , XXXII. Moral. c. 6. n. 8.) in Luc. 9,
» Vers. 40-42. 29: Vestes Domini Sancti sunt, qui Christum induerunt [Gal.
* Matlh. 26, 26, seq.; ibid. 14, 25. de Christo ambulaiile 3, 27.] etc.
super mare, et I, 23. de eius nativilate (cfr. supra 2, 7.). — ' Ita etiam Beda; Vulgata, quam sequitur Vat., illo.

In his exliibetur sententia Hug. a S. Vict. et Innocent. lil, de ^" Vers. 7. et 8. — Superius pro honorandae Vat. hono-
quo vide tom. VI. pag. 324, notam o. — Superius pro ad rabilissimae.
tempus cui H , pracmillit ut dicUur CQmmunitcr , Vat. ad se. " Vers. 4. seq. — Superius post Elias vero Vat. prose-
^ Vide Aristot., dc Praedicam. c. de Quali , ubi hae duae quitur ium propter excellentiam propheliae tutyi miraculorum
ut lertium genus (lualilutis exhibentur. Ibid. ctiam dicilur: Quod operationem.
enim fiunt propter aliquam passioncm multae colorum mutatio- " Vers. 1. seq., cui subiungitur III. Reg. 19, 8. seqq.
nes [quae sunt patibiles qualitates], manifestum est; erubesccns " Comment. in Matth. 17, 3: « V\ Apostolo-
Hieron., III.

enim aliquis rubeus factus est, et timcns pailidus etc. (^fr. tom. rum augcat fidem, dat signum de caelo, Elia indc desccndente,
IV. pag. 136, nola 3. quo conscenderat, et Moyse ab inferis resurgente; quod et
' Vers. 7. Cfr. Glossa ordinaria (ex Beda) in Luc. 9 29. , Achaz per Isaiam [7, 11.] praecipitur, ut pelat sibi signum dc
' Vers. 2, ubi Vulgata Vestimenta eius facta sunt splen- excelso, aut dc inferno ». Chrysost., Homil. 56. (alias 57.) in

denlia et candida nimis celut nix , qualia etc. Matth. n. 2: « Ut discercnt, eum et vitac el mortis potestatem

S. Bonav. — Tom. VII. 30

 234 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

testirnoniiim ex omni genere, et ostendatur, quod ipse 55. Secundum aulem spiritualem intelligentiam Expositio
*•"""*""
est qui vivos et mortuos faciet gloriosos. Unde in in oratione et contemplatione facies hominis illu-

Glossa ^ dicitur : « Ideo vivus et mortuus apparent stratur, quia, dum facies mentis noslrae ad Deum
ut significent Christum moriturum et iterum victu- convertitur, illuminatur, melioratur et perficitur.

rum, et ut nos vivi simus Deo, mortui mundo ». — Quod figuratum fuit in Exodi trigesimo quarto ^ ubi
Vel ideo duo apparent, ut ostendatur, quod Lex
isti dicitur, quod « cum descendisset Moyses de monte,
et Prophelae concordabant Domino lesu Christo apparuit facies eius cornuta ex consortio sermonis
unde in Glossa Bedae^: « Moyses legislator et EHas Domini »; uiide et secundae ad Corinthios tertio

Prophetarum eximius apparent cum Verbo, ut osten- « Nos autem revelata facie gloriam Domini speculan-
dant, ipsum esse qui locutus est in Lege et Pro- tes, transformamur in eandem imaginem a claritate

phetis, et quem Lex et Prophetae promiserunt », ut in claritatem tanquam a Domini spiritu ». — Non
sic verificetur iilud Matthaei vigesimo primo: « Qui solum hoc, sed et vestitus candescit, quia conver-
praeibant et qui sequebantur clamabant : Hosanna satio efficitur irreprehensibilis, secundum illud ad
filio David ». Philippenses secuiido^: « Sitis sinceres, sine querela

o4. (Vers. 31.). Et quoniam Lex et Prophetae in medio nationis pravae et perversae, inter quos
Lex et Pro- Dou tautum attestautur gloriae Chrisli , sed eliam lucetis sicut luminaria in mundo ». Nec mirum,
phetae atte- . . . .

stantur jMs s 10711 , quae cst via in glonam; ideo subditur: ht quia tales conformantur Domino lesu Christo, se-
sioni. (licebant excessum eius quem compieturus erat in ,
cundum illud ad Romanos decimo tertio^: « Indua-
Excessas lerusakm. Excessus recte nominat passionem, quia mur arma lucis, sicut in die honeste ambulemus»;
quadraplex. ... -ii j .

m ea fuit excessus humilitatis, secundum iUud

,
ad
i
et paulo post : « Non in commessationibus et ebrie-

Phihppenses secundo ^- « Semetipsum exinanivit, for- tatibus, sed induimini Dominum lesum Christum ».

mam servi accipiens»; et post: « Humiliavit semet- — Non solum hoc , sed etiam Moyses et Elias col-
ipsum » etc. Fuit etiam excessus paupertatis , se- loquuntur, quia in oratione datur homini intelligen-
cundum illud Threnorum tertio ^ : « Recordare pau- tia Scripturarum et mysteriorum propositorum , se-

pertatis et transgressionis meae, absinthii et fellis». cundum illud Danielis secundo ^°: « Ingressus est Da-
Fuit excessus doloris , secundum illud Threnorum niel domum suam sociisque suis iiidicavit, ut pete-
primo: «0 vos omnes! qui transitis per viam » etc. rent misericordiam a Deo caeli super sacramento isto.

Fuit eliam excessus amoris , secundum iUud ad Tunc Danieli nocte myslerium revelatum est »; et

Ephesios secundo^: «Deus, qui dives est in miseri- Sapientiae seplimo: «Optavi, et datus est inihi sen-
cordia, propter nimiam caritatem suam, cum esse- sus; invocavi , et venit in me spiritus sapientiae ».

mus mortui peccatis » etc; et ad Romanos octavo Ideo autem Moyses et Elias loquuntur cum Domino Noiandum.

« Qui proprio Fiho non pepercit, sed pro nobis omni- transfigurato ad certitudinem visionis, quia, ut di-
bus tradidit illum, quomodo non omnia nobis cum cit Richardus ", « nulli revelationi omnino adhaeren-
illo donavit»? — Istum excessum complevit in le- dum est, nisi per novuin vel vetus valeat confirmari
rusalem, ubi crucifixus est, in quo fuit consumma- testamentum »

tio nostrae redemptionis, secunduin illud ad Hebraeos 56. Petrus vero, et qui
'
cum illo erant etc. consideratio
gloriae reve-
secundo^: « Decebat eum, propter quem omnia et Post demonslrationem gloriae promissae subiungit
" hic'-' "^
[aiae descri-
bitnr quoad
per quem omnia, qui uniltos filios in gloriam ad- Evangelista contemplationem demonstratae. Hanc au- qnatuor.

duxerat, auctorem salutis eorum per passionem con- tem narrat satis sufficienter, quia secundum statum
summare ». Unde et ipse praedixit discipulis suis Lu- quadruplicem : primo, quantum ad initium; secundo,
cae decimo octavo: «Ecce, ascendimus lerosolymam, quantum ad progressum, Factum est, cuni
ibi ^^:

et consummabuntur omnia » etc. discederent ah illo; tertio, quoad consummationem

habere ac caeleslibus paritcr atque terrenis imperare ;

quapro- ' Vers. 29. — Scquitur II. Cor. 3, 18.

pler et euin qui mortuus eral, et eum qui nondum oI)ierat, ^ Vers. 13, ubi CD sinceres , G et Vat. fralres ,
quod H
in medium adducit » (ibid. tres aiiae rationes proferuntur). cum Vulgata omittit, ct pro inter quos ACG in quo.
Glossa ordimria (secundiun Bedam) in Luc. 9, 30: Per Moy- ^ Vers. I2-If. Vulgata plura interserit.
sen infernales, per Eliam caelestes, i)er Apostolos terrestres ^° Vers. 17-19; Vulgata hinc inde plura addit. — Sequitur
ad iudicium venturi significantur. — Superius Vat. honorem Sap. 7, 7.
pro konestatem, (juod habcnt CDGH. " Beniamin minor (cfr. supra pag. 231 , nota o.) c. 81 , cu-
^ Scilicet ordinaria, in cuiiis line textus originalis et ut ius inscriptio est: « Quod suspecta debeat esse omnis revela-
vivamus Christo et moriamur mnndo. tio, quain non comitalur Scripturarum attestatio »; et in quo di-
^ Nempe ordinaria in Luc. 9, 31 : Moyses, id est legisla- citiu': Suspccta est mihi omnis veritas, quam non conflrmat Scri-
tor etc. — Subinde aliegatur Matth. 21, 9. pturarum auctoritas, nec Christum in sua clarificatione recipio,
^ Vers. 7. et 8. — Superius pro Excessus recte Vat. Ex- si non assistant ei Moyses ct Elias; et in valle et in montis
cessum recle, H Et nota, quod valde congrue et recte cx- ascensione Chrislum saepe recipio sine teste, nunquam aulem
cessum. * Vers. 19, post quem 1, 12. in montis vertice vel in sua clariflcatione elc.
* Vcrs. 4, cui subiungitur Rom. 8, 32. ^^ Vers. 33: Et factum est etc. ; tertium habetur v. 34;
® Vers. 10. Codd. omitlunt et per quem omnia. — Sub- quartum, v. 35. — Superius voci demonstratae D praefigit

inde allegalur Luc. 18, 31. gloriae.

1
 ;
:
, 1 . :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX. 235

ibi: Haec autem illo loquente; quarlo, quoad sub- « Amen dico vobis: Si sciret paterfamilias, qua hora

tractionem, ibi: Et dum fieret vox. fur venturus esset, vigilaret utique » etc.

Sciendum auteni, qnod ad contemplationem divi- 59. Maxime autem contemplationi necessaria est Item, io con-
templatione.
'rimo,
lad ini-
narum revelationum occurrunt duo quasi prin- m vigilia, quia citissime subtraliitur oblata gratia; unde
n con- cipio, scilicet gravamen ex parte naturae et iuva- Canticorum quinto^: « Pessulum aperui diiecto meo;
)lationis
guntiir
luo.
men ex parte gratiae; primuin soporat, et secundum at ille dechnaverat ac Iransierat ». — In hac autem
excitat. evigilatione videtur divina maiestas in creaturis, se-
57. (Vers. 32.). Primo igitur quantum ad g7'a- cundum illud Sapientiae decimo tertio ^ : « A magni-
•avamen vamen ex parte natui-ae obdormientis dicitur: Pe- tudine speciei et creaturae » etc. ; unde Isaiae sexto
aturae.
trus vero , et qui cum illo erant gravati erant « Vidi Dominum sedentem super sohum excelsum, et

somno; et ita omnes deficiebant. Ncc mirum, quia plena » etc. — Videtur divina humililas in Scriptu-
inrirmitate circumdati erant; unde Sapientiae nono^: i'is; propter quod dicit: Et duos viros, id est Le-
«Corpus, quod corrunipitur, aggravat animam et gem et Prophetas , de qua visione infra ultimo ^

deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitan- « Aperuit ilhs sensum, ut intelligerent Scripturas»;
tandom. tem » . —
Cum enim natura sensuum exteriorum im- et iterum « Incipiens a Moyse et omnibus Prophe-
:

pediat, ne inteliectus noster figat oculum in lumen tis, interpretabatur ilhs in omnibus» etc. Propter — Notandum.

aeternum, oportet in contemplationis principio, ut istos duos modos contemplandi factus est duplex li-

homo quasi consopitus a sensibus ahenetur, quasi ber: Scripturae et creaturae, qui designantur in

per somnum, qui non fit sine gravamine sensuum. ascensu et descensu per scalam lacob , Genesis vi-
Unde anima contemplativa ait Canticorum quinto ^ gesimo octavo ^
;
per egresswn et ingressum per
« Ego dormio, et cor meum vigilat»; et lob trige- ostium., loannis decimo; per aquilam el eius pul-
simo terlio : « Quando irruit sopor super homines los; lob trigesimo nono: « Nunquid ad praeceptum
et dormiunt in lectulo; tunc aperit aures eorum et tuum elevabitur aquila » ? et post: « Pulh eius lam-
erudiens instruit eos discipiina » ; et de hoc Gene- bent sanguinem »

sis secundo dicitur: « Immisit Dominus soporem in GO. (Vers. 33.). Et factum est , cum discede- Secando,
qaoad ipsias
Adam ». 7^ent. Post conlemplationis exordium subiungit con- progressura
tanguntar
58. Secundo vero quantum ad iuvamen ex parte templationis progressum; in quo duo potissime re- dno.

men gra- gratiae excitantis subditur: Et evigilantes viderunt quiruntur, scihcet excedens ^ai«/[mm de dono con-
tiae.
maiestatem eius el duos viros, qui stabant cum illo. cesso et excedens desiderium de continuando, se-

Haec vigilia est per desiderium et araorem Spiritus cundum illud Ecclesiastici vigesimo quarto^": « Spi-
secundum
sancti, illud Isaiae vigesimo sexto^: « Do- ritus meus super mel dulcis». «Qui edunt me adhuc

mine, anima mea desideravit te in nocte, sed et spi- esurient, et qui bibunt me adhuc sitient». Per haec

ritu meo in praecordiis meis de mane vigiiabo ad enim duo anima in actu contemplationis figitur, sic-
ilandam te ». Haec autem potissime necessaria est in ora- ut comedens in cibo per solatium simul et desi-
)ratione.
tione ; unde Dominus Petro et sociis Matthaei vige- derium.
simo sexto * : « Vigilate et orate , ut non intretis in Primo ergo quantum ad gaudium de dono con- Gaudium de
dono con-
tentationem ; spiritus quidem promptus est » etc. cesso dicit: Et factum est, cum discederent ab illo, cesso.

Marci decimo tertio : «Videte, vigilate et orate ». id est, discedere vellent; ait Petrus ad lesum:
« Quod uni dico, omnibus dico: Vigilate ». —Ad Praeceptor, bonum est nos hic esse ; in quo osten-
hanc autem vigiliam praecipue nos invitat promis- dit Petrus, miro modo sibi contemplationis gloriam
sum praemium secundum , illud infra duodecimo ^ esse acceptam, quasi dicat illud Prophetae in Psal-
« Beati servi illi, quos, cum venerit dominus, inve- mo " autem adhaerere Deo bonum est »
: « Mihi ;

nerit vigilantes; amen dico vobis » etc. Invitat etiam quia sicut dicitur Threnorum tertio
, « bonus Do- ,

praevisum periculum , secundum illud primae Petri minus sperantibus in eum, animae quaerenti illum».
ultimo: « Sobrii estote et vigilate, quia adversarius Et propterea dicebat Petrus : Bonum est nos hic esse; Bonum
muni.
pri-

vester diabolus » etc. ; et Mattliaei vigesimo quarto: quia bonum est Christum exspectare, secundum

* Vers. 15. — Cfr. I. Scnt. d. 2. diib. I. et 2; d. .3. p. I.

^ Vers. 6. — Superiiis pro contanplationi secunda manus
q. I. seqq. in D substituit contemplativi^.
* Vers. 2. — Uuo seqq. loci sunt lob 33, lo. seq. et ' Vers. 5 ,
post quem Isai. 6 , I . et 3 : Plena est omnis
Gen. 2, 21. terra gloria eius.
' Vers. 9. — Superius loco excilnntis CDGH pvigilantis. 8 Vers. 45. et 27. Cfr. supra pag. 234, nota 2.
* Vers. 41, post ([uem Marc. 13, 33. et 37: Qitod antcm ® Vers. 12, cui subiunguntur loan. 10, ',); lob 39, 27.
coins dico etc. — Supcrius pro Haec aiitem [B addit viyilia'} (ubi pro praeccptum tuum A C D G pracccptum suum) el 30.

D Vigilia autem, Vai. Hic aiitem , quae etiam subinde pro m Cfr. Ilinerar. mentis in Deum, c. !. n. 9. Vide etiam Breviloq.
oratione substituit oratio. p. II. c. 1 . secj.
' Vers. 37. — Duo seqq. loci sunt I. Pelr. '6, 8. et Matlii. '» Vers. 27. et 29.
24, 43. (v. 34: Amcn dico iobisj. " P.salm. 72, 28. — Sequitur Thren. 3, 2o.
 236 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

illud Threnoriim tertio ^ : « Bonum est praestolari est cor meum , et renes mei commutati sunt , et ego
secondam. cuiH siientio salutare Dei » . — Magis bonum est Chri- ad nihilum redactus sum et nescivi »; et propler
stum degustare; primae Petri secundo ^: « Si tamen profunditatem mysterii , secundum illud Canticorum
gustastis, quoniam suavis est Dominus »; unde et Sa- sexto ^ : « Descendi in hortum nucum , ut viderem
pientiae duodecimo : « quam bonus et quam sua- poma convallium et inspicerem » etc. ; et paulo post:
vis est Spiritus tuus, Domine, in omnibus »! scilicet anima mea conturbavit me propter qua-
« Nescivi ,

rectis corde , secundum illud Psalmi : « Quain bonus drigas Aminadab ». Et ex hac duplici causa nescie-
Israel Deus his qui recto sunt corde » ! Unde in per- bat Petrus, quid dicebat ; unde in Glossa ^ : « Etsi
sona Christi et animae contemplativae dicit Elcana Petrus ex sua infirmitate nescit, quid dicat ; insiti
Annae, uxori suae, primi Regum primo: « Anna, cur tamen sibi dat ardoris indicium, dum eos quos videre
quamobrem atfligitur cor tuum? Nonne ego
fles? Et delectabat, etiam officio sistere quaerit. Errabat, quia
Tertium. meUor sum tibi quam decem fdii » ? Sed maxinie — in terra et in hac mortali carne sibi et coapostolis
bonum cum Christo gaudere , secundum illud ad suis dari cupiebat regnum, quod in caelis et carne
Philippenses primo ^ : « Dissolvi et esse cum Christo mortali exspoliatis est promissum ».
multo melius est »; et Matthaei vigesimo quinto 62. Notandum autem quod Petrus decipiebatur ,
Petri dece-
^ '" ^"""^'
« Euge , serve bone et fidelis ,
quia super pauca fui- primo, quia volebat manere in statu., a quo est trans-
sti fidelis, super multa te constituam; intra in gau- eundum. Dicitur enim ad Hebraeos ultimo ^°: « Non ha-
dium Domini tui ». Primum ergo bonum quia — ,
bemus hic manentem civitatem » Petrus autem vole- ;

meritum , secundum magis bormm quia viaticum ,

bat manere hic. In quo etiam reprehensibiles sunt
sed terlium maxime bonum quia praemium. Omni- ,
quidam, qui, dum volunt arcem contemplationisascen-
bus his modis volebat dicere Petrus, maxime ra- dere, volunt quiescere et ad laborem actionis recu-
tione gaudii : Bonum est nos hic esse. sant descendere. Et hi designantur per filios Ruben,
61. Secundo vero quantum ad desiderium de de quibus Numerorum trigesimo secundo " dicitur,
Desiderinm dono contiuuando adiungit
" faciamus tria ta- : Et *
'
quod voluerunt ultra lordanem remanere. « Quibus
de dono con-
tinuando. bemacula , ad continuandum gaudium nostrum, sicut ait Moyses Nunquid fratres vestri ibunt ad pugnam,
:

filii Israel fecerunt in figura, secundum illud Levi- et vos hic sedebilis »? quasi dicat non. Unde « la- :

tici vigesimo tertio ^ « Omnis qui de genere Israel :

,
cob vidit scalam in somnis », Genesis vigesimo octavo,
est, manebit in tabernaculis , ut discant posteri ve- et « Angelos », non quicscentes, sed « ascendentes et
stri, quod in tabernaculis habitare fecerim filios descendentes per eam » .
— Secundo decipiebatur in secnnda.
Noundom. Israel » . — Quia tamen non uniformiter desiderabat hoc ,
quod umbram credebat in hoc verificatam
consorlium illorum trium, ideo non uniformiter omni- cum tamen dicat Apostolus primae ad Corinthios de-
proprium tabernaculum. cimo ^^ « Videmus nunc per speculum
bus, sed cuilibet optat fieri tertio : in ae-

Unde addit: Unum tibi , tanquam principali; et unum nigmate » ; et tabernaculum gloriae credebat mate-
Moysi, tanquain legislatori; et unum Eliae , tan- riale , cum tamen sit spiiHtuale , secundum illud

quam excellenti secundum di-praedicatori , ut sic Psalmi : « Ingrediar in locum tabernaculi admirabi-
versitates dignitatum distinguantur habitacula man- hs»; hoc est « tabernaculum ,
quod fixit Dominus,
sionum. Sic enim erit in regno caelorum secundum , et non homo », sicut dicilur ad Hebraeos octavo. Et

illud loannis decimo quarto ® : « In domo Patris mei hoc potissime cavendum est contemplalivis , ne de-
Ratio du-
plex.
mansiones multae sunt » . — Hoc autem dicebat Pe- cipianlur in figuris ostensis. — Tertio vero, quia Tertia.

trus per excessivum desideriufn, quod consuevit dividere volebat unita, et quod erat unum tripli-

esse in contemplantibus ; et propter hoc additur : Ne- care volebat. Unum est enim in gloria Sanctorum
sciens , quid diceret, scilicet prae nimietate deside- tabernaculum , secundum illud loannis decimo sepli-

rii, secundum illud Psalmi '^

: « Quia inflammatum mo^^: « Volo, Pater, ut, ubi ego sum, et illi sint

1 Vers. 26. pro officio [Vat. obsequio] sistere ACDG ofjicio insistere
^ Vers. 3. — Subinde allegantur Sap. i 2,1; Ps. 72, 1 Beda obsequio Petrus sistere.

et I. Reg. 1 , 8. '**
Vers. 14. — Inferius post qui, dum, omisso volunt,
^ Vers. 23 : Desiderium habens dissolvi et esse cum Cliri- G H prosequuntur arcem contempUitionis nscendrre inquirunt
slo multo magis melius. — Sequilur Mallh. 25, 23. [H nscendunt'], volunt, AD nscendere volunt et qukscere.
* Codd. A C DG omiltunt Et. " Vers. 5, ubi filii Huben Moysen deprecanles dicunt:
* Vers. 42. et 43. — Superius pro gmidiwn nostrum « Des nobis famulis tuis eam [terram lazer et Galaad] in posses-
CDG gnndium verum, et pro sicut D sic. sionem, nec facias nos transire lordanem ». Sequitur v. 6. —
® Vers. 2. Cfr. tom. VI. pag. 436, nota 1. seqq. Subinde aliegatur Gen. 28, 12, in cuius fine pro per eam
' Psalm. 72, 21. seq. — De desiderio excessivo in con- C DGH in en.
templativis cfr. Richard. a S. Vict. , Beniamin maior, c. 10. seq. ^^ Vers. 12; vocibus in aenigmate ACDH praefigunt et.

— Superius pro Hoc nutem C D Haec autem. — Duo seqq. loci sunt Ps. 41, 5 : Trnnsibo in elc. , et Hebr.
8 Vers. 10. et II. 8,2. — Inferius pro spirituale Vat. specinle.
'' Vers. 24, cui subiunguntur Apoc. 21, 3. et loan. 10, 16.
^ Scilicet ordinnria (ex Beda) apud Lyranum in Luc. 9, 33 :

Etsi Petrus ex humana infirmitate etc. Pro insiti BCEG insi- — Superius pro unitn CD unica, pro quo secunda manus in

lum, AD ausum; deinde Vat. cum Glossa omittit sibi ; porro D substituit unicum.
 ,
;; ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L\. 237

mecum »; et Apocalypsis vigesimo primo : « Ecce, ta- ()4. Secundum mysticum autem sensum per nu- Expositio
spiritualis.
bernaculum Dei cum hominibus, el habitabit cum bem inteUigi potest caro Christi ,
primo, quia con- Hatio prima.

eis»; et loannis decimo « Fiet ununi ovile et unus : tempcrat lumen Divinitatis ocuhs nostris, ut possi-
pastor ». Haec autem deceptio non erat per iudicium mus intueri ; Exodi decimo nono ^ : « Nunc veniam
et assensum, sed magis propter mentis excessum, ad te in cahgine nubis, ut audiat me popuhis lo-

de quo secundae ad Corinthios quinto *

: « Sive mente quentem ad te ». — Secundo vero, quia est divinae Seconda.

excedimus , Deo » etc. ; et Psahiuis : « Ibi Beniamin lucis secundum

vehiculum super terram tenebrosam ,

adolescentulus in mentis excessu ». iilud Isaiae decimo nono ' « Ascendet Dominus su- :

63. (Vers. 34.). Haec autem illo loqiiente elc. per nubem levem et ingredietur Aegyptum ». Ter- — Terlia.

reriio, Post ingressum et progressum determinat hic Evan- tio, quia ortum traxit de amaritudinc et poenalitate
ipiatioDis gehsta contemplationis slaluni sive consummatio- naturae humanae, mediante Maria Virgine; quod figu-
lem lan- nem ". Consummatur autem contemplatio m duobus : ratuin est tertii Regum decimo octavo^: «Ecce,nu-
tnr dao. .,• . . .
.i
quorum prunum est ostensio maiestalis ternbilis becula parva quasi vestigium hominis ascendebat de
secundum vero, revelatio veritatis credibilis. mari ». — Qiiarto, quia aquam gratiae salutaris, Qaarta.

Primo ergo quanlum ad maiestatis terribilis quam hausit in sui origine, effundit, cum agitatur
istensio ostensionem dicitur: Haec autem illo loquente , fa- vento orationis ; unde Ecclesiastici quadragesimo ter-
aieslatis
rribiiis.
, ,,
cta cst nubes. Haec erat divmae maiestatis ostensiva
,. . .
.' .'

tio ^: « Medicina omnium in festinatione nebulae ». —

unde fihis Israel terribihs in nube apparebat unde ; Ex hoc erudiuntur contemplativi , ut non tantum eri- KotaDdnm.
dicitur Exodi ultimo ^ : « Postquam perfecta sunt gant oculos ad lucem Deitatis radiantem, sed etiam
omnia, operuit nubes tabernacuhim testimonii, et ad nubem humanitatis obumbrantem. Quod figura-
gloria Domini implevit ihud ; nec poterat Moyses in- tum est loannis primo ^*^, ubi dixit Dominus Natha-
gredi tectum foederis, nube cooperiente omnia, et naeh : « Videbitis Angelos », id est contemplativos

maiestate Domini coruscante ». Simihter tertii Regum « ascendentes et descendentes super Fihum hominis »,
octavo* dicitur : « Factum est, cum exissent sacer- quia in humanitate latet divina maiestas.
dotes , nebula implevit domum Domini ; et iion pot- 6o. (Vers. 35.). Secundo vero quantum ad veri- Hevelatiove-
ritatis cre-
erant sacerdotes ministrare propter nebulam ; im- tatis credibilis revelationem adiungitur : Intrantibus dibilis.

pleverat enim gloria Domini domum Domini ». Unde autem nubem, scilicet excitanlem ad reveren-
^^ illis in
nubes indicium erat supernae gloriae et maiestatis. tiam, iuxta quod dicitur Exodi vigesimo quarto: « In-
— Et propterea subditur: Et obumbravit eos , el ti- gressus Moyses medium nebulae, ascendit in montem »,
muerunt. Sentiebant enim divinam virtutem in nube, ubi audivit divinas revelationes. Unde et nunc —
de qua supra primo ^ « Virtus Altissimi obumbra- : subditur: Vox facta est de nube dicens: Hic est Fi-
bit tibi »; et ideo timuerunt propter praesentiam lius meus dilectus ; discretive ipsum demonstrat, ut
summae virtutis, sicut lob, qui dicebat trigesimo ostendat, quod ipse solus est fdius per natui^am;
primo : « Semper quasi tumentes fluctus super me unde in Psaimo ^^ : « Ex ulero ante luciferum genui
timui Dominum » ; et leremiae decimo : « Quis non te ». Et ponuntur ibi tum in hoc, quod
discretiones
timebit te , o Rex gentium » etc. dicit hic, tum in hoc, quod dicit meus , tum in

1 Vers. 13. — Sequitiir Ps. 67, 28. corpus suum, quod de Spirilu snncto conceptum est. Et in-
* Cfr. supra n. 56. gressiis est in Aegyptum huius mundi elc.
' Vers. 31-33. — Superius pro Haec [H addit enwi] evat ^ Vers. ii. — loan. ii. episc. lerosol. , in libro de Insti-

divinae maieslatis ostensim Vat. Haec autem erat divinam tutione monachorum, c. 32. (Bibliolhec. Patrum etc. j)er Marg.
maiestalem ostensura. de la Bigne, Paris. 1610." tom. VIII, pag. 778): Per nam- lioc
* Vers. 10. seq. — Chrysost., Homii. 56. (alias 57.) n. 3 : que, quod ille puer Eliae vidit, de mari nubeculam parvam
Sic [in nube] scmper apparet Deus ; nam [Ps. 96 , 2.] : Nubes oriri, revelavit Deus Eliae, quod quaedam infantula (scilicet
et caligo in circuitu eius... [ailegantur Ps. 1 03 , 3 ; Isai. 19, 1 B. Maria), per illam nubeculam significata et instar illius nu-
Act. 1, 9. et Dan. 7, 13.]. Ut igitur credant, ab ipso Deo vo- beculae per humilitatem parva, nascerelur de humana natura
cem ferri, inde venit, et nubes lucida erat elc. peccatrice, designata per mare. Quae infantula iam in suo
® Vers. 33. — Duo seqq. Joci sunt lob 31, 23. et ler. 10, 7. ortii esset munda ab omni peccatorum sorde quemadmodum ,

Hieron., 111. Comment. in Mattii. 17, 6: Triplicem ob causam nubecula ilia fiiit de mari amaro sine tamen aliqua amaritu-
pavore terrentiu-, vel quia se errasse cognoverant, vel quia dine. Licet namque nubecula illa esset originaliter eiusdem na-
nubes lucida operuerat eos, aut quia Dei Patris vocem loquen- turae cum mari , altcrius tamen fuit qualitalis alteriusque pro-
tis audieranl, quia humana fragiiilas conspectum maioris glo- prietatis ; marc quippe ponderosiim est ct amarum , sed nu-
riae ferre non suslinet, ac loto animo et corpore conlremiscens, becula illa levis fiiit et dulcis: sic etc.

ad lerram cadil. Quanto qiiis ampliora quaesierit, tanto magis ® Vers. 24. — Cfr. Serni. iO. in Appcndice serm. August.
ad inferiora collabilur, si ignoraverit mensuram suam. (alias 201. de Tempore) n. 5, et Isid., Qq. in III. Heg. c. 8. n. 4.

* Vers. 9. Hanc ralionem insinuant Augiist. el Dernard. »» Vers. 51.

cfr. tom. VI. pag. 358 , nota 6. Isidor. , XIII. Etymolog. c. 7. " Vulgala omittit auiem, et coniungit haec verba inlran-
n. 2: Nubes dictae ab obnubendo, id est operiendo caelum, iibus illis in nubem cum praecedentibus in v. 3i : et timuerunt,
ut et nuptae, quod vullus suos velant etc. et V. 35. incipil ab islis : Et vox facta est etc. — Subindc al-

' Vers. I, in quem locum Hieron. ait: Ascendit Dominus legatur Exod. 24, 18.
iuper nubem levem, corpus sanctae Virginis Mariae... vel certe " Psalm. 109, 3.
 238 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

hoc, quod dicit dilectus; quo declarat, proprie-

in Primo igitur quantum ad reditum visionis so- Reditus vi-
sioDis
Triplex filia- tateni filiationis in Christo esse personalem et con- liiae dicitur: Et dum fieret vox , inventus est le- soiitde.
lionis pro-
prietas. naturalem et coaequalem. Ostenditur personalis per sus solus , scilicet absque Moyse et Elia, sicut et

pronomen quod certani denionstrat personam unde

, ;
ante cum eis erat. Et hoc est quod in Canticorum
ad demonstrationem octavo ^ desiderabat sponsa Quis mihi det
ipse dicebat loannis octavo S : « te fra-

personae suae : « Ego principiuin ,

qui et loquor treniineum sugentem ubera matris meae, ut inve-
vobis ». — Oslenditur connaluralis per hoc, quod niam te solum foris et deosculer te, et iam me
dicit meus, secundum illud Psalmi ^ « Dixit Doini- : nemo despiciat » ? Et hic ideo solus cum eis inven-
nus ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te »; tus est, ut intelligant transitum Legis et prophetiae
quia alium non habet patreni nisi Deum, ad cuius et permanentiam veritatis evangelicae, iuxta quod
distinctionem loannis vigesimo dicitur: «Ascendo ad dicilur Matthaei vigesimo quarto'': « Caelum et terra

Patrem meum et Patrem vestrum ». — Ostenditur transibunt, verba autem mea non praeteribunt ».
etiam coaequalis in hoc, quod addit dileclus , id Unde in Glossa Bedae : « Solus cernitur, quia , Legis et
est praecipue et summe; unde Canticorum quinto^: Prophetarum umbra discedente , verum lumen , coru-
« Diiectus meus electus ex millibus»; et loannis scanteEvangeliigratia, reperitur ». — Vel, ut osten- Aiiter.

quinto: « Pater diiigit Filium et omnia ostendit ei ». dat, quod

ipse est solus, qui adorandus est, et ei

^Q. Et quia ista veritas adeo erat credibilis, ut tabernaculum aedificandum, iuxta illud Deuteronomii
Christus aa- omnia dicta Christi ostenderet esse credenda ; ideo sexto ^^
: « Dominum Deum tuum timebis et illi soli
dienduscum
reverentia. adiungit: Ipsum audite, non aure solum corporis, servies ». — Vel, ut ostendat, quod ipse solusest, a"'*'"-

sed etiam cordis , sicut Propheta in Psalmo * : « Au- qui potest salvare; unde Actuum quarto ": « Non est
diam, quid loquatur in me Dominus ». Audite , in- aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo opor-
quam, cum omni reverentia , secundum consilium teat non salvos fieri »; et ad Hebraeos septimo: « le-

Ecclesiastici trigesimo secundo ^ : « Audi lacens , et sus autem, eo quod maneat in aeternum, sempiternum
pro reverentia accedet tibi bona gratia » . Ipsum au- habet sacerdotium ; unde et salvare in perpetuum
Cam obe- dite , cum onini obedienlia , secundum iliud Eccle- potest, semper vivens ad interpellandum pro nobis ».
dientia.
siastici vigesimo quarto: « Qui audiunt me non con- 68. Sccundo vero quantum
^
ad occultationem vi- occuitaiio
visionis
fundentur, et qui operantur in me non peccabunt ». sioms ostensae subditur Et ipsi tacuerunt. Scie- :
ostensae.

Cum dili- Ipsum audite , cum omni diligentia; unde infra de- bant enim scriptum esse Tobiae duodecimo ^^ « Sa-
, .•

gentia.
cimo nono : « Oinnis populus suspensus erat , au- cramentum regis abscondere bonum est». Nondum
diens eum » etc. — Haec autem vox firmavit corda enim erat tempus loquendi, sed inagis occultandi,
discipulorum , ut etiam ipsa eorum doctrina ex hoc secundum illud Ecclesiastae tertio: « Tempus tacendi
fieret authentica, secundum illud secundae Petri pri- et tempus loquendi »; et Ecclesiastici vigesimo: « Est
mo ^ : « Non enim indoctas fabulas secuti , notam fe- taceiis, sciens tempus apti temporis. Homo sapiens ta-
cimus vobis Doinini nostri lesu Christi virtutein et cebit usque ad tempus, lascivus autem et imprudens
praesentiam , sed speculatores facti illius magnitudi- non servabit tempus ». — Et tales fuerunt Apostoli
nis. Accipiens enim a Deo Patre » etc. usque ibi propter quod additur : Et nemini dixerunt in illis

« Cum essemus cum monte sancto ».

ipso in diebus quidquam exquae viderant; non quia his
67. (Vers. 36.). Et dum fieret vox etc. Hic ul- vellent ex avaritia occultare sed quia ex divina obe- ,

Quarto, timo ^ post contemplationis consummationem subiun- dientia reticere. Praeceperat enim hoc eis Dominus,
qaoad con-
templationis git Evangelista ipsius subtractionem , circa quam duo secundum illud Matthaei decimo septimo ^^ « Nemini :

subtractio-
nem tangun- inlroducit Evangelista : primum est reditus visionis dixeritis visionem, donec Filius hominis resurgat a
tur dao.
solitae , secundum est occullatio visionis ostensae. mortuis ».

* Vers. 25. — Siiperiiis post pronomen Vat. addit hic sent cuin Domino, Palris vox videretur incerta, cui polissi-
nimis stricle ; vide tom. I. pag. 5!?), nola 4. lociim Prisciani. mum daret lestimonium.
2 Psalm. 2,7. — Seqiiitur loan. 20, 17. ^ Vers. 35. — Glossa, quae sequitur, est ordinaria apud
' Vers. 10, post quem ioan. o, 20. — Superius post Lyranum (Strab. in .Matth. 17, 8.) et sccundum Hieron. , III.

summe II addit intimus , Vat. eleclm. Cfr. supra c. 3. n. 5.'j. Comment. in Matth. 17, 8, in quem locum Beda : Solus lesus,
* Psalm. 8i, 9. — Superius pro ista veritas [H addit ablalis nul)e Moyse et Elia cernitvir, ne incertum videretur te-

ostensa'] adeo Vat. ista veritas a Deo. stimonium dare Pater, sive in Christo Legis niibila et propheliae
* Vers. 9. — Subinde allegantur KccJi. 24, 30: Qui audit mysteria impleta aperinntur. Cfr. .\nselm., Homil. 4. — Vat.
me non confnndetiir elc. et Luc. 19, 48. omittit Bedae.
® Vers. 16-18. Pro indoctas fabulas, quod iam exhibet Bcda, *" Vers. 13. — Glossa in nota praecedente allegata : iNon
Vulgata doctas fabnlas (a£ootpta[j.dvoi? [xuOoi?). Cfr. Bibiia ma- Elias, non Moyses, sed quem solum videtis, huic flgendum est
xima etc. ioan. de ia Ilaye, ubi concordia harum lectionum sic tabernaculiim in corde etc. Cfr. Beda, III. in Marc. 9, 6.
proponitur, ut doclae fabidae , i. e. ita argiite confectae, quod " Vers. 12, post quem Hebr. 7, 24. seq.
etiam a probabilitate abhorreant, indoctae dici possint. ^^ Vers. 7. — Duo seqcj. loci sunt Eccle. 3, 7. et Eccli. 20,
' Cfr. supra n. 56. — Inferius pro subinngit Vat. colligit. 6. seqq.; pro tempus apti temporis (ita etiam Card. Hugo) Vul-
^ Vers. I. — Hieron., lll. Comment. in Matth. 17, 8: Non gata tempus aptum. Cfr. supra pag. 69 , nota 5.

viderunt nisi solum lesum, ne, si Moyses et Elias perseveras- ^3 Vers. 9. — Superius pro sed quia II sed, Vat, sed magis.
 ,,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX. 239

69. Huius aulem prohibilionis triplex potest ra- 71. (Vers. 37.). Introducit igitur primo multi- oe primo.

Ralio l. tio assignari. Una Ml '\nionmi\o contemplaliuorum tudinis occurrentis praesentiam , cum ait : Faclum
quoriim est celare divinum secretum, secundum il- estaulem in sequenti die descendentihus illis de ,

lud Isaiae vigesimo quarto ^ « Secretum meum mihi : monte, revertendo scihcet ad plana; occurrit illis
secretum meum milii ». Unde Maria partum
celavit turha multa, quia credebant et sperabant videre
virginalem annis triginta , Elisabetli conceptum men- signa, secundum illud loannis sexto '^
: « Sequebatur
sibus quinque, sicut dicitur supra primo: « Occui- lesum multitudo magna, videntes signa, quae facie-

tabat mensibus quinque»; Paulus raptum qua-

se bat super his qui infirmabantur ». — Et nota, quod Notandam.

tuordecim annis, secundae ad Corinthios duodecimo: non comitatur turi)a ascendentem, quia non capit
Ratio 2. « Scio hominem anle quatuordeciin annos » etc. — sublimia ; unde Exodi decimo nono Non poterit
^ : «

Secunda ratio fuit informatio praedicatorum , ul ver- vulgus ascendere in montem »; occurrit autem de-
bum veritalis non proponant, nisi videant capacitatem scendenti, quia hbenter amplectitur Christi humilia;
auditorum ad credendum et suscipiendum verbum, unde Matthaei octavo : « Cum descendisset lesus de
secundum ilhid Ecclesiastici trigesimo secundo '•':
« Ubi monte, secutae sunt eum turbae multae ».

non est auditus , non effundas sermonem » . Unde in 72. Ex hoc etiam potest spiritualiter intelligi, Expositio
,
.
, . , , spiritaalis.
Glossa: « Domino iubente, tacent, donec Fihus ho- quod paucorum est otmm contemplatioms ,
quod de-
minis a mortuis resurgat, ne incredibile sit pro rei signatur per ascensum in montem; sed multorum
magnitudine, et post tantam gloriam sequens crux est exercitium actionis, quod designatur per eius
scandalum faciat »; et Hieronymus ^ : « Utique do- descensum turbam occurrentem. Quod designatum
et

ctoris est audientium considerare personas, ne irri- fuit in arca Noe, quae, cum esset trecentorum cu-
Ratio 3. deant, antequam audiant ». — Tertia ralio fuit in- bitorum in imo, consummata est in summo in cu-
structio universorum , ut nemo velit laudari, nec bito uno, sicut patet Genesis sexto ^. Et ideo apex
quis audeat laudare in hac vita, secundum illud Ec- montis competit contemplantibus, et campestria plana
clesiastici undecimo "^
: « Ante mortem ne laudes homi- lahorantihus , iuxta iliud Psaimi: « Ascendunt mon-
nem quemquam, quoniam in filiis suis agnoscitur tes, et descendunt campi ». Et hoc est quod dixit
vir »; unde Ambrosius: « Lauda post mortem, prae- Beda in Glossa ^° : « In monte orat , docet , maiesta-
dica post consummationem ». tem suam demonstrat, Patris vocem Apostolis pan-
70. Factum est autem in sequenti die etc. Post dit descendens autem a turba excipitur miserorum
; ,

.oafirmalio demonstrationem gloriae promissae et contemplatio- fletu pulsatur, infidelitatis peccata exprobrat , malos
Driaeoslen-
sae per nem gloriae demonstratae subditur hic confirmatio spiritus expelht». Ubi tangit
<j
quatuor actus contem-
j
Actus 4 et
contemplati-
urationem .

aeraoniaci gloriae consideratae in mirabiU curalione daemo- plalivae , quos designavit m montis ascensu, qui ^ae et acti-
lescribitor
iripliciter. niaci , muti et lunatici ^. Circa huius curationem tria sunt oratio , lectio , contuitio divinorum et revela-

introducunlur ab Evangelista ad ipsius exphcationem tio secretorum ; et quatuor activae, qui ostenduntur
perfectam. Primum est opportunitcts disponens; se- in descensu. Quadruphciter enim debet praelatus in
cundum est potestas efficiens, ibi ^: Respondens au- exercitio actionis condescendere subditis suis, sciU-
tem Jesus , ait illis etc. ; tertium est utilitas conse- cet visitando , compatiendo , vitia increpando et ne-

quens , et hoc ibi: Stupehant autem omnes etc. cessitates relevando^^. — Secundum litteram vero sensusutte-
ralis.
Opportunitas aulem disponens colhgitur ex tri- descendenti turba occurrit, quia cui)iebant videre
pportuoilas bus, scihcet ex praesentia multitudinis occurren- expulsionem daemonis, quae non potuit fieri a di-
lias ex tri-
)as colligi- tis , ex instantia hominis ohsecrantis , ex violentia scipulis , sicut paulo post subditur : « Rogavi discipu-
ur.
daemonis ohsidentis. los tuos, ut eiicerent illum ^^ , et non potuerunt ». Ex

1 Vci-s. IC. Duo seqq. loci siint Liic. 1, 24. et II. iiae, dicitur : An veteres operum yimftros^Y editores eidem ure, i

Cor. 12, 2. an iniuria hanc iiomiliam tribuerint, quisque per se iudicabil.

* Yers. 6. — Glossa seq. esl ordinaria apud Lyranum in Cfr. de Institut. Virginis, c. 3. n. 21.
Luc. 9, 36. (Slrab. in Matth. 17, 9. et Marc. 9, 8.), et secundum ^ Cfr. supra n. 43. — Vat. confirmatio gloriae demon-
Hieron. Comment. in Maltli. 17, 9, ubi post tantnm gloriam
, IIL straiae pro confirmatio gloriae cousideratae.
additur ripud rvdesi animos fGiossa et Vat. addunt apud rudesj. ® Vers. 41, ubi pro ait illis Vulgata dixit; idem recurrit
^ Etiam Card. Hugo (in Luc. 36.) hanc sententiam Hie- infra n. 77 tertium est v. 44.
9 , ;

ronymo [sed ubi habotur ?] attribuit et flnem ipsius sic exhi- ' Vers. 2, ubi pro videntes Vulgata qtiia videhant.
bet : ne prius irrideatur, quam audiatur. Cfr. Isidor. , III. Sent. ^ Vers. 23. — Subinde allegatur Matth. 8, I. Cfr. Am-
c. 43, in quo agens de doctrinae discretione n. 4. ait : « Prima bros. , V. in Luc. n. 46: Quomodo enim turba nisi in humiii
quippc prudentlae virtus est, eam quani doccre oporteat aesti- Christum viderct? Non sequitur ad excelsa, non ascendit ad
mare personam ». Et inferius n. 5. subiungit : « Ne dum au- sublimia etc. Vide etiam Bedani, lli. in Luc. 9, 37.
dita non capiunt [carnaies], prius incipiant cojitemnere quam ® Vers. 13, de cuius cxposiiionc vide tom. V. pag. 258,
venerari mandota raeleslia ». notam 2. — Sequitur Ps. 103, 8. — Superius pro sed multo-
* Vers. 30 , ubi pro agnoscitur A CD cognoscitur. — Scn- rum H el multorum, ACDG el multiplex.
quae subinde Ambrosio tribuitur, habetur in S. Maxinni •" Scilicet ordinaria in Luc. 9, 37.
tentia ,

Homil. 78. seu 2. de S. Euseb. episc. Vercell. (cfr. Breviar. " Cfr. Isidor. , III. Sent. c. 46. n. 1. seqq.

Roman. Commune Confess. Pontif. lect. 2. Noct. primo loco). '^ Codd. .\CDG iit curarent eum ; inforius vero n. 7').

In aduionitione, quae in ed. Maurin. praemittitur huic liomi- conveniunt cum Vulgala ; Vat. hic et infra illud pro illum.
 240 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

tanta igitur praesentia et desiderio populi coUigitur secundo dixit lacob de Beniamin: « Ipse sohis re-

opportunitas miraculi faciendi. mansit, si quid ei adversitatis acciderit in terra, de-

73. (Vers. 38.). Secundo vero introducit homi- ducetis canos meos cum dolore ad inferos».
De secundo. nis obsecrantis instantiam, cum ait: Et ecce, vir 74. (Vers. 39.). Tertio vero adiungit daemonis De tertio.

de turba exclamavit. In hoc ostendit affectum in obsidentis violentiam, cum addit: Et ecce, spiritus
supplicando, secundum illud Psalmi^: «Dum clama- apprehendit illum '^,
et subito clamat; ex quo appa-
rem ad Dominum, exaudivit vocem meam »; unde ret ,
quod daemon affligebat afflictione repentina
primi Machabaeorum quinto « Exclamaverunt tubis : unde Matthaei decimo septimo dicitur de isto eo-
in caelum et exclamaverunt in oratione »; et de Sa- dem: « Miserere filio meo, quia lunaticus est et male
muele dicitur Regum decimo quinto, quod
primi patitur et saepe cadit in aquam et crebro in ignem »;
« contristatus clamavit ad Dominum tota nocte ». — unde talis infirmitas erat repentina, sicut est infir- iQfirmitasre-
pentina.
Et quod hic esset clamor orationis, patet per hoc rnitas arreptitiorum. Tahs autem erat Saul, de quo
quod sequitur : Dicens : Magister, obsecro te, respice primi Regum decimo sexto^
quod «quando dicitur,
in filimn meum, quia unicus est mihi. In qua ora- spiritus Domini malus arripiebat Saul, quod David
Oratio per- tione fatetur Christi excellentiam , offert reveren- citharam percutiebat » in quo designatur, quod ve- ;

fecta quadra'
pliciter. tiam, petit clementiam et allegat indigentiam ; et rus David, Christus, daemoniacam violenliam doma-
sic est oratio salis perfecla. Cum dicit: Magister turus erat. —
Nec tantum erat repentina sed etiam ,
.\fnictiva.

Confessio ex- excellentiam confitetur , iuxta quod dicitur discipulis: afflictiva; unde addit: Et elidit et dissipat eum cum
cellenliae.
« Vocatis me magister ei domine, et bene dicitis», spuma; quod est signum magni doloris et afflictio-

loannis decimo tertio ^. Ideo autem magis vocat eum nis ; unde poterat iam dicere ^ : « Dissipata sunt ossa
magistrum, quia exislimabat, eum phira posse et mea secus infernum », quia a spiritu infernali ille dis-

scire quam discipulos ,

qui non potuerant nec scive- sipabatur. — Nec lantum erat afflictiva, sed etiam Uiuturna.

rant curare filium suum; et propterea dicebat Do- diuturna; propter quod addit: Et vix discedit dila-
minus discipuhs Matthaei vigesimo tertio^: « Ne vo- nians eum; unde poterat dicere illud lob decimo
nono ^°
cemini magistri quia unus est magister vester, Chri-
,
: « Simul venerunt latrones et fecerunt sibi

Exhibitio re-
Terentiae.
stus». — In hoc autem, quod addit: Obsecro, ex- viam per me et obscderunt in gyro tabernaculum
hibet reverentiam. Obsecrantis enim est se humihare meum ».

et revereri, iuxta quod dicitur primae ad Timotheum 7o. (Vers. 40.). Et quod passio ista magnae es- Difficultas
curationis.
quinto*: « Seniorem ne increpaveris , sed obsecra ut set durationis ", apparet propter difficuitatem cura-

patrem » . Et hoc potissime debet homo facere in ora- tionis ; unde adiungit : Et rogavi discipulos tuos, ut
tione. Nam Ecclesiastici Irigesimo quinto dicitur: eiicerenl illum, et non potuerunt. Ratio autem hu-
« Oratio humihantis se nubes penetrabit » .
— In hoc quod non poterant per potestalem terrenam,
ius fuit,
Petitio mise- vero, quod addit: Respice in filium meum, petit secundum illud lob quadragesimo primo^^: «Non est
ricordiae.
miseficordiam , secundum iUud Ecclesiastici trige- potestas super terram » etc; et tunc aberat potestas
simosexto^: « Miserere nostri, Deus omnium, et divinae efficaciae propter incredulitatem humanam.
respice in nos et ostende nobis lucem miserationum Unde Matthaei decimo septimo: « Dixerunt discipuh
tuarum »; de quo respectu dicitur in Psahno: « Re- Domino: Quare nos non potuimus eum eiicere ? At ille
spexit in orationem humihum et non sprevit precem respondens dixit: Propter incredulitatem vestram ».

Allegalio in-
digentiae.
eorum ». — In hoc, quod addit: Quia unicus est Sed econtra Marci nono: « Si potes credere, omnia
mihi, allegat indigentiam , quasi dicatillud Psalmi^: possibilia sunt credenti »
« Respice in me et miserere mei, quia unicus et 76. Secundum spiritualem autem intelhgentiam Expositio
spiritaalis.
pauper sum ego ». Unicus enim filius tenere diligi- in hoc daemoniaco sic vexato intelligitur homo, qui
tur, iuxta iilud secundi Regum primo: « Sicut ma- possidetur a peccato spirituali; qui apprehenditur
ter unicum amat fihum suum ita ego te dihgebam »; , per superbiam, quae primaquod diabolusfacit, Superbia.

et cum dolore perditur ; unde Genesis quadragesimo manum extendat in hominem, secundum iUud lob

^ Psalm. 30, 23, quem Vat. sic allegat: Exaudisti vocem firmitas arreptitiorum (ita C D G H) Vat. infirmiias arreptivo-
orationis meae, dum clamarem ad le. Cfr. Ps. 21 , 25: Cum cla- rum (E repentinorum). Du Cange, Glossarium etc: Arreplus,
marem adeum, exaudivit me. — Duo seqq. ioci sunt I. Mach. Arrepticius , Daemoniacus... Ugutio: Arreptitius: qui arripit,
5, 33. (cfr. 4, 40.) et 1. Reg. 15, M. Cfr. Gregor., II. Moral. vel arripitur, sicut daemoniacus, et arreptitia dicitur dae-
c. 7. n. 11 , ubi docet, desiderium esse clamorem animae. moniaca.
* Vers. 13. Cfr. supra c. 7. n. 71. circa finem. " Vers. 23. Cfr. supra pag. 203 , nota 8.
3 Vers. 1 0. Pro Ne Vulg. Nec. — Cfr. infra n. 75. in flne. » Illud Ps!^140, 7.
* Vers. 1. — Sequitur Eccli. 35, 21. 1" Vers. 12.
' Vers. 1, post quem Ps. 101, 18. " Vat. addit et difflcultalis , H \egii adliaerentiae et dura-
^ Psalm. 24, 16. Duo— seqq. loci sunt II. Reg. 1 ,
26. tionis ,
qui etiam subinde pro unde adiungit sahstiiuit propter
et Gen. 42, 38. Cfr. supra c. 8. n. 75. quam (ACDG ad quam).
' Ita ctiam Beda, Card. Hugo et Lyranus; Vulgata et Vat. ^^ Vers. 24.— Sequuntur Matth. 17, 18. seq. et Marc. 9,
eum. — Subinde allcgalur Matth. 17, 14. — Inferius pro in- 22. — Inferius pro Sed econtra Vat. Nam dicitur.
 ,

COMMENT. liN EVANGELIUM LUCAE C. L\. 241

quadragesimo primo^: « Ipse est rex siiper omnes cit, ut per increpalionem duram expellat cordis du-
lactantia. fiHos supcrbiae ». — Secundo vero clamat per iaclan- ritiam, secundum illud ad Titum primo: « Increpa
tiam; Isaiae quinto^: « Exspectavi, ut faceret iusti- eos dure, ut sani sint in fide».
liam, et ecce, ciamor ». Tales erant Pliarisaei, se- 78. Secundo describitur ut pia in advocatione tt pia.

cundum illud Matthaei vigesimo lertio: « Dilatant inHintis obsessi, cum dicit: Adduc huc filium tuum,
phylacteria sua, magnificant limbrias, amant primos sciiicet ad praesentiam Salvatoris, ut iam videatur
invidia. accubitus in coenis » etc. — Tertio vero elidit per implctum illud Isaiae quadragesimo nono^: « Affe-

invidiam, secundum ilhid lob trigesimo^: « Elevasti rent lilios suos in ulnis ethume- filias suas super
nie, et quasi super venlum ponens », per arrogan- ros portabunt ». Adduc, inquam, per fidem tuam
tiam, « elisisti valide», per invidiam, quia, lob eum qui non potest venire per fidem suam sicut ,

quinto, « parvulum occidit invidia ». — Quarto vero illi viri apportaverunt paralyticum , de quibus Mat-
kacondia. dissipaliw pei" iracuiidiam , quae omnes cogitationes thaei nono ^^ dicitur: « Quorum lidem ut vidit lesus,
coiiturbat, secundum illud Job deciino septimo*: dixit: Dimiltuntur tibi peccata tua». Unde Marci
« Cogitationes ineae dissipatae sunt, torquentes cor nono Dominus dixit illi viro: « Si potes credere,
meum »; et in Psalmo: « Dissipati nec compuncti, omnia possibilia sunt credenti». Fides enim illa est,

frenduerunt super me dentibus suis ». — Quinto qua mediante quis ducitur ad Christum, quia ipsa
Moestitia. dilauiat per cordis moestitiam, qua praecipilat in est via deveniendi ad lucem; unde Apostolus ad He-

impatientiam, per quam dilaniatur et conscientia; braeos undecimo ^^- « Accedentem oportet credere,
unde Ecclesiastici trigesinio octavo^: « Tristitia cor- quia sine fide impossibile est placere Deo ».

Perfidia. dis flectit cerviccm qnod vix

» etc. — Et hinc est, 79. (Vers. 42.). Et quia ^^ « non est conventio invims venit

discedit propler perfidiam; Sapientiae duodecimo: Christi ad Belial nec lucis ad tenebras », ideo ad-
« Nequam est natio illorum, et naturalis malitia eo- dit: Et cum accederet, elisit illum daemonium et

rum, el quoniam non poterat nmtari cogitatio cor- dissipavit; in quo ostenditur, quod ipse invitus ve-
dis eorum in perpetuum ». niebat ad lucem tanquam inale agens, secundum
77. (Vers. 41.). Respondens autem lesus ait illud loannis tertio: « Qui male agit odit lucem ».

'otestas efii illis ^ etc. Post opportunitatem disponentem explicat Simul etiam cum hoc ostenditur ,
quod diabolus ma-
ciens expli
catnr tripli secundo Evangelista potestatem e/ficientem , quae de- xime adversatur, ne quis ab eo obsessus converta-
citer.
scribitur hic ut aequa, ut pia et ut niagna. tur ad Cliristum secundum quod dicit Beda in
,

Primo describitur ut aequa in argutione cordis Glossa^^: « Unde puer ad Dominum accedens eiiditur,
ut aeqna. Increduli , cum dicit : generatio infidelis et per- quia conversi ad Dominum plerumque a daemone
versal ut in/idelitas sit in cogmilom et perversitas gravius pulsantur, ut ad vitia revertantur ». Cuius
in affectione, secundum illud Deuteronomii trigesimo exemplum habemus Exodi decimo quarto de Pha-
secundo^: « Generatio enim perversa est, et infide- raone, qui persequebatur populuin recedentem.
les filii ». Infidelitas reddebat eos stultos et per- 80. (Vers. 43.). Tertio describitur ut magna in ut magna.
versitas duros , secundum illud Ecclesiastae primo: expulsione spiritus immundi , cum additur : Et incre-
« Perversi diificile corriguntur, et stultorum infini- pavit lesus spiritum imyyiundmn, quasi solo verbo
tus est numerus » ; ideo non solum sunt admonendi compescens eum , secundum illud supra quarto ^* :

sed etiam fortiter increpandi. — Propterea addit: « Increpans non sinebat ea loqui »; unde Angelus
Usquequo ero apud vos , vobis scilicet faciens bona, Domini Zachariae tertio dicebat: « Increpet Doini-
et patiar vos? sustinens scilicet vestra inala; quod nus in te, satan ». — Et quia illa increpatione eie-
non dicit propter impatientiam, cum ipse sit, de quo ctum est daemonium subditur , : Et sanavit puerum.
dicitur Matthaei quinto ^ : « Qui solem suum facit Unde illa increpatio erat salutaris; propter quod lob
oriri super bonos et malos » ; et supra sexto: «Ipse quinto^^: « Increpationem Domini ne reprobes, quia
benignus est super ingratos et malos ». Sed hoc di- ipse vulnerat et medetur, percutit, et manus eius

* Vers. 25. — Superius pro pritna facit (ilaA C [D

G) * Vcrs. 45, post quem Luc. 6, 35. et Tit. 1 ,
13.

primitusj 11 prima fuit, Vat. primo facit , D secunda manu ^ Vers. 22, ubi pro snns el snns Vuigata et Vat. tuos ei
ipsa fuit ,
qua... exlenderal. tuas ; vide supra c. 5. n. i4. in fine.
2 Vers. 7. — Seciuiuir Malth. 23, 5. seq. '" Vers. 2; cfr. supra 5, 18. scqq. — Seqiiittir Marc. 9, 22.
^ Vers. 22, post (|uoni o, 2. " Vers. 6. — Superius post Fides enim G addit via, ct
* Vers. II. — Sequitur 34, Ps. 16. subindc pro qnia ipsa X C U quia ipse.
* Vers. 19. — Subinde allegatur Sap. 12, 10. — Superius >* Ut dicitur II. Cor. 6, 15. el I i. — Dein loan. 3, 20.
post moestitiam C D G H prosequuntur in qua [H quam] prac- ** Scilicet ordinaria: Dum pucr ad Dominum accedil, eli-

cipitat [H addil se] in [C D II per^ impalientiam , per quam ditur... gravius puisantur, ut vel ad vitia rcducantur, vel de
dilaniutur ei conscientia [Vat. in conscientia^. sua e.xpulsione diabolus se vindicet (ita ctiam 11). — Sequitur
* Cfr. supra pag. 239, nota 6. — Infcrius pro disponen- Exod. 14, 4.

tem Vat. disponendam; vide supra n. 70. '* Vers. I, cui subiungitur Zach. 3, 2.
-' Vers. 20. — Subinde allegatur Eccie. I, 15. '* Vers. 17. et 18. — Supcrius pro salutaris Vat. satulis.

S. Bonac. — Tom. VII. 31

 242 COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. IX.

sanabunt». — Et quia hoc meruerat fides patris, 83. Secundo vero quantum ad sollicitationem oesecunda.
ideo additur : El reddidit illum patri suo ^ ad le- discipulorum ad verilatis intelligentiam additur
nienduin dolorem suum , ut posset dicere imico suo Omnibus miranlibus in omnibus, quae faciebat, et
illud lacol), Genesis quadragesimo sexto: « lam lae- etiam dicebat et loquebatur ^ ; dixit ad discipulos
tus moriar, quia vidi faciem tuam et superstitem te suos: Ponite vos in cordibus vestris sermones istos
relinquo ». quasi dicat eis: aliis fecognoscentibus et admiranti-
81. Iloc autem facto spiritualiter eruditur prae- bus magnitudinem miraculorum, vos cogitate humi-
Expositio latus ,
qualiter subditum a diabolo per peccatum ob- litatem fulurorum opprobriorum et « pretiosi san-
spintaai^.
g^g^^jjj^ redderc debet Regi caelorum, scilicet i7wre- guinis, quo mundus redimendus eventum mente est,

pando el sanando increpando per iustitiam et sa-

: recondite , dum ceteri mirantur tantum facta divinae
nando per clementiam. Debet autem esse rigor iu- altitudinis^». Unde ponite , id est, in memoria ha-
stitiae respectu culpae, sed dulcor clemenliae respectu bete , secundum illud Canticorum ultimo: « Pone me
naturae. Unde Augustinus ^ : « Fiat correctio cum ut signaculum supra cor tuum ». Ideo autem post
hominum in odio vitiorum»; et Gregorius ^: ostensionem miraculi adiungit praedictionem futuri
dilectione
« Districtionem debemus vitiis et compassionem na- supplicii, ne subito veniens passio discipulos omnino
turae». « Vera namque iuslitia compassionem habet, concutiat; unde Ecclesiastici undecimo^: « In die
falsa iustitia indignationem ». Unde etiam infra de- bonorum ne immemor malorum »; et ne aliquis
sis

cimo dicitur de Samaritano curante vulneratum, prosperitatis tempore extollatur, secundum illud Pro-
quod plagis eius infudit vinum et oleum, vinum mor- verbiorum vigesimo septimo: « Ne glorieris in cra-

dicativum et oleum lenitivum, secundum duo, quae stinum , ignorans, quid superventura pariat dies »;

dicta sunt. et ideo Ecclesiastici undecimo: « In die honoris tui

82. (Vers. 44.). Stupebant autem omnes etc. ne extollaris ». —
sermones, quos vult ad me- Hi Pracdicitur
^^^"°'
utiiiias con- pQst opportuuitatem disponentem et potestatem ef- moriam reduci, sunt de passione; unde addit: Fi-
notator ut ficieutem subdit hic Evangelista utilitalem consequen- lius ^ hominis futurum est ut tradatur in manus
tem. Et Iiaec fuit duplex: priina umversalis , se- hominum. Tradatur inquam, ex clementia a Deo ,

Q,\m(\Viparticularis. Prima fuit excitatio universorum Patre ad Bomanos octavo: « Qui proprio Filio suo
;

ad reverentiam maiestatis , secunda fuit sollicitatio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit il-

discipulorum ad inlelligentiam veritatis. lum » etc. Tradetur ex obedientia a se ipso; Isaiae

Primo igilur quantum ad e.xcitationem univer- quinquagesimo tertio*': « Pro eo, quod tradidit in
De prima. sorum ad maiestatis reuerentiam dicitur: Stupebant mortem animam suam ». Tradetui' ex malitia a luda
autem omnes in magnitudine Dei quia magna erat ,
proditore; Matthaei vigesimo sexto: « Qui intingit

potentia, quae tam magnum morbum in tam parvo mecum manum in paropside , hic me tradet » . Et in
tempore, tam parvo verbo perfecte curavit. Unde hoc implicat totam passionem.
decantabant illud Psalmi^: « Magnus Dominus no- quoniam hoc erat occultum
84. (Vers. 43.). Et ignorantia

ster magna virtus eius»; et

et illud leremiae de- mysteriuni, ideo additur: At illi ignorabant ver- rum.

cimo: « Magnus es tu, Doinine, et magnum nomen bum istud, et erat velatum ante eos, ut non sen-
tuum, et in universis regnis terrarum nullus est si- tirent illud; quia adhuc rudes erant et animales
mihs»; et Exodi decimo quinto: « Quis similis tui nec intelligebant praeterita, ideo nec futura; unde
in fortibus, Domine? Terribilis atque laudabilis et fa- Ecclesiaslae octavo^'': « Qui ignorat praeterita nec
ciens mirabilia». futura ullo scire potest nuntio ». — Immo et quia

* lla etiam B. AlberL; Viilgata, qiiam secjuuiUur Vat. et ^ Ex 11 addidimiis Omnibus [Vulgata Omnibusque} miran-
nonnulli codd., eius. — Sequitur Gen. 46, 30. libus... loquebalur. Subinde post dixil codd. (H excepto) ad-
"^
Card. Hugo in Luc. 9, 43: Augusiinus: Unus alium dunt auieni , (luod Vulgata omittit, et inferius pro rccognoscen-
corrigat et iudicet et accusct cum dilectione liominum et odio tibvs C D subsiituunt rccoyilantibus, G H coyitantibus.
vitiorum.Mpse Augnst., Hegula ad servos Dei, n. 7, loquens ^ Glossa ordinaria (ex Boda) in Luc. 9, 44: Ponile vos
de fraterna correctione dicit: « Diligenter et (ideliter observe- vos, qui meo discipulatiii adliaerctis, (juibus arcana mea raani-
tur cuin dilectione hominum et odio viliorum ». Glossa ordi- festiiis apcrui, pretiosi etc. — Sequitur Canl. 8, 6.
naria (ex Beda) in Luc. 9, 43: Non puer vim paticns, sed ' Vers. 27. — Duo seqq. loci sunt Prov. 27, 1. et Eccli.
diabolus vim inferens increpalur, quia qui pcccanlem vult sa- II, 4. — Glossa ordinaria (e.\ Beda) in Luc. 9, 44: Inler
nare vitium debet arguerc et depellere, sed liominem amando magiuilia potenliae divinae saepius rcplicat abiecta passionis
refovere, donec sanatum spirilualibus reddat patribus Eccle- bumauac, ne subito \eniens terreat, sed leviiis feralur prae-
siae. — Pro correctio Vat. correptio. cogitala.
' Libr. H. Homil. in Lvang. Iiomil. 33. n. 3. et 34. n. 2. * Vulgata, quam sequimlur H et Vat., addit e«/Hi; subinde
— Subindc allegatur Luc. 10, 34. — Inferius pro mordicati- pro futurum ACD fufurus. — Sequitur Hom. 8, 32.
vum B H mordilicativnm (propter abbreviationem plures codd. ^ Vers. 12. — Siibinde allegatur Mallli. 26, 23.
sunt dubiae lectionis), Vat. mordens, ct pro lenitivum substituit '" Vers. 7. — Supcrius post nec iutelUgebant A D omil-
leniens. tunt praeterita , ideo nec, C omlllit praeterita, Vat. legit nec
* Psalm. 146, o , post qiiem ler. 10, 6. seq. (cfr. supra intelligebant praeterita a Deo facta, nec futura.
c. 8. n. 62. in finc) et Exod. 15, 11.
 . :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. LX. 243

adhuc non erant perfecte erudili , ideo additur: Et In persuasione autem humilitatis ad domesti- De hamili-
tate i|noad
timebant eum interrogare de hoc verbo. Nonduin cos habondae * tria introducnntur ab Evangelista. doraesticos
tanguntur
enim audierant ab oo illiid loannis decimo qiiinlo ^ Primiun est laudandae kimiilitatis occasio propter tria.

« lam non dicani vos servos, qiiia serviis nescit, (luid suum contrarium secundum est laudativa manu-
;

ripiex raiio
:norantiae.
faciat domiiius eius »
..•».•
etc. — Hiiius aiitem ignoran-
•
ductio per sensibile exemplum tertium est perfe- ;

. . , i x
tiae triplex erat ratio. Parlim eniin veniebat e.\ amore cla£ laudis conclusio per definitivum iudicium.

caritatis, partim ox fide Divinitatis, partiin ex con- 80. (Vers. 46.). Primo ergo introducilur lau- Priniam.

sueto modo loijiiendi iii parai)olis. Et hoc tangit dandae humilitatis occasio , el hoc propter suum
Glossa Hedae^: « Haec ignorantia » etc. Licet aiilein conlrarium repeliendum , cuin dicit: Intravit autem
sciret Dominus, eos ignorare, praedixit tainen ois, cogitatio in eos, quis eorum maior esset. — Et DiflicuKas
solvitar.
ut postmodum narravit post rosurrectionem, qnando nola, quod Lucas dicit, in eos cogitiitionem inlrasse;
eos increpavit, infra ultimo^: «() stulti et tardi Marci nono^ dicundir disputasse; Matthaei decimo
corde ad credeiKhun»! ot quando « apernit ilhs sen- octavo dicuntur Dominum interrogasse. Nec est con-
suni». Unde iinius ralionem reddit loannis decimo tradictio, quia hoc totum [)oluit esse, ut primo co-

quarto: « Hoc dixi vobis, priusqnam fiat, ut, cum gitatio intraret, deindc soquoretur disputatio, et

factnm fiierit, credatis ». Tnnc autein dicebat, ut, postremo ad Magistrum deferretur quaeslio. Et quod
sicut diclum est ^, in omni nostra exalt^Uione doceat unus Evangelistarum reticet, ahus dicit. — Haec au- Via ad su-
perbiara.
mortis et humilitatis nostrae habere memoriam; unde tem cogitatio via erat ad superbiain et intraverat in

Ecclesiastici septimo: « Memorare novissima tua et eos ex corruptione antiqua, de qua Genesis octavo ^":

in aeternum non peccabis » « Sensus humani cordis prona sunt in

et cogitatio

malum ab adolescentia sua», et maxime ad super-

Norma praesidendi tripliciter explicatur. biam ;
quia, sicut dicitur Tobiae quarto, «superbiam
in tuo sensn, aut in verbo nunquam doininari per-
85. Intravit autem cogitatio elc. Ilaec est tertia mittas; in ipsa enim initium sumsit oinnis perditio ».

pars huius partis ^, in qua agitiir de missione Apo- Ideo viro superbe cogitanti dicitur lob decimo quinlo ^^:

stolorum , ubi post explicationem formae praedicandi « Quid te elevat cor tuum , et quasi magna cogi-

et viae proficiendi explicatur norma praesidendi. tans attonitos habes oculos »? Tales erant tunc Apo-
Apostoli onim gerebant personam praedicatorum, vi- stoli contra consihum Ecclesiastici sexto: « Non te

rorum perfectorum et praelatonun. Quoniam autem extoUas in cogitalione tua velut taurus , no elidatur
praelatis ad plebem regendain sunt necessaria tria, virtus tua ». Ista autem superba cogitatio habuit in-

scilicet humilitas animi, aequanimitas zeli et per- gressum ex hoc, quod tres discipulos io montem
Divisio. spicacitas iudicii; ideo pars ista tres habet; in duxerat secum; et tamen soli Petro dixerat: « Tibi

quarum prima informat ad animi humi.litalem; in dabo claves regni caelorum », ut dicitur Matthaei
secunda, ad zeli aequanimitatem , ibi ^: Factum est decimo sexto ^^ ; quidam volebant loannem Petro
ideo
autem, dum complerentur etc; in tertia, ad iudi- parificare, alii volebant Petrum praeforre; et hoc est
cii perspicacitatem , ibi: Factum est autem, ambu- quod dicilur in Glossa: « Quia videiant Petrum» etc.

lantibus iliis etc. 87. (Vers. 47.). Secundo vero adiungitur lau- Secundum.

Prima pars habet duas. Primo enim informat dativa manuductio per sensibile exemplum cum ,

Tmo k^o- ail humilitatem domesticorum ; secundo

respectu additur At lesus videns cogitationes cordis eorum ^^,
:
^
toli ad ha-
miiitatem vero , respoctu extraneorum, WA"^
'
Respondens au- :
'
lanquam verus Deus, secundum illud primi Regum
formaDtar
dopiiciier. tem loaunes dixit etc. decimo sexto: « Homo videt ea quae patent, Deus

1 Vers. 15. quidcm alin tempore semcl ct bis sic cogitasse; (unc \cro et
" Scilicct ordmavia: At illi ignorahant. Ilaec ignorantia dixisse et sccum cogitasse. Vide Euthyin. in Liic. 9, iii. se [.

non lam de laiditatc qiiam de amore nascitur, qiiia adhiic »» Vers. 21. — Scquitur Tob. 4, It.

carnales et myslerii (Tiicis ignari, qiiem Dciim cognoveriint " Vcrs. 12. — Subinde allcgatur llccli. 6, 2. — Pro sii-

morituriim credere ncqueiint, sed sicut per figiiras loqiienlem perbe cofiitanti Vat. superba coijitanti.

audire solebant, sic etiam quod de sua traditione loqiiebalur "^ Vcrs. 19. — Glossa ordinnria (ex Beda) in Liic. 9,46:
figuraliter aliiid significnre putabant. Intravil autem cogitnlio. Quia vidcrant Pctriim et lacobum et
» Vers. 2o. ci i^. — Sequitiir loan. 14, 29. loannpm in montem seorsiim diictos, secrctum(|ue aliquod eis
* Niim. 83. — Siibinde allegatur Kccii. 7, 40. — Pro esse traditum; sed ct Pclro su|)crius [.Malth. 16, 18. seq.] claves
Ttmc autfm dicebat H Tunc etiam dicebat ei<i , Vat. Ttm etiam, regni caelorum cssc promissas, Ecclesiamque super eum esse
et pro hahere memoriam H esse memores. aedificandam, raii sunt; vel istos tres cetcris, vel omnibus Apo-
* Cfr. supra n. 1. stolis Pctriim esse praclntiim; vel qiiia in tribiili solutione Pe-
* Vers. .51 ; tertiiim liabetiir v. o7. trum Domino parificatum viderant f.Matth. 17, 26; Hicron..
i[)si

^ Vers. 49. III. Commcnt. in .Matth. 18, I. U;u\r. rationem aflcrt], ipsum cclc-
" Vat. habendn. ris pracfcrcndiim arbilrabanlur. Sed scicndum cst, istam quae-
» Vcrs. .33. ct .Matlli. 18. I. — Cfr. Clirysost., Homil. /58. slionem et antc tributum ct post Iribulum solutum essc factam.
(alias 59.) in Matth. n. 2: Quodsi Marcus non dicat, illos in- " Ita eliam B. .Mbert., S. Thom. (Cat. aurea in Luc. 9.

terrogasse, sed seciim id cogitasse, id non esse opposilum huic n. 10.) ct (iorraniis; Vulgata et Vat. illorum. — Duo seqq. loci

narrationi; nam verisiinile est, ilios ulrumque fecisse, et primum sunt 1. Hcg. 16, 7. (Vulgata pnrenlj ct Eccli. 23, 28.
 242 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

sanabunt». — Et quia hoc meruerat fides patris, 83. Secundo vero quantum ad sollicitationem oesecunda.
ideo additur : Et reddidit illum patri suo ^ ad le- discipulorum ad veritatis intelligentiam additur
niendum doiorem suum ut posset dicere unico suo , Omnibus mirantihus in omnihus, (juae faciehat, et
illud lacob, Genesis quadragesimo sexto: « lam lae- etiam dicebat et loquebatur ^ ; dixit ad discipulos
tus moriar quia vidi faciem tuam et superstitem te
,
suos: Ponite vos in cordihus vestris sermones istos
relinquo ». quasi dicat eis: aliis recognoscentibus et admiranti-
81. Hoc autera facto spiritualiter eruditur prae- bus raagnitudinem rairaculorum, vos cogitate humi-
Expositio latus ,
qualiter subditum a diabolo per peccatum ob- litatem futuroruni opprobriorura et « pretiosi san-
spiri oa u.
g^g^^jjj^ reddere debet Regi caelorum , scilicet iiKre- guinis, quo mundus rediraendus est, eventura mente
pando et sanando increpando per iustitiam et sa- : recondite , dum ceteri mirantur tantuni facta divinae
nando per clementiam. Debet autem esse rigor iu- altitudinis^ ». Unde ponite , id est, in memoria ha-
stitiae respectu culpae, sed dulcor ciemenliae respectu bete , secundum ilhid Canticorum ultimo « Pone me :

naturae. Unde Augustinus ^ : « Fial correctio cum ut signaculum supra cor tuum ». Ideo autera post
hominura in odio vitiorura»; et Gregorius ^: ostensionera miracuh adiungit praedictionem futuri
dilectione
« Districtionem debemus vitiis et compassionera na- supplicii, ne subito veniens passio discipulos omnino
turae». « Vera namque iuslilia corapassionera habet, concutiat; unde Ecclesiastici undecimo^: « In die
falsa iustitia indignationera ». Unde eliara infra de- bonorum ne immemor sis malorura »; et ne aliquis
cimo dicitur de Samaritano curante vulneratum, prosperitatis terapore extoliatur , secundura illud Pro-
quod plagis eius infu(ht vinum et oleum, vinum raor- verbiorura vigesimo septimo : « Ne glorieris in cra-

dicativuni et oleuni lenitivum, secundura duo, quae stinum , ignorans, quid superventura pariat dies »;
dicta sunt. et ideo Ecclesiastici undecimo: « In die honoris tui
82. (Vers. 44.). Slupehant autem omnes etc. ne extollaris ». —
sermones, quos vult ad me- Ili Pracdicitur
passio.
utiiitas con- pQst opportuuitatera disponentem et potestatera ef- moriam reduci, sunt de passione; unde addit: Fi-
sequens . i i- •
i-. i- •/ •

notaiar ut ficientem sulxht hic Evangelista utilitatem consequen- lius ^ hominis futurum est ut tradatur in manus
dnplex.
tem. Et
r^ ,

iiaec
(.•11
imt duplex:
•

priraa umversalis
•
I

, se- hominum. Tradalur , inquam, ex clementia a Deo

c\m(\^particularis. Prima fuit excitatio universorum Patre ; ad Roraanos octavo: « Qui proprio Filio suo
ad reverentiam maiestatis , secunda fuit sollicitatio non pepercit, sed pro nobis oranibus tradidit il-

discipulorum ad intelligenliam veritatis. lura » etc. Tradelur ex ohedientia a se ipso; Isaiae

Primo igitur quantura ad excitationem univer- quinquagesimo tertio^: « Pro eo, quod tradidit in
De prima. sorum ad maiestatis reuerentiam dicitur: Stupehant mortem animara suam ». Tradetur ex malitia a luda
autem omnes in magnitudine Dei quia magna erat ,
proditore; Matthaei vigesimo sexto: « Qui intingit

potenlia, quae tam magnura niorbura in tara parvo mecura manum in paropside , hic me tradet » . Et in
tempore, tam parvo verbo perfecte curavit. Unde hoc iraplicat totara passionem.
decantabant illud Psalmi^: « Magnus Dorainus no- 84. (Vers. 45.). Et quoniara hoc erat occultum ignorantia
•
1 1 !• j II • •
.
discipnlo-
ster et raagna virlus eius»; et illud leremiae de- mystenum, ideo additur: At uti ignorahant ver- rnm.

cimo: « Magnus es tu, Doraine, et raagnura nomen buni istud , et erat velatum ante eos , ut non sen-
tuum, et in universis regnis terrarum nullus est si- tirent illud; quia adhuc rudes erant et animales
mihs»; et Exodi decimo quinto: « Quis sirailis tui nec intelligebant praeterita, ideo nec futura; unde
in fortibus, Domine? Terribihs atque laudabilis et fa- Ecclesiastae octavo*^: « Qui ignorat praeterita nec
ciens mirabilia». futura ullo scire potest nuntio ». — Imrao et qijia

* Ita eliam B. .UberL; Viilgala, qiiaiii sequuiUui' Vat. et * Ex II addidimus Omnihus [Vulgata Oninibnsque} miran-
noniuilli todd., eias. — Sequitur Gen. 46, 30. libus... loquebatur. Subinde post dixit codd. (II excepto) ad-
^ Card. Hugo in Luc. 9, 43: Augusiinus: Uiius alium dunt aulcni , ^\\\od Vulgata omittit, et inferius pro rccognoscen-
corrigat et iudicet et accuset cum dilectione liominum et odio tibus C 1) subsiituunt rccoijitantihus, (i H coijitantibus.
vitiorum. "Ipse .\ugiist. , Regula ad servos Dei, n. 7, ioquens ^ Glossa ordinaria (ex Boda) in Luc. 9, 44: Ponite vos
de fraterna correctione dicil: « Diligenter et lideliter observe- vos, qui meo discipulatui adhaerelis, quibus arcana niea raani-
tur cum dilectione hominum et odio viliorum ». Glossa ordi- feslius aperui, preliosi etc. — Sequitur Canl. 8, 6.
naria (ex Beda) in Luc. 9, 43: Non puer vim paliens, sed ' Vers. 27. — Duo seqq. loci sunt Prov. 27, \. et Eccli.
diabolus vim inferens increpalur, quia qui peccanlem vuit sa- II, 4. — Glossa ordinaria (ex Beda) in Luc. 9, 44: Inler
nare vilium debet arguerc et depellere, sed hominem amando magnalia potentiae divinae saepius replicat abiecta passionis
rcfovere, donec sanatum s[)iiilualibus reddat patribus Eccle- humanac, ne subito veniens terreat, sed leviiis feratur prae-
siae. — Pro correctio Vat. correptio. cogitata.
' Libr. IL Homil. in Evang. Iiomii. 33. n. 3. et 34. n. 2. * Vulgata, quam sequuntur H et Vat., addit enim; subinde
— Subinde allegatur Luc. 10, 34. — hiferius pro mordicati- pro fatvrum ACD futurus. — Sequitur Rom. 32. 8,
vum B H mordi/icativum (propter abbreviationem pliires codd. ^ Vers. 12. — Subinde allegatur Mallh. 26, 23.
sunt dubiae lectionis), Vat. mordens, ct pro lenilivum substituit '"
Vers. 7. — Supcrlus post nec intelligebant A D omit-
leniens. tunt praeterita, ideo nec, C omittit praeterita, Vat. legit nec
* P.salm. 146, 5, post quem ler. 10, 6. seq. (cfr. supra intelliijebant praeterita a Deo facta, nec futura.
c. 8. n. 62. in llne) et E.xod. 15, 11.
 . :

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. LX. 243

non erant perfecte erudili , ideo additur: EL

adliiic In persuasione autem humilitatis ad domesti- l)e humili-
tate iiuoad
limebant eum interrogare de hoc verbo. Nondum cos habendae ^ tria introducuntiir ab Evangelista. domesticos
tanguntur
BDim audierant ab eo illud loannis decimo quinto * Primiim laudandae humilitatis occasio propter
est tria.

« lam non dicam vos servos, quia servns nescit, (juid suum contrarium secundum est laudativa manu- ;

ripiex raiio
LiDoranliae.
faciat domiuus eius autem ignoran- » etc. — Iluius ductio per sensibiie exemplum ; tertium est perfe-
. , •
i^ • •
,

tiae triplex erat ratio. Parlim emm vemebat e.\ amore

i
ctae laudis conclusio per definilivum iudicium.
caritatis, partim ex fide Divinitatis, partim ex con- 8(). (Vers. 46.). Primo ergo introducilur lau- Prinium.

sueto modo loquendi iii parabolis. Et hoc tangit damlae humilitatis occasio , et hoc propter suuin
Glossa Bedae ^ : « Ilaec ignoraiitia » etc. Licet autem conlrarium repellendum ,cum dicit: Intravit autem
sciret Dominus, eos ignorare, praedixit tamen eis, cogitatio in eos, quis eorum maior esset. Et — Diflicultas
solvitar.
ut postmodum narravit post resurrectionem, qiiando nota, quod Lucas dicit, in eos cogiUitionem inlrasse;
eos increpavit, inlVa ullimo^: «0 stulti et tardi Marci nono " dicuntiir disputasse; Matthaei decimo
corde ad credeiidum »! et quando « aperuit illis sen- octavo dicimtur Domiiium interrogasse. Nec est con-
sum». Lnde luiius ralionem reddit loannis decimo tradictio, quia hoc tolum potuit esse, ut primo co-
quarto: « Hoc dixi vobis, priusquam fiat, ut, cum gitatio intraret, deinde sequeretur disputatio, et

factum fuerit, credatis ». Tnnc autem dicebat, ut, postremo ad Magistrum deferretur quaestio. Et quod
sicut dictum est ^, in omni nostra exalUUione doceat unus Evangelistarum reticet, ahus dicit. Ilaec au- — Via ad su-
perbiam.
mortis et humilitatis nostrae habere memoriam; unde tem cogitafio via erat ad superbiam et intraverat in

Ecclesiastici septimo: « Memorare novissima tua et eos ex corruptione antiqua, de qua Genesis octavo ^°:
in aeternum non peccabis » « Sensus et cogitatio humani cordis prona sunt in
malum ab adolescentia sua», et maxime ad super-
Norma praesidendi tripliciter explicatur. biam; quia, sicut dicitur Tobiae quarto, «superbiam
in tuo sensu aut in verbo nunquam dominari per-
,

8^5. Intravit autem cogitatio etc. Haec est tertia mittas; in ipsa enim initium sumsit oiiinis perditio ».

pars huius parlis ^, in qua agitur de missione Apo- Ideo viro superbe cogitanti dicitur lob decimo quinto ^^:

stolorum , ubi post explicationem formae praedicandi « Quid te elevat cor tuum , et quasi magna cogi-
et \iae proficiendi explicatur norma praesidendi. tans attonitos habes oculos »? Tales erant tunc Apo-
Apostoli enim gerebant personam praedicatorum, vi- stoli contra consilium Ecclesiastici sexto: « Non te

rorum perfectorum et praelatorum. Quoniam autem extollas in cogitatione tua velut laurus,ne ehdatur
praelatis ad plebem regendain sunt necessaria tria, virtus tua ». Ista autem superba cogilatio iiabuit in-

scilicet humilitas animi, aequanimitas zeli et per- gressum ex hoc, quod tres discipulos in montem
Divisio. .spicacitas iudicii; ideo pars ista tres habet; in duxerat secum; et tamen soli Petro dixerat: « Tibi

quarum prima informat ad animi humilitatem ; in dabo claves regni caelorum », ut dicitur Malthaei
secunda, ad zeli aequanimitatem , ibi ^: Factum est decimo sexto ^^ ; quidam volebant loannem Petro
ideo
autem, dum complerentur etc.;in tertia, ad iudi- parificare, alii volebant Petrum praeferre et hoc est ;

cii perspicacitatem. , ibi: Factum est autem, ambu- quod dicitur in Glossa: « Quia videiant Petrum» etc.

lantibus iUU etc. 87. (Vers. 47.). Secundo vero adiungitur lau- SecuDdum.

Prima pars habet duas. Primo enim informat dativa manuductio per sensibile exemplum cum ,

rimo Apo- ct^ humHitatem respectu domesticorum ; secundo '

additur At lesus videns cogitationes cordis eorum ^^,
:
toli ad hu-
mijitatem vcro respectu extraneorum,' ibi
,
'
Respondens
r au- '^
: tanquam verus Deus, secundum illud primi Regum
Qformantar
dopiiciier. tem loauncs dixit etc. decimo sexto: « Homo videt ea quae patent, Deus

> Vers. 1.5. quidem alio tempore semcl et bis sic cogitasse; Uinc vcro et
' Scilicel ordinaria: At igmrabant. Haec ignoranlia
illi dixisse et secum cogitasse. Vido Eutliym. in Luc. 9 ,
iij. se [.

non lam de lardilate (|iiam de amore nasciuir, quia adhiic *"> — Sequitur Tob.
Vers. 21. 4, 1 i.

carnales et mystcrii (111(15 ignari, ([iiem Deum (of^noveriint " — Subinde

Vers. 12. allcgatiir l-]ccli. 6, 2. — Pro sn-
morilurum credcre nc(|uennt, scd sicul per liguras loqiientem perbe coditnuii Vat. superba coijitnnti.

audire solebant, sic etiam quod dc siia traditione loqiiebatur '2

Vcrs. — Glossa ordinnria
19. (ex Beda) in Luc. 9,46:
flguraliter aliiid significare putabant. Intrnvit aulem cogitalio. Qiiia vidcrant Petriim et lacobum et
* Vers. 2.5. ci 45. — Sequitiir li.an. li, 29. loannpm in monlein seorsiim ductos, secreUimque aliquod eis
* .Niim. 83. — Subinde allegatur Ixcli. 7, 40. — Pro esse Iraditum; sed ct Pelro sii[)('riiis [.Mallli. 16, 18. .scq.] claves
Tunc autfm dicehnt H Tuuc etiam diccbat eis , Vat. Tum elinm, regni caeloriim esse promissas, iicclesiamque super eum esse
et pro hahere memoriam H esse memores. aedificandam, rati sunt; vel istos tres ceteris, vel omnibus .\po-
* Cfr. supra n. 1. Pctrum essc praclntiim; vcl qiiia in tribiiti soliitione Pe-
stolis
* Vers. 51 ; lcrtium Iiabetiir v. .57. trum i|)si Domino [^aiificaUiin viderant [.Malth. 17,26; Hieron.,
^ Vers. 49. IIL CommcnL in MaUh. 18, I. Iianc rationem aflcrt], ipsum celc-
* Vat. hahendn. ris praefcrendum arbitral)nntur. Sed sciendiim cst, istam quae-
» Vers. 3.3. et Maltli. 18. I. — Cfr. Clirysost., Homil. 58. stionem et antc uibiitiim (^t |)ost tribiitum soliitiim cs.sc fnctam.
(alias 59.) in Matth. n. 2: Quodsi Marciis non dicat, ilios in- *' Ita etiam B. .Mbert., S. Thom. (flal. aurea in Liic. 9.

terrogasse, sed secum id cogitasse, id non esse opposiliim huic n. 10.) ct (loiTaniis; Viiigata et Vat. illoriim. — Duo seqq. loci

narrationi; nam verisimile est, illos ulrumqiie fecisse, et primiim sunt I. Hcg. 16, 7. (Vulgata parenl) et Eccii. 23, 28,
 244 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

autem intuetur cor »; et Ecclesiastici vigesimo ter- bitrantes ». « Hoc enim sentite in vobis, quod et in
lio : « Oculi Doinini multo plus lucidiores super so- Christo lesu, qui, cum in forma Dei esset, semet-
lem, circumspicientes omnes vias hominum et pro- ipsum exinanivit, formam servi accipiens». Sic etiam
Apponitnr
remodium.
fandum abvssi
^
et hominum corda inluentes
.
». — Et faciebat Apostolus, secundum illud primae ad Corin-
quoniam cogitationem videbat esse vjam ad mor- thios nono^: «Cum essem liber ex omnibus, omnium
bum, ideo tanquam sapiens medicus apponit reme- me servum primae ad Thessalonicenses se-
feci » ; et

dium, cum ait: Apprehendens puerum staluit eum cundo : « Facti sumus parvuli in medio vestri tan- ,

secus se S tanquam sibi conformem et propinquum quam si nutrix foveat fllios suos ».
unde Matthaei decimo nono dicebat: « Sinite parvu- 89. Tertio vero subiungitur perfectae laudis Tertinm.

los venire ad me, et nolite prohibere ad me venire, conclusio per definitivum iudicium, cum ait: iSam
tahum enim est regnum caelorum » et Osee unde- ; qui minor est inter vos omnes, per reputalionem
cimo: « Quia puer Israel, et dilexi eum ». Et pro- et humilitatem, secundum divinam hic maior est,

pter hoc dicebat Sapiens Sapientiae nono : « Noh me acceptionem et verilatem. Minimus ergo est maxi- Notandum.

reprobare a pueris tuis ,

quia servus tuus sum ego mus, et hoc, quia ad magna praemia ordinatus, iuxta
et filius ancillae tuae ». Secus se igitur parvulum illud infra decimo octavo^: « Qui se hnmihat exal-
statuit, ut ostendat, parvulum oportere fieri qui vult tabilur ». Si haec est per se vera tanquam Dei sen-
esse amicus Dei ^ tentia, qui magis se humiliat, ille maior est, et qui

88. (Vers. 48.). Et hoc notat, cum subdit: Et maxime, ille est maximus. — Et ralio huius est, quia Ratio i.

Affectas ad
fiHnns Quicumque susceperit
;
puerum istum in quanto sumus humiliores, tanto sumus a tumore su-
nomine meo me recipit; in quo , ostendil, tantum perbiae inaniores; et quanto inaniores a tumore su-
affectum se habere ad parvulos et humiles, ut quod perbiae, tanto pleniores dilectione; et quanto hac
fit eis reputet sibi fieri ; unde, Matthaei .vigesimo pleniores, tanto maiores. De ipsa enim scribitur pri-
quinto ^ dicet in iudicio : « Quod uni ex minimis mae ad Corinthios decimo tertio ^ : « Maior autem
meis fecistis mihi fecistis ». Tales enim potissime ac- horum est caritas » ; et ideo Ecclesiastici tertio

ceptat, secundum illud Psalmi: « Excelsus Dominus « Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et co-

el humilia respicit»;et secundum illud Isaiae sexa- ram Deo invenies gratiam » ; et rursus decimo
gesimo sexto: « Ad quem respiciam nisi ad pauper- « Magnus est iudex et potens in honore , sed non est
Eiceiientia
parTnlorura.
culum Pt coiitritum spirilu
^
» etc. — Ex hoc autem maior eo qui timet Deum ». — Vel ideo minor est Ratio 2.

colligitur magna excellentia esse in parvulo , dum m maior, quia, quanto quis humilior, tanlo Christo si-

eo recipitur Christus non solum secundum humili- milior, et per hoc tanlo ei proximior; Chrislus autem
talem humanam, verum etiam secundum auctorila- esl maximus; sed quanto aliquis maximo propin-
tem divinam; ad quam insinuandam addit: Et qui- quior, tanto maior: quanto ergo quis minor, tanto
cumque me recipit ^, recipit eum qui me misit. Ex maior; et hoc est quod ipse innuit infra vigesimo
hoc colligitur, quod qui honorat et recipit parvulum secundo^: « Ego autem in medio vestrum sum, sic-

Christi recipil et honorat Deum; magnus igitur est ut qui ministrat ». Et ideo dicebat: « Qui maior
Hortaiio.
houor et gloria parvnlorum. Ex quo — persuadet est in vobis fiat sicut minor, et qui praecessor est,
eis, ne ambiant esse magni, sed studeant esse par- sicut ministrator » ; et Marci nono : « Si quis vult
vuli. Et ad hoc invitat Apostolus ad Philippenses se- primus esse, erit omnium novissimus et omnium
cundo ^ : « In humilitate superiores sibi invicem ar- minister » ,
quia dicitur Matthaei vigesimo : « Sic

'
Ita etiaiTi Betla, Card. Hugo, B. Aibert. et Lyraniis; Vul- in Matth. 18, 2. Simeon Metaphrastes, Vitae Sanctor. , in vita

gata el Vat. : Apprehendit puerum el statuil illum secus se. S. Ignatii (1 . Februar.) insinuat ,
pueruium istum fuisse S. Igna-
— Tres seqq. loci sunt Mallh. 19, 14; Osoe 11, I. et Sap. tium, episc. Antioch. Cfr. Migne, Patrol. Graeca, tom. 5. col.

9, 4. seq. Giossa inierlinearis (ex Beda) in Luc. 9, 47: Al le- 625. et P. Halioix, Vita S. Ignalii.
sus viilens , inleliigens causas errorum, vult desiderium gloriae ' Vers. 40. — Duo seqq. ioci sunt Ps. 137, 6. et Isai. 66, 2.
humiiitatis contentione sanare. * Ita Ambros. (VII. in Luc. n. 24.), Beda, Card. Hugo,
* Matth. 18, .3: Amen dico vobis, nisi conversi fueritis et B. Albert., S. Thom. (Cat. aurea in Luc. 9. n. 10.) et Lyranus;
efficiamini sieut parvuli etc. Glossa ordinaria (ex Beda in Marc. Vulgata et Vat. receperit. — Giossa ordinaria (ex Ambros. ioc.

9, 34. seq.) in Matth. 18, 2: Et advocans. Secundum Marcum cit.) in Luc. 9, 48: Qui imitatorem Cliristi recipit Christum
puerum lesus complectitur, significans, humiles dignos suo com- recipit, et qui imaginem Dei recipit Ueuni recipit. — Supe-
plexu et dilectione. — Petr. Comestor, Histor. scholast. in rius pro anctoritatem D voluntaiem.
Evang. c. 90: Parvulus iste, ul quidam tradunt, fuit Martialis, ^ Vers. 3-6.
apostolus Lemovicarum (ila etiam Glossa in C. Cum venissel ® Vers. 19, post quem I. The.ss. 2, 7.

[c. unicum] X. de Sacra unctione, scil. 1. Decret. Gregorli tit. ' Vers. 14. — August. in I. Epist. loan. tr. I. n. 6: Su-
15; Card. Hugo et B. Albert. in Luc. 9, 47.). Baron., Annal. ec- perbia exstinguil caritatem; humilitas ergo roborat caritatem.
clesiast. ad annum Christi 74. n. lo. refert, Martialem illum — Sequentem rationem idem habet VIII. de Trin. c. 8. n. 12.

fuisse puerulum, de quo Andreas olim Domino roganti dixerat quoad sententiam et ex aliqua parte etiam verbotenus.
[loan. 6, 9.]: Est puer hic habens quinque panes et duos pisces. ^ Vers. 13. — Duo seqq. loci sunt Eccli. 3, 20. et 10, 27.
Verum cum dicanl, ipsum unum fuisse ex sepiuaginta duobus ® Vers. 27. et 26. — Subinde allegantur Marc. 9, 34. et

discipulis , opus est, ut afnrment, non sic aetate fuisse puerum MatHi. 20, 16. — Aristot., IV. Metaph. text. 18. (III. c. i. in

noniinatum, sed more Hebraeorum elc. Cfr. Cornel. a Lapide fine) : Quod magis est propinquius est.
 . , . :
;

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L\. 243

erunt primi novissimi, etnovissimi primi ». Et Paulus 91. Secundo vero \niroAuc\l prohibitionem teme- secundam.
^
hoc attendens primae ad Corinthios decimo quinto ritatis ex parte discipuli , cum ait: Et prohibui-
dicebat: « Ego sum minimus Apostolorum, qui non mus eum, scihcet ego cum aliis; quod non fuit
sum dignus vocari Aposlohis » ; et ad Ephesios ter- absque nota praesumtionis ,
quoniam Proverbiorum
tio: « Mihi omnium sanctorum miniino data est gra- tertio^: « Noli prohibere, benefacere eum qui pot-
Hortaiio. tia haec ». — Ergo inter viros spirituales non debet est; si potes, et ipse benefac ». — Quia tamen fre- Notaadam.

esse contentio de primo loco, sed de postremo, quia quenter quod lit typho superbiae pallialur zelo iusti-

iUe hoiiorabiiior est, sicut dicitur infra decimo tiae, ideo adiungit: Quia non sequitur te'' nobiscum;
quarto: « Cum vocatus fueris ad nuplias, recumbe et ideo non est dignus, ut sit nobis similis in opere
in novissimo loco » etc. miraculorum, qui non est similis in impletione con-
90. (\'ers. 49.). Respondens autem loannes etc. siliorum. In hoc autem latebat elatio, quasi diceret
De hamiii- Post doctriuam humilitatis ad domesticos docet Im- ilhid Isaiae sexagesimo quinto^: «Qui dicunt: Kecede
eitraneos
taDgaatur
tria.
miiitatem
.

smuationem
.

tria
...
habendam ad exlraneos;
introducuntur.
...
circa cuius
Primo ennn mtro-
. . ^
in- a me, ne appropinques inihi, quia
Et apparebat aemulatio illa,
immundus es ».
de qua Numerorum un-
ducilur ex parte viri extranei operalio virtulis; decimo dicitur de viris, qui prophetavcrunt in castris
secundo vero, ex parte discipuli prokibilio tenie- sine Moyse, quod «dixit losue, filius Nun: Doniine
ritatis ^; tertio vero, ex parle Magistri persuasio mi Moyses, prohibe eos. At ille: Quid, inquit, aemu-
humilitatis. laris pro me » ? Unde loannes ,
qui erat praecipuus
Primo ergo introducit operalionem virtutis ex amator Domini et honoris eius aemulator, omnem,
PTiTaam. parte viri exlranci, cum dicit: Respondens autera qui Dominum non amabat, a praedicatione nominis
loannes dixit: Praeceplor, vidimus quendam in Christi excludere volebat. Unde Beda in Glossa ^

nomine tuo eiicientem daemonia. Quia enim Domi- « loannes, diligens Dominum et a Domino dilectus,
nus persuaserat humihlatem, volens scire loannes, excludendum pulat a beneficio qui non utatur ob-
utrum documentum ad extraneos se extendat; ideo sequio ». Verumtamen fallebatur, quia, ad Philip-
respondel et hunc extraneum facientem mirabilia in- penses primo, « sive per occasionem, sive per veri-
(fotandum. troducit. Extranci autem a Christo possunt miracula tatem annuntietur Christus, sed in hoc gaudeo et

facere, secundum illud Matlhaei septimo^: « Multi gaudebo »

dicent mihi Domine in nomine tuo daemonia eie-

: , 92. (Vers. 50.). Tertio quantum ad persuasio- Teriiom.

cimus et in nomine tuo virtutes multas fecimus ». nem humilitatis ex parte Magistri adiungit : Et ait
Tunc dicet ilhs: « Discedite a me, qui operamini ini- ad illum lesus: Nolite prohibere, sed potius humi-
quitatem ». Hoc autem fit, quando quis habet fidem hler sustinete licet imperfectum, quia, ad Romanos
nominis Christi sine caritatis amore, secundum illud decimo quinto ^**, « debemus nos firmiores imbecilli-
primae ad Corinthios decimo tertio^: « Si habuero tates infirmorum sustinere et non nobis placere »
fidem, ita ut montes transferam, caritatem autem et maxime, quando infirmus non est veritatis adver-
non habuero; nihil sum ». Et hoc est, quia caritas sarius. —
Propter quod addit: Qui^^ non est adver-
est illa quae facit amicum Christi. In hoc autem ap- sum vos pro vobis est. Et ideo iste utilis est nobis
magnae sit efficaciae
paret virtus nominis Christi, ut et tolerabilis, cum nos non impugnet, sed adiuvet;
invocatum ab extraneis, ut, secundum illud ad Phi- unde Ecclesiastici undecimo: « De ea re, quae te non
lippenses secundo ^ « in nomine lesu omne genufle-
, molestat, ne certaveris ».
ctatur caelestium, terrestrium et infernorum » Unde . 93. Sed huic videtur conlrarium illud Matthaei DitRcuitas.

iofra decimo: «Domine, in nomine tuo etiam daemo- duodecimo^^: « Qui non est mecum contra me est,
nia subiiciuntur nobis » et qui non congregat mecum dispergit » sed ; iste

* Vers. 9, ciii subiungiintur Eph. 3, 8. et Luc. 1 i, 10. — Inferius post non est similis C (D a secunda manu) ad-
* Vat. prohibilionis lemeritas ; cfr. infra n. 91. dunt etiam.
» Vers. 22. et 23. * Vers. 5. — Siibinde allegantur Num. 1 1 , 27-29.
* Vers. 2. * Scilicel ordinaria, in cuius fine Val. et nonnulli codd.
* Vers. 10, post qiiem Luc. 10, 17. — Suporius pro nt non ulilur , sed textus originalis et CDG non ntatur. — Se-
magnae sil elfiaicine Vat. maximae efficaciae, dum talia ope- quitur Phil. 1 , 18. Cfr. supra c. 8. n. 68. in fine.
ratur, et post extraneis, nt addit merito. ** Vcrs. 1 . — Glossa ordinaria (ex Ambr. , VII. in Luc.
* Vers. 27. 9. n. 2o.) : Notite prohibere. Qai enim. Non reprchenditur loan-
' Vuigata ct Vat. omittunt ie , quod tamen exhibetur etiam nes, quia amore faciebat, sed docetur, ut noverit, infirmorum
a B. Aiberto et S. Thoma (Cat. aurea in Luc. 9. n. 10.). — esse firmorumque distantiam, quia Dominus. etsi remunerat
Gregor., II. Homii. in Evang. Iiomil. .3i. n. 2: Sed aliud est, forliores, non excludit infirmos.
quod agilur typho supcrbiae, aliud.quod zelo disciplinae. Cfr. " Vulgaln quam sequuntur nonnulli codd. et VaL, Qui
,

L Homil. in Ezech. homil. 9. n. 1.3, ubi dicit : Sic vcro sub enim. — Siibinde allegatur Eccli. II, 9 , ubi pro certaveris
auctoritale superbia et humanns timor sub humililate se palliat Vulgala et Vat. cerleris.
ul saepe nec ille valeat considerare, qiiid Deo, nec isle, quid ** Vers. 30. Pro congreyat C DGH colligit, quod occurrit
debeat proximo. — Siiperius pro pnllifUiir C 1) G H pnlliat se. Luc. 1 1 , 23.
 246 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

non erat cum Domino neque sequebatur eum: ergo hospitio indigebat ; ex disciputorum auctoritate
erat ei contt^arms et discipulis eius. Quomodo ergo qua hospitium requirebant; ex Samaritanorum in-
Tria genera
"'"^
erat pro cis? —
Ex quo datur intelligi, quod tria humanitate , qua hospitium denegabanl '.
"'
?Dm. sunt genera praedicatorum. Quidam sunt pastores 93. (V^ers. ol.). Primo igitur introducitur 7ie- Primum.
"
veri, et hi quaerunt solum Dei honorem el sub- cessitas Domini, qua hospitio indigebat, quia tem-
ditorum salutem, secundum iUud loannis decimo^: pus peregrinationis eius advenerat ;
quod notat , cum
« Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis » dicit: Factum est autem., dum complerentur dies
et isti sunt excipiendi et honorandi. Et hi sunt assumtionis eiiis, id est, diim appropinquaret tem-
imitatores Christi, sicut Timotheus Apostoh , ad Phi- pus passionis, per quam debebat assumi in caeluni
lippenses secundo: « Omnes quae sua sunt quae- post resurrectionem; unde Psalmus de resurrectione ^

runt , non quae sunt lesu Christi. Experimentum inscribitur « de assumtione matutina » ; loannis de-
autem eius accipite, quoniam sicut patri hliiis me- cimo tertio: « Sciens lesus, quia venit hora » etc.

Mercenarii. cum servivit iu Evaugeho ». — Quidam vero sunt — Dum adveniret passionis tempus, conveniens erat
mercenarii, qui pro commodo praedicant, tamen accedere ad patiendi iocum; et ideo adiungit: Et ipse
vera et bona, de quibus loannis decimo ^ dicitur: faciem. suam (irmavit , ut iret in lerusalem , ad
« Mercenarius autem fugit, quia mercenarius est »; patiendum ;
quia dicitur infra decimo tertio^: « Non
Lupi. et isti tolerandi. — Quidam sunt lupi, sicut haere- capit, Prophetam perire extra lerusalem »; ideo illuc

tici, qui in doctrina veritatis a Christo discordant; tanquam ad locum confusionis et improperii volebat
de quibus dicitur loannis decimo^: « Lupus rapit et accedere. Propter quod signanter praeniittit, quod Domini con-

dispergit oves»; et Actuum vigesimo: « Intrabunt in faciem firmavit , scilicet per constantiam et divinam patiemia.

vos lupi rapaces, non parcentes gregi »; et isti sunt patientiam, secundum illud Ezechielis tertio^*^: « Ecce,
somodm-arcendi. Ei de talibus 'mieiW^huv iUud Matthaei duo- dedi faciem tuam valentiorem faciebus eorum et fron-

decimo'*; de secundis tantum loquitur in proposito. tem tuam duriorem frontibus eorum, et ut adaman-
Unde Marci nono dicitur: « Nemo est, qui faciat vir- tem et ut silicem dedi faciem tuam ». Vere firma
tutem in nomine meo, et possit cito male loqui de erat facies, quae non solum non fugit, sed etiam ad
me » unde Actuum decimo nono habetur de iUis
; mortis opprobrium Jion concussa accessit, ita quod
filiis Scevae, quod « tentaverunt invocare nomen Do- oportebat, emri per terram alienigenarum transire,
mini lesu » et subditur, quod « spiritus nequam
; iuxta illud quod dicitur infra decimo septimo ^^:

dixit eis: lesum novi et Paulum scio; vos autem « Dum iret lesus in lerusalem , transibat per me-
unde estis? Et praevaluit contra and)os, ita ut nudi diam Samariam et Galilaeam». Et ita oportebat, eum
et vulnerati cxirent domum ». mendicare aliena liospitia, iuxta illud leremiae de-
94. Faclum est autem, dum complerentur ctc. cimo quarto : « Quare quasi colonus futurus es in

secundo, A- Postquam informavit Apostolos, Ecclesiae praelatos, ad terra et sicut viator declinans ad manendum »

a^equanimi- humilitatcm animi , informat hic secundo ad aequa- 96. (Vers. 52.). Secundo adiungitur auctori- secundum.

iofmiAm nimitatem. zeli^. Et habet haec pars duas, in qua- to^ discipulorum , qua hospitium requirebant, cum
"P'"^""-
j,yjjj prima introducitur occasio zeli deordinandi ait: Et misit nuntios ante conspectum suum. De-
in secunda vero adiungitur correptio zeli inordi- cet enim magnum Dominum habere nuntios praecur-
nati, per quam informentur ad zeli aequanimitatem; sores, iuxta quod dicitur Malachiae tertio ^^: « Ecce,
et incipit secunda pars ibi^: Cum vidissent autem ego mitto Angelum meum », id est nuntium, « qui

discipuli eius. praeparabit viam ante faciem tuam ». Sic etiam le-

'zeifdeMdi^- Occasio autcm zeli deordinandi ex tribus or- gimus de lacob Genesis Irigesimo secundo ,
quod
guntur 'wa. tum habuit , scilicet ex Domini necessitate, qua « misit nuntios ante se ». — Et quia boni nuntii

1 Vers. II ,
post quem Phil. 2, 21. et 22. Superius vo- Psalmus attribuitur David , non historiali, sed David in finem,
cibus quod tria Vat. interserit m Ecclcsia. id est Cliristo, in qiiem velut in fincm, id est perfeclionem,
^ Vers. 13. — Superius loco pro commodo A commodolel omnia tendunl. Psalmus, dico, dictus vel cantatus abipsopro
proprio, CDG commodo, H pro aliquo temporali commodo susceptione ma.tutinn; habent enim [! eliain, autem?] quidam
B legit quoquo modo prnedicent, tamen praedicant vera [H libri pro assumtione matutina, quod ad idem redit. Susceptio
liic addit el honesla']. autem vel assumtio matutina dicitur rcsurrcctio ipsa; quando
' Vers. 12, cui subinngitur Art. 20, 29. enim Doniinus assumtus csl in aeternam vitam suscipiens car-
* Vers. 30. — Subinde nllegantur Marc. 9, 38; Acl. 19, nem quam deposuerat mortalem... HJatutina vero vocatur haec
13. et 15. scq.; cfr. supra pag. 202, nola 7. in fine. susceptio, vel quia historialiter mane prima Sabbalorum [Marc.
^ Cfr. supra n. 85 , ubi etiam ponitur aequnnimitatem 16. 2.] facta est ctc. — Subinde allegatur loan. 13, 1.

zeli, pro quo Val. hic ct inferius aeqni/atem zeli. ^ Vers. 33. — Glossa interiinearis (ex Bcda) : Ht ipse fa-
^ Vers. 54. — Supei'ius pro correptio ACGH correclio ciem suam firmacit, ut iret in Jerusalem, obsiinata et imper-
(juod tanien infra n. 98. solum AH exhibent; pro inordinati territa mente locum, quo pati decreveral, petit.
Vat. deordinati (vidc infra n. 98.). '» Vers. 8. et 9.
' Domino nostro denegabant
Cod. 13 " Vers. 11, cui subiimgitur ler. 14, 8.
^ Psalm. 21, 1. Vulgata /n piem pro snsceptione matu-:
^^ Vers. 1, ubi Vulgata et Val. meam pro tuam;('k. ta-

tina Psalmus David. Auctor Comment. in Ps. qui habetur in- ,

men supra c. 7, 27; Matth. II, 10. et Marc. 1 , 2. — Sequi-
ter opera Bedae, ait in hnnc locum: Quod sic exponihir: iste tur Gen. 32, 3.
 ;; ;:

COMMl-NT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX. 247

fideliter et velociter exsequuntur imperium domini, etiam spirilualiler nunc contingit, quod viri spiri- ContrarieUs
coDtra viros
ideo additur : Et euntes intraverunt in civilalem luales et colentes Deum deridentur et despiciuntur spirituales.

De ssimaTi- Samaritanorunt , itt praeparareni illi^. 8am;iritani et abiiciuntur ab his (jui amant mundum. Unde Pro-
isti fuerunt coloni positi in civitatibus Samariae pro verbiorum decimo quarto ^ : « Ambuhns recto itinere
filiis Israel in Assyrios Iranslatis, sicut dicitur quarti et timens Dominum despicitur ab eo qui infami gra-
iiegum decimo septimo, quod « rex Assyriorum ad- ditur via » ; et Ecclesiastici decimo tertio : « Sicut
duxit de civibus Assyriorum viros et collocavit eos communicabit lupus cum agno, sic peccatoi- iusto».
in civitatii)us Samariae [)ro (iliis Israel; qui possede- Unde Sapientiae secundo: « Dixerunt impii Circum- :

runt Samariam et liabitaverunt in urbibus eius » veniamus iustum, quoniam contrarius est operibus
et de istis subditur postmodum ibidem, quod « fue- nostris »; et paulo post: « Gravis est nobis etiam ad
runt timentes Dominum , nihilominus idolis suis ser- videndum, quoniam dissimilis est ahis vita illius, et

vienles ». In liorum civitatem intraverunt, non sua immulatae sunt viae eius». Qui enim hal)ent dissi-

voluntate, cum dicatur loannis quarto ^ quod « lu- militu(hnem vitae non de facili habent societatem
daei non coutuntur Samaritanis », sed vel necessitate viae. Et [)ropterea Samaritani, odientes lerusalem,
compulsi ,
quae legem non babet , sive de mandato eunti in lerusalem nolebant praestare humanitatem.
Domini speciali. Nam in missione Apostolorum dici- 98. (Vers. o4.). Cum vidissent aulem disci- Secundo, de
correptione
tur Mattbaei decimo ^ : « In viam gentium ne abie- puli etc. Posita occasione zeli deordinandi, subiungit zeli deordi-
nati tangun-
ritis et in civitales Samaritanorum ne intraveritis » correptionem zeli deordinaii. Circa quam tria intro- tur tria.

sed illud dicitur ad praedicandum , non autem ad ducuntur ab Evangelista, scilicet indignatio repre-
hospitium requirendum. Nam loannis quarto de hac hensibilis , increpatio rationabilis , informatio re-
civitate dicitur, quod « discipuU abierant in civita- memorabilis '^
. Primum fuit in discipulorum animo,
tem , ul cil)os emerent » ; et lioc mandato Domini fa- secundum fuit in Domini verbo, tertium fuil in do-

ciebant, qui ostendebat, nullum hominem contem- minico facto.

nendum, sed quemlibet amandum ut proximum, sic- Primo igitur quanlum ad indignationem repre- Primum.
ut infra decimo dicitur de Samaritano in parabola, hensibilem in discipulorum animo dicitur: Cum vi-

quod « proximus fuit ilh qui incidit in latrones». dissent autem discipuli eius, lacobus et loannes
97. (N'ers. 53.). Tertio adiungitur inhumanitas vidissent, inquam, istius civitatis crudelitatem ita ,

Teriium. Samarilanorum qua hospitium denegabant, cum , ut possent dicere illud Psalmi ^: « Vidi iniquitatem
dicitur: Et non receperunt eum, cum tamen ipse et contradictionem in civitate » ; et iterum: « Zelavi
esset Dominus eorum ut impleretur illud loannis ; super iniquos, pacem peccatorum videns». Unde in-
primo*: « In propria venit, et sui eum non rece- dignatione commoti sunt, quia Dominum, cuius ma-
perunt ». Similis fuit inhumanitas istorum inhuma- iestatem in monte viderant cum Moyse et Elia, sic
nitati illorum de Gabaa ad levitam; dicitur ludi- videbant despici in terra. — Propter quod additur
cum decimo nono, quod « sedebant in platea civita- Dixerunt Domine, vis dicimus, ut ignis descen-
:

tis, nullusque voluit eos recipere hospitio ». Isti Sa- dat de caelo et consumat eos ^? In quo ostenditur
maritani non admittebantur a ludaeis ad cultumDei, indignationis furor, quo in illos commoti erant , ut
et ideo euntibus in lerusalem erant contrarii. — Et vellent perdere de terra. autem isti duo prae- Ideo
propterea subditur: Quia facies eius eral euntis in cipue hoc dixerunt, quia magni erant honoris Do-
lerusalem, id est, quia manifeste hoc cognoscebant, mini zelatores ; unde [)oterat de eis dici illud ad Ro-
quod iret in lerusalem ad colendum Deum iuxta ri- manos decimo: « Testimonium illis [jerhibeo, quia
tum ludaicum. Unde mulier Samaritana dixit ei loan- aemulationem quidem Dei habent, sed non secun-
nis quarto^: « Domine, patres nostri in monte hoc dum scientiam » sicut duo filii lacob, zelo iniuriae
;

adoraverunt , vos autem dicitis, quod lerosolyFuis est sibi factae commoti, destruxerunt urbem Sichimo-

locus, ubi adorare oportet ». Et inter ludaeos el Sa- rum, sicut dicitur Genesis trigesimo quarto. Vel — Aliter.

maritanos de loco orationis erat contrarietas ; sicut ideo hoc dicebant quia ipsi fuerant cum Domino in
,

'
lla etiam Iranslal. ex Syriac. , B. Albert. ct Gorranus * Vers. 2. — Subinde ailcgantur Eccli. 13, 21: Si com-
Vuigata et \';U. panirent illi, H nddit hospilium, dicit inter- mnniC'tbit lupus cu/no aliqiiando ctc. ; Sap. 2, 12. et 15.

linearis [Glossa]. — Sul/indc allcgantur IV. Rcg. 17, 2i. et 41. '
' Vat. ralionalis ct memorialis.
' Vcrs. 9. Pro coutuntvr A C D communicanlur. — Dc ® Psalm. 54, 10, post (|ucm 72, 3. — .Miquanto inferius
propositione: « neccssitas non habet legem », quac adliibclur a codd. omittunt Moijse et (cfr. supra v. 30. seqq.), fortasse ea
Felice Papa IV. (Gratian. , C. Sicnt non alii [c. II.] de Con- e.\ oausa, quod solus Iilias petiit, ut ignis dc caelo desccnde-
secrat. d. !.), cfr. Beda, 1. in Marc. 2, 27. rct, dc quo vidc paulo inferius.
' Vcrs. 5. — Duo seqq. loci sunt loan. i, 8. e( Luc 10, ® Vulgata ct Vat. iltos. — Diio seqq. loci sunt l\om. 10,
.36. Cfr. Comment. in loan. c. i. n. 23. et 2.5. 2. ct Gcn. 34, 25. seq.: Arreptis, duo filii lacol), Simcon ct
* Vers. II. — Scqiiitur ludic. 19, 15. Lcvi, gladiis, ingressi sunt urbcm etc. (Val. \)osl sicut duo filii

* Vers. rj. ct 20. Cfr. toni. VI. pag. 295, nota i, ul)i at- lacoh nddit Simeon et Levi). Cfr. Hieron., Epist. 121. (alias

tulimus raliones, ob quas Samaritani in monte Garizim Dcum \"^\.) ad Algasiam c. sive quaest. 5.
adorarunt.
 248 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

monte, ubi cognoveranl eius maiestatem et vide- quit, virtus non habet studium ultionis; nec ulia est
rant Eliae societatem; et ideo similem illi ultionem iracundia, ubi caritatis est plenitudo». Ideo dicitur
volebant facere, iuxta quod dicitur quarti Kegum ad Romanos duodecimo: Non vosmetipsos defen- «

primo S quod « dixit Elias : Si homo Dei sum de- , dentes, carissimi, sed date locum irae ».
scendat ignis de caelo et devoret te et quinquaginta 101. Tertio quantum ad informationem reme- Tertiam.

tuos » . Et factum est sic. morahilem in Domini facto subditur: Et abierunt

99. (Vers. 5o.). Secundo vero quantum ad re- in aliud castellum; in quo dedit formam discipuiis,
secundum. preliensionem rationabilem in Domini verbo subdi- ut ante fugiant homines ,
quam cum eis contendant
tur : El conversus increpavit illos dicens : Nescitis, iuxta quod dedit formam discipuhs suis Mattliaei de-
cuius spiritus eslis. Hoc dicit, quia ipsi credebant, cimo ^ : « Cum autem persequentur vos in una civi-

se moveri a spiritu rectitudinis; et ipsi niovebantur aham ». Exemplum autem huius ha-
tate, fugite in

zelo amaritudinis, quod non debebant, sicut dicit bemus de Abraham et Lot, Genesis decimo tertio,
De zelo a- lacobus tertio^: « Quodsi zelum amarum habelis, et ubi Abraham: Ne, quaeso, sit iurgium in-
« dixit
maro.
contentiones sunt in cordibus vestris; noHte gloriari ter me et te; fratres enim sumus. Si ad sinistram

et mendaces esse adversus veritatem ». Et propterea ieris, ego dexteram tenebo ». In quo docuit per-

dicitur primae loannis quarto^: « Nohte omni spiri- fectam mansueludinem quae decet Christi servos, ,

tui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sint ». secundum illud secundae ad Timotheum secundo^:
Spiritus enim Christi est spiritus mansuetudinis, se- « Servum autem Domini non oportet litigare sed ,

cundum iUud Isaiae sexagesimo primo: « Spiritus mansuetum esse » unde secundum illud lacobi ;

Domini super me, eo quod unxerit me, ad annun- primo : « Sit omnis liomo tardus ad iram. Ira enim
tiandum mansuetis misit me » ; et quadragesimo se- viri iustitiam Dei non operatur ». Si enim noluit Do-
cundo: «Ecce, servus mens, suscipiam eum. Dedi minus maiestatis irasci tantae inhumanitati ,
quanto
spirilum meum super eum. Calamum quassatum non minus nos debemus ahcui indignari ? Et haec potis-
confringet et linum fumigans non exstinguet ». Et sime mansuetudo reperiri debet in praepositis Eccle-
hunc spiritum debebatit isti habere tanquam boni siae; unde Apostolus secundae ad Timotheum quarto ^

discipuh et imitatores Magistri, « Argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctri-

100. (Vers. 56.). Et propterea addit: Filius na »; quoniam in Psalmo dicitur : « Supervenit man-
Finis adyen- euim * homiuis 71071 vefiit animas hominum per- '
suetudo, et corripiemur ». Et Seneca^": « Generosus
tns Chnsti.
dere, sed salvare; quoniam hic adventus non erat est animus hominis, et facilius ducitur, quam traha-
iustitiae, sed misericordiae secundum
, illud loannis tur » ; unde ipse dicit , quod rex apum non habet
tertio^: « Non misit Deus Fihum suum mundum,
in aculeum.
ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per 102. Factum est autem, ambulantibus etc. Tertio, Apo-

ipsum»; unde ab isto fine nomen accepit, ut dice- Post mlormationem Apostolorum ad normam praesi- raantur ad
, , 1 1
• 1 • •
perspicacita-
retur lesus, secundum illud Matthaei primo « Vo- : dendi quantum ad humihtatem animi et aequanuni- lem 'udicii

cabis nomen eius lesum; ipse enim salvum faciet

..
tatem
,.,.,,., zeli
.„ ,
hic tertio loco informat eos quantum ad
tripliciter.

populum suum a peccatis eorum » et Matthaei vi- ; perspicacilatem iudicii^^; et hoc perexemplum lesu
gesimo: « Fihus hominis non venit ministrari, sed Christi. Perspicacitas autem iudicii manifestatur in
ministrare et dare animam suam redemptionem pro parte ista tripliciter: primo in repulsione duplicium;
muUis». Et ideo qui spiritum Christi habet non de- secundo, advocatione simplicium, ibi^^: Ait autem
bet expetere vindictam , sed exhibere patientiam , se- ad alterum elc; tertio vero, redargutione mobilium,
cundum illud Ambrosii in Glossa ^ : « Perfecta, in- ibi: Et alter ait: Sequar te , Domine etc.

^ Vers. 10. — Siiperius post et ideo similem Vat. prose- ACDH eliam hic Gloriosus). Idem I. de Clementia, c. 19:
quitiir illis volebani ultionem facere, quakm Elias fecisse le- «( Rex ipse [apum] sinc aculeo est ». Cfr. Aristot. V. de Histor. ,

gitur. Dixit Elias etc. animal. c. 21 « Reges ducesque [apum] habent [aculeum], sed
:

^ Vers. 1 4. — Posl non dcbebant Vat. aJdit facere. non utunlur; quocirca eos carere aculco nonnulli existimanl ».
^ Vers. 1. — Subinde aliegantur Isai. 61, I. et 42, 1. et Plinius (XI. Histor. natural. c. 17.): « Ncn constat inter aucto-

3, ubi pro linum ACD lignum (? lyclinium). res, rex [apum] nullumvc solus habeat aculeum, maiestate tan-
* Vuigata et Vat. omittunt enim ,
quod tamen exhibetur tum arn)atus, an dederit eum quidem natura, sed usum eius
etiam in transiat. ex Syriac. et a Gorrano. iili tantum negaverit. lliud constat, imperatorem aculeo non
^ Vers. 17. — Duo seqq. loci sunt Matlh. I, 21. et 20, 28. uti ». In ed. operum Senecae ex recensione F. Ern. Ruhkopf
Cfr. supra pag. 87, nola 9. — Fnferius pro unde ab isto fine (ita (Augustae Taurin. 1828) praedictis verbis Senecae haec adiun-
CG; AD omittunt fine , pro quo Vai. suum) H unde a salule. gitur nota: « Ceterum iure, an falso id dixerit Seneca, ad rem
^ Scilicet ordinaria (ex Ambros. , VII. in Luc. n. 28.), minime pertinet; nam eadem semper consequentia est. Etiamsi
cuius finem Vat. sic exhibet: nec ulla est iracundia caritatis enim acuieo regina apum [a veteribus appellatur rex apum']
sed plenitudo. — Sequitur Rom. 12, 19. instructa sit, ubi ille aculeus pungere non potest, videtur na-
' Vers. 23. — Subinde allegatur Gen. 13, 8. seq. — Su- tura noluisse , imperanti placere saevitiam ultionemque magno
perius pro ut ante Vat. ut potius. constaturam ». Vide etiam Werneri abbatis S. Blasii, II. Deflo-
® Vers. 24, cui subiungitur lac. 1, 19. seq. ration. SS. Patrum, Dominica XV. de Apibus.
* Vers. 2, post quem Ps. 89, 10. --- " Cfr. supra n. 85.
*° lam supra pag. 114, nota allegatus (pro ^^
5. Generostls Vers. o9; tertium habetur v. 61.
 :

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L\. 249

Cwcn repulsionem duplichim introducnntur dno: mus : « Respondet Dominus ad mentem eius ,
quasi
De repnisio- primuni Gst simulatio simplicitalis secundum est de- , dicat: Quid me sequeris propter pecunias, qui vides,
le dapliciam ,. . .
,
tangtiDlar teCtlO ^ dupllCltatlS. non tantum mihi diversorium esse, quantum avi-
bus»? — Simul etiam
duo.
quantum ad sim-
103. (Vers. 57.). Primo igitur cuin hoc notat eum de simu- Slmalatio
exterior in-
PTimam. plicitatis simuUUionem dicit: Factum estautem, latione exteriori , quae intelligitur in vulpe, secun- sinuata in
valpe.
amhulantibus illis in via, scilicet discipulis ambu- dum quod infra decimo tertio ^ dicitur de Herode
lantibus cum Domino in via perfectionis, sicut dici- « Ite, dicite vulpi illi ». Et propterea per vulpes
tur de Noe Genesis sexto ^ : « Noe vir iustus atque intelliguntur haeretici, quoniam tortuosi et subdoli
perfectus cum Deo ambulavit » ; et similiter Dominus sunt et ignem habent in caudis, sicut dicitur de vul-
ad Abraham, Genesis decimo septimo : « Ambula co- pibus Samsonis ludicum decimo quinto.
ram me, et esto perfectus». De qua via Isaiae tri- 105. Notat etiam eum de simulatione interiori Item, inte-
rior in volu-
gesimo: « Audies verbum praeceptoris tui. Haec est in volucre, quae alta petit; talis est superbus, sicut cre.

via bona; ambulate in ea ». — Et quia in hac via dicitur Abdiae primo^: « Si exaltatus fueris ut aquila
frequenter mali simulatione iungi vohint bonis, ideo et inter sidera posueris nidum tuum ; inde detraham
additur: Dixit quidam ad lesum^: Sequar te, quo- te, dicit Dominus ». — Et propter haec duo ostendit
cumque quo ostendebat, se habere volun-
ieris. In Dominus eius consortium repudiandum quia, pri- ,

tatem sequendi perfecte, cum tamen ahud in corde mae ad Corinthios primo ^^, « ignobilia mundi et con-
haberet sicut Simon magus de quo dicitur Actuum
, , temptibilia elegit Deus, et ea quae non sunt, ut ea
octavo, quod « cum baptizabantur viri et muheres, quae sunt, destrueret, ut non glorietur omnis caro in

tunc Simon et ipse credidit et baptizatus est », malo conspectu eius». — Et propterea in exemplum imita- Excellentia
pauperlatis.
tamen corde et duplici , sicut ex sequentibus patet. tionis factus est mendicus, iuxta illud secundae ad
Unde Hieronymus^: « Iste hac intentione volebat se- Corinthios octavo: « Factus est pro nobis egenus,
qui lesum, qua Simon magus desiderabat habere ut eius inopia divites essemus »; unde imitatores
potestatem miracula faciendi, ut de miraculis divitias Christi inopia Christi divites facti sunt. Valde enim
lucraretur». Sed contra Ecclesiastici primo^: « Ne dives est qui lantum habet, quantum Rex caeli et

accesseris ad illum duplici corde et ne fueris hypo- terrae. Huiusmodi autem est, qui nihil habet pro-
crita in conspectu hominum ». Tales sunt qui magna prietate et totum possidet caritate, sicut illi, secun-
promittunt et parva faciunt, contra quos Ecclesiastici dae ad Corinthios sexto ", « tanquam nihil habentes
quarto: « Ne fueris citalus in hngua tua et inutilis et omnia possidentes ». Beatus, qui terrenam foveam
et remissus in operibus tuis». commutat in aeternam aulam ; « beati autem paupe-
104. (Vers. 58.). Secundo vero quantum ad res spiritu » etc. — Simul etiam cum hoc attende, Dnae pro-
prietates
secnndam. dupHcilatis dctectionem adiungitur : Et ait illi ^ le- quod paupertas non est placita nisi simplex contra ipsins.

sus: Vvlpes foveas liabent , in quibus scilicet la- dolositatem vulpis , et humilis contra elationem vo-
tent, et volucres caeli nidos, in quibus pernoctant; lucris. Unde Isaiae sexagesimo sexto ^^ : « Ad quem
Filius autem hominis non habet, ubi caput recli- autem respiciam nisi ad pauperculum et contritum
net; in quo miram oslendit inopiam, quasi dicat, spiritu et trementem sermones meos » ? ubi iungit
se nolle habere comitem, qui diligat terrena; iinde paupertatem simplicitati et humilitati. Unde Augusti-
infra decimo quarto ^ : « Qui non renuntiaverit omni- nus^^: « Quid prodest divitias reliquisse, cum miser
bus, quae possidet, non potest meus esse discipu- homo superbior efficitur divitias contemnendo, quam
lus » , hoc est imitator perfectus. Unde Chrysosto- fuerat possidendo » ? Nam pauper superbus odiosus

^ Codd. CDH subsliluunt hoc loco detestatio, lamen infra 28.) in Matth. n. 2. circa finem. — inferius pro hoc est CD
n. 104, D a secunda manu excepto, conveniunt cum aliis. hic est , H et talis est.
* Vers. 9, posl qiiem allegantur Gen. 17, I. et Isai. 30, * Vers. 32. — Subinde allegatur ludic. 15,4. seq. Glossa
20. seq.: Erunt oculi tui videntes praeceptorem tuum, et au- ordinaria (secundum .\mbros., VII. in Luc. n. 30. seq.) in Luc.
re^ tuae aiidient verbnm post tergum monentis: Haec est via; 9, 58: Vulpes, animal fallax , insidiis intentum, rapinas fraudis
ambulale in ea. exercens, etiam inter ipsa hominum hospitia habilans in foveis;
' Vulgala, quam sequuntur H et Vat. , adillum. — Sub- ita haereticus, domum fidei non habens, alios in suam fraudem
inde aliegatur Act. 8,12. seq.; vide ibid. v. 18. seqq. trahit et a fide seducit.
* Libr. 1. Comment. in Matlh. 8, 19. seq., in quem locum ^ Vers. 4. — Beda, III. in Luc. 9, 58: Intelligitur mira-

Glossa interlinearis : Ait illi, hoc desiderans, quod Simon ma- culis Domini commotus, propter inanem iactantiam eum sequi
gus voluit emere, ut de miraculis lucraretur. voluisse, quam signiflcant aves.
* Vers. 36. et 37. — Sequitur Eccli. i, 34. '" Vers. 28. seq. et subinde II. Cor. 8, 9.
® Ita etiam Beda, Card. Hugo, Gorranus elLyranus; Vul- " Vers. 10. (cfr. Bernard. , Serm 21. in Cant. n. 7.) ,
post
gata dixit illi. Subinde post capiU codd. (C D exceptis, qui quem Matth. 5, 3. Cfr. supra c. 2. n. 15. seq. et c. 6. n. 50.
consentiunt cum Vulgata) ct Vat. add(mt suum, quod habent cum nota 4.
etiam Card. Hugo, H. Albert., S. Tliom. (Cat. aurea in Luc. c. 9. " Vers. 2.
n. 12.), Gorranus el Lyranus. Cfr. IVlatth. 8, 20, ubi Hieron. le- '* In Regula ad servos Dei , c. 2 : Et quid prodest disper-
git caput suvm, Vulgata caput reclinet. gere dando pauperibus et pauperem fieri, cum anima misera
^ Vers. 33. — Senlentia Chrysost. habetur Homil. 27. (alias superbior efficitur etc. — Subinde alJegaiur Eccli. 25, 3. seq.
. S. Bonav. — Tom. Vli. 32
 250 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. IX.

est Deo et hoininibus, secundum illud Ecclesiaslici ut Eliseus dixit Eliae Regum decimo nono^:
tertii

vigesimo quinto: « Tres species odivil anima mea » « Osculer, oro, patrem meum et matrem meam, et
« Pauperem superbum » etc. sic sequar te ».

106. (Vers. 59.). Ait aulem ad alterum. Post 107. (Vers. 60.). Secundo vero quantum ad igno- secandum.
ce advoca- Fepulsionem duplicium subditur hic advocatio sim- rantis eruditionem subditur: Dixitque iili^ lesus:
tione simpli- ... .
j •
x j » •

ciamungaa- plicium , circa Quam duo introducuntur : primum Sine, ut morlui sepelianl mortuos suos. In quo pri- Eroditio i.

est vocatio innoceniis; secundum est erudilio igno- mo erudit eum peccatorum consortium declinare
rantis. nam mortui vocantur hic peccatores et infideles;
Primum quantum ad innocentis vocatio-
igitur unde ad Ephesios secundo: « Vos cum essetis mortui
primnm. ncm dicitur: Ait autem ad alterum: Sequere me, in delictis et peccatis vestris, in quibus ahquando
sicut filius patrem; leremiae tertio ^- « Patrem vo- ambuiastis ». Talium consortium deserendum est viro
cabis me et post me ingredi non cessabis ». Vel sic- sancto, secundum iihid Ecciesiastici decimo tertio^:
ut discipulus magistrum, sicut dixit Dominus ado- « Quae communicatio homini sancto ad canem » ? id
lescenti consilium quaerenti Matthaei decimo nono: est ad peccatorem et infidelem. Unde quantumcum-

« Si vis perfectus esse, vade, vende omnia, quae que sit coniunctus, tamen deserendus, maxime cum
habes, et da pauperibus; et veni et sequere me ». impedit bonum. Unde Deuteronomii Irigesimo tertio
Et hunc discretive vocabat, sicut Petrum, loannis ul- « Qui dixerit patri suo et matri suae: Nescio vos
timo : « Tu me sequere » .
— Et signanter alterum et fratribus: Ignoro iilos; hi sunt qui custodierunt
dicit, quia alterius erat dispositionis; erat autem sim- iudicia tua, o lacob, et legem tuam, o Israel ».

plex et humilis; ad quod designandum adiungit: Ille eum, minora bona pro ma-
108. Erudit eliam Eruditio 2.

aulem dixit: Domine , permitte mihi primum ire et iorihus postponenda esse ; unde Ambrosius^ docet,
simpiiciias. sepelire patrem meum ; in quo apparet puritas « minora bona pro utilitate maiorum esse praeter-

quia non ceiabat cordis affectum, non refutabat con- mittenda. Maius est enim animas mortuorum prae-
sihum. Unde Isidorus^: « Non respuit esse discipu- quam corpus mortui in terra ab-
dicando suscitare,
lus, sed expleta pietate paterni funeris, vult hberior scondere » .
—
Et proplerea subdit Tu autem vade : .

Humiiitas. sequi » . Apparet humilitas, quia mortuo palri im- et annuntia regnum Dei; quasi dicat: mifius bo-

pendere volebat obsequium, iuxta illud Ecclesiastici num pro maiori intermitte, iuxta quod dicitur pri-
tertio^: « Qui timet Doininum honorat parentes, et mae ad Timolheum quarto ^ : « Exerce temetipsum
quasi dominis serviet his qui se genuerunt, in opere ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum
Tresraiioneset sermone et omni patientia » . Ad hoc autem move- utiiis est » etc. Ex quo apparet quod opera pieta- ,
Notandum.

bat eum ohedienlia divini praecepti ; Exodi vige- tis spirituaiis omnino secundum sententiam Apostoii
simo ^ : « Honora palrem tuum » movebat etiam et Domini sunt corporalibus operibus anteponenda.
;

clemenlia animi; sepehre enim mortuum opus est Quamvis enim pietatis magnum sit opus sepeiire
misericordiae, de qua commendatur Tobias, primo: mortuum, et hoc patrem proprium; tamen Christus
« Cum occideret rex multos de fihis Israel, Tobias vult, pro praedicationis officio esse dimittendum. Pro-
sepeliebat corpora eorum » movebat etiam consue-
; pter quod dicebant Apostoh Actuum sexto ^'^
: « Non
tudo laudahilis , secundum iUud Ecclesiastici trige- est aequum, nos dereiinquere verbum Dei et mi-
simo octavo: « In mortuum produc lacrymas, et nistrare mensis». Quantum enim anima meiior est
quasi dira passus, incipe plorare, et secundum iu- corpore, tantum meiius est animam pascere praedi-
dicium contege corpus iUius et non despicias sepul- cando quam corpus alimenta ministrando vei ma- ;

luram ilhus». Unde apparet, quod non dixit hoc ex xime, quia piures sunt idonei ad sepulturam prae-
carnahtate, sed ex quadam pietate et humihtate, sic- bendam quam ad dandam doctrinam. Unde Apostoh

* Vers. 19. — Duo seqq. loci sunt Ma(Ui. 19,21. et loan. Sine , mortm sepeliant etc. — Superius pro humiliiate B hu-
21 , 22. — Inferius pro discretwe Vat. distincle. manitnle.
* Etiam Card. Hugo et Gorranus Isidoro tribuunt hanc sen- * Vulgata, quam H et Vat. sequuntur, ei. — Subinde al-

tentiam, quam exhibet Glossa interlinearis in Malth. 8, 21. et legatui' Eph. 2,1. soq. Vuigata et Vat. post mortui omit-
insinuat Glossa ordinaria (apud Lyranum) in Luc. 9, 59. Glos- lunt in; cfr. Col. 2, 13.
sae praedictae sumtae sunt ex Bedae Commentario in locos al- ' Vers. 22. Cfr. il. Cor. 6,14. seq. — Sequitur Deut. 33,
legatos. Cod. H iegit Unde Anibrosius qui (VII. in Luc. n. 34. ,
9. 10. — Ambros. , VII. in Luc. n. 41: Nec revocatur ab officio

et 41.) tamen non ita expresse, sicut Beda, lianc sententiara patris filius, sed fidelis a perfidi communione secernitur.
proponit. Vat. omiltit Unde Isidorns. * Cuius sentenlia (VII. in Luc. n. 34.) exhibetur secun-
» Vers. 8. et 9. dum Glossam ordinnriam (ex Beda) apud Lyranum in Luc.
* Vers. 12. — Duo seqq. loci sunt Tob. 1 , 21. et Eccli. 9, 59.
38, 16. » Vers. 7. et 8.
^ Vers. 20. — Ambros. , VJI. in Luc. n. 33: Qiii repu- ^" Vers 2. — Superius pro Quamvis enim... tamen Chri-
diaverat fraudulenlum eiegit innocentem dicens: Sequm^e me... stus (ita AD) alii codd. et Vat. Quod (Quid, ita G) enim pie-
Vide igitur, quia Dominus quos miseratur eliam imprudentes talismnius (H mngis) opus quam sepelire ,
mortmm , et hoc
advocat et postuianli paternae veniam sepulturae respondit: pntrem proprium? Et tamen Christus.
 ; ,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. L\. 2bl

dicebant Actuum sexto^: « Considerate viros boni Ideo Mattbaei decimo Non veni pacem mit-
^ dicitur: «

testimonii ,
quos constituamus super lioc opus. Nos lere, sed gladium. Veni separare hominem adversus
autem orationi et ministerio verbi instantes erimus»; patrem »; « et inimici hominis domestici eius ». Et

quia dicitur infra decimo: « Maria optimam partem ideo dicitur in persona boni religiosi leremiae duo-
elegit »; et ideo Danielis duodecimo: « Qui ad iusti- decimo: « Reliqui domum ineam, diinisi hereditatem
liam erudiunt multos quasi stellae » etc. — El nola, ineam ». Non talis iste, (piia oculuiii babebat ad do-
quod dicit: Annunlia regnum Dei , volentibus sci- mesticos. Iluic similes sunt religiosi curiosi de factis Notandum.

iicet poenitere; iuxta quod dicebat Cbristus Mattbaei consanguineorum; contra quod Heda in Glossa^: « Si

quarlo^: « Poenitentiam agite; appropinquavit enim discipulus Dominum secuturus arguitur, quod do-
Notnndum. reguum caelonmi ». Sicut ergo est magnum pecca- mui renuntiare velit ;
quid (iet illis qui nulla uti-
tum, cum indigenti dives non dat eleemosynam ; sic litate saepe visitant domos, quas reliquerant » ? Ta-
maius est , cum sciens non communicat doctrinam les non atlendunt quod dictum est Abrahae Genesis
unde Proverbiorum undecimo : « Qui abscondit fru- duodecimo ^
: « Egredere de terra tua et de cogna-
menUi maledicetur in popubs ». Ideo dicit: Nuntia, tione tua et de domo patris tui et veni in terram,
non absrondas. quam monstravero tibi ».

109. (\'ers. 61.). Et alter ait: Sequar te etc. quantum ad re-

110. (Vers. 62.). Secundo vero secundunQ.

)eredargQ- Post repulsioncm duplicium et advocationein simpli- dargutioncm mobilitatis adiungit: Ail ® ad illum le-
ione mobi- . . , . . ....
sus: Nemo mitlens manum suam ad aratrum etc.
, .

liam lan- cium submugit Imc redaroutione^n mobuium , circa

untnr doo. ,
.
, . •,, •

quani duo introducuntur : primum est vacmatio vo- id est ad divinae perfectionis et praedicationis exer-
luntatis, secundum est redargutio mobilitatis. citium, quod recte per aratrum designatur propter
Primo igitur quantum ad volunlatis vacillalio- culturam et fructum, iuxta illud Osee decimo : « Ara-
Primum, wm pracmittit: Et alter ait: Sequar te^;ecce, vo- bit ludas, et confringet sibi sulcos lacob». — Ne-
luntas adhaerendi Deo tanquam magistro. Attende- mo, inquam, talis existens, e^ aspiciens^ retro, id

bat enim illud dominicum loannis octavo : « Qui se- est ad munduin, aptus esl regno Dei, id est ad re-
'

quitur me non ambulat in tenebris » ; et Ecclesiastici gnum Dei possidendum; quia, secunduin illud secun-
vigesimo tertio: « Magna gloria est sequi Dominum ». dae ad Timotheum secundo, « nemo militans Deo
— Sed in hac voluntate fortis non erat; propter quod implicat se negotiis saecularibus , ut ei placeat, cui
addit: Sed primum permitte, me ire et nuntiare his se probavit ». — Cuius rei figura praecessit in uxore Figura-

qui domi sunt^. Ex quo apparet, quod adhuc aCQ- Lot, quae ^°, « respiciens post se, versa est in sta-
ciebatur erga suos, contra id quod in Psalmo dici- tuam sahs»; quia tahs bomo etFicitur inutilis et ste-

tur : « Obliviscere populum luum et doinum patris rilis. Et ideo dicitur infra deciino septimo: « Qui
tui ». Non erat hic similis Paulo, qui dicebat ad Ga- fuerit in agro non redeat retro. Memores estote uxo-
latas primo : « Cum placuit ei qui me vocavit per ris Lot ».
gratiam suam, continuo non acquievi carni et san- 111. Tahs homo non est aptus ad regnum,
" sed Aptus ad op-
. ,
probriam.
guini ». Carnales amici spiritualibus consiliis adver- potius ad opprobnum; unde secundae Petri se-
santur, et ideo lanquam adversarii sunt dimittendi. cundo ": « Melius est viam veritatis non cognoscere.

• Vcrs. 3. et i, in cuiiis fine post minvitprio vprhi C D ^ Vers. 34-36. Pro Veni scparare hominem ndversns pa-
addiint Dei. — Duo seqq. loci sunt Luc. 10, 42. et Dan. 12, .3, irem ACEG vel [E scilicet] sepnrationem adversns patrem.
ubi pro erudinnt midtos A C D G ei'udiernvt plurimos. Su- — — Sequilur ler. 12, 7. — Superius vocibus Cnrnales amici
perius post ad sepuUnrnm [in D secunda manus substituit elee- Vat. praefigit Ideo hic est parentibus renuntiandutn ,
quia, et
mosynam'] ex A D supplevimus praebcndam. subinde post et ideo prosequitur caro et snngnis tanqnam ad-
^ Vers. 17. — Subinde ailegatui' Prov. 11, 26. versarii non sunl admittendi.
' Vuigaia, quam seqiiuntur H et Vat., addit Domine. — ® Scilicet ordinaria , domos
in cuius fine textus originalis
Sequunlur loan. 8, 12. et Eccli. 23, 38. — Inferius vocibus suorum, quas dereliquerunt (H: domus snorum, quas reli-
itlud dominicnm Vat. praefigit consilium. querunt). Plures codd., ut ACD, initium Glossae omittunt, le-

Vulgata et Vat. Sed permitte mihi, primum rennntiare

* : gentes: consanguineorum, cnm arynitur vel qnia domui [CD
his quae domi sunt. A nostra lectione S. Thomas (Cat. aurea domi] renuntinre etc. Pro contra quod [quos?] Beda in Glossa
in Luc. 9. n. 12.) divergit substituendo permilte mihi, ire et H unde Gtossn.
renunliare (G 11 liabent etiam renuntiarc) pro pcrmitlc, me ">
Vers. 1.
ire et nnntiarc. Lectio nostra ab .\ugu.st. , Serm. 100. (aiias 7. ® Codd. C D Ait autem; Beda Et ait. — Subinde allega-

de Verbis Domini) c. 2. n. 3. sic exhibetur el expiicatur: « Pro- tur Osee 10, 11.
seqtmrte, Domine, ait, sedvado primum renuntiare , his qni ® Ita ACDH et etiam Beda, Card. Hugo, B. Albert. et

indomo sant. Crcdo liir sensus est: Nuntiem meis, ne forte, Lyranus ; Vulgata respiciens. — Sequitur II. Tim. 2 , 4.

quomodo fieri solet, quaeranl me». Pro nunlinrc translat. cx *" Ut dicitur Gen. 19, 26. Codd. CDGH respicieiis retro

Syriac. iilitur verbo exprimente valedicere, quod adhibetur etiam [Septuaginla retrorsum] conversa est etc. — Subinde allcgalur

a Basilio (Constitut. monastic. c. 20. n. 3.) et Theopliylact. (in Luc. 17. 31. seq.
Luc. 9, 61., ubi in Gracco habetur: «TioTa^aaOai toT? si; tov " Vers. 21. et 22, in quo respicitur Prov. 26, II: Sicut
olxov jjLO-j). August., II. de Conscnsu Evangelist. c. 23. n. 61, et canis, qui revcrtitur ad vomitum siium, sic imprudens, qui
Beda, III. in Luc. 9,*6I. legunt etiam qui domi sunt. — Subinde iterat stultitiam suam.
allegantur Ps. ii, II; (Jal. I, 1.5. et 16.
 252 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X.

quam quod
post agnitam retrorsum converti ab eo, Et ideo ipse monebat ad Ephesios tertio ^ : « In ca-
illis fuerat traditum sancto mandato. Contingit enim ritate radicati et fundati, ut possitis comprehen-
eis illud veri proverbii : Canis reversus ad suum vo- dere » etc. Sciebat enim, a Domino dictum esse Mat- oe perseve-

mitum » etc. ;
quod recte intelligi potest de recidi- thaei decimo: « Qui perseveraverit usque in finem,
vantibus et apostatantibus. Et ideo e contrario sua- hic salvus eril ». Ad hoc potissime Scriptura nos in-
det Ecclesiasticus, quinto ^: «Esto firmus in via Do- vitat ; unde per totam Legem et Prophetas ^ prohibet
mini ». Talis erat Apostolus, sicut dicitur ad Philip- filiis Israel, ne revertanlur in Aegyptum, id est, ne
penses tertio: « Quae retro obliviscens, ad ea vero, de divino servitio convertatar homo ad mundum.
quae sunt priora , extendens me ipsum , ad destina- Unde et propter illud delicluin fere omnes filii Israel
tum persequor, ad bravium supernae vocationis». a Domino in deserto interfecti fuerunt.

Capitulum X.

Secundo agitur de missione septuaginta duorum 2. quantum ad disci-

(Vers. 1.). Primo igitur Primam.
discipulorum quoad tria.
pulorum designationem secundum debitum numerum
dicit: Post haec designavit Dominus et alios se-
1. Post haec^ designavit Dominus etc. Expe- ptuaginta duos etc; designavit utique, id est, si-

dita parte de missione Apostolorum , hic subditur gnanter elegit, secundum illud loannis decimo quinto^:
pars de missione discipulorum ad modum minorum « Ego elegi vos et po.sui vos, ut eatis » etc. Unde in
DiTisio. praelatorum. Habet autem haec pars tres, in qua- Glossa: « Sicut in Apostolis forma est episcoporum,
rum prima agit de forma praedicandi ; in secunda sic in septuaginta duobus forma est presbyterorum
vero, de forma vivendi, infra eodem ^: Et ecce, qui- secundi ordinis ». Isti debent a Deo designari, id
dam legisperilus ; in tertia, de forma orandi, infra est ad honorem assumi , secundum illud ad Hebrae-
undecimo Etfactum est, cum esset in quodam loco etc.
: os quinlo ^ : « Nec quisquam sumit sibi honorem
sed qui vocatur a Deo, tanquam Aaron ». In cu- Notandam
Prima pars agit de missione discipulorum comitantium ius designationis testimonium debent esse signati si-
tripliciter. gnaculo ordinis et characteris sacerdotalis signaculo
,

tonsurae et totius disciplinae et conversationis san-

Prima pars habet tres , in quarum prima prae- ctissimae, ut appareat, illos esse de numero illorum,
miltitur missio discipulorum cnmitantium; in se- quibus ad Ephesios quarto dicitur ^ : « Signati estis Spi-

cunda vero additur informatio euntium , ibi ^ : Nolite ritu sancto in die redemptionis nostrae ». Designavit Oe eomm
° namero.
portare neque sacculum etc. ; in tertia subditur con- autem eos in numero septuaginta , secundum quod
solatio redeuniium , ibi : Reversi sunt autem septua- designati fuerant in veteri testamento, Exodi decimo
ginta duo cum gaudio etc. Mittuntur aulem disci- quinto ^°, in septuaginta palmis , ubi dicitur, quod
puli cum auctoritate divini imperii informantur ex
, « in Elim erant duodecim fontes aquarum » quoad
veritate divini magisterii , consolantur ex familiari- Apostolos, « et septuaginta palmae » quoad discipu-
tate divini contubernii. los ; et Numerorum undecimo , hi signati fuerunt in

Mittit autem discipulos Dominus ad praedican- septuaginta viris, quibus dedit Dominus Spiritum
De missione dnm hoc ordiue: primo desiqnando eos secundum de- sanctum prophetandi, ubi dicitur: « Locutus est Do-
tanganiur
quataor.
bjtumuumerum secundo praemittendo designatos
°
;
'
in minus ad Moysen , auferens de spiritu ,
qui erat in
omnem civitatem et locum; tertio in accelerando Moyse, et dans septuaginta viris, qui prophetaverunt
praemissos ad salutem electorum; quarto in confir- nec ultra cessaverunt. Remanserant autem duo viri

mando acceleratos contra rabiem persecutorum. in castris , super quos requievit spiritus. Nam et ipsi

* Vers. 12, post qiiem Phil. 3, 13. seq. — Pro e contra- ^ Vers. i, ubi H cum Vulgata omittit neque (cfr. infra

rio (ila G), quod H omiltit, VdiL e diverso, ACD (ut videtur) n. 8.); tertia pars habetur v. 17.

econtra. ^ Vers. 16, post quem Glossa ordinaria (ex Beda) in Luc.
* Vers. 17. et 18. — Subinde aliegatur Matth. 10, 22. 10, 1 , in cuius flne ipse Beda: presbyterorum , id est secundi
* Vide Num. 14, 2. seqq.; l. Cor. 10, lO.etHebr. 3, 17. ordinis sacerdotmn.
Cfr. etiam Isai. 30, 1. seqq. et 31 , 1. seqq. ; ler. 2, 5. seqq. •*
Vers. 4.

Ezech. 20, 5. seqq. * Vers. 30. — Superius pro signaculo tonsurae (ita C GH
* Vulgata, quam H et Vat. sequuntur, addit awfm (idem et Vat.) A D signaculo doctrinae.
'"
recurrit infra n. 2.), quod eliam codd. supra c. 9. n. 1. exhi- Vers. 27. Cfr. Hieron., Episl. 78. (alias 127.) VI. Mansio.
bent; ibid. invenitur etiam divisio principalis partium, quae — Subinde allegantur Num. H , 25. et 26, in cuius fine pro
paulo inferius tangitur. fuerant C DGH fuerunt. — Superius post in numero septua-
* Vers. 25; tertium habetur c. 11, 1. Pro cum esset plu- ginta Vat. addit duos , H affert utramque lectionem.
res codd. dum csset; cfr. infra c. 11, n. I.
 , ;
,

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X. 253

descripti fnerant»; in qno hi expresse fignrali sunt. civitatem et locum ,

quo erat ipse venturus; unde
npieiraiio
^'^'
— Ratio autem ,
quare isti fuernnt septuaginta dno, sicut praecones praecedebant, secundum illnd Isaiae
quadragesimo ':
meri! UUeralis fuit, ut, sicut Apostoli praedicantes duode- « Parate viam Domini , reclas facite

cim tribubus duodecim eranl, sic isli septnaginta duo, semitas eins». Unde Glossa: « Ubi verba praedica-
secnnduni qnod in Glossa * dicitur : « Septnaginta dno tionis praecurrunt, venit Dominus ad mentis habi-
mittunlur, qui totidem genlibus linguarnm Evange- taculnm ».

lium praedicarent » ; secundum myslkum inlelle- 4. (Vers. 2.). Tertio quantnm ad praemisso- Tertinm.

ctum, quia continet in se septies denarium et bina- rum acce/mi^^o/iem ad salutem electornm subditur:
rium; in quo designatur septiformis spiritus donatus Et dicebat illis: Messis quidem multa, id est tur-

eorum ministerio ad impletioiiem decalogi et duorum ba ad conversionem parata. Unde loannis quarto *

Aiiier. praecoptorum caritatis -. — Vel, quia septuaginta duo quando Samaritani crediderunt, Dominus dixit: « Vi-
continent horas trium dierum, qnia fidem Trinitatis dete regiones, quia albae sunt iam ad messem ».

praedicare debebant , sicut dicitur in Glossa ^, secun- Haec messis seminata fnit in lege naturae , crevit Notandam.
dum triduanum circuitum solis Christi, scilicet in- autem in lege figurae, sed recollecta est in tempore
carnationis, passionis, resnrrectionis. gratiae. Unde dicitur loannis quarto: « Ego misi vos
Secundo quantnm ad (lesigmtoriim prae-
3. metere quod vos non seminastis; alii laboraverunt,
secondam. missioncm ante sunm conspectum subditur: Et mi- et vos in labores eornm introistis ». Huius autem
sit illos binos ante faciem suam. Misit , inquam messis duplex est recollectio : universalis in tem-
aucloritate diviiia, quia, sicut dicitur loannis vige- pore ultimo, de qua Apocalypsis decimo quarto ^ di-

simo*, «sicut me misil Pater, et ego mitto vos ». Bi- citur Angelo: « Milte falcem tnam et mete, quia ve-
opiexraiio. no5 autem misit ad litteram, ut se mutno cnstodirent nit hora, nt metatur, quoniam matnravit messis
et adiuvarent, secundum illud Ecclesiastae quarto: terrae »; alia est recollectio sive messio par/u'?</am
« Melius est, duos simul esse quani unum; habent in praedicatione
, . .
Evangelii. — y^
Qnia vero pauci sunt
• •
Qnare dican-
''"' operarii.
, 1 1 •

enim emolumentum societatis snae »; vel secundnm boni messores, ideo subdit: Operarii autem pauci
spiritualem intelligentiam , nt dicit Beda ^, « per hoc, signanter dicit operarii, quia ad hoc, quod falx
quod binos mittit, innuit, quod nenio praedicationis praedicationis messem recolligat, necesse est, quod
officium snscipere debet, qni erga aiium caritatem manus operis eam teneat, iuxta quod dicit Grego-
non habet». In cuius rei designationem dicitur Can- rius super Ezechielem ^^: a Ad hoc, ut servetur veri-
ticorum quarto: « Dentes tni»,id est praedicatoies, tas praedicandi, necessaria est altitudo vivendi ». Ta-
quorum est masticare cibum parvulis, « sicut greges les, quod ore dicunt, sunt opera?'ii et
qui faciunt
tonsarum, quae ascenderunt de lavacro, omnes ge- a Domino remunerandi, secundum iilud Matthaei vi-
mellis fetibus, et sterilis non est in eis ». In cuius gesimo": « Voca operarios et redde illis mercedem
etiam figuram ut dicit Glossa ^, animaha bina
rei , suam ». Sed pauci sunt operarii sludiosi , plures au-
fuerunt in arca Noe sicut dicitur Genesis sexto. ,
— tem sunt malitiosi, secundum illud secundae ad
Corinthios undecimo ^^
Et quoniam haec missio non erat nisi sicut quae- : « Ipsi pseudoapostoli sunt,
dam praeparatio ad Christum , ideo addit : Jn omnem operarii subdoh , Iransfigurantes se in Apostolos

1 Scilicet ordinaria (ex Beda) in Luc. 10, 1. Auctor Ubri i

nunliaturum, sicut sol triduanum suae lucis ambitum per se-

de Mirabilibiis sacrye Script. (inter opcra Aiigust.) c. 9. ait : Lin- ptuaginta duas horas elTicere solet. Cfr. Augtist., II. Qq. Evan-
guasaiilLMii illas sepluaginla diias ftiisse, plurinii aiictores consen- gelior. q. 14.

(lunt, qiiia in aedificationem turris illius in terra Sennaar, qiiae * Vers. 21. — Seqiiitur Eccle. 4, 9.

nunc est Babylon, lot palres congregatos fiiisso dicunt. Unde ^ Lib. III. in Luc. 10, !. Cfr. Gregor., I. Homil. in Evang.
et Doniinus sepluaginta duos discipiilos, exceptis illis primariis homil. 17. n. 1. et Aiigust., II. Qq. Evangelior, q. 14: Qiiod aiitem
Apostolis, eiegisse sermone Evangelii refertur ,
per qiios postea binos miltit, sacramentum est cnritalis, sive quia duo siint ca-
in omnes gentes idem Evangelium praedicaretur. Cfr. Epiphan., ritatis praecepta. sive quia omnis caritas minus quam inter

L adversus Ilaereses, haeres. 39. c. 7, ubi diffiisiiis haec sen- duos esse nori potest. — Subinde allegatur Cant. 4, 2, quem
lentia proponitur; Hieron., IV. Comment. in Matth. 26, 53. eliam Gregor. (siiper Cant. Cnnt.) de praedicatoribus exponit.
seq. et auctor operis de Vocatione omnium Gentium (inter ® Scilicet nrdinaria ex Ambrosio (VII. in Luc. n. 44.):
opcra S. Prosperi) lib. II. c. 14. Bini mittuntur, secundiim qiiod bina aninialia missa sunt in
* B .\lbert., in Luc. 10, 1: Septiiaginta etiam fiiit niime- arcam clc. Vide Gen. 6, 19. seq.
rus annorum rcdemptionis captivitatis [cfr. II. Pnraiip. 36, 21. ' Vers. 3. — Glo.ssa, quae sequitur, cst inlerlinearis ex
seqq.; ler. 25, 11. scq. et 29, 10.], qiiibus diio addiintiir pro- Gregor. et Beda (locis paulo siiperius allegatis) in Luc. 10, 1.

pler dno mandata dilectionis, ut septem dona S. Spiritus du- * Vers. 35, el subinde v. 38.
cantiir in decem mandata decalogi, et haec omnia diiobiis in- ® Vcrs. 15, ubi pro mafuravit Vulgata et Vat. aruit. —
formcntur mnndatis dilcclionis. — Superius leclionem Vat. re- Infcriiis post Evangelii H addit quando parati ad credendum
tinuimus septies dennriiim et binarinm, pro quo D a socunda et ad conversionem falce praedicalionis colliguntur el adu-
manii septennrium el denarium, alii codd. septenarium et se- nantur horreo Ecclesiae.
cundimrium (vel semidenarium?). •" Libr. 1. honiil. ll.n. 7: Ut ergo servetur veritas prae-
' Scilicet ordinaria (ex Bcda) in Luc. 10, I : Cuin Christiis dicandi, teneatiir necesse est altitudo vivendi.
se diem, Apostolos horas huius diei nominet [ioan. 11,9; cfr. " Vers. 8. — Supcriiis posl Tales A C D omittiint qui.
Bonav. in hiinc loc. n. 19. el 30.], pcr hunc numerum praedi- »* Vcrs. 13.— Siibinde allegantur Matth. 20, 23, 6. et 3.

canlium signum dat, se fldem sanctae Trinitalis mnndo an- seq. Cfr. Grcgor., I. Homil. in Evang. homil. 17. n. 3.
 254 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X.

Christi ». Plurimi aulem sunt desidiosi; unde Matthaei autem venient cum exsultatione » etc. ; vel ite ad
vigesimo dixit Dominus operariis: « Quid hic statis proelium, ut reportetis triumphum, secundum illud

tota die otiosi »? Sunt phirimi similes illis, de quibus losue primo**: « Ite armati ante fratres vestros,
Matthaei vigesimo tertio : « Dicunt et non faciunt. omnes fortes manu, et pugnate pro eis ».

Alhgant enim onera gravia et importabilia; digito 6. Et quia fortissima armalura est mansuetudo Fortissima

Notandam. aulein suo noluiit ea movere ». — Et quoniam mes- et patientia, ideo dicit: Sicut agnos inter lupos, id
armatara.

sis amittitur, quando boni operarii desunt; ideo ad- est sicut pios, humiles et mansuetos inter impios,

dit: Rogate ergo Dominum messis , ut mittat ope- superbos et malignos, ut illos mansuetudine vincatis,
rariosin messem siiam, praedicatores scihcet bonos, sicut et Christus fecit, secundum illud Isaiae quin-

qui gladium divini verbi quo segetes metuntur, non ,

quagesimo tertio^: « Sicut agnus coram tondente se
tantum in ore , sed etiam in manu portent. Unde de obmutuit et non aperuit os suum ». Sic Apostoli agni-

bonis praedicatoribus in Psahno ^ : « Exsultationes na mansuetudine domuerunt lupinam ferocitatem

Dei in faucibus eorum, et gladii ancipiles in manibus et impletum est illud Isaiae undecimo^: « Lupus et

eorum ». Unde praedicatio est gladius, qui, nisi manu agnus simul morabuntur, et leo quasi bos paleas
teneatur, non terret adversarium. Quod bene figu- comedet »; et sexagesimo quinto: « Lupus et agnus
ratuin est Nehemiae quarto de reaeihricantibus le- pascentur simul». Unde Christus sua mansuetudine
rusalem , et ibi dicitur, quod « unusquisque manu Paulum lupum convertit in agnum , et impletum est

una faciebat opus, et aha tenel)at gladium». Tales in eo illud Genesis penultimo: « Beniamin, lupus ra-
operarii dantur divinitus, secundum quod signatum pax , mane comedet praedam et vespere dividet spo-
est Genesis secundo ^, quod « Deus posuit hominem lia ». Prius enim Christum persecutus est ut lupus,
in paradiso voiuptatis, ut operaretur et custodiret postea pro eo persecutiones passus ut agnus. Tales Notaudam.

illum »; et ideo sunt a Domino postulandi, ut eos debent esse praelali Ecclesiae, secundum illud primae
conducat promittendo, conductos mittat praecipiendo, Petri quinto^: «Seniores, pascite qui iii vobis est

secundum illud Matthaei vigesimo : « Qui exiit primo gregem ,

providentes » etc. ; et posl Neque ut do-
: «

raane conducere operarios in vineam suam. Conven- minantes in clero, sed forma facti gregis ex animo»;
tione autem facta » etc. quasi dicat: non sitis sicut lupi inter agnos, sed ma-
0. (Vers. 3.). Quarto autem quantum ad acce- gis agni inter agnos et lupos, ut bonos foveatis et
QDartam. leratorvm confirmationem contra rabiem persecu- malos toleretis. Unde Chrysostomus ^": « Fortior est
torum subdit : Ite; ecce, ego ^ mitto vos sicul agnos Dei gratia quam natura; dum fuerimus oves, vinci-
inter lupos. Ite, scihcet expef//te, sicut animaiia iha mus, etsi multi sint lupi; si autem fuerimus lupi,

Ezechiehs primo: « Animalia ibant et revertebantur vincimur, et cessat a nobis summi pastoris auxi-
in similitudinem fulguris coruscantis »; et Proverbio- lium ».
rum sexto : « Discurre , festina , suscita amicum 7. Nolite portare etc. Post missionem discipu- De informa-
lione ean-
tuum ». Vel ite, id est, pro salute ovium pericu- lorum comitantium subdit informationem euntium. tium agi-
tur dupli-
lis secundum illud loannis decimo*:
vos exponite, Habet autem pars ista duas, in quarum prima prae- citer.

« Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. mittitur communis info?inatio respectu omnium;
Mercenarius autem videt lupum venientem et dimit- secundo, specialis respectu personarum specialium,
tit oves et fugit »; quasi dicat : ite ad luctum, ut ibi " : Et in quamcumque civitatem intraveritis.
Primo, infor-
reportetis gaudium, secundum iliud Psalmi^: « Eun- Generali autem informatione invitat nos ad matio com-
munis qaoad
tes ibant et flebant, mittentes seminasua; venientes quatuor , scilicet ad amplexandam mendicitatem, ad qaalaor.

1 Psalm. U9, 6. l(a Aiigiist. (in Ps. 149. n. M.) et Cas- * Vers. 6. et 7. Vulgata: Habitabit lupus cum agno... vi-
siodor. ; Viilgata: ExaltaUones Dei in gutture ennmi; cfv. tulus et leo et ovis simul morabuntur etc. — Duo seqq. loci

Hieron., Divina bibliolti. Ps. U9, 6. ct liber Psalnn. iuxta se- sunt Isni. 65, 25. et Gen. 49, 27, cuius expositionem vide
ptiiaginla inlerpretes. — Seqiiitin- Nehemiae (11. Esdr.) 4, 17. Serm. 189. in Appendice (alias 14. de Sanctis) August. n. 1.

Cfr. Beda in liunc locum (libr. III. c. 20.) et Gregor., XIX. Mo- seqq., qui liabetur in Breviar. Romano pro festo Conversionis
ral. c. 30. n. 56. — Superius pro inptuntiir ACDH metantur. S. Pauli (25. lanuarii).
^ Vers. 15. — Subinde allegatur Matth. 20, 1. » Vers. 1-3.
^ Codd. ACD omiUunt ego. — Duo seqq. loci sunt Ezech. ^" Homil. 33. (aiias 34.) in Matth. n. I. Quoad primam pro-
'!, li. et Prov. 6, 3. posilionem cfr. Honiil. 24. in Matth. (Op. imperfect.): « Lupo-
* Vers. 1 1. et 12. — Superius pro salute ovium (ila C D H) rum crudelitas mitescere nescit, nisi gratia Christi faceret quod
alii codd. et Vat. salute omnium. ipsa natura fleri negat. Non vestra virtus aut solertia aesti-
* Psalm. 125, 6. — Superius pro ad luctum DGH ad matur aut laudatur in vobis, sed nominis mei potestas intel-

lucrum, et pro gaudium D a secunda manu fructum. ligatur, ut glorificetur per vos, quia fortior est gloria Dei
* Vers. 14, ubi pro 07nnes fortes manu ACDGH forti (juam rerum naturan. Aliae propositiones inveniuntur in Ho-
manu. — Superius pro proelium (ita D) alii codd. et Vat. mil. 33. primo loco allegata.

pericnlum. " Vers. 8. — Superius pro comitantiim D concomi-

' Vers. 7. Pro obmutuit et aperuit (ita etiam translat. ex tantium.
Hebr.; cfr. Act. 8, 32.) Vulgata et Vat. obmutescet el aperiet.
 . ;, ;

COMMENT. IN EVANGELIUM LLCAE C. X. 255

declinandam loquacitatem , ad exhibendam huma- multum consuevit esse in viatoribus et frequenter

nitatem et ostendendam maturitatem. est occasio contentionum ; unde dicitur Marci nono
8. (Vers. 4.). Primo igilur quantum ad mendici- de discipulis^: « Si(juidem disputaverant in via, quis
Primum. tatem amplectendam dicil Solite portare sacculum ^, : eorum esset maior». Propter quod Genesis quadrage-
sciiicet ad repositionem pecuniae. Accipitur enim sac- simo quinto dicitur, quod « loseph fratribus profi-
culus pro bursa pecuniaria , secundum illud Prover- ciscentibus ait: Ne irascamini in via».
hiorum septimo; « Sacculum pecuniae secum tulit ». 10. Secunduru autem spiritualem intelliqentiam sensus spi-
1-1 . , • .
rilaalis.
yeque peram, ad reservandos panes, secundum il- prohdjet optare salutem, quae est viae, non salutem,
lud Matthaei sexto^: « Nolite sollicili esse in crasli- quae estquod notatur, cum dicit: Per
patriae ;

num, dicentes: Quid manducabimus » etc. Neque cal- viam. Omnibus enim salus est optanda, sicut dicitur
ceamenta, scilicet ad cooperiendos pedes; nam Marci primae ad Timotheum secundo '', quod « vult Deus,
sexlo dicitiir: « Sed tantum calcealos sandaliis ». omnes homines salvos fieri », et hoc ,
quia ipse est
sandaiia. Sandalta enim a laesione pedem protegunt, sed non salus et salvator. Sed illa salus debet optari, de qua
tegunt, sicul sunt soleae fratrum. Hoc autem voluit in Psalmo^: « Salus autem iustorum a Domino».
Dominus discipulis iniungere, ut non solum essent Hanc sempei" oplabant Apostoli, et de hac dicitur
pauperes, verum etiam apparerent et ad pauperta- Ecclesiastici vigesimo secundo: « Amicum salutare
tem magis exemplis quam verbis vocarent. « Est au- non confundaris »; et ad Romanos ultimo: « Salutate
tem paupertas, ut dicit Seneca ^ odibile bonum »; invicem in osculo sancto »; et in Psalmo: « Tu es
et ideo,cum appareat turpis et vilis, iunxit ei Do- ipse rex meus et Deus meus, qui mandas salutes
minus maximam dotem ut per illam saltem in con- , iacob». — Ahter potest exponi, ut dicatur: Nemi- Aiiter.

iugium possit assumi, cum dixit Matthaei quinto: nem per viam saluta,veritis id est, iam salvum ,

« Beali pauperes spiritu, quoniam ipsorum est re- dicatis, cum adhuc damnari possit, quamdiu est in via;

gnum caelorum » nam Matthaei decimo ^ « Qui perseveraverit usque :

9. Secundo quantum ad loquacitatem declinan- in finem, hic salvus erit». Ergo salus in fine viae,

scnndum. dam subdit: Et neminem per viam salutaveritis non in medio aut in capite. — Velaliter: Neminem Aiiter.

super quo loco dicit Glossa^, quod hoc dicit, « ne per viam salutaveritis , id est propter consortium
alicuius obvii confabulatione deflecterentur ab.iniun- viae, sed propter consorlium vitae. Ex quo apparet,
cto oflicio ». Mittebat enim eos festinato, sicut Eliseus quod non est salus hominibus propter Sanctorum
puerum suum ,
Regum quarto
quarti : « Si occurre- coUocutionem , sed propter ipsorum imitationem
rit tibi vir, non salutes eum; et si salutaverit te unde Matthaei septimo ^^ : « Non omnis, qui dicit mihi:
isDs litie- quispiam , non respondeas illi ». Hoc autem iniunxit Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum sed ,

Dominus non ad declinandum affabilitatis indicium qui facit voluntatem Patris mei, qui in caelis est».
cum ipse fuerit benignissimus et curialissimus; sed 11. (Vers. 5.). Tertio quantum ad humani- ^eTiiam,

ad declinandum multiloquium, de quo dicitur Pro- tatem exhibendam adiungit: Et^^ in quamcumque
verbiorum decimo ^ : « In multiloquio non deerit pec- domum intraveritis , primum dicite : Pax huic do-
catum»; et ideo Ecclesiastici decimo nono : « Qui mui; ut appareat, vos esse viros pacis amatores et
odit loquacitatem exstinguit malitiam ». Hoc autem annuntiatores, secundum illud Isaiae quinquagesimo

*
Codd. CD neque sacculum; cfr. siipra pag. 2o2, nota 6. ab iniuncto itinere. .Ambros., allcgato exemplo Elisei, qui ser-
— Subinde allegatiir Prov. 7, 20. — liiferins pro bursa Vat. vum suiim Giezi misit eique dixit: Si occnrreril iibi liomo,
crumena. non salutes eum elc. (IV. Reg. 4, 29.), Icgit: Festinantem enim
* Vers. .31. — Sequitiir Marc. 6, 9. eum iuljcbat pergcre... ne confabulalione alicuitis obvii, man-
' Cfr. Epist. 17, ubi oslendit, paupertatem, iicet timeatur, dalo reflecteretur a munere. Ergo hic non salutationis sedulitas
esse bonum. Kpisl. 80. ipse docet, in paupertate niiiil mali, auferttir, sed obstaculum impediendae devotionis aboletur, ut,
sed multa commoda esse. lipisl. 123. (aiias 124.) dicit, « duo quando divina mandantur, paulisper seqijestrentur humana etc.

esse genera rerum, quae nos aut invilent, aut fugent. Invitant * Vers. 19, in quo pro deerit ACDG deest. — Sequitur
divitiae... fugat labor... victus adstrictior. Debemus itaque exer- Ecdi. 19, 5, ubi pro exslinguit ACDG odit.
ceri, ne haec timeamus, ne illa cupiamus... Pauperlas nulli * Vers. 33, post quem Gen. 45, 24.
malum est nisi repugnanti ». Vide etiam opusc. de Paupertale ^ Vers. 4. Cfr. supra pag. 87, nota 9. in fine.
(inter opera Senccae). Card. Hugo, in Ps. 9, t3,liaiic .senten- *"
Psalm. 36, 39. — Tres soqq. loci sunt Eccli. 22, 31,
liam tribuit Plulosopho. Aristot., Problem. sect. 29. n. 4. in ubi pro confundaris (ita etiam Card. Hugo et Lyranus) Vul-
solutione quaestionis: « Cur paupertas apud homines bonos gata confundar ; Hom. 16, 16. el Ps. 43, 5.

potius esse quam apud pravos soleat » has adducit raliones; ' Vers. 22. — Superius post id est Val. prosequitur non
.\n quia ab omnibus odio habetur atque e.xpellitur, ad probos salvum dicatis eum, qui adliuc damnari poiest etc, quae etiam
perfugit... An quia homines probos optime se usuros cxistimat... inferius post in capite addit est optanda.
An libenler se ad viros optimos confert, quia femina cst inops- '" Vcrs. 21. — Superius pro collocutionem H venera-
que... An quia mala nunquam
est, se malis iungere velit? tionem.
nam si ita maluerit, omnino malum irremediabile ipsa redde- •' Vulgata ,
quam sequuntur H et Vat., omittit £7. — Sub-
lur. — Subinde allegatur Matth. 5, 3. indc allegatur Isai. 52, 7. Glossa interlinearis (ex Amhros.,
* Scilicet ordinnria (cx .\mbros., VII. in Luc. n. 63.) in VII. in Luc. n. 64.): Primum dicite: Pa.T etc, offerte pacem,
Luc. 10, 4, in cuius flne H cuin lextu originali refleclantur ut ipse ingressus pacis bcnedictione celebretur.
 256 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X.

secundo : « Quam pulcri super montes pedes annun- manete , tanquam viri maturi ne forte notemini de ,

Hotandam. tiantis et praedicantis pacem »! Hanc pacem Dominus instabilitate; unde Ecclesiastici vigesimo primo ^ « Pes :

fecit, secundum illud ad Colossenses primo ^: « Paci- fatui facilis est in domum proximi ». Ideo dicit Beda:
ficans per Dominus
sanguinem crucis eius » etc. ; « Alienum est a praedicatore per domos cursitare et
etiam rcliquit; loannis decimo quarto: « Pacem re- hospitium mulare ». — Et quia possent credere, ho- Reguiaqnoad
cibnm.
1 -1 T 1 1

linquo vobis, pacem meam do vobis»; Dominus an- spitmm esse mutandum propter cibum ideo subdit ;

nunliavit; loannis vigesimo: « Stetit lesus in medio Edentes et bibentes quae apud illos sunt, sine cibo-
et dixit eis: Pax vobis »; Dominus mandavit et pa- rum discretione, sicut primae ad Corinthios decimo ^
cem evangelizavil , sicut dicitur ad Ephesios se- « Omne, quod apponitur vobis, manducate, nihil in-

cundo : « Veniens evangelizavit pacem vobis ,

qui terrogantes propter conscientiam »; sine ciborum eliam
longe fuistis, et pacem iis qui prope ». abiectione, secundum illud primae ad Timotheum
12. (Vers. 6.). Et quia possent timere, ne fru- quarto « Omnis creatura Dei bona est
: et nihil ,

Qni siDi fiiii stra pacem offerrent; ideo subdit: Et si fuerit ibi reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur
,

filius pacis; pacis secundum aeternam praescientiam, sanctificatur enim per verbum Dei et orationem »;

de quibus loannis undecimo ^ dicitur, quod « lesus sine ciborum etiam requisitione , secundum illud Ec-

passus est, ul filios Dei, qui erant dispersi , congrega- clesiastici trigesimo primo : « In medio multorum se-

ret »; de quibus dicitur secundae ad Timotlieum se- disti ,

prior illis ne extendas manum luam nec prior
cundo: « Cognovit Dominus qui sunt eius». Tales poscas bibere». — Et quia possent credere, quod operariasdi-
gnns mer-
sunt filii pacis,quia dicitur Matthaei quinto: « Beati non hceret pasci de aliena substantia ; ideo addit : cede.

pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur ». — In tali Dignus est enim operarius mercede sua, non so-
habet efficaciam verbum praedicationis; propter quod lum in patria ad remunerationem , sed etiam in via
addit: Requiescet super illum pax vestra, id est a ad sustentationem. Unde primae ad Corinthios nono ^:

vobis annunliata; unde Isaiae sexagesimo sexto ^ se- « Dominus ordinavit his qui Evangelium annuntiant,
cundum aham translationem « Super quem requie- : de Evangelio vivere»; et ad Galatas sexto : « Com-
scet spiritus meus nisi super humiiem et quietum » municet autem is qui catechizatur verbo, ei qui se
Requiescit utique pax Christi annuntiata super prae- catechizat in omnibus bonis »; unde primae ad Co-
destinatos a Deo, secundum illud Actuum decimo rinthios nono dicitur : « Si nos vobis spiritualia se-
tertio : « Crediderunt quotquot erant praeordinati ad minavimus, non est magnum, si carnalia vestra me-
vitam »; et loannis decimo : « Vos non creditis, quia tamus ». Et hoc probat ibi ^ Apostolus, quod tahs
non estis ex ovibus meis. Oves meae vocem meam operarius sit dignus, et per auctoritates et per ra-
Notandam. audiunt » .
— Utilc cst igitur loqui praedestinatis tiones quamplures , sicut ibi patet. Quoniam ergo di-

Evangehum pacis ; utile est etiam loqm. praescitis gnus est refectione, propter illam non oportet, eum
propterea subdit: Sin autem, revertetur ad vos , se- hospitium mutare. — Ideo in fine addit: Nolite trans- Non vagan-
dam.
cundum iUud Psalmi * : « Oralio mea in sinu meo ire de domo in domum ; r|e videamini vagi , ne sitis

convertetur » ; et hoc, quia opus pietatis et miseri- similes illi mulieri vagae, de qua dicitur Proverbio-
cordiae semper esl utile facienti et ad facientem re- rum septimo^, quod « est garrula, vaga, quietis im-
vertitur, secundum iilud Ecclesiastici decimo septimo patiens, non valens in domo consistere pedibus suis».
« Eleemosyna viri quasi sacculus cum ipso et gratiam Tales sunt haeretici; unde secundae ad Timotheum
hominis quasi pupillam conservabit; et postea resurget tertio : « Ex his sunt, qui penetrant domos et ca-

et retribuet retributionem unicuique in caput suum » ptivas ducunt muherculas oneratas peccatis Non » .

13. (Vers. 7.). Quarto vero quantum ad matu- tales debent esse praedicatores veritatis ; unde Ambro-
Qnartum. ritatcm ostendendam subdit : In eadem autem domo sius ^**
: « Non est de domo in domum vaga facilitate

^ Vers. 20. — Tres seqq. loci sunt loan. 14, 27. et 20, Luc. 10, 6.): Sin autem, si audire noluerit, ad vos reverte-
19; Eph. 2, 17. tur , lai)oris veslri fructu non privabimini.
" Vers. 51. et 52. Pro passiis est Vulgata et Vat. moritu- ^ Vers. 25. — Sententia Bedae (qui sequilur Ambros., cfr.

rws erat. — Subiunguntur II. Tiin. 2, 19. et Matth. S, 9. — supra c. 9. n. 8.) habetur ill. in Luc. 9, 4.

Glossa interlinearis ex Gregor. (I. Homil. in Evang. homil. 17. ® Vers. 27. — Duo seqq. looi sunt I. Tim. 4, 4. seq. et

n. 6.), quem seqnitur i5eda (III. in Luc. 10, 5.): Et si ibi fiie- Eccli. 31, 21.
rit filius pacis, praedesllnatus ad vitam, sequetur (^aeleste ver- ' Vers. 14, cui subiunguntur Gal. 6, 6. et I. Cor. 9,11:
bum, quod audit. Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si nos car- ,

' Vers. 2. Ilaec translatio exhibetur ab August., Enarrat. nalia vestra metamus ? Pro seminavimus C D G H seminamus.
in Ps. 92. n. 6; in Ps. 103. serm. 2. n. 10; in Ps. 131. n. 4-; — Glos.sa ordinaria (ex Gregor. et Beda locis paulo superius

Serm. 279. (alias 24. ex Sirmondian.) n. 6. et de Sancta Virgin. allegatis) : Nota quod uni operi praedicatorum duae mercedes
,

0. 39. n. 40. fSeptuaginta : Super quem respiciam nisi super debentur : una in via quae nos in labore sustentat
,
alia in ;

humilem et quietum?). Lectionem Vulgatae vide supra c. 9. patria, quae nos in resurrectione remunerat.
n. 105. — Duo seqq. loci sunt Act. 13, 48. et loan. 10, 26. seq. ® Vers. 4. seqq.
* Psalm. 34, 13. — Sequitur Eccli. 17, 18. se(|., de quo » Vers. 10. et 11. — Sequilur II. Tim. 3, 6.

cfr. supra pag. 140, nota 6. — Giossa interiinearis (ex Gre- •° Libr. VII. in Luc. c. 10. n. 64. Senlentia Ambrosii exhi-
gor., L Homil. in Evang. homil. 17. n. 6. et ex Beda, III. in betur verbis Glossae ordinariae in Luc. 10, 7, ubi pro in
 ,,:: ::

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X. 2d7

(lemigrandum , ut in hospitali amore servetur con- quod potest salvare animas vestras ». — Et quoniam
stantia, ne coalita amicitiae necessitudo facile dissol- a suscipienlibus spiritualia documenta suscipi possunt

vatur ». corporalia alimenta , ideo subdit : Manducate quae

14. Et in quamcumque civilatem intraveritis. apponuntur vobis , scilicet ad relevandam necessita-
jcando, in- Post informalionem comniunem sub- discipulorum tem, ut fortius secundum ifiud Psalmi ° laboretis,
formatio
speciaJts iungit hic Evangelista informationem specialem se- « Labores manuum tuarum quia manducabis bea- ,
[Qoad qaa-
tuor. cundum audienlium diversitates ^. Et quoniam qui- tus es, et bene tibi erit». Unde supcr illud primae
dam parati fuerunt ad eos recipicndum , ut fideles, ad Corintliios nono: « Dispensatio mihi credita est »,
quidam autem ad repellendum ut infideles, quorum , Glossa Non debemus ideo evangelizare ut man-
: « ,

culpa crescebat ex contemptu divinae gratiae et de- ducemus sed ideo manducare, ut evangelizemus, ut
;

DiTisio. spectu auctoritatis apostolicae ; ideo pars ista habet cibus non sit bonum, quod appetitur, sed necessa-
quatuor. In quarum prima praemittitur informatio rium, quod adiiritur ».
respectu /idelium ; in secunda vero , respectu rebel- IG. Et nota, quod dicit: Quae apponuntur, ei Noiandum.

lium , ibi ^ : In quamcumque civitatem intraveritis hoc cum hilaritate; quia, Proverbiorum decimo quin-
etnon receperint ; in tertia subditur increpatio con- to^, « melius est vocari ad olera cunr caritale quam
temptorum , ibi Vae tibi, Corozain etc. in quarta : ; ad vitulum saginatum cum odio». Manducate etiam
vero subiungitur authenticatio praedicalorum, ibi quae apponuntur, non quae vos ipsi paretis; quod
Qui vos audit etc. dicit propter vitandam gulositatem , de qua Seneca ^

Circa informationem respectu fidelium duo in- « In ventrem preliosa sic congerunt , quasi congesta
e informa- Iroducuntur ;
quorum primum est susceptio stipendii servaret ;
quid ad rem , quid recipiat ,
perditurus
ione respe-
tu ndeliiim temporalis , secundum est communicatio beneficii omne, quod recipit »? Et ideo dicitur Ecclesiastici se-
lancantar
aao. spiritualis. cundo ^ : « Omne ,
quod libi applicitum fuerit , ac-
15. (Vers. 8.). Primo igitur quantum ad ^u^ce- cipe». Hoc autem maxime spectat ad pauperes, ut
De primo. ptionem temporalis stipendii informat , cum dicit vili tanquam esurientes; quia
sint contenti refectione

Et in quamcumque civitatem intraveritis, scilicet ad dicitur Proverbiorum vigesimo septimo:

« Anima esu-

praedicandum veritatem, sicut dicitur lonae tertio^, riens etiam amarum pro dulci sumet »; et lob sexto:
quod « coepit lonas introire civitatem itinere diei « Quae prius nolebat tangere anima mea nunc prae

unius et clamavit». Sic et isti per divini verbi cla- angustia cibi mei sunt ».
morem delDebant in suo ingressu civitatem excitare, 17. (Vers. 9.). Secundo vero quantum ad com- oesecundo.

iuxta quod dicilur de Philippo discipulo Actuum municationem spiritualis beneficii subditur : Et cu-
octavo ,
quod « descendens in civitatem Samariae rate infirmos , qui in illa sunt; et hoc per virtu-
praedicabat illis lesum. Inlendebant autem turbae his tem vobis a Spiritu sancto collatam , de qua primae
quae a Philippo dicebantur». — Et quoniain fide- ad Corinthios duodecimo ^ : « Alii dalur gratia sani-
lium est divinis verbis intendere, ideo subdit : Et tatum in uno spiritu, alii operatio virtutum ». Ilanc
susceperint vos , scilicet per fidem et dilectionem deditDominus discipulis minoribus ad confirmationem
tanquam nuntios quoniam, Matthaei decimo Christi ;
doclrinae suae ; unde Hieronymus : « Quia hominibus
octavo*, « qui susceperit unam parvulum talem in rusticanis et absque eloquii venustate nemo crederet
nomine meo, ille me suscipit». Ille autem suscipit pollicentibus regnum caclorum , dat potestatem mira-
praedicatorem ,
qui eius doctrinam acceptat cum man- cula faciendi ». Huius potestatis donum prius conces-
suetudine et patientia, iuxta quod dicitur lacobi serat , sicut et Apostolis supra nono ^" : « Dedit eis

primo : « In mansuetudine suscipite insitum verbum, potestatem super omnia daemonia, et ut languores

[plures codd. omitlunt in] hospitali amore (ita textus originalis) * Vers. 1 7. Pro vocari ad olera ACDG vocari ad domvm
Vat. hospitii amore , et pro coalita G cum Card. Hug. collata. luctus ; cfr. Eccle. 7,3: Melius est ire ad domum luctus, quam
^ Cfr. supra n. 7. ad domum convivii.
* Vers. 10, ubi posl In quamcumque Vulgata addit au- ' Cfr. Epist. 1 14. (alias 115.) in fine et Epist. 89. (alias 90.)

tem,, quod oinittitur etiam a Beda (ACH El in quamcum- in fine. Pro concjerunt et servaret Vat. congerimus et serve-
quej ; tertia pars iiabetur v. 13. et quarta v. 16. — Inferius mus {X C D servarent) ; quae etiam pro quid recipint (A C D
pro authenticatio G authenlizatio , Vat. aucloralio ; cfr. supra quod recipiet) substituit quid quis recipiat. Superius pro —
pag. 88, nota 12. paretis, quod habet Vat. el C, AD portetis, E petitis; H por-
' Vers. 4, ubi Vulgata post introire addit in. — Subinde tetis vet etiam petatis.
allegalur .\ct. 8, .5. seq. ® Vors. 4 , ubi pro applicitum C D applicatum. — Sub-
* Vers. 5. — Sequitur lac. 1, 21. inde allegantur Prov. 27, 7. et lob 6, 7. Codd., omisso Prov.
* Psalm. 127, 2, post quem I. Cor. 9, 17. Glossa cst or- 27 , 7, legunt : quia, lob 6, animae esurienti amara dulcia esse
(linaria secundum August. , II. dc Sermone Domini in monle, videnlur : Quae prius nolebat etc.

c. 16. n. .53. et .'U. In finc Giossac ACD addunt ut illud im- ^ Vcrs. 9. — Sentenlia Ilieron. habetur I. Comment. in

pleatur ; ita etiam Petr. Lombardus et Lyranus, scd addunt Matth. 10, 7. se([. Pro dat potestatem (ila cliam tc.xtus origina-

ut illud implealur [Matth. 6, 33.]: Quaerite primum regmim lis) Vat. dare voluit potestatem.
Dei, et haec omnia adiicientur vobis. Vide Qfj. disput. de Per- ^" Vers. 1. — Sequitur I. Pelr. 4, 10. — Superius voci-
fectione evang q. 2. a. 2. ad 17. bus prius concesserat sccunda manus in D praefixit eis.

S. Bonav. — Tom. VII. 33

 2S8 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X.

curarent »; sed hic imperat, ntdono accepto ulantur, inlraveritis , ad veritatis praeconium, secundum il-

iuxta quod dicitur primae Petri quarfo: « Unusquis- lud Actuum decimo septimo ^ : « Cum venissent Thes-
que sicut accepit gratiam , in alterutrum illam admi- salonicam , ubi erat synagoga ludaeorum, inlroivit ad
nistrantes » etc. — Et quia curalio corporalis ordi- eos Paulus et disserebat eis de Scripturis ». — Et non
nata erat ad illuminationem mentis, ideo subdit : Et receperint^ vos , per veritatis auditum, qui est prae-
(licite illis: Appropinquabit ^ in vos regnum Dei dicaloribus accommodandus sicut dicitur terlia Ca- ,

in quo simul clauditur veritas doctrinae, bonitas nonica loannis « Nos debemus suscipere huiusmodi,
:

gratiae et sublimitas gloriae , secundum quod sic ut cooperalores simus veritalis. Scripsissem forsitan
expositum fuit^, et interlinearis dicit: « Regnum Dei Ecclesiae, sed is qui amat primatum gerere in eis,
Christus, vel vita aeterna, vel scientia Scripturarum ». Diotrephes, non recipit nos ». — Exeuntes in platea
^i\\.?L appropinquavil, (\\\?ii\(\o inter eos erat, iuxta eius , ad veritatis testimonium ,
propter quod dicitur
quod dicitur infra decimo septimo ^ : « Regnum Dei Matthaei decimo ^"
: « Quod dico vobis in lenebris di-
intra vos est ». Vere appropinquavit, cum ille iam esset cite in lumine, et quod in aure auditis praedicate
praesens , de quo dicitur Apocalypsis decimo nono super tecla »

quod « habebcit in vestimento et in femore suo scri- 19. (Vers. 11.). Dicite^^: Etiam pulverem pe- QnzTe \>r^hh

ptum: Rex regum Dominus dominantium ». Et si-

et dum, qui adhaesit nobis de civilate vestra , e.xter- e^it^e^eaius.

gnanter dicit : In vos , id est, in eos qui verbum Dei gimus in vos , propter veritatis contemptum, quod
suscipiunt per fidem, de quibus Apocalypsis quinto* : est peccatum valde detestandum , secundum illud
« Fecisti nos Deo nostro rcgnum , et regnabimus su- loannis decimo quinto: « Si non venissem et locutus

per terram »; et per gratiam fidei, secundum ilhid fuissem eis, peccatum non haberent ». Et ideo ad
ad Colossenses primo , « eripuit nos de potestate tene- huius delicti detestationem dicit pulverem abster-
brarum et transtulit in regnum Fihi caritatis suae ». gendum , sicut Petrus Simoni Acluum octavo : « Pe-
— Sic igitur patet, quahter se debebant habere ad cunia lua lecum sit in perditionem ». — Tamen hoc
fideles, quia debebant recipere stipendium sustenta- scitote , quia appropinquabit ^^ regnum Dei , id est

tionis et ministrare beneficium curationis et erudi- veritas Evangelii , secundum illud Matthaei vigesimo
coroiiariam. tionis. Qui crgo uou ministraut haec beneficia spiri- quarto : « Praedicabitur hoc Evangelium regni in uni-
tualia minus condigna suscipiunt stipendia corporalia. verso orbe in testimonium omnibus genlibus », ut
Unde Gregorius^: « Quid ad baec doctores dicimus, nullus possit se per ignorantiam cxcusare. Et pro-
qui, Christi adventum praecurrenles, ecclesiasticum pterea, ut hoc publice fiat, iubet in plateis cxter-
olficium suscipimus et muti panem comedimus »? Et gere pulverem , super quo dicit Ilieronymus ^^, quod
Bernardus ^ : « Venient ante tribunal iudicis, ubi erit lioc iubet « in testimonium, quod praedicatio eorum
pauperum allegatio dura, accusatio gravis, quorum pervenerit usque ad illam civitatem ». Et ita non
vixere stipendiis nec diluere pcccata». habent excusationem de infidelitate.

18. (Vers. 10.). In quamcumque'^ civitatem in- 20. Secundinn spiritualem autem intelligenliam Exposillo
spirilualis.
Dc informa. traveritis. Post informalionem respectu fidelium sub- pedes Apostolorum sunt afiectus praedicatorum ,
qui- Triplex pul-
tione respB' vis.
ctu rebel- ditur informatio respectu rebellium , circa qiiam bus triplex pulvis consuevit adhaerere, scilicet ina-
liam laa- , .
,
guninr duo. duo mtroducuntur primum est contestatio veritatis nis gloriae , de quo in Psalmo^*: « Gloriam meam
Evangelii , secundum est comminatio severitatis in pulverem deducat » ; indignalionis el impatien-
iudicii. tiae, de quo Michaeae septimo : « Lingent pulvereni

Primo igitur quanlum ad contestationem veri- sicut serpens »; cupiditatis et avaritiae , secundum
De primo. tatis EvangelH dicitur : In quamcumque civitatem illud Ecclesiastici vigesimo septimo : « Iii percussura

* Ita eliam Card. Hiigo, B. Albert. , Gorranus etLyranus; Venienl , vcnient antc Irihunal Christi ; audietur populorum que-
Vulgata, II et Vat. appropinqnavit. rela gravis, accusatio dura, quoruni elc.
* Cap. 9. n. .3. — Glossam seq. non invenimus ; notentur ^ Cfr. supra pag. 2o7, nota 2.
verba B. Albert. , in Luc. 10, 9: « Dicit lamen G\ofiSSi inteiii- ® Vers. I. et 2. — Superius post praeconium Val. addit
nearis , quac viafjistralis cst, quod regnum caelorum cst vel praedicandum.
Christus, vel vita aeterna, vel Scriptura ». CCr. tamen Glossa m- ® lla eliam Beda , B. Albei-t. ot Gorranus ; H et Vat. cum
terlinearis in Matth. 4, 17: Appropinquavit [Lyranus Appro- Vulgala susceperint ; cfr. supra 9,5. — Subinde alleganlur
pinquabit^ enim regnum caelorum, , id est Christus qui dat, IIL loan. V. 8. et 9.

vel Ecclcsia, cui promissum est et paratum. Glossam, in qua '" Vcrs. 27. — Suiierius post testimonium Vat. addit te-

regnum Dei dicitur intclligentia Scripturarum, vide supra stificandum.

pag. 192, nota 10. " Verbum Dicite in Vulgata pertinet ad v. 10, quae etiam
^ Vers. 21, post quem Apoc. 19, 16. — Pro Vere appro- subinde omitlit cum H et Vat. pedum, quod tamen exhibetur
pinquavit (ita C D) Vat. Vere appropinquaverat. a B. Alberto et S. Thoma (Cat. aurea in Luc. 10. n. 3.); cfr.
* Vers. 10. — Sequitur Col. 1, 13, in cuius fine Vulgata supra 9,5. — Duo seqq. loci simt loan. 1o, 22. et Act. 8, 20.
et Vat. dilectionis stiae. '* Cfr. supra nola 1. — Sequitur Mallh. 24, 14.
' Libr. XXn. Moral. c. 22. n. 53 : Quid ad haec nos pa- ** Vide supra pag. 219, notam 9.

stores dicimus etc. — Superius pro minus condigna H mimis ** Psalm. 7, 6. C(r. supra c. 9. n. 9. in fine. — Duo seqq.
digne, immo indigne, Vat. minus iuste et indigne. loci sunt Mich. 7, 17. et Eccli. 27, 5.
® Declamation. (cfr. supra pag. 2-28, nota 8.) XVL n. 19:
 , —

COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X. 259

De pnuero cribri remanebit pulvis ». — Primus pulvis adhacret rari per Dominum , ab eis qui audierunt, in nos
''"""'
pedibus praedicantium, cum laudantur ; sed excu- confirmata est »? — Alia ratio est propter maiorem Ratio 2.

litur '^cv considerationem sui , SQQxmdmxi illud Mat- veritatis notitiam ; unde Gregorius ^ : « Ubi maius
thaei decimo ' : « Vos non estis, qui loquiniiin »; et est donum scientiae, ihi transgressor maiori subia-
primae ad Corinthios duodecimo : « Nemo dicit: Do- cet culpae »; quia dicilur lacobi quarto : « Scienli

minus lesus, nisi in Spiritu sancto »; et primae ad bonum facere et non facicnti peccatum cst illi ».

Corinlhios quarto: « Quid habes, quod non accepi- Et quod conlemptoribus veritatis maxima debeatur
sti »? Ideo Ecclesiaslici decimo: «Quid superbis, terra poena, patet ex hoc quod dicitur ad Homnnos pri-
lesecundo. et ciuis » ? — Secundus pulvis adhaeret, cum non mo^ de quibusdam, qui, « cum Dcum cognovissent,
acceptanlur ; sed hic excutitur per rememorationem non sicut Deum glorificaverunt », quod « tradidit il-

Christi, secundum ilhid loannisdecimoquinto ^: « Me- los Deusreprobum sensum ». Et ratio huius red-
in

mentote sermonis mei, quem ego iocutus sum vo- ditur, quia « non probaverunt Dcum hal)ere in no-

bis Non est servus maior domino suo. Si me per- titia ».

...
:

secuti suut, vos persequcnlur — Tertius 22. (Vcrs. Vae tibi, Corozain ctc. Hic tcr- oe increpa-

...
De tertio. ct » etc. 13.).
. tione con-
pulvis quando muncra olferuntur, quae
adhaeret, tio loco submngitur increpatio contemptorum , qui lemptorum
tanKiintor
excaecant ocuios ducum iuxta iilud Baruch sexto^: , propler duo a Dommo increpandi ostenduntur et laii- duo.

« Oculi eorum [)leni sunt pulvere a pedibus intro- quam damnabiles arguuntur, scilicet proptcr duri-
euntium »; sed hic exculitur per wemonam mortis tiam cordis et ^vu\Mv excellentiam mentis : duritia
?i05/ra(?. Ilieronymus ^ : « Facile contemnit omnia qui cordis reddebat eos im.poenitentes , sed excellcntia
se semper cogitat moriturum »; et in primae ad Ti- arrogantes.
molheum ultimo: « Nihil intulimus in hunc mimdum ;
Primo igitur, increpans cordis duritiam, dicit : oe primo.

haud dubium, quod nec auferre quid possumus». Vae tibi, Corozain! vae tibi, Bethsaida! quac crant
21. (Vers. 12.). Secundo vero quantum ad co?n- duae civitates Galilaeae, ubi plurima feccrat signa,
esecundo. m.inationp.m severitatis iudicii subdit : Dico vobis ct tamcn adlnic permanebat in eis duritia ^*^. — Propter
quia Sodomis in die illa remissius erit (juam illi quod subdit : Quia, si in Tijro et Sidone factae
civitati; ex quo apparet magnitudo poenac'. Nam di- fuissent virtutes, quae in vobis factae sunt , id est,
citur in Sodoma et Go-
Canonica ludae'', quod « si Dominus eis tanta miracula ostendisset ante suam
inorrha et finitimae civitales factae sunt exemplum, subversionem — quam comminatus est Dominus per
ignis aeterni poenam sustinentes ». Unde et Dominus Ezechielem vigesimo septimo ^^ : « Tu fili hominis,
fuit iUis fortissime indignatus, secundum quod dici- assume super Tyruin lamentum », et in finc capi-
tur Genesis decimo nono, quod « pluit Dominus su- tuli Ad nihilum rcdacta es et non cris usque in
: «

per Sodomam et Gomorrham sulphur et ignem et sempiternum » —

adliuc non esscnt subversae, et hoc,
subvertit civitates has et omnem circa regionem ». quia poenituisscnt. — Unde addit : Olim in cilicio et

Apparet etiam ex hoc magnitudo culpae , quia ma- cinere sedentes poenilerent , sicut fecerunt Ninivitae,
ior culpa est contemptio '^
vcritatis quam libido car- de quibus lonae tcrtio ^^ ,
quod « pracdicaverunt ie-

Ratio 1. nalitatis. — Ratio autem huius est, quia non fuit iunium ct vestiti sunt saccis a minore usque ad ma-
eis ohlata tanta gratia; et secundum qnod dicitur iorem ».

infra duodccimo^, « cui muitum datum est, multum 23. Et nota, quod
*
tria dicit, in quibus
*
expri- Tna *•
circa
poenilen-
quacretur ab eo Cnde ad Hebraeos secundo: « Si
». mit poenitcntiac perfcctioncm , scilicet cilicium, ci- ''am.

enim qui per Angelos dictus est sermo factus est fir- nerem et sessionem. In poenitente enim debct csse
mus; quomodo nos effugiemus, si tantam ncglexe- dolor ex considcratione divinae offensae, et hoc in
rimus salutem, quae, cum initium acccpisset enar- cilicio ; timor, ex consideratione vindictae , et hoc in

' Vcrs. 20, cui snbiiingiintnr l. Cor. 12, 3. ct i, 7; Ec- nav. paulo inferius). Regul. pastor. p. III. c. 23 : Qiio enim
cli. 10, y : Quid superhit elc. quisque melius sapit, eo delerius delinquit elc. Clr. ibid. c. 31.
* Vers. 20. — ifupcrius pro cxm non acceplanlnr Vat. ® Vers. 21, post quem v. 24. et 28.
cum contemnuntvr. * Vcrs. 16. ^" Glossa or(/war/a (ex Beda, qui sequitur llicron., II. iu
* Kpist. UO. (aiiiis 139.) n. 16. et Comment. in Eccle. 11,8. Mattli. 11, 21.) in Luc. 10, 13: Corozaim, Bctli.saida, Caphar-
Cfr. tom. VI. pag. .>j, nola 6. et i)ag. 91, nota 3. — Scqui- naum ct Tibcrias civitates sunt Galilaeae in littore laci Gene-
tur I. Tim. 6, 7. sareth. Ilas plangit Dominus ,
quia post lanta miracula et vir-
* Vers. 7. — Subinde ailegatur Gen. 19, 25. seq. lules non poenitucrant; et sunt peiores gcntilibus nalurale so-
* lla CD, alii codd. et Val. conlemptns. liiinmodo ius dissipantibtis, (juia posl dcscriptac lcgis contem-
' Vers. 48. (.\ CU 11 : Ciii multum domtum cst, multnin ptum Filium quoque Dei conculcare graliamtpic ingrati sperncrc
exi/jetur ab eo), post qucm Ilcbr. 2, 2. et 3. non timucruiU.
« Libr. XVIIl. Moral. c. II. n. 18: « Qiiibus [hoslibus Ec- " Vers. 2, et subinde v. 36 : Ad nihilum deducta cs et
clesiac] aliquando dalur ad iudicium suum, ut rccto quidem non eris usque in perpctuiim. — Supcrius posl in vuhis factae
aliqua sciant, sed c.x ipsa hac scicntia obiigatiores ad pocnam snnl D addit ad vestram maiorem damnationem, et pro snam
flant n. Subinde (c. 12. n. 19.) hac in re allcgantur Luc. 12, 47: [Vat. sui] subversionem H suam deslruclinnom.
Servus, qui cognoscil voiuntatem domini sui elc. et lac. 4,17: ^^ Vers. 5, in cuius finc Vulgata ct Va(. a maiorc usqxie
Scienti iyilur bonum facere etc. (idcm lcxlus allegatur a S. Bo- ad minorem.
 260 COMMENT. IN EVANGELIUM LUCAE C. X.

cinere, qui praefert niortis iniaginem; debet esse cula, quae focta sunt in ea, de quibus superbivit
pudor in consideratione sequelae sive vilitatis suae, amplius, quam profecit; unde supra quarto^ dici-

et hoc in sessione. Ideo dicit Hieronynms ' ,

quod tur : « Quanta audivimus a te facta in Caphar-
« cinis et cilicium arma sunt poenitenlium ». Et pro- naum » etc. Primo er^o exaUata est propter mu-
plerea leremiae sexto : « Filia populi mei, accingere nera divinae gratiae, sed post demersa merito super-
ciiicio et aspergere cinere, luctum unigeniti lac libi, biae. Et hoc praedictum fuerat Isaiae nono^: « Primo

planctum amarum ». Et propter pudorem humilita- tempore alleviata est terra Zabulon et terra Neph-
tis, qui debet comitari, dicitur leremiae decimo ter- tlialim », scihcet per praecedentia miracula, « el no-
tio^: « Dic regi et dorninatrici : Humiliamini, sedete, vissimo aggravata est via niaris », id est depressa
quoniam descendet de capite vestro corona gloriae in iudicio propter sua peccata, sicut exponit ibidem
veslrae ». Si igitur talem fecissent poenilentiam , non Glossa. Et ideo divina dona suscipienda sunt cum Notandam.

haberent tantam cordis duritiam, ac per hoc nec timore et magna reverentia, sicut dicit Gregorius^,
tam duram sentenliam. quod « cum augentur dona , rationes etiam crescunt
24. (Vers. 14.). Et propterea subiungit : Verum- donorum ».

QaiTerenm.tamen Tijro et Sidoni remissius erit in iudicio 2G. (Vers. l(j.). Qui vos audit etc. Hic quarto dc amhenti.
1 T 1 o • 1
calioneprae-
• •

cum Tyio quam vobis; quia, secundum quod dicilur infra duo- ioco subdilur authenlicatio ^ praedicatorum. Ostendit dicatorum
,1 ,• , •
tanguntur
decimo ^ , « servus sciens voluntatem domini et non aulem eos authenticos tum propler auctontalem «luo.

faciens vapulavit multis». Ratio autem liuius est ni- Christi mediatoris, tum eliam propter auctoritalem
mia durilia contra tanla beneficia unde ad Romanos ; summi imperatoris.
secundo dicitur « An ignoras, quoniam Dei l)eni-
: Primo igilur autlienticat eos i)er auctoritatem dc primo.

gnitas ad poenitenliam te ad(hicit ? Tu autem se- Christi mediatoris, cum dicit: Qwi vos audit me
cundum duritiam tuam et impoenilens cor thesauri- audit. Nam ipsi gerebant Christi personam ; unde
zas tibi iram in die irae et revelationis iusti iudicii Apostohis secundae ad Corinthios secundo^: « Nam
Dei»; quia Ecclesiastici tertio dicitur: « Cor durum et ego, si quid donavi, propter vos in persona Chri-
male habebit in novissimo » ; « et peccalor adiiciet sli»; et decimo tertio: « An experimentum eius
ad peccandum ». quaerilis, qui in me loquitur Christus »? Et ideo di-
2o. (Vers. 15.). Secundo vero increpans quoad citur primae ad Thessalonicenses secundo: « Et vos,
Be secunio. excellentiam mentis subdit: Et tu , Capharnaum, cum verbum auditus Dei, acce-
accepissetis a nobis

usque in cacluni excdtata, scihcet per arrogantiam pislis iUud non ut verbum hominum, sed, sicut est
nsque in infernum^ demergeris , per divinam sen- vere, verlium Dei ». In auditu ergo discipulorum
"*
lentiam. Unde Abdiae primo : « Si exaUatus fueris ut Cliristi Christus auditur, et similiter in contemptu
aquila et inter sidcra posueris nidum tuum, inde contemnitur. — Et propterea subdit: Et qui vos
detraliam te »; et lob vigesimo: « Si ascenderil usque spernit me spernit; unde Ezechiehs tertio^*^: « Do-
in caehnn superbia eius, et caput eius nubes teti- mus Israel nolunt audire te, quia nolunt audire me».
gerit; quasi sterquihnium in fine perdetur ». Dicitur Et hoc innuit Matliiaei vigesimo quinto, cum dicit

autem Capharnaum exaltala propter phnima mira- « Quamdiu uni ex minimis meis non fecislis, nec

^ Comment. in lonn. 3 , iJ : Saccus el ieiunium arma simt Vers. 4. et lob 20, G. seq., ubi i)ro in caelum (i(a etiam Se
poenilentiae, auxilia peccatorum. Cfr. Vlll. ComiTient. in Ezccli. ptua-ginta et versio ex Hebr.) Vulgata, II ad caclum.
et Vat.

27, 28. seq. , ubi dicit, cinerem esse signum poenitentiae, et ad- * Vers. 23. — Stiperius pro propter plurima A C D su-
ducit Luc. 10, 1,3 : Si in Tyro... olim in sncco et cinere eijissent per plurima, et inferius pro propter munera ACDG super
poenitentinm. Idcm insinuatur Epist. 130. (alias 8.) n. 10. — miinera.
De tribus actibus poenilentiae, scii. dolore, timore et pudore * Vers. 1 , ubi Glossa interlinearis (ex Hieron.) : « Primo
(ubi pro seqnelae Vat. culpae, et pro vilitniis H humilitatis), tempore, dominicae incarnationis, allevinta est , onere pecca(i
cfr. supra pag. 183, no(a 6,etAugust. , de Correptionc et gra- rclevala, ierra Zahulon et Nephthali [Glossa ordinaria : In qvm

tia, c. 5. n. 7. — Sequitur ler. 6, 26. Chrislus primum praedicavit et miracula fecit; ibi enim aquas
* Vers. 18. — Glossa ordinaria (ex Beda) apud Lyranum in \inum convertit etc.] et novissimo aggravata est, plurimis

in Luc. 10, 13: In cilicio aspera peccati pungenlis memoria, in errore manentibus, graviter alTlicla ». G lossa orrfmor?a apud
qua in die iudicii sinisira pars induenda est, significatur. /n c«- Lyranum in Luc. 10, 15: Et tu Capltarnaum elc. Vel exaltata
nere mortis consideralio, per quam (ola humani generis massa es superbe resistcndo meae praedicationi ; vcl exaltata es meo
in pulverem est redigenda, figuratur. In sessione humilitas hospilio et meis signis et virtutibus, et ideo maiori plecteris
propriae conscientiae, imde Propheta (Ps. 126, 2.): Surgite, supplicio, quia his credere noluisti.
postqnam sederitis , id cs( [I. Petr. 5, 6.]: Humiliamini sub ' Libr. I. HoiTiil. in Evang. homil. 9. n. 1.

potenli mnnu Dei elc. ^ Vat. hic, sicut supra (cfr. pag. 257, nota 2.), auctora-
^ Vers. 47. — Subinde ailegantur Rom. 2, 4. seq. ; Ec- tio , G auihentizatio. Simile occurrit inferius, ubi pro aulhen-
cli, 3, 27. et 29. ticat Vat. auctorat, G vel auctorizat vel authentizat.
* Vuigata : usque ad caelum exallata usqne ad infernim ® Vers. 10, post quem 13, 3. et 1. Thess. 2, 13, ubi
August. , Serm. 101. (alias 42. de Sanctis) c. 7. n. 8, exhibet codd. post auditus omi((unt Dei, ct ACDH in fine legunt 5^d
lam ad caelum quam in caclum et in infernum; Beda et S. ut verbum Dei, omisso sicut est vere.
Thom. (Cat. aurea in Luc. 10. n. 4.) in caelum et ad infer- " Vers. 7. Duo — seqq. loci sunt Malth. 25, 45. et I.

num; B. Albert. m caelum et tam ad infernum quam in in- Thess. S, 19. seq. — Inferius pro veras praedicationes Vat. ve-

fernum, CD usque infernum. — Duo seqq. loci sunt Abdiae ros praedicatores.
 , ,:

COMMENT. IN E\'ANGELIUM LUCAE C. X. 2G1

mihi fecistis ». Et propterea dicebat Apostolus pri- ciem ». — Propter quod addit: Dicentes: Domine
mae ad Thessalonicenses quinto : « Spiritum nohte etiam daemonia subiiciunlur nobis in nomine tuo;
exstinguere, prophetias nohte spernere », id est ve- in quo exprimebant, se gaudere, quia fortiores dae-

ras praedicationes. monibus facti erant. Et ista quidem laetitia vcniebat

Ti. Secundo authenticat eos propter auctorila- ex latente superbia, sicut et ihius Pliarisaei , de quo
secanio. tem summi impcratoris , cum subdil :Qui^ me infra decimo octavo'' dicitur, quod orans dicebat:
spernil spernil eum qui me misil , tum propter « Gratias tibi,Deus, ago, quia non sum sicut ceteri

commissam auctoritalem, lum propter consubslan- hominum » etc.

tialitalem. Unde loannis quinto : « Qui non honorificat 30. Et nota, quod de divinis donis quidam ?na- Primus mo-

Fihum non honorificat Patrem, qui misit ihum ». Et nifeste efferuntur, sicut ilh qui sibi ea attribuunt; di'sededi.

ideo sequitur, quod si quis spernit Apostolos, sper- de quibus Deuteronomii trigesimo secundo^: « Manus
nit Christum; et qui Christum spernit spernit Deum: mca exceisa, et non Dominus, fecit iiaec omnia ».

ergo qui spernit Apostolos spernit Deum; et hoc non Contra quos Deulcronomii nono: « Ne dicas in corde
est parvum peccatum. Propter quod Isaiae trigesimo tuo, cum deleverit Dominus gentcs in conspectu tuo:
tertio^: « Vae! qui spernis; nonne et ipsc sper- Propler iustiliam meam induxit me Dominus in ter-

neris? Cum fatigalus desieris contemnere , contemne- ram lianc ». — Quidam autem manifcste humilian- secundus.

ris».Magna igitur est auctoritas praedicalorum in ,

tur, de quibus dicitur infra decimo seplimo^: « Cum
quorum receptione Deus recipitur et in contemptu omnia bene feceritis, dicite, quia servi inuliles su-
aediciio- contcmnitur. Ipsi
^
enim sunt os Dei verba eius an- mus». Talis erat Paulus, qui de se ipso primae ad
isunl Uei . . ^ . ^ >
os. nunliando, sicut dicilur leremiae decimo quinto-^: Corinthios decimo quinto: « Ego sum minimus Apo-
« Si separaveris pretiosum a vih, quasi os meum stolorum ,
qui non sum dignus vocari Apostolus.

eris » . Et ideo tanquam os Dei pasci debent et ho- Gratia autem Dei sum id quod sum, et gratia eius

norari ; et ipsi etiam os praecipue custodire et ab in me vacua non fuit, sed abundavit » etc. — Qui- TerUus.

edacitate et a loquacitate, ut vere possit dici de eis dam vero partim humiliantur gratias agendo, par-
illud Apocalypsis decimo quarto: « Hi empti sunt ex tim efferuntur exsultando inepte, sicut isti disci-

hominibus, primiliae Deo et Agno, et in ore ipsorum puh ,

qui gaudebant de subiectione daemonum , attri-

non est inventum mendacium; sine macula enim sunt buebant tamen hoc non sibi , sed nomini Domini
ante thronum Dei ». cum dicunt: in nomine tuo, sicut ilie Pharisaeus ^*'.

28. Reversi sunt autem etc. Post missionem Unde aliquid habebant commendabile hoc scilicet, , .iiiiqaid h^-

! coQsoia- concomitantium el informalionem euntium subditur quod revertebantur ad fontem gratiarum ,

gratias ab m^end^aby"
one rede-
itiam agi- hjc tertio consolatio redeunlium *. Habet autem haec ipso susceptas recognoscendo et eidem gratias refe-
ir duplici-
< pars duas. In quarum prima reprimit Dominus in rendo; iuxta quoddicitur Ecclesiastae primo ^^: « Ad
gaudium vanum; in secunda invitat eos
discipulis locu