HHMj

fof.

.s?

t-f^

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from
Boston Library Consortium Member Libraries

http://www.archive.org/details/rpfranciscisuare25suar
 R. P. FBANCISCI

71

E SOCIETATE JESU

OPERA OMNIA.

TOMUS VIGESIMUS QUINTUS COMPLECTENS

PRIOREM PARTEM METAPHYSICARUM DISPUTATIONUM, IN QUIBUS ET UNIVERSA NATURALIS

THEOLOGIA ORDINATE TRADITUR, ET OJLESTIONES AD OMNES DUODECIM
ARISTOTELIS LIBROS PERTINENTES, ACCURATE DISPUTANTUR.

CUM INDICIBUS NECESSARIS.

( fi>
CAEN. - IMPRIMERIE E- POISSOff.
 .

R. P. FRANCISCI

E SOCIETATE JESU

OPERA OMNIA
EDITIO NOVA, A CAROLO BERTON,
CATnEDRALIS ECCLESLE AMBIANENSIS VICARIO,

INNUMERIS VETERUM EDITIONUM MENDIS EXPURGATA, ADNOTATIONIBUSQUE

IN ULTIMUM TOMUM RELEGATIS ILLUSTRATA,

REVERENDISSIMO ILL. DOMINO SERGENT, EPISCOPO CORISOPITENSI, DICATA.

laa in

TOMUS VIGESIMUS QUINTUS.

PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

Via vulgo dicta Delambre 5 ,,

MDCCCLXI
57204
 ,

RATIO ET DISCURSUS TOTIUS OPERIS.

AD LECTOREM.

Quemadmodum fieri nequit ut quis Theologus perfeclus evadat, nisi firma prius
metaphysicaB jecerit fundamenta, ita intellexi semper, operse pretium fuisse ut,
antequam Theologica scriberem Commentaria ( quaa parlim jam in lucem prodiere,
partim collaboro, ut quarn primum, Deo favente, compleantur ), opus hoc, quod
nunc, Christiane lector, tibi offero, diligenter elaboratum pnemilterem. Verum
justas ob causas, lucubralionesin tertiam D. Thom. partem differre non potui, easque
primum omnium pralo mandare oportuit. In dies tamen luce clarius intuebar, quam
illa divina ac supernaturalis Theologia hanc humanam et naturalem desideraret ac

requireret, adeo ut non dubitaverim illud inchoalum opus paulisper intermittere, quo
huic doctrinae metaphysicse suum quasi locum ac sedem darem, vel potius resti-
tuerem. Et quamvis in eo opere elaborando diutius immoratus fuerim quam initio
putaveram, et quam multorum expostulatio, qui commentaria illa in tertiam partern,
vel (si sperari potest) in universam D. Thom, Summam, perfecta desiderant, tamen
suscepti laboris nunquam me pcenitere potuit, confidoque lectorem sententiam rneam,
vel ipso adductum experimento, comprobaturum.
Ila vero in hoc opere philosophum ago, ut semper tamen prse oculis habeam no-
slram philosophiam debere christianam esse, ac divinse Theologise ministram. Quem
mihi scopum praefixi, non solum in qusestionibus perlractandis, sed multo magis in
sententiis, seu opinionibus seligendis, in eas propendens, qua? pietati ac doctrinse
revelatae subservire magis viderenlur. Eamque ob causam, philosophico cursu non-
nunquam intermisso, ad quaedam Theologica diverto, non tam ut illis examinandis
aut accurate explicandis immorer (quod esset abs re de qua nunc ago ), quam ut
veluti digito indicem lectori, quanam ratione principia metaphysicse sint ad Theolo-
gicas veritates confirmandas referenda et accommodanda. Fateor me in divinis per-
fectionibus, quse attributa vocant, contemplandis, immoratum fuisse diutius quam
ahcui forlasse praesens institutum exigere viderelur; at compulit me rerum imprimis
dignitas et alliludo, deinde quod mihi nunquam visus sum luminis naturalis, atque
adeo nec metaphysicee, limites transilire.
Et quoniam judicavi semper, magnam ad res intelligendas ac penetrandas, in eis
convenienti methodo inquirendis et judicandis, vim positam esse, quam observare
vix aut ne vix quidem possem, si, expositorum more, qua^stiones omnes, prout
obiter et veluti casu circa textum Philosophi occurrunt, pertraclarem, idcirco expe-
ditius et utilius fore censui, servato doctrinse ordine, ea omnia inquirere, et ante
oculos lectoris proponere, quge de toto hujus sapientise objecto investigari et desi-
derari poterant. Illud vero objectum quodnam sit, explanat prima hujus operis
disputatio, simulque in ea prsefamur dignitatem, utilitatem, et csetera quse in
proo^miis scientiarum scriptores pranirittcre consueverunt. Deinde in priori tomo
ejusdem objecti amplissima et universalissima ratio, qua, videlicet, appellatur ens,
ejusque proprietates et causte diligenter expenduntur. Et in hac causarum contem-
plalione, latius quam immoralus
fieri soleat sum, quod et perdifficilem illam, et
ad omnem philosophiam et Theologiam utilissimam esse existimaverim. In tomo
autem altero inferiores ejusdem objecti rationes proseculi sumus, inilio sumpto ab
illa enlis divisione in creatum et creatorem, ufpolc quse prior est, et entis quid-

ditati vicinior, et ad hujus doctrinae decursum aptior; qui subinde procedit per
conlentas sub his parliliones, ad usque genera omnia, et gradus enlis, qui intra
hujus scientiae terminos seu limites continenlur.
Quia tamen erunt permulti, qui doclrinam hanc universam Aristotelis libris
applicatam habere cupient, tum ut melius percipiant quibus tanti philosophi prin-
cipiis nilalur, tum ut ejus usus ad ipsum Aristotelem inlelligendum faeilior sit ac
ulilior, hac etiam in re lectori inservire studui, indice a nobis elaboralo, quo,
si atlente legatur, facillime ( ni fallor ) poterunt omnia, quse Aristoteles in libris

MetaphysiccC pertractavit, et comprehendi, et memoria relineri; rursusque prae

manibus haberi qugpsliones omnes quse inter illos libros exponendos excitari solent.
Demum benignum lectorem admonendum duximus, unum quidem opus hoc
esse, nec ejus disputationes fuisse ab uno volumine sejungendas, nisi aliqua nos
ratio coegisset. Nam imprimis ne mole sua nonnihil afferret moleslise, in duo
volumina illud divisimus; deinde vero, ut, quoad fieri posset, nostrorum labo-
rum debitum officium prsestaremus, hoc prius emisimus slatim ac e
studiosis
prselo quamvis aliud eo jam processerit, ut existimem, non prius hanc
prodiit;
parlem perlectam fore, quam illa fuerit in lucem edita. Utinam utraque, et
caBlera, quse molimur, in magnam Dei Optimi Maximi gloriam, et Ecclesiae
Catholicae utilitatem cedant. Vale.

^oCOd^
ItMMWlMMMBMm^UWMvg^^

RATIO INDICUM HUJUS OPERIS.

Quinque indices huic operi adjuncti sunt, benevole lector, de quibus paucis
es monendus.
Primus est qui, initio statim operis positus, disputationes et sectiones, qua3
*

in hoc opere continentur, exhibet.

Secundus est, in quo ordo et ratio librorum ac capilum Metaphysicse Aris-
totelis aperitur, omniumque brevis summa proponitur, et qusestiones omnes,
quae in eis moveri solenl aut possunt, designa tur, cum locis in quibus in hoc
opere disseruntur, et si quse ad textus Aristotelici intelligentiam pertinentia
in ipso opere omissa sunt, in hoc indice pro cujusque rei difficullate breviler expe-
diuntur. Atque hic index inilio statim ante ipsas dispuiationes ponendus est ita ;

tamen excusus est, ut pro arbitrio tuo possis eum reliquis in fine operis
adjungere.
Tertius, rerum et verborum qua3 in utroque tomo hujus operis metaphysici
conlinentur.
Quartus est philosophicus continens quaestiones metaphysicas juxta ordinem eo-
rum, qua3 in philosophise curriculo dispulari solent.
Quintus comprehendit quasstiones theologicas, qua3 in utroque tomo hujus
operis continentur, juxta ordinem eorum qua3 a Theologis disputari solent ad
Summam Theologicam D. Thoma3.

1
Illuni indicem in hac nostra editione secundo loco posuinius, quippe quem in veterio-
ribus editionibus index Aristotelis denominet seqaentem.
 i i..i.uJjjj.j m; Mi>mMm)*wi^iii^MinMK Btimit>4.JW/*3a *si!j ?<a.ii-nngBHg?m'-
i '
mgmwacxaagr ra

IN METAPHYSIGAM ARISTOTELIS
IN QUO 0RD0 ET HATIO LIBR0RUM AC CAPITUM EJUS APERITUR, O-UNIUMQUE BREYIS SUMMA
PROPONITUR, ET QU^STIONES OMNES, QU.E 1N EIS MOVERI SOLENT AUT POSSUNT, DESIGNANTUR,
CUM LOGIS IN QUIBUS IN SEQUENTI OPERE DISSERUNTUR. QUOD SI QU^E BREVIORES, AD TEXTUS
1NTELLIGENTIAM PERTINENTES, 1N IPSO OPERE OMISSjE SUNT, IN HOG INDICE PRO GUJUSQUE REI
DIFFIGULTATE ET UTILITATE BREVITER EXPEDIUNTUR.

LIBER PRIMUS METAPHYSIC/E. et verborum significatione et sensu videtur

satiscliversa, verba tamen Aristotelis explicant
Totus liic liber procemialis est, et in duas nomina peritice et impcritice, apud Platonem
partes diviclitur. Prior proprie procemiuai non tam late sumenda esse quani in absoluta
eoutiiiet, in quo materia et dignitas hujus significatione prse se ferunt peritia enim non ;

doctrinaa aperitur : prius generalius in primo solum de experientia, sed etiam de arte di-
capite, deinde specialius in secundo. In pos- citur, et ideo non proprie dici potuit peritiam

teriori parte per septem alia capita antiquo- generare artem, nisi ratione experientia;. Se-

rum philosophorum opiniones de principiis cunda vero pars illius sententise melius vide-
rerum referuntur ab Aristotele, et confutan- turapud Platonem explicari inexperientia ;

tur. enim non tam generat fortunam, quamfortu-

CAPUT PRIMUM PROOEMIALE. nae et casui bominem exponit.
Q. o. An experientia sit absolute neces-
Qjlest. \ . Quis sit verus sensus illius axio- saria ad scientiarum principia cognoscenda ?

matis Aristotelis : Omnis bomo naturaliter Ibid.

scire desiderat? Disp. 1, sect. 6. De sulsistentia.
Q. G. Quo sensu dictum
Q. 2. An visus utilior ceeteris sit ad scien- sit ab Arlstotele, actiones omnes circasingu-
tiam, et ob eam causam pree illis diligatur ? lariaversari?Disp. 3-i, sect. 9.
Ibid. Hic tamen circa textum Aristotelis ob-
solum sensum,
Q. 3. Quse animalia bruta servare oportet, eum
meclicum asserere ,
,

quse vero memoriam, queenam etiam expe- per se curare Socratem, seu singularem ho-
rientiam vel prudentiam participent, et quo- minem per accidens vero hominem ra-
, ;

modo ? Ibid. tionem insinuat quia accidit Soci^ati ut

,

Q. 4. Qualiter homo per memoriam expe- homo sit. Utrumque vero habet difficulta-
rientiam, per experientiam vero artem et tem, quia Petrus non per acciclens, sed per se
scientiam acquirat, et quaa sit inter hrec con- est homo. Quod si accidere ibi non significet
stituenda differentia ? Ibid. Sententia vero Po- ex accidente convenire , sed absolute inesse,
li, quam Aristoteles hic affert, scilicet : Ex- ut D. Thomas exponit non recte infert ,

perientia genuit artem , inexperientia forkc- Aristoteles hominem pcr accidens curari.
nam, apud Platonem in Gorgia sic habet: Neque etiam satisfacere videtur exposilio
Multce qni&mi artes insunt hominibus experien- alia, quam idem D. Thomas et Alensis affe-
tia perite adinventce. Peritia enim efficitut ma runt, nimirum, quod, licet Petro absolute non
noslra per artem incedat, imperitiavero utper accidat esse hominern, Petro tamen ut cura-
fortunam temere circumvagetur ,Qua3 sententia to accidit; id enim non videtur vcrum, quia,
XXV. 4
 LXDEX LOCUPLETISSIMUS
ut Petrus curari possit, uecesse est quod sit modis ho?c vox usurpetur. Disp. 1, scct. 5.
homo uou; ergo medici curatio per accideus Q. 2. Quomodo sapientia res omnes ea-
circahomiuem exercetur, cum ex propriara- rumque causas et principia contempletur.
tiouesuauonpossitcirca aliam naturam fieri, Disp. I, scct. 2, per totam etsect. 4et sect. 5.
;

sicut visio nonfit per accidens circa colorem, Q. 3. An universalissimasintnobiscognitu

etiamsi sempcr nccessarioque exerceri debeat difficillima. Disp. 1, sect. 5.
in singulari circa particularem colorem; nam, Q. 4. An metaphysica scientias alias prse-
sicut color est objeetum visus, ita suo modo sertim mathematicas , certitudine superet.
corpus humanum est objectummedicinse.Re- Ibid.
spondetur, Aristotelem non loqui de curatione Q. 5. An metaphysiea seu sapientiaccrtior
absolute et abstracte, quo inodo potius" conci- sit quam habitus principiorum. Ibid.
pitur quam exerceatur, sed loqui de hac ac- Q. 6. An metaphysica per omnes causas
tione curandi prout in re exercetur; et hanc ait proprie demonstret. Ibid.
per accideus versari circa hominem, non quia An metaphysica cBeteris scientiisap-
Q. 7.
omnino hoc ei accidat, sed quia non per se tior sitad docendum. Ibicl.
primoet quasi adsequate versetur circa homi- Q. 8. An metaphysica sit scientia speeula-
nem, ut sic, sed ut contractum ad hunc sin- tiva, qua veritatis cognoscend.se causa inqui-
gularem hominem ex cujus propria com- ritur. Disp. 1, sect. 4, princ. ; et sect. 5, a
plexionc et affectione maximc pendetcuratio. principio.
Unde illud per accidcns, idem esse videtur Q. 9. An et quomodo sapientia seu meta-
quod pcr aliud, saltem ratione distinctum ; physica imperet aliis scientiis. Ibid.
vel est idem quod per partcm, eo modo quo Q. 10. An omnes scientise subalternentur
singulare est pars subjectiva specifici totius :
metaphysicse. Disp. I, sect. 5.
sic enim totum quoclam modo per accidens Q. 11. An metaphysica simul sit scientia
dicitur moveri ratione partis. Et juxta hsec et sapientia. Ibid., per totam.
optime quadrat expositio alterius propositio- Q. 12. Quam sit metaphysica ad alias
nis, scilicet, accidere Socrati quod homo sit, scientias utilis, sect. 4.
id est, convenire ei tanquam parti subjective Q. 13. An et quoinodo metaphysica de-
contentse sub homine. Yel certe dici potest monstret objecta aliarum scientiarum. Ibid.
accidere eo modo quo inferior differentia ac- Q. 14. Quomodo metaphysica ad alias
cidit generi, id est, extra rationem ejus ; sic scientias comparetur ordine doctrinse. Ibid.
enim propriae conditiones individui sunt extra Q. 15. Quomodo metaphysica prima prin-
rationem speciei, quod satis est ut homo per cipia demonstret. Disp. 1, sect. 4.
accidens, id est, per aliud , sanari dicatur. Q. 16. Habitus principiorum quid sit. lbid.
Quanquam in hoc sensu dicendum es-
potius Q. 17. Tradatne metaphysica instrumenta
set Socratem accidere homini, quam e con- sciendi, an dialectica, quidve in hoc muncre
verso tamen in re idem significatum est, et
; sit utrique proprium. Disput. 1, sectione 4.

eodem omnia tendunt, nimirum ut intelliga- Q. 18. Utrum admiratio ex ignorantia oria-
tur actionem maxima ex partc pendcrc a con- tur. Hoc enim axioma solet ex hoc capite su-
ditionibusindividui, quse magis sub cxpcricn- mi ait enim Aristoteles, propter admiratio-
;

tiam quam sub artem cadunt, et idco artcm nem ccepisse homines philosophari, utnimirum
sine experientia cxpositam csse errori et for- acquisitionc scientise ignorationem depclle-
tunse, ut superius dictum est. rent. Oportct autem advertere Aristotelem
Q. 7. Au sola scientia speculativa vel etiam tantum dixisse : Qiti dubitat et admiratur,
practica propterveritatiscognitionem appeta- plane se ignorare cxistimat. Duo itaque con-
tur. Disp. 1, sect. 6. jimxit, dubitationcm scilicet etadmirationem;
Q. 8. Utrum scientia metaphysicse sit pro- non ergo necessarium videtur ut omnis qui
pter sc maximc appetibilis ab homiue. Disp. admiratur, ignoret, sed solum is qui dum acl-
1, sect. 6, per totam. miratur dubitat. Quod obiter notetur propter
Christi admirationem, quse licet vera admira-
CAPUT II PROCEMII'. tio fuerit, non tamcn fuit cx ignorantia pro-

QtLEST. 1. Quidnam sapientia sit, et qtiot fecta, ut late declaravi tom. 1 tertise p., in

commcnt. art. 7,q. 15 D. Thomse, cxquo loco

1
Exponitur fere totum hoc caput disp. 1, vera expositio scu potius limitatio illius axio-
scct. 2 eto, matis petenda est.
 IN METAPHYSICaM III

Q. 19. An expediat homini studio sapien- rari. Hbec autem intelligenda suut de his qui
tise vacare. De hac quajstione, quod clarissi- sobrie et pro captu suo divinam sapientiam
ma sit, satis erit Aristotelem consulere, et quoerunt nam qui ratione aut judicio suo di-
;

quse in laudem et commendationem sapien- vinitatem comprehenderc aut metiri volunt,

tieeeo loco dicit, diligenter notare. Habet hi sine dubio Deo suntinvisi. Quibus consulit
enim nonnullas sententias considerationo di- Sapiens ne altiora se quaerant, quia, utalibi
gnas. Prima est Divina scientia seu contem-
: dixit, scrutator maj estatis opprimetura gloria.
platio de Dco, quce sapientia dicitur, maxime Non quiaDeus illiinvideat,sedquiatemeritatis
libera cst, ideoque in humana oiatura, quce et superbia^ ejus est ultor. Quocl si hsec, qute
multis modis serva est, perfecta esse non po- Aristoteles dixit de naturali sapientia ,vera sunt,
test, sed solus Deus honorem suum sihi vendi- ut revera sunt, multo altiori ratione in super-
cat. Oportet autem advertere, afferre Aris- naturalem ac divinam contcmplatioiiem con-
totelem, hoc ultinmm dictum cx quodam Si- veniunt, qmehomines reddit pene divinos, et
monide, et significare, ut D. Tliomas, Boetius a corporis servitute quoclammodo liberos at-
et alii interpretantur, illum sensisse, non de- que immunes sed de hoc alias.
:

bere hominem divinam quserere sapientiam, Q. 20. Anscientia disserat de Deo ut

hffic
quia non eongruit naturae ejus, sed sohus de objecto, an solum ut de principio et causa
Dei; et ideo (inquit Aristoteles) si, ut poetae omnium rerum. Disp. I, sect. 1. Quomodo
aiunt, in Deum caderepotcst invidia, maximo autem juxta rationem naturaiem verum sit
invidere hominibus hanc divinam sapientiam Deum esse principium et causam rerum om-
quaerentibus. Gui consonat iilucl Socratis : nium. et habere in se quidquicl est perfectio-
Qtcce supra nos, niliil adnos. Facietetiam con- nis, et excellentice, et nulli invidere, sed om-

silium Sapientis : AUiora te ne quccsieris. At nibus benefacere, solumque ipsum se pcr-

vero merito Philosophus dictum illud in eo fecte cognoscerc ac sapere (ha^c enim omnia
sensu reprehendit, vel potius, ut Aphrodi- Aristoteles de Deoindicat), tractatur late iu
sams exponit, ita sententiam illam intelligit disp. 30 et 31, quse sunt de naturali cogni-
ac moderatur, ut Deus solus hanc sapientiam tione Dei.
exacte ac perfecte possidere credatur. Ex quo CAPUT III.

non sequitur hominem non debere studio sa- DE VARIIS OPINIOXIBUS ANTIQUORUM PHILOSOPHO-
pientiae vacare, sed potius sequitur eum ma- RUM CIRCA RERUM PRINCIPIA.
xime ac debere hanc sapientiam
totis viribus
queerere, ut Deo similis fiat quantum potue- Qusest. l.-Quot sint causre rerum natura-
rit. Et hoc est quod sub disjunctione inferius lium; hajc circa lib. 5 tractatur late, a clisp.
Aristotelcs ait Bt eam, scilicet sapientiam,
: 12, per plures.
aut solus ipse Deus, aut maxime habet. Ideo- Q. 2. Quae fuerintantiquorumopinionesde
que negat, hominem quaerentem hanc scien- rerum principiis, ibid., clisp. 13, sect. 2 et 3.
tiam csse Deo invisum, tum quia divinitas in- Anidempossitse ipsum movere.late
Q. 3.
vida esse non potest, tum etiam quia alias clisp. Hoc autem loco
18, scct. 4, per totam.
infelix esset homo qui hanc scientiam asse- verba Aristotelis sunt Ncque id, quod subji-
:

queretur. Quse enim major infelicitasquam citur, suam ipsius mutationem efficit, qme in
habere Deumadversariumetpropriis commo- fme clictce sectionis exponuntur.
dis invidentem ? Absurdum autem cst dicere, Q. 4. Utrum sit evidens ordinem hujus uni-
sapientes, eo quod sapientes sint, esse inte- versi non casu, secl ex actione alicujus agcn-
lices,'cum in sapientia potius hominis felicitas tis esse institutum, latc disp. 30, sect. 2, et
et praestantia consistat.Et in camdem sen- nonnulla disput. 23, scct. 1. Vcrba autcm
tentiam idem Philosophus 10 Ethic, c. 7, , Aristotelis hoc loco sunt valde notanda Ne- :

reprehendit dicentes, oportere nos, cum si- que cequum est (inquit) tantara rem, scilicet
mus homines, humana sapere, et mortalia ordinem univcrsi, casui et fortunce tribuere.
cum simus mortales. Ipse vero ait oportere Itaque quimentem, quemadmodum inaniman-
nos, quoad fieri possit, a mortalitate vendi- tibus, sic in natura, causam ium mundi, tu.m
care, atque omnia facere, ut ci nostri parti etiam totius ordinis esse dixit, is prcc supcrio-
quce in nolis est optima, id est, menti, conve- ribus temere loquentilnis quasi sobrius visus
nienter vivamus ; et c. 8 subdit, eum, qui sic est ; sic etiam apud Platonem in Phffidone
vivit, et sapientiam colit, esse Deo charissi- loquitur Socrates, in hoc valde Anaxagoram
mum, et ab eo maxime honorari et remune- laudans, quod dixerit, mentem omnia exomare
 . ;

IV INDEX LOCUPLETTSSIMUS
omuiumque causam esse. Comparatio autein
illa quse fit ciuu aniinantibus, dupliciter in- CAPUT VII.
telligi potest, primo, ut per animalia quasi
IMPUGNANTUR VETERUM OPINIONES.
per antonomasiam homines intelligantur, ut
ex parvo ad magnum mundum argumentum Q. 1 Circa hoc caputduo vel triapotissimum
.

Secundo, potest generatim sumi proani-

fiat.
mautibus omnibus, in quibus compositio et
ordinatio membrorum omnium tam
ficiosa, ut pro comperto babuerint cordatio-
res pbilosopbi, fieri non posse sine auctore
mente prasdito. Ex quo sumitur argumentum
ad probaudum, majori ratione id existiman-
dum esse de toto universo, in quo omnia sunt
itacompositaet ordinata, ut ea ratione tan-
quam unum auimal a multis etiam pbiloso-
pbis appellatum sit, ut notavit Albert., in
principio Metapbys., tract. 3, cap. 3.
CAPUT
possunt inquiri. Primum, an rationes Aristo-
telis contra antiquos Philosophos, praesertim
est arti- contra Platonicos, efficaces sint. Secundum,
an qua3 de numeris et magnitudinibus Aristo-
teles, cap. 7, tractat, vera sint. Tertium, an
forma sit tota quidditas rerum materialium,
ut Aristoteles, hic, c. 7, text. 5, significat. Sed
primam qusestionem omittendam censui, tum
quod opiniones illa3 antiquorum philosopho-
rum, prout ab Aristotele tractantur, antiqua-
ta3 jam sint, et prorsus a philosophia relega-
ta3; tum etiam quod in illis rationibus nihil
Philosophus attigit, quod ad alias res cognos-
IV.
cendas aliquid utilitatis afferre possit et ideo ;

DE EISDEM OPIMOMBUS. inutile reputo in illis rationibusaut explicandis

aut defendendis immorari, sed legantur ex-
Hoc capite nova non occurrit queestio. Ad- positores, et prresertim Fonseca, cujus trans-
notetur solum confirmare hoc loco Aristote- latio tam est elegans etdilucida, ut fere sine
lem, qua? superiori capitc, opin. 4, de mente expositore a quovis intelligi possit. Secunda
et mundi opifice dixerat, et adducto pulcber- quaestio multas amplectitur, cpia3 a nobis
rimo exemplo antiquos pbilosopbos, qui eam tractantur in disputationibus de quantitate,
veritatem agnoverant, simul laudare . et re- qua3 sunt-iO et 41. Tertia tractatur disput. 36,
prebendere, guemadmodum (inquit) inexerci- sect. 1.
iati inpugna faciunt : ii enim cum iii omnem
partem feruntur, insignes plagas perscepe in-
LIBER SECUNDUS METAPHYSICE.
ferunt ; verum neque illi ex arte faciuni, ne-
que M videntur ea quce dicunt scientia tenere. Ue hoc libro varia sunt expositorum pla-
cita,quia non videtur casteris cohaarere qui- ;

CAPUT V ET VI. bus omissis, parsqua^damprocemii, velquod-

DE EADEM KK dam ejus additamentum mibi esse videtur.
Idque sumo ex ipso Aristotele, lib. 3, text. 2,
Quaest. 1. Peculiaris qiuestio posset circa ubi, se referens ad ea, qua3 in hoc libro dixerat,
luec capita tractari de opinione Platonis, quo- ait: In iis quce procemii loco dicta sunt. Nam
niam illa celebrior est, an, scilicet, ideas po- quia in procemio Aristoteles hanc scientiam
suerit eo modo quo illi Aristoteles attribuit potissimum contemplari veritatem, et postea,
ct an eo sensu recte impugnetur ab Aristote- ostenderat quantum priores phiiosopbi in il-

lej praesertim cuminfert hic, c. 6, abstulisse lius investigatione erraverint, hoc loco ite-

efficientiam ideis, ponendo illas immobiles. rum aperire voluit difficultatem qua3 in veri-
De hac vero re dictum cst tractando de uni- tatis investigatione inest, et quis modus in ea
versalibus, disp. 5; ct de causa exemplari, tenendus sit, et quo principio vel fundamento
disp. 25 ; et dc efficientia intelligentiarum, utendum nobis ne frustra laboremus.
sit,

disp. 3o, sect. ult.

Secunda qiuestio hic esse potcst circa fi- CAPUT PRIMUM.
nem c. 6, an prajter quatuor causarum gcne- DIFFICILE ESSE VERITATEM INVENIRE, QUAM H.EC
ra ponenda sit exemplaris vel alia, tractatur SAPIENTIA INQUIIIIT.
disp. 25, sect. 2; et tangitur disp. 12, sect.
ult. Qusest. 1. Utrum pro dignitate veritatem
assequi sil homini non solum
difticile, sed

etiam impossibilc. Ha^c qurestio niagis theo-

logica cst quam mctapbysica tractariquc ;
 ;;

1N METAPHYSICAM.
solet a Theologis in principio doctrinse de tione veritatis homini accidit, tractatur late
gratia Dei. Proponit vero eam Aristoteles in d. 9, sect. 2.

principio hujus capitis, et satis consentanee Q. 3. An primaprincipiasintnaturaliterno-

ad doctrinam Catholicam eam defmit. Abso- ta. Hoec quajstio implicite tantum ab Aristo-
lute enim negat posse quemquam liominum tele tangitur, quare immerito hic disputatur
pro dignitate veritatem assequi. Quid autem eam vero pro hujus doctrinee opportunitate
significet cum ait, pro dignitate, intelligi po- attigimus disp. 1, sect. 6, et disp. 2, sect. 3,

test ex eo qnod subdit inferius, cognitionem in princ.

veritatis ex parte esse facilem, quia juxta ve- Q. 4. An possimus inhac vita quidditative
tus proverbium, Ecquis ab ostio aberret ? id cognoscere res actu, et maxime intelligibiles,
est, ut D. Tbomas et Averroes exponunt, quis substantias scilicet separatas clisp. 35 ,
,

non facile assequatur principia, qure sunt vel- sect. 2, late.

utiostiumet januaveritatis inveniendse ? vel, Q. 5. An scientia speculativa et practica dif-
ut exponit Alexander, quis non assequatur ferant ex fine, quod illa in contemplatione ve-
saltem ea quse facilia sunt? Sicutenim jacula- ritatis sistat , hrec ad opus illam referat
tor, si ei totum ostium in scopum proponatur, ideoque illa causam veritatis per sese inqui-
non errat, propter facilitatem attingendi, ita rat, cum non sit absoluta scientia veritatis si-
veritates aliquas et faciles assequi possumus, ne causa ; ha^c vero solum causam investiget,
non tamen omnes. Unde subdit Aritoteles : quantum ad opus confert : de hac re aliqua
Quodautem totum et partem, id est, principia tacta sunt disp. 'I
,
plura in 44, quse est cle

et conclusiones, habere nonpossumus, scilicet habitibus.

integre et sine errore, id ejus difficitltatem Q. 6. Quis sit verus sensus illius pronun-
declarat. Ubi etiam per totum etpartem intel- ciati : Qjiiod cceteris est causa ut talia sint,

ligere possumus quod Tbeologi aiunt, singu- ipsum est maxime tale. Ex hoc loco elici solet

las veritates, aut omnium collectioiiem. Veri- alio modo boc axioma, videlicet Quod est :

tatem ergo pro dignitate assequi, est totum maxime tale, cmteris est causa ut sint talia.
et partem cognoscere hoc est, non unam
; Ita refert hoc principium D. Thom., 1 p., q.
tantum vel alterarn veritatem, sed omnes, 2, art. 3, rat. 4, et q. 44, a. 1, et 1 eontra
absque errore. Quem sensum fortasse ipse Gent., c. 13, quibus locis Cajetan. et Ferrar.
Aristoteles non omnino est assecutus; tamen, in hoc sensu illud defendunt, et Capreolus,
cum naturali ductus lumine hominis imbe- in 2, dist. 14, q. 1, a. 1, in fine, et lat. in 1,
cillitatem ad veritatem contemplandam subo- dist. 3, q. 1. Ab Aristotele autem non pro-
doraret, illis verbis eam declaravit, qute rem fertur nisi ut a nobis propositum est, et in ri-

ipsam comprehenderent, et cum Catholica gore unum ex alio non sequitur, quia propo-
doctrina consentirent. Et hoc ipsum confir- sitio non convertitur
universalis affirmativa
mat indicium illud quo utitur, nimirum, Quia simpliciter. Quod autem ha?c sit mens Aristo-
singuli eorum, qui veritatem inquirunt,pa- telis, patet, tum ex verbis, tum ex contextu
rum ad eam conferunt ; ex omnibus vero in ac intentione Philosophi. Concludere enim
unum congestis magnitudo qiuedam cxistit. intendit scientiam hanc esse de rebus maxi-
Ubi etiam observatione dignum est, non di- me veris, quia disserit de primis causis et
xisse unam perfectam et exactam veritatis principiis veritatis ca:terarum rerum ;
quod
cognitionem ex omnibus confici, sed solum autem causa veritatis in aliis rebus, est in
est
magnitudinem quamdam, quia revera quocl se maxime verum, quia unumquodque maxi-
unusquisque sua industria invenire potest, me tale est, quod cffiteris est causa ut talia
vel nihil, vel parum est. Quod vero omnes si- sint. Atque hoc modo explicatum axioma
mul, aut unusquisque aliorum laboribus et coincid.it cum illo proposito lib. 1 Poster.,
industria adjutus scire valet, majus aliquid c. Propter quod unumquodque tale, et illud
2 :

est, non tamen perfectum, nec omnibus er- magis ; hic vero explicatius dicitur, causam
roribus liberum et ideo absolute est homini
; debere esse talem, ut in nomine et ratione
impossibile humanis viribus pro dignitate cum effectibus conveniat ; quod Scotus expo-
veritatem contemplari. Quid vero in hoc per nit de univoca convenientia satis vero est si ;

divinam gratiam possit, altioris contempla- unitate rationis formalis seu ejusdem conccp-
tionis est et ideo de hac qurestione pro loci
; tus objectivi intelligaiur, utlatius tradetur a
opportunitate hsec sunt satis. nobis infra explicando analogiam entis, disp.
Q. 2. Undeoriatur diffieultas, quce incogni- 28, sect. 3. Atque hoc modo exponunt illud
VI 1NDEX LOCUPLETISSIMIS
pronuntiatam hoe loco fere omnes exposito- cundum quid. Item sermo esse potest vel de
res : Alexand., Gomment., et D. Thomas, cle intellectu increato, vel de quovis creato, vel

cjuo plnra tractantur infra , disputatione 29 ,

specialitcr de humano, de cpio solo Aristotc-
sect. 8. les locutus est. Ac denique potest quaastio
GAPUT II. esse de cognitione quacimque, etiam con-
fusa et imperfecta, vel de cognitione perfecta
XON D.VRI PROCSSSUM IX INFINITUM IX SPECIE AUT
NUMERO CA.USARUM.
distincta, cle qua similiter Aristotetes est lo-
cutus.

Traetaium liunc inseruit hoc loco Pliiloso- De ente igitur iiifinito, qualis est solus Deus,
phus ', tuni ut ostenderet veritatis cognitio- tractamus late disp. 30, sect. 11 et sequent.,
nem, qua? ex causarum notitia pendet, etsi ubi declaramus quomodo Deus, cum seipsum
ditlicilis sit, non tamen essc impossibilem ;
comprehendat, invisibilis sit et incomprehen-
tum etiam ut ostendat dari primas entium sibilis omni creatura;. De ente autem creato,
causas, circa quas dixerat hanc sapientiam cum verius existimemus esse impossibile dari
versari. Quia vero materia ad disputationem ens creatum actu infmitum in quacunque ra-
de causis spectat, in disputationibus de causis tione, icl est, tam inintensione, quam magni-
omnes qusestiones nos inseruimus, qiue hic tudine aut multitudine, consequenter constat
desiderari possent. hujusmodi infmitum cognosci non posse vera
Queest. 1. Utrum genera seu species cau- ac distincta cognitione. Nam id, quod non
sarum sint in aliquo defmito numero, Disput. clauditur sub latitudine entis, ex se non est
12, sect. 3, per totam. verum nec intelligibile hoc autem infinitum,
;

Q. 2. Utrum in causis materialibus detur eum sit impossibile, non clauditur sub latitu-
progressus in infinitum, vel in aliqua prima dine entis; non est ergo propric cognoscibile,
materia sistendum sit. Disputat 15, sect. 6. cum hsec sit proprietas consequens rationem

Q. 3. Utrum in causis formaiibus physicis entis,sed solumper ens fmitiim, adjunctane-

detur processns in infinitum. Disputat. 15, gatione limitationis aut termini, concipi aut
sect. 6. excogitari potest ut impossibile. Posita vero
Q. A. Utrum in causis formalibus metaphy- contraria hypothesi, nimirum, hoc infinitum
sicis seuinpra?dicatis quidditativis detur pro- esse possibile, diccndum esset ab intellectu
cessus in infmitum. Disp. 25, sect. 7. divino facillimc cognosci ac comprehendi
Q. 5. Utrum prsedicata essentialia ejusdem posse, cum sit infinitoe virtutis longe eminen-
rei differant formahter ex natura rei vel sola tioris. De intellectu autem creato non potest
rationc. Disp. 5, sect. 2, et disp. 6, sect. 1, lerri universale judicium, cpiia nec tanta vis
ct latius in sect. 5. intelligendi convenit necessario omni intellec-

Q. 6. Utrum dari possit processus in infi- tui creato, neque etiam omni intellectiii re-
nilum in causis efiicientibus tam per se quam pugnat. Unde bumanus cum sit
intellectus
per accidens suborciinatis.Disp. 29, sect. 1. imperfectissimus omnium, tantam virtutem
Q. 7. Utrum dari possit processus in infmi- non habet; angelicus vero, ut opinor, il-
nm in causis fmalibns. Disp. 24, sect. 1. lam habere potest, quia ejus virtus est ordi-
Q. 8. Utrum infinitum cadat sub scientiam nis superioris , et abstractiori ac subtiliori
ita ut exaete cognosci possit. Hrec qiuestio so- modo intelligit.

let hoc loco tractari occasione verborum Aris- Quocirca, esto non possit dari in rcbus ens
totelis, text. 11 : Cognilio quoque ifsa emrti- creatum actu infmitum, potest tamen in infi-
tur : qureenim hocpacto infinita sunt, quomodo nitum augeri, vel in intensione, vel h\ ma-
intelligi possnnt? et tcxt. 13 : Id autem quod gnitucline, vel in multitudine, totumque illud
additione infinitum tempore finito per-
cst, augmentum potest simul uno intuitu cogno-
curri nequit. Juxta qiiae postcriora verba, sci, quod de intellectu divino certissimum
priora sunt cxponcnda vcl limitanda, et ita ut prai'dicta disp. 30, sect. 12, ostendi-
est,

quaestio nonhabct diflicultatem. Tractari enim mus. De inteliectu autem creato vidente clare
potest aut de ente infmito simpliciter, ct in divinam essentiam et creaturas in ipsa, id
tota entis latitndine, aut de infinito ereato se- etiam frequentius admittunt Theologi, et me-
rito, ut tractavi tom. 1 tertiae p., disp. 26,
1
Vide Aristotelem, lib. 7 Phys., c. 1 ,
sect. 2 et 3. Extra illam autem visioncm non-
et 1. 8, e. 5, et 1. 1 Post., c. 16, 17 etc, et nulli id negant de cognitione infmiti in se-
1. I Eth., c. 2: Avicen.,8 siub Metaph., c. 2. ipso, quam Theologi vocant in proprio gene-
 ;

IN METAPIIYSICUI. VII
re ; existimo tamen non repugnare non solum ferre, cognitionem rei per infinitas causas
per cognitionem elevatam et supernaturalem, esse homiui impossibilem, et postea quod sit
ut de scientia infusa animse Christi prsedicto impossibile cognoscere infinitas causas. Ma-
loco tertise partis tractavi, sed ctiam propria xime cum ea successio soluni tempore finito
et naturali vi alicujus intellectus creati pra> ;
cluret in quolibet homine. Verumtamen non
sertim si non
sermo de tota collectione
sit solum in intellectuhunumo, sed etiam in
infmita creaturarum possibilium sed in ali- , divino id verum habet; quia hsec repugnantia
qua determinata ratione. Nam, ut dicebam, non oritur ex defectu virtutis intellectivse,
licet necesse non sit omnem intellectum crea- sed ex ipsa natura infiniti, quse in hoc con-
tum habere tantam virtutem, et ideo nec in- sistit, ut successive pertransiri non possit.
tellectus humanus, nec forte inferiores An- Praecipue cum successio semper esse debeat
geli illam habeant, tamen non excedit totum in re actu finita ;
quod ex parte unius extre-
ordinem intellectus creati, quia non est neces- mi, scilicet posterioris, seu termini desitio-
saria ad hanc cognitionem virtus infinita nis omnes admittunt, per se evidens,
et est
simpliciter, nec infmita perfectio in genere quia in eo semper finitur successio ex parte ;

entis, sed snfiicit virtus fmita superioris spe- vero alterius extremi anterioris, seu inceptio-
ciei et rationis. nis, multi aliter sentiunt ; at ego id etiam ve-
Neque quod virtus finita quo versa-
obstat rum esse opinor, quia existimo non posse
tur circa plura, eo minuatur in singulis, ut esse realem successionem, sive continuam,
ea ratione videatur non posse singula per- sive discretam, quse principio careat et seter-
fecte cognoscere, si infmita sint. Illud enim na sit, ut infra attingam, disp. 29, sect. 1,
axioma iiitelligeudum est, quando illa plura disp. 30, sect. 3. Hac ergo ratione, universe
talia sunt, ut singula adaequent virtutem po- et absque limitatione verum est non posse
tentioe , et ideo multitudo illorum excedat infmitum successive cognosci, quod hoc loco
talem virtutem quando vero omnia compre-
; Aristoteles proecipue intendit. Neque contra
hcnduntur sub una adfequata rationc et yir- hoc difficultas alicujus momenti occurrit.
tute talis potentise, non est necesse ita minui
cognitionem et attentionem, ut non possint CAPUT III.

exacte singula cognosci , et omnia simul, DE MODO ET OUDIXE IX VERITATE IXDAGANDA

quia tunc censentur cognosci per modum SERVANDO.
unius. Atque ad hunc modum dicunt Theo-
attingemus infra, superiores Angelos
logi, et Cum dixisset Philosophus veritatis cogni-
per unam speciem intelligibilem simul co- tionem esse diffieilem, non vero impossibi-
gnoseere plura genera vel species rerum, lem, hic declarat quis modus in ea inquirenda
exacte et sufiicienter cognoscendo singidas. tenendus sit, et qua? impedimenta vitanda
Et pari ratione tam perfectus potest esse An- estque ejus sententia perspicua, circa quam
gelus ultima specie, ut uno intuitu cognoscat pauca interrogari possunt.
aliquam rerum multitudinem infmitam ut ( Utrum discendi ratio consuetudini
Qusest.l.
aiunt) syncategorematice sub aliquo certo sit accommodanda. Tractatur hsec quaestio
genere vel specie contentam; quia hoc non sufficienter in textu, ubi primum declarat
requirit in cognoscente infmitatem simplici- tantam esse consuetudinis vim , ut saepe ra-
ter, sed solum secundum quid, seu eminen- tione illius veris proeferantur fabulosa ; et quae
tiam superioris rationis. prseter consuetudinem sunt, statim peregrina
Dixi autem semper, uno inttdtu, quia suc- judicentur. Unde fit ut propter varias con-
cessive impossibile est hujusmodi infmitum suetudines, diversas etiam discendi rationes
cognosci ita ut exhauriatur, quia impossibile homines appetant ; alii enim eonjecturis, alii

est, successive numerando, exhauriri infini- exemplis, alii testimoniis, alii vero exquisitis
tum; alias numeraretur successive totum rationibus delectantur. Ex quo tacite conclu-
quod innumerabile est, et perveniretur ad fi- dere videtur Aristoteles non posse regulam
nem ejus, quod infinitum est, quod involvit certam ex consuetudine sumi, sed addiscen-
apertam repugnantiam contra rationem ip- tem debere institui, ut jxvxta rei exigentiam,
3Phys., c. 7. At-
sius infiniti, ut constat ex unamquamque inquirat et approbet.
que hac de causa, quia homines non simul, unum est, non
Ubi duo observare oportet :

sed paulatim rerum causas cognoscunt, pro ferendum de omni con-

esse iclem judicium
eodem duxit Aristoteles absolute prius in- suetudine queedam enim est prava et prseter
;
 ;

VIII INDEX LOCUPLSTISSIMUS

rationem, ut eorum qui consueverunt rerum Tamen, cmia illa tota doctrina eo tendit ut
omnimn aequalem demonstrationem petere; moclum sciendi doceat, quamvis illuni de-
vel e contrario corum quia ea tantum cre- monstrative doceat, ex fine appellata est ab
denda putant, quse inveniunt in auctoribus Aristotele modus sciendi, et ab aliis scientiis
sibi familiaribus , ct reliqua omnium ut nova distincta, quce tantum scientice sunt, et mo-
et insolita statim rejiciuut. Quos oportet Phi- dum non demonstrant, sed tantum
sciencli
losophi verba, lib. 1 Etliic, c. 6, attente le- participant ipsum a dialectica.
gere et perpendcrc : Meliiis (inquit) forsitan, Dices ergo saltem in dialectica ipsa non
:

ct oportere ridebitur, sua quoque, prcesertim crit absurdum simul quserere scientiam, et

piMlosophos pro teritatis saluie refellere ; nam modum sciendi. Respondctur conceclendo se-
cum ambo sint amici, sanctum est honori veri- quelam, quia in illa scientia modus sciendi,
tatem pr&ferre. Itaque quando consuetudo late ac generatim sumptus, inquiritur ut finis,
hujusmodi est, non est illi ratio docendi ac- seu ut objectum cognoscendum scientia vero ;

commodanda, sed potius ipsa rationis effica- ipsa inquirifur ut forma et perfectio tali stu-
citate superanda est aut moderanda. Ali- dio obtinenda. In aliis vero scientiis cum mo-
quando vero consuetudo est optima, et ac- dus sciencli non quseratur ut objectum aut
commodata sana^ doctrinse, et tunc optimum debet supponi ut instrumentum deser-
finis,

consilium est, discendi rationcm consuetudini viens ad scientiam obtinendam; ideoque in

accommodari quia, ut Aristoteles hic ait,
;
aliis scientiis absurdum et operosmn esset si-
quod consuetum est, semper est notius; clis- mul inquirere scientiam, et sciendi modum,
cendi autem ratio a notioribus, quoad fieri et de illis, ut clixi, locutus est Aristoteles.
possit, sumenda est. Consuetudo etiam altera Quod vero in dialectica non sit impossibile
natura censetur; quce vero magissuntnaturee simul inquirere modum sciendi et scientiam,
consentanea, facilius addiscuntur. Ut igitur ratio est, quia intellectus reflectitur in seip-
Aristoteies ait, 2 Ethic, c 1, non parum, secl sum, et ita dum in suismet actibus modum
plurimum, quin potiustotum refert, ut sic vel inquirit,quo apte ad scientiam acquirendam
non sic homines ab adolescentia consuescant. disponantur, hanc ipsam formam seu dispo-
Quod non solum in moribus, sed etiam in sitionem suorum actuum per proprias causas
scientia addiscenda verum est. investigat, et in eis demonstrandis eamdem
Alterum notandum est, non solum ex con- dispositionem seu ratiocinandi modum tenet,
suetudine, sed ex naturali ingenio ac pecu- atque ita in inqiusitione et ostensione illius
liari cujusque constitutione oriri, ut alii aliter modi sciendi, modum scientise servat, et ita
discere aut docere appetant, ut hic recte Fon- simul scientiam acquirit. Ad quod etiam ju-
seca notavit. Et quando ex hoc capite oritur vatur naturali dialectica, homine est
cruce in

ut disciplina, aliterquam debeat, tractetur, principium omnis scientia^, quantum ad for-

diffieilius est naturam corrigere aut mutare, mam et modum discurrendi. Denique ideo
ut per se constat. hoc non est absur-
specialiter in dialectica
Q. 2. Quo sensu dictum ab Aristotele sit Ab- : dum, quia non potest aliter fieri, nec ante il-
surdum est scientiam simul et modum scientice lam supponi potest alius sciendi modus ac-
qucerere. Omnes fere interpretes, per moclum nec procedi debet in infmitum, sed
quisitus,
sciendi, dialecticam intelligimt, unde sumunt sistendum cst in forma, quse simul sit quod
aliqui oecasionem tractandi hoc loco de na- et quo, id est, scientia et modus sciendi.
tura dialecticee, an, seilicet, scicntia sit, ct Addi cleniquc potest, prceter clialecticam,
an necessaria ad alias scientias ;
quoiiiam c]u;c generalis est omnibus seicntiis, esse in
Aristoteles in prcedictis vcrbis videlur cam a unaquaque scientia peculiarem ac proprium
scientia distinguerc, ct docere antc scientiam proccdendi modum, qui etiam modus sciendi
praemitti debere. Verumtamenhas qucestiones appellari potest, Averroes
Quo sensu distinxit

in ipsam dialecticam rejiciendas censeo et ; logicam communem, et propriam unicuique

supponendum, doctrinam propriam dialecti- scientice, ut Alexand. Alensis hic notavit
cae, quam dialccticam docentem vocant, esse modum enim illum proprium sciendi appel-
veram seientiam. Procedit cnim ex principiis lavitpropriam logicam est enim applicatio ;

evidcntibus ad demonstrandas conclusiones c[uccdam dicdecticce, vel alicujus partis ejus.

suas, intcrdnrn a posteriori, seu ab impossi- Et hic etiam modus seiendi in singidis scien-
bili, interdum etiam per propriam causam, tiis praunittendus est ne confuse proce-
,

ut ex discursu illius cloelrina.' satis constat. datnr, ut tetiffit etiam Aristotelcs, 1 de Par-
 JN METAPHYSICAM. IX
tibus animal., c. 4, et lib. 1 Ethicor., c. 3, et leshoc loco in queestionibus proponendis
in Physica aliisque fere scientiis observat. Et absque earum resolutione integrum librum
hoc etiani in tradenda dialectica fere ab om- consumpserit. Existimo tamen id fecisse ad
nibus auctoribus servatur, ut in principio exaggerandam hujus cloctrinee dimcultateni et
perfunctorie, et absque exacta demonstra- ulilitatem, et fortasse ad excitandum lectoii
tione viam sciendi praeparent postea vero ; desiderium inquirendi scientiam, in qua tot
per ipsam dialecticam sciendi modum demon- dubia expediuntur; et propter alias rationes,
strative perficiant. quas ipse tetigit c. 1, et sunt in eo satis per-
Q. 3. Utrum in omnibus scientiis sequalis spicme. Proponit ergo Aristoteles in primo
sit certitudo vel evidentia. Haec qusestio mo- capite varias qusestiones in cseteris vero ra- ;

vetur occasione verborum Aristotelis, text. 6 :

tiones dubitandi in utramque partem alfert,
Mathematicorum accurata docendi ratio non nihil autcm definit. Et in proponendis his
in omnibus ^iosiulanda est. Quse fere repetit quajstionibus nullam fere methoclum vel cer-
infra, lib. 6, c. 1, et similia habct lib. 1 Etbi- tum ordinem servat, sed prout in mentem
cor., c. 3 et 7. Et in gencre, quomodo in cer- veniebant, ita eas etfuchsse videtur. Quod
titudine possit esse infequalitas, tractatur in ideo moneo, ne quis putet teneri nos, aut ra-
1. 1 Posteriorum ,
quamvis Theologi exactius tionem illius ordinis redclere, aut illum ser-
id edisserant in materia de fide in preesenti
;
vare, cum de his qusestionibus disputaveri-
vero de gradu certitudinis metaphysicae com- mus. Ob utramque ergo rationem propone-
parata? ad mathematicam et physicam disse- mus qupestiones omnes cum locis ubi a nobis
rimus infra, disp. 1, sect. 5. tractatfe ac definitse sunt. Quod si omissre
Q. 4. An omnis res naturalis habeat mate- aliquae fuerint ut inutiles ac parvi momenti,
riam. Proponitur propter particulam illam hoc etiam admonebimus.
fortasse, quam ponit Aristoteles, text. 16, di-
cens : Fortasse omnis natura materiam halet, CAPUT PRIMUM.
ubi nomine naturee res naturales et motui Queest. Sitne unius scientiae, anplurium,
1.
physico subjectas intelligit, juxta phrasim omnes causas contemplari. Agitatur ab Aris-
suam, ut patet ex 1. 12, cap. 7, et aliis locis. totele statim capit. inprincipio. Veritas est
1,
Putant aliqui ergo adhibuisse Aristotelem il- hoc esse munus prsecipue metaphysicfe, qua-
lam particulam fortasse, quod non crecleret tenus unius scientise esse potest, vide disp.
ccelos habere materiam. Sed facilius dici po-
I , sect. 1 et 5.
test eam posuisse, quia existimabat eos ha-
Q. 2. An haec scientia simplicia tantum sub-
bere materiam licet non cum tanta certitu-
,
stantias principia consideret, vel etiam prima
dine sicut de aliis naturalibus rebus. Vel certe principia complexa. Disputatur in utramque
eam adhibuit, quia materia ccelorum alterius partem ab Aristotele hic, c. 2, text. 4 ; defi-
rationis est. Verius tamen existimo nullum nitur vero affirmans ejus pars, lib. 4, c. 3, et
esse in ea voce mysterium, eed esse morem a nobis, disp. 1, sect. 4, et disp. 3, sect. 3.
Aristotelis ita loqui modestise causa, quando Anhaec scientia disputetde substantiis
Q. 3.
ex professo rem non disputat. Itaque illa omnibus versatur in utramque partem hic a
;

quaestio parum est hoc loco necessaria; trac- Philosopho, cap. 2, text. 5, et definitur lib. 4,
tatur auteminfra, disp. 13, sect. 10 et II. cap. 2, lib. 6, cap. I, et a nobis disput. 1,
Q. 5. An sit una scientia rerum omnium
sect. 2.
vel plures. Hanc attigit Philosophus in ulti- Q. 4. An prseter substantias sensibiles dentur
mis verbis hujus capitis, et pro hujus scien- alise separatae. Haec solum tractatur hic ab
tite opportunitate disseritur disp. 1, sect. 2 Aristotele de ideis, et de rebusmathematicis,
et 3.
de quibus supra, lib. 4, cap. 6 et 7, et infra,
Q. 6. An metaphysica ante vel post alias lib. 7, cap. 12 et sequentibus. Sed hoc sensu
scientias addiscenda sit. Tangitur ab Aristo-
censeo inutilem quaestionem, icleoque brevi-
tele ibid.; expeditur breviter disp. I, sect. 4. ter expeditur a nobis disp. 4, sect. 1 et 2, et
disput. 5, per totam et aliqua addidimus in;

LIBER TERTIUS METAPHYSKLE, disp. 25 de causa exemplari. Propria vero

,

DUBITATJONES OMNES QVM IN HAC SGIENTTA 0C- queestio est de substantiis angelicis ,
qure

CURRUNT, SUMMATIM C0NT1NENS. tractatur a Philosopho, lib. 12, c. 8, et a no-

bis, disp. 35.
Solent expositores inquirere, cur Aristote- Q. 5. An eademscientiasitdesubstantiis, et
 ,,

LNDEX LOCUPLETISSIMUS
de illis qua? per se substnntiis accidunt. Ver- versalibus. Solum manet difticultas, quia tunc
satur cap. seq., text. 6, et definitur pars aflir- sequens queestio cum hac videtur coincidere.
mans, 1. -1, c. 1 et 2. Et est res clara, magis- Q. iO. Est ergo decima qusestio, ansit aliquid
que dialeetica quam metaphysica, et in ofdhie proeter ipsum totum materiale individuum.
ad hane scientiam expeditur a nohis dispu- Hanc queestionem proponit Aristoteles, text.
tatione I, sect. I et 2. 2, illis obscuris verhis : Sitne aliquid prceter
Q. 6. An communes affectiones entis , ut simul totum ? Exponit autem quid intelligat
idem ac diversum et similes, considerentur in per simul totum dicens Voco autem simiil
, :

hae scientia, ihidem. totum, cum aliquid de materia prwdicatur, id

Q. 7. An genera
et differentise censenda est, ut interpretor, species de materiali indi-
sint principia rerum, vel potius partes phy- viduo. Yidetur ergo queerere an in rebus ma-
sica?, ut materia et forma. Hanc versat in terialibus species sit aliquid prseter individua,
utramque partem Aristoteles in cap. 3 hujus et in hoc sensu qmestio est cum Platone.
lihri. Nobis vero non videtur specialem dis- Apparet autem eadem cum preececlente
putationem requirere utraque enim cense-
; prout a nobis exposita est. Nisi dicamus
mus dici posse principia illa metaphysica, , ibi queeri ex ratione caussa hic ex ra- ,

hsec physiea. Quia vero compositio metaphy- tione quidditatis, et ita materialiter esse eam-
sica solum per rationem est, physica vero dem qusestionem , formaliter vero diversam ;

realis, ideo principia physica censemus esse vel certe ibi quseri de reali separatione , hic
propria rerum materialium, de illisque dis- cle formali seu ex natura rei ,
prout a nobis
putamus per totas disputationes 13, 14, 15 ct disputatur , disputatione 5, sect. 2. Alii vero
i6. Principia vero metaphysica solum sunt intelliguntgeneratim hic quseri an quod quid
principia secundum modum nostrum conci- est in rebus materialibus, sit iclem cum eo
piendi, et secundum rationem, de eisque di- cujus est. Quam qusestionem late Aristoteles
cimus traetando de universalibus, disput. 5, prosequitur lib. 7 c. 4 et 15
, et nos late,
, ,

sect. 1 et 2, et disput. 6, pertotam. disput. 34, fere per totam.

Q. 8. An inter genera ea sint magis prin- Q. 11. An principia non solum specie, sed
cipia qua? magis universalia sunt. Hanc ver- etiam numero defmita sint, id est, unicuique
sat latissime Aristoteles fere toto cap. 3. Est rei propria, et indistinctis rebus diversa.Hsec
vero inutilis; nam genera remota dici possunt tractatur infra, cap. 4, text. 13, etlib. 12. Sed
magis principia extensive, propinqua vero, non immorandum, nam certum est
est in ea
intensive, vel illa magis in ratione potentise principia intrinseca multiplicari numero mul-
et materiae, hsec inratione formse ac perfec- tiplicatis individuis, et non plusquam illa id- ;

tionis ; sed haec solum pertinent ad loquendi que aliter in formis, aliter in materia verum
modum. esse. Formse enim multiplicantur secundum
Q. 9. An praeter materiam aliqua sit pcr se suas entitates in diversis individuis ;
materia
causa, atque ea separabilis, necne , etan una autem non semper, quia una numero entitas
vel plures numero. Hanc ponit Aristoteles materise subest successive diversis formis ;

eisdem fere verbis versus finem capitis ha- ; variatur autem secundum dispositiones, at-
bet autem ambiguum scnsum. Nam si pro- que ita materia proxima semper est diversa ,

pria verba ut sonant sumantur, videtur quseri vel specie vel numero, pro ratione formarum.
an ultra causam materialem detur formalis, Principia autem extrinseca non ita multipli-
et aliee. Et hoc sensu tractatur heec qusestio cantur, quia unum esse potest diversarum
infra, lib. 4, c. 2, et a nobis late, disp. 12, de rerum principium aliquando vero multipli-
;

eausis incommuni, in sequentibus. Non vi- cantur, et semper sunt in numero finito, quia
detur autem hic esse sensus Aristotelis, quia in mdla multitudine causarum datur progres-
sta tim, c.4, qusestionemhanc cumaliis sequen- sus in infinitum, ut supra, lib. 2, annotatum
tibus disputat in sensu longe diverso. Alius est.
ergo qusestionis sensus erit, an prceter mate- Q. 12. An rerum corruptibilium et incorru-
riam, id est, extra res singulares, sit aliqua ptibilium sint eadem principia. Tractatur ab
per se cav.sa. Ita enimuti solet Aristotel. voce Aristotcle , infra, c. 1, tex. 15, et 1. 12, c. 4.

illa prceter, in sensu Platonico ; cum Platone A nobis vero in disp. 13, sect. 11, ubi de
enim hanc ssepe agitat quaeslionem, et hoc principiis intrinsecis, de extrinsecis vero disp.
sensu tractat illam, c. A, text. 12, et a nobis 29, sect. 2.
definita est disput. 5 ct 6, tractando de uni- Q. 13. An omnia principia etiam corruptibi-
 ;

IN METAPHYSICAM. XI
lium rernm sint corruptionis expertia. Trac- tia.Hsec de singulis principiis infra suis locis
tatur ab Aristotele eisdem locis, sed in particu- disputatur, scilicet de materia, forma, etc. At
lari disseritur de materia a nobis in propria videtur hic proponi ab Aristotele propter ele-
disputatione. De forma vero solum habet con- menta quse sunt principia misti, de quibus
troversiam in anima rationali, quse non spec- qiuestio est, an sint actu vel potentia in mis-
tat ad lianc scientiam. In causis autem ex- to.Quam qusestionem disputat c. 6, tex. 19,
trinsecis fere non est locus buic qusestioni ;
etnos disp. 15, sect. 10.
causa enim proxima et univoca rerum corru- Q. 18. An numeri, figurae, longitudines et
ptibilium esse clebet corruptibilis causa ;
puncta, substantise qutedam sint, necne.
vero superior esse potest incorruptibilis et Tractatur ab Aristotele infra cap. 5, et lib.
seterna* Necessarium etiam est species omnes 13 et 14 latissime in ea veronihil dicendum
;

incorruptibiles ab aliqua re seterna et incor- est prseter ea quse inferius de quantitate dis-
ruptibili ducere originem, ut demonstratur a putamus, disp. 40 et 41.
nobis disp. 29, sect. I .

Q. 14. An verum et ens sit ipsa rerum sub- GAPUT II.

stantia an vero aliquid aliud eis subjiciatur.

,
AFFERUXTUR QUINQUE PRIMARUM QU.ESTIONUM
Hsec disputatur ab Arist. c. 4, text. 16. Estta- ,
RATIONES DURITANDI.
men inutilis, et Platonica.Namque si de ente
et uno transcendentibus sit sermo, satis con- Supervacaneuni censeo singulas rationes
stat non esse aliquid prseter substantiam seu adnotare, cum in textu et aliis expositoribus,
essentiam indivisam uniuscujusque rei,de qno et legi et facile intelligi possint. Quanquam
4 et 5 disserimus. Si vero
satis in disputatione vero Aristoteles inter proponendum has ra-
sumatur per antonomasiam pro primo ente tiones nonnullas sententias proferat scitu et
per se uno sic constat esse quid separatum a
, disputatione dignas, tamen cum binc et inde
cseteris rebus, non tamen esse substantiam argumentanclo semper procedat, nibil lir-
earum, nec subjectum, sed primam earum mum deillius sententia habere possumus, ut
causam, de quo clisput. 22, seet. 1, et dispu- etiam Averroes initio commentariorum hujus
tat. 29, sect. 1 et2, copiose disserimus. Si ta- libri adnotavit. Et ideo, si recte proceden-

men metaphoricis significatio-

aliis occultis et dum est, nullum in toto hoc libro preebet
nibus sumantur ens et unum explicentur ,
Aristoteles fundamentum ad qufestiones quas
illse, et facilis erit responsio. incidentes seu textuales vocant, pertractan-
Q. 15. Anprincipia rerumsintipsauniversa- das. Nihilominus solent circa hoc caput se-
lia, vel res singulares. Hsec queestio tractatur quentes tractari.
infra, c. 5, text, 20, et lib. 7, a c. 13, et intel- Qusest. 1. An scientise mathematicffi cle-

ligi potest moveri contra Platonem, an, scili- monstrent per causam efficientem et fiualem;
cet, idese sint principia rerum, et sic jam trac- partem enim negantem assumit ut veram
tata est clicto loco et alias ssepe, Potest etiam Aristoteles argumentando in tex. 3. Tamen,
coincidere cum illa, qua quseritur an actiones cum illo argumento aliquid falsum Aristote-
sint singularium ,
quse tacta est in lib. 1, et les apparenter confirmare nitatur, scilicet,
tractata disp. 34, sect. 9 ; vel, ut Thomas
D. nullam esse scientiam quse omnes causas con-
exponit, an principia talia sint secundum ra- sideret, constat ex illo testimonio nihil de
tionem universalem vel singularem et sic ,
Aristotelis sententia affirmari posse. Illam
tacta est disp. 5, sect. 3, 4 et 6. autem qusestionem prsetermittendam censui
Q. 16. An principia rerum causent aliter in hoc opere, tum quocl ad naturam et ratio-
quamper motum. Hoec de sola efficiente causa nem scientiarum mathematicarum declaran-
videturproprie tractari, utindisput. 22, sect. dam potius spectet, tum etiam quod facillima
1 . Aristoteles autem nunquam in hoc sensu sit. Namconstatresillas de quibus mathema-
eam ex professo disputavit, sed videtur eam tica? disputant, secundum se habere causas
proponere propter ideas Platonis, quas ille efficientes et finales, nam quantitas, linea,
dicebat alio modo inducere formas, et vide- puncta, ab aliquo et propter aliquid fmnt
tur illam discutere infra, cap. 6, text. 18. tamen prout considerantur a scientiis specu-
Quo etiam sensu traditur a nobis disp. 15 et lativis mathematicis, abstrahuntur ab his cau-
18, ubi de eductione substantialis formse et sis, quia abstrahuntur a motu et ab omni usu.
principio ejus effectivo clisserimus. Etita non dixit Aristoteles res mathematicas
Q . 1 7 . An principia r er um sint actu vel poten- non habere causam efficientem et fmalem,
 ,

Xll IXDEX LOCUPLETISSIMUS.

sed mathematicas seientias non demonstrare aliam superiorem actionem. Altera vero pro-
per has cansas. positio disputatur ibidem, et disp. 29, sect. 1
Et ratio a priori esse videtur, quia mathe- et 2, et disp. 35, sect. i. Hoc autem locoper
maticre non considerant propriam essentiam immobilia solum mathematica intelliguntur,
et natnram quantitatis, sed soluni propor- et hrec non solum secundum rem, sed se-
tiones quasdam, et proprietates quse ad eas cundum talem abstractionem et considera-
consequuntur, non per causalitatem realem, tionem dicuntur non habere causam, ut de-
sed per consecutionem tantum illativarn. Ex claratum est.
quo intelligere licet, mathematicas etiani non CAPUT III.
demonstrare per causalitatem materialem, TRACTATUR QUJESTIO DE PRIXCIPIIS, AX SINT IPS\
quod ut notius videlur Aristoteles reliquisse, GENERA VEL ELEMENTA SEU PRINCIPIA PHYSICA.
quia ha3 scientire abstrahunt a materia. Unde
nec per formam propriam ac physicam de- De qurestione, quamAristotelesex professo
monstrare possunt, quia forma et materia disputat, nihil novum occurritprreter ea, qure
sunt quasicorrelativa. Atque hinc tandem in- c. l,q. 7, notata sunt. Circa ea vero qure
ferunt aliqui, mathematicas non demonstrare obiter attingit Philosophus, nonnullre quces-
per ullam causam, ideoque non esse proprie tiones occurrunt, prcesertim circatext. 10.
scientias propter quid, sohunque demons- Qurest. An genus prredicetur per se de
1 .

trare conclusiones suas veras esse interdum
ah impossihili, interdum a signo et quasi ad
sensum. Sed, licet de multis demonstrationi-
hus mathematicis hoc verum sit, tamen ne-
gandum non est quin interdum fiat in illis
scientiis demonstratio propter quid, qure est
per causain. Sed distinguendum est de cau-
sa alia enim est realis per proprinm influ-
: hic defmiendo, sed
xum, qure dicitur in ordine ad esse, et de hac
est verum non intervenire in mathematicis
demonstrationibus, utinsinuavit Averroes,
Physic, inprincip. Alia est causa in ordine
ad cognitionem, quremagis dicitur ratio, quse
sufficit ad demonstrationem a priori, ut pa-
tet cum unum attributum divinum per aliud
demonstramus, et hoc modo demonstrat ma-
thematicus per causam, ut cum per definitio-
nemtrianguli aliquid ostendit de hoc vel illo
triangulo.
Q. 2. Soletautcm occasione verborum
Aristotelis secundo hic quaeri, an entia ma-
thematica sintbona, quam satis
differentiis quibus contrahitur, vel ut aliter
qureri solet, an sit de ratione generis, utha-
beat differentias extra sui rationem, id est, in
quarum intrinseco et essentiali conceptu ge-
nus ipsurn non includatur. Hoc enim aperte
supponit Philosophus in ratione quam textu
10 conficit. Et ne quis dicat non procedere
argumentando tantum,
id ex professo probat iclem Philosophus,libro
sexto Topicorum , capite tertio. Quocirca
1 quccstio htec in uno sensu metaphysica est,
in alio clialectica. Est enim metaphysica, qua-
tenus distinguit qusestionem inter genus et
differentiam, et prrecisionem unius ab alio,
ac modum compositionis speciei ex illis, et in
hoc sensu indicatur posterioribus verbis su-
pra positis, et satis est a nobis tractata, clis-
putatione 6, sect. 5, et sect. 6, et ad eamdem
conferent, qure in disputatione 2, sect. 6, et
disputat. 39, sect. 2tractantur.
Est autem dialectica hsec qurestio, quate-
attigimus in nus inquirit qualitatem praxlicationis, scili-

disp. 10, sect. 2. cet, an illa prredicatio generis de differentia,

Q. 3. Utrum omnes actiones sint cum motu. vel e converso, sitper se, ut, rationale est ani-
Hoc enim etiam affirmat Aristoteles in discur- mal, vel, animal hocsensu
est rationale. Et
su illius rationis, ubi etiam multa dicit perti- tractant eam Jaudunus, quaest. 12,
hic late
nentia ad materiam de causis, ut quocl im- qui affirmat csse per se et Antonius Andr. ;

mobilia non habennt efficientem, neque fi- qusest. 2 , et Javellus, qurest. 2, qui id ne-
nem. Quod de intelligentiis creatis est falsum; gant; et Niphus, clisput. 2, qui variis distinc-
sed, ut dixi, nihil eorum, qure hic assumun- tionibus utitur ; sed res est et alicna et satis
tur ab Aristotele, necesse est ab eo affirmari clara. Illse cnim propositiones non sunt in
ex propria sententia. De priori tarncn propo- primo aut sccundo modo dicendi per se, quos
sitione disputamus iate tractando de crea- Aristoteles posuitin lib. 1 Posteriorum, quia
tione, disput. 12, sect. I, ubi partem negati- in eis necprredicatum est de ratione subjecti,
vam demonstramus. Quod vero hic sumit nec subjectum de ratione prredicati. Et ratio
Aristoteles, exponi potest de actione physica, a priori sumitur cx decisione prioris sensus.
nam supponit res mathematicas nonhabere Nam cum genus ot differentia ita compnren-
 ;

]N 51ETAPHYSICAM. Xlil
tur, ut uuum sit extra conceptum et rationem ciunt, scilicet, in ea propositione subjectum
essentialem alterius et alioqui differentia
, esse de ratione preedicati, et ideo esse in se-
non sit proprietas manans ex natura generis, cunclo modo dicendi per se, nam heec est ejus
ut est per se uotum, fit ut unum de alio nec defmitio. Item quia heec propositio Ilomo est :

per se primo, nec per se secundo preedicari rationalis, est in primo modo dicendi per se
possit. Quocl si quis velit alioqui juxta alios ergo convertens erit etiam per se saltem se-
modos perse positos ab Aristotele, lib. 5 Me- cundomodo.Hrcc (inquam) et similia non ob-
taphysic. cap. 18 , vel alios qui excogi- stant ; nam illa propositio non est naturalis,
tari possunt, scilicet, ut per se distinguitur sed indirecta, impropriissima et preeter natu-
contra per aliucl, vel ut excludit compositio- ram, et ideo est cxtra omnem latitudinem
nem per accidens, sic differentia sicut per se propositionum per se. Nam definitiones ilke
conjungitur generi, id est, immediate et non modorumper se, intelligendse suntcle preedi-

per aliud, vel sicut genus et differentia per
se, et non per accidens unum componunt, ita
dici potest unum de alio per se preedicari.
Sed hi modi per se applicati per preedicatio-
nes,non sunt ita usitati sicut priores pra>
terquam quod illae prsedicationes non sunt
admodum naturales, sedaliquo modoimpro-
hoc etiam defichmt a propositioni-
priee, et in
catis et subjectis propriis et connaturalibus,
non de iis cjua3 anobis inversoetcontranaturali
ordine componuntur et convertuntur. Unde
etiam dici potest, genus in illis definitionibus
; propositum pcr se, esse propositionem pro-
priam et naturalem. Atque eadem ratione
non est necesse propositionem per se con-
verti in aliam per se quando per conversio-
,

bus per se. Nam, licet differentia clivisiva nem fit indirecta et impropria. Adde etiam
comparetur acl genus per modum forma?, hanc esse per se primo modo Homo cst ani- :

tamen minus universalis est quam genus e ; mal jhsmcyero, animal est liomo, nullo modo.
contra vero, iicet genus sit universalius, com- Video controversiam esse de modo loquendi
paratur tamen ad differentiam ut potentia, et multos censere hanc propositionem Risi- ,

etnonut actus, et ideonontam proprie et di- lile est komo, esse per se inprimo modo, licet
recte prsedicatur. Absolute ergo propositio- sit indirecta. Sed nihilominus prior modus est

nes ha; rejicienda? sunt a numero proposi- formalior et magis proprius. Alioqui etiam
tionum per se. illa propositio : Rationale cst Jiomo ,
esset in
Q. 2.Anhabere differentias extra sui ratio- primo modo per se nam si in defmitione ri-
;

nem, in quibus non includatur, nec de eis per sibilis ponitur homo, cnr non in defmitione
se preedicetur sit non solum de ratione pro-
, rationalis ? Atque ita eaclem propositio Ra- :

prii generis, sed etiam de ratione omnis pra3- tionale est liomo esset in primo et secundo
,

dicati univoci , vel habentis unum conceptum modo per se quod est absurdum. Sunt ergo
;

objectivum communem omnibns contentis hce propositiones indirectae extra ordinem

sub illo. Hanc quffistionem attigimus disputat. propositioimm per se. Vide Cajetanum, lib. 1
2, sect. 5 et 6, ubi ostendimus, non oportere Poster., cap. 4 et 18.
ut ea proprietas conveniat omni preedicato
communi secundum eumdem objectivum CAPUT IV.
conceptum et disp. 39, sect. 2, ostendimus
;
Disputat hic Aristoteles in utramquc par-
non convenire omni prsedicato essentiali seu
tem plures quaestiones in primo capite propo-
cmidditativo, et Aristotelem hoc loco solum
sitas, scilicet a qua?stione 9 usque ad 14. Ni-
de proprio genere locutum fuisse, quidquid
hil tamen definit, nec novum quid, aut nostra
nonnulli expositores contendant. Idemquc
disputatione aut notatione indigens affert.
attigimus disp. 32 et 30.
Q. 3. An speciesper se preedicetur de diffe-
CAPUT V.
rentia constituenteipsam ut, rationale est ,

homo. Hanc tractant hoc loco auctores supra Hic disputat quoestionem 1 8 de rebus ma-
citati, et cjuidam affirmant, alii negant, alii thematicis, seu quantitate, an, scilicet, hsec
sit substantia, necne ; nihilque
dicit nota-
distinetionibus utuntur. A nobis vero preeter-
dignum aut nova disputatione indi-
missa est, tum quod clialectica sit, tum quod tione ,

(utbene Fonseca in commentariis indicavit, gens ; sufficiimt ea, qua3 de quantitate

dis-

tam claram existimaverit partem

Aristoteles serimus disputatione 40, sect. 1 ct 2. Est ta-
negantem ut eam sine probatione reliquerit
,
men hic locus observandus pro iis quaj ibi
et declaratione. Neque obstant quee alii obji- traduntur.
 ,

XIV 1NDEX LOCUPLETISSIMIS

CAPUT VI. 2, sect. 2. Cui queestioni anriexse sunt se-
quentes.
Hic disputat cseteras quaestiones supra prse-
Q. 11. Utrum ens habeat in nobis unum
missas , et semper fere revertitur ad inutilem
conceptum formalem communem omnibus
disputationem de ideis eum Platone. Quare
entibus. Disp. 2, sect. 1, per totam.
nihil noyi solet
liie etiam disputari.
Q. 12. Utrum ens in quantum ens sit ali-

quid reipsa preecisum ab inferioribus. Ibid.,

LIBER QUARTUS METAPHYSICE. sect. 3.

DE SUBJECTO HUJUS DOCTRINjE, EJUSQUfi PARTJ- Q. 13. Utrum prsescindi saltem possit se-

BUS, AFFECTIBUS, AC PRINCIPIIS.

cimdum rationem. Disp. 4, sect. 2.
Q. 14. Utrum ens in quantum ens includat

CAPUT I.
actu vel potentia inferiora. Disp. 2, sect. 2.
Q. 15. Utrum ens in quantum ens signifi-
DE SUBJECTO METAPHYSIC.E.
cet immediate omnia suprema genera, vel
tantum mediate. Ibid.
Qucest. i. Utrum ens in quantum ens sit
Q. 16. In quo posita sit communis ac prse-
metaphysicse subjectuin ; id quod in lioc loco
cisa ratio entis. Ibid., s. 4.
Aristoteles aflirmat, disp. i, sect. \, per to-
tam. Q. 17. An ens dicatur essentialiter vel ac-
cidentalitcr de particularibus entibus maxi-
Q. 2. Quamam entia seu quas rationes en- ,

tium metaphysica sna contemplatione attin-

me de creatis. Ibid.
Q. 18. An ratio entis transcendat omnia,
gat. Disp. 1, sect. 2,per totam.
ita ut in omnibus modis et differentiis inclu-
Q. 3. An ens secundum se habeat passio-
datur. Ibid., sect. 5.
nes qua? per se iUi insint, et in hac scientia
de illo demonstrentur. Disp. 3, sect. 1. Q. 19. Quomodo contrahatur ens ad infe-
riora. Disp. 2, sect. 6.
Q. 4. Quotnam ilhe passiones sint, quemve
Q. 20. Hic efiam tractari potest, an exis-
ordinem inter se servent. Disp. 3, sect. 2.
tentia creaturse distinguatur ab ejus essentia
Q. o. An hsec scientia versetur circa pri-
de qua re est copiosa disp. 31, quaa plures
ma principia, et quid muneris circa illa exer-
ceat. Disp. sect. 4.
continet qiuestiones, quse tum ibi, tum etiam
1,

An in indice disputationum, disp. 31, videripos-

Q. 6. ratione objecti vel principiorum,
aliaa scientire subalternentur metaphysicse. sunt.

Disp. 1, sect. 5. CAPUT II.

Q. 7. An hsec scientia habeat alicraa pri- DE ANALOGIA EIsTIS ET NONNULLIS EJUS Pr^OPRIE-
ma principia, ex quibus demonstret. Disp. 3, TATIBUS.
sect. 2.
Q. 8. An ba?c scientia consideret primas Qusest. 1. An ens sit univocum vel analo-
rerum causas et principia, et quo modo. Disp. gum tum ad ens creatum et increatum, tum
1, sect. 4, et disp. 12, in principio. ad substantiam et accidens. Prior qusestio
Q. 9. An
ens in quantum ens habeat cau- tractatur disp. 28, sect. 3; posterior, disp. 32,
sas reales. Locis proxime citati. sect. ult.

Q. An
ens in quantum ens dicat unam
10. 0. 2. An recte Aristoteles analogiam entis
aliquam rationem objectivam. Hsec qua?stio cum analogia sani comparaverit. Et ratio dif-
hic habet locum proptcr ea verba Aristotelis: ficultatis est, quia videtur longe diversse ra-

Quoniam vero principia summasque causas tionis, ut ex prsedictis disputationibus con-

qiuerimus, illud necessarium esse perspicuum stat. Duobus modis responderi potest primo :

est, naturce alicujus per se cas Et in fme

esse. comparasse illa in analogia absolutc, non ta-
capitis concludit : Cluapropter a noHs primce men in modo analogise ,
quia in modo non
Gau&ce entis quatenus ens est, sumenda? sunt. sunt similia ;
analogum,
santtm enim ita est

ut forma quam significat, uni tantum

signifi-
Ex quibus sententiis inter se collatis constare
videlur, exsententia Aristotelis, cns in quan- cato intrinscce insit; aliis per denominatio-
lum ens, dicere aliquam naturam, vel ali- ncm cxtrinsecam. Ens vero signincat iormam
quam rationem communem per modum uuius seu rationcm omnibus significatis intrihsece
naturse, cujus proprietates per sc, principia ct inha;rentem. Unde fit, ut sanum non signifi-
causse possunt hac scientia invcstigari.
in cct unum conceptum communem omnibus
Tractamus autem dictam qua-stioncm disp. significatis, sicut signihcat ens.
 ; . ,

W METAPHYSICAM. XV
Ex quo fit ulterius, cum Aristoteles sequi- modo loquitur ; in priori enim cum adrequa-
parat ens et sanum in eo, quod sicut una tum objectum metaphysicee constituat, agit
scientia agit de sano quoad omnia significata de ente secundum proprium ejus conceptum
ejus,quatenus ab unasanitate derivantur, ita objectivum; in hoc vero capite agit de tota
una scientiatractat de ente, cum (inquam) ha^c amplitudine significationis nominis entis; un-
comparat, intelligi etiam clebere secundum de satis expresse plura numerat, quae vera
similitudinem, nonsecundum eequalitatem. entia non sunt, ut privationes et similia, quce
Nam sanum secundum totam analogiam
, ipsemet excludit ab objectometaphysicce, di-
suam, non est adeequatum objectum unius recto, scilicet, et adeequato, lib. 6, in fine.
scientia.', directe sub se comprehendens sua Q. 3. Utrumadmetaphysicamspectetagere
significata , tanquam proprias partes subjec- de propria ratione substantice, propriisque
tivas talis objecti, directe, vel (ut aiunt) in principiis ejus. Disp. i, sect. 2.
recto pertinentes ad objectum talis scientise ; Q. 4. Utrum metapbysica tractet de specie-
solum enim principale signiticatum sani, est bus entis, secundum propriasrationeseorum,
adcequatum et directum objectum medicina; et inuniversum scientia de genere sit etiam
reliqua vero ,
quee analogice dicuntur sana, de speciebus. Tractatur disp. 1, sect. 2. Et
in obliqao pertinentad illam scientiam, ut si- resolutio simplicitcr est negativa. Verba au-
gna instrumentum, vel aliquid
sanitatis, vel tem Aristotelis in textu 2, in quibus heec
hujusmodi. At vero ens est objectum ad- queestiofundatur, scilicet : Unius generis una
sequatum directe complectens suas quasi par- est scientia, quare et entisquotquot sunt spe-
tes subjectivas, ut in disputationibus capite cies, unius scieiitice genere est contemplari, et
preecedenti citatis ostensum est. Unde fit, ut specierum species heec ( inquam ) verba am-
,

ens secundum adsequatam significationem bigua sunt, et ibidem late explicantur. Solum
possit esse extremum demonstrationis, in qua in hoc notetur, sermonem esse formalem de
proprietates illi adsequatee cle ipso demonstren- speciebus entisjin genere]scibilis. Et ita dici po-
tur; sanum vero minime, sed solum ratione test genus entisjscibilispertinere ad ge-
ut sic,

primarii significati. nusscientice; varias autem species scibilium acl

Secundo responderi potest, de ente dupli- varias species scientiarum. Vel etiam onmia
citerposse nos loqui uno moclo, ut compre-
: entia quatenus in una aliqua ratione scibilis
hendit tantum vera entia realia, et illa omnia convenhmt cadere sub unam scientiam, qua3
transcendit et sub se continet. Alio modo, ut una specie, generalis dicitur ob uni-
licet sit
extenditur ad multa, quee vere et intrinsece versalem tractationem omninm entium sub
entia non sunt, solumque per quamdam attri- alia ratione. Nihilominus tamen entium spe-
butionem extrinsecam entia dicuntur, ut sunt cies, sub propriis rationibus (objectorum uti-
privationes, vel entia omnino per accidens aut que scibilium), ad scientias specie 'diversas
rationis. Priori modo videtur locutus de ente pertinent.
Aristoteles in capite superiori, et illo modo Q. 5. An ens et unum idem sint et una na-
est propric adeequatum objectum et directum tura. Disput. 4, sect. 1 et 2.
unius scientice, ut habet analogiam cum uni- Q. 6. An ens et unum convertantur, seu (ut
tate conceptus, et rationis objectivce intrin- Aristoteles ait) mutuo se sequantur. Disp. 4,
seceeinventffi in omnibus significatis etiam se- sect. I.

cundariis, ut dictis locis ostendimus, et An in hac reciprocatione recte com-

quoad Q. 7.
heec est comparabile cum M^ononsecundum paraverit Aristoteles ens et unum acl princi-
eequalitatem, sed tantum eo modo quem nunc pium et causam. Disp. 13, sect. 1, in solut.
explicuimus. Posteriori moclo videtur hic lo- ar gument or um
cutus Aristoteles de ente, et sic includit res- Q. 8. An quse eadem generationegeneran-
pectu multorum significatorum analogiam tur, et eadem corruptione corrumpuntur
plurium conceptuum, et secundum extrinse- unum sint. Disp. 7, sect. 2.
cam denominationem respectu aliquoruni, et Q. 9. An unum privative opponatur mul-
cpioad hcec comparatur cum sano, ctiam in titudini, ut hic Aristoteles significat. Disp. 4,
modo analogice, et in modo quo sub unam sect. 6.
scientiam cadit, ut facile ex dictis constat. An dialectica et sophistica versen-
Q. 10.
Nec mirum videri debet, quod in diversa omne ens, et in co conveniant ali-
tur circa
significatione sumat Aristoteles nomen eutis quo modo cum metaphysica. Hoc enim vide-
in his duobus capitibus, nam in eis diverso tur affirmare Aristoteles in textu, spectat ta-
XVI )M>EX LOClTLETiSSIMUS
inen ad dialecticos potius quam ad nos. Et his capitibus, quod utilitatem specialem affe-
ideo breviter observandmn est, id non debere rat, aut occasionem alicujus qua^stionis prse-
intelligi de propria doetriua dialeciica, et so- beat, pra:ter unum vel alium locum.
phistiea1 artis, sed usu earum. Nam doctrina QuKstio prima tractari c. 4 potest, circa
dialeetica1 seu topica 1
enim in eadem si-
(liic text. -13 et 14, an unum accidens possit esse
gnificatione sumitur) solum versatur in do- subjectum alterius quam qua?stionem trac-
;

cendo modo probabiliter concludendi aut ar- tavimus disp. 14, sect. 4. Et locus pra?sens
gumentandi, pra^sertim ratione materise. So- exponitur.
phistica vero circa modum apparenter con- Q. 2. Posset circa text. 16 tractari, an
cludcndi. Unde sub bac ratione non versantur quod non est, possit aliquid efficere; occasionc
circa ens, aut entia omnia,sed circa talia opera illorum verboruin Aristotelis Ea vero quw :

intellectus. Usns vero dialectica? et sopbis- non sunt, quomodo loquentur, aut ambulahint ?
ticse artis ad omnia extenditur, quia in omni Verum talis qusestio est satis aliena a pra?-
re seu materia fieri possunt probabiles seu senti instituto Aristotelis, solumque indicata
apparentes rationes. Inquo excedunt ha? par- est ut clicta verba Aristotelis notentur trac- :

tes logiea? doctrinam demonstrativam nam ; tatur autem a nobis fuse disp. 18 et disp. 31.
usus ejus non extenditur ad res omnes, sed Q. 3. Circa cap. 8 moveri potest qiuestio,
in veris tantum ac necessariis versatur. Non an et quale definitum judicium boni requira-
ergo aequiparatur doctrina inefcaphysica? cum tur ad movendam voluntatem. Est enim hic
doctrina dialectica?, sedcumusu, estque com- locus ad illam queestionem diligenter notan-
paratio proportionalis, non omnino similis, et dus, ut observamus clisp. 23, sect. 8, ubi
ita est res clara. quffistionem illam tractamus.
Quamvis autem Aristoteles in boc capite Q. 4. Qua?stio quarta esse potest circa finem
nontam disputet de uno,quam dicatesse dispu- ejusdem capitis 4, an veritas et falsitas reci-
tandum, solent hic tractari quaestiones omncs piant magis et minus, id est, sit una major

ad unitatem pertinentes, imo ad alias pas- et alia. Aristoteles enim tam certam existimavit
siones entis. De quibus fuse egimus a disp. partem affirmantem, ut eo principio usus fue-
4 usque ad 1 1 , ut videre licet in indice su- rit ad demonstrandum primum principium :

periori, ne bic fiat inutilis repetitio. Aliqui Idem simul esse et non esse impossibile cst.
ctiam bic disputant de esse existentia?, quo- Quanquam, ut ipse pra?mittit in principio
modo ad ens vel cssentiam comparetur. De hujus capitis, in his rationibus non argumen-
qua re late dictum est disp. 3 1 . tetur ex notioribus, sed redarguat advcrsa-
rium ex concessis. Unde verisimile est illam
CAPUT III.
aifirmativam partem fuisse ab adversario con-
PERTIXERE AD IIAXC SCIEXTIAM PRIMA PRIXCIPIA, ET cessam. Absolute tamen videri potest falsa
MAXIME ILLUD QUOD EST OMXIUM PRIMUM. illa sententia, nam cum veritas consistat in
indivisibili, et in omnimoda aclrequatione in-
Qiuestiounica. An boc sit primum omnium tellectus ad remnon videtur posse reci-
,

principium Impossibile
: est idem simul esse et pere magis nec minus. Et eadem ratione ne-
non esse. Disp. 3. sect. 3. que falsitas, quia si tollit veritatcm, omnino
Ceetera quse de tractatione principiorum bic tollit, et ita nulla potest esse major. Dicen-
dicuntur, tum ibi; tum etiam disp. \, sect. 4, dum vero est, in falsitateposse esse magis et
tractata sunt, ct in superioribus sunt anno- minus non formaliter per admislionem veri-
tata. tatis ct falsitatis, ut recte probat ratio facta,
sed quasiradicaliter per majorem vclminorem
CAPUT IV USQUE AD VIII.
distantiam a veritate. Et ha?c plane estinten-
DEFEXDUNTLR PRINCIPIA PRIMA IMPOSSIBILE EST :
tio Philosophi nam hoc satis est ipsi, ut con-
:

IDEM SIMUL ESSE ET NON KSSE, ET NECKSSE EST :

cludat aliquid esse dcterminate veruni. At
QUODLIBKT AUT ESSi:, AUT NON ESSE. vcro in veritate non dicitur essc magis vel
rainus per acccssum vel recessum a falsitate ;

Haec quinque capita consumit Aristoteles, falsitas enim opponitur veritati pcr modum
in redarguendis quiljusdam philosophis, qui privationis, ct ideo mensuratur cx illa, non
hsec principia velnegabant, vel se ncgare fin- vciii e contrnrio. SoJum ergo rationc funda-

gebant; nisi fortasse id ipse finxit disputandi menti, aut majoris firmitatis seu ncccssita-
gratia. Utcunquc id sit, nihil fcrc occurrit in lis ejus rei, in qua vcritas fundatur, potcsl
 METAP HYSICAM.
IN XVII
trina non de vocibus, sed de rebus preecipue
una veritas dici rnajor alia. Ha;c tamen res
disserat, tamen quia res nou possunt, nisi vo-
tota plenius constare potest ex liis, quee disp.
cibus explicari, necessarium visum est Philo-
8 et 9, de veritate et falsitate tractamus.
0. 5. Ancontraria ita repugnent circa ideni sopho exactam ipsarum vocum notitiam tra-
subjectum, sieut contradictoria circa quodli- dere. Quo fit, ut hicetiam liber, si Aristotelis
bet. Id enim videtur Aristoteles boc loco affir- mentem spectemus, inter preeanibula ad ve-
ram scientiam metaphysicse tradendam annu-
mare. Ex quo aliqui inferunt, etiam in or-
duo merandus sit. Si vero morem interpretum
dine ad potentiam absolutam repugnare
perfecta esse in eodem subjecto. consideremus, in eo res ipste ad objectum
contraria
re dicimus in preedicamento qualita-
metaphysicee pertinentes, prsesertim preedi-
De qua
tis, disp. 45. Nunc constat Aristotelem so-
camenta omnia, ct causee cntis in quantum
lum loqui quatenus unum contrarimn infert ens, tractari solent; in quarum cognitione

alterius privationem vel negationem ;

quod magna hujus doctrinee pars consistit.

si heec impediatur constat non esse eequa-

,

lem repugnantiam. An vero impediri possit, CAPUT I.

Aristoteles non novit, et negaret quidem ille ; DE COMMUNl RATIONE VERISQUK SIGNIFICATIONIBUS
nos autem non est cur negemus, nisi ubi spe- HUJUS VOCIS, PRINCIPIUM.
cialis ratio intervenerit, de quo dicitur citato

loco. Caput hoc ex professo declaratur in disp.

Q. 6. An duo eontraria in esse remisso 12, sect. I, ubi sequentes queestiones brevi-
possint naturaliter simul esse in eodem, ut ter expediuntur.
hic Aristotelcs sentit, disputatur ibid. QUiEST.Quot modis principium dicatur,
\ .

Q. 7. Tractari preeterea potest, an omnia et quomodosignificationes ejus ad certam

nioveantur semper, vel omnia semper quies- aliquam rationem revocari possint. Disp. 12,
cant, et an aliquid sit penitus immobile, quod sect. lr
est primum movens. Sedheec in Physicatrac- Q. 2. An esse prius commune sit omni
tantur, suntque illius scientiee propria, quan- principio. Ibid.
quam de primo motore, non sub ratione pri- Q. 3. Quee sit defmitio principii in com-
mi motoris, sed primee causee,vel primi entis, muni. Ibid. Declaratur defmitio ab Aristotelc
agimus disp. 20 et 29. datam, et clivisio ibidem subjuncta.
Q. 8. Circa hsec omnia capita queeri solet, Q. A. Anprincipiumsit analogum, et qua-
an sit veritas pura et sine falsitate in affirma- lis sit analogia ejus. Ibid.
tionibus et negationibus, eaque percipi a no- 0. 5. An principium etcausa convertantur.
bis possit. De qua re quod disputatione di- Ibid. lbique variade hac re Aristotelis dicta,
gnum videtnr diximus disp. de veritate et tum in hoc capite, tum in aliis expouunlur.
falsitate.
CAPUT II.

LIBER QUINTUS METAPHYSICE. Dli CAUSIS.

DE COMMUNIUM ET ANALOGORUM NOMINUM TRIILICI Eamdem hoc loco doctrinam de causis Aris-
SIGNIFICAT0, EJUSQUE DISTINCTJONE. toteles tradit, quain in1. 2 Physic. docuerat,

ac pene eisdem verbis, cum tamen metaphy-

Nondum Aristoteles reni ipsam aggreditur, sicffi dignitas et amplitudo accuratiorem et
nimirum, propriam objectihujus scientiee trac- universaliorem disputationem postulare vide-
tationem. Sed prius nominum quorumdam retur. Cur autemid fecerit, expositoves variis
significationes in hoc libro distinguit. Nam, rationibus declarant. Ego vero existimo Aris-
quia ens, quod objectum hnjus scientiee con- totelem nihil habuisse, quod adderct preeter
stituerat superiorilibro, communissimum est, ea quee lib. 7 et 8, de principiis substantiee,
etiamproprietates, causse, principia, et partes et libro duodecimo de Deo et intelligentiis
ejus nominibus communissimis significantur, disputat. In expositione vero Imjus capitis
quse multiplicia esse solent. Et ob hanc cau- magnam sequentis operis partem consumpsi-
sam necessarium visum est Aristoteli ante mus, a disp. 12, usque ad27, in quibus prius
rerum tractationem harum vocum analogiam in communi geueralem fecimus causarum
exponere. Et hic est scopus hujus libri, ut partitionem, deinde sigillatim de singulis in
Commentator notavit. Nam, licet hsec doc- specie, et de membris seu subdivisionibus
xxv. 2
 ;

XYIII JNDEX LOCuPLETlSSIMUS

earnm copiose disseruiimis, ac tandem eas et
inter se, et cum effectibus contulimus ; ad CAPUT V
quce tria puncta doctrina hujus capitis revo- DE KECESSARIO ET MODIS EJUS.
catur. Esset autem supervacaneum hoc loco
titulos sectionum omnium, vel dubitationum Mocli necessarii, quos Aristoteles tradit, sa-
transcribere, cum iu sequenti disputationum tis clari sunt : ponit enim duplex necessarium
indice ordinate contineantur, et ex illo facile
ex fine, scilicet, vel simpliciter, vel ad melius
peti possint. esse, ettertium ex efficiente, quod violentum
CAPUT III.
appellat.
DE ELEMEXTO. Qua^st. 1 . Girca quem modum quseri pos-
set, an omne necessarium ex causa efficiente
Qufestio prima esse potest in boc capite, an
sitviolentum. Sed quia res est facilis, note-
elementum recte sit ab Aristotele definitum.
tur breviter, dupliciter posse esse aliquid ne-
Htec vero parvi est momenti, nam descriptio
cessarium ex causa efficiente. Uno modo ex
ab Aristotele data solum est qua?dam expli-
sola illa ; alio modo non ex sola illa, sed si-
catio significationis illius vocis juxta com.mii-
mul ex parte passi seu recipientis. Quod boc
nem usum ejus, et ideo breviter illam decla-
posteriori moclo est necessarium, non est vio-
ramus in disputat. 15, sect. 10. Atque idem
lentum, ut patet de motu lapidis deorsum,
censendum est de omnibus qua?stionibus q;ua3
etiamsi contingat fieri ab extrinseco agente
ex illa voce pendent sunt enim magis de ;

solum ergo prior necessitatis modus, qui pro-

nomine quani de re.
venit mere ab extrinseco, pertinet ad violen-
Q. 2. An materia sit elemenium, de quo
tiam. Sedrursusin illo distinctione opus est;
disp. 15, sect. 10.
An forma nam aliquando passum non repugnat cffec-
Q. 3. sit elementum. Ibidem.
tui seu motioni, licet eam non appetat, et
Q. 4. An genus et differentia sint elemen-
tunc etiam necessitas illa non est violenta, ut
ta. De qua nibil dicendum videtur, quia est
patet de motu cceli , vel (extra omnem opi-
solum qufestio de nomine sed legi possunt
;

nionem) de motu ignis in propria spbeera.

qute de simili qucestione sub nomine princi-
Sola ergo illa necessitas est violenta, quce fit
pii notavi supra, lib. 3, cap. 1, q. 7.
passo repugnante, quod satis Aristoteles de-
Q. 5. Potest etiam hic quseri, an sit de ra-
claravit hic in illis verbis : Prceter propensio-
tione elementi ut formaliter ac per se ipsum
ncm eledionemque. Ubi obiter insinuavit, vio-
componat elementum. Quod fere
id cujus est
lentum generatim dictum superius quicl esso
incidit in illamcelebrem qusestionem, an ele-
ad coactum nam coactum proprie sumpium
;

menta maneant formaliter in misto, de qua

est contra eleciionem (ubi subintelligc om-
dictum est disp. 15, sect. 10.
nem appetitionem elicitam) ; violentum vero
CAPUT IV. est,aut coiitra hanc, aut contra natura' ap-

DE NATURA. petitum et propensionem, in naturali potcn-

tia, sive activa sive passiva, fundatam. Aris-
Queest.Caput boc, quantum ad mctaphy-
1. toteles enim nihil inter bsec distinxit. Unde
sicam considerationem spectat, exposuimus etiam tacite explicuit, lib. 3 Ethicor., c. i, et
disp. 15, sect. 1 ubi illam quajstioncm com-
1
, dixit violentum esse, quocl est ab cxtrinscco,
munem breviter expedivimus, quocl sit pro- passo non conferente vim, positive esse iniel-
prium bujus vocis significatum, et an recte ligendum, non conferente, id est, repugnante,
ab Aristotele traditum sit. Neque bic occurrit vel (ut sic dicam) non patienter ferente.
dilncultas aiicujus momenti, veliu litiera Pbi- Diccsergo addi potest alius modus ne-
:

losophi, vcl in rc ipsa, quia non agit bic nisi cessarii, scilicet, quod est ab efficiente causa
de significatione vocis. absque violeniia vel connaturalitatc. liespon-
Q. 2. Qusestio autem de dclinitione naturai detur bujusmodineccssariumjvel nullum esse,
in lib. 2 Pbysicorum tradita, non est bujus vel recluci ad quartum modum quem statim ,

loci, licet eam aliqui hic disputent. Aristoteles posuit, scilicct, quod non potest
Q. 3. Aliqua vero quasstio, quse Ihc obiter aliicr se habere, quOd dixit esse ncccssarium
tractari solet, an partcs materise, qua^ divcr- simpliciter, et per cjus participaiionem reli-
sas babent formas, possint esse continure, in qua omnia necessaria nominari. Hoc autem
disput. 40 , inter cxplicaiidam neeessitatem ita declai'0 ; nam vel illc effectus cst a causa
quantitatis couiinua?, cxpcclita est. agcnle ex neccssiiate naturrc, et sic tale ne-
 ,

IN METAPHYSICAM. XIX
cessarium pertinet ad neeessarium simplici- Q. 4. Ultimo qiiseri potest, an veritates com-
ter, quia non potest aliter se habere, ct non plexffi ,
qua3 necessaria3 dicuntur babeant ,

hahet aliam specialem rationem necessitatis. causcim sua3 necessitatis, et qualis sit earurri
Vel ille effectus est a causa libera, solumque necessitas. Hanc tamen attigimus disp. 1
,

dicitur necessarius ex suppositione, quia,illa sect. 4, et clisp. 8 cle vero, sect. 1 et 2 , et

ageutc, passum resistere non potest. Et hic latius, disput. 31, sect. 2, et sect. 12, versus
modus necessitatis, respectu agentis, ad il- finem.
lum reducitur, quo res, quando est, necessa-
CAPUT YI.

rio est, qui bic prse.termissus videtur, utpote DE UNO ET VARIIS MODIS EJUS.
impropriissimus, et nullam inducens neces-
sitatem nisi conditionatam respectu vcro re- ;
Quaj circa boc caput disputari pussunt et ,

cipientis pertinet acl quartum modum quia ,

ad rem maxime pertinent, tractantur indisp.
passum illud non potest aliter se baberc al- 4, 5, 6 et 7, per plures qua3stiones qua3 se-

tero sic agente. Unde statim Aristoteles vide- quenti indice videri possunt. Circa textum ve-
tur divisionem quamdam acljungere illius ro nonnulla possunt de unitate quantitatis, et
quarti modi necessarii; nam aliquod est ha- de continuatione clisputari ut an recte defl- ,

bens causam talis neeessitatis aliud vero , niatur continuum per motum , scilicet, illud

quocl non babet causam, sed per se tale est. esse continuum , cpiod per se uno motu mo-
Q. 2. Circa banc vero partitionem quaeritur, vetur. Secimdo, an corpora beterogenea sint
an secundmn Aristotelem et veritatem dentur vere Tertio, an paites vel sub-
continua.
aliqua entia necessaria per se nullamquc ba- stantia3 babentes plures formas diversas

bentia causam suce necessitatis. Nam Aristo- vere possint continuari. Quarto an unum ,

teles ita videtur hic affirmare, et multi cen- sit principium numeri et quale principium
,

sent Aristotelem ita sentire. Secl bic locus sit. Quinto, an boc ffique conveniat omni uni-

non cogit ut boc Aristoteli imputetur. Nam tati, vel speciali modo ultima unitas dicatur
imprimis illa divisio non de
intelligi potest, forma numeri. Sexto, an mensuras spe- ratio

entibus quoad existentiam, sed solmn quoacl ciali Ha3c tamen

ratione conveniat imitati.
esse essentise, seu quoacl veritatem complc- omnia in se facilia sunt ideoque breviter at-
,

xionum abstrahentium a tempore, quoe ne- tinguntur, et expediuntur inter disputandum

cessariai dicuntur, quia sunt a3terna3 verita- de quantitate continua et discreta, disp. 40
tis. Et inter eas qucedam sunt babentes cau- et 41.

sam suec necessitatis, ut propositiones me- Q.7. Septimo inquiripotest, quornodo Aris-
diata3, qua3 per priora principia demonstran- toteles dixerit, esse unum vel iclem , verius
tur; alia3 quee non babent causam, ut prin- prredicari de rebus specie diversis cum ad-
cipia per se nota. Yel si Aristoteles loquatur jectione generis remoti quam proximi, nt bo-
cleentibus existentibus, lieet in plurali tradat mo et equus verius dici idem vivens quam ,

divisionem, necesse non est ut utrumque idem animal. Et ratio dubii est quia major ,

membrum in plurali veriticetur. Unde in fine cst unitas in genere proximo quam in remoto.
soium sub conditione concludit, si aliqua sunt Respondetur, Aristotelem non agere de re,
hujusiuodi entia, illa esse sempiterna. Quid sed de figuralocutionis. Nam quoad rem cer-
vero aliis locis senserit,videbimus in sequen- tum est majorem esse unitatem in genere
tibus ; et rem totam disputamus variis locis proximo, taineninmodoprreclicationis verior
sequentis operis ; nam disp. 20, per totam, fit prsedicatio minusque asquivoca sub ea for-

tractamus de dimanatione omnium eutitun ab ma cpram Aristoteies posuit. Et ratio est, ut

uno per creationem ; disputatione autem 29, notavit D. Tbomas, quia respectu generis re-
sect. i, de necessitate primi entis; et sect. 2, inoti conveniunt species non solum in genere
quomodo boc ei sit proprium at vero in disp. ; ipso, sed etiam in differentia contrahente il-
30, sect. 16, an primum ens agat ex necessi- lud; unde cumbomo et equus dicuntur idem
tate natura^, et qtficl in boc Aristoteles sense- vivens, significatur non solum conveuire iu
rit. genere viventis, sed ctiam in differentia con-
Q. 3. E contrario vero etiam bic quaeri potest tractiva ejus quod verum est
,
cum vero di- ;

an sint aliqua entia quai licet habeant cau-

,
cuntur esse idem animal, similiter significa-
sam, dici possint entia necessaria. Tractatur tur non solum utrmnque esse animal sed ,

disp. 28, sect. 1, et in disp. 35, sect. 3, prope etiam esse ejusdem rationis in aliqua ratione
iinem. cleterminata animalis; illa enim suiit deter-
 ,

XX INDEX LOGU PLETISSIMUS

minata animalia, quse differentiis animalis secmidum rcm, vel secundum rationcm, at-
differunt; ergo dicuntur unnm vel idem
cum cpie adeo metapbysice explicari.
et logice ct
animal, indicantur convenire in aliqua diffe- Ab Aristotele autem potissimum traduntur,
rentia contrahente animal, et eadem propor- ut reales sunt, quamvis unitates communes
tionali ratione, Petrus et Paulus non dicuntur scepe declaret per terminos logicos, quia sunt
imus lionio , absolute loqncndo ; facilius au- aptiores ad explicandum fundamentum quod
tem dicuntur idem animal. Quanquam ,
quia in re babent lia; unitates; unitatem autem
hcec spectant solum ad modum loquendi numericam, quiamagis realis est, simpliciter
servandus est communis usus, et cavenda per terminos reales declarat. Possunt ergo
omnis eequivocatio. ambee divisiones partim reales partim ratio- ,

Solent etiam multa queeri circa divisioneni nis censeri.

illarn, quam Aristoteles ponit textu 12 Alia : Q. 10. Rursus circa illam definitionem
su.nt zmum numero, alia specie alia generc, , Aristotelis : Unum numero sunt ,
quorum est
alia analogia. Yidelicet, quo modo heec divi- materia una, bic late tractari solet de princi-
bio differat a prima ,
qua dividitur unum iu pio individuationis de qua re integram fere
;

u.nu.m continuatione , unum ratione formcr , disputationem quintam confecimus. Quoad

v.nuTii genere, definitione, seu specie , et unum sensum autem propositionis Aristotelis, licet
omnimoili inclivisione , id est ,
individuum, Scotisttecontendant non loqui de materia,
seu indivisibile, ut alii volunt. Dico tamen qufle est pars compositi, sed de materiali dif-

breviter, divisionem partim esse eamdem, ferentia, quamheecceitatem vocant, simplicior

partim diversam quia aliqua membra for-
,
tamen et verior sensus esfloqui Philosophum
maliter coiitinentur in prima, quee in secunda de propria materia hoc est enim apud Aris-
;

omittuntur, et e contrario licet virtute in
idem incidant. Nam unitas continuationis et
indivisionis, quee in priori disiinguuntur,
unitate numerali comprehenduntur. Unitas
item defmiiionis et formee ad unitatem spe-
, totelem significatum ilJius vocis, et non aliud.
Et in eodem illa utitur agens fere de eadem
sub re, lib. 7, text. 28, et lib. 12, text. 49, ut in
dicia disp. latius ostendi. Et ideo diffieile est
accommodare verba illa, ut adeequatam defi-

cificam pertinent, sicut et unitas differentiee, nitionem contineant unitatis numericee, quia
cujus Aristoteles in neutra defmiiione ex- in Angelis et accidentibus est unitas numerica
presse meminit autem ad unitatem
;
pertinet sine materia. Quapropter Commentator ait,
speciei. etiam reducitur secundum
Ad quam ( non dcfiniri ibi adeequate unum transcendens,
aliquos ) unitas proprii et accidentis; sed hce secl unum
quantitative. Et in idem fere inci-
magis pertinent ad unitates per accidens. At dit D.Thomas, dum ait, non definiri indivi-
vcro unitas analogiee quia imperfecia est, ,
duum in communi, sed explicari in rebus
omissa fuit omnino in prima divisione imo ; materialibus. Imo addendum est tantum ex-
in sccunda videtiir omissa unitas analogiee plicari in substantiis materialibus simulque
attributionis nam Aristoteles solius propor-
; existeniibus , vel intelligendum est de mate-
iionalitatis meminit. Sed Aristotelis verba ria non absolute, sed signata certis accidenti-
facilepossunt ad utramque accommodari, vel bus. Et revera Aristoteles hic non satis decla-

potest una facile ad aliam reduci maxime , ravit individuationis principium , sed quoad
iliaanalogia proportionis, quee mere extrin- nos aliquo modo indicavit, quod sit indivi-
seca est; nam illa, quee est per intrinsecam duum.
et propriam convenientiam, aiiquo modo po- Q. 11. Per veritaterngcnericam Aristoteles
test ad unitatem generis revocari. Atque ita planc hic unitatem preedieamentei-
intelligit
patet tum diversitas et convenientia inter il- lem; unde queeri etiani hic solet, an preedi-
las divisiones, tuin ctiarn carum sufflcien- camenta differant preedicamenti figura quia ;

tia. vero heec queestio propriam difficultatem ha-

Q. 9. Sed quserunt an hse divisio-uitcrius, bet in divisione novem preedicamentorum ac-
nes an sintlogicee,
sint rationis vel rcales, et cidentiuni icleo illam tractamus explicando
,

an metaphysicee. Queestio tamen cst parvi illam divisionem, disput. 39, sect. 2.

momenti si supponamus quod dicto loco

,
( Q. 12. Ultimo inquiritur, quo modo verum
fuse disputatum est) omnem unitatem uni- sit posteriores unitates segui priorcs, ut Aris-

versalem esse rationis, formalem autem esse toteles dicit, id est, quee sunt unum nuinero,
rei aliquo modo. Nam hinc faciio constat, essc etiam unuiu specie, generc et analogia.

piura membra illaium divisionum possc vei Nam Pctrus, qui est unus numero, non est
 1N METAPHYSiCAM. XXI
unus analogice, et Petrus et Paulus, qui simt camenta parvi esse momenti, et nullius fere

unum specie, non sunt analogice unum. Res- considerationis, et icieo de illis brevissime in

pondetur sensum esse, in re individua et sin- clisp. 52 et 53 hujus operis disserimus.

gulari esse omnes unitates superiores, atque
ita ea, quse sunt unum in inferiori unitate, CAPUT VIII.

necessario esse unum in superiori, etiamsi DE SUBSTANTIA.

illa analogia sit ; non est tamen necesse ut
respectu illorum sit illa unitas analoga, sed In hoc capite nihil occurrit notatione di-

satis est quod ipsum praedicatum analogum gnum, de ipsa vero re disputamus late dis-
illis commune sit. Quo sensu aequivalet haec
put. 31, usque acl 36, per plures queestiones,

regula illi, quam traclunt dialectici, quod de quarum tituli et loca videri possunt in indice

quocumque dicitur prsedicatum inferius, clici- sequenti.

quocunque modo unum sit.
CAPUT IX.
tur et superius,
Nam si Petrus est hic homo, erit et homo, et DE EODEM, DIVERSO ET SIMILI.
substantia, et ens, etita si Petrus et hichomo
sunt idem numero, etiam sunt unum specie, Quas divisiones Aristotelestradidit de uno
genere et analogia, id est, sunt unum in per accidens, per se, et de variis modis
et
ratione formali, specifica, generica et ana- unius, tradit hic etiam de eodem, et conse-
logica. quenter de diverso, quod tot modis dici po-
CAPUT VII. test, quot suum oppositum, et ideo nihil rei

DE ENTE EJUSQUE VARIIS MODIS SEU SIGNIFICATIS.

disputandum hic occurrit. Nam quae dicuntur
,

de distinctione inter diversum et differens,

Queest. 1. Prior qutestio hic esse potest, de sohmi spectant ad usum terminorum, sicut
divisione in per se et per accidens, quam la- etiam quse cle similibus et dissimilibus dicun-
te explicamus disp. 4, sect. 4. tur. De eodem aufem et diverso brevein addi-
Q. 2. Altera est de divisione entis in ens iri climus queestionem ad disp. de Uno, disp. 7.
actu, et ens in potentia. De hac nonnulla sect. 3.
tacta sunt disp. 2, sect. 4. Ex professo vero CAPUT X.
tractatur in disput. 31, per tres primas sec- DE OPPOSITIS ET SPECIE DIFFERENTIBUS.
tiones.
Q. 3. Acldi hic potest qusestio, quid sit ali- Qugestio unica. Hic quferi solet an duo ac-
quid esse verum vel falsum, propter ea qua? ciclentia solo numero chfferentia possint si-

hic Aristoteles interposuit de esse, quod est
in veritate propositionis. Sed ea res partim
tractatur in disput. 8 et 9, quse sunt de veri-
tate et falsitate, partim in disputatione ultima,
quee est de entibus rationis. Hoc enim esse
verum, quod hic Aristoteles solum
est esse objectivum in compositione mentis
vera vei falsa, quod solum est esse rationis,
seu per denominationem extrinsecam ab ope-
re rationis. Quod vero ad Aristotelem attinet,
advertendum est, ideo hic interposuisse ser-
mul esse in eoclem subjecto, occasione verbo-
-rum Aristotelis in fme capitis, ubi inter ea,
quse specie differunt ,
ponit, omnia qucc cnm
in eadem substantia sint, diferentias habent.
Tractatur autem late a nobis, disp. 5, sect. 8,
distinxit, ubi Aristotelem non universe intelligenclum
censuimus, scd de accidentibus omnino simi-
libus in ratione individuali, ut ibi late exponi-
mus. Reliqua quee de oppositis et contrariis
Aristoteles hic dicit, in dialectica copiose dis-
putantur aliqua tamen attigimus in disp. 45,
;

monem de hoc esse, ut indicaret, licet de ne- ubi de contrarietate qualitatuin disserimus.
gationibus dicatur aliquo modo hoc esse ve- Cur autem post oppositorum et contrario-
rum, non tamen pertinere ad entia propria ac rum enumerationem redierit Aristoteles acl
per se, neque a.d praedicamenta, riisi reduc- diversitatem specificam declarandam , non
tione quadam. oportet quserere , cpiia necpie in ordine ho-
Q. 4. Denique hic etiain tangitur divisio rum capitum, nec in eorum membris,
singulis
entis in pra^dicamenta, quam in disput. 32, aut in enumerandis harum voctun significa-
et disput.29 tractamus. Hic tantum adverto, tionibus certam aliquam rationem aut metho-
solum septem membra accidentis Aristotelem dum video ab Aristotele observari. Cur enim
numerasse, omissis situ et hahitu; quod licet prius egit de uno, postea de ente et substan-
casu forte factum sit, nos autem libenter ad- tia, deinde de eodem et diverso ? Nuha sane
vertimus ex Commentatore, illa duo prsedi- ratione id fecit, sed.solum quia parum inte-
XKil INDEX LOCU PLET SS!MCS :

resse putavit hoc vel iJlud prseponere, in his distantia ab ; interdum vero in sola condi-
illo

praeser&n minutioribus rehus. tione aJiqua extremorum, cjuae inter se com-

parantur, ut prius et posterius, quia nimirum
CAPUT XI. unum habet existentiam, quando aliud non-
DE MODIS PRIORIS ET POSTERIORIS. dum habet , vei quia unum est causa, aliud
etfectus, vel quia unum est dignius alio. Et
Quacst. 1. Primum liic omnium quoeri po- quidem prioritas per se et intrinsece spec-
test, qure sit ratio prioris et posterioris, et tata, in hac habitudine extreraorum inter se
au consistat in aliqua relatione reali vel ra- consistit : in orcline aUtem ad tertium est re-
tionis. Potest autem quaeri vel de sensu Aris- mote et fundamentaliter vel (ut sic dicam)
,

totelis , vel de re ipsa. Aiistoteles enim in quasi mensurative.

prineipio capitis ait, priora esse, qum sunt ali- Hfec vero relatio,cumsit cujusdamordinis,
cui principio (seu primo) propinquiora.lu C[ua ut noraen ipsum prioris prse se fert, esse po-
descriptione videtur ponere rationem prioris test vel in ordine loci, vel temporis, vel mo-
in relatione propinquitatis ad aliquod ter- tus seu generationis, vei causalitatis, vel co-
tium, non vero inter se. Ex quo videtur se- gnitionis, vel natura?, vel subsistencli conse-
qui, iliud quod est primum, non esse prius quentia.Et ita lmmeranturvaiiimodipiioris,
caeteris, quod est absurdum. Propter quod qui sunt satis perspicui in Aristotele, tum hic,
aiiquibus non piacet, ut ea sit desciiptio gene- tum in Postpreed. Ex quo fit hanc relationem
raiis priorum ut sic sed assignatio cujusdam , prioris, pcr se loquendo, non esse realem,
modi priorum. Duobus enim modis intelligi quia saepe tiibuitur iis quae in re non distin-
potest unum dici prius alio , vel per respec- guuntur. Ut homo dicitur prior Petro suJjsi-
tiun ad aliquod tertium. vel per habitudinem stendi consecpientia. Interdum triJjuitur res-
quam inter se habeant. Prius membrum atti- pectu rei non existentis, ut ego dicor prior
git Aristoteies in preedicta desciiptione ; undc tempore Antichiisto. Nonnunquam vero ra-
etiam tacite divisionem insinuavit, cluin ait, tio prioris negatione quadam consummatur ;

qucedam pi 'iora talia esse. Deinde post illius dicitur enim aliquid prius tempore alio, cpiia
memJjri explieationem et suixlivisioneni ita existentiam habet vel habuit altero nondum
conciudit : Atque ha'c qiddem hoc pacto priora existente.Interdum vero consistit in quadam
dicuntur. Et statim videtur aliud memijrum comparatione relationum ut cum dicitur ,

principaie suljjungere , dicens : Alio autem prius, quod est primo propinquius. Denique
modo, etc. Hoc autem posterius membrum aliqliando heec prioritas haljet fundamentum
non declarat PhiJosophus aliqua descriptione in natura, ahquando vero in sola humana
communi, sed solum per quamdam Jnmem- cxistimatione vel designatione , ut etiam Ari-
brem divisionem videlieet quia queedam in-, stoteles hic notavit. Per se igitur ad priorita-
ter se itacomparantur, ut unum sit vei prius temnonrequiriturrelatio realis; quatenusvero
ratione alio vel prius natura seu subsistendi
, taiis relatio coincidit aliquando cum aliqua
consequentia. alia, qua3 est realis, potest etiam esse realis ;

quidem hac interpretalio proJjaJjilis

Est ;
ut, verbi gratia, cum causa dicitur prior na-
sed recte potest prima illa descriptio aci om- tura effectu, illa relatio prioiis revera non
nia priora accommodari. Quando enim dici- est alia in re pra?ter relationem causa3, qure
tur iJlud esse prius alio, quod est propinquius propter quamdam convenientiam vel propor-
primo, ciarum est supponi , et tacite clici, tionalitatem, prioritas nominatur ; tunc ergo
ipsum primum multo magis essc prius ea?tc- rclatio prioris erit etiam realis, et fortasse
ris. quia (si licet ciicere) multo magis est pro- nunquam alio modo invenietur realis.
pinquum sibi ipsi , vci aliquid magis quam Tandem facile intelligitur ex dictis hanc
propinquura ; ut, verbi gratia, si corpus illud enumerationem priorum non esse divisionem
cst piius loco in universo quod primo ccelo
,
aliquam univocSm, sed analogam, imperfec-
propinquius est, multo magis ipsum primurn tam, et proportionalitatis. Non est enim hic
ccelum est prius ca^teris. Itaque geueraliter attributio ad unum primum significatum, sed
piioritas in quadamliaJjitudine seu relationc est proportio qiuedam. Et vicletur quidem pri-
consistit, inter ca qua3 prius ct postcrius de- mum dieta ratio prioris et posterioris in motu
nominantur interdum vero liac JiaJjitudo
; aut tempore : inde vero per quamdam pro-
meusmatur per aliquod tertium, et quasi fun- portionalern similitudinem ad alia translata.
datur in alia habitudine seu propinquitate ct Q. 2. UJtimo potest lhc qiueri, cur Aristo-
 IN METAPHYSiCAM. XXIU
teles hic prsetermiserit eam prioritatem natu- agendi, et comprehendi etiam formam
ita

rse, quse existit in causalitate. Respondetur, substantialem quatenus aliquid agere potest,
vel omisisse illam, quia nisi includat aliquam Sicut et potentia passiva, de qua statim Ari-
aliam prioritatem in subsistendi consequen- stoteles agit,comprehenditmateriam et quan-
tia, impropria est, vel certe sub prioritate na- titatem, ut receptiva est. Et similiter in alia
turee illam comprebendisse vel sub bis qu-se ,
aceeptionepotentice,quam statim ponit, nem-
dicuntur priora potestate. Videantur dicta de pe ut posse dicatur qui bene potest, compre-
hac re, disp. 26 cle causis, sect. 1. Damasc. bendit habitus et dispositionem, quse conferat
certe, in sua Dialect., c. 7, non agnoscit aliam eam facilitatem, ratione cujus dicitur aliquis
prioritatem naturse nisi eam, quee est in sub- bene posse.
sistendi consequentia. Q. 2. Rursus queeri potest, quid sit poten-
tia resistendi, craam etiam bic Aristoteles in-
CAPUT XII. ter potentias numerare videtur; itemcpie an
DE POTENTIA. impotentia sit privatio potentiae, vel etiam
positiva potentia. Sedprior qiuestio tractatur
Queest. 1. Primo queeri solet de definitione disp. 43, sect. 1, alia vero disp. 40, sect. 3.
potentise activa?, scilicet Estprincipiumtrans-
: Q. 3. An potcntia objectiva sit aliqua po-

mutandi aliud, aut guatenus aliud est ; habet tentia realis, etconsequenter unde dicatur res
enim plures dimCultates. Prima, quia non possibilis, quando actu non est. De hac re

comprehendit potentiam creandi de hac vide :

partim dixi disp. 31, sect. 3, partim disput.
disp. 20, sect. i. Breviter dicatur, Aristotelem 43, in principio. Reliqua, quaa de potentia
notioribus verbis usum fuisse, posse tamen passiva, et de aliis acceptionibus potentiee hic
accommodari vel extendi, si nomine mutatio- dicuntur, nonhabentdiiucultatem, suppositis,
nis non rigorose, sed late utamur, pro qua- qua3 cle potentia activa sunt notata nam per ;

vis eductione de non esse ad esse, et eonse- proportionem ad illareliqua sunt intelligenda;
quenter per aliud non intelligamus solum nam, ut in fine capitis Aristoteles dixit, illa

subjectum, sed etiam terminum effectionis. est prima potentia, et per aliquam habitucli-
Secunda difficultas est, quia non compre- nem ad illam omnis alia potentiee denomina-
hendit potentias activas actione immanente. tio sumpta est. De hac vero materia, scilicet

Et tertia sit, quia non comprehendit gravita- de potentia, et actu, late egimus clisp. 43.
tem et levitatem, quee sunt principia moven-
di, non aliud, sed ipsum in quo sunt. De his CAPUT XIII.

disp. -18, sect. 3, et disp. -43, sectio. 2. Dico DS QUAXTO SEU QUANTITATE.
breviter comprehendi ratione illiusparticulee,
Girca hoc caput graves occurrunt quasstio-
qu... tenus aliud est, quia non agunt in pro-
nes, cmas prosequimur disp. 40 et 41, et ideo
prium subjectum, nisi quatenus caret taii
eas hoc loco recensere necesse non est. Circa
actu vel motu. Nec est necesse quod talis po-
textum vero Aristotelis nulla specialis difficul-
tentia quando inest ei, qui per illam movetur,
per accidens quidam interpretan-
ei insit, ut
tas occurrit, qua3 ibi tractata nOn sit, eo vel
maxime quod littera est perspicua, totaque
tur. Nam, licet in exemplo quod Aristoteles
difficultas est in rebus.
affert, de medico curante se, ita contingat, non

tamen dixit Aristoteles necessarium esse, ut

CAPUT XIV.
semper ita fiat. Alii rejiciunt has facultates,
DE QUALI ET QUAUTATE.
gravitatem, etc, quia solum sunt instrumen-
ta motus. Sed non mihi placet, quia revera
Hoc caput ex professo exponimus, a disp.
sunt propriissimte potentiee activse, licet res- 42 usque ad 46, neque est quod hic aliquid
pectu generantis clenominationem instrumenti addamus.
accipiant, satis improprie ac.late, ut explicui CAPUT XV.
disp. 17, sect. 2. Quarta difficultas e contra-
Hoc etiam caputcopiosetractamusdisp. 47,
rio est, quia sub hac definitione non solum
et icleo nihil annotare necesse est.
comprehenduntur potentife sed habitus ,

etiarn, ut ars, in qua ponit exemplum Aristo- CAPUT XVI.

teles. Respondetur (quia res est facilis) hic
D3 PERFECTO.
non sumi potentiam stricte pro secunda spe-
cie qualitatis, sed late pro quovis principio In hoc capite nulla occurrit quaestio quse
 ,

XXIV INDEX LOCU PLETISSnilS

nostra disputatione indigeat. Tradit enim dum superficiem ; sa?pe etiam extendi ad alia
Aristoteles communem
descriptionem vel si- causarum genera. Ac denique aliquando si-
gniticationem perfecti, dicens illucl esse per- gnificare habitudinem situs, ut cum dicitur
iectum cui nihil decst, eorum, scilicet, quse Petrus sedere secundum regem. Quse ultima
illi debita suut ad suum complementum. acceptio est notanda est enim in scholis pa-
;

Quam descriptionem in variis generibus de- rum usitata ; re tamen vera est latina, et in
clarat, seu divcrsos modos propom ndo, qui- .
rigore significat esse proximepostalium.Unde
bus aliqua dicuntur perfecta, scilicet, magni- non soluin ad ordinem situs, sed etiam ad or-
tudine. et partium integritate,et complemento, dinem perfectionis significandum extenditur,
et virtute, et fmis consecutione, qua? omnia ut si dicas fidem esseperfectissimamvirtutem
in textu sunt perspicua, et in disp. 10, trac- secundum charitatcm, id est, proxime post
tantes de bono, quee de perfecto necessaria charitatem.
videntur, tradimns ;
quoniam bonum et per- Deinde transfert Aristoteles sermonem acl

iectmn vel sunt idem, vcl multum inter se significationem hujus vocis, secundum se, et
eonnexa esse videntur, ut ibi notamus. per se, quas reputat ul synonymas, indicans
secimdum srepe idem significare quod^er, ut
CAPUT XVIT. ex prioribus significationibus ipsius sewn-
DE TERMINO. dum quod, colligi etiam potest nam habitudi- ;

nes causarumparticulaper, optime significat.

Nihil etiam hoe loco occurrit notandum aut Significatioues autem vocis secundwn se, aut
disputandum, quia solum hic agitur de signi- per se, Adverte tamen
clarse sunt in textu.
ficationibus hujus vocis lermimis, qiue in omissos hic videri aliquos modos per se, posi-
textu satis sunt perspicure, et in primis etiam tos in lib. 1 Poster. Nam modus per se secun-
dialecticserudimentis tradi soleut. De re vero do scilicet cnm passio prsedicatur de sub-
, ,

psa nulla occurrit qua>stio, tum propter ma- jecto, hic non ponitur, nisi reducatur ad ter-
gnam anatogiam et amplissimam significatio- tium liicpositum, qui est universalior, et di-
nem nam termimis dicitur, et de voce ipsa
, citur de omni eo quod primo alicui incst
significativa, quo modo tractatur a diaiecticis, seu convenit, quod potest propriae passioni
et peculiari ratione dicitur de definitione, ut attribui respectu proprii subjecti. Quartus
hic Aristoteles annotat dicitur etiani de ter-
; etiam moclus dicendi per se, ratione causali-
mino reali, vel quantitatis, de quo agitur in tatis, hic prantermissus est. Possunt etiam
prfedicamcnto qaantitatis, vel temporis, mo- alice significationes harum vocum annotari,
tus, habitudinis, seu relationis, inquisitionis, qure hic non tanguntur ut quod , dictio secun-
potentialitatis, de quibus variis locis disseri- dum quod interdum diminuit significationem,
tur. Tum maxime quia communis appellatio utcum dicitur Albus secundum dentcs ; ct
:

termini, prout metaphysice consideratur, vel dictio peraliquando excludit unionem per
se
in quadam negatione consistit, quatenus res accidens, ut supra circa tertium capitulum li-
non tendit ultra terminum, vei in denomina- bri tertii annotavimus. Satis ergo est Aristo-
tione extrinseca, quia cst id ad quod ahud telem attigisse prascipuas significationes ad ,

lendit, vel in quo sistit, ut disp. Ao, sect. 10, quas vel alise reduci possunt, vel ex eis intel-
attingimus, explicando terminum relationis. ligi. Neque hic occurrit qua>stio aliqua dispu-
tatione digna.
CAPUT XVII 1.
DS SECUNDUM QUOI), ET SECUNDUM SE, AC I>EK SE. CAPUT IX.

DE DISPOSITIOXK.
Ex ipsa capituli summa constat hic non agi
de rebus, <r<[ de significationibus harum vo- Hoc caput ex professo exponimus disp. 42,
cum; sunt enim hse voces syncategorematicae, sect. 2, explicando primam speciem quali-
cpia3 non significanl res aliquas, sed habitu- tatis.
tlines rerum. Et ita ait Aristoteles dictionem; CAPUT XX.
sccnndv.m quod, swpe significare hobitudinem
DE IIABITU.
causae formalis, ut si dicamus bomincm esse
stndiosum secundum virtntcm aliquando ; Prior pars hujus capitis pertinet ad speciaie
vero dicere habituclincm causse materialis prredicamentum habitus et ideo illam expo- ,

proxime, ut eum dicitnr paries albus secun- nimus disp. 52, quee est de hac re. Posterior
 ,

IX MiiTAPHYSICAM. XXV
vero pars spectatad eam significationem, qua
speciem quamdam qualitatis propriae consti- CAPUT XXV.
tuit, etad alias etiam qualitates significandas DE PARTE.
transfertur, et ideo hanc partem tractamus
in dicta disput. 42, et latius in disp. 44, quse Hic dividit Aristoteles partem in integra-
est propria de habitibus. lem, seu quantitativam, aliquotam vel non
aliquotam, subjectivam seu potestativam
CAPUT XXI. essentialem, vel metaphysicam, quse omnia

DE PASSIONE. satis per se constant.

Significationes liujus vocis tractatas ab Aris-

CAPUT XXVI.
totele, et multo magis significata ipsa tracta- DE TOTO.
mus clisp. 42, sect. 2, explicando tertiam spe-
ciem qualitatis ,
qua? est passio et passibilis Totum significat Aristoteles dupliciter
qualitas, et in disp. 49, qirne est de prsedica- dici, scilicet, vel respective ad partes, quia ex
mento passionis. illis constat, vel ut opponitur mutilo, ut, sci-
licet, totum dicatur cui nulla pars deest, et

CAPUT XXII. ha3c signilicatio posterior constabit ex cap.

sequenti, ubi de mutilo agit ;
priorem hic
DE PRIVATIONE.
prosequitur. Et prius varia ejus significata
enumerat, quaa ex iis quce dicta sunt de parte,
Caput hoc qnantum ad varios modos pri-
,

possunt esse perspicua, quia quot modis di-

vationum quos Aristotelcs in eo tradit per- ,

citur unum oppositorum, tot etiam modis di-

spicuum et tritum est in dialectica vel medio-
citur et reliquum. Item cum hoc totum sit
criter exercitatis.Nonnullse vero qufestiones
in eo excitari possunt pertinentes ad entita-
unum compositione, qufe dicta sunt supra de
unoapplicari hic possunt adtotum; nam fere
tem privationis vel ad oppositionem privati-
quot sunt modi unius, sunt et totius, si unum
vam ut an privatio aliquid reale sit, aut ens
;

rationis et quomodo an in privata opposi-

;
cum compositione sumatur, et ideo de hac
parte nihil addere oporteret.
tione detur aliquod medium vel absolute , ,

Deinde vero exponit Philosophus usum ho-

vel respectu talis subjecti. ltem an privatio
magis vel minus suscipiat. De quibus disseri-
mm terminorum omne et tohim, sed is con-

mus partim in disp. 45, quee est de oppositio- sistit tantum in loquendi proprietate et con-
suetudine, quce servanda est. Neque enim ad
nibus, et partim disp. ult. totius operis, quse
est de entibus rationis.
rem quicquam refert, sive omnem, sive to-
tam aquam dixeris, sive totam domum, vel
omnem, licet prius cum roajori proprietate,
CAPUT XXIII.
minorique ambiguitate , vel axpiivocatione
DE HABERE ET IN ALIQUO TSSE. dicatur.
CAPUT XXVII.
Circa hoc caput pra?ter notata de habitu
nihil occurrit ; videantur ergo dicta in dispu- DE MUTILO.

tationibus quas citavimus cap. 20 , et de mo-

In hoc etiam capite nihil occurrit, quod ali-
dis essendi in , videri potest ipsemet Philoso-
cujus momentisit; solum enim deciarat Aris-
phus, 4 Phys., cap. 3, et aliqua annotamus
toteles quse conditiones requirantur, vel ex
in disp. 37, quee est de essentia accidentis.
parte rei quae mutilatur, vel ex parte qua?

CAPUT XXIV. abscinditur aut abest ut res mutila di-

,

catur. Et ex priori capite ait requiri ut ,

EX ALIQUO ESSE, QUOT MODIS DICATUR.

quod mutilum fit, sit aliquod tolum constans
ex partibus, ut per se patet. Deinde ut sit
Hoc etiam caput non continet novam rem
continuum, nam numerinonmutilantur; nam
aut proprietatem entis, sed significationes hu-
per ablalionem eujuscunque unitatis esse
jus dictionis ex et varias habitudines quas
,

desinunt. Unde tertio necesse est utsittotum

potest indicare, quce in textu satis sunt per-
spicuse.
heterogeneum ; nam homogeneum mutilari
proprie non potest, cum in qualibetparte ma-
neat ratio totius, nec totum requirat certam
 .

XXVI 1NDEX LOCUPLETISSIMUS

partium compositionem. Necessarium etiam
est ut res qua; mutila manet, major sit, quam CAPUT XXX.
qua? abscinditur, eamdemque substantiae et DE ACCIDENTE.
essentias denominationem accipiat; alias non
erit res mutila, sed alia. Ex quo etiam neces- Accidens dupliciter dicitur, aut in ratione

se est ut pars qute deest non sit ex praeci- effectus, aut in ratione entis, quod est extra

puis ; sine aliqua enim ex his res manere essentiarn alicujus, eique aliquo modo inest,

non potest, ut sunt caput et cor, etc. Opor- etiamsiper sesecundoautquartomodo poste-
tet tamen ut sit ex prominentibus et dissimi- rioristico, id est, vel ex intrinseca dimanatione

libus quia non qiuelibet particula abscissa

,
facit rem mutilam, ul constat ex usu loquen-
di.Denique ait Aristoteles talem debere esse
partem, ut iterum generari non possit non
ab essentia, vel ex certa aliqua etper secausa
insit. Has ergo duas significationes accidentis
attingere videtur hoc loco Aristoteles, et de
;
eis possuntgraves qusestiones pertractari.Nam

enim diciturres mutila, etiamsipili radantur, circa priorem occurrit gravis disputatio de
quia nasci iterum possunt. Sed htec omnia, causis et effectibus contingentibus, et de for-
ut ex ipsismet constat, solum spectant ad turia et casu; de qua re in disp. 49 copiose

usurn vocis ;
posset enim res dici mutila, pro disserimus. Circa priorem vero significatio-
eo tempore quo caret parte, etiamsi posset nem dicendum occurrebat de natura acci-
illam restaurare nutritione; sedboc ususnon dentis in communi, et comparatione ejus ad
babet. substantiam, ejusque divisione. De qua re
CAPUT XXYIIl. late agimus in disp'. 37, 38 et 39, et ideo circa

DE GENERE. librum hunc nihil amplius notandum oc-

cuirit
Hic etiam non de re agitur, sed numeran-
tur solum significationes hujus vocis genus, LIBER SEXTUS METAPHYSICE.
qufe suntsatis vulgares, et aPorpbyrio etiam
traduntur in lib. Preedicab. Hac vero occa- DE ENTE PROTJT IN HUJUS SCTENTLE CONSIDERA-
sione docet Aristoteles, duobus modis posse TIONEM CADIT, VEL AB ILLA REJICIENDUM EST.
aliqua differre genere, nempe aut pbysico, icl

est subjecto seu materia, aut metaphysico Adbuc immoraturPhilosophus inprocemiis,

seulogico, id est preedicamento. De qua dis- dicam) in vestibulo hujus cloctrinae;
et (ut ita

tinctione aliqua infra notabimus lib. 10, circa non enim incipit de re ipsa dicere, sed ad

cap. 5, et plura in disp. 13, sect. 2, et disp. constituenclum ejus objectum regreditur. Et
35, sect. i . Quia vero una significatio ge- primo statuit objectum hujus scientia? esse

neris est, ut significet primum preedica- ens in quantum ens, prout includit entia im-
bile, abqui scriptores hic latissimam
ideo mobilia, et re ipsa separabilia, et hac occa-
texunt disputationem de prtedicabilibus. Sed sione multa docet de proprietatibus hujus
quse de tractatione universalium metaphysi- scientise, etde divisionescientiarum specula-
ca postulat, ea traduntur a nobis disput. 5, 6 tivarum earumque comparatione. Deinde ex-
et 7. Reliqua vero, qua3 dialecticorum sunt cludit qusedarn entia ab hujus scientise con-
propria, eis relinquimus. sideratione, scilicet, ens per accidens et ens
verum.
CAPUT XXIX. CAPUT I.

DEFALSO. HANC SCIENTUM ICSSE DE ENTE UT ENS, IDEOQUE

ESSE PRIMAM SCIEXTIAM SPECULATIVAM ET AB ,

In hoc capite dcclarat Philosophus quomo- ALIIS DIVERSAM.

do denominatio et rebus et
falsitas, falsique
orationibus, bominibus tribuatur. Qua^
et Onmia quae docet Aristoteles in hoc capite
omnia quantum ad vocum siguificationem at- de hac scientia et objecto ejus, tractantur a
fcinet, sunt satis in textuperspieua. De re ve- nobis diputat. 1 procemiali et ab eodem ,

ro occurrit hic disputatio, an sit, et quid sit fere tractata sunt in lib. 1, cap. 1 et 2, etlib.
falsitas, et an inter passiones entis numeran- 4, cap. 1.
da sit, et ubi formaliter sit, ubi vero per so- I. Utrum objectum hujus scientia^
Qua^st.
lam denonrinationem extrinsecam. De qua re sit ensin quantum ens. Disp. 1, sect. i.
propriara disputationeminstituimus, qua: est Q. 2. An hsec scientia sit speculativa, et in
numero 9. eo ordine sit prima. Disp. 1, sect. 5.
 IN METAPHYSICAM. xxvii
Q. 3. An hsec scientia sit universalis et stea vero a textti 5 loquitur de ente per acci-
tractetde omnibus entibus, etquomodo. Disp. dens posteriori modo. Nam, ut probet esse
S, sect, 2. hujusmocli entia per accidens, probat esse ef-
Q. 4. Anhsec scientiaconstituataliis scien- fectus contingentes, et non omnia ex necessi-
tiis objecta, et eorum quod quid est aiiquo tate evenire.
modo ostendat. Eadem disp. i, sect. 4. Dicendum vero est, Aristotelem utroque

Q. 5. Solet etiamhic queeri an ens, in quan-
tum ens, habeat principia et causas, quee in
hacscientia considerentur, quod disp.3, sect.
3, tractatum est.
Denique propter ultmia verba Philo-
Q. 6.
sophi in hoc capite quferi solet, si nuila esset
substantiaimmaterialis, an scientia metapiry-
modo excludere ens per accidens, ut ex con-
textu constat.Neque est sequivocatione usus,
sed ab uno ente per accidens secundum esse,
seu per aggregationem, divertit ad effectum
per accidens. Quia modus, quo consurgunt
entia per aecidens priori modo, est causalitas
per accidens et prseter intentionem agen-
,

sica distingui posset aphysica; quani quees-
lionemiocumque Aristotelis tractavi disp. 1,
sect. 1.
Alia multa solent hoc loco quaeri de habitu
et actu practico et speculativo, nempe quo
modo differa.nl, et in quo uniuscujusque pro-
pria ratio consistat, et prsesertim agi solet de
illa divisione scientise speculatiYse in physi-
cam, mathematicam et metaphysicam sed
heec, quantum spectant ad procemium hujus
scientiae, satis a nobis tractantur disp.
5 et 6. Quantum vero ad res ipsas, magis
spectant ad scientiam de anima, quaj de in-
teliectu ejusque muneribus considerat; ta-
men pro hujus scientirc complemento attin-
guntur a nobis infra, declarando illam]speciem
qualitatis, quse est habitus, disp. 44, sect. 8.
Tandem multa dialectica hic attinguntur,
quse ad libros Poster. pertinent, quae a nobis
propterea prffitermissa sunt ut an scientia , Q. 2.
supponat, an est, et quid est, de suo ob-
jecto, vel illud aliquo modo demonstret, et
similia.
CAPUT II.
ENS PER ACCIDENS ET ENS VERUM AB HUJUS SCIEN-
TI.E CONSIDERA.TIQNE EXCLUDI.
Qutest. i. Circa priorem hujus capitispar-
tem, in qua removet Aristoteles ens per acci-
tium naturalium. Nam, licet interdum acci-
dentale compositum videatur una actione fieri,
et per se, sub ea tamen ratione non est om-
nino ens per accidens, sed aliquo modo per
se, juxta ea quse tradimus disp. 5. Cum igi-
tur ens per accidens non sit unum, proprie
loquendo, neque una generatione fit, neque
per se intenditur a natura, et ideo ex eo quo
; sub scientiam non cadunt quee per accidens
et contingenter eveniunt, recte infert Aris-
i, sect, toteles entia per accidens ut sic non cadere
sub scientiam. Nec refert, quod ens per ag-
gregationem potest interdnm per se intendi
ab agente intellectuali, quia vel sub ea ra-
tione est aliquo modo per se in ordine ad
aliquem finem a tali agente intentum, vel
certe illud idem est mere contingeus et per
accidens, atque ita ut tale est, sub scien-
tiam non cadit.
Jam vero qiisestio relinquitar, quo
sensu verum sit ens per accidens non cadere
sub scientiam. Sedquia reshflectractaturinl
Poster., ubi agitur de subalternatione scien-
tiarum, et per se satis est clara, dicendum
est breviter, ea ratione qua non est,
scientia
nisi de necessariis, ens per acciclens non esse
objectum scibile, quatenus tale est. Item, quia
ens per accidens,ut sic, non est ens, secl en-
tia, et ita non cadit sub unam scientiam.

dens a consideratione hujus scientiae, qiiEeri Ei ex prima ratione collige, non tantum
potest primo, de quo ente per accidens lo- ea, qua; raro et per accidens eveniunt, sed
quatur. Dupliciter enim potest ens per acci- etiam ea quoe ad utrumlibet, et per se mo-
dens dici primo, in ratione entis, quia non
: raliter seu ex intentione agentis fiunt, ut sunt
est unum per se, sed pluribus essentiis con- libera, ut sic non cadere sub scientiam ut ;

stat; secundo, inratione effectus, quia non ha- hinc intelligatur vanas esse doctrinas, qua?
bet causam per se, sed prreter intentionem divinant de futuris liberis inparticularietde-
agentis evenit, qui alias dici solet effectus finite; de quo alias.
contingens. Cum ergo ens per accidens sequi- Ex secuncla vero ratione collige, ens con-
voce his duobus modis dicatur, videtur Phi- stans ex multis diversorum generum, licet ab-
losophus inepte procedere nam in principio ; solute sit ens per accidens, tamen si consicle-
loquitur priori modo, et excludit illud ens per ratur sub aliqua ratione per se una in ordine
accidens, quod non est unum, sed plura po- ;
ad aliquos etfectus, vel proprietates, posse
XXVHf
cadere sab scientiam, maximesiibalternatam,
ut latius in dialeetica tractatur.
Ultimo est considerandum, aliud esse lo-
qui de ente per accidens quoad rem subjec-
tam huic denominationi, aliud de ipsamet for-
niali ratione entis per accidens
dicitur, aliud esse loqui de ente per accidens
in actu exercito, et in actu signato ens ergo
per accidens quoad rem subjectam seuexer-
citarn, non cadit sub scientia, et hoc est per
se evidens ex dictis. Atque hoc modo osten-
INDEX LOGUPLETISSIMUS
tinctio fiat, erit aperta contradictio vel limi-
mentem
tatio doctrinse Aristotelica?, et extra
ejus. Unde Commentator, Alexander, Aphro-
disams, Scotus, et alii ita simpliciter expo-
nunt absque declaratione vel limitatione.
;
quod aliter D. Thomas vero et Alexander Alensis
aperte limitant, et aliquam veritatem faten-
: tur esse in simplici mentis conceptu. Quam
sententiam late defendimus disp. 8, sect. 3.
Et brevis resolutio est, quam tetigit vEgid.,
Quodl. 4, q. 7, duplicemesse veritatem unam, :

dimus in disp. 1, sect. 1, ens per accidens qua? habet oppositamfalsitatem, alteram, qua?
non comprehendi sub objecto hujus scientia?. non habet oppositam falsitatem, sed ignora-
x\t vero ratio formalis entis per accidens con- tionem. Aristoteles ergo hoc loco de priori
siderari potest scientifice nam concipitur per
; falsitate loquitur , et de illa nniversaliter ve-
modum unius rationis formalis per se, qua? rum est, solum reperiri incompositioneetdi-
habet suas proprietates, et hoc modo egimus visione. Posterior autem veritas in simplici
de divisione entis in ens per se et per acci- conceptione locum habet.
dens, propriamque rationem entis per acci- Hanc vero esse legitimam Aristotelis intel-
dens quoad esse declaravimus disput. & ,
ligentiam ex eodem Aristotele colligimus.
sect. 3. Similiter inter disputandum de causis Nam imprimis distinctio illa duplicis veritatis
efneientibus, diximus de entibus per acciclens ex ipso desumpta est, lib. 3 de Anima, c. 6,
quoad contingentias, an sint, et quas causas tex. 2i, et lib.Metaph., c. 12, ubi exposito-
habeant, disput. 19, fere per totam, ubi res, pra3sertim Aphrodisams, et D. Thomas,
etiam hac occasione de fato et fortuna, aliis- et Alensis notarunt, Themistiusque, 3 de
que causis per accidens disserimus. Quee si- Anima, cap. suo45. Inpriori itaqueloco sic ait
mili modo, ut exercent causalitatem per acci- Aristoteles Est autem dictio quidem aliquid
:

dens, sub scientiam non cadunt ratio autem ; de aliquo, quemadmodum affirmatio ; estque
formalis illius causalitatis in quo posita sit et vera vcl falsa omnis; at intcllectus non omnis,
imde oriatur sub scientiam cadit. Atque ha?c sed qui est ipsius quid est ex ipso qnid erat
de priori parte hujus capitis. esse, et verus est, ct non aliquid de aliquo, sed
In posteriori autem excludit Philosophus a ut visus proprii verus est. Ubi aperte distin-
consideratione hujus scientiee ens quod ap- guit alium modum veritatis, prseter illum,
pellat verum, cui opponitur falsum, ut non qui esl ut aliquid de aliquo, id est in compo-
ens. Etrationem reddit, quiahsectantum sunt sitione. Quod autem illa veritas non habeat
in compositione et divisione mentis, et ita falsitatem oppositam, declarat Aristoteles,
sunt entia rationis. Circa quam parteni multa hb. 9 Metap., c. ult., 21 dixis-
ubi cum text.
dubitari possunt. Primum an veritas sit solum set, verum falsum in compositione et divi-
et
in compositione et divisione intellectus, vel sione reperiri, interrogat deinde text. 22,
etiam in simplicium apprehensione. Aristo- quomodo possint in simplicibus inveniri, et
telesenim hic aperte videtur afurmare pri- respondet, suo etiam modo reperiri in eis ve-
mum, et negare secundum, illis verbis Quod : rum falsum
et sed verum proprie, falsum
;

autem tanquam verum ens, et non ens ut fal- autem solum improprie etper ignorationem,
sum quoniam circa convpositionem ct divisio-
,
seu per accidens. Nam attingere (inquit) cst
ncm est, etc. Et infra Non est autem verum
: dicere verum (ne tamen quis putaret hic sumi
falsum in relus sicut bonum ct malum, sed dicerc pro componerc, sicut in citato loco de
in mentc ; circa simplicia vero , et circa ea Anima, interponit dicens) Non cnim est idem
quw quid Ubi aperte et
sunt, nec in mente. affirmatio ct dictio (hic enim dicere sumitur
affirmat veritatcm esse in compositione, et pro eo quod est concipere rem sicut est.) At,
negat esse in rebus, sed in mente, et decla- non attingere, ait, est ignorarc, quasi dicat,
rat non esse in qualibet mentis operatione, ibinon est falsitas, sed ignorantia, nisi se-
quia non in simplici qua cognoscitur quid cundum accidens, id cst, adjungendo compo-
est, sed tantum in compositione. Gum autem sitionem et tribuendo alienum conceptum ei,

sermo sit doctrinalis et indeQnitus, aequivalet cujus conceptus non est.

universali , et. quaecunque exceptio vel dis- Quo etiam modo dixit lib. 3 de Anima, c.
 ;

1N METAPHYSICAM. XXIX
3, text. 161, in phantasiaet sensibus essein- Aristotele hic positum est, bonitatem qua3 ha-
terdum falsitatern ; intelligit enim non pro- bet propriam malitiam oppositam in rebus re-
prie et per se, secl per accidens. Nam sensus periri; veritatem autem quse habet proprie
ipse, cum decipitur, solum deficitnon appre- falsitatem oppositam non reperiri in rebus,
hendendo quocl est, sed aliud, qure est impro- sed in mente, et ita est res clara.

pria falsitas, et potius queedam ignoratio; Q. 6.Tanclem esse potest qucestio, an en-
per accidens vero sequitur falsitas, non tam in pertineant ad metaphysiese corisi-
tia rationis

sensu quam in intellectu, quia id quod sensui derationem. Quia ea ratione, qua Aristoteles
apparet, trihuit rei cui non convenit. Hanc excludit verum ens, excludit etiam omne ens
vero difierentiaininterveritatem et falsitatem rationis. Quod est verum loquendo cle objecto
simplicium, quod illa sit propria, hcec vero directo etproprio, ut disput. 1, sect. 1, dixi.
impropria, Aristoteies satis explicat in citato Hoc vero non obstat quominus per occasio-
loco 9 Metaph., dum veritatem illam, sim- nem et ad distinguendum illud ab ente reali,
pliciter alteram vero po-
veritatem appellat ; consideretur ens rationis in hac scientia, ut
tius ignorationem et falsitatem per accidens, in disp. ult. hujus operis annotamus; sic enim
seu potius occasionem falsitatis, ut disp. 9, Aristoteles cum bic excluserit ens verum, de
sect. 1, latius declaramns ex eodem Aris- alio tractationem promittit, eamque tradit
totele, lib. 5 Metaph., cap. 29. lib. 9, cap. idt.
Denique quod hoc loco 6 Metaph., solum
loquatur Philosophus de veritate illa, quee LIBER SEPTIMUS METAPHYSICE.
habet propriam falsitatem oppositam, patet,
tum quia aliis locis ponit distinctionem du- DE PRJECIPUO SIGNIFICATO, QUOD EST SUBSTANTIA.
plicis veritatis, et alteram extra compositio-
nem admittit ; tum etiam, quia hoc loco non In hoe libro incipit Philosophus agere cle

sine consideratione semper conjunxit verum principaii suhjecto, ct quodammodo unico

et falsum, ut signihcet se loqui de illo ente (ut ipse primo cap. clixit) objecto hujus scien-
vero, cui non ens falsum opponitur. Tum tice, quod est substantia; et prius intentio-
prseterea, quia supra, lib. 5, c. 7, text. 14, nem proponit deinde declarat quicl sit sub-
:

inter acceptiones entis posuit iilam, qua esse stantia, et praBsertim agit de Quocl quid est
significat veritatem compositionis , et ad ac tandem in agitaudis opinionibus philoso-
verum alludit hic, cum dicit cns ve-
illud ens phorum de variis modis substantiarum pluri-
rumsolumin compositione reperiri. Nam in mum immoratur.
principio hujus capitis resumpsit Aristoteles
tres divisiones entis, quas in 1. 5, cap. 7 Me- CAPUT I.

taph., posuerat, scilicet, in ens per se et per 3UBSTANTUM ESSE) PRIMUM ENS, PRIMUMQUE HUJUS
accidens, in ens verum et non ens falsum, et SCIENTI.E OBJECTUM.
Et potius exclusit ens
iu ens actu et potentia.
per accidens, statim autem ens verum ergo ; Quaest. 1. Posset hoc loco tractari primo

de eodem loquitur hic, de quo lib. 5 locutus quoestio de analogia entis inter substantiam
fuerat. et accidentia, quoniam aperte hic Aristoteles
Ex bis facile expeditur alia qucestio,
Q. A. eam docet. Videatur disp. 32, sect. 3.
an verum et falsum reperiantur in rebus vi- ; Q. 2. Secundo, quaui solet utrum acciden-
detur enim hic Aristoteles negare. Sed eam- tia in abstracto sint entia, quoniam Aristote-
dem habet interpretationem nam in rebus ; les hic eam videtur queestionem movere. Sed
etiam non est veritas, quee habeat propriam prffiter ea, qua; dc divisione entis inter sub-
falsitatem oppositam est tamen sua propria
; stantiam et accidens ibi diximus, nihil adden-

veritas, de qua late dictum est disp. 8, sect. dum occurrit. Quia cum dicuntur accidentia
7. Gonstatque hanc veritatem cognitam fuisse in abstracto, nihil additur vcl adimitur ipsis
ab Aristotele , cum dicat lib. 2 Metaphys., accidentibus nam illud in ahstracio, solum
;

cap. 1, ut imumqiwdque est, ita et verum esse; dicitdenominationem extrinsecam ex nostro

eaque esse verissima entia, quee sunt maxime modo concipiendi aut significandi desum-
perfecta. ptam. Quare solum esse potest qugestio de
Q. 5. Rursus quteri hoc loco posset an bo- ipsis formis vel modis accidentalibus, non
num et malum sint in rebus de qua re dic-
; prout hoc vel illo modo significantur, sed se-
tum est disp. 10 et 11. Discrimen autem ab cundum se, seu prout tales formee sunt; sic
 ;.

XXX L\DEX LOCUPLETISSIMUS

euim raerito dicuntur aooideniia in abstraeto : Aristoteles hic ait , accidens essc entis ens.
quia ut fonnae sunt, non sunt aliter significa- Tractatur clisp. 37, sect. \.

biles. De bis ergo foruiis nulla superest quce- Praeterea, cjuomodo verum sit quod hic di-
stio, quiu diminuta quidem et im-
sint entia, eit Aristoteles, natura, cognitione, ratione et
perfecta tamen vera enlia, et quee simpli-
, tempore esse substantiam priorem accidente,
citer et sine addito possunt ita appellari, ut tractatur disput. 38, per totam, ul)i textus
citato loco dixi. Philosopbi latc exponitur.
Est autem differentia inter acoidens con-
oretum et abstractum in modo signilicandi CAPUT II ET III.

quia illud inoludit subjectum in sua signiiiea- QUID SIT SUBSTAXTIA, ET QUOTUPLEX..
tione boc vero non
, sed signiiioat tantum
,

ipsam formam. Et ex bac parte videtur con- Qitsest. I ct 2. Hce duee ciueestiones , cjuid
cretum magis absolute ens, tanquam id quod nimirum substantia sit, ct quotuplex, in disp.
est. quam solum abstractum hoc enim ar- ; 33 iate tractantur, ubi speciaiiter disputatur
gumentnm Aristoteles bic proponit. Dicen- illa divisio substantia? in primam et secun-
dum vero est accidens abstractum et concre- dam, ad quam revocat bic D. Tboin. cjuadri-
tum idem esse, idemcpie cns importare, si membrem divisionem, quam hic ponit Philo-
formaliter ac per se sumantur ut sumi clebent soplms substantiam dividens in quod quid
,

nam materialiter certum est concretum ra- erat esse id est, essentiam ct quidditatem
,

tione subjecti,quod connotat, essemagis ens, rei, ipsum universale, icl est, supremum genus
quia est subsistens, seu compositum ex sub- substantioe, et genus, subintellige sub ilio con-
sistente et forma accidentali tamen, licet sub ; tenlum, adde ctiam et speciem, etpriimtm
ea ratione plus habeat entitatis, minorem ta- est, primam substantiam. Nam
subjectum, id
men uuitatem per se babet est enim ens per ; primum membrimi non est proprie substan-
accidens. Sed de bac distinctione accidentis tia, imo nec proprium preechcamenti substan-
in abstractum et concretum dixi plura dis- tiee, sed analogum ad omnem rei quiddita-
put. 39, sect. 2. tem; et ideo inpreedicamento substantiae omis-
Q. 3. Ubi etiam vulgarem queestionem at- sum est. Secunctum vero et tertium continen-
tigi, qiue bic tractari solet, scilicet, an con- tur sub secuncla substantia; quartum vero
creta aocidentium significent de formali sub- iclem est quod prima substantia. De qua
jectum, ut vuit Avicenna, quem nonnulli No- etiam quomodo dicatur maxime substantia,
minales sequuntur sumentes fundamcotum
, ibidem declaratum est.

ex hoc loco Aristotelis an vero dc formali ; Q. 3. Tertio ,

posset hic tractari divisip
significent qualitatem, ut Gommentator, D. substantise in materiam, formam ct composi-
Tbom. et frequentius Doctores docent ex tum, quam etiam tradit Aristoteles infra, c.

Aristotele, in Praedieam., cap. cle substantia, 10 hujus lib., et c. 13 et 15, ac lib. 8, c. 2 et

dicente Albwm solam qualitatem signi/icat.
: 3, et lib. 12, cap. 3, text. 14, et in princi-
Sed neutra sententia satis ex Aristoteie su- pio secundi de Anima ; tractatur autem a no-
mitur; nam hic solum argumentando clicit, 33, sect. 1. Id solum videtur Iiic
bis disp.
viderimagis ens concretum quam abstractum notandum, Aristotelem hoc loco divisisse pri-
propter inelusionem subjecti quod est ve- ,
mam substantiam in illa tria membra, qiue
rurn, etiamsi subjectum includatur ut conno- eadem proportione sumenda sunt; potuisset
tatum. In cap. autem de substantia non dicit : tamen pari modo dividere vel substantiam se-
Albam solam qualitatem, sed, solwn quale sl- cundam, substantiam in communi, ut fo-
vel
quo etiam subjectum includitur
gni/icdt, in ;
cisse videtur in lib.de Anim. Secl boc parum
quanquam mens Aristotelis ibi solum fuerit rcfcrt; intellexit enim Aristoteles ex una di-
dicere non signilicare quale quid, ut seoun- visione in particulari data alias snbintelligi
das substantias, sed qual aecidentale, quod. faciie posse.
vocavit solum quate. Nihilominus posterior Q. 4. Quarto, cpucri hic solet circa text. 7,
sententia, sicut oommunior, ita ei verior est, in fine an forma sit prior ac prsecipua sub-
,

ut ex ipso usu vocum satis constal et dicto , stantia quarn matcria et oomposituin solet ;

loco satis probatum est; videri etiam potest enim ita intelligi textus bic Aristotclis, ut pa-
Cajetanus, cap, de cnte et essentia. tct cx interprctatione D. Thomce , Aiensis,
Q. Eursus hic quceri soiet, utrum inhse-
i. Sooti, et Corumentatoris. Sed occasio erraiuii
rentia sit de essentia acciclentis eo quod , fuit, quod. infideliter antiquus interpres trans-
 1N METAPHYSICAM. XXXI
tulit ubi euim textus greecus habet ct ipsum,
; pter esse individuorum, nec propter rerum
ipse veitit ct ipso. Uude Aphrodisaeus aliter generationes. In hoc ergo capite tractat de
exponit, scilicet, non solum formam, sed quidditate, seu quod quid est (hoc enim no-
etiam compositum esse perfectius materia ; men magis proprium concretumque est quam
quod Aristoteles statim tradit text. 8. Vel quidditas), agit (inquam) logice, ut ipse cli-

certe sensus est, si forma est perfectior ma- cit, seu in orclhie ad definitiones. Quia vero
teria, compositum esse utraque peifectius. quod quid est latius patet quam forma sub-
Tractatiir hoc ex professo disp. 15, sect. 7,' , stantialis rigorose sumpta ideo hic genera- ,

ubi etiam forma cum materia comparatur; lius de illo disputat. Et hac occasione multa
et explicatur ratio Aristotelis, qua probat for- preefatur de ordine doctrinee in procedendo a
mam esse perfectiorem materia, quia est se- notioribus ad minus nota circa quee immo- ;

parabilis; intelligitur enim permissive, seu de rari aut movere queestionem supervacaneum
forma et materia ut sic ; nam in tota latitu- est, cum ea methodus passim ab Aristotele re-

dine formee est aliqua separabilis , non vero petatur, sitque proprium dialectici declarare
in tota latitudine materi.Ee ; id enim satis in- illam.
dicat excessum forniee respectu materiee ex Queest. 1 Primo ergo queeri potest, an vc-
.

genere suo, et ex communi ratione actus et rum quod in principio hujus capitis Aris-
sit

potentiee ejusdem generis. toteles ait, illud esse quod quid erat esse rei,
Q. 5. Quinta queestio hujus loci maxime quod per se primo preedicatur de re id est, ,

propria est, qualis substantia sit materia, et ita ut in definitione preedicati non ponatur
an sit pura potentia , vel aliquid habeat ac- subjectum, utipsemet decleirat. Et ratio dubii
de qua re late disp. 13, sect. 4 et
tualitatis, esse potest, quia genus preedicatur per se
sequentibus. Gum qua queestione conjuncta primo de specie, ut animal de homine, et ta-
necessario est queestio de forma substantiali, men non est quod quid erat esse hominis.
an detur, quam etiam hic Aristoteles attigit, Rursus differentia, ut rationale, non clicit
eamque disseruimus disp. 16. Quod ergo
late quod quid est, quia non in quid, sed in quale
hoc loco Aristoteles defmit solum est mate- , preedicatur tamen preedicatur per se pri-
, et
riam solam non esse illam substantiam pri- mo. Verumtamen heec queestio rejicienda est
mam quam appellamus maxime substantiam, in lib. Poster., ubi de moclis per se late Aris-
sed esse quamdam
potentiam ad illam non ; dicendum est,
toteles disputat. Et breviter
tamen negat Aristoteles habere materiam quod quid erat siimptum nihil
esse, logice ,

suam substantialem entitatem quamvis po- ,

esse aliud quam defmitionem essentialem ac
tentialem, ad formam recipiendam. Gum ergo cjuidclitativam rei, quee, ut est formaliter in
ibi Aristoteles significatmateriam esse notis- mente aut voce, est opus dialecticee ; ut vero
simam, vel argumentando tantum loquitur, essentia rei menti objecta, aut definitione ex-
vel certe intelligit materiam esse notissimam plicata, est essentia metaphysica, quee, diim
sub communi ratione materiee seu subjecti , in ordine ad definitionem explicatur, logice
transmutationum non vero sub propria ra-
, declarari dicitur, et ita loquitur Philosophus
tione rnateriae primse. hic.
Q. fi. Sexto, queeri potest an quantitas sit Heec autem definitio potest aut tota clis-

substantia, quod hic Aristoteles negat, et me- tincte preedicari de definito, et tunc est pro-
rito; de qua re egimus disp. 43, sect. 2. pria et adeequata preedicatio cpiidclitatis ;
po-
testitem preedicari per jtartes enunciando vel
GAPUT IV. solum genus, vel solam differentiam et timc, ;

DE DEKINITIONE SEU QUIDDITATE REI.

licet absolute non preedicetur totum quocl
quicl est , tamen explicite preedicatur aliquicl
Aristoteles in fine preeeedentis capitis, de ejus, et implicite totum, cjuia nec genus, nec
substantiali acturum promisit; quia
forma se differentia preedicantur nt partes, sed ut ali-
vero substantialis forma est, quee complet quo modo dicunttotum. Etideo sub quod quul
substantiee quidditatem, seu quod quid erat erat esse, non sola definitio, sed etiam genus,
essc, ut ipse loquitur, ideo ab ipso quod quid et differentia, ea ratione qua preeclicantur cle
erat esse disputationem exorditur. Et tacite definito, comprehenduntur. Et hoc modo ani-
inchoat disputationem contra Platonem ut , mal clicitur esse quod quid erat esse hominis,
ostendat formas separatas seu ideas non esse non integrum formaiiter, confuse tarnen to-
necessarias, nec propter defmitiones, nec pro- tum. Nec refert quod differentia dicatur pree-
XXXII INDEX LOCUPLLTISSISIUS
dicariin quale, quia praedicatur in quale quid, sed per plures defmitiones seu aggregatum
id est, essentialc , et constituens rei essen- detinitionum explicandum est, quia sicut non
tiam. Unde constat omnia preedicata acciden- est ens, sed entia, ita non habet essentiam,
talia,qualiacunque sint, excludi a qnod quid sed esscntias, et idem proportionaliter est de
erat esse, quia non prsedicantur per se primo defmitione. Accidens vero proprie sumptum,
de re. est ens per se (inquam), non prout distingui-
Q. 2. Secundo, liic qiueri potest an acci- tur contra in alio, sed prout distinguitur con-
dentia haheant quod quid erat esse id est, , tra per accidens seu
; est per sc non in ratione
an definiri possint, et quomodo. Quam rem entis, scd in ratione unius, etuna etiam ita

latissime tractat Aristoteles hic, text. \2 et defmitione defmiri potest non tamen om-
,

sequentibus . et toto cap. seq. Sed vix potest nino perfecte una, quia in ea ponendum est
bic esse qurestio de re , sed de nomine tan- aliquod additum, et quoad hoc comparatur
tum. Summa ergo eorum, qiue Aristoteles aliquo modo enti per accidens.
tradit, in hoc continetur. Quocl si metaphy-
sice loquamur de quod quid erat esse, id est, CAPUT V.
de essentia, constat accidentalia aliquam ha- SOLVUNTUR DUBITATIONES CIRCA DEFINITIONES
bere realem essentiam sicut sunt eiitia rea-
,
ACCIDENTIUM.
lia, nam ens per essentiam in ratione entis

constituitur. At sicut accidentalia analogice Quwst. uuica. Hic nihil occurrit notatione
et secundum quid sunt entia, ita solum habet dignum prseter regulam -quamdam, quse com-
essentiam secundum quid et cum eadem , muniter ex hoc cap. colligitur, nempe non
proportionali analogia. committi nugationem cum accidens in con-
Atque hinc ulterius loquendo iogice de creto adjective conjungitur subjecto quod con-
quod quid erat esse, id est, de definitione, notat, ut curn dicitur, nasus simus, aut ca-
eadem proportione constat esse dicendum ac- etiam corpus album haj c
pillus crispus, aut ;

cidentia posse aliquam definitionem habere, enim regula non solum in accidentibus pro-
nam habent realem essentiam et metaphysice priis, ut quidam significant sed etiam in
,

non omnino simplicem; omnis autem essen-
tia realis etcomposita potest oratione aliqua
et expressa mentis conceptione deckrari et
hoc est definiri. Item accidentia habent sua
propria genera et differentias ergo per ea
communibus locum habet respectu adaequati
subjecti, quod connotant. Nam horum om-
; nium eadem est ratio apparentis nugationis,
eo quod altera dictio videatur idem significa-
; re, quod utraque simul nam album significat
;

definiri possunt. Sicut autem essentia acci- corpus disgregativum visus, et simum nasum
dentalis est imperfecta, ita nonnisi imper- curvum; unde fit arguraentum, loco nominis
fecte potest Quae imperfectio con-
definiri. posse poni definitum, atque ita perinde esse
sistere potest, vel in eo quod genus et diffe- dicere capillus crispus, quod capillus talis

rentia ejus in latitudine entis valde incom- figurse.

pleta sunt et imperfecta, multo raagis
sit genus anima?, vel materiae
eo quod non possunt definiri accidentia, nisi
ponendo in definitione aliquod additum, ut
per ordinem ad illud talis essentia declare-
tur. Quomodo superius dictum est substan-
tiam esse priorem definitione accidente, quia
non potest accidcns, per substantiam de-
nisi
tiniri. Nam ut definitio ejus vere ac proprie
quam Nihilominus certura est quod Aristoteles
; vel certe in docet, in his non committi nugationem, quod
satis constat ex communi modo loquendi, qui
proprius et non abusivus censetur. Ratio vero
est, quia haec concreta non significant de
formali subjecta, sedtantum ea connotant, et
quando adjective seu ex parte preedicati po-
nuntur, proprie non ponuntur ratione forma-
lis significati, sed ratione formahs tantum

declaret essentiam ejus, necesse cst ut per
aliquam habitudinem ad substantiam illam
explicet, de qua re diximus disp. 37, sect. I.
Illud auteni adverte videri in hoc textu
, creti ponere loco ipsius concreti adjectivi, quia
Aristotelem aliquando Joqui de entc per acci-
dens, aliquando vcro de accidente de qui-
bus tamen non est oninino eadem ratio in
ordinc ad definitionern. Nam ens per acci-
dens ut sic revera non liabet definitionem,
quod applicant materiali, et ideo non fit ulla
repetitio scu nugatio. Ncque etiam in his li-
cet totam defmitionem ipsius accidentis con-
in sua dcfmitione includit (ait 1). Thom. hic)
: aliquid quod est extra essentiam suam. Vcl
ciarius, quia in defmitione ponitur ipsura
subjectum seu materialc loco gcneris, et ta-
men in preedicatione vel compositione cum
 ;
, ,

1N METAPHYSICAM. XXXIII
ipso materiali, soluin adjuugitui ratione for- quia quod quid est substantiale, quia ut tale
malis. est, de nullo dicitur per accidens, sed tantum
GAPUT VI. per se, ideo simpliciter est idem cum eo cu-

idem cum eo cujus

jus est. Quod quid autem accideihale, si for-
an quod quicl est sit est.
maliter comparetur ad rem sui generis, et
Hoc capite tacite probat Aristoteles propter sibi per se subjectam in prsedicatione, etiam
esse mdividuorum non esse uecessarias se- est idem cum eo cujus est, ut cpiod quid est

paratas quiclditates, quia quod quid est non albedinis cum albedine, vel cum hac albecli-

separatur ab eo cujus est, de qua re multa ne. Quia vero hiijusmodi quod quid est acci-

in expositionem hujus capitis dicimus disp. dentale, potest etiam clici per accidens de
34, sect. 3, ubi de uatura et supposito eorum-
substantia,ideo respectu ejus cujus hoc modo
que distinctione agimus ;
solum advertatur est, non est idem cum eo, quia non est ejus,

diligenter quid intelligat Aristoteles per quod ut c[uod quid est ejus, sed ut accidens ejus.
quid est, etquid sit id cum quo illud compa- Atque hoc moclo explicata sententia Aris-
rat ; nam ex borum intelligentia pendet sen- totelis,aptissime per illam paratur via ad os-
sus Aristotclis et explicatio quaestionis. Igitur tenclendum ideas non esse separatas a rebus
per quod quid erat esse , intelligit Aristoteles et substantiis particiilaribus, quod Aristoteles

definitionem essentialem rei : eodem enim intendit. Sic etiam cessant hic qiuestiones de

modo hic accipit quod quid est, quo in praece- distinctione naturae a supposito, et de distinc-
deutibiis capitibus, ut manifeste patet ex con- tione abstracti a concreto in substantiis
nexione contextus, et in superioribus semper etiam universe conceptis ut sunt bomo et ,

boc sensu egerat de quod quicl, et quoadhaiic humanitas quee a nobis tractat e sunt d.
,

partem omnes expositores conveniunt. disp. 34.

Quidam vero aiunt Aristotclem comparare Qua3st. 1. Pertiiietautemhucproprie cpises-

quod quid cum definito. Sed obstat, quiase- tio de identitate definitionis cum defmito ; sed
cimdum hunc modum non solum in substan- cpiia dialectica est, et nihil habet difficultatis,

tiis, sed etiam in accidentibus, quod quid est, eam praatermitto.

esset idem cum eo cujus est; quod Aristoteles Q. ^. Posset etiam hic tractari quaastio,
negat. Et sequela patet, quia in omnibus re- c{iiomodo definitiim in communi, seu species,
bus defmitum esset idem cum sua defmitione, sit idem cum individiio, de cjuo per se dicitur,

et e converso. Respondent non negare hoc cpioe disp. 5 cle unitate individuali tractatur.
Aristotelem in accidentibus, sed in entibus Hinc tamen coIlige,cum Aristotcles ait, quod
per accidens, quae non habent quodquid est. quid est esse idem cum eo cnjus est
, ,

Sed obstat, quia Aristoteles hic de his, quse non excludere omnemdistinctionemrationis,
accidentaliter dicuntur, non dicit non habere sive fundatam in modo concipiendi, ut inter
quod quid est, sed potius supponit habere il- definitionem et defmitum, sive in re conce-
lud, licet minus perfectum, ut superiori ca- pta, ut inter speciem et individuum excludit ;

pite tradiderat, et negat illud esse idem cum ergo distinctionem rei, et ex natura rei, et
eo cujus est. omnem illam, qv.a' impedit praadicationem
Quocirca mihi valde placet expositio Alex. formalem ac per se, et sic erit facilis littera

Alensis, quam ex Commentatore sumpsit Philosophi quoad reliqua.

comparari hic quod quid est, ad primam sub-

stantiam, seu ad subjectum cui attribuitur
CAPUT VII.

omnia enim quee habent aliquo modo quod QUOMODO KT A QUO FORM.E RliRUM FIANT.
quid est, sunt ipsius primae substantiae. Et
hoc modo clarissima est doctrina Philosophi, Hic incipit perficere tertiam partem clispu-
quod quid est esse idem cum eo cujus est, id tationis contraPlatonem, quod idese non sint
est,cum eo subjecto cui attribuitur in eo quod necessariaa propter generationean, et ea oc-
quid ac per se, non vero cum eo de quo di- casione in hoc et sequenti capite varia dis-
citur per accidens. Itaque comparat Philoso- tinguit principia et modos generationum,
phus quod quid est ad onme siibjcctum de quo scilicet, ab arte, velnatura, vel casu, et alia,

dicitur, ctduas generales regulas constituit. quse latissime dispiitantur a nobis in disp. 18
Prima est, respectii ejus de quo dicitur per de causa efficiente.

se, esse idem cum illo; alia, respectu ejus de Qiirest. 1 . Hic vero specialiter disputari
quo dicitur ex accidenti, non esse idem. Et solet occasione textus Aristotelis, primo, au
xxv. 3
 .

XXXIV INDEX LOCUPLETISSIMUS

omnia, qua) fitint, fiant ex aliqua materia, se Atque ita hoc ipsum docet experien-
fieri.

quod tangit qucestionem iilam, an Aristoteles tia de utroque viventium ordine, ut dixi. Et
cognoverit creationern. Sed hic Aristotelesdc in hac resohitione conveniunt contra Avicen-
actionibus naturalibus loquititr ; ct in his ve- nam ct Commentatorem sectatores utriusque
rum habct generalis propositio, quae affirmat scholae D. Thom. et Scot. hic Alexand. ;

omnia ficri ex matcria alia. Et eodem mo- Alens. et alii.

do accipienda est aliqua propositio, quam Hinc vero nascitur altera qiuestio
Q. 4 ,

habettext. 24: Quare\ qucmadmodum dicitur, quamam causa iuducat formas substantiales
imjjossibile est fieri, si nihil pnvexistat. in hfec viventia, et an ccelum habeat ad hoc
Q. 2. Secundo queeri solet an omnia, qua: sufficientem virtutem, cle cpa re dixidisp. 15,
materiam habcnt, possint esse et non esse, sect. t

propterverbaPhilosophi,text. 22 Cuncta quie : Q. 5. Qua-ri item potest an hujusmodi re-

natura fiunt, habent materiam ; possibilc cnim rum generatio sit clicenda causalis. Hoc vero
est essc et notiesse eorum u.num quodquc ,hoc au- facilem habet resolutionem ; nam respectu
tcm matcria. Sed in hoctextu non habet fun- particularium agentium est causalis, respectu
damentum illa quEestio, quia hic solum dicitur vero solis non ita. Ita D. Thom., cujus sen-
omne quod potest esse non esse, id habere
et tentia defenditur contra impngnationes Jan-
ex materia ; non potest autem hcec aflirmans duni a Javello, Sed est res faciiis.
cpiaest. iO.
propositio converti simpliciter, nec Aristote- generationem quan-
Aliter dici potest, illam
lesiddixit, Tractatur vero illa quoestio d. 13, tum ad concursum causarum clisponentium
sect. 8 et seq. materiam esse per accidens et a casu; posita
0. 3. Tertio quteri potest, an omnia, quae vero illa dispositione per se et ex intentione
generantur ex semine, possint ex putrelac- agentis universalis induci talem formam sub-
tione et sine semine generari. Nam Aristote- stantialem, quod attigimus disputatione ult.,
les hic, text. 22, clare afiirmat, eadem qure sect. ult.
ex semine fiunt, contingere fieri sine semine. Q. G. Praderea, hic qmeri potest cpomodo
Propter quod Averroes, 8 Physicor., comm. exemplaria artium ad suos effectus concur-
46, de omnibus animalibus sine distinctione lant quia Aristoteles hic ait sanitatem in rna-
:

id affirmat. Avicen. vero, lib.
in universum negat id fieri posse putat
enim specic distingui animalia, quse sine se-
mine fiunt cx putrefactione, ab aliis quse si-
milia videntur ex semine generatis. Sed utra-
2 Sufficient., teria oriri ex sanitate in mente seu sine ma-
; teria. Hanc qufestiouem et locum exponimus
clisp. 25, sect.3.
DenicpnepotestcfUceriutrum actiones imma-
nentes sint vere actiones ita enim expresse ;

que opinio satis est repugnans experientice. videtur affirmare Philosophus dum ait : Gcnc-
Nam videmus nonnulla animalia generari ex rationum autcm ct motuum, ha-c guidem intcl-
putrefactione omnino similia iis quce per se- lectio, illa vero effectio seu factio rocatur. De
minalem propagationem fiunt, et in plantis hac re late disputatum est disp. 48, sect. 2,
idem est evidens. Et e contrario prreter om- et clisp. 49, sect. 4.
nem naturalem cventum est, quod animalia
pcrfecta, ut equi, leoncs, generenturetc, GAPUT VIII.

nisi per propriam et perse generationem. DE EADEM KE, ET QUOD FORMA NON PER SE FIAT, SED
Quaproptcr D. Thom. hoc loco recte dis- COMPOSITUM.
tinguit, expendcns accuratc vcrba Philosopbi
dicentis Qucedam enim cadem cx semi?ie, et
: 1. Primo ab ipso Philosopho trac-
Qusest.
absque semine fiind. Dixit enim qucedam, quia tatur, an forma per se generctur quam ,

non est id commune omnibus. Distinctio ergo C]UcCstionem expedivimus brcviter clisp. 15,
est de pcrfectisot impcrfcctis vivcntibus; luee sect, 4.

enim possunt sine semine virtute ccciestium Q. 2. An hoc non solum in formis substan-

corporum causari, quiasunt adeo imperfecta, tiahbus, sed ctiam accidentalibus vcrum sit,

ut dispositiones ad eorum formas neccssarifc ibi num. 6, ubi brevitcr affirmantem partem
casu possint in subjecto cotisurgere ex con- resolvimus.
tingente concursu aliorum agentium ; atprio- Q. 3. Ail formse substantiales introducan-
ra viventia adeo sunt perfecta, et tam exac- tur in materiam ab aliquo agente universali,

tam ac mirabilcm organisationem postulant, vcl aparticnlaribus : de hac qu&st. late clisp.

ut minime poSSint nisi a causa propria acpcr t5, scct. 2, ct disp. 48, seci. 1 et 2.
 IN MKTAPIIYSICAM. XXXV
Q. 4. Aiiunumquodquegcneretsibi siinile. tione disputare; sed dehoc disp. protemiali, I

Hcec qucestio ex eisdem locis expcdita est, sectione 4, ubi osteudimusformam definiendi
et ex divisione causce efficientis iu uuivocain tum mente, tum cousecrucnter verbo, addia-
et cequivocam, que traditur et explicatur lccticum spectare metaphysicum vero expli-
;

disput. '17, sect. 2. Solum advertenda sUirt care fundamcutum definitionis, quod est cs-
duo. Unum est Arisiotelem loqui proprie de sentia rei; tamen, quia Iuec ipsa essentia et
generatione, sub ea compreliendeudo altera- quidditas, prout iii se est, ditiicile cognosci-

tionem, quce ad illam disponit non vero de ;

omni effectione sic enim qui localiter movet,
;
non proprie agit simile nec per omnes ac-
tiones immanentes intendunt agentiaproduc-
tur, ideo Aristotelesmidta tradit do ipsa de-
finitioneprout a nobis fit, aut fieri debet, ut
; in ordine ad nos rationem essentiae declaret,
et niaxime ut ostendatmateriam pertinere ad

tionem sibi sinhlium, sedunaqufeque potentia essentialcm rationem aliquarum reriun, ttt
dicitur agere id, quod proportionatum et ac- hac etiain ratione contra Piatonem ostendat,
commodatum ad suamperfectionem. Hcec
est non posse dari talium rerum ideas a matcria
enim non tam agunt ut se conimunicent, separatas. Hac ergo ratione in his capitibus
quam ut se perficiant et ideo non agunt ;
quorum tractationcnos
agit de definitione, in
proprie sibi similia. Quanquam si late exten- ea omnia, quce mere dialectica siint, breviter
datur similitudo ad causam cequivocarn, pos- attingemus.
suut etiam liseC dici agere sibi similia. Secun- Q. 2. Secundo ergo inquiritur, an de ra-
do igitur advertendum est, Aristotelem hic tione definitionis sit, utpartibus constet. Sed
iion dixisseomnia generari a sibi siinilibus, sed in hoc satis cxpressa est sententia Aristotelis
indefinite aitIn quibnsclam manifeslwm est,
:
hic affirmantis ; et, si nomen ipsum, et mnnus
quod generans tale esi, quale id qv.ocl generj- defmitionis explicetur, dubitationem non ha-
tur. Est ergo generaliter et in omni proprie- bet.Nos enim per simplices conceptus uon
tateverum in causis uiiivocis ; iil eequivocis possumus distincte cognoscere ct cxplicare
autem secunctum eminentiam et virtualem. si- rerum essentias ct ideo ad distincte conci-
;

militudinem ; in artificialibus vero seu intel- piendam vel explicandam naturam rei, eam
lectualibus causis secundum idealem seu in- in plures conceptus dividimus, ut quid ei
tentionalem reprseseiitationem ; et ita nullam proprium, quid cominune, cpiid esseiitiale,
habent diflicultatem, quce de hac re tractari cptid accidentale sit, cognoscamus atque ita ,

solent vide Soncin. hoclib. qucest. 14; Javel.

: ,
,
tandem aptc conjungendo conceptus es-
qucest, 42, et alios. sentiales rei, ipsam distincte concipianius ;

eamque distinctam conceptionem, definitio-

CAPUT IX. nem essentialem vocamus, vel inente con-
DE EAD .jl RE DUBITATIONKS KONNULL.E CUM SOLL- ceptam, vel voce expressam et proportio- ;

TIOXIIUJS EAUUM. iiali modo conficimus definitiones quas de-

scriptivas appellant. Sic crgo constat de ra-

Quiest. 1. Primo quteri solet hic de educ- tione definitiouis csse, ut sit oratio, et conse-
tione fonnce de potentia materke, qua^ et qua- ciueuter ut partes habeat, unde proprius mo-
lis sit, et an aliquid formie actu pra^cedat in dus venandi definitionem est per divisionem
materia. De qua re late disp. 15, sect. 2 et 3, conceptuum communium usque ad proprios,
ubi in secunda ex professo exponiturtext. 29 alicnos rejicieudo, nt latius Aristotelcs, lib. 2
lmjus capitis. Poster., cap. 14.
Q. 2. Quomodo virtus seminis vel acciden- Q. 3. Tertio, cm partes definitionis corres-
tales virtutes efficiant substantialem genera- poudeant partibus rei defiuitce id euim af- ;

tionem; de quo late disp. 18, sect. 2. firmare vidctur Philosophus iuitio hujus ca-
Qua^stiones etiam omnes in superiori capite pitis dicens: !Sicut ratio adrcm, similitcr et

annotatee in hoc habent locuni, quia ab Aris- pars rationis adparlem rei se /labct.Idcpie coi-
totele fere repctitur eadem doctrina. ligi potest ex muncre ct fine definitionis.
Nam cum distincte declaret totam rei essen-
CAPUT X. tiam, et ad hoc munus utatiir (ut sic dicam)
1)E QUIODITATE IX ORDIXU AD DSFINITIOXK.M. partialibus coiieeptibus, videtur necessariuin
ut illis correspondcant partes proportionatce
Qucest. 1. Principio hic qsueri posset, ad in definito. Incontrarium est, quia spe deli-
philosophumne primum pertineat de defini- nitum cst res simplex, etnon habct veras par-
 ;

XXXYI INDEX LOGUPLETISSRIUS

tes. Item, lieet eas habeat, non semper illis sico, ut cum dicitur homo animal rationale.
respondent partes definitionis sed potius ; Denique ponitur materia indefinitione secun-
quadibet pars definitionis dicit totam rei es- dum aliquam universalem rationem, non ta-
sentiam, iicet minus distincte cpiamipsa defi- men materia signata, nam heec propria indi-
nitio genus cnim et differentia, licet sintpar-
;
viduorum est, ut hic docet Philosophus, et D.
tes definitionis, non significant partes definiti, Thomas et alii late exponunt.
sed totum confusa etincompletaratione. Ali- Q. 5. Hinc oritur quinta queestio , an sin-
qui putant Aristotelem loqui de rebus tan- gulare ut singulare definibile conse- sit, et
tum uahu-alibusetcompositis, ctin illisveram quenter in ejus definitione poni possit mate-
esse in universum propositionem ejus, quia ria sigfnata. Est autem queestio de singulari
generi correspondet forma generica, et diffe- non in actu signato (ut sic dicam), id est, de
rentia? forma specifica, quae distinctee sunt. communi ratione singularitatis hoc enim ;

Sed hrec responsio primo supponit falsam modo jam aliquicl commune sumitur, quod
sententiam de pluralitate formarum juxtaor- defmiri suo modo potest, sicut persona, sup-
dinem pnedicatorum essentialium, quamim- positum, et alia hujusmodi sed est queestio ;

probamus disp. 15. Deinde cst contraveiba de singuiari (ut sic dicain) exercito. Et hoc
Aristotelis absoluta et generalia. modo negathic Aristoteles, text. 35, singulare
Duobus ergo modis exponi potest Pbiloso- definiri ideo enim negat materiam signatam
;

pbus. Primo, ejus focutionem solum esse per poni in definitione idem habet infra, c. 15,
:

proportionalem comparationem, nec esse ab- text. 53 et supra, cap. 4, text. 13, dixerat
;

soiutam, sed cum distributione accommoda. solam speciem posse definiri proprie et 1 ;

Vult enim partes defmitionis eam proportio- Poster., cap. 7, ait individuorum neque scien-
nem inter se, et ad definitum servare, quam tiam esse, neque definitionem. Quo loco res
partes rei inter se et cum toto. Non quod ne- heec ex professo tractanda est.
cesse sit omnem rem definitam babere partes, Non enim caret difficultate, cur non possit
sed quod comparatio fiat ad illam quse eas individuum defmiri, cum possit in duos con-
habet. Consistit autem proportioin hoc,quod ceptus resolvi, scilicet in conceptum speciei,
partes definitionis comparantur ut potentia et propriee diiferentiee individualis. Quod enim
et actus, sicut partes rei. Altera expositio est, cpaidam dicuntVnon habere individuum pro-
ut partes rei dicantur, vel partes physicee, si priam differentiam individualem, sed tantum
res physice ac proprie composita sit, quibus accidens inclividuale, falsum est, ut ex dictis
respondent partes definitionis, vel secundum a nobis in disp. 5 constat. Prseterea de indi-
rem, si definitio detur modo physico, vel se- viduis perpetuis est vera scientia, ut de Deo
cundum proportionem de-
et imitationem, si et Angelo (namAristotel. solum de individuis
finitio sit propria ac metaphysica per pro- materialibus hoc negat) cur ergo non potest
;

prium genus et differentiam. Vel latius etiam eorumdem esse propria defmitio ? Quocl si il-

dicantur partes rei, ipsi gradus metaphysici iorum esse potest, etiam erit aliorum, prout
preecise concepti, qui per genus et differen- abstrahuntur a tempore, et ab actuali exis-
tiam, ut sunt partes defmitionis, indicantur. tentia. Propter quee non desunt qui existi- -

0- 4. Quartaae preecipua qucestio circahoc ment singulare ex se et natura sua esse deti-
caput est, utrum materia sit pars quidditatis nibile, a nobis tamen non defmiri, quia pro-
substantiee materialis, et consequenter an in priam ejus differentiam non attingimus.
definitione talium rcrum ponatur materia. Existimo tamen qucestionem esse clc no-
Sed prior queestio ex proiesso tractatur disp. mine, et Aristotelis locutionem magis esse
36, sect. 2, ubi cum Aristotele et D. Thoma propriam, sicut et magis receptam. Quia de-
afiirmantem partem amplectimur. Ex qua se- finitio proprie dicta expiicat essentiam rei
quitur in definitione quidditativa substantia- unde, sicut mdividuum non habet aliam es-
rum materialium poni materiam, non ut addi- sentiam praderquam esscntiain speciei, ita
tum, hoc enim perfecfionem et na-
est praster ncque aliam propriam definitioncni habere
turam substantise completai,sed ut de intrin- censetur. Item contractio speciei ad inclivi-
seca essentia talium rerum existens. Ponitur duuin est quasi materialis rationc talis enti-

aulem materia in tali definitione, vel ex- tatis; et idco icl, quod inclividuum additultra
presse, si delinitio detur modo physico, ut
cum dicitur homoconstare corpore et anima; 1
Juvell., 1. 7 Met., q. 16.
vel implicite, iit inclusa in genere metaphy- 2
Ant. Andr.,8Met., q. 7.
 IN METAPHYSICAM. XXX VII
speciem, non tam defmitione propria explica- simplex, defmitionem non habeat, non
ut
tur, quam applicatione definitionis essentia- oportet loco illius descriptionem ejus ponere,
lisad hanc entitatem. Proprie ergo definitur ut patet in generibus summis et differentiis, et
species, quee genere et differentia essentiali hac ratione transcendentia non ponuntur in
constat. Genera vero summa et individua defmitionibus. si id quod po-
Similiter ,
,

non ita propriam definitionem habent, licet non sit essentiale, sed
nitur in defmitionc,
aliquo modo describi et explicari valeant. additum quoddam, non ponitur loco ejus ip-
Quod vero de singularibus 11011 sit scientia vel sius defmitio, quia seepe committeretur nu-
demonstratio, intelligendum est fere eodem gatio, aut circulus vitiosus, ut capite 4 tac-
modo, quia de eis ut talia sunt, solum contin- tum est. Et juxta heec inteliigendus est idem
gentia et mutabilia cognoscuntur. Quod si Aristoteles, 2 Topic, c. 2.
aliqua necessaria demonstrari videntur, icl
semper est in vi alicujus medii universalis, et CAPUT XI.
ita potius est applicatio scientise universalis QU.E SINT PARTES FORMALES,QU.E VERO MATERULES.
ad particularem, quam propria scientia par-
ticularium. Quod in omni re creata fortasse Queest. 1 . In hoc capite nihil novi queeren-
verum est, quia nulla res est essentialiter dum occurrit, nam fere nihil in eo additur,
singularis prseter Deum, de quo perfectissi- sed inculcatur iterum qusestio de materia, an
ma scientia esse potest. Et maxime boc in- sit pars essentise specificae, necne, et pars
telligitur de humana scientia, nam angelica affirmans concluditur; et hac ratione dicitur,
est alterius rationis per intuitionem singula- partes formales, seu qua? sunt de definitione
rum rerum, prout in se sunt. speciei, non excludere materiam sensibilem
Q. 6. Rursus quseri hic potest, anpartes de- in rebus naturalibus, nec intelligibifem in
fimti sint priores ipso definito ; item an loco mathematicis sedinprioribus excludere indi-
;

partis defmitionis liceat ejus definitionem viduam materiam, in posterioribus vero sen-
semperponere. sibilem. Unde partes formales dicuntur, qu
Q. 7. Quas queestiones videtur hic propo- secundum specificam rationem. et ad-munus
nere Aristoteles. Et priorem quidem magis ex aliquod ratione illius conveniens, requirun-
professo tractat, et in summa respondet, par- tur, etiamsi materiamin universali, seumodo
tes formales esse priores, materiales vero proportionato includant materiales vero di-
;

minime. Per formales autem partes intelligit cuntur, quai sunt quasi per accidens ad com-
eas, quee sumuntur a forma ut sic, vel qua? munem rationem speciei. Quse omnia eo ten-
illi formaliter correspondent vel denique , dunt, ut contra Platonem concludat rationes
quee sumuntur seque universaliter ac ipsum communes et specificas harum rerum non
definitum. Unde per materiales partes intelli- posse ab omni materia abstrahi.
git individuales, vcl omnes iilas quee contra- Q. 2. Rursus inculcat qusestionem, an quod
hunt rationem definiti ad particularem mate- quid est, sit idem cum eo cujus est, quam
riam, quam ex vi suse formalis rationis non supra jam tetigimus; et hic locus in particu-
requirit, ut est respectu sphgerse quod senea lari, et verba etiam Pbilosophi explicata ex

sit. Dicuntur autem partes formales priores professo sunt in disp. 34, sect. 5, in fine.
definito prioritate quadam naturse, seu cau-
salitatis,interdum etiam subsistendi conse- GAPUT XII.
quentia, quamvis non semper, quia interdum EX PARTIBUS DEFIXITIONIS, SEU EX GENGRE ET
sicut totum non potest esse sine his partibus, DIFFERENTIA FIERI PER SE UNUM.
ita neque e converso partes extra totum, ut
Aristoteles etiam hic notavit. Qusest. i. Hic prima quffistio esse potest,
De altera vero qusestione nil fere Aristote- unde habeant defmitum et definitio unitatem
les dicit, et resoiutio sumi potest ex notatis per se. Non est autem sensus unde habeant
supra, c. 4. Nam si id, quocl ponitur in defi- unitatem, definitum et definitio inter se com-
nitione, estvere essentiale et defmitionem parata; hoc enim jam est actum, habent enim
propriam habet, nihil impedit quin loco ejns illam ex identitate ;
sed est sensus, cum defi-
definitio ponatur enim, cum homo defi-
; sic nitio plura unde habeat
dicat vel contineat,
niatur esse animalrationale, recte dicituresse defmitum, de quo illa omnia dicuntur, quod
vivens sensibiie rationale imo sic distinctior
; sit unum et non plura. Idemque consequen-
est definitio. Siverofpars definitionis sit ita ter de ipsa defmUione intelligenclum est. Et
xxxvni INDEX UCUPLETISSiMU
resolutio est per se satis clara. Detinitio enim quavi maUria fttf.Unde innuere videtur, posse
una est. quia constat genere et differentia, genus interdum reperiri extra species, saltem
qua3 coraparantur ut propria potentia et actus, pcr modum informis materire. In contrarium
et simili modo defmitum est unum, quia es- cst, quia genus nullo moclo potest extra om-
scntia ejus constat genere et ditferentia ut nes species reperiri, cum in re ab ipsis non
proprio actu ct potentia mctaphysieis, ac per disiinguatur, nec dicat aliam essentiam ab
se ordinatis ex lmjusmodi autem actu et po-
; ipsis.
leniia fit unum pcr se, etiam in rebus
semper Duobus modis intelligi potest genus esse
physicis, ut infra, lib, 8, docetur de materia extra omnes species uno modo realiter per
:

et forma. et sumitur ex lih. 2 de Anima, separationem in re ipsa et hoc modo simpii- ;

textu 7 ergo nudto magis ex metaphysicis.

: citer est impossibile genus esse extra species,
Quod prohatur ex altera ratione Phiiosophi ut raiiones factce concludunt, et hoc ubique
inpretsenti, quia. videlieet, gcnus non est prcs- docuit Aristoteles agens contra ideasPIatonis,
ter ipsas species, seu extra illas unde tantum ; et inferens hoc inconveniens, quod si daren-
est ipsa essentia speciei confuse concepta. Et tur ideoc specierum abstractce. ab individuis,
(ut recte D. Thom. declarat) ideo genus non danda? essent idea> generum separatoe ab spe-
potest esse sine speciebus, quia formco spe- ciebus. Si ergo de hac separatione hic textus
cieruiii non suoit alics a forma generis ; ergo inielligatur , ut communiter intelligitur a
in re dicnnt camdem essentiam, solumquc D. Thoma, et aliis, disjunctio solurn additur
determinans se-
ditferunt, ut determinahile et ad tollendain quarumdam vocum a^quivoca-
cunclum rationem componunt ergo unum
; tionem, quae videntur significare genera cpise
per sc. Hac ergo de causa, tam defmitum, separantur ab speciebus, re tamen vera ut sic
quam defmitio hahent unitalem propriam. non significant genera, sed partem materia-
Sed est adverlendum, defmitionem et defi- lem totius compositi, ut patet in exemplo vo-
nitum posse considerari, vel ut sunt forma- cis, quo Aristoteles utitur vox enim signifi- :

liter in mcnte, vel ut sunt objective. Priori care poiest articulatum sonum in communi,
modo definitio esi propiie, et secundum rem et ut sic est genus ut vero significare potest
;

composita ex eonceptibus mentis re ipsa di-
versis; dicitur tamen habere unitatem ad mo-
chmi totius cujusdam artifieialis, ob subordi-
nationem et conjunctionem. ahquam talium
conceptuum. Objeciive autem non habet com-
positionem realem ex vi generis et differen-
uV, sed solum rationis, per denominationem
a composilione conceptuum mentis. Defmi-
tum autem neutro modo habet composiiio-
nem rei, sed tantuni rationis, etiam ex vi ge-
neris et differentice. Hoc autem nomen,
tuntum sonum ut capacem talis formationis,
est materia. Et idem est de corpore, ut D.
Thomas hic notat ; nam ut significat compo-
situm ex materia et forma substantiali in
commuin, est genus, et ut sic non cst ulio
modo separabile ab omnibus speciehus; ut
vero signiiicat primum subjectum aptum in-
formari substantialiter, dicit materiam. Alio
vero modo dici potest genus esse separabiie
ab speciebus secundum rationem, ita ut non
deff- sit prcedicabile de illis, et hoc modo etiam est

nitiim, proprius dici videtur de conccptu ob- veruin dictum Aristotelis, vel non esse sepa-
jectivo quam de formali, licet e converso rabile, vel non sumi ut genus, sed ut mate-
definitio proprius videatur dici de conceptu riam. Et ex utroque membro concluditur in-
formali q_uam de objectivo etidco ha>c uni- ;
tentum, nempe ge.nus non esse separabilepro-
tas magis cernitur per se in dcfmito, cpiam in pter identitatem ctimitatem, et,quatenus se-
definitione atquc ita Aristoteles in hoc capite
; paratur aliquo modo, significari,vel concipiut
praecipue loquitur de unitatc per se ipsius materiam, et ideo aptum esse ad componen-
definiti scu cssentia>, quatenus ex generc et dum per se uiiiim cum differentia.
differentia compouilur. De hac autem com- Q. 3. Tertia quaestio esse potest, quomodo
positione ct extremonnn distinctione, et com- verum sit differentiam superiorcm dividi per
paratione, videnda smd qute lafe tractantiu' inferiores ; sic enim Philosophus ait : Oportet
disp. 6, sect. 9, 10 et 11. divicli dtffererdia di/fereatiam. Est autem ra-

Q. 2. Quapri vcro ulterius potest, an genus tio dubii, quia differentia indivisibilis vidctur,
possit extra ornnes species reperiii. Et catio alioqui si differentia per diifercntias divisi-
dubii est, nam Aristoteles sub disjunctione hilis est, ct in infmitum procedetur, et non

dicit : Genus non est pr&ter eas, quce ut spe- constituet speciem indivisibilem. Responde-
cies generis sunt, aut si esl giddem , sed tan- tur, Aristotelem clare loqui de differentiis
 ;

IN MKTAPHYSICAM. XX.\!X
subalternis, quas dividi dicit, non quia ipsa? exponunt, et sigoificat S. Thomas,
Alicpii
ut differenti* snnt, dividantur, sed quia eon- Aristotelem loqui de differentia, non 'secun-
stitutum ex illis, ut tale est, araplius est divi- dum pra?cisum conceptum ejus, ut est pars
sibileper alias formales differentias.Nec pro- definitionis, sed ut est quoddam totuminclu-
ceditur in infinitum, quia in aliqua iiltima dens confuse, non solum superiores diffe-
differentia sistitur, ut idem Aristoteles dicit. rentias, sed etiam genus ipsum. Nam solum
Neque etiam St, ut talis differentia non con- in hoc sensu potest esse verum, cpiod diffe-
speciem, sed ut non constituat speciem
stituat rentia ultima sit substantia rei et defmitio,
uliimam. nimirum fequivalenter et implicite. Alitei*
Advertit vero Pliilosoplms hanc divisionem Alensis indicat, et etiam Scotus ait, ultimam
debere esse formalem, ita ut posterior diffe- differentiam appellari substantiam rci et de-
rentia per se determinet priorem, et sit mo- finitionem, quia complet illam, non cpiia om-
dus seu actus ejus. Intellige autem aliquando nia superiora includat, secl quia illa per se
posteriorem differentiam esse ejusdem ordi- supponit, et necessaria consecutione, cui ul-
uis cum priori, et tunc esse solum quasi de- tima differentia convenit, necesse est omnes
termiuationem ejus iu eadem latitucline, ut superiores convenire. Sed, licet ha3c vera sint,
sensibile determinatur per talem sentiendi tamen non sufficiunt ad expiicandam Aristo-
modum; interdum vero posteriorem differen- telis argumeutationem nimirum committi
,

tiaru pertinere ad superiorem ordinem, et nugationem, si simul cum ultima differentia

secuin evehere priorem ditierentiam quo
moclo rationale comparatur ad sensihile. Et
tunc non solum cleterminat illam quasi mocli-
,
superiores in defmitione ponantur. Nam hoc,
per se loquendo, non sequitur; dicendo eiiim
vwens sensibile rationale non committitur
,

ficando intra siram gradum, sed addendo nugatio, etiamsi rationale sumptum confuse
etiam gradum superiorem ; tamen quia illucl et per modum totius superiora onmia inclu-
additurn est formaiis actuatio prioris gradus, dat, quia in illa detinitione non ita adjungi-
simulque est perfectio illius intra siunn" gra- tur, secl secundum suam prajcisam rationem.
dmn, non solum illa est propria et formajis Neque etiam committitur nugatio propterea
clifferentia, verum etiam est perfectissima. quod rationale per se supponat superiora, et
Q. -4. Quarta qusestio est, num differentia implicite ac illative illa indicet satis est enim
;

inferior supcriorem includat. Id enim aflir-
mare videtur Philosophus, cum ait >$i ergo
Ihpc Ua se Jrrjent, manifcstum est guod ultima
d'ijf'yc/atia rei suistr/ntia erit, ct
infra : Si igitnr differcntice diffcrentia
cpiocl iba formaliter non includat. Videtur
: ergo Aristoteles sentire ultimam differentiam
formaliter includere superiores, et ideo com-
definitio ; et mitti nugationem. Idcpie videtnr clarum in
fiat, exemplo Aristotelis nam hasc differentia bi-
;

WKi oua> ultiiua cst, erit species et substantia. pes, includit formaliter hanc superiorem, sc.i-
Adhihetcpie exemplum in his,animal lialens licet, habsre peclcs.
pedes, bipes ; nam ha^c secunda includit pri- Dicendum nihilominus est per se loquendo
mam, ut per se constat, et hinc concludit in diiierentiam ultimam non includere formali-
definitione non esse ponendam, nisi ultimam ter superiores, sed prcesuppositive aiit confu-
diiferentiam ; nam si simul priores ponantur, se, ut citati auctores vere dixerunt. Ex cpia

connuittetur nugatio, ut si in clicto exemplo ctiam ht non counnitti nugationem, per se

dicatur animal haoens pedes, Mpes. In contra- locpiendo et generaliter, ponendo in defini-
rium vero est, quia differentia superior in~ tione plures differentias per se subordinatas,
cluditur in genere, ut sensihile in animali quaudo definitio non datur per genus proxi-
ergo non potest includi in differentia iufc- mum, sed per remotum. Et hoc etiam est
riori. Patet consequentia, tum quia genus om- certissimum, et sumitur ex eodem Aristotele
uino extra rationem differeutiai est, ut in in hoc capite. Aliquanclo vero talis esse potest

lib. 3 est clictum ; tum etiam cpiia alias sem- clivisio differentiarum, ut in conceptu unius
per committeretur nugatio adjungenclo diffe- alia formaliter inciuclatur, et fiat repetitio
rentiam generi, quod est plane falsum. Item utramcpie ponendo, ut in dicto exemplo Aris-
Cjuotiesin defmitione ponitur genus remotum, totelis. Quo indicio particulari utitur Aristo-
non satis est ponere differentiam ultimarn, tcles, ut ostendat ultimam differentiam esse ac-
sed oportet addere intermedias, ut hic etiam tum per se superiorem,et completivam unius
dicitur; ergonon includuntur in ultiina; alias essentia? definiti, quod hoc discursu
erat in
esset nueatio. intentum. Nam ex hoc indicio sumi potet
 ;

XL INDEX LOCIPLETISSIMUS
ideni esse in aliis ultimis differentiis, etiamsi tatem forma? ex rationibus quibus hic Aristo-
non ita formaliter superiores includant. Addi teles utitur. Scotus vero ibidem icl redarguit,
etiam potcst, nt tacita? objeetioni respondea- et rationes conatur sofvere. D. Thoma? au-
mus, differentiam ultimam preecise sumptam tem sententia praeferenda est, quam late
nunquam includere formaliter superiores; tractamus disputat. 15, sect. 10.
aliquando vero ita esse conjunctam, ut nec
concipiatur nec significetur nisi includendo CAPUT XIII.

superiores, ut in exemplo Aristotelis constat, DE SUBSTANTIA SECUNDA SEU UNIVERSALI.

hocque satis esse ad discursum
Fortasse etiam Aristoteles non loquitur de
differentia ultima et subalterna, sed de ulti-
ma, quam vult ostendere tantum esse unam,
nec posse poni in defmitione duas ultimas
sine nugatione, ut statim declarabimus.
Q. 5. Alia qua?stio in hoc capite defmitur,
Aristotelis.
Ab hoc capite incipit Aristoteles dicere ex-
pressius et clarius de secundis substantiis,
preesertim ad concludendam disputationem
de ideis contra Platonem.
Qua?st. 1. Unde prima qusestio hic occurrit,
an universalia sint substantia? quam Aristo- ,

nempe quas conditiones requirat definitio es- teles hoc capite prsecipue tractat. Et potest
sentialis, ut recte tradita sit ; multee enim primo intelligi de omnibus universalibus et ,

conditiones in hoc capite colliguntur. Prima, sic constat non omnia esse substantias, quod
ut detur per ea qua? defmitioni conveniunt attigimus disput. 6 sect. 7. Seeundo potest
,

per se primo et secundum quod ipsum, quia in speciali intelligi de universalibus pra?dica-
debent explicare quod quid est ejus. Secun- menti substantia? qua? in preedicamentis se-
,

da, ut detur per propriam potentiam et ac- cunda? substantia? clicuntur. Unde constat ta-
tum per se ordinata, et, si plures differentia? lia universalia substantias esse, de quibus
ponantur, una per se dividat aliam. Tertia, late disputamus disp. 33, sect. 2. Aristoteles
ut differentia ultima, una tantum sit, nam, autem hoc capite contendit non esse substan-
si sint plures, vcl una includet aliam, et sic tias simpliciter, id est, per se subsistentes in
erit migatio, vel neutra includet aliam, et seipsis et hoc probant rationes ejus, de qui-
,

tunc vel sunt per accidens ordinatee, et sic bus legi possunt expositores.
non component per se unam essentiam, vel Q. 2. Deinde hac occasione disputari hic
si per se ordinatse sunt, una est potentia, et potest de universali, an recte defmiatur esse
alia actus, et ha?c tantum erit ultima, altera iltud Quod pluribus natura aptum est esse
,

vero generalior erit. Quartam conditionem ita enim illud hic Philosophus definit, text. 45.
colligit Alensis, quod, scilicet, ut definitio Sed ha?c res disputatur late disp. 6, per to-
recto ordine constituatur, qua? communiora tam ubi tractamus quid
, sit aptitudo illa ,
et

sunt praecedant, et si plures ponantur diffe- quomodo sit in rebus , et ab ipsis distin-
renticc, priusponatur subalterna, deinde ul- guatur.
tima. Sed Aristoteles hanc non posuit quin ; Q. 3. Hic etiam tractari potest quo sensu
ordinem
potius significat in tine capitis,hunc vera sit illa vulgaris propositio duotots : Ex
non pertinere ad substantiam quod quidem ;
entibus in actu non fit unum in actu , sed ex
verum est, si materialiter sumatur formali- ; duobus in potentia, actus enim separat ; ha?c
ter tamen quoad rationem actus et potentia? enim sunt verba Aristotelis hic, text. 46. Sed
necesse est ut potcntia supponatur, et sic de hoc axiomate dicimus late tractando de
sumatur ut prior , licet forte non prius pro- existentia rei creatse, disp. 21, sect. H. Qiiod
feratur, et fioc sensu coincidit hfec conditio vero ad mentem Aristoles attinet, constat
cnvn pra?cedenti. Ultima conditio quee colli- eum loqui de entibus in actu completis ,
et

gitnr, est, definitionemdebcre essc propriam quatenus talia sunt. Eam enim propositionem
et reciprocam defmito. Quani etiam Aristotc- affert ut demonstret non possc universalia
,

les expresse non ponit ; in ea tamen incfudi- csse substantias integras ct per sc subsisten-
tur, quod definitio debet habere unitatem ab tes, et ita inesse individuis substantiis, ut cum
ultima differentia, qua? propriamrei substan- eis unum per se et actu componant. Et ila

tiam et essentiam declarat. nufla superest difficuftas.

Q. G. Scxta qua?stio hic traclari solet, an
unitas per se substantia? compositee unam
formam requirat. Hanc enim qua?stionem
saepe inculcat hic D. Tbouias, colligens uni-
 ,

IN METAPHYSICAM. XL1
concludere contra ponentes ideas esse res ,

CAPUT XIV. subsistentes, et consequenter particulares, et

UNIVERSALIA N0N ESSE SUBSTANTIAS AB INDIYIDUIS tamen separatas ab omni contractione indivi-
SEPARATAS. duali ; sic enim defmiri non possunt per dif-
ferentiam individualem consccmenter ha-
, et
In hoc capite nihil notutione dignuin occur- bere non possunt defmitionem constantem ex
rit ; supervacaneum enim existimo in re tam terminis communibus, ex quibus non potest
clara singulas Aristotelis rationes expendere, confici definitio ita propria ideee ut idea est
cum in eis nulmm sit pcculiare principium quin possit aliis rebus convenire ; et ita pro-
aut metaphysicum dogma ,
quod nova expo- cedunt aliae rationes Aristotelis, quee non ca-
sitione indigeat ; legantur ergo expositores. rent suis difficultatibus , sed inutile censeo
in eis explicandis immorari. Quomodo item
CAPUT XV. illa ratio possit habere aliquarn vim quoad
DE EADEM RE. vera individua , etiam materialia supra, ,

cap. 10, tactum est.

Hic obiter tanguntur ab Aristotele aliquse CAPUT XVI.
propositiones notandse, et quee in queestionem
QUOMODO POSSINT SUBSTANTI.E EX PLURIBUS PARTI-
adduci possent.
BUS COMPONI.
Queest. 1. Prima
Rei singularis
est illa :

non est definitio nec demonstratio quia non , Pauca de proposita intentione hic dicit
habet materiam in qua ipsa propositio de
,
AristoteJesstatim enim revertitur impu-
acl
;

inesse, et causalis, difficultatem habent. Sed

gnanclas ideas Platonis ; circa quam partem
hfec res tacta sufficienter est circa cap. 10.
nihil novi occurrit. Circa priorem vero pos-
Q. 2. Secunda est Quod lialet materiam,
:
sunt hic cpuestiones variee moveri de plurali-
esse et non esse contingit, et corruptibile est. tateformarum, sed dua3 suntprcecipua?. Prior
Sed intelhgenda est juxta subjectam mate- est, an elementa sint formaliter in misto.
riam hic enim sohun agit de rebus subluna-
;
Posterior vero est an in partibus heteroge-
,

ribus ex materia et forma compositis.

neis animalium sint partiales formee diversa-
Q. 3. Tertia est, non fieri formam, sed rum rationum. Quas qufestiones breviter at-
compositum et consequenter neque ideam,
,
tingimus disp. 15, sect. 10.
sed rem singularem. De quo partim lib. 1 ,

cap. 2, partim in hoc libro, cap. 8, dictam CAPUT XVII.

est.
QUOD QUID EST ESSE PRINCUPIUM ET CAUSAM EORUM
Q. 4. Quarta est, defmitionem clebere ex
QWE REI CONVENIUNT.
pluribus partibus seu nominibus constare
,

qufie tracta est cap. 10. Circa priorem partem hujus capitis tractari
Q. 5. An vero efficaciter inde Aristoteles possunt qusestiones logica? ut an necessario ,

concludat singulare non esse defmibile, non de re supponatur an sit, et quid sit; an vero
est facile ad explicandum. Summa enim ra- heec possint demonstrari. Item an qurestio
tionis, ut ex interpretatione D. Thom. et alio- propter cpiid locum habeat circa ipsum quid.
rmn colligitur, est, quia vel uterque terminus Sed haec et similia in lib. 2 Posteriorum trac-
defmitionis est communis, vel singularis uter- tantur, et difiicultatem non habeut. Nam in-
que aut alter. Si primum , defmitio non erit tegra quidditas rei non potest habere causam
rei singularis adsequate, sed aliis etiamcle se intrinsecam, nisi quatenus forma vel materia
conveniet. Si secunclum, non erit definitio, assignantur ut causa totius vel una pars as- ,

sed erunt nomina synonyma, quantum acl signatur aliquo moclo ut causa alterius quod
;

terminum singularem definitionis, et non cle- tamen essentia rei talis sit , seu quod ex tali-
finiti. Heec vero ratio videtur inefficax quoad bus principiis, verbi gratia, anima rationali et
hoc posterius membrum, nam differentia in- corpore, talis quidditas hominis consurgat,
dividualis, etsi sit convertibilis cuin re singu- non potest habere aliam causam intrinsecam
lari , non est vox synonyma ,
quia alio modo preeter naturam talis formaa et talis materise.
et per alium conceptum illam rem significat, Et in hoc sensu verum est non dari causam
sicut differentia specifica non est synonyma ipsius quod quid est, sed ipsum esse causam
speciei, licet cum ea convertatur. aliorum qua3 rei conveniunt. At vero loquen-
Discursus ergo Aristotehs maxime videtur do de causa extrinseca fmali vel effieiente-
 ;

XLH INDEX LOG LTLETISSIaIUS

aut etiam exemplari, interdum potest dari fme capitis Non enim est nccesse si quid
: ,

causa ipsius propter quid, quo modo una de- materiam hahet locatcm hoc generabilcm ,

finitio quidditativa interdum demonstratur etiam et corrupiihitem Iiaberc. Ubi plane sen-
per aliam etiam a pviori ut iu princ. lib. 2 , tit in rebus generabilibus et ingenerabilibus
de Anim. disseritur, et iu lib. 2Poster., e. 8 esse diversas materias. Ha3 vero quoestiones
et sequentibus. Et de hac re aliquid attigi- onmes cum aliis ,
quee de materia desiderari
mus disp. I . sect. 4, possunt, tractantur late disp. 12.
Q. 2. Cirea alteram vero partem lmjus ca- Q. 5. Atia quasstio est, anforma substantiahs
pitis tractari solet qua^stio , an totum distin- sit separabilis a materia. Aristoteles enim,
guatur a suis partibus simul sumptis. Hanc Resolu-
text. 3, ait, esse ratione separabilem,
traetamus disp. 36 seot. ult. Et resolutio ibi
. tio vero est materialem formam aliquando
data est eonsentanea Aristoteli liic, qui aperte nullo modo separari posse in re a materia,
docet, totum, quod est aliquo moclo per se ut in corporibus incorruptibilibus aliquando ;

unum, tanquam addens

distingui a partibus vero separari posse ita tamen ut separata ,

aliquid ultra illas, non tamen ab illis sumptis non maneat, sed destruatur. At vero formam
simul cmu illo addito. Quicl autem illud addi- immaterialem realiter separari posse ita ut ,

tum sit, nunquam satis explicat Aristoteles; separata conservetur; de qua re nihil Aristo-
nos autem breviter diximus illucl esse unio- teles hic tetigisse videtur. Quamvis Alexand.
nem partium. Aphrod. indicet Aristotelem hoc dixisse,

propter animam rationalem, sensumque esse,

LIBER OCTAYUS METAPHYSICiE. formam esse rationem separabilem, quia for-
niE8 ut sic ex ratione formee non repugnat es-
DE SCBSTANTIA SENSIBILT ET PRINCini EJUS. parari; nam alicpia separabilis est. Materia
vero ex absoluta ratione materias separabilis
Liber hic videri potest physicam cloc-
acl non est. Alia vero expositio est, quod forma sit
trinam potius quam acl metaphysicam spec- ratione separabilis, id est, cognoscibilis pree-
tans; tamen, licet res de quibus in eo trac- cise ut entitas distincta a materia, quanquam
tantur, communes sint physicee considera- sine habitudine ad materiam plene intelligi
lioni, modus et ratio disserendi de his est ac defmiri non Et ideo cum dicit Aris-
possit.
proprius metaphysica', ut disp. 1 proceniiali toteles esse ratione separabilem, non est in-
latias exponimus. Unde prcesentis libri materia telligendum, id est defmitione ita ut sine ,

late disputatur a nobis disputat. 12, 13, 14 materia defmiri possit, secl intelligentia ac
et 15. pra^cisione, ut dictumest. Alii exponunt, quod
CAPUT I. est defmitione separabilis a materia signata
et individua sed Aristoteles de hac re hic
SUBSTANTIAM SENSIBILEM MATERIA CONSTARE, ET ;

QUID ILLA. SIT. non loquitur, ut constat.

Q. 6. Sexto quaui potest de composita
,

In hoc capite pra?sertim est notanda illa substantia quid sit et C[uomodo comparetur

propositio in text. 3 : Sensibilcs vero substan- ad partes suas, cle cpia re dicemus disput. 36.
ticr materiam liahent. Nurneraverat autein Quod vero Aristoteles in text. 3 ait, composi-
paulo antea, in text. 2, inter sensibiles seu tum esse scparabile simpliciter non est in- ,

naturales substantias ccelum seu partes cceli, teHigencIum esse separabile a partibus, ita ut
et aperte Joquitur in dict. text. 3 de materia sine illis esse possil, id enim clare repugnat
substantiali ,
quam statim defmit clicens : sed separabile dicitur, quia potest essc per se
Maleriam autem dico, qucc cum non quod quid subsistens distinetum ct separatum a cpiahlxvl
"rft> sit ,
poteutia cst quocl quid. Ex his ergo alia substantia. Et ita potest consecpientcr ex-
vurise qiuB$tiQnes oriuntur. poni raiio quam sulijungit his verbis : Earum
Qiuest. 1. An materia substantialis sit in enim suhstantiarum, quce sccundum rationem,
rebug, qme iiliijua veru suijstantia sit. supple, forma id est, cpuo per ibrmam con-
1
,

Q. 2. An sit ens in pura potentia, et quo stituunlur, quccdam sunt separabiles, id est,
sensu id aecipiendum sit. in se suJjsistentes, ut prima; siiJjstantia^, qucc-
Q. 3. An sit iu oiniiihns rehus coi-porali- dam vero non, sciJicet socundce substantia\
Ijii-, eliarn in ccelis. exponunthaic posteriora veiba, sed
Aliter alii
Q. \. An sit una in omnibus , vel diversa. non declarant contextum, nec vim iilius con-
I'ro ijua sunt notanda ilJ.a verba Aristotelis in junetionis eausaJis, eninu
 IN META PHYSICAM. XLIII
Q. 7. Ultimo, habet etiam nic loeum qua3- tanquam inconveniens ,
quod seqnitur ex
siio, an solum compositum per se generetiir, sententia Platonis qui ponebat ideam homi- ,

quse tractatur disp. J5, sect. 4. nis separatam, esse per se hominem; indivi-
dua vero participatione illius. Hinc ergo fit,
GAPUT II. si liomo sign.ificat utrumque, et formam sine

DE SUBSTANTIALI FORMA. materia, qua3 est idea, et compositum, analo-

gice significare illa, quod est ahsurdum. Quis
Unica queestio hic ocourrit , an detur suh- enim dicat Petrum esse analogicc homi-
stantiahs forma, quam hic Aristoteles probat nem ? ita ergo tacite concludit Aristoteles
essc solurn ex proportione ad actus acciden- ha3c omnia
significare ipsum tantum et ,

tales. Sed de hac re, et aliis quse ad hane for- non solam formam. Et hoc videtur esse ,

mam spectant, dictum est latius disp. 15. quod obscurissime Aristoteles subdit sci- ,

licet illam resohvtionem Platonis , nimi-

CAPUT III. rum nomina luec significare solas formas,

D : PRSNCIPIO FORMALI PER COMPARATIONEM AD PO- ad aliquid fortasse aliud esse utilem, puta
SITIONES PLATONIS ET PYTHAGOR.E. in substantiis aljstrahentibus a materia in ,

sensibilibus vero nihil conferre quia sub-

,

Duas partes continet hoc caput : in priori stantia sensibilis non dicit solum quod quid
agit Aristoteles de formis et speciehus rerum erat esse , nisi homo anima dicatur ,
quod
per comparationem ad ideas quarum impu- est absurdum, ct ideo nomen significans sub-
gnationem semper inculcat in posteiiori ; stantiam sensibilem non potest significare
comparat formas ad numeros. formam separatam a materia.
Queest. Ut priorem partem prosequatur,
i . Qua?st. 2. Ex hac vero interpretatione
primo movet qusestionem, an nomen composi- oriuntur aliee duae quoestiones, nimirum, an
tum substantiam significet, an actum et for- in substantia sensibili sola fonna sit quiddi-
mam. Et quanquam non declaret cle quo no- tas ejus , vel etiam materia, seu constans ex
nhne loquatur sine dubio tamcn agit de no-
, utroque. Nam videtur Aristoteles in prssdic-
minihus absolutis signhicauiibus substantia- tis verbis sentire, solam formam esse quod
rum speeies, ut liomo, ctjuus ; nam quaestio- quid est ; compositum vero esse id cujus
nem hanc movet, ut ex nominis signifieatione est.
colligat, significata horum nomioum non esse Q. 3. Undc rursus pullulat alia qusestio,
res aliquas a materia separatas. Non videtur an in formis separatis quod quid est non sit
autem quaestioni clare ac distincte responde- nliuc! ah eo cujus est, in sensibilibus autem

re. Unde Alex. Aphrod. ait Aristotelem non rebus ha?c distinguantur. Utrumque enim vi-
respondisse ad quaestionem hanc ,
quia erat deiur Aristoteles docere in citatis verbis. Exi-
clara ejus resolutio, sciiicet ha^c nomioa si- stimo autem esse magnam a^quivocationem
gnificare formam. Sed fallitur, ut patebit. Alii in his verbis et quaestionibus prout nunc
putant Aristotelem qucestioni responclere in tractantur in scholis , et prout Aristoteles eas
illis Erit autcm utique in utrisqiie
verhis : ponit, ut in supeiioribus tactum est, et ex
animal, non ut ima ratione dictum, sed nt hoc loco mamfestum. fiet
iinum. Ex quibus Alexander Alerss. coliigit Forma ergo nunc communi usu aut pro
resolutionem csse, nomen significarc utrum- forma partis sumitur, aut pro forma totius,
que, scilicet compositum et formam, non ta- quaa est, verbi gratia, humaniias. Aristoteles
men univoca ratione, sed unum per prius, vero de forma totius fere nunquam facit
aliud vero in ordine ad aliud, Tamen hoc meniionem expressam, llcet possit compre-
etiam verum esse non potest, eo quod neque hendi sub nominc quidditatis. Aristoteles
nomen totius proprie loquendo significat
,
, ergo pra^ter formam partis, quns est proprius
formam absque materia, ut per se patet, ne- actus mateiia per formas intelligit frequen-
1
,
,

que in his nominibus sit vera aliquaanalogia, ter iri hoc 8 libro, illas Platonicas,
7, et in
Et ideo Scotus ait Aristotelem solum respon- quas (juxta sensum in quo Aristoteles illam
dere queestioni Platonice et non ex propria , sententiam tractat) poneiuhe erant separataj
sententia. et distincta3 non solum a materia, sed etia m
D. Thomas autem ait Aristotelem in illis a formis singularibus actuantibus materiam.
verbis non respondere qua^stioni, nisi forte Quia vero Plato asserebat illas formas esse ,

indirecte et implicite. Nam potius illud infert quidditatcs ipsorum singularium videtur ,
XI.IV INDEX LOCCPLETISSIMCS
illas easdem posuisse secundum se abstraetas tione dicitur quod quid est rei cujuscunque ,

et separatas participatione autem quadam

, quia dat ultimam speciem et constitutionem.
intrinsecas ipsis individuis et exercentes in Et hoc sensu dicit Aristoteles hic, substan-
eis munus forma -
', actuando materiam, et tiam sensibilem non solum includere quod
eonstituendo individuum ; et ideo Aristoteles quid est, id est, formam constituentem qnod
ita etiam loquitur in ea sententia, ac si in quid est, sed etiam materiam, ut recte
suhstantia sensibili forma prseter non sit alia Alensis.
ideam ideoque stepc ab una ad aliam tran-
; Atque eodem sensu (ut tertiae quEestioni
situm facit. Hinc etiam est ut nomine quiddi- respondeamus) ait in forma ipsa non distin-
tatis seu quod quid erat esse
, scepe non to- , gui quod quid est ab eo cujus est, quia om-
tam rei essentiam sed solam formam signi- , nis forma se ipsa talis est, nec habet formam
fieet, conveniens in hoc modo loquendi cum constituentem esse specificum illius ; in re
Platone , non ut sed po- in re illi consentiat , autem materiali id, quod formaliter consti-
tius ut concludat non posse quod quid est tuit quidditatem, distinguitur ab habente ip-
rerum materialium in sola forma consistere. sam formam nam habens; est totum compo-
Atque hoc fere modo loquitur in prresenti. situm, forma vero estpars ejus. Unde Aristo-
Unde in prima qurestione, mens ejus est hoc loco non comparavit naturam inte-
teles
hffic nomina significare in rebus sensibilibus gram ad suppositum, quo sensu solet illa
substantiam compositam ex materia et for- qutestio nuuc tractari, utlate clisserimusdisp.
ma. Quod ut plenius explicetur distinguere , 34. Nec etiam comparavit hic naturam specifi-
possmnus ada^quatum significatum uominis, cam ad individua, quia solet esse alius sensus
et formale seu quasi formale. Ut in hac voce illius qiuestionis, ut tractamus disp. 5, sect.
Tiomo, adeequatum significatum esttotushomo, 1, et disp. 6, sect. 1 et2. Unde nihil etiam hoe
forrnale vero est humanitas formalius autem ; loco distinxit Philosophus inter materiam com-
videri posset anima rationalis Hte c igitur n omi- . muniter sumptam, et materiam signatam seu
na adsequate significant compositas substan- individuam, quia Plato (ut ipse ei tribuit) non
tias, ut est per se evidens, nam illud significat soluui a materia signata, sed absolute a ma-
nomen, quod per definitionem explicatur, ut teria separatfat ideas et essentias rerum sen-
patet supra 28 defmitiones au-
, lib. 4, text. ; sibilium. Ac denique non declarat Aristote-
tem harum rerum non includunt solasformas, les, an heec nomina significent compositum
sed compositum ex materia et forma, ut con- substantiale in communi tantum, vel etiam in
stat ex dictis lib. 7 text. 18 et sequentibus ,
;
individuo, cle qua re diximus etiam tractando
illud ergo significant nomina. Idemque satis de universalibus, disput. 6, sect. 5.
constat ex modo concipiendi omnium nemo ; Q. 4. Alia3 prseterea quaestiones occurrere
enim per nomen liomo solam animam conci- possunt circa eamdem partem, quas Aristote-
pit nec animam esse hominem quispiam di-
, les]attigit, ut an individua tantum per se gene-
xerit significat ergo homo adsequate com-
; rcntur, ut Aristoteles hic sentit, vel etiam
positumipsum. Quin etiam de formali signifi- species.
cat compositum ex materia et forma, scilicet, Q. 5. Item an totum prseter materiam et
integram liominis naturam, quse non est sola formam aliquid aliud includat, ut plane hic
forma physica licet dicatur forma metaphy-
,
Philosophus intendit.
sica, seu totius, qiue est humanitas. Animam Q. 6. Ac denique, an res simplices defini-
vero neutro modo proprie significat, sed eam biles sint, vel tantum compositae, ut hic Aris-
includit in suo significato sicut etiam inclu- , toteles significat; intelligendumque est de re
dit materiam licet in diverso genere
, nam ;
composita, vel reipsa, vel ratione ex genere
animam includit ut formam constituentem et differentia. De qua re et de caeteris quoestio-
quidditatem rei materiam vero ut inchoan- , nibus satis in superioribus tactum est.

tem illam. Q. 7. Circa alteram capitis partem quceri

Ex quibus colligitur resolutio secundai etiam an numerus sit per se unus.
solet,
qucestionis hoc
ct interpretatio Aristotelis in Q. 8. Item an ultima unitas sit forma nume-
loco circaillam. Simpliciterenim verum est, ri, quee duaj qufestiones in disput. 41, de
et de sententia Philosophi, non solam for- quantitate discreta, late tractantur.
mam, sed etiammateriam esse de quidditate Q. 9. Rursus potest disputari an cssenti<p ,

substantite sensibiiis, ut tractamus late disp. rerum sint sicut numeri; hoc enim axioma ex
oG, sect. 1. Nibilominus forma speciali ra- hoc loco sumi solet et ad venim illius sen-
;
 IN METAPHYSICAM. XLV
sum percipienduin, oportetprse oculishabere, Q. 6. Ac tandem tractari hic potest de ma-
illam particulam sicut, non dicere adaequa- teriali causa accidentium, quod Aristoteles in
tam, imo nec veram similitudinem, sed pro- de ea re disp. 14 confe-
fine capitis attigit, et
portionem. Qua? in hoc consistit, quod sicut cimus. Neque aliquid aliud notatione dignum
numeri ex pluribus unitatibus, ita essentia? occurrit.
rerum materialium (de his enim hic agitur, CAPUT V.
quamvis eadem ratio sit de omnibus creatis) QUOMODO MATERIALE PRINCIPIUM AD TRANSMUTA-
componuntur ex pluribus prsedicatis quiddi- TIONES DF.SERVIAT.
tativis, licet diverso modo unitates enim ;

sunt realiter plures, prasdicata vero solum ra- Quasst. 1 . In hoc capite celebris esse solet
tione. Item sicut unitates in quolibet numero illa sententia Philosophi
Qiuecumque absque :

fmitas sunt, ita et quidditativa prasdicata, ut eo, qiwd transmutentur, sunt, aut non, Jiorum
supra circa lib. 2 tactum est. Quo etiam fit materia non est ; cujus occasione tractari hic
ut, sicut divisio numeri non procedit in infi- solet quasstio de materia cceli, quia ex illa
nitum, ita nec resolutio speciei in prasdicata propositione dici solet ccelos, juxta Philosophi
quidditative, sed tandem sistit in aliquibus sententiam, materiam non habere, eo quocl
simplicibus et primis. Rursus sicut ultima uni- transmutari non possint. Sed imprimis Aristo-
tasdeterminatrationemtalisnumeri, ita etul- telis sententia aliena est ab hoc proposito.
tima differentia rationem specificam.Quare si- Cum enim in principio hujus capitis dixisset,
cutadditaunitate mutatur numerus,ita etad- qusedam esse etnon esse abscjue generatione
dita differentiamutaturspecies. Et quoadhoc et corruptione, non loquitur in dictis verbis
maxime dicitur uniuscujusquc rei essentia de rebus incorruptibilibus; illse enim non sunt
esse sicut numerus, et consistere quodam- ex iis quse possunt esse et non esse, sedne-
modo in indivisibili, sicut ille consistit. cessario sunt hic ergo loquitur de iis re-
:

Q. 10. Hinc vero suboriebatur altera quas- bus qua? possunt esse et non esse absque
stio, quomodo forroa? aliquas possint sus- generatione et corruptione, scilicet, quse ad
cipere magis vel minus, et an tunc ipsa spe- illas per se primo sit, cujusmodi sunt formse

cies mutetur, augeatur vel minuatur, vel so- ipste. De his ergo dicit in dicta propositione,
iaforma individua, et an hoc habeat locum non habere materiam, sed esse actus mate-
in accidentibus tantum, vel etiam iu formis riee. Ipsa autem composita, qua? materiacon-

substantialibus. Sedhanc materiam cle inten- stant, esse proprie transmutabilia per gene-
sione formarum tractamus late in disp. 46, rationem et corruptionem. Deincle, si illa pro-

circa preedicamentum Qualitatis. positio nude sumpta, de ccelis etiam sumere-

tur, inteUigendum esset juxta superiora, sci-
CAPUT IV. rebus non essc materiam sub-
licet, in illis

DE PRINCIPIO MATERIALI SUBSTANTIARUM. jectam transmutationi, sed proportionatam,

ut supra dictum est.
In hoc capite nihil fere novum Aristoteles Q. 2. Circa finem hujus capitis attingit
docet. Unde fere omnes quaestiones de mate- Aristoteles quaestionem, an sit regressus ex
ria, imo de causis hic tractari possent.
et privatione ad habitum. Quae potest intelligi
Quasst. 1 An materia prima omnium re-
. aut de regressu ad eumdem numero habitum,
rum generabilium una sit, seu ad eamdem numero formam, et sic at-
Q. 2. Secunda, an materia proxima sit di- tingit materiam de resurrectione, quae ab hoc
versa, et quomodo id debeat intelligi de ma- loco satis est aliena ;
tractavimus autem illam
teria proxima, etquomododeremota, etqua- late in 2 tomo tertia? partis, et in hoc opere
lis hasc distinctio sit. Scepiusillamobiter attingimus,pra?sertim disp.
Ha? tractata? sunt in disp. 13 ,
in prioribus 5, sect, 3 etsequentibus, ubi de principio in-
sectionibus. dividuationis agimus.
Q. 3. Rursus, an rerum naturalium qua- Yel potest intelligi qua?stio de reditu ad
tuor sint causse, in disput. 12, late. eamdem formam in specie, et sic non est du-
Q. 4 et 5. An finis et efficiens in camdem bium quin possit esse regressus, non tamen
coincidant , in disp. 27. Pra-terea an in , in omnibus immediate ; non enim ex aceto
substantiis natnralibus incorruptibilibus sit fit immediate vinum, nec ex cadavere animal,
maleria ,
et qualis; in disp. 13, sect. 9 et licet ex aere, et fiat aqua, et ex aqua aer. Et
sequentibus. ratio quam Aristoteles insmuat, etD. Thomas
XLYI INDEX LOCUPLETISSIMUS
melius declarat. est. quia aliqusa sunt forrna?, substantia? composita?. Ob hanc eigo causam,
quas a?quali ordiue et immcdiaio rospicit ma- postquam Philosophus cle substantia tractavit
teria. aliee vero qua? certum ordiuem requi- in hoc libro, prsedictam divisionem declarat.
ruut, ut una post aliam ifi materia intro-
ita Est autem pro totius libri intelligentia adver-
ducantur, seu ut una res ex alia, ut ex ter tendum, aliud esse dividere ens in ens iu
mino a qno, generetur. Forrna enim aceti,vel poteutia vel in actu, aliud vero dividere ens
cadaveris naturaliter introduci non potest, in eus, quod est potentia, velc[uod esi actus;
nisi post formam vini vcl animalis, et ad re- nam non est divisio in entia cssentiali-
prior
cessum ejus, et hic non poiest mutari naiu- ter diversa sed in diversos status ejusdem
,

ralisordo generationis, ut cx aceto fiat vi- cntis secundum rationem existendi et in hoc ;

num, sicut ex saiiguine fit semen, non vero e sensu pauca dicit Philosophus in toto hoc li-
eonverso, et ideo in his necesse est nt mate- bro ; illam vero divisionem nos applicamus in
ria prius redcat ad elementum, vel ad alias disp. 31, sect. 3. Posterior autem clivisio est
formas ut iterum tandem disponi possit
. secundum diversas rationes essentiales en-
ad formam ejusdem speciei cum ea quam tiura, sive existentium actu, sive in potentia
amisit. tautum : uterque enim status habet locum in
CAPUT VI. utroque membro, et hoc sensu tractatur a
CLR EX GEXERE ET DIFFEREXTIA. .MATERl A LT Philosopho in discursu hujus libri. Sic autem
FORMA FIAT PER SE UXUM. sumpta divisio potissime locum habet in sub-
stantia et qualitate , et ideosecundum prio-
Qua?st. 1 Totum hoc capnt consumit Ari- rem rationem tractatur a nobis inter dispu-
stoteles in explicanda hae qua?stione, quam tandum de materia et forma disp. 13 et 15.
supra etiam tetigit lib. 7, c. 12, ubi aliqua Posteriori vero modo tractando de qualitatis
adnotavimus, et plura in disputat. de mate- spcciebus, disp. 43.
ria et forma, pra?sertim clisp. 15, sect. !. Xe-
cpie in ejus discussione aliquid aliud Aristo- CAPUT I.

teles docetnotatudignum. Solum observatur, 1)E VARIIS SIGXIFICVTIONIBUS NOMINIS poUlttia.

cum Aristoteles in fine capitis videtur exclu-
dereomne medium, ut ex materia et forma Qusest-. 1. In hoc capite fere repetit Aris-
unnm, non exclndere modum unionis id
fiat ;
toteles cmoe tradiderat in libro 5, capite 12,
.

enim impossibile est, ut ostendimus eadem unde queestiones ibi tacta? hic etiam locum
disp. 15, sect. 6; sed excludere aliam entita- habent. Addi vero possunt alia?, ut an poicu-
tcm distinctam, a qua sit illa unitas, et sic est tia univoce dicatur de potentia activa et pas-
res clara. siva ; hic enim Aristoteles videtur clocere clici

Observetur etiain quomodo Aristo-

Q. 2. analogice, et de potentia passivadici per ha-
teles hic ait, res simplices et abstrahentes a bitudinem ad activam. Resolutio vero est, si
materia seipsis habere unitatem et esse unum nomen potentise transcendentaliter sumatur,
quid, confirmans plane expositionem a nobis analogice dici cle illis si vero sumatur ut cst ;

datain supra, c. 3. species qualitatis, sic dici univoce de qua re ;

Q. 3. Ex doctrina etiam hujus capitis eou- agimus latius citato loco. Hic vero observa,
lirmari potest qaod de modo cietcrminationis Aristotelemhoc loco non ageredc potentiaut
entis ad universalissima genera tradimus disp. est secunda species qualitatis sed latc, ut ,

3, scct. (i. comprehenclit ornnia principia agendi unde ;

artem et alios habitus soepe potentias nomi-

nat.
LIBER NONUS METAPHYSICE.
Q. 2. Rursus inquiri potcst , an potentia
DE DITISIONE ENTIS IN 1'OTENTIAM ET ACTUM. activa et passiva semper sint distinct poten-
tise, ut hic Aristoteles hmuit, vel aliquando in
Celebris est divisio enfisiu ens actu, et ens eamdcm coincidant, ut videtur contingere
in potentin, sen in potentiam et aetum, ex in potentiis anima?.. De qua rc dicimus in pra>
quasolet Aristotelcs varias qlisestiones dissol- dicta disp. -44-, s. I .

vere, ut an qaod iil , antea cxisteret; ait Q. 3. Cum hac conjuncta cst alia qua?stio,

enim praeexistere in potcntia, et non in actu; an idem possit pali va scipso ;

nam Aristoteles
proxime in fine superioris
'I libri ex eadcm bic negat his verbis Propter quod mdlum, :

partitione definierat quaestionem de unitate prout connalurale factum, ipsum a seipso pa*
 IN METAPHYSICARl. XLVI
titur. Quse possunt imprimis exponi de pas- nem vero inferiorem potentiam vocari posse
sionc proprie etrigorose dicta, id est, physica, irrationalem. Unde duplex distingui potest
et aliquo moclo corruptiva ita ut non com- , potentia rationalis, aliaeliciens vel imperans,
prehendant passiones perfectivas, ut sunt im- alia exequens cum subordinatione ad prio-
manentes. Sccundo ei melius expendenda rem potentiam, et potest uno vcrbo dici im-
censeo verba illa, prout nalurale factum; duo perative rationalis, juxta doctrinam Philoso-
enim includere videntur. Unum est, nihil exi- phi, libro 1 Ethicorum, capit. 13. Priori mo-
stens in suo naturali et perfecto statu pati a do dicitur rationalis illa potentia, cpicein se
seipso; aliud est nihil pati a se, prout conna- rationalis est, elicitqtie actum modoralionah.
luralc faclum, id est, secundum id prrccise Qu?e rtirsus stibclistingtti potest, nam quredam
quod habet a natura sed indiget , aliqtto alio, est ipsa ratio formaliter seuperessentiam, ut
ut speciebtis, vel alia re simili ;
sed ha3.c res estintellectus; alia estrationalisparticipative,
disputatur latissime a nobis, disp. 18. seu perconcomitantiam et regimen, tit vo-
ltmtas, et de utraque loquitur Aristoteles hic,
CAPUT II. cptia utraqtie gradum rationalem sequitur.
UE POTENTIIS IUTIONALIBUS ET IRRATIONALIBUS, Vel potitis cie iilis videtur Phiiosophus loqui
per moclum ttnius, qtiia ex utraque complc-
Iu hoc capite solum ait Aristoteles de po- tur veluti untim adfequattmi principium hu-
tentia activa qtiam supra dixerat esse per se manarum actionum, quatenus altera Cftioad
primo potentiam, idque facile patet ex dis- exercitittm, altera quoad specificationem mo-
cursu textus, et ex divisionibus quas tradit, et vet. Potentia imperative rationalis dicitur illa,
ex declaratione seu differentia, quam subjun- quee cum in se rationalis non sit, natura sua
git. Quffiri ergo primo potest quse sit potentia obedire potest rationi, quomodo Aristoteles,
vitalis, quee vero non enim divi-
vitaiis ; hsec citato loco Ethicorum, appetittim sensiti-
1

sio insinuatur a Philosopho, cumait quasdam vttm hominis vocat rationalem per participa-
esse potentias anima?, alias vero rerum inani- tionem, licet sit irrationalis simpliciter; et ad
matarum. Qute divisio magis spectat ad scien- htinc ordinem rechtci potest potentia cxecu-
tiam de anima. Et ideo breviterdicendum est, tiva ad extra, qttatenus subjacct motioni vo-
potentias vitales dici omnes illas, quaVconse- luntatis, et rationis, qttalis est potentia mo-
quuntur animam, ut anima est, seu aliquem tiva secundum locum, de qua Philosophus
vitce gradum. Et quia graclus vitse a nobis libro tertio deAnima, capit.9 et sequentibus.
non concipitur nec discernitur, nisi per or- Ex illo vero loco, praasertim textti 41 et 42,
dinem ad operationem propriam qua vi- ,
oritur specialis dubitatio, cjuia ibi videtur
vens in seipsum agit, ut se actuet, vel perfi- Aristoteles rejicere, tit insufiicientem, hanc
ciattir , ideo potentia vitalis illa est, qua3 est divisionem potentiarum in rationales et irra-
principium proximum et intrinsecum opera- tionales. Responderi potest prinio, illam di-
tionis vitalis, per quamipsum vivens seipsum visionemdupliciter dariposse. Primo, ut adai-
perficit et actuat. Et in hoc genere potest ul- cptatam potentiarum animce, et hoc sensu
teriu3 distingtii duplex potentia : una qua? est non probari ab Aristotele citato loco ; alio
proximum principium, quo vivens seipsum modo ut propriam ac specialem divisionem
perficit, non tamen secundum eamdem po- potentiarum hominis seti anhme rationalis,
tentiam alia quce secundum eamdem po-
; ethocmodo tradiab Aristotele tamhic, qtiam
tentiam est principium proximum actuandi libro 1 Ethicorttm, cap. 13. Ratio vero diffe-
seipsum ;
et hfec estproprie potentia ad actum rentia? est, cpiia potenthe hominis habcntali-
immanentem, qttce perfectiori modo vitalis cpio modo ordinem ad rationem, quatenus
est. Et hcec rttrstis distinguitur in rationalem omnes in eadein anima rationali radicantur,
et irrationalem, quam divisionein expressius et ideopossunt convenienter dividi per ordi-
hic Aristoteles posuit. nem adrationem, atit participationem vel ca-
Q. 2. Girca quam queeri ulterius potest, rentiam actus. Potentia? vero brutorum vei
an conveniens sit, et qute sit po-
clicta divisio aliarum rerum nattiralium non habent ordi-
tentia rationalis, et quotuplex sit. Quee qutes- nem adrationem et ideo nec rationales, nec
;

tiones etiam spectant acl scientiamde anima. irrationales proprie chcuntur. Sedhfficrespon-
Et ideo dicendum est breviter, potentiam sio nonrecte accomniodaturhuicloco Aristote-
rationalem appellari, omnem illam cpia3 con- lis, nam aperte sttb potentiis irrationalibus in-
sequitur gradum intellectualem ut sic, om- cluclit omnes, cpce naturaliter aguiit, et sine
 .

^LYIII IMDEX LOCUPLETISSIMUS

ratione. Unde expresse ponit exeinplum imi- nem, nec potentia materiae omnem formam.
tionalis potentiae in calore. Item, quia per il- Q. 2. Ex eodem capite, in fine, sumptum
larudifferentiam quasi privativain, scilieet ir- est illud vulgare axioma continens definitio-
rationale, cireumscribi potest modus agendi nem possibilis, scilicet : PossiUle illud est,

omnium potentiarum naturalium et vitalium, quo posito in esse nildl scquitur impossibile
quae gradum rationis non attingunt. Non vi- Quod est cvidens , si cum proportione suma-
detur ergo dubium, quin ha?c possit esse tur possibilitas et reductio in actum. Aliquid
adsequata divisio potentiarum non solum in enim est possibile est secundum actum suc-
homine, nec solum in anima, sed absolutc cessivum etnon simultaneum, ut continuum
in omni agente. Aristoteles ergo, in 3 de dividi in infinitum est possibile, non ita ut
Aiiima, non defmiendo, sed disputando tan- tota divisio possibilis simul ponatur, sed ut
tum procedit, ut D. Thom. notat, vcl certe successive ponatur, et nunquam finiatur. Sic
improbat illam divisionem ut iusufficien- etiam aliquid est possibilc divisim non ta- ,

tem, non absolute, sed quia non satis eratad men composite, ut album fieri nigrum. Si
cxplicandum numerum et varietatem poten- ergo reductio ad actum cum proportione fiat,
tiarum animse. manifesta est illa propositio, cujus rationem
Q. 3. Tertia qusestio principalis hic est, an in sequenti capite magis declarabimus.
recte assignetur ab Aristotele discrimen in-
ter has potentias, ex eo quod sola? rationales CAPUT IV.
potentia? simt principia contrariorum de qua
;
NON OMNE QUODNONFIT, 1'OSSIBILE ESSE FIEIII.
,

re late dictum est disputat. 10, in qua de cau-

sis liberis et nccessariis fuse disserimus, et Ut Aristoteles confirmet descriptionem pos-
explicamus qusenaru potentia; libera? sint, et sibilis, quaminfine superioris capitis tradidit,
quomodo contrariarum actio-
sint principia hic reprobat sententiam eorum qui dicebant,
num. Item in disp. 26, sect. 6, tractamus an unumquodque esse possibile, etiamsi futurum
eadem causa possit efficere contrarios effec- non sit, quod tam est aperte falsum, ut nulla
tus, et inutroque locolmnc Aristotelis locum egeat refutatione aut declaratione.
explicamus. Qufest. 1. Solum est advertendum, non-
CAPUT III. nullos ex hac littera Aristotelis colligere, non
POTENTIAM ESSE SEPARABILEM AB ACTU. solum non omne, quod uturum nunquam est,
esse possibile, sed etiam omne cjuod nun-
Quaest. 1 . In hoc capite reprobat Aristote- quamfuturum est, esseimpossibile, seu (quod
les quorumdam sententiam, qui dicebantpo- idem est) omne, quod possibile est, aliquando
tentiam non esse, nisi dum actu operatur, esse futurum, quia omne id, quocl semper
quw tam est absurda, ut per se statim falsa non est, impossibile est esse. Et ha?c videtur
appareat. Underationes Aristotelis perspiciue esse expositio Commentatoris hic, textu 8 et
sunt. Hincque sumitur hoc principium Po- :
9,quam defendit Jandun. hic, qusest. 5, utre-
tentia prwcedit actum simm. Quodsi intelligi- fert et late impugnat Javehus, qusest. 10. Ve-
tur de antecessione secundum naturse ordi- rumtameii non solum repugnat menti et ver-
nem, universum verum, quia cum po-
est in bis Aristotelis, tum hic, tum etiam aliis locis,
tentia causa sui actus, prsecedit illum or-
sit sed est etiam cvidenter falsa ct repugnans ,

dine naturaj. Loquimur enim dc potentia etiam principiis fidei Catholicse. Primum patet,
comparata ad actum, quia ab illa propric namPhilosophus bic, utrecte D. Thom. et alii

manat. Quod adverto, ut excludam potentiam exponunt, expresse docet qusedam quidem es-
gencraudi vel spirandi, quse est in divinis se possibilia, qiise nunquam futura sunt, quan-
personis, de qua alia est ratio et consideratio. quam non omnia, quse nunquam futura sunt,
At vero si iritelligatur de antecessione dura- sint possibilia esse vel fieri. Et 1. 2 de Genera-
tionis, sic intelligendum est illud principium tione, c. 11, textu (54, dicit : Quijamjam am-
de possibili seu indefinite, non de nccessi-
, bulatiirus cst facile non amluhibit. Ubi non
,

tateseu universaliter. Potest enim potentia solum ait, aliquid possibilc sed etiam quod ,

tum activa, tum etiam passiva, prsecedere jam est in proposito ,

vel quasi in vestibulo
tempore actumsuum non cst tamen necessa-
; ut fiat, interdum non ficri. Et ratio est evi-

rium, nec in qualibetpotentia, neque respectu dcns ex principio posito in prsecedenti ca-
omnium actuum; potentia enim illuminandi pitc ,
quia potcntia potest esse prior lempo-
non prajcedit temporc omnem illuminatio- re quani suus actus; unde fieri potest ut ali.
 ; :,

IN METAPHYSICAM. XLIX
quein actum liuuquam exerceat, etiamsi pos- ria sequitur actus contingen qui actus ne-
sit. Deinde in effectibus clivinis est lioc non cessario includit vel supponit potentiam, non
solum evidens, secl etiam cle fide certum tamen sub eadem conditione necessarii aut
multa enim potest Deus facere qme nunquam contingentis.
facit; sic enim dixit Christus, Matttuei 26 : GAPUT V.
An non possum rogare Patrem mcum, etc. ? DE ORDIXE INTER POTENTIAM ET ACTUM,
Denique ex contingentia et libertate aliquorum
effectuum vel causarum, necessaria consecu- Qiuest. 1. Hic primo inquiri potest an in
iione icl sequitui. De qua re late tractamus uno et eodem subjecto actus interdum ante-
disput. 19, sectione2et seq.Nequc cst verum cedat potentiam, quod hic Aristoteles affir-

omne id, quod nunquam est, csse impossibile, mare videtur. Sed haec qusestio facile dissol-
sed quod ex se et ab intrinseco nunquam est, vetur, si advertatur quod supra notatum est,
ita ut careat capacitate essendi. Aristotelem hic vocare potentiam omne prin-
Q. 2. Ultimo consideranclum est quod in cipium agendi, etiamsi sit ars vel habitus.
textu nono Aristoteles infert, scilicet, quando Hoc ergo sensu constat aiiquas potentias, id
in propositionibus de inesse unum necessa- est, principia agendi supponere actus suos,

rio infertur ex alio, eodem modo sequi in quibus generantur, sic enim ars et habitus
propositionibus de possibili, ut antecedens si consuetudine acquiruntur. At vero propria
possibile sit, etiam et consequens sit possi- naturalis potentia activa vel passiva semper
bile. Ut si recte infertur: Currit, ergo movc- supponitur ad actum suum vcl tempore, vel
tur, recte etiam inferatur Potest currere er- :
;
saltem uatura, ncc fieri potest ut in eodem
go potest moveri; quia aliassi possibile esset prsecedat actus talempotentiam, utaperte hic
currere, impossibile autem moveri, aut pos- docet Aristoteles. Et ratio est, quia talis po-
set poni cursus sinemotu, contra priorem il- tentia est causa sui actus, et non est effec-
lationem, aut posito in re motu, qui suppo- tus illius, nisi forte in genere causae finalis,
nitur possibilis, sequeretur aliquid impossi- qiue causa non prsecedit in esse, sed for-
bile, scilicet cursus ille qui dicebatur esse tasse in apprehensione et intentione, et sic
impossibilis. Est ergo eviclens illud dogma, est res clara, quam iterum in cap. 8 Aris-
et in idem ferc incidit, quod dialectici aiunt, toteles attingit.
in bona consequentia non posse esse ante- Q. 2. Secundo, inquiri hic potest quo modo
eedens verum, et consequens falsum, quia, potentia reducatur in actum, et qusenam dif-
sicut ex possibili non sequitur impossibile, ita ferentia in hoc sitinter potentias rationales et
nec ex vero falsum. Etratio a priori est, quia irrationales. Sedha^c reslate tractata est disp.
consequcns virtute continetur in antecedente: 19. Hic solum notetur ex hoc loco Aristotelis
impossibile autem est ut possibile virtute con- plane colligi delinitionem potentia3 liherae.
tineat id cfuocl est impossibile, aut verum ali- quam dicto loco late tractavimus , scilicet,
quocl falsum, quia hoc ipso jam itlud non es- esse illam, quce, positis omnibus requisitis ad
set possibile, cum possibile respiciat actum, agendtim, potest agere nonagere. Hoc enim
et
etnon possit respicere actum impossibilem, est quod hic Philosophus ait Quoniam vero :

quia ad impossibile non est potentia et ea- ; potest aliquid potest,aliquando

, et aliquomodo ,

dem ratione illud non esset vermn, cum de et qua/cumque alia necesse est adesse in defini-
ratione veri sit ut nihil falsum contineat. tionc; Iuec enim verba sequipollent illi parti-
Itemestalia ratio, quia actu esse, necessario cuia? definitionis pra^.dictoe positis omnibus
,

infert possibile esse, cum actus supponatpo- requisitis ad agendum ; illa cnim omnia ait
tentiam, et ideo si inter actus est necessaria optime divus Thomas
Aristoteles, et exponit
consecutio, a fortiori etiam inter potentias. sumenda esse, seu supponenda, ut aliquid
Recte autem advertit D. Thomas hic esse ser- dicatur posse seu esse possibile simpliciter.
monem de possibili in communi, ut abstrahit De potentia autem sic sumpta subdit Aristole-
a necessario vel contingenti, quia fieri po- les hanc esse differentiam inter potentiasna-
test, ut inbona illationc de inesse, antece- turales et liberas, seu (quod idem est) irra-
dens sit possibile tantum contingens, conse- tionalcs et rationales, ut ipse loquitur, quod
quens vero nccessarium ut, si ridet, est ri- ; m -prioriuus necesse est, ut cmn, quoad possint,
sibilis, aut est homo ; et ratio est quia etiam passimm et activum approximent lioc quidem ,

lpse actus abstrahit ab Dc aliis vero ait

esse necessario vel faciat, illud vero patiatur.
contingente, ct quia ex proprietate necessa- Illas vero non est neccsse. Quod perinde est
XXV.
 ;

LNDEX. LOCIJPLETISSIMLS
uc si diceret, potentiani liberam talem esse, plicandum; nam esse in actu non est aliud
ut approximata ad agendum eum omnibus quam actu seu de facto haberc id quod erat
requisitis, non necessario agat, sed possit in potentia. Itaque si esse in actu clistingua-
agere et non agere, et subdit optimam raiio- tur ab esse in potentia, nihil aliud est quam
nem. Quia eum potentia libera sit per se, et actu existere, de quo quid sit, late diciinus
ex se potens ad contraria, si approximata ad disp. 3!. Si vero in aelu dicatur de potentia
generandum, ex necessitate ageret, simul activa, idem est quod actu operari. Si de pas-
ageret eontraria, qnod est impossibile. siva, idem ertt quod actu recipere seu infor-

Q. 3. Tertio, quceri potest quid determinet mari. Qute omnia exponuntur a nobis partim
potentiam rationaiem, vel liberam ad aetum, disput. 43, ubi de potentia activa et passiva,
lioc enim in fine liujus capitis Aristoteles in- ct actibus eanmi agimus ,
partim d. 48 et
vestigat. Et nihil aliud respondet, nisi hanc 49, ubi agimus de actione et passione, qute
potentiamdeterminarit'/\c7/'(j^,v'/ proposilo seu sunt immedialiores actus barum poteutia-
desidcrio, quo posito (supple officaei et abso- rum.
Juto) cx necessUate oy&ratw quod pohst Quod '. CAPUT VII
per se satis ciarum est. Restabat autem ultc- QU.VXDO DICATUR RES PROPIUE ESSE IN POTfiNTIA.
rius inquirendum, quid determinet banc po-
tentiam ad ipsam eleetionem sed de hoc ni- ; Inhoc etiarn capite nihil occurrit notatione
hil inquisivit Philosophus, quia nihil esse cre- dignum solum enim docet Philosophus, tunc
;

didit amplius inquirendum, quia hcec poten- rem dici proprie et absolute esse in potentia,
tia sua vi naturali, ut actu primo (loquor in cum est in potentia proxima, ita ut per unius
naturalibus et moraiibus electionibus, ac per agentis eSectionem possit reduci ad actum.
se loquendo), et ipsamet volitione seu clec- Quando vero est solum in potentia remota,
tione, ut actu seeundo, de, sc determinat ad non dicitur proprie et absolute essein pofen-
volendum et eligendum; nam volendo eligit, tia, ut aqua non est in potentia homo vel
et eligendo vult; non tamen se sola seu sine equus, simpiiciter loquendo, imo nec sperma
concursu et auxilio superioris eausce requi- (ait Aristoteles), quia multis transmutationi-
sitce hoc enim semper supponitur. Quam
; bus indiget, iit inde fiat homo. Qua3 omnia
sententiam attigit Soncin., lib. 9 Metaph., solum ad modum loquendi spectant nam rcs ;

q. 14, eamque non improbat, sed defendit per sc satis coustat.

putatque esse consentaneam doctrince Philo- Deinde vero dcclarat quo inodo materia di-
sophi hoc loco. Postea vero ipse addit ad catur de re, et docet prteclicari denominative ,

hanc determinationem saltem quoad speciil- non abstracte seu essentialiter ; dicitur enira
cationemconcurrerejudiciumiutellectus sed ; lignum aereum, non aer, et arca lignea, non
quo sensu id verum sit, et an haec deterini- ligimm. Et ratio est clara, quia pars uon
natio sui ipsius sit ipsi potentice iiberae tri- prtcdicatur de toto, nisi denominativo,quia uoii
buenda, latissime tractavimus in dicta disp. prffidicatur per modum totius, quia idqaod
i9, tam comparatione judicii mteliectus in aihcitur tali denominatione cst ipsum totiun.
sect. 6, quam comparatione divini concursus Quare hic nulia relinquitur qua^stio qiue alicu-
in sect. 4, ct disp. 27, sect. 2, 3 et h. jus monienti sit.

CAPUT VI. CAPUT VIII.

QUIDNAM ACTLS SIT. ACTUM ESSE PRIOREM P0TENTIA.

In hoc capite iiuiia occurrit qua^stio aiicu- Qutest. -! . Priino inquiri potest, au actus
jusmomenti. Solum notetur, Aiislotelem hic sit prior potentia definitione, seu ratione, et
non tam cxplicare quid sit actus qui proprie cognitione, ut hic Aristoteles doeef. De cjua
respondet potentia' activse ei passivse, quam re ex profcsso agimus, disput. S3, secfione
absolute quid sit esse in actu, prout distin- uitima.
guitur ab esse i.i potentia. Et hoc modo e Q. 2. Secundo, an actus prseeedat tempore
in actu latissime patet, et est veluti transccn- naturalem potenfiam, saltem secundum spe-
dens quoddam, et ideo ab Aiistotele non de- ciem seu in diversis subjectis. Ha-c ctiam
,

claratur dcfinitione, sed cxemplis, et induc- quasstio tractata est ibidem.

tione quadam, quia vix potest definitione iioc Q. 3. Ultimo, an potentia qua; usu acqui-
cxplicari, nisi utencio ipsomet actu ad id ex- jitur, idest habitus, sit posteriortempore suo
 ,;

1N METAPIIYSICAM. U
actu, et quomodo per iilum generetur, quod videtur nonpossc intelligide potentia activa,
etiam cap. 5 tactum est, de qua rc diximus quia supra dictum est ab eodem Philosopho,
disp. 44, quce est cle habitibus. nou onmem potentiam activam esse opposi-
torurn, sed rationalem tantum. De potentia
CAPUT IX. etiam passiva non potest csse universaliter
ACTUM EfSSE IHUOllKM SUBSTAXTIA SEU PlSRFECTIOXE, vera,maximeiiidoctriiia ejusdem Philosophi,
QUAM POTENTIAM. quia materia cceli est potentia ad formam, et

tamen non est potentia contradictionis, quia

Quaest. 1. Prima quaestio, et in hoc capite non est subjccta privationi, nec est in poten-
directe intenta, est, an actus sit perfectior, tia acl repugnantem formam. Et ccelum ipsum
quam potentia. Hcec tractatur disp. 43, sect. habet potentiam ad motum, et tarnen juxta
ult. doctrinam Philosophi, nou est in potentia
Q. 2. An posteriora generatione sint per- contradictionis, quia non potest cpiiescere.
fectiora. Hanc propositionem assumit lioc Quod si quis dicat, Aristotelem loqui de po-
loco Aristoteles ut principium, ex quo iufert tentia quee cst conjuncta, vel subjecta priva-
actum esse perfectiorem potentia. Cujus prin- tioni, hoc scnsu erit plane inepta et quasi
cipiisensus yeras est, quando aliquid ita est identica propositio, nihilque ad cloctriuam
generatione prius, ut ad posterius ordinetur deserviens. Perinde enim est ac si diceretur,
tanquam via acl teraiinum, vel tauquam id potentiam ad habitum et privationem esse
quod inchoatum est, ad id quod est consum- potentiam contradictionis.
matum, tunc quod est posterius, esse perfee- Dicendum vero est, Aristotelem aperte lo-
tius et hunc sensum declarant exempla
; qui de potentia cjua^ simul includit esse in
Aristotelis de viro et puero, et de semino et potcntia, quce non dicit solam potentiam re-
homine. Et ratio etiam quam subdit, diccns : ceptivam, quoad positivam entitatem et capa-
Iltucl eiiim (scilicet, quod posterius est gcne- citatem ejus, sed ineludit etiam statum in cpio
ratione) jam habet formam, Jwc xcro non ; id dicitur esse in potentia et carerc actu. Hane
cst, illud perductum est ad ierminum et con- vero essc Aristoielismentem perspicuum est
summationem comparatione alterius. At vero nam hoc sensu ait, rdJril yotcnlia (ctenium
quando aliquid est posterius generatione tan- cssc; cpiod aliter verum non essct (juxta cjus
quam quid consequens et dimanans ab alio, sententiam) de materia vel quautitate cceli,

ut passio seu proprietas respectu formce,tunc aut intellectu, vel vohmtate Angeli. Rursus
non oportet ut sit perfectius, ut per se con- ait in ccelonon esse potentiam acl moveri ab-
stat, nisi forte ita fiat comparatio, ut quod solute, quod etiam esset plane falsum, si de
posterius est, includat id quocl est prius, et sola potentia receptiva, quoadejus positivam
addat aliquid ; sic enim perfectior est aninia rationem, sermo esset; loquitur ergo de po-
suis potentiis affecta, quam in suaimda sul)- tentia, ut includit esse in potentia. Et hoc
stantia; et sic est res clara. modo potest intelligi non solum de poteutia
Q. 3. Qua^stio hic tractari poterat de dis- passiva, sed etiam de activa. Quocl ipsemet
tinctione duplicis finis, in eum, qui estopera- inferius videtur declarare, cum ait potentias
tio tautuin, vel qiii est aliquid factuin. Sed rationales per se esse potentias contradiciio-
hanc divisionem sufiicienter attingimus in nis, id est, qure possuut agere et non agere,
clisp. 23, sect. 2. potentias autem irrationales, solum quia acl-
7
Q. 4. Quarto, hic occurrit cpuestio de dif- sunt ei a jsu?it, id esi, solum quia possuntesse
ferentia, quam luc Aristoteles tangit inter ac- et nun csse applicatse sic enim possunt in-
;

tionem immanentem et transeuntem, quod terdum agere, interdum non agere,quem lo-
illa in agente manet, hcec vero in patiente re- cum exponinms dispuiatione 2G sect. 4 ,

cipitur de qua re inter explicandum prtedi-

: n.li.
camentum actionis late tractamus disput. 48, Quod vero in boc seusu sit nimis clara cx-
sect. 2, posiiio, non obstat, tum quia in rigore non
Q. 5. Quinto, ex hoc capite sumpta est cst ideniica tum etiarn quia in eo deservit
;

C[U8P,dam vulgaris propositio Omnis potcntia

: intentioni, seu discursui Aristotelcs, quovuii
simul contradictionis est, seu, ut communiter concluclere rem i:i actu essc perfectiorem po-
circumfertur est potentia contradictionis.
, tentia; nam
ob hanc causam res aderme in
Cui difficiie est verum ac doctrinalem sensum actu nonin potentia. Dici etiam potest
suiit, et
tribuere. Nam imprimis, ut D. Thomas notat, hoc ainplius cxplicando, potentiam quai' non
 . ;

LII 1NDE\ LOCUPLETISSIMLS

solum est ad formaoi recipiendam, sed etiam defmiens an talia entia sint plura, vel unum
ad propriam actionem vel passionem, esse tantum , ac si diceret qusecumque illa sint,
potentiam contradietionis, vel simpliciter res- esse in actu ct non in potentia. Vel certe si-

peetu totius mutationis seuforniee, ut in po- cut posuit plura entia ceterna , ita etiam po-
tentia ad generationem, vcl saltem secundum suisse plura necessaria, nontamen squaliter,
partes diversas ut in potentia ad localem
, sed unum cx se necessarium ,ex neces-
alia
motuui eceli, juxta sententiam Philosophi, et sario influxu alterius, seu per necessariam
sic nullam patitur excepiionem propositio. Et emana tionem ab alio
ratio est, quia nulla potentia receptiva, quee
per propriam actionem potest recipere ac- CAPUT X.
tum suum, secundum Aristotelem habet il- ACTUM ESSE MELIOREM POTENTIA IN BOMS , SECUS
lum ex congenitnm et immutabi-
ceternitate IX MALIS.
lem; nam potcntia, quee hujusmodi est, non
actuatur per propriam actionem, scd con- Hic videtur Aristoteles limitare conclusio-
creatur conjuncta suo actui, et natura sua nem superioris capitis, nimirum, actum esse
determinata est, ut sub illo semper sit. Quod perfectiorem potentia, dicitque intelligendum
cpiidem ita existimavit Aristoteles esse verum esse, quando actus est bonus potentice , non
in rebus incorruptibilibus ut eas propterea ,
vero si sit malus.
c-eternas esse crediderit ; et in hoc sensu ne- Qua?st. 1 . Circa quam
assertionem non par-
gat in eis esse potentiam , id est, qute possit va an id intelligendum
difficultas occurrebat,

esse in potentia, et carere actu , simpliciter fcit tantum de actu bono et malo in moralibus

loquendo. vel etiam in naturalibus et si hoc posterius ;

Juxta veram auleni doctrinam dicendum verum est, an id sit intelligendum respectu
est, res omnes creatas ex se et absolute con- tantum respectu activa?.
potentia3 passivce, vel
sideratas, esse potentiales seu in potentia Hcec vero omnia tractantur dicta clisput. 43,
tantum, nou passiva, secl activa Greatoris ,
sect. ultima.

cum non repugnantia ex parte earum; res Q. 2. Obiter etiam hic attingit Aristoteles
autem incorruptibhes hoc habent speciale, ut qucestionem de maio an sit aliqua propria ,

postcpiam createe sunt, ex sc non habeant natUra vel quid in rebus sit. De qua re in-
,

potentiam intrinsecam ad non esse et hoc ,

stituimus propriam disputationem ,
quae, est
modo est verum illas non habere potentiam uridecima.
contradictionis, quantum adillud esse, inquo Q. 3. Item attingit cjucestionem, an in rebus
sunt incorruptibiles. Indetamennon secpiitur mcorruptibilibus malum esse possit. Aristo-
illas esse ceternas a parte ante, quia, ut abso- teles enim hic absolute negat, quia et malum
lute sint,pendent ex libera Dei voluntate. omne est qusedam corruptio, et corruptio
Q. 6. Ultimo, posset hic disputari an se- 'quocldam nialum. Optime vero id expedit cli-
cunclum Aristotelem dentur pluia entia per vus Thomas uno verbo, icl esse verum de in-
se necessaria et puri actus absquc ulla po-
, ccrruptibilibus formaliter, c[uatenus incorru-
tentia; id enim videtur hoc locc signincare, ptibilia sunt; nam ut sic non possunt privari

cum ait, ea quce necessaria sunt aon esse in

.
esse malum autem non est nisi cum privatio-
potentia, quia ilJa sunt prima entia si enim ;
ne aliqua. Nihilominus ea qute sunt incor- ,

ipsa noii essent, nilril essct profecto.Sed de hac ruptibilia in substantia, possunt esse mutabi-
relate disserimus disput. 30, sect. 2, et disput. lia in accidentibus, motibus, aut actibus , et

35, sect. 1. Quod vero ad hunc locum attiuet, ut sic potest in eis habere locum mo-
alicjuis

1). Tbomas et aliiillnm cxponuntde complexio- dus corruptionis physicce, scu sccundum
nibus necessariis ex sola essentiali, vel in- quid. Similiter, queo sunt indefectibilia in na-
trinseca connexione prsedicati cum subjccto, turalibus, possunt in moralibus haberc clefec-
quse etiam in entibus corruptibilibus repe- tum, et ut sic potcst malum morale habere
riuntur. Et quatenus neccssaria sunt , non locum in incorruptibilibus, cjucc res aTheolo-
sunt in potentia, scd semper in actu, quoad gis disputatur copiosius, aliquidtamen attingi-
veritatem seu esseniialem connexionem. Quod mus disp. 35, sect. 5.
^i quis veht Aiistotelem intelligere de sub-
rehus necessario existentibus, de
stantiis, et
quibus sane loqui videtur, dicat, vel doctri-
naKter loeutum fuissc in plurali nuinero, non
 ;:

IN METAPHYSICAM. LIII

positionis ruentis fundatur inunione vei iden-

CAPUT XI. titate, quam extrema compositionis habent

in re, sive illa sit absoluta identitas et sim-

ACTUM ESSS PRIOREM COGNITIONE QUAM PO-
TENTIAM.
Hanc conclnsionem declarat hic Phiioso-
phns exemplo geometrice, in qna, reducendo
plex, sive unio cum aliquacompositione. Nisi
fortasse in ipsamet compositione mentis ex-
primatur modus identitatis, vel unionis, ut si
dicas Bonitas Dei est ejus sapientia, vel ali-
:

in actum, per divisionem, id quod in potentia quid ejusmodi tunc enim necesse est ut ta-
;

continetur in lineis continuis, pervenitur ad lismodus identitatis correspondeat in re ipsa

cognoscendas veritates geometrice et circa ;
inter extrema, qualis per copulam signifi-
textum quidem nihil notatu dignum occurrit catur.
conclusio autem ipsa dicta disput. 43, sect. Q. 3. An eadem propositio possit esse vera
ult., declaratar. et falsa, non quidem simul; hoc enim modo
certum absolutam vcritatem, duminest,
est
CAPUT XII. excludere omnem
falsitatem quod tactum ;

est in disp. 9, sect. 1 sed successive; nam

DE VERITATE ET FALSITATE, QUOMODO SIXT IN SIM-
;

PLICIUM COGNITIONE. Aristoteles hic affirmat, et non caret aliqua

difficuitate ; tamen sententiam Aristotelis de-
Quaest. 1 . Ut caput hoc connexionem ba- fendimus disp. 8, sect. 2.
beat cum praecedentibus, ait D. Thomas hic, Q. A. An in simplicium intelligentia sit ali-
in eo ostendere Pbilosophum, veritatem in qua veritas, dictum est clisp. 8, sect. 3, et su-
actu potius quam in potentia reperiri. Dequa pra, in fine lib. 6, nonnulla notata sunt pro
re nihil fere in textu legitur. Unde verisimile hujus capitis expositione.
est Aristotelem digressionem facere, et redire Q. 5. An in simplicium intelligentia sit ali-
ad tractandum aliquid cle ente vero. Tribus cpia falsitas propria, ct quomodo per acci-
enim distinctionibus entis prsecipue utitur in dens interveniat, disp. 9, sect. 1.
toto hoc opere, scilicet, entis per se (omisso Q. 6. An intellectus humanus possit quid-
ente per accidens) in decem prcedicamenta ditates substantiarum immatcrialium cognos-
entis in actu vel potentia ; et entis veri, et cere. Aristoteles enim aithabere ignorantiam
non entis falsi. Quoniam ergo de primis dua- earum non ut negationem, sed ut privatio-
bus dixeratin his tribus iibris 7, 8 et 9, licet nem; significans habere intellectum huma-
ens verum simul cum ente per accidens ex- num potestatem consequendi illam cognitio-
cluserat libro 6 a consicleratione hujus scien- nem, et ita D. Thomas hic hotat Aristotelem
tice, nihilominus in hoc capite breviter ad il- in hoc loco definivisse affirmantem hujus
lud redit, prcesertiin ut declaret quomodo in qua?stionis partem, quam indecisam relique-
simpliciumcognitione veritas inveniatur hoc : rat lib. 3 Anim., textu 36. Sed si quis
cle

enim in sexto libro omnino prcetermiserat. recte consideret, Aristoteles, in 3 de Anima,

Et imprimis repetit quod 6 libro dixerat, loquitur de intellectu conjuncto ut autem ;

scilicet veritatem etfalsitatemincomposinem verasit hujus loci sententia, quod ignoratio,

tione reperiri. De qua sententia multa dubi- quam nunc habernus do essentia substantia-
tari possunt, quse tractata sunt disp. 8, sect. runi immaterialium, est ad modum privationis,
\ , usque ad 6. satis est, quocl in nostro intellectu secundum
autem quasritur, an veritas
Q. 2. Ulterius se sit capacitas naturalis ad illam cognitio-
compositionis sumatur ex compositione re- nem, etiamsi propter impedimentum sen-
rum, ut Aristoteles signifieat.Sed res est clara, suum non possint in hac vita expleri. Qua-
non enim est sensus, compositioni mentis, ut propter ex prcesenti sententia non omnino
verasit, debere corresponderecompositionein habetur resolutio illius qucestionis propositce
sed unionem et conjunctionem extre-
in re, in 3 de Anim. Unde D. Thomas ibi affirmat
morum, quee per compositionem mentis si- nullibi esse ab Aristotele definitam. Dc ea
gnificatur. Quanquam enim mens nostra non vero clicimus late disp. 35, sect. 1.
enunciat esse vel non esse, nisi realiter com- Q. 7. Obiter etiam hic qureri potest an ex
ponendo suos conceptus simplices, non ta- sententia Aristotelis omnes substantice imma-
men attribuit rei conceptee illum compositio- teriales sint ex necessitate entia in actu, et
nis modum, sed rem in se simplicem intelli- an recte intulerit , si sintinpotentia, esse ge-
git per modum compositce. Veritas ergocom- nerabilia et corruptibilia ; in hoc enim vide-
 LIV ISDEX LOYXPLETSSSIMLS
tur Aristotelcs profiteri non agnoscere
se mvm, supple, diximus, et deinde addatur, et
alium procluctionis modum, ef inclicare om- maxime proprie qvantitaiis. Et ita ex prio-
nia incorruplibilki esse necessurio entia in sumptum est illud axioma Pri-
ribus verbis :

actu. Sed dehac re disputamus late disp. 20, mum unoquoque genere est mensura cee-
in
sect. 1, disp. 30, sect. 2, et disp. 35, sect. 3. terorum, quod est facile ac verum, si recte
intelligatur.

LIBEB DECIMUS METAPHYSICjE. enim ita exponunt, ut per illud si-

Aliqui
gnifleelur,omnia quoa sunt in aliquo genere
DE UMTATE AG MULTITUDINE, E0RUMQUE OPP0SI- participare suam perfectionem ab eo quod est
SITIONE AG DlFFERENTllS. pra-cipuum et primum in illo genere et ideo ;

naiura sua per illud mensurari tanquam per

Quamvis
libr. 4 et 5 nonnulla dixerit Aris- mensuram extrinsecam maxime accommo-
totelcs deuno, taincnquia scmper illud an- datam. Sed, licet hoc interdum ita sit, ut,
numeravit enfi tancjuam pra?cipuam ejus pro- verbi gratia, quando illud primum est tale
prietatcm, lioc loco redit ad ejus considera- per essentiam, et reliqua per participatio-
tionem. eamcpie fusiorem magisque elabora- nem tunc enim illud primum est dicto mo-
;

tam tradit in toto hoc Jibro. Omnia tamen, clo mensura quasi a priori (ut sic dicam) ca?-

qua3 ad ilium pertinent, traduntur a nobis terorum non tamen id estin universum ne-
;

in disp. 4, usque ad9, etindisp. 40 et 41. Jn cessarium, nec ab Aristotelealicubi assertum,

piioribus cnim agimus de unitate et multitu- ut lib. 2, text. 4, notaium est. Quapropter, ut
dine transcendentali, in posterioribus de nu- sit gencrale pronunciatum,intelligendum est
mero quantitatis, et uno illis proportionato, de mensura cxtrinseca, nostro modo cognos-
et ideo circa textum pauca notabimus. cencli. accommodata, ct sive sit causa, sivc
non, ei sive sit a priori, sive solum ex
CAPUT I. cjiiadam debita et necessaria proportione. Sic
DE RATIOXE UNIUS IX COMMIXI. enimrecte colligimus, quodmagis acceclit ad
id quod est perfectissiinum in aliquo gene-
In hoc capite repetit Aiistoteles qiue lib. 5\ re, esse etiam pcrfectius ; subintclligendum
c. o, dixerat; videantur ibi notata; nihil enim est autcm, ca>teris paribus ac simplieiter et
addendum occurrit. non tantnm secundum c[uid, ut legitime ac-
eommodetur mensura ; et sic est res facilis,
CAPUT II. nec majori indigens cliscussione.
RATIOX M MEXSUR.E PER SE MtMO UNITATI QUAX- Q. 2. Qucestiones igitur hujus loci proprue
TITATIS COXVENIRE. ad. tractatum de cpiantitate spectant, nimirum

an ratio mensuro? sit ab Arisiotele tradita,

an primum
Qiuest. I. Quaeri solethoc loco, quam explicamus disp. 40, sect. 3.
in unocpioque genere sii rnensuracadornrum; Q. 3. Rursus an ratio mensuro3 primo ac
supponitur eaina Aristotolem in prineipio ca- proprie in quantitate reperiatur , in aiiis ve.ro
pitis id afljrmare, cujus verba hsse simt, ma- quasi secundario et per analogiam; id enim
a&i&e antem mensuram esse cnjusque gcncris, est quod Aristoteles hic sontire videtur; dic-
primvMi ct ma/xime proprie quantitatis ; Mnc tum est autem de ea re disp. 5 ,
sect. 6, et
cnim etad&Ua advenit .Qiue duphciterlegipos- latius disp. 4, sect. 3.
sunt et exponi. Primo, ut hic notata sunt, Q. 4. Altera qua^stio est, an ratio mensurse
ifa ut primvm, non sit nomon, sed
illa dictio, per so primo unitati scu uno conveniat, ut
auvorbium; unde planus sonsus est esse , ctiam Aristoiclos :'iguiiicat,et cpio modo dic-
mensuram inVpiolibet geftere, primo et pro- fuin h&t cum primi convoniat, quandocpiidem
prie convenir(; quantitaii ot favot subjumTa
; unum, cpiantitas non est, sed principiiuu nu-
inobatio, scilhd, epiia alia non rnensurant nioii, ut staiiiri liic dicitnc; de quo disp. 40,
oec mensurantur, nisi per quamdam propnr- seet. 3.
iionem ad qiiantitafem hano cnim vim ha-
; Q. 5. Quomodo voriiiu sit, iinuni esse prin-
bentillaverba : /f/arrnhn etaS alia&dveibit ;et oipium mimori, etde quo uno id accipieudum
tofus discursus capifis ad boe fee&ddt. &&vw>r sit, disp. h\, seet. 4,
do, legi possunt illa vorba, ila. ut prim.um,
nomen sit, et ibifiaf divisio, scilicet, maxime
onl/m mensvram ess< cujnsqvc gcnrris pri-
 ;

TN METAPHVSlCAiL LV
Aristoteles solum explicare voltterit in ipso
CAPUT III. etiam actu mensurandi tmam quantitatem
per aliam, etiam ipsam scientiam et senstim
PROSEQUITUR PHILOSOPHUS EAMDEM MATERIAM.
mensurari, quia mensurando rei quantitatem
In hoe capite queeri solet, an mensura esse simul mensuratur cognitio, cpice de illa quan-
debeat homogenca, ejusdem generis cum re titate habetur, quatenus illam repra?,sentat.
mensurata; hoc enim addit Aristoteles in hoc De vero qtta3stione scilicet de mensura
illa , ,

Habettamen
capite. facilem solutionem; sen- veritatis, videri possunt dicta in disp. 8 de

sus enim Aristotelis non est mensuram et ,

Yerit., ubi diximtts veritatem nostrse scientia^

mensuratum debere esse semper ejusdem ge- cx rebus mensurari et non e converso
,

neris proprie sumpti. Nam primum ens est scientiam. autem Dei esse mensuram rerum,
mensura cseteromni, et cuin illis in genere et ab eis non mensurari; et dcclaravimus,
non convenit. Est ergo sensus inter mensu- ,
qttid discriminis in hoc sit. inter naturalia et

ram et mensuratum debere esse formalem artificialia respectu humani intellectus ; et

conyenientiam nam si omnino sint eequivo-

;
inter res secundtim esse essentiaa , et secun-
ca, et solo nomine conveniant, non poterit dum esse existentiae respectu divini.
unum per accessum ad aliud mensurari nam ;

CAPUT IV.
erunt onmino diversa heec autem convenien-
;

tia interdum est tantam analoga, ut inter UNUM NON ESSS SUBSTANTIAM A REBUS INDIVIDUIS
SSPAP.ATAM.
Detim et alia entia, interdum est generica, ut
inter albedinem et reliquos colores. Additquc Prascipue hic qtueri solet an detur unum
Alensis hic, non posse esse specificam ,
quia ens primum, qttod sit mensura caeterorum,
individua stmt ejusdem rationis , et ideo non vel ttna substantia, quee sit aliarum mensura.
est major ratio, cur unum sit mensura, quam Verttmtamen qtiod ad mentem Aristotelis at-
alia. Verumtamcn hoc solum procedit cle in- tinet, sciendum est ipsum in hoc capite di-
dividuis quatenus eequalia sunt ;
qtiatenus recte non tractare an detur tma substantia
vero ineequalia esse possunt, potest quod per- qiise sit mensura ceeterarum vel untim ens ,

fectissimum fuerit, vel maxime unuin, esse primum quod sit omnitim mensura vix enim ;

mensura caierorum, vel in intensione, vel in alicpiid de hac qtia3stione in toto texttt reperi-

uuratione, vel etiam in singulari perfectione ;

tur, et D. Thomas ,
qui optime exponit, nul-
siquidem in hac potest esse hieequaliias inter lam fere de hac re mentionem facit. Sed trac-
iiiclivid.ua ejusdem speciei. Procedit etiam de tat Philosophus cptcestionem cttm Platone, an
mensura ex nutura rei; nam secundum hu- ipsumtmum sit substantia queedam abstracta,
manam accommodationem sumi potest quan- quae non haljeat aliam naturam nisi unitatem,
titas tmius individtii ad aliam similem mensu- et ex professo probat non dari talem sttbstan-
randam. tiam, c[ttx sit ipsum tmum quod est eviden-
j
,

Altera quaj stio, vel propositio hic iiotanda tius cpiam ut probatione indigeat neque exis- ;

est, an, scientia ex rebtts, vel res ex scientia timo tale tinum a Platone unquam excogita-
mensurentur. Aristoteles enim hoc posterins tum. Hinc ergo concludit Aristoteles quod,
aflirmare videtur in illis verbis : At scieniiam sictit in qttantitate, quahtate et aliis rebus,

quoque et sensum mensuram rerum dicimus tmitas nihil aliud est quam entitas unittscu-
csse ; sed non intelligit esse mensttram objec- jtiscpte rei indivisa, ita etiam in substantiis.
torum, sed rerum quas per mensuras cogno- Ex quo tandein obiter infert qtiod, sicut in
scimus; nam applicando ad sensum vel in- coloribus datur unus primus color, ita in sub-
tellectum ipsam mensuram fit mensuratio. , stantiis una stibstantia, qttae non erit aliquid
Quod patet ex ea ratione qttam subdit, dicens, separatum, sed singularis aliqua stibstantia.
propterea quia per ea aliqiiid cognoscimus.
, Hinc sttmpserunt expositores occasionem
Sicut ergo 4 Phys., cap. 14, animam vocavit cjucerendi cpta? sit hcec suhstantia una. Et
Aristoteles numerum numerantem partes rno- Scotns hic, quem transcribit Antonius Andr.,
tus, ita hic vocavit scientiam ct sensttm men- qtteest. I lib. 10, dicit non esse Deum
,
sed ,

suram mensurati. At comparatione objecto- primarn mteliigentiam, quiaheec est in genere

rum subdit statim Philosophus Atqui meii- : substantiee, non vero Deus. At vero Gommen-
surantur magis quam mensurent. Heec enim tator, et latius Alex. Alens. declarant esse
verba D. Thomas et omnes referunt ad mcn- Detun. Sed lis fere est de nomine et parvi
surationem cognitionis ex objecto. Quamvis momenti.
 ;

LVl INDEX LOCl PLETISSIMUS

Nonenim dubium quin Deus sit extrin-
est Q. 2. An unum sit prius multitudine, et di-
seca mensura omnium multo altioii modo visio indivisione, ibid., sect. 7.
quam possit esse intelligentia. Primo ratione Q. 3. An idem et diversum adcequate divi-
summa? perfectionis suae simplicissime et , dant ens, et quomodo opponantur, disp. 7,
eminentissime continentis omnesperfectiones. sect. 3 et inde constat quid sit dicendum de
;

Secundo , ratione ipsarum rerum omnium, simili et dissimili , cequali et insequali ; hcec
Cfnas in se habet. Tertio ,
quia omnia entia enim omnia eamclem proportionem servant.
sunt entia per analogiam ad hoc ens, et per Q. 4. Quo moclo intelligenda sit illapropo-
participationem ejus et omnes substantise , sitio Ea genere differunt ,quorum non est ma-
:

creatse similiter sunt participationes hujus teria una, disp. 35, sect. 2.
substantiae ct non alterius. Quarto quia , ,
Q. 4. An genera diversorum prcedicamen-
sit sermo de mensura secundum se sic
sit , torum dicenda sint proprie differre vel esse .

constat Deo rnaxime convenire, quia est ma- diversa. Aristoteles enim hic primum insi-
xime indivisibilis, immutabilis et perfectus nuat ac communiter censentur primo di-
,

si quoad nos, nobis etiam est notior quam versa. Sed de hac re satis disputat. 32 sect. ,

prima intelligentia. Neque oportet ut. Deus sit ult., disputationc 39, sect. ult., nonnihil disp.
proprie in fgenere sed satis est ut habeat
, 4, sect. 1 et 2.

convenientiam aliquam formalem ut prcece- ,

Gcetera, quce cle diversitate ac differentia
denti capite dictum est. hic dicuntur, a Philosopho sufficienter trac-
Si quis autem velit assignare mensuram tantur, et insinuata etiam sunt supra, lib. 5,

intrinsecam substantiarum contentam in prce- cap. 9 et 10.

dicamento substantice non est dubium quin ,
CAPUT VI.

prima intelligentia possit eam rationem su- DK CONTRARIETATE.

bire. Nam habet perfectionem tali muneri ac-
commodatam, scilicet, ut per comparationem Hinc ad finem usque libri agit Aristoteles
ad illam csefcerarum perfectio mensuretur
, de oppositis, et prcesertim de contrarietate,
et cognoscatur. Item suprema species in toto quce resparum difficilis est, et fere dialectico-
genere animalium, vel viventium, vel corpo- rum propria , et ideo pauca in hoc opere de
rum, potest esse mensura omninm specie- oppositis disputamus. Ea vero quce necessa-
rum sub tali genere contentarum servata , ria visa sunt, inter disputandum de qualitate,
proportione ; ergo et prima species totius ge- in quo genere propria contrarietas repe-
solo
neris substantice poterit esse reliquarum men- ritur, dicta sunt, disp. 45, per totam. Opposi-

sura. Dices mensura, secundum Aristote-

: tio vero relativa in disputatione de relativis,

lem, debet esse minima ; perfectio autem Dei quce est 47, propritim iocum habet. De nega-
vel Angeli non est minima, sed magna, vei tione autem et privatione, in ultima disputa-
infinita, ex qua parte magis repugnat Dco ra- tione de entibus rationis dicimus.
tio mensurce quia infinite atque ita cequali-
,
Qucest. 1 . In hoc ergo capite disputari pos-
ter superat omnia. Respondetur : mensura set primo de illa propositione, quse in prin-
quanta debet reduci ad minimam aliqunm cipio capitis supponitur : TJbi datur major et

quantitatem, ut sit aliquo modo indivisibilis ;

oninor distantia, datur etiam maxima seu sum-
tamen mensura perfectionis non debet esse ma. Videtur cnim non esse in universum ve-
minima, sed summa, maxime autem indivisi- ra, nam in numeris cst major et minor dis -

bilis et simplex. Infinitas vero non obstat, tantia magis enim distat binarius a quinario
;

quia inaequaliter a creaturis participatur, et quam a ternario et tamen non datur maxi- ;

itaex partc earum est in-Tqualis accessus ad ma. Idem est in figuris et in speciebus re-
iilam Dei magnitudinem, et hoc modo per il- rum substantialium magis enim distant in- ;

iam mensurantur. ter se homo et leo quam leo et equus, et ta-

men non datur maxima distantia, quia data
CAPUT V. quacumque specie perfecta, potest dari per-
fectior.Item non sequitur Datur major et :

DB OPPOSITIONE INTER UNUM ET MULTA. rainor distantia ergo potest dari minima.
;

Ergo nec sequitur dari maximam. Patet an-

Quoest. 1. Prima qucestio bic est, quomodo tecedens, quia inter extrema maxime distan-
nnum ei multa opponantur, quara breviter tia possunt in infinitum multiplicari media
tractamus dispnt. 5, sect. 6. magis et minus distantia, ita ut nunquam
 ;

IN METAPHYSffi^M. LVSI
perveniatur ad ultimum, quod minime possit diorum , tamen secundum diversas lineas et
distare ab extremis ut calor summus et mi-
; considerationes possunt esse plures distantife
nimus quod dentur)
in intensione (supposito maximfe etiam sub eodem genere prout ad
maxime distant, et dantur inter hos quidam eontrarietatem sufficit, ut declaratum est.
magis, alii minus distantes et tamen nullus
, Q. 2. Secundo, potest inquiri an bona sit
datur calor distans a summo qui miiiime definitio contrarietatis quse ex hoc capite su-
distet. Denique in quantitate datur major et mitur, scilicet, est : Maxima distantia eorum
minor pars, et tamen non datnr maxima aut qute sub eodem genere maxime differtint^ et al
minima, et ideo dari potest major vel minor eodem suljecto sc cxpellunt. Ita enim fere
insequalitas, non tamen maxima. omnes cxpositores definitionem colligunt, et
Respondeo, argumenta convincere conse- ita censendus est Aristoteles alias definitio-
cutionem non esse formalem, sed solum in nes, quas hic refert, probare, ut huic sequi-
iis tenere in quibus non datur processus in valeant de quo disp. 45 dictum est.
;

infmitum. Supponit autem Philosophus de Q. 3. Ubi etiam tractamus cpicestionem il-

facto non dari hunc processum in speciebus lam, an contrarietas in solis qualitatibus re-
rerum aut qualitatum, et ideo non prohat spe- periatur quoniam definitio videtur etiam
,

cialiter illationem sed tanquam certum su-

; aliis convenire, nisi aliquid subintelligatur.
mit, sicut datur in qualitatibus, verbi gratia, Q. 4. Item an uni unum tantum contra-
major et minor distantia, ita etiam dari maxi- rium sit, et quomodo media opponantur ex-
mam. Quod inductione et experientia confir- tremis et inter se.
mat ex proximis terminis mutationum, quee Q. 5. Pra^terea, quomodo extreme contra-
fiunt inter aliquos ultimos terminos, et maxi- ria sint in mediis, vel possint esse simul in
me distantes. Denique, secluso processu in eodem subjecto.
infinitum, qui solum datur aut in rebus pos- Q. 6. Etea occasione ibidem agitur de
sibilibus, de quibus non est sermo, aut in di- contrariorumpermistione.De eorumvero in-
visione continui, vel aliqua proportione quce tensione et remissione agimus in disp. 46,
inde resultet, ut fere in omnibus exemplis
adductis fit secluso (inquam) boc processu,
,
CAPUT VII.

optima est illatio. Unde D. Thomas in Gom- DE DIFFEREXTIA INTRA COXTRARIETATEM ET ALIAS
ment. non aliter eam probat, nisi quia non OPPOSITION!i:S.
datur processus in infinitum. Et eodem mo-
do inferri potest dari minimam distantiam, In hoc capite nihil fere occurrit notatione
si versus alterum extremum non deturille dignum. Nam quod Aristoteles ait ,
primam
processus. contrarietatem esse habitum et privationem,
Etpraetereaex viillationis, non infertur dari hunc habet sensum, omnia contraria esse ali-
maximam distantiam positive, sed negative quo modo privative opposita et illud esse ,

tanturu, id est aliquam, qua nulla sit ma or
hocautem evidenter infertur ex eo quod non
proceditur in intinitum. Quod vero illa sit
tantum quae ca^teris sit major, et quod sub
eodem genere non possint dari dufe distantiee
; quasi radicem suee oppositionis. Duobus au-
tem modis potest intelligi in contrarietate in-
cludi privativam oppositionem , scilicet , vel
quia unum contrarium infert privationem al-
terius, vel quia unum est imperfectum et cle-

specierum inter se repugnantium seu oppo- ficiens respectu alterius, et ideo ad illud per

sitarum cBque distantium, nonpotest satis col-
ligi ex illo antecedente, neque ex negatione
processus in infinitum, ut per se constat,
Fortasse vero ad contrarietatem sufficit dis-
tantia maxima illo modo tantum enim dis-
;
tare videtur justitia ab injustitia, sicut tem-
perantia ab intemperantia, et utraque dis-
modum privationis comparatur; et utrum-
que verum est, hoc autem posterius intendit
Philosophus.
Quod etiam hic dicitur, inter privative op-
posita dari medium, ita intelligendum est ut
iu ipso medio recedatur a proprietate priva-
tionis datur enim medium tum forma?, tum
;

tantia est sub genere habitus moralis. Et sub etiam aptitudinis ad formam de qua rc latius :

genere vitii tantum distat prodigalitas ab in pi'a?dicto loco.

avaritia, sicut temeritas a pusillanimitate.

Itaque, licet in una veluti linea et latitudine,
extrema maxime differant, non tantum ne-
gative, sed etiam positive comparatione me-
 .

LVIH UNDEX LOCUPLETISSIMUS

CAPUT VIII. CAPUT X.

QUOMODO UNUM UNI CONTRARIUM SIT. MEDIUM IXTER CONTR.-VRIA ESSE EJUSDEM GENERIS
EX ILLISQUE CONSTARE.
Ha?c res tractatiir a nobis dicta disp. 45.
Quod vcro hic Aristoteles tractat de sequali, Qurestio 1 . Primo, quseri potest de quo ge-
quomodo opportatiir duobus, scilicet, majori nerc contrariorum loquatur hic Aristoteles.
ct minori, difficultatem non habet opponitur ; Et non est queestio de modo per abnegatio-
enim c|uasi relative, seu potius per carentiam nem extremorum, tum quia certum est hoc
cujusdam relationis, quam posset habere,' et medium non constare illo modo ex extremis,
ideo ait Aristoteles opponi quasi privative. et ab illo non posse verificari alia, quae hic
Aii ctiam illam oppositionem possereduci ad Aristoteles de medio docet; tum etiam quia
cam. qua? est inter uuum et multa ;
quia inter privative et relative opposita invenitur
sequalitas in unitate fundatur, magnum au- hoc medium; quod hic Aristoteles negat.
lcm ct parvum in carentia illius unitatis, seu Gertum est ergo hic loqui Aristotelem de me-
in varietate magnitudinis vet quantitatis. dio positivo. quod est aliqua forma posiliva
meclia inter extreme contrarias. Hoc autem
CAPUT IX. medium unum, per
triplex videtur reperiri :

QUOMODO tJNUM OPPONATUR MULTlTUDINI ET formalem mistionem contrariorum in gradi-

NUMERO. bus remissis, ut est tepiditas alterum, per ;

virtualein continentiam seu participationem

Queestio 1. In hoc capite dubitationem ha- extremorum, ut sunt colores medii inter ex-
bet quod ait Aristoteles ,
multitudinem com- _
tremos aliud denicjue per recessum ab utro-
;

parari ut genus ad numerum, et numerum que extremo ut virtus inter duo extrema
,

addere multitudini rationem mensurati seu vitia.

mensurabilis per unitatem ideoque multitu- ; QUferi igitur potest an, cjuee Aristoteles hic
dincm opponi uni quasi contrarie vel priva- docet de medio, vera sint absolute et universe
tive, numerum vero opponi relative. Et ratio de medio formali seu positivo, an de aliquo
difficultatis est, quia, sicut omnis numerus horum in particulari . Aristoteles enim nihil
ost multitudo, ita omnis multitudo est nume- distinguit, et doctrinaliter loquitur; unde vi-
rus quo moclo ergo multitudo se habet ut
; detur sermo ejus esse universalis. At obstare
genus ad numerum ? Item omnis multitudo videtur quod medium tertii generis non po-
tirtitatibtts constat; ergo per unitatem men- test vere dici constare ex extremis, nec esse
surari potest non ergo in hoc differt a nu-
; in eodem genere cum illis neque esse quasi ,

mero. Hic locus dupliciter explicari potest : proximum terminum transmutationis ab uno
primo, ut Aristoteles hic sentiat solam multi- vitioad aliud extremum; has autem tres con-
tudinern, ex rebus quantis constantem, esse ditiones potissime tribuit Aristoteles hoc ca-
numerttirt, ac mensurabilem unitate quartti- pite mediis inter contraria
tativa, solamque hanc esse principium nu- Sed dicendum, sermonem esse universa-
meri ideoquc multitudinem appellari genus
; lem, nt expresse constat preesertim ex fine
vel quasi genus, quia comprehendit numo- capitis. Verificatur autem doctrina propriissi-
rum quantitativum, et omnem multitudinem mc de medio primo modo sumpto (quanquam
transcendentaletn. Secunda interpretatio est, queesiio specialis sit an tale medium detur,
,

1 merum" si gflific are multitu dinem defmitam

1 1 1 cle qua in dict. disp. 45). In medio autem se-

ac terminatam; mtlltitudinem vero abstra- cundo moclo satis etiam propric locum habent
i; e, et de se comprehendere etiam irtfinitani
i
dure primse conditiones tertia vero non est ;

multitudinem el ideo numerttitt dicere inul- ; ita intelligenda, ut neeesse sit mcdium, per

titudinem mensnraljilcm unitate; midtitudi- cjuod proeeclitirr ab cxtremo in extremum

vero abstrahere, qnia multitndo ex \i
iii'i!j esse semper ejusdem rationis, sed in quibus-
imjus communis rationis potest esse immcn- dam coutrariis continget transiri pcr mcdium
ibilis. Qnnd horum
magis ad menteirt sit formale seu formaliter conlincns extrenia
Aristoteles, non videtur ab ipso satis decla- refracta ,
vero per medium virtuale
in aliis ;

ratum. Prior tamen expositio est J). TJiomai 90lnm vero accidit boc posterius, quando
et communis. Juxta quam hic est sermo de cjualitates extrcmai non possunt formaliter
mensura qnantitaiiva et sensibili. Quid autem conjungi ; de quo etiam in citato loco dicliim
in re verum sit, tractatnr disp. 41, sect. 1. est.
 m METAPHYSICAM. LiX
At vero de medio tertio moclo non verifi- dividentes genus in species distinctas, esse
cantur diette condiiiones ita proprie, sed per contrarias. Alias etiam in substantia et in om-
quamdam proportionem. Est autem conside- ni genere essct propria contrarietas quod ;

randum, habitum virtutis, qui est medium inter faisum est, ut constat ex Aristotele, in Prredi-
extrema vitia, posse considerari, vel solum in camentis, et exiisqua? tradiclimus disput. 45.
latione habituS inclinantis ad talem operandi Sed dicendum breviter contrarietatem inter ,

modum , vel iri ratione virtutis et honesti formas phj^sicas esse propriam qualitatum ;

honi. Priori modo habet proprie rationem contrarietatem vero iriter formas metaphysi-
medii, et ita convenit in genere cum extremis, cas extendi ad alia genera. Adde etiam hanc
secunclo autem modo minime ; unde non op- contrarietatem, quae dici potest metaphysica,
ponitur illis ut medium sub eodem genere, esse minus propriam, quia genus non compa-
sed ut extreme oppositum ratione generis ratur acl differentias proprie ut subjectum a
contrarii quo modo ait Aristoteles capite
;
quo mutuo se differentia; expellant sed vo- ;

de Oppositione in Postprredieamentis, op-

,
catur contrarietas, quia est repugnantia inter
poni bonum et malurn. Unde sub hac se- formas positivas, et ita maxime assimilatur
cimda consicleratione nullo modo constat hoc proprie contrarietati.
medium ex extremis. Priori autem ratione li- Q. 3. Rursus posset hic obiter inquiri, an
cetnon proprie constet, sapit tamen aliquo genus ita contrahatur per differentias, utip-
modo naturam extremorum, naffi aliquid ha- summet in diversis speciebus dividatur, et
bet de opere seu inclinatione utif usque extre- essentialiter Expresse enim
diversificetur.
iiii.Liberalitas enim inclinat ad dandnm, in id affirmat Philosophus, ut notaruntD. Tho-
quo aliquo modo convenit cum prodigalitatc ;
mas, Aiens. et alii. Videtur tamen habere
simul vero inclinat ad retinendum aliquando, difficultatem propter generis unitatem, et
in quo accedere videtnr ad aliud extremum. univocationem fundatam in re ipsa. Nihilo-
Et hac etiam de causa, licet non sit necesse minus sententia Aristotelis verissima est ex ;

transire a vitio ad vitium per virtutem, neces- qua habes genus iu re non differre ab ea spe-
setanien est transire per quamdam quasi ma- cie in qua contractum est; hecc enim est
teriaiem participationem vel imitationemvir- mens Aristotelis hic ,
quam latius tractavi
tutis ; nemo enim ex avaro fit prodigus, nisi Habes etiam hinc principium
disp. 8, sect. 9.
prius cceperit expendere ,
quod posset scepe seu formam a qua sumitur genus, non esse
studiose facere, si vellet. ejusdem essentiee in rebus differentibus spe-
Quanquam principium illud : Non transitnr cie, atque ideo non fuisse in re formas dis-

alj extremo in extremnm, nisi per mediiim, in- tinctas, a quibus differentia generica et spe-
telligi debet de transmutatione quao fit per cifica sumuntur, ut late disputatione 45,
modum physicuni ac proprium nam quse fit ;
sect. 10.
per actus immanentes aut instantaneas mu- Q. 4. Ultimo hic qiueri potest an genus
tationes, non oportet ita fieri, ut per se con- et species inter se differant specie, vel sint
stat. ejusdem speciei. Aristoteles hic utrumque
CAPUT XI. negandum censet ;
quod explicui disp. 7,
CONTRARIA ESSE SPECI3 DIVERSA sect, 3.
T SPECIFICAM ,

MVERSITATEM IXCLUDERE DIFFER^XTIARUM COX- CAPUT XII,

TRARIETATEM, CONTRARIETAT^M ALIQUAM ESSE SIXE SPECIFICA DI-

VERSITATE.
Qufest. j. Pra^cipua qiuestio et hujus loci
propria est , an diffexentife dividentes genus QusBst. !. Hic statim occurrit quEestio de
in varias species sint contraria^, et c converso ipsa assertione a Philosopho intenta quo-
;

an contraria specie differant. Utrumque enim niam videtur repugnare quod contraria non
videtur Aristoteles affirmare. Et posterior sint cssentialiter diversa, ut ex definitione
pars difficultatem non habet, quia claruni esi, supra tradita colligitur, et ex eo quod dictum
qufe sub eodem genere contraria sunt , ne- est capite prfficedenti, quod contrarietas esse
cessario esse specie diversa, nam qure sunt nonpotest inter similia ut talia sunt ;
qua?. ve-
ejusdem speciei , ut talia sunt , non possunt ro sunt ejusdem speciei, similia sunt. Sed
esse contraria, cum similia sint. res est facilis; possunt enim contraria formali-
Q. 2. Altera vero pars videtur vel impro- ter inter se comparari,
ut sunt sub genere
pria, vel falsa, scilicet, omnes differentias, sub quo per se constituuntur, vel respectu
 ; ,

LX INDEX LOGL' PLETISSIMUS

subjecti cui denomiiiative tribuuntur. Priori
modo differunt specie, ut album et nigrum
LIBER UNDECIMUS METAPHYSICiE.
quatenus talia sunt, et sub colorato per se
collocantur, et sic procedit ratio dubitandi In toto boc libro nibil novum Aristoteles
Lacta. Posteriori modo non eausant semper docet, sed in summam quamdam redigit qua?
specificam diversitatem in subjecto, et hoe in superioribus libris tradiderat, adjungens
sensu procedit dubitatio, et resolutio Aristote- multa ex iis qua? in libris Pbysicorum docue-
lis in boc capite. Perinde enim est ac si qua?- rat, et ideo fere omnes interpretes et scripto-
sivisset, cur differentise qtuedani inter se op- res nullam qua?stionem circa totum bunc li-

posita? sint per se respectu subjectomm, et brum movent, neque aliquid notant, prseter
indicent essentialem differentiam inter illa ea quaa ad textus intelligentiam conferunt.
qua?dain vero sint per accidens, et solam in- Qua3 D. Tbomas prseter alios satis perspicue
dividualem distinctionem ostendant. Imo in- docet.
terdum necpie banc demonstrant, sed acei- In duobus ergo primis capitibus proponit
dentalem mutationem ejusdem individui. In iterum Pbilosopbus qurestiones fere omnes
lioc ergo sensu vcrum est aliquam contraric- quas libro tertio proposuerat, nibil definiens;
tatem non constituere specificam diversitatern quare iterum eas hic repetere supervaca-
in subjecto. neum duco.
Redcfit autem rationem quia
Aristoteles , In capitibus 3,4, 5, ea resumit qua3 in to-
qua?dam contrarietas sequiturformam, et illa to lib. i latissime tradit nimirum in tertio ;

est per se, et ad essentialcm differentiam capite proponit hujus scientiaa objectum, et
pei tinet alia sequitur materiam, et liax est
; analogiam entis, secundum quam ait posse
vel individualis vel accidentaria. Ubi solum
, unum objectum hujus scientise constitui
notetur, aliquid posse consequi materiam ut ad quam proinde pertinet prima principia
per se ac necessario connexum cum essentia primasque rerum [causas, proprietates et
talis materiaa secundum se, et contrarietas, oppositiones considerare. Ubi obiter attin-
quae sic sequitur materiam , etiam facit es- git ,
quo modo inter privative opposita pos-
sentialem diversitatem , ut de corruptibili et sit esse medium quod jam notatum est in
,

incorruptibili dicetur capite sequenti. Etratio lib. 10 circa cap. 7. In quarto vero et
,

est, quia etiam materia pertiuet acl essentiam quinto defendit Aristoteles veritatem illius
rei. Aliquid vero dicitur consequi materiam, principii Impossibile cst idem de eodem si-
:

quia ex dispositionibus vel mutationibus ma- mul affirmari et negari; nihilque addit iis

teria? consequitur; nam quia materia est pas- quaa in libro4 dixerat. Obiter vero in cap. 3
sivapotentia, est principium et radix omnium attingit qua?stionem de continuitate altera-
extrinseearum mutationum.Contrarietas ergo tionis et augmentationis. De qua re in clis-

qua? boc modo ex materia sequitur, est vel
accidentaria omnino si ab extrinseco mere ,
per accidens eveniat, vel ad summum incli-
vidualis , si ex peculiari
sitione materiae consequatur, ut est conditio
sexus fceminini vel masculini, de qua in par-
put. 46 aliqua tractamus.
Rursus in sexto capite repetit quod sit mu-
nus et objectum hujus scientias, attingitque
et individuali dispo- divisionem illam scientia? in speculativam et
practicam, et lmjusin factivam seu mechani-
cam et activam seu moralem illius vero in ,

ticulariboc capite Aristoteles qua?stionem physicam, mathematicam et metaphysicam;

proposuit. cjuam etiam tradiderat in libro 6. Et hac oc-
CAPUT XIII. casione declarat diversos modos defmiendi
physice et metaphysice per materiam et sine
CONTRARIETATEM INTERDUM ESSE INTEIt EV QVM
DIFFERUNT GEXERE. materia, de quibus latissime in 7 libro di-
xcrat. Hic etiam repetit propositionem, quam

Hic solum occurrit qusestio de illa proposi- circa lib. 6, c. 2, notavimus, quod, scilicet,

tione : Corruptibile et incorruptibile di/ferunt si nulla est substantia separata a materia,

genere, quo sensu vera sit ;
qua? tractata est sciantia naturalis ac physica est omnium pri-

disputat. 35, et in superioribus sa?pe notata ma, quam etiam declarnmus loco ibi notato.
est. Dcnique in eo capitc habet propositionem
hanc, Si aliqua est in rebus iiatura et sub-
stanlia separabilis etimmobilis, in eo ordine
divinitatem esse, et koc (inquit) erit primum et
 ,

IN SIETAPHYSICAM. LXI

principale principium. Quce notanda est pro Tandem in cap. 11 Aristoteles recolit ex-

iis quce de mente Aiistotelis cle primo princi- plicationem cpiorumdam teiminorum, quibus
pio disputamus disput. 29, sect. 2 ; cui con- uti solemus in his rel)us qua? motum circum-

juugi potest illa, quam in cap. 2 (licet clispu- stant ut esse simul vel separata, tangi, conse-
;

tando) proponit, ubi ait a peritioribus philo- quenter se habere, contiguum velcontinuum
sophis positumessc aliquod tale principium, esse, et similia, qua3 in lib. 5 hujus operis, et

talemque substantiam: Quo namque pacto, ait, lib. 5 Physicorum, cap. 11, tradita sunt, et

orclo erit non existente aliquo perpetuo, sepa,- neque expositionem, necpie disputationem

rato et permanente ? recmirunt.

Deinde in capite 7 repetit Aristoteles quce
libro 6 Metaphysicorum docuerat, nimirum, LIBER DUODEGIMUS METAPHYSICE.
ens per accidens et ens verum sub scientiam CAPUTI, II, III,IVET V.
lianc non cadere, et hujus occasione recolli-
git etiam quce dc contiiigentibus effectibus In his quinc|ueprimiscapitibusrepetit Aris-
fortuna et casu, tuin ibi, tum etiam 2 Physi- toteles, et in summam redigit ea qua; supe-
corum docuerat de quibus in superioribus
;
rius, lib. 7, de substantia et principiis ejus
jam sunt signata disputationum loca nam ; tractaverat, et multa, qute in primo libro
devero ente dicimusdisp. 8, dc contingentia Physic. docuerat. Nam
primo solum capite
veroin disput. 19. proponit, metaphysicam scientiam primo ac
In reliquis capitibus, ab 8 usque ad II, prsecipue dc substanths disputare, qmeestres
recapitulat Aristoteles multa ex iis quce in perse perspicua, et ab ipso Scepissime repe-
Physic, a 3 libro usque ad 6, docuerat. tita, quam in disputatione prima seu proce-
In*capite enim octavo defmitionem motus in- miali fusius declaramus.
vestigat, et quo moclo admobile, ad moven- Iu capite secundo, post divisionem sub-
tem, ad actionem et ad passioneru compa- stanticc in sensibilcm, et separabilem, seu in-
retur et eamdem doctrinam habet quam
, sensibilem et incoiTuptibilem et a^ternam,
in 3 Physicorum, quam nos prout ad meta- proponit tria principia rei naturahs et sub-
physicum spcctare potest, tractamus in dispu- stantia; sensibilis, et ex profe^o probat dari
tation. -48 et 49, quse sunt de actione et pas- materiam adclitque eam commuiiem esse
;

sione. Hac occasione, aliqua tangit Philoso- omnibus corporiims, non tainen eamdem,
phus de actu et potentia, qua? in disputatione c[Ue omnia dictis locis dixerat eaque tracta- ;

53 fuse tractantur. mus in disputatione 13.

In nono autem capite repetitquee de infmito Qucest. 1. Hic vero chsputari poterat, an
docet libro 3 Physic. de Ccelo. So-
et in lib. secundum Aristotelem sit possibilis creatio,
lum adverto, lhc Philosophum extendere ali- quia hic signiticat ex non ente simpliciter ni-
quantuluin sermonem, et probare non posse hil fieri, de quo in disp. 21 dictum est.

esse innnitum, non tantuni in corporibus sen- Q. 2. Item disputari poterat an secundum
sibilibus, sed simplieiter in entibus etiam se- Aristotelem omnes substantiai iimnaterialcs
paratis. Verumtamen semper supponit infini- sint immobiles ; ita enim hic eas appellat ; cle

tam esse passionem rei quantse, et ita nihil c|uo disputatione 35.
affert quod infinitati Deiobstare possit. Q. 3. Deindein capitc tertio ostendit, pra>
In capite decimo, materiamde motuprose- ter materiam necessarias esse formas, non
quitur, varias species motuum ac mutatio- separatas, ut Plato ponebat, sed materiam
num distinguens. In quo solum observa informantes, qiue licet uon proprie generen-
cum inductione omnium prcedicanientorum tur, sed composita ex illis et materia, non
ostendat. solum ad quale, quaiitum, et Ubi tamen antea sunt cjuam generatio fiat quse ;

esse mutationem cumque per ccetera dis-

, etiam in Jib. 7 dicta fuerant, ct tractantur
currat, solum Quando, habitum, ct situm clisp. 15. Proponit vero hic Aristoteles gra-
omittere ; fortasse quia de Qnando et de mo- vem qurestionem, scilicet, csto forma non sit

tu seu passionc eamdem rationem esse cen- ante generationem, an postcorruptioneni to-
suit, quod tempus sit passio motus habitum ; tius maneat ; et absolute respondet, in qui-
autem et situm ssepe praetermittit (ut supra busdam nihil obstare quin ita sit, scilicet, in
lib. 5, cap. 7, notavimus) tanquam parvi mo- anima inteltectiva, nam incceteris (ait) fortas-
menti et impropria, parumque a cceteris se icl impossiiUe est. Scclhanc considcratio-
diversa. nem remitiimus in librus de Anima.
 ;,

LXii LNDEX LOCLPLETjSSIMLS

Q. 4. Postea vero cap. 4, doeet tria prinei-
pia posita eadem cssc seeundum anatogiain CAPUT VI.

et proportionem in omnibns goneribus aeei- 1'RjETJiIl NATURALES SUBSTANTIAS DAIU AMQLA!,!

dentinm quia in omnibus considerari pos-
; PERPETUAM ET IMMOBILEil.
simt potentia scusubjeetum, formaseu ipsum
accidens, etprivatio ejus.Ubi quo?ri poiesJ ai? Qutest. 1. Prima qua^stio bie occurrit, au
accidentia constent propria potentia et pro- ostendere hujusmodi substantias esse, sit pby-
prio actu physieis , sive in abstracto , sivc in sici muneris, an metapbysiei tractatur disp. ;

eonereto sumpta. Qua? qua-stiones satis sunt 9, s. 3, disp. 35, s. 1.

quo hncc
extra intentionem praesentis libri, in Q. 2. An recte Aristoteleshoc demonstrarit
onmia cursim praunittuntur ad disputationem in prsesente. Sumina rationis ejus est. Impos-
de superioribus snbstantiis. Nec Aristotelis sibile est omnes substantias esse corruptibi-
mens fuerit tribuere singulis accidentibus pro- les; ergo necessaria est aliqua substantia
prias ct distinctas potentias rcceptivas suo- a?terna. Antecedens patet, quia si substan-
rum generum; sed solum explieare propor- tia? omnes essent corruptibiles, nibil esset
tionabter in eis illa tria principia rerum ; illa? sempiternum , cum substantia? sint prima
vero qua?stiones tractantur a nobis disp. 14, entia, sine quibus alia csse non possuut.
qua?stione 3. Ulterius vero extendit Pbiloso- Conseq;uens autem est falsum, q;uia necesse
pbus sermonem ad omnes causas dicens , est motum saltem esse sempiternum ergo. ;

easdem secundum proportionem seu analo- Minorem probat, quia tempus non potuit
gam rationem esse in accidentibus, quse sunt de novo incipere ita ut antea non fue-
,

substantiarum. Et obiter nonnulla bic recolli- rit ;

quia sine tempore non potest esse prius
git de principio, causa et elemento, qua? in ct posterius sed tempus non est sine motii
;

lib. 5 dixerat fusius, et ibi sunt exposita ; la- quia vel sunt idem aut tempus est cpia?dam ,

tiusque tractata in clisputationibus de causis, passio motus ergo periude oportet motum
;

a 12 usque ad 27. Acldit vero lhc propositio- esse sempiternum et continuum, sicut et tem-
nem notandam; nempe, prceter causas omnes pus, quocl (ait) de nullo nisi de circulari et lo-

particulares esse causam cicncta moventem tan- cali dici potest. Itaque totus hic discursus re-
quam omnium primam ; de qua dicto loco dis- vocatur ad illam propositionem, cpiod sine
putationem 20, 21 22 instituimus, prader
et tempore non est prius et posterius, et ideo non
alia, qua?, iij ca?teris disputationibus. prascr- potest dari initium temporis.
tim in 24 et 25, sparsim diximus. Qua? ratio quoad hoc ultimum valde fri-

Tandem iu capite quinto, boc ipsurn prose- vola est, quia, si modo nostro concipiendi lo-
quitur, variis modis ostendens eadem esse quamur, pneter prius et posterius reale, ima-
principia rerum omnium, vel quia substantia?. ginarium concipitur, et ita potuit tempus
sunt causa? omnium acciclentium, et ita prin- reale habere iuitium, ante cpiod non fuerit
cipia substantiarum sunt principia reliqno- illucl vero ante quod,nonsignihcat prius tem-
mm entium ; vel quia inter substantias qu-o- pus, sed imaginarium tautum. Si autem lo-
dam sunt primse, et causa? caeterarum, ut quamur secundum rem, ante hoc teinpus
ccelestia eorpora, et anima? eorum, id est, pnccessit infmita a3ternitas cui hoc tempus ,

ut D. Tbomas exponit, motrices intclligen- non semper coextitit, et sic iUud ante, non di-
tia? (sive proprie dicantur anima?, sive per cit tcmpus prius, sed eeternitatem, qua?. in

metaphoram )
, et ideo addit, vel mtellcctus, Deo pra?extitit, quando tempus non crat. Ita-
appetitiis , et corpus, id est, substantia' in- que processus Aristotelis nec firmus est, nec
ietligentes amantes, et corpora quibus
et nccessarius. Potest autern per dilemma fieri
proxime utuutur, seu qua? movent, et pcr efficax : quia vel suLstantia? corruptibilcs
ea causant. A.C laiu.leju rcpetit actuin et po- semper fuerunt, vel non : si primum, neccs-
tentiam esse principia omninm, non tamoji saria est aliqua substantia peternaillis perfec-
eadem, sed per analogiam; qiue omnia ex tior, a qua manaverint ; si vero non semper
disputationiljus citaiis cojistaut, neque bic ali- fuerunt, non minus necessaria est illa sub-
quid addendum occuirit. stantia, ut ab illa originem duxerint. Dc hac
re disserimus late disput. 29, sect. 1.

Q.3. Ansatis ostendatAristoteles illam sub-

stantiam non esse potentiam, sed actum, quia
perpctuo movet. Respondetur, jam ex dictis
 ;,

L\ METAPHYSICAM. LXIH
eonstare rationem hanc ex falso principio.etin- enim meiius expiicatur immobiiitas primimo-
suffieienter probato, procedere. Adhuc tamen toris, quia non sohun in genere effieientis,

illo non potest ex solo illo colligi, il-

posito, sed etiam in genere finis movet, ut non mo-
lam substantiamessepurumactum; nam sub- tus ab aiio, sed quia propter se operatur abs-
stantia creata posset illummotiunperpetuum cpie Nam sicut in genere efficientis,
motione.
efficere, si esset possibilis. Solum ergo colli- ita in genere fmis est primum et supremum.
gitur ex motu, substantiam illius motoris
illo At vero in reliquis omnibus clictis Aristotelos
semper esse in actu movendi. Aclde, ad hoc sentit non esse alium motorem illius coeli
etiam esse supponendum illam substantiam , pra?ter primum et immobilem; sed de hac re
semper esse eamdem quod probatum non ,
latius in libris de Ccelo.
est; possunt enim plures motores vicissim Q. A. An primus motor sit primum intelii-
movere, et sigillatim cessare. Denique etiamsi gibile in actu, tanquam simplicissima et ac-
idem motor sit semper in actu movendi, non tualissima substantia. Ita enim de illo hic sen-
sequitur non posse cessare quia potest non ;
tit Philosophus. Tractatur disp. 38, sect. 11.
cx necessitate, sed ex libertate perpetuo mo- Q. 5. An primus motor sit primum appe-
vere. De hac re latius disput. 30, sect. 8, et tibile, quocl perincle est ac quserere an situl-
disp. 35, sect. 1. timus de quo in disp. 24 disserimus.
finis ;

Q. 4. An satis probetur a Philosopho has Ex hoc vero loco habes ab Aristotele distinc-
substantias esse immortaies, quia sunt perpe- donem duplicis finis. Unus est prseexisteus,
tuee. Difficile sane est huic rationi efficaciam alter non prajexistens. Prior acquirendus per
tribuere, cum statim appareat defectus illa- media, posterior etiam efficiendus, et ideo
tionis in ipsis coelis, qui eeterni sunt et non priorem rationein finis ait habere locum iu
sunt immateriales. Videatur disp. 30, sect. 4, primo motore, non vero posteriorem.
et disp. 35, sect, 1 et 2. Q. 6. An primus motor sit perpetua sub-
0- 5. An idem senserit Aristoteles de om- stantiaomniumsimplex, et secimdum actum,
nibus intelligentiis quod de prima quoadne- seu purus actus, disp. 30, sect. 3.
cessitatem essendi, et naturse simplicitatem Q. 7. An primus motor sit ens simpliciler
et actualitatem ; tractatur clisput. 39, sect. 2, necessarium natura sua, quod nullo modo
disp. 25, et exponitur hic locus, in quo vide- possit aliter se habere, disp. 29, sect. 1.

tur Aristoteles confuse et indifferenter loqui Q . 8. An secundum Aristotelem primus mo-

de illo supremo suhstantiaruni ordine, quan- tor moveat ex necessitate naturee, vel potius
quam interdum in singulari, interduin in plu- ex prceconcepto fme ejusque necessitate
rali loquatur. disp. 30, sect. 16.
Caetera, quaa Aristoteles hic tractat de actu An coelum et natura pendeant a pri-
Q. 9.
et potentia, circalib. 9 sunt notata. mo motore secundum Aristotelem, non tan-
tum quoad motum, sed etiam quoacl substan-
GAPUT VII. tiam; disp. 29, sect. I, et disp. 29, sect. 2.

DE ATTRIBUTIS PRIMI MOTORIS. Q. 10. An primus motor optimam ac per-

petuam, et actualem vitam habeat, summa
Qutestio 1. An ex motu cceli suffieienter ac perfectissima jucunditate affectam, cpia^ex
colligatur unus primus motor immobiiis ; de sui contemplatione nascitiu-. Tractamus late
hoc fuse
disp. 30, sect. 1 et 8. disput. 30, sect. 14. Non tamen clubium
est
Q. 2. An ex sententia Aristotelis primus crain Aristoteles hoc loco optime de Deo sen-
motor soluin moveat ccelum ut finis, vel etiam tiat ac loquatur. Gujus illa sunt verba nota-
ut efficiens hic enim priorem tantum cau-
; tione digna : Si ita lene se habet Dens sern-
sandi modum illi attribuere videtur sed hoc ; per, sicut nos aliquando, admiraiile est ; quod
solum facit, ut ejus immobilitatem declaret, si magis adhuc, admiraMlius est ; at ita se lut-
alioqui enim ejus efficientiam agnoscit ut , oet.Videtur sane Philosophus expertus ali-
latius tractamus disput. 23, et disp. 30, quando magnam quarnclam jucunditatem in
sect. 17. sua qualicumque speculatione substantiarum
Q. 3. An secundum Aristotelem primus separatarum et prassertim primse in qua
, ,

motor moveat primum orbem mediante alia proinde humanam felicitatem alibi constituit
intelligentia, vel per seipsum. Hic enim prio- hinc ergo ascendit ct in admirationem venit ,

rem partem msinuat, nisi exponatur, quod divinse perfectionis. Sicque vere ratiocinatur.
moveat ut motus non ab alio, sed a se ita ; Intellectus intelligit per quamdam conjunctio-
 . ; ;

LXIV INDEX LOCUl LETISSIMUS

nem ad rem intellectani, etillam insehabens tiarum separatarum non essc majorem quam
contemplatur, et hcee operatio est optima ccelorum, aut e converso hunc numerum esse
dispositio ejus, et in illo ordine speculatio est majorem illo, vel neutrum possit satis osten-
optima et maxime delectabilis ; si ergo Deus di, ibid.

est summum intelligibile, sibique conjunctis- Q. 4. Ansuperius ccelum a superiori et per-

simum, per se ipsum perpetuo contem-
et se fectiori intelbgentia moveatur , idque intelli-
platur, admirabilis est ejus vita atque delec- gendum sit de perfectione individuali vel spe-
tatio. cifica. Quo loco attingi solet qu?sstio, an cce-

Q. 11. An Deusnon solum sit sempiternum lum soiis sit perfectius superioribus planeta-
ac optimum vivens, sed etiam sit sua vita, rum ccelis. Sed non est biijus loci, nec refert
cpiia est sua operatio, ac purus actus ; ita ad rem praesentem, nam quidquid sit de
cniin bic de Deo Aristotelessentit, etoptime, substantiali perfcctione, in ratione mobilis,
ut disput. 30, seet. 3 et 14, tractamus. certum est ccelum quo superius eo babere ,

\% Quomodo verum sitid quodhic Aris-

Q. rationem mobilis perfectioris tum propter ,

toteles asserit, nempe Deo inesse sevum con- magnitudinem, tum quia est superius, et con-
tinuum et ceternurn, disp. 30, sect. 8, et disp. tinet inferiora.
50, sect. 1. Q. 5. An ex incorruptibilitate cceli, vel mo-
Q. 13. An Deus, sicut cst omiiium entium tus ipsius feternitate,recte colligatur substan-
principium, ita et sit optimum et pulcberri- tias separatas esse incorruptibiles et perpe-
mum eorum. Tractatur a nobis in prgedicta tuas, disput. 35, sect. 1 et 2.
disputatione. Habetque locum circa textum Q. 6. An ex cceli motu eeterno colligi possit
hunc, nam heec omnia piane significat Aris- illas substantias esse sine magnitudine , et
toteles, dum reprebendit Pythagoricos et consequenteresseinfinitas, secundum Aristo-
Speusissum, eo quodnegaret Deum esse opti- telcm, ibidem, et disp. 30, sect. 4.
mum et puleberrimuin, bcet
principium sit Q. 7. An putaverit Aristotelcs tates esse
non enim semper principia sunt ceque per- substantias moti'ices inferiorum ccelorum ac
fecta, atque id quod ab illis fit, ut patet in se- primi et quo sensu intellexerit hanc esse
,

jnine. At ipse respondet principium proxi- primam, illam vero secundam. Hse omnes
mum et instrumentarium non semper esse qiicestiones attinguntur a nobis in disp. 29,
ceque perfectum ;
principale vero ac praaser- sect. 2, et in disp. 35, sect. 2. Et qua3 ad me-
tim primum, necessario esse perfectissimum. tapbysicum per se spectant, fuse tractantur
Q. 1-4. An senserit Aristotefes Deum esse quse vero sunt proprie pbysicai, et pertinent
simpbciter infinitum ,
recteque id probaverit ad libros de Ccelo, solum breviter expediun-
ex eo quod infinito tempore movet; disp. 30, tur.
sect. 2. Q. 8. Et cadem ratioue omittimus rebquam
Q. 15. An primus motor immaterialis sit ac partem qua Aristoteles liise agit
capitis, in
simpliciter impassibilis , idque satis demons- de numero orbium ccelestium. Item agit de
treturratione naturali, disp. 40,sectione le t8. uuitate ceeli, id est, totius spbteraj ccelestis,
et consequenter totius uuiveisi, ostendens
CAPOT VIII.
esse ununi. Ratio autem ejus frivola est, sci-
Dli NLMIiRO SUBSTAXTI.VRUM SiiPARATARUM- licet, quia si csscnt plures cceli, baberent
Aristoteles inboccapitecxnumero crelorum prmcipia plura solo nuinero diversa; quod
mobLUum probat numerum immaterialium impossibile probat quia oporteret talia prin-
,

substantiarum moventium, ct ordincm ac cipia babere materiam. Scd illa prima secpie-
propiietates earum ex ordine ccelorum mobi- la frivola cst, quia possunt esse plures mundi
lium coUigit. Circa quem discursum varia 1
ab eoclem principio, utlatius tractamus disp.
qusestiones insurguut. 29, sect. 1.
Qusest. 1. Au probari satis possit ccelos Q. 9. Impugnatio etiam iliius consequentis
moveri ab aliqua substantia separata prseter attingit qua:stionem de principio individua-
primam. Hsec spectat ad iibros de Co^io il- , tionis,de qua late ciisput. 5 sect. 2 et sc- ,

lam vero attingemus disp. 35, sect. 1 quenli. fn toto vero boc discursu Aristoteles
Q. 2. Esto ita moveantur, an necesse sit a praj oculis habcnda sunt illa vcrba ejus satis
tot substautiis separatis moveri ccelos, quot modesla Ila rationaMliter arbitrandum est,
:

suntipsa corpora eoelestia, ibid. quod fiiim neccsmrwm est, relinquatur poten-
Q. ''>.
.\n probari possit numerum substan- tioribas diceudam. Itecfo enim intellexit bas
 ,

[N METAI HYSICAM. LXV

non esse demonstrationes, sed discursus pro- cujusdam ctubitationis, quam liic Pbilosophus
babiles. proponit , an, scilicet, in omnibus quee carent
CAPUT IX. materia, et consequentcr in omnibus inteili-

DUBI.V QU.EDAM CONTINEXS CIRC V DIVIN.VM INTELLI- gentiis, idem sint inteilectio et res intellecta,

GENTIAM. et consequenter Angelus sit sua intellectio.

Yicteturenim hanc partem Aristoteles insi-
Qucest. I . Prima queestio ab Aristotele po- nuare. Cum enim proposuisset dubium quo ,

sita est, an clivina mens actu semper intelli- moclo chvina mens possit esse inteihgentia sui,
gat. Et rationem dubitandi proponit quia si , cum soleat intellectio ab objeeto distingui,
no n actu semper intelligit quidnam prcecel- , respondetintellectionem non distingui ab ob-
lens erit? Erit enim ut dormiens. Si autem jecto, nisi ut formam sine materia a forma
semper iutelligit actu ergo ab actu intelli-
,
quee est in materia. Unde cum divina mens
gendi babet nobilitatcni suam; non est ergo careat materia, non oportet ut in ea res intel-
ipsa nobilissima substantia. Responsio vero lecta ab inteiiectione distinguatur, qua^ ratio
est, semper actu intelligere, non intellectione si efficax est, in omnibus intelligentiis locum
addita substantiee suce, sed per suammet no- habet. Sed dici potest illam tantum fuisse ac-
bilissimam snbstantiam. Et ita satisfit utrique commodatam quamdam proportionem ad
,

rationi dubitandi. Quamrem ex professo trac- expiicandum quo modo in divina scientia pro-
tamus disput. 30, sect. 15. Addit vero bic Phi-
pter summam ejus immaterialitatem et sub-
losophus aliam probationem clictte responsio- tilitatem necesse non sit objectum proprium
nis, scilicet, quia si Deus non esset sua intel- ab ipsa scientia distingui. Non est autem ne-
lectio, laboriosa ei cssct continuatio intelli- cesse ut id verum habeatin quavis inteiligen-
gendi. Sed ratio non est convincens, alias tia, nequc est cur dicamus eam fuisse men-
idem probaret de omnibus aliis intelligentiis. tem Aristotelis dc qua re late ciisp. 3 i
,
,

Quamvis ergo actio non sit substantia, potest sect. A.

non esse laboriosa continuatio ejus quia nui- ;
Q. 5. Quinta queestio est, an Deus semper
lam repugnantiam habet cum natura nec ,
ac necessario permaneat in actuali cognitione
contrariam aliquam alterationem vel muta- ,
sui , ut liic definit Philosophus. Quod probat
tionem causat. optimc, quia in deterius mutaretur sive ita ,

Q. 2. Quidnam mens, an se
intelligat divina cessaret ut maneret in solo actu primo tan-
vel aliud; et an aliud et aliud semper vel ,
quam dormiens, ut in 1 queest. dictum est
semper idem. Responsio est Manifestum est, :
sive quod ad hanc quFestiouem pertinet a )
(
illud intelligere quod divinissimum honorabi- sui contemplatione ad alia transiret; quia
Ussimumque est, quo fit ut se ipsum intelligat. scmper transiret ad aliuci minus nobile; de
Virtute ergo hunc conficit discursum. Divina hac qutestione agimus disputat. 30 scctio- ,

mens est suprema ac nobilissima intelligentia ne 15.

seu intellectio ipsa sed ad nobihtatem intel-
;
Q. 6. An Deus inteliigat pcr simplicem in-
lectionismultum refert nobiiitas rci intellec- telligentiam, vel componendo, et definit prio-
tre propter quod melius est qusedam non vi-
;
rem partem; et est res clara. Vide disp. 30,
dere quam videre, si vilissima sint; non ergo sect. 15.
qiuelibet intelligentia est optima, sed illa quae CAPUT X.
est optimee rei intellectse ; ergo divina mens
UNUM ESSE PRINCIPEM AC GUBERNATOREM UXIVERSI.
intelhgit id quod optinium est; ergo intelligit
se ipsam , alias esset quippiam aliud dignius
Hcec assertio est ab Aristotele in hoc capite
ipsa. intenta,quam etiam voluit esse totius operis
Q. 3. Hinc vero oritur qiuestio tertia, an conclusionem, ct quasi perorationcm tanto
secunclum Phifosophum Deus nihil extra se Philosopho dignam. Eam vero hujusmodi
inteiligat,sed soium seipsum. Nam prima fa- diseursu dcmonstrat. Universi bonum consis-
cie videtur Aristoteles ita de Deo sentire. Sed
tit in dcbito orciine suarum partium , ita ut
exponi potest cumD. Thoma, non cognoscere hoc bonum sit quasi bonum intrinsecum et
aliud a se per se primo, aut ita ut ab eo perfi- inluvrens ipsi universo sed non potest habc-
;

ciatur, vei ita ut anobihssimo objecto cogno- re hujusmodi bonum, nisi in eo sit unus ali-
scendo impediatur vei distrahatur. Sed de quis supremus et gubernator ejus qui simul ,

hac re latius dicta disp. 30, sect. 15. a quo

sit extrinsecus et ultimus fmis illius ,

Q. 4. Alia queestio suboritur ex resolutione emanet et ad quem tendat extrinsc-cuni bo-

xxv.
 ; ;

LXVI liSDEX LOC UPLETISSIMUS

nuni universi ;ergo necessarius est in uni- cur emm participavit aut mrticipat 1 Ecce ra-
verso mms supremus princeps et guberna- tionem secundam. Tandem vero in fine capi-
tor. tis hanc probationem illius minoris subjun-

Himc discursum primo declarat Philoso- git Pluralitas principatuum seu primorum
:

plms exemplo exercitus, eujus intrinsecum principiorum non est bona, nec confert ad
bomim in debito ordine consistit ad illum ; bonum regimen; at cntia nolunt male guber-
autem requirit ducem, qui majus bonum est nari; unus ergo princeps.
totius exercitus, quia ab ipso etpropter ipsum Qmestio 1. Circa hanc Philosophi conclu-
est ordo exercitus. Deinde deelarat priorem sionem ejusque probationes variee insurgunt
propositioncm assumptam, explieando bre- quoestiones. Prima, an hoc discursu vel aliis
viter ordinem partium universi per compara- naturalibus sutticienter demonstretur esse
tionem ad domum et familiam bene ordina- unum tantum Deum; quam late tractamus
tam et res est per se satis clara.
;
disp. 29, sect. 1, et disp. 30, sect. 10.
Minorem autempropositionem non expresse Q. 2. An Deus babeat hnjus universi pro-
subsumit, eam tamen revera intendit, et ea videntiam qualem, quidque in hoc Aris-
et
occasione divertit hic iterum ad attingendas toteles senserit, disp. 30, sect. 16 et 17, pree-
leviter et rejiciendas antiquorum opiniones ter dicta ciisp. 22.
de principiis, ut inde colligat nullo ex dictis Q. 3. An Deus dicatur summum bonum uni-
modis posse recte intelligi, quo modo mira- versi solum tanquam finis uitimus ejus, an
bilis ordo bujus universi ex iilis principiis vero etiam ut efficiens. Etec seepe tacta est in
subsistat et conservetur, sinc ullo supremo superioribus, et designata sunt disputatio-
gubernatore. num solum notetur, Aristotelem in
loca. Hic
Et obiter optimas attingit rationes, quamvis hoc capite sa>pe concludere et conjungere
brevissime et subobscure, qualis est illa, quod utrumque, et reprehendere antiquos, qui al-
non satis est dicere omnia fieri ex contrariis, teram rationem omiserunt. Specialiter tamen
nisi ponatur aliud superius principium quod approbat Anaxagoram, quod posuerit men-
illa ita disponat, et ordinet vicissitudines eo- tem ut primum movens, id est, efficiens. Et
rum, ut neutrumeorum aliud prorsus absu- subdit statim Verum alicujus gratia mooct,
:

mat, sed successio generationum perpetuo quare alterum. nisi sit ut nos dicimus, scili-
duret. Est item alia ratio, quod sine boc cet, quod propter se movet.
principio non potest assignari causa, cur boc Ctvtera, qua5 de naturali cognitione Dei seu
individuum nunc participet speciem et non primee causoe, et intelligentiarmn desiderari
antea, et aliud prius, aliud posterius. Utram- possuut, disputamus iate in nostris disputa-
que vero rationem, ut optime D. Thomas no- tionibus, et de Deo quidem sub ratione primee
tavit, habet in verbis illis At tum illis qui duo
: causre, in disp. 20, M
sub ratione ul-
et 22,
printipia faciunt, aliud principalius princi- tirai fmis in 2o, sub ratione primi exemplaris

pium neccsse est esse (scilicet, propter ratio- in 26, sub propria ratione Dei in 29 et 30
nem primam), tum illis qui formas (id est de inteiligentiis autcm creatis in disput. 35,
ideas),^ aliud principalius principium est ut specialius sequens index monstrabit,

-C3&.
 :ndex
DISPUTATfONUM ET SECTION
QUJE IN HOC OPERE CONTINENTUR.

IN PRIORI TOMO. rationem aliquam positivam , vel tantum privati-

vam.
DISPUTATIO PRIMA. Sect. II. Utrum unum de formali dicat solam nega-

DE NATURA PRIU.E PHILOSOPUI SEIJ METAPHYSICE. tionem quam a Id.it supra ens. vcl aliquid aliud.
Scct. II* Quotuplex sit in rebusunilas.
.

Sect. Quod sit mctaphysicfc objecium.

I. Sect. IV. Ulrumunitas sit adccquata passio cntis, et
Sect. II. Utrum metaphysica vcrselur circa res om- de divisione entis in unum et multa.
nes secundum proprias rationes earum. Sect. V. An divisio entis in unum et multa sit ana-
Secl. III. Ulrum mctaphysica sit una tantum scien- Ioga.
tia. Sect. VI Quomodo unurn et mu'la opponanlur.
Sect. IV. Qua3 sint hujus scienlise munera, quis fi-
Sect. VII. An unum sit prius quam multa, ct incli-
nis, qusevc utilitas visio quam div s o.
Sect. V. Utrum metaphysica sit perfectissima scien- Sect. Vili. An divisio entis in unum et mulla sit
tia speculativa, veraque sapienlia. prima omnium.
Sect.VI Ulrum inter omnes scienlias melaphysica Sect. IX. Ulrum unitas transccndcnlalis sit unitas
maxime ab homine appetatur appetitu naturali. numeriCa.
DISPUTATIO li. DISPUTATIO V.

DE RATIONE ESSENTIALI EU CONCEPTU ENTIS. DE UNITATE INDIVIDUALI, EJUSQUE PRINCIPIO.

Sect. I. Utrum ens in quanlum ens

, habeat in , Sect. I. Utrum omnes rcs quae existunt, vcl existere
menle nostra unum conceplum formalem omni- possunt, singulares sint et individuee.
bus cntibus communem. Sect. II. Uirurn in omnibus naturis res individua et
Scct. II. Utrum ens habeat unum conceptum, seu singularis. ut talis est, addat aliquid supra com-
rationem formalem objeclivam. munem seu speciticam naluram.
Sect. 111. Utrum ratio seu conceplus enlis in re ipsa Sect. III. Utrum maleria signala sit individualionis
et ante intellectum sit aliquo modo praecisus ab principium in substantiis materialibus.
inferioribus. Sect. IV. An forma substanl alis sit principium in-
Sect. IV. ln quo consistat ralio cntis in quanturn dividuationis substanliarum malerialium.
ens , et quomodo inferioribus entibus conve- Sect. V. Utrum principium individuationis sit exis-
niat. tcntia rei singularis.
Secl. V. Utrum ratio transcendat omnes ra-
enLis Scct. VI. Quod tandem sit principium individuatio-
tiones et differenlias inferiorum entium, ita ut in nis in omnibus subslantiis creatis.
eis intime et essentialitcr incliulatur Sect. VII. Utrum principium individuationis acci-
Sect. VI. Quomodo ens in quantum ens , ad infc-
, dcntium sil cx subjeclo sumendum.
riora conlrahalur seu delerminetur. An repugnet duo accidentia solum nu-
Sect. Vlll.
mcro divcrsa, esse simul in eodem subjccto ob
DISPUTATIO III.
eorum lndividuationcm.
DE PASSiONlBUS ENTIS IN COMMUNl ET PRINCIPIIS EJUS. Scct. IX. An rcpugnct individuationi accidentiiun
ut plura solum numero clifferentia successivc sint
Sect. I. Ulrum ens, in quanlum ens, habeat aliquas
in eodcm subjccto.
passiones, el quales illse sint.
Sect. II. Quot sint passiones, et quem ordinem inter
DISPUTAT VI.
se servent.
Scct. lil. Quibus princ ;
piis demonstrari possintpas- DE UNITATE FORMALI ET UNIVERSaLI.
siones de enle, et an inter ea hoc sit primum,
lmpossibile est idem esse el non esse.
Scct. I. Ulrum sit in rebus aliqua unitas formal:s ;

distincla a numcrali, el mincr illa.

DISPUTATIO IV. Scct. II. An un.las univcrsalis nalurae distincla a

DE CNITATE TRaNSCEKDENTALI formali, sit in rebus aclu anle mentis operalio-
IN COMMUNI.
ncm.
Scct. I. Ulrum unitas transccndenlalis addal enti Scct. III. Utrum natura communis ex se hubeal ali -
1 XVIII INDEX DISPUTATIONUM ET SECTIONCM.
quam unilatem prsecisionis cxtra individua, ci
ante menlis operationem. DISPLTATIO XI.
Secl. IV. Quid sit in natura univcrsali aptitudo ut DE MALO.
sit in multis.
Sect. V. An unitas universalis consurgat cx opera-
Sect. I. Utrum malum sit aliquid in rebus, et quo-
luplex sit.
tionc inlelleclus, ct quomodo difficultalibus in
contrarium positis satisfaciendum sit.
Sect. II. Quotuplex sit malum.
Scct. III. Ubi et unde sit malum, et quas causas
Sect. VI. Per quam operationem intelleclus fiant res
habeat.
univcrsalcs.
Sect. VII. An univcrsalia sint enlia rcalia corporea,
DISPLTATIO XII.

substantialia, vel accidentalia, quasquc causas DE CAUSIS ENTI8 IN COMMUNI.

habcant.
Sect. I. Utrum causa ct principium idem omnino
Scct. VIII. Quotuplex sit universalc , scu unitas
sint.
cjus.
Sect.II. Ulrum sit aliqua communis ralio causse, et
Scct. IX. Quomodo in re distinguanlur unilas gc-
quaenam et qualis.
neris ct differenliae , tam inter se quam ab spe-
Sect. III. Quoluplcx sitcausa.
cilica unitate.
Scct. X. Utrum abstracta metaphysica generum ct , DISPUTATIO XIII.
spccicrum, et differenliarum possint inter se prae-
DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI.E.
dicari.
Scct. XI. Quod sit in rcbus principium unilalis for- Sect. J. An sil cvidcns ralione naturali dari in en-
malis et univcrsalis. tibus causam materialem subslantiarum quam ,

materiam primam nominamus.

DISPUTATIO VII.
Sect. II. Utrum materialis causa substanliarum ge-
DE VARIIS DISTINCTIONUM GENERIBUS. nerabilium sit una vel multiplex.
Sect. III. Ulrum prima ct unica causpe materialis
Sect. I Ulrum, prsetcr distinclionem realem et ra-
generabilium subslantiarurn sit aliquod corpus
tionis, sit aliqua alia distinctio in rebus.
simplcx vel subslanlia integra.
Secl. II. Quibus signis scu modis discerni possint
Secl. IV. Utrum materia prima habeat aliquam en-
varii gradus distinctionis rcrum.
titatcm actualem ingenerabilem et incorruptibi-
Sect. III. Quomodo idem et diversum,tum inler se,
lem.
tum ad eus, comparentur.
Sect. V. Ulrum materia sit pura potentia, ct quo

DISPUTATiO VIII.
scnsu id accipiendum sit.
Sect. VI. Quomodo possit materia cognosci.
DE VERITATE SEU VERO CjUOD EST PASSIO ENTIS.
Secl. VII. Quid causet materia.
Sect. VIII. Per quid causet ma'eria.
Sect. I. Ulrum in compositionc cl divisione intel-
lectus sit formalis veritas.
Secl. IX. Quid sil causalitas materiBe.
Secl. X. Ulrum malcrialis causa substantialis in
Scct. II. Quid sit veritas cognitionis.
corporibus incorruptibilibus invenialur.
Scct. III Utrum veritas cognitionis sit solum in
Sect. XI. An materia incorruptibilium corporum sit
compositione et divisione, vel eliam in simplicibus
ejusdem rationis cum elementari.
conceplibus.
Scct. XII. Utra maleria ccelestisne an elemenlaris
Sect. IV. An veritas cognitionis seu intellectus in eo
pcrfectior sit.
non sil, donec judicct.
Sect. XIII. Qualis sit causalitas materiee incorrupti-
Scct. V. An veritas cognilionis sit tantum in inlel-
leclu spcculalivo, vel eliam in practico.
bilium corporum.
Sect. VI. An in divisione sit veritas seque ac in Scct. XIV. Ulrum in rcbus incorporcis dari possit
compositione. causa materialis substanlialis, ct quomodo quanli-
Utrum las ad hanc matcrialcm causam comparetur.
Sect. VII. veritas aliqua sit in rebus, quse sit
passio enlis. DISPUTATIO XIV.
Scct. VIII. An verilas per prius dicalur de veritate
cognitionis, quam de verilale rei, et quomodo. DE CAUSA MATERIALI ACCIDENTIUM.

DISPUTATIO Sect. I. Utrum detur vera causa malcrialis acciden-

IX.
lium.
DE FALSITATE SEU FALSO.
Secl. 11. An substanlia ut sic essc possit immediata
Scct. I. Quidnam et ubi sit falsitas, ct an sit cntis causa matcrialis accidentium.
proprielas. Sect. III. Queenam substantia possil cssc causa ma-
Scct. II. Quee sit falsitatis origo. tcrialis accidcntium.
Scct. III. Unde oriatur difficultas veritatem asse- Sect, IV.Utrum unum accidens possit esse proxima
qucndi. causa matcrialis alterius.
DISPLTATIO X.
DiSPUTATIO XV.
DB BONO SSU BONITATE TRANSCENDESTALI.
DE CAUSA FORMAI.I SUBSTANTIALl.
Sect. I. Quid bonum seu bonitas sit.
Sect. II. Quomodo se habeat bonum ad ralionem Scct. I. An dcntur in rebus matcrialibus subslantiales
finis ; vel potius quoluplex bonum.
sit formae.
Sect. III. Quodnam bonum sit, quod cum enle con- Scct. II. Quomodo possil forma substanlialis licri in
verlilur lanquam passio ejus. malcria, et cx materia.
 INDEX DISPUTATIONUM ET SEGTIONUM. LXIX
Sect. 111. An
eductionc substantialis formae opor-
in rat libertatem in omnibus causis in illam influcn-
teat maleriam tempore antecedere. tibus, vel an una sufficial.
Sect. IV. An forma, dum ex malena cducitur, per Scct. IV.Quomodo stet libertas vel contingentia in
se fiat. actione causae secundas, non obstante concursu
Sect. V. Quse sit propria ratio formae subslantialis, primse et consequenter, quo sensu verum sit cau-
;

propriaque causalitas cjus in suo genere. sam liberam esse quse posilis omnibus requisitis
,

Sect. VI. Qiue sit ralio causandi fornue. ad agendum potest agere, et non agere.
Sect. VII. Quis sit effectus causaB formalis. Sect. V. Quaenam sit facultas, in qua formalis resi-
Scct. VIII. Utrum forma substanlialis sit vera causa det libertas causse crealse.
materice, et materia effectus ejus. Sect. VI. Quomodo causa libera determinetur a ju-
Sect. IX. Utrum tanta sit dependentia materiae a dicio rationis.
forma, ut sine illa nec per divinam polentiam Sect. VII. Quse sit radix et origo defectus causa? li-
conservari possit, et e converso. berse.
Sect. X. Ulrum unius substantise una tantum detur Scct. VIII. Ad quos actus sit indifferentia in causa
causa formalis. libera.
Sect. XI. Quid sit forma metaphysica, el quse mate- Sect. IX. An libcrtas causa? sit dum aclu opera-
ria illi rcspondeat, quamque causalitatem habeat. tur.
Sect. X. An ex libertatc causarum cfficientium or:a-
DiSPUTATIO XVI.
tur contingentia in effeclibus universi, vel sine
DE FORMALI CAUSA ACCIDENTALI. illa esse possit.

Sect. I. Utrum omnia accidentia veram exerceant Sect. XI. Utrum aliqua vera ralione possit fatum
quem inler causas efficientes univcrsi numerari.
causalitatem formalem, et circa effeclum.
Sect. II. Utrum omnis forma accidentalis educatur
Sect. XII. Utrum casus et fortuna inter causas effi-

cientes numcrari debeant.

de potentia subjecti.

DISPUTATIO XVil. DISPUTATIO XX.

DE CAUSA EFFICIEISTE IN COMMUNI.

DE TRIMA CAUSA EFFICIENTE, PRIMAQUE EJUS ACTIONE, QU^
EST CREATIO
Sect. I. Quid causa efficiens sit.
Sect. II. Quotuplex sit causa efficiens. Sect. I. An possit ralione naturali cognosci crcatio-
nem aliquorum entium esse possibilem, an eliam
DISPUTATIO XVIII. nccessariam vcl (quod idem est),an unum ens
;
m
DE CAUSA PROXIMA EFFICIENTE, EJUSQUE CAUSALITATE, ET quanlum ens possit essenlialiter dependere effec-
OMNlBUo QUJG AD CAUSANDUM REQUIRIT. tive ab alio ente.
Sect. II. Utrum ad creandum requiratur infinita vis
Sect. I. Utrum res creatse aliquid vere efficiant. agendi; et ideo ita sit Dei propria ut creaturse ,

Sect. II. Quodnam sit principium, quo una substan- communicari non possit.
tia creala efficit aliam. Sect. III. An possit dari instrumenlum creationis.
Sect. III. Quodnam sit principium, quo substanliee Sect. IV. An creatio sit aliquid in crealura dislinc-
creata? efficiunt accidentia.
tum ex natura rei ab ipsa.
Sect. IV. Qiue accidenlia possint esse principia
Utrum de ratione crealionis
Sect. V. sit novilas es-
agendi. sendi.
Sect. V. Utrum sola accidentia sine concursu for- DISPUTATIO XXI.
marum subslantialium efficiant alia accidentia.
Sect. VI. Utruni accidens sit instrumenlum tantum
DE PRIMA CAUSA EFFICIENTE, ET ALTERA EJU3 ACTIONE. QVJE
EST CONSERVATIO.
productione alterius accidentis.
in
Sect. VII. Utrum causa efficiens esse debeat in re
Sect. I. An possit ratione naturali demonstrari entia
distincla a recipiente, ut agere possil.
creata in suo esse semper dependere ab actuali
Sect. VIII. Utrum causa efficiens debeat esse simul
influxu prima: causse.
conjuncta, vel propinqua passo, ut agere possit.
Sect. II. Quaenam aclio sit conservatio.etquomodoa
Sect. IX. Utrum causa efficicns ad agendum requirat
creatione differat.
passum sibi dissimile, et in qua proportione. omncs Deo pendeant
Sect. III. Ulrum res a solo in
Sect. X. Ulrum actio sit propria ratio causandi effi-
conservari.
cientis causse seu causalitatis ejus.
DISPUTATIO XXII.
Sect. XI. Utrum causa efficiens aliquid efficiendo
corrumpat aut destruat, et quomodo. DE PRIMA CAUSA ET ALIA EJUS ACTIONE QU.E EST COO-
, ,

PERATIO, SEU CONCURSUS CUM CAUSIS SECUNDIS.

DISPUTATIO XIX.
Sect. I. An possit suflicienler probari ralione na-
DE CAUSIS NECESSARIO ET LIBERE SEC CONTINGENTER
immediate operari in ac-
,

AGENTIBUS, UBI ETIAM DE FATO FORTUNA ET CASU.

lurali Deum per se ac
,

tionibus omnium creaturarum.

Sect. I. Ulrum in causis efficienlibus crealis sintali- Secl. II. Utrum concursus causa? primaa cum se-
quse nccessario agentcs, et qualis sit illa neces- cunda sit aliquid per modum principii, vel ac-
sitas. tionis.
Sect. II. Utrum inter efficicntes causas sint aliqiue Sect. III. QaDinodo comparetur concursus Dei ad
absque necessitate et cum libertate operanles. aclionem causse secundte et ad subjectum ejus.
Sect. III. Ulrum in causisefficientibuspossitesseali- Sect. IV. Quomodo Deus pra?beat concursum suum
qua libere agens, si prima causa ex necessitate opc- causis secundis.
ralur, et in universum. An libcrtas aetionis requi- Sect. V. Ulrum causse sccundaB pendeant cssenlia-
LXX INDEX DISPUTATION UM ET SECTIONUM.
liter in operari a sola causa prima, aul eliam Sect.III. An sit analoga, ita ul ens non univoce sed

ab aliis. analogice dicalur de Deo et creaturis.

DISPUTATiO XXIII. DISPUTATIO XXIX.
DE CADSA FINALI IN COMMCNI. DE FRIMO ET INCREATO ENTE, AN SIT.

Sect. I. An finis sit vera causa realis. Secl. I. An evidenter demonstrelur dari aliquod ens
Sect. II. Quotuplex sit tinis.
a sc, et increatum.
Sect. III. Quos effcctus habeat causa flnalis.
Scct. II. An dcmonstreturaposleriori Deumessehoe
Sect. IV. Quid sit, vel in quo consislat ratio cau- unicum cns a se.
sandi, seu causalitas eausse finalis. Sect. III. An hoc idcm aliquo modo a priori demon-
Scct. V. Quamam sit in fine proxima ratio finaliter
stretur.
causandi. DISPUTATIO XXX.
Sect. VI. Quse rcs possit causalitalem finalem exer-
DE PRIMO ENTE SEU DEO, QUID SIT.
cerc.
Sect. VII. An esse cognitum sit fini conditio neces- Sect. I. An demonslrctur esse Deum quoddam cns

saria ut possit finaliter causare. eximic perfectum.

Sect. VIII Utrum finis moveat secundum suum esse Sect. il. An demonstrari possit Deum esse infini-
reale vel secundum csse cognitum. tum.
Sect. IX. Utrum causah.tas finis locum habeat indi- Sect. III. An dcmonstrari possit esse purum actum
vinis actionibus et effeclibus. simplicissimum.
Sect. X. Utrum in aclionibus naturalium ct irra- Sect. IV. Quomodo excludalur a Deo omnis substan-
tionalium agentium vera causalitas tinalis inter- tialis compositio.
cedat. Sect. V. Quomodo excludalur a Deo omnis acciden-
DISPUTATIO XXIV. talis compositio
DE CLTIMA FINALI GACSA, SEU CLTIMO FINE. Scct. VI. Quomodo attributa Dci ad ejus essentiam
comparentur.
Sect. I. An possit sufficicnter probari ratione natu-
Scct. VII. An Deum esse immensum ratione naturali
rali dari aliquem ultimum finem. et non dari pro- ostendi possit.
cessum in infinitum in causis finalibus.
Scct. VHi. An Deum esse immutabilem ratione na-
Sect. Utrum finis ultimus pcr se ac proprie con-
II.
turaii demonslretur.
currat cum omnibus linibus proximis ad finaliter Sect. IX. Quomodo immutabilitas cum libcrlate di-
causandum, et consequenter an omnia agentia ,
vina possit consistere
in omnibus actionibus suis finem ultimum inten-
Scct X. Unitas Dei quomodo demonstretur.
dant. Sect. XI. An Deus sil indivisibilis, quidque possit
DISPUTATIO XXV. ralione naturali circa hoc invesligari.
DE CACSA EXEMPLARI. Sect. XII. An dcmonslrelur, Deum non posse com-
prchendi, nec quidditalive cognosci.
Sect. I. An sit, quid sit, ct ubi exemplar. sit
Scct. XIII. Possilne demonstrari Deum esse ineffabi-
Sect. II. Utrum exemplar propriam ralionem causse
lcm.
constituat, vel ad aliquam aliarum revocetur.
Sect. XIV. An demonslretur, Deum esse per essen-
DISPUTATIO XXVI. liam vivens vila intellecluali, ac felicissima.
Sect. XV. Quid possit ratione naturali de divina
DE COMPARATIONE CAUSUIUM AD EFFECTA.
scientia cognosci.
Soct. I. Utrum omnis causa sit effectu suo nobi- Sect. XVI. Quid de divina volunlate ejusque virtu-
lior. tibus.
Sect. II. Utrum omnis causa sit prior suo effectu. Secl. XVII. Quid de divina omnipolentia ejusque
Sect. III. Utrum ejusdcm effectus esse possint, aut actione.
debeant plures causae. DISPUTATIO XXXI.
Sect. IV. An idem effectus essc simul a plu-
possit
DE ESSENTIA ENTIS FINITI UT TALE EST, ET ILLIUS ESSE^
nbus causis tolalibus ejusdem generis et speciei. EORUMQUE DISTINCTIONE.
Sect. V. Utrum divisim possit idem cffectus natura-
liter esse apluribus causis tolalibus. Sect. I. An esse et essenlia creatura? distinguanlur
Sect. VI. Utrum eadempossit
esse causa plurium ef- inter se.
fectuum, preesertim contrariorum. Sccl. II. Quid sit csscnlia crealurse priusquam aDeo
producatur.
DISPUTATIO XXVII.
Sect III. Quomodo et in quo differant in creaturis
DE COMPARATIONE CAUSARUM INTER SE. cns in potentia el in aclu, seu cssenlia in polentia
Sect. I. Qusenam ex qualuor causis perfeclior sil. et in actu.

Sect. II. Utrum causse possinl esse sibi invicem Scct. IV. An esscntia creatura3 constituatur inactua-
causse. litate esscnl.ise per aliquod esse rcale indistinclum
ab ipsa quod nomen habeat et rationem exi-
IN POSTERIORI TOMO.
,

stentiaB.

DISPUTATIO XXVIII. Scct. V. Utrum praster csse rcale actualis essenlia?,

sit aliud esse nccessarium^ quo rcs formalitcr et
DE DIVISIOSE ENTIS IN INFINITCM ET FINITTJM.
aclualiler cxistal.
Sect. I. An recte dividalur ens in infinitum et fini- Scct. VI. Qu33 dislinctio possit inter essenliam, et
tum. existentiam creatam intervenire. aul intelligi.
Sect. II. An dicta parlitio sit sufficiens et adsequata. Sect. VII. Quidnam cxistcntia creaturae sit.
 INDEX DISPUTATiONUM ET SECTlONUM. LXXl
Sect. VIII. Quas c-ausas prseserlim intrinsecas habcat Sect. Quse attributa cognosci possint de essentiis
III.

creata cxislenlia. inlelligentiarum creatarum.

Sect. IX. Qu sit proxima efficiens causa existenliee Sect. IV. Quid possit ratione naturali de intellectu
erealae. etscientia intelligentiarum cognosci.
Sect. X. Quos effectus habeat existentia, et in quo Sect. V. Quid possit de voluntate intelligentiarum
differat in hoc ab essentia. ratione naturali cognosci.
Sect. XI. Quarum rerum sit existentia, et an simplex,
vel composita sil.
DISPUTATIO XXXVI.
Sect. XII. Ulrum essentia creata sit separabilis a sua DE SUBSTANTIA MATERIALI IN COMMUNI.
existentia.
Sect. XIII. Qualis sit compositio ex esse et essentia, Sect. I. Quid sit essentialis ratio substanliae mate-
qualisve composilio sit de ratione entis creati. rialis, et an eadem omnino sit cum ratione sub-
Sect. XIV. An de ratione entis creati sit actualisde- stanliee corporeae.
pendentia, et subordinatio ad primum et increa- Sect. II. Utrum essentia subslantise materialis con-
lum ens. sistat in sola forma subslanliali, vel etiam in ma-
DISPUTATIO XXXII. teria.
Sect.III. Utrum substantia materialis sit aliquid
DE DIVISIONE ENTIS CREATI IN SUBSTANTIAM ET
distinctum a materia et forma simul sumptis et ,

ACCIDENS.
unione earum.
Sect. I. Utrum ens proxime et sufficienter dividatur
in substantiam etaccidens.
DISPUTATIO XXXVII.
Sect. II. Utrum ens analogice dividatur in substan- DE COMMDNI BATIONE, ET CONCEPTU ACCIDENTIS.
tiam et accidens.
Sect. I. Utrum accidens in communi dicat unum
DISPUTATIO XXXIII. conceptum seu rationem objectivam.
Sect. II. Utrum communis ratio accidentis in inhse-
DE SDBSTANTIA CREATA IN COMMUNI.
rentia consistat.
Sect. I. Quidnam substantia significet et quomodo
incomplelam completam dividatur. DISPUTATIO XXXVIII.
in et
Sect. II. Ulrum recle dividatur subslanlia in primam DE COMPARATIONE ACCIDENTIS AD SUBSTANTIAM.
et secundam.
Sect. I. An substantia sit prior tempore accidenle.
DISPUTATIO XXXIV. Sect. II. Utrum substantia sit prior cognitione acci-
dente.
DE PRIMA SUESTANTIA. SEU SUPPOSITO, EJUSQUE DISTINCTIONE
DISPUTATIO XXXIX.
A NATURA.
DE DIVISIONE ACCIDENTIS IX NOVEM SUMMA GENKRA.
Sect. I, Utrum prima substantia sit idem quod sup-
positum, aut persona, vel hyposlasis. Sect. I. Utrum accidens in communi immediate di-
Scct.II. An in crcaluris suppositum addat naturaB vidatur in quantitatem, qualitaiem, etaliasumma
aliquid posilivum reale, et ex natura rei dislinc- genera accidentium.
tum ab illa. Sect. II. Utrum divisio accidentis in novem genera
Sect. III. An distinctio supposili a natura fiat per sit sufficiens.

accidentia vel principia individuantia, et ideo lo- Sect. III. Utrum prsedicta divisio sit univoca, vel
cum non habeat in subslantiis spiritualibus. analoga.
Sect. IV.Quid sit subsistentia creata, et quomodo ad DISPUTATIO XL.
naluram el suppositum comparetur.
DE QUANTITATE CONTINUA.
Sect. V. Utrumomnissubsistentia creata indivisibi-
lis sit, et omnino incommunicabilis. Sect. I. Quid sit quantitas, praesertim conlinua.
Sect. VI. Quam causam efficientem vel materialem Sect II. Utrum quantitas molis
sit res distincta a
habeat subsistentia. substantia materiali et qualitatibus ejus.
Sect. VII. Utrum subsistentia habeat aliquam causa- Sect. III. An essentiaquantitatisconsistat in rationc
Iilatem , et quomodo actiones dicantur esse sup- mensurae.
positorum. Sect. IV. Utrum ratio et effectus formalis quantita-
Sect. VIII. Utrum in secundissubstantiis concretaab lis continupe sit divisibilitas, vel distinctio, aut ex-
abslractis distinguantur, etquomodo in eis supre- tensio parlium substanlise.
ma ratio substantia^, et coordinatio prsedicamen- Scct. V. Ulrum in quantitate continua sint puncta,
talis conslituenda sit.
lineaa et superficies, quse sint verse res inter se,
et a corpore quanto realiter distinctse.
DISPUTATIO XXXV.
Sect. VI. An linese et superlicies sint propriae spe-
DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA. cies quantitatis continuse, inter se et a corpore di-
stinctee.
Sect. I. Utrum possit ratione naturali probari esse in Sect. VII Utrum locus sit vera species quantitatis
universo aliquas substantias spirituales extra continuaa ab aliis distincla.
Deum. Secl. VIII. Ulrum molus autexlensio ejus propriam
Sect. II. Quid possit ratione naturali cognosci de speciern quanlilatis conlinuse constiluat.
quidditale et essentia intelligentiarum creata- Sect. IX.Utrum tempus sit per se quantitas. pecu-
rum. liarem speciem a reliquis distinctam constituens.
LXXII 1NDEX DISPUTATIONUM ET SECTIONUM.

DISPUTATIO XLI. DISPUTATIO XLV.

DE QUAHTITATE DISCRETA , ET COORDINATIONE PR.EDICA- DE QUALITATUM CONTRARIETATE.
MENTI QUANTITATIS ET PROPRIETATIBUS EJUS.
Sect. I. Quid sit opposilio et quoluplex.
Seci. I. Uiruni quanlitas discrela sit propria species Sect. II. Qiuenam sil propria contrariorumdetinilio,
quanlilatis. eorumque ab aliis oppositis discrimen.
Scct. II. Ulrum quantitas discreta inrebus spiritua- Utrumpropria conlrarietasinlcr qualitales,
Sect. III.
libus invcniatur. vel omnes, vel solas invcniatur.
Scct. III. Utmni oratio sit vera species quanlitatis. Sect. IV. An contraria possint simul esse in eodem
Sect. IV. Qualis sit coordinatio generum ctspecie- subjecto, et quo modo possitaliquid ex contrariis
rum quantitatis. componi.
DISPUTATIO XLVI.
DISPUTATIO XLII.
I)E INTENSIONE QUALITATUM.
DE QUALITATE ET SPECIEBUS EJUS IN COMMUKI.
Sect. I. An sit latitudo intensiva in qualitalibus, ct
Sect. I. Quse sit communis ratio , seu essentialis
quid illa sit.
modus quali'atis.
Sect. II. Cur hsec latitudo in solis qualitatibus, non
Sect. II. Ulrum qualilas in quatuor species eonvc-
vero in omnibus invenialur.
nienter et sufficienler divisa sit.
Sect. III. An htec latitudo acquiratur mutalione, seu
Sect. III. An qualuor qualitatis species sint inter se
successionc continua.
omnino dislincta?.
Sect. IV. An in hac latitudine detur maximus et mi-
Sect. IV. Utrum divisio qualitatis in qualuor species
nimus lerminus. Ubi alia etiam breviora dubia
sufficiens sit.
expenduniur.
Scct. V. x\n duplicatse voces,quibus dictse species
proponuntur, significent essenliales vel acciden- DISPUTATIO XLVLI.
tales dilferenlias earum.
DE RELATIOMBUS REALIBUS CREATIS.
Sect. VI. Quse proprietates qualitati conveniant.
Sect. I. An relatio sit verum genus entis realis ab
DISPUTATIO XLIII. aliis diversum.
DE POTENTIA. Sect. II. An relalio prfedicamenlalis distingualur
actu, el in re ab omnibus entibus absolulis.
Secl. I. Ulrum potentia sufiicienter dividatur in ac-
Sect. III. Quotuplcx sit rclatio, ct quae sil vere prse-
tivarn el passivam, et quicl utraque sit.
dicamentalis.
Sect. II.An potenlia activa et passiva semper re, Sect. IV. Quo differat respectus predicamentalis a
vel interdum t?ntum ralione differant. transcendenlali.
Sect. 111. Quodnam sit divisum illius partitionis, Sect. V. Quse sit definitio essentialis relationisprse-
quseve definilio illius.
dicamenlalis.
Sect. IV. Utrum omnis polenlia sit naturalis, ct na- Sect. VI. De subjccto prredicamentalis relationis.
luralilcr indita.
Secl. VII. Dc fundamento prsedicamentalis relatio-
Sect. V. Ulrurn unicuique potentire proprius actus
nis, etde ratione fundandi.
respondcat, et quomodo.
Sect. VIII.De termino pnedicamentalis relationis.
Sect. VI. Utrurn actus sit prior potentia duralionc,
Sect. IX. Quse distinclio necessaria sit inter funda-
perfectione, definitione et cognitione.
mentum et teTtninum.
Sect. X.An tria relalivorum gcnera ex triplici fun-
DISPUTATIO XLIV.
damenlo recte fuerint ab Arislotele divisa.
DE HABITIBUS.
Sect. XI. Dc primo generc relationum in numero
Sect. I. An sit, et quid sil, ct in quo subjecto sit vcl unilatc fundato.
habilus. Sect. XII. Dosecundogenere rclationum in potenlia

Sect. II. An in potenlia secundum locum moliva vel actione fundato.

acquiratur. Sect. XIII.De lertio genere relalionum in ratione
Sect. III. An in brulis sint habitus. mensuras fundato.
Scct. IV. An in intellectu sintproprii habitus. Sect. XIV. Sitne sufficicns dicta divisio ,
omnesque
Scct. V. Ulrum habilus sint propter aclus efiicien- relaliones comprehendat,
clos. Sect. XV. An omnes et sol rclationes tertii generis
Sect. VI. Quid efiiciat habilus in aclu. sint non muluse. Ubi de relationibus Dei ad crea-
Sect. VII. Quos aclus cfficiat habilus. turas.
Sect. VIII. Ulrum actus sit causa per se efficiens ha- Sect. XVI. Utrum formalis terminus relationis sit

bilum. altera relatio, vel aliqua ratio absoluta. Ubi eliam

Sect. IX. An hahilus uno, vel pluribus actibus gc- varia dubia incidenler expediuntur.
neretur. Sccl. XVII.Quomodo prsedicamentum ad aliquid
Sect. X. Uirum habitus peractus augeatur, ctquo- subuno supremo gcnere ordinari possit. Ubi eiiam
modo. dc individua distinclione relalionum.
Scct. XI. Quale sit augmenlum exlensivum habitus,
.
Sect. XVIII. Quas proprielates habeat relatio.
ubi eliam deunilate habitus.
Scct. XII. Quomodo habitus minuatur, vel amilta-
DISPUTATIO XLVIII.
tur. DE ACTIONE.
Sect. XIII. Quotuplex sit habitus, et praeserlim de
speculalivo el practico. Sccl. I. Utrum actio essentialiter dicdt respeclum ad
 INDEX DISPUTATIONUM ET SECTIONUM. LXXIII
principium agendi. Ubi etiam de relationibus ex-
trinsecus et intrinsecus advenientibus. DISPUTATIO LI.
Sect. Utrum aclio, ut sic, csscnlialiter respiciat
II.

terminum, eliamsi immanens sit, ideoque etiam

illa in hoc prsedicamenlo collocetur. Sect. I. Quid sitUbi in corporibus, et an sit aliquid
Sect. III. Quis ex dictis respectibus sit magis essen- intrinsecum.
tialis aclioni, ila ut inde sumal speciem. Scct, II. An Ubi sit locus corporis, ita ut per illud
Sect. ty. Ulrum actio ut sic dicatrespcctum ad sub- solum vere dici possit esse in loco.
jeclum inhsesionis, et quodnam illud sit. Sect. III. Ulrum etiam in substantiis spiritualibus
Sect. V. Quse sit aclionis essentia, quae causee, qua?- sit verum ct inlrinsecum Ubi.
ve proprielates. Sect. IV. Inquibus differant, vel proportionem ser-
Sect. VI. Quot sint species et genera actionum us- vent inter se Ubi spiritus et corporis.
que supremum genus. Scct. V. Utrum Ubi solis substantiis conveniat, vel
etiam accidentibus.
DISPUTATIO XLIX. Sect. VI. Quomodo distinguendum et ordinandum
DE PASSIONE. sit p;?edicamentum Ubi, quaeve proprietatcs illi
tribuantur.
Sect. I. Utrum passio in re ipsa distinguatur ab ac-
DISPUTATIO LII.
tionc.
Sect. II. Quomodo passio ad motum vel mutationem
comparetur, et quid tandem passio sit.
Sect. I. Quidnam sit silus, et quomodo ab ubi dif-
Sect. III. Utrum de ratione passionis sit actualis in-
ferat.
haesio, vel aptitudinalis tantum.
Secl. II. Quomodo species, genera, et aliquse pro-
Scct. IV. Utrum passio succcssiva et momentanea
prietates, possint situi attribui.
hujus generis sint , ct quomodo sub illo diffe-
rant.
DISPUTATIO LIII.
DISPUTATIO L.
DE HABITU.
DE QUANDO, ET IN UNIVERSUM DE DIRATIONIBUS.

Sect. I. Utrum duratio sit aliquid distinctum in re

Sect. I. Quidnam habitus sit, et quomodo a substan-
tia et qualitate differat.
ab esse rei durantis.
Sect.II. Quse sit formalis ratio durationis, per quam Sect. II. Quomodo species, genera et aliquae proprie-
tates habitui tribui possint.
ratione distinguitur ab existenlia.
Sect. III. Quid sit seternitas , ct quomodo a creata DISPUTATIO LIV.
duratione distingualur.
DE ENTE RATIONIS.
in sua formali ra-
Sect. IV. Includatne selernitas
tione aliqucm respectum rationis. Sect. I. An vere aliqua rationis entia esse dican-
Sect. V, Quid sit sevum et quomodo a successivis
, tur, et quomodo sub ente sint, qualeve esse ha-
durationibus differat. bcant.
Sect. VI. An sevum essentialiter etiam differat ab Sect. II. An ens rationis habeat aliquas causas, et
aliis duralionibus pcrmancnlibus crealis.. qusenam illae sint.
Sccl. VII. Habeanme res corruptibiles permanentcs Sect. 111. An rccle dividalur ens rationis in negalio-
propriam durationem, et qualis illa sit. nem, privationem et rclationem.
Sect. VIII. An res successivce propriam habeantdu- Sect. IV. An sufficienter dividalur ens rationis in
rationem, qute tempus vocalur. dicta tria membra, ubi tota varietas enlium ra-
Sect. IX. An tempus in re dislinguatur a motu. tionis, quae occurrere polest, explicatur.
Sect. X. Ulrum cssc mcnsuram duralionis alicui Secl. V. Quid commune sit, quidve proprium nega-
tempori conveniat. tioni et privationi.
Sect. XI Quae res hoc tempore mensurentur. Sect. VI.Quot sint modi relationum rationis et ,

Sect. XII. Quse duralio ad prsedicamentum qnando quid omnibus commune sit quid vero pro- ,

pertineal, et quomodo illud conslituat. prium.

 , ,

I tlllll llllllllll I II

UNIYERSAM DOGTRINAM DUODEGIM LIBRORUM ARISTOTELIS COMPREHENDENTES,

PROOEMIUM. rent, ut si illorum scientia ac perfecta co-

gnitio auferatur, horum etiam scientiam ni-
Divina et supernaturalis theologia, quan- mium labefactari necesse sit. His igitur ratio-
quam divino lumine principiisque a Deo reve- nibus multorum rogatu inductus, hoc opus
et

latis nitatur ,
quia vero humano discursu et praescribere decrevi in quo metaphysicas ,

ratiocinatione perficit.ur , veritatibus etiam omnes disputationes ea doctrinae methodo

natura? lumine notis juvatur, eisque ad suos complecterer quse ad rerum ipsarum com-
,

discursus perficiendos, et divinas veritates il- prehensionem et ad brevitatem aptior sit,

lustrandas , tanquam ministris et quasi in- revelatseque sapientise inserviat magis. Qua-
strumentis utitur. Inter omnes autem natu- propter necessarium non erit in plures libros
rales scientias , ea ,
qute prima omnium est opus hoc distribuere seu partiri nam brevi ;

et nomen primee philosophia? obtinuit, sacrse disputationum numero, ea omnia, qua? hujus
ac supernaturali theologia? prsecipue mini- doctrinse sunt propria, quseve subjecto ejus
strat. Tum quia ad divinarum rerum cogni- sub ea ratione qua in ipsa consideratur
,

tionem inter omnes proxime accedit, tum conveniunt, comprehendi et exhauriri pos-
etiam qnia ea naturalia principia explicat at- sunt quae vero ad puram philosophiam aut
;

que confirmat, quse res universas compre- dialecticam pertinent (in quibus alii metaphy-
hendunt, omnemque doctrinam quodammodo sici scriptores proiixe immorantur), ut aliena
fulciunt atque sustentant. Hanc igitur ob cau- a preesenti doctrina, quoad fieri possit, rese-
sam, quamvis gravioribus sacrse theologiae cabimus. Prius vero materia huicquam de
commentationibus ac disputationibus per- doctrinse subjecta dicere incipiam, de ipsamet
tractandis, et in lucem emittendis sim disten- sapientia seu metapbysica ejusque objecto, ,

tus, earum cursum paululum intermittere utilitate, necessitate, attributisque illius atque

vel potius remittere sum coactus , ut qua?. de muneribus, Deo auspice, disserere aggre-
hac naturali sapientia ante plures annos ju- diar.

venis elaboraveram, et publice dictaveram, DISPUTATIO I.

saltem succisivis temporibus recognoscerem

et locupletarem, ut in publicam utilitatem DE NATURA PBIMJ5 PHILOSOPHI^E SEU METAPHT-
omnibus communicari possent. Cum enim in- SIC^l.

ter disputandum de divinis mysteriis haec

metapbysica dogmata occurrerent, sine quo- Varia metapliysicw nomma.Ut a nomine,
rum cognitione et intelligentia vix, aut ne vix ut par est,sumatur exordium, varia sunt no-
quidem possunt altiora illa mysteria pro di-
,
mina partim ab Aristotele partim ab aliis
, ,

gnitate tractari, cogebar ssepe, aut divinis et auctoribus huic doctrina; imposita. Primo
,

supernaturalibus rebus inferiores quaestiones enim appellata est sapientia, \ Metapbys.,

admiscere ,
quod legentibus ingratum est et c. 2, quoniam de primis rerum causis, et su-

parum utile ; aut certe, ut hoc incommodum premis ac difticillimis rebus et quodammodo ,

vitarem , in hujusmodi rebus sententiam de universis entibus disputat. Nec refert quod
meam breviter proponere, et quasi nudam -I Metapbys. priidentin appelletur; id enim
fidem in eis a legentibus postulare. Quod et cognomen non proprie, sed per analogiam
mihi quidem molestum, et illis etiam impor- quamdam illi accommodatum est ;
quia sicut
tunum videri merito potuisset. Ita enim hsec in praeticis prudentia, ita in speculativis ha3c
principia et veritates metaphysicse cum theo- sapieniia maxime expetenda est. Deinde dici-
logicis conclusionibus ac discursibus cohee- tur absolute et quasi per antonomasiam phi-
 ,
.

DISPUTAT. !. DE NATURA METAPHYSICiE.

losophia, ilibroMetaphys., text. 5, ubi etiam minanda?, ut intelligamus exacte de quibus
text. -4, et lib. 6, text. 3, prima pMIosophia rcbus in discursu hujus doctrinae nobis dis-
norninatur ; est enim philosophia studium sa- serendum sit, ita ut neque illius fmes trans-
pientiae : lioc autem studium intra naturse or- grediamur, neque aliquid intra eos conten-
dinem in liac scientia acquirenda maxime ad- tum relinquamus intactum.
hibetur, cum ipsa sapientia sit, et indivinarum
rerum cognitione versetur. Hinc rursus natu- Prima et secunda opiniones expontintur.
ralis theologia vocatur 6 Metaphys., c 4 ex 1. 2. Prima igitur sententia est, ens abstrac-
et lib. 1 c. 6, quoniam de Deo ac divinis re-
1 , tissime sumptum, quatenus sub se complec-
bus sermonem habet, quantum ex naturali titur non solum universa entia realia, t.am
lumine haberi potest ex quo etiam meta- ; per se quam per accidens, sed etiam rationis*
physica nominata est quod nomen non tam , entia, esse objectum adsequatum hujus scien-
ab Aristotele, quam ab ejus interpretibus ha- tise. Qua? opinio suacletur primo, quia ens sic
buit ; sumptum vero est ex inscriptione quam sumptum objectum adaequatum
potest esse
Aristoteles suis Metaphysicai libris prffiscri- alicujus scientise; ergo maxime hujus quse est
psit, videlicet : Twv \xsxb. xa <pu<7ix.a, id est, de omnium abstractissima. Antecedens patet,
his rebus ,
qufe scientias seu res naturales tum quia ens in tota illa amplitudine intel-
consequuntur. Abstrahit enim hsec scientia a lectui objicitur ergo et potest objici uni scien-
;

sensibilibus seu materialibus rebus (qiuc

, tise, est enim eadem ratio tum etiam quia ;

physicae dicuntur quoniam in eis naturalis , sicut intellectus illa omnia intelligit, ita hsec
philosophia versatur), et res divinas et mate- scientia de omnibus illis disserit, nempe de
ria separatas, et communes rationes entis, entibus rationis et realibus, et de entibus per
qua? absque materia existere possunt, con- se et per accidens ; ergo, si propter illam cau-
templatur metaphysica dicta est
; et ideo sam continentur sub objecto intellectus, pro-
quasi post physicarn, seu ultra physicam con- pter similem contineri debent sub objecto
stituta post (inquam) non dignitatc, aut na-
; adrequato hujus scientise ; ergo ens prout ob-
turae ordine, sed acquisitionis, gencrationis, sumi debet sub ea abs-
jicitur huic scientiaa,
seu inventionis vel, si ex parte objecti illud; tractione et latitudine qua haec omnia di- ,

intelligarnus, res, de quibus ha?c scientia trac- recte comprchendat et eodem modo sumenda
;

tat dicuntur essc post physica seu naturalia

, erunt communia attributa, de quibus haec
entia quia eorum ordinem superant et in
,
, scientia tractat, qualia sunt unitas, multitudo,
rerum gradu constitutae sunt. Ex quo
altiori veritas, et similia. Unde argumcntor secundo,
tandem appellata est ha?c scientia aliarum , quia acl perfectionem et amplitudinem hujus
princeps et domina, 6Metaphys., c. \ , et 1. 1 1
, scientiai pertinet, ut hsec onmia separet ac
c. 6, quod dignitate antecellat, et omnium distinguat, de universis doceat quicquid
et
piincipia aliquo modo stabiliat et confirmet. nam hoc
certa cognitione dc his sciri potcst;
Ha?c autem universa nomina ex objecto, seu maxime pertinet adrationem sapientise; ergo
materia circa quam heec doctrina versatur, heec omnia entia secundum communes ratio-
sumpta sunt, ut ex eorum rationibus et inter- nes suas directe continentur sub objecto adae-
pretationibus facile constare potest. Solent quato hujus scientia?. Tertio, nam, si quid
enim a sapientibus unicuique rei nomina im- impediret quominus ens sic sumptum posset
poni, spectata prius cujusque natura et di- esse objectum, maxime cpiia non est univo-
gnitate, ut Plato in Gratilo docuit uniuscu- ; cum ;sed hoc non refert, satis enim est quod
jusque autem scientia? natura et dignitas ex sit analogum; alias nec commune esse posset
objecto potissimum pcndet, et ideo primum accidentibus reahbus, et substantiis creatis,
omnium inquirendum nobis est hujus doctri- ac increatae ens autem quatenus analogum
;

nce objectum, seu subjcctum, quo cognito, est, etiam rationis entia complcctitur, ut ex
constabit facilc quse sint hujus sapientioe mu- 4 Metaph., text. 2, sumi potcst; ubi Aristo-
nera quae necessitas vel utilitas, et quanta
, teles privationcs, negationes, seu non entia,
dipnitas. subjicit anologise entis quatenus intelligi- ,

SECTIO I. bilia sunt; analogum esse

ergo ens sic potest
Quod sit metaphysiae objecturn. adoequatum objectum hujus scientise, eo vel
maxime quod omnia illa comprehenduntur
4. Variae sunt de hac re sententiee, qua? si- sub abstractione achequata hujus scientiae,
gillatim ac breviter sunt annotandae et exa- quce esl ab omni materia sensibili et intelli-
 ;

SEGT. I. QUOD SIT EJUS OBJECTUM. 3

gibili ; nam omnes illse rationes entium pos- quod ex accidente seu contingenter et pra3-
sunt absque hujusmodi materia reperiri. Tan- ter intentionem agentis efficitur, sed quod in
dem in ipsismet proprietatibus, qure de ente se vere unum non est, sed quoddam aggre-
in communi demonstrantur in hac scientia, gatum ex multis ; de qua distinctione dice-
ita includuntur entia rationis, ut sine his illte mus plura inferius agentes de unitate. Cum
intelligi non possint, ut postea videbimus ergo hoc ens per accidens non sit unum, sed
ergo necesse est ut heec scientia de illis dis- aggregatio multorum, nec definitionem pro-
putet. priam habere potest, nec passiones reales,
Nec satis est si quis
3. dicat, disserere qui- quae de demonstrentur, et ideo sub scien-
illo

*dem hanc scientiam de his entibus, non ta- tiam non cadit. Quod si tale ens considere-
men per se ex instituto ut de objecto, sed
et tur quatenus aliquo modo unum est, ejusque
obiter, et dum aliud agit, vel ad melius expli- unitas aliquo modo est in re, jam non consi-
canda sua objecta, vel quia horum cognitio deratur tale ens ut omnino per acciclens, sed
faciie comparatur ex objecti cognitione hoc ;
ut aliquo modo comprehensum sub latitudine
(inquam) satis non est, quia rationes factee entis per se, quamvis fortasse in illa imper-
plus probare videntur; alioqui idem posset fectum aliqucm gradum teneat sunt enim ;

dici de accidentibus, imo et de substantiis varii modi entis per sc et per accidens, ut suo
creatis. Prsesertim quia hujusmodi entia ra- loco declarabimus de unitate tractantes.
,

tionis, et similia, sunt per se scibilia, multa-
que de illis naturaliter cognoscuntur et de-
monstrantur; nulla estautem alia scientia ad
quam hoc per se pertineat. Licet enim non-
nulli hoc tribuant dialectica?, tamen neque
Propterea enim dixi scrmonem esse de ente
per accidens, quatenus tale est ; nam illud,
ut sic, non est cns, sed entia, et ideo directe
non comprchenditur sub objecto unius scien-
tice, sed plurium, ad quas pertinere possunl

in universum dici hoc potest de omnibus en- entia per se, ex quibus tale ens per accidens
tibus rationis, sed ad summum de quibusdam constat, ut D. Thom. notavit, clicto lib. 6 Me-
respectibus, qui consequuntur operationes in- taphys., lect. 4. Si autem illa unitas noji sit
tellectus, nec de eis per se inquirit dialecti- in re, sed tantum in apprehensione vel con-
cus quomodo rationem entis et proprietates ceptione, tale ens ut sic non vere dicetur
ejus participent, sed solum obiter ea attingit, realc : unde eadem erit de illo ratio, quae de
quantum ad explicandas conceptiones intel- cteteris entibus rationis. Hsec autem exclu-
lectus, et denominationes ab eis provenientes dimtur a consideratione directa hujus scien-
necessarium est. tise ab eodem Aristotele, libro 6 Metaphysic,

A. Secunda opinio esse potest, objectum infme,ut ibidem onmes interpretes notarunt.
hujus scientia? esse ens reale in tota sua lati- Et ratio est, quia talia neque vere sunt entia,
non comprehendat entia
tudine, ita ut directe sed fere nomine tantuin neqiie cum entibus ,

rationis, quia entitatem et realitatem non lia- realibus conveniunt in eodem conceptu en-
bent, complectatur vero non solum entia per tis, scd solum per quamdam imperfectam

se, sed etiam entia per accidens, quia etiam analogiam proportionalitatis, ut infra videbi-
ho3C realia sunt, vereque participant rationem mus objectum autem adaj quatum scientia;
;

entis et passiones ejus ; et de his urgentius requirit unitatem aliquam objectivam.

procedunt rationes factae in confirmationem C. Enlia rationis quarc excludantur ab ol-
superioris opinionis. Et potest confirmari ,
jecto hvjusscicntue. Unde non refert quodali-
quia aliquae scientia? particulares habcnt en- quando Aristoteles analogiam entis declara-
tia per accidens pro objectis; sed objectum verit, prout se extendit ad hoec entia, quia
hujus scientiee directe complectitur onmia ibi non assignabat hujus scientia? objectum ,

objecta particularium scientiarum ergo. ; sed explicabat vocis significationem ad a?qui-

vocationem tollendam. Postea vero in proprio
Refutantur dua; prinite opiniones.
loco docuit, ensnon esse objectum secundum
5. Hfe vero duse opiniones manifeste re- totam illam analogiam, qua? magis in unitate
pugnant Aristoteli, 6 Metaph. Nam imprimis, vocis quam objecti consistit. Et propter hoc
quod ad entia per accidens attinet, quatenus etiam non est similis ratio de accidentibus
talia sunt, sub scientiam cadere non possunt, realibus nam illa revera sunt entia, et sub
;

ut ibidem Aristoteles probat, text. 4 appel- ; unitate conceptus objectivi entis aliquo modo
latur enim hic ens per accidcns, non in ra- comprehenduntur, ut postca videbimus. Ne-
tione effectus, sed in ratione entis, id est, non que necesse est omnia, qua3 aliquo modo con-
 ,;

DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC/E.

siderantur in scicntia, directe contineri sub loci. Posteriori modo tractant multi de rela-

ada-quato objecto ejus nam multa conside-

,
tionibus seu denominationibus rationis. Dia-
rantur obiter per quamdam analogiani, seu lecticus, in quantum ad illum pertinet diri-
reductioneni, vel ut eorum cognitione objec- gere et ordinare reales conceptus mentis, a
tuin ipsum magis illustretur, Yel quia, cogni- quibus denominationes rationis sumuntur, et
to objecto, per analogiam ad illud csetera in quibus ha? relationes rationis fundantur :

cognoscuntur, et fortasse aliter cognosci non a Philosopho vero etiam considerantur, vel
possunt. Item proprietates subjecti, quso de considerari possunt, quatenus ipse et per se
ipso demonstrantur, non est necesse directe proprie speculatur operationes intellectus
contineri sub ipso objecto, saltem secuudnm non solum directas, sed etiam reflexas, et ob-
'

omnia quse includunt. Sic igitur, quamvis "

jecta earum. In hac vero scientia consideran-
ha?e seientia multa consideret de entibus ra- lur ob rationes jam dictas.
tionis , nibilominus merito excluduntur ab
Tertia opinio ewpomtur.
objecto per se et directe intento (nisi quis ve-
de nomine contendere),propter utramque
lit 8. Prsetermissis ergo his sententiis, quse
causam dictam. Nam imprimis entia rationis nimium amplificabant hujus scientia? objec-
considerantur aliquo modo in bac scientia, tum sunt plures alite, cjuse nimium iJlud
,

non tamcn per se, sed propterquamdam coarctant. Tertia itaque opinio, et per extre-
proportionalitatem quam babent cum entibus mum opposita, solum supremum cns reale
realibus . et ut ab eis distinguantur, et ut (Deumvidelicet) facitobjectum hujus scientice
melius et clarius concipiatur quid babeat in adseqiiatum. Hanc opinionem refert Albertus
entibus entitatem etrealitatem, quidvero non in principio Metaphysicse, ex Alpharabio, lib.
habeat, nisi solam speciem ejus. Unde (ut sic de Divisione scientiarum, potestque tribui
dicam) magis considerantur hsec rationis en~ Averroi, 1 Physicorum, comment. ult. re- ;

tia, ut cognoscantur non esse entia, quam ut prehendit enim Avicennam, eo quod dixerit,
eorum scientia vel cognitio acquiratur. Deinde ad primum philosophum pertinere demon-
considerantur ad declarandas proprietates strare primum principium esse at (objicit :

entis realis, et objecti hujus scientia?, qua? a Averroes) nulla demonstrat suum
scientia
nobis non satis concipiuntur et explicantur, objectum esse Deus autem seu primum
;

nisi per hujusmodi entia rationis ita enim ; principium est objectum totius philosophia?.
agit ha?c scientia aliquo modo de genere et Aristoteles etiam, libro 1 Metaphysicai, in
specie ad explicandas rerum unitates, et sic principio hanc scientiam contemplari
, ait

de aliis, ut sumitur ex 4 Metaph., c. et 2, 1 primam rerum causam, et ideo esse maxime

et es lib. 6 et 7, ex discursuque inateriu? id divinam, quare, ut vidimus, ilieologiam illam
magis constabit. Deinde snppe tractatur dehis appellat ; theologia autem niliil aiiud est
entibus ratione fundamenti
alicujus realis quam scientia de Deo ; erit ergo Deus hujus
quod habent in rebus, vel certe quia funda- scientios' objectum ; nam ex objccto accipit
mentum ipsum non potest satis cognosci, ne- scientia suam dignitatem et preestantiam,
que ejus realitas a nobis declarari, nisi prius eaque attributa vei nomina, quibus talis di-
explicemus qusenam denominationes rationis gnitas indicatur ; sed prsestantissimum objec-
ibi misceantur. tum est Dcus ; ergo hoc debet esse objectum
Sohuiitur fandamenta prcecedentium oj)i-
7.
r
prsestantissimee ac dignissimoe scientige.
nionv.m .
Argumenta igitur praecedentium 9. Occurritur oljectioni. Neque satisfa-
opinionum probant quidem hujusmodi entia ciet, cjuirespondeat Deum esse prsecipuum
considerari in hac scientia, non vero qnod hujus scientiae objectum, idque satis csse ad
sint partes directe contentsesub objecto ejus. illam scientia? dignitatem et appellationem,
Imo, ut cgo existimo, ad nullam scientiam licet objectum adaequatum non sit. Contra
per sc et primario pertinent, quia, cum non hoc enim urgctur argumcntu.m. Primo, quia
sint entia, scd potius defcctus entium non , nobilius et excellentius est habcrc Deum pro
sunt per sc scibilia, sed quatenus deficiunt a objccto adaequato, quam solum pro principali
vcra ratione cnlium, qua? per se consiclcratur, cst autcm ha?c scientia nobilissiina omnium
vel quatenns aliquo modo illam comitari vi- c[U03 possunt naturali intellectus iumine ac-
dentur. Priori modo agit Philosophus de coc- quiri; ergo Dcus est adaequatum objectum
citate, et de tenebris ac vacuo, quatenus sunt cjus. Primum antecedens probatur , quia
defectus privationesque visus, lucis, ac realis Deus secundum propriam rationem cpiid uo-
 ,

SECT. I. QUOD SIT EJUS OBJECTUM. 5

quara esse possit queelibet ratio com-
bilius est 10. Solvitur oljcetio. Quod si objicias
munis Deo et ereaturis, ut per se constat, scieutiam banc non de solo Deo, sed de mul-
quia Deus secundum propriam rationem est tis rebus disserere
aliis respondent alia
, ,

cnsinfmite perfectum; omnis autem alia ratio non hac scientia per se, seu pro-
tractari in
abstractior ex se non dicit , neque requirit pter se sed quatenus ad Dei cognitionem
;

infmitam perfectionem sed illa scientia, qua?

; conferre possunt. Et ita Aristoteles in 12 lib.
habet pro objecto ada?.quato Deum, imme- Metaphysica? concludit scientiam de Deo ,

diate et per se primo tendit in ipsum secun- omnia vero, qua? in superioribus libris traclit,
dum propriam rationem ej us illa vero scien- ; ad illum ultimum tanquam ad conclusionem
tia, qua? solum rcspicit Deum ut principale pra?cipue intentam referuntur. Unde D. Tho-
objectum, ad summum potest per se primo mas, 1. 2, q. 56, articulo secundo, et Caje-
vcrsari circa aliquam rationem eutis commu- tanus ibi, dicunt,hanc scientiam versari circa
nem Deo et creaturis ; ergo illa prior scientia id quod est ultimum respectu totius cognitio-
erit longe nobilior, quianobilitas seientia? su- nis, et judicare de omnibus principiis per re-
mitur ex illo objecto, in quod per se primo solutionem ad primas causas, quod Cajetanus
tendit. Quod etiam potest exemplis declarari interpretatur dc prima seu altissima causa,
et confirmari, quia divinus intellectus nobi- qua? eminenter continet primas rationes cau-
lissimus omniumest, et ideo solumDeumha- sandi, qua; et universales sunt, et ad perfec-
bet pro ada?quato objecto, nihilque aliud at- tionem simpiiciter peitinent ut sunt finis, ,

tingit, nisi in quantum ipsomet Deo, seu

in cthciens, exemplar; nam materia et forma
per ipsum manifestatur. Similiter visio beata universales non sunt, et imperfectionem in-
nobiiior est, habens Deum pro adaquato ob- cludunt.
jecto quam si immediate attingeret Deum,
,

Rejicitur tertia opinio.

et aliquid aliud sub aliqua ratione communi.
Et denique propter hanc causam theologia 11. Nihilominus ha?c sententia probanda
supernaturalis censetur habere pro adaquato non est; repugnat enim Aristoteli, et reliquis
objecto solum Deum ut supernaturaliter re- fere philosophis et interpretibus cjus, ut vi-
velatum; ergo eadem ratione Deus ut natu- , debimus; repugnat etiam ipsi (ut sic dicam)
rali lumine intellectus nostri cognoscibilis experientia?, et doctrinse, qua? inbac scientia
erit adaquatum objectum hujus naturalis tradi soiet, et ad ejus perfectionem et com-
theologia?. Quin potius argumentari possu- plementum necessaria censetur; nam in ea
mus, Deum non posse esse principale objec- multa continentur et docentur, quse per se
tum hujus scientia?, si non est adaquatmn, sunt necessaria ad alias res cognoscendas
quia Deus et creatura non possunt convenire pra?ter Deum, et ad perfectionem intellectus
sub aliqua communi ratione objecti scibilis ;
humani, quatenus inhujusmocli rebus, vel iu
ergo, vel Deus dicendus est ada?quatum ob- rationibus ac principiis communibus cogno-
jectum hujus scientia?, vel omnino excluden- scendis versari potest, et adDeum cognoscen-
dus ab objecto illius. Antecedens patet pri- dum, vel nihil, vcl parum conducunt, necme
mo, cjuia Deus est objectum intelligibile longc ex modo aut ratione talis scientia? ad hoc re-
alterius rationis et eminentioris, quam sit om- feruntur quidquid sit de intentione scientis.
,

ne objectum creatum, magisque distat Deus Ratio denique a priori est, quia ha?c scientia,
ab objecto quovis creato, in abstractione et cum discursu naturali procedat , non attingit
immaterialitate ,
quam distent omnia entia Deum prout in se est, sed quantum ex crea-
creata secundum proprias rationes suas sed ; turis manifestari potest lumine naturali intel-
non possunt omnia objecta creata convenire lectus humani; et ideo nulla esse potest
secundum proprias rationes sub uno ada quato j
scientia naturalis, quse ipsum attingat, et re-
objecto hujus seientiae ergo multo minus po-
; spiciat ut adrequaturu objectum, quia ratio,
terunt convenire Deus et alia entia creata. sub qua attingitur, semper communis est aliis
Deinde, quia commune objectum est prius rebus creatis. Unde constatrecte dictum esse,
natura iis qua? sub ipso continentur, quia est tractando funclamentum superioris sententiee,
superius ipsis, et cum eis non convertitur Deum contineri sub objecto hujus scientise ut
subsistendi consequentia sed nihil potest
; primum ac prsecipuum objectum, non tamcn
esse prius natura Deo ; ergo non potest esse ut adaquatuuu.
objectum principale contentum sub aliquo 12. Ad instantias vero seu replicas respon-
communi erit ergo adsequatum,
; detur. Ad primam quidem fatemur esse ma-
 DISPUTAT. I. DE NATURA MliTAPHYSlG.t.
srnam excellentiam scientiae, habere Denm re non possit in rerum natura, nisi in ipsomet
pro objecto, in qnod solum per se ac prima- Deo, vel dependenter a Deo, et ideo non po-
rio tendat, et per illud in reliqua; dicimus ta- test esse prior natura ipsomet Deo.
men hanc perfectionem superare naturales
Refutatur quarta opinio.
vires ingenii humani, et scientise, quce per il-

las acquiri potest ; et ideo, quamvis hcec scien- 14. Aristotelis duo tcstimonia pro hac sen-
tia sit nobilisshna intra suum ordinem , non tentia affcruntur.
Atque ex dictis contra
propterea ilh tribuenda est tanta perfectio. prfficedentem sententiam facile exchicluntur
Neque in hoc est comparanda cum intellectu dua3 alioe parum certe probabiles. Quarta er-
divino ac visione bcata imo nec cum theolo-
; go opinio sit, substantiam aut ens immate- ,

gia supernaturali , quse sub altiori lumine, et riale, prout in se includit solum Deum et in-
ex altioribus principiis procecht. Quanquam telligentias, esse adcequatum objectum hujus
nec de supernaturah theologia constet, solum scientice. Qua? opinio solct tribui Commenta-

Deum esse objectum adffiquatum illius; multi tori, 1 Physic, comment. ultim. Sed ibi solum

enim censent non Deum, sed ens revelatum, dicit, intelligentias per se pertinere ad objec-
esse objectum ada?quatum illius doctrinee ;
tum hujus seientice,non vero esse adsequatum
quia divina revelatio ,
quce est ratio formalis objectum. Potest autem hccc opinio suaderi
sub qua a3 que cadere potest in
illius objecti, ex discursu seu partitione scientiarum; omis-
Deum et res alias, quod attinet ad vim et ra- sis enim scientiis rationalibus ,
qucc potius
tionem cognoscendi, quamvis in ratione fmis sunt artes quajdam, et clc vocibus seu con-
et in excellentia rei revelatse Deus onmia su- ceptibus tractant, et scientiis mathematicis
peret, et ideo dici soleat vel principale objec- quce non agunt de substantia, sed de sola
tum, vel simpliciter objeetmn, practice et in quantitate, interscientias, quse agunt de sub-
ordine ad mores res considerando. Sed de hoc stantiis, philosopbia tractat de omnibus sub-
alias. stantiis generalibus ct corruptibilibus, et de
an cim creaturis in ratione ohjccti
43. Beu.s substantiis etiam corporeis incorruptibilibus,
possit convenire.
Ad ultimum respondetur, et dc substantia etiam composita ex materia,
non repugnare Deum, ut cognitum per crea- et immortali forma, qualis est homo et de ,

turas , convenire cum illis in aliqua rationc ipsa etiam forma immateriali anima scilicet
,

communi objecti; nam, licet in suo esse, et rationali, ac denique cle quinque gradibus
secunclum se magis distet a creatura quali- seu ordinibus materialium substantiarum ,

bet, quam ipsa? inter se, tanien secundum ea scilicet simplicium corporum, mistorum ina-
quce de ipso manifestari possunt scientia na- nimatorum, vegetabilium tantum, sentien-
turali, et juxta rationem et modum quo ma- tium tantum, et rationalium, et de omnibus
nifestaripossunt ex creaturis,major proportio proprietatibus eorum. Nilhl ergo sciendum
et convenientia inveniri potest inter Deum et superest in rebus prceter immateriales sub-
creaturas, quam inter aliquas creaturas intcr stantias; illce ergo complent objectum adce-
sc.Neque ad hujnsmodi objeetum adcequatum quatum hujus scientice. Qui totus cliscursus
constituendum quod Deum sub se comprc-
,
primo confirmari potest duplici testimonio
hendat, necessc est dari aliquid, vel aliquam Aristotelis. Unum est i Metaphys., text. 4, ubi
rationem cntis quce sit prior natura Deo,
, dicit, tot esse partes philosophice quot sub-

scd satis est ut detur secundum abstractio-
nem vel considcrationcm intellectus quod
non repugnat, ut infra ostendemus, tractando
stautiec. Unde, sicut duplex est substantia,
,
materialis scilicet et immaterialis, ita duplex
est scientia qua? de substantiis philosopha-
,

de conceptu entis. Sicut enim intelligi potest tur; unde concludit, illam csse primam phi-
convenientia aliqua vel similitudo imperfecta losopbiam, quce primam substantiam, id est,
inter Dcum et creaturas in ratione entis, sub- immaterialem contemplatur. Alterum testimo-
stantiee, vel spiritus, ita possunt dari aliqui nium est 6 Metaph., t. 3, ubi Aristoteles ait,
conceptus secundum rationem priores Deo in si non cssent substantice sccundum essc abstra-

univcrsalitatc pnedicationis ; ha?c autem non hentes a materia, naturalcm philosopbiam

est prioritas naturse, nec ratione causalitatis, forc primam ncquc pra^tcr illam forc aliam
,

ut pcr sc constat, nec rationc independcntiee scicntiam necessariam; ergo tota ratio objec-
seu prioritatis in subsistcndo; nam omnis ra- tiva hujus scientice, cjuce illam suo modo con-
tio, quantumvis abstrahatur, communis Deo et stituit , et ab aliis distinguit , est substantia
creaturis, ita comparatur ad Deum, ut existe- immaterialis ; haec ergo est adeequatum ob-
 ; ,

SECT. I QUOD SIT EJUS OBJECTUM. *\

jecLum ejus. Seeundo eontimiaiur, quia com- niaterialis. In priori autem loco citato solum
muniter distinguuutur philosopbia naturalis, substantias materiales et immateriales
dicit,

mathematica et metaphysica, ex abstractione sccundum proprias rationes suas ad diversas

objectorum; nam physica considerat res ma- scicntias pertinere, et eam scientiam, quaj
teria sensibili constantes matbematica abs- ; 'substantias immateriales contemplatur, prio-
trahit ab illa materia secundum rationem, rem esse natura et dignitate utrumque au- ;

uon autem secundum esse, et ideo dicitur tem verissimum est, etiamsi substantia imma-
non abstrahere a materia intelligibili meta- ; terialis, ut sic, non sit achequatum objectum
physica vero abstrahit a materia tam sensi- , talis scientia?, sed aliquo modo proprium, in
bili quam ab intelligibili, non solum sccun- quantum a sola hac scientia consideratur, tam
duin rationem, sed etiam secundum esse; sed secuudumimmediatamrationem suam, quam
sola substantia immaterialis abstrahit a ma- secundum omnem rationem superiorem in
teria secundum esse ergo illa est objectum
; illa inclusam, atque etiam secundum omnem

adaequatum hujus scientia?. rationem inferiorem seupartem subjectivam,

15. Ha^c vero sententia, ut dixi, non habet quaj sub tali ratione considerari possit. In
majorem probabilitatem quam prtecedens posteriori autem loco conditionalis illa (Si
unde nullus est gravis auctor qui illam defen- non esset alia substantia superior pra-ter ma-
dat, namin toto discursu facto diminute pro- terialts , naturalis philosopMa esset prima,
cedit.Probat quidem recte ille discursus sub- neque esset alia scientia necessaria) verissima
stantias immateriales maxime perlhiere ad est, non quia substantia immaterialis sit
objectum hujus seientke. Probat etiam ex , adaequatum objectum primee philosophiai
rcbus subsistentibus in rerum natura nullas secl quia, hac substantia ablata, auferretur
alias cadere per se et secundum proprias ra- tam proprium quam adtequatum objectum
tiones sub objectum hujus scientke proeter prima; philosophiso, quia non solum auferre-
substantias immateriales, ut paulo inferius tur immalerialis substantia, sed etiam omnes
contra /Egidium dicemus. Non tamen probat, rationes entis vel substantia? communes rebus
nec recte concludit, substantiam immateria- immaterialibus et materialibus, et clata illa

lem, ut sic, esse objectum ackequatuni hujus hypothesi, sicut nulla essent entia immate-
scientiee, quia in ipsa immateriali substantia rialia, ita nulke etiam essent rationes entium
considerari possunt aliffi rationcs, seu con- abstrahentes a materia secundum esse , et
ceptus objectivi universaliores et communio- ideo 11011 esset necessaria alia scientia dis-
res, de quibus secundum- ada?quatam ratio- tincta. Ex quo etiam constat, secundam con-
nem potest aliqua scientia tradi, nam his ra- firmationem non recte concludere, quia non
tionibus respondent propria principia et pro- solum substantia immaterialis ut sic sed ,

prietates nulla autem alia scientia piceter

; etiam omnis ratio entis abstractior vel supe-
metaphysicam has rationes contemplatur ;
rior illa, abstrahit a materia sensibili et in-
igitur achequatum metaphysica? objectum sub telligibili secundum esse ; nihil enim aliud est
aliqua universaliori ratione designandum est. abstrahere a materia secundum csse, quam
Quamvis ergo discursui et induetioni factse quod possit inrerum natura vere ac realiter
concedamus,onmes res materiales, secundum existerc absque materia boc autem verum ;

eas rationes , in quibus cum innnaterialibus est non tantum de substantia immateriali ut
non conveniunt, sufficienter sciri per alias sic, sed etiam de quacunque ratione supcriori,
scientias ametaphysica distinctas, non recte qua?. cum sufficienter existere possit in sub-
concluditur, immaterialem substantiam, ut stantia ipsa immateriali, constat possc etiam
sic,esse objectumhujus scientke ada?quatum, inrebus existcre sine materia.
quia adhuc supersunt rationes utrisque re- hoc verum sit, diverso ta-
17. Dices, esto
bus seu substantiis communes, in quibus pro- men modo convenire hoc abstractionis genus
pria? demonstrationes fieri possunt. SLibstantia? immateriali ut sic, et rationibus
16. Aristotelis testimonia pro prwcedente superioribus ; nam substantia? seu enti imma-
opinione allata expomntw. Quid sit alstra- teriali convenit per se, positive ac necessa-
here a materia secundum csse. icleo ex Et rio, cpiia nec communis ratio immaterialis
testimoniis etiam Aristoteiis nihil in contra- substantia', neque aliquid sub illa contentum
rium colligi potest ipse enim, ut statim vi-
; potest in materia existere ; at vero rationes
debimus sa:pe assiguat huic scientioe imi-
, coimnuiriores, ut sunt ratio entis, substantia;,
versalius objectum quam sit substantia im- accidentis, et similes, solum permissive (ut

xxv. 6
 ;

8 DISPCTAT. I. DE NATLRA METAPHYSICJE.

sic dicam) et quasi per aliud, participant illam et hoc modo objectum erit ens finitum, so-
abstractioneni ;
possunt cnim existere absque lumque excludetur Deus a ratione objecti,
materia ratione unius partis illis subjectse, quamvis non omnino excludatur a consiclera-
non tamen repugnat esse in materia, ra-
eis tione hujus scientiee, saltem quatenus causa
tione alterius partis. Respondetur, lioc nihil prima est objecti ejus, et hoc modo defen-
obstare quominus rationes illee sub objecto dit hanc opinionem Flandria, 1 Metaphys.,
hujus scientiae contineantur, sufficienterque queest. 1. Alter sensus esse potest, si suppo-
iilius abstractionem participent, quia, hoc namus, juxta aliorum opinionem, substantias
ipso quod rationes illee possunt sine materia omnes immateriales in nullo preedicamento
existere , nequeunt acl inferiorem philoso- hoc enim supposito, omnes illse ab
collocari;
phiam vel scientiam pertiuere, ut per se no- hujusmodi objecto excludentur, si statuamus
tum Neque etiam requirunt aliam scien-
est. illuclesse solum ens in decem preedicamenta
tiam praeter hanc vel enim esset prior quam
; divisum. Quod hi auctores sic ex Aristotele
metaphysica, quod non est asserendum, cum colligunt: nam postquam \\\q inlibro quarto }

metaphysica sit prinia philosophia, ut ex Metaphysicee, ens constituit objectum hujus

Aristotelevidimus, et cum nullum sit nobilius scientiee, statim illud in libro quinto divisit
objectum scibile, quam sit substantia imma- in decem prsedicamenta. Addunt etiam D.
terialis, ut Demn comprehendit ; vel esset Thomee testimonium, qui interdum docet,
scientia aliqua posterior et iuferior, et hoc Deum et intelligentias considerari a meta-
etiam dici non potest, tum quia scientia, quee physico ut principia et causas sui objccii, non
contemplatur substantias immateriales se- ut partes ejus. Afferunt etiam nonnullas con-
cundum proprias rationes, potest multo magis jecturas, cmse partim, tractando tertiam opi-
contemplari rationes alias qute in eis sunt, nionem, solutee sunt ilke enim rationes, qui-
;

communes aliis rebus inferioribus

licet sint ;
bus probari videbatur non posse Deum esse
tum etiam quia scientia humana et naturalis principale objectum hujus scientia?, nisi sit
vix potest attingere substantias immateriales, adsecjuatum, usurpantur ab his auctoribus ad
nisi incipiendo a rationibus quse comrnunes probandum non posse ullo modo esse objec-
sint illis substantiis, et aliis rebus. Quocirca tum sed illis jam responsum est. Alia autem
;

ad objectum hujus scientiee satis est quod in earum pars solvetur examinando veram sen-
conceptu objectivo suo materiam non inclu- tentiam.
dat, neque sensibilem, neque intelligibilem. 19. Deusiion
solum ut causa oljectimeta-
Quod vero includat etiam aliquid repugnans pltysic'v, sedetiam ut pars illius prcecipua ad
materiee, hoc potest pertinere ad majorem Jianc scientiam pertinet.Raec itaque opinio

quamdam excellentiam vcl proprietatem ob- in utroque sensu falsa est et improbabilis, et
jecti, non tamen adsequatum objectum consti- imprimis omitto posteriorem sensum, qui sup-
tuit. Atque ad hanc et praecedentem senten- ponit sententiam plane falsam, et ad rem
tiam reduci potest ea, quam Avicenna attin- praesentem valde impertinentem scilicct , ,

git in principio suse Metaphysicse, eorum, sci- substantias immateriales linitas, et proprieta-
licet, qui dicebant prirnam vcl primas rerum tes earum non collocari in praedicamentis
causas esse objectum adsequatum hujus scien- cst enim hoc sine fundamento dictum, cum
tice. Quce opinio ita absolute sumpta per se in rebus illis sint vera genera et differentise,

improbabilis est; qualiter autem causarum et convenientise univocse cum inferioribus re-
cognitio ad hanc scientiam pertineat, dicetur bus, utin sequentibus, propriis locis,ostende-
sectione scqucnte. mus. Nihil etiamhocrefert aclobjectumscien-
tise assignandum quid enim interest quod res
;

Quinta opinio proponitw et confutatur.

sit, vel non sit in prsedicamento, ut sub ob-
x

18. Quinta opinio, quae a fortiori etiam jecto scientire coJJocetur, necne? Deindc ob
manet ex dictis improbata, est omnino diversa hanc etiam rationem sina causa excluditur
a duabus prsecedentibus, juxta diversos sen- Deus ab hoc objecto, juxta priorem sensum,
susillius; dicit enim ens divisum in decem proptcrea quod in preedicamentis non collo-
preedicamenta, esse adsequatum objectum hu- cetur; est enim id impertinens. Falsumque
jus scientiee : dupliciter autem potest concipi subinde est, hanc scicutiam nonagere de Deo
hoc ensjuxta diversas opirriones. Primo, sup- ut dc primaiio ac principali oljjecto suo, scd
ponendo immateriales substantias finitas, ct tantum ut de principio extriuseco. Idemque
accidentia earum in preedicamentis collocari, de ceeterisintelligentiis dicendumest, utaperte
 ;

SECT. 1. QUOD SIT E.1US OBJECTOI. 9

eolligitur exAristoteie, 4 Metaphysicce, text. camentis directe collocantur, sed etiam abas
7, ubi ait, metaphysicam superare philoso- rationes transccndentales et analogas, ut ac-
phiam naturalem, quia considerat primam cidentis, formce, et similes, atque etiam diffe-
substantiam, nimirum, ut prcecipumn objec- rentias entium. Si autem sub ea divisione in-
tum, nam ut extrinsecum priucipium etiam a telligantur ea, quce ad illa capita revocantur,
philosophia aliquo modo consicleratur, ut ex sic etiam Deus
dici potest ad substantiam re-

8 Physicorum patet. Prceteroa, lib. 6, c. 1, duci ens ergo, vel substantia, prout est hu-
;

dicit Aristoteles, quoniam praeter substantias jus scientiae objectum, non excludit Deum
naturales datur alia superior, dari etiam su- aut intelligentias.
periorem scientiam, quam sit philosophia na-
Proponitur sexta opinio ferturque cle illa
turalis, qua* deilla consideret. Intelligit ergo ,

judicium.
considerare de illa ut de objecto prcecipuo.

Idemque satis convincunt omnia argumenta Sexta opiirio, quae Buridani esse dicitur,
2! .

in favorcm tertiw et quartae opinionis aclducta, est,objectum adeequatum hujus scientia? essc
Nam Deus est objectum naturaliter scibile ali- substantiam, quatenus substantia est, id est,
quo modo (idemque semper de earieris intel- ut abstrahit a materiali et immateriali, fnrita
ligentiis dictum intelligatur) ergo potest ca-
; et infinita. Quocl enim hoc ohjectum non pos-
dere sub aliquam naturalem scientiam, non sitesse contractius probant satis ea, quaj ,

solum ut principium extrinsecum, sed etiam contra tres proximas prcecedentes opiniones
ut objectum prsecipuum ergo hsec dignitas
; dicta sunt. Quod autem necme abstractius esse
pertinet acl hanc scicntiam. Probatur conse- possit, sunri potest ex Aristotclc, 7 Metaphy-
quentia, tum quia heec est omnium natura- sicce, text. o, ubi post divisionem entis in sub-
lium scientiarum prima et dignissima, quce stantiam ct accidentia, cum dixisset solam
non est sine causa hac excellentia privanda ;
substantiam esse simpliciter ens, ita conclu-
tum etiam quia non potest altiori via et modo dit Quapropter nobis maxime ct primum, et
:

Deusnaturaliterinvestigari,quaminhacscien- solum [ut ita dicam) de ente hocpacto quidnam

tia fiat. Unde confirmatur, quia hcec scicn- sit, spcculandum cst. Quibus verbis solam

tia non solum considerat Deum sub prceciso substautiam videtur constituere hujus doctri-
respectu principii, sed pustquam ad Deum me subjectum. Unde in libro 12, in principio,
pervenit, ipsumque sub dicta ratione princi- iterum sic scribit Speculatio de substantia
:

pii invenit, ejus naturam et attributa abso- est, siquidemsuostantiarumprincipia ct causce

lute inquirit, quantum potest naturali lumine, quceruntur. Ex quibus locis ratio etiam de-
ut ex 12 lib. Metaphysicce constat; ergo ab- sumitur nam substantia et accidens ita com-
:

solute Deus cadit sub objectum bujus scien- parantur, ut substantia propter se sit, acci-
tia?. Conrirrnatur secundo, quia heec scientia clens vero sit proprietas substantice ergo hac ;

estperfectissimasapientia naturalis ; ergo con- scientia tractat de substantia, ut de subjecto,

siderat da rebus et causis primis et universa- et de accidenti, ut de proprietate subjecti
lissimis, et de primis principiis generalissi- ergo subjectum ada>quatum hujus scientice
mis, quce Deum ipsum comprehendunt, ut : non abstractius constitucndum est quam sit
Quodlibet est vel non est, et similibus; ergo substantia ut sic. Patet consequentia, c]uia
neeesse estut sub objecto suo Deum coniplec- nihil potest esse abstractius, nisi aliquid eom-
tatur. mune seu in recto ad substantiam et
clirecte
Nec D. Thomas unquam oppositum do-
20. accidens hoc autem assignandum non est,
;

cuit, ^e i solum hanc scientiam pervenire ad
cognitionem Dei sub ratione principii non
tamen negat eamdem scientiam tractare de
Deo ut cle pm cipuo objecto, ut ex eisdem lo~
j
cis facile constare potest, et ex his quae infra
dicemus. Quod autem Aristoteles diviserit ens
in clecem pra?dicamenta, nihil obstat
illa divisio intelligatur de his quce directe tan-
tum in praedicamento collocantur, sic constat
divisum ejus non esse ens, prout est adre-
quatum objectum hujus scientiae nam ibud
non solum complectitur entia, quce in prsedi-
quia subjectum adccquatum scientice non est
; commune illi subjecto, de quo clemonstrantur
passiones, et passionibus ipsis; sed objectum
adsecmatum est illud subjectum dc quo pas-
siones demonstrantur, alias a^que caderent
sub scientiam subjectum et proprietates quce
; nam si de illo dicuntur; de ratione autem communi
utiique (quce assignaretur, ut objectum adce-
quat.um), nihil posset clemonstrari, cmod est
valde absurdum. Igitur, cum substantia et
, accidens se habeant ut subjectum et proprie-
tas, non est assignandum objectum hujus
 ; ;

10 DiSl'1'TAT. I. DE NATTRA METAPHYSIC/E

scientiae, quod sit abstractius utroque, et di- scientia?, quia non continet sub se rationem
recte, ac per se illis commune ;
erit ergo sola cntis ut sic , sed sub illa potius continetur
substantia ut sie; accidens enim esse uon po- et sicut illa ratio est secundum conceptus et
test, ut per se uotum est; sed considerabitur objective diversa a ratione substantia;, et la-
ab bac scientia, ut ada?quata affectio sub- tius patet quam illa, ita universaliora, et

stantiee. abstractiora babet principia et attributa ;

et
i-2. Potestque exemplis deciarari ac
lioc ideo non potest commode ad illam revocari
conBrmari, nam scientia , quse considerat dc in ratione objecti scibilis, quia, licet analoga
liomiue, et proprietates ejus de illo demon- sit, est tamen una et communis, non tantum
strat, non babet pro adsequato objecto ali- in unitate vocis , sed etiam objectivi conce-
quid commune liomini et propiietatibus ejus, ptus, et abstractionis ejus.
sed tantum ipsmn hominem. Similiter philo- 24. Ex quo etiam intelligitur , in discursu
sophia naturalis habet pro athequato objecto seu fundamento hujus sententise non recte
substantiam naturalem, de qua demonstrat procedi. Primo quidem, quia supponitur, ac-
proprietates. et non aliquid commune ipsi et cidens esse adeequatum attributum, quod hsec
proprietatibus ejus. Ergo idem est in prsesenti scientia de subjecto demonstrat, quod tamen
dicendum de substantia et accidenti ut sic. falsum est, tum quia prius demonstrat de suo
Quod si contra hanc sententiam objicias, banc subjecto alia attributa universaliora, quam
scientiam considerare rationem entis ut sic, sit accidens ut sic, qualia sunt, unum, vericm,
quse latius patetquam substantia, et de illa honum; tum etiam quia nec de substantia ut
demonstrare proprietates latius etiam paten- sic demonstratur accidens ut acleequata pas-
tes et communes accidentibus, responderi sio ; nam datur aliqua substantia quae nulluni
potest hsec omnia esse analoga, et primo ac potest habere accidens ; unde, si illud esset
simpliciter cum substantia converti, et ideo adaequatum objectum hujus scientia?, quod
perinde esse luec demonstrare de ente ac de est veluii subjectum adsequatum accidentis,
substantia quia ens simpliciter dictum nihil
;
non substantia ut sic, sed substantia fmita,
aliud est quam substantia, prsesertim si vc- ponendum adaequatum objectum liujus
esset
rum est, enti ut sic, non unum, sed plures scientiee, quod tamen falsum est, ut ostendi-
conceptus objectivos respondere. mus. Unde e converso si substantia ut sic ,

23.Haec sententia habet nonnihil verisimi- pouitur adeequatum objectum, assignandte

lifudinis et apparentise; et revera qui negant sunt proprietates, qua? de illa possint ada>
conceptum objectivum entis, satis consequen- quate demonstrari, et conveniant omnibus
ter hoc modo loquerentur, quia si nullus est substantiis; hse autem fortasse nuila: sunt
communis conceptus objectivus substantise prceter eas, quse enti, ut ens est , communes
etaccidenti, nihil reale abstractius concipitur, sunt, ac per seprimo conveniunt nam sub- ;

quod possit esse hujus scientise achequatum nullam communem et

stantia finita et infinita
objectum. Nihilominus ha?c opinio simphciter achequatam passionem habere videntur pra>
falsa est, et a mente Aristotelis aliena, quia, ter rationem subsistendi, et negationem in-
ut inferius ostencietur , simpliciter verius est ha^rendi, quce illam intrinsece comitatur. Ac-
dari conceptum objectivum entis, secundum cedit quod, licet onme accidens dicatur pro-
rationern abstrahibilem a substantia et acci- prietas substantia?, quatenus est affectio ejus,
denti, circa quem per se, et ut sic,potest ali- non tamen semper ita est talis ha?c proprietas,
qua scientia versari, ejus rationem et unita- quaa per se consequatur rationem substantia?
tem explicando, et nonnulla attfibuta cle illo et ideo non semper consideratur ut proprie-
demonstrando hoc autem fitin hac scientia,
; tas, qua3 de substantia ut subjecto acloequato
ut cx discursu ejus coustat, nec potest ad dcmonstretur, quia solum illse proprietates,
aliam pertinere, quia nulla est prior hac cmae per se consecpumtur rationem subjecti,
scientia, nullaque prseter illam considcrat ra- hoc modo demonstrantur. Ac denique quam-
tiones entium, quse abstrahunt a materia se- vis ipsum accidens aliquid substantiaa sit, ta-
cundum esse ;
ratio autcni obje,ctiva entis ut men in illo ut sic, potest interdum aliquid vc-
sic, abstrahit a rnateria secundum esse imo ; luti absolute considcrari ; et idco aliquando
est prima et abstractissima omnium, ideoque potest aliqua scicntia in solis accidentibus
ad primam scientiam seu pliilosophiam per- versari, ut mathemalica in quantitate.
tinere debet. Non ergo potest ratio substan- 53. Acciclens esse potest subjectum alicujus
ii e ut sic essc adsequata ratio objecti hujus sc'enticff. Hax igitur scientia, qu;e univer-
 ;; . ;

SECT. I. QUOD S!T EJUS OB.TECTIM. il

salissima est , non considerat accidens solura hujusmodi prbprietates prmcipia et causas
ut proprietatem de substantia demonstrabi- ergo. Major constat, quia hoc cstmunus scien-
lem, sed ut ipsum in se participat rationem tiee, demonstrare,
scilicet, proprietates de sub-

et proprietates entis, semper

quamvis illas jecto suo quas dcbet per causas demon-
,

participet in ordine ad substantiam. Quapro- strare,ut sitperfecta scientia, utconstat ex 1

pter non sunt similia exempla, quee ibi addu- Poster. Minor aatem quoad priorem partem
cuntur. Neque etiam verba Aristotelis repu- patet, quia ens in quantum ens ita abstrac-
gnant his, quee aliis locis ipse docuit, ut sta- tum includitur per se et essentialiter in omni
tim videbimus ; non enim intendit accidens ente, et in omni modo vel proprietate cujusli-
excludere, sed substantiam ei preeferre, pri- bet entis; ergo non potest habere proprietatem
mumque ac principalem locum substantiee at- ita adeequateim et propriam, quia subjectum
tribuere, ut D. Thomas recte exposuit, et ex non potest esse de essentia suee proprictatis.
eodem Aristotele sumitur, iibro 4 Metapb., Quoad posteriorem autem partem probatur,
text. 20, etexverbis ejusdem in preedicto loco quia ens in quantnm ens complectitur Deum,
libro septimo, si recte ponderentur; ait enim, qui cst sine principio et sine causa ; ergo ens
maxime eiprimum de substantia esse speculan- in quantum ens non potest habere principia
dum ; cum vero addit et solum. subjungit ii- quia alioqui talia principia etcausee
et causas,
lam blmitationem Ut
dicam, veluti signi-
: ita deberent convenire omni cnti quia quod ,

ficans illud esse per exaggerationem dictum, convenit supcriori in quantum debettale est,
quia simpliciter non de illa solum speculan- convenire omni contento sub illo. Et confir-
cium est; quodammodo tainen dici potest il- matur, quiaheec scientiaestnobilissima ergo ;

lam solam esse contempiandam, quia illa habere objectum nobilissimum sed ens
clebet :

solumpropterse, accidentia vero fere tantum in quantuni ens, est imperfectissimum objec-
propter illam inquiruntur, tum, quia est communissimum, et in infimis
etiam entibus includitur, multoque perfec-
JJefinitur quod sit metapliysicce ada?quatum
tius esset suljstantia, vel substantia spiritua-
objectum.
lis, vel Deus.
26. Dicendnm est ergo, ens in quantum ens 28. Quas proprietates de suo ohjecio de~
reale esse objectum adeequatum hujus scien- monstret metapliy sica
Respondeturnegando
tiee.Heec est seiiteiitia Aristotelis, 4Metaph., priorem partem minoris, nam revera ens ha-
fere in principio, quamibi D. Thomas, Alen- bct suasproprietates, si non re, saltem ratio-

sis, Scotus, Albert,, Alex. Aphrod., et fere ne distinctas, ut sunt unum, verum, bonum,
alii sequuntur, et Comment. ibi, et lib. 3, quod ostendemus statini disputatione tertia,

comm. 14, et lib. 12, comm. 1 ; Avicen., lib. ubi declarabimus, an ens includatur intrin-
'1 suee Metaph. , c. 1 ; Sonc. 4 Metaph.
,
, q. i
; scce et per se in hujusmodi proprietatibus;
^Egid., lib. 1, q. 5, et reliqui fere scriptores. et illud principium, cpiod subjectum non
an
Probataque est heec assertio ex dictis hacte- sitde essentia proprietatis, limitandum sit,
nus contra reliquas sententias. Ostensum est vel ad proprietates realiter distinctas, vel ad
enim, objectum adeequatum hujus scientiee subjecta, quee non dicunt rationes transcen-
debere comprehendere Deum et aiias sul> , dcntales, vel potius dicendum sithas proprie-
stantias immateriales, non tamen solas illas. tates non esse omnino reales quantum ad id
Itemdebere comprehendere non tantum sub- quod acldunt supra ens, satisque esse quocl
stantias, sed etiam accidentia realia, non ta- ens non includatur in illis quantum ad id
men entia rationis, et oinnino per accidens quod supra ens adclunt, quod probabilius est,
secl hujusmodi objectum nullum aliud esse ut videbimus. Unde poiest argumentum fac-
potest preeter ens ut sic; ergo illud est objec- tum iu contrarium retorqueri quia plures
,

tum adsequatum. proprietates, cpias demonstrat hrec scientia,

27. Dissolvitur oljectio contra assertiouem. immediate non conveniunt, nisi enti in quan-
Sed, ut hcec assertio amplius declaretur, tum ens, et in eis explicandis magna ex parte
occurrendum est objectioni quae statim sese versatur ergo illud est adrequatum objectum
;

ofFert, nam ad constituehdum aliquod objec- hujus scientioe, quia illud cst subjectum
tum necesse est ut habeat proprie-
scientiee, scientiee, de quo proprietates communiore
'

tates quee de illodemonstrari possint, etprin- in scientia immediate et per se dcmonstran

cipia ac causas per quas possint demonstrari tur.
sed ens, in quantum ens, non potest habere 29, Quce item principia,- Ad posteriorem
 .

12 DISPCTAT. I. DENAT l'RA MfiTAPHYSIC.E.

partem respondetur irnprimis duplicia prhi- nus perfectum quam gradus inferiores, qui
cipia posse in scientia requiri qusedam di- : includunt ipsuin ens et aliquid aliucl, tamen
cuntur eomplexa seu composita, qualia sunt simpliciter cns seu ipsum esse, secundum
illa ex quibus demonstratio conficitur; alia quod in re reperitur cum tanta perfectione,
sunt simplicia, quse significantur per termi- quam habere potest in ratione essendi, esse
nos, qui loco mediiin demonstratione a priori quid perfectissimum. Scientia ergo hfec ,

sumuntur. Priora dicuntur principia cogni- quamvis uno modo consideret rationem entis
tionis posteriora autem, principia essencli.
; prsecisam et abstractam, non tamen in ea
In hac ergo scientia non desunt principia sistit , sed considerat onmes perfectiones es-
complexa ;imo. ut infra videhimus, ad eam sendi, quas in re ipsa potest habere ens, sal-
pertinet principia explicare et confirraare, et tem absque concretione ad materiam sensibi-
primura omnium principiorum eonstituere, lem, et itaincludit perfectissima entia a cjui-
per quod alia quodaramodo demonstrentur. bus maxima perfectio hujus scientiae sumen-
At vero principia incomplexa duplici modo da est, si in Ordine ad res quas contemplatur,
mtelligipossunt: primo, quodsintveree causse consideretur. Nam, si ad modum etiam spe-
seeundum rem aliquo modo distinctae ah ef- culandi, et scientiae subtilitatem ac certitudi-
fectibus, vel proprietatibus, qua? per illas dc- nem inspiciamus, magna ex parte sumitur ex
monstrantur; ethujusmodiprineipiavelcausce abstractione objecti, a qua potest interdum
non sunt sirnpliciter necessariee ad rationem habere majorem perfectionem in ratione sci-
objecti, quia necessariee non sunt ad veras bilis quamvis fortasse in suo esse perfectius
,

demonstrationes conficiendas, ut constat ex non sit.

1 Posteriorum. Deus enirn est objectum sci- SECTIO II.

de eo demonstrantur attributa, non

bile, et Utrum metaphysica versetur circa res omnes se-
solum a posteriori, et ab effectibus, sed etiam cunclum proprias raliones earum,
a priori, unum ex alio colligenclo, ut immor-
talitatem ex immaterialitate, et esse agensli- 1 Ratio dubitandi pro utraque parte. Ex
berum, quia intelligens est. AHo modo dici- dictis in prsecedente sectione, videtur inferri,
tur principium seu causa, icl quod est ratio pertinere ad hanc scientiam, de omni ente, et
alterius, secundum quodobjectivc concipiun- secundum omnem rationem entis disserere,
tur et distinguuntur; et hoc genus principii quia scientia, quee tractat de aliquo genere,
suilicit ut sit demonstrationis nam
medium ; ut de objecto ada^quato, tractat etiam de om-
suflicit ad reddendam veluti rationem forma- nibus speciebus sub illo contentis, ut de.phi-
lem, ob quam talis proprietas rei convenit. losophia constat. Et ratio est, quia alias non
Quamvis ergo demus, ens, in quantum ens, erit adsequatio intcr tale objectum et talem
non habcre causas proprie et in rigore sum- scientiam plura enira sub uno extremo quam
;

ptas priori raodo, habet tamen rationem ali- sub continebuntur

alio ergo pari ratione ;

quam suarum proprietatum; et hoc modo scientia, qute speculatur ens ut adsequatum
etiam in Ueo possunt hujusmodi rationes re- objectum, onraia, quse suh illo continentur,
periri, nam ex Dei perfectione infinita reddi- considerat. In eontrarium vero est, quia. si
mus causam, cur unus tantum
et sic de sit, hoc ita esset, supervacanese essent omnes
aliis. Quocirca etiam hanc partcm argumenti alioe scientiaa, proesertim illoe quse proprias
retorquere possumus, nam cns in quantum rerum naturas inquirunt ,
quandoquidcm to-

ens de se est ohjcctum scibile, habens sutti- tum boc sola metaphysica sufficienter prse-
cientem rationem formalem, et principia suf- staret.
ficientia, ut dc eo demonstrcntur proprieta- 2. Prima opinio. Ad declarandam hanc
tes; ergo circa illud versari polest aliqua dillicultatem , et materiam in qua metaphy-
scientia, quae motaphysi-
non est alia praeter sica versatur, ejusque fines ac terminos cla-
cam An vero ens in quantum ens habeat rius et distinctius aperiendos, proposita no-
ahquo modo vcras ct reales causas, diccraus bis cst preesens quoestio. In cjua ^Egid., 1 Mc-
infra, in disput. de causis. taphys., queest. 22, et in principio Poster.,

30. Ratio entis qualiter perfectior ct im- altirmat metaphysieam de omnibus rebus, ot

perfcctior respectu inferiorum. Ad confir- carum proprietalihus usque ad ultimas spe-

mationem respondetur ex D. Thoma, \ par., cies seu differentias earum consideiare.
quaest. 4, art. 2, ad quamvis ens, ut pree-
3, Quara scntentiam dcfendit Antonius Mirand.,
cise sumptum et ratione distinctum sit mi- ,
libro i3 de Evers. singul. ceitam., sect, 6 et
 SECT. II. DE SPH/ERA OBJECTI EJUS. 13
7. Qui consequenter affirmat cseteras scien- distinguuntur, quia non potest distinctio inter
tias non esse a metaphysica totaliter diver- extrema cognosci, nisi cognitis ambobus se-

sas sed esse partes ejus

, seu potius omnes , cundum proprias rationes in quibus distin-
esse partes unius scientise communi autem ; guuntur, ut per se notum est, et docet Aris-
usu distingui et numerari ut plures propter toteles, 3 de Anima, cap. 2.

coinmoditatem et usum earum in addiscencio, 5. Unde argumentor tertio, quia si quid

quia ita docentur et addiscuntur, ac si essent obstai^et huic universalitati metaphysicsp, ma-
distinctse, idqu3 propter rernm varietatem. xime quod non omnes rationes entium abs
3. Fandarique potest amplius ha c senten- trahant a materia secundum esse sed hoc
j
;

tia, primo, in auctoritate Aristotelis, 1 Meta-
pliysic, cap. 2, dicente,
universalem scientiam, quia de omnibus re-
bus disputat. Et lib. 4, in princ, ait hanc
scientiam universaliter de ente disputare et
in fine text. 2 addit sicut est umis sensus
non obstat, quia necessario dicendum est
metaphysicam esse metaphysicam descendere ad considerandas
plures rationes, seu quidditates entium quee
sine materia esse non possunt. Distinguit
; enim metaphysica ens fmitum in decem pri-
, ma genera pra?dicamentorum rursusque snb-;

unius ohjecti, et eorum, qucn sub ipso continen- stantiam in materialem et immaterialem dis-
tur, ita unam scientiam licinc speculari ens iti tinguit; non posset enim ad immaterialem
qmntum ens, ct species cjus, et spccics specic- descendere, nisi eam a materiali discerneret,
rum ; et lib. I Posteriorum, c 23, ait, ejus- neque etiam posset hoc prsestare, nisi pro-
dem scientise esse considerare totum et par- priam rationem et quidditatem substantise
tes, idest, genus et species, seu prsedicata materialis ut sic prius traderet ; spectat ergo
universalia etspecialia; et lib. 6 Metaph., c. hoc ad metaphysica? munus imo, cum nos ;

\ , dicit metaphysicam, quod quid est rerum immaterialia non nisi ad modum privatio-
omnium considerare. num cognoscamus, prius oportet scire quid
4. Funclamentum. Secundo argumentor materialis substantia seu materia sit, ut per
in huncmodum, quianon repugnat dari nnam carentiam ejus immaterialem substantiam
scientiam, quas de rebus omnibus hoc modo apprehendamus. Atque ita Aristoteles, 7 et
consideret ergo danda cst hujusmodi scien-
; 8 Metaph., ex professo disputat de sub-
tia, tum qiiia non sunt distinguendse etmuiti- stantia materiali, et deprincipiis ejus intrin-
plicandse scientia 1
sine causa; tum etiam quia secis, quse sunt materia etforma.
modo
intellectus acquirit scientias perfectiori 6. Rursusque idem argumentum in acci-
quo potest perfectius autem est rerum om-
; dentibus fieri potest, ut in qualitatibus, rela-
nium scientiam unitam acquirere, quam di- Sed peculiarem diffi-
tionibus, et similibus.
visam ergo Sed hujusmodi scientia non po-
; cultatem inferunt quaedam prima genera,
test esse alia nisi metaphysica, quse dignissi- qua3 omnino materiam concernunt, ut sunt
ma et universalissima est omnium quse natu- quantitas, habitus et situs, quorum rationes
raliter esse possunt. Primum antecedens pro- proprias metaphysica tradit, ut adsequatam
batur, quia una cst intelligendi facultas, quse divisionem entis, qua? ad nullam aliam scien-
circa ens in quantum ens hoc rnodo versatur, tiam pertinere potest, conficiat. Quarto, vel
descendendo ad ovnnes proprias et specifi- supponimus metaphysicam esse unum habi-
cas rationes entium ergo potest acquirere ; tum simplicem , vel collectionem plurium
unum scientise habitum, quo facilis reddatur quasi partialium. Si primum dicatur, necesse
et prompta ad totum ens eodem modo cogno- est consequentcr dicere metaphysicam prae-
scendum oportet enim ut iste habitus tam
; cise considerare rationem entis ut sic, et ad
universalis sit, sicut est potentia ipsa, alio- nullam particularem seu minus universalem
qui non potest perfecte illa potentia bene rationem entis descendere, quod est plane
disponi ad omnes actus suos ad perfectam falsum, ut constat ex dictis sectione pra?ce-
scientiam necessarios. Ut, verbi gratia, ad denti, etpatebit amplius ex dicendis. Sequela
perfectam scientiam non satis est scire quid probatur, quia non potest idem habitus sim-
unumquodque sit, sed necesse est illud. a plex attingere rationem communem secun-
cseteris distinguere, ut, verbi gratia, hoini- dum se ac prsecisam, ct ad particulares des-
nem a leone et ab Angelo, et sic de ceeteris, cendere, ut declarabimus sectione sequenti.
quod tamen nulla scientia pra^stare potest, Si autem posterius dicamus, scilicet, solum
nisi quse universaliter consideret omnia se- esse unum habitum collectione plurium par-
cundnm proprias rationes eorum, per quas tialium, nulla erit major ratio conficiend
 , ,
;

14 DISIHJTA'1. I DE NATURA METAPHYSl&E

unam scientiam, quce versetur cirea cns ut etiam contra priorem sententiam sic explica-
sic, et circa quaedam entia, om-quam circa ripotest, quia tribus modis mtelligi potest
nia in particulari ;
quia ntrumque a>que com- hanc scientiam contemplari res omnes se-
mode fieri potest collectione plnrinm. cundum proprias rationes earum. Primo, ut
7. Prtscedens opinio refutatur, Aristotclis non sola ipsa, sed alia:>, scientia?. distinctee a
imprimis tcstimonio.
Ha^e vero sententia metaphysica de eis speculentur, ita tamen ut
ab onmibus fere scriptoribus ut a mente Aris- cognitio earum, qua? per alias scientias ha-
totelis et a veritate aliena rejicitur expresse ; betur, non sit vere ac proprie scientifica, sed
enim ipse Aristoteles, lib. 1 , cap. 2, cum di- alicujus ordinis inferioris , et solum appelle-
xisset sapicntem scire omnia, sftbdit, ut possi- tur scientiavulgarimodo, quia habet aliquam
lile esi scire non liabentem singulariter eorum certitudinem, vel ex sensu, vel ex aliqua fide
scientiam ; boc declarans dicit, eum
ct infra humana , ad eum modum quo scientia sub-
qui habet unirersalem scientiam, quodammodo alternata, quando est sine subalternante
omnia scirc, quce svJ>jccta su.nt unwersalibus. scientia appellatur. Et bic modus declarandi
Dicit antem, quodammodo, quia non scitilla hanc sententiam primo enim sup-
falsus cst ;

simplioiter et secundum propria cx vi talis ponit falsam sententiam de subalternatione

scientia?, sed quatenus sub universali conti- aliarum scientiarum a metaphysica, de qua
nentur. Clarius lib. 4, in principio, distinguit paulo post dicemus. Secundo, supponit alias
banc scientiam a caeteris, quia spcculatvr ens scientias, seclusa metapbysica, non habero
itt ens, ct qure ei per se insunt; nullce auteni propriam evidentiam ex propriis principiis,
creterarum unixersaliter de ente protit ens cst, quod est plane falsum. Sequela patet, quia
considerant, sed cjus aliquam partcm abscin- si habent hanc evidentiam, nihil illis deest

dentcs, quod ei accidit (id est, convenit) specu- ad veram ct propriam rationem scientioe
lantur, ut mathcmaticre scientire. Distinguit falso ergo negatur cognitionem earum esse
ergo hanc scientiam a caeteris, quce circa vere et proprie scientificam. Minor vero pa-
particularia entia versatur ;
non ergohac con- tet,quia est contra experientiam, nam ma-
siderat partem illam entis, quam aliee abscin- thematica habet propria principia evideutia
dunt. Idem repetit lib. 6, a principio, ubi etpersenota, ex cpiibus pcr eviclentes de~
tres speculativas scientiag distinguit pbiloso- 7
monstrationes proceclit, nec nititur aliquo
pbiam, matbcmaticam, et naturalem theolo- testimonio, aut iide humana, ut per se no-
giam, quas distinguit tum ex abstractione tum est, sed cogente intellectum.
evidentia
objectorum, tum etiam consequenter ex re- Neque etiam nam, per se lo-
nititur scnsu,
bus de quibus tractant, tum denique ex mo- queiido, abstrahit a materia sensibili, et con-
do quo procedunt et demonstrant, nt infra sequenter ab effectibus sensibilibus. Quod si
declarabimus. Atque banc divisionem scien- aliquando utitur figuris visibilibus, solum est
tiarum speculativarum secuti sunt omnes ut mens perfectc apprehendat terminos prin-
Aristotelis interpretes, et fere omnes pbiloso- cipiorum, ut possit intrinsecam eorum con-
pbi, ut latius traditur ili I Posteriorum. nexionem perspicere.
8. Non sola metaphysica cst scicntia. 9. De philosophia. Philosophia vero
Alire scientire a mctaphysica ex propris prin- quamvis non babeat tantam evidentiam sicut
cipiis liabcnt omnimodam ctidentiam. De matbematica, habet tamen sibi propriam et
mathematica probatur. Est ergo secunda accommodatam, quia etiam non fundaturper
sententia ab bis omnibus recepta, melaphy- se in humana auctoritate quod. si in ahqua ;

sicam non considerare entia omnia secun- parte ita procedit, quoad illam non est scien-
dum omnes gradus seu rationes speciales ,
tia, sed mere fides ct opinio neque inutabit ;

prout a philosopbo vcl mathematico conside- rationem suam, aut evidentior fiet propter
rantur. Unde Averrocs, 2 Physicorum, com- connexionem cum mctaphysica; fundatur
mentar. 22, ait metaphysicam solum consi- ergo per sc in evidentia suorum principio-
derare materiam, ut est qnoddam ens physi- ;
rum, quam etiam non habct primario ex
cam vero considerare iUam,ut est subjectum metaphysica, sed ex habitu principiorum.
forrnai ; ct idom fere repetit4 Metaphysicor. Quod si quis dicat hanc evidentiam inphilo-
commeut. nono, et super alia loca Aristote T sophia solum esse a posteriori, ct ab effecti-
lis citata. Et D. Thomas eisdem locis, et su- bus persensum coguitis respondctur faten-
,

per Boetium, de Tiinitate, in qurostione dc do in nobis magna quidem ex parte ita con-
divis. scient., articulo qnarto, ad fi. Puitio tingere propter imperfectionem nostram
 ;

SEcT. II. DE SPII ERA OBJECTI EJUS. 43

tamen lioc nihil referre de quo agi- ad icl habitus circa easdem res ; neque potentia in-
mus ; nam illoo res physicae, quae tam imper- digeret habitu facilitante ad illos actus, cir-
fecte per philosophiam cognoscuntura nobis, ca quos jam haberet philosophicam scien-
non cognoscimtur perfectius aut evidentius tiam.
per metaphysicam. Quocl si res aliquse natu- 1 1 . Tertio itaque modo intelligi illa opinio

rales perfectiori modo cognosci possunt ab potest confundendo omnes scientias in unam
intellectu humano corpori conjuncto, ut re- metaphysicam, has deno-
ita ut intelligamus

vera possunt, in his expectatur major evi- ininationes vel conceptus mathematicse, phi-
dentia a metaphysica, sedin ipsa philosophia losophise ac metaphysicse, solum esse deno-
per sehaberi potest; uam, licet incipiat per minationes seu conceptus inadsequatos ejus-
sensum, non tamen semper fundaturin iilo ;
dem scientise. Et hic sensus pertinet magis
sed utitur illo ut ministro acl percipiendas per ad qucestionem de distinctione scientiarum,
intellectum rerum naturas, quibus cognitis ut sunt quidam babitus, vel qualitates, quam
conficit demonstrationem a priori per princi- ad qusestionem de objecto, quam modo trac-
pia per se, et ex terminis evideutia intellec- tamus. Certum est enim ex dictis metaphysi-
tui, nec potest fingi alius modus, quo per cam secundum illum conceptum objectivum,
metaphysicam habeatur perfectior scientia, qui huic voci respondet, non versari circa
aut evidcntior hujusmodi naturalium rerum ;
resomnes in particulari, quia, hoc ipso quod
est ergo gratis confictus hujusmodi dicendi mens versari intelligitur circa res naturales,
moclus. vel mathematicas ut sic, jam intelligitur tran-
10. Aliter ergo intelligi potest, quod meta- silire terminos metaphysicee et philosophia ,

physica tractet de omnibus entibus secun- vel mathematica uti. Sicut quamvis memoria
dum omnes rationes eorum, scilicet, quia non distinguatur ab intellectu re ipsa, sed
metapbysica, tanquam scientia universalissi- ratione formali objectiva, non dicetur proprie
ma, omnia hajc complectitur virtute et effica- et formaliter versari circa i
n
es ut praesentes,
cia sua (ut sic
dicam) etiamsi alise scientiae
, sed solum circa prasteritas ut sic. Addo
particulares aliquam partem hujus objecti deinde (quiclquid sit de illis tribus scien-
possint attingere proprio etparticulari modo, tiis, philosophia, mathematica et metaphysi-
quamvis scientifico et in suo gencre perfecto. ca, quomodo unaquseque earum
per se una
Itaque, sicut causa particularis etuniversalis, sit,quod paulo post breviter attingemus), per
sensus particularis et universalis, distincti sese increclibile esse eas omnes vere ac pro-
sunt, et universalis attingit quidquid particu- prie unicam scientiam humanam esse. Primo
laris, quamvis non e contrario, ita existimari quidem, quia hoc per se notum visum est
posset de hac scientia et de caeteris. Verum- omnibus fere pbilosopbis. Secundo quia ,

tamen hic etiam modus habet probabili-nihil
taris, primo, quia, ut ex discursu proxime
facto sumi potest, nullus est possibilis natu-
ralis modus demonstrandi proprias res physi-
cas aut mathematicas, altior ac perfectior
agunt de rebus omnino diversis, et fere nul-
lam inter se habent connexionem, quantum
ad ea qufe sunt propria uniuscujusque. Ter-
tio,quia multum differunt in modo proce-
dendi nam philosophus vix recedit a sensu
;

quam is quem servant ipsae scientiae particu- metaphysicus vero procedit per principia
lares ; ergo superilue et sine causa ponuntur universalissima maxime abstracta ma-
et ;

scientise particulares distinctae, si estuna uni- thematicus vero medio quodam modo proce-
versalis, qua3 ad illa omnia descendat. Dein- dit ;
qui modi procedendi oriuntur ex illa vul-
de, quia hee scientice non sunt excogitanda?, gari triphci abstractione a materia. Quod si

ut facultates seu potentise distinctse, sed ut ba; tres scientiae distinctse sunt, non minus
habitus ejusdemfacultatis,propriis illius acti- distinguitiir metaphysica ab aliis duabus

bus acquirendi, ut ad similes actus eliciendos quam alias duaa inter se, quia res a materia
illam facilem reddant ergo si mctaphysica; separata?, de quibus tractat, non minus, imo
specularetur res, verbi gratia, naturales se- magis distant a cceteris, quam reliqua omnia
cundum proprias rationes earum ut sic non ,
inter se, tiim in perfectione entis, tum in abs-

acquireretur per actus nobiliores quam sint tractione , tum etiam in modo ratiocinandi,
ii quos philosophia de eisdem rebus exercere et difncultate ac subtilitate ipsiusmet scien-
posset, quia nequequoad eam partemhaberent tia? ; cum
ergo mathematica distincta a philo-
majorem evidentiam, neque aitiora principia; sophia sit omnium consensu, ob diversam
ergo nulla esse posset ratio multiplicandi hos abstractionem modumqueproccdencli omnino
 ;

16 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC/E.

diversum, idem majori ratione censendum
est de metaphysica respectn illarnm ergo
non versatur eirca res omnes quas alise
seientife considerant secundum proprias ra-
tiones, qnibus ab eis considerantur.
existimandum sumi ens omnino ac formaliter
; omnia inferiora,
prfficisum, ita ut excludantur
, secundum proprias rationes, quia hnec scien-
tia non sistit in sohi consideratione illius
rationis formalis actualis sumenda ergo est;

illa ratio, prout includit aliquo modo infe-

Opinio tenenda, ct pro ea prima conclusio.
riora.
12. Ens concipi potest, et quasi totum ac- Quas rationes in particulari speculetur
13.
iuale, ct v.t totv.m potentiale. Hsec posterior mslapliysica, quas non item. Dico secundo :

sententia vera est et tenenda, quam ut dis- ha?c scientia non considerat omnes proprias
tinctius proponamus et confirmemus, et ut rationes seu quidclitates entiumiu particulari,
clarius constet de quibus rebus nobis in dis- seu ut talia sunt, sed solum eas quaa sub pro-
cursu hujus doctrinae traetandum sit, nonnnl- pria ejus abstractione continentur, vel qua-
lse propositiones subjicienda? sunt. Dico ergo tenus sunt cum illa necessario conjunctGe.
primo : quamvis ha>c scientia consideret ens Ha?c est mens et auctorum quos
Aristotelis,
in quantum ens, et proprietates quce ipsi ut citavi insecunda sententia, et aliorum qui de
eic per se conveniunt, non tamen sistit in hac scientia scripsenmt. Qui omnes distin-
pnvcisa, et quasi actuali ratione entis ut sic, guunt triplicem abstractionem in scientiis
sed ud aliqua inferiora consideranda descen- speculativis et realibus, quales sunt tres su-
ditsecundum proprias eorum rationes. Tota pra numeratae, physica, mathematica et me-
bffic assertio constat ex dictis in prsecedente taphysica nam de aliis scientiis vel morali-
;

sectione; et quoad priorem partem de ente in bus, vel practicis, alia est ratio et modus
quantum ens, confirmari potest ex adductis cousiclerandi unitatem objecti , vel ex fine
interreferendam secundam sententiam. Quo- scientia?, vel ex moclo procedendi, cle quo
ad alteram vero partem confirmari potest ex alias. Illa? ergo tres scientise in aliqua abs-
dictis circa primam sententiam; et statim am- tractione conveniunt : nam omnes conside-
plius declarabitur. Solum est animadverten- rant de rebus in universali ; differmit tamen
dum,quoddialectici dicunt, genus considerari in abstractione quasi formali et proecisiva a
posse, vel ut totum actuale, vel ut potentiale, materia nam philosophia quamvis abstrahat
,

seu (quod idem est) considerari posse ut abs- a singularibus, non tamen a materia sensibili,
tractum abstractione pr.vcisiva id est se- , , id est, subjecta accidentibus sensibilibus^ sed
cundum id tantum quod in sua ratione for- ea potius utitur in suo ratiocinandi modo.
mali actu includit in suo conceptu objectivo Mathematica vero abstrahit quidem secun-
sic prEeciso, vel abstractione totali, ut abstra- dum rationem a materia sensibili, non autem
hitur tanquam totum potentiale includens in- ab intelligibili quia quantitas, quantumvis
,

feriora in potentia boc (inquam) quod de ge-

, abstrahatur, non potest concipi, nisi ut res
nere dicitur, posse suo modo applicari ad ens corporea et materialis. Metaphysica vero di-
in quantum ens, nam et habet suam rationem citur abstrahere a materia sensibili et intelli-
formalem, quasi actualem, qure praecisa se- gibili,etnonsolum secundum rationem, sed
cundum rationem considerari potest, et infe- etiam secundum esse, quia rationes entis,
riora habet, quse suo modo in potentia inclu- quas considerat, in re ipsa inveniuntur sine
dit secundum rationem. Quando ergo ratio materia ; et ideo in proprio et objectivo con-
aliqua communis assignatur, ut atbvquatum ceptu suo per se non includit materiam. De
objeetum alicujus potentise, vel babitus, non qua triplici abstractione, et partitione harum
semper assignatur ut est quid actuale, et om- trium scientiarum per has abstractiones ex
nino pr^cisum abstractione formali, sed ut professo disseritur in librisPosteriorum. Nunc
includit aliquo modo infcriora sicut ens na- : nobis sutliciat hactenus non esse inventam
turale, vel substantia materialis dicitur csse aptiorem rationem distinguendi has scientias,
subjectum adaequatum philosophire, non tan- ct aliunde hanc videri satis convenientem
tum secundum prcecisam rationem substaiitirje nam , cum hoe scientias sint de rebus ipsis,
rnaterialis, ut sic, scd etiam secundum pro- sintque maxime spcculativa?, idcoque abs-
prias rationes inferiorum substantiarum ma- tractione utantur , ut constituant objectum
teiiaiium , corriiptibilium vcl ineorruptibi- scibile de quo possint demonstrationes fieri,
lium, etc. Sic ergo, cum metaphysica dicitur recte cx diverso modo abstractionis intelligi-
versari circa ens in quantum ens, non est tur variari objectum scibile utsic; et ideo so-
 ;

SECT. 11. DE SPH/ERA OBJECTI EJUS. \i

quatenus in ipso ob-
let dici ha?c abstractio dcntis; hoc autem non pran stat, nisi per hanc
jecto fundamentum habet, ratio formalis sub universalem, et principem scientiam.
qua talis objecti in ratione scibilis. ltem, quia 15. Quce aliai rationes sub ente ad metapJty-
res eo sunt perfectius intclligibiles, quo magis cam considerationem pertineant. Atque hinc
abstrabunt a materia : et similiter cognitio, constat (nc eadem repetamus) idem dicen-
quo est cle objecto immaterialiori, et conse- dum esse de omnibus rationibus communi-
quenter abstractiori eo est certior et ideo
, ; bus, qua? sub ente, substantia et accidente
ex diverso gradu abstractionis seu immateria- ita abstrahi possunt, ut sint in rebus sine ma-
litatis recte consideratur varietas objcctorum teria; hujusmodi sunt ratio entis creati vel
scibilium et scientiarum. Ex bac autem rece- increati, substantia? finita? aut infinita?. , et si-
pta doctrina facile intelligitur et probatur as- militer accidentis absoluti vel respectivi, qua-
sertio posita, quia scientia non transgreditur litatis, actionis, operationis aut depencientia?,
limites sui objecti formalis, scu rationis for- et similium. De quibus observandum est, plu-
malis sub qua sui subjecti ; considerat autem res posse abstrahi rationes communes rebus
quiclquid subilla continetur ; ergo ha?c scientia mateisialibus et immaterialibus, quarum con-
eonsidcrat omnia entia, seu rationes entium sideratio jnxta principium positum in rigore
qua? sub prsedicta abstractione continentur cleberet ad hanc scientiam spectare ut est ,

et ultranon progreditur, nam csetera ad pby- communis ratio viventis, qua? abstrahi potest
sicam vel mathematicam spectant. a rebus materialibus et immaterialibus ; item
14. Ralionem substantice v:t sic, et acciden- communis ratio cognoscentis et intelligentis,
tis ut sic considerat metapnysica. Q.uid sit sicut etiam communis ratio cntis necessarii,
abstraJtere a materia secundum esse. Ut hoc seu incorruptibilis, ab hac scientia conside-
autem clarius intelligatur, dico tertio : ha?c rantur; tamen, quia plures ex pra?dictis ra-
scientia sub ratione entis considerat rationem tionibus , ut a nobis cognoscuntur, non nisi
substantia?, ut sic, et rationem etiam acciden- ex diversis animarum gradibus cognosci pos-
tis. De hac assertione nullus dubitat; et pa- sent, ideo nihil de illis potest hic convenicn-
tet facile ex principio posito quia illa? dua? ,
tcr dici ,
pra?ter ea qua? in scientia de anima
rationes abstrahunt a materia secundum es- dicuntur; ideoque in eum locum ea pradicata
se ut enim supra diximus, ct recte notavit
; rejicimus, qua? ex operationibus vita? sumun-
D. Thomas in prolog. Metaphysica? non so- ,
tur et communia sunt.
lum dicuntur abstrahcre a materia secundum 1G. Prccdicata solis immaterialibus rebus
esse illa? rationes entium, quse nuhquam sunt communia, Jiujus sunt considerationis Se-
in materia sed etiam illa; qua? possunt esse
, cundo, ulterius a fortiori infertur pertinere ad
in rebus sine materia, quia hoc satis est ut in hanc scientiam tractare in particulari de om-
sua ratione formali matcriam non includant, nibus entibus seu rationibus cntium qua? ,

neque illam per se requirant. Accedit etiam non nisi in rebus immaterialibus inveniri pos-
quod ha? ratioues suut scibilcs et babere , sunt , ut est communis ratio substantia? im-
possunt attributa, veluti adeequata etpropria, materialis, ratio prima? seu increata? sub-
et ad aliam scientiam non spectant; pertinent etiam creati et omnium
stantia?, et spiritus ,

ergo ad hanc non potest enim intellectus

; specierum, seu intelligentiarum qua? sub ipso
humanus , si perfecte sit dispositus, carere continentur. Solum est attendendum has ,

hujusmodi scientia. Unde . sicut philosophia substantias, pra?sertim creatas, valde imper-
considerans de variis speciebus substantia- fecte posse naturaliter cognosci, ad summum
rum materialium, considerat subinde com- secundum quasdam communes ratioues, et
munem rationem materialis substantia? , et negativos conceptus non tamen secundum
,

ada?quata principia, et proprietates ejus rur- ; proprias et specificas clifferentias; eo tamen

susque agens de variis spcciebus viventium, modo quo cognosci possunt, ad hanc scien-
considerat communem rationem viventis ut tiam potissimum pertinere earum contempla-
sic, et propria principia, et proprietates ejus; tionem, ut supra dictum est. Non enim per-
ita scientia humana (ut sic dicam) conside- tinet proprie et per se ad physicam, nisi for-
rans varios graclus et rationes entium, ne- tasse secundum quamdam rationem commu-
cesse est ut consideret communem rationem nem extrinsecam, et non satis cerlam, scilicet
entis. Ttem, cum varias substantias specule- quatenus Angeli sunt motores ccelestium or-
tur, et varia accidentia, necesse est ut consi- bium per se autem, et quoad cognitionem
;

deret communes rationes substantia?, et acci- essentia? et proprietatum intelligentiarum ,

18 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC^E
quce natufaliter haberi potest, excedunt pliy- formse; hae namque necessario supponunt
sicam facultatem, quia sunt a sensibusremo- aliam causam priorem a qua oriantur saltem
tissimee, et ideo earum cognitio difficilior est efficientcr et fmaliter, et ideo non computan-
et altior. Pertmet ergo ad hanc scientiam, tur inter causas seu rationes causandi sim-
quee hominem perficit secundum id quod in pliciter primas, etideo earum exacta cognitio
eo praestantissimum est, et in quo ejus felici- non pertinet ad metaphysicum, nisi secun-
tas naturalis magna ex parte consistit, id est, dum rationes communes talium causarum,
in contemplatione rerum altissimarum ut , non tamen sccundum eas res in quibus tales
Aristoteles clixit, lOEthic. cap. 7. , rationes causandi reperiuntur, quse sunt ma-
17. Commv.nis ratio causa?, ej quatuor gene- forma substantialis. Nam, licet hse a
teria ct
vim causarum ,et potissimceilla rum causa litates metaphysica attingantnr tamen integra ea- ,

ad meiapJiysicam spectant. Tertio colligitur rum scientia a philosopho traditur.

ex dictis pertinere ad hanc scientiam tractaro
de communi ratione causa^ et de singulis
causarum generibus, ut sic et de primis ac
potissimis causis seu rationibus causandi to-
i8. denique circahoc considerandum
Illud
, seu rationibus per-
est, variis, scilicet, titulis
, tinere ad metapliysicum hanc causarum con-
siderationem nam si virtus causandi vel
; ,

tius universi. Declaro singula, quia imprimis causalitas ipsa, vel relatio inde resultans,
ratio causce et effectus ut sic, ex se commu-
, considerentur ut sunt entia qua?dam, perti-
nis est rebus materialibus et immaterialibus, nent ad hanc scientiam ut objectum' ejus, ,

nam inDeo, qni summe immaterialis est, non quidem ut adsequatum (ut quidam falso
ratio causee reperitur , et in Angelis ratio ef- dicebant, quod supra tetigimus), sed ut pars
fectus, et onmibus entibus creatis, quatenus objecti, quialuec tantum sunt qusedam entia,
entia fmita sunt, commune et essentiale est, seu modi entiuro, non vero in se concludunt
ut ab aliqua causa emanent, et ad ipsa etiam totam latitudinem entis. Si vero consideretur
creata entia, vel materialia, vel immaterialia, ratio, vel virtus causre in ordine ad ipsam
secundum cnmmunem rationem aliquod ge- causam, scilicet, quatenus est proprietas, seu
nus operationis vel causalitatis pertinet.
, attributum ejus rei, quee causa dicitur, sic
Rursus heec ratio causee non tantum secun- pertinet ad hanc scientiam considerare de
dum communem rationem causee, sed etiam causa, non ut de objecto , vel parte objecti,
secundum speciales et distinctos causandi sed ut de attributo quodam objecti, vel partis
modos ex se abstrahit a materia secundum ejus; atque hoc modo, quiahcec scientia con-
esse ; nam ratio causee efficientis, ut sic, per sicleratde Deo consequenter in eo conside-
,

se non requirit materiam , et multo minus rat rationem primce causse finalis, efficientis,
ratio finis. Item heec ratio agentis liberi, et a et exemplaris, et considerans de Angelis, in-
proposito. Item ratio causee exemplaris, seu quirit quam virtutem causandi habeant in
ratio causee agentis per proprium exemplar, reliqua entia , et tractans de substantia, ut
vel ideam. Rursus causa materialis et forma- sic, speculatur quam causalitatem habeat
quamvis prout in substantiis reperiun-
lis, circa accidentia, et sic de aliis. Denique si

non videantur a materia abstrahere, ta-

tur, consideretur ratio causa?, in ordine ad effec-
men quatenus secundum communes rationes tum, id est quatenus ejus cognitio necessa-
,

suas a substantiis et accidentibus abstrahunt. ria est ad exactam effectus cognitionem sic ,

a materia etiam separantur; pertinetergo ad etiam pertinet ad hanc scientiam causarum

metaphysicam haec genera causarum distin- cognitio, non ut objectum, neque ut proprie-
guere, et singulorum rationcs explicare. Et tas objecti, sed ut principium seu causa ob-
quia ipsa sapientia est, et suprema naturalis jecti seu partis ejus.
scientia, ad eam pertinet primas rerum cau- 19. Animcene rationalis consideratio sit
sas, yel pptius primas rationes causandi in metaph/sici muneris. Duee vcro supersunt
prirna causa considcrare cjusmodi autem ; difficultates circa dicta. Una est de anima ra-
sunl ratio eausoe efficientis et finalis ; hoe tionali, an ejus considcratio ad metaphysi-
namque secundum suam pcrfectionem supre- cum pertineat, sive in ratione entis, sive in
mam nec materiam requirunl, neque ipsam, ratione eausce consideretur. Est enim heec
aut aliud genus caus* supponunt, neque im- anima substantia queedam immaterialis, et
perfectionem requirunt, sed per se ac prima- consequenter abstrahit a matcria secundum
rio in prima causa, quse est Deus, conjun- esse, unde etiam abstrahit in propriis ratio-
fiimtur; secus voro est de rationematerise ac nibus suis. Hac ergo ratione videri potest
 , .

SECT. II DE SPil EiiA OBJECTl EJIS. {<J

propria et specifica consideratio hujus animee quam totam huc traducere alienum esset a
ad Lanc scientiam pertinere. Qiiod videtur naturali scienlia, et consequeuter a nostro
confirmare Aristoteles, 1 dePartib., c. 1, si- iustituto ;
res autem obiter attingere aut im-
gnifieans physicum non considerare de omni perfecte tractare, aut nullius, aut parvee uti-
anima. In contrarium vero est, quia anima litatis esset. Atque eadem fere ratio est dc
rationalis, etiam ut rationalis est, est forma cognitione Dei, quamvis, quia de Deo plura
naturalis habens essentialem ordinem ad ma- possunt naturaliter cognosci quam de intelli-
feriam, et ut sic est principinm suarum ope- gentiis, et quia ejus cognitio naturalis, magis
rationum , etiam earum quas per corpus est ad perfectionem hujus scientiee necessa-
exercet, etiamsecundum eum peculiarem ria, nonnulla de ipso dicemus, quatenus vela

modum quo ab homine exercentur. Sed hcec philosophis tacta sunt, vel ratione naturali
controversia tractari solet ex professo in inveniri possunt.
principio libr. de Anima, ubi videri potest 21 Altera difficultas erat de communibus
Card. Toletus, qucest. 2 prooemiali. rationibus substantiee materialis, et aliis, quee
20. Nunc breviter dicitur hujus animse con- materiam includunt, vel sine materia esse
siderationem remittendam esse in postremam non p*ossunt heec vero in argumentis tangi-
;

et perfectissimam partem philosophiee natu- tur, et in solutionibus eorum expedietur.

ralis. Primo, qaia scientiade homine, ut ho- 22. Rationibus oppositce sententice satisfit.
mo est, physica cst ejusdem autem artificis
;
Ad primam ergo rationem dubitandi in
est de toto de essentialibus ejus partibus
, ct principio positam solutio patet ex dictis.
Non
considerare. Deinde, quia, licet anima ha- est enim necesse ut scientia, quae conside-
beat esse subsistens et separabile a matcria rat universalem rationem in particulari de- ,

quantum ad actualem conjunctionem, non scendat ad omnia quee sub tali ratione conti-
tamen quantum ad aptitudinem, nec quantum nentur scd solum acl ea quee eamdem ratio-
,

ad ordinem ad materiam, et consequenter nem scibilis, seu eamdem abstractionempar-

neque quantum ad perfectam cognitionem, ticipani. Quocirca quamvis considerando
,

tam essentiae, quam proprietatum et opera- convenientiarn realem in communi ratione

tionum ejus omnis autem cognitio per ma-
; entis , non videatur esse major ratio de qui-
teriam physica est. Non est ergo dubium busdam entibus particularibus quam de aliis,
quin cognitio animce, quantum ad substan- ut sub hanc scieutiam cadant secundum pro-
tiam ejus et proprietates per se illi conve-
,
prias rationes considerando tamen conve-
,

nientes, et modum, scu statum existendi vel nientiam in abstractione a materia secundum
operandi quem habet in corpore, ad physi- esse, quee est inter quasdam speciales rationes
cum pertineat. De statu vero animce sepa- entium, cum ipsamet communi et abstractis-
ratee et modo operandi quem in eo liabet,
, sima ralione entis, datur sufficiens ratio, ob
considerare putant aliqui ad metaphysicum
,
quam heec scientia ad particularia queedam
per se pertinere; quod est probabile, quia entia descendat, et uon ad alia.

secundum eam rationem videtur omniiio fieri 23. Difftcilis Aristotelis locus exponitur,
abstractio a matcria, et nihil de anima, prout Ad primum vero fundamentum prima? sen-
in illo statu cognosci posse, nisi per aualo- tentiee sumptum ex Aristotelis testimoniis pa-
giam quamdam et proportionem ad feliquas tet responsio ex dictis ; dicitur enim hrec
substantias immateriales nihilominus tamen, ; scientia universaliter considerare cle ente ,

quia ad perfectionem scientice spectat integre quia abstraetissimam rationem entis, in quan-
atque complete subjectum suum considerare, tum ens, considerat, et de onmibus quee in
commodius hcec omnia in philosophia tractan- eadem abstractione ct ratione scibili cum
tur, maxime quia hcec consideratio animse et illa conveniunt. Et eodem modo dicitur trac-

statuum ejus, quasi in partes divisa, et in di- tare de omnibus rebus, scilicet, quatenus en-

versis scientiis tradita ,

prolixitatem parit et tia sunt, et quia docet principia generalia, et
confusionem; et ideo in discursu hujus opc- communia omnibus rebus. Specialem vero
ris a considerationc animse rationalis, tam difficultatem videntur habere verba illa lib.
conjunctee ,
quam separata? , abstinebimus. 4, textu secundo, ubi dicitur hujus scientiee
Praesertim quia etiam de Augelis propter esse considerare cns et ejus species, ac spe-
eamdem causam perpauca dicturi sumus cies specierum. Quidam responclent eam dis-
quia integra eorum consideratio et contem- tributioncm csse accommodate intelligendum,
platio a Theologis merito jam usurpata cst, de spcciebus enlis proximis etremo
scilicet,
 ,

20 DiSrUTAT. I. DE NA TURA METAPHYSJCiE.

tissub eadem abstractione seibilis contentis.
Sed ittelius D. Thomas, ct alii antiqui, quos
Fouseca sequitur, ad boc respondet, aliter
construendo litteram Aristotelis, qua? sic lia-
bet secundum versionem antiquam Entis in
quantum ens quascunque species speculari unius
est scientim genere, et species specierum. In
quibus verbis illaduo, et spccies svccierum,
sequivoca sunt ;
possunt enim eonjungi, ita ut
unum determinet alind, et referantur ad eus,
et ad species specierum entis, et lmnc scnsmn
signincat clare versio Argyropoli, ct in eo
lares et distincti, atque independentes inter
se, non cst verisimile fieri posse ut omnes
concurrant ad eamclem scientiam generan-
dam.Neque idestnecessariumad effectum, de
: quo in argumento fit mentio, scilicet, ad ju-
dicandum de diversitate rcrum distinctarum,
quoe ad diversas scientias pertinere dicuntur,
quia unaquseque scientia tradens cognitionem
sui objecti sufncienter reddit facilem intel-
lcctum ad distinguendum illud a reliquis, si
tamen reliqua cognoscantur, unde duai scien-
tise possunt sese juvare et concurrere ad hu-

procedit expositio data. Aliterveropossuntilla jusmodi judicia, maxime si una prsebeat vc-
duo verba disjungi, et acV/liversa referri, sci- luti formalem medium, alia vcro cpiasi mi-
licet, ad species rerum scibilium, etadspecies nistret .
materiam, cui medium illud applica-
scientiarum. etboerecte significavit Fonseca tur. Ita enim fere in proposito contingit ; ut
vertensliocmodo Entis qiiotquot sunt spccics
: cnim intellectus judicet et demonstret unum
v.nius scientice genere cst, ct species specierum esse diversum ab alio, verbi gratia, equum
contempliri; atque ita sensns erit , unius a leone, ex metaphysica sumit formale me-
scientise genere esse contemplari species en- diuin, quod est ratio diversitatis, seu quid
tis in communiet in genere; variarum ta- sit esse diversum, et illud applicat seu attri-
men specierum scientiarum esse contemplari buit equo et leoni, quorum conceptus seu ra-
varias species entis secundum proprias et tiones ex philosophia sumit; tamen, quiame-
specificas rationes scibilis. Atque ex hoc sensu dium est quasi formale demonstrationis, ideo
contirmatur nostra sententia ; nam si per talis deinonstratio metaphysica censetur, et
unam in.telligamus in rigore com-
scientiam hoc modo dicitur esse metaphysicse munus
mune genus scientire, ex hoc loco habetur diversitatem in rebus ostendere et codem ;

non pertinere act aliquam scientiam in specie mododicitur demonstrare quidditates rerum,
contemplari omnia entia secundum omnes quia medium demonstrandi quidditatem in
specificas rationes eorum, sed hoc pertinere ratione quidditatis, metaphysicum est, cjuia

ad genus seientise speculativse in communi. rationem quidditatis ut sic cognoscere, pro-

Ad scientias autem speciticas spectarc parti- prium est metapbysicee.
cularia objecta scibilia secundum proprias 25. Ad tertium respondent aliqui distin-
rationes eorum. Si autem per scientiam unam guendam esse in metaphysica duplicem ra-
in genere intelligamus scientiam generalem tionem. Una est scicntise particularis, sub qua
ratione objccti, qualis est metaphysiea, sic ratione negant attingere materialia, ut sic.

etiam ex hoc loco habetur hujusmodi scien- Alia est, quatenus est communis ars, aliisque
tiam solum considerare omnes species entis scientiis vel artibus prseest ;hoc enim munus
sub communi ratione entis vel substantise ;
tribuit illi Aristoteles in hoc procemio, et pri-
scientias autem speciales considerare species mo Poster., c. 17, text. 23, ubi .per scientiam
entis sub propriis et specificis rationibus. omnium dominam metaphysicam intelligit,

24. Una humana scientia acquisita omnia ut omnes exponunt; sub hac ergo ratione di-
scibilia ambire non potcst secundum proprias cunt, mctaphysicam cognoscere res materia-
rationes. Ad secundum respondetur, non les, ut materiales sunt, imo ct materiam is-
posse dari unam humanam, etpro-
scientiam tain, quatenus pura potentia passiva est qnod ;

piiis acti.ms hnmani ingenii acquisitain, qme si non potest scientia transgredi
objicias quia
universaliter illud perliciat quoad ornnia sci- objectum suum, sub eaclem distinctione res-
bilia secundum omnes rationes eorum, alio- pondent, id verum csse dc scientia, ut parti-
qui non solum ill.c tres scientiae speculativce, cularis scientia cst non vero ut communis
,

philosophia, mathernatica et metaphysica, ars. Verumtamen distinctio et responsio ma-

sed etiam morales ct rationales, ac clcnique jori indigent clcclaratione. Nam illa; duse ra-
omnes in unam coalescerent, quse esset adse- tiones non distinguuntur cx natura rei in
quata perfectio intellectus humani, qnod est liabitu metaphysicse, tanquam cluce partes
incredibile, quia,cum actus et discursus hu- ejus in rc ipsa distinctse, sed solum conside-
mani ingenii sint tam varii et tam particu- ralioue, et prsecisiva absiractione nostra pcr
 SECT. 11. DE SPHiERA ODJECTI EJUS. . gj
inadeequatos conceptus ; nam metaphysica metaphysica suum objectum exacte cognos-
non nisi ratione siii objecti abstractissimi ct cere,nec secundum communemrationem en-
universalissimi dicitur esse universalis scien- tis, quee cum analoga sit, non satis distincte

tia, et principia miiversalia tradere, ideoque cognoscitur, non distinguendo moclos quibus
posse alias scientias juvare ergo non potest ;
contrahi potest, neque secundum eas proprias
illaduo munera divisim (ut sic dicam', seu per et speciales rationes, quse a metaphysica per
diversas sui partes pra-stare, sed simul, dum se et exacte contemplandse sunt, quia non
suum objectum proprium perfecte tractat ,
potesthas rationes perfecte attingere, nisi ab
consequitur quidquid perfectionis habet super aliis eas separet ac distinguat.
alias scientias, et confert omnem utilitatem 27. Secundo dicitur, quoniam rationes uni-
quam ad illas ergo par-
preestare potest ; illa versales, quas metaphysica considerat, trans-
iitio est tantum secundum rationem nostram. cendentales sunt, ita ut in propriis rationibus
non potest ut metaphysica trans-
Igitur fieri entium imbibantur, hinc fieri ut, dum meta-
cendat rationem formalem sui objccti tam , physicus attingit nonnullos gradus entium
secundum unam rationem, quam secundum quee materiam includunt ut ab illis separet ,

aliam. Et confirmatur, nam si metaphysica, caeteros gradus qui ad se directe ct per se

,

ut esse dicitur universalis, transcendit abs- pertinent, de illis abstracte consideret rationes
tractionem suam, et in rebus mateiialibus, et proprietates quae communes sunt entibus
quatenus tales sunt, versatur, ergo in hoc abstrahentibus a materia , et ipsis etiam ma-
nullum habet terminum aut limitem, secl ad terialibus entibus, etiam ut talia sunt, speci-
omnia objecta aliarum scientiarum secundum ficative conveniunt ; ut, verbi gratia, distin-
omnes eorum descendet, et sic
rationes inci- guit metaphysica substantiam in materialem
ditur in omnia incommoda quee contra alias etimmaterialem, vel ut substantiee immate-
sententias intulimus. Sequela vero patet, tum propriam rationem et considerationem
rialis

quia si ex ratione formali objecti non assi- assumat, vel quia ad scientiam pertinet pro-
gnatur terminus non est unde assigne-
talis ,
prias partes sui objecti aliquo modo conside-
tur; tum quia si metaphysicus attingit pro- rare, ut dicitur 1 Posteriorum, cap. 23. Tra-
prium objectum philosophiee, verbi gratia, ut cbtaautem hujusmodi divisione, substantiam
constituat illud , etiam attingeret omnium immaterialem per se et directe considerac,
scientiarum objecta, et in ipsa philosophia omnia in universum tractando quee cle illa ,

oporteret omnes species naturalium entium cognosci possunt substantiam autem mate-
;

contemplari, ut, si forte plures sunt philoso- rialem non ita contemplatur, sed solum qua-
phiee, earum objecta secernat; si vero est tenus necesse est ad distinguendam illam a
una, quoraodo ex tot rebus unum ejus objec- substantia immateriali et ad cognoscendum ,

tum confletur, declaret. de iila omnia metaphysica prsedicata, quee iili

26. Existimo ergo,metaphysicam subnulla ut materialis est, conveniunt , ut, veibi gra-
ratione consideratam transilire propne ra tia, esse compositam ex actu et potentia, et
tiouem formalem sui objecti, nec attingere modum hujus compositionis, et quocl sit quod-
materialia nisi concernendo aliquo modo
, dam ens per se unum, et similia.
abstiactionem suam; nec denique esse uni- 28. Tertio, iii forma ad argumentum res-
versalem, aut deservire ad alias scientias, pondetur, ideo metaphysicam non conside-
nisi sub ea ratione, qua perfecte exhaurit ob- rare in particulari omnia entia quia non
,

jectum suum. Ut autem hoc declarem, dico
imprimis, metaphysicam non attingere ratio-
nem substantiee materialis, et alias similes,
quce sine materia non reperiuntur
tenus illarum cognitio propria necessaria est
ad tradendas generales divisiones entis in
decem summa genera, et alias similes, usque
ad propria objecta aliarum scientiarum pree-
scribenda hoc enim munus proprium est hu-
; solum indirecte attingit proprias rationeseo-
jus scientiee, ut sumitur ex 6, 7 et 8 Metaphy-
sicee, et quia ad nullam aliam scientiam hoc
transcendit propriam abstractionem sui ob-
jecti ;
gradus autem quosdam genericos con-
siderare, qui attingunt materiam, non omit-
, nisi qua- tendo suam abstractionem, tum quia illosmet
abstrahit a materia, quatenus est subjecta
motui et sensui, solumque considerat illos
secundum communes rationes actus seu for-
mce et potentiee, et similes; tum etiam quia
rum in ordine ad propriam abstractionem,
scilicet, ut declaref quoraodo in eis reperian-

pertinere potest, ut per se facile constat; tur communia et transcendentia praedicata,

item, quia sine his divisionibus non posset et quomodo ab eis distinguantur alii gradug.
 '

-22 DISPUTAT. !. DE UAT URA 3Ili'i APIiYSIC.TL.

vel genera qucc vcre ac secimdum rcm ab
omni materia abstrahmit. Et hoc quod Aris-
toteles, 4 Metaph., textu 5, significavit, cum
clixit PhilosopM esi dc omnibus posse specu-
:
lari; si enim non pMlosopTd, quis erit qui con-
siderabit si idem Socrates, ct Socrates sedens,
,
aul si unum nni contrarium ? etc.Philosophiam
enim per antonomasiam vocatmetaphysicani,
ad qnam dicit pertinere considerare diversi-
ideo non est dubium quin hac sit in se scien-
tia,quamvis fortasse in nobis non scmper,
vel non quoad omnia statum vel perfectio-
nem scientise assequatur. Constat ergo hanc
scientiam contineri sub genere scientice. Imo
ex dictis facile constare potest contineri sub
gencre speculativce scientiae, ut Aristoteles
dixit 1 Metaph., cap. 2, et lib. 2, cap. I, quia
circa res maxime speculativas et qua3 ad ,

talem rerum in communi, quia idem et di- opus non ordinantur versatur ut inferius
, ,

versum sunt passiones entis et hoc declarat ; commodius declarabimus attributa hujus,

praedicto cxemplo, quod affectandae fortassis scientice explicando. Deinde constat ex dictis,
obscuritatis gratia in quodam individuo po- hanc scientiam esse essentialiter distinctam
suit, cum coustet scientiam non descenderc a reliquis scientiis speculativis ac realibus,
ad individua, ex 1 Poster., cap. 7, et lib. 3 ut sunt philosophia et mathematica ; unde
Metaph., c. 13. fitetiam consequens habere illam, utsic, uni-
Quartum argumentum est revera diffl-
29. tatem aliquam, ratione objecti a nobis expli-
cile ; enim difficultatem de scientiae
attingit cati. Sub qua ratione detiniri potest, metaphy-
unitate, qualis sit, quae. non potest hoc loco sicam esse scientiam quse ens, in quantmn
exacte tractari attingemus tamen illam bre-
; ens, seu in quantum a materia abstrahit se-
viter sectione sequente. cundum esse, contemplatur.
2. Mctapliysicane mia sit in specie snbal-
SECTIO II i.
terna, an vero in infima. Difficultas ergo
Vtrum metaphysica sit una tantum scientia. in prcesenti tractancia superest, an hcecunitas
sit generica vel specifica, et consequenter an

I. Metaphysica vere ac proprie scientia. iila differentia, quco sumitur ex habitudine

Metaphysicce definitio. Expiicato objecto ad objectum adcequatum a nobis expositum,

metaphysiese facile erit ejus essentialem ra-
, sit subalterna ita ut sub ea possint plures
tiouem exponere qnoniam vero essentia et; specificce designari, vel potius sit una indivi-
unitas rei vel sunt ictem, vel intrinsece con- sibilis atque ultima. Multi enim priori modo
juncta, ideo simul explicanda est ejus unitas, de illa existimant quorurn sententia suaderi
;

prsesertim quia sermo est de unitate specitica,
nam de numerica nulla est qucestio,
constet in diversis multiplicari hanc scientiam
sccundum numerum, sicut et reliqua acci-
dentia. In eodem autem certum est non mul-
tiplicari in ordine ad easdem res an vero
respectu diversarum ipsa etiam distinguatur,
et consequenter in eodem subjecto multipli-
cari possit pendct ex priori qusestione de
, materia, videtur, ut
unitate ejus specifica seu essentiali. Quoniam
vero hcec unitas per genus et ditferentiam de-
claratur recte, eo quod species ex generc et
diiferentia constat, ideo supponimus id, quod
certum ac per se notum.est, metaphysicam
esse vere ac proprie scientiam, ut Aristoteles,
in princ. Metaphysicae et aliis innuineris locis
docuit, et constat ex dciinitione scientice, quce
ex i Poster., et 6 Ethicor., cap. 3, sumitur,
scilicct, quod sit cognitio seu habitus praebens
certam ac evidentem cognitionem rcrum ne-
cessariarum per propria earum principia et
potest, primo, quia in objecto a nobis consti-
eum tuto abstractiones varice possunt assignari;
imprimis enim est illa duplex abstractio a
materia secundum esse, aut necessario, aut
permissive tantum, quce videtur sufficiens ad
; variandum secundum speciem objectum sci-
bile, ut sic, et conscquenter scientiam. Rur-
sus inter res, cpice necessario existunt sine
minimum, valde diversa
abstractio Dci, qui cst onmino purus actus,
et ab omni etiam metaphysica compositione
abstrahit, ab abstractione aliarum intelligen-
tiarum, quoe licet materia careant, compo-
sitae tamen sunt, eisque attributa longc di-
versa conveniunt. Possunt ergo sub gcnerali
mctaphysicee unitatc tres saltem scientise spe
cie distinctee constitui. Una cpue versetur
circa cns in craantum ens, ct ad summuni
desccndat ad communes rationes substantiffi
et accidcntis, ct ad novem genera quce sub
illo continentur secunda, quaa intelligentias
;

causas, si sit scientia perfiifcta et apriori. Hcee creatas; tertia vcro quce solum Deum con-
autem omnia in hac doctrina inveniuntur, templetur. Nam, sicut iu co solo naturalis
qUantum est ex vi et ratiune objecti ejus, et beatitudo consistit, ita videtur danda scientia
 SECT. II!. DE UNITATE EJUS, ETG. 23
secundum ultimam et specifi
naturalis, quse sionem respiciat, ut aperte docuit D. Thomas
cam rationem suam Deum solum attingat. agens de habitibus iu communi, 1. 2, qucest.
Neque fortasse dcerit, qui in plura membra 52, art. I et2. Non potestergo hujusmodi ha-
hanc scientiam partiatur, juxta diversos gra- bitus esse omnino simplex, ut respicit totam
dus abstractionis in ipsis communibus ratio- latitudinem sui objecti. Quod vero neque
nibus entis in quantum ens, vel substantiee compositus esse possit, et tamen esse vere
in quantum substantia, et sic de aliis. unus in specie, probatur primo, quiaid, quod
.3 Secundo priucipaliter argumentor in
,
primo acquiritur in habitu per actus unius
lmnc modum, qnia si ha?.c scientia est una, speciei, et quod additur per actum spccie
maxime quoad habitum judicativum, qui in distiuctum ;
sunt etiam iuter sc specie dis-
mente relinquitur cx actibus ejus. Nam spe- tinctaergo non componunt unum habitum
;

cies intelligibiies, quibus hasc scientia utitur, secundum speciem. Antecedens patet, tum
certum est esse quamplurimas, et non unam quia actus, quibus illi generantur, suntspecie
tantum ; similiterque constat actus ejus esse distincti, tum etiam quia inclinant acl similes
varios et multiplices, non solum numero, sed actus specie distinctos ; tum praeterea quia
etiam specie differentes. Quis enim dubitaret non est major ratio distinctionis inter actus
diversum esse actum, quo judicamus, omne ipsos secundos, quam inter inclinationcs, quae
ens esse unum, seu unitatem esse passionem per moclum actus primi manent, ad similes
entis, et quo judicamus, intelligentias esse actus inclinantes, iis quibus genitse sunt, et
immortales, vel aliquid simile ? Si ergo unitas consequenter commensurata?, et proportio-
specifica inmetaphysica excogitari potest, nataj ipsis: tumdenique quia,si non essetdis-
solum est quoad habitum judicativum. Sed tinctio specifica inter illa duo, nec numerica
in eo etiam constitui non potest. Ergo in esset necessaria, sed sufficeret augmentum
nullo esse potest. Probatur minor, quia si per modum intensionis. Consequentia autem
ille habitus est unus specie, vel est omnino prior probatur, quia ex duabus qualitatibus
simplex in sua entitate secundum ordinem ad specie distinctis non potest una qualitas et
objectum (omissa pro nunc compositione, si unius speciei componi.
qua est, per solam intensionem, aut radica- 5. Responderi potest, iila duo non distin-
lionem in subjecto), vel est qualitas compo- gui specie totali, sed partiali,
ideoque posse
sita. Neutrum autem clici posse videtur. Pri- qualitatem integram, simpliciter unam, ex
nium probatur, quia cum habitus metaphy- eis componi tanquam ex partibus heteroge-
sicse ad variajudicia, et de rebus distinctissi- neis. Sed contra, nam interrogo quaiis sit hic
mis inclinet, ut sit ipsis actibus quasi com- compositionis modus, nam, aut est per veram
mensuratus, non videtur posse per unam et et realem unionem illarum qualitatum (qua?
eamdem simplicem qualitatem ad omnes illos dicuntur partiales) nontantum in eodem sub-
inclinare, seu omnes efficere. jecto, sed etiam inter se, vel est solum per
4. Quod secundo ita deelaratur, quiahabi- adunationem in eodem subjecto. Neutrum
tus metaphysica? primo acquiritur per unum dici potest, nam primum non videtur satis'
actum circa unum objectum, verbi gratia, posse intelligi aut explicari nam interrogo ;

circa hanc conclusionem Omne ens est ve-

: cfualis sit illa unio. Aut enini est per imme-
rum, vel etiarn similem; deinde per alios ac- diatam conjunctionem unius cum alio, et hoc
tus augetur et extenditur ad alias conclusio- non, quiatalis unio non intervenit, nisi inter
nes valde diversas, in quo augmento necesse ea qua? sehabent ut potentia et actus, vel ut
est aliquid realitatis vel entitatis illi addi, forma et materia, accidens et subjectum, ter-
quia impossibile est intelligere augmentum minus et res terminabihs nullo autcm ex ;

rcale sine additione reali. Ha?c autem additio his modis illa cluo inter se comparantur, ut
non potest esse per modum inten-
sufficiens per se constat, quia utraque respicit per se
sionis solius, quia hoc augmentum rion tan- suum objectum, et non requirit aliam, ut ab
tum est ex diversa participatione subjecti se- ea terminetur vel actuetur. Vel uniuntur per
cundum majorem ct majorem radicationem modum cujusdam continuationis in aliquo
ipsius formce in ipso, sed est ex parte ipsius- termino communi, ut creduntur uniri gradus
met habitus pcr majorem extensionem ad intensionis et hic moclus unionis etiam est
;

objectum; ergo requiritur additio ex parte intellcctu diflicillimus. Primo quidem, quia
ipsiusmet habitus, quatenus ei aliquid addi- oportet assignari aliquem indivisibilem ter-
tur, quo novum objectum seu novam conclu- minum, in quo illa duo uuiantur. Quod ta-
xxv.
24 DISPUTAT. 1. DE NATURA METAPHYSIGiE.
raen non videtur posse fieri, quia ille termi- esscntialiter a materia et niotu physico; et
nus etiam debet respicere aliquod objcetum; de ente, quod solum permissive abstrahit a
nullum est autem ad quod possit tendere, quia materia secundum esse. Neque est hoc contra
nec siinul tendit in utrumque objeetum illo- divisionem scientise speculativse datam ab
rum partialium habituum, scu actuum per Aristoteleinphysicam, mathematicam etmeta-
quos geniti suut, neque est ulla ratio ob qnam physicam, quia illa non est divisio in ultimas
inagis tendat in unum quam in aliud; nec species,sed subalternas,ut constatde mathema-
fingi potest novum objeetum in quod tendat, tica, qua?. plures scientias sub se continet.
cum nullum aliud fuerit per actus eognitum 9. Metapliysica est ima scientia specie.
seu judieatum. Tertio, quia in actibus non Nihilominus asserendum est cum communi
potest requiri talis unio, neque talis indivisi- sententia metaphysicam simpliciter esse
,

bilis terminus in quo uniantur alias omnes

; unam scientiam specie. Hasc enim vicletur
actus seientiae inetaphysicee possent in unum clara mens procemio seu
Aristotelis in toto ,

coalescere, et realiter uniri, quodest inintelli- c. 1 Metaphys., ubi semper de hac

et 2, lib. 1
gibile;ergo neque in habitu est talis unio, scientia, tanquam de una specie loquitur, ei-
quianon potest aliquid essc in habitu quod que tanquam uni et eidem attribuit nomiua
non fuerit in actibus. Si autem actus non lia- et attributa ,
quce partim illi conveniunt, se-
bent inter se unionem, non habent unde vel cundum quod versatur circa Deum et intelli-
quoillam emciant. Et hce rationes procedunt, gentias ; enim vocatur theologia
sic seu ,

etiam si illi duo particulares habitus fingan- scientia clivina, et prima pbilosophia partim ;

tur esse ejusdem rationis et speciei. Si au- ut versatur circa ens in quantum ens, et pri-
tem speeie differunt, addipotest quarta ratio, ma attributa, et principia ejus, qua ratione
scilicet. quia ea, cpise ditferunt specie, non dicitur scientia universalis et metaphysica.
possunt per se esse continua, neque habere Sapientia autem vocatur, quatenus ha:c om-
proprium terminum communem. nia complectitur, et prima principia, primas-
6. Tandem, sipropterhasrationes dicatur. que rerum causas contemplatur. Item in lib.
illas qualitatcs solum componere unum habi- 4,ubi ex professo tractare videtur de objecto
tum per adunationem in eodem subjecto, se- hujus scientice, dicit illam esse uiiam, et con-
quitur primo, non esse veram unitatem in siderare omnia quce a materia sunt secreta.
hac scientia, sed tantum per aecidens ratione Unde in discursu et modo tradendi hanc doc-
subjecti, maxime si (ut videtur probabiliusj trinam, satis indicat eam esse scientiam unam
qualitates illae specie distinguuntur. Sequitur in specie , et saipe inditferenter ait ens in
secundo eadem ratione, ex omnibus habiti- quantum ens, esse adcequaturn objectum hu-
bus scientiarum componiunam scienliam per jus scientice, ejusque prsecipuam partem esse
adunationem in eodem subjecto. substantiam, vel simpliciter , vel immateria-
7. Duae dithcultates seu quccstiones tan- lem ac primam , ut patet ex lib. 4 , c. 2 et 3,
guntur in argumentis propositis. Prima est et lib. 7, c. 1, et lib. et de
12 , in quo de Deo
propria et specialis hujus loci, an metaphy- intelligentiis cognitionem traclit, eamque di-
sica sit una scientia specie, necne. Secunda cit esse prcecipuam hujus doctrinaj partem,
est generalis et ejusdem rationis iii omnibus ad quam quodammodo cceterce ordinantur.
scicntiis et fere in omnibus habitibus acqui- Ac deuique lib. 6, c. 1, et lib. 11, cap. 6, abs-
sitis, an sint simplices qualitates, vel compo- tractionem a materia secundum esse consti-
sitaj secundum extensionem ad objecta. tuit ut adcequatam rationem formalem sub
8. Vaviue hac super re opiniones. Circa qua objccti bujus scientice. Si autem distincta
priorem partcm, qusc csl propria hujus loci, esset scientia quce ageret cle cnte, ut ens csl,
aliqui sentiunt metaphysicam non esse unam aJj ea quce tractat de ente immateriali, et re
scientiam specie, sed genere, et ad minus ipsa a materia separato , illa prior non parti-
continere sub se trcs illas species prcedictas, ciparet proprie ac perfecte hujusmodi abs-
scilicet,de Deo, qui omnino abstrahil, et a tractionem ncque ageret dc primis rerum
,

materia, et ab omni vestigio materise, ut causis,neque alia habcret, quce Aristotelcs

existimari poicst oumis coinpositio, item ab metaphysicse tribuit, et hoc fcre argumento
omni nmtationc et vicissitudine et dc intel- ; concludit D. Thom., I. 2, q. 57, art. 2, sa-
ligentiis creatis, qua; neque abstrahunt ab pientiam natural m tantum esse unam, cum
omni mutationc, tum locali, tum intellcctus habitus aliarum scientiarum plures sint, ubi
et voluntatis, abstrahunt tamen intrinsece et necesse est loqui de unitale specifica ; nam se-
 .,

SECT. III. DE UN ITATE EJUS, ETG. 05

cundum genus, etiam unitatem
alia? soieiitia? 1 ! Ratioui prlmce dulitandi respondetur
.

habent ha?c autem sapientianonestnisime-

;
Atque ex his satisfactum est primaB rationi
taphysica nec potest dici sapientiam vocari
; dubitancli in piincipio posita?; declaratum est
solam eam partem,seu scienliain ultimam me- enim quo modo illa abstractio a materia se-
taphysica?, qua?deDeo agit, quia illa pra^cise cundum esse, qua?, permissiva clicitur, vel ne-
sumpta non considerat prima principia com- cessaria, non variet specificam rationem ob-
munia omnibus scientiis, neque illa corrobo- jecti scibilis , tum propter necessariam con-
rat et confirmat, quod ad sapientiam spectat; nexionem talium rerum et pra?dicatorum
sicut e contrario pars illa prior metapbysica?, interse, pra?sertim in ordine ad cognitionem,
quse agit de ente ut sic, per se sola non con- tum etiam propter eumdem ordinem doctiina?
siderat omnes aitissimas causas, et ideo etiam et ceriitudinis.Denique, quia illa diversitas
illa sumpta non habet propriam ra-
pra?cise abstractionis solum est secundum diversos
tionem sapientia? oportet ergo ut una et ea-
; conceptus rationis, qua? diversitas sola per se
dem scientia ha?c omnia complectatur. Et lioc non sufficit ad diversam scientiam constituen-
ipsum docuit iclem D. Tbom. super citata loca dam, nisi alia major ratio distinctionis occur-
Aristotelis, et pra^cipue in prologo Metaphy- rat. Alioqui quot sunt communia prnedicata
sica?, idemque sentiunt reliqui expositores abstrabibilia ab inferioribus, tot essent scien-
antiqui et moderni. tia? multiplicanda?, et quot essent rerum spe-
10. Ratio vero hujus sententia? est, quia cies, tot etiam essent scientia? specie difieren-
nullum est sufficiens fundamentum ad hanc tes, quod communiter non admittitur.
scientiarum multipficationcm et alioqui om-
; Metdphysica unusne habitus.
12. Ad se-
nia ea, quse in bac scientia tractantur, adeo cundam dubitandi rationem non possumus
sunt inter se connexa, ut non possint com- iii hoc loco ex professo satisfacere, quia.5
mode Eo velmaxi-
diversis scientiis attribui. ut dixi ,
qua?stio ,
qua? ibi tangitur, com-
me quod omnia
raiione ejusdem abstractionis munis est omnibus scientiis , et fortasse infe-
conveniunt in eadem ratione seibilis. Nam, rius tractando de qualitate,eam examinabi-
licet Deus, et intelligentia? secundum se con- mus. Nunc breviter dico clifficilliinum rnihi ,

siderata?, videantur altiori quodam gradu et videri velle defenderc babitum metaphysica?
ordine esse consiituta? , tamen prout in nos- esse aut unam simplicem qualitatem, aut ita
tram considerationem cadimt, non possunt a compositam, ut ex variis partialibus entitati-
consideratione transcendentium attrihutorum buSj vera ac reali unione inter se unitis, con-
sejungi. Unde etiam confirmatur, nam per- surgat, quanl difficultatem satis ostendunt
fecta scientia de Deo et aliis substantiis sepa- qua? in illo argumento proposita sunt; Quare
ratis tradit cognitionem omnium pra?dicato- facilius dici videtur hujusmodi scientiam in-
rum qua? in eis insiint ; ergo etiam preedica- cludere partiales qualitates, seu habitus, qui
torum communium et transcendentitun. Ne- unam scientiam componere dicuntur non sola
que est eadem ratio de inferioribus scientiis, aggregatione per accidens in eodem subjecio
verbi gratia, pbilosophia, qua?, licet conside- cui inha?rent, sed subordinatione aliqun ac
ret de materiali substantia , non tamen pro- dependentia, quam inter se habent per ordi-
pterea contemplatur preedicata communia et nem ad idem subjectum circa quod versantur;
transcendentia qua? illi etiam insunt ,
quia non enim necesse est in omnibus rebus eum-
cum illa sit inferior scientia , non potest as- dem ordinem unitatis inveniri. Quod si quis
cendere ad abstraciiora et clifficiliora praj di- inquirat quisnam sit iste ordo subordinatio-
cata cognoscenda, sed per altiorem scientiam nis et dependentia?, responderi potest consis-
cognita supponit. At vero scientia de Deo et tere in habitudine ad idcm objectum quod, ,

inteliigentiis est suprema omnium natura- licet res varias complectatur, et diversas pro-
iium; et ideo nihil supponit cognitum per al- prietates babeat, qua? de illo demonstrantur,
tiorem scientiam, sed in se includit quidquid ita tamen inter se sunt connexa?, ut harum
necessarium est ad sui objecti cognitionem cognitio ab pendeat et sese mutuo in
illis ,

perfectam, quantum per naturale lumen ba- cognitione juvent sub eadem ratione et modo
beri potest eadem ergo scientia, quoe de his
; scientia? ac doctrina\ Sed bo?c res, ut dixi,
specialibus objectis traccat, simul considerat magis accuratam postulat inquisitionera ac
omnia preedicata, qua? illis sunt cum aliis rc- disputationem suo loco tradendara.
bus communia, et ha?c est tota metaphysica
doctrina; est ergo una scientia
 ,

26 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSNLE.

propter veritatis cognitionem Secundo, quia
SECTIO IV. hoac scientia non inquirit veritatis cognitio-

Quot sint nujus scientiae munera, quis finis, qiuvve

nem propter operationem ergo propter seip-
;

ulilitas. sam; non est enim inter haecinvenire medium.

Antecedens autem probatur ab Aristotele
1. Quob sit materialis causa metapliysicce. duplici signo : mmm est, quod homines
Qu c formalis. Qucc efficiens. Expli- propter admirationem et causarum ignora-
cato objecto et essentia lmjns seientiee, opor- tionem hanc scientiam invenire coeperunt;
tebat nomiihil dicere cle cansis ejus ; sed quo- ergo propter cognitionem, et non alterius
niam de materiali, formali ct eflieientc nihil operis gratia, eam inquisierunt. Secundum
proprium ac pecuhare dieendum occurrit signum est, quia homines, cum eis omnia ad
ideo solum dicemus de causa fmali. Materialis hanc vitam necessaria suppeterent hanc ,

enim eausa hujus scientiae non est alia nisi , scientiam investigarunt non ergo propter
;

subjectum ejus, quod constat esse intellec-
tum, nisi quis velit materiam circa quam ad
materialem causam revocare illa autem ma-
teria non est alia, proeter objectum scientiae,
de quo satis dictum est. Rursus cum ipsa
scientia forma quaedam sit non habct aliam
alium usum, sed ad expellendam ignoran-
tiam, atque acleo propter ipsam veritatis co-
;
gnitionem, eam inquisierunt. Tertio, nos id
probare possumus, quia scientia, quse cogni-
tionem ordinat acl operationem, proxime dis-
, putat cle rebus operabilibus ab homine hsec ;

causam formalem propriam, sed habet essen- autem scientia non tractat cle hujusmodi re-
tiam suam, seu rationem formalem habet ; bus, sed de nobitissimis entibus, et cle uni-
etiam objectum, quod, quatenus speciemtri- versalissimisrationibus entis,et maxime abs-
buit, rationem quamdam foraiae habere dici- tractis.
tur, saltem extrinsecse. Denique cum baec ,"
Sedsi quis recte consideret, tam asser-
3.
scientia acquisita sit, per proprios actus tan- quam ea quse ex Aristotele in ejus
tio posita,
quam per proximam causam efficientem fit, confirmationem adduximus, communia sunt
in quo nihil speciale habet prseter ea qua? omnibus speculativis scientiis, et maxime na-
communia sunt cseteris habitibus acquisitis. turali philosophise, et ita ex dictis rationibus
Igitur solus fmis et munus hujus scientiae ex- hanc scientiam specu-
recte infert Aristoteles
plicanda supersunt ; heec enim duo ita in lativam esse, et nonpracticam, quia proxime
praesenti conjmicta sunt, ut unum potius esse non ordinatur ad opus, sed sistit in veritatis
videantur ; est autem
quoad ha- haec scientia cognitione, quod (ut dixi) commune est uni-
bitum propter suam operationem, quam pro- versae naturali philosophiae ; ut ergo in asser-
xime elicit hoc enim commune est omni ha-
; tione posita proprius fmis hujus scicntiae de-
bilui neque aliquid in particulari habet ha-
, claretur , subintelligere oportet eam esse
bitus hujus scientiae, quod nova declaratione propter cognitionem earum veritatum quae cle
indigeat. De ipsa vero operatione, seu actu ipso ente ut tale est, et de rebus quee secun-
hujus scientiee explicandum est qualis sit, et dumesse abstrahunt a materia, demonstrari
quem finem habeat, ct inde constabit quse- possunt. Atqueita proprius fmis ejus est de-
nam fuerit hujus scientise neccssitas vel uti- clarare naturam, proprietates et causas entis
litas. inquantum ens, et partium ejus, quatenus
2. Quis ftnis metaphysicce. Dico ergo secundum esse a materia abstrahunt.
primo, fineni hujus scientiae csse veritatis 4. Atque hinc colligitur prima necessitas
contemplationem propter seipsam. Ita docet seu hujus doctrinae, nimirum, ut per-
utilitas
Aristoteles, 12 Metaph., c. 2, et lib. 2, c. \, ficiat intellectum secundum se (ut sic dicam)
ubi id probat primo a priori, quia ea scientia et propter perfectissimas res, rerumque ra-
maxime propter veritatis cognitionem, et
est tiones cognoscenclas. Intellectus enim huma-
propter seipsam, quae deprimis rcrum causis nus licet in corporc sit, ct idco ministerio
et principiis, et de rebus dignissimis conside- sensuum et phantasmatum indigeat, tamen
rat ;
bujusmodi enini res aptissimse sunt ut secundum sc spiritualis est, ct vim habet res
sciantur, et earum cognitio maxime cxpcti- omncs, etiam spirituales et clivinas percipien-
bilisest sed heec scientia versatur in cogni-
; di, propter quod quodammoclo divimis ap-
tione altissimarum rernm et causarum, ut pellatus est ab Aristotele, lib. 1 de Anima,
constat ex his quae de objeclo iliius diximus; text. 82. Philosophia igitur naturalis vidctur
ergo ho.'C scientia maxime cst propter se, ct intellectum perficere, prout utitur sensibus,
 SECT. IV. DE MI NERIBUS EJES 37
et circa sensibilia versatur. MathematictB ve- scientia considerat supremas entium rationes
ro scientiee illum viclentur perficere, proutali- et universalissimas proprietates, ct propriam

quo modo abstraliit ab externoruni sensuum rationem essentiee et esse, et omnes modos
experimento,cum dependentiatamen ab ima- distinctionis qui sunt in rebus ; at sine horum
ginatione, seu phantasia. Hsec autem doctrina onmium distincta cognitione non potest per-
intellectumillustrat secundumse, abstrabens, fecta particularium rerum cognitio habeii.
quantum incorpore asensibus,et
fieri potest, Quod experimento etiam cognosci potest ;

phantasia, et res spirituales ac clivinas con- omnes enim aliee scientiaa seepe utuntur prin-
templans, rationesque ac principia omnibus cipiis metaphysicee, aut ea snpponunt, ut in
rebus communia, et generalia attributa en- suis demonstrationibus vel raiiocinationibus
tium, quse a nulla inferiori scientia conside- progredi possint, unclc seepe contingit ex
rantur. ignoratione metaphysicee in aliis scientiis
5. Secundo vero addenclum est scientiam errari.
metaphysicse non solum propter seipsam
, 6. Acl aliud multipliciter aliquid utile.
esse convenientem, sed etiam aclalias scien- Dices : cum htec scientia metaphysica^maxi-
tias perfecte acquirendas esse valde utilcm. me propter seipsam inquiratur, quo modo
Ha?c assertio sumitur ex Aristotele, Meta- 'I potest esse utilis acl alias ? nam quod estutile
phys., c 2,et lib. 3, c. 2, ubi inter aliascondi- ad alia, est Respondetur. Dupli-
propter illa.

tiones sapientiee ponit, quod reliquee scientiae ad aliud uno

citer contingit aliquid diciutile :

illi ministrent, ipsa vero aliis preesit, eisque modo tanquain mcdium ordinatum ad aliud;
(ait Aristoteles) prsecipiat non imperio practi- alio moclo utile ad aliud dicitur tanquam
co, quod ad prudentiam potius vel morales causa superior et eminentior, influens suo
scientias spectat, sed directione speculativa, modo in aliud. Hoc igitur posteriori modo est
et subdit hujusmodi esse metaphysicam re- metaphysica ad inferiores scientias, et
idiiis

spectu aliarum scientiarum, quia de preestan- ideo non repugnat, sed potius est valde con-
cle primis rerum causis, ac
tissimis rebus, et sentaneum ac consecjuens, quod sit maxime
de ultimo fine et summo bono disputat. Ad- propter se, et aliis valde utilis seu proficua.
dit etiam, 1 Poster., c. 7, metaphysicam so- Priori autem moclo ceeteree scientiee ordinan-
lam versari circa prima principia reliquarum tur ad metaphysicam quatenus omnis alia ,

scientiarum. Sunt enim duplicia principia cognitio, tam speculativa, quam practica, or-
scientiarum, ut in eodem libro docet, cap. 8 :
dinatur ad supremam contemplationem, in
queedam propria, quee iri unaquaque scientia qua naturalis hominis felicitas consistit. Ifa
declarantur ; alia communia multis, vel po- fere D. Thom., 2 contra Gentes, c. 25, ratio-
tius omnibus scientiis, quia omnes illis utun- ne 6, ubi sic inquit IIoc autem modo se habet
:

tur, ut res subjecta postulat, et quatenus ab philosophia prima ad alias seientias specula-
eis ceetera particularia principia penclent, ut twas : nam ab ipsa omnes aliin dependcnt, ut-
ibidem Philosophus ait, et libro 4 Metaph., pote ab ipsa accipientes sua principia,et di-
text. 7. Cum ergo omnes scientiee ab his rectionem contra mgantes principia ipsaque
principiis maxime pendeant, necesse est ut prima pldlosopJda tota ordinatur ad Dei co-
perhanc scientiam maxime perficiantur quia, ; gnitionem, sicut adultimum finem.
ut supra dictum est, horum principiorum co- 7. Sed ut heec metaphysicee munera exac-
gnitio et contemplatioad nullam specialem tius intelligantur, oportet in specie declarare,
scientiam pertinere potest, cum ex abstrac- quee sint officia quse circa alias scientias exer-
tissimis et universalissimis terminis constet. cet, et quomodo illa exequatur.
Sic igitur est heec scientia ad aliarum conse-
Quomodo metaphysica circa oljecta alianm
cutionem et perfectionem valde utilis. Unde
scientiarum versetur, ea ut demonstret.
D. Thomas, inprincip. Metaph., et in 2, dist.
3, cpieest. 2, art. 2, dicit, metaphysicam esse 8. Primum itaque attribui solet metaphy-
ordinativam aliarum scientiarum, quia con- sicee, quod unicuique scientiee objectum pree-
siderat rationem entis absolute aliae vero se- , scribat, et, si necesse sit, illud esse demon-
cundum cleterminatam rationem entis ; et in stret, quod significavit Averroes, 3 cle Ccelo,
2, d. 24, queest. 2, art. 2, acl 4, ait, metaphy- comm. 4, dicens, metapbysicee esse defcndere
sicam dirigere aliasscientias. Denique ex his ac verificare (sic enim loquitur) subjecta par-
quse, de objecto et materia circa quam versa- ticularium scientiarum. Ratio vero esse po-
turdiximus, id facile probaripotest,quia heec test, quia, ut Aristoteies clocet, 1 Po4erioi\,
28 DISPUTAT. I. DE NAT URA METAPHYSIC.-E.
seientia non probat, sed supponit suum ob- cpudditate ejus in aliisvere rebus, ad scien-
:

jeetum esse, et qnid sit; ergo oportet ut aliun- tiam demonstrationem non est necessaria
ct
de snmat ergo cum non semper id sit per se
; existentia earum, nisi fortasse interdum ex
notum, ssepeque indigeat aliqua declaratione parte nostra ad inquirendam et invenienclam
et probatione, oportet illud sumere ex aliqua scientiain quia nos ex rebus ipsis scientiam
,

superioii scientia, quae non potest esse nisi accipimus. Igitur HigeC scientia non demon-
metaphysiea , ad quam spectat considerare strafaliarum olijecta actu existere, sed ea
esscnthe, quidditatis , el ipsius esse ratio- sohim cle causa dici potest alia objecta esse ,

nem. cpiia prtebet principia ad ostendendum in quo

9. Oljectio. Dices quomodo potest meta-
: gradu entium talia objecta collocentur, et
pbysica de objectis aliarum seicntiarum de- quam quidditatem habeant. Hoc autem pra - 1

monstrare quod sint?nam, si sermo sit de stat luec doctiina, declarando imprimis ipsam
actuali cxistentia, brec non requiritur ut res rationcm entis et essentia?. seu quidditatis, et
scicntia? objiciantur, sedquasi per accidens se in quo consistat, et deinde distinguendo va-
babet; unde demonstrarinonpotest, prceser- rios gradus entium, sub cpiibus omnia objee-
tim de entibns creatis cum ilbs non neces-, ta scientiarum continentur. Quocirca, quam-
sario conveniat quod si aliquo modo ex ef-
;
vis a priori et in se non possit per proprium
fectibus probari potest, id magis videtur ad medium intrinsecum demonstrari objectum
pbilosophum naturaiem pertinere, qui ex ef- scientiaa esse , et quid sit , tamen quoad nos
fectibas sensibilibus philosopbatur ; si vero ostendi potest exsignis, seu effectibus, decla-
sermo sit de esse in aptitudine, seu in poten- rando imprimis quid requiratur ad rationem
tia, hoc non potest de uno subjecto demon- entis, et in quo ratio essentise consistat, et
strari, quia nullum est medium quo demon- cpiam connexionem eum ialibus signis, vel
strari possif sicut etiam non potest de subjeeto
; effectibus habere possit, qua? omnia non nisi
seientia* demonstrari quid sit, quia nullum per principia hujus doctrina? exacte osten-
est medium, cpio unicuique rei propria essen- diintur.
tia conveniat, sed immediate ae per sese illi 11. Accedit etiam, quod per causas extrin-
convenit. Adde, quod hsec scientia non po- secas, ut sunt finalis et efficiens, potest in-
fest descendere ad particularia objecta sin- terdum ostendi aliquod objectum esse, cpiod
pnlarum scientiarum, quia non potest suam maxime fit per primas et universales causas,
propriam abstractionem transcendere sicut ; de quo hcec scientia considerat, ut ostendere
ergo propter hanc causam non potest demon- possumus Angelos esse, quia et ad perfectio-
strare nroprietates eorum, ita neque osten- nern universi sunt necessarii, et talis sunt
dere an sint, vel quid sint. Prseterea, si alise naturae , ut non repugnaverit a Deo fieri.

scientia; hujus ope indigerent ut ab ea sume- 12. Atque ita etiam eonstat cjuomodo pos-
rentobjecta sua, non possent ante hanc scien- sit ha3c scientia tale munus exercere circa
tiam addisci; quodest falsum, ut constat ex- objecta particularium scientiarum, etiam si

perientia; nam, licet haec scientia dignitate infra illius abstractionem esse vicleantur.
prima sit, non tamen generatione. Dcnique, Nam imprimis, ut supra, sectione secunda,
si necessarium est ut hsec scientia aliarum tetigimus, quamvis metaphysica per se non
objecta demonstret, necessaria erit alia scien- versetur circa res omnes secundum proprias
tia, quse huic deserviat acl ostendendum pro- lvationes earum ,
tamen aliquo modo attingit
prium ejus objectum, cpiia ipsa non potest illas, cjuaterms, scilieet, nccesse est ad pro-
dcmonstrare subjectum suum esse, sed sup- prias rationes explicandas, vel divisiones tra-
ponere debet, neque illud est ita per se no- dendas, et proprios gradus metaphysicos se-
tum, quin aliqua ostensione indigeat. cernendos ab aliis qute divisiones metaphj'-
,

10. Rcsponsio.
Respondetur ad primam
ditBcultatcm, banc scientiam ita juvare alias
ad ostendendum earum ohjoela esse, vel quid
sint, sicut ipsse de objectis suis boc suppo-
nunt. Scientiae autem, per se locpiendo, non
supponunt suum objectumactu existere hoc
sicro multum aliis scientiis deserviunt ad sua
subjecta pr33scribenda, et ab aliis secernencla.
Ac deinde non scmper necesse est ut mcta-
physica pcr seipsam immediate ostendat sin-
gularium seientiarum objecta, scd satis est
; quod tribuat principia et declarel tcrminos ,

enim, u aignmentnm factum probat, acci- quibus aliaj scientiie uti possunt ad suppo-
dentarinm est ad rationem scientire illam ; nenda vel ostendenda, quantum necesse fue-
rxcipio, qure est de Deo, cujns esse est de rit, ohjecta sua.
 ,

8ECT. IV. DE MUNERIBUS EJUS. 29

13.Metaphysica prior omnibus scientiis potest illud perfecte attingere , ut in se est,
doctrinre ordine.
Quare ultima addiscatur. sed cx inferioribus rebus. Cum autem dicitur
Uncle consequenter fatendum est si ordo , sientiam supponere suumobjectum esse, in-
doctrinae spectetur secundum se metaphysi- ,
telligitur per se loquendo, ut notavit Cajeta-
cam csse caeteris priorem, quod non soluui nus, prima parte, q. 2, art. 3 per accidens ;

ex hoc munere, sed etiam ex alio, quod sta- vero non inconvenit scientiam ahquam de-
tim explicahimus, colligi potest ; nam confir- monstrare quoad nos objectum suum. Quod
mat aliquo modo omnium scientiarum prin- si illa scientia suprema sit, non indiget ope

cipia. Deinde transcendentales rationes entis alterius, sed vi sua id prsestare potest, et hu-
declarat, sine quarum cognitione vix potest jusmodi estmetaphysica in ordine naturahum
in aliqua scientia quippiam exacte tractari. scientiarum, sicut etiam id theologia hahet in
Ac denique quamdam babet singularem con- orcline supernaturali.
nexionem cum dialectica quam inferius de- ,

'Quomodo metaphysica prima principia confir-

clarabo, ratione cujus effectum fortasse est,
magna pars hujus doctrinse a modernis
met ac tueatur.
ut
dialecticis confuse tractetur. Nihilominus ta- 15. Prima difficultatis ratio. Secunda.
men modi cognoscendi, haee
ratione nostri Tertia. Secundum munus prsecipuum
scientia postremum locum sibi vinclicavit, ut c[uod huic scientise tribuitur , est prima prin-
constat ex usu omnium, et ex ipsamet Aristo- cipia confirmare ac detendere. Hoc munus
telis inscriptione nam propterea banc scien-
; tribuit buic scientioe ^ristoteles, 1 Poster.,
tiam transphysicam seu postphysicam vocavit. cap. 7, et 1 Physic, ex professo
c. 1 , ct illud

Et ratio est, quam tetigit D. Thomas, in 1 tradit atcjue exercet, 4 Metaph., cap. 3, ubi
Metaph., cap. 1, lect. 2 et Avicen., lib. 1
,
commentatores omnes idem tradunt et Pro- ;

snae Metaph., cap. 3, quia res, quse amateria clus, iib. 1 Comment. in Euclid., cap. 4, ubi
abstrahunt secundum esse, licet secunclum etiam mathematicis scientiis ait metaphysi-
se maxime intelligibiles a nobis
sint , ta- cam suppeditare principia. Quale autem sit

men non inveniuntur nisi per modum, ut hoc munus, et cur, vel quo modo acl hanc
constat ex 12 Metaph. Et simiiiter ratio- scientiam pertineat, non est facile ad expli-
nes entis universalissime et abstractissi- candmn. Et ratio difficultatis est primo, quia
me ,
quamvis secundum se sint notiores piima principia sunt per se, naturaliter, ac
prsesertim quoad queestionem an sint, tamen sine discursu nota hsec autem scientia, cum
;

quid sint, et quas proprietates habeant, cliffi- essentialiter scientia sit in omnibus partibus
cile a nobis cognoscitur, ct saepe incipere suis, in uulla earum potest, nisi per discur-
oportet a particularibus et sensibilibus, ut ad sum consequenter circa conclusiones et
et ,

illas pertingere possimus ; et hoc modo dixit propositiones mediatas versari ergo nullum ;

Aristoteles, i Metaph., cap. 2, universalissi- munus proprium circa prima principia potest
ma Unde, loquendo
esse cognitu difficillima . exercere. Secundo, quia alias confunderetur
de ordine quoad nos, non semper necesse est habitus metaphysicae cum habitu primorum
hanc scientiam aliis praemitti semper tamen ; principiorum ,
quia metaphysica usurparet
supponuntur aliqua principia hujus scientiae, proprium munus illius habitus ; unde non
vel termini metaphysici, quatenus, aliquo mo- oporteret eos distinguere, contra Aristot., 6
do cognosci possunt virtute naturalis luminis Ethic. cap. 3, ubi quinque virtutes intellectus
iutelleetus, et prout satis est ad cliscurren- distinguit, et inter eas ponit intellectum, id
dum et progrecliendum in aliis scientiis,
, est, habitum principiorum, et sapientiam,
quamvis non tam esacte et perfecte, sicut fit quam essemetaphysicam constat ex eodem,
comparata hac scientia. in prooemio hujus operis. Prima sequela pa-
14. Sclentia quomodo supponat suum objcc- tet, quia ad habitum principiorum pertinet,
ium.
Acl ultimam confirmationem dicitur, assensum praebere primis principiis cum ma-
hanc scientiam in boc superare reliquas ,
jori evidentia et certitudine ,
quam omnis
quod ipsa non solum supponit suum objcctum scientia quandoquidem omnis scientiarum
;

esse, sed etiam, si necesse sit, illud esse os- evidentia abillo habitu pendet ergo meta- ;

tendit, propriis principiis utens, per se lo- physica non potcst confirmare prima princi-
quendo nam per accidens interdum utitur
; pia , aut robur aliquod addere assensui illo-
alienis et extraneis propter cxcellentiam sui rum, nisi munus habitus primorum princi-
objecti.et defectum nostri intellectus, qui non piorum usurpet. Tertio, quia vel ha?c scientia
 30 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC/F.
exercet hoe mmms , explicando tantum ter- quo illa confirmet aliquo modo ac defendat;
ininos ex quibus prima principia constant ; et quo modo autem id prsestet, in secunda et
hoc non cst mmms scientise , neque ad illud tertia difficultate declarabitur.
est necessarius aliquis habitus judieativus, 17. Girca secundam aliqui tractare hoc
sed solum conveniens apprehensio et termi- loco solent, an habitus principiorum, quem
normu explicatio. Vel exercet hoc munus, de- Aristotelcs intellectum appellavit , sit qua-
monstrando aliquo modo ipsa principia, et litas a potentia intellectiva in re ipsa dis-
rursus interrogo an hoc intelligatur de de- tincta utrum sit qualitas a natura con-
, et
monstratione a priori vel a posteriori. Et pri- genita, an potius acquisita. Qui enim ne-
mum dici non potest. quia prima principia ut gant lmnc habitum esse qualitatem aliquom
sic sunt immediata, unde a priori demon- prseter ipsum naturale lumeii intellectus ,

strarinon possunt. Si autem sumantur ut non quod, quatenus natura sua est sufficienter
snnt immediata quoad nos, quale est istud propensnmad assensum primorum principio-
principium, quo prima passio prsedicatur de rum, illorum habitus appellatur, et non rea-
defmito, sic non est munus unius scientiee ta- liter, neque ex natura rei, sed sola ratione a
lia principia demoustvaresed unaqmeque , facultate intelligendi distinguitur ,
qui (in-
scientia in saamateria demonstrat ea quaa quam) ita sentiunt, facile expedient difficul-
ad ipsam pertinent, nec potest metaphysica tatem propositam, dicentes metaphysicam
ad singula in specic descendere , ut ex dictis distingui a naturali lumine intellectus, non
in sectionibus pra?eeentibus Ergo constat. vero distingui ab alio habitu, qui potest con-
nibil proprium potest hac in parte metaphy- ferre intellectui facilitatem aliquam circapri-
siea? tribui. Secundum autem de demonstra- morum principiorum assensum. Aliis vero
tione a posteriori non potest convenientius (et quidem probabilius) videtur hanc qiues-
dici, quia hoc genus demonstrationis et scien- tionem ab illa non pendere, nam sive habitus
tise non pertinet ad sapientiam qualis est ,
principiorum sit qualitas distincta, et per ac-
metaphysica, sed pertinet vel ad experien- tus acquisita, sive non, necesse est metaphy-
tiam, vel ad scientiam a posteriori quam ,
sicam esse habitum ab illo distinctum, quia,
scientiam quia appellant, quee sine dubio est utinpriori difficultate dicebant, metaphysica;
inferior, et distinctus habitus a scientia per- munus non potest esse pnebere assensum
fecta ,
quia fortasse non est unus circa*prima simplicem, seu abscpie discursu primis prin-
principia comnmnia,et propria singularum cipiis. Qui autem ponunt illum habitum qua-
scientiarum. Unde sicut perfectse sapientne litatem distinctam, ejus munus ct utilitatem
seu metaphysicee adjungi potest in nobis ali- esse dicunt elicere promptius et facilius cum
quis imperfectus babitus demonstraris a pos- intellectuipsummet assensum simplicem et
teriori prima prmcipia communia, ad meta- inrmediatum primorum principiorum ergo, ;

physicam spectantia, itasingulis scientiis par- * etiamsi ponamus habitum principiorum esse
ticularibus adjungi potest similis habitus pro- propriis actibus acquisitum, non propterea
portionatus, uniuscujusque principia a poste- confundere illum debemus cum habitu mcta-
riori dcmonstrans ;
quid est ergo quod in hoc physicse.
munere proprium ac singulare habet meta- \ 8. Non ergo sunt ha^ qua^stiones connexa?,
physicn ? necjue una ab altera pendet. Et (ut ego opi-
16. Propositce rationcs dvMtancli sohuntur nor) Aristofeles utrumque posuit scilicet, et ,

siiKjulatirn. Non possumus commodius ad habitum principiorum esse virtutcm distinc-

fr;mc interrogationem respondere et hoc, tam a sapientia, ut constat ex citato loco ter-
munus declarare, quam per difficultates pro- tio et esse habitum quem nostris acti-
Etbic,
positas breviter discurrendo. Et piima qui- bus comparamus, ut ex eodem loco et ex se-
dem concedimus cnim munushu-
facilis est : cundo Poster., capite ult., facile sumi po-
jus scientise circa prima principianon esse test.Nam in priori loco manifeste ponit illum
elicere illum assensum evidentem et certum, inter habitus seu virtutes intellectus ; si au-
quem intellectus himine naturali ductus sine tcm non ab ipsa facultate
esset res distincta
ullo discursu praebet primis principiis suffi- intelligendi, impropriissime, imo etfalsodicc-
cienter propositis; hoc eniin recte probat ar- retur essc habitum intellectus. In posteriori
gumentum illud, et confumat etiam secun- autem loco apertius sentit cssc habitum, non
dum. Pertinebit ergo ad hanc scicntiain ali- a natura inditum, sed acquisitum, non per
quo discursu uti circa ipsa prima principia, discursnm, sed per simplices actus ex sola
 , ;
terminorum propositione et intelligentia
comparatos. Et revera hoc posterius sequitur
ex illo priori. Nam si liic habitus non esset
facilitas aliqua usu comparata ad similes ac-
tus promptius elicienclos,nulla esse ratio aut
funclamentum, cur existimaretur esse quali-
tas aliqua distincta ex natura rei a lumine
naturaii intellectus, seu ab ipsa facultate in-
telligendi, tum quia, ut Aristoteles dixit, ter-
tiode Anima, capite 4, intellectus naturasua
estpura potentia in ordine intelligibilium, et
tanquani tabula rasa tum etiam quia si na-
; attente considerandum, hoc augmentum non
tura ipsa dedisset totam vim quoe ex parte
potentiee necessaria est ad eliciendos hos ac-
non tantum quoad substantiam, sed etiam
tus,
quoad promptitudinem et facilitatem, super-
vacaneum fuisset multiplicare entitates in
ipsa facultate intelligendi, sed ipsa posset et
deberet in suamet intrinseca entitate fortior
neque esset ullum in-
et efficacior constitui,
dicium ad illam distinctionem entitatum col-
ligendam. Sicut si vohmtas natura sua ita est
prompta et facilis ad amandum bonum in
communi, ut non possit per actus promptior
et facilior recldi optimum argumentum est,
, factum probat quia semper necesse est as-
non habere illam promptitudiuem per habi-
tum innatum, sed per suammet entitatem. Et
similiter visus, quia ex natura sua habet
tam inclinationem et c fficacitatem,
parte sua habere potest ad eliciendum
videndi, recte colligimus habcre totam illam
vim et inclinationem per intrinsecam faculta-
tem et entitatem suam indivisibilem, et non
per aliquam aliam a natura inditam. Unde
D. Thomas, 1. 2, craasst. 51, art. 1, sensit
hunc habitum non esse naturalem secundum
se,.sed quoad incboationem quamdaru, craia,
scilicet, actus per quos acquiritur, non sunt
per discursum habiti, sed immediate ab ipso
naturse lumine proiluunt, quamvis in princi-
pio et ante habitum non emanent cum tanta
promptitudine ct facilitate, sicut post acqui-
situm habitum; cle qua re late in 2 Posterio-
rum disputavimus, et fortasse in
nonnihil adclemus.
-19. Qualiter metapliysica versetur circa pri-
ma principia, qualiter circa principiorum
litus. Hac ergo sententia supposita, ad se-
cundam difficultatem negatur sequela. Nam
metaphysica aliter versatur circa principia
prima craam habitus principiorum. Nam im-
primis metaphysica non versatur circa prima
principia formaliter, ut principia sunt, sed ut
sunt aliquo modo conclusiones. At vero ha-
bitus versatur formaliter circa principia
SECT. IV. DE MUNERIBUS E.IUS. 31
talia sunt , et veritates immediata? ; et ideo
hic habitus attingit sine discursu, metaphy-
sica vero mediante aliquo discursu. Hinc rur-
sus habitus principiorum non addit proprie
aliquam evidentiam vel certitudinem assen-
sui principiorum, qui ex sola natura haberi
potest, sed addit facilitatem et promptitudi-
nem inexercendailla evidentia et certitudine
mctaphysica vero addit certitudinem et evi-
dentiam, quia novo modo et per novum me-
dium facit assentiri eidem veritati. Est autem
esse intensivum, sed extensivum. Primo qui-
dem quia metaphysica non auget evidentiam
vel certitudinem imo neque intensionem ip-
,
siusmet assensus, queni elicit habitus princi-
piorum, quia, ut dixi, metaphysica nullo mo-
do operatur circa illum assensum sed circa ,
objectum seu materiam ejus preebet novum
assentiendi modum, per actum utique dis-
tinctum. Secundo, craia si hos actus inter se
conferamus, revera non est certior aut evi-
dentior assensus metaphysicoe, quam assen-
sus habitus principiorum , ut argumentum
,
sensum metaphysicae in aliquibus primis prin-
cipiis, ut per se notis, niti. Et hac ratione di-
to- cimus metaphysicam non augere intensive
quam ex evidentiam vel certitudinem circa prima prin-
actum cipia, sed extensive tantum, novam eorum
evidentiam et certituclinem prcebendo.
20. Terminorum cognitio ad complexa prin-
cipia cognoscenda maxime confert. Circa
tertiam difficultatem attingitur alia qucestio,
scilicet,quibus modis versetur metaphysica
circa prima principia, juvando et confirmando
intellectum in assensu eorum. In qua breviter
dicendum est, doctrinam hanc preestare hoc
munus duobus modis in tertia difficultate in-
sinuatis. Imprimis enim traclit et declarat ra-
tionem ipsorum terminorum, ex quibus prima
principia eonstant. Quodfere experientia ipsa
patet in discursu hujus doctrinoe tum apud ,
sequentibus Aristotelem ,
prresertim 8 et 9, tum
lib. 5 , 7,
etiam apud alios auctores, et ex bis craoe in
disputationibus sequentibus dicemus, consta-
lia- bit. Traditur enim in hac scientia quid sit
ens, quid substantia, quid accidens, quid to-
tum, quid pars, quid actus, quicl potentia, ex
quibus terminis et ex aliis similibus, prima
,
Cum enim heec principia
principia constant.
in renon habeant intrinsecum et quasi for-
male medium, quo iliorum extrema connec-
tantur, per se cognoscuntur ex cognitione
, ut terminorum; unde nihil magis potest ad eo-
 , ;;

39 DI5PUTAT. I. DE NATUR.S. METAPHYSI&E.

rum cognitioncm juvare quam ,
scientifica et tum factum) in his principhs immediatis non
evidcns notitia terminorum, seu rationum en- habet locum tale genus demonstrationis, sed
rum. qualis est illa, quee in hac scientia tradi- per extrinsecam causam formaiem, emcieri-
lur. Neque enim verum est quod in prsedicta dif- tem et exemplarem nam quia metaphysica
;

ficuitate tertia sumebatur scilicet, hoc mu-
nus non pertinere ad scientiam, quse cliscur-
rendo et judicando procedit sed ad simpli-
cem terminorum apprehensionem nam licet,
per se loquendo, ex parte simplicium rerum
et terminorum non requiratur dcraonstratio,
imo neque compositio ad intelligendum quid
unumquodque sit aut significet, tamen quoad
nos srrpe potest hoc demonstrari, preesertim
utendo divisione constante ex oppositis mem-
bris, et demonstrando quid res non sit (quod
, considerat primas causas, etiam Deum ipsum,
qui sicut est prima veritas, ita est causa om-
, nis veritatis, saltem extrinseca omnibus prre-
; dictis modis, potest saltem per hanc causam
deuionstrare veritatem, non tantum primo-
rum principiorum, sed etiam conclusionum.
Hic tamen modus demonstrandi rarissime aut
nunquam exercetur in hac doctrina, et si at-
tentius considcretur, vix habere potest lo-
cum. Namimprimis, quod attinet ad causam
efficientemlreec non habet locum in univer-
,

frequenter est nobis notius )

, et inde conclu- salissimis principiis constantibus ex terminis
dendo quid sit. Seepe etiam hoc fit, tradendo communibus Deo et creaturis ; nam sicut re-
aliquas descriptiones rationum simplicium spectu Dei nulla potest dari causa efficiens,
quas sunt quoad nos notiores, et illis utendo ita nec respectu illorum principiorum quee ,

ut mediis ad demonstrationes efficiendas , in Deo ipso veritatem habent,ut est illud Qtiod :

quee ad scientiam humanam acquirendam in- libet est , tel non est , et , Impossibile est ali-

terdum sufficiunt. Atque hinc tandem intelli- quid de eodem affirmare et negare. Atque hinc
gitur hunc modum illustrandi prima principia etiam constat, ha^c principia non posse per
preecipue et immediate exerceri in hac scien- causam finalem demonstrari, quia causa fi-
tia circa illa prima principia ,
quae universa- nalis est in ordine ad effectionem etoperatio-
lissima sunt, et constant termiuis abstractio- nem, et icleo quee abstrahunt ab efficiente,
ribus, id est, significantibus res, aut rationes abstrahunt etiam a fine. Rursus binc fieri
rerum qiue sine materia possunt existere ; videtur, etiam illa principia, quee solis crea-
nam, ut diximus, ha3c sunt quee, per se lo- turis communia sunt, quatenus sub scientiam
quendo sub objecto metaphysicee continen-
, cadunt, non posse per causam efficientem
tur, cumque illa sit suprema scientia, per se vel finalem demonstrari, quia, ut sic, abstra-
sufficiens est ad tradendum et explicandum himt ab actuali existentia, et consequenter
rationes omnium rerum et terminorum quse ab efficientia; nam omnis efficientia est circa
sub objecto ejus clauduntur. At vero non ita rem existentem, seu quse ad exitum perdu-
proxime et immediate descendit ad proxima citur, ut, verbi gratia, omne totum esse majus
et particularia principia singularum scientia- sua parte, verum est, omni efficientia se-
rum, et ad terminos ex quibus constant, sed clusa, et sic de ca3teris. Et hinc ulterius non
solum illa attingit altero ex duobus modis su- videtur hic possibilis probatio per causam
perius explicatis, scilicet vel quatenus ne-
, exemplarem, tum quia quod abstrahit ab ef-
cesse est ad proprias definitiones tradendas, ficiente causa, abstrahitetiam ab exemplari
propriosque tcrminos explicandos, vel quate- nam exemplar est id, ad cujus similitudinem
nus in eis generales rationes, et preesertim efficiens operatur, etcomparaturtanquamars,
transcendentales includuntur, sine quarum
, vcl ratio operandi respcctu effieientis intel-
cognitione adminiculo non potest aliqua
et lectualis ; si ergo veritas horum principiorum
ratio seu quidditas cujuscunquo rei in parti- abstrahit ab etficiente, etiam abstrahit ab
culari explicari. exemplari causa ; tum etiam quia essentia
c
2l. Unvcersalissima principia non possunt rerum ut non pendet a causa exemplari
sic

per causas demonstrari. Altcr moclus, quo ergo nec veritas primorum principiorum. An-
heec scientia versatur circa prima principia, tecedens patet, quia homo, verbi gratia, non
est, demonstrando illa, seu veritatcm el cer- idco est animal rationale quia Deus ta- ,

titudinem illorum . quod variis modis pree- lem illum cognoscit, seu quia in exemplari
stare potest. Prinio, dicunt aliqui metaphysi- divino talis repreesentatur, secl potius icleo
non qui-
cara demonstrare principia a priori, talis cognoscitur, quia ex se postulat talem
dem per causam intrinsecam formalem vel essentiam.
materialem, quia (ut recte probat argumen- 22, Occurritnr objeclioni.- Sed. ad h?ec dici
 ; .

SECT. IV. DE MUNER1BU3 EJUS 33

potest, ha>c principia abstrahere
efficientia actuali,non tarnen ab efficientia
possibili,etconsequenter non omnino abstra-
bere acausa efficiente, exemplari et finali
ut enim infradicemus, quamvisessentia? crea-
turarum abstrahi possint ab esse, non tamen
quidem ab 24. Per efficiens, finetn, et esremplar primicm,
dgmonstrare non potest naturale lnmen. Addo
vero ulterius, sa?pe hoc probationis genus ex-
cedere vim naturalis luminis intellectus hu-
mani, et pertinere potius ad metaphysicam
divinam ut sic dicam ) vcl supernaturalem
(

ab ordine ad esse, sine quo intelligi non po- quam naturalem. Nam exemplaria divina,
test vera et realis essentia eadem ergo ra-; nisi in seipsis videantur, esse non possunt
tione prima principia communia entibus crea- ratio aut medium coghoscendi aliquam veri-
tis veris et realibus, etiam secundum ne- si tatem; non possunt autem in seipsis videri
cessariamconnexionem absirahant atempore per metaphysicam naturalem, imo non po-
ct actuali existentia, non tamen ab ordine ad test heec scientia ostendere, Deum habere
esse, scilicet, quia cum
connexione pos-
tali %
hoec vel illa exempiaria rerum, nisi a poste-

scnt existere, et non hoe modo pos-

aliter, et riori ex rebus ipsis, sicut ex artificio in re
sunt etiam habere respectum ad prsedietas effecta cognoscimus qualem ideam in artifice
causas, et per eas demonstrari. Ut, si quis habuerit. Atque eadem ratio est de causa ef-
proLet onme totum esse majus sua parte, quia ficiente prima ;
quandiu enim non agnosci-
ita potest a Deo fieri, et non aliter, vel homi- mus virtutem Dei in se, non possumus ex illa
nis essentiam esse animal rationale, quia in cognoscere quales possint ab ea res fieri, sed
eo potest a Deo condi, et non in alia. Et si- potius ex rebus factis virtutem Dei investiga-
miiiter ex eausa finaii potest ostendi, homi- mus, quamvis, eognita virtute Dei ex quibus-
nem esse animal rationaie, quia potest ad dam effectibus, possit per illani demonstrari
Deum cognoscendum et amandum institui. quid in aliis facere possit. Et similiter ex per-
Yel ex eausa exemplari, quia in divina idea fectione c-t efficientia ejus possumus investi-
talis reprresentatur. Non enim haberet homo gare finem et perfectionem operum ejus, ut
talem essentiam realem, nisi in Deo haberet quod ad eum spectet omnia propter se con-
tale exemplar nec repugnat sub diversis ra-
; dere, vel perfectum facere universum.Ex quo
tionibus utrumque verum esse, seiKcet, et possumus uiterius colligere quas naturas re-
Deum cognoscere hominem esse talis essen- bus cognitis tribuerit, quem philosophandi
tire, quia reveratalis est, et hominem habere modum attigit Aristoteles, lib. 12 Metaph., in
talem essentiam, quia in Deo talem habet fine.
ideam. 25. Demonstratio per deductiouem ad im-
23. Qua? responsio declarat quidem hunc possibile onetaphysici mnneris est. Prseter
modum demonstrandi non.semper esse im- hos demonstrandi modos, qui parurn sunt
possibilem nec inutilem. Quanquam enim hi usitati, est alius per deductionem ad impos-
modi demonstrandi in singulis primis princi- sibile, et hoc modo ostenduntur omnia prin-
piis non omnes locum habeant nam, quod ; cipia per deductionem ad illud Impossibile:

tria et quatuor sint septem, non est necesse
ut habeat causam finalem, et sic
quibus est veritas ex connexione
cipiis, in
extremorum, non quidem ordinata ad aliquem
fmem, quia prffidicatum non declarat pro-
prietatem aiiquam, vel essentiam subjecti,
sed identitatem potius, seu repugnantiam po-
positorum, ut patet in hoc Qicocttibet est, vel
: principia,
non est, et similibus, in quibus dicti modi de-
monstrandi per causas extrinsecas locum non
est de eodem simul idem affirmare et negare,
de aliis prin- Et quia hoc est generalissimum principium
hujus doctrince proprium, ideo hujusmocli de-
monstrandi genus ad hanc sapientiam spec-
tat; de illo autem principio et usu ejus dic-
turi sumus plura inferius, disp. 3. Denique
ad augendam hanc certitudinem circa prima
plurimum conferre potest conside-
ratio intellectualis, quo ipsa
ipsius luminis
prima manifestantur et reflexio
principia ,

habent nihilominus lamen ad multa princi-

; circa illud, ct reductio ad fontem unde dima-
pia applicari possunt, pra?sertim illa demon- nat, scilicet, ipsum divinum lumen. Sic enim
stratio, quae estper causam fmalem ; nam es- recte colligimus prima principia vera esse,
seotia>rerum, et proprietates causam fmalem quia ipso naturali lumine immediate, et per
hahent, per quam possint demonstrari, si talis se vera ostenduntur, quia in hujusmodi modo
causa aliunde per se nota sit, vel per aliud assentiendi non potest hoc lumen decipi, aut
notius principium ostendi possit; hoc enim ad falsum inclinare, quia est participatio di-
in omni demonstratione necessarium est. vini luminis insuo genere et ordine perfectn
34 DISPETAT. I. DE NATHRA METAPHYSIC^E.
Unde Psalm. 4 Q.uis ostendit nohis
est ilhui probare, sed ad primum philosophum. Est-
lono.l Signatum cst super nos lumen vultus qaa aperta sententia D. Thoime, 1. 2, q. 57,
tui, Domine. Unde Aristoteles, in principio art. 2, pra?sertimad primum et secundum. Et

scientiee de anima, illam seientiam jndieavit ratione facile ex dictis ostendi potest,nam modi
esse valde certam, qnia lnmen ipsnm intel- ostendendi prima principia, etiam in particu-
lectuale contemplatur, in quo hsec sapientia laribus et propriis principiis aliarum scien-
illam seientiam snperat nam altiori modo ; tiarum locum habent. Imo addit D. Thomas,
eonsiderat vim et perfeetionem hujns Inmi- citato loco, ad hanc.scientiam non solum per-
nis seeundnm se, quatenus secundum esse tinere confirmare intellectum in assensu
abstrahit a materia ,et quatenus eertitudi- principiorum, sed etiam conclusionum, quod
nem et infallibilitatem divini luminis parti- intelligi potest remote et mediate, quia con-
eipat. firmando principia, virtute etiam confirmat
ad impossibile quomodo sit
26. Deduetio conclusiones ;
vel materialiter tantum (ut sic
demonstratio a priori quomodo a posteriori.
,
dicam), quia intcrdum per altiores causas
Dices, hujusmodi ostensionem primorum potest sapientia ostendere conclusiones qme
principiorum non esse a priori, sed a poste- per alia media inferiora in ahis scientiis de-
rioritantum non enim heec principia vera
; monstrantur.
sunt, quia per infallibile lumen cognoscuntur,
sed potius quia vera et immediata, ideo per
Non esse munus metaphysica? tradere inslru-
menta sciendi.
tale lumen manifestantur. Respondeo con- ,

cedendo hanc probationem non esse a priori, 28. Aliquorum sententia. Sunt qui exis-
si veritas principiorum in esse rei ( ut ita di- timent munus hoc etiam ad metaphysicam
cam) considerefur; potest tamen aliquo modo pertinere. Nam, licet dialecticus definire do-
dici a priori in ratione cognoscibilis, seu evi- ceat, dividere, etc, non tamen potest ex pro-
dentis et certi ; recte enim a priori ostenditur priis principiis hujusmodi instrumenta decla-
aliquam propositionem esse certam, quia a rare,eorumque rationem reddere, sed solum
Deo revelatur, vel esse evidentem, quia de- quoad quffistionem an sint, hujusmodi instru-
monstratione probatur. Sic ergo ostendi po- menta tradere et exponere ad metaphysi- ;

test hsec principia esse evidentissima ,

quia cum autem spectare cle illis disserere, eorum
ipso lumine naturali immediate manifestan- primas radices et causas declaranclo. Quod
tur. Atque hsec probatio et reflexio maxime de singulis ita cxponi potest : nam definitio
confert ad confirmandum intellectum ejus- declarat essentiamrei; sed rationem essentia?
que certitudinem augendam, saltem ex parte declarare ad metaphysicam pertinet. Ergo et
subjecti, in assensu principiorum. perfectam rationem definitionis tradere, mu-
27. Jllatio.
Ex his ergo satis declaratum nus est metaphysicffi. Rursus divisio declarat
est, quomodo prima principia contineantur rerum distinctionem sed de rerum distinc-
;

sub objecto seu quam hcec

materia circa tionibus agere munus est metaphysicse ergo ;

scientia versatur ,
quodque munus circa illa et rationem divisionis explicare acl eam per-
exerceat. Atque obiter colligi etiam potest, tinet. Adhffic, omnis vis argumentationis, si

hoc qividem esse verum de primis et univer- formam ejus spectemus, consistit in altero ex
salissimis principiis, non cle illis solis, ut Son- his principiis : Qua? sunt eadcmuni tcrtio,sunt
cinas et Javellus et nonnulli alii voluerunt; eadem inter se. Non potest idem simul de eo-
quia, licet circa priora principia, per se lo- dem af/irmari et negari. Sed hsec principia
quendo, immediatius versetur hsec doctrina, sunt propria metaphysicse scientia?, acl quam
et plurihus modi* illa demonstret, ut ex clictis pertinet tractare de eodem, et diverso, et de
patet, tamen etiam ad alia se extendit, quia ente et non ente, quai per affirmationem et
nonnulli ex pra;dictis modis generales et negationem explicantur ergo cx hoc etiam;

communes omnibus sunt. Et ideo Aristoteles capite pertinet ad metaphysicum, instrumen-

absolute dc omnibus locutus est, dicens, me- tum sciendi tradere. Tandem scientia est spi-
taphysicam demonstrare principia omnium ritualis qualitas; ergo ut sic comprehcnditur
scientiarum, ut patet ex Procemio c. \ et 2, , sub metaphysicre objecto ergo eadem ; ratio-
et ex lib. 4 Metaph., text. 7 ct ex 1 Poste- , nc pertinet ad mctaphysicam tradere ratio-
rior., c. 7, et ex 1 Topic, c. 2, et 1 Physicor., nem acquirendi scientiam, et declarare qui-
cap. 2, ubi
ait, si quis neget prima principia bus modis aut instrumentis acquiratur; nam
geometme, non pertinere ad geometriam illa agerc de fme et mediis, ejusdem est doctrina?;
 :

SECT. IV. DE MUNERIBUS EJUS. 35

omnia autem heec ad scientiam tanquam ad lam spectat modum sciendi tradere; quod
finem ordinantur. nihil aliud est quam instrumenta sciendi do-
29. Reprobatur.
Sed hsec sententia, nisi cere, modumque aperire tractandi et pro-
amplius declaretur, confundit metaphysicam bandi res scientiee accommodatum. Neque
cum dialectica, nam dialecticee proprium mu- estverum dialecticam solum perfunctorie, et
nus est, modum tradere, quod non
sciendi quoacl an est (ut vocant) heec explicare, tum
docendo instrumenta sciendi,
aliter facit, nisi quia experimento constat, non soium tradere
et eorum vim et proprietates demonstrando. dialecticam leges recte definiendi, argumen-
Quocirca, ut quid veritas rei habeat, expona- tandi ant demonstrandi, sed etiam rationes
mus, et unicuique scientire suum proprium harum rerum nam etiam ; a priori demon-
munus tribuamus, advertendum est, heec in- strat,cur recta definitio et argumentatio ta-
strumenta sciendi proprie et formaliter in- les conditiones et proprietates requirant, et
veniri in cogitationibus mentis, seu internis similia ; tum etiam quia alias non satis esset
actibus intellectus, fundari vero in rebus, vo- dialecticaad scientiam acquirendam sed ,

cibus autem explicari. Scientia enim in actu oporteret etiam metaphysicam preernittere,
quodam intellectus consistit, vel in habitu, quod estplane falsum, et contra omnium sen-
juxta diversas acceptiones scientise, actualis sum et usum. Sequela patet, quia nunquani
scilicet et habitualis, et ideo necesse est ut acquiritur vera scientia, nisi quis sciat se
propria sciendi instrumenta in ipso intellectu, scire ; nam perfectum in-
scientia esse debet
et in actibus ipsius posita sint nam, quia ; tellectuale lumen, quod seipsum manifestat,
honio per discursum scientiam acquirit, et ad alioqui non erit omnino evidens non potest;

discursum perficiendum aliis prioribus ope- autem scire quod sua cognitio est vera scien-
rationibus seu conceptionibus rerum indiget, suam ratiocinationem esse ve-
tia, nisi sciat

ideo hujusmodi conceptiones mentis ita clis- ram demonstrationem quocl scire non po- ,

positee et ordinatee, ut ad scientiam acqui- test, nisi sciat quid sit vera demonstratio, et
rendam per se ac directe conferant, dicuntur cur talibus principiis talique forma ratioci-
instrumenta sciendi ; suut ergo hujusmodi nandi consttire debeat. Si ergo dialectica ho-
instrumenta formaliter in operationibus men- rum omnium rationem non redderet, sed po-
tis. Quia ergo mentis operationes, ut rectee tius fidem quamdam illorum postularet, non
sint et veree, esse debent rebus ipsis propor- posset ad veram scientiam acquirendam de-
tionatee et commensuratee, ideo necesse est servire, aut esse sufficiens. Et confirmatur,
ut hujusmodi instrumenta aliquo modo in re- quia demonstratio non est aptum instrumen-
bus ipsis fundentur; explicantur autem voci- tum sciendi, nisi cognita ut demonstratio, id
bus quse a natura datee sunt ad exprimenda est, ut ratiocinatio necessario concluclens ex
animi sensa, juxta ifiud Aristot., 1 Periher. principiis certis et evidentibus. Nam si quis
Sunt autem ea quce in voce, earum quce sunt in conficiat rationem quse in se sit clemonstratio,
anima, passionum notce; etillucl Cicer., 1 de ab ipso autem non cognoscatur, sed existi-
Orat. : Hoc uno prcestamus feris, quocl loqui- metur ratio probabilis, vel procedens solum
mur inter nos, et quocl exprimere clicenclo sen- ex certis, 11011 vero evidentibus, in illo non
sa possumus. generabit veram scientiam, quia talis demon-
30. Vera in lioc senfentia. Dialectica cst, stratio sic proposita, vel est ineptum instru-
an et quicl sint sciencli instrumenta, tractare. mentum, vel non satis applicatum ad talem
Sic ergo dicendum est non pertinere ad effectum. Uncle dialectica ita traclit modum
metaphysicum directe tradere instrumenta sciendi, ut scientifice illum doceat ;
propter
sciendi, et modum ac dispositionem eorum quocl, qui rectede illa sentiunt, non taiitum
docere, quam in conceptibus mentis habere sciendi modum, sed etiam veram scientiam
debent, ut apta sint ad scientiam generan- illam esse existimant; hoc igitur munus ad
dam. Probatur argmnento supra insinuato, dialecticam proprie et per se spectat, et non
quia hoc spectat ad munus dialeclicse qua ad metaphysicam.
ratione dixit Aristoteles, 2 Metaphys., c.
lib.
;

3, absurclum esse scientiam simul et moclum
scientia? qucerere. Quibus verbis docere voluit
(ut omnes expositores tradunt) dialecticam
ante alias scientias, preesertirn ante meta-
physicam esse acquirendam, eo quod ad
31 Consectarium.
.
Atque hinc etiam fit
ejusdem dialecticee, et non metaphysicee esse
hujusmodi instrumenta traclere seu divigere,
, prout vocibus exprimi aut conlici possunt
(sub vocibus autem scripta complectimur,
il- quia quoad hoc solum materialiter differunt);
36 DISPliTAT. I. DE N ATURA METAr-HYSlCvE.
imonee dialectica ipsadireete et ex instituto in munere metaphysica dialectieam
hoc
eirca hsec versatur ut cirea proprinm objec- juvat, tam ex parte materice, quam ex parte
tuni et materiam suam, sed ex consequenti, formse. Ex parte qnidem materice, quia dum
et quasi ex quadam concomitantia hoc prte- metaphysica, fere omnium entium rationes
stat. Cum enim voces a conceptibus oriantur, distinguit ac separat, generatim declarat
et
dum dialettica conceptus dirigit et ordinat, quid sit res in essentia, quid etiam proprie-
consequenter docel, quibus verbis seu qua tates, quid res, quid vero modus materiam ,

verborum forma exprimeudi sint ut vim ha- subministrat demonstrandi et argumentandi,

beant suadendi ac dcrnonstrandi, quqdtotum scu potius exacte deelarat qualia esse debeant
el per se clarum est, et ex ipso dialecticse usu tam extrema, quam media demonstrationis.
perspicuum. Ex parte vero forma3,quia hfec cloctrina exacte
3:2 Metapliysica plurim v.m Hlustra t scieudi
. declarat et ostendit omnia priucipiain quibus
instrumenta.
Addendum vcro est, quatc- omnis recta forma argumentandi nititur, ut
nus hrec instrumenta sciendi in rebus ipsis suntilla Qua? sunt eadem uni tertio, suiit ea-
:

fundantur, eorum scientiam et cognitionem deminter se.Non potest idem de eodem simul
plurimum perfiei per scientiam metaphysi- affirmari ct negari, et simiiia.
cam, quod circa omnes
ita ut scientias et 33. Ratioiies pro opposita sententia solvun-
principia earum metaphysicam prcestare di- tur. Ad rationes dubitandi in principio
ximus, peculiari quadam ratione circa dia- positas facilis est responsio ex dictis. Ad pri-
lecticam ejusque munera locum habeat. Hoc mam de definitione respondetur, metaphysi-
probat ratio dubitandi in principio posita, et cumquidem cleciarare incommuni quidsites-
declaratur in huncmodum. Nam peculiariter sentia, et qualis ctiarn sit, simplexne, an
pertinet ad metaphysicam cognitio essentiai composita, intra sui objecti latitudinem ,

et quidditatisut sic ; defmitio autem, cujus ra- suamque abstractionem ; diaiecticum autem
tionem ac formam dialectica tradit, si sit tractare de modo quo a nobis concipiendaest
perfecta, explicat rei essentiam et quiddita- et declaranda distincte per definitioncm, rei
tem, et ideo dum metaphysica tradit quod essentia et natura, seu ex quibus concepti-
sit uniuscujusque rei essentia et quidditas, bus aut vocibus componenda sit definitio,
plurimum confert ad perfectum definiendi quasve proprietates habere clcbeat ut apta
modum. PrEesertim quia non solum tradit sit ; autem munera distincla sunt, quam-
hsec
metaphysica rationem essentiae in communi, mutuo juvent nam dialectica juvat
vis sese ;

sed etiam intra suam abstraclioneui varios metaphysicam sicut modus scicndi scientiam ;

cssentiarum gradus ac modos declarat ex ; metaphysica autem juvat dialecticam tan-

quibus maxime pendet cognoscere quibus quam generaiis scientia ,
quoe proximc et
partibusdcfmitiones rerum constare debeant, exacte de rebus disserit, quas dialectica, vel
aut quem modum definiendi in distiuctis re- supponit, vel solum remote attingit. Atque
bus (verbi gratia, in substantia vel accidenti, eaclem fere responsio applicanda est ad al-
etinre simplici, aut composita) tenere opor- teram partern ex divisione, nam metaphysica
teat. Sic igitur metaphysica plurimum perfi- tractat cle distinctionibus rernm, prout in
cit definiendi artem, quamvis directc et ex rebus ipsis sunt dialectica vero ele modo
;

in-titulo illam non tradat. Shnili modo con- concipiendi et explicandi parti liones rerum Si- .

tingit circa aliud histrmnentum sciendi, quod militer ad tertium membrum de argumenta-
est divisio, cujus leges ct conditiones tradit tione dicendum est, quod,
metaphysica iicet
dialectica vero oumcs fundantur in re-
; illee aliquo modo demonstret caque illa principia,
rum distinctione seu oppositione; agere ve- reducat ad illud universalissimum Qnodlibet :

ro de vnriis distinctionibus rerum ad meta- esl, vel non est, sen, Impossibilc est idem si-

physicam pertinet nam idern et diversum

; mul esse et non esse, tamen etiarn clialectica
ad proprietates entis reducuntur, sicut unum supponit simile principium, utper se notum,
et multa et ideo, dum metaphysica distinc-
; icl est, non possc idem dc eodem affinnari ct

tiones varias rerum exacte declarat, artem negari, ad quod fere omuem vim ct formam
etiam dividendi illustrat. De argumentatione rectse argumentationis reclucit, ut illius pro-
autem seu demonstratioue non videtur simi- prictates ct conditioncs demonstret.
lis ratio, quia non fundatur proxime in es- 34. Seienliw tractatio ad quam scientiam
sentia, velaliqua proprietate entis, sicut dc- pertineat. Ad ultimum membrum dc scien-
finitio etdivisio; nihilominus alia via, etiam tia rcspondctur, considerationein scienine ,
 .

SECT. V. DE PEKFECTIONE EJUS. 37

prout est quoedam spiritualis qualitas meutis physicam scientiam esse speculativam om-
ct habitus, vel operatio ejus talis conditionis nium perfectissimam. Ita docet Aristoteles,
et naturre, multiplicem esse posse. Una est lib. 1, c. 2, et lib. 2, c. 1, et lib. 3, c'.

mere speculativa, qua contemplamur qnid sit 2 ; et omnes interpretes. Estque satis pro-
talis res, et quas proprietates habeat ; et heec bata ha3c assertio ex dictis. Nam sectione
consideratio velad eam partem
pertinet praicedenti ostendimus, fmem hujus scien-
philosophia; naturaiis, quse de anima ratio- tiae esse veritatis cognitionem el ex se ,

nali tractat, si de humana tantum scientia, in ea sistere ; scientia autem ex hoc fme vo-
qua3 non est sine phantasia, sit sermo vel, ;
catur speculativa, ut Aristoteles, lib. 6, docet,
si abstracte et absolute loquamur de scientia, et inferius suo loco tractabitur. In sectione
pertinebit ad metaphysicam, nam est res vel autem prima ostensum est objectum hujus
proprietas abstrahens a materia secundum scientias esse nobilissimum, tam in esse ob-
esse. Alia consideratio scientiee est quasi jecti, propter summam abstractionem, quam

practica et artificiosa, quee non est de habi- in esse rei propter nobilissima entia qiue

tibus, sed de actibus scientiae ; nam ars circa comprehendit. Omnis autem scientia haJ)et
operatiOnes versatur; et solum habet locum nobilitatem suam ex objecto suo; est ergo
heec consideratio in humana scientia, quee haec scientia speculativa omnium pra^stan-
per compositionem et discursum perficitur ;
tissima.
ars enim non versatur circa simplicia, sed QiMBstwmula.
3.
Interrogabit autem for-
circa composita nam
scopus artis est dirige-
;
tasse aliquis, an haec scientiapure speculativa
re compositionem aliquam, vel concentum ;
sit, vel etiam practica ut enim nunc suppo- ;

unde forma artificiosa cx debita proportione no, non repugnat eamdem scientiamvel co-
et compositione partium seu rerum simpli- gnitionem simul emineuti ratione speculati-
cium consurgit ; heec ergo scientiee directio vam esse et practicam ;
id enim theologi at-
et consideratio ad dialecticam spectat, quse tribuunt scientia3 divin, non tantum ut in
est ars sciendi, non ad metaphysicam. Utau- ipso Deo
est, sed etiam ut participatur a no-

tem dialectica hoc munus exercere possit, per visionem claram, vel per obscu-
bis, vel

non oportet quod exacte speculetur totam ram theologiam et fidem ergoetiamin scien- ;

naturam et essentiam illius qualitatis qua3 est tiis acquisitis et naturalibus esse poterit ali-

scientia, sed satis est quod supponat esse qua, qua? hanc eminentiam participet, simul-
operationem mentis, et aliquas ejus proprie- que sit speculativa et practica. Quod si aii-

tates tradat, quas ad veritatem exacte et sine cui. maxime huic docirinas convenire debet.
errore manifestandam requirit, ut quod sit Primo, quia est suprema omnium scientia-
evidens, certa, et similes. Atque heec cogni- rum, omnibusque imperat, prout in prooe-
tio scieiltiee traditur adialectico, ut constatex mio Aristoteles dixit. Deinde, quocl natura-
libris Poster., eaque sufficit dialectico, ut ad lem Dei cognitionem, quantum naturee hi-
eamtanquam adfinemsuam artem et sciendi mine fieri potest, perficiat ex Dei autem ;

methodum dirigat. Alia denique consideratio cognitione pendet iudicium rectum de agen-
scientiae potest dici moralis, quatenus usus clis ergo hoc etiam judicium per hanc scien-
;

vel exercitium scientiee potest esse laude vel tiam dirigitur, attjue adeo ex ea parte prac-
reprehensione dignum ;
quod munus acl mo- tica est. Et declaratur in hunc modum, nam
ralem phillosophiam vel prudcntiam spectat. haec scientia demonstrat attributa divina,q_use
naturee lumine demonstrari possunt, inter
SECTIO V. cjuee sunt esse summe boimm, esse ultimum

Virum metaphysica sit perfectissima scienlia spe- finem omnium, esse primam veritatem er- ;

culativa, veraque sapientia. go heec omnia demonstrat heec scientia ergo ;

etiam clernonstrabit Deum esse super omnia

1 Explicando causam finalem et utilitatem diligendum, quia hoc debetur ei, quatenus
hujus scientiee, simul effectum ejus declara- summe bonus et ultimus finis est. Rursus
vimus ; nam tota ejus utilitas in operatione demonstrat heec scientia Deum habere om-
et effectu ejus posita est reliqunm ergo est
; nium providentiam, esseque sapientissimum
utde illius attributis pauca dicamus, quee ex et justissimum ; ergo consequenter etiam do-
rnateria subjecta, et ex fme iilius facile col- cebit eum
timendum, et illi esse fiden-
esse
ligi poterunt. dum, et similia cuiae omnia ad mores et pra-
,

2. Prima, condv.sio, Dico primo, meta- xim spectant. Denique non aliaraiione Theo-
 ; .

38 DISPUTAT. V. DE NATURA METAPHYSIC^.

logia iiifusa nicrito existimatur eminenter omnia objecta sna complectitur; et ideo me-
practicact speculativa, nisi sub altioricpiia taphysica non est habitus illi adcequatus, sed
luminc considerat in Dco illam rationcm finis sub speciali quadam ratione et abstractione
ultimi consequendiper meclia moralia et prac- lumen circa ea objecta quce
perficit naturale
tica crgo idem erit de naturali metaphysica,
; abstrahunt a materia secundum esse, ut dixi-
ut sub inferiori luminc proccdit, servata pro- mus. Et ideo de Deo solum speculative con-
portionc. siderat rationem ultimi fmis et suprenh boni,
-i. Resjxmsio. Xihiloininus dicendum est, quatenus in se talis est, talisque co-
scilicet,

doctrinam hanc niliil habere praeticse scien- gnosci potest lumine naturse, potius-quan-
tise, sed tantum esse contemplatricem. Ita tum ad an est, quam quantum ad qtdcl est.
sumitur ex Aristotele et aliis expositoribus, Non vero considerat practice quonrodo hic
nam, licet cxprcsse non attingant hanc qua?.- finis sit ab homine consequcndus imonec in ;

stioncm, tamen dum simpliciter docent hanc particulari attingit vel inquirit modum quo
scicntiam esse spcculativam, et aut tacent de Deus cst fmis ultimus hominis, vel cpio homo
practica, aut certe id negant, plane sentiunt ipse potest attingere Deum, prout est suus
esse pure speculativam. Accedit cpiod Aris- fmis ultimus ;
quia hoc jam est infra meta-
Ethicorum ex professo dis-
toteles, in libris physicam abstractionem et contemplationem,
putavit de beatitudine hoministanquam de et ad philosophiam spectat imo supponit ;

prima regula moralium actionum. Beatitudo considerationem physicam hominis, seu na-
autem homiuis consistit in Deo ut cst fmis turalem philosophiam, quce mere speculativa
ulthnus omnium, et singulari moclo creatura? est et spectat ad philosophiam moralem, quce
;

rationalis illa crgo consideratio non spectat

; quodammodo, et (ut ita dicam) inchoative,

ad metaphysicam ergo nulla alia considera-

; practica scientia est ; de quarum scientiarum
tio superest, sub qua possit hcec doctrina esse distinctione non est hic dicendi locus. Fateor
practica. Quia si est practica, maxime mora- tamen, quod si de Angelis, prout in se sunt,
lis nam pcr se notum est non esse factivam
; haberi posset naturahs scientia metaphysi-
seu directivam operationum artis, imo nec ca), ad illam pertineret non solum naturam

actionum intellectualium, ut praecedente sec- eorum contemplari, sed etiam quomodo es-
tione dictum est moralis autem non est, cpiia
; sent capaces ultimi finis sui, ct in quo eorum
consideratio ultimi linis in ordine ad mores beatitudo consisteret, quibusque mediis ad
non cst munus ejus, scd moralis philosophise, illam possent pervenire quai scientia ex
;

ut dictum cst. parte moraiis esset, shnulque praxim aliquam

o. Cur theologia spcculativa et practica, cum speculatione conjungeret essetque tota ;

metapltysica tanium speculativa. Ratio au- metaphysica, quia tota abstraheret a materia
tem a priori reddi potest ex differentia inter secundum esse.Verumtamen hujusmodi scien-
supernaturalem Theologiam, et hanc natura- tia, angelica potius esset cpiam humana; nos

lein quce cx differcntia luminis, sub quo

;
utraquc procedit, sumenda est. Illa enim pro-
cedii sub luminc divhne revelationis fidei,
cnim de Angelorum beatitudine vix aliquid
possumus nisi per analogiam ad nostram in-
vestigare et ideo metaphysica prout in nobis
;

quatenus mediate ac pcr discursum applica- est, mere est speculativa omni cx parte, et

tur ad conclusiones in principiis fidei conten- ad moralia seu practica non descenclit.
tas fides autem non solum rcvelat Deuin ut
; 6. Sccunda conclusio
Dico sccundo meta- :

finem ultimum omnium, sed. etiam spccialiter physica non solum. scientia est, sed etiam natu-
docel in eo consislere honhnis beatitudinem; ralis sapicntia. Hanc assertionem ponit ,

ac proinde non solurn revelat fides veritates et ex professo prohat Aristoteles, lib.l,c. 1
speculativas circa Deum, sed etiam practicas et-2, etlib.3, c. 2. Qui primum supponitessein

imo etiam ferc omnia prima principia morum
revelat; et eadem certitudine atque ex sc
eodem modo circa htec omnia versatur ex
quibus discurrit Theologia, considerans non
nobis aliquam virtutem intcilectualem qure
, sit sapientia ;
quod etiam docuit idem Aristo-
; telcs,G Eth., c.2 et secpient.Estcpie communis
omnium sapicntiumconsensus nam si mdlus ;

tantum speculative in Dco rationem ultimi habitushominiscsset sapientia, nullus homi-

fmis, sed ctiam moralitcr in ordine ad mcdia numsapicnsclici posset, namsapiensasapien-
quibus est consequendus. At vero mctapliy- tiaestct dicitur; noncnim esthomo sapicns a
sica procedit tantum sub naturali lumine, natura, ncc cx sola potcntia seu facultate, ut
quod nou eodem modo nec eadem ccrtiludine estpcr se notum, alias omneshomines cssent
 SEOT. V. DE 1'EKEEC'iTONE EJTJS. 39
pientes ; sed sapiens fit homo aliquo usu, et Sapientia, ubi distinguit sapientiam artificum
habitu aut virtute est ergo sapientia habitus.
; et gubernatorum , et similes. Et hoc eodem
Rursus ex ipsa voce et omnium sensu constat modo videtur dixisse Paulus, 1 Corinth. 3 :

significare habitura ad intellectum pertinen- TJt sapiens arcMtectus, fundamentum posui.

tem, non quemcunque, secl perfectum, qui- Dicitur enirn sapiens inaliquo genere,vel ma-
que virtus intellectualis sit, et valde perfecta. teria, qui scientiam vcl artem, quffi circa cam
Quod optimo discursu probat Aristoteles in vcrsatur ,
perfecte novit, et per eupremas
proceinio, c. 1, distinguens experientiam a3j causas illius generis, ut notavit D. Thomas,
arte, artem a scientia, quse propter se
et 2. 2, q. 45, denique modo (ut
art. 1. Alio
quseritur, et in cansarum ac principiorum ibidem ait D. Thomas) quaedam particularis
cognitione versatur et concludens sapien-;
scientia, seu intellectualis virtus dicitur sa-
tiam esse debere aliquam hujusmodi scien- pientia simpliciter, et hoc modo usus est Ari-
tiam. stoteles hac voce, lib. 6 Ethic, loco citato, et
7. Multiplex sapientiw acceptio. Est in proesenti ethoc sensu tribuit metaphysica?
;

autem hoc loco advertendum, si attendamus hanc dignitatem sapientife.

vulgarem sermonem, interdum videri hoc sa- 8. Aliquot sapicntue proprietatcs. Se-
pientke nomine significari, non uniim deter- cundo, ad hoc probandum subjicit Aristote-
minatum habitum intellectus sed rectitu- , les, c 2, conditiones sapientiee, quarurn ali-
dinem quamdam intellectualem ad bene judi- qute communes illi sunt cum aliis scientiis

candum de rehus omnibus, consurgentem ex speculativis ;

aliee vero sunt illi propria? ;
et
perfecta consecutione scientiarum omnium, iihe, qua; communes esse viclentur, ita acci-
ad eum modum quo justitia in una acceptione pienda^ sunt, ut secundum quamdam eminen-
non significatunum singularem habitum, sed tiain et singularem perfectionem, sapientite
concentum et rectitudinem omnium virtutum conveniant. Prima ergo conditio cst, sapien-
voluntatis. Atque ad hanc sapientise acceptio- tiam vcrsari circa omnia, esseque omniuin
nem videntur optime accommodari descri- scientiam, ut possibile est. Ha?c conditio satis
ptionesillseGiceronis Sapientia cst rerum di- : esta nobis exposita in sect. 2. Ratio vero ejus
mnarum atque humanarum causancmque ,
qui- constabit ex dicendis.
lus Jue res continentur, scientia 1
. Atque eo- 9. Secunda conditio
sapieutia? ab Aristo-
dem sensu videntur de sapientia locuti anti- rebus difficilioribus et a
tele posita est, ut in
qui philosophi, qui de ratione sapientise aie- sensibus remotioribus versetur nam ea cog- ;

bant esse ut omnium rerum sit cognitio,

, noscere, quee omnibus sunt obvia, queeve
ctiam usque acl infimas species, et omnes pro- sensilms percipiuntur, non acl sapientes, sed
prietates earum hoc enim non fit una-scien-
; ad quoscunque vulgares homines spectat.
tia, sed omnium collectione. Imo, si de ho- Ha?c autem conditio intelligenda videtur cle
mine sit sermo, neque per omnes scientiak cognitione rerum diulcilioruni, qnanta ho-
simul sumptas tam exactam rerum omnium mini possibiiis est non enim spectat ad ho-
;

cognitionem assequitur et ideo ipsi aiebant ;

minis sapientiam altiora se qurerere, et qute
non esse in homine veram sapientiam, sed lumine naturali cognosci non possint, quales
fucatam; nos autem verius dicimus esse in sunt futurorum contingentium eventus, et si-
homine veram sapientiam, etiam naturalem, milia, quee per humanam scientiam velle
sed humanam, ac proinde valde limitatam. cognoscere, non sapientia est, sed temeritas.
Alio vero modo, magisque apud sapientes Sapientia igitur humana in rebus altioribus
usitato, sumitur sapientia pro aliquo peculiari ac difficilioribus juxta ingenii humani capaci-
habitu, idque dupliciter est enim qusedam : tatcm versatur.
C[ua3 dicitur sapientia simpliciter, alia quce iO. Tertia conditio est, ut sit certissima
tantum secundum quid; illaest quodammodo cognitio sub qua conditione ctiam eviden-
;

universalis, non prsedicatione aut oinnium ,

tia et charitas comprebenditur, quianaturalis
collectione, sed eminentia et virtute, ut sta- certitudo, de qua sermo est, ex eviclentia na-
tim declarabimus ha3C est particularis, non
; scitur, eique commensuratur. Ratio autem
tantum habitu, sed etiam materia et virtute. perspicua hujus conditionis est quia sa- ,

De hac posteriori sapientia est longus sermo pientia significat perfectam scientiam, et exi-
Socratis apud Platonem, dialog. 3, scu de miam cognitionem maxima autem ; perfectio
cognitionis humause in eertitudine et eviden-
1
4 Tusc, et2 Officior. tia posita est.

XXV. 8
40 DISPUTAT. I. 1)E NATURA METAPHYSICjE.
Quarta conditio est, ut sit
1 J . si aptior ad est supra, sect. 2, et ex ibi dictis colligere li-

docendum, causasque rerum tradendas. Hoc cet,duobus vel tribus moclis agere metapli}*-
ipsum significaverat Aristoteles, c. 1, dicens, sicam de omnibus rebus. Primo confuse et in
signum sapientis esse posse doccre, et ad sa- coinmuni, quatenus agit cle rationibus entis
pientem pertinere causas rerum cognoscere communibus omnibus rebus aut omnibus ,

ac tradere. Item in unaquaque arte vel scicn- substantiis, vel accidentibus, et consequenter
tia illuni sapientiorem existimamus, qui re- de primis et universalissimis principiis, in
ruin causas intimius et imiversalius compre- quibus omnia principia reliquarum scientia-
lieudit.Deuique lmmana cc/gnitio tunc per- rum aliquo modo lundantur. Secundo in par-
fectior est, cum causam assequitur, alioqui ticulari de rebus omnibus usque ad proprias
semper est imperfecta cujus signum est, ; ditferentias et species, quod aliqualiter ve-
quia inquirentis animus non quiescit, donec rum non tamen a?que nec eodem moclo
est,

causam inveniat. Igitur sapientia simpliciter in omnibus nam in rebus vel rationibus re-
;

illa erit,qme rerum causas altiores et univer- runij c[iie abstrabunt a materia secundum
saliores assequitur, unde etiani fiet ut aptior esse, id est simpliciter verum ex parte ipsa-
sit ad docendum. rum rerum limitatur tamen ex imperfectione
;

12. Quiuta est, talem sapientiam maxime intellectus nostri. Itaquc metapbysica burna-
dignam esse, quee propter se sciendique causa na (dequa tractamus) de bis demonstrat ct
appetatur lioc enim ad dignitatem pertinet,
; disserit, quantum bumanum ingenium natu-
ut per sc constat ; cum ergo sapientia digni- rali lumine potest. Iii rebus autem quaa sen-
tatem quamdam, et excellentiam inter scien- sibilem aut intelligibilem materiam seu quan-
tias obtineat, non est dubium quin in eo ge- titatem concernunt, non est id simpliciter ve-
nere scicntiarum coilocanda sit, quse propter rum, etiam ex parte ipsius scientiee, sed cjua-
ipsum scire quoeruntur et quod in eo habeat ; tenus in eis reperiuntur transcendentalia
supremum quemdam et excellentem gradum, preedicata, vel eis aliquo applicantur modo
atque adeo quod propter se sit maxime expe- metapbysicai rationes et mcdia abstrabentia
tibilis. a materia, ut per ea aliquid de eis demonstre-
1 3. Sexta proprietas sapientiai est praeesse tur. Tertioaddere possumus, hanc scientiam
aliis, potius quam eis ministrare quodetiam ;
agere de omnibus non in se, sed in causis
est consonum dignitati ejus quo autem sensu : suis, quia disputat de universalissimis causis
accipiendum sit statim declarabo. Solum
, rerum omnium, etprsesertim de Deo,
circa bas proprietates adverto Aristotelem in 15. Posset ergo inquiri quinam ex his mo-
eis assignandis fere non loqui de sapientia, dis ad rationem sapientise sufficiat, et conse-
sed de sapiente subintelligittamen eam scien-
; quenter qua ex parte metaphysica sapientia
tiam esse sapientiam, ratione cujus sapienti sit, vel an solum sit sapientia, prout omnes

hse conditiones conveniunt. Quod si quis di- hos modos comprehendit. Acl quod breviter
cat, non convenirc bas proprietates sapienti dicendum videtur, metaphysicam requirere
ralione unius scientia?, sed ratione omnium, totam illam amplitudinem et cognitionem, ut
velplurium simul, respondendum est id nunc sit absolute et simpliciter sapientia. Etenim
-uperesse ostendendum, probando bas condi- si quis ex metaphysica sciat communem ra-

tiones reporiri in scientia metaphysiea?., si- tionem entis in quantum eus, et ejus attri-
midque ostendetur esse unamquamdam scien- buta ac principia, habet quidem inchoa-
liam, quae omnibus illis attributis aliis prree- tam sapientiam , quandoquidem principia
mineat, ideoque sit sapientia, illamque csse tenet universalia ,
quibus potest aiia prin-
metapbysicam. cipia confirmare et dijudicare. Itcm, qrua
14. Dictce proprietates sapientice in meta- habet quamdam scientiam, vel scientiae par-
pliysica reperiri demonstratur. Tertio igitur tem per sese valdc appetibilem ct scitu ,

loco probat Aristoteles, diclo c. 2, bas omnes clignissimam , et ad alias omnes scientias
conditiones in metapbysica reperiri. Primam utilissimam, et quodammodo necessariam ;

quidem, quia ille quochtmmodo novit subjecta esset ergo illa aliqnalis sapientia. Non ta-
omnia, qui praeditus est scientiam universali; men posset dici sapientia simpliciter; quee
ed inoiapbysica est univcrsalissima scientia ;
enim est simpiiciter sapientia sinc Dei cogni-
ergo cst scientia rerum omniuin, co modo tione ? Itcm, quia ens in quantum cns, in eo
quem sapientia requirit. scilicet, quantum praicise sistendo, licet in ratione objecti sci-
possibile est. De bac conditionc satis dictum bilis sit satis perfectum propter ejus abstrac-
 ,

SECT. V. I)E PEBFECTIONE EJUS 11

tionem, siibtilitaiem et transcendentiam, la- dit. Hinc vero occasione siimpta, solent hoc
men in esse rei habet minimam perfectio- disputare interpretes, an intellectus noster in
nem, nam major est in determinatis entibus ;
hoc statu directe cognoscat singiitaria, vel
ad rationem autem sapientise non satis est universalia tantum et an inter ipsa univer-
;

objectum scibile sine dignitate rerum, quse salia facilius cognoscat ea qaaeminus commu-
sciuntur. Tamen si in nomine vim faciamus, nia sunt, ut species ultima, et ideo verum sit

certe metaphysica, si in ea entis abstractis- quod hoc loco ait Aristoteles, universalissima
sima ratione sistat , non erit satis sapida esse cognitu difficillima. Verumtamen prior
scientia, ut sapientia simpliciter possit appel- exhis qivsestionibus omnino alienaest apree-
lari. E contrario vero si fmgeretur metaphy- senti instituto quid enim refert ad dignita-
;

sica, quae de Deo, et non de ente tractaret, tem metaphysicre scientia3 deelarandam, aut ,

illa quidem plus aliquid haberet de ratione ad prEedictum Aristotelis textum intelligen-
sapientise, tum propter nobilitatem objecti, dum, quod singulare directe cognoscatur ab
quod re ipsa non minus abstractum est quam intellectu, necne ? Haac ergo qusestio omnino
ens, licet non preediCatione aut universali- est a nobis in proprium locum, hoc est, in
tate, tum ob jucunditatem, quam maxime scientiam de anima, remittenda. Speramus
liabet adjunctam talis contemplatio, tum de- enim fore ut, adjuvante Deo, illius etiam scien-
nique ob virtualem continentiam et causalita- tiee dispulaliones pro viribus elaboratas ali-

tem, ex qua fit ut talis Dei cognitio facile
pariat aliarum rerum cognitionem. Verum
tamen hujusmodi cognitio Dei exacta ac de-
monstrativa non potest per naturalem theo-
quando tradamus. Quod si id assequi non po-
tuerimus, sufficient quee a gravissimis aucto-
ribus de preedieta qiieestione hacteniis tradita
sunt statui eninr de nulla re extra proprium
:

logiam obtineri, non cognitis prius commu- locum, aut omnino extra methodum disse-
nibus rationibus entis, substantia?, causa?, et rere, etiam si omittenda prorsus taiis dispu-
similibus, quia nos non cognoscimus Deum, tatio sit minoris enim incommodi esse cen-
;

nisi ex effectibus, et sub communibus ratio- seo aliquid tacere, quam importune peregri-
nibus, adjunctis negationibus quibus imper- nis qiia?stionibus aliunde vocatis , luciclam
fectiones excludimus. Et ideo fieri non potest ac distinctam methodum obscurare et coir-

ut metaphysica sit sapientiasub postremara- fundere.

etiam primam includat. Si autem
tiOne, nisi 17. Universaliane an singularia facilius
metaphysica quae ex primo et se-
fingatiir cognoscat noster intellectus. Atque eadem
cundo modo cognoscendi omniahabeat, quee- fere ratio est de posteriori qua^stione, quam
cunque necessaria sunt acl cognoscendum idcirco etiam omittam, attingendo tanium id
Deum, eiimque primario attingat et contem- quocl necesse est, ut sensus Aristotelis in ci-
pletur, illa quidem dici posset sapientia ab- tato loco intelligatur, ne sibi ipsi repugnare
solute, etiam de aliis rebus parum aut nihil
si videatur. Etenim Physic, statim in ini-
lib. 1

in specie cognosceret esset tarnen valde

; tio ait, in scientia progrediendum esse ab uni-
imperfecta et mutila sapientia, quam uecesse versalioribus ad particularia quia incipien- ,

esset multa etiam de Deo ignorare, aut im- dum est a notioribus nobis, et umversaliora,
perfecte attingere quia cum Deus ex effec-
;
notiora nobis suut ; hanc scien-
hic vero ait
tibus cognoscatur, ignoratis prcecipuis effec- tiam esse cle quod sit de
rebiis difficiilimis, eo
tibus,necessarium esset etiam ipsius Dei cog- universalissimis, quae sunt hominibus cognitu
nitionem esse diminutam. Et propter hanc difficillima. Quam apparentem contradictio-
causam merito Aristoteles, non partem me- nemita D. Thom., 1 Metaphys., c 2, lect. 2,
taphysicae, sed totam illam appellavit sapien- conciliat, ut intelligamus Aristotelem, 1 Phys.
tiam simpliciter, quam clixit esse unam tan- locutum fuisse de simplici tantum apprehcn-
tum, 6 Ethic, c. 7, et D. Thomas, 1. 2, q.57, sione, et imperfecta cognitione rerum uni-
art. 2. versariimr, hic vero de scientifica cognitionc,
16. Sccundam conditionem sapientia^ in et complexa, qua proprias rationes universa-
metaphysica reperiri probat Aristoteles, quia lium distincte cognoscimus, eorumque pro-
tractat de rebus maxime universalibus, et a prietates de illis demonstramus. Non enim
sensu remoiissimis ; heec autem sunt nobis semper ca, quee facilius in mentem veniunt
cognitu difticillima nam cum nostra cognitio
;
persimplicemapprehensionem, facilius etiam
a sensu oriatur, quod a sensu longissime intime penetrairturetcognoscuntur; cpiid enim
abest, difncile in nostram intelligentiam ca- facilius apprehendimus quam tempus, mo-
 ,

DE NA rURA METAPHYSlCiE.
1

42 DISPUTAT. I.

Uim, ct similia ? Quid vcro diffieilius inquiri- ctiam falsum esse hccc universaliora csse dif-
tur quoad exactam cognitioneni, tcyn. rationis ficitiora cognitu.
formalis sen entitatis, cjuam proprietatum ta- 19. Quapropter nonnulli volunt Aristote-
lium rerum ? Sic ergo universaliora dicuutur lemhocloco non de universalibus rationibus,
notiora nobis quoad simplicem ct imperfec- sed de universalibus causis fuisse locutum,
tam apprehensionem, quoad an cst (ut sic di- id est, non de universalibus quce in prcedi-

cam) quis enim non facilius concipiat lianc

; cando vocant, de quibus in primo Physico-
esse arborcm, quam
pyrus aut ficus ?
sitne rum fuerat locutus, et de quibus procedit
Ad hos enim universaliores conceptus confu- discursus factus, sed cle universalibus in cau-

sos et imperfectos paucioribus indigemus, et sando, ut sunt Deus et intelligentise. De qui-

ideo facilius illos formamus. Dum tamen illo- bus videtur etiam recte intelligi ratio Aristo-
rum exactarn cognitioueminquirimus, diffici- tclis, scilicet, quia universalia sunta sensibus
hus eam assequimur, eo quod sint a scnsihus remotissima ; hoc enim est vcrum de univer-
remotiores, ut hic dixit Aristoteles. salibus in causando, de cseterisVerominime;
Huic autcm expositioni solum ohstare
-18. nam cum hcec sint etiam in singularibus ma-
video, quod Aristoteles, 1 Physic, non vide- terialibus, non videntur a sensu remota ; nam
tur tantum loqui de rudi illa et imperfecta hoc ens, vel heec substantia objicitur sensui,
universalium apprehensione sed de scienti- , sicut hoc animal vel hic homo , unde univer-
fica cognitione nam ex ea facilitate cogno-
; saliora prcedicata facilius objiciuntur sensibus
scendi universaliora colligit ordinemin scien- ratiouesuorumpropriorum singularium,quam
iia servandum; autem non debet
scientia minus universalia, et ideo facihus cadit in in-
procedere a notiorihus quoad apprehensio- tellectum nostrum, saltem ex parte nostra,
nem, sed quoad eam cognitionem, quse per animal, quam homo, et substantia quam ani-
scientiam haberi potest ; nam si scientifica mal, etsic de ahis; quia, regulariter loquen-
cognitio difficilior est, nihil fere conferet, do, et juxta ordinarium modum quo nobis
quod simplex apprehensio facilior sit, ut applicantur objecta sensibilia, facilius impri-
juxta convenientem melhodum ab hujusmodi munt scnsibus species seu phantasmata ho-
rebus sit incipiendum. Adclc ipsa experientia rum singularium.
constare etiam in cognitione scientifica faci- 20. Nihilominus ha^c expositio rejicitur
lius cognosci rationes communes, quarn pro- communiter ab interpretibus Aristotelis; licet
prias, ut ens mobile aut naturale, quam cce- enim fatcantur dictum Philosophi esse ve-
lum, vel hominem, et rationem eniis, quam rum etiam de universalibus causis, docent
raiionem substantice, vel accidentis. Et ratio tamcn eum proprie locutum fuisse de univer-
etiam id suadet, nam in scientia per se et di- salioribus prcedicatis tum quia haec proprie
,

recte intenditur distincta cognitio tam essen- et simpliciter dicuntur universalia; tum etiam
tice quam proprietatum uniuscujusque rei, quia revera etiain ex eaparte, cjua metapby-
vel rationis formalis, et universalia ipsa non sica tractat de ente et substantia ut sic, est
tractantur aut sciuntur, per se loquendo, ut difiicilior cseteris Et in hcec etiam
scientiis.
tota universalia seu potentialia sunt, sub qua praedicata cadit ratio Aristotelis, quod, scili-
ratione ipsorum distincta cognitio pendet ex cet longius absunt a scnsibus secundum
,

cognitione rerum inferiorum ; hcec enim est suam abstractionem et prcecisarn rationem ;

veluti rellcxiva cognitio ct dialectica, quia hce namque communes non habent rationes
illa proprietas seu ratio totius potentialis pcr propria singularia, sed mediis rationibus mi-
intellectum potius convenit quam rc ipsa; nus univcrsalibus ad singularia descendunt.
sciuntur enim hujusmodi universalia in scien- 21. JEx^rticaiur et approlatnr conciliancU
tiis propriis ac realibus secundum proprias modus ex D. Tlioma aclcluctus. Alias res-
actuales essenlias, et proprictates illis con- ponsiones afferunt expositores, tam in hunc
sentaneas et adcequatas; sic autem facilius Metaphysicce locum quam in illiim Physicor.
sciuntur univcrsaliora, cjuia ab eis omnino ct supcr \ lib. Poster., c. 2, ct lib. 2, c. 15
pendet cognitio minus non miiversalium , ct 18, ubi etiam Aristoteles ait universalia
vero e contrario, quia universaliora sunt de essenaturce notiora, singutaria nobis. Quibus
ratione inferioris, et non e converso. Atque omissis, in priori responsione persistendum
haec objectio non solum videtur concludere, censeo, si paululum tamen explicetur. Dicen-
Aristotelem, in Pbysic, de scientifica co-
l dum ergo cxistimo Aristotelem, in iib. 1

gnitione universaliorum fuisse locutum, sed Physic, locutum fuisse dc ordinc doctrinee,
 ,

SEGT. V. DE PERFECTlONE E.IUS. 43

in qua dicit esse incipiendum ab universalio- colligit Aristoteles supra hanc scientiam esse
ribus, quia nobis sunt notiora quoad simpli- difficillimam, ita colligere potuit esso incer-
cem confusam cognitionem eorum, quate-
et tissimam. Imo htec duo videntur semper esse
nus sunt queedam tota potentialia ct univer- conjuncta, difficultas, videlicet, et incerti-
salia. Nec refert quod in scientiis non inten- tudo, aut minor certitudo ;
si ergo ha:c scien-
datur cognitio confusa, sed distincta, quia tia est maxime difficilis, erit consequenter
Aristoteles non dicit universaliora esse notiora minus certa.
ea cognitione, quae per scientiam intenditur, 23. Rcsponsio. Distinguendee videntur
sed ea potius qasa imperfecta supponitur, ut duae partes hujus doctrina? : una est, qua3 de
per scientiam perficiatur. In boc vero loco ente ut ens est, ejusque principiis et proprie-
Metaphysicw non agit Aristoteles de ordine talibus disserit. Altera est, quse tractat de
doctrince a nobis observando, sed de perfecta aliquibus peculiaribus rationibus entium ,

scientia ipsorum objectorum obtinenda, et prsesertim de immaterialibus. Quoad priorem

hoc modo ait universaliora esse cognitu diffi- partem, non dubium est quin hcec doctrina
ciliora. Quod tamen non asseruit simpliciter, sit omnium certissima ,
quod satis est ut boec
sed cum bac limitatione fere; quia contingit proprietas ipsi absolule et simpliciter tribua-
interdum universaliora esseetiam quoadper- tur; nam quoties comparatio fit inter habitus,
fectam cognitionem nobis notiora quia diffi- ;
secundum id quod in eis est optimum et ma-
cultas, quaj ex parte abstractionis in eis est, ximum , fieri debet, ut sumitur ex 3 Topic.
potest aliundc compensari quo modo ens ;
c. 2; sic ergo Aristoteles in dicto procemio
naturale ut sic est nobis notius quam ccelum, ahsolute ait, banc doctrinam esse certissi-
et ensquam Angelus. Non obstante autem ea mam, de illa prout in nobis
et videtur loqui
iimitatione, concludit Aristoteles banc scien- est. Et ratio ejus est optima, et procedit de
tiam esse de rebus difficillimis, quia in ea hac scientia qaoad hanc partem, scilicet, quia
tanta est abstractio, ut omnino preescindat a ea scientia est certissima, quaa circa prima
materia, et ab actionibus et proprietatibus principia maxime versatur et quse ex pau- ,

sensibilibus ut tales sunt, et ideo nihil in ejus cioribus rem conficit ita vero se habet Iiobc
;

objecto esse potest, unde difficultas ex tanta scientia, quia talis scientia magis est inde-
abstractione proveniens tollatur ; atquc heec pendens, habetque principia notiora, ex qui-
satis sint de illa secuncla conditione. bus alia principia robur et certitudinem acci-
22. Biibium. Girca tertiam conditionem piunt, ut declaratum est sic enim res illse, de ;

sapientioe, merito dubitari potest quomodo quibus mathematicEe tractant, includunt com-
huic doctrinse conveniat, scilicet, esse certis- munia et transcendentia prcedicata, de quibus
simam. Et ratio difficultatis potissima oritur metaphysica disserit principia etiam mathe-
;

ex scientiismathematicis, quae videntur multo matica includunt metaphysica , et ab illis

certiores, cum ex principiis evidentisshnis, pendent.

imo et sensu notissimis procedant. Unde idem 24. De altera vero parte hujus scientise,
Aristoteles, lib. 2 Metaphys., c, 3, text. -3
6, quae in determinatis rationibus entis versa-
significat modum procedendi mathematicse tur, distinguendum est; potest enim esse
esse accuratissimum et certissimum, eo quod scientia certior, aut secundum se, aut quoad
a materia et mutatione abstrahat, a qua nou nos. Scientia igitur harurn rerum ex sese non
abstrahitpbilosophia, etlicet metaphysica vi- dubium est ,
quin sit certissima, et quocl ma-
deatur abstrahere, si res, de quibus tractat, tbematicas scientias antecellat. Nam certitu-
considerentur, prout tamen in nobis est, non do hoc modo pensanda est ex obje-
scientia?
videtur abstrahere, quia non considerat de cto; hujusmodi autem res et substantite imma-
rebus illis, nisi ex eifectibus sensibilibus qui teriales, sunt ex se aptae ad gignendam .cer-
in materia versantur. Uncle idem Aristoteles, tissimam sui cognitionem, tum quia sicut
fib. 2, text. 1, ait res
notissimas natura sua sunt perfectiora cntia magisque necessaria,
,

esse nobis ignotas, quia intellectus noster ita simpliciaquc et abstracta, ita in eis major est
ad eas comparatur sicut verspertilionis visus veritas, majorque certitudo principiorum. At
ad luceni solis. Et confirmatur, nam humana vero ex parte intellectus nostri est hsec scien-
cognitio a sensu incipit, unde per sensum ac- tia in nobis quoad hanc partem minus certa,
cipit claritatem et certitudinem quo ergo ;
ut experientia docet, et probant rationes du-
fuerit cognitio de rebus a sensu remotior, eo bii in principio positae. Prsesertim illa, quod
erit minus certa sicut ergo ex hoc principio
; mra nostra cognitio a sensu oriatur, obscu-
 ; ;

u DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC^.

rius et ex natura rei minus certo attingimas ex parte objecti certior nam dignitas objecti
;

ea, quce ab omni materia sensibili abstra- maxime spectat ad dignitatem scientia?, et
bunt. illa est quoe per se redundat in seientiam ;

Dulia aliguot propommtur ct dissol-

25. imperfcctiones autem, ex parte nostra
quffi

i-untur.
Primum. Dices primo
ergo hsec : miscentur, sunt magis per accidens et ad ,

scientia prout in nobis cst, sempcr est minus hoc tendit distinctio data in quo sensu nul- ,

certa io hac parte*quam mafhematica ergo ; lam involvit repugnantiam.

simpliciter est minus certa, cpiia metapbysi- 27. Sccundum dvMum. Dubitabit secun-
ca. de qua agimus, non est alia nisi lumiana; do aliquis, nam hinc sequitur hanc scientiam
hsec aufem tantum in nobis est; quid ergo metaphysicae, quatenus de Deo agit, minus
refert ad nobilitatem metaphysicse, quod se- certam esse quoad nos ,
quam ut tractat de
cundum se enim erit verum
sit certior ? illud intelligentiis, quod tamen non vicletur verum.
de metapbysica angelica, non de nostra. Un- Sequela sic deducitur ex ratione facta, nam
de tractando de nostra, videtur involvi repu- si hfec scientia est minus certa quoad nos, uc
gnantia iu illa distinctione, secundum se, et versatur circa res abstractas a materia, quia
prout in nobis; hsec enim distinctio accommo- nostra cognitio a materialibus incipit ergo ,

data objectis seu rebus cognitis optime qua- quo de qua tractat mctapbysica, magis
res,
drat, et ita est iila usus sa?pe Aristoteles in elongata et remota fuerit ab hac materia, eo
primo Posteriorum , et in principio Pbysicae metaphysica, proutinilla versatur, eritminus
et Metapbysicaf ; at vero accommodata acti- certa sed Deus summe distat a rebus mate-
;

bus vel habitibus nostiis nullo modo videtur rialibus et sensibilibus; ergo. Respondetur
posse habere locum propter rationem fac- ,
negando sequelarn, absolute loquendo. Duo-
tam; hic autem non de objectis, sed de re bus enim modis intelligi potest unam rem
ipsa loquimur. Respondent aliqui, satis esse magis clistare ab alia, scilicet, perfectione seu
cpiod metapbvsica in Angelis sit certior, quia cuiitatc, et causalitate seu connexione effec-
ejusdem rationis est cum nostra, quia sub* tus et causee. Priori modo magis distat Deus
eadem ratione seu abstractionc de bis entibus a materialibus rebus quam spiritus creati
disserit. Sed hoc non recte dicitur, quia illa posteriori autem modo magis distant spiritus
scientia angelica est altioris rationis, primum ereati ab omnibus rebus creatis, quam Deus.
quia illa vel est a priori et perfecta , scilicet, Pendent enim omnia essentialitcr a Deo, non
ut versatur circa res creatas, vel si est a pos- a cteteris spiritibus, et, per se loquendo, om-
de Deo, est per cognitionem perfec-
teriori, ut nia Deum imitantur, et aliquarn ejus similitu-
tam nobiliorum effectunm. Deinde quia scien- dinem aut vestigium gerunt ;
quod vero inde
tise differunt genere ex modo procedendi resultet aliqua similitudo,velconvenientia cum
modus autem intelbgendi Angelorum est al- Angelis, est secunclarium et accidentariuin,
tior, simplicior, et essentialitcr perfectior. Quia ergo nos ex rebus sensibilibus non ut-
26. metaphysicam ei mathe-
Collatio inter cunque consideratis, sed ut effectibus, ascen-
maticas in certitudine. Respondetur ergo dimus ad. substantias separatas contemplan-
primo, fortasse in aliquo statu posse meta- clas, incle fit ut naturaliter certius assequamur
physicam humanam esse perfectiorem eteer- Dei cognitionem cpmm Angelorum, quod ipso
tiorem quam sint mathematicae; nam, licet usu et experientia constabit amplius ex di-
arquirendo banc scientiam sotis naturalibus cendis.
viribus et ordinario modo humano non , pos- 28.Tcrtium clubium.
Tertio, potest du
sit tam perfecte obtineri, si tamen noster in- bitari praBsertim ckca priorem partem posi-
tellectus juvetur ab aliqua superiori causa in tam, an luec scientia superet alias solum
ipsomet discursu naturali, vel si ipsa scientia quoad principiorum certitudinem vel etiaiu ,

modo supernaturali fiat, hcetres ipsa sit na- conclusionum. Nam ratio facta solum videtur
turalis, potest forte esse tam clara et evidens, procedcre dc principiis; at si hoc clicatur, se-
ut mathematicas superet. Quia vero heec res- cpiitur non hanc scientiam, sed habitum prin-
ponsio magis est theologica qnam philoso- cipiorum, cpii distinctus est , esse certiorem
phica, addo ulterius, quarnvis metaphysica in aliis scientiis. Unde obiter etiam dubitari po-
nobis semper sit quoad banc partem inferior test an sit hcec scientia certior habitu princi-
marthematica in certitudine, nihilominus sim- pioniin. Nam si hoc dicatnr, facile expeditur
pliciter et essentialitor esse nobiliorem ad ; posita difficultas, ut per se conslat; at hoc
quod multum refert quod sil secundum se, et ipsum videtur difiicillimura : nani basc scien-
 ;;: :

SECT. V. DE PE RFECTICTNE EJUS. 4?)

tia nititur in ipsis primis principiis; quomo- omnium principem, eo quod sua principia
do ergo potest esse certior quam illorum ha- demonstret, et lib. 6 Ethic, c. 7, ubi sic ait
bitus, cum etiam verum sit axioma illud
liic : Sapientcm non soltim ea scire quw ex princi-
Propter quocl unv.mquodque tale , et illud piis cognoscunlur, scd eticcm circa principia
magis ? dicere vera oportet. Quare sapientia , ct intel-

29. Ab liac posteriori parte incipienclo ,

lectus est et scientia, et (ut caput est) scientia
D. Thom., 1. 2, q. 2, art. 2, ad 2, significat rcrum earnm qucc summis dfficiuntur lionori-
sapientiam nobiliorem et certiorem
esse lus. Non potuit autem intelligere sapientiam
etiam ipso habitu principiorum sic enim ait ; esse aggregatum ex intellectu et scientia ali-
Scientiapendet ab intcllectu, sicut a principa- qua, cum hsee sigiilatim disfinxerit ut virtutes

liori, ct utrumque pendet a sapientia , sicut a diversas ; intelligit ergo esse intellectum et

principalissimo, quce sub se continet et intellec- scientiam secundum quamdam eminentem

tum et scientiam; sentit ergo D. Thomas, sa- perfectionem , ut ibi etiam expositores intel-
pientiam esse intellcctu seu habitu principio- ligunt; et disputat Buridan., q. 12, qui hanc
rum principaliorem et perfectiorem. Etratio- sententiam insinuat in q. ult. ejusdem lib. 6

nem indicat, quia sapientia habet quidquid Ethicorum.

est perfectionis in habitu principiorum, et 30. Metapliysicane
habitu principiorum
illud ipsum nobiliori rnodo et preeterca ali- , certior.
Nihilominus aliqui probabiliter
quid amplius ; est ergo pcrfectior. Antecedens existimant limitandam esse hanc sententiam,
dcclaratur ,
quia intehectus versatur circa ut, nimirum, sapientia preeferatur intellectui
priina principia ,
judiciura de illis ferendo principiorum, ut versatur circa principia alia-
sed hoc ipsum habet sapientia ut supra os- , rum scientiarum, non vero ut versatur circa
tensum est, et ultra hoc versatur circa plura principia ejusdcm metaphysicas. Quee limi-
alia, quoe ex principiis inferuntur, et circa rcs tatio videtur sumi ex verbis quee D. Thomas
nobilissimas, et primas rermn causas, ut su- supra subjungit, dicens, sapientiam esse prin-
pra ostensum est. Rursus circa ipsamet prima cipalissimam, contincreque sub se mtellec-
principia vcrsatur nobiliori modo sapientia, tum et scientiam : Ut cle conclusiontbus (ait)

quia intellectus simplici tantum modo versa- scientiarum dijudicans, et de principiis ea-
tur, ferendo judicium ex naturali et imme- rumdem ; ubi notandum est illud relativum
diata ellicacitate naturalis luminis intellectus; carumdcm ; refert enim alias scientias a sa-
sapientia vero, reflexionem faciens supra ip- pientia distinctas ; crgo solum comparatur
summet lumen, originem illius contem-
et sapientia ad intellectum, ut versatur circa
plans, a qua ipsum habet totam certitudinem principia aliarum scientiarum, etquia de illis

suam, illud assumit ut medium ad veritatem dijudicat, et ideo nobilior essedicitur. At vero
et certitudincm principiorum demonstran- secus videtur accidere in eadem sapientia,
dam; hic autem modus judicandi videtur al- comparata ad intellectum, ut versatur circa
tior, magisque comprehensivus ergo habet ; principia ipsiusmet sapientiee nam ab illo ;

sapientia plus perfectionis quam intellectus, ut a proximo fonte habet suam totam certi-
et quidquid nobilitatis est in intellectu, id ha- tudinem. Item, ille habitus circa easdem res
bet perfectiori modo. Unde etiam videtur sa- nobiliori modo versatur, quia ille habitus non
tisfieri difficultati in contrarium insinuatee sistit in primis principiis abstractissimis, per-
nam, licet sapientia in principio et quasi via tinentibus ad ens ut sic, *et ad alios terminos
generationis pendcat ab intellectu, cpiia ne- abstractos, ut est illud : Quodlibet non
est, vel

cesse est ut supponat aliqua*principia, tamen est, et similia, sed etiam versatur circa prima
secundum se, si perfecta sit, non pendet ab principia substautiec ut sic, et Dei, et intelli-
eo essentialiter, sed per se sufficit ad assen- gentiarum ut sic ; unde ad illmn proprie per-
tiendum principiis per propria media et re- tinet earum quidditates contemplari ; nam
flexionem supra ipsum lumen intellectuale, et quidditas rei per simplicem cognitionem in-
fortasse ad eam perfectionem pervenire po- telligitur, velex ea immediatum principium
test, ut jam sine ullo discursu formali prin- constituitur, a nobis per compositionem
si

cipiissuis praebeat assensum. Atque eam- cognoscatur ad sapientiam vero pcrtinebit,

;

dem sententiam tenet Albertus lib. de Ap- , proprietates harum rerum ex quidditate de-
prehens., p. 5, habetque magnum funda- monstrare. Et quidem non videtur posse ne-
mentum in Aristotele, lib. 1 Poster. , cap. 7, gari, quin cognitio illorum principiorum ,

text. 23 , ubi significat metaphysicam esse quibus heec scientia nititur, certior simplici-
46 1. DE NAT URA METAPHYSIC.4S.
DISPITAT.
tcr sit quam sit ipsa scientia,quandoquidem gnitas, aut scientice, cum certitudine aut evi"
ab illa pendct ut a propria causa alterius dentia convertitur fides enim christiana sim-
, ;

et supcrioris rationis in modo assentiencii. pliciter in substantia aut specie sua est no-
Nec refert quod mctaphysica in sua prinei- bilior, quam naturalis metaphysica, licetnon
pia reflectatur, ut ea demonstret;semper sit ita c'ara et evidens et naturalis pliiloso-
:

euim necesse est ut secundum propriam ra- pbia est nobilior quam matbematica, licet sit
tiouem suam per discursum procedat , et minus certa, propter objecti nobilitatem, quce
prioiibus piincipiis nitatur, quce utnotiora et ad dignitatem simpliciter intellectualis virtu-
certiora suniat : non enim dicendum csl cum- tis magis confert, ut signiticavit D. Tbomas,
dcm babitum acquisitum, pcr discursum et lib. 1 de Anima, c. l,et I part., q. 1, art. 5,

sine discursu assentiri. Igitur absolute et uni- ad 1, ubi adducit illucl Aristotelis, lii). 1 de
versim comparando priucipia nietaphysicaj Partibus animal., c. 5: Res superiores tametsi
ad ipsam scientiam, certior est illorum co- levitcr attingcre possimus, tamen ob ejus co-
gnitio. Et hoc ipsum contirmat experientia ;
gnoscendi generis excellentiam amplms oblec-
nihil enim demonstratur in metaphysica quod tamv.r, qv.am cum lurc nobis juncta, omnia te-
sub ea ratione tam certuni sit, sicut boc prin- ncmus. Et simiiem fere sententiam habet lib.
cipium, Quodlibet est, xel non est, quatenus 1 de Ccelo, c. !2. Sapientia ergo sive meta-
est per se notum. physica etsi non sit certior in nobis quam in-
31. Sapientia omnibus aliis iniellectualibus tellectus, saitem quoad sua principia, est ta-
Jiabitibv.s quomodo exccllentior Gum ergo .
men simpliciter nobilior et altior, quia attin-
sapientia praefertnr onmibus aliis virtutibus git nobiliora entia, et supremas causas en-
intellectualibus, etiam intellectui principio- tium, nempe Deum, cmas
et intelligentias,
rum, intelligi potest primo de sapientia ut intellectus principiorum secundum proprias
includit sua principia, et comparatur ad alias rationes earum non attingit, sed solum se-
scicntias, ut sua etiam principia et conclusio- cunclum comrnunem rationem entis, et sub-
nes includunt ita enim solere scientias con-
; stanliaj nam, licet cle Deo et intelligentiis
;

siderari, sumitur ex Aristotele, 3 Metaphys., multa sint principia per se nota secundum
c. 2, text. 5, ubi Fonseca id advertit. Dicitur se, tamen respectu nostri nibil est per se no-
autem metaphysica excedere alias scientias tum nam, si Deum esse non est nobis per
;

quoad certitudinem tam conclusionum, quam se notum, ut infra ostendemus, multo minus
etiam principiorum, non solum comparando reliqua, quae de his rebus in metaphysica de-
principia ad principia, et conclusiones ad monstrantur. Atque ita fit ut de his rebus ni-
conclusiones sic enim non esset propria
; hilper intellectum principiorum immediate
comparatio scientice ad intellectum,sed scien- cognoscamus, sed solum per sapientiam, et
tice ad scientiam, et intellectus ad intellec- ideo sapientia nobilior sit , esto non sit cer-
tum in quo seiisu etiam una scientia parti-
; tior siris principiis, prout in nobis exisiit ;
quia
cularis dici potest certior quam intellectus ad majorem nobilitatem satis est quod sit cle
principiorum , quia potest babere certiora rebus simplicioribus et secundum se certiori
principia. Igitur intelligi debet, etiam com- bus, cum ea certitudine et evidentia, quce
parando conclusiones metaphysicce ad prin- per naturale bimen ingenii immani baberi
cipia propria aliaium scientiaium, dicimeta- potest. Uncle beatitudo naturalis hommis
physicam exccdcre tn certitudine, quia dis- (quod hoc maximc confirmat) non in ahquo
cursus ejus nititur principiis adeo notis et actu intellectus principiorum, sed in actu et
certis, ut possit generarc assensumcertiorem, contemplatione iapientias consistit, dicente
quam simplex assensus aliquorurn princi-
sit Aristotcie, G Ethicor., cap. 12, quod sicut sa-
piorum in aliis materiis et propter alias ra-
; nitas cst qucedam felicitas corporis, ita sa-
tiones supra factas. pientia est felicitas animce ; et ideo ibidem
32. Ilabitns inevidentior cvidentiori potest preefert illam prudcntice ; nam prudentia ad
esse nobilior, et inceriior certiori. Vel se- sapientiam ut ad finem refcrtur est namque ;

cundo, et fortasse clarius, dici potest sapien- (ut optime ait) sapicntice procuratrix pruden-
tia praeferri intellectui principiorum nobilita- tia ; ita enirn animum rcgit, ut eum pacatum
te, et exccilentia simpliciter, non vero sem- rcddat, el a perturbatione liberum, quod ad
per certitudine aut evidentia, prsesertim res- contemplationem sapientice maxime nccessa-
pectu nostri, seu prout in nobis est non ; rium est idenrpie docet 1.
; Etbic. c. 7 et 8. ! ,

enim semper nobilitas hahitus, seu ipsius di- 33. Alquc ex his constat etiam resolutio
 SECT. V. DE PEP.FECTIONE E.IUS. 47
tertise quoad priorem partem
dubitationis perientiam ; hominem autem per sensus co-
ejus dicendum est enim hanc doctrinam esse
; gnoscere singularia, quse non solum memo-
certiorem aliis scientiis, non solum quoad ria tenet, sed etiam inter se confert, et ita
principia, sed etiam quoad conclusiones. Quod paulatim acquirit experientiam, quce solum
quidem si intelligatur proportionate, indubi- circa singularia versatur. Per experientiam
tatum est, ut dixi scilicet quod principia
,
,
vero ultra progreditur et artem inquirit qua ,

hujus scientiffi sunt certiora principiis aliarum jam universalia cognoscat, eorumque ratio-
scientiarum, et conclusiones hujus, conclu- nes et causas inquirat et ideo qui artem as- ,

sionibus aliarum hoc enim posterius ex prio-

; secutus est sapientior censetur quam solum
,

ri sequitur; nam illa3 conclusiones certiores cxpertus, quia non solum an res sit, sicut ex-
sunt, qua3 sequuntur ex certioribus principiis pertus, sed etiam propter quid, et causam
eodem genere illationis. Quod autem princi- rei cognoscit. Et ideo (inquit) in quacumque
pia sint certiora, constat, quia sunt abstrac- arte architectos nobiliores et sapientiores pu-
tiora et unhersaliora, et omuium prima, ut tamus eos ,
qui non tantum activi sunt (quod
infra videbimus unde deservire possunt ad
; suo modo commune est inanimatis) sed ,

demonstrandum aliquo rnoilo principia alia- etiam causas rerum, rationesque cognoscunt.
rum scientiarum , ut declaratum est. At vero Et statim subjungit proprietatem, in qua nos
si intelligatur illa comparatio absolute, et sine versamur, dicens Et p-orsus signum sapien-
:

dicta proportione , id est , nriod ha3c scientia tis est posse docere ; quod prsestare potest qui
secundum se totam, etiam secundum conclu- causas rerum novit, non vero qui solos effec-
siones suas, superet certitudine alias scien- tus expertus est.
tias, secundum totum quod in eis est etiam , 35. DuliuM. Circa hanc vero conditio-
quoad principia carum, sic eomparatio est nem imprimis dubitari potest, cur htec scien-
minus certa, et non necessaria ad nobilitatem tia aptior ad docendum existimetur quam re-
et perteciionem sapientise. Nihilominus tamen liquai; nam omnis scientia propria et apriori
probabilis est, si loquamur de principiis pro- (inter has enim est facienda comparatio) de-
priis et particularibus aliarum scientiarum, monstrat rem per suas causas ergo tam apta ;

prout a nobis cognoscuntur vix enim unum ; est ad docendum unaquaaque scientia in sua
reperies, quod ex sola terminorum cognitione materia, quam hsec in sua. Neque ad hoc re-
tanta certitudine nobis innotescat, quanta po- fert, quod hsec scientia de nobilioribus rebus
test ex principiis metaphysicee manifestari. tractet ; nam hoc
conferet quidem ut ipsa sit
nobilior,non vero ut ad docendum sit aptior;
Quomodo metapJiysica aptior acl docendum sit.
nam ad hoc magis confert proportio effectus
34. Quartam sapientiee conditionem, qiuo ad causam, quam nobilitas utriusque tam ;

est esse aptiorem ad docendum , Aristoteles accommodate enim docetur effectus inferior
ita demonstrat, quia illa scientia aptior est ad per suam propriam causam, quam superior
docendum ,
magis in cav.sarum cognitione
quce per suam ; htec ergo conclitio vel nulla est
versatur ; ii enim docent, qui causam cujusque specialis in metaphysica, vel non est distincta
rei afferunt. Tacite autem subsumit hanc doc- a nobilitate objecti. Quod si alicui scientice
trinam maxime versari in causarum cogni- hsec proprietas attribui potest, certe potius
tione; et ita concludit esse aptissimam ad do- dialecticae esset tribuenda ; nam illa docet
cendum, icleoque sapientiam esse. Hanc eam- discere, et docet docere ; ergo aptior illa est

dem conditionem declaravit Aristoteles fere ad docendum, quam omnis alia. Atque ita
toto cap. 1 hujus procemii seu primi libri. Ut Plato hoc munus dialecticaa accommodat in
enim concludat ad sapientiam pertinere re- diaiogo de Ento, seu Sophista, et ideo ibi-
rum supremas causas investigare, longe pe- dem, et7 lib. de Repub., eam praefert omni-
tito principio, ait homines naturaliter appe- bus scientiis.
tere scientiam; nam hac maxime ratione sen- 36. Bubii solutio.
Adpriorem difiiculta-
sus diligunt ; et in cseteris quidem animalibus tem respondetur, licet aliaa scientia^ demou-
esse tantum cognitionem sensuum, et quse- strent suas proprietates vel effectus per pro-
dam eorum habere etiam memoriam, et in- prias causas eis accommodatas, quia tamen
natam quamdam prudentiam vel potius na- , illce non sunt primoe, nec independen-
causas
turalem instinctum et sagacitatem , et aliqua tes, sed superioribus subordinatre, ideo non
etiain participare quemdam disciplinse mo- sunt ita apta? ad docendum alia3 disciplinae,
dum, nunquam tamen assequi perfectam ex- ac metaphysica, qua3 primas rerum causas et
48 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC^.
prineipia considerat. Itaque non solum ex- dum rem ipsam, ut est ens primumseu ipsum
ceditmetaphysica in objecti nobilitate, sed esse per essentiam, sic verum est non habere
etiam in causarum et principiorum indepen- hanc scientiam proprias rei causas, per quas
dentia ac superioritate. Ex qna fit, ut ha^c aiiquid de suo objecto demonstret; habet ta-
seientia per se sola et sine alterius admini- menrationes etmedia secundum modum con-
culo plene et exacte doceat omnia quae snb cipiendi nostrum distincta ab extremis, qui-
objectnm illins cadnnt ; alite vero seientise in bus conficit demonstrationes a priori nam ad ;

mnltis pendeant ab hac, ut exactam causa- hujusmodi demonstrationes, cum modo hu--
rum cognitionem possint tradere, et ideo di- mano conficiantur, sufficit distinctio concep-
citur hcec scicntia aptior ad docendum. tuum cum aliquo fundamento in re, et quod
37. Ad confirmationem respondetur, duo proprietas, per unum conceptum cognita, sit
esse qure ad docendum me-
juvant, scilicet, ratio alterius attributi demonstrati et hoc ;

Ihodum et modum docendi, et rerum ac cau- modo demonstramus Deum esse ens perfec-
sarum comprehensionem. Quoad illud prius, tum, quia est ens ab intrinseco necessarium,
ad dialecticam pertinet docendimunus, et in et unam
proprietatem entis, vel substantise,
eo sensu potest dici aptissima acl docendum, eodem moclo demonstramus per aliam. Et
vel potius ad discendum, quoniam formam hunc demonstrationis moclum comprehendit
et methodum docendi tradil. Quantum vero Aristoteles, cum dicit hanc scientiam docere
ad posterius attinet, metaphysica est ad clo- rerum causas, id est, principia et radices ac
cendum aptissima, quoniam docet demons- rationes rermn , sive sint proprise causse
trandi media altiora, etefficaciora, et maxime physicee, sive metaphysica1 rationes, quee so-
,

a Quia ergo hoc est potissimum et

priori. lent et.iam formaies causse late appellari. Et
difficillimum iu scientia, et quia ipsamet hoc moclo exponit D. Thomas, 6 lib. Meta-
dialectica, quatenus scientia est, et per cau- phys., text. 1, quodibi Aristoteles ait, nempe
sas demonstrat, in hoc pendet aliquo modo a inquiri in hac scientia principia et causas en-
raetaphysica, ideo simpliciter hasc est ad do- tium in quantum sunt entia. At vero quoad
cendum aptissima. Nec aliud sensitPlato, qui alias partes seu entia, quse metaphysica com-
dialecticse nomine metaphysicam sarpe in- prehendit sub objecto suo, ut sunt entia creata,
leltigit. intelligentiaB, etc, sic proprias habet causas

38. Quomodo metaphysica a

priori demon- reales seuin re ipsa vere influentes, perquas
stret.
Secundo, circa eamdem conditio- possit demonstrationes conlicere, ut per se
nem, seu probationem ejus dubitari potest, notum est.

qnomodo hasc scientia per causas possit de-

Per quot causarum genera demonstret
monstrare, cum habeat simplicissimum ob-
metaphysica.
jectum, quod proprias causas habere non
potest. Ens enim in quantum ens, nec secun- 39.Per finalem demonstrat. Per effi-
dum se, nec secundum nobilissimum ob- cientem.
Occurrit autem statim tertia in-
jectum sub eo communi contentum, pro- terrogatio, an ha?c scientia, ut versatur circa
prias causas habere potest; ergo metaphy- hffic entia, demonstret per omnia caiisarum

sica non potest per causas demonstrare,
saltem in suprema sui parte neque in ea
quse universalissimas rationes
deial. Antecedens constat, quia Deus non
habet causas, et consequenter neque ens ut
ens, quod Dcum comprehendit. Rcspondetur
duplices esse causas, ahas proprias, et quse
re ipsa influunt in effectum,
dictas, qua3 sunt potius causa:
rem a priori, quani existendi, ct proprie di-
cuntur rationcs attributorum seu propricta-
tum, quae de subjecto demonstrantur. Lo-
quendo igitur de subjecto hujus scientiae se-
eundiim abstractissimam rationem ejus, abs-
tractissimam (inquam) vel secundum rationem
nostram, ut est ens in quantum ens vel secun-
genera, an per aiiqua tantum. Et imprimis
, certum est sa^pissime et maxirae demonstrarc
entis consi- per causam finalem, ut ex ipso usu constat,
et quia hsec est causarum prima et nobilissi-
ma, et quee maxime conferre solet ad rerum
naturas et proprietates, imo acl cseteras rei
causas investigandas. Rursus etiam est cer-
et alias latius tum demonstrare hanc scientiam per cau-
cognoscendi sam efficientean, nam considerat de primo
ente, quod est cseterorum omnium potissi-
ma causa qua csetera omnia es-
efficiens, a
sentialiter pendent. Et sub ea causa conside-
rat ctiam de intelligentiis quae aliquam ha-
bent causaiitatem in ha^c inferiora, et deni-
que de aliis rerum causis, qiiatenus sub ob-
; jecto suo comprehendi possunt.
 , , .

SECT. V DE PERFECTIONE EJUS. 49

40. Ohjectioni flt satis. Dices cau- q. 45, absolute negat mctaphysicam demon-
salitas causee efficientis versatur circa rerum strare quicquam per hanc causam. Ratio ejus
existentiam ; scientia vero abstrah.it ab exis- est cpiia metaphysica abstrahit ex parte ob-
,

tentianon ergo potest per efficientem cau-

; jecti a materia ; ergo et principia metaphy-
sam quidquam demonstrare. Respondetur sicse abstrahunt a materia ergo et demon- ;

primo, licet actualis dependentia a causa strationes. Sed hsec sententia limitatione in-
quatenus in actu exercito (ut sic
efficiente diget, nam
causa mateiialis ut sic et in tota ,

dicam) non cadat per se sub scientiam, quia sua latitudine sumpta, latius patet quam ma-
non est simpliciter necessaria, sed contin- teria sensibilis, aut intelligibilis seu quantita-
gens et libera , babitudo tamen intrinseca ad tiva a quibus abstrahit metaphysicee objcc-
,

causam efficientem, preesertim primam, est tum. Assumptum declaratur, nam in rebus
necessaria, et conaideratur in scientia, mul- spiritualibusvcre datur causatio (iit sic dicam)
tuaeque proprietates rerum ex illa colligun- materialis ; substantia enim spiritualis creata,
tur. Nam, ex eo quod creatura habet essen- vere est causa materialis suorum acciden-
tialem dependentiam a causa cfficiente, col- tiuni, et multi arbitrantur essentiam esse cau-
non esse ens per essentiam, sed per
ligitur sam materialem existentice, et naturam, per-
participationem, et esse non esse de essentia sonalitatis, et terminum, actionis, qure ad il-
ejus, esseque ens finitum, et similia. Deinde lum tenclit. Quancpiam ergo demus meta- ,

dicitur, esto scientia non consideret existen- physicam non materia propriissime clicta
uti
tiam rei in actu exercito, considerare tamen in demonstrationibus suis, negari tamen non
illam in actu signato, id est, quid sit ipsa potest quin ssepe utatur causa materiali vel ,

existentia, et quomodo unicuique rei conve- ad affirmandum, vel ad negandum aliquid.

niat, aut convenire possit, atque ad hoc ma- Priori modo demonstrat, verbi gratia, acci-
xime confert causce efficientis consideratio. dentia angelica esse immaterialia, indivisibi-
Unde etiam fit, ut de his rebus, qua? aliquo lia , et tota in toto , et tota in qualibet parte
modo sunt entia necessaria, scientia contem- quia sunt in subjecto spirituali, etc. Posteriori
pletur ipsam existentiam actualem, et exer- autem moclo demonstrat , illa accidentia non
citam, quod maxime habet verum circa Deum, creari, cpiia pendent a suo subjectoin fieri et
qui est simpliciter ens necessarium et actu conservari, et similiter ex propria defmitione
existens, cujus existendi necessitas non per causae materialis demonstrat essentiam non ,

efficientem causam, sed per negationem effi- posse comparari acl existentiam ut subjectum.
cientis causae consideratur. De aliis vero re- Denique causalitas potentice passivse ut sic,
bus etiam inquiritur in scientia an ceterna! materiahs est pertinet autem ad metaphysi-
;

sint, et quomodo dimanent a sua efficiente cum considerare potentiam passivam, et per
causa. Multa ergo in metaphysica per hanc eam demonstrare ergo et per materialem ;

causam demonstrantur. causam. Acldo ulterius ex supra dictis de ob-

41. Per exemplarem. Atque hinc etiam jecto hujus doctrinae, quod, licet per se et ex
constat, posse hanc scientiam uti causa exem- piimario instituto non tractet de materia phy-
plari in dernonstrationibus suis , si tamen ve- sica, tractat tamen aliquo modo de illa, scili-
ritatem ac proprietatem ipsius exemplaris cet, quatenus necessarium est ad complen-
possit attingere in sese, quod tamen rarum dam sui objecti tractationem, et consideratio-
est, et in exemplaribus divinis, quee ideas vo- nem, el ad distinguendum actum a potentia,
cant, impossibile naturaliter, quia non pos- et formam completam ab incompleta ,
et
sunt jlla clivina exemplaria in se conspici utramque a materia, ac denique ad collo-
nisi Deus in seipso videatur. Quacunquc ta- candam materiam in eo graclu entis, in quo
men ratione exemplaris causa cognoscatur, vere constituenda est in hac vero tractatione :

optimum meclium est demonstrandi, et meta- multa potest ex ratione communi causse ma-
physica; maxime proprium, nam ex se abstra- terialiscolligere ac demonstrare, ut per se
hit a materia, et in rebus spiritualibus et in- notum videtur, et ex ipso usu constabit. Non
tellectualibus proprius reperitur et est quo-
, est ergo omnino aliena ab hac scientia de-
dammodo ratio aut forma per quam agens monstratio per materialem causam quamvis ,

operatur, et ita eadem est de illa ratio, quae alise frequentius occurrant, magisque proprise
de efficiente causa. hujus doctrinaj esse videantur.
42. Q.uomodo per materkdem. De causa 43. De cpiinta proprietate nihil occurrit ad-
tanclem materiali Soncinas, 4 Metaphysic, dendum his ,
qua? in priori conclusione et in
 50 DISPUTAT. I DE NATURA METAPHYSIC/E.
praeeedeute sectione dicta sunt. Ostensum est 45. Oportet ergo iu scientiis duo distin-
enim seientiam lianc esse maxime speculati- guere, scilicet, yeritatis contemplationem seu
vam, et versari circa res propter sc maxime judicium et infaUibilem vim seu rectitudinem
expetendas ac cognoscendas unde eviden- ; attingendi illam, et bonum usum talis scien-
tissinmm est hanc scientiam appetendam et lice et actuum ejus, quatenus liberi sunt, et
quserendam esse propter seipsam. Item dic- bene vel male, et propter honestum finem, et
tnm est, naturalem felieitatem in aliquo actu cmn debitis circumstantiis possunt fieri aut
hnjus scientia positam esse at felieitas ma-
1
; non fieri. Prior ratio est essentialis scientiee,
xime expetitur propter scipsam. ut sic imo in universum omni virtuti intel-
;

lectuali hoc per se primo convenit, quamvis

Mctapln/sica aliarum scientianm facile
practica virtus ulterius ipsam veritatis cogni-
princeps.
tionem etjudicium ordinetad opus, quodnon
4-i. Atcpie exhac conditiohe facile mtelligi- pertinet ad majorem perfectionem scientiee
tur, sextam etiam sapientiee conditionem in ut sic, secl potius est indicium minoris perfec-
metaphysicam perfectissime convenire unde ; lionis, ut hic Aristoteles docuit in procemio
Aristoteles in hunc modum eam demonstrat. Metaphysicce, et fortasse inferius id attinge-
Ea scientia maxime princeps est ministran- , mus, tractando de qualitatibus et habitibus
tique prseponitur quee primas rerum causas
,
mentis. Posteriorratio, scilicet, usus scientia?,
eonsiderat, proesertim fmaiem et ultimam, cu- quod nimirum sit honestus, vel reipublicoe
jus gratia res fiunt hoc autem est metaphy-
; utilis, velad aliosfincs, est accidentalis scien-
sicee nmnus illa ergo est quse dominabitur
; tiae sic, licet sit maxime necessaria homini.
ut
reliquis disciplinis ergo hoc etiam titulo ip-
; Imperare igitur scientiee usum hoc posteriori
sa est sapientia. At vero dicunt aliqui, non modo proxime spectat ad virtutes aliquas et
hanc, sed moralem scientiam, prsesertim po- ad prudentiam et ad idem imperium magis
,

liticam,hahere hunc principatum, et quasi conferunt scientiee morales quam metaphy ,

imperium in caateras scientias, ut docte Fon- sica, et hoc proprie vocatur imperium practi-
seca ad hunc Aristotelis locum annotavit. cum, quia respicit opus scientiee, magis ut
Etenim praecipere ac dominari inter intellec- est opus voluntatis quam intellectus : usus
tuales virtutes, practicis potius quani specu- enim est active in voluntate ,
quamvis inter-
lativis tribuendum est ;
preecipere enim prac- dum executio sit in intellectu. At vero diri-
ticus actus est ; et philosophia moralis practi- gere scientias sub priori ratione scilicet, ad ,

ca est, et in ea prsecipua est politia quee in
ordine ad eommune reipublicee bonum cuncta
preecipit ergo. Et confirmatur
; nam juxta
debitum 4rationis ordinem non boni mores ad
scientiam, sed scientia ad bonos mores refe-
renda est; scientia ergo illa, quee bonos mo-
res procurat, ei imperare debet, cpuc in sola
rerum speculatione sistit. Sed hee rationes si
, veri cognitionem, per se primo ac maxime
pertinet ad metaphysicam, a qua quodam-
, modo accipiunt principia, et terminorum co-
gnitionem, et objecta, seu quidditates suo-
rum objectomm, juxta ea quae in superiori-
bus declarata sunt. Et ratione hujus directio-
nis et independentise dici potest metaphysica
imperare aliis imperio potius speculativo,
,

quid probant, potius de prudentia quam de quam practico; ratione cujus ipsa simplieiter
morali philosophia procedunt, nam preecipere eminet inratio.ne scientite et sapientiee. Addo
ad prudentiam pertinet, non ad philosophiam; denique, si metaphysica consideretur quate-

intendere autem bonos mores nec philoso- nus in perfectissimo actu ejus naturalis bea-
phiae, nec prudentiee proprie convenit, sed titudo hominis eonsistit sic ad iilarn ut ad
,

voluntati et virtutibus ejus. Deinde probant finem ordinari non solum alias scientias, sed
quidem illae rationes prudentiam esse per- etiam morales virtutes et prudentiam nam ;

fectiorem in ratione [virtutis moralis, et sub
ea ratione practicc imporare, et consequcnter
dare etiam gratis possumus in ordine ad bo-
nos mores aliquo modo prceire eeeteris scien-
tiis speculativis moralcm philosophiam non
autem probant rationes illte vel absolute et
simpliciter esse perfectiorem pradentiam me-
taphysica, vel in generc virtutis intellectua-
lis philosophiam moralem habere primatum.
haec omnia ad felicitatem hominis ordinantur,
et actiones omnes ad hunc finem optime re-
fcruntur, ut, scilicet, hominem disponant,
aptumque reddant ad divinam contemplatio-
; nem, qiue formaliler scu elicitive ad hanc
, scientiam pertinct, licet haberc debeat con-
junctum amorcm, qui ex tali contemplatione
solet nasci. Atque hac ctiam ratione conclu-
dit Aristoteles scientiam hanc omnibus impe-
 SECT. V. DE PERFECTIONE EJUS. 51
rare, quia contemplatur summum bonum et est quia scientia subalternata non habet
,

ultimum finem simpliciter sicut enim in ar- ;

principia per se nota et immediata, sed con-
tibus, quee ad aliquem finem subordinantur, clusiones demonstrabiles in superiori scien-
iila architectonica est, aliisque imperat, quee tia; et idco, sicut omnis scientia ab habitu
supremumfinem in illo ordine considerat, ita principiorum essentialiter pendet, ita subal-
metaphysica, quce absolute contemplatur ul- ternata, a subalternante proprie dicta, quia
timumfinemscientiarum, artiumque omnium, utraque sumit a superiori virtute evidentiam
totiusque lmmanse vitae, dicitur imperare om- principiorum. Diccs unde constat : subalter-
nibus, esseque oinnium princeps, non quia natam scientiam non posse babere principia
proprie et practice imperet, sed quasi virtute per se nota, sed conclusiones, alibi demonstra-

et eminenter. Non enim procedit metaphy- biles , ilii essc principia ? Rcspondetur, hoc
sica, practice ostendendo quo modo ille finis non posse nisi ad signiticationem vocis perti-
obtinendus sit, aut alia in eum dirigenda ; et nere ; nam in re constat esse aliquas scientias
ideonon proprie et formaliter imperat osten- ; quse hujusmodi utuntur principiis, ut medicina,
dittamen finem in quem omnia dirigenda, musica, etc; has ergo dicimus subalternata-
eumque finem tdtirnum rerum omnium esse rum nomine significari. Nam illae ,
quse prin-
ostendit ;ex parte rei cognitaj, virtute
et ideo cipia habent immediata, proxime ac per se
et eminenter, quanturn est ex se, omnibus im- subordinantur habitui principiorum et ideo ;

perat onmiaque in eum finem ac summum

, non est cur respectu alterius scientia; subor-
bonum dirigit. ,
dinationem habere dicantur, cum ab illa per
se non pendeant heec ergo dependentia unius
;

Expeditur dubium de subalternatione aliarmn scientiw ab alia nominc subalternationis signi-

scientiarum ad metaphysicam. ficaiur.
46. Aliquorum opinio. Hic vero clubium 48. Quce conditiones ad salalternationem
occurrit circa conditionem hanc, anhoc impe- requisitce.
Ex quo fit, ut subalternatio vera
rium, vel directio metaphysicae in alias scien- non sit nisi inter scientias diversas; nam etsi
tias tale sit ut dicendaa sint omnes scientiie
, in eadem scicntia sit dependentia unius con-
ratione illius subalternari metaphysicee. Non clusionis ab altera usque ad principia non ,

enim defuere ,
qui ita de hoc imperio meta- tamen ideo scientia dici potest, vei in totum,
physicre existimaverint , ut ratione illius om- vel in partem subalternata, cum absolute tota
nes scientias subalternatas solam vero mc- , scientia non alteri seientia? priori, sed imme-
taphysicam simpliciter aut tantum subalter- ,
diate habitui principiorum subordinetur, sed
nantem esse dixerint. Quam sententiam aliqui ad summum dici potest una conclusio subor-
tribuunt Aristoteli, 1 Physicor., cap. 2, etl. 1 dinata, vel subalternata demonstrationi altc-
Posterior., cap. 7; et Platoni, 1. 7 de Repub., rius. Oportet ergo ut scientia; distinctfe sint,
ubi de metaphysica nomine dialecticai dispu- et quod inter se habeant prsedictam depcn-
tat. Eamquc insinuat D. Thom., opusculo de dentiam et subordinationcm. Contingit vcro
natura generis, cap. 14. vero simpliciter Alii interdum seientiam atiquam non in onmibus
negant hanc subalternationem et ha;c est ; suis principiis, ncque in omnium conclusio-
communis et recepta sententia, ut videre licct num demonstrationibus sed in quibusdam ,

in Javello, 1 Metaph., qurest. 2; Soncinate ,

habere dictam dependentiam a scicntia su-
Jib. 4,qua?st. 9; Soto, 1 Physic. q. 11. Alii ,
periori; et tunc dicitur illi subalternata, non
denique distinctione utuntur et sub una ra- , in totum, sed ex parte seu partiali subordi-
,

tione seu usu vocis subalternationis docent ,

natione, non totaii ;
quo modo geometria di-
posse metaphysicam dici subalternantem, sal- citur subaltcnari naturali philosophire, quia,
tem aliquo modo, simpliciter vero negant. licet utatur multis principiis indemonstrabili-
Lege Fonsecam, cap. 1, queest. 1.
lib. 4, bus, aliqua tamen habet ,
quaj in philosophia
47. Quce sit subalternata scientia. Ne vero demonstrantur, ut illud, A quolibet punctb in
m nominum ambiguitate versemur, suppona- quodlibet punctum lineam duci, quod in phy-
mus, proprie scientiam illam dici subalterna- sica demonstratur quia nulla indivisibilia
,

tam alteri, qu.83 essentialiter seu necessario sunt immediata, eo quod ex indivisibilibus
ex natura rei ab illa pendet in esse scientiro, componi non possit continua quantitas.
ita ut esse scientia non possit, nisi scientise 49. Unde enascatur scientice unius ad alte-
subalternanti conjungatur , et ab illa sumat ram suballernatio. Oriri autem solet haec
evidentiam principiorum. Ratio autem hujus dependentia unius scientise ab alia ex subor-
 ;,

52 MSPUTAT. I. DE NATURA MTAPHYSICJE

dinatione objectorum nam, sicnt esse scien-
; in lib. 1 Poster. cap. H, latius disseritur
tiae consistit in ordine ad objcetum, ita et hic vero solum insinuata et quasi delibata
principia snnt proportionata illi. Quapropter sunt, ut breviter explicemus quo modo me-
si objecta dnarum scientiarum non sunt inter taphysicasit affecta ad alias scientias , etiam
se subordinata, utpote si sint genera vel spe- quoad hanc proprietatem.
cies omnino condivisfe , inter iJlas scientias 51. Scientiw subalternantis proprietates
non potest esse subalternatio. Oportet ergo mdlcB insunt metapliysicce. Ex dictis igitur
ut haec snbalternatio in objcetis fundetur, ni- non obscure colligitur nullam proprietatem
mirnm in eo quod objectum unius cst idem scientise proprie subalternantis convenire me-
cum objecto alterius, adjuncta aliqua diffe- taphysicse respectu aliarum scientiarum. Pri-
rentia accidentali , qure in esse entis sit per mum enim non pendent omnino aliee scientise

aecidens, in esse autem scibilis sit aliquo mo- in esse scientise a metaphysica, quia non pen-
do pcr se, et constituat speciale objectum sci- dcnt in omni evidentia et certitudine suorum
bile. Quando enim duo objecta scientiee per principiorum. Habent enim sua principia im-
se subordinantur, etiam in esse rei, scilicet mediata, et indemonstrabilia ostensive et di-
ut genus et species, vel ut superius et inferius recte quod satis est ut possint babere evi-
;

essentialiter, scientia? de illis objectis non dentiam eorum immediate ab habitu princi-
possunt esse subalternatee , saltem totaliter, piorum, quse sufficit ad generandam scien-
quia, vel pertinent ad eamdem scientiam, si tiam. Etenim, licet metaphysica demonstrare
in eadem omnino sint abstractione , vel certe possit aliquo modo illa principia , illa tamcn
si utraque subal-
seientiae diversae sint, erit demonstratio non est simpliciter neccssaria
ternans, quia utraque babere potest propria ad judicium evidens talium principiorum
principia sumpta ex propria differentia ob- cum ex terminis possint evidenter cognosci,
jecti quod considerat, vel ex prima passione, demonstratio non sit proprie a priori
ct illa

et per illa poterit demonstrare reliquas con- sed per deductionem ad impossibile, vel ad
clusiones, quae de posterioribus passionibus summum per aliquam extrinsecam causam.
conficiuntur. Nam scientia de homine non Metaphysica ergo non est shnpliciter neces-
considerat qua3 conveniunt homini ut animal saria ad evidcntiam horum principioram ;

est, sed tantum ut rationalis est et in illis , ergo neque ut habitus ex eis genitus sit vera
non subalternatur seientise cle animali quia ,
scientia ; ergo talis habitus non est scientia
esse rationale immediate convenit homini, et subalternata metaphysicse. Rursus objecta in-
ex hoc principio oriuntur alise passiones ho- feriorum scientiarum non sunt per accidens
iuinis ut homo est. Quod si aliqua est quse subordinata enti aut substantite , sed per sc
pendeat ex gradu sensitivo ut sic, ahquo mo- quod
et essentialiter, ut patet in ente naturali,
do, aut ex speciali conjunctione sensibilis est objectum philosophiee, et de quantitate,
cam rationali, quantum acl id subaltemabitur quae est objectum mathematica?. Et ratio est,
partialiter scientia de homine scientife de ani- quia sub ente nihil continetur per accidens,
mali, non tamen omnino et totatiter. sed per se quod si sit aliqua scientia, qiue
;

50. Ad subalfernationem crgo absolutam agit de aliquo ente rationis, illa nullo modo
et totalem, necesse est ut subjectum subal- subordinatur metaphysicse quatenus agit de
ternatse scientise addat accidentalem differen- ente reali quia ens rationis ut sic non conth
,

tiam subjecto scientise subaltcrnantis, utlinea nctur sub ente reali, sed est primo diversum;
ualis addit lineae, numerus sonorus nume-
i quatenus vero metaphysica agit de entc ra-
ro, humanum corpus sanabilc humano cor- tionis, sic quodlibet ens rationis, non per acci-
pori nam ex hac conjunctionc provenit, tum
; dens, sed pcr se continetur sub ente rationis
ii l scientia, quse specialiter considcrat pro- ut sic, quod metaphysicus consiclcrat; non
prictates ex illo manantcs,
conjuncto ut sic ergo intercedit propria et totahs subalterna-
sit diversa a scientia, quse abstrahit ab illa tio. Quod ipse etiam usus docct, alias esset

compositione, etsubjectum secundumse con- melaphysica antc omnes scientias acquirenda,

siderat; tum ctiam ut principia talis scientise quoniam sinc illa nulla scientia esse possct;
conclusiones superioris scientise, quia ni-
sint oppositum autem babet usus propter causas
mirum proprietates talis compositi oriuntur supra tactas, et niliilominus verse demonstra-

ex ipsis componentibus, et cx proprielatibus tiones fiunt ex principiis per se notis sine

quas secundum se habent ct in superiori , mctaphysica, ct prsescrtim in mathematicis ;

scientia demonstranttir. Dc quibus onmibus n on intercedit ergo vera subalternatio. Quod

 $ECT. VI. QUALITER HOMO APPETAT EAM. 33
autem in una vel altera conclusione interce-
dat interdum, id non repugnat, ut ex princi- SECTIO VI.

piis positis facile intelligi potest. Utrum omnes scientias metaphysica

inter maxxme
52. Quod si extenso vocabulo quis velit ub homine appetatur appetitu naturali.
subalternationem vocare illam excellentiam,
ct cpiasi imperium quod metapbysica babet , 1. Ratio proponendi qucestionem. Hanc
in alias scientias ,
quatenus earum principia qusestionem prtecipue propouo propter Aris-
potest aliquo modo stabilire et confirmare, et totelem in procemio Metapliysicse , ut occa-
quatenus magnam lucem omnibus affert, vei sione ilhus nonnulla declaremus, quee ex illo
quatenus attingit ultimum finem, vel felicita- procemio declaranda supersunt, ne aut ea
tem hominis, non est cum eo contendendum, omnino prcetereamus, aut necessarium nobis
cum de nomine disceptatio sit ,
preesertim sit ad ea iterum redire. Confert etiam liujus
cum graves auctores interdum eo genere lo- dubitationis expositio ad dignitatem hujus
cutionis utantur, ut videre iicet in Simplicio, doetrinse amphus commendandam, ex eo quod
lib. 1 Phys., text. 8; etThemist., in Paraph. naturse hominis, ut rationalis est, maxime est
ad 1 lib. Poster. c. 2. Aristoteles vero nun-
,
conformis, vel potius summa naturalis ejus
quam est usus illo loquendi modo neque , il- perfectio.
lam proprietatem ad rationem sapientite re- 2. Aristoteles ergo, lib. 1 Metaphysica?,
quisivit, sed solum ut aliis scientiis quodam- cap. 1 et 2, videtur directe intendere partem
modo dominetur, quod longe diversum est, atfirmantem hujus clubii, nimirum naturalem
ut ex dictis constat. hominis appetitummaxime acl metaphysicam
53. Interrogaiioni respondetur. Hacte- attrahi. Quod ut persuadeat, prcemittit axio-
nus ergo satis probata cst secunda assertio, nia illud : Omnis homo naturaliter scire desi-
metaphysicam, seilicet esse veram sapien- , derat.
tiam. Interrogabit vero aliquis quo moclo prior
et posterior assertio cohaireant ; nam Aristo- Quis sit sensus illius pronunciati : Qmnishomo
teles in Ethicis scientiam et sapientiam ponit naturaliter scire desiderat.

species condistinctas sub genere virtutis in- 3. Quis appetitus innatus. Quis
sit elici-
tellectualis ; nos vero doctrinam hanc simul tivus. Circa quod imprimis sensum Aristo-
facimus scientiam et sapientiam. Hoc autem telis exponere oportet , cleinde propositionis
facili negotio expeditur, si dicamus cum D. veritatem. Tres ergo termini in illa proposi-
Thoma, \. 2, q. 57, art. 2, ad 1, sapientiam tione declarandi sunt : prior est appetere vel
condistingui a scientia, non quia scientia non desiderare. Circa qnem supponenda est primo
sit, sed quia in latitudine scientice habeat vulgaris distinctio cluplicis appetitus, innati et
specialem gradum et dignitatem. Unde fit elicitivi. Prior improprie ac metaphorice dic-
scientiam dupliciter sumi uno modo generi- :
tus est appetitus; proprie vero nihil aliud est
ce, ut habitum per demonstrationem
dicit quam naturalis propensio, quam unaquseque
acquisitum, ut in primo Poster., capit. 2, de- res habet in aliquod bonum, quee inclinatio
finitur, ubi hac ratione nulla mentio fit sa- in potentiis passivis nihil aliucl est quam na-
pientiaa in particulari, quia solum agitur de turalis capacitas, et proportio cum sua per-
scientia sub illa generali ratione, sub qua sa- fectione, in activis vero est ipsa naturalis
pientiam complectitur et sic procedit prior ,
facultas agendi. Itaque in his omnibus ap-
assertio a nobis posita. Alio modo accipitur petitusnon acldit ahquid ultra ipsam rei na-
scientiamagis stricte, prout dicit habitum, turam, vel proximam facultatem, ratione cu-
qui solum versatur circa conclusiones demon- jus convenit rei talis appetitus. Neque in hoc
strabiles, et non circa ipsa principia, id est, appetitu clistingui potest actus primus et se-
pro habitu, qui soluin scientia est , et nullo cundus, quiahocmodo appetere non est agerc
modo intellectus, ad eum utique sensum quo aliquid, sed solum habere innatam talem
Aristoteles dixit sapientiam esse intellectum propensionem qualem habet gravitas ad
,

et scientiam, et in hoc sensu scientia distin- centrum, etiamsi nihil agat. Appetitus eliciti-
guitur a sapientia, et sic dicimus metaphysi- vus est proprie appetitus, qaia fertur in bo-
cam non esse scientiam bujusmodi, sed sa- num ut bonum, illudque per proprium actum
pientiam. potest appetcre. Uncle duo sunt in boc appe-
titu(loquimur in creaturis) unum est facultas:

appelendi, aliud appetitio ipsa. Primum reti-

 ,

54 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC/E.

nuit jam nomen appetitus, qui in sensitivum quam naturse dissonum, ctiam si violentum
ct rationalem dividitur ;
et liic appetitus ut non sit ;
quo modo appetitus [virtutis, natu-
sic. etiam est innatus, sigeneratim de innato ralisest, vitii autem minime. Quo tanclem fit

loquamur, quia cum ipsa natura datiis est, et ut multo niagis naturalis dicatur appetitus
habet naturalem propensionem ad snum ob- ille ad quem ipsa naturse propensio necessi-
jectum et ad suum actum. Quia vero ita est tatem et ideo appetitus necessarius,
infert ;

innatns, ut sit etiam elicitivus actualis appe- tametsi elicitus, naturalis merito vocari po-
titionis, qua tendit in bonum formalitcr, ct test.

quatennsbonum est, atqne ita sit propriissime 5.Duplex autem necessitas hujus appeti-
appetitus , ideo condistinguitur ab appetitu quoad exercitium,
tus clistingui solet, scilicet,
pure innato ct metapborico ; sie cnim prior et quoad specificationem. Prior est, quanclo
divisio accipicnda est. Secundum, id est, ac- appetitus vitalis ex necessitate elicit seu exer-
tus appctendi, quid proprie dicitur appetitio, cet actum appetendi ;
quse necessitas inappc-
vcl appetitus elicitus, nibil aliud est cpxam in rationali vero
titu sensitivo facile reperitur :

actus elicitus ab appetitu eliciente, quod amat non invenitur sed solum in beata
in hac vita,

vel desiderat bonum; et hic appetitus nun- et supernaturali, quce ad nostram considera-

quam est innatus, saltem in nobis, de quibus tionem non spectat. Posterior in hoc consis-
in praesenti agimus interdum vero est na-
; tit, quod, licet vohmtas non exerceat actum

turalis, ut inferius ex professo magis decla- appetendi ex necessitate, tamen si exercet,

rabo. necessario appetit et non refugit tale objec-
4. Quot modis dicatur naturale. Alter tum, et talis actus vocatur necessariusquoad
igiturterminus exponendus, erat naturaliter ; speciem, non quoadexercitium; etsecundum
appetitus enim naturalis multipliciter dicitur; eam necessitatem dicitur naturalis, et recedit
interdum enimnaturale dicitur, quodabipsa ab actu omni ex parte libero, quoad exer-
natura datum cst, neque est effectum per citium scilicet et specificationem, quomodo
propriam ipsius hominis, verbi gratia, actio- vohmtas appetit bonum in communi. Ex lns
nem, seu effectionem. Et lioc modo omnis ergo satis clara manet illius vocis ambiguitas.
appetitus innatus, naturalis est, et ipse etiam 6. Scientia quotmodis dicatur. Tertiavox
appetitus elicitivus non tamen appetitus seu
; est scientia, seu scire, cpice ab Aristotele in-
actus elicitus, ut ex data terminorum exposi- definite sumitur; et potest generatim sumi
tione satis constat. Aliquando vero dicitnr pro quacumque cognitione seu intelligentia
naturale ,
quod necessario fit ex intrinseca veritatis, secl prsesertim pro illa qua? perfecta
propensione naturse, etiamsi absolute et in se est, et propriam rationem scientise babet
non sitanatura datum, sed ab appetente fac- prout scire dicitur esse, rem per causam cog-
tum et boc modo est bomini naturalis appe-
: noscere cum evidentia et certitudine. Et de
titus, qui est fames aut sitis, quando deficit scientia etiam hoc moclo sumptaloquipossu-
cibus aut potus qua ratione appetitus elici-
;
mus, vel indefmite, vel abstracte, vel distri-
tus naturalis esse potest, et in appetitu sen- butive de omnibus scientiis, vel singularitcr
silivo ex sc scmpcrtalis est; involuntate vero cle aliqua, cpu modi ioquendi cle scientia non

licet interdum talis appetitus sjt naturalis, parum inter se discrepant.

non tamen semper. quia libera cst. Omitto, 7. Omnes scieniias appetit homo. Inci-
interdum sumi naturale ut a supernaturali pienclo ergoabhocultimo termino, cerium est
distinguitur, quo sensu apud naturales phi- Aristotelem in illo generali dogmatc non lo-
losophos, seu procedendo ex solo luminena- qui de aliqua singulari scientia, ut patet,
turse, ut nunc loquimur, omnis appetitus na- tum exveihis ejus, tum ex probatione, qua?
turalis est, nam supernaturalis appetendimo- generalis cst, tum denique ex intcntione as- ;

dus, qui per gratiam fit, non potest naturali sumit enim hoc generaie principium, ut inde
ratione investigari. Aliquando etiam sumitur acl hanc scientiam in particulari desccndat.

naturaie utviolcnto opponitur, ut estfrequens Atquc lia3C ratio ulterius concludit, quod, h-
in pbilosopbia. Atque his etiam duobus mo- cet Aristotelis verba indefinita sint, tamen
dis appetitus elicitus, etiam si liljer sit, natu- cum sint doctririalia, ccquivalent universali-
ralis tamen essepotest, ut per se constat.Imo bus, ita id sensus sit omncs homines natura-

interdum dicitur naturalis appetitus elicitus, liter appctere cjuamcumque scientiam tum :

hoc ipso cjuod est natura consentaneus, et quia uon cx peculiari ratiojie alicujus scien-
opponitur ei, quod est prseternaturale tan- liae ut talis cst, oritur bic appetitus, scd ex
 ,

SECT. VI. QUALITER HOMO APPETAT EAM. 55

ratione scientiaa ut sic ; tum etiam quia alias tatcm, et commodum hujus vitee maxime ne-
non satis efficaciter procederetur in eo clis- cessaria. Nam si sit contemplativa scientia,
cursu ab indetinito sermone ad singularem. in perfectissima ejus operatione felicitas con-

Heec est ergo mens Aristotelis; eamque sen- sistit, ut dicitur lib. 10 Ethic, cap. 0; alia^
tentiam in eo sensu veram esse patebit facile vero scientiee speculativee illi superiori deser-

ex dicendis. viunt, et in omnibus est magna queedarn ju-

8. Appetitu innato. Rursus existimant cimditas ; nam contemplari optimum est, 12

multi expositores liic, preesertiin Scotus et Metaph., text. 39. Practic&e vero scientiee ad
sequaces, Aristotelem loqui cle appetitu in- commoda etiam hujus vitee necessariee sunt,
nato; nec U. Thomas ab ea sententia abhor- vel valde utiles.
ret, unde illarn sequuntur Javellus et Flan-
Exponitur doctrina Aristotelis cle msus alio-
dria. Neque est dubium quin eo sensu veris-
rumque sensuum dilectione.
sima sit propositio, quam |variis rationibus
D. Thomas confirmat. Summa eorum cst 10. Preeterea discursus Aristotelis ex dilec-
quia omnis res naturaliter appetit suam per- tione sensuum, et preesertim visus, desum-
fectionem operationem et felicitatem sed
, ;
ptus, optimus est ad idem confirmandum.Duo
omnibus his modis comparatur scientia ad autem sumit Aristoteles in eo discursu pri- :

hominem ; est enim magna perfectio ejus, et mumest,quod in dilectione sensuum visum an-
operatio ipsius ,
et in ea ejus felicitas consis- teponimus secundum est causamhujus esse,
;

tit. qua ratione duo priora membra com-

In quia adscientiammaxime deservit. Exquibus
munia sunt omnibus scientiis, tertium vero infert tertium, scilicet amorem scientiee esse

est hujus proprium, ut dicemus. Unde etiam majorem magisque naturalem, quam ipsius
existimo Aristotelem non exclusisse hunc visus aliorumque sensuum. Quee consecutio
sensum, sed supposuisse potius. Quod autem videtur per se evidens, et fundata in eo prin-
nec necessarium vi-
in illo solo locutus fuerit, cipio : Propter quod unumquodquetale, et il-

detur nec verum. Quod ex proprietate ver-

,
lud magis. Prima autem propositio assumpta,
borum ejus colligi potest nain ex sensuum ;
imprimis intelligenda est cum praecisione ut ,

dilectione et amore colligit scientiee appeti- recte fiat comparatio ; tactus enim inveniri
tum loquitur autem aperte de amore sen-
;
potest sine visu, non vero e contrario, cpiia
suum per actum elicitum id enim proprie ;
tactus est omnium sensuum primus, aliorum-
amor significat, et inferius similiter ait, quod que fundamentum. Unde destructo tactu, non
sensum visus ceeteris anteponimus nimirum ,
potest naturaliter visus manere ,
quia nec
in elicito amore. Et quanquam dici posset vita sine tactu conservatur, 3 de Anim., cap.
verum esse Aristotelem in ea ratione loqui de 12, et lib. 13 de Sensu et sensibus, cap. 1.
actu elicito, et ex iilo cdlligere appetitum na- Quatenus ergo visus quodammodo inciudit
turalem, certe ea collectio bona uon esset, tactum appetibilior erit visus quam solus
,

nisisupponeret illum elicitum amorem esse tactus et in contrario sensu quatenus amis-
;

etiam aliquo niodo naturalem, quia non ex sio tactus includit amissionem visus et non ,

quolibet appetitu elicito colligi potest appe- e converso, preefertur tactus visui, quia potius

titus naturalis; nam interdum

appetimus actu eliget homo conservationem tactus quam vi-
voluntatis, quee ipsi naturae repugnant, ut sus, ad amissionem tactus visus necessario
si

mortem, verbi gratia ergo, si ex appetitu ;

amittendus est. L Ha3c vero comparatio sic in-
elicito colligit Aristoteies naturalem, supponit tellecta nullius momenti est quia non com- ,

ipsum elicitum esse etiam naturalem quod ;

parantur singuli sensus inter se sed duo ad ,

si amor elicitus sensuum est naturalis, multo unum qui in eis includitur ; est ergo compa-
magis amor scientiae. ratio preecise facienda in eo quod singuli per

9. Appetitu etiam elicito. Dicendum est se conferunt.

ergo hominem appetitu etiam elicito scientiam 1 1 . Visus et auditus inter se comparantur.
amare. Hoc probant rationes insinuatee ex Deinde observandum Aristotelem hic
est ,

D. Thoma; illse enim eeque procedunt de ap- duplicem amorem sensuum indicare. Unus
petitu elicito, et de pondere naturee, quia est ob utilitatem ;
alter vero propter cognitio-

etiam homo hoc appetitu appetit naturaliter nem. Prior est per se notissimus, et sub uti-
suam perfectionem, operationem, et felicita- litate comprehendi potest omnis commoditas

tem sed scientia est perfectissima hominis

; corporis ,
pertinens vel ad conservationem
operatio, et vel est felicitas ipsa, vel ad felici- ejus, vel ad deiectationem, vel ad alias opera-
XXV. 9
 ;

o6 DlSPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC/E.

tiones iminanee vitse osterior amor est aliud de aptiori instrumento inveniendse
maxirne proprius hominis, et in ordine ad scientise ; tactus enim priori ratione visum su-
limic amorem praecipue comparatur liic visus perat, quia tactus est universalis sensus ex
cum aliis sensibus, eisque praefertur. Quod parte subjecti, nam est per totum corpus dif-
cxperimento probat Aristoteles , quia niliil fusus, et signum optim.ce et temperatse
est
ipsnm visum aliis anteponimus.
(iuquit) acturi complexionis unde est illud Molles cames
, :

Rationem antem a priori, et qua> adrem pree- aptce sunt ingenio de quo latius in 2 de Ani-
,

sentem maxime spectat, reddit in aitera pro- ma, text. 24. At visus per se. et ut instru-
positione. Circa quam est tertio notandum, mentum ad scientiam , multis modis tactum
duos esse modos acquirendi scientiani, scili- superat. Primo in latitudine objecti; plures
cet diseiplinam, et inventionem.Ad priorem enim differentias percipit, ut liic dixit Aristo-
modum utilissimus est auditus, ut per se con- teles , et circa ccelestia et terrestria vagatur,
stat, qnia voces sunt signa conceptuum so- ; efc rerum motus , actiones , et figuras perspi-
ius autem auditus voces percipit, et quamvis cacius cognoscit, quam ullus alius sensus
ipse non percipiat earom signiflcationem, sed sunt autem broc veluti prima signa et indicia
mens, satis cst quod sit organum proprium, quibus ad res cognosccndas utimur. Secundo,
quo mediante tale sigmim ad mentem perve- citius quam alii sensus percipit cum tamen ,

nit. Hie tamen excessus et est per accidens, ad res etiam distantissimas sese extendat, et
et minimus. Per accidens quidem, quia mo- causa est quod puriori et immaterialiori mo-
dus acquirendi scientiam per disciplinam, est do, et absque alteratione materiali operatio-
quasi per accidens nam et supponit alium,
; nem suam perficit. Tertio vebementius im- ,

loquendo secundum naturas rerum, et solum primit phantasiee quee percipit, quocl experi-
est ad supplendam imperfectionem vel negli- mento constat ; nam tenacius inhcerent me-
gentiam liominum in vacando scientiis inve- morirc, et facilius postea occurrunt. Causa
niendis. Minimum autem excessum appello, autem esse videtur ,
quocl ejus operatio sicut
quia etiam visus plurimum deservit ad disci- spirifualior est, ita majori vi aninioe et conatu,
plinam nam ctiam scripturee sunt signa con-
: et cooperatione etiam majori ipsius pbantasia?
ceptuum, et illae percipiuntur visu; unde mul- fit. Quarto , experimentum visus certius esse
to plura videntur addisci lectione, quee visu videtur experimento tactus, per se loquendo;
fit, quam auditione '. Est tamen discrimen, etsi enim Aristoteles, lib. 1 de Histor. ani-
quod etiam
tota fere utilitas scripturse potest mal,, cap. 'S5, dicat tactum in homine esse
auditu percipi non tamen e converso ea
, ; exquisitissimum , ibi tamen non comparat
cnim energia, vis ac claritas, quse est in voce sensus hominis inter se, et respectu ipsius
ad exprimendos proprios conceptus, non po- hominis, sed curn sensibus aliorum anima-
test scriptura sola aut visu suppleri ; unde le- lium ; et hoc modo ait hominem superare
gimus nonmdlos carentes visu, fuisse doctis- alia animalia in tactu et gustu, cum tamen in
simos partim auditis solis scriptis aliorum,
,
aliis sensibus superetur a multis, saltem in
partiin ctiam explicationibus seu doctrinis multis conditionibus sentiendi ut ab aquila ,

viva voce sibi propositis ; quod vero aliquis in perspicacia et fortitudine visus ; non tamen
omnino surdus evaserit doctissimus, me le- ait tactum hominis superare visum iu certitu-
gissc non memiui, et vix id fieri posse existi- dine. Quinpotius,sect. 31, Problem, qmest. 18,
mo. Nod igitur comparantur bic ab Aristotele incjuit tactum oemulari visum. Itacpie quilibet
bi sensus quoad hoc mmius, sed quoad mo- horum sensuum habet suam certitudinem in
duru acquirendi scientiam per inventionem. ordine ad propriuui adaequatum objectum; m-
In quo dubium non est quin visus ct tactus, terdum vero deficit circa communia sensibiiia
tam auditum quam alios sensus supcrent, ex insufficiente applicationc ; et fortasse quia
quod adeo notum est, ut non egeat proba- visus eminus sentit, et non tactus , ideo faci-
tione solum de comparatione visus et tactus
; lius contingit objectum visus indebitc appli-
inter sc, breviter dicendum superest. cari , ac visum decipi ; si tamen ccetera sinl
12. Gamparatio visus cum tactu. Est igi- paria quoad applicationem objecti , ct dispo-
tiu- advertendum quarto aliud esse loqui de
, sitioncra potentice, non magis accidit decepiiu
signo (ut ita dicam) melioris facultatis, majo- inJVisu quam in tactu. Et aliundc visus ob
risque aptitudinis ad scientiam acquirendam, suam immaterialitatem pcrcipit acutius objec-
tum et cx hac parte
,
ccrtior est ; ideoque
1
Lege Aristoteiem, de seu.su et sensibili, frequentius adhiberi solot ad certiiudinem de
 ,

SECT. VI. QUALITER I! 0M0 APPETaT EAM. a^

rebus sensibihbus accipiendam. His ergo de quisitione impediretur , ideo iilam omittit, ut
causis visus est simpliciier utilior ad scien- hanc obtincat. Atque hoc modo quidam ho-
tias, eamque ob rem naturaliter magis diligi- mines ex individuali e.t propria complexione
tur ; signum ergo cst ut Arisioteles conclu-
, ad unam scientiam magis afficiuntur quam
dit, quod et ipsa scientia naturaliter ab homi- ad aliam per se tamen ac scclusis impedi-
;

ne diligitur. inentis, vei quocl iclem est

(
si una aiteram )

uon impediret, omnes scientias naturaliter

De appef/Uu elicito scientia.'. appeteremus, nec ratione unius alteram des-
13. Sed quo sensu inteliigendum sit, homi- piceremus.
nem appeterc naturaliter scientiam appetitu 1-4. Illatio. Atque hinc facile etiam con-
elicito,explicandum superest. Non enim in stat quid sit hic appetitus in homine ; si enim
eo sensu hoc accipi potest, quocl homo aut sit sermo de appetitu elicito, consiat esse ac-
ex neccssitate semper exerceat amorem vel tum voluntatis, vel efficacem. vel saltem inef-
desiderium scientiee, quoties de illa cogitat ficacem et per simplicemcoinplacentiam, cpia

neque quod illam spernere non possit, eam- maxime naturalis est, et manet etiam in his
quc inquirere nolle utrumque etiim contra
;
cpii efficaciter non intendunt seu eligunt scien-
cxperientiam est non ergo potest hic appe-
; tias vacare. Si vero sit sermo de pondere na-
titus elicitus esse naturalis tancpiam necessa- turali, illud potest considerari ut immediate
rius omuino, vel quoacl exercitium, veicpioacl terminatum ad ipsam scieutiam, et sic non
specificalionem. Primum ergo certum est est aliud cpiarn intellectus ipse et capaci-
hunc appetitmn recte dici naturalem, quocl tas ejus, q;ua scientiam respicit, ut propriam
sit valde consentaneus naturce hominis, ejus- perfectionem. enim Sicut in materia prima
que naturali inciinationi, quatenus homo est. appetitus ad formam non est aliucl ab ipsa

Unde recte Cicer., 2 de Finib. : Natura (in- materia, et naturali ejus capacitate , et simi-
quit) ingenuit homini cupiditatem veri inve- omni alia potentia appetiius ad suum
liter in

niendi. Secundo, dicitur naturalis, quia est actum non est alicpiid additum ipsi potentia 1
,

aliquo modo necessarius quoad specificaiio- sed naturalis constitutio et aptitudo, ita in
nem,tum quia, licet homo possit negiigere intellectu se habet appetitus acl scientiam. At
scientiam, vel nolle quoad appetitum
illam si consideretur pondus naturce ut terminatur

eflicacem qucerendi illam id tamen solum , ad scientiam rnedio appetitu elicito, non est
accidere potest propter extrinsecas causas aliud quam voluntas hominis, quee hoc modo
seu impedimenta cpia? ex accidente acljun- naturaliter propensa est ad omnes hommis
guntur scientiee, nimirum propter laborem et perfectiones non enim appetit voluntas ha-
;

difficultatem cpiam habet scientia^ studium, bere scientiam, appetit tamen naturaliter velle
aut quia impedit aliarum rerum inquisitio- scientiamhominiseu intellectui : ethocmodo
nem, quibus homo vel indiget, vel affectus dicimus hoc pondus voluutatis terminari ad
"
est, vel ob causas unde rnclio-
alias similes ; scientiam meclio actu elicito.
res ingenio minus videntur scientiam appe-
AppetUum naturalem sciendi acl s])cculaiivas
tere, ob difficultatem, cpiam etiarn impossibi-
litafem vocavit Aristotel, 6 Politicor., cap,
scientias esse maximum.
ultim. At vero per sese scientia non potest 15. Ex his ergo satis explicatum relinqui-
displicere, atque ita, seclusis impedimentis, iur axioma illud generaie, homiiii inuaium
necessitate quadam amatur, saltem quoad esse appetitum naturalem ad scientiam; sub
specificationem. Atque hoc quidem maxime hoc autem principio sumendum est hunc ap-
verum habet communi quatenus
in scientia in petiium maximum esse ad scientias specula-
scientia est: tamen etiam est suo moclo \e- tivas, quaa veritatis cognoscenclce gratia tan-
rum cle qualibet scientia in particulari, si in tum quseruntur. Hoc tacite videtur intendisse
ea veritatis cognitio in materia per se
tali Aristoteles toto discursu illius capitis primi
spectetur; semper enim per
est illa perfectio hujus prooemii. Ad quod explicandum dis-
se expetibilis homini. Quod si contingit ho- tinguit hocc omnia, et ordinem eorum inter
minem unam scientiam non amare, ut alteri se, sensum scilicet, memoriam, cxperimen-
intendat, hoc etiam reducitur ad extrinseca tum, artem, scicntiam, quam tacite disiin-
impcdimenta, de cpubus diximus; nam quia guit in eam quce propter opus seu utflitatein,
homo non potest utramque scientiam acqui- et eam quce propter se ipsam quceritur, et
rere, et unius studio ab alterius perfecta in- ultimo loco adjungit sapientiam.
 ,,

58 DISPUTAT. I. DE NA 1URA METAPHYSIC/E.

16. Aliquot AHstotelis dicta in procemio tionis quam ibi capiunt, et ex vehementi ap-
explicantw.
Dicit ergo imprimis sensum objectum illud semper estali-
petitu, vel quia
a natura datum esse eunctis animautibus; non quo modo praesens per visum aut olfactum
vero explicat quid sit, quia hoc non spectat et ideo vehemcntius movet. De sohs ergo il-
ad pra?sens nec etiam dicit omnem sensum
; lis animalibus imperfectis, quae solo sensu
communicatum esse onmibus animalibus, scd tactus, aut etiam gustus potiuntur, certo af-
sensum indefmite solumque intendit suppo-
; firmari potest carere memoria, quia nullum
nere, lmnc esse imperfectissimum gradum illius signum aut effectum habent, nec utili-
cognitionis. Secundo addit bruta animalia in- tatem.
terdum sensum habere memoriam, et
praetcr 19. Qualis in Indis prudentia. Quod
quamdam veluti prudentiam naturalem et ; vero Aristoteles ait, bruta qusedam cum me-
aliqua ad hoc extendi, ut sint etiam discipli- moria habere prudentiam, non proprie, sed
nabilia, parum autem vel nibil experientia? per translationem intelligendum est non enim ;

participare. Ubi adverte, nomine sensusintel- utuntur discursu nec habitum acquirunt
,

ligere Aristotelem etiam cognitionem sensiti- quo de agendis judicent sed quia naturali ;

vam, quae solum in praesentia objecti fit, sive instinctu ita sa?pe operantur, ut tali naturae
per internos sensus, sive per interiorem sen- expedit hic et nunc, et provident de futu-ita
sum communem seu phantasiam fiat quid- ; ris, ac si vere ratiocinarentur, ideo per me-
quid enim ad sentiendum in prcesentia ob- taphoram prudentia appellantur. Dices ergo :

jecti necessarium est, sub nominc sensus hsec prudentia brutorum nihil est aliud quam
comprehendit est autem in omnibus neces-
: instinctus naturse sed hunc instinctum sibi
;

sarium aliquid phantasise seu imaginationis accommodatum omnia animalia habent,

ad sentiendum etiam exterius et ideo, sicut ;
etiam illa quo? memoria carent; cur ergo
sentire, ita etiam imaginatione uti omnibus Aristoteleshoc tribuit peculiariter quibusdam
brutis commune est. Memoria autem addit brutis?Adhoc Javell., lib. 1, q. 7, videtur
viminteriorem conservandi species et utendi nihil distinguere internaturalem instinctum,
illisinabsentia objectorum, ut hoc modo re- ct prudentiam brutorum, et concedere totum
cordari possit quis carum rerum quas sensu quod ratio facta probare videtur, esse, scili-
percepit, etiam cum illas prsesentes non ha- cet, omnibus brutis hanc prudejitiam,
in
bet secundum extcrnos sensus. Hanc ergo eamque opinionem D. Thomae ascribit. Sed,
facultatem ait Aristoteles habere animalia licet fortasse sit qusestio de nomine, ille ta-
queedam, non vero omnia ; non tamen de- men modus loquendi alienus est a mente
clarat qusenam haec vel illa sint. Aristotelis, ut ratio facta ostendit; estque
17. Communiter tamen censentur habere prseter rationem metaphorae ; nam quaedam
memoriam, quae proprie ac perfecte moveri sunt animalia ita stolida, ut nec per meta-
possunt de loco ad locum distantem, sive phoram possint prudentia appellari non so- :

progressivo motu per terram, sive volando
per aerem, sive in aqua natando; nam me-
moria iu hunc fmem data videtur animalibus,
ut ad distantem locum moveri possint, vel fu-
giendo nociva, \cl quaercnclo utilia, qua: ali-
quo modo experta sunt. Ncc refert quod in-
tcrdum potcst brutum ad locum distantem
moveri non ex aliqua memoria, ut in recens
lum ex his omnibus quse memoria carent,
sedetiam exhisfortasse quae memoriapreedita
sunt. Unde Aristoteles non omnia, sed quse-
dam dixit cum memoria habere prudentiam.
Alii nimio rigore accipientcs hanc metapho-
ram, dicunt illa tantum animalia appellari
prudenlia, cjuae operantur ex memoria pra3-
teriti, vel ad fiitura providenda, vel quasi ad

natis constat quia vcl tunc movetur ab ob-

;
eligendum aliquod medium. Ita tenet Fonse-
jecto aliquantulum distanti vel oberrat, et
; ca hic referens alios. Sed nimia videtur hrec
quasi casu vagatur. limitatio enim necessaria in meta-
; non est
18. Musciean habeant memoriam. Quod phoris tanta proprietas. Cum enim Christus
vero de muscis ait hic Aristoteles non habere dixit Estote prudentes sicut serpentes, nou ob
:

memoriam, etiamsi ad loca distantia movean- operationcm cum memoria prteteriti, scd ob
tur, satis incertum est nam signum quo mo-
; naturalem sagacitatem, qua serpens caput
vetur Aristoteles ad id asserendum, scilicet, custodit, id dixit, ut Sancti cxponunt. Etfor-
quia percussae muscee, et loco pulsse, statim mica prudens censetur cum grana in hye-
redeuut importuue, insuificiens est, cum po- mem congregat, etiamsi sine memoria id fa-
tius id possit aceidere ex memoria delecta- ciat, ut cum primo ita operalur. Igilur
 ;; ;

SEGT. IV. QUALITER H0M0 APPETAT EAM. 59

prudentia lifec brutorum , specialis saga- teriori ; hunc autem modum
posteriorem ,

citas "quorumdam est, quee naturse instinctu esse ad disciplinam necessarium.

ita reguntur ut rationem et prudentiam
, 21. De priori genere animalium, scilicet,
hominis imitari videantur ut in genere , disciplinabilium , nihil notandum occurrit ,

dixit Aristoteles, lib. de Hist. anim., c. 5, et

1 nisidisciplinam hanc etiam esse metaphorice
in particulari de multis, lib. 9, c. 6 et seq. intelligendam sicut prudentiam dicuntur :

et in 7 ait hoc prudentite genus frequentius enim disciplinse capacia illa animalia, quse usu
in minori animalium genere, quam in ma- quodam assuescunt, vel accedere cum vo-
jori repeririet ibimulta commemorat, quse
; cantur certo nomine, vel congregari cum ta-
ad hanc prudentiam pertinere dicit, non quia lem sonum aut vocem audiunt, aut fugere
ex memoria prseteritorum, sed quia ex quo- cum aliud signum percipiunt. Unde quaedam
dam quasi naturali ingenio, quo rationem docentur more humano saltare, alia loqui, et
hominis imitantur, proficiscuntur. Atque in similia. Quse omnia fiunt ab his solo naturali
hunc modum hsec prudentia naturalis non in instinctu, supposita memoria et experientia
omnibusreperitur; quse tamen bruta prsedita aut vocis. Ait vero Aristoteles om-
talis signi

sunt illa, semper etiam memoriam habent, nia animalia, quse auditum habent, discipli-
non quia hsec prudentia semper in memoria nabilia esse. Quod fortasse verum est; diflicile
fundetur, sed quia hsec animalia semper sunt tamen fuerit creditu in omnibus animalibus
ita perfecta, ut memoriam participent. Ad- id experientia constare; sine experimento
dere etiam possumus lnrc ipsamet animalia, vero non video quomodo de omnibus tam
natura sua prudentia, memoria rerum quas volatilibus, quam aquatilibus id affirmari pos-
experta sunt, prudentiora fieri. Atque hoc sit. omnia animalia, quae
Facilius dici potest
modo dici posset in favorem secundse senten- disciplinabilia sunt, auditum habere, et for-
tise, quod ipsa naturalis sagacitas tunc ma- tasse etiamvisum, memoriam, ac metapho-
xime prudentiae nomen meretur, quando re- ricam prudentiam seu sagacitatem.
rum memoria quasi exculta est et perfecta 22. Concludit igitur Aristoteles bruta ima-
sed de usu vocis hsec sunt satis dicta. ginationibus memoriaque vivere, parumque
20. animalia disciplinalilia.
Qjace Apcs experientiee participare ; indicans tres gradus,
an audiant.
Subjungit Aristoteles qusedam quorum posterior priorem includit , unde
animalia non solum memoriam habere, sed priores cum exelusione posteriorum intelli-
etiam esse disciplinabilia, alia vero minime. guntur. Animalia enim imperfecta vivunt tan-
Hujus posterioris generis esse dicit, quse curn tum imaginatione imperfecta, quam simut
memoriam habeant, auditu carent, quia au- cum sensu tactus vel etiam gustus habent
ditus est sensus disciplina? et quamvis visus ; alia vero perfectiora cum imaginatione ha-
etiam ad disciplinam juvet, et interdum vi- bent solam memoriam alia vero qua3 his sunt
;

deamus bruta qusedam, ut catulos, signis disciplinse capaciora, imperfectam quamdam

etiam quibasdam externis doceri et instrui, experientiam participare dicuntur, quce usu
tamen hoc nunquam fit sine aliqua coopera- et consuetudine assuescunt, quasi experimen-
tione auditus, quo excitantur et vocantur, ut to quodam ; cur autem illa experientia imper-

signa percipiant. autem Aristoteles

Ponit fecta dicatur, statim amplius declarabimus.
exemplum in apibus, de quibus tamen magna Homines vero ait arte et ratione vivere, quod
controversia est an audiant, ut ipsemet Aris- in reliqua parte capitis declarat, ut ad insti-
toteles docet, lib. 9 de Hist. animal., c. 40 ;
tutum perveniat. Merito autem illas duas con-
et Plinius, lib. 11, c. 20, affirmateas audire, jungit, quia neutra videtur siue altera suffi-
quod absolute videtur probabilius, conside- cere, saltem ad perfectum hominis regimen ;

ratis signis quas ipsi auctores

et experientiis nam non sufficit, nisi
ratio, quse naturalis est,
referunt. Docent enim, apes quibusdam sonis arte excolatur ars vero semper indiget ra-
;

demulceri et attrahi item inter sese quos-

; tionis usu, et attenta consideratione, ut ad
dam sonos edere, quando aut fugam vohmt opus applicetur.
somno excitantur, aut ad dor-
arripere, aut a 23. Experientia solum circa singulare ver-
miendum convocantur. Unde Albertus hic satur. Experientia propie dicta liomini
distinctionem quamdam auditus probabilem pecidiaris. Tertio igitur ait in hominibus
adhibet ; est enim auditus soni ut sic, vel vo- generari experientiam ex memoria Nam :

cis ut dearticulatus sonus est ; aitque apes multec (inquit) ejusdem rei recordationes unius
habere priori modo auditum, non tamen pos- experwitire vim perfteiunt. Quo loco offerebat
 ;

GO DISPUTAT. 1. DE NATURA METAPHYSIfJE.

se occasio declarandi fuse, quid experientia experimentum fallax. Hoc igitur modo pro-
sit, an ad sensum pertineat, vel ad intel-
et pria est hominis experientia, qua? licet sensu
lectum item sitne habitus judieativus
; an , hlchnetur, mente tamen et ratione perficitur,
apprehensivus, et quomodo gignatur, vel ad ut declaratum esi. Unde non consistit in no-
quid inclinet. Sed quia hsec magis pertincnt titiaapprehensiva, sed in judicativa, ex qua
ad scieutiam dc anima, et obiter tautum hic gcneratur habilitas qucedam qua homo ,

ab Aristotele attinguntur, breviter advcrten- promptus redditur ad judicandum hunc effec-

dum est Aristotelem hic plaue docere expe- tum solere a tali causa prodire, quse habili-
rientiam non versari circa universale, sed tas fortasse nihil aliud est quam memoria ta-
circa singulare , sic eniin ait. cowpertum Jia- lium effectuum singularium, non utcunque,
leri, CaJIia? lioc morlo laboranti hoc profuisss, sed ut inter se collati sunt, et similes inventi,
itemque Socrati, atqiie eodcm modo plurihls et cum eis circumstantiis ab eadem seu si-
singulatim , experientice csse, profuisse autem mili causa manasse dignoscuntur. Atque hsee
iis omnibus qui morbo laborent, id jam
certo nunc pro hujus loci opportunitate de expe-
artis esse; et iufra probat utiliorem esse
ad rientia sufficiant.
actiones experientiam, quam solam scieu-
Fxperientia quantum arti ac scientics dc-
tiam vel artem, quia actiones circa singularia
serviat.
versantur. Non ergo pertinet ad experimen-
tum coUcctio universalis ex singularibus 24. Quarto addit Aristoteles artem per ex-
multoque minus assensus universalis, sed so- perientiam generari, perfectioremque cogni-
lum firmum promptumque judicium circa sin- tionem afferre quam experientiam, etiamsi
gularia. Potest enim experientia late sumpta ad actionem sine experientia minus sufficiens
dici de quacunque perceptioue unius singu- sit. Ubi primo ndvertere oportet, Aristotelem

laris, quomodo dici potest quis esse expertus hic indifferenter uti nomine scientife et artis,
vimmr inebriare etiamsi semel tantum id
,
ut ex contextu constat; et quia, licet alias
passus sit, vel in alio viderit; quia vero, ut distincta? virtutes sint , tamen secundum
Hippocrates dixit, experimentum fallax est, quamdam rationem, ars qusedam scientia est,
proprie non accipitur pro unius tantum sin- vel saltem, quod ad rem prtesentem attinet,
gularis cognitione, sed plurium singularium, eadem ratio est de scientia. Deinde
de illa et

ut dixit Aristoteles. Imo nec

satis est ad pro- oportet advertere scientiam vel artem dupli-
priam experientiam perfcctam et saepius ,
cem esse alteram vocant quia, quce solum
:

eumdem cffectum experiri hoc cnim etiam ; demonstrathocita esse &lteram,propter quid,
;

bruta animalia possunt, de quibus Aristoteles cjuffi reddit causam. De priori facile inteliigi-
dixit parum experientiaj participare, quia so- tur,quod per experientiam generetur, quia
lum habent simplicem memoriam eorum sin- solum ex effectibus experimento perceptis
gulariumquae sensu perceperunt; sed ad per- colligit rem talem esse ,
vcl habere talern
fectam experientiam ulterius requiritur c.olla- proprietatem. Sed Aristoteles hic non de hac
tio qusedam eorumdem singularium inter se, scientia, sed de perfecta, et propter quid, lo-
quse propria est hominis, et ideo dixit Aris- quitur, ut manifeste patet; nam cum artificcs
toteles ex memoria fieri homini experientiam. sapientiorcs esse dixisset iis, qui experientia
quia mullfc ejusdem rci recordationes expe- rcrum valent, rationem reddit, quia illi cau-
rientiam perficiunt. Ejusdem, rei, dicit, non sam scvunt, lii non item ; ergo per artem et
individuee et singularis, ita ut ad experien- scientiam inteiligit illam, quse rei causam at-

iinm suffieiat saepfus recordari unius ct ejus- tingit et docet. Gumque pluribus verbis et
dem singularis effectus scnsu percepti; hcec signis dcclaret artifices prseferri operantibus
enim promptiorem memo-
repetitio efficiet cx sola consuetudine aut ex experientia, om-
riam talis effectus, non vero experientiam. nia tamcn huc tendunt, quod artificcs co-
Intelligit ergo ejusdem secundum similitudi- gnoscunt propter quid ct causam rei. Cum
ncm ct convenientiam circumstantiarum et ;
ergo ait artcm cxpericntia generari, dc arte
ad hoc requiritur collatio singularium perre- architectonica ct propter quid intelligit.
eordationem, scilicet, quod tale medicamen- 25. Quod tamen difficile cst, quia huma-
tum profuit Petro laboranti hoc morbo, et num expcrimentum cst fallax, ut cx Hippo-
Paulo similiter nam sinon sit simiJitudo suf-
; quamvis demus interdum esse
crate dixi, et
ficiens, sa,>pc vidcbitur esse experientia, ct certum certitudine sensus, illa tamen certi-
revera non erit. Unde provonit ut saspe sit tudo minor videtur, quam ea quaj ad scien-
 , ,

SECT. VI QUALITER HOMO APPETAT EAM. q\

tiam requiritur ; maxime quia experimentum manuducatur peream ad intelligendasexacte
non est universale, seu cle omnibus omnino rationes terminorum simplicium, cpiibuft in-
singularibus, scientia autem est universaiis tellectis ipse naturali lumine suo videt clare
simpliciter, et complectitur ea etiam singu- immediatam connexionem eorum inter se,
laria, quee sub experientiam non ceciderunt. quce est prima et unica ratio assentiendi illis.

Et quamvis iiiterdum liceat ex his quce expe- 27. An sine experientia, scientia generari
rimur, idem coliigere de singularibus, quce possit. Altera pars difficultatis fusior est,

sub experientiamnonceciderunt, hcec tamen sed proprium babet locum in lib. 1 Poster.,
collectio videtur valde infirma, et ad sum- c. 14 et S8, et ideo breviter quod sentio, pro-

mum sufficiet ad scientiam quia, non vero feram. Quidam enim J

absolutc et sine ulla
propter quid. Rursus occurrebat bic difficul- restrictione aut distinctione putant experien-
tas, an propositio illa Aristotelis, artem ab tiam propriissime sumptam esse necessariam
experientia generari, indefinita tantum sit, ut ad scientiam vcl artem ex parte judicii prin-
sonat, an vero samenda sit ut doctrinalis et cipiorum, ita ut nunquam sufficiat, unius vel
universalis, ita ut nunquam contingat scien- alterius singularis cognitio experimentatis
tiam aut artem in nobis aliter generari. sed necessarium sit multa experiri et inter se
26. Scierdia propter quid, qiwmodo ab cx- conferre, et omnia uniformia et sine discri-
perientia cavsetur.
Ad priorem partem res- mine reperire. Namantequam intellectus om-
pondetur, argumentum concludere experien- nem banc cliligentiam adbibeat, non potest
tiam esse non posse propriam et per se cau- omni certitudine naturali assentiri, prout in
sam seu scientiee a priori, sed esse oc-
artis, primis principiis necessarium est, quia cum
casionem vei conditionem quamdam neces- ipsum lumen intellectus nostri sit infirmum
sariam, qua paratur via ad scieiitiam acqui- et imperfectum, nisi juvetur experientia, fa-
rendam. Quocl intelligetur facile, aclvertendo cile ballucinari potest ; sicut e converso ipsa
in scientia duo per se requiri, scilicet veri- etiam experientia per sefallax est, nisiintel-

tatem, quce scitur ac demonstratur, quse con- lectus suo lumine invigilet ad rationes rerum,
clusio dicitur; et principia, per quce scitur ac et connexionem terminorum in se ipsa intuen-
demonstratur. Scientia ergo conclusionis per dam. Putaturque hcec sententia esse Aristo-
se tantum pendet ex principiis nam, cum sit ;
telis variis inlocis, scilicet, lib. 1 Prior.,c. 31,
scientia a priori, ut diximus, mediumex quo etlib. 2, c. 23, etlib. 1 Poster., c, 14, et 2
per se deducitur, non est experientia sed , Poster., cap. ult., ubi interpretes antiqui ita
causa ipsius effectus qnem experimur; unde sentire videntur. Nihilominus si de experien-

si principia, quce causam conclusionis conti- tia proprie dicta sit sermo, mihi videtur dis-
nent, sciri possent vel intelligi clare sine ex- tinctione utendum, tam in principiis ipsis,
perientia, nullo modo scientia conclusionis quam in modo
acquirendi scientiam. Dixi, si
ab experientia penderet. Principiorum autem de experientia propria sit sermo, quia si ge-
cognitio evidens, quaj propria illorum est neratim agatur cle quacunque sensibili cog-
non ex aliquo medio, sed ex ipso riaturali lu- nitione necessaria ad terminorum apprehen-
miiie immediate nascitur, cognita extremo- sionem ef intelligentiam, clarum est hanc
rnm significatione seu ratione. Agimus autem esse necessariam ad cognitionem principio-
de principiis primis et immediatis, nam si rum, quia omnis nostra cognitio a sensu in-
sint mediata, erunt conclusiones demons- cipit; hcec autem non estproprie experientia,
tratce, de quibus eadem erit ratio qua3 cle quce, ut ex dictis constat, in judicio seu ha-
omnibus aliis veritatibus, quae a priori sciun- bitu judicativo consistit; et de hac sine dubio
tur.Igitur nec immediata principia per se locutus est Aristoteles. De hac ergo loquendo,
cognoscuntur per experientiam tanquam per distinctionc utendum est principia enim non
;

proprium medium hoc enim modo non co-

; omnia requalia sunt. Est namque iraprimis
guoscerentur ut principia, sed ut conclusio- unum vel alterum generalissimum et notissi-
nes a posteriori demonstratce, et scita3 per mum, scilicet Q.uGdlibet est, vel non est,
:

scientiam quia; ut sic autem non possent Impossibile est idem simul csse et non esse ;

esse sufficientia ad generanclam scientiam et ad hsec cognoscenda nullarecrairitur expe-

propter quid conclu&ionis, quia non potest rientia, sed sola tcrminorum apprehensio,in-
causa nobiliorem effectum producere craam telligentia seu explbatio imo vix possunt illa ;

ipsa Relinquitur ergo experientiam solum

sit.

reqniri acl scientiam, nt intellectus noster 1

Fonseca, lib. 1, c, 1, q. 4.
 ;

6-2 DISPUTAT. I. DE NATURA METAPHYSIC^E.

principia ad positivam experientiam reduci mittenda enim heec principia in doctrinis,
nam, de qnocumque singulari possimus
licet nullus expectat plurium singularium induc-
experiri quod sit tamen quod tunc non ca-
, tionem, vel experimentalem cognitionem, sed
reat existentia, non possumus positive expe- facillimo negotio rationes terminorum quis-
riri distincto experimento ab eo quo videtur que intelligit , et statim illorum veritatem
illud esse, sed sola intelligentia id percipitur mente intuetur, prseceptoris mediocri dili-

explicatis terminis. Et hoc videtur adeo per gentia adhibita.

senotum, ut alia probatione non indigeat.
Possumus tamen ad majorem explicationem
exemplum adhibere ; nam si bominem
ticum, qui ob ignorantiam terminorum nescit
assentiri illis principiis, velimus inducere ad
eorum assensum, nulla certenova experientia
utemur, sed solum conabimur ita terminos
explicare, ut intelligat, rem, quamvidet esse,
non posse absolute non esse.
28. Prseter ba?c vero priucipia notissima,
de quibus vix potest (ut opinor) esse contro-
versia, quin propriam experientiam non re-
quirant, sunt alia etiam valde universalia, et
29. Ad scientiarnm inventionem experientia
principiorum regulariter necessaria. At vero
rus- qui sola inventione scientias acquirunt, indi-
gent experientia ad borum principiorum co-
gnitionem, quia sine illa, et sine exteriori ad-
jutorio prseceptoris et doctrinse, non possunt
haec principia satis proponi, aut rationes ter-
minorum satis cognosci, ut illis evidens prre-
beatur assensus. Atque hoc confirmant testi-
monia Aristotelis, et usus ipse satis id ipsum
docet. Ratio autem est, quia nostra intellec-
tiva cognitio valde limitata est et imperfecta,
nimiumque a sensu pendet et ideo sine suf- ;

communia omnibus scientiis, ut, Qiue-

fere ficiente adminiculo ejus non potest cum suffi-
cv.mque sunt eadem imi tertio, sunt eadem in- ciente certitudine et firmitate procedere, et
ter se; et : Omne totmn est onajus sua yarte ; inde accidit sfepe ut qui multum de intellectu
et Si ai cequalibus cequalia clemas, quw re-
: confidunt, sensum deserentes, facile in rebus
manent sunt ccqualia. Et de his distinguere naturalibus errent, ut annotavit Aristoteles,
oportet, quando talium principiorum notitia 8 Physicorum, c. 3. Oportet autem hic hmi-
inventione acquiritur, vel disciplina. Nam in tationem adhibere, nimirum hoc regulariter
boc posteriori modo existimo non esse neces- intelligendum esse ; nam adeo posset aliquis
sariam experientiam proprie sumptam, sed pollere ingenio, et tam attente ac considerate
supposita illa, quse ad distinctam notitiam rationem totius etpartis, verbi gratia, in uno
terminorum satis sit, et explicatis sufficienter tantum singnlari perpendere ut veritatem ,

per doctrinam rationibus terminorum, abs- totius principii indc statim eliceret; sicut
que alia experientia posse intellcctum assen- dicunt Theologi animam Ghristi ex sola effi-
tiri suo lumine cum sufficiente evidentia et cacia naturalis ingenii , sine speciali admini-
certitudine. Et ratio est, quia hffic, quae re- culo supernaturali, ex uno phantasmate eli-
quiruntur adbujusmodi assensum evidentem, cuisse multas veritates vel principia. Quia me-
sive sit expericntia , sive queecunque alia dium experientiee non est tam per se neces-
terminorum non requiruntur ut
declaratio, sarium, quin possit ahunde suppleri.
formalis ratio assentiendi neque etiam nt , 30. Alia denique sunt principia particula-
principium per se efficicns, seu eliciens actum ria et propria singularum scientiarum, et de
assentiendi, sed ut sufficiens applicatio ob- his verisimile est necessariam esse experien-
jecti, ut in priori parte difficultatis declaratum tiam ct collationem multorum singularium,
est. Sed nulla suadeat
est sufficiens ratio, quae ad firmum et evidentem assensum eorum,
experientiam rigorosc sumptam, prout inclu- non tantum via inventionis, quod est notissi-
dit multorum singularium intuitionem, et col- mum, sed etiam via disciplinse, quia rationes
lationem, ac inductionem essc necessariam , terminorum in his principiis non sunt ita no-
ad sufficicntcm applicationem horum princi- tce ac faciles , ut sufficiat quadibct propositio
piorum, per sufficicntem apprehensionem eorum, nisi is qui addiscit, eas conferat cum
tcrminorum, eorumque rationum intelligen- singularibus quse novit, ct; videat , cum illis,

tiam aptamque compositioncm. Gur cnim non et cum omnibus, quaj de talibus rcbus exper-
potest hoc per doctrinam suppleri adhibito , tus est, recte consentire ; nunquam item ta-
ad summum uno vel altero exemplo sensibili, lia principia, instantiam ( ut dicunt )
passa
quo satis penctrato pcr intelleclum etatim ,
esse.Denique in his tanta fere semper est
apparct per se evidens veritas principii? At- ut vix pcrveniatur ad assensum
difficullas ,

que hoc ipsum confirmat experientia ; adad- proprium principiorum, seu per se notum de
 )

SEGT. VI. QUALITER HOMO APPETAT EAM. 63

illishabendum, sed inductione et notitia a sciendi ad practicas scientias feramur, sed
posteriori sistatur; ergo signum est ad obti- quod vehementius ad speculativas.
nendum assensum evidentem ex ipsorum ter- 33. Practicw scientiw propter solam verita-
minorum rationibus probe cognitis multam tis cognitionem appeti possunt. Sed queeres
esse necessariam experientiam majorem qui- ; an practicas scientioe etiam appeti
possint
dem aliquam vero via disci-
via inventionis , propter veritatis cognitionem, in ea sistendo,
plinee cpiamvis pro ingeniorum diversitate,
: absque usus utilitate. Quidam enim genera-
major etiam vel minor sufficiat. tim negare videntur homines posse appetere
31. Scientiw varice partitiones. Quhito scientias practicas tantum sciendi causa, sed
loco proponit tacite Aristoteles divisionem solum propter opus. Verumtamen , licet
artis seu scientiee (
jam enim notavimus heec scientia practica in hoc differat ab specula-
nomina indifferenter hic sumi ) in scientiam tiva, quod per ad opus, illa vero
se ordinatur
practicam et speculativam, quas in eo distin- minime, ut suo loco hoc tamen non
diceturj,
guit, quod praeticee ad vitee usum et commo- excludit quin practica scientia proxime et im-
ditatem, speculativee solum ad veritatis co- mediate conferat alicujus veritatis cognitio-
gnitionem referantur. Practicas etiam subdis- nem, imo id necessarium est, alioqui scientia
tinguit tacite nam alioe ad vitee necessaria,
: non esset. Omnis autem cognitio veritatis est
aliee vero ad voluptatem utique sensibilem ( per se amabilis, etiamsi aliam utilitatem non
conferunt. Prioris generis sunt vel mechani- afferat nam per se est magna perfectio na-
;

cee artes, ut sutoria, etc, vel medicina et si- turte intellectualis. Unde Angeli has artes no-
miles ;
posterioris autem generis esse viden- runt, etiamsi ad suum usumillis non serviant.
tur artes quae voeantur liberales , ut musica, Et ideo scientiee practicee etiam sunt appeti-
ars etiam pingendi, omnes denique ,
quae ad bilespropter cognitionemveritatis, etiamsi in
oblectandos sensus pertinent. Ab his ergo ea sistatur, et ad usum non ordinetur. Et
omnibus separat scientiam speculativam quee confirmatur, quia alias revera non appete-
in contemplatione veritatis sistit, et propter rentur ex vi appetitus sciendi, quia appete-
eam solum est, adeo ut licet ad illam maxima rentur tantum ut meclia medium autem ut
;

voluptas consequatur , tamen secundum rec- medium non appetitur, nisi ex vi propensionis
tum et optimum naturae ordinem illa non ad finem; et ita rnusica non appeteretur,
propter voluptatem queeratur, sed propter se- nisi ex vi appetitus voluptatis vel lucri, etsic
se voluptas autem solum ut juvet ad fruen-
; de aliis, non autem ex vi appetitus scientiee
dum ipsa veritatis consideratione et contem- ut sic, cum sint vcree, et in suo genei^e per-
platione majori quiete ac perseverantia. Ex fectee scientiae. Quod etiam experientia docet;
quo recte colligit hoc genus scientiee alteri multi enim in harum scientiarum exercitio
preeferri, eosque sapientiores haberi, qui con- recreantur, non propter usum vel utilitatem,
templationem veritatis propter se ipsam in- sed solum ut sciant. Regulariter autem solum
sam intendunt. Nobilius enim est id quod est propter utilitatem aliquam humanam quee-
propter se, quam quod propter aliud; item runlur, quia hoc est magis conforme institu-
quia optimum in homine est veritatis con- tioni et fini talium artium, et quia sensibi-
templatio heec autem eo excellentior est,
; lia commoda vel necessitates aut voluptates
quo est de rebus altioribus, et quee ad ope- frequentius plus movent, et quia si scientia
rationem non ordinantur. Hactenus Aristo- propter solam veritatem queerenda esset, in
teles. aliis scientiis nobilioribus quaereretur, pree-
32. Conclusio cx omnibns Aristotelis dictis sertim cum non possit homo omnibus simul
jam explicatis.
Ex quibus tacite, ut dixi, vacare. Si igitur practicee scientire appetibi-
concludere visus est, illum appetitum, quem ]es,quidem sunt, multo tamen magis specu-
natura homini ad sciendum dedit, maxime lativee, si appetitus hominis, ut homo est,

propendere mcontemplationemveritatis pro- spectetur, et aliis humanis commodis aut ne-

pter se ipsam, quia hsec est suprema hominis cessitatibus non impediatur.
operatio. Et consequenter hinc concluditur
quod propositum est, hunc, scilicet, appeti- Totius qutpstionis resolutio.
tum esse magis inclinari ad speculativas 34. Ultimo concluditur ex dictis omnibus
scientias, quam ad alias, quia illae ordinantur assertio intenta, metaphysicam esse maxime
ad veritatem contemplandam propter se ip- appetibilem ab homineut homo est, tam ap-
sam. Unde non excluditur quin appetitu petitu naturali, quam rationabili optime or-
G4 DISPUTAT. II. DE CONCEPTU ENTIS.

dmato. Probatui' tacite ab Aristotele itt fme denique quod eadem quse in prioribus libris

ejusdem capitis, quia inter omnes speculati- dicta fuerant, vel repetat, vel in summam re-
vas scientias hssc inaxime nomen sapiettti.se digat, ut patet ex libro M, et aliis. Quee vero

meretur. cum vefsetur circa primas causas, uiilia sunt , scituque digna et necessaria , in-
omniumquc principia, quodanobis superiori sudarunt satis in eis explicandis, prout in lit-

sectiofle satisdeclaratumest. Si ergo scientia? tera Aristotelis continentur , varii exposito-

speculativa? inter omnes maxime appetuntur, res Grreeci, Arabes et Latini , ex cjuibus nos
inler quas ha?c est suprema, erit utique ex se prsecipiie utemur Alexandri Aphrodisaei, Aver-
maxime appetibibs. Tandem maximus bomi- rois, et maxime omnium clivi Thoma?. exposi-
nis appetitus est ad suaffi naturalem felicita- tione. Rerum vero ipsarum examinationem iri
tem ; luec autem per banc scientiam compa- sequentibus disputationibus trademus, siniul-
ratur, velpotius in ipsius perfecta assecutione que curabimus Aristotelis mentem ac sensum,
consistit. Xam, ut traditur lib. 40 Etbicor., et singula testimonia, in qnibus fere quaestio-

luee felicitas in contemplatione Dei et sub- nes omnes fundari solent, accuratius decla-
stantiarumseparatarumposita est;ha?c autern rare. Ut vero Aristotelis studiosis omni ex
contemplatio proprius actus est, et pra?cipuus parte satisfaciamus, in fine hujus operis indi-
bujus scientia? crgo et
finis ; felicitas naturalis cem quaestionum omnium , cpia? circa textum
in actu hujus scientiee consistit; est ergo hic Aristotelis, et servato ejus ordine, tractari
appetitus maximeconsentaneus, tam natura?, solent, vel nobis occurrerunt ,
posuimus , et

quam recta? rationi. Superest ergo ut omni loca in cmibus nos eas disputamus , designa-
diligentia et studiohanc perfectissimam scien- vimus. Quod si fortasse sententise aliqua?
tiam investigemus. Aristotelis, quarum cognitio^ ad alias scientias
utilis est, in his libris occurrant, c[ua? iri nos-
tris disputationibus, servato doctrina? ordinc
DISPUTATTO II.
quem instituimus, tractari non possint, in eo-
DE RATIONE ESSENTIALI SEU CONCEPTU ENTIS. dem indice breves circa textum Aristotelis
annotationes tradimus , in quibus, quidquid
Ordo ratioque doctrince in Jwc opere ser- itt disputationibus tactum non est, et aliquid
randa.
His suppositis, qua? de objecto seu habet, declaramus.
difticultatis vel utilitatis

subjecto lmjus scientia? tradidimus, necessa- In prsesente ergo disputatione explicanda no-
rium imprimis est, ejus propriam et adsequa- bis est qua?stio, quid sit ens in quantum ens;
tam rationem, ac deinde proprietates ejus et nam, quod ens per se notum est, ut
sit, ita

causas exponere, et ha?c erit prior principa- ttulla declaratione indigeat. Post quasstionem
lispars hujus operis. Inposteriori prsecipuam autem, an est, quaastio quid res sit, est prima

ejus partitionem proponemus, atque ita res omnium quam ,

in initio cujuscunqne scien-
omnes, qua? sub ente continentur, et illius tia? de subjecto ejus prsesupponi , aut decla-
rationem includunt, ut sub objectiva ratione rare, necesse est. Hoecautem scientia, cum
hujus scientia? cadunt, et a materia in suo sit omnium naturalium prima atque supremn,

esse abstrabunt, quantmn ratione naturali non potest ab alia sumere vel probatam vel
attingi possunt, investigabimus et explanabi- declaratam subjecti sui rationem et quiddita-
mus. Ut enim majori compcndio ac brevitate tem, et ideo ipsam statim in initio tradere et
utamur, et conveniente methodo universa declarare oportet.
tractemus, a textus Aristotelici prolixa expli-
cationc abstinenduin duximus, resque ipsas, SECTIO I.

in quibus haed sapicntia versatur, eo doctrinse Utrum ens in quantum ens liabeat in mente nostra
miline ac dicendi rationc, qua? ipsis magis unum conceptum formalem omnibus cntibus
consentnnea sit, contcmplari. Nam, quod communcm.
spectat ad Philosophi textum in bis Metapby-
sica? libris, nonnullae partes ejus parum ba- Conceptus fornialis, ct objectims qnid
\.

bent utilitatis, vcl quod varias qurestiones ac sint, et inquo differant. Supponenda im-
dubitationes proponat , easque insolutas re- primis est vulgaris distinctio conceptus for-
bnquat, ut in toto tertio libro vel quod in , malis ct objectivi ; conceptus formalis dicitur
antiquorum placitis referendis ct rcfutandis ,
actus ipse, scu (quod idem est) verbum cjuo
immoretur, ut ex primo fcre libro et ex ma- , intellectus rem aliquain seu communem ra-
gna parto aliorum constare facile potest, vel tionem concipit ;
qui dicitur conceptus, quia
 ;
,;

SECT. I. AN Slt UNICUS EN1IS FORMALIS CONCEPTUS. 05

est veiuti proles nientis : formalis autem ap- distinguat de conceptu perfecto vel imper-
pellatur, vel quia est ultima forma mentis, fecto, tamen illa distinctio coincidit cum alia

vel quia formaliter reprajsentat menti rem Fonsecee statim tractanda; unde, si attente
cognitam, vel quia revera est intrinsecus et legatur, hoc revera sentit eumque veritatem ;

formalis terminus conceptionis mentalis, in attigisse , aut propius ad illam accessisse,

quo differt a conceptuobjectivo,utita dicam. dixit Fonseca, 4 Metaphys., cap. 2, qiuest. 2,
Conceptus objectivusdiciturres illa,vel ratio, sect. 3. Fundamentum est, quia alias ens es-
qua3 proprie et immediate per conceptum for- set univocum, et non analogum, quod infra
malem cognoscitur seu reprsesentatur ; ut, videbimus esse falsum. Sequela probatur,
verbi gratia, cum bominem concipimus, ille quia univoca sunt quorum nomen est com-
actus, quem in mente efficimus ad concipien- mune. Ratio vero substantife nomini accom-
dum hominem, vocatur conceptus formalis;_ modata est eadem , teste Aristotele ,
initio

bomo autem cognitus et repreesentatus illo Praedicament.; sed omnibus entibus commune
actu dicitur conceptus objectivus, conceptus est nomen entis ; ergo vel ratio nominis est
quidem per denominationem extrinsecam a una et eadem, et sic ens erit univocum, vel
conceptu formali, per quem objectum ejus non est una, et sic nec conceptus formalis
concipi dicitur, et ideo recte dicitur objecti- entis poterit esse unus, quia conceptus foi-
vus, quia non est conceptus ut forma intrin- malis habet suam unitatem ex aliqua una re
sece terminans conceptionem, sed ut objec- vel ratione concepta, quam
adeequate respi-
tum et materia circa quam versatur formalis Unde, si ille
cit. conceptus est etiam voci seu
conceptio, et ad quam
mentis acies directe nomini entis adeequatus, non potest magis
tendit, propter quod ab aliquibus, ex Aver- esse unus, quam sit una ratio entis illo no-
roe, intentio intelfecta appellatur; et ab aliis mine significata.
dicitur ratio objectiva. Unde colligitur diffe- 3. Secunda opinio ,
qua? potius est pra?ce-
conceptum formalem et objecti-
rentia inter Contra gent,
clentis explicatio, est Ferrar., 1
vum, quod formalis semper est vera ac posi- cap. 34, cpii duplicem concejjtum
distinguit :

tiva res et in creaturis qualitasmenti inlire- unum appellat cpiicl nominis, alium cpiid rei
rens, ohjectivus vero non semper estverares priorem dicit posse esse unum in conceptu
positiva; concipimus enim interdum priva- entis, posteriorem vero minime utrumque ;

tiones, et alia, qua3 vocantur entia rationis, vero fundat in analogia entis. Et explicatur
quia solum babent esse objective in intellec- in hunc modum ex communi ratione analo-
tu. Item conceptus formalis semper est res gorum dupliciter enim concipi possunt, uno
;

singularis et individua, quia est res proclucta modo, proprio conceptu reali significato per
per intellectum, eique inhairens conceptus ; nomen, et hocmodo, quatenus analoga sunt,
autem objectivus interdum quidem esse po- non habent unum conceptum realem, sed
test res singularis, et individua, quatenus plures, ut patet, tam in analogis proportio-
menti objici potest, et per actum formalem nalitatis quam proportionis seu attributionis
concipi, ssepe vero est res universalis vel nam si, hoc nomine, ridens, proprius
auclito
confusa et communis , ut est homo, substan- conceptus rei significatEe formetur, non unus,
tia, et similia. In hac ergo disputalione, pree- sed duplex conceptus formatur unus homi- :

cipue intendimus explicare conceptum objec- nis, qui proprie ac formaliter ridens est; alius
tivum entis ut sic, secundum totam abstrac- bruti,quod solum per quamdam proportiona-
tionem suam, secundum quam diximus esse litatem sic appellatnr. Quod si non uterque
metaphysica? objectum; quia vero est valde horum conceptuum, sed alter tantum forma-
difficilis, multimicpie pendens ex conceptione tur, non concipitur illa vox secundum totam
nostra, initium sumimus a conceptu formali, analogiam, seu communem significationem
qui, ut nobis videtur, notior esse potest. ad res solum prout univoca est
illas, secl vel
respectu hominum, velsolum prout translata
Varice sententice referuntur. est, et metaphorice brutum significat. Et si-

2. Prima sententia absolute negat dari mile est in analogis attributionis, verbi gra-
unum conceptum formalem entis, qui revera tia, sanwn; nam si proprius rei significata3

sit in se unus, et preecisus ac distinctus ab conceptus formetur, non est unus, sed multi-
aliis conceptibus particularium entium. Ita plex : unus animalis, quod formaliter etpro-
senlit Cajetan., opuscul. de Analog. noinin., prie sanum est alii aliarum rerum, quse per
;

cap. 4 et 6. Licet enim obscure loquatur, et varias habitudines, seu denominationes a sa-
 ; ?

66 DISPUTAT. II. DE CONCEPTU ENTIS.

nitate animalis extrinsecus sanee appellantur. illas naturas substantiales aut viventes, sed
In utroque autem ex his analogis potest unus rationem substantiee, viventis, etc. , et ideo
coneeptus valde confusas formari ,
qui magis ad formandum conceptum distinctum respon-
est de vocis significatione quam de aliqua re, dentem significato talis vocis, non esse ne-
ut si, audito nomiiie sani, concipias qnod lia- cessarium ad particulares naturas descen-
bet ordinem ad sanitatem. Sic igitur in pree- dere; secus vero esse de ente, quia imme-
senti . audito nomine entis ,
potest formari diate significat entitates, saltem simplices, id
conceptus confusus, comprehendens quidquid est, non compositas ex natura communi et

habet esse, vel habitudinem ad esse; sed hic differentia contrahente. Secl hoc revera fal-
tantnm est eonceptus quid nominis tamen, ; sum est, ut fusius constabit ex sectione se-
si revera concipiantur res illo nomine signi- quenti, et nunc breviter patet ex communi
ficatae, non formatur unus conceptus, sed modo enim dicat, ens im-
concipiencli. Quis
plures. mediate significare Deum ut Deus est, etiam
-i. Sententia FonseccB hiiic proxima. Nec si Deus simplicissimus sit, et non compositus

multuni ab hac sententia differt Fonseca su- ex natura communi et differenlia contrahente
pra distinguens triplicem conceptum entis, Denique idem interrogari potest de substan-
scilicet, distinctum, confusum et medium, id tia,accidente,etaliisgeneribusvelconceptibus
est, partim confusum partim ,
distinctum. simplicibus.Item, curmagis dicetur ens signi-
Distinctus est, qui determinate et expresse ficare immediate entitates simplices ,
quam
repraesentat omnes entitates simplices, quas compositas ex natura communi et differentia
ens immediate significat, et hic non est unus, contrahente,utestanimal, habitus, etc? nam
sed plures. Gonfusus est, qui reprsesentat om- ens ut sic generatim omnia sub se compre-
nia confuse et indeterminate, et hic est unus. hendit, et sicut in conceptu substantiee, vel
Medius vero qui partim confusus, pariim dis- qualitatis, nihil includitur quodnon sit ens,
tinctus est, qui determinaterepraesentatunam itaneque in conceptu animalis, vel habitus.
naturam, verbi gratia, substantiam, cseteras Quod autem conceptus compositus possit re-
vero, scilicet, quantitatem, qualitatem, etc, solvi in plures, quorum neuter alterum in-
implicite et indeterminate, quatenus omnes cludat, non autem conceptus simplex, parum
cum substantia proportione quadam conve- refert ad mediatam, vel immediatam signifi-
niunt, et hic etiam unus esse dicitur. cationem. Quis enim credat ens immediate
5.Tot distinctionum diversitatem obesse significare rationale, et non hominem, quia
potiv.s quam prodesse claritati. Sed lmjus- rationale dicit simplicem conceptum, ethomo
modi distinctiones mihi videntur sine causa compositum ? Itaque, sistendo proprie ac pree-
multiplicari, remque potius confundere quam cise in conceptu formali entis ut sic, nonper-
explicare. Nam
de coneeptu formali entis lo- tinet ad ipsum ut per eum concipiantur di-
qui debemus, non juxta id quod de rebus stincte particularia entia secundum proprias
omnibus, quee sub hac voce comprehendun- et determinatas rationes ; ideoque conceptus
tur, cognosci et comprehencli potest, prout in entis ut sic, si in eo sistatur, semper est con-
se sed prout hac voce significantur
sunt, fusus respectu particularium entium, uttalia
alioqui non erit sermo de conceptu entis in sunt. Et ideo D. Thomas, 1 p., q. 14, art. 6,
quantum ens, sed de conceptu rerum om- dicit, quod si Deus tantum cognosceret alia a
nium tum existentium, tum etiam possibi- se, in quantum sunt entia, tantumcognosce-
lium, qualenus tales sunt, et inter se distin- ret in communi, confuse, et imperfecte unde ;

guuntur quomodo a nemine possunt uno

,
concludit. non tantum ea cognoscere secun-
conceptu formali distincte coneipi,nisi a solo dum quod communicant in ratione entis, sed
Deo, ut recte idem auctor notavit. Hoc autem etiam secundum quod unum ab alio distin-
sensu etiam conceptus substantice aut viven- guitur; sentit ergo conceptum entis ut sic,
tis, si illo modo sit explicitus et distinctus, preecise in eo sistendo,semper esse confusum
erit tantum quo omnes substantiee vel
illo, respectu cujuscunque determinatee rationis
viventia omnia, quatenus sunt, distincte con- entis, prout in se talis est, et ab aliis distin-
cipiantur, quomodo solus etiam Deus poterit guitur, sive composita sit, sivc simplex.
habere eorum formalcm conceptum distinc- 7. Modus loquendi aliorum non probatur.w-
tum substantiee, viventis, etc. Quapropter etiam illud membrum de con-
6. Dices, substantiam, vivens, et similia ceptu partim confuso partim distincto est
,
,

nominn, non significare immecliate has vel supervacaneum ad rem preesentem explican-
 ;

SECT. I. AN SIT UNICUS EN TIS FOKMALIS CONCEPTUS. 07

dam. Primo quidem, quia conceptus substan- sentat illam habitudinem,sed solum terminum
tise improprie dicitur, implicite vel confuse ejus, et illumnon formaliter sub ratione ter-
esse conceptus accidentis universum , et in mini sed secundum absolutam rationem
,

conceptus proprius primi analogati impro- suam ; ergo hoc non satis est ut ille conceptus
priissime dicitur esse confusus conceptus cse- dicatur implicitus vel confusus conceptus ac-
terorum analogatorum, quae secundaria sunt, cidentis. Atque idem considerari facilepotest
quamvis multi ita loquantur dicentes, sicut in cseteris analogatis, seu conceptibus eorum
idem nomen, licet immediate significet pri- nam conceptus formalis hominis ridentis ut
mum analogatum, secundario significat cse- sic, nullo modo est conceptas confusus prati,

tera, ita conceptum formalem primi analo- nec conceptus proprius animalis sani est con-
gati, confuse repraesentare caetera, quatenus ceptus medicinae, et sic de aliis. Et ratio est,
illi primo similia sunt, vel proportionalia; nam quia id, quod fundat bujusmodi analogiam,
quod reprsesentat distincte aliquid, conse- vel est aliqua realis convenientia seu simili-
quenter videtur repreesentarc , saltem con- tudo inter analogata, ut de ente infra dice-
fuse , alia illi similia. Secl lioc quamvis sit mus, et illa non reprsesentatur per concep-
parvi momenti, et fortasse de modo loquendi, tum proprium alicujus analogati; velnon est
mihi non probatur, quia hujusmodi conceptus propria similitudo, sed solum proportio quse-
proprius et distinctus primi analogati tantum dam, vel attributio, et hsec etiam non satis
est unus, tantum reprtesentat ip-
et formaliter est ut conceptus proprius unius analogati, ut
sum primum analogatum in quo non recte ; tale est, repraesentet aliquo modo reliqua,
cumnomine comparatur,quia'nomen significat sed solum formam illam, per ordinem ad
per impositionem tantum,etideoidem nomen, quam reliqua talia denominantur, quae ab-
quod primario ac proprie unum significat, solute et prout in se talis est, et non cum ha-
potest per translationem imponi ad alia se- bitudine ad reliqua, per talem conceptum re-
cundario significanda conceptus autem rei ; praesentatur.
tantum naturaliter reprsesentat rem ipsam, et 8. Addo ulterius quidquid sit de hoc lo-
:

ideo si est proprius et adaequatus conceptus quendi modo, quod determinatus conceptus
primi analogati secundum propriam rationem substantiae dicatur confusus reliquorum ge-
ejus, non potest repraesentare reliqua unde ; nerum entium, seu accidentium tamen ad- ,

nec per se facit illa cognoscere, sed ad sum- huc ille dici non potest conceptus formalis
mum esse potest veluti origo ,'
seu occasio, entis ut sic, tum quia ille est proprius con-
denominentur secun-
ut alia concipiantur, et ceptus formalis substantiae, ut substantia est,
dum aliquam proportionem, vel habitudinem conceptus autem proprins entis esse debet
adjprimum analogatum quod non est satis ut ;
diversus a conceptu substantise, quandoqui-
conceptus specialis et proprius primi analo- dem ens recte dividitur in substantiam et ac-
gati dicatur implicitus vel confusus reliquo- cidens ; tum etiam quia ens non significat
rum. Deinde interrogo, an ille conceptus pri- immediate substantiam, ut infra ostendam
mi analogati sit idem omnino cum conceptu, ergo nec immediate exprimit propriiun for-
qui respondet proprio nomini ejusdem rei seu malem conceptum substantiae. Rehnquitur
naturae, verbi gratia, substantise, an vero sit ergo conceptum formalem entis ut sic, com-
diversus. Hoc posterius clici non potest, quia, paratum ad determinata entia ut talia
si uterque est proprius conceptus substantise, sunt, semper esse conceptum confusum et
intelligi non potest in quo sit divcrsitas, ut indistinctum in repraesentando hoc vel illud
alter dicatur repraesentare accidentia, et non ens. Dico autem respectu particularium en-
alius. Si vero dicatur prius, ergo non magis tium, ut talia sunt, quia respectu ejus ob-
potest ille conceptus dici repraesentare acci- quod immediate et proprie repraesentat
jecti,
dentia, quam conceptus proprius hominis alia (quodcunque illud sic), dici potest, et revera
animalia ; imo minus id dici poterit, cum sit est proprius et distinctus conceptus, sicut
minorsimilitudo. Item, quia alioqui dicendum idem conceptus animalis ,
qui respectu ho-
esset, substantiam habere unum conceptum minis est confusus, respectu animahs ut sic,
formalem aliquo modo communem substan- est proprius et distinctus, quamvis sub hac
tise, et accidenti, quod revera impropriissi- eadem comparatione idem conceptus sim-
mum est, et in rigore falsum, quia, licet ac- plex soleat dici confusus respectu illius
,

cidens dicat habitudinem ad substantiam, ta- conceptus cornpositi, cpio animal per suam
men conceptus substantiae nullo modo reprae- definitionem concipitur. Atque siinili modo,
 .

68 DISPUTAT. II. DE CONCEPTU ENTIS.

potest, vel iu diversishominibus vel in stentice ut sic, quia. quoties boc modo de exi-
uno diversis temporibus unus eoncep-, stentia loquimur- et disputamus tanquam dc
tus entis essc distinctior alio, et e contrario uno actu, revera non formamus plures con-
unus potest voeari eonfuscis respectu alterius ceptus, sedunmn; ergo etiam conceptus for-
distinctioris,quaienus contingit, ipsammet ra- malis existentioe ut sic unus est, quia, sicut
tionem seu quidditatem entis ut sic, niagis concipitur abstractum per modum unius, ita
vel minus perfeete cognosci, qua3 distinctio et concretum ut sic prajcise constitutum;
conceptuum formalium nihil ad propositum ergo similiter enti ut sicunus conceptus for-
refert, quia magis est ex parte concipientis, malis respondet; nam ens vel est idem quod
et ex perfecto vel imperfecto lumine, vel existens, vel, sumatur ut aptitudine exis-
si

modo concipiendi ,
quam ex habitudine ad tens, conceptus ejus babet eamdem rationem
objectum, quani bic pnecipue eonsideramus. unitatis. Hinc etiam conceptus entis, non so-
lum unus, sed etiam simplicissimus clici solet,
Vera sciitcntia
ila ut ad eirm fiat ultima resolutio csetero-
9. His ergo distinctionibus pra?termissis, rum; per alios enim conceptus concipimus
dicendum est, conceptum formalem proprium tale vel tale ens ;
per bunc autem preescindi-
et adcequatuni cntis ut sic, esse unum, re et mus omnem compositionem et determinatio-
ratione picecisurn ab aliis conceptibus fornia- nem, unde hic conceptus dici ctiam solet ex
libus aliarum rerum et objectorum, Hsec est se esse primus qui ab homine formatur, quia,
communis sententia, ut fatetur Fonseca su- cteteris paribus facilius de quacunque re
,

pra; tenent eam Scotus, et omnes ejus disci- concipi potest, qua3 omnia traditD. Thomas,
puli , ut videbimus sectione sequen ti ; Ca- q. 1 de Verit., art. 4, et q. 21, art. 1 ; etAvi-
preol., in 1, dist. 2, q. I, conel. 1 et9, et in cen., 2 Metaph. Quapropter de unitate hujus
responsionibus ad argum. coutra illas ; et conceptus communissimi et confusi, fere nul-
Cajet., deEnte etessent.,
l,q. 2, qui citat c. Ius est qui dubitel ostendimus autem nul-
;

D. Thomam, q. 7 de Pot., art. 5 et6 Sonc, ; lum alium posse vere ac proprie dici concep-
in -4 Metapbys., q. 1 Javell., q. 1 Flandria,
; ; tum entis ut sic, qui non sit confusus re-
q. 2, art. 6; Hervceus, Quodl. 2, q. 7; Soto, spectu particularium entium, ut talia sunt.
in Prffidicam., c. 4, q. 1 ; et plane eplligitur Tandem, conceptus formalis entis non est
si

ex D. Thoma, locis citandis sectione sequenti. unus, erunt crgo plures; quotergo erunt? non
Et probatur primo experientia audito enim ; est niajor ratio de duobus cjuam de tribus,
nomine entis, experimur mentem nostram vel cpiolibet alio numero ;
quia, si multipli-
uon distrabi neque dividi inplures conceptus, cantur hi conceptus, necesse est multiplicari
sed colligi potius ad unum, sicut cum conci- juxta aliquam diversitatem rerum, vel entita-
pit hominem, animal, et similia. Secundo, tum sub latitudine entis comprehensarum ;

quia, ut Aristoteles dixit, de Interpret., per

1 ha3 autem entitates in infinitumpossuntmulti-
voces exprimimus nostros formales concep- plicari, et secundum proprias rationes dis-
tus sed vox, ens, non solum materialiter est
; tingui, et si semel ponitur, conceptum vel
una, sed etiam unam liabet significationem conceptus entis ut sic, reprfesentare determi-
ex primeeva impositione sua, exvicujusnon natas naturas entis, etiam ut distinctas, non
significat immediate naturam aliquam sub est Lilla ratio cur sistendum sit in duabus po-
determinata et propria ratione, sub qua ab tius quam in tribus vel quatuor, etc, ut evi-
aliis distinguitur. Unde nec significat plura dentius constabit ex his qute sectionc se-
ut plura sunt, quia non significat illa secun- qucnte dicemus de conceptu objectivo nam, ;

dum quod inter se dilferunt, scd potius ut iicet formalis, quatenus a nobis etin nobis fit,
inter se cooveuiunt, vel similia sunt; ergo si- videatur esse posse experientia notior, tainen
gnum est buic voci respondere etiam in mcntc exacta cognitio unitatis ejus multum pcndel
iiiiuii! conceptum quo inuuediate
forinalein, ex unitate objecti, a quo solent actus suam
et ada.'quatc poncipitur quodper hanc vocem unitatem ct distinetionemsumere.
significatur, Vel potius e contrario lioc signo 10. Ex c[uo intelligitur primo quo sensu ,

colligimus, ex tali modo concipiendi res imn quave ratione hic conceptus formalis dicatur
conceptu, talis norninis iin[)Ositioncmproces- secundum rem ipsam pra;cisus ab aliis con-
sisse. Tertio,argumentari possurnus cx cou- ceptibus, scilicet, cpiia a parte rei estrcaliter
ceptu existcntite; videtur enim per sc evi- distinctus a conccptu substantire ut sic, acci-
dens, dari unuiu conceptum formalem cxi- dentis, qualitatis, et caderis similibus; loqui-
 ;,

SECT. I. AN SIT UNICUS EN ITS FORMALIS CONCEPTUS. 69

niur enim in intellectu humano, qui dum ea ex parte concipientis altiori modo vel cum ,

etiam, quce in re distincta non sunt , mente majori claritate et distinctiori apprehensione
divicfit, in seipso conceptus partitur, concep- ipsius rationis formalis entis ut sic (quamvis
tus realiter clistinctos formando ejusclem rei fortasse tota haec distinctio sit solum secun-
secundum diversam praecisionem vel abstrac- dum magis et minus intra eamdem speciem,
tionem rei conceptse, quomodo conceptus for- maxime sistendo in conceptibus qui ab ho-
malesjustitice et misericordice divince in nobis mine naturaliter formari possunt);at vero ex
sunt realiter prcecisi, seu distincti, cpiamvis majori vel minori determinatione objecti non
misericordia et justitia in se non distinguan- potest conceptus entis, ut sic, multiplicari
tur. Sic igitur conceptus entis ut sic, cum in quia, ut ostensum est, hoc ipso quod non sis-

repreesentando preescindat a propria ratione titur in comnmni conceptione entis ut sic, sed
substantiee ut sic, accidentis , et omnium descenditur acl hoc et illud ens, ut talia sunt,
aliarum necesse est ut in se sit realiter prae-
, licet multiplicentur conceptus formales, non
cisus, et distinctus a conceptibus propriis ta- tamen conceptus entis ut sic, sed acljungendo
lium rationum vel naturarum ut tales sunt, conceptum substantiee, vel acciclentis, etc.
et hoc etiam facile omnes fatentur. 13. Ilic conceptus non est tantum nominis,
1 Secundo coiligitur ex clictis liunc for-
1 . , sed etiam rei. Quarto colligitur ex clictis,

malem conceptum entis , sicut in se est unus falso vocarihunc conceptum tantum nominis,
secundum rem, ita etiam secundum rationem et non rei significatce nomine entis, et secun-
formalem suam, et secundum eam etiam esse dum eam rationem qua per illud significatur.
ratione prcecisurn a conceptibus formalibus Primo, quia, ut dixi, hic conceptus prior est
particularium rationum. Patet primo, quia voce, et impositione ejus ad res talimodo si-

liicconceptus in se est simplicissimus sicut , gnificandas. Nam, licet quoacl nos conceptus
objective, ita etiam formaliter ; ergo in se scepe formentur mediis vocibus , tamen se-
habet unam simplicem raiionem formalem cundum se, et simpliciter, prior est conceptus,
adeequatam ; ergo secundum eam preescindi- qui ex se parit vocem qua exprimitur, et est
tur ab aliis conceptibus formalibus. Secundo, origo impositionis ejus ; ergo talis conceptus
quia, sicut mens nostra, preescindeudo ea quee est simpliciter et absolute conceptus rei se-
[
in re non distinguuntur, in seipsa realiter cundum se, et non tantum in ordine ad si-

j
distinguit conceptus formales suos, ita e con- gnificationem vocis, ut hac ratione dicatur
I
verso , confundendo et conjungenclo ea quse conceptus nominis, seu quid nominis. Secun-
: in re distinguuntur, quatenus in se similia do, quia hic conceptus estpermodum cnjus-
sunt, unit conceptum suum, formando illum dam simpficis imaginis naturaliter repraesen-
re et ratione formali unum; hoc autem modo tantis id,quod per vocem ad placitum signi-
concipiuntur entia Iiqc formali conceptu en- ficatur ; hoc tantum consistit, quocl sit
secl in
tis ; sumit enim mens ilia omnia solum ut in- conceptns rei, quanquam, quia conceptus ille
ter se similia in ratione essencli, et ut sic, simplicissimus est, et ideo objectum ejus non
format unam imaginem unica repreesenta- potest propria definitione declarari ad illud ,

tione formali reprsesentantem id quod est, explicandum uti solemus descriptionibus

cruae imago est ipse conceptus formalis; est qu33 solum videntur nominis significationem
ergo ille conceptus simpliciter unus re et ra- distinctius declarare hoc modo potest in
; et
tione formali, et secundum eam preecisus ab bono sensu dici ille esse cmid no-
conceptus
his conceptibus ,
qui distinctius reprsesen- minis, dummodo non excludatur, quin ille sit
tant particularia entia , seu rationes eorum. proprius et adaequatus conceptus rei imme-
12. Formalis comeptus entis ut sic , non diate significata^ per illam vocem,
multiplicatur secundum multitudinem oojecto- 14. Quorum analogorum detur una ratio
rnm pccrticutarium. Tertio sequitur, bunc communis.
Fundamentum primee sententiae
conceptum formalem entis non solum esse (nam de secunda jam satis dictum est)tangit
unum, sed etiam non posse esse plures se- materiam de analogia entis infra tractan-
cundum habitudinem ad objecta magis deter- dam, et pendet etiam ex dicendis de conce-
minata, seu distinctius concepta ex parte ob- ptu objectivo, nam multi existimant uniia-
jectorum. Possunt quiclem hi conceptus for- tem conceptus formalis non repugnare ana-
males multiplicari vei secundum numerum , logice, sed unitatem conceptus objectivi cle ,

in diversis subjeetis, vel in eoclem diversis cjua re postea. Nunc breviter dicitur ex D.
temporitfus, forte etiam secundum speciem Tboma in 1, d. 19, q. S, art. 2, ad 1, inter
70 DISPUTAT. II. DE CONOEPTU ENTIS.
analoga attributionis qucedain esse , qua? si- quia conceptus entis est unus, ergo forma-
si

gniheant formara, qua? intrinseee tantum est non includit in se determi-

liter et actualiter

in prineipali analogato in aliis vero solum , natos modos entium illi enim intrinsece op- ;

per habitudinem, vel denominationem ex- ponuntur , et distinctionem efhciunt ; unde

trinsceam ut sanuro, et similia, et his repu-
, impossibile est ut in uno conceptu objectivo
gnat unitas conceptns formalis quia analo- ;
actu includantur ergo ut conceptus entis sit
;

gata non habent inter se propriam siinilitu- unus, necesse est ut ab his omnibus praj-
dinem convenientiam. Alia vero esse qua3
et scindat hoc autem csse impossibile sic
:

formam seu naturam intrinsece

significant ostendo, quia si ens , ut sic, prsescindit
inventam in omnibus analogatis et hujus- ; a detcrminatis rationihus entium , ergo ut
modi cst ens , ut infra videbimus, nam acci- ad eas contrahatur seu determinetur, ali-
dentia non sunt entia per intrinsecam deno- quid ci addi necesse est ; ergo vel id quod
minationem sed per intrinsecam naturam
, additur, cst ens, vel nihil ; si nihil, quomodo
seu rationem entis quam participant et in ,
; potest ens realiter determinare, et propriam
hujusmodi analogis non est inconveniens dari aliquam rationem entis constituere ? si vero
unum conceptum formalem simpliciter et ab- est ens, ergo non potest ens, ut sic, ab eo
solute in se unum re et ratione formali adse- prcescindi, nam quod ab alio prasscinditur,
quata ; in quo autem ejus analogia consistat, non includitur in illo. Neque enim intelligi
infra explicabitur. potest quod ens prsescindatur a modis quibus
contrahitur, et quod nihilominus in eis in-
SECTIO II. trinsece includatur neque e contrario, quod ;

Vtrum ens habeat unum conceptum scu rationem modus contrahens ens , nihil includat nisi
formalem objectivam. ens et tamen quocl illud determinet ad spe-
,

cialcm rationem entis. Nam contractio et de-

Ratio dubitandi prima.
1. Ratio dubi- terminatio non intehigitur sine additione ;

tandi duplex est. Prima tacta est sectione non potest autcm intelligi additio, nisi id
pra?cedenti fundaturque in analogia entis,
,
quod additur, tale sit, ut non ineludat id cui
quia conceptus ejus objectivus est unus,
, si additur, aut secundum rem, aut secundum
vel unitate univocationis et sic tollitur ana- ,
rationem, juxta modum quo addi intelligitur.
logia, vel unitate tantum analoga, et sic vel Et contirmatur, nam ob hanc causam dixit
revera non est unus, vel est repugnantia in Aristoteles, 3 Metaph., text. 10, genus esse
terminis, quia analogia intrinsece includit, extra rationem differentiarum, scilicet, quia
vel plures rationes habentes tantum inter se abstrahit, et prascindit ab illis ; ergo, si con-
proportionem vel plures habitudines ad ,
ceptus objectivus entis est praecisus et unus ,

unam formam quarum conceptus , ratione necessc est ut in contrahentibus non inclu-
objectivus nominis analogi non potest esse datur.
unus. Quod declaratur et confirmatur, quia 3. Ratio dif/icultatis in contrarium. In
ut ens habeat unum conceptum objectivum, contrarium autem cst quia uni conceptui ,

necesse est ut omnia entia conveniant in una formali unus conceptus objectivus necessario
ratione formali cntis, qute per nomen ens, respondet sed ostensum est dari unum con-
;

immediate significetur, quia unitas eonceptus ceptum formalem entis ergo neeessario dan- ;

objcctivi requirit unitatem rei, vcl saltem ra- dus est unus objectivus. Major constat, quia
tionis formahs ; si autem omnia entia conve- conceptus formalis habct totam suam ratio-
niunt in una ratione formali, ergo ut sic ha- nem et unitatem ab objecto ergo ut sit ; ,

bent unam et eamdem dennitioncm, sicut unus neccsse est ut tendat in objectum ali-
,

unuin conceptum objcctivum; quia, si conce- quo inodo unum sed conceptus objectivus ;

ptus objectivus unus est, etiain dcfinitio ejus nihil aliud est quam objectum ipsum ,
ut co-
potest esse una ; ergo nihil deest enti ad per- gnitum vel apprehensum per talem conce-
fectam univocationem. ptum formalem ergo, si conceptus formalis
;

Secunda.
2. Secunda ratio dubitandi est unus, necesse ost ut objcctivus etiam
est, quia, si conceptus objcctivus entis est unus sit.

unus, ergo secundum se est prsecisus, et abs-

tractus ab ormhbus infcrioribus, seu determi- Variw sententia' rcferiintur.

natis eutium rationibus consequens est im- ; -i. Prima sentenlia. In hac quaestione,
possibile ; ergo et antecedens. Sequela patet, qui negant dari unum eonceptum formalem
 ,

SECT. II. DE CONCEPTU OBJECTIVO ENTIS 71

entis,consequenter etiam negant dari objec- 6. Tertia opinio, media inter prsedictas,
tivum *. Et ita sentit Cajet. locis citatis sec- , utitur distinctione, et variis modis explicatur.
tione preecedenti , in prima opinione ; et Quidam enim dicunt, conceptum entis objec-
Ferrar , loco citato. Ex his vero qui admit- tivum sumptum sine inferio-
in se et absolute
unum conceptum formalem entis, negant
tunt ribus, unum, et ratione preecisurn ab
esse
unum objectivum, Soncin., 4Metaph., q. 2 et illis, tamen comparatum ad inferiora, et ut

3 ; et Hispal., in 1, d. 3, q. 1 ; Herveeus et inclusum in illis, non esse unum, et ita con-

Fland. , locis citatis sectione preecedenti. ciliant rationes dubitandi in principio adduc-
Tribuitur etiam Gapreolo sed revera id non , tas ; nam ,
quia per conceptum formalem
docet , ut infra dicam. Citatur etiam pro bac entis "concipitur ens secundum se, et siue
sententia D. Thomas, 1 p., q. 13, art. 5, q. 7 ulla comparatione ad inferiora, necesse est
de Potentia, art. 7, q. 2 de Verit., art. 11, ut sub hac saltem consideratione conceptus
quibus locis significat, vocibus, quae commu- ille objectivus habeat unitatem. Quando vero

nes sunt Deo et creaturis, non respondere hic conceptus consideratur ut in ipsis inferio-
unam rationem conceptam seu signiticatam, ribus existens non potest habere unitatem
,
;

sed plures. Fundamenta hujus opinionis tacta ditferunt enim ipsa inferiora, verbi gratia,
sunt in principio ; nam, licet plura argumenta substantia et accidens, per idipsum quo entia
ab bis auctoribus afferantur, tamen vis om- sunt ergo non possunt in illo ut sic habere
;

nium in duabus difficultatibus tactis posita unitatem quia non possunt secundum idem
,

est. Non conveniunt autem prsedicti auctores convenire et differre et hanc etiam posterio- ,

in explicando conceptum, vel potius conce- rem partem confirmant rationes dubitandi in
ptus objectivos qui enti correspondent. Qui- principio positee. Aliter Fonsec, supra, sup-
dam enim aiunt, immediate repreesentari per posita illa distinctione de conceptu confuso,
conceptum formalem entis omnia genera en- distincto, et medio, seu partim confuso, par-
timn, quatenus inter se babent aliquam pro- tim distincto cle hoc tertio conceptu clicit
,

portionem vel babitudinem, ut Ferrar. Et posse quidem esse unum, non tamen preeci-
idem sentit Cajet. Alii vero dicunt per con- ,
sum ab inferioribus, sed esse conceptum sub-
ceptum formalem entis immediate repreesen- stantiee , verbi gratia ; de conceptu autem
tari hoc disjunctum substantia vel accidens, , distincto similiter dicit non esse unum adee-
ut Soncin., Herveeus, et alii. Rursus alii di- quatum enti, nisi fortasse in Deo, in nobis
cunt repreesentari absolute omnia genera vero includere conceptum substantiee, quali-
seu rationes, vel conceptus simplices, non tatis, etc Sed, ut dixi, hi revera non sunt
copulative, nec disjunctive, vel simpliciter, conceptus entis ut sic Tandem de conceptu
ut Fonseca, 4 Metaph., c. 2, q. 2, sect. 4 confuso entis ,
qui ad rem spectat , ait quo-
et7. dammodo esse unum et prrecisum, non ta-
5. Secimda seritentia. Secunda sententia men simpliciter, sed secunclum quicl esse :

omnino contraria est dari conceptum objec- , quidem aliquo moclo preecisum, quia non ex-
tivum entis simpliciter unum. Hanc tenet presse et determinate continet icl quod est
Scot., in 1, d. 3, q. 1, et 3, d. 8, q. 1, et in 2, proprium inferiorum membrorum non esse ;

d. 3 , q. 3 et 6 Javell., 4 Metaph., q. 1
; ;
autem simpliciter preecisum, etiam secundum
Soto, in preedicam., c. 4, q. 1 et in eaclem ; rationem, ne sequatur illum esse univocum.
opinione est Capreolus, in 1, d. 2, q. 1. Est Declarat autem hanc proecisionem esse se-
tamen diversitas inter hos auctores ;
nam cimdum quid, et non simpliciter, c[uia hic
Scotus ponit hunc conceptum ex natura rei conceptus confusus entis ita excludit ea qua3
preecisum ab inferioribus naturis, et modis sunt propria substantiee , et ceeterarum enti-
contrahentibus ens. Alii vero solum ponunt tatum simplicium, ut tamen ejus essentia non
hanc unitatem conceptus objectivi ex modo sit alia quam essentia hujusmodi entitatum.
concipiendi nostro, absque preecisione et dis- 7. Secl hee ut preecedente
distinctiones ,

tinctione quee sit in rebus ; de qua diversi- sectione attigi mihi non videntur deservire
,

tate opinionum dicemus sectione sequenti. ad rem explicandam sed quo amplius mul- ;

De alia vero differentia ,

quee etiam est inter tiplicantur, eo magis res videtur obscurari et
hos auctores quoad univocationem, vel ana- confuncli. Omissis ergo conceptibus distinctis,
logiam, dicemus inferius. seu particularibus substantine, et aliorum ,

generum seu membrorum dividentium ens in

1
Pereira, 2 Physic, c. 2, in fine. communi, hic solum agimus de eo conceptu
xxv. 10
 ;

72 DISPUTAT. 11. DE CONCEPTU ENTIS.

objectivo, qui immediate et adaequate res- dens est ,
quia ille conceptus formalis est ac-
pondet conceptui formali
illi quem diximus ,
tus intellectus omnis autem actus intellec-
;

sectione praecedenti correspondcre in mente tus, sicut et omnis actus quatenus unus est, ,

huicvoci, ens et rei immediate significatre , babere debet aliquod objectum ada?quatum ,

per illam cteteri cnim conceptus partieula-

: a quo habeat unitatem. Minor vero probatur,
res secundum se sumpti non sunt conceptus quia, si objectum iltud adsecuiatum est ex
entis in quantiun ens sed ut sunt talia vel , aggregatione plurium naturarum entis, quee-
talia entia. ro qufe sint istae naturas , quomodo in illo
et

Prior assertio.
conceptu aggregentur : nullo enim modo id
#
concipi et intelligi potest. Quod patebit etiam
8. Dico
Datv.r una ratio entis objectka. excludendo omnes modos quibus id assertum
ergo primo conceptui formali entis respon-
, est, vel excogitari potest.

dere unum conceptum objeetivuin adcequa- 9. Ens non significat subsiantiam , et acci-
tum, et immediatum, qui expresse non dicit dens immediate. Primo
enim, cjuod Sonci-
substantiam, neque accidens, neque Deum, nas ait, conceptum illum constare ex sub-
ncc creaturam sed hase omnia per modum , stantia et accidente ut sic, est plane falsum;
unius scilicet quatenus sunt inter se aliquo
, nam, vel in illo conceptu includuntur illa duo
modo similia et conveniunt in essendo. In
, copulative, et hoc ipse non clicit nec dicere ,

bac conclusione conveniunt auctores secundre potest; alias falso diceretur substantia esse
sententife, et Fonseca non dissentit, et pluri- ens, vel qualitas esse ens ,
quia nec substan-
mum favet D. Thomas,
de locis supra citatis tia est substantia et accidens, neque qualitas,
Yeritate, q. i, art. 1, q. 21, art. 1, quatenus et sic de aliis. Aut includuntur illa duo dis-
dicit conceptum entis esse simplicissimum
, ,
junctive, ut ipse Soncinas dicit, et lioc, prse-
et primum omniiun, determinarique ad sub- terquam quod est contra experientiam ut ,

stantiam, quantitatem, etc, per quamdam statimdicam, exillo sequitur univocatio entis,
deterruinationem ot expressionem talis modi quam ipse vitare intendit, nam hoc disjunctum,
entis, ubi necesse est esse sermonem de con- substantia vel accidens, tam vere, simpliciter,
ceptu objectivo nam formabs non determi- ; et aeque primo convenit aceidenti, sicut sub-
natur, nec contrabitur. Undeapertius 1 p., q. stantia3 , cmia, sicut ad veritatem disjunctivaa
5, art. 3, ad i, ait D. Tbomas Substantia, : sufficit veritas unius partis , ita ut praediea-
quantitas et qualitas contraJmnt ens, appli- tum disjunctum cecjue primo ae simplicitcr
cando ens ad atiguam quidditatem , seu natu- prsedicetur, sufficit ut una pars ejus a?que pri-
ram ; contractio autem non potest
intelligi mo ac simpliciter subjecto conveniat ; tam
sine aliqua unitate et commtmitate conee- vere autem et tam proprie accidens est acci-
ptns objectivi. Atque eodem modo favet huic dens sicut substaniia est substantia ergo
, ;

sententioe Aristoteles, 4-Metaph., text. 7, ubi disjunctum illud tam vere ac proprie convenit
inquit , inetaphysicam considerare ens in accidenti ratione unius partis, sicut substan-
quantum ens, sub quo aliagenera continen- tice ratione alterius. Quod in omnibus simiii-
tur ; Thom. ait, priuaam philosophiam
ubi D. bus prasdicatis videro licet , nam esse Deum
considerarc ens commune, et ea qtue sunt vel creaturam, verbi gratia, tam vere ac pro-
rjus in quantum hnjusmodi. Ratione potest prie dicitur de homine sicut de Deo, et sic de
htec sententia ita probari. Necesse est conce- aliis.Vel deniquc includuntur illa duo sim-
ptum formaiem entis habere aliquod adae- pliciter, id est, absque conjunctione, vel dis-
quatum objectum scd illud non est aggrega- ; junctione, scilicet, snbstantia accidens. Et hoe
tum ex variis naturis entium sccundum ali- imprimis est contra experientiam, quia id
quas dcterminatas rationes carum, cpiantum- quod concipitur, mente percipitur, et hoc
vis simplices ergo oportet ut ille conceptus
; modo sub experientiam cadit; nos autem, au-
sit unus sccundnrn aliquam convfnienliam ct ditonomine entis et concipiendo praecise id
,

similitudinem entium inter se. eonsecjucntia quod hac voce significari intclligimus non ,

est evidens a sufficiente enumeratione quia ,

percipimus mente substantiam u t sic neque ,

supponimus (cpiod est per se notum) illum accidens ut sic, ut quilibet in sese experiri
conceptuin objcctivum non esso unum uni- potosl.
tate reafi, id est, numeraii sou ontitativa dO. Deinde ille conceptus formalis simplex
nam constat hunc concoptum osse commu- est et limitatus, ac re ipsa prsecisus a propriis
nom multis rebus. Major itern assumpta evi- conceptibus formalibus suljstantiw et acci-
 ;

SECT. II. DE CONCEPTU OBJECTIVO ENTIS. 73

dentis, ut talia sunt ergo per illum non re- ; tur unus conceptus objectivus communis sub-
pra^sentaiitur siibstantia et accidens proprie et stantia? creatce et increatee, poterit
etiam dari
distincte, sicitt reprcesentantur per duos con- coiiceptus entis.Tum etiam quia magis distat
ceptus sribstautioe et accideritis. Neque enim substantia creata ab increata, qriam accideris
dici potest quod ille tinus conceptus cntis a substantia creata; Opotteret ergo, coiise-
eraineiitiori modo contineat totam illam for- quenter loquendo, acldere aliquid illi conce-
raalem reprcesentationeui, qua? est iii duobns ptui, dicenclo coristare ex detcrminata ratiorie
illisConceptibufy simul sumptis riaril liic mo- ; substaiitiai creatce et acCiclentis ,
quod tamen
dus tmiversalitatis in conceptu formali est per se est incredibile, et efficacins impugnari
alierius ab intellccttihumano, de quo agimus, potest argumentis factis. Et adhuc superCst
et vix reperitur in angeliCo non est ergo ille ; simile argumentumexparte alteriusmenibri,
conceptris riniversalis per eminentem feprse- scilicet, acciclens; nam hoc etiam secundum
sentaiionem plurium ut plura sunt sed per , , pi'a3clictos aactores analogum est, et saltem

confusionem plurium, ut aliquo riiodo unum respectu alicpiorum accideritiitm est fortasse
sunt. Quod si per illrim eouceptum non repra3- v-erum, nt infra clicam; incfuiram ergO simili-
sentantur substantia et accitlens tam proprie ter an accidens intret conceptum entis, se-
ac distincte , sicut per duos proprios conce- cunclum aliqtiem conceptum communem, vel
pttis sttbstantice et accidentis, non intelligitur (ut ita clicam) secunclom partem concCptus
medium, quomodo reprcesentari possint se- objectivi commtmis omnibus accideiltibus et
;

cunduni propria, sed tantum prout inter se contra utrumque possunt applicari argumen-
sunt aliquo modo similia ; ergo non constat ta facta ac denique potest concludi, hoe
,

conceptus ex substaiitia et aCciclente re-

ille etiam membrum esse in pltira alia dividen-
preesentatis etiam dicto modo absolute et sim- dum.
pliciter. 12. Conceptus eniis non includit genem om-
1 I . Accedit pra?terea quod juxta hujusmodi niaprima.
Proptcr hanc efgo fortasse cau-
conceptum, vix intelligitur quid definite pree- sam alii, objectum adcequatrim illius
clixerunt
dicetur de aliquo, cum dicitrir esse ens; nam conceptus formaiis entis esse vel iftcludere
id, quod preeclicatur. est conceptus objecti- genera omnia prima seu omnes entitates sim-
vtis; si ergo ille conceptus est totum hoc sub- plices, cpiai proxime dividunt ens. Sed contra
stantia accidens,ha3c preedicatio : Hoc est ens, hanc sententiam pfocedunteodemniodo prio-
a?c[uivalet huic Hoc est substantia accidens
: ra argumenta. Primum, cpiia tales ftatnrce nec
liujusmocli autem pfsedicatio non potest de- copulative, nec disjunctive nec simpliciter, ,

terminate fieri, aut vere, vel falso, nisi utra- et absque ulla copula possunt in tali conceptu
que pars prcedicati intelligatiir copulative aut inclucli, ut patet applicando eodem modo dis-
disjunctive prsedicari, cum illa? duce partes cursum factum habet enim eamcleni vim, ut
;

non conjungantur per modum substautivi et facile ctiivis consideranli patebit. Secundum,
adjectivi, ut per moclum unius preedicentur j ab experientia qtiia ex vi conceptionis entis
,

quamvis, etiam si hoc modo fieret, sensus re- non percipimus has omnes defmitas naturas
diret copulativus , et fieret falsa propositio. entis, tit tales sunt, et prout inter se distin-
Rur sfts accedit contra totam hanc sententiam, gritmtur; multoque clifficilius esset tot perci-
quia si in illo conceptu reperitur utrumque pere naturas cpiam substantiam et accidens
horum, substantia et accidens, quOcumque ex tantum mnltocpie incredibilius est dari
;

praBclictismodis, inquiro ulterius quis con- nnum conceptum formalem in nobis, qui dis-
ceptus substantice ibi includatur; nam sub- tincte reprresentet has omnes naturas, quam
stantia vel ibi sumitur pro substantia creata, solam stibstantiam etacciclens; cpiod si con-
vel pro increata, vel pro aliquo conceptu ob- ceptus formalis entis non ita distincte feprse-
jectivo communi utrique. Primum et secnn- sentat has naturas ttt tales sunt, et prout inter
dum clici non possuut; quia ens, de quo nunc se distingutmtur, concluditur , solum feprce-
locpiimur, commune est Gnti creato, etincrea- sentare illas protit inter sese conveniunt, et
to, prout snpra diximus esse objectum hujiis alicpio modo similes stmt, cpiod estintentum.
scientia? si vero clicatur tertium
; consurgit , Secpiela vero patet, quia, ut paulo antea de-
incle argumentum acl hominem contra pra?- claravi, inter bcec cliio non potest in prcesenti
dictos auctores ; tum quia substantia est meclium inveniri. Tertium, cjuia fere eadem
quid analogum ad increatam et creatam sub- ratione ,
qua dicitur conceptus hic objectivus
stantiam; ergo si, non obstante analogia, cla- entis includere omnia prima genera, vcl om-
 :

74 DISPUTAT. II. DE CONCEPTU ENTIS.

ncs entitates simplices, dicendus esset inclu- cidens, vel dubitamus, vel in opinione versa-
dere omnes entitates quantumvis composi-
,
tur ; ergo in illo conceptu entis non includi -
tas, hominem, leonem, etc, secundmn pro- tur substantia ut substantia, id est, expresse,
prias rationes suas quod nullus haetenus
,
et secundum propriam rationem. Tertio, quia
Sequela patet quia, si ens includit in
dixit. ,
alias idem esset conceptus objectivus entis, et
conceptu suo omnia genera, vel naturas sim- conceptus objectivus substantise; quia conce-
phces vel est quia ratio entis ut sic secun-
. , ptus objectivus substantia? nihil aliud est
dum rem non praescindit ah ipsis, vel est quia quam ratio substantice determinate et secun-
illK nihil addunt supra ens quod non sit ens ,
dum proprium modum ab intellectu conce-
vel est quia ratio entis secundum rationem ptce ; sed eoclem moclo dicitur concipi ratio
intelligitur immediate determinari, seu con- substantise per conceptum entis. Rursus , si

trahi ad illas naturas. At vero prima et se- in ratione substantise sic concepta includun-
cunda haruni rationum eodem modo proce- tur confuse vel implicite conceptus acciden-
dunt in quacumque entitate, etiam in specie- tium, sive significetur nomine entis, sive no-
hus iiriimis, nam secundmn rem, non magis mine substantice, includentur eodem modo ;

prsescindit ratio entis a ratione hominis vel quia ratio concerTta est eadem, et modus con-
equi, etc, quam a ratione substantice et acci- cipiendi illam est idem, scilicet, expresse, ac
dentis, neque etiam homo addit, supra ens, determinate conceptus ergo objectivus sub-
;

aliquid quod non sit ens magis quam sub-

, idem consequens autem
stantise et entis erit ;

stantia vel quantitas,etc Tertia vero ratio est plane falsum, et contra communem mo-

non affertur consequenter, quia, si ens ut sic, dum concipiendi; nam hsec praedicatio : Sub-
non dicit unam objectivam rationem seu con- stantia est substantia, est identica; heec au-
ceptum, nihil est in ente ut sic ,
quantum ad tem minime : Substantia est ens ; non ergo
rem conceptam, quod proprie dividi , cleter- differunt tantum in nominibus, secl etiam in
minari aut contrahi possit, neque immediate, rationibus objectivis, quce prsedicantur. Item
neque mediate; ergo illa ratio nihil obstat alias perinde esset distribuere omnem ^ub-
quominus omnes entitates, qucecumque ill. stantiam, et onme ens. Item tam falsa esset
sini, includantur in conceptu entis, si aliquse hcec propositioAccidens est ens, sicut heec
:

dicuntur determinate includi, nec de quibus- Accidens est substantia quas omnia sunt ;

dam poterit sufficiens ratio assignari magis plane falsa.

quam de aliis. 14. A priori probatio conclusionis . Ulti-
Concepius entis non includit substan-
43. mo, ex re ipsa, et quasi a priori probatur
tiam explicite, et alia implicite. Propterea nostra sententia contra omnes prcedictas, quia
tandem aliter dici potest, in objecto adsequato omnia entia realia vere habent aliquam simi-
conceptus formalis entis non includi plures litudinem et convenientiam in ratione essen-
nahiras entis determinatas ac distinctas se- di ergo possunt concipi et reprsesentari sub
;

cundum propria, neque omnes sub una aliqua ea prsecisa ratione qua inter se conveniunt;
commuui, sed unam tantum determinate et ergo possunt sub ea ratione unum conceptum
expresse alias vero implicite et confuse
,
,
objectivum constituere ergo ille est conce- ;

verbi gratia, naturam substantise ut sic, de- ptus objectivus entis. Antecedens per se no-
terminate et expresse, naturasvero acciden- tum videtur ex terminis nam, sicut ens et ;

tium implicite. Sed hic ctiam modus non mi- non ens sunt primo diversa et opposita, pro-
nus efficaciter impugnari potest quam prsece- pterquod dicitur esse primum principium
dentes. Primo, quia supra ostendi, per con- omnium, quodlibet non esse, ita quod-
esse vel
ceptumformalem explicite ct dcterminate re- libet ens habet aliquam convenientiam et ,

prcescntantcm substantiam, ut substantia est, similitudinem cum quolibet ente; majorem

nullo modo repraesentari accidentia, neque cnim convenientiam invenit intellectus inter
implicite, neque confuse, siproprie loquamur, substantiam etaccidens, quam inter substan-
ut late declaravi sectione prsecedenti. Secun- tiam et non ens seu nihil creatura etiam par- ;

do, hic etiam urgeri potcst argumcntum ticipat cdiquo modo esse Dei, et ideo clicitur
sumptum ab experientia, ex Soto, nam expe- saltem esse vestigium ejus propter ahquam
rimurde aliquare nosconcipere quodsitens, convenientiam et similitudinem in essendo ;

e1 dubitarean sit substantia vel accidcns ut, ;

qua ratione ex esse creaturaj investigamus
verbi gratia, de cruantitate, evidenter scimus esse Dei, et similiter ex esse accidentis, esse
esse realitatem: an vero sit substantia vel ac- substantise. Donique hac ratione tribuimus
 SECT. II. DE CONCEPTU OBJECTIVO ENTIS 1:>

illis proprietates aliquas seu attributa corn-
munia, ut habere bonitatera aliquam, vel per-
fectionem, posse agere, vel se communicare,
et similia est ergo in re ipsa aliqua conve-
; claranda est, et postea conclusio per se et ex
nientia et similitudo inter entia omnia realia.
Prima consequentia etiam est per se satis
clara, tum quia omnia entia sub illa ratione
et convenientia sunt cognoscibilia
quia hac ratione alise res, quee
se convenientiam aliquam, sub ea concipiun-
abstractio a propriis rationibus, in quibus dis-
tinguuntur. Sed, quia tota difficultas in hac
abstractione et prcecisione consistit, prius de-
propriis probanda.
16. Est ergo advertendum, abstractionem
seu preecisionem intellectus non requirere
; tum etiarn distinctionem rerum, seu prsecisionem alicu-
habent inter jus rationis, vel mocli, quas ex natura rei an-
tecedat in re ipsa prfecisionem intellectus, secl

tur nnite conjunctim

et magis autem vel , in re simplicissima possefieri hnjusmodi prai-
minus pro ratione majoris vel minoris con- cisionem variis modis, scilicet, vel per mo-
venientiee tum denique quia in re est funda-
; dum formae a subjecto vel e contrario per
,

mentum sufflciens ad 'hunc modum conci- modum subjecti a forma, vel per modum for-
piendi, et in intellectu non deest virtus et mse a forma, ut in Deo prtescindimus Deum
efficacia ad hujusmocli conceptionis modum, ut sic a suo actu voluntatis, et aclum volun-
nam est summe abstractivus, et prsecisivus tatis a Deo, et actum voiuntatis ab actu intel-
rationum omnium. Et hinc etiam facilis est lectus et similiter preescindimus subsisten-
;

secunda consequentia, quia, ut diximus, uni- tiam Dei a natura Dei tanquam modum ejus,
tas conceptus objectivi non consistit in uni- non quod intellectus afiirmet esse modum,
tate reali et numerali, sed in unitate formali sed quod instar modi ex parte sua illam con-
seu fundamentali, quse nihil aliud est quam cipiat. Sic igitur abstrahit et prrescindit intel-
praedicta convenientia et similitudo. Ultima lectus aliquid ab aliquo tanquam commune
vero consequentia evidens est, praesuppositis a particulari, non ob distinctionem vel preeci-
aliis, quia, si talis conceptus objectivus est sionem qua3 in re antecedat, sed ob imperfec-
possibilis, ille est transcendens, simplicissi- tum, confusum, seu inadsequatum modura
mus, et hoc modo primus omnium, quse sunt concipiendi suum; ratione cujus in objecto,
attributa conceptus entis. Item illa conve- quod considerat, non comprehendit totum
nientia fundatur in actu essendi, qui est ve- quod est in illo, prout a parte rei existit, sed
luti formale in conceptu entis, unde etiam solum secundum aliquam convenientiam vel
sumitur argumentum, quod, sicut conceptus simifitudinem, quam plures res inter se ha-
objectivus ipsius esse seu existentise unus est, bent, quae per modum unius sub ea ratione
ita etiam conceptus entis. Tandem ornnia considerantur. Quo conceptum ob-
fit ut ad
fundantur in eo, quod supra ex D. Thoma jectivum pra^cisum secundum rationem ab
adduximus, quod analogia entis non est in aliis rebus, seu conceptibus, non sit necessa-
aliqua forma, quee intrinsece tantum sit in riaprfecisio r.erum secundum se, sed sufiieiat
uno analogato et extrinsece in aliis, sed in denominatio qusedam a conceptu formali re-
esse seu entitate quce intrinsece participatur praesentante illum objectivum, quia, scilicet,
ab omnibus in illa ergo ratione habent om-
; per illum non repraisentatur objectum illud
nia realem convenientiam, et consequenter secundum id totum quod est in re, sed so-
unitatem objectivam in ratione entis. lum secundum talem rationem convenientia?,
ut patet in conceptu objectivo hominis ut sic,
Posterior assertio.
qui secundum rationem preecisus dicitur a
15. Conceptus entis objectivus pnecisus est Petro, Paulo, et aliis singularibus, a quibus
ab omni ralione particulari. Dico secundo : in re non dinert, Illa autem prtecisio secun-
hic conceptus objectivus est secundum ratio- dum rationem est denominatio a conceptu
nem prsecisus ab omnibus particularibus, seu formali; quia nimirum homo, ut objicitur tali
membris dividentibus ens, etiam si sintmaxi- conceptui, non est reprassentatus secundum
me simplices entitates. Haec conclusio videtur omnem modum quo in re existit, sed secun-
mihi ncessario consequens ex preecedentc
;
dum convenientiam quam plures homines
quia, cum omnia entia determinata aliquo habent, qui per modum unius suIj ea ratione
modo dividentia ens sint inter se distincta, et concipiuntur.
plura objective, non possunt intelligi conve- 17. Ratio conclusionis. Sic ergo explicata
nire in unum objectivum conceptum, nisi hac pra^cisione rationis in conceptu objecti-
saltem secundum rationem fiat prajcigio et yo, nou est difficile ostendere reperiri in con-
 ; ;

76 DISPUTA 1 . II DE CONCIiPTU ENTIS.

ceptu objectivo eonceptum
e-ntis, quia per Cajetanus, opusc. de Analog. nom., c. 2; sed

formalem entis. neque Deus, neque substan- non eumitasensisse,utdicetur

est verisimile
tia creala, neque aceidens reprcesentantur, latius infra, tractando de analogia entis et ;

seeundum tflodum quo in re sunt, neque prout expresse idem Gajet., p., q. 13, art. 5, do-
I

intcr se differunt sed solum prout aliquo

, cet ens licet analogice dicatur de Deo et
,

modo inter se conveniunt, ac similia sunt creaturis, intrinsece cle illis dici et per se qui-;

ergo id quod immediaie et adsequate objici- dem notum videfur non posse aliquid esse
tur huic conceptui formali, est secundum ra- reale ens per denominationem extrinsecam
tiouem prsecisum a proprio conccptu objecti- nam ha?c est propria ratio vel fundamentum
vo substantice vel accidentis. Antecedens
, entium rationis, ut postea dicetur; necesse
prohatum est prseeedente conclusione, ad- est ergo ut quod est ens realc, sit tale reali-
junctis etiam quce dicta sunt superiori sec- ter ac formaliter per suam intrinsetam enti-
tione; consequentia vero patet, quia prseeisio tatem, qute est iclem cum ipso, et inseparahi-
secundum rationem in nullo alio consistit, ut Ms ab ipso, etiam si reliqua omnia ab eo proa-
explicatmn est. Et confirmatur primo nam ; scindi vel separari intelligantur ; *et ita etiam
conceptus ohjectivus entis secundum ratio- accidentia, licet entitas substantise ab eis se-
nem non est conceptus objectivus substantice, paretur, intelliguntur intrinsece relinere suam
aut aceidentis, aut alicujus alterius determi- entitatem, qua sunt entia realia; et ideo su-
nati generis ; neque etiain est aggregatum ex pra cum D. Thoma dicebamus, analogiam
onmihus illis ;
ergo est aliquid unum secun- entis non excludere
quin formalis ratio si-
,

dum rationem praecisum ab iliis. Major et mi- gnificata per ens intrinsece in onmibus ana-
nor probatre sunt in superioribus conse- ; logatis reperiatur. Hinc autem necessario
quentia patet, quia hsee prsecisio secundum sequitur, ut iilababeant inter se aliquam rea-
rationem solum consistit in distinctione ra- lem convenientiain, secundum suam intrin-
iionis in ordinead conceptus formales. Gon- secam rationem entis, ut supra etiam proba-
firmatur secundo, nam propter hanc prseei- tum est. Quod autem hc convenientia for-
sionem hsee non est identica Suhstantia est : tasse non sit tanta, quanta est inter suhstan-
cns. neque hsec Accklens est ens et tamen
: ,
tias vel accidentia inter se in propriis ratio-
utraque est vera, quia in cis intelligitur pra^- nibus, acl rem pra?sentem non refert, nam ad
dicari aliquid commune utrique et secundum summum concludit, unitatem conceptus entis
rationem ab utroque distinetum. Et hac etiam non esse tantam, non vero quod non sit ali-

ratione, ut supra argunientabamur, fieri potest cjua, et ad pr^cisionem conceptus

sufficiens
ut post conceptionem alicujus sub ratione ohjectivi secundum rationem. Sicut etiam non
entis, dubitetur an sit substantia vel aceidens, est tanta convenientia inter substantias ut
quod sine distinctione saltem rationis neque sic,quanta est inter homines, et nihilominus
intelligi potest. Gonfirmatur tertio, quia non utraque suffieit ad unitatem et prEecisionem
alia ratione datur coneeptus objectivus sub- conceptus objectivi.
stantice secundum rationem prseeisus ah om- 19. Aliter potest responderi, et assignari
nibus substantiis, et aecidentis ab aecidenti-. differentia, quia ratio entis est intima omnihus,
hus, nisi propter convenientiam qiiom ha- et non videtur posse prseseihdi ctiam
ideo
bent, et secundum quam proecise concipi secundnm rationcm ah aliquibus, aliee vero
possunt ; ergn idem dicendum esc de con- rationes non sunt tam intimce rebus. Seclhcec
ceptu entis. etiam differentia nulla est, si cum proportione
18. Evasio refcllitur. Fortasse aliquis sumatur, nam etiam rationes suhstantia?. et
respondebit, non csse convenientiam realem accidentis communissime sumptce intime snnt
inter omniaentia in ratione entis, sicutest in- in omnibus substantiis, et accidcntibus, suh
ter omnes substantias in ratione substantise, quaoumque ratione prcescindantur, et Oonsi-
vel inter accidentia in ratione accidentis. Sed, derentur. Hoe ergo nihil impedit ad pra^ci-
vel est sensus, inter enlia u! sic, nuliam <
<
sionem conceptus ohjectivi, maxime cum os-
realem convenientiam vel non esse tantam , tensum sit, hanc prajcisionem non fundari
quanta est inter alia. Primum est plane fal- semper in cdiqua distinctione rei , sed solum
sum, neque intelligi potest nisi ab his qui , in tali coucipicncli modo, quo res subunaha-
non ciiei ens
existimant accidens, verhi gratia, bitudine, ct non suh alia consideratur.
denominatione, sicut medicina
nisi extrinseca 20. AUera evuslo raftitalur. Gontra hanc
dicitursana, ut interdum videtur insinuare vero doctrinam mulfa ohjici possunt, qusa
 SECT. II. DE CONCEPTU OBJECTIVO ENTIS 77
partim attingunt analogiam entis ,
partim ceptus proecisus entis re ipsa non distingui-
distinctionem vel inclusionem ejus in ora- tur. Confirmatur, nam hoc modo, etiam con--
nibus rebus vel raodis dcterminantibus ip- ceptus hominis dici potest actu includere om-
sum de quibus in sequentibus dicendum
, nia individua, quia conceptus objectivus ho-
est. Nunc solum iilud objicitur, quia ex dic- minis prout in re ipsa existit, realiter includit
tis sequitur pra?dicamentanon esse primo ipsa individua et proprios modos eorum, nec
diversa, quia in aliqua ratione communi con- magis distinguitur in re homo a suis indivi-
veniunt. Respondetur pra?dicamenta non ,
duis, quam dividitur ens a substantia, acci-
dici primo diversa quia in nullo conveniant, dcnte, et aliis generibus, ut inferius consta-
cum constet plures convenientias vel simili- bit; valde autem improprie propter hanc
iudines inter varia proedicamenta intercedere, causam dicetur conceptus objectivus hominis
nam preedicamenta accidentium prseter ra- actu includere omnia individua seu prinei- ,

tiones entis conveniunt inratione accidentis; pia individuantia eorum. Loquendo autem de
qua?dam etiam conveniunt in ratione acciden- conceptu entis praeciso in alio sensu, qui ma-
tisabsoluti, etdistinguuntur arespectivis, etc. gis est ad rem, falsum est includere actu
Dicuntur ergo primo diversa, quia in nullo modos oppositos inferiorum generum, quia,
genere conveniunt, ut Porphyrius significavit ut sic, solum includit id quod repraesentatur
in capite de specie. Itera, quia non propriis per conceptum formalem ejus ;
per illum au-
differentiis differunt, sed seipsis, ut ex dicen- tem conceptum formalem non repra?sentan-
dis sect. 5 constabit. tur hi mocli expresse ac distincte secundum
proprias rationes eorum, quia intellectus ut
Corollaria ex superiori doctrina,
sic concipiens,nihilborum percipit, iitexdic-
21 . Moclus intrinsemis sulistantice vel acci- tis et ex ipsa etiam experientia notum est,et ex
clentis non includitur in conceptu cntis. Ex aliis similibus non enim alia ratione homo
;

his infero primo, in hoc conceptu entis ob- dicitur non includere actu individua, sed po-
jectivo et sic praciso, non includi actu mo- tentia tantum, nisi quia, ut reprsesentaturper
dos intrinsecos substantio?, vel aliorum mem- conceptum pra?cisum hominis, non conside-
brorum qua? dividunt ens. Patet, quia vel in- ratur in illo aliqua individualis ratio, sed so-
cluderenturutconstituentes illum conceptum lum ratio hominis.
entis, vcl ut dividentes.Non primum, quia im- 23. Ens non significat immecliate mlstan*
'possibile est unuin,utunum,modis seu diffe- iiam, vel accldens. Secundo infertur hanc
rentiis oppositis constitui. Neque etiam se- vocem, ens, non significare immediate sub-
cundum, quia jam ille conceptus actu esset siantiam vel accidens, aut alia genera seu en-
divisus in duos, et ita ille conceptus non es- titates simplices secundum proprias rationes
set unus, cujus oppositnm probatum est. Et earum, sed conceptum objectivum entis ut
confirmo, nam interrogo quid sit actu iriclu- ratione illius genera seu entitates in
sic, et

dere illos modos aut enim est quod in re

: quibus in re ipsa existit. Ita sentiunt omnes
ipsa communis ille concepius entis actu in- auctores citati, tam hic, quam m conclusione
cludat, in rebus illis in quibus existit, illos sectionispra?cedentis, pra?seiiim Scot., 1 , d. 3,
modos aut ; est quodinmente seu in conceptu q. 1 et3; eitantur etiara Avicen., i sua? Me-
illo objectivo, ut pra?cise terminante taleni taph., c. 4; Algazel, c. 6; et sumitur ex D.
conceptum formaiem, includantur actu illi Thoma, cit. locis, et de Ente et essentia, c. I ,

modi oppositi. Primum horum est verum, sed ubi Gajetanus in re idem sentit, quamvis ab
non est ad rem, quiahic conceptusobjectivus Scoto differat, et constituat in hoc differen-
consideratur ut pra?cisus, et adaequatus con- tiam inter ens, et alia nomina significantia
ceptui formaii entis, ut sic, et non secunclum determinata genera vel speeies; sed revera
totam realitatem, quam in re habet in orani- nulia intercedit, qua? adrempra?sentemmul-
bus inferioribus suis hoc enim modo con-; tum spectet, pra?ter eam qua? tractanda est
ceptus entis nec praecisus esse potest, neque sectione sequente. Unde potius hoc declara-
\inus, cum includat actu totum id quod ad tur etprobatnr : primo, exemplo hominis (et
distinctionem omnium gcnerum, et concep- idcm est de similibus) ;significat enim im-
tuum necessarium est nec proprie ac vere ; mcdiate hominem, et mediate Petrum, in
dici potcst conceptus entis ut sic, sed sunt quo a parte rei ratio bominis reperitur; ergo
potius plures conceptus omnium entium se- similiter ens, etc. Probatur consequens ex
cundum totas realitates eorum, a quibus con- paritate rationis, quia utrobique nomen est
78 DISPUTAT. II. DE CONCEPTU ENTIS.
commune. et utrobique conceptus objectivus ejus, quod est esse, quod de se commuue est,

est secuudum rationem prsecisus ab iuferio- et intrinsecum omnibus realibus entibus tum ;

ribus, et nomen non significat illa, nisi ob ali- denique quia illa impositio orta est ex unico
quam convenientiam quam inter se babent. conceptu formali entis ut sic. Atque hinc pro-
23.Secundo declaratur a priori, quia, si- bata etiam relinquitur prima consequentia,
cut voces exprimunt couceptus formales men- quia una vox non potest ex vi unius imposi-
tis, ita etiam immediate significant objecta tionis significare plura ut plura, sed ut sunt
qua? per bujusmodi conceptus immediate re- aliquo modo unum, et ideo de ratioue vocis
prtesentantur nam in tantum deserviunt ad
; communis est, ut saltem secundum rationem,
exprimendos conceptus in quantum illud
, et in ordine ad conceptus quos voces expri-
ipsum, quod cooceptus naturaliter repraesen- munt, non significet immediate plura, ut ta-
tant,voces ex impositione signiiicant etideo ; lia Quod in prfesente ostendi potest,
stmt.
vox interdum in communi imponitur, quia nam ens non significat immediate substautiam
conceptus, quem exprimii, communis etiam solam, alias accidens non esset intrinsece ens,
est :ergo illud ipsum, quod est immediatum neque etiam significat simul substantiam ut
objectum formalis conceptus, est immedia- substantiam, neque accidens ut acciclens, ut
tum significatum vocis adsequatse illi concep- declarari facile potest, discurrendo per illa tria

tui; bujusmodi autem est tuec vox, ens, re- membra supra posita, quia, scilicet, nec dis-
spectu conceptus formalis entis. junctive, nec copulative, nec simpliciter, po-
24. Tertio, hoc amplius declaratur, quia test illa immediate signiticare, ut facile pate-
hsec vox, ens, ita significat plura, ut ex uni- bit, applicando argumenta supra facta. Hrec
ca et prima impositione illa omnia compre- enim tria, conccptus formalis, objeclivus, et
hendat ergo signum est non significare illa
; vox, proportionem inter se servant, et ideo ab
immediate, sed medio aliquo conceptu obje- uno ad aliud saepe argumentamur, non qui-
ctivo communi onmibus illis. Antecedens dc- dem vitiosum circulum committendo, sed de
claratur ex differentia inter analogiam hujus unoquoque sumendo quod nobis notius, aut
vocis, et aliarum, quee per solam proportiona- ab aliis facilius concessum videtur.
litatem vel extrinsecamhabitudinem ad unum 25. Quarto argumentor, quia propter hanc
analoga sunt; nam in caeteris semper vox ex immediatam significationem conceptus seu
prhmeva impositione significat unum tantum, rationis communis entis potest propriissime
postea vero per metaphoram aliquam trans- ens distribui, dicendo Omne ens est bonum,
:

lata est ad significandum aliud; unde fit ut et dividi, verbi gratia, in substantiam et acci-
irnmediate significet utrumque quasi duplici dens ; non enim sola vox ibi dividitur, sed
impositione et significatione. In quo cum se- quocl voce significatur. Propterea etiam opti-
quivocis conveniunt, solumque differunt quod me fit comparatio, dicendo hoc esse perfec-
in eequivocisutraque impositio est axpie pri- tius ens quam illud, quam etiam facit Aristo-
ma, et non manat ab altera, sicut inprsedictis teles, 6 Metaph., Ac denique optime
c. \.
analogis. Exempla sunt rw?^exprima impo-
: utimur hac voce tanquam extremo vel medio
silionc solum quamdam hominis
significat syllogismi, nam vocis unitas non deserviret
actioriem ;
postea vero translata cst haec vox ad ratioeinandum, nisi ratione unius signifi-
ad significandam agri amumitatem; similiter cati proximi et immediati. Atque hoc modo
sanum, ex prima impositione significat solum est optima illa communis ratio, quod ens, in
sanitatem in animali existentem deinde vero ; quantum ens, est objeetum intellectus, vel
Iranslatum est ad signilicanda alia, quse ha- scientiae metapbysicse unde necesse est ut
;

Lenl liabitudinem ad sauitatem animalis. Et sit aliquid iinum immediate illa voce signifi-

ratio est,tum quia bsec midtiplex significatio
et non est orla ex uno conceptu,
impositio
sed ex muitis tum etiam quia non fundatur
;
in realiconvenientiarerumsignificatarum, sed
solum in extrinseca habitudine vel propor-
tione.At vero nomen ens, ex propria et pri-
maevaimpositione, habetsignificationem com-
munem omnibus entibus, ut patet, tum ex
communi usu, et apprehensione talis vocis,
tum ex formali vel quasi formali significnto
catum; hfec enim ratiointantum efficax esse
potest, in quantum iilud non est utcunque
objectum, sed etiam est subjectum, de quo
tiunt demonstrationes, et medium ad demon-
strandum aliqua de inferioribus. Ultimo ac-
cedit experientia ssepe tacta, quia audito no-
mine entis aliquid concipimus, et non sub-
stantiam, neque accidens. Dici enim non po-
tunc nos sistere in
test (ut aliqui significant)
conceptn vocis, quia id est contra experien-
 ;

SECT. II DE CONCEPTU OB.TECTIVO ENTIS.

tiarn ; enim conceptum format, qui scit nerali et requali preedicatione entis, et unius;
aliuin
vocis ens significationem, quam qui ignorat nam in omnibus prcedicamentis seque repe-
liic enim concipit vocem, et ibi sistit, vel du- riuntur, et inde concludit inter se idem esse.
bitat quid ea voce significetur ille vero prse- Ad cujus rationis efficaciam necesse non est
;

ter vocem concipit rem significatam, et de si- ut in hac significatione tollatur omne me-
gnificatione nullo modo dubitat, et tamen dium rationis. Unde D. Thomas ibi ait, ens
non concipit substantiam neque accidens significare naturas decem generum secundum
;

habet ergo haecvox aliud immediatius signifi- quod sunt actu vel potentia, in quo satis in-
catum. dicat, non significare illas immediate secun-
26. Sed objicitSoncinasnonnullas rationes, dum rationes proprias, sed secundum ali-
quassequenti sectione afferemus solum enim quam communem. Expositio itaque Averrois
;

probant, ens non significare aliquod medium necessaria nobis non est, quanquam ipse satis
ex natura rei distinctum a substantia et acci- declaret, se solum excludere medium quod
dentibus, non vero quod ratione distingui non sit genus, quodque dicat naturam definitam
possit per confusum mentis conceptum. Ob- et proprie contrahibilem, de quo postea di-
jicit deinde Aristotelem, 10 Metaph., text. 8. cemus. Ad secundum respondent aliqui, ar-
dicentem, ens significare decem prcedicamen- gumentum Aristotelisbonum esse, nontamen
ta, quod Averroes exponit de prima significa- fundari in eo quod ens significare non possit
tione et sine medio, quem ibi sequitur Alex. conceptum communem substantiae et acci-
Alens. Objicit secundo Arist., 6 Metaph., denti sed in hoc quod si nulla esset res abs- ,

text. 4, dicentem, si non dantur entia abs- trahens secundum esse a materia, ratio en-
tracta a materia, philosophiam naturalem tis ut sic non abstraheret a materia magis
esse primam philosophiam, id est, metaphy- quam ratio corporis vel entis naturalis, et
sicam scientiam ab iila distingui minime pos- ideo consideratio entis ut sic non transcende-
se, quse consequentia non esset bona, si ens ret limites philosophise naturalis, quia tunc
ut ens significaret aliquid commune substan- materialis substantia esset primum ens ; ea-
tiee, et accidenti, nam illud esse posset ob- dem autem est scientia primi entis , et entis
jectum metaphysicse, etiamsi non essent im- communis, ut in principio lib. 4 dixerat, et
materialia entia. Tertio objicere possumus D. Thomas et Scotus in dicto loco, lib. 6,
Aristotelem, 1 Physic, text. 25, ubi signifi- animadvertunt.
cat, ens non significare aliquid unum quod 29. Haec vero communis responsio majori
possit esse medium ea enim de
syllogismi ;
eget examine. Dubitari enim imprimis potest
causa rejicit illam ratiocinationem Parmeni- an , licet nullae essent immateriales substan-
dis Quicquid est preeter ens, est non ens sed
: ; tiae,danda esset scientia metaphysicse, a phy-
non ens est nihil ergo quicquid est preeter
; sica et mathematica distincta. Nam videtur
ens, est nihil. ita esse asserendum nam tunc daretur ratio
,

27. Quarto objici potest Aristoteles, 7 Me- entis abstrahens a substantia materiali, et a
taph., c. 4, ipsum ens dici
text. 15, dicens, quantitate aliisque accidentibus. Darentur
de omnibus generibus seu prfedicamentis, etiam proprietates. communes , ut verum ,

non tamen similiter, id est, non secundum mwm, idem, diversmn, totum, pars, etc, de
eamdem rationem et conceptum. Quinto ci- quibus nec physica, nec mathematica trac-
tatur idem Aristoteles, 8 Metaph., c. 6, text. tant nunc, neque etiam tunc tractarent, cum
16, dicens, ipsum e%s hoc quidem, id est, per sint communiora et excedentia propria ob-
,

se et ut tale est, statim esse substantiam, jecta. Ergo necessaria esset tertia scientia
quale, quantum, etc, et ideo de- non poni in utraque superior, quse proinde esset meta-
finitione, quasi dicat, ens immediate descen- physica. Unde potest secundo dubitari, an
dere ad prima genera, quibus locis Averroes, illa scientia esset prior tunc quam naturalis

Alexander et D. Thomas ita exponunt et sen- philosophia; videtur enim ita dicendum, quia
tiunt. Sexto affertur Arist., 1 Prior., c 28, esset de objecto abstractiori et priori.
ubi significat, prima genera talia esse, ut de 30. Mihi quidem probabile est, etiam data
ipsis nihil dicatur, ut AlexanderetPhiloponus illa hypothesi, adhuc relinqui locum meta-
videntur exponere. physicse scientise ; nunc enim una tantum
28. Solutio. Ad primum testimonium pars ejus est, quse de substantiis spirituali-
respondetur, Aristotelem nihil ibi dicere de bus disputat; quoad reliquas ergo partes
significatione immediata, sed solum de ge- manere tunc posset, disputareque de ente,
 , ;.

80 DISPUTAT. II. DE CONCEPTU ENTIS.

aliisque transcendentibus. et de decem prae- positionem esse falsam Quicquid est prceter
:

dicamentis, de principiis ac causis univer-

ct ens, cst non ens, quia ens simpliciter dictum

salibus. Hoc tamen posito, nihilominus juxta accipitur pro substantia hoc enim in rigore
;

mentem Aristotelis,citato loco, naturalis phi- falsum est, ut infra ostendam, et praeterea,
losopliia esset prima scicntia scu pliiloso- servata proportione prsedicati et subjecti, ad-
saltem dignitate etprn stontia, quoniam
pliia, huc verum dicere, quidquid est preetep
esset
ageret de nobilissimo objecto scilicet, de . cns, esse non ens hac (inquam) omissa ex-
;

substantia ut de onmi substantia et

sic, ot ; positione, respondetur Aristotelem non ne-
consequenter etiam ageret de primis causis gare ens posse esse medium syllogismi, ne-
rerum uon cpiidem secundum
et principiis, que hac de causa rejicere rationem Parme-
abstractionem mentis, sed secundum rem. nidis, sed quia et sumebat esse ens unum pro-
3 Unde andeni dicitur probabilius videri,
1 . t prie et in rigore, cum solum sit analogum
in eo casu non fore necessariam scientiam me- tum etiam quia voce unius aequivoee uteba-
taphysica specialem,et a naturali philosophia
1
tur; sic enim ex praemissis supra positis con-
distinctam. Ratio est, quia tunc philosophia cludebat, icl quod est, seu ens, esse unum ;

ageret de omni substantia, et consequenter ergo quidquid est prseter unum, est nihil ut ;

de omnibus accidentibus, etiam de quantitate ita conficeret onmia unum esse, quae estma-

prout est proprietas substantiee, et quoad en- nifesta a^quivocatio, nam ipse intendebat om-
titatem et essentiam ejus, et quatenus distin- nia esse unum in re ipsa ens autem si pra -
;
j

guitur, tam ab ipsa substantia, quam ab aliis cise sumatur, et quasi immobiliter, non est
omnibus proprietatibus ejus, quia tota haec hocmodounum, sed ratione tantum si autem ;

consideratio quantitatis non abstraheret a sumatur distributive, et pro singulis entibus,

materia nec excederet latitudinem
sensibili, sic quidem unumquodque ens unum est, non
Atque eadem ratione ad
objecti philosophiae. tamen omnia sunt unum.
eamdem philosophiam spectaret omnimn 33 Ad quartum negatur illa expositio cum
. ;

praedicarnantorum divisio et consideratio enim ait Aristoteles ens existere in onmibus,

quia nihil in eis esset re ipsa non fundatum
in substantia sensibili
tenderent proedicamenta accidentium,
prsedicamentum Rursus omnium
substantiae.
essentiarum, omniumque causarum realium
consideratio ad philosophiam spectaret, pro-
pter eamdem causam. Ac denique pari ra-
tione eadem ageret de praedicatis communi-
sed non similiter, non recte exponitur, id est,
; nec enim latius se ex- non uno conceptu, secl non eodem modo
quam quia de substantia simpliciter, de aliis vero
secundum quid clicitur, ut D. Thom. exponit.
Quintum solum probat ens non esse tale me-
dium, quod proprie contrahatur acl inferiora
per aliquid, quod non sit ens, sed per simpli-
cem determinationem qua unumquodque
,

bus substantiae, et accidentibus, nec propter genus seipso est ens, ettale ens, quod veris-
illa sola oporteret specialem scientiam con- simum est, ut latius videbimus, sect. 5 et 6,
stituere quia non abstraherent a materia
,
non tamen excludit medium conceptum ex
sensibili, et conceptus entis non esset alius a confuso modo concipiendi nostro. Ad sextum
conceptu entis materialis. Neque obstaret, respondeo imprimis, Aristotelem nullarn ibi
quod ratio entis et similes communes essent mentionem facere clecem primorum generum;
rebus mathematicis et physicis ;
quia illa sed absolute ait, quaedam esse quae de aliis
communitas solum essetsecundum conve- praedicantur, de ipsis autem nihil quod nos ;

nientiam realem , non secuudum aliquam possumus exponere de transcendentibus, de

peculiarom abstractionem pertinentcm ad quibus nihil ut superius praedicatur, sic enim
conslituendum objectum scientite. Sicutetiam rcstringenda videtur illa propositio ; nam ut
nunc quantitas continua et Uiscrela con- sequale, nihil est de quo non possit aliquid prae-
veniunt in eommuni ratione quantitatis, et namipsa transcendentia cle se invicem
dicari,
tamen non datur una mathematica commu- prtedicantur propric, ctnon omninoidentice.
nis, quia physica sufficientcr tractat de illa Unde si cjuis velit de decem generibus illud
convenientia et rationc communi, iu qua non membrum exponere, necessc est ut aliter il-
reperitur spccinlis abstractio constituens pe- lud rcstringat acl prcedicata superiora, Cfuae
culiare objectuin scibile ; ita ergo essct in co sint genera vel species, nam absolute quo-
casu. modo potest esse verum, cum eviclenter con-
32. Ad tertiurn testimonium, omissa Soti stet multa de primis generibus preedicari ?
r-t aliorum cxpositione, dicentium illam pro- Imo ipse Aristoteles, 2 Posterior., c. 14, si-
 ;

SECT. II. DE CONCEPT U 0BJECT1V0 ENTIS. 81

gnificat, preeclicata superiora,seu universa- sus. Respondetur esse eequivocationem a mo-
liora queedam contineri intra genus, queedarn do concipiendi nostro acl rem ipsam, et e
vero de aliis dici etiam extra genus, quod contrario. In rigore ergo negatur secpiela,
expositores omnes dictum essc intelligimt quja, hcet conceptus entis, qui a nobis pree-
propter ens, et similia. scinditursecundum rationem, sit in inferiori-
comparaMir ad
34. Conceptus entis, etiam ut bus,tamen ut est preecisus, formaliter lo-
in/eriora, est prmisus ab illis. Ultimo se- quendo, non est in inferioribus, id est, non
quitur ex dictis, ens non solum dicere con- habet in illis eum statum, seu modum es-
ceptum unum et preecisum, prout absolute sencli quem habet per denominationem ex-
abstractum consideratur, sed etiam prout trinsecam ex prcecisione intellectus. Quanclo
comparatur ad inferiora, ut de eis preeclice- autem dicitur hic conceptus, etiam ut prseci-
tur, vel existens in eis consideretur. Proba- sus, comparari ad inferiora, eisque attribiu,
tur,quia postquamcunque notitiam abstrac- non est sensus, quod secunclum eam preeci-
tivam conceptus comrnunis a particularibus, sionem seu denominationem attribuatur in-
potest intellectus facere comparativam ergo ; ferioribus sed solum quod ratio illa sic
,

illucl ipsum, quod abstractum est in ente, concepta ad inferiores comparata in om-
potest ad inferiora comparare non est enim ; nibus illis inclusa inveniatur. Quocirca, si

ruajor repugnantia in conceptu entis quam in non fiat illa reduplicatio de ratione entis
aliis communibus, sed potiusesteademratio, ut preecisa , secl simpliciter sit sermo de
scilicet, quia totus ille conceptus est in ipsis ratione entis pra^cise concepta, verum est
inferioribus, sive ab eis re distinguatur, sive rationem illam esse in inferioribus , et in
ratione tanturn, hoc enim nibil refert ; imo, eis omnino et intime includi, et nihilomi-
quo minor fuerit inter illa distinctio in nus ratione preescindi, quamvis in ro non
re , eo verius unum attribuetur alteri ; sic sit preecisa.
enim, quamvis sapientiam Dei preescinclamus, 36. Sed statim urget difticultas, quia juxta
et ratione a Deo distinguamus illam ad , heec nihil videtur cleesse conceptui entis ad
Deum comparantes vere ac proprie dici- , rationem prpprii universalis, nam erit unum
mus sapientiam esse in Deo. Axl bunc er- in multis et de multis. Sed heec difficultas
,

go modum ratio entis preecise coneepta pendet ex duabus rationibus dubitandi in

recte acl substantiam et accidens compara- principio sectiouis positis. Una est de univo-
tur , et in eis esse dicitur , et boc moclo catione entis, quia si ens non est univocum,
fiunt heo preedicationes , Substaniia est ens, ut non sit proprie universale
illa ratio sufficit

et, Accidens est ens. Unde confirmatur, quia quomodo autem ex dictis non sequatur esse
omnis heec comparatio vei compositio fit univocum, ad univocationem de-
et quid illi

ex conceptibus
simplicibus ergo post- ;
,
sit, infra in proprio est tractandum, loco
quam intellectus concepit preecise ens, po- agendo cle divisionibus entis nunc solum as- ;

test simul concipere substantiam vel acci- sero, omnia, quee diximus cle unitate conee-
dens secundum proprios conceptus, cpiia ptus entis, longe clariora et certiora videri,
hi conceptus simplices non habent inter se quam quod ens sit analogum, et ideo nonrecte
repugnantiam, ut per se constat ergo simJU ; propter defendendam analogiam negari uni-
liter potest tunc intellectus ens ad substan- tatem conceptus, sed si alterurn negandum
tiam comparare tanquam in illa existens, et esset, polius analogia, quee incerta est, quam
simiiiter acl accidens ergo conceptus entis, ; unitas conceptus, quee certis rationibus vrde-
etiam ut comparatus ad conceptum substan- tur clemonstrari , esset neganda. Re tamen
tiee et accideniis, est secundum rationem vera neutram negari necesse est, quia ad uni-
prcecisus ab illis. vocationern non sufficit quod conceptus in se
35. Dices : ergo conceptus entis, etiam ut sit aliquo modo unus, sed necesse est ut
inclusus in inferioribus, est preecisus ab illis, eequali habitudine et ordine respiciat mutta ,

quodrepugnat supra dictis, quia inclususin in- quocl non habet conceptus entis, ut latius ci-
fcrioribus, nihil aliud est, quam ipsa, quia nihil tato loco exponemus. Alia ciifficultas erat de
in ipsis est quod non sit ens. Sequela vero pa- modo quo ens descendit, vel treibitur ad infe-
tet, quia ens nonpotest comparari ad inferiora, riora secundum rationem de qua re paulo ,

vel preedieari de iliis, nisi ut est in illis ; ergo, inferius propriam faciemus sectionem quia ,

si ut dicit preecisum conceptum, comparatur et obscuram habet difficultatem, et ex aliis

ad inferiora, etiam ut est in illis, erit prreci- prius dicendis pendet.

 . ;

8-2 DISPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.

finitis sed ratio entis est in re separabilis a
;

SECTIO III. ratione substantia1 nam salvatur in acciden-

,

te, et e contrario est separabilis a ratione

Vtmm ratio seu conceplus entis in re ipsd et arite
accidentis, quia salvatur in sola substantia
intellectum sit aliquo modo prsecisus ab inferio- :

ribus. ergo est aliquo modo in re distincta ab illis.

Dices, rationem entis, quee est in substantia,

1 Explicatio qucestioms. Heec queestio non esse separabilem ab illa neque quee in ,

videri potest eommunis omnibus gradibus seu . accidente, ab ideo non esse necessa-
illo, et

conceptibus superioribusrespectu inferiorum, riam distinctionem ex natura rei inter illa.

de quibus agendum est disput. 5, sect. 4, et Sed contra, nam ad distinctionem ex natura
disput. 6, seet. 2. Sed bic habet difficultatem rei sufficit preedictus separationis modus, sci-
specialem propter transcendentiam entis et , licet, quod alicubi possit una ratio reperiri
ideo breviter expedienda bic est; supponen- sine alia; quia, si in re sint omnino idem,
do, praeter distinctionem realem perfectam, non videtur intelligibile prffisertim in rebus
,

quae intercedit inter entitates mutuo separa- finitis, quod non se semper comitentur, quia,

biles, posse in rebus ante intellectum aliam quse in re omnino idem sunt, ubique sunt
minorem inveniri, qualis esse solet inter rem idem; sed in accidenti, verbi gratia, ratio en-
et modum ut infra iatius dicturi sumus.
rei, tis et ratio non sunt idem ergo
substantiee ;

Hic ergo ut certum supponimus rationem en- neque secundum se et absolute idem sunt.
tis non distingui realiter priori modo ab in- 4. Tertium.
Quod in hunc modum tertio
ferioribus in quibus existit ,
quod per se no- declaratur, quia substantia a parte rei non ex
tum est in omni communi preedicato
a , et eo est substantia, ex quo est ens (et idem est
fortiori patebit ex dicendis
1
Inquirimus au- . de accidente) ergo est aliqua distinctio ex
;

tem an esse tale vel tale ens addat aliquem , natura conceptum objectivum entis
rei inter
modum ex natura rei et ante intellectum, , et substantiee,etiam prout in re sunt in ipsa-
distinctum ab ipso ente , ita ut ens, vel tale met substantia. Antecedens patet quia sub- ,

ens, verbi gratia, substantia, ex natura rei in stantia ex eodem est ens ex quo accidens, ,

ratione sua formali distinguantur, quatenus nam in ratione entis unum sunt; ergo sub-
substantia addit aliquem modum, quem non stantia non est substantia ex eo quod ens,
dicit ens. alioqui quidquid ea ratione constitueretur in
ratione entis, constitueretur etiam in ratione
Argumenta jpartis affirmantis.
substantiee. Prima vero consequentia proba-
2. Primum. Videtur ex dictis sequi ita tur, quia distinctio ex natura rei optime colli-

esseaffirmandum. Primo, quia ratio entis gitur ex effectibus formalibus seu constitutivis
eadem est in re, quee mente concipitur sed ; distinctis; cum ergo aliud quid constituatur
in mente concepta non includit modum sub- per rationem substantiee, quam per rationem
stantiae vel accidentis ergo neque in re ipsa;
; entis ut sic, necesse est ut in re habeant ali-
sed rationes substantiee vel accidentis inclu- quam distinctionem.
dunt suos modos ergo ratio entis in re est
; 5. Quartum. Quarto, censeri solet diffi-
distincta ab illis. Major ( ceetera enim omnia cileargumentum, quia impossibile videtur ut
nota sunl) probatur, quia non dicimus ratio- eaclem res secundum idem conveniat cum
nem entis eodem modo esse in re quo con- , alia, et ab ea differat; sed substantia a parte
cipitur, quantum ad modum, scilicet, quem rei et ante omnem intellectum convenit, seu
habet ex preecisione concipientis, sed dicimus est similis accidenti in ratione entis , differt

rationem illam conceptam esse eamdem qua.' autem seu est dissimilis in ratione substantiee
est in re, et hoc videtur per se notum, quia ergo heec duo distinguuntur ex natura rei ali-
intellectus in hoc conceptu non fingit rem, quo modo in ipsamet substantia alioqui se- ,

vel rationem conceptam ergo eamdem con- ; cundum idem omnino esset similis et dissi-
cipit quee est in re. inilis accidenti. Quod esse impossibile proba-
3. Hecundum. - Secundo, quee in re sunt duo includunt contradictionem,
tur, quia heec
separabilia, in re sunt aliquo modo distincta, nam convenientia et similitudo dicit aliquam
quia includnnt hffie duo negationes ejusdem rationem unitatis similitudo enim fundatur
;

rationis seu eequivalentes, maxime in rebus in unitate, ut Aristoteles dixit . 5 Metaph. ;

dissimilitudo autera dicit potius rationem mul-

Disput. 7. titudinis. Et confirmatur, et explicatur con-'
 SECT. 111. DE DISTINCTIONE CONCEPTUS ENTIS AB 1NFER10RIBUS. 83
tradictio ;
quia, si in substantia ratio substan- Idem etiam a fortiori, tenent omnes, qui ne-
tise et entis estomnino eadem, ergo quicquid gant genus ex natura rei distingui ab specie-
est de essentia substantia?, est de essentia bus, vel speciem ab. individuis , utGreg.,in
entis, et e contrario; alioqui differrent essen- 1, d. 8, q. 2 et 3; Capreol., q. 4, art. 3, ad

tialiter, nam quocumque addito vel ablato argum. contra 2 conc. Sonc, 7 Metaph., ;

mutatur essentia ; si autem differunt essen- q. 36 Soto, in Logic, q. 3, art. 2 '. Eamdem
;

tialiter, ergo in re ipsa babent distinctionem opinionem specialiter tenet Capreol., in 4, d.

aliquam, nam essentialis ratio in re ipsa con- 2, q. 1, ad argum. Scoti cont. ult. concl. Et
sistit. Si autem quidquid est de essentia sub- est aperta sententia D. Thoma;, \ cont. Gent.,
stantiae, est de essentia entis, sequitur et ra- c. 26, rat. 4-; imo et Scotus, 10 Metaph., textr.

tionem substantiaj reperiri in accidente, cum 3, hanc videtur tenere sententiam; constituit
quo convenit in ratione entis, et non reperiri, enim differentiam inter ens etunum nam ;

quia revera accidens non est substantia sed , ens ( inquit ) preedicat eamdem naturam rea-
dissimile illi. Sequitur etiam substantiam esse liter et formaliter de generibus, de quibus
similem accidenti in ratione entis quia hoc ,
quidditative unum vero, licet
preedicatur ;

supponitur, et non esse similem, quia ratio eamdem naturam realiter non ta-
preedicet ,

entis in substantia non est ejusdem modi cum men formaliter quia unum dicit passionem,
,

ratione entis in accidenti. Et consequenter non essentiam. Quamvis fortasse in aho sensu
etiam sequitur rationem entis affirmari de ibi Scotus locutus est, scilicet, ens dicere es-
accidente propter convenientiam cum sub- sentiam omnium generum, non tamen totarn,
stantia, et negari posse propter disconvenien- unum vero omnino esse extra essentiam. Su-
tiam quam in eadem ratione habere dicitur. miturque hsec sententia ex Aristotele, 8 Me-
Denique convenientia et disconvenientia di- taph., cap. ult., text. 16, ubi dicit, ipsum ens
cunt relationes essentialiter diversas ergo ; seipso absque aliquo addito determinari ad
requirunt in re fundamenta, et rationes fun- substantiam, quantitatem, qualitatem, et ideo
dandi seu terminandi essentialiter diver- non poni in definitionibus, quia non dicit de-
sas. terminatam naturam contrahibilem per ali-
6. Propter hsec et similia argumenta opi- quam differentiam. Et ita exposuerunt Com-
nantur aliqui, ens dicere conceptum objecti- mentator, D. Thomas, et Alex. Alens., ibi;
vum ex natura rei distinctum ac prsecisum ab Scot. vero exponit, quod Aristoteles excludat
omnibus inferioribus, et a conceptibus quan- differentias realiter distinctas , non vero for-
tumvis simplicibus sub eo contentis ut sunt , maliter. Sed hoc et est aperte contra mentem
substantia, accidens, et similia; etheec cense- Aristotelis, et ab ipso etiam Scoto non dicitur
tur communiter opinio Scoti, in 1 , d. 3, q. 1 consequenter ,
quia etiam inferiora genera
et 3, et d. 8, q. 2 , et in 2, d. 3, q. 1 ; et eam non distinguuntur realiter a suis differentiis,
sequuntur Scotistee, qui a fortiori idem sen- sed ad summum formaliter juxta ejusdem ,

tiunt de omnibus praedicatis universalibus, de Scoti doctrinam; ergo hanc etiam distinctio-
quibus latius inferius. nem et compositionem excludit Aristoteles in
determinatione entis ad sua inferiora.

Vera sententia.
8.
Prima ratio. Ratione probatur primo.
Si ens et substantia ex natura rei distinguun-
7. Nihilominus dicendum est, conceptum tur, vel se habent ut totum et pars, seu in-
entis objectivum prout in re ipsa existit, non cludens et inclusum, vel ut omnino condis-
esse aliquid ex natura rei distinctum ac prie- Hoc posterius nemo dicit, neque ap-
tincta.

cisum ab inferioribus in quibus existit. Heec prehendi potest, alias substantia preecise et

est opinio communis Tho- totius Scholee D. formaliter sumpta ut condistincta ab ente,
mee,quam imprimis necessario docent omnes, non includeret ens, quod est impossibile, cum
qui negant conceptum objectivum entis esse de conceptu essentiali substantiee sit esse ens
ratione preecisum, ut Soncin., Cajet., Ferrar.; simpliciter. Quod vero nec primum dici pos-
et specialiter id declaravit Cajet., in dicto sit, probatur, nam, si ens et substantia illo

opusc. de Ente et essentia, c. 1, q. 2; et idem modo distinguuntur, resolvi potest substantia

tenet Fonseca, loco citato, quamvis de dis- in duos conceptus ex natura rei distinctos ;

tinctione inter preedicata essentialia superiora

et inferiora aliter sentire videatur, 2Metaph., 1
Yide Anton. Trombetam, 7 Metaph., q.
e. 2, text. H , et alibi, de quo infra suo Ioco : i6; Ant. And., q. 7.
 . ,

84 MSPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTJS.

ergo in qualibetsingulari substantia daturilla natura rei ab ente, vel non ; nam si non dis-
distinctio ex natura rei, quce antecedit intel- tinguitur, idem dici poterit de substantia ; si

lectuin, et debet esse in rebus ipsis singulari- vero distinguitur, oportenit illuni resolvere
bus: illi ergo duo conecptus, non tantum prout in alios duos conceptus ex natura rei distinc-
a nobis apprebenduntur, sed etiam in re ipsa tos, et sic in inlinitum procedere.Posset buic
distinguentur. Hoc auteni esse impossibile argumento responderi, negando bimembrem
ex partc utriuscpie conceptus osteildi potest, partitionem iu principio positam, scilicet
primo ex parie conceptus ipsius entis, nam ens distingui a substantia tanquam partem a
si inre ipsa prcescindit, et distinguitur a mo- parte, veltaiicpiampartematoto ; sedutim-
do contrabente ipsum ad esse substantice, plicem conceptum communem a simplici con-
qucero, quale ens est illud quod manere in- ceptu particulari, ita ut commitnisin particu-
telligitur pra:ciso illo modo. Aut enim est ens lari non econtrario. Sed,
iucludatur, cpiamvis
commune, et ab oumi singularitatc abstrac- qitamvis ha>c responsio verum fortasse su-
tnm,autdeterminatum ad singulare ens. Pri- mat, ut inferius latius exponemus, tamen ab
mumest evidenterfalsum,tum quiaalias inre ca manifeste secpiitur non posse esse distinc-
ipsa esset res universalis etuniversaliter,quod tionem ex natura rei inter eoncepfum eintis,
rcpugnat,quia iliud ens estaparterei existeus, prout existentein realiter in suis inferioribus,
etproduetum ergo est intrinsece determi- ; et illa. Nam si conceptuS inferior, verbi gra-
natum ac singulare tum etiam qiiia est iil ; tia, substantia:, est simplex, ita ut non pos-
communicabile alteri, prceterquam buic sub- sit resolvi in duos conceptus inter se ex na-
stantice, si in individuo loquamur. Seeun- tura rei distinctos, quomodo potest intelligi
dum ergo necessario dicendum est, et tunc cpiod in eo sit distinciio ex natura rei inter
inierrogo an in ente sic prceciso a modo sub- ipsum, et aliquidin illo inclusum? Igiturhoc
stantice sit aliqua distinctio ex natura rei in- ipsum. satis declarat, hunc distinetionis ino-
ter communem rationem entis, et tale ens, clum non esse in rebus i.psis actualiter, secl

vel non; nam si est distinctio, redit idem ar- soium ut in fundamento , per rationis autem
gumcnium : oportebit enim resolvere illum prcecisionem consummari
eonceptnm in duos, et sic procedere in infini- iO. Secundaratio. - Secundo, conceptus
turn ; si vero non est distinetio, ergo, ut com- entis non solum a creaturis, sed etiam a Deo
munis ratio entis determinetur ad tale ens, prcescinditur sed in Deo non distinguitur ex
;

non opoitet inter ea distinctionem ex natura natura rei couceptus entis, ut sic, a conceptu
rei fingereergo neque ut determinetnr ens
: taiis entis, scilicet, increati vel infiniti ergo ;

ad substantiam est enim eadem ratio, et ; neque in cceteris entilDus. Major constat ex
omnia argumenta in principio facta applicari dictis, et minor etiam est certa, tum ex sum-
possunt ad illum conceptum entis, qui dici- ma Dei simplicitate, nam si in eo esset ali-
tuc esse prcecisus a substantia, prout in ea qua ex naturarei, nonessetsummc
distinctio
reaiiter existit, et in iilo necessaiio solvenda simplex tum etiam quia alias daretur in re-
;

.-uiit. nullum manebit fundamentum ad

et ila bus aliqua ratio realis ex natura rei distincta
fcalem distinctionem fmgendam. Prceterquam ab omnibus aliis, ex se et natura sua prior
cpiod vix potest mente concipi entitas realis Deo, ut Deus est, scilicet, illa ratio entis,

el -iu^ulai-is, et tameu quod in sua intrinseca quce inDeo esset distincta a ratione Dei ;

et Chscntiali ratione formaJissinic non inciu- hoc autem est impossibile quia Deus ut ,
,

dat rationem substantice, aul accidentis. Deus essentiaiiter est piimum ens et du-
, ,

9. iiriudc idcm ostcndi polest cx parte al- ratione , ct perfectione , et natura. Deni-
terius cofieeptiiSj seu modi contraetivi enlis ;
que, quia illamet ratio entis , cpice in Deo
nam inquiro an in iilo intrinsece inchTdatur habet divinas proprietatcs,
est, essentialiter
cn-;, necne; si nonincluditur, nihil est; nihil ut esse independentem et increatam unde ;

ergo addit substantia supra ens, neque illud etiam secundum iilam rationem entis prout
potcst eflicere distinclionem inter ens ct sub- est in rc, inunite distat Deus a creaturis.
-iuiliain; imo nec potest dctcrminaro seu Uuiiius argiimentis Soncinas, lib. 4!Metaph.,
contraiicrc cus, aut eonstituere substanbam: cjf. 2, contendit probarc, ens non dicere con-
quomodo id quod est nibil, luec omnia
r 1 1 i 1 1 1 (cpliiiu objeclivum prcecisum, sedprobant de
prsestabit ? Si antem ineluditur, ergo et mo- prcecisione secundum rcm, non tamen de
dus illeincludii totumconceptum substantia:, pra^cisione secundum rationem. Prima ve-
et de illo redit qucestio, an distinguatur cx ro consequentia argumenti probatur, quia,
 SECT. III. DE DISTINCTIONE CONCEPTUS ENTIS AB INFEHlORIBUS. 85
licet conceptus inferiores enti in creaturis rei distingui ,
quia, quantumvis prtescinclas
non sint eeque siraplices conceptui Dei, eticleo rationem sapientiaa, si illam consideres in re
videri possit dispar eorum ratio, tamen in existentem in sapientia creata, intelliges illam
prsesenti est eadem, tum quia, si rationes in intrinsece creatam, et consequenter in re ipsa
principio factas ostenderent distinctionem ex indistinctam et minime prsecisam ex natura
,

natura rei inter ens et inferiora, eamdem rei ab illo modo, quo determinatur ad esse
omnino ostenderent in Deo, nam eodem mo- sapientise ereatse ; alioqui oporteret intelligere
do applicari possunt, ut in solutionibus pate- in sapientia creata rationem aliquam realem
bit ; tum etiam quia respectu entis, ut sic, sapientia3j qua3 non solum secundum ratio-
etiam inferiores conceptus creaturarum sunt nem, sed etiam secundum rem abstraberet a
simplices, et in eisnon potest intelligi aliqua ratione creatas et increataa, quod et absurdis-
realitas prior natura, quam sit propria unius- simum est, et mente concipi non potest, quia
cujusque entitas secundum determinatam ra- quickjuid est entitatis in sapientia creata, est
tionem ejus. Quomodo enim eoncipi potest factum et dependens.Tandemidemostendipo-
ut in substantia sit realiter seu ex natura rei test rationibus communibus solis rebus crea-
prior aliqua entitas sub ratione entis, quam tis, quod late preestabimus infra, de universa-
sub ratione substantiee ? libus disputantes ; nunc breviter declaratur,
11. Tertia ratio.
Ultimo argumentor, quia possunt ex subtilitate et modo conci-
quia sola clistinctio conceptuum nostrorum, piendi bumani intellectus hi conceptus supe-
quibus aliquid concipimus per modum com- riores et inferiores infmitis modis variari et
munis et particularis, non indieat sufficienter multiplicari ; signum ergo est, id non semper
distinctionem ex natura rei in re concepta ;
fundari in distinetione quas sit in rebus, sed
ergo neque illam indicat in conceptu entis in moclo concipiendi nostro, supposito aliquo
respectu inferiorum ergo nulla est talis dis-
; fundamento similitudinis, convenientiae, aut
Heec secunda consequentia patet, quia
tinctio. eminentia ipsarum rerum alioqui oporteret
1
;

nullum aliud excogitari potest indicium aut fingere in unaquaque re infmitos modos ex
vestigium talis clistinctionis, quee non solum natura rei distinctos, quibus in se plene con-
sine verum etiam sine cogente
sufficiente, stituatur, et ab aliis plene distinguatur. Quod
ratione asserenda non est, quia, et in uni- uno vel alio exemplo declaratur, nam sensus
versum loquendo, distinctiones non sunt commnnis, verbi gratia, habetvim percipiendi
multiplicandse sine causa, et praesertim ac objecta omnium sensuum externorum potest ;

specialiter haac, quee vix mente concipi po- ergo abstrahi communis conceptus visui, et
test. Prima vero consequentia patet, c|uianon interiori sensui, scilicet, sensus perceptivi co-
est major ratio de conceptu communi et par- loris, et alius communis auditui et sensui
ticulari in ente, quam in reliquis imo in ente ; communi, scilicet, sensus perceptivi soni, el
propter transcendentiam suam est minor dis- sic de relicpiis. Quis autem dicat in sensu
tinctionis ratio. Primum antecedensvero eommuni ex natura rei distingui vim perei-
patet imprimis in rebus divinis tantum, nam piendi colorem vel sonum inter se, aut vim
conceptus personae divinee communis est tri- sentiendi in communi distingui in eo sensu a
bus divinis personis, quce in ea communi ra- propria vi et modo quo attingit sua objecta,
tione couveniunt, et in propriis distinguun- et non potius esse ibi unam simplicem virtu-
tur, et tamen in unaquaque earum ratio per- tem, qua3 attingit omnia illa objecta, quam
sonee et ratio talis personae non distinguun- intellectus inada3quate concipiens comparat
tur ex natura rei, secl ratione tantum. Deinde cum aliis rebus, et sic abstrahit conceptus
patet etiam in rationibus communibus Deo et communes, non sed ratione distinctos.
re,
creaturis, ut fere jam explicatum est in ra- Idem est in luce quatenus et virtutem
solis,
tione entis prout in Deo existit. Et declarari habet illuminandi, in qua convenit curn splen-
etiam potest in ratione sapientiee, verbi gratia, dore ignis, et calefaciendi, in C[ua convenit
in qua conveniunt aliquo modo sapientia cum calore, et exsiccandi, in qua convenit
creata et increata, et tamen neque in increata cum siccitate, et ab his omnibus potest intel-
sapientia distinguuntur ex natura rei, com- lectus varios conceptus abstrahere, cmos om-
munisratio sapientise,
et propriatalis sapien- nes in luce ex natura rei existimare distinc-
propter summam simplicitatem et per-
tiae,
tos, frivolum est, et sine fundamento.
fectionem ejus; necpie etiam in sapientia
creata possunt illee dua; rationes ex natura
 ;;

86 DJSPUTAT. 11. DE ESSENTIA ENTIS.

stincte consideratur ut includens illam, con-
Argumewtorum solutiones.
ceptu illo preecisivo, non negativo.
1:2. Ad primum respondetur. Ad argu- 14. Ad
secundum. Ad secundum recte ibi
nienta ergo in principio posita respondetnr, responsum est, rationem entis in substantia
priranm iu genere, in illis omnibus esse ma- non esse separabilem a substantia, et simili-
gnam aequivocationem argumentando a ra- ter in accidente, et liinc potius colligi iden-
tione objectiva, ut prrccisa ab intellectu,
ad titatem et indistinctionem ex natura rei, quia
illam prout est in re, et attribuendo rebus quce ita se babent in re, ut nec realiter di-
ipsis quod solum per denominationem ex- stinguantur, nec unum ab alio separari pos-
trinsecam convenit rationibus conceptis ac sit, neque e converso, non est cur in re ipsa
preecisis, ut sunt sub tali consideratione ac distinguantur, nisi aliunde sit aliquod sulii-

pra?cisione intellectus. Et boc est maxime ciens principium distinctionis, quod in pree-
considerandum in his omnibus argumenta- sente nullum invenitur. Unde ad replicam
tionibus, queesolum in modo loquendi et con- respondetur, rationem entis, quee in substan-
cipiendi fundantur. Nos enim, sicut concipi- non reperiri eamdem secundum
tia reperitur,
mus, ita loquimur unde sicut conceptus no-
; rem in accidente, neque e converso, sed so-
stri, etiamsi veri et non falsi sint, non tamen lum eamdem secundum rationem, id cst, se-
semper sunt adeequati rebus ipsis, ita etiam cundum quamdam convenientiam et similitu-
voces sunt commensuratfe conceptibus no- dinem, quam potest ratio per modum unius
stris, et ideo cavendum est ne modum con- preecise concipere ; ad hoc satis est quod
et
cipiendi nostrum transferamus ad res ipsas, hujusmodi ratio, quee hoc modout communis
et propter diversum loquendi modum existi- concipitur, secundum rationem distincta sit a
memus esse distinctionem in rebus, ubi vere propriis rationibus substantiee et accidentis.
non est. Quod enim est proprium rei infinitee, solum
13. Ad primum ergo respondetur negando eadem nuraero res
est ut communicabilis sit

primamconsequentiam,nam ratio entisdicitur multis rebus realiter distinctis, per identita-

esse eadem in re, quee est in mente,quia reve- tem perfectam cum omnibus et singulis ea-
ra omniaentiababentinre eamsimilitudinem rum, quamvis earum queelibet incommunica-
et convenientiam, sub qua intellectus illa bilis sit. Quod vero eadem res, quee in se est
concipit, ctrai concipit ens, et quia bic rnodus realiter siiuplex, id est, non composita ex
concipiendi ens est inadeequatus respectu en- gradibus ex natura rei distinetis, sit realiter
tiura, prout sunt in re, ideo dicitur ratio entis incomraunicabilis alteri, cum qua habet ali-

sic concepta, non ineludere determinatos mo- quam similitudinemet convenientiam, ratione
dos entium, in qua locutione jam non est cujus concipiatur in eis aliqua ratio commu-
sermo de ratione entis absolute, et ut in se nis utrique, hoc non excedit perfectionem rei
est, sed ut est sub denominatione intellectus fraitee ; imo quantumvis imper-
in qualibet re
unde perinde est ac si diceretur, per illum fecta aliquid hujusmodi reperiri potest.
conceptum non considerari ens sub expres- 15. Ad tertium. Ad tertium respondetur
sis rationibus inferiorum entium, sed solum primo, substantiam in re ipsa ex eodem esse
communi et inadeequato conceptu, et ideo ens, ex quo est substantia, et e converso, ni-
non recte infertur, quod etiam in re ipsa ra- mirum per suam intrinsecam naturam, et en-
tio entis prout est in singulis entibus non in- titatem quam in re habet ; et idem est, ser-
cludat proprias rationcs seu modos eorum vata proportione, in accidente. Quocirca in
posset etiam distingui major propositio as- eodem sensu,non ex eodem substantia est ens
bumpta, scilicet, rationem entiseamdem essc ex quo accidens, neque e converso, nam ac-
in re, quec mente concipitur ; est enim eadem cidens est ens per entitatem accidcntalem, et
realiter, non tamen ratione, ct lioc satis est in ordine ad substantiam ; substantia vero est
ut in re possit includerc proprias rationes in- cns per entitatem substantialem, ct in se ab-
feriorum entium, quamvis, ut conccpta pra3- solutam ab ordine seu habitudine ad subjee-
cise illas non includat; sicut sapientia divina tum, neque hoc modo ( in eodem sensu lo-
eadem mcnte concipitur, quam-
est in re, quee quendo) accidens et substantia simt unum in
vis ut mente concepta, non intelligatur in- ratione entis, prout in rc ipsa constituuntur.
cludere justitiam, quam in rc ipsa esscntiali- Secundo dicitur, si non loquamur secundum
ter includit, quia, quod ut concepta non iu- rem, sed secundum rationem pra^scindentem,
cludat, solum est quod non expresse et di- sic substcintiam non ex eodem esse substan-
 ;

SECT. IV. DE IUTIONE ENTIS UT SIC, ETC. 87

tiam, ex quo est ens, ex eodem (inquam) se- nem habeant unitatem fundatam in reali si-
cundum rationera ; ex hoc vero sensu solum militudine vel convenientia , quam inter se
potest eoncludi, rationem entis et substantice habent. Ea enim, quee in re diversa sunt, in
distingni ratione in ipsa substantia, et ratio- eo ipso in quo distinguuntur, possunt esse
nem similiter entis et accidentisinaecidente. similia quin potius similitudo intrinsece po-
:

Atque eodem modo substantia et accidens so- stulat distinctionem secundum rern cum ali-
lum dicipossunt ex eodem constitui in ratio- qua unitate ralionis, seu formali, aut funda-
ne entis, eo modo quo in illo conceptu unum mentali, nam idem proprie non est sibi ipsi
sunt, scilicet secundum rationem. Unde so- simile. Quod si hsec convenientia vel simili-
lum potest concludi, rationem illam commu- tudo sit imperfecta, qualis est in analogia en-
nem utrique per intellectus prreeisionem di- tis, et similibus, facilius intelligitur cjuomodo
stingui a propriis earum. possint res inter se, quantumvis primo di-
16. Quomodo possit eadem entitas per eam- versre, habere nihilominus aliquam imper-
dem simplicissimam rationem convenire et dif- fectam convenientiam non enim dicuntur ;

ferre.
Ad quartum, quibusdam videtur im- primo diversce, quia nullo modo inter se si-
possibile ut idem secundum rem absque ulla miles sint hoc enim in nullis rebus vel ra-
,

distinctione ex naturarei, quam in se habeat, tionibus realibus reperiri necesse est sed ,

possit esse principium seu fundamentum con- "quia se ipsis primo distinguuntur cum qua ;

venientise et distinctionis ab alio, propter argu- dislinctione stat prsedicta imperfecta conve-
mentum factum. Alii vero putant hoc quidem nientia. Cujus rei exemplum est in Deo, in
repugnare in convenientia univoca, non vero quo nulla distinctio graduum ex natura
in analoga, quod nobis satis esset. Ego vero rei excogitari potest ; unde illa simplicis-
existimo, etiam in convenientia univoca id sima natut-a per se ipsam est prorsus di-
non repugnare, utpatet exemplis, tum in di- stincta a natura creata et tamen simul ; est
vinis, tum in creatis. Nam Pater et Filius uni- principium alicujus convenientice analogce et
voce conveniunt in ratione personee ;
quis secundum quid cum eadem hcec ergo duo :

enim negabit ibi aliquam unitatem, et con- non repugnant.

venientiam, aut affirmabit illam esse analo- 47. Ad ultimam confirmationem, responsio
gam, cum in ratione persome tam perfecta sit patet ex dictis. Jam enim dictum est ratio-
una sicut alia ? et tamen in singulis personis nem substanlise et entis in substautia esse
nulla fingi potest ex natura rei distinctio in- quidem eamdem omnino secundum rem, dif-
ter distinctionis et convcnientise fundamen- ferre tamen ratione, et priori consideratione
tum. Eadem enim paternitas in se simplicis- habere in substantia eamdem rationem essen-
sima in sua entitate relativa distinguitur rea- tialem, ratione tamen diversam, et idem est
liter a filiatione, et convenit cum illa in com- de ratione entis et accidentis prout in acci-
muni ratione relationis seu personalitatis dente reperiuntur e contrario vero accidens
;

estque similis quasi generice, et dissimilis et substantia inter se comparata, dicuntur

quasi specifice, quamvis in ea hi gradus seu habere in ratione entis essentialem rationem
conceptus ex natura rei non distinguantur. eamdem secundum rationem tantum non ,

In creaturis, quantitas et qualitas (ut est pro- secundum rem, et ideo in omnibus illationi-
babile) univoce convcniunt in ratione acci- bus in ea confirmatione factis committitur
dentis, et tamen in unaquaque earum ratio cequivocatio non distinguendo diversas ra-
,

accidentis non distinguitur ex natura rei a tiones et modos convenientice et distinctionis.

propria, ut infra latius dicetur et idem exis-
;

timo esse de omnibus speciebus respectu SECTIO IV.

suorum individuorum, ut suo loco dicetur. In quo consistat ratio entis in quantum ens , et
Ratio vero est, quia, si conve-
distinctio et quomodo inferioribus entibus convenial.
nieutia sint diversorum ordinum, non repu-
gnat in eodem fundari sic enim una non in-
; 1. Qtcid entis nomine intelligat Aviccnna.
volvit negationem alterius, imo quodammodo Cum dictum sit ens dicere unum conceptum
iUam requirit. Ita vero est in prcesenti ; nam objectivum, oportet in quo ejus tormalis seu
distinctio autem se-
est realis, convenientia essentialis ratio consistat, breviter declarare,
cundum rationem tantum, non repu-
et ideo saltem per descriptionem aliquam, aut ter-
gnat ut duo simplicia, qua? secundum rem minorum explicationem nam, cum illa ratio ;

eunt realiter primo diversa, secundum ratio- sit abstractissima et siraplicissima, proprie
xxv. 11
 ; ,

88 DISPUTAT. II. DE' ESSENTIA ENTIS.

deiiniri non potest. Fuit ergo opinio Avieen- 1 p., queest. 3, art. 4 et 5, et I contra Gent.
nse, quam referunt Gommen. et D. Thomas, c.25 ct 2.
4 Metaph., Com. 3. et lib. 10 Metaph., Com. 3. Ens, et <participium, et nomen. Adex-
8, ens signiiiearo aoeidens quoddam commu- plicandam hanc rem et tollendam eequivo- ,

ne rebus omnibus exislentibus, nimirum ip- eationem, utendum nobis est usitata distinc-
sum esse quod rebus accidere dixit, eum eis iione entis,quam Cajetan. et Soto supra sine
possit conferri et auferri. Quee opinio fundata eausa rejiciunt. Fonseca vero merito eam
est in significatione vocis e?is; derivatur enim ampleetitur, 4 Metaph., cap. 2, q. 3, sect. 2,
a verbo swn estque participium ejus ver-
, ; camque satis insinuat D. Thom., dict. Quod-
bum autcni sum, absolute dictum significat , lib., licet non eisdem verbis. Ens ergo, ut
actum essendi. seu existendi esse enim et ; dictum est, interdum sumitur ut participium
existere idem sunt ut ex communi usu et
, verbi sum, etut sic significat actum essendi,
significatione borum verborum constat; signi- ut exereitum, estque idem quod existens ac-
ficat ergo adeequato ens, id quod est unde ; tu interdum vero sumitur ut nomcn signifi-
;

apud Aristotelem, lib. 1 Physic, text. 17, et cans de formali essentiam ejus rei, quee ha-
sa?pe alibi, loco entis ponitur, id quocl est, id bet vel potest habere esse , et potest dici si-
cst,quod habet actum essendi seu existendi, gnificare ipsum esse, non ut exercitum actu,
ut idem sit ens, quod existens; dicit ergo ens sed in potentia vel aptitudinc, siculmvens, ut
de formali esse seu existentiam, quse est ex- est principium, significat actualem usum vi-
tra rerum quidditatem. ta3,ut vero est nomen, significat solum id
Hanc opinionem attingens Soto, tacito
2. quod habet naturam, quee potest esse vitalis
nomine Avicennae, c. 4 Anteprsed., qusest. 1, operationis principium. Quod autem hsee dis-
in tine, prius dicit ens semper esse partici- tinctio necessario a praedictis auctoribus ad-
pium verbi srnn, sicut existens, verbi cxisto, mittenda sit, patet nam prior significatio
,

et de formali significare esse, de materiali fundata est in proprietate etrigore verbi sum,
vero. quod habet esse postea vero declarat,;
quod absolute dietum actuale esse seu exis-
ens non solum significare quod actu est, si- tentiam significat; unde etiam dialectici di-
cut existens, sed quod est actu vel potentia, cunt in propositione de secundo adjacente,
quia de homine non existente vere dicitur verbum est nunquam absolvi a tempore. Et
esse ens^- sicut esse animal vel substantiam, patet etiam ex communi usu, nam si quis di-
et nihilominus concludit ens non dici quiddi- cat, Aclam est, significat ipsum existerc. Ha-
tative dc rebus, prsesertim ereatis, quia dicit bet autem hoc verbum in rigore suum parti-
habitudinem ad esse, quod est extra essen- cipium in ipso inclusum , in quod potest re-
tiam ereaturse. Et in hoc constituit differen- solvi prsedicta propositio. Rursus constat ex
tiam inter ens et res, quod res quidditative communi usu, ens, etiam sumptum pro ente
praedicatur, quia significat quidditatem ve- reali (ut nunc loquimur), non solum tribui
ram et ratam absolute, et sine ordine ad esse rebus existentibus sed etiam naturis reali-
,

cns autem non praedicatur quidditative, quia bus seeundum se consideratis, sive existant,
non significat absoiute quidditatem, sed sub sivc non quomodo metaphysica considerat
;

ratione esscndi, seu quatenus potest habere ens, ethocmodo ens in decem prsedieamenta
esse hac ratione existimavit dictum ab
; et dividitur. Sed ens in hac significatione non
Aristotele, 8 Melaph., text. 16, ensnon poni retinet vim participii, quia participium con-
in definitionibus rerum. Quam totam doctri- significat tempus, et ita significat actuale
nam videtur sumpsisse Soto ex Cajet., opus- exercitium essendi seu existendi, et ideo hasc
culo de Ente et essentia, c. 4, proximc ante vox, existens, nunquam dici potest dc re quee
quaest. 6, ubi preeter alia dicit, Avicennam actu non existat, quia semper retinct vim par-
solum reprehendi ,
quia vocat ens prsedica- ticipii verbi existo ; ergo necesse est ens in
tum accidcntalc ;
propric cnim essc non est liac posteriori significationc sumi in vi nomi-
non vero
accidens, sed substantialis aclus ; nis. Unde pnedieti auctores rc ipsa admittunt
esse reprebensione dignum, eo quod neget, banc partitioncm ,
quamvis verbis contem-
cns esse praedicatum essentiale seu quiddi- nant, nam
perindc cst dicere ens interdum
tativum hoc cnim verum est, cum csse sit
; significare rem actu existentem, interdum
extia quidditatcm, citatque Div. Tbomam, potentia tantum, quod dicerc interdum sumi
Quodiib. 2, ait. 3, dicentem, ens de solo Deo ut participium , aliquando vero ut nomen,
preedicari essentialiter, quod etiam significat seu, ut alii ioquuntur, participialiter etnomi-
 ;

SECT. IV. DE RATIONE ENTIS UT SIC, ETC. 89

naliter. Quia, hoc ipso quod ens non signifi- vocibus indicantur primum, in quo consis-
:

cat actualein entitatem ct existentiam, jam tat ratio essentia?; secundum, in quo consis-
non sumitur in vi participii, sed tauquam uo- tat quocl realis sit. Primum non potest a nobis
men verbale. Uude D. Thoin., in dicto Quod- exponi, nisi vel in orcline acl effectus vel pas-
lib., postquam tractavit de cnte, prout dicitur siones rei, nostrum nioclum
vel in ordine ad
ab actuali esse, subdit Sed verum est, quod
:
concipiendi et loquendi. Primo moclo dicimus,
hocnomen, ens, secundum quod importat rem, essentiam rei csse id, quod est primum etra-
cui competit hvjusmodi esse sic significat es- ,
dicale, ac intimum principium omnium actio-
sentiam rei, et dividitur per decem genera. num ac proprietatum, quse rei conveniunt, et
sub hac ratione dicitur natura uniuscvjusque
Qiuestionis resolutio.
rci, ut constat ex Aristot., 5 Metaph., text. 5

4. Ens participium quid importet. Hac ct notatD. Thomas,deEnte etEssentia, c. 1,

ergo supposita vocis significatione, facilis est et Quodlib. 1 , art. 4, et ssepe alias. Secundo
qua?stionis resolutio iri communi sumpta. Di- autern modo ciicimus essentiam rei esse, qiue
eeudiun est enim primo, sumpto ente in actu, per definitionem explicatur, ut dicit etiam
prout est significatum illius vocis in vi parti- D. Thomas, dicto opusculo de Ente et Essen-
eipii sumptse, rationem ejus consistere in hoc, tia, c. 2, et sic etiam dici solet, illud esse es-

quod sit aliquid actu existens, seu habens sentiam rei, quod primo concipitur de re
realem actum essendi, seuhabens realitatem primo (inquam) non ordine originis (sic enin
actualem, quse a potentiali distinguitur, quod potius solemus conceptionem rei inchoare ab
est actu nihil. Hoc totum, cum solum consis- his quse sunt extra essentiam rei), sed ordine
tat in declaratione simplicissimi conceptus, nobilitatis potius et primitatis objecti ; namid
non potest aliter probari quam ex communi est de essentia rei, quod concipimus primo
modo concipiendi, et cx signiticatione vocis illi convenire, et primo constitui intrinsece
a nobis explicatse. Ac denique, qnia ex dictis in esse rei, vel talis rei et hoc modo etiam ,

in prsecedentibus sectionibus constare potest, vocatur essentia quidditas in ordine ad locu-

ens sub hac ratione posse habere unum con- tiones nostras, quia est id, per quod respon-
ceptum formalem et objectivum, communem demus ad qupestionem, quid sit res. Ac deni-
omnibus entibus actu existentibus, cum inter que appellatur essentia, quia est id, quod per
se similia sint , et conveniant in actuali essc actum essendi primo esse intelligitur in una-
et entitate, constat etiam posse conceptum quaque re. Ratio ergo essentise his modis
illum hac voce significari; ergo entis sic potest a nobis declarari.
sumpti et conceptus ejus ratio non potest in 7. Quicl autem sit essentiam esse realem,

alio consistere, nec potest aliter explicari. possumus aut per negationem, aut per affir-
5. Dico secundo si ens sumatur prout est
: mationem exponere. Priori modo dicimus es-
significatum hujus vocis in vi nominis sum- sentiam realem esse, quae in sese nullam in-
pta?, ejus ratio consistit in hoc quod sit ha- ,
volvit repugnantiam, neque est mere conficta
bens essentiam realem, id estnon fictam, nec per intellectum. Posteriori autem modo ex-
chymericam, sed veram et aptam acl realiter plicari potest, vel a posteriori, per hoc quod
existendum. Probatio hujus conclusionis ea- sit principium vel radix realium operationum,
dem proportionaliter est qute preecedentis, vel effectuum, sive sit in genere causse effi-

quia hic simplex conceptus non potest alio cientis , sive formalis , sive materialis ; sic
modo intelligi aut explicari. enim nulla est essentia realis quse non possit
habere aliquem effectum vel proprietatem
Quid sit essentia realis.
realem. A priori vero potest explicari per
6. Ens nomen quid.
Solum restabat ex- causam extrinsecam (quamvis hoc non sim-
ponendum quid sit essentia realis, vel in quo pliciter de essentia, sed cle cssentia creata
nam cum essentia sit se-
ratio ejus consistat ; verum habeat), et sic dicimus essentiam esse
cundum quam res dicitur seu denominatur realem, quse a Deo realiter produci potest, et
ens, ut Div. Thom. ait, de Ente etEssentia, constitui in esse entis actualis. Per intrinse-
cap. 2, quod maxime verum est de ente in cam autem causam non potest proprie haac
hac acceptione sumpto, ideonon potest satis ratio essentii explicari ,
quia ipsa est prima
explicari in quo consistat ratio entis realis, causa vel ratio intrinseca entis, et simplicissi-
nisi intelligatur in quo consistat essentia rea- ma, ut hoc communissimo conceptu essentiee
lis. In quo duo peti possunt, quse illis duabus concipitur ; unde solum dicere possumus, es-
 ;; ;

90 MSPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.

sentiam realem, eain esse qua?. ex se apta est ibi significatio aequivoca ; idem ergo est pro-
esse, seu realiter existere. His ergo modis, portionaliter de ente sub illa duplici ratione
potest a nobis communis ratio entis deelarari seu signiticatioue sumpto, et de conceptu qui
magis autem exacta lmjus rei intelligenfia illirespondet,
pendet ex pluribus qua?stionibus. Priina est, 9. Resoluiio. Excmplum accommodatum
qualis sit entitas essentia? realis, quando actu ad resolutionis mtelligentiam. Respondetur,
non cxistit. Seeunda quid sit existentia ac- ,
ens secundum illam duplicem acceptionem
tualis, et ad quid necessaria sit in rebus. non significare duplicem rationem entis, divi-
Tertia, quomodo cxistentia distmguatur ab dentem aliquam communem rationem, seu
cssentia. Sed quia hfle quajstiones propria? conceptum communem sed significare con- ,

fere sunt entis creati prolixam requirunt , et ceptum entis, magis vel minus praecisum ens :

disputationem ideo eas usque ad disputatio-

, enim in vi nominis sumptum significat id,
nem 7 differiinus, contenti pro nunc praedicta quod habet essentiam realem, praescindendo
cntis et essentiee descriptione. ab actuali existentia, non quidem excludendo
illam, seu negando, secl praecisive tantum
Ens in actu et in poientia in quo conveniant. abstrahendo ; ens vero ut participium est, si-
8. Una vero dubitatio circa duas conclusio- gnificat ipsum ens reale, seu habens essen-
nes positas hic prsetermitti non potest, quam- tiam realem cum existentia actuali, et ita si-
vis attingat divisionem entis in ens in actu, gnificat illud magis contractum. Unde, sicut
et ens in potentia scilicet, an illa duplex si-
; animal dictum de ipso genere praecise sum-
gnificatio entis nomitialitcr et participialiter pto, et de bruto quatenus tale animal est,
sumpti sit mere aequivoca vel ita analoga,
, , non dividit aliquem conceptum 'communem
utnullus conceptus, communis utrique mem- ad animal ut sic, et tale animal sed dicil ,

bro, ei respondeat, an vero babeat aliquem eamdem rationem animalis ut prcecisam vel
conceptmn communem nam ; si hoc posterius ut contractam , ita dicendum est de ente sub
dicatur, nondum communissimaest a nobis illa duplici acceptione. Magisque accommo-
ratio entis satis explicata declaravimus enim ; datum exemplum est in dispositione, ut signi-
singulorum membrorum rationes, non autem ficat quamdam speciem
qualitatis ab habitu
rationem entis ut communis et abstrahentis
, distinctam genus utrique commune non
, et ;

ab utroque membro. Deinde difncillimus erit enim habet aliquam significationem commu-
ad explicandum talis conceptus et ratio ejus, nem, qua immediate significet alium conce-
imo et nomen, quia nec significabitur per ptum communem generi et speciei (id enim
ens nominaliter sumptum, nec participialiter impossibile esl ,
quia generi et speciei nil est
non potest autem fmgi alius modus signifi- commune ipsum conceptum generis)
preeter
candi abstrahens ab his duobus. Si vero dica- significat ergo vel immediate genus ipsum,
tur primum sequitur non posse clari conce-
, vel immediate speciem quamdam, duplici si-
plum entis communem Deo et creaturis, ut gnificatione.Ita ergomnon significat conce-
possibilibus, sed tantum ut actu cxistentibus, ptum aliquem communem enti nominaliter et
quod videtur plane falsum, et contra commu- participialitersumpto, sed immediate habet
nem modum concipiendi, et contra omnia su- duplicem significationem, qua signiticat, vel
pra dicta de communissimo conceptu entis. ens praescindendo ab actuali existentia vel ,

Sequilur deinde Jiominem cequivoce dici de ens actu existens. Quocirca illa duplex signi-
vero homine possibili vel actu cxistente. , ficatio vel aequivoca est vel maxime ad ,

Patet sequeia, quia eadem est ratio de ho- sequivocationem accedit secundum quamdain
mine respectu illorum diiorum mcmbrorum, translationem fundatam in aliqua proportio-
quee est de ente respectu entis in actu et in nalitate. Primo enim ens significasse videtur
potentia seu de ente nominaliter et partici-
, rcm habentem esse reale et actuafe, tanquam
pialiter siunpto ;
nam, ut participium signifi- participium verbi essendi inde vero translata ;

catensin actu,ita nomenens in potentia.Con- est illa vox ad praecise significandum id quod
sequcns autem videtur planc falsum nam ; habet cssentiam realem. Cujus simile etiam
homo cx vi ejusdem impositionis significat est in voce illa, dispositio ; nam, ut signilicat
hominem, sive actu existcntem, sive possibi- gcnus et speciem sine dubio habct aequivo-
,

lem imo ; simplex conceptus hominis, qui

et cam significationcm vel ad summum analo- ,

iili voci respondet aeque repraesentat homi- , gam secundum quamdara proportionalita-
ncm existcntem, vel possibilem; non estergo tem.
 SECT. IV. DE RATIONE ENTIS UT SIC, ETC. 91
10. Igitur voce ftomo,
acl exemplum cle vationem actualis existentite. Ens autem sic
quod in contrarium afferebatur, respondetur contractum, seuprout in tali statu conceptum,
non esse simile nam fiomo non habet dupli-
; non significatur per hanc vocem ens, nec per
cem significationem, unam qua significet ho- aliquam aliam incomplexam quae mihi nota
minem prsecise vel in potentia, aliam craa si- sit, sed solum per hos terminos complexos,

gnificet hominem existentem ut sic, secl uni- ens possibile, ens in potentia, et similes; quai
cam tantum, qua significat hominem prsecise, omnia sunt diiigenter advertenda, nam ex his
sive existat, sive non ;
quee significatio est vocum significationibus midtum pendet vera
proportionalis, vel similis illi qitam habet ens rerum conceptio, et ex his magna etiam ex
solnm in vi nominis sumptum. Alia vero, parte obiter exposita est divisio entis in ens
quam habet in vi participii, non reperitur in in actu, et ens in potentia, quam iterum pos-
hac voce fwmo neque est ullus terminus in-
,
tea ex professo tractabimus.
complexus et simplex, qui significet totum
hoc, quod hac voce complexa signifieaiur, fio-
Ens an sit prce&icaium essentiale.
mo existens. Quocfesi fingamus vocem hominis 13. Atque hinc obiter colligitur rationem
transferri acl totum hoc significandum jam ,
entiscommunissimam qua significatur per ,
1
.

habebit duplicem signhicationem sequivocam, eam vocem in vi nominis sumptam, esse es-
quam dicimus esse in nomine entis. sentialem, et prsedicari quidditative de suis
11. Ex quo ulterius intelligitur, ens sum- inferioribus ,
quamvis ens, ut actualem dicit
ptum in vi nominis non significare ens in po- existentiam, et significatur per participium
tentia, quatenus privative vel negative oppo- essendi, absolute non
sit prsedicatum essen-
nitur enti in actu sed significare solum ens
, liale, Deo. Hsec posterior pars,
nisi in solo
ut prsecise dicit essentiam realem, quodvalde quatenus ad Deum spectat, Theologa est, et
diversum est; sicut enim abstractio preecisiva ex principiis naturalibus tractari solet infra,
diversa est a negativa, ita ens nominaliter lib. 12, et eam late disserui in tom. 1 tertia?

sumptum licet preecise dicat ens habens es-

,
partis, in disp. 11, sect. 1, et aliquid attinge-
sentiam realem, non vero acldit negationem, mus infra, dispntando deDeo. Quantum vero
scilicet carendi existentia actuali, quam nega- spectat ad creaturas, penclet ex dicendis infra
tionem seu privationem addit ens in potentia. de distinctione existentise ab essentia in crea-
Quod inde etiam manifeste patet, nam ens in tura ; nunc supponamus, sive distinguantur,
vi nominis sumptum commune est Deo, et sive non absolute esse dicendum, existere
,

creaturis, et de Deo affirmari vere potest; non esse de essentia creaturse, quia potest illi

ens autem in potentia nulto modo potest prae- dari et ab illa auferri, et ita non habet neces-
dicari de Deo imo nec de creaturis existenti-
; sariam connexionem cum essentia creaturse
bus ut sic, proprie dicitur, quia jam non sunt prsecisc concepta sub qua ratione est inva-
,

in potentia , sed in actu ; cum tamen cle illis riabilis, et necessario dicitur de unaqnaque
dici possit ens , tam ut participium quam ut re cujus est essentia; hac ergo ratione ens
nomen, quia, licet habeant actualem existen- participialiter sumptum, dicitur non prsedi-
tiani vere etiam cle illis dicitur quod habent
, cari quidditative seu essentialiter de creatu-
essentiam realem, prsescindendo et non ne- , ris, etquoad hoc vera est opinio Avicenna?
gando actualem existentiam. supra recitata, eamque admittit D. Thomas,
12. Unde tandem intelligitur ens prsecise , dicto Quodlib. 2, et aliis locis supra citatis,
sumptum, ut in vi nominis significatur, pro- solumque potest Avicenna reprebendi, vel eo
prie dividi posse in ens in actu, et cns in po- quod existentiam putaverit esse verum acci-
idem esse quod ens si-
tentia, et ens in actu dens, de quo infra suo loco vel eo quod ,

gnifieaiuru per hanc vocem in vi participii aliam acceptionem et explicationem entis

sumptam, atque ita illa duo significare ratio- omiserit, et ideo simpliciter negandum puta-
nem entis, vel prsecisam, vel determinatam verit, ens sub aliqua ratione , sub qua in de-
ad actualem existentiam, sive hsec determina- cem praedicamenta dividitur , csse posse es-
tio essentialis sit, ut est in Deo, sive sit extra sentiale omnibus illis.

essentiam, ut censetur esse in creaturis, de 14. Probatur ergo altera conclusionis pars
qua re inferius disputandum est ens autem ;
(
quam immerito Soto negare videtur), quia
in potentia dicit etiam reale ens, quantum ad habere essentiam realem convenit omni enti
realem essentiam, contractum et determina- reali, estque illi maxime essentiale ergo ens ;

tum non per aliquid positivum, sed per pri* sub prsedicta ratione est pra?clicatum essen*-
 ;

92 DISPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.

tiale. Praeterea, essc ens hoc modo convenit Quodl. 2, dicit nomen ens, secundum quod
creatura?, etiamsi non existat ,
qnomodo linec importat rem cui competit esse, significare
propositio : Homo cst ens, dicitur esse seternea essentiam rei, et dividi per decem genera.
sed non convenit illi per se secinido,
veritatis; Et per ha?c satisfactum est omnibus quee circa
nt proprietas aliqua qniu non snpponit ali-
, primam opinionem adducta sunt.
quid prius a quo dimanct tanquam passio ;

nam potius ille est primus conceptus cujusvis SECTIO V.

entis realis; ergo convenit ut praedicatum es- Vtrum ratio entis transcendat omnes rationes et
sentiale de quidditate rei. Et hoc modo
, et differentias inferiorum entium, ita ut in eis in-
dixit D. Thorn.,dictoQuodlib,, ens significare lime et essentialiter includutur.

essentiam rei et dividi per decem genera.

,

Aristotelesautem dixit, ens non poni in de- 1. Entia completa, imo et incompleta in
fmitionibus,non quia sit extra quidditatem, plures conccptus resolubilia, ralionem entis
sed quia non dicit deternhnatam naturam, participant.
Ha?c quaestio difficultatem non
sed intime transcendit onmia, sicut alii dicunt habet in entibus cornpletis>. vel quoe per mo-
de ente, ut significatur hac voce, res, de quo dum completorum entium ab intellectu con-
Soto supra concedit quidditative prsedicari, cipiuntur, ut sunt omnia individua, species
quia significat absolute quidditatem realem ;
et genera, quae directe in aliquo prsedicamen-
idem enim est significare quidditatem rea- to constituuntur usque ad summa genera
lem, quod significare essentiam realem, quam nam in hsec dividitur ens, et de illis essentia-
significat ens, ut prsescindit ab actuali existen- liter prsedicatur, etconsequenter de omnibus
tia ,
quia essentia et quidditas idem omnino aliis inferioribus, qure sub his continentur.

est, solumque etymologia nominum est di- Deinde non solum de completis entibus et
versa. Quod vero essentia aut quiclditas realis conceptibus, scdde quibuscunque partiahbus,
sit, inteUigi non potest sine ordine ad esse et vel incompletis entibus, qua? resolubilia sunt
realem entitatem actualem; non enim ahter in plures conceptus reales, est etiam indubi-
concipimus essentiam aliquam, qirae actu non tatum, in eis intime et essentialiter includi
existit, esse realem, nisi quia talis est , ut ei ens, quia, si sunt resolubilia in plures conce-
non repugnet esse entitatem actualem, quocl ptusreales, ergo, ut minimum, debent resolvi
habet per actualem existentiam quamvis ;
inconceptum entis, qui est universalissimus
ergo actu esse non sit de essentia creaturee, omnium. Item a fortiori hoc constabit ex di-
tamen ordo ad esse, vel aptitudo essendi est cenclis.
de intrinseco et essentiali conceptu ejus; at- 2. His suppositis, est opinio Scoti, in 1,

que hoc modo ens pra?dicaturn est essen- d. 3, q. 3 , et d. 8, q. 2 , et in 2, d. 3, q. 6,

tiale. ens non includi in differentiis ullimis, neque
Unde obiter colligo, ens. in vi nominis
15. in modis intrinsecis, quibus ad prima decem
sumptum, et rem, idem onmino esse seu si- genera cleterminatur, neque in suis propriis
gnificare, solumque differre in etymologia passionibus, qua3 cum ipso convertuntur, ut
nominum nam ; res dicitur a quidditate, qua- sunt unum, verum ,bonum , cle quibus alibi
tenus est aliquid firmum et ratum, id cst, ipse sentit esse positivas et reales proprieta-
non fictum, qua ratione dicitur quidditas rea- tes, ut patet in 2, d. 3, q. 1, ad arg. Quid
lis; ensvcvo in praedicta significatione dicit id, autem Scotus intelligat per differentias ulti-
quodhabet essentiam realem camdem ergo : mas, obscure satis ab eo explicatur: non enim
omnino rem scu rationem reaiem imporlanl. vocat ultimam differentiam, illam quae con-
Unde Avicenna,tract. i suaeMetaph.,c.6, quia stituit ultirnam speciem nam ibi expresse ,

non distinxit illam duplicem significationem dicit, rationale, vel rationalitatem non esse
entis, eam divisit inter ens et rem nam ens ;
differcntiam ultimam, si anirna rationalis est
dixit de formali significare actualem exislen- in re ipsa diversa a sensitiva. Igitur chffercn-
tiam, rem vero solum quidditatem seu essen- tiam idtimam appelfat, quse sumitur ab ulti-
tiam realem, ut notavit D. Tbomas, in 2, d. ma realitatc formse, differentiam autem non
37, q. 1, art. 1. Ergo attribuendo enti illaui ultimam, qutc sumitur a tota forma; ut, si est
duplicem significationcm supra explicatam, (inquit) in homine una anima, crna? rcaliter
altera coincidit cum significationc nominis, est vegetativa, sensiliva et rationalis, in illa

res, scilicet, illa qiue convenit enti in vi no- distinguuntur diversi gradus seu realitates
minis sumpti. Et ita Div. Thomas, in dict. formalcs, et ditferentia, qua> ab ultima rea-
 ;; ;

SECT. V. AN D1FFERENTI<E ETIAM ATOJLE RATIONEM ENTIS INCLUDANT. 93

litate sumitur, dicitur ultirna, non solum quia modos contrahatur ens, et ita vel procedetur
constituit ultimam speciem , secl quia se ipsa in intinitum, vel sistendum erit in aliqua dif-
differt ab aliis, et non est resolubilis in plu- ferentia seu modo, qui non includat ens;
res conceptus ; si autem fmgamus animam ergo, cum non
sit major ratio de uno quam

rationalem ut sic esse integram, et per se de sistendum erit in primo illo modo,
alio,

distinctam formam a sensitiva, et omnibus quo contrahitur ens ad substantiam, quanti-

superioribus, tunc, sicut talis forma est in- tatem, etc.
trinsece et quidditative ens , ita differentia i. Sccunda ratio Scoti. Atque hocmaxi-
ab illa sumpta, etiam intrinsece et quid-
est me confirmat secunda ratio Scoti, sumpta ex
ditative ens, et ideo ejus conceptus non est proportione inter metaphysicam et physicam
simpliciter simplex, sed resolvi potestin con- compositionem utraque enim fit ex potentia
;

ceptum entis, et aliquem alium modum, quo et actu, seu (ut Scotus loquitur) ex determi-
determinetur conceptus entis ad esse talis nabili, et determinante sed in compositione
;

differentiae , et ideo talis differentia non est physica resolutio ultima fit ad ultimam po-
ultima, quandoquidem per aliquid a se dis- tentiam determinabilem quse in sua entitate
,

tinctum ab aliis differt. nilril includat forinse seu actus determinantis,

3. Fundamentum Scoli. Et liinc sumitur et ad ultimam formam seu actum determi-

primum ac prsecipuum fundamentum Scoti, nantem, quae nihil includat potcntise determi-
nam una differentia non est alia , ut per se nabilis ergo similiter in compositione meta-
;

no tum est ; ergo vel convenit
ceptu quidditativo entis, vel non si non con-
venit, ergo non includit talem conceptum in
sua quidditate, et essentia, quod intendimus;
cum aliis in con- physica omnium entium resolutio facienda est
; in ultimos conceptus determinabilem et de-
terminantem, quorum unus alium non inclu-
dat,nec e converso sed omnis ha?c resolutio
;

si autem convenit cum aliis in illo conceptu,
necesse est quod per aliquid aliud differat
ergo una differentia differet ab aliisper aliam
differentiam; ergo illa
ex parte conceptuum determinabilium fit ul-
timate in conceptum entis, in quo ut sic actu
non includitur aliquis modus, seu differentia
differentia non erat determinans ergo etiam ex parte conceptus
;

ultima, quandoquidem in aliam ultcriorem detemrinantis debet correspondere aliquis

resolvitur, et tunc ulterius eodem modo in- modus, vel differentia, quaa nullo modo in-
quirendum erit de illa alia differentia, an in- cludat conceptum entis determinabilem. De-
cludat conceptum quidditativum entis, in quo nique de passionibus entis plures rationes
cum aliis conveniat, atque ita, vel procede- multiplicat Scotus, quas nunc omitto, quia de
mus in infmitum, velsistendum eritin aliqua iis passionibus dicendum est ex professo dis-

differentia ultima, quge ita per se differat ab putatione sequente.

omnibus aliis rebus vel coneeptibus, ut ne-
Oj)inio Scoti confviatur.
que in conceptu entis cum illis conveniat,
et consequenter intrinsece et quidditative ra- 5. Differentue ultimw et non ultimce expli-
tionem entis non includat nam, si include- ; catio Scotica impugnatur. Hanc opinionem
ret, conveniret in ea cum aliis si autem ; Scoti merito impugnant Tbomistse, quamvis
conveniret, indigeret alia differentia, qua nonnulli eorum interdum illi faveant,ut infra
differret, juxta doctrinam Aristotelis, 5 Me- notabo. Et primo quidem illa distinctio diffe-
taphysicse, c. 9, et lib. 10, cap. 5, quod rentia? ultimse et non ultimse, ut ab Scoto
ea ,
quae inter seconveniunt differentiis , proponitur et explicatur, et supponit falsum
differunt. Atque lrsec ratio eodem modo ap- fundamentum, et iusufiiciens est. Primumpa-
plicari potest ad modos intrinsecos, quibus tet, quia revera nulia est differentia, quse ex
ens contralritur adprima decem genera nam, ; tota forma physica sumatur. Primo quidem,
cum unumquodque illorum generum conci- quia juxta veriorem sententiam in composito
piatur per modum entis completi, certum est substantiali non est nisi una forma, et tamen
quidditative includere rationem entis, in qua omne compositum substantialehabet aliquam
omnia genera conveniunt ergo oportet
illa ; convenientiamcum aliis compositis, et cum
ut aliquibus modis seu differentiis differant omnibus substantiis creatis , et consequenter
de illis ergo modis ulterius quasritur an in- ab illius forma, ut habet convenientiam cum
cludant ens; nam, non includunt, hoc
si in- sumitur aliqua differentia non ultima
iliis,

tendimus; si vero includunt, qusBrendum est crgo nulla differentia sumitur a tota forma,
per quid differant ab aliis et quomodo ad illos sed ultima sumitur ab ultimo gradu seu rea-
 ,

94 DISPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.

litate ejus, ut ipse Scotus loquitur. Quce ratio illius opinionem hce differentice ,
quce nec su-
procedit de substantiis coiupositis, sed evi- muntur a tota forma, nec sunt ultimce, inclu-
dentior est in simplicibus, seuimmaterialibus dant intrinsecc et quidditative ens, necne.
creatis, quce genere et ditferentia constant, Nam si illce non includunt ens, sequitur, nul-
quia in eis non est nisi una simplex natura, las omnino esse ditferentias reales quce ens
pbysice loquendo, a qua sumuntur ditferen- includant, quod et ipse negat, et per se est
tia? non idtimce et ultimce secundum diversos satis absurdum ;
quia, si nulla differentia est
gradus seu conceptus ejus. Et eodem modo ens, nullce sunt in rebus differentice reales,
procedit ratio in formis aceidentalibus, nam et consequenter nec per eas constituuntur es-
ab una eteadem forma secundum rcm, vcrbi sentice neque essenticditer distin-
reales ,

gratia, albedine, sumitur ditferentia non ulti- guuntur. Si autem illce differentice includunt
ma coloris , et ultima albedinis. Deinde ens, ergo idem dicendum est de ultimis ditfe-
etiamsi daremus in composito substantiali rcntiis, etiamsi non sumantur a tota forma,
esse plures formas, nulla esset differentia sed ab ultimo gradu ejus. Probatur ha3 c con-
sumpta a tota aliqna forma. Finge enim ani- sequentia, primo, quia ba^ differentice sub-
mam rationabilem in bomine esse distinctam alternce, verbi gratia, sensibile, non sumun-
a sensitiva, etc, adhuc rationale non esset tur a tota forma, sed a quodam gradu reali
sumpta a tota forma. Probatur,
differentia ejus, etboc satis est ut includant ens ergo ;

quia secundum illam formam bomo baberet multo magis id sufficiet ut ultimce differentia?
convenientiam cum Angelis in intellectuali- includant ens. Patet consequentia, quia talis
tate ergo ab illa forma sumeretur alia diffe-
; differentia sumitur a pcrfectiori gradu illius

rentia prior; ergo differentia rationalitatis, formce ; ut, verbi gratia, sensibile, et ratio-
prout cst propria bominis, adbuc in eo casu nale, supposita vera sententia cle unitate ani-
non sumeretur ex tota forma, sed ex ultimo mseinhomine, sunt differentise, quarumneu-
gradu ejus imo inter eam formam et alias
; tra sumitur a tota forma, etsensibile sumitur
necessario essetconveuientia, velincommuni ab illa secundum gradum superiorem minus-
ratione formce substantiahs, vel in ratione que perfectum tamen, quia forma etiam se-
;

animce, et principii vitee respectu aliarum cundumillum pra^cisum gractum considerata,

animarum realiter distinctarum ergo secun- ; realis est, verumque ens, ideo differentia illa
dum bas omnes rationes possent ab illa sumi ens intrinsece et essentialiter inpludit; ratio-
differentice non ultimce ergo nulla esset dif- ; nale autem sumitur ab eadem forma secun-
ferentia quce sumeretur a tota forma ;
pro- dum inferiorem gradum realem, magisque
pter similes enim rationes in formis acciden- perfectum, et forma a qua sumitur, etiam se-
talibus nulla csse potest, a quo tota aliqua cundum illam considerationem , est realis
differentia unica sumatur, ut Scotus fatetur. verumque ens; ergo muito majori ratione
6. Diffcrcniice etiam in/imce. Unde ulte- realis differentia includit intime et essentiali-
rius ostendi potest insufficientem esse Scoti ter ens. Prceterea nulla est major ratio de
divisionem. Omissa enim differentia, quce una quarn de alia, nam tam
simplex est con-
sumi dicitur a tota forma, qua? revera nulla ceptus differentice sensibilis, sicut conceptus
eet, ut ostendi, Scotus ipse fatetur dari diffc- differentiee rationalis neutcr enim altermn;

rentiam ultimam, quce sumitur ab ultima rea- includit formaliter, neque e contrario. Quod
litate foimce ergo necesse est ut admittat
; sic declaro, nam, ut ipse Scotus indicat, ha^c
aliud diflerentiarum genus, quce neque atola differentia, rationale, proprienon differt ab
forma, neque ab ultima realitatc ejus, sed a aliispercdiam differentiam, sed per se ipsam,
forma secundum aliquam communem seu su- quia, dum ipsa est quo aliud differt, simul
periorem realitatem sumatur, uterit differen- etiam est se ipsa diiferens nc in infinitum ,

tia sensitivi in homine, si in eo anima sensitiva procedamus ipsamque differentiam speciem

,

non est realiter a rationali distincta, vel sicut faciamus, utpote ex generc et alia differen-
differenlia. coloris in albedine.Talis ergo dif- tia constantem sed totum hoc eodem modo
;

fercntia, neque est ultima, ut per se constat, procedit in ditferentia superiori, scilicet scn-
neque est non ultima, juxta Scoti declaratio- silile, quia etiam illa non constat alia diffe-

nem, quia non sumitur a tota forma, sed so- rentia, neque cst species, secl se ipsa diffcrt
lurn a quodam gradu realitatis ejus ; ergo ab alia sibi opposita, quatenus dividit et con-
insufficienter ab Scoto numerantur hujusmodi genus, et constituit suampro-
trahit superius
differcntice. Et qucerendum restat, an juxta priam subalternam speciem est ergo eadem ;
 SECT. V. AN DIFFERENTIjE ETIAM ATOM.fi RAT10NEM ENTIS 1NCLUDANT. 95
ratioutriusque differentia>, et ideui est de cludere intrinsece et essentialiter ens? Nam
omnibus superioribas. Quod si dicas hujus- ut preecedenti sectione ostendimus ens in- ,

modi differentias subalternas esse determina- trinsece est, quod habet veram et realem
biles per differentias ultimas, lioc imprimis essentiam ; aut ergo hi modi habent aliquam
nil refert, ut illae potius quam hee ens inchi- realem essentiam, et ita intrinsece et essen-
clant;imo, juxta discursum Scoti supra fac- sunt ens; vel nullam habent
tialiter et sic ,

tum, potius sequitur has differentias, prout nec possunt essentiam realem constituere,
determinabiles sunt per inferiores, non inclu- neque aliquicl reale addere ad contrahendum
dere illas, et quatenus determinant superio- superiorem conceptum, et constituendam de-
res, etiam non posse ipsas superiores inclu- terminatam essentiam, et distinguendam il-
dere, et consequenter esse tam simplices, lam ab aliis. Et confirmatur, nam si hi modi
quantum esse possunt differentiee ultimee. non sunt ens, ergo nihil sunt ergo nibil con- ;

Et prseterea etiam differentiai ultimee, maxime ferre possunt ad essentias reales constituen-
secundum opinionem Scoti, sunt determina- das. Respondent aliqui hos modos non esse ,

biles per differentias individuales ; ergo etiam ens ut quod, tamen esse ens ut quo, seu ali-
in hoc est eadem ratio de illis. quid entis, et inde neque esse simpliciter et
7. Item differentice indimduales . Unde univoce ens ut Scotus loquitur, neque om-
,

videtur tandem sequi, consequenter loquen- nino nihil. Sed heec responsio solum videtur
do juxta opinionem Scoti , solas differentias in verbis consistere,quoniam esse ens ut quo,
individuales dcbere dici ultimas, nam illeo nihil aiiud est quam esse formam seu actum
solce sumuntur ex ultima realitate formee , et realem in metaphysica constitutione seu com-
per alias nullo modo differunt , neque ut per positione nulla autem potest esse forma vel
;

differentias constituentes (quod commune est actus realis alicujus, nisi iri se sit aliquid
omnibus differentiis, ut dictum est), neque ut reale, quod cst esse in se ens reale ergo re- ;

per differentias contrahentes ad inferiora, pugnat dicere aliquid esse reale quo, et non
quiaillas non habent, quod est proprium ha- ens ut quod, nam illud quo, in hujusmodi
rum differentiarum individualium. Sed neque quod necessario fundari debet. Quod iri omni
Scotus in hoc sensu est locutus de differentiis compositione physica inductione ostendi po-
vdtimis, ut patet ex locis citatis, et ex his quee test. Est autem eadem ratio in metaplrysica

adduximus, neque de illis dici potest quod
ens non incluclant, propter alias rationes su-
pra tactas, scilicet, quia etiam hee sumuntur a
materia \el torma secundum veram realita-
tem earum. Item, quia conceptus differentiee
individualis in se non est simplicior
compositione, quia etiam in illa potentia et
actus concipiuntur ut constituentia integram
realitatem, seu essentiam; unde in se etiam
considerata necessario concipi clebent, ut ha-
bentia aliquid realitatis seu essentiee saltem
quam partialis alias non possent concipi ut apta ad
;

conceptus differentiee specifica3,vel genericee, constituendum et complendum essentiam rea-

etiam si non sit ita communis vel contrabibi- lem; et haic ratio applicari potest ad omnes
lis ; hoc enim nil refert ad simplicitatem con- differentias tam ultimas quam non ultimas ,

ceptus; nam potius superiora et universaliora genericas, specificas et individuales.

solent esse simpliciora. Et preeterea rationes, 9. Secundo, possunt e contrario hic ap-
quas de moclis intrinsecis faciemus, de bis plicari rationes factas de differentiis, preeser-
etiam differentiis individualibus probabunt, tim illa, quod clifferentia non ultima, id est
nam, ut ostendam, eadem est seu proportio- subalterna, ideo includit ens, quia sumitur
nalis earum ratio. a forma secundum aliquem gradum realitatis
8. Modi intrinseci entis rationem entis im~ ejus sed etiam hi modi intrinseci sumun-
;

Mfoint.
Jam igitur de modis intrinsecis falsa tur a forma vcl natura secundum aliquem
etiam ostenditur opinio Scoti. Prirno, quia, gradum realitatis ejus ergo etiam includunt
;

vel modi sunt positivi et reales, vel non.

illi ens. Minor declaratur, nam in substantia mo-
Hoc secunclum neque ab Scoto dicitur, neque dus per se sumitur ex realitate cujuscunque
est verum, ut contra aliquos ostendam, sec- naturse substantialis, quatenus cum aliis con-
tione sequenti quomodo enim possent con-
; venit in aptitudine subsistendi, et ita in sub-
stituere varias rerum essentias, et essentiale tantiis immaterialibus ille modus sumitur ex
discrimen inter si non essent reales
illas, tota forma simplici secundum eam praecisam
modi autem hujusmodi sunt,
et positivi?Si rationem, in materialibus vero ex tota forma
quomodo mente concipi potest eos non in- , metaphysica, seu natura integra, et con-
 , ;

96 DISPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.

sequenter ex materia, quatenus ex parte sua gradum seu coneeptum. Et deinde non satis-
eonfert ad subsistendum et ex forma, qua- , facit, nam quid refert, quod ens includatur in
tenus absolute constituit substantialem natu- quibusdam ultimis et remotis differentiis, ut
rani. Tenet crgo prima conseqnentia a pari- non sit genus respectu substantiee et acciden-
tate rationis, et quia, sicut hic modus intrin- tis , in qure proxime
univoce dividitur per et
seeus immediate determinans ens concipitur differentias proprias rationem ? , et extra sui
ut quid simplex, se ipso et non per alium Imo e contrario juxta Scoti sententiam infe-
modum differens ab aliis, ita etiam differen- rendum esset , illas differentias non ultimas,
tiatam subalterna quam ultima, ut declara- prout ab ipso finguntur, non esse proprias
lum est. ditferentias, sed quasdam species entis; nam
10. Fns esse genus, el modnm entis veram resolubiles sunt in conceptum entis quiddita-
differentiam, infertur ex Scoti opinione. tivum, et univocum ipsis, et in aliquam diffe-

Responsio Scoti ad illatum inconveniens refu- rentiam ultimam, qute non includat ens ni- ;

tatur.
Tertio, quia, si conceptus substan- lril ergo ibi deerit ad constitutionem et com-

tiajresolvitur in conceptum entis et conce- ,

positionem speciei.
ptum modi omnino condistincti ab ente, et 11. Quarto, hi modi intrinseci sunt inse-
contrabentem, et non ineludentem ipsum, nil quales in perfectione entitativa ergo sunt ;

deesse potest huic modo, quominus vera dif- entia. Antecedens patet ,
quia substantia est
ferentia sit neque enti quominus genus sit
, perfectior accidente, etnon ratione ejus in
prffisertim cum
Scotus supponat ens esse uni- quo conveniunt; ergo ratione ejus in quo dif-
vocum. Sequela quoad priorem partem pro- ferunt ; ergo ratione sui proprii modi intrin-
batur ,
quia de ratione differentise nihil aliud seci. Quod etiam per se notum est ideo enim ;

est, nisi quod essentialiter contrahat superius substantia perfectior est, quia est per se, ac-
prcedicatum univocum, et quidditativum, non cidens vero in alio ergo ipse modus per se ;

includendo ipsum, et cum illo constituenclo essendi perfectior est moclo existendi in alio
gradum essentialem aliquem per moclum for- ergo uterque habet aliquam perfectionem ;

ma? ejus ex quo habet quod praedicetur (ut

, ergo entitatem, nam perfectio sine entitate
aiunt) in quale quid, et consequenter quod reali concipi non potest aut enim sunt idem, ;

faciat differreab aliis hrec autem omnia con- ; aut perfectio supponit entitatem, et est pro-
veniunt modis contrahentibus ens juxta doc- prietas ejus. Unde novum argumentum , vel
trinam Scoti. Quoad alteram vero partem pro- confirmatio confici potest ; nam in his modis
batur sequela, quia de ratione generis solum (et idem de omnibus differentiis) repe-
est
est,quod sit prsedicatum univocum et quiddita- riuntur passiones entis sunt enim aliquid :

tivum, seu in quid, non exprimens totam quicl- nec enim sunt nihil et unum, nam unus- ;

ditatem usque ad ultimum gradum (propter quisque modus est in se divisus, et distinctus
quod dici solet praedicari in quid incomplete), a quolibet alio et bonum, quia habent suam
;

et quod sit aptum contrahi et cleterminari per defmitam perfectionem et appetibilitatem et ;

differentias essentialiter distinctas ex quo , verum, quia non sunt conficti, [et per se intel-
habet quod de pluribus essentialiter differen- ligibiles sunt. Tandem modus, quo constitui-
tibus pnedicetur sed hoc totum convenit
; tur substantia , aliquo modo substantia esse
enli juxta principia Scoti. Unde o contrario debet; nam, ut dixit Aristoteles, 1 Phys.,
Aristotcles, 3 Metaph., text. 10, inde probat, c. 6, substantia non constituitur ex non sub-
ens non posse esse genus, quia in onmibus stantiis, et iclem proportionaliter est de modo
differentiis et modis, quibus contrahitur, es- accidentis; sed quod est substantia, est etiam
sentialiter includitur quod repugnat generi, ,
ens ;
ergo.
ut idem Aristoteles probat 6 Topic, c. 3. , 12. Sententicc Scoti, quce fingi wsset, ex-
Respondet Scotus ens non esso genus, quia , plicatio. Hinc vero sumere potest aliquis
licet non in omnibus, saltem in aliquibus dif- occasionem ad explicandam sententiam Scoti,
ferentiis inciuditur, scilicct in difforentiis non vel certe novam aliam introducendam. Diffe-
ultimis, quaesumuntur a tota forma. Sed hoc rentia enim seu modus constituens substan-
imprimis oslensum est supponere falsum ,
liam non est substantia complcta, sed incom-
quia nulke sunt differentite, qute sumantur a plota hac enim ratione substantia, quse est
;

tota forma in sensu ab Scoto intento id est, , generalissimum prsedicamenti substantise, ha-
qure sumantur a tota forma totaiiter (ut sic bere potest differentias in quibus non inclu-
clicam) et non secundum aliquem prrocisum datur, quia genus illud tanlum est substantia
 ,
;,;

SECT. V. AN DIFFERENTIjE ETIAM ATOJLE RATIONEM ENTIS INCLUDANT. 97

completa, differentia autera est solum incom- sententiee dicant non loqui de hujusmodi
, se
pleta substantia ad hunc ergo modum dici
;
ente, sed de ente completo, imprimis non
potest, ens, quod determinatur ad esse sub- loquuntur ad rem, de qua nunc agimus.
aliorum quoe in rectis
stantife, quantitatis, et Deinde non effugiunt difficultatem quee in tota
lineis praedicamentorum ponuntur solum , hac sententia preecipue declarari intenditur
esse ens completum, et ideo non includi in scilicet, quomodo ens ad inferiora descendat

modis intrinsecis quibus determinatur, imo nam, licet dicant, ens completum contrahi ad

neque in differentiis quae etiam sunt incom- substantiam per quemdam modum, qui nec
pleta entia et in hoc sensu omnes rationes
;
est ens completum, nec omnino nihil, sed in-
factse non procedunt contra hanc sententiam, completum ens, restat illis explicandum, quo-
quia non negatur, differentias et modos esse modo, etper quid, ens communissimum deter-
aliquo modo entia, sed solum esse entia com- minetur ad esse entis completi vel incom-
pleta, quod nullam habet absurditatem. pleti. Nam de eo, quod addit ens completum

13. Aliena, cib Scoti mente et falsa ostencli- supra ens, inquiram an includat ens com-
t%f %
Sed heec expositio neque est ad men- munissime sumptum nam, si non includit,
;

tem Scoti, neque in se vera est. Primum pa- erit nibil et procedent omnia argumenta
,

tet, quia Scotus specialiter negat, ens includi facta si autem includit, ergo differentia seu
;

in differentiis ultimis , in non ultimis autem modus contrahens, vel dividens, includit ip-
concedit includi ; non loquitur ergo de ente summet divisum. Unde de illo modo restabit
completo, quia hoc modo nulla differentia est inquirendum, per quid distinguatur ab ipso
completum Deinde Scotus loquitur de
ens. ente in communi, quod in se includit, et per
universalissimo conceptu entis realis, quem quid differat ab aliis entibus, et ita incidet
mens nostra potest abstrahere, ut manifeste heec explicatio in difficultates quas Scotus vi-
constat ex citatis locis ; ens autem completum tare intendit.
pra?dicto modo explicatum non est universa- 15. Tertia ratio et maxime propria est
lissimus conceptus entis ; nam, cum entia in- quia ille conceptus entis completi communis
completa aliquid entitatis habeant, conve- decem prajdicamentis, prout in rectis lineis
nientiam aliquam realem habent cum enti- constituuntur, et noh aliis rebus, est impossi-
bus completis; ergo concipi potest ratio entis bilis, quia perfectiora entia sunt incomplette
universalior, quse secundum rationem ab his substantiee, quee non ponuntur directe in pra3-
praescindat. Quod autem illa sententia in se dicamento substantiai, quain accidentia, quee
falsa sit, tribus rationibus ostenditur. Prima ponuntur directe in prsedicarnento accidentis.
est tantum ad hominem, supposita sententia Quod patet, sive consideremus physice sub-
Scoti, quod ens sit univocum tunc enim evi- ; stantias incompletas, sive metaphysice, nam
dentius sequitur juxta prtedictam interpreta- materia prima perfectior est, magisque ha-
tionem ens completum essc unum genus
, bet de entitate quam quantitas, et forma sub-
commune ad decem praadicamenta, qitia ha- stantialis magis quam qualitas. Similiter ra-
bet differentias reales extra sui rationem ,
tionabtas, prout est differentia substantialis,
et omnia alia requisita ad rationem gene- perfectiiis quid est quam quodlibet accidens
ris, ut patet applicando rationem supra fac- ergo ens prout est commune ad substantiam
tam. et accidentia, multo magis commune est ad
14. Secunda ratio est, quia ens communis- substantias incompletas, et consequenter ad
sime sumptum, ut est transcendens, et objec- omne id, quod quacunque ratione entitatem
tum metaphysicai, vel intellectus, abstrahit a includit, nam hffic sola convenientia conside-
completo et incompleto nam ba^c omnia, ut ; rari potest inter substantiam et accidens.
ex modo signilicandi patet, se habent per ad- Unde conceptus ille entis completi, si sit con-
ditionem ad ens in quantum ens, in ordine ceptus entis, quod sit per se unum, tantum
ad prajcisionem vel expressionem nostrorum esse potest conceptus substantice.
conceptuum. Et saltem dubium non est, quin
Qucsstionis resohdio.
possit ens in hac generalitate significari et
concipi, ut paulo antea dicebam sic autem ; 16. Dicendum est ergo, ens, in quantum
nunc nos loquimur de ente, quia ut sic est ens, intrinsece includi in omni ente, et in
objectum metaphysicae ergo hujusmodi ens ; omni conceptu positivre differentiaB, autmodi
intrinsece includitur in differentiis, et moclis entis realis. Ita docet D. Tbomas, 1 cont.
intrinsecis. Quod sifortasse auctores prredicta? Gent., c. 25, et q. 31 de Yerit., art, 1, etindi-
98 DISPUTAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.
cat Quodlib. 2, art. 3, el I part., q. 3, art. 4, ens reale, adeo ut etiam ille modus, quo no-
q. 4, art.3, ad 1, q. o, art. 1, et docentTho- slro more intelligendi determinatur ens in
mistse, Cajet., de Ente et essentia, cap. I
;
connnuni ad Deum
seu ens increatum, con-
Soncin., 5 Metaph., q. 1 4 ; Soto, in Antepra?d. cipiatur tanquam constituens
tale ens unde :

cap. 4. Idem tenet Fonsec. , h Metapliys., non potest concipi nisi sub ratione alicujus
q. 4, c. 2, q. 3, et snmitnr ex Aristotele, 3 Me- entitatis. Item hujusmodi difierentise vel modi

laphys., text. 10, qnem snpra citavi. Et snp- solent esse radices proprietatum, vel actio-
positis iis qua* contra Scotnm dicta snnt, num realium; ergo.
suffieienter probatur inductione, quia, si lo- 18. Ad primum Scoti fnndamentum res-
qnamnr physiee de rebns, ratio entis inciu- pondetur, unam
differentiam quantumvis ul-
ilitnr in omnibus snbstantiis, et omnibus par- timam posse esse diversam ab alia, etiamsi
tibns earum, et in omnibus accidentibus et cum ilia in communi entis ratione conveniat,
in omnibns modis positivis realibns nam om- ; sicut de primis generibus generalissimis omnes
nia ha?c habent aliqno modo essentiam ve- docent, qua? propterea non proprie differre,
ram, id est, non fictam, nec imaginariam, sed sed primo' diversa esse dicuntur, quia alias
realem, aptam ad existendum extra nihil. Si non essent suprema genera, sed sub alio su-
antem metaphysice res considerentur, ens periori contenta, pra?sertim posita univoca-
includitnr in omnibus generibus, et specie- tione entis, quam Scotus ponit quo modo ;

bus, et individuis absque controversia, et os-
tensum a nobis est includi etiam in differen-
tiis, et inmodis positivis intrinsecis; sedpra?-
ter ha?c nihil est in rebus.
17. Objectioni rcspondetur.
nes entis esse pra?ter ha?c omnia, de quibus
nihil dictum est. Respondetnr de his pas-
sionibus in controversia positum est, an for-
maliter dicant aliquid positivum ex natura rei
distinctum ab ente, vel solum ncgativum, aut
ens rationis. Si hoc ergo posterius verum est,
consequenter dicendum est passiones illas
formaliter non includere ens,
contra conclusionem, quia
mnliter non dicunt differentias,
realiterdeterminantes aut afficientes ens. Si
autem prior sententia vera est, consequenter
asserendum est, has passiones in formali con-
ceptu suo includere ens propter easdem ra-
tiones supra adductas, et contineri has pas-
siones sub enumeratione facta, quia dicunt
autem hoc intelligendum sit, in sequentc sec-
tione declarabitur. Ad secundum responde-
tur, imprimis non esse necessariam illam pro-
portionem inter compositionem physicam et
Dices, passio- metaphysicam, alioqui, sicut de omni forma
verum est nihil includeremateria?, et de ma-
: teria, nullam includere formam, ita de omni
genere seu conceptu determinabili verifican-
dum esset quod nullam includat clifferentiam,
et e contrario de omni differentia, quod non
includat ens quod est primum determinabile.
Secundo dicitur, illam proportionem servari
neque hoc esse posse inter compositionem metaphysicam, et
illa? passiones for- physicam, quamdiu in eis sistitur, et tenet in
aut modos hoc, quod nec genus clifferentiam, nec diffe-
rentia genus includit, sicut nec materia for-
mam, nec forma materiam; si autem resol-
vendo metaphysicam compositionem perve-
nitur ad simplices conceptus non compositos
ex genere et differentia, jam in illis respectu
pra?dicatorum superiorum transcendentium ,

rnodos reales entis illi ada.*quatos seu conver- non oportet servari pra?dictam proportionem,
libiles cum ipso; qua? autem harum opinio- quia in eis jam non reperitur ille determina-
num verior sit, sequente disputatione tracta- tionis modus, sed alius jam explicandus.
bitur. Ratio autem aptior conclusionis jam
etiam tacta est, et smnitnr ex ratione entis SEGTIO VI.

supra explicata, quse est habere essentiam Quomodo ens in quantmn ens ad inferiora contra-
realem, in quo non includitur quod illa es- hatur seu determineftir.
sentia sit perfecta vel imperfecta, integra vel
partialis, sed solum quod realis sit; hoc au- <\ . Difficidtas qucestionis. Ha^c est po-
tem necesse est includi in omnibus rebus et tissima difficultas, ob quam Scotus, Cajetanus
modis, seu differentiis realibus. A posteriori etalii in sententias extreme oppositas declina-
autem generalis etiam ratio est, quia in his runt ; alii negando conceptum entis praeci-
omnibus reperitur semper aliquis effectus, seu sum et abstractum, ut nulla sit nccessaria
quasi effectus realis, quod non potest intelligi ejus contractio vel determinatio, quia ha?c
sine inclusione alicujus entitatis ; nam consti- nullo convenienti modo inteliigi potest ;
quia
tuunt, complent, aut integrant ac distinguunt nec lieri potest per non ens, ut ostensum esl
 , ;;

SECT. VI. DE MOIMFICATION E ENTIS IN INFEMORIBUS. flfl

seetione prcecedente, neque etiam per ali- aut per rationem confictus, et non realis
quocl ens, alioqui in illo ente supponetur jam quia per quod formaliter constituitur, cli-
id,
facta determinatio, et procedetur in infinituiu. citur esse negativum, seu ens rationis. Deni-
Sed lnec sententia, si intelligatur de abstrac- que ahas etiam accidens per negationem a
tione secundum rem seu fundata , in distinc- fortiori constitueretur, cum sit minus perfec-
tione aliqua ex natura rei, vera est, et quoad tum quam substantia ; erit ergo quidam cir-
hoc satisfacitvero intelligatur de abstrac-
; si culus, quia substantia constituetur per nega-
tione secundum rationem tantum, non est tionem inheerentiaj , accidens vero per nega-
vera, ut ostendimus, et ideo etiam secundum tionern perseitatis ,
quod vix est intelligibile.
rationem explicare oportet quomodo hoec Quoeirca, quamvis heec simplicia interdum a
contractio seu determinatio fiat. Alii ergo ita nobis per negationes explicentur, lamen mens
prcescindunt, et abstrahunt conceptum entis, recta concipit res ipsas reales non constitui
ut contrahi et determinari existiment per ali- negationibus sic differentiam bruti per irra-
;

quid quod intrinsece non sit ens, qtioinodo tionale explicamus, quod non propterea con-
philosophatur Scotus qui non solum secun- , eipimus negatione constitui similiter infi- ;

dum rationem, sed etiam ex natura rei hu- nitatem Dei negatione declaramus quam in ,

jusmodi praecisionem excogitavit tamen in ; summa quadam con-

et positiva perfectione
duobus deceptus est, nt probavi primo, po- :
sistere recte concipimus sic ergo quamvis ; ,

nendo talem modum abstractionis et preeci- substantiam per se esse interdum explicemus
sionis realis ; secundo, supposita illa, fingen- per negationem inha?rendi in alio tamen ,

do modos seu differentias positivas reales, mente concipimus non per eam negatiotiem
quee entia non sint. formaliter constitui, sed per positivam perfec-
2. Non admisso conceptu pr&ciso entis tionem, qua intelligitur formalem vim habere,
nulla contractio ipstus necessaria. Aliter ut sit per se absque subjecto cui inhcereat
vero favet huic parti Soncin., 4Metaphys., sicut e contrario in accidente intelhgimus
queest. 1, ad 2, et quaest. 19, ad 7, et lib. 5, esse talem positivam naturam quee postulat ,

queest. 14, dum ait modum constituentem adluesionem ad aliud, ut esse possit.
substantiam, et consequenter determinantem 3. Substaniia et accidens per positivas per-
ens ad illam, esse tantum negationem, vel fectiones constituuntur Tertia ergo senten-
.
ens rationis. Unde (inquit), licet ens in- tia admittit contractionem seu determinatio-
ehidatur quidditative in substantia, non ta- nem entis ad inferiora per niodos positivos et
men in eo per quod contrahitur ad conce- reales ; heec autem determinatio dupliciter
ptum substantise, quia id solum est queedam exphcari potest. Primo , ut sit per modum
negatio, quam circumscribimus hac voce per compositionis ex ente et modo aliquo, ex qui-
se.Sed non video quid Soncinatem in eam bus, tanquam ex partibus metaphysicis, con-
sententiam induxerit, cum ipse non ponat ceptus substantia? , verbi gratia, componitur,
conceptum objectivum entis preecisum ab hoc et in eosdem est resolubilis ;
quce compositio
disjuncto, substantia tel accidens, quia, si ab non est ex genere et differentia, solum quia
his non abstrahit, nullo modo contrahente ens includitur in ipso moclo in his enim com- ;

indiget, sed sola ablatione alterius membri positionibus, quce tantum sunt per rationem,
alterum determinatum relinquitur id autem ; non reputatur inconveniens quod determina-
quod relinquitur non potest intrinsece con-
, bile,quando transcendens est, includatur in
stitui per solam ablationem alterius membri, conceptu determinantis. Et hac ratione aiunt
sed per id quocl intrinsece est. Qua enim ra- conceptus substantiee, et aliorum supremo-
tione intelligi potest substantia constitui in rum generum vel differentiarum,vocari sim-
ratione substantiee,quee perfectissima est, per pliciter simplices non quia non sunt resolu-
,

solam negationem aut per ens rationis ?, biles in hoc enim est pro-
duos conceptus ,

Unde omnia fere argumenta, quibus contra prium solius entis, sed quia non sunt resolu-
Scotum probavimus modum entis includere biles in duos conceptus mutuo preescindentes,
ens, procedunt contra hanc sententiam, sci- quia unus necessario debet in alio includi,
licet quia substantia non nisi ex substantiis
,
scilicet, ens in niodo ,
quamvis e converso
coalescere vel constitui potest. Item, quia modus in ente actualiter non includatur.
aliasetiam modus quo determinatur cns ad 4. Aliqui qualiter ens detcrminari escisti-
,

eus increatum, esset negatio. Proeterea con- ment.

Quod si objicias, quia repugnat fieri
ceptus substantise de formali esset privativus, talem resolutionem in duos conceptus, et al-
 ;

100 DISPETAT. II. DE ESSENTIA ENTIS.

terum iu altero incJudi. nam si in conceptu per prsecisionem, et denomiuationem intel-
modi per se inclnditnr cns et ipsnm per se , lectus, non videtur magnum inconveniens
ergo in eo includitur totum id quod in con- totum hoc admittere ; nam intellectus potest
ceptu substantia? ; ergo nulla facta est reso- infinitis moclis res inter se conferre aut prse-
lutio. Responderi potest, includi quidcm ens scindere et abstrahere; sicut potest etiam
in modo per se, aliter vero quam in substan- inter duas species in infmita genera vel in
tia, nam in snbstantia ineluditur ut in com- infmitum prsescindere et abstrahere, qua-
pleto et perfecto ente ; in moclo vero so- icnus inter duas species possunt aliee iri-
Jum ut incompleto. Item substantia inclu- termedise in infmitum multiplicari. Sed ni-
dit mocJnm per se ut partem metapbysi- hilominus hsec responsio non cst proban-
cam formaliter constitucntem ipsam, atque da, etiam in hac sententia quia mens sta- ;

illa esltotum constitutum cx ente etmo- tim abborret processum in infinitum quia ,

do ; modus autem per se includit seipsnra, alias nullus essetmoclus aut terminus reso-
seu potius est ipsemet, uon ut pars sui, sed lutionis ad rem distincte concipiendam, nec
ut id quo constituitur substantia et hac ra- ; posset mens inchoare, vel efficere hujusmodi
tione vera fit resolutio substantise in ens, ct abstractionem et determinationem, nisi sis-
per se ; neque idem omnino includitur in mo- tendo semper in conceptu ulterius resolubili
do, quod concipiebatur in substantia. in duos alios conceptus, et incipiendo ab alio
o. Quod siulterius urgeatur difficultas supra simili. Unde auctores omnes conati sunt hunc
tactade contractione seudeterminatione entis processum et videtur sane repugnare
vitare ;

adipsummodum pcrse, per quidfiat, aut quo- Aristoteli, 2 Metaph., c. 2, text. 10 et H,

modo non procedatur in infinitum, duplexest ubi negat posse procedi in infinitum in prse-
modus respondendi. Prior est determinari dicatis quicklitativis oppositum enim aperte
;

ens ad per se per alium modum, ita ut modus sequitur ex pra^dicto processu ; et statim
per duos conceptus, sci-
se resolubilis sit in addemus alias rationes, quoe communes sunt,
licet inconceptum entis, et alterius modi in- etiam contra hanc responsionem.
nominati, ratione tamen distincti ab ipsoj?;^ 1

6. Secunda ergo responsio esse potest,

serninusque perfecti, nam eadem ratio, quse modum per se non esse ulterius resolubilem
probat substantiam ipsam esse sic resolubi- in duos conceptus, sed seipso distingui a
lem, probare etiam videtur clc modo per se quolibet alio completo vel incompleto ente ;

nam in eo est ratio entis modificata, et aliter nam cum procedimus resolvendo quocl, con-
quam in substantia, et aliter etiam quam in stituitur, in id quo constituitur, sistendum est
modo accidentis ergo potest ibi ratione di-
; in eo quo, ne procedamus in infinitum. Nam
stingui ratio entis qua?. modificatnr, et ratio quod est ratio constituendi seu distinguendi
illam modificans, ratione distincta ab illa qua aliud, hoc ipso est per se distinctum a quoli-
modificatur ad substantiam. ut modificatio bet alio sic enim in rebus physicis forma
;

ipsa diversse Juxta hanc vero

rationis sit. est, quse distinguit unum compositum ab alio,
sentcnliamconscquenterdiccndum est, illum ipsa vero per se est distincta et in univer- ;

etiam aliummodura esse resolubilem in alios sum actus est qui distinguit, ipse vero actus
similes duos conceptus et consequenter , per se est distinctus. Sic ergo modus per se
ita posse in infinitum proccdi, quia non est (et iclem est de caiteris) contrahit ens ad sub-
major ratio sistendi in uno quam in alio. stantiam, quam constituit ct distinguit ab
Hoc autem esset magnum inconvcniens, si aliis, simulque se ipsum ab aliis etiam sepa-

ponerentur isti conceptus cx natura rci dis- rat, et per sese determinat ens ad seipsum ;

tincti, quia oporteret fingcre in substantiaiu- et sic eessat processus in infmitiun. Ha;c
linitos modos ex natnra rei distinctos, et in responsio est probabilis, tamen non est satis
perfectione inaequales, habentes terminum consequenter dicta, nec rem satis declarat,
ex partc niodi perfectissimi ct proxime con- ut ex dicendis in consequente sententia pa-
stitutivi ipsius substantia?,, non vero ex alio tebit.
extremo ; ita ut omnes illi modi simul ilji sint,
et tamen in eisnullumsit assignare infinitum Explicatur tiera sententia.

in perfectione ; htec cnim et similia revera 7. Quarta igitur opinio, ct qua3 mihi pro-
sunt absurda. At vero si asseratur solum cssc batur, est, hanc contractionem seu dctermi-
inter haec distinctionem rationis, ct omnem nationem conceptus objectivi entis ad infe-
hanc resolutionem et compositionem essc riora non essc intclligendam per modum
 SEGT. VI. DE MODIFICATIONE ENTIS 1N INFERIORIBUS. 101
eompositionis, sect solum per modum expres- 9. Modus contrahendi ens assignatus possi-
sioris conceptionis alicujus cntis contenti sub bilis esse probatur. Prseterea, hunc modum
ente ; ita ut uterque conceptus, tam entis abstractionis et determinationis intellectualis
quam substantiee , verbi gratia , simplex sit, esse possibilem ,
probatur exemplis ; nam
et irresolubilis in cluos conceptus, solumque cum dividimus quantitatem in bicubitam, tri-

differant quia unus est magis determinatus

,
cubitam, etc, non potest intelligi, quod con-
quam alius. Quod in ordine ad conceptus for- ceptus bicubitse quantitatis resolvatur in con-
males recte explicatur; differunt enim solum ceptum quantitatis et bicubiti quia impossi- ,

quia per unum expressius concipitur res, bile est conciperebicubitum non concepta
prout est in se, quam per alium, quo solum quantitate signum ergo est illos duos con-
; ,

confuse concipitur, et prsecise secundum ali- ceptus solum distiugui sicut expressum et ,

quam couvenientiam cum aliis rebus; hoc au- confusum. Idem fere est in conceptu caloris
tem totum fieri potest sine propria composi- et caloris ut octo, cujus signum etiam est,
tione per solam cognitionem confusam vel quod conceptus communis caloris non solum
distinctam ,
prsecisam vel determinatam. Sic includitur in toto calore ut octo, sed etiam in
igitur his conceptibus formalibus intelligun- singulis gradibus ejus cum ergo dicitur calor
;

tur correspondere duo objectivi simplices, et ut octo, non additur modus distinctus faciens
irresolubiles in plures conceptus ,
quorum compositionem cum calore ut sic, sed expri-
unus dicitur superior vel abstractior aho , so- mitur et concipitur calor, prout est in re. In
lum quia respondet confusiori conceptui for- preesente etiam hoc est manifestum in deter-
mali, per quem non concipitur res secunclum minatione entis ad ens infmitum neque enim ;

determinatum modum quo est in se, sedcon- concipi potest infinitas tanquam aliquis mo-
fuse et proecise. Potest etiam intelligi ille dus additus enti , vel tanquam aliquid minus
conceptus superior includi in inferiori sine ipso ente infinitosolum ergo est ibi expres-
;

propria compositione inferioris quia totum ;

sior,magisque determinatus conceptus cu-
id, quod confuse concipitur in illo conceptu jusdam simplicissimi entis et liac ratione ens ;

prEeciso, reperitur in alio objecto expressius ipsum non est simplicius Deo quamvis in ,

concepto, et in toto illo, quacunque ratione modo quo concipitur, sit abstractius. Ita ergo
consideretur. Ac denique intelligitur deter- recte intelligi potest in conceptu substantiae
minatio superioris ad inferius, et adclitio in- et accidentis.
ferioris ad superius, non quasi per additio- 10. Ad omnes difficultates enodandas talis
nem partis ad partem, sed per solam majo- modus aptissimus. Si autem hic modus pos-
rem determinationem, vel expressionem, aut sibilis est, quofl in praesente sufficiat , et ita
confusionem ejusdem rei in ordine ad diver- censendum sit, facile suaderipotest. Pri-
fleri
sos conceptus mentis. mo, quia hoc modo expeditur facile difficul-
8. Talem modum explicandi hanc rem in- tas ssepe inculcata in superioribus : et expli-
D. Thomas, quaest. 1 de Verit., art. i,
clieavit catur quo modo
ens possit dicere conceptum
dicens Quod primo intellectus concipit quasi
: prsecisum secundumrationem, et nihilominus
notissimum, et in quo omnes conceptiones re- determinari ad inferiora, et intime includi in
solvit, est ens, unde oportet quod omnes alite omnibus illis absque processu in infmitum,
conceptiones intellectus accipiantur ex addi- et absque propria compositione. Secundo,
tionead ens; sed enti nihil potest addi quasi quia hoc modo safvatur optime quomodo su-
extranea natura per modum quo differentia prema genera dicant conceptus simpliciter
additur generi, quia qucelibet natura essentia- simplices, et nihilominus possit ab eis abs-
iiter est ens; sed secundum hoc aliqua dicun- trahi conceptus entis per solam prsecisionem
tur addere supra ens, in quantum exprimunt intellectus, quae non consistat quasi in sepa-
ipsius modum, qui nomine ipsius entis non ex- ratione unius ab alio, scilicet, formalis a ma-
primitur; et infra : Substantia non addit su- '

teriali, vel materialis a formali, ut fit in abs-

pra ens aliquam diferentiam , sed nomine tractione generis a differentiis ; sed quse con-
substantia? exprimitur specialis modus essendi. sistat in cognitione aliquo modo confusa, qua
Idem significat qusest. 21 de Verit., art. 1. consideratur objectum, non distincte et deter-
Eumdem item dicencli modum significavit minate prout est in re, sed secundum aliquam
Scot., 1, dist. 8, quaest, 3; differt tamen in similitudiuem , vel Convenientiam quam cum
ratione explicandi, ut ex dictis facile con- aliis habet, quce convenientia in ordine ad
Btat. conceptum entis est in rebus secundum totas
102 DISPUTAT. III DE PASSION IBUS ENTIS IN COMMUNI.
entitates , et modus reales earum, et ideo modi per se, objective non distingui, sed tan-
eonfusio seu prcecisio talis conceptus non est tum ex modo concipiendi, ut quod , vel ut
per separationem praecisivam unius gradus quo, sicut Deus, et Deitas ;
quia in re proprie
ab alio, sed sohnu per cognitionem prceeisi- non est quo et quod, sed tantum quod mens ;

vam conceptus confusi a distincto et deter- autem, quia non potest explicare simplicia,
minato. Unde potest tertio hoe ostensive pro- nisi ad modum compositorum utitur illis ,

bari, qnia conceptus entis non est prsecisus concipiendi modis. Et ideo supra dicebam,
secundum rem sed seeundum rationem, ut
, recte quidem dici unum ex his modis distin-
probatum est ;
prsecisio autem secundum ra- gui ab alio se ipso tamen, consequenter lo-
;

tionem potest contingere illis duobus modis, quendo, idem esse diceudum de ipsis generi-
ut ostensum est, ct non facile poterit alius bus qiue apprehendmitur ut constituta per
fingi vel exeogitari. Rursus prsecisio quasi tales modos quia revera ibi nulla est consti-
;

formalis per exclusionem uuius gradus ab tutio per modum compositionis, sed per sim-
alio non liabet locum
in ente propter illimi- plicem et adsequatain identitatem ( sicut di-
tationem suam
transcendentiam et quia
et ; cuutTheologi de relatione etpersona divinaj,
continentia, in qua fundatur ejus conceptus, quia quidquid unum includit, includit aliud.
aeque est in tota entitate secundum se totam; Neque est ulla ratio ob quam modus per se,
ergo solum potest in ente haberc locum altera magis se ipso distinguatur ab alio modo quam
preecisio per confusionem conceptus ergo ; substantia, cum proxime etiam sit sub ente,
etiam e contrario modificatio seu determina- et intime ac totaliter includat illud. Atque hac
tio ad inferiora genera solum esse potest per ratione optime dicuntur suprema genera pri-
simplicem couceptum magis expressum et mo diversa, non quia in nullo communi con-
determinatum, quia contractio debet propor- ceptu confuso conveniant , sed quia non ha-
tionate respondere abstractioni, et expressio bent determinatas differentias, qua3 sint extra
seu determinatio pra-cisioni. rationem illius communis seu entis, sed se
11. Tandem contra hanc sententiam sic ipsis habent diversitatem in propriis ac de-
explicatam non occurrit difficultas alicujus terminatis naturis, quamvis etiam habeant
momenti; nihil enim se offert, quo ostendi imperfectam similitudinem in ratione entis :

possit hunc modum abstractionis et contrac- haec enim duo non repugnant ut in superio- ,

tionis secuudum rationem repugnare, autnon ribus declaratum est.

sufficere ad omnia qua? de ente et ejus infe-
rioribus dici solent aut coucipi, et ad omnem DISPUTATIO III
experientiam, quee ex modo concipiendi nos-
ln tres sectiones distributa.
tro snmatur, vel percipi possit. Solum video
posse objici Philosophi testimonium, 1. 3 Me- DE PASSI0NIBUS ENTIS IN COMMHNI, ET PMNCIPIIS
taph., text. 3, dicentis, non posse commune EJUS.
praedieatum contrahi per differentiam,qua3 per
se includat ipsum commune prcedicatum. Sed Explicata formali ratione objecti adaequati
ut omittam, testimonia, quaj ex illo libro su- hujus scieUtiae, antequam adparticularia ob-
muntur , non esse firmre auctoritatis, quia jecta deseendamus per varias entis divisio-
Aristoteles nihil in illo libro docet asserendo, nes, oportet de passionibus illi ada?quatis, et
sed argumentando et dubitando, tamen falso qiue cum illo conveituntur, disputare ;
quo-
citatur, quia non loquitur dc guolibet com- niam proprium munus scientia? esl passiones
muni praedicato, sed dc genere de quo cst , de suo subjecto demonstrare. Hic ergo dc his
alia ratioens autem non est gcnus, imo hoc
; passionibus incommuni, postea dcsingulis in
ipsum vult ibi Aristoteles concludere. Uncle speciali dicemus ;
quia vero scientia utitur
quod aliqui id extendunt ad omne praedica- aliquibus acl suas passiones de-
principiis
tum commune vel univocum, gratis clictum monstrandas, hic etiam breviter declarabi-
est, et praeter mentem Philosophi. De qua re mus quibus principiis uti possit aut debeat
iterum infra rcdibit sermo, tractando de uni- ha3c doctrina. Agimus autem hic de princi-
versalibus, et de analogia vel communitate , piis cognoscendi, qua? solent principia com-
entis et accidentis. plcxa vocari nam de principiis seu causis
;

12. Qua suprema genera dicantnr

ratione realibus inferius dicemus.
primo diversa. Hinc scquitur conceptum
substantiae , ct conccptum perseitatis scu ,
 :

SECT. I. AN ET QUALES PASSIONES HABEAT ENS. 103

nes proprietates entis, sunt ergo
si quse illse ;

SECTIO I. non potest illud ipsum esse proprietas entis,

alioqui esset proprietas sui ipsius, quod pla-
Utrum ens in quantum ens habeat aliquas passio-
nes, c.t quales illse sint.
ne repugnat; vel certe includeret aliam pro-
prietatem sibi similem, et a se distinctam; et
1. Ratio dubitandi est, quia, ut aliqua sit idem rursus de illa dici posset, et sic proce-

vera et realis proprietas alterius, quatuor deretur in infinitum.

conditiones ut minimum requirit. Prima est,
Varice scntentim referuntur.
ut ipsa proprietas sit aliqua res, nam si sit

nihil, quomodo esse poterit realis proprietas ? 2. Prima Scoii sententia. In hac re tres
Secunda, ut distinguatur aliquo modo ex na- invenio dicendi modos. Primus ens ha- est,
tura rei ab illo cujus est proprietas, nam si bere reales et positivas proprietates ex na-
sit omnino idem cum illo, potius erit essen- tura rei ab ipso distinctas, quse tamen iu se
tia, vel de essentia ejus, quam proprietas. intrinsece et essentialiter entia non sunt. Su-
Tertia, ut adsequate illi conveniat, seu cum mitur ex Scoto locis supra citatis, in 1, dist.
illo convertatur ; agimus enimde proprietate, 3, q. 3, et dist. 8, q. 2, et in dist. 2, q. 3 et
quse per se secundo alicui convenit nam ; 6. Fundamenta quoad duas ultimas par-
ejus
ha?c sola est qiUB sub scientiam cadit, etde- tes tacta sunt in ratione dubitandi. Prima
monstrari potest. Quarta denique est, ut vero pars probari breviter potest, prhno ex
subjectum, seu id cujus est proprietas, non generali sententia omnium, qui bas passio-
sit de intrinseca ratione et essentia talis pro- nes enti tribuunt, unum, verura, bonum,
prietatis, quia, ut Aristoteles dicit, 1. 7 Me- quae non sunt conficta ab intellectu, sed vere
taph., c. 5, text. 18, et 1 Poster., cap. 18, et realiter enti conveniunt, et sunt extra na-
tex. subjectum non cadit intiinsece etes-
.35, turam ipsius entis, quia esseunum, etc.,non
sentialiter,sed solum ut additum in delini- ita essentialiter prsedicatur de rebus, sicut
tione passionis alioqui mutuo ita se habe-
; esse ens. Item, quia scientia non demonstrat
rent, quod passio conveniret subjecto per se de objecto suo reali, nisi proprietates reales;
secundo, subjectum autem passioni per se sed metaphysica est vera scientia demons-
primo quse videtur aperta repugnantia. Sed
;
trans de suo objecto has passiones; sunt ergo
fierinon potest ut respectu entis sit aliqua hse verse et reales passiones. Et hoc significa-
proprietas quse has omnes conditiones ha- vit Aristotcles, 4Metaph., c. i, dicens, lianc
beat nam, si proprietas realis est, intrinsece
; scicntiam contemplari ens, quatenus ens, et ea
et essentialiter est ens reale; quia neque om- quwillipcrseinsunt; neque enimperseinesse
nino non ens, neque solum ens rationis esse possunt reali cprae realia non sunt habet er- ;

potest quia (ut dicebam) quod nihil est, vel

;
go ens proprietates reales.
solum per rationem fingitur, non potest esse 3. Sccunda sententia. Secunda sententia,
realis passio entis realis ; debet ergo esse ali- cpiam defendunt aliqui Thomista1 convenit ,

quid reale ergo est ens reale quidditative et

; cum Scoto imprimis in hpc, quod necesse est
.essentiaiiter ; nam, ut supra contra Scotuni ens habere passiones reales quia non po- ;

probatum est, nihil potest esse reale, quod test omnino nullas habere, alioqui non pos-
intrinsece et essentialiterensrealenonsit.Re- set esse objectum scientia^ si autem reales ;

pugnat ergo esse proprietatem realem entis non sunt, nullse sunt, quia quod reale non
realis ut sic, quia si est proprietas realis, ergo est, nonpotest semper, per se, ac necessario,

ens est de essentia ejus; siautemipsa estpro- enti convenire quod tamen est de ratione
;

prietas entis, ens non potest esse cle essentia propriee passionis. Unde consequenter conce-
ejus, quia, ut dicebamus, subjectum non po- dunt, has passiones distingui formaliter ex
test esse de essentia passionis. Rursus id, natura rei ab ente, quia hoc etiam cst de ra-
quod est essentialiter ens, non potest ex na- tione proprietatis realis. Item, quia hujus-
tura rei distingui ab ente, ut supra generali- modi passiones non preedicant tbrmaliter es-
'ter probatum est ergo nec potest esse pas-
; sentiam rei, modum extra
sed essentiam.
sio entis. Itern,quod est essentialiter ens, et Unde haec propositio Homo est: ens, est in
non ipsum ens in communi, est inferras
est primo modo dicendi per se, non tamen hsec
ad ens ergo non convertitur cum ente er-
; ;
Homo est unus propter quod Aristoteles, 4
;

go non potest esse proprietas entis. Tandem, Metaph., text. 2, ait, ens et unum esse idem,
quod est essentialiter ens, debet habere om- non tamen simpliciter et ut synonyma, sed
xxv. 12
 ;

10! DISPUTAT. 111. DE PASSlU.NJUliS ENTIS IN COMMUNI.

ut priueipiuin eausam. Addit vero lnec
et autem modum attributi seu proprietatis non
sententia contra Scotum, haspassiones, etiani sunt necessarise, prcesertim illa de distinctione
formaliter suinptas, includere esse utialiter ens ex natura rei, sed sufficit distinctio rationis,

propter easdem rationes, quibus id supra pro- qua unum subjectum habens aliquam es-
nt
batum est de differentiis vel modis realibus, sentiam seu rationem formalem, saltem con-
eaedeni enim procedunt de hujusmodi passio- fuse conccptam, aliud vero per modum per-
lribus, supposito quod positivse sint ct reales. fectionis seu proprietatis concipiatur. Cujus
Uude consequcnter asserunt, in liis transcen- rei exempla preeter adductum de attributis di-
dentibus non esse inconveniens, subjectum vinis sumi possunt ex Aristotele, in Prsedic,
includi intrinsece in passione, quia non in- ubi varias proprietates illis attribuit, quse non
eluditm' ut subjectum, sed ut determinatum possunt aliter distingui aut explicari; ut verbi
ad talem modum, qui modus est passio ipsius gratia, docet esse proprietatem quantitatis,
entis secundum se sumpti ; et potest esse quod sit fundamentum sequalitatis et insequa-
adcequatus illi, et converti cum illo,quia non litatis, quoe proprietas nihil dicit in re di-
determiuat illud ad speciale genus entis, sed stinctum a quantitate, sed est solum aptitu-
atiicit iltud quodam modo communi et uni- do, quoe nihil aliud est quam ipsa quantitas
versali omnibus entibus. Nam utD. Tliomas concipitur autem a nobis, ut ratione distincta
ait, q. I de Yerit.. art. 1, dupliciter aliquis ad distinctius explicanda munera ipsius quan-
modns exprimitur vel additur supra.ens, sci- titatis. Et eodem modo posset attribui quanti-

licet, aul tanquam specialis modus entis, aut tati, utproprietas ejus, esse subjectum proxi-

tanquam modus generaliter consequens omne mum corporalium accidentium, quod tamen
ens. Atque ex bis putant hujus sententise auc- in re nihil dicit ab ipsa quantitate ex natura
tores posse expediri totamdubitandirationem rei distinctum.
in principio positam. 6. Secundo observandum est, in hujusmo-
4. Tertia sententia. -Tevtia. sententiaest,ens di attributis formaiiter sumptis aliud esse,
non habere reales passiones positivas; sed om- quod ipsa sint entia realia, vel rationis ; aliud
nia Ula,quoa attribuunturenti tanquam passio- quod distinguantur optime
re, vel ratione ;

nesejus,addereipsi enti solum negationem ali- enim tieri potest ut sint realia, quamvis non
quam, vel respectum rationis. Hsec est sen- re, sed ratione distinguantur, ut in exemplis
tentia D. Thomae, dict. q. 1 de Verit.,art. 1, positis facile patet et ratio est clara, quia
;

et q. 21, art. J, quam etiam significat in 1 distinctio rationis, quaa oritur ex praecisione
part., q. o, 11 et 16, et ubicumque de his intellectus, non est per conceptionem alicu-
proprietatibus entis in particulari . disputat. jus fictae entitatis, quae non sit in re, sed per
Eamdem tenet Soncin., 4 Metaph., q. l,ad 1, modum solum inadsequatum concipiendi ve-
q. 17 et 19, ad 14; Javell., 4
9, et lib. 5, q. ram rem ;
potest ergo esse attributum reale,
Metaphys., q. 2; Soto, in Prsedic, cap. cle quamvis modus attributionis et distinctionis,
Proprio q. 2, ad 2; Cajet., prima parte,
. sit solum per rationem. Quin potius, si pro-

q. 54, art. 2 ; Fonsec, 4 Metaph., c. 2, q. 3. prie loquamur, ut attributum sit sola ratione
Fundamcntum hujus sententise cxplicatum distinctum a reali subjecto, oportet quod sit
est in ratione dubitandi in principio posita, attributum reale, et non rationis tantum, vel
et in rigorc cst vera, indiget tamcn expli- privativum ;
alioqui , formaliter loquenclo ,

cationc plus quam rationc distingueretur, scilicet ut

non ens ab ente,vcl ut ab ente vero ens lic-

Declaratv/r vera sententia.
tum. Quocirca observarc etiam oportct, in
5. Proprictasquru, a subjecto in re distincta, hujusmodi attribntis aliud sajpo esse, quod
quce non item. Bxempla. Est igitur impri- per illa foimalitcr significatur aliud. vero ,

mis advertendum, aliud essc, prsedicatum quod per illa a nobis explicari intenditur ;

aliquod cssc vcram et realem passionem sub- ssepe cnim id formaliter significatur,
cjuod
jecti; aliud vcro coucipi, explicari, et praedi- est ncgativum pcr illud autein a nobis ex-
,

cari a nobis per modurn passionis, scu pro- plicatur positiva et realis perfectio rei ut ;

prietatis, quod proprius diceretur pcrmodvun
attributi, ad eum modum quo Thcologi lo-
quuntur dc divinis perfcctionibus. Dc ratione
igiturverse ac realis passionis sunt illse con-
ditiones positae in principio ad posteriorcm
siiuplicitas, qiiii' a nobis assignatur ut attri-
butuin Dei, vel quorumdani aliorum entium
in suo gradu, formaliterin negatione consis-
tit ;
per eam vero nos explicainus talem mo-
; dum, vcl entitatein roi simplicis.
 SEGT. I. AN ET QUALES PASSIONES HABEAT ENS. 105
7. Entis duplex sigmficitum. Ultimo sunt realia intrinseca, vel aiiquo sensu ta
si

observandum est cx Aristotele, ex Metaph., lia sunt, non sunt ex natura rei ab ente dis-
tex. 14, et D. Tliom., 1 p., q. 48, art.2, acl 2, et tincta; quod melius constabit tractando dc
1, clist. 19, qiicest. 5, art. 1, ens proprie et in singulis his attributis. Nunc breviter declara-
rigore significare entitatem rci, quomodo tur,quia hcec attributa sunt communia Deo,
hactenus de illo locuti sumus ; interdum ve- ct propriissime in illo reperiuntur absque

ro dici ens, quidquicl simpliciter de aliquo af- distinctione exnatura rei. Quod si clicas se-

tirmari potest nam quia affirmatio fit per

; cus esse in creaturis, imprimis hoc dicitur
verbum essendi, quidquid simpliciter attri- sine fundamento ; oporteret enim speciale
buitur rebus, quamvis in eis nullam entita- aliquod indicium distinctionis ejus, vel ne-
tem ponat, dici solet ens, seu esse; bujus- cessitatem assignare; nibil autem hujusmodi
mocli autem prcedicata seu attributa videntur afferri potest. Ac deinde est optima ratio,
posse ad duo capita revocari. Unum est eo- quia nunc agimus de ente in quantum ens
rum, qute in negatione vel privatione con- ut abstrahit aDeo et creaturis ergo quee illi ;

sistunt sic enim dicimus rem esse indivisibi-

; attribuuntur, vel attribuuntur ut ex natura
lem, actum moralem esse malum, bominem rei distincta,velnon : si hoc posterius dicatur,
csse ceeoum, et similia. Aliud est eorum qua?. id est quod intenclimus; nam
si in aliquo

consistunt denominationibus extrinsecis

in ente heec distinguantur, id erit ex peculiari
sumptis ex rebus ipsis, quomodo dicitur Deus ratione, de quo postea videbimus; si vero
creator ex tempore, vel paries visus, etc; dicatur prius, sequitur in omni ente, etiamin
hsec auteni denominatio interdum sumi- Deo,distingui exnatura rei, quiaquicquid su-
tur ut actualis,et requirit coexistentiam utrius- periori per se attribuitur, clebet convenire
que extremi, ut in exemplis positis; inter- omni inferiori.
dum vero ut aptitudinalis, sicut dicitur pa- 9. Et potest hoc amplius urgeri, qnia ip-
ries visibilis, etc. sum ensin quantum ens, ex eo prtecise quod
8. Non liabet ens passiones positivas ab ip- tale est absque alio modo reali ei superad-
,

so in re clistinctas. His
primo positis, dico dito, et exnatura reiclistincto,habet quicquid
ensut ens nonposse babere veras et omnino positive necessarium est, ut sit unum, ve-
reales passiones positivas ex natura rei ab rum, bonum, etc, unde in ipsomet explicandi
ipso dislinctas. Ha?c estsententia D. Thomee, modo dicimus ens esse, quia habet veram es-
citatis locis,* qui recte advertit, sermonem sentiam, et perfectionem aliquam realem, etc.
esse de ente in quantum ens nam, in quan-
; Nec refert quod possit mens concipere etcon-
tum tale ens, bene potest habere passiones siclerare rationem entis, non expresse consi-
reales ex natura rei distinctas, quia tale ens ut derando alias rationes, quia hoc ad summum
sicpotestesse extra essentiam alterius entis,et indicat clistinctionem rationis, vel aliquidne-
consequenter etiam extra essentiam suse pas- gativum aut extrinsecum in illis attributis in-
sionis; ens autem in quantuni ens non potest clusum, vel connotatum, ut postea declara-
esse extra essentiam alicujus entis et ideo ;
bimus. Tandem hujusmodi distinctiones ex
nulla proprietas vel passio potest esse realis, natura rei difficillime intelliguntur, et ideo
quin in ea essentialiter includatur ens ; et sine sufficiente indicio, et ratione non sunt
ideo non potest esse ex natura rei cbstincta multiplicanda?; hic autem nullum est appa-
abente; nam, ut supra ostensum est, ens in rens indicium bujus distinctionis, ut facilc
quantum ens non distinguitur ex natura rei patebit ex dicendis, et ex solutionibus argu-
ab omni ente, in quo includitur essentialiter; mentorum. Et alioqui propter transcenden-
et hoc est potissimnm fundamentum conclu- tiam entis est in eo multo difficilior ha?c
sionis quod variis modis confirmari et ex-
;
distinctio, ut rationes etiam in principio factae
plicari potest. Primo, quia sive ratio entis ostendunt, prasertim illa, quod subjectum
solitarie ac prsecise consideretur, sive ut est sit cle cssentia passionis, cum tamen passio
in rebus, nulla passio ex natura rei distincta sit veluti accidens subjecti. Inquo etiam spe-
invenietur manare abilla,vel ab aliqua re, ex cialem repugnantiam involvit, quod ens in
eo preecise, quod concipitur est ens, sed ex quantum ens quocl abstraliit ab essentia
,

eo tantum quod est tale ens. Quod patet in- substantiali et accidentali simplici vel com- ,

ductione, nam attributa entis hactenus inven - posita, actuali vel potentiali^, perfecta vel im-
ta solum sunt illa, qna?, transcendentia vocan- perfecta, perficiente aut perfectibili, postulet
tur illa autem, vel positiva non sunt, vel non
; aut rcquirat passiones distmctas ,
quaj. sint
 ;

106 DISPUTAT. III. DE PASS10X1BUS EXTiS 1N COMMUNi.

velut qua?dam inlrinseca accidentia, quibus tionem, quam non dicit ens ;
per eam vero
perficiatur. nihil aliud explicatur, quam ipsamet natura
10. Vera attributa lialei ens. Passiones cntis, quod infra latius declarandum est. Si-
entis non dicunt de formali entia rationis, et militer autem dicendum est de vero et bono,
eontraria locutio quomodo eseplicanda. Dico el si quse sunt alia hujusmodi attributa; hsec
secundo, ens in quantum ens kabere aiiquas enim formaliter, et in ordine ad conceptio-
proprietates seu attributa, qua? non sunt per nem nostram, non dieunt idem quod ens,ne-
rationem conficta , sed vere et in re ipsa que etiam clicunt negationem, ut ex se con-
de illo praedicantur. Hoc totum probatur op- stat; significant ergo ens sub quadam habitu-
time rationibus tactis ih prima et secunda dine ad aliud, scilicet, quatenus in se habet
enim verum est, unum-
sentenlia. Simplieiter unde ametur aut vere cognoscatur, aut ali-
,

quodque ens esse unum ct bonum, etc. ut ; quid simile, prout suis locis declarabimus. Et
autem haec vera sint, non oportet ut mens ita videtur rem banc plane exponere divus

fingat aliqua entia rationis; quamvis enim Thomas citatis locis. Ratio autem hujus con-
mens de rebus cogitet, aurum est verum
nihil clusionis est, quia heec attributa non sunt
aurum, et est una determinata res distincta synonyma ipsi enti ; alias nullo modo dici
ab aliis et similiter Deus est unus et bonus,
; possent proprietates seu attributa, essetque
elc. Praeterea hoc recte probatur illa ratione, nugatio dicere ens esse unum aut bonum ;

quod metaphysica qua3 est realis ac vera ,

oportet ergo ut de formali significent aliquid
demonstrat de ente; non autem
scientia, heec prseter ens; non possunt autem de formali
demonstrat aliquid ab intellectu fictum. Qua- significaie entitatem aliquam superadditam
propter, si in boc rigore loquamur de ente enti, ab ipsoque ex natura rei distiuctam, ut
rationis, ncn recte dicuntur ha?c attributa ostensum est; neque etiam significare pos-
signiticare de formali entia rationis, quia hu- sunt entia rationis in rigore sumpta, ut dixi
jnsruodi entia proprie solum dicuntur esse ob- ergo nihil aliud dicere possunt, nisi aut ne-
unde solum sunt, quan-
jective in intellectu; galionem, aut privationem, vel aliquam ha-
do cngnoscuntur aut fmguntur ab intellec-- bitudinem seu denominationem extrinsecam.
tu hcec autem altributa revera non pendent
; Rursus omnis hsec attributorum ratio eo ten-
ex fictione intellectus^ sed absoiute et ante dit, ut perfectius a nobis cognoscatur et ex-

omnejn intellectus considerationem enti ipsi plicetur entis natura; alioqui frustra esset et
conveniunt, ut dictum est. Hujusmodi ergo impertinens ad scientiam enlis? non autem
iocutiones , ut vera? sint, quadam latiori ra- ita est, sed valde accommodata nam, quia ;

tione exponendce sunt, quatenus omne id, nos simplicia non perfecte cognoscimus proat
quod non ponit in re, cui tribuitur, aliquid in se sunt, partim negationibus, partim com-
reale positivum et intrinsecum, dici potest paralionibus ad res alias utimur ad ea dis-
ens rationiSj, vel ut distinguitur contra ens tincte explicanda. Sic igitur, quamvis ha;c
reale propriem, habens veram et intrinsecam attributa de formali addant negationes vel
entitatem, vel fundamentaliter, scilicet, quia alias habitudines, tamen per illas omnes ex~
intelleclus ad distincte concipiendum, etproe- plicatur entis natura, vel quoad perfectionem,
dicandum hujusmodi attributa sumit ex , eis vel quoad integritatem aut aliquid simile.
,

fundamentum ad confingenda aliqua entia ra- Dixi hoec attributa solum addere supra ens
tionis. negationem, vel quid simile, quia sub contro-
\ 1 . Quid addant d.e formali passiones entis. versia posilum est, an formaliter seu in abs-
Dicoterlio haec attributa entis de formali
: tracto hsec attributa dicant solam negatio-
addunt vel negationcm, vel denominationem nem seu relationem, vel includant entitatem
sumptam per habitudinem adaliquid extrin- ipsam, quod melius in singulis passionibus
secum per ea tamen explicatur realis posi-
;
explicabitur.
tiva peifeclio entis, non secundum aliquid
reale superadditum ipsi enti , sed secundum
Solmntw argumenta.
ipsammet formalem seu essentialem rationem 12. Ad rationem ergo dubitandi in princi-
entis. Hanc conclusionem indicasse mihi vi- pio positam, simul cum ad junctis in* prima ct
delur Arist., 4 Metaph., c. 2, simnl dicens, secunda opinionc, facilis cstsolutio cxdictis ;

ens et unum eamdem diccre naluram, et ni- jam cnim concessum cst hoec attributa non
hilominus non idem formaliter significare; csse proprias passiones reales cum eo rigorc
quia nimirum unum de formali addit nega- ct proprictate, ut necessarium sit omnes con-
 SEGT. II. DE NUMERO ET ORDINE PASSIONUM ENTIS. 407
numeratas eis convenire. Decla-
ditiones ibi
SEGTIO II.
ratum etiam est quo sensu heec attributa rea-
Quot sint passiones entis, et quem ordinem inter
lia dici possint, quia de formali di-
scilicet,
se servent.
cunt aliquid, quod suo modo in rebus, et
vere ac simpliciter potest enti attribui per 1. Rationes reddunt qua>stionem ancipi-
modum privationis, vel denominationis realis tem. Solent communiter sex transcendentia
seu aptitudinis realis cum babitudine ad ali- numerari, ens, res, aliquid, unum, verum,
quid extrinsecum. Et hoc est satis ut heec at- bonum; ex quibus videtur colligi quinque
tributasecundum idtotum quodincludunt,non esse passiones entis, quia tot sunt proeclicata
sint proprie essentialia ; et ideo dicantur esse quse cum illo convertuntur, et non plura. In
ad modumpassionum seu proprietatum. Suf- contrarium autem est, quia neque illa omnia
ficit etiam hoc, ut possint bffic attributa sub possunt habere rationem passionis, et praeter
scientiam cadere, quandoquidem et in rebus illa possunt alia a nobis excogitari. Primum

sunt, et eo modo, quo sunt, ens ipsum con- probari potest exdictis, cjuia res solum dicit dc
seqiumtur, et ad illius naturam explicandam formali rei quidditatem, et ratam seu realern
conferunt. Eo vel maxime quod ad rationem essentiamentis; undemidti censentmagis es-
scientioe, et ad demonstrationes conficiendas sentiale prsedicatum esse rem, quam ipsum ens.
sufficit distinctio rationis inter attributa, quia Similiter aliquid, cum distinguatur immediate
nos, sicut concipimus, ita etiam ratiocina- comra nihil, nihil aliud formalissime signifi-
mur, de Deo vere demonstramus esse
et ita care videtur quam ipsummet ens ;
perinde
iinmortalem, quia immaterialis est, et sic cnim dictum videtur aliquid, ac habens ali-
posset etiam fieri in attributis entis, etiamsi quam quidditafcem ; haec autem formalis si-

sola ratione ab ipso ente distinguerentur. gnificatio coincidit cum significatione rei et
Tandem ex dictis etiam constat, quomodo ens entis.
non dicatur essentialiterdebis proprietatibus 2. Secundum probatur, quia prseter illa

seu attributis suis, nam secundum rem qui- prsedicata videnturalia communia omni enti,
dem esseutialiter dicitur de iliis, quia illa ni- ut verbi graua, clurare, et esse alicubi ; heec
hil aliud explicant quam ipsam entis natu- enim necessario comitantur omnia entia.
ram tamen non est de essentia illorum quan-
; Quod si clicas haecnon com-enire enti nisi ut
tum ad icl quod addunt supra ens quia nega- ;
existenti , hic autem esse sermonem de ente
tio, verbi gratia, quam formaliter addit unum, secundum se abstrahendo ab actuali existen-
non ejt essentialiter ens verum et reale, quale tia , contra hoc est, quia etiam illae proprie-
cst illud, quod dicitur esse quasi subjectum tates durationis vel localis prsesentise, pos-
harum proprietatum ; etita evitaturprocessns sunt secundum se considerari abstrahenclo
in infinitum, et alia incommoda, quse in ar- ab actuali existentia, et ut sic intelligentur
gumentis tangebantur. habere connexionem per se cumente; unde,
13. Qualiter attributa entis inter se diffe- sicut hsec prsedicatio, Ens est mum, est per-
rant. Ultimo ex dictis colligitur ,
quomodo petuse veritatis absolvendo copulam a tem-
possint hee proprietates seu attributa inter se pore ita et li6ec, Ens habet durationem, vel
,

distingui ; namquoad remintrinsecam, quam pra^sentiam localem. Est autemspecialisdifli-

in ente significant,non distinguuntur in re, cultas de ipso esse actualis existentiae, nam
cum ex natura rei distinctum ab
nihil dicant videtur esse proprietas qusedam ipsius entis
ente, ut ostensnm est et hoc modo dici so-
; secundumse sumpti,c[uia nonconvenit ei es-
let, quod in re entitas rei est bonitas ejus et sentialiter nec omnino per accidens. Rursus
veritas, et e converso. At vero, si considere- proeter has passiones simplices videntur esse
mus quod de formali addunt, dici possunt
id, aliae complexae seu disjunctae ; sicut enimpro-
formaliter clifferre, non quidem ratione for- prietas numeri clici potest, quod sit par vel
mali intrinseca et positiva, sed vel negativa, impar , et quantitatis, quod sit finita vel in-
vel extrinseca, ut ex dictis satis constat, et fmita , ita entis passio dici potest, quod sit

patebit amplius ex dicendis in particulari de fmitnm vel infmitum, actu vel potentia, aut
singulis. similia. Ultimo, si ad passiones entis, ut dic-
tum est, sufficinnt negationes seu habitudines
rationis, ha? poterunt in infmitum multipli-
cari,utesse idem, non esse impossibile, esse
amabile, esse intelligibile, etc.
 . ,

1( DISPUTAT. 111. DE PASSIONiniJS ENT!S 1N COMMUNI.

vum substantivo ; sic enim dicitur ens ,

Qucesiionis resoJutio
3. Pifssiones entis tres tantum. Ba?c cpiai-
stiosolumproponitur. ut tractationemhanc de
passioniims entis ad certa capita reyocemus,
et ideo brevitin'dieendum est, si proprie lo-
quamur, nou lingamus disimetiones mini-
-et
me neee>>arias. ires tantum esse proprias
passiones entis, seilicet. unum, verum et bo-
num. Quod enim feae tres inter se distincta^
sint saltem ratione formaii, sive
umim, ens verum, etc. ; ens autem etres sub-
stantiva sunt, neque possunt eo moclo con-
jungi; signum est ergo unum non esse pas-
sionem alterius. Quod si velimus hsec duo in
eo rigore distinguere, quo D. Tbomas supra
ex Avicenna illa distinxit, quod res prrescin-
dat ab existentia actuali, et meram quiddita-
tem significet, ens autem sumptum sit ab
esse, et solum dicat ens actualiter existens
illa sit nega- sic eonstat, rem non significare passionem

tiva, sive positiva, sive reahs, sivc rationis, entis, sed esse praodicatum maxime quiddita-
Primo, ex com-
faciie quis sibi persuadebit. tivum. Et potius ens significabit aliquid extra
muni sententia onmium scribcntium de bac essentiam, saltem in creaturis. Tamen etiam
materia. Seeimdo, ex communi mocloconci- ens non poterit dici passio rei; existentia
piendi, et significatione ac interpretatione ip- enim non est passio creatura existentis, vel 1
.

sarimi vocum ; nam unum ut sic, solum sig- quia non manat ex principiis ejus intrinsecis,
nifieat cpiod res sit in se integra et mdiviea ;
secl ab extrinseco illi provenit, vel quia non

unde formaliier negationem addit, in cpio di- convenit illi necessario ac per se unde neque ;

stinguitur a vero et bono. Hcec autem inter sub scientiam proprie cadit actualis existen-
se distinguuntur, cjuia verum dicit adoecpia- tia creatura?, quatenus actu pendet a volun-
tionem, vel habitudinem ad intellectum , J)o- tate libera creatoris quid autem sit luec exis-
;

num autem ad voluntatem seu appetitumtan- tentia, et quomodo distinguatur ab essentia

quam conveniens ilii, sive hoc dicat formali- creaturse, res est obscura, quam infra trac-
ter, sivefundamentaliter hse autem sunt ra- ; tando de ente creato in particulari disputa-
tiones vel habitudines valde diversas. Quod hiums. Si autem, juxta opinionem quamdam
etiam a contrariis faciie declarari potest : supra tractatam, ens non solum ut dicit achr
nam unitas opponitur multitudini, bonitas existens, sed etiam ut dicit aptum ad existen-
malitiae, veritas falsitati ; hsec autem valde dum, distingueretur a re, prout absolute di-
distincta sunt. Tandem ex his, quue in parti- cithabens quidditatem realem, sic ens esset
culari de his passionibus dicemus, boc evi- prima passio rei sed boc supra improbatum
;

clentius constabit , simulque ostendemus ,

est, quia in prima ratione quidditatis realis
quodlibetistorum attributorum convenire om- intrat aptitudo acl existendum et in boc ,

ni enti, atque ita converti cum ente; simt primo distinguitur quidditas realis a non reali
ergo hee tres passiones entis. seu ficta. In bis ergo duobus nulla passio en-
A. JRes et ens non se halent sicut essentia ct tis continetur. Scio Averr., in sua paraphrasi
passio. Quod autem prceter has non sint cap. de R,e, dicere, rem significare uon solum
alise, colligi potest ex D. Thomae doctrina ;
rem veram, sed fictam ; sed hoc commune est
hcet enim ssepe numeret illa sex transcen- enti , etest secundum sequivocam si-
solum
dentia, eorumcpie rationem ct sufficientiam gnificationem. De quo et de aliis a^quivocis
declaret, ut qusest, 1 de Yerit., art. 1, qucest. significationibus harum vocum dicam in se-
21, art. 1, et soepe alias, tamen, cum in par- quentibus.
ticulari agit de liis proprietatibus, nunquam 5. Aliquid, juxta varias vocis etymologias,
tractat niside illistribus, ul patet ex 1 ]>.,<{. ">, vel entis, vel miius estsynonymum. Rursus
11 et 16, et in dictis Qusestionibus disputatis. aliquid, duplicem etymologiam, scu inter-
Potestcjue inlmnc modiun declarari exdictis : prctationem habere potest. Una esi quod ,

nam res et cns juxta communem usum tan- idem sil uliquid, quocl habens quidditatem
quam synonyma. usurpantur; e1 interdum de ;ilii|tiam; sive enim ha?c fuerit prima deriva-

ente actu existente dicuntur, interduni vero tio vocis, sive non, tamen jam in communi

ab actuali existentia prajscindunt, quareneu- usu inhoc sensu accipi videtur; aliquid enim,
trum est passio alterius, Cujus etiam signum el niliil, contradictorie seu privative opponi

est,qimd unuin nimquarn pra^dicatur de alio, censentur; nihil autem idem significat quod
et si ita prsedicetnr, censetur esse nugatio, non ens, vel non habens cntitatem ullam ;

seu identica jtraidicatio. Alia vero praMliean- aiiqnid ergo idem est cpiod habens aliqnam
tur de ente, illicpu' adjimguntur y ut adjceti- entitatem vel qiiidditatem. Jn bac ergo si-
 ,

SECT. II. DE NUMERO ET ORDINE PASSIONUM ENTIS. 109

non esse passio-
gnificatione constat aliquid et qusest. 21, art. 1, quia passiones cntis de-
neni, sed synonymum entis idemque cense- ; bent aliquid addere supra ens, et non possunt
tur etiam sccundum formalem rationem et addere aliquid positivum reale ergo vel ne- ;

conccptum dicere de aliquo essc aliquid, et

, gativum, vel positivum rationis, seu per de-
dicerc ens, et ita opinatur de lioc attributo nominationem aut convenientiam ad aliquid
Fonsec, 4 Metaph., c. 2, q. o, sect, 2. extrinsecum. Priori modo constituitur pas-
6. Alia vero etymologia hujiis attributi est, sio unius,quia negatio illa divisionis in se, et

quam tangit D. Tliomas , cit. locis, scilicet, divisionis a quolibet alio, consequitur omne
ut aliquid dicatur ,
quasi aliud quid, quse vi- ens secundum se et absolute consideratum,
cletur conformior primse impositioui liujus et nulla alia est quee necessario conveniat

vocis, ut constat ex Latinis auctoribus juxta ,

omni enti ut sic. Posteriori modo constituun-
quam hffic vox significat de formali aliquid tur duce aliee passiones , una per respectum
distinctum ab ente, scilicet, distinctionem ab seu convenientiam ad intellectum alia per ;

aho seu negationem identitatis cum alio. Hoc habitudinem et convenientiam ad appetitum
tamen sensu attributum hoc vel non est di- et voluntatem; nam hse duee facultates, et
versum ab uno, vel in eo includitur tanquam nidke aliae sunt universales, et respiciunt
consequens illud. Unum enim dicitur, quod omne ens sub diversa ratione.
est indivisum in se , et divisum a quolibet 8. Qualis intcr passioncs entis ordo scrre-
alio, utinfia videbimus; ergo in ralione unius tur. Atque hinc colligunt auctores, ex his
intluditur illa negatio, quao importatur in tribus passionibus unitatem esse primam
voce aliquid, vel ad illam revocatur, et ideo quia est absoluta; convenit enim omni enti
hoc attributum non ita auget numerum ha- ex se, et non per denominationem ab alio ex-
rum passionum ut oporteat de illo aliquid
, trinseco, neque proprie per relationem ad
specialiter tractare sed explicata ratione
; aliud, quara significant aliquo modo verum et
unius, et consequenter multitudinis, quse illi bonum, quatenus convenientiam cum alio di-
opponitur, et identitatis vel distinctionis, qiue cunt absoluta autem sunt priora respectivis
;

iu ejus ratione aliquo modo fundantur, expli- ex gencre suo. Dices, etiam unum, ut dicit
catum mauebithoc prsedicatum aliquid. Nam, divisionem ab alio importare habitudinem
,

licet negatio in illo conclusa possit distingui ad aliud. Respondetur primum, de ratione
ratione uno, quod
a negatione inclusa in unius non esse illaoi negationem, quod sit
unum negationem multitudinis, aliquid
dicat aliud a quo distinguatur, sed solum consequi
vero solum dicat negationem identitatis cum ad unum quod sit aptum distingui Deus :

alio, quomodo distinguuntur unnm et aliquid enim unus erit etiam si nihil sit a quo divi-
,

a D. Thoma, q. 1 de Yerit. art. , i, tamen datur. Deinde illa negatio non est relatio, sed
quia posterior negatio in priori fundatur, et potius negatio relationis; nampotius identitas
nullam specialem habet difficultatem in doc- est relatio , et illa est negatio identitatis, vel
trina de his passionibus tradenda, non opor- certe estfundamentum ejus, et eonsequenter
tet eas distingucre. Dicunt vero aliqui , ut non esse potest fundamentum alicujus relatio-
Javellus, in tract. de Transcend., capite tertio, nis rationis. Denique, etiam si fingamus illani

aliquid dicere actualem divisionem ab alio per modum habitudinis ad aliud, est de se
ente, ita ut antemundi creationem Deus es- prior aliis relationibus, veri aut boni ,
quia
set unus, non autem aliquid. Sed hoc impro- est quodammodo abstractior, quia solum res-
priissime dictnm est quis enim dicat, ens ;
picit aliud sub ratione entis; sic enim dicitur
non esse aliquid propterea quocl alia non
,
unum divisum a quolibet alio , cujuscunque
existant ? Imo in illo sensu aliquid non , alterius rationis illucl sit. Itaque Aristoteles,
potest esse passio entis cum non conveniat , 4 Metaph., cap. 1, uuum conjungit cum ente
omni ergo ut est passio, solum dicit ne
enti ;

tanquam primam passionem; et D. Thom.,
gationem illam in aptitudine et respectu alte- 1 part., queest. H, artic. 2 ad 4 sentit post, ,

rius entis existentis, vel possibilis., et hoc mo- ens, unum esse quod prius de unoquoque
do, ut dixi, in unitate fundatur , et cum illa ente cognoscitur, qute latius tractant Soncin.,
simul explicatur. 4 Metaphys., qucest. 24; et JaveL, tract. de

7. Ex dictis ergo sex transcendentibus tan- Transcendentibus, c. 1.

tum relinquuntur tria supra nuinerata qua? ,
9. Collatio inter passiones entis in per/ec-
possint esse passiones entis quorum suffi- ,
tione. Ex aliis autem duobus transcenden-
cientiam tradit D. Thomas, cit. loco, de Verit., tibus, seu passionibus entis, verum est prius
110 DISPUTAT. III. DE PASSIONIBUS ENTIS 1N COMMUNI.
bono, ut docuit D. Tliomas, 1 , q. 16, part. illi convenit, nisi ut contracto seu determinato
art. 4. Et patet quia bonitas quodarmnodo
,
ad specialem aliquam rationem entis, ut de
fundatur in veritate ut enim sanitas bona
; finito et infmito infra videbimus vel certe ;

sit supponitur esse veram sanitatem nam

, ; significant diversos status ejusdem entis ut ,

si sit ficta, non erit bona, et sic de aliis.Unde esse in actu, vel in potentia , ut infra etiam
verum dicit ordinem ad intellectum, bonum dicturi sumus ubi etiam declarabimus quo-
;

ad voluntatem inteUectus autem est prior

; modo non sit passio ejus.
cxistentia creaturse
potentia, quam voluntas. Quod si quis velit Yel certe hse proprietates disjunctso reducun-
has passiones in perfectione etiam compara- tur ad simplices ut idem vel diversum ad
,

re, ct interroget qucenam illarum perfectior unitatem.

sit, potest imprimis facile responderi, de for- -12. Aliquot rationis habitudines omnibus
mali, et secundum id quod addunt supra ens, entibus communcs, cur non passiones entis.
nullam dicere perfectionem, quia nibil reale Ad ultimum rcspondetur, posse quidem plu-
dicunt, seu addunt ipsi entiunde sub bacra- ; res negationes vel babitudines rationis ex-
tione non est quod comparentur, quia com- cogitari a nobis in ente, quae illis passioni-
paratio supponit positivum; quatenus vero bus, quse a nobis humeratee sunt, formaliter
significant aliquo modo ipsum ens, ejusque non explicantur, quomodo nonnulli dicunt,
naturam declarant, eamdem omnino perfec- rem esse passionem quse formaliter addit su-
tionem entis exprimunt et ita ex bac etiam , pra ens negationem entisficti, seucbymerici.
parte comparari non possunt, quia compara- Alii addunt idem et diverswn, nam quodlifeet
tio distinctionem requirit. ens babet relationem rationis identitatis ad
se ipsum, et relationem diversitatis ab alio,
Satisfit argumentis.
saltem a non ente, seu ab ente rationis. Item
Quare sex transccndentia numerentur.
10. ad alteram,
fingi potest rclatio similitudinis
Ad rationem ergo dubitandi in principio saltem fundamentaliter ut, sicut a?qualepo-
,

positam respondetur, non ideo sex transcen- nitur passio quantitatis, ita assimilabile (ut
dentia numerari, quia omnia significent dis- sic dicam)
sit passio entis nullum enim est ;

tinctas passiones entis sed aliqua distingui

, ens, quod non possit habere aliquid sibi si-
hac ratione, aliqua vero solum ex diversa mile aliquo modo, saltem analogice et infi- ;

etymologia, vel impositione vocis. Et ita dis- nite alise denominationes lmjusmodi possunt
tinguuntur res, et ens, quia boc ab esse, illud multiplicari ut in argumento tactum est.
,

a quidditate reali sumptum est. Et similiter Dicendum nibilominus est illas passiones suf-
aliquid, et unum, ex prima impositione dis- numerari, vel quia illce solse condu-
ficienter
tinguuntur, quod unum ex negatione divisio- cunt ad naturam entis explicandam, et ba-
nis in se, aliquid vero ex negatione identitatis bent, tum in rebus, tum in usu bominum ,

cum alio dicta sunt in re vero eamdem pas-

; suflicientem causam et utilitatem ob quaro
sionem significant, quia illa duo ad perfectam cxcogitatee sint et distinctre ; vel, si quoe ahse
unilatem rcquiruntur. bujusmodi excogitari possunt, in his virtute
11. Ad aliam vero partem qua probatur continentur, vel ad eas revocantur.
has passiones csse plures respondetur, pri- , 13. Rcs non dicit formalitcr negationem
mum de duratione fortasse non esse quid di- entis ficti. Quod igitur rcs de formali dicat
versum ab existentia actuali; et ita eadem negationem aliquam entis ficti, fictum qui-
erit de utraque ratio. Quod
ex natura si forte dem omnem Latinam significa-
est, et prseter
rei distincta est in creaturis merito non nu- , tionem vocis, etcommunem conceptionembo-
meratur inter passiones entis, quia est spe- minum; nam res non est terminus negativus
ciale quoddam ens, ut infra suo loco videbi- seu privativus sed omnino positivus. Est
,

mus. Et idem dicendum est de praesentia etiam impertinens illa negatio,tum quia obs-
locali ; nam ut est modus aliquorum cntium, curius est ad explicandum quid sit ens fic-
speciale prcedicamentum constituit , ut infra tum, quam quid sit res tum etiam quia, si
;

etiam dicemus. De autem disjunctis, fini-

illis illa negatio necessaria estad passiones entis,
tum vel infinitum, etc. dicendum est, vel , potius in vcro fundandaest ; dicitur enim ve-
proprie non esse passiones entis in communi, rum ens, quod non forma-
est iictum ; vel, si
sed potius esse divisiones ejus ;
quia vel es- liter sumatur, ixiuno seu aliquo includitur;
sentialiter contrabunt ipsum ens,quatenus quia in negatione, quam dicit aliquid, inclu-
ens est, vel certe neutrum membrum dividens ditur, ut sit divisum a quobbet alio, et con-
 .

SECT. III. QUOD SIT PRINCIPIUM OMNIUM PRIMUM. 111

sequenter etiam ab ente ficto. Eo vel maxime lud principium, Impossibile idem simul cst

quod ratio cntis ficti ut sic in negatione con- esse et non esse, esse primum ac fere unicum,

sistit illucl enim est proprie ens fictum, quod

; ad quod resolvi clebent omnes hujus scientia?
ita mente apprehendi potest, ut in se invol- demonstratiories, imo et aliarum scientiarum,
vat repugnantiam, et impossibilitatem, quae saltem virtualiter. In contrarium autem esse
est negatio quredam, et ideo reale ens non videtur primo quia propria et iutrinseca
,

proprie dividitur ab illo per negationem, sed scientise principia sumi debent ex causa seu

formaliter per suam realitatem, ut latius di- ratione ob quam prfedicatum convenit sub-
sputatione sequente in simili dicemus. Et jeeto ; unde idem Aristoteles, 1 Posterior.,
eadem ratione excluduntur similes negatio- docet posteriorem passionem demonstrari
nes, quffi ex sola reflexione intellectus fieri per priorem, primam vero omnium, vel non
possunt, ut non esse diversum a se, esse di- demonstrari, sed immediate convenire sub-
versum ab ente rationis, non esse sibi ina?- jecto , vel solum quoad nos demonstrari per
quale, et similes ;
quae et inutiles sunt, et in definitionem subjecti ; definitionem autem
infinitum multiplicari possunt, et sunt mera ipsam nuilo modo demonstrari, sed imme-
opera rationis, quee non sufficiunt ad passio- diate cognosci de subjecto. Sicigiturin omni
nes entis, ut diximus. scientia primum principium erit illud, in quo
14. Atque hinc etiam constat, non opor- vel prima passio cle subjecto, vel defmitio de
tere addere inter passiones entis identitatem definito prfedieatur ;
ergo et in prgesente
vel diversitatem, quia ut htec possunt forma- scientia principia propria et intrinseca su-
liter dicere relationes iationis, non pertinent menda erunt ex connexione primse passionis
ad passiones entis, ut supra dictum est ge- cum ratione entis, vel rationis entis cnm ipso
neraliter ;
quia tales relationes non per se ente erit ergo hoc primum principium
;
,

conveniunt enti, sed extrinsecus tantum per Omne quod cst, unum est, quia unum est pri-
cogitationem, reflexionem, aut comparatio- ma passio entis, ut diximus, vel certe hoc :

nem mentis si autem sumantur, quatenus

; Omne habens essentiam. Non ergo est il-
ens esl
in re habent aliquod fundamentum positi- lud : Tmpossibile est idem simul esse et non esse,
vum, vel privativum, sic sufficienter conti- quia illud est valde extrinsecum, et non po-
nentur sub unitate, ut infra dicemus. Et test deservire ad proprias demonstrationes a
eodem modo reducitur ad unitatem simili- priori, sed ut summum ad reductionem ad
tudo (si hsec communis est omni enti ), nam, impossibile. Adde principium illud a priori
,

si sumatur pro vera relatione, illa sine dubio reduci ad Omne ens est unum; ideo enim
illud,
non est passio, quia nec convenit semper non potest simul esse et non esse, quia unum
omni enti, et cui convenit,sed ex nonper se, tantum determinate esse potest. Quomodo
accidente convenit. Et si forte dicatur crea- multi dicunt primo convenire enti]quatenus
,

turoe existenti semper convenire, tanien etiam est ens, esse divisum a non ente, quam pro-
respectu illius erit quoddam accidens, sicut prietatem putant in unitate includi de quo ,

relatio creaturse. Si autem sumatur funda- postea videbimus. Tandem augetur difficul-
mentaliter, sic ad unitatem reducenda est; tas ,
quia etiam inter principia quodammodo
sic enim dixit Aristoteles, similitudinem in intrinseca et universalissima, non videtur il-
unitate fundari. Denique juxta huncmodum, lud esse primum, quia est negativum omnis ;

ad veritatem reducitur denominatio intelligi- autem negatio in priori aliqua affirmationo

bilis, significabilis ; ad bonum reducitur ratio fundatur ; ergo datur aliud principium prius
integri, et perfecti, et denominatio amaMlis, illo, quo fundetur
in quale eril, vel hoc, :

appetibilis, et similes non est ergo necesse

; Necesse est idem esse, vel non esse ; vel hoc,
plures passiones confingere. TJnnm contradictorium necessario aliud de-
struit.
SECTIO 111
Aliquot certiora pronunciata pro sensu quce-
Quibus pfincipiis demonstrari possint passiones de
stionis declarando
ente, et an inter ea hoc sit primum, Impossibile
est idem simul esse et non esse. 2. Principiis eget metapliysica in qucc ulti-
mo resolvat conctusiones .
In hac re omnes
Ratio dubii pro utraque parte.
1 . Hrec conveniunt in metaphysica (sicut in aliis scien-

qusestio preecipue proponitur propter Aristo- tiis) necessaria esse aliqua prima 'principia
telem, qui, 4 Metaph., c. 3, text. 8, docuit il- per se nota, quibus passiones demonstrentur.
112 DISPUTAT. 111. DE PASSlONlBUS ENTIS 1N COMMUNI.
sive sermo de passionibus transcendenti-
sit troversia inter auctores, quodnam sitprimum
bus entis ulensest, sive de proprietatibus melaphysicum principium.
speeialioribusaliquorum entiuin, utsuntintra
Varia placita.
latitudinem formalis objeeti metapbysicee ,

juxta ea qute in proamiiali disputatione dicta 4.Prima sententia est non esse primum ,

sunt; quamvis, quia ens ut ens in ordine ad illud,quod ex Aristotele retulimus, sed hoc,
banc scientiam est prius easteris, passiones Omne ens est ens. Ita tenet Antonius Andreas,
ilii adaequatai sunt etiam priores, et conse- 4 Metapbys., q. 5. Et ad Aristotelem respon-
quenter etiam universalissima principia, quse det, vocasse illud aliud, primum principium
ex ipsis transceudentibus aliquo modo con- inter ea quse circumferuntur ut generalia , ut
staut, priora sunt reliquis; et ideo de illis sunt illa : Omne totum est majus sua parte,
nunc proesertim agimus. Quod ergo talia prin- etc.Sed hic auctor etiam in suis principiis
cipia sint neeessaria, eadem ratio est in hac non recte loquitur, quia illa propositio est
scieutia, quae est in cajteris, quia etiam illa identiea et nugatoria; et ideo in nulla scien-
per demonstrationem procedit resolvendo , tia sumitur ut principium demonstrationis,
conciusiones in principia; in qua resolutione sed est extra omnem artera. Alioqui in omni
nou potest in infinilum procedere, ut constat scientia primum principium esset illud, in
ex generali doctrina de causis; in nullo enim quo subjectum scientiee de se ipso praedicare-
eausarum genere in infinitum procedipotest; tur. Et tam per se notum esset primum prin-
ergo necesse est ut sistat in principiis , seu cipium unius scienliae, sicut alterius; nam
propositionibus per se notis. omnis propositio identica, geque nota est, ut,
3. Unicum principium ad id muneris non Ens mobile est ens mobile, sicut, Ens est ens.
sufficit. Secundo,
ex hac ratione concludi Et in hac scientia , plura essent principia
videtur, bsec principia non tantumunum, sed ceque nota, quamvis non eeque universalia,
plura, et ad minus duo esse debere, saltem ut, Substantia est substantia, Accidens est ac-
quoad hoc, ut sint propositiones imniedialae, cidens. Apparentius ergo loqueretur , si loco
et a priori indemonstrabiles. Ratio est, quia entissumeret aliquam definitionem vel de- ,

ex uno solo principio nihil concludi potest, ut scriptionem explicantem rationem entis, eam-
constat ex dialeclica; quiaformalis illatio re- que de eute praedicaret; nam, iicet definitio
quirittres terminos, quiin unoprincipio esse et definitum in re idem sint , tameu proposi-
non possunt; ergo ultima resolutio necessario tio, in qua definitio de definito prsedicatur,
fit ad duo principia immediata. Quia si unum non est ldentica , sed doctrinalis, quia in ea
sit immediatum, et aliuddemonstrabile, illud conceptus distinctus de confuso praedicatur.
quod demonstrabile est, ulterius erit resol- Et hoc modo favet huic opinioni ratio dubi-
vendum et demonstrandum non potest au- ; tandi in principio posita. Videtur tamen re-
tem demonstrari per solum aliud principium pugnare Aristotel., diclo c. 3, lib. & Metaph.,
immediatuin; ergo adjungendum estaliud; dum absolute concludit, illud principium,
quod si illud etiam demonstrabile sit, aliud Impossibile est, etc, esse simpliciter omuium
inquirendum erit, per quod demonstretur; primum, et ad illud omnes demonstrationes
ne igitur procedatur in infinitum, sistendum resolvi.
est in aliquo, eliam indemonstrabili; sunt 5. Alii dicunt non illud ab Aristotele posi-

ergo necessaria plura principia prima etiam
in hac scientia. Atque hinc sequitur, si de
piimo principio in boc sensu loquamur, scili-
cet, ut solum dicit propositionem immedia-
tam seu per se notam hoc sensu non esse
, ,
qucerendum unicum principium primum in
hac scientia; neque in eo potuisse loqui Ari-
stotelem citalo loco, quia revera nullum est
tum, sed hoc, Necesse est quodlibet esse, vel non
esse, esse primum principium omnium propter
rationem supra tactam, quiahoc est affirmati-
vum, illud vero aliudnegativum. Neque enim
verum est quod Javell., lib. 4 Metaph., q. 6,
duo principia eamdem rem
existimavit, illa
non esse re-
diversis vcrbis significare, et ita
putanda duo, sed unum nam, si res atten- ;

quod hoc modo sit unicum., et duntaxat pri- tius consideretur, diversa; sunt res, quoe illis

mum. Igitur in alio sensu potest inquiri prin- principiis significantur. Sicut enim in contra-

cipium cteteris prius, scilicet vel quia est no- riis,vel privative oppositis, aliud est quod
bis notius, vel quia in usu seu causalitate cst non possint simul conveniie eidem, aliud
prius el universalius, vel quia omni modo est vero quod alterum corum necessario debeat
indemonstrabilius , et in hoe sensu est con- convenire , ut per se est manifestum , ita
 SECT. III. QUOD SIT PRINCIPIUM OMNIUM PRIMUM. 113
etiam in contfadietorie oppositis hsec duo rantiam, vel proterviam ; so- et utile est non
formaliter , et in rigore diversa sunt. Heec lum ad conclusiones, sed etiam ad prima
autem significantur per duo principia illa ;
principia persuadenda
et probanda quod in ;

nam per illud, idem simul esse

Impossibile esl priori modo non potest, quia, cum sint
fieri

et 11011 esse. significatur repugnantia contra- immediata, non habentmedium a priori, per
dictorie oppositorum per illud vero, Qnod-
;
quod probentur tamen ad impossibile dedu-
;

libet est, tel 11011 est, significatur immediatio cendo ostendi potest eorum veritas, et con-
eorumdem, scilicet, inter illa 11011 posse ca- vinci intellectus, ut eis assentiatur. Imo in
dere medium. Et ita, ut distincta ponuntur omni genere demonstrationis, quamvis prin-
ab Aristotele, Metapliys, cap. 7, text.
Jib. 4 cipia demonstrent a priori conclusionem, et
27 et 28, et lib. 3, cap. 2, et 1 Poster., cap. 8, per se nota sint, vis illationis virtute funda-
text. 26 et 27, ubi dialecticis terminis eadem tur in deductione ad impossibile, scilicet,
principia ponit : Impossibile est idem simul quia fieri non potest quod idem simul sit et
affcrmariet negari de eodem Nccesse est idem , non sit,quod duee contradictoria3 simul
vel
affrmari vel negari de eodem ; quse aliis ver- sint verce. Propter quod dixit Averroes, 2Me-
bis a dialecticis dici solent : Impossibile est fapbys., cap. I, sine illo principio ab Aristo-
duas contradictorias esse simul veras, et, tele posito neminem posse pbilosophari, di-
Impossibile est esse simul falsas; quee duo sputare aut ratiocinari.
constat esse valde diversa ; et primum fun- 7. Quis sit modus demonstrandi a priori in
dari in illo principio, Impossibile est idem hac scientia.
Dicendum ergo est imprimis,
simul esse et non esse secundum vero in ; ad demonstrandum a priori passiones entis
alio, Necesse est esse vel non esse. Ex bis de ente, prima principia sumenda esse vel ex
vero rationibus simul constat, comparando ratione ipsiusentis, vel ex prima passione
liEec principia inter se, prius esse illud de im- ejus ad demonstrandas posleriores; etboc con-
possibiliab Aristotele positum, quam aliud vincit discursus in principio factus. Et eonfir-
de necessario. Primo quidem, quia per se matur, nam quoad hoc eadem est ratio de
evidentius est, contradictoria habere inter se hac scienlia quee de aliis nam cum proprie- ;

repugnantiam, quam babere immediationem. tates entis suo modo sint passiones ejus, ex
Illudenim prius statim in ipsis terminis relu- ejus intrinseca ratione et essentia oriri ne-
cet,secundum autem nonnullo indiget dis- cesse est, quia hoc est de intrinseca ratione
cursu et declaratione. Unde illud prius com- propriae passionis ; poterunt ergo per ipsam
mune est omnibus oppositis, nam quatenus essentialem rationem entis demonstrari sive ,

opposita sunt, inter se pugnant; posterius au- hoc sit per distinctionem ipsarum rerum in-
tem non omnibus convenit, ut constat ex c. ter se, sive in ordine ad conceptus et discur-
de Opposit. Secundo,quia prius secundum ra- sus nostros, ita ut unum vere sit ratio alte-
tionem est, duas contradictorias non posse rius, quod ad scientiam bumanam et demon-
esse simul veras, quam non posse essc si- strationem sufficit. Unde si passiones entis
mul falsas, sicut veritas ex se prior est fal- sunt ita inter se coniiexee, ut una ex altera
sitate. oriatur, illa, quse fuerit prima , constituet

Qucestionis resolutio.
unum principium ad demonstrandas alias ; si

vero (quod fieri interdum potest) plures pas-

G. Duo demonstrandi geiiera et proprietates siones cum ratione entis immediale connec-
eorum. respondeamus,
Igitur, ut qua?stioni lantur, solum per ipsam rationem entis pote-
distinguere oportet duplex genus demonstra- runt de ente demonslrari; quomodoautem id
tionis unum dicitur ostensivum, aliud dedu-
: fiat, postea in discursu scientife constabit. In
cens ad impossibile. Primum est per se et di- hoc ergo ordine primum principium eritillud,
recte ad scientiam requisitum etin eo pro- ; in quo ratio vel essentia entis distincte con-
ceditur a causisad effectus, et ab essentia rei cepta de ipso ente prsedicatur.
ad passiones demonstrandas; loquimur enim 8. Qaid sit primum principium deductionis
in scientia a priori et propter quid ; nam ad impossibile. Secundo dicendum est, in
quse est a posteriori, non resolvitur in prin- alio genere seu modo demonstrandi per deduc-
cipia de quibus nunc agimus, sedin experien- tionem ad impossibile, primumprincipium,in
tiam potius. Secundum demonstrandi genus quototus ille modusdemonstrandi nilitur, es-
per se necessarium non est, secl interdum . se, Impossibile est idem csse et 11011 esse. Hoc per
adjnngitur propter bomiuis defectum, igno- se notum est, quia omnis deductio ad im-
114 DISPUTAT. III. DE PASSIONIBUS ENTIS IN COMMUNi.

possibile in hoc taudem sistit, quod sequatur

idem simul esse et nou esse, et quandiu ad /Solmmtur rationes oppositos.
lioc non dedueitur, non est satis demonstrata 10. Ad rationem ergo dubitandi in principio
impossibilitas; postquam vero ad boc deduc- positam, quoad priorem partem jam explica-
tum est, ibi sistitur, tanquam m ultimo ter- tum est, Aristotelem non vocare illud princi-
mino resolutionis, et notissimo principio. Et, pium primum, quia illo utatur metaphysica
quamvis interdum possit deduci impossibile ad suas proprias et directas demonstrationes ;

ad aliud incommodum, quod duae contradic- nam potius idem Aristot., 1 Poster., cap. 8,
torite sint simul falsse, seu ut idem neque sit, text. 26, dicit, non solere illud principium
neque non sit, tamen boc ipsum in tantum formaliter ingredi demonstrationem. Dicitur
est impossibile, in quantum virtute includit ergo primum principium aliis rationibus
aliud, scilicet, quod simul de aliquo negetur jam explicatis est enim quasi universale
;

aliquid, et non negetur, quod est affirmare fundamentum cujus virtute omnes demon-
,

et negare idem de eodem. strationes nituntur, et alia principia possunt,

9. Quod sii humance scientid' principium saltem quoad nos, declarari ac confirmari,
absolute primum.
Tertio dicendum est, hinc quanquam icl semper fiat adjuncto aliquo alio
fieri ut illud principium, ImpossiHIe est idem principio, vel concesso, vel per se noto. Ad
simul esse et non esse, sit simpliciter primum primam confrrmationem respondetur verita-
in bumana scientia, et prsesertim in meta- temilliusprincipiiproprie nonfundari in uni-
pbysica. Ratio est, nam illud
principium recte tate , sed in oppositione et repugnantia con-
vocatur primum, a quo sumit firmitatem tota tradictoriorum, rmde non recte probabitur,
bumana scientia; sed hujusmodi est pragdic- quocl est non posse simul non esse, quia quod
tum principium, quia ex illo non solum con- est, unum tantum est tum quia, ut infra di-
:

clusiones, sed prima etiam principia demon- cam ens quatenus unum non proprie divi-
, ,

strantur. Imoaddit Fonseca, lib. 4Metaphys., ditur a non ente, sed ab alio ente, quia a non
cap. 3, qiuest. 1, sect. 3, per illud principium entepotius dividitur quatenus ens; tumetiam
confirmari a priori prima principia. Sed noii cpria hsec ipsa divisio entis a non ente frrnda-
video curdeductionem ad impossibile vocet a tur in eo quod non potest idem simul esse et
piiori,cum non sit ex causa, sed per extrin- non esse, propter repugnantiamformalemho-
secum medium. Nisi fortasse intelligat per rumterminornm. Adultimam confrrmationem
bujusmodi principium demonstrari a priori, dicitur primo, freri quidem posse ut aliqua
non quidem veritatem aiiorum principiorum, affirmativa propositio, quatenus simplicior est
quod fieri non potest, sed impossibilitatem, quam negativa, prior sit quam illa ordine ge-
ac repugnantiam, qua3 ex opposito sequitur: nerationis seu compositionis , tamen quod
et
ultima euim resolutio omnis repngnanliae fit in ratione veritatis per se notfe non sit tam
ad contradictionem, ad quam per illud prin- manifesta, neque seque prima; et ita dicr po-
cipium fit deductio. Hoc vero satisest, utillud test de illo principio lram, licet tota veritas
;

prinoipium dicatur simpliciter primuin"; nam, ejus fundetur in natura ipsius esse, cpiod per
cumingenium humanum nonstatim compro- se excludit non esse, tamen hoc ipsum per
hendat caetera principia prima, prout in se sunt, illudprincipium, quamvis negativum, explica-
multum javatur, et confirmatur in eorum as- tur evidentissime et aptissime ad fundandas
sensu, deducendo ad impossibile, quod in demonstrationes deducentes ad impossibile.
creteris fieri potest per illud primum; ipsum 11. hi f/enere moris quod primum princi-
autem nullo modo ostendipotestetiam deduc- pium, et collatio cumprimo in genere naturrr.
tione ad impossibile, quia nullum aliud im- Atquc hinc facile solvuntur multa argu-
possihiliusinferri potest, quam sit illud quod menta quse freri solent contra sententiam
,

in eo quod est signum illud

pronunciatur, Aristotelis de hoc primo principio, ut quod
esse maxime notum et primum. Dixi autem constet multis vocibus neque universalissimis,
usum hujus principii esse maxime necessa- neque admodrrm notis , ut sunt simul, idem,
rium in hac scientia, quia, cum ens simpli- quoe relationcs signifrcant, quoe sunt posterio-
cissimum sit , vix potest detiniri ,
et ratio rcs absolutis. Item quod sit propositio mo-
ejus dislinctius expiicari, et applicari ad ve- dalis, quse supponit priorem de inessc. Ad
ras demonstrationes efliciendas, itaut propo- enim et similia dicitur, eis ad summum
lreec
sitiones assumpta? identicoe non censeantur. probari, hanc non esse primam propositio-
nem, seu complexionem quam intellectus for-
 .

SECT. I. QUID UN UM ADDAT ENTI. .

j{5
mat, non tamen, quod non sit primum princi- unitatum, distinctionum et multitudinum ex-
pium, quia ad lioc non est necesse ut sit pri- plicata relinquemus.
ma propositio, sed solum,quod ex illo quodam-
modo pendeat omnium aliarum veritatum SECTIO 1.

scientia, ipsum vero ita sit verum, notum, et Utrum unilas transccndentalis addat enti rationem
indemonstrabile, ut ab alio non pendeat; aliquam positivam, vel tantum privativam.
ha3c autem conveniunt illi principio, ut osten-
sum est. Posset autem principiurn illud ad 1 Prima opinio. Prima sententia est,

simpliciores terminos reduci dicendo : Nul- unnm addere supra ens accidens quoddam
lum ens est et non est ; sic enim conficitur ex positivum, ex natura rei distinctum ab ente,
simplicibus terminis, et ex universalissimis per se tamen consequens et concomitans
ac primis, quod necessarium est in primo omne cns. Ita sensit Avicen., lib. 3 sufe Me-
principio, ut possit omnibus scientiis esse taph., cap. 2, et lib. 7, cap. 1 ; nam priori
commune, ut notavit D. Thom., \. 2/quoest. loco vocat unum accidens et quid comitans es-

94, art. 2. Ubi advertit hoc principium esse sentiam, posteriori autem loco dicit non esse
primum in speculabilibus ; nam in practicis absolute idem cum ente. Et hanc sententiam
seu moralibus datur aliud primum, scilicet, videtur secutus Scotus, 4Metaph., q. 2, et in
Omne honum est faciendum, et malum vitan- 2, d. 3, Anton. And., 4 Metaph.,
qusest. 2;
dum ; nam quia omnes actiones morales
,
queest. 3, qui docet, unum addere supra 6ns
circa bonum et malum versantur , ideo pri- aliquid positivum ex natura rei distinctum ab
mum principium morale ex illis terminis con- ente. Sed heec sententia quantum ad distinc-
stare debuit; tamen, quia practica in specula- tionem ex natura rei inter ens, et id, quod
tiva fundantur, ideo, quod in speculativis est unum addit supra ens, rejeeta sufficienter est
primum principium, simpliciter et absolutc prajcedente disputatione, et plane repugnat
est primum. An vero hoc principium ita sit Aristoteli, 4 Metaph., cap. 2 et o, et amplius
notum, ut a nemine possit mente negari, ex sequentibus coiifutabitur.
quamvis voce contendere videatur itcm qui- ;

Proponitur sententia, quod ratio nnius posi-

bus modis suadendum sit contra eum qui
tiva sit.
eum ex concessis
proterve illud negaret, vel
redarguendo, vel ad inconvenientia sensibus 2. Uncle esse potest secunda sententia,
repugnantia eum deducendo tractat late , unum addere supra ens proprietatem quam-
Aristoteles, 4 Metaphysic, cap. 3, 4 et 5, qui- dam positivam non realiter, vel ex natura rei,
bus possunt expositores, quia non
locis videri sed sola ratione ab ente distinctam ad eum ,

est quod in hac re amplius immoremur. modum quo sapientia vel justitia dicitur ad-
dere aliquid Deo, et esse attribiitum positi-

DISPUTATIO IV. vum ejus, sola ratione distinctum ab illo.

Hanc opinionem videtur tenere Bonaven., S.

HE UNITATE TRANSCENDENTALI IN COMMUNI. in 1, d. 23, art. I, q. 1, ubi dicit, iinum in

Deo dicere aliquid positivum, in creatura vero
Series tractationis. Primum de uni- interdum privativum, interdum vero positi-
tate tractandum est, quia cum entitate ma- vum. Unde ait, quamvis modus significandi
xime est conjuncta, et caeteris passionibus vel explicandi unitatemsit per modumnega-

quodammodo supponitur quia reliqua; in ;

quia simplicia non nisi per negationcs
tionis,

quadam rerum distinctarum comparationc a nobis concipiuntur et explicantur, tamen

seu habitudine consistunt, quse sine unitate quoad rem significatam et intellectam esse
non potest. Et hunc ordinem serva-
inteiligi quid positivum. Hoc idem significat Alex.
vit Aristoteles, 4 Metaph., cap. 3, unum sta- Alens., 13, mem. 1 et 2; Soto, in Lo-
1 p., q.

tim cum ente conjungcns. Quoniam vero gica, cap. de Propr., q. 2, ad2; potestque
unum multitudini opponitur et oppositorum , suaderi primo quia ex omiiium sententia
,

eadem seu scientia, ideo consequen-

est ratio unum addit indivisionem supra ens sed in- ;

ter dicendum erit de multitudine. Ac deni- divisio, licet per modum negationis significe-
quc quia multitudo ex distinctione scu divi- tur, tamen revera non est negatio, sed positiva
sione causatur, quam unitas negat, tractan- ratio ;ergo. Major patet ex ipsa vociscxpo-
dum etiam erit de variis distinctionum gene- sitione ; dicitur enim unum, quod in se est in-
ribus atque in hunc modum omnia genera
;
divisum. Itcrn ex opposito suo, scilicet multi-
 ;;;

116 DISPUTAT. IV. DE UNITATE TRANSCENDENTALI IN COMMUNI.

tudine ; rav.Jta enim dicuntur, quoa inter se nam Deo ad maximam ejus peifectionem
in
divisa sunt ; ergo imvm dieitur, quod indivi- spectat, quod sit unus tantum, et quod sit
siun est in se. Item patet ex proportione ad maxime unus, et quod in eo omnia, quee op-
unitatem quantitativam nam illre quantitates ;
posita non sunt, unuin omnino sint. Et in An-
plures dicuntur, quce divisre sunt, illa vero gelisad perfectionem eorumpertinere cense-
una, qu3 non est divisa sicut ergo quantitas ;
unaquaque specie sit uuus tantum
tur, ut in

est una per indivisionem quantitatis, ita enti- et modus unitatis eorum, scilicet, per talem
tas est una per indivisionem entitatis. Miuor simplicitatem, pertinet etiam ad perfectionem
probatur prirno , quia divisio est negatio ;
eorum, et idem est proportionate in reliquis
ergo indivisio habeat formam negatio-
, lieet entibus.
nis, tamen in re non est negatio, sed affirma- 4. Tertio, id colligi potest ex speciebus seu
tio potius. Consequentia probatur, quia duse modis unitatis omnes enim sunt positivi
,

negationes (ut aiunt) affirmant, ct quia in re
ipsa nunquam negatio destruitur immediate
per negationem ; nulla enim talis oppositio
invenilur in rebus; tollitur ergo per positivam
formam oppositam. Autecedeus autem,
eet divisionem dicere negationem
Thomse, queest. 9 de Poten., art. 7, dicentis,
ergo signum est ipsam etiam unitatem ut sic
addere aliquid positivum. Antecedens patet
primum in unitate quantitativa, quee dicitur
una continuatione ab Arist., 5 Metapb., cap.
scili- 6 ;continuitas autem non est negatio, sed
, est )). positivum, cum in hoc consistat, quod partes
habeant terminum communem illa ergo in- ;

multitudinem includere negationem, scilicet tegritas, quee ex continuatione resultat, est

divisionem unius ab alio. Et 1 part., queest. unitas quantitatis continuee, et illa positivum
U, art. 2, ad -4, dicit in tantum nos appre-
, quid est. Alia est unitas compositionis, verbi
bendere divisionem, in quantum apprebendi- gratia, ex materia et forma, quomodo huma-
mus, hoe ens non esse illud et idem dicit ; nitas vocatur una, de qua jam ostenclimus in
Soncin., JO Metaph., queest. 4." Neque aliter positiva ratione consistere, unde et generatio,
nos concipere possumus divisionem. quee ad hanc unionem tendit, positiva actio
3. Seeundo, potest hoc ita explicari ratione, est; e contrario vero corruptio, quee illam
quia in illis rebus quae sunt unee per compo- dissolvit, formaliter in privatione consistit.
sitionem unitas consurgit per unionem plu-
, Alia unitas est individualis, specifica et ge-
rium, quae unio est quid positivum in ipsis, nerica, et hee omnes positivee sunt, quia et
ut postea videbimus e contrario vero res
; genus positive contrahitur ad speciem et ,

plures boc ipso sunt multee, et non una, quod species ad individuum, et conformitas illa, vel
miione carent divisio ergo formaliter solum
; convenientia, quee est in specie vel genere,
dicit carentiam unionis consistit ergo in ne- ; positiva est.
gatione e contrario vero indivisio dicit ca-
; 5. Quarto, argumentari possumus ex effec-
rentiam divisionis, quod est negare carentiam tibus seu proprietatibus quee unitati tribuun-
unionis boc autem est ponere unionem, quaa
; tur ; est, quod fundet relationem identi-
una
quid positivum est. Et consequenter, in bis tatis seu similitudinis, 5 Metaph., cap. 15;
rebus quae non sunt unee per unionem plu- relatio autem realis non fundatur in nega-
rium, sed per simplices entitates, unitas di- tione, sed in positivo. Alia est, quod unum
cet positivam pcrfectionem consistentem in est prima mensuramultitudinis; quodnonpo-
quadam rei integritatc, qute est altior et emi- test convenire negationi, cum nihil sit. Unde
ncntior pcrfectio quam unio, quamvis anobis Aristoteles,lOMetaph., cap. 9, text. 21, po-
propter suam simplicitatem per negationcm nit oppositionem relativam inter unum et
explicetur. Unde sumitur duplex ronlirmatio. multa in ratione mensuree et mensurati. Tan-
Prinia, quia ncgatio uf sie non suspicit magis dem unum ut sic componit multiludinem
nec minus; unum vero, seu unitas rccipit ma- nam multitudo formaliter ex unitatibus for-
gis et minus nam magis unum est, quod per
; malitcr constat, unde et in numero quanti-
simplicem entitatcm est unum, quam quod tativo ultima unitas dicitur esse forma ejus :

per compositionem plurium, et tanto magis sicut ergo numerus formaliter cst aliquid po-
ab unitate receditur, quanto compositio ma- sitivum, ita et unitas.
jor est, seu minor unio ergo signum eat, ;

unitatem addere aliquid positivum. Sccunda Vera sententia.

confirmatio est, quia negatio nullam perfec- G. Dicendum cst primo, unum nihil positi-
lionem dicit, unilas vero dicit pcrfectionem ;
vum adderc supra ens, nec rationis, uec realc,
 ;

SECT. I. QUID UlNUM ADMT ENTI. 117

neque ex natura reiab , neque sola ratione preeterea negari non potest, quod ad preesens
ente distinctum. Est sententia D. Thomse 4 , spectat, quin ille modus realis, vel quidquid

Metapli., lect. 2, et in 1 part., qusest. 11, art. illud sit, quod unum additenti, sit unum quid
1, 1, dist. 24; ubi
ubi Cajet.; Scholastici, in eo modo quo est; nam unumquodque ens ha-
Capreol., queest. Durand., qusest.
1, art. 1 ; bet hujusmodi modum unum tantum, et non
1 ct 2; Gabr., q. 1, art. 3, dub. 3; Gregor., plures, ethabet illum distinctum a modo seu
qusest. 1, art. 1 ; Henric, Quodlib. 1, q. I ; autem indivisum
unitate allerius entis, in se ;

Soncin., 4Metaph., q. 4; Javel., queest. 5 et recte ergo inquintur an ille modus sit unus
8; Jandun., queest. 4; Fonseca, cap. 2, q. 5. se ipso, et sine ulla additione positiva, quae
Et fuit etiam sententia Comment., 4 Metaph., suee entitati fiat, vel cum additione; nam, si

com. 3, text. 3, et lib. 10, com. 8. Et sumitur cum additione, procedetur ulterius in infini-
ex Arist., 5 Metaph., c. 6, text. 11 , et lib. 10, tum si absque additione positiva per solam
;

cap. 1, ubi rationem unius explicat per indi- negationem, cur non idem dicetur de quoli-
visionem, et indivisionem per negationem di- bet ente ut sic ?

visionis, et 4 Metaph., cap. 2, hac ratione 9. Fvasio confutatur. Dicunt aliqui ipsum
dicit, unum et ens esse unam ac eamclem na- modum unius, cum sit id quo ensestunum,
turam, quia nimirum nullam rationem positi- posse seipso etism esse unum , quod non ita
vam dicit prseter rationem entis. dici potest de ratione ipsum for-
entis, quia
7. Et quidem de ente rationis per modum maliter non est ratio unius, seu unitas ut quo
positivi (de quo est sermo in prima parte con- id enim quod in aliquo genere est quo,quan-
clusionis ) res est satis certa et extra contro- do est simplex et ultimum, seipso potest essc
versiara, quia nullum hactenus excogitatum quod hoc vero non tribuitur ei, quod nullo
;

est ens rationis quasi positivum, quod unum modo rationem illam formaliter participat.
de formali dicat, et addat enti ; quia aut illud Exemplum commune est in quantitate per ,

est per modum relationis, et hoc non, quia quam substanlia quanta est et ideo potest
nomenunius omnino absolutum est, ut supra per seipsam esse quanta, quod non potest
vidimus, et constat ex ipsa voce, et ex com- substantia. Quee evasio habet speciem quam-
muni modo coneipiendi; aut est per modum dam subtilitatis, sed in preesente nulla est
alicujus preedicati absoluti et positivi; hoc necessitas fingendi illud quo et quod ; nam
dici non potest, etiamsi fingendi fiat copia. illa ratio unitatis non una intelligitur esse
Dicere quis forte posset nnum addere relatio- propter aliquam rationem positivam quam
nem identitatis ad seipsum. Sed hoc est plane in sehabeat, etveluti exerceat circa seipsam,
falsum;nam esse unum et esse idem, sunt sicut quantitas est quanta, quia est extensa,
praedicata valde diversa ; et primum est suo et per se apta occnpandum locum sed ;

modo reale preedicatum conveniens enti sine per solam negationem pluralilatis seu divisio-
ficlione intellectussecundum vero est prae-
; nis intelligitur esse una ergo eodem modo ;

dicatum rationis conveniens per operationem intelligi potest in ratione entis, neque oportet
intellectus unde primum est fundamentum
; fingere aliquid positivum, quod ei sit ratio ut
secundi, eo modo quo relatio rationis polest quo essendi unum.
in re habere fundamentum. 40. Respondetur replicce. Dici tandern
8. Itaque^ hac parte omissa, altera de ra- potest hoc argumentum recte procedere con-
tione reali positiva, quee prascipue est inten- tra Scotum et alios, qui ponunt modum illum
ta, solet hac maxime ratione probari, quia unius ex natura rei distinctum ab ente, non
si unum addit enti positivam realem ratio- tamen ita urgere, si dicamus illum modum
nem, ergo necesse est ut in illa includatur esse quidem positivum et realem, sola tamen
ens ; ergo et unum ; ergo illi addenda erit alia ratione ab ente distinctum; quia tunc dicetur
ratio positiva ,
per quam sit unum ; ergo ita illum modum, quamvis sit ens, non tamen
procedetur in infinitum, nisi in aliqua ratione esse in re distinctum ab ipsomet ente, et ideo
reali sistamus, quee ita sit per se ens et unum, esse unum eadem
unitate, qua ipsum ens_, et
ut esse sic unam, nihil addat supra entitatem preecise ac secundum rationem non conside-
ejus; ergo eadem ratione sistendum erit in rari ut unum, sed tantum ut rationem unius,
ipsamet rationis entis. Sed ad hoc argumen- realiter vero esse unum seipso, sicut ipsum
tum respondet Scotus, illam rationem unius ens. Sed contra hanc responsionem objicitur,
ita esse positivam, ut tamen ens non sit. Sed quia inde sequuntur alia incommoda. Pri-
hoc satis est in superioribus improbatum, Et mum, rationem unius esse positivam, et pas-
 ,

118 DISPUTAT. IV. DE UNITATE TIUNSCENDENTALl IN COMMUNI.

sionem entis, et quidditative includere ipsum unum, sed quatenus formaliter contractum
cus, quod repugnat proprisft passioni. Secun- seu determinatum iu ratione talis entis ; ergo
dum,quod ille modus sit de quidditate ipsius ratio unius nihii positivnm addere potest,
entis, sicut attributa divina sunt de quiddi- etiam ratione distinctum. Tertio id explica-
tate Dei, quia, licet ratioue distinguantur, in tur in entibus simplicibus in quibus perfec- ,

re dicunt rationes posilivas, qu3) ex natura tior videtur esse unitas ; imo ipsa simplieitas
reinon distinguuntur a Deo ; consequens au- videtur esse maxima unitas ; sed simplicilas
tem est falsum, tum quia alias unum nou de formali non dicit rationem positivam
esset passio entis^ sed essentia ; tum eliam etiam sola ratione distinctam ab ente simplici,
quia alias nulla res creala posset quidditative et a perfectione, quse in ratione entis, seu ta-
distincte concipi, nisi formaliter conciperetur lis in eo concipitur ; adeo ut etiam in Deo

ut una. Qu:b incommoda sunt quidem proba- juxta probabiliorem Theologorum sententiam
bilia, forte tamen aliquis non existimaret in- simplicitas ut sic nihil addat Deo perfectionis
conveniens illa concedere in transceudenti- etiam secundum ralionem , supra perfectio-
bus, quoe simplicissima sunt. nem summae actualitatis ejus, in qua negatio
II. Aliter ergo prosequendo discursum, os- illa fundatur, quam simplicitas exprimit; ergo
tendo, eodem modo concludere non esse , multo minus unitas ut sic potest dicere ratio-
ponendum hunc modum positivum ratioue nem positivam. Et heec conclusio amplius pa-
distinctum; nam praeciso per iutellectum illo tebit ex sequentibus, et ex solutionibus argu-
modo positivo, in reliquo conceptu entis in- mentorurn.
telligitur quidquid necessarium est ad unita- 42. Dico secunclo, unum addere supra ens
tem ergo signum est nihil positivum etiam
; negationem aliquam per modum privationis.
pcr rationem pr^scindi ab ente, quo illud Ita docent citati auctores, et sequitur ex prai-
unum sil. Quod ut intelligatur , loquamur de cedente assertione nam constat unum aliquo
;

aliquo ente iu particulari, ut, verbi gratia, modo distingui ab ente, ^quia et est passio
Deo quatenus unus est ; si ergo in illo unilas ejus, et illa nomina nou sunt synonyma, sod
estattributum positivum ratione distinctum a diversi conceptus formales et objectivi illis in
Deo ergo potest mente praescindi Deus ab
, mente respondent; ergo aliquid dicit unum
unitate ejus; in Deo autem sic concepto abs- preeter ens sed non dicil aliquid omnino fic-
;

que additione alicujus positivi etiam secun- tum per rationem, ut per se constat, quia
dum rationem, potest concipi negatio divisio- esse unutu rebus ipsis vere convenit ; neque
nis seu partilionis, quam in se habeat, et di- etiam dicit aliquam habitudinem rationis, ut
visio etiam seu sufficiens fundamentum divi- ostensum est nihil ergo superest quocl ad-
;

sionis ab omnibus aliis sed hoc ipso sufii-

; dere possit preeter negationem seu privatio-
cienter concipitur unus; ergo quidquid posi- nem.
tivum postea additur, etiam secundum ratio-
Qualis sit nefatio, quam unum addit enti.
uein, est superflue fictum, neque explicari
potest quid vel ad quid sit et idem argumen- :
13. Duo tamen supersunt hic explicanda.
tum tieri potest in aliquo alio ente uno, et Primum est, quae sit hsec negatio, et quotu-
consequenter in ente in communi. Secundo plex. Secundum, quomodo hsec negatio dica-
id declaro in entibus compositis retorquendo tur esse per modum privationis. Girca pri-
argumenta priora ; nam in hujusmodi ente, mum, omnes conveniunt unum dicere nega-
quod per composilionem fit, quidquid positi- tionem divisionis in ipsomet ente, quam si-
vumphysicum considerari polest, pcrtinetad gnificavit Aristotcies dicens, unum esse ens
rationem entis, ut tale ens est, etiamsi ra- indivisum in se, ut patet ex citalis locis, et ex
tionc prsescindatur a conceptu unius; ut in 10 Metaph., cap. 5. Et ratione patet, quia
humanilate unio animfe et corporis est de ra- per divisionem intelligimus unum ens fieri
tione essentiali lalis entis, ut tale ens est plura; ergo nulla alia ratione melius conci-
speciticative, etin re ipsa; et simiiitcr in linea pitur ens esse unum, quam negatione divi-
unio partium in puncto est de ratione entis, sionis ; et in hoc omnes conveniunt. Sunt
ut cst in tali specie quantitatis continuoe; tamen praedicta verba attente consideranda :

ergo omnis etiam ratio positiva metaphysica, aliud est enim ens dicere ncgationem divi-
quie in tali unione physica fundatur, pertinet sionis in ipso aliud vero dicerc negationem
,

formaliter et secundum rationem ad ratio- divisionis a se ipso quamvis enim utraquc

;

nem talis entis , non quatenus concipitur ut negatio possit enli atlribui, lamen prior est
 ,

SECT. 1. QUID UN UH AUDAT ENTt ||g

quse pertinet ad rationem unius ; nara poste- terdurn communi usu unum signi-
et vulgari

rior non sufficit, ut recte notavit Soncin., 4 ficare solet quod est solitarium et unicum,

Metaph., quajst. 23, ad primum. Et patet, quomodo dicimus esse unura Deum, unum
tum quia illa non est propria negatio, quoe in solera et hoc modo unum dicit negationem
;

re addatur enti sed qure per solam reflexio-

, multitudinis, et non tara dicit divisionem ab
nem rationis consideretur tura maxime quia ;
quam negatconsortium alterius. Sed hoc
alio,

non dividi a se, seque convenit enti per se et modo esse unum non est passio entis, ut per
per accidens seu multitudini; acervus enim
,
se constat; neque ea significatio est propria
lapidum tam non est divisus a se, quam horao unius, nec rigorosa, sed solum ex accommo-
vel Angelus; tamen, quia in se non estindivi- daliono usus interdum ad hoc extenditur;
sus, non est proprie unum ens ; negatio crgo nam in rigore verum esl dicere hic esse
divisionis in se , est quw constituit ens, non unum hominem, quamvis sint plures et ; ideo
negatio divisionis a se. in rigorosa significalione, ad negandum esse
Dubitant tamen ulterius auctores, an
il. plures; additur exclusiva esse tantum unura.
in ratione unius aliqua alia negatio includa- Igitur negatio raultitudinis seu plurium in
tur. Multi enim definiunt unum esse, quod hoc sensu non intrat rationem formalcm
est indwisum in se, ct dhisum a quolibet alio; unius transcendentis.
et ideo praeter indivisionem in se, dicunt J6. Relatio realis divisionis ab alio extra
unum dicere negationem unionis cum alio, rationem unius.
Rursus esse divisum ab
quae negatioexplicatur nomine clivisionis seu alio concipi potest per raodura relationis rea-
distinctionis ab alio. Ita opinantur Capreol., lis , terminum realem et existentem.
seu ad
Gabr. et Sonci., locis citatis, quia, sicut de Et hoc modo certum est divisionem ab alio
ralione unius est ut in se non sit divisum, ita nou esse de ratione unius, tum quia est quid
ut non sit aliud a se; alterum enim ex his poslerius illo ideo enim hoc est divisum ab
;

duobus, scilicet, osse aliud a se, vel non esse illo, quia in se tale est, et unum quid tum ;

aliud a se, necesse est in ralione unius inclu- etiam quia unum
de se est prius muhvtudine
cli,quia cum contradictorie opponantur
,
,
et independens ab illa; sic autera esse divi-
immediate repugnant sed esse aliud a se ;
sum ab aiio requirit multitudinem ; imo in-
non est de rationc unius, ul constat; ergo de consurgit multitudo, quia suntplura una,
erit de ratione uuius ut non sit aliud a se. quorum unum non est aliud. Denique hac
Quin potius addunt aliqui, negationem divi- ratione supra dicebamus, aliquid, quatenus
sionis ab alio prius secundum rationem con- dicithujusmodi negationem, vel relationem
venire enti, quam indivisionem in se, quia termino reali et existente, non es-
alielatis a

prius convenit enti esse divisum a non ente, se passionem enlis ; quia per se non conve-
quam esse in se indivisum; ergo utraque ne- nit omni enti, sed per
accidens ex ccexis-
gatio requiritur ad rationem unius. Unde lentia aliorum multo ergominus potest esse
;

etiamD. Thomas, 1 p., q.
cit conceptum ab alio secundnm
divisionis
rationem esse priorem conceptu unitatis.
Alii vero negant divisionem ab alio esse de
ratione unius, sed solam indivisionem in se.
ItaFonseca supra, citans Mgid., 4 Metaph.,
q. 6; etHervasnm, Quodlib.i, q. 2et3. Ra-
tioejus est, quia essedivisum ab alio nonre-
quiritur ut ens sit absolute unum, sed solum
ut sit unum ex mullis et ideo sufficienter
;
concipitur res ut una, quando intelligitur in-
divisa, etiam si non concipiatur ut divisa ab
aliis. Et confirniatur, quia res est absolule
una, quamvis non sint alia, a quibns distin-
il, art. 2, ad A, di-
hoc de ratione unius. Unde, antequam crea-
turaj existerent, Deus erat perfectc et com-
plete unus absque hac relatione seu nega-
tione. Quin potius., eiiam si per impossibile
nullse alise res essent possibiles extra Deum,
ipse esset vere ac perfecte
unus, hoc ipso
quod esset in se indivisus in essentia, etiam
si non posset esse divisus ab aliis, eo quod
alia esse non possent. Tamen, qnia de facto et
quodammodo ex intrinseca ratione enlis, se-
cundum totam suamlatitudinem considerati
cum quolibet ente possibilis est existentia al-
terius, ideo ad omne ens consequitur utpos-
sit esse distiuctum ab alio, quod revera uni-

guatur. cuique convenit ex eo quod in se unum est.

i5. Unius nonwi tequivocationem pati Et hoc modo esse distinclum ab alio aptitu-
potest. Sed eirca hoc advertendura est, dine et fundaraentaliter polest dici convenire
posse in nomiue tam unius quam divisionis orani enti, quaunum est ; taraen hoc ipsura
ab alio coramiili aequivocationem ; nam in- non intrat formaliter rationem unius, sed
xxv. 13
120 DISPUTAT. IV. uFL UKlTATE T RANSCENDENTALI IN COMMUNi.
consequitur iilam, sicul consequitur ad quao- vis oppositum videatur sentire Cajetan., 1
titatem. ut sit fundamentum eequalitalis, vcl part., queest. II, art. 4, infine, de cpro plura
inaequalitalis. dicemus in solutionibus argumentorum.
17. Esse ab aliodivisum qualiter sit neces-
sario conjunctum uni, Tandem esse divi-
Ncgatio, quam. dicit tmum, sitne privatiq.

sum ad alio, coneipi potest soluni per modum 19. Secundumdubiumerat, quomodounum
negationis. Quae comparari ctiam potest , vel dicat hanc negationem per modum privatio-
ad termiuum positivum existentem et lioc ; nis ; et ratio dubitandi est, cpria privatio dicit
modo eadem est ratio de illa qrue de rclatio- hegationem in subjecto apto nato; indivisio
nc veladterminumpositivum absolute sum-
: arrtem, quam addit unum supra ens, seepe
ptum, sive cxistentem, sivc possibilcm et ; dicit negationem divisionis in ente incapaci
lioc modo csse divisum ab alio convcnit omni illius; ut in Deo, esse unum negat divisionem
enti, quatenus unum est, quia sicut non po- essentiee divinee, quee dividi nequit; et simile
tesl uni enli couvenire ut sit aliud, ita neces- est irr aliis rebus preesertim simplicibus, vel
sario conveuit, ut non sit aliud ; nam heec incorruptibilibus, imo et in omnibus entibus,
sunt contradicentia, et ideo si alterum eorum quatenus rmrrmcprodquc est inseparabile a
necessario separaturab ?^o,s'cilicet esse aliud scipso nullrrm enim ens a seipso dividi po-
;

a se, alterum necessariu convenit rrni, scili- test haac autem sola indivisio est de ratione
;

cetnon esse aliud a se, quod est esse distinc- rrnius transcendentalis. Respondetur, diffrcul-
tum ab alio. {luee quidem ratio non probat tatem solum consisterc in explicatione con-
banc negationem primario ac fornralissime clrrsionis, cur, scilicet, heecnegatio, cpramdi-
intrarc rationem unius, sed convenire illi ne- cit unum, dicatur esse per modum privatio-
cessario, sive per se primo, sive consequen- nis. Nam qrria non negat formam, cujus sit
ter, et boc posterius vcrius videtur, quod in- capax subjectum seu ens, cprod unum dicitur,
tendunt auctores secundea opinionis , et for- ideo non dixi hanc negationem esse privatio- ;

tasse uon negant auctores primee. Possunt nem nam ad hoc oporteret rrt negaret for-
;

itaque conciliari ; nam, quod hi negant for- mam in subjecto apto nato, ut argumcntum
maliter ac per se primo, illi affirmant conse- probat. Sed dixi esse ad modum privationis,
qnenter ac per se secundo. Et ita explicuit qrria in aliquo imitatur privationem, et recedit
diserte Soncin., 4 Mctaphys., q. 23 et 27, et a mera negatione. Nam, sicut privatio dicit
hoc solum probant rationes adductee. negationem non quomodocunque sed quasi ,

48. Denique si heec negatio seu divisio adbeerentem subjccto reali, ita unum dicit
unius entis non compareturad terminum po- hanc negatiorrem, quasi addendo illam enti
sitivum, sed ad negativum etcontradictorium, reali, quod connotat; et ideo non ens, serr
sic etiam omui enti, hoc ipso quod unum ens nibil, quatenus tale est, necpre rrnum nec
est, convenit quod sit divisum a non ente, piura dicitur, cjuamvis negatio divisionis ab-
seu ut non sit non ens tamen ha^c negatio; solute sumptee , illi possit attribui, quia non
solum cst quasi per reflexionem intellectus ;
ens indivisum est. Entia autem rationis seu
nam, prout objectivc intclligitur antecedere frcta in tantum eequivocc dicuntur unrrm vel
tii ente, potius est affirnratio; nam affirmatio muita, in quantum aequivoce etiam srmt entia,
non dividitur a negationc per aliam negatio- vel potius rrt cntia coneipiirntur. Unrrm ergo
ncm. Id enim est impossibile, cpria procede- dicit negationem divisionis in ente et quoad
,

retur in infinitum; dividitur ergoperseipsam; hoc csse dicitur ad modum privationis, sive
sic ergo ens dividitur a non cnte, non per tale ens sit capax divisionis, sive non. Addit
negatiouem aliam, sed pcr sc, sicut e con- Fonscca supra,divisionem,quam negat rrnurn,
trario non ens dividitur ab ente, non per aliam absolute possibilemcsse, esto non sitpossibi-
ncgationcm, vel affirmationem, sed per se- lis ei enti, cprod unum denominatur ut Dcus ;

ipsum; itaque foimahssimc dividianon enle dicitur unus, qrria indivisus iir essmtia, qruc
nihil aliud est quam cssc cns. Hac ergo con- ciivisio est possibilis in crcatura, cpramvis sit

sideratione talis negatio nec pertinet ad ratio- impossibilisDeo ; et ita, illu divisio non est inr-
nem unius, ncque cst passio entis, cum re- possibilis cnti, ut cns csl ; et hoc modo dici
vera nulla qualenus vero per intelleetum
sit; potest privatio, ralione capacitatis saltem in
excogitari potest, est solum cxtrinseca deno- conceptu commrrni, ad eummodumcpro talpa
minatio seurelatio rationis et ideo intrinsece ; coocus dicitur, quia ut animal cst capax visus,
ptinm non speclat ad rationem unius, quam- quamvis non irt tale animal. Quod in pra>
 SEGT. I. QlilD INUM ADDAT ENTI. m
sente dicitur minus proprie propter analogiam potest in quantitate discreta; nam lineas
entis. esse plures dicit unamquamque esse propriis
terminis tenninatam unde sequitur negalio,
;
Argumentorum solutiones.
scilicet, quod non habeant terminum com-

20. Ad primum argumentum contrarise munem. Indivisio ergo, quam dicit unum,
seutenlia; prima et communis responsio est, uegat divisionem ratione positivi, quod inre-
concedendo divisionem consistere in negatio- bus divisis invenitur, non ralione negationis,
ne, et consequenter indivisionem esse nega- quam includit divisio unius ab alio; sicut e
tionem negalionis. Ila concedit D. Thom., in contrario, negatio. quam dicit divisio, non
1, dist. 24, qusest. 1, art. 3, ad I. Unde in ncgat aliam negationem, sed positivam unio-
solutione ad 2 concedit, secundum rem, ma- nem velidentitatem unius cum alio.
gis se habere ad positivum unitatem, quam 22. Respondetur objectioni. Dices hinc :

multitudinem quia negalio unius rei ab

;
sequitur, negationem, quam dicitunum, esse
aiia, quam dicit multitudo, est in re ipsa ;
negationcm multitudinis, quod tamen supra
negatio vero negationis, quam dicit unitas, videmur negasse. Et patet esse falsum, quia
est mere per ralionem. Quam doctrinam am- unum est prius multitudine; negatio autem
plectitur Sonc, lib. 10 Metaph., qussst. 4. est posteriorforma, quam negat. Responde-

Ad argumentum ergo, scilicet, quia negatio tur, dupliciter posse intelligi nnum negare
negationis est aflirmatio, respondendum [est multitudinem : uno modo simpliciter, seu in
juxta hanc sentenliam, forraaliter et seeun- rerum natura; et hoc modo negavimus supra
dum rationem non ita esse, quia ratio potest unum dicere negationem multitudinis, neque
super unamnegalionem reflecti, et negare il- oppositum sequitur exdicta solutione, ut per
lam, et per hanc negationem explicare ali- se notum est. Alio modo, ut neget multitudi-
quod positivum simplex, quod, prout in se nem in ipsa re,quse dicitur una, id est,quod
cst, declarare non potest. Secundum rem au- insenonestpiures hocautem sensu non est
;

tem et sequivaienter, illnd esse verum; ta- in superioribus negatum a nobisunum dicere
nien illud positivum, quod illis negalionibus negationem multitudinis. Id autem ncgat
circumscribitur, nihil esse prseter entitatem Fonseca, dicta qusest. 5, sect. 5,et est senlentia
ipsius rei, qua3 una dicitur. Haec responsio D.Thom.,1 p.,qucest. 30, art. 3, ad3, etopusc.
probabilisest, et facile detendi potest; tamen 42, cap. 2, ubi adducit rationem, qua etiam
videtur supponeie, negationem, quam dicit Fonseca utitur, scilicet, quia unum est prius
unum, esse aut negationem divisionis hujus multitudine. Quae ratio, si esset efficax. ea
entis ab alio ente, vel negationem divisionis dem fieri posset de divisione; nam unum
hujus entis a se ipso, quaj revera sunt ne- etiamest natura sua divisione prius, utinfra
gationes ralionis; tamen prior non pertinet dicam.
ad rationem unius, ut dictum est, sed ad illam 23. Concedunt ergo aliiindivisionemuuius
consequitur. Posterior autem negationon est dicerenegalionem multitudinis in ente, sub
propria unius, sed communis multitudini. ea ratione, quaunum est quod docuit^Egid., ;

Igitur negatio divisionisin seipso est proprie 4 Metaph., qiuost. 8, et favet D. Thom., in 1,
de ratione unius hsec autem nullam nega-
; d. 24, quajst. 1 art. 3, dicens, divisionem,
tionem realem videtur supponere in re ipsa, secundum quam aliquid ab aliquo distingui-
quae secundum rationem negetur per indivi- lur, esse in affirmatione et negatione, et ideo
sionem, mullitudinem in ratione sua includere nega-
21. Secundo ergo respondetur concedendo, tionem, secundum quod multa sunt, quorum
unum dicere indivisionem, seu negationem unum non est alterum. Et hujusmodi (inquit)
divisionis, et negando hane esse negationein divisione hoc modo accepta bi ratione multitu-
negationis. Nam in divisione quam unum ne- dinis negatio importatur inratione unius. Et in
gat, duo possunl considerari primum, quod
: solut. ad4, ait : Unum non est privalio illius

entia inter se divisa sunt quasi in se com-
pleta et terminata suis enlitatibus secundum
cst, qnod unum non est aliud. Hoc poslerius
solum dicit negationem, ut per se constat;
primum vero dicit positivum, quod est fun-
damentum illius negationis, quodtamen in re
nihil est prmter entitates ipsas, ut explicari
muUitudinis, quam constituit, sed multitudi-
; nis, qurje negatur esse in ipso, quod dicititr
unum. Etlicet D.Tlmm. ibi loquatur de mnl-
quoad negationem in ea inclusam,
titudine,
utdictum esi, tamen melius forte dicitur,
%mum negare multitudinem, ut in ea sunt
plura posilive. Cui eliam favet quod idem D.
122 DISPUTAT. IV. DE UMTATE TRANSCENDENTALI 1N COMMUNI
Thom., I part. 3 q. 11, art. 1, dieit, unum op- esse unum tantum ih essentia piovenit ex
poni multtiudini per modum prirationis, ut vi- perfectione tamen quod in eo sit una tan-
;

dirisum diriso, quod etiarn ait Arist., lib. 10
Metaph., text. 9. Et ha?c sententia ruihi vide-
tur valde probabilis ; intelligenda est autem
de multitudine, ut mullitudo est, seu ratione
pluralitatis, non quatenus ipsa multitudo po-
test alia ratioue considernri ut quid unum;
de quo infra dicetur. Vel certe dici potest
unum negationem divisionis
dicere non
u dicit formaliter negationem, sed ut dicit
t vam unionem, in qua fundetur talis negatio ;
fundamentum illius negaticnis, quod aliquid
lum persona, non pertinet ad perfcctionem,
sed potius personarum distinctio ibi esl ex
summa perfectione.
26. Ad tertium respondetur, illis omnibus
exemplis solum probari, negationem, quam
dicit unum, non esse puram negationem,sed
fundatam in ente ; quod si compositum sit,
. includit aliquam compositionem seu positi-
si autem sit simplex, in simplici entitate fun-

positivum est, ut deelaravi et, quia multi- ; datur ;

quodquomodo conveniat singulis uni-
tudo absolute includit formalem negationem, tatibns ibi numeratis, prasertim genericoc et
ideo, quoad hoc, unum non omnino dicit specifica^, infra tractabitur.
negationem multitudinis. 27. Qucedam attributa unius quid sint, et
2-i. U/ium ens qualiter magis unum quam quomodo illi conveniant , explicatur. Ad
aliv.d.
Ad secundum concedo imprimis , quartum respondetur, ea omnia, quee uni-
unionem, qua partes conjunguntur ad com- tati attribuuntur, quatenus aliquid positivum

ponendum unura, esse quid positivura ; con- includunt, convenire unitati ratione funda-
cedo etiam in rebus simplicibus totam enti- menti, non ratione ejus, quod addit supra
tatem seu integritalem rei esse positivam. ens et ita relatio identitatis, si intelligatur
;

Nego tamen inde sequi unum addere ratio- de identitate numerica seu reali, cum sit re-
nem positivam supra ens, quia totum illud latio rationis, non est inconveniens quod in
positivum pertinet ad entitatem rei, non ad negatione fundctur; vero intelligatur de
si

unitalem, ut supra declaravi ; sed oportet
adjungere negationem divisionis, ut tale ens
sivesimplex, sivecompositum, unum esse in-
telligaiur. Ad primam confirmationemrespon-
detur, negationem seu privationem totalem
identitate specifica, seu similitudine unius
reiadaliam (supposito quodtalis relatio ali-
quid reale sit in tundamento ex natura rei
distinctum ab illo), non fundatur in unitatc
ratione indivisionis negativse, sed ratione il-

formaliteret secundum senonsusciperemagis lius positivse entitatis, et rationis formalis,

el minus, posse tamen ratione sui fundamenli; quam habetfundamentum; de quo latius in-
et itaunum ens essemagisunum quam aliud, unum dicitur mensura
fra suo loco. Similiter
ratione fundamenti, quatenus est magis vel multitudinis, partim ratione positivi, partim
minus compositum. An vero in ipsamet ne- ratioiie negationis ; nam multitudo etiam et
gatione possit etiam magis el minus conside- positivum aliquid et negativum includit , ut
rari, ita ut non semper sit illa negatio sim- postea videbimus; debet enim mensura esse
pliciter, seu totalis, sed interdum tantum se- et nota et certa ut sit nota, oportet ut enti-
:

cundum quid et ex parte, dicelur infra, sec- tatem habeat ; ut vero sit certa, oportet ut in
tion. 4. indivisibili consistat, etquoad hoc nos utimur

25. Unum ati et quomodo dicat perfectio- unitate, utestquid indivisum, tanquam prin-
ncm. Ad secundam Confirmationem simi- cipio certo ad mensurandam multitudinem.
liter dicitur, cum D. Thom., 1 p., q. 66, art. Atque eodem modo unum componit multitu-
3, ad 1, ctCajet. ibi, unum ratione negatio- dinem ratione posilivse entitatis, quatenus
nis nullam addere perfectionein enti, sed ra- multitudo ipsa positiva est, ut docet D. Tho-
tione fundamcnti supponcre aliquam perfec- mas, 1 p., queest. 11, art. 2, ad 2; quatenus
tionem. Xam, si unum proprie sumatur, ut veroincluditnegationem, potest aliquo modo
solum dicit essc in se indivisum, supponit fundare negationem, quse in" multitudine in-
rei entitatem, et unionem partium, si res cluditur, ut infra videbimus.
composita sit, quce dicunt perfeclionem in
SECTIO II.
ipsa re. Sitamen sumatur unum, ut excludit
Uiram iimim de formali dicat solam negationem,
aliud, et dicit esse unicum seu soliturium,
quam addit supra ens, rel aliquid aliud.
sicclarum est talem negationern pcr se non
dicere perfectionem imo nec semper requi-
; \. luitiu dubitandi est, quia ex diclis sec-
rere illum, aut provenire ex illa ; namin Deo tione pneccdente videtur plane sequi, unum
 SECT. II.
dicere de formali solam negationeni, quia id
dicit de formali, in quo distinguitur ab ente ;
sed distinguitur tantum in negatione,
UTRUM UNUM DE FORMALI DICAT SOLAM NEGATIONEM. ETO. 123
quee est communior sententia scribentium
hoc loco 4 Metapb.; Soncinas, qucest. 20 et
quam 23 Javellus qusest. 5 et 8 ; Flandria q. 3,
; , ,

addit; ergo illam solum dicit de formali. Se- art. 8; Jandun., quaest. 4; tenet etiam Ca-

cundo ,
quia unaquseque proprietas seu pas- preol., in 1, dist. 24, qusest. \, ubi circa pri-
sio id dicit de formali, quod addit suo sub- mam conclusionem adducit Avicennam, 3 Me-
jecto; sed unum est passio enlis; ergo de taph., cap. 3, dicentem Unitas est esse,:

formali dicit id solum, quod addit supra ens; quod non dividitur ; ita quod esse est de essen-
sed addit solum negationem; ergo. Tertio, tia unitatis , et non subjectum ei ; unitas enim

quia si ultra negationem dicit aliquid, vel il- substantialiter est ipsum esse, quod non divi-
lud est ens, vel quidpiam aliud ; hoc secun- diiur. Et significat Soto, in Log., cap. de
dum cogilari non potest; nam si illud est Prop., qusest. 2, ad 2. Favet D. Thomas , in
aliudanegalione, positivum esse debet ; non 1, dist. \9, qurest. 4, a. 1, ad 2, dicens, quod
polest autem esse positivum rationis, ut sa- ipsa essentia entis creati, secundum quod est
pra ostensum est; oportet ergo ut sit positi- indivisa in se, et distincta ab aliis, est unitas
vum reale, et consequenter ut includat ens, ejus ; et dist. 24, qutest. 1, art. 3, ubi dicit,

juxla superius dicta conlra Scotum. Si autem unutn ciaudere in intcllectu suo ens com-
dicatur primuin, scilieet, id quod unum dicit mune, et addere rationem privationis ; et de
de fprmali includere reale ens, sequuntur Potentia, quaest. 9, art. 7 , unum non
ubi ait,

omnia incommoda et argumenta supra facta significare indivisionem tantum, sed ens cum
contra opinionem asserentem unum addere ipsa. Sed bis duobus locis postremis aperte
positivum supra ens, scilicet, ens quidditative loquitur D. Thom. de adaequato significato
includi in passione sua, quod est contra ra- unius,non de formali, ut Fonseca exponit;
tionem subjecti et passionis. Item sequitur primus tamen locus non videtur admittere
processus in infinitum supra illatus, quia id hanc expositionem.
quod de formali significat , etiam erit 4. FundatuT' haec opinio primo, quia si

unum, etc. Denique sequitur formale signili-
catum unius esse omnino idem cum adsequa-
to significato, ut etiam includit materiale. Ac
denique sequitur, passionem unius includere
lotam pertectionem entis formaliter, et con-
sequenlerpassionem essc ajqualis perfectionis
cum subjecto suo.
unum de formali diceret solumindivisionem,
esset terminus privativus; consequens est
falsum, quia omnis terminus privativus dicit
aliquam imperfectionem in re cui tribuitur,
quod non potest dici de uno, alias nonposset
Deo attribui; ergo. Sed ha>c ratio non est
magni momenti nou enim necesse est pri-
;

vativum terminum imperfectionem impor-

Varice senlentur.
tare, si forma, quam negat, ad peifectionem
2. Prior. In liac reduae sunt opiniones. simpliciter non pertiueat, ut patet in hister-
Prima affirmal, unum de formali dicere solam minis, in/initum, immateriale, qui, licet su-
negationem superius explicatani. Hanc sen- mantur omnino privalive, nullam imperfec-
ientiam insinuat Cajetan., 1 part., quaest. 11, tionem dicunt; idem ergo esse poteritdewwo,
art. i, ad 2 Scoti, dum ait, unuin formaliter quia divisio, quam non dicit perfec-
negat,
non csse magis extra nihil, quam alia priva- tionern simpliciter. lmo eadem ratio proce-
iiva, seu negativa. Latius et clarius eam do- deret, si esset efiicax, etiamsi unum de for-
cet Fonseca , d. qucest. 5, sect. 5, et favet mali dicat ens cumindivisione; nam si priva-
D. Thomas, 1 part. ,
quaest. 6, art. 3, ad 1, tio puresumptadiceretimperfectionem,etiam-
quatonus dicit, unum non importare ratio- si aliquidei adjungatur, eamdem dicet imper-

nem perfectionis, sed indivisionis tantum. fectionem, adjunctam perfectioni.

Fundamentabujus sententiaesuntin principio 5. Aliter probari solet hfec opinio, quia,
posita, quibus concludi videtur, unum in suo teste Aristotelo, 4 Metaph., ens et unum eam-
signifieato formali non includere ens, sed dem naturam significant ; sed si unum diceret
tantum connotare illud et consequenter de , de formali puram negationem, non posset
formali dicere solam indivisionem seu nega- significare eamdem naturam quam ens, quia
tionem. ensnon dicitnegationem, sed positivamnaiu-
3. Posterior sententia. Secunda sententia ram. Sedheecratio etiamnonconvincit;nam,
est, unum
de formali non dicere negationem si nnum, significando solam negationem de

solam, sed entitatem ipsam sub negatione, formali, esset alterins naturae ab ente, propter
 ;

124 DISPLTAT. IV. DR l NTTATE TR AXSCENDENTALl 1N COMMUNL

distinctionem quee est inter privalionem et unitatem realem; sed unitas realis non est
positivuru, eadem ratione. quamvis de for- sola negatio;ergo estenlilas ipsasubnegatio-
mali dioeret eus euin iudivisione, dicendum ne. Minor patetinductione ; nam Deus dicitur
esset alterius naturae abente, saltem eo uiodo unus ab unitate Dei, qiue consistit in essentia
quo totum eompositum distinguitur a materia indivisa; et similiter Pelrus dicitur unus nu-
vel subjecto, vel sicut distinguuntur ccecus mero, quia habet uuam numero naturam
et Petrus. Aristoleles ergo dicit, vnum et ens unde unitas ejus non consistit in sola nega-
dicere eamdem naturam, quanluin ad totuiu tioue. Ac denique ex ipsis terminis constarc
positivum ,
quod utrumque dicit, et recte videlur, unitatem realem plus dicere quam
etiam exponitur negative, scilicet, unum nou negationem. Secundo, quiaunum non dicitur
dicere aliam naturam (utique positivam) ab univoce de ente rationis et reali, ut per se
ente. Sicut, idem Aristoteles, 1 Physic, c. 7, notum est; et tamen, si prtecise consideres
dixit, materiam et privationem esse idem, negationem, ajque potest attribui, et denomi-
scilieet negative, qnia privatio non dicit rem nare ens rationis, sicut reale ergo signum ;

a materia distinctam; sic ergo in prsesente est, unum non dicere de formaii solam nega-
dici facile potest. tionem alias denominatio unius seque posset
;

cadere in ens ralionis et reale, quia significa-

Qurestionis resolutio.
lio vocis potissimum atlendenda est ex signi-

6. Existimo sane,diversilatem interhasseu- ficato formali. Sicut nomina arte factorum

tentias magisessedemodo loquendi,quam de censentur non significare solam figuram in
re. Quia in re omnes conveniunt, unum in significato formali quia non quc neque
,

toto et adaequato suo significato.nihilaliuddi- univoce dicuntur de rebus habentibus eam-

cere quam eus indivisum,etindivisionem niliil dem figuram in diversis materiis, ut serra
addere enti, nisi negationem divisioyis ; et non dicitur univoce de ferrea et cerea sic ;

consequenter necesse estut omnes fateantur, ergo neque unum significabit solam negatio-
in uno nihil esse exlra rationem entis, utsic, nem de formali, cum non seque dicatur de
praeter negationem solam quia totum quod ;
omnibus, quibus ecque potest convenire talis
est ens, praeter id, quod ei additur, est de es- negatio dicit ergo de formali ipsam enlita-
;

sentiali ratione ejus; sed sola negatio est quse tem indivisam. Atque hinc sumi potest ter-
ei additur ; ergo illa sola est extra rationem tium argumentum, quia unum prout esttran-
ejus; unde fit ulterius, ut unum solum possit scendens non dicit de formali aliquid suppo-
dici passio entis ratione negationis, quam su- nens ens, et quasi adjacens, et adveniensilli,
peraddit enti, quia solum est passio secundum sicut album dicit de formali albedinem non ;

quod dicit aliquid extra rationem enlis. His enim sic intelligitur res esse una sicut alba ;
autem in re positis, reliqua qua?stio de sigr.i- est enim una intime per suammel entitatem;
ficato formali, videtur solum esse de imposi- alha vero est per formam supervenientcm
tione nominis. In qua ulraque opinio citata pro- alleri eutitati ergo signum est, unum non
;

babilis est,f undaturque in probabili modo con- dicere cle formali solam negationem, quasi
cipiendi significalum hnjusvocis, nnnm. Nam superadditam cntitati, sed ipsam intrinsecam
quidam concipiunt, supposilo entereali, sola enlitatem indivisam. Ultimo, ex infra dicen-
ncgatione divisionis illi superaddita constitui dis conslabit, ad hunc inodum fere necessa-
unum, et ideo dicunt, unum de formali so- rio esse sentiendum de aliis transcendenti-
lum dicere prsedictam ncgationem. Alii vero bus, bono et vero, qua1 non possunt de for-

concipiunt unitatem non esse veluti quam- mali dicere solas relationes rationis, sed en-
dam privaticncm adjunctam enti, sed esse tilatem ipsam cum aliqua relatione, vel de-
ipsam rei naturam seu entitatem, qiue enti- nominatione hujusinodi; ergo idem sentien-
tas vel essentia conslituit ens ; ut vero est en- dum cst de nno , nam si argumenta, qua;
titas indivisa, constituit unurn ens. de ipso in contrarium fiunt, quicquam pro-
7. Posterior sententia eligitur. Exem- barent, eadem procederent de aliis transcen-
plum totam rem illustrans. Et hic mo- dentibus.
dus concipiendi videtur mihi similior vero,
Respondetur ad argumenta.
ideoque posteriorem sententiam simpliciter
probandam censeo. Primo propter rationem 8. Ad primum respondetur, unum distin-
nunc tactam et insinuatama D. Thoma, in \, gui ab enle radicaliter quidem (ut sic dicam)
loco supra citato, quia unum de formali dic.il ratione negationis, quarn superaddit enti ;
 ;

SECT. HI. DE DLVISIONE UNIU8 IN PER SE, ET PER ACCIDENS. 125

non distingui pernegationem
formaliter vero tum, quia sicut ens sua entitate est eus, en-
tanquam per formam unius, sed per entita- titas vero seipsa est e.ntitas, et quo cns est

tem indivisam itaque ens de formali dicit

; ens, ut sic vero non concipitur tanquam id
eutitatem ut sic, unum vero dicit de formali quod est quanquam reipsa formalissime sit
,

eamdem entitatem, ut indivisam. ipsum ens, itaeadem proportione loquendum

9. Ad secundum respondetur, assumptum est de uno et unitate; nam quoad rem posi-
illud esse verum in proprietatibus realibus tivam idem significant, solumque ditferunt,
propriissime sumptis, et addentibus subjectis quia unum significat ens seu enlilatem sub
aliquid ex natura rei distinctum ab illis ;
in indivisione. Tandem hoc modo nulium ost
his enim verum est, nomina significantia ta- inconvenienSj, quod unum in re dicat totam
les proprietates solere de formali significare perfectionem, quam dicit ens, quamvis illam
prsecise id, quod proprietas addit subjecto non dicat sub eodem omnino conceptu, seu
in his autem proprietatibus Iranscendentali- formali ratione, quia non dicitillam praecise
bus, quas non addunt aliquid reale, non opor- ut est perfectio vel entitas, sed ut est sub in-
tet id observare; nam, ut non sint negationes divisione.
tanlum, vel omnino entia rationis, sed aliquo
modo proprietatem realem significent, ne
SECTIO III.

cesse est ut aliquo modo in formali suo signi- Quotiiplex sit in rebus unitas.
ficato includant entitatem ipsam,
10. Ad tertium respondetur, unum in con- 1. Varice unius divisiones. De hac re dis-
creto dicere ipsum ens ut indivisum, unita- putat Aristoteles, 5 Metaph., c. 6. Est autem
tem vero in abstracto, dicere eutitatem etiam hoc loco necessario praemittenda , ut expli-
in abstracto ut indivisam, ethujusmodi uni- care possimus qusenam unitas.sit entis passio.
tatem significari formaliter per pussionem Distinguit ergo Aristoteles varios modos unius.
unius neque ex hocsequitur aliquod incom-
; Et prima divisio ejus est, unum quoddam esse
modum; nam quod ensin concreto snmptum per accidens, aliud per se. Et merito hanc di-
prsedicetur quidditative de suis passionibus visionem primo loco ponit, quia et videtur
etiam in concreto sumptis, nullum est incon- esse valde analoga nam unum per se est
;

veniens; sicenim bonum est ens, et verum simpliciter unum, per accidens vero tantum
simiiiter, neqne in his oportet servari ea om- secnndum quid, et per quamdam proportio-
nia quie proprielatibus realibus et propriissi- nem ad unum per se. Non explicat autem
mis conveniunt; ibi enim subjectum omnino Aristoteles rationes unius per accidens et per
preescindit a proprietate, et e coulrario, quia se, perproprias eorumdetinitiones, sed solum
ex natura rei distinguuntur; hic autem nulla variis exemplis, quibus simul proponit varios
est talis distinclio, sed sola additiq aiicujus modos unitatis per accidens et per se. Unum
negationis vel denominationis ; et ideo ens in enim per accidens esse dicit subjectum acci-
eo quidem, quod addit unum, non includilur, dente affectum , ut Petrus musicus. Item duo
ut supradictum est; in ipso vero uno necesse accidentia eodem subjecto inhperentia unum
est intime includi neque inde sequitur pro-
; per accidens sunt, seu constiiuunt, ut album
cessus in infinitum, quia ens, et unum quoad dulce. Hanc vero unitatem per accidens in
positivum quod includit, omnino idem sunt, ordine ad praedicationes variis modis expli-
tum re,tum etiam ratione, nisi ob negatio- care possumus, vel per iucomplexos ierminos,
nem adjunctam. Quod si loquamur in abs- vel per complexos , vel pra^dicando accidens
tracto de unitate, illa non tam proprie di- de accidente, aut in communi, aut ifl singu-
cetur includere ens quidditative, quam enti- lari. Et juxta ha^c distinguit Aristotcles varias
tatem seu essentiam debet enim in his ser-
; rationes hujus unitatis , quee magis ad dialec-
vari proportio, et quoad hoc saltem, in modo ticas praidicationes, quam ad rem metaphysi-
significandi, non est idem signilicatum for- cam spectant. Similiter explicat Aristoteles
male unius, etadoequatum ejusdem, Dico au- unum per se variis exemplis , seu subdistin-
tem, quoad modum signiflcandi, quia in his guendo illud in varios modos. Nam queedam
simplicissimis rcs significata per abstractum (inquit) sunt unum continuatione , ut linea,
et concretum eadem est, et ita idem sunt en- aqua; quaedam colligatione, ut domus, et alia
titas et ens, unitas et unum, solumque diffe- quee arte fiunt; alia ratione formseuuius; alia
runt ratione et modo concipiendi ct signifi- ratione materire, vel proxima?, vel remota^,
candi. Quocirca nuilus est processus i infini- ut liquores (inquit) dicuntur uuum. Rursus
U26 DISPUTAT. IV. DE UNITATE TR ANSCENDENTALl 1N COMMUM.
(ait) quoddam est unum nurnero . aliud spe- accidente, vel quando multa aecidentiain eo-
eie, aliud genere , etc, quse ibi prosequitur. dem subjeclo conjunguntur ens autem per ;

Ex quibus omnibus difficile est colligere in se dicit esse quod dividitur in decem catego-
quo consistat ratio unius per se et per acci- rias. ldemque Aristoteles, 7 Metaph., text. 43,
dens; nam
membris quse posteriori in loco
in et clarius lib. 8, text. i5, et lib. 21 de Anima,
Aristoteles numerat multa videntur esse , texl. 7, illud significat esse ens per se unum,
unum tanlnm per accidens ut domus, et ar- ,
quod vel simplex est, vel ex potentia sub-
Item ibidem ait, plura interdum
tificialia. stantiali, et proprio actu componitur. Unde
diciununij eo guod aliguid unum aut agunt, quod neque est
e contrario per accidens erit ,

aut paiiuntur, aut habent, aut ad aliquid unum simplex, nec prsedictam compositionem ha-
sunt. Ha?c autem omnia videntur tantum per bet, sed alio imperfectiori modo ex diversis
accidens esse unum, vel denominatione po- rebus constat. Ex quibus intelligere licet, il-
tius quam re. Rursus inler unitates quas ibi lud appellari in ratione entis ens per se, quod
ponit, aliqua est realis, ut numerica, alia ra- est per se unum; illud autem per accidens,
tionis tanlum, ut generica et specifica; est quod tantum per accidens unum est. Non
ergo difficilc , banc Aristotelis doctrinam ad enim vocatur hic per se et per accidens ra-
certam aliquam rationem acmetbodum revo- tione modi essendi per se vel in alio, quo
care. modo sola substantia est ens per se, reliqua
Explicatur divisio entis et unius in per se et vero dici possunt per accidens, seu polius ac-
per accidens. cidentalia; sed sumiturper se et per accidens
2. Ut ergo rem banc declaremus, quoniam in ordine ad unitatem ;
quse autem sit unitas
unum consequitur ens ut intelligatur quid ,
per se aul per accidens in enlibus, non satis

sit unum per se, et unum per accidens, simul declaratum est ex dictis, nec eodem modo ab
explicandum est quid sit ens per se et per ac- omnibus explicatur.
cidens;sic enim etiam ens dividitur ab eodem 4. Simplex existentia non est de ratione
Aristotele, eod. lib. 5, c. 7, quse divisio pro- unius per se. -

Quidam ergo aiuni, illam
piia est entis realis; nam entia rationis, sicut unitatem seu unioncm esse per se, ex qua
sequivoce tantum sunt entia , ita non nisi resullatuuum et idem esse, illam vero esse
sequivoce bas denominationes recipiunt. Ens per accidens, in qua enlia, quse nniuntur,
autem rcale duplici modopotest per seaut per habent plura esse, ut sunt substantia et acci-
accidensappellari, uno modo in ratione entis, dens, vel duo accidentia diversorum gene-
modo in
alio ratione effectus. Hoc posteriori rum. Tamen lisec explicatio aut supponit ali-
modo dicitur per se id, quod ex virtute et in- quid falsura, aut rem obscuram per aliam
tentione ageutis fit ;
per accidens vero dicitur seque obscuram explicat ; nam vel sermo est
id, quod prseter inlentionem agentis casu et de uno simplici absque compositione, quod in
forluna evenit ; de qua ait Aristoteles, 6 Me- ipso sit, quamvis ex compositione resultei,
taph., c. 2, esse extra seientise consideratio- quoinodo multi dicunt, ex materia et forina
nem, quatenus, scilicel, in singulari excrce- unilisresultare unum esse, et hic sensus sup-
tur et per accidens, nam ut sic non habet ponit falsum ; nam ut ens sittper se unum,
necessitatem, sed contingentiam. At vero ipsa non est necesse hujusmodi esse
ut habeat
communis ratio causse vel eifectus per acci- simplex ; infra enim ostendam, enlia com-
dens sub scientiam cadit; sic enim disputatur posita ex mateiia et forma non habere esse
de casu et fortuna, etcontingentia effectuum; simplex, sed cornpositum. Vel sermo est de
sed tamen ens per se et per accidens sub hac uno esse composito ct resultanle ex unione
consideratione nihil ad prcesens institutum plurium partialium existentiarum, et hoc
pertinet. quidem verum est, sed de ipso esse inqui-
3. Quale indicet Arisloteles per se unum, rendum restat, quando ex compositione re-
quale per accidens. Priori ergo modo ens in sullet unum per se; nam etiam accidens,
per se aut pcr accidens, in
ra tione enlis dicitur verbi gratia, albedo adveniens substanlnv.
ordine ad unitatem quain habet, seu rationc affert secuoi suum csse; quod respectu com-
talis uuitatis, ut, verbi gratia, quia constat positi albi potest dici parliale, et ex illo el ex
una natura unius prsedicamenti aut naturis , esse corporis seu subjecti potest dici com-
diversorum prfedicamentorum; sic enim Aris- poni unum esse totius albi, et tamen illtui

toteles, dict. lib. o texl. 13 et 14, entia per

,
nihiloniinus dicitur esse ens per accidens.
aecidens vocat , quse constant ex subjeclo et 5. Ex duobus entibusin actu quomodo fiat
 SEGT. III. DE DIViSIONE UNlUS 1N PER SE, ET PEU ACCIDENS. 127
unum per acoldens ; ex uno autem in potenlia autem facere per se unum cum materia jam
et alio in actit qualiter per se. Alio ergo informata substantiali forma, et similes.

modo dici frequenter solet, ens per accidens

Rat'h entis , et unius per se.
esse, quod constat plnribus entibus in actu ;

illud vero esse per se, quod constat ente in 6. In hac igitur re dicendum videtur, ratio-
potentia et ejus actu nam
ex pluribus en-
;
nem hoc consistere, quod prae-
entis per sc in
tibus in potentia nihil constare potest, et ideo cise habeat ea quse ad essentiam, ihtegrita-
necesse non est illud membrum adjungere. tem vel complementura talis entis in suo ge-
Sed haec etiam doctrina, esto vera sit, expo- nere per se et intrinsece requiruntur. Hoc
sitione indiget ; nam male intellecta potest insinuavit Aristoteles, priori loco citato. Et ex
esse occasio errandi in multis. Interrogan- terminis ipsis videtur clarum liaec enim com- ;

dum est enim quid per ens in actu et in munissima et simplicissima vixpossunt aliter
potentia intelligatur. Intelligi enim potest probari, quam terminorum ratio-
explicatis
per ens in aclu illud, qnod ex se habet nibus. Cum ergo ens dicatur illud, quod enti-
actualem cnlitatem seu existentiam; per ens tatem seu essentiam habet, illud erit ens per
autem in potentia, illud quod nullam ha- se proprie et in rigore,quod unam essentiam
bet talem actualitatem seu existenliam. Et vel entitatem habet. Illa autem essentia seu
hoc modo falsum est ens per se non pos- entitas una propriissime erit, quoe in suo ge-
se componi ex actualibus entilatibus par- nere habet quicquid ad ejos intrinsecam ra-
tialibus, aut requiri ad ens per se, ut com- tionem, seu consummationem spectat; ergo
ponalur ex hujusmodi actu, et potentia illi illud ens, quod hujusmodi est, sub ea ratione
opposita; nam hoc perinde est, ac si dicc- eritproprie ac per se ens; omne autem illud,
retur, ens per se componi ex ente et nihilo, quod ab hac unitate defecerit, dicetur ens
seu ex ente in actu et ente in potentia ob- per accidens.
jectiva, quae est repugnantia in ipsis termi- 7. Potest autem hoc amplius explicari, si

nis, ut ex inferius dicendis constabit. Aliter ens per se dividamus simplex et composi-
in
ergo intelligi potest per ens in actu ens tum, quse divisio etiam de uno per se dari
constans ex aliquo actu formali , et receptivo potest, eamque insinuavit Aristoteles, 10 Me-
Et hoc modo
illius. non contingit aliquid taph., cap. 6, dieens, unum quoddam esse
cnmponi ex duobus entibus in actu , ita divisibile, aliud indivisum. Nam, ut notavit
ut utrumque sit prsedicto modo composi- D. Thoraas, 1 part v quasst. 6, art. 3, et q. 11,
lum, nisi aut per aggregationem, et tunc art. \, unum per se, aliud est indivisum actu
satis clarum est consurgere ens per acci- et potentia, aliud vero tanlum actu ;
prius est
dens, quamvis ratio illius nondum satis sit ens simplex, posterius vero compositum. Igi-
explicata; aut aliquo artificioso modo; et tur de simplici nulla est difficultas; omne
lunc Aristoteles videlur tale ens vocare per enim simplex est ens per se, ac per se unum,
se unum, unde consequitur esse etiam ens qnia el per se indivisura est,et ut sic non ha-
per se, et non per accidens. Et in composito bet admistionem alicujus extranei, ut possit
physico et heterogeneo multi putant dari ens per accidens appellari, hoc modo quod-
et
partialia composita diversarum rationum et libet accidens in abstracto sumptum ea con-
tormarum, ex quorum conjunctione uuum sideralione est ens per se, et anima in ratione
per se coalescit. Ac deiude restat explican- substautiae est ens per se, licet incompletum;
dum, si hujusmodi enti adjungatur aliud non quatenus vero constat pluribus potentiis, ha-
similiter composilum, nec per modum eon- bitibus, vel actibus, jam declinat in ens per
tinuaiionis aut colligationis, sed simplex per accidens.
modum formaa aut actus vere ac physice uni- 8. De ente autem composito certum impri-
ti, cur non resuitet ex utroque ens per se mis posse vere ac proprie esse ens per se
est,
unum. Aut si inter<fum resultat, interdum ac unum per se, ut omnes philosophi docent
non, unde sumenda sit ratio. Ubivariae quse- de natura substantiali, quatenus materia et
stionesinsinuantur^quBehinc pendent.scilicet, forma constat, de supposito quatenus ex
et
cur subsistentia adveniente naturfe jam inte- natura suo modo componitur.
et subsistentia
gree, ex utraque unum per se resultet, non Cum enim neque materia neque forma per sp
autem adveniente quantitate, aut alia simili sint entia compieta et integra in suo genere,
forma. Itom, cur forma substantialis unum sed ad illud componenduni natura sua iusti-
per se faciat cum raateria nuda , non possit tutee sint, merito illud, quod ex eis proxime
128 DISPUTAT. IV. DE UNITATE TR ANSCENDENTALl 1N COMMUNI.
eomponitur. essentia natura per se una di-
et slantia posset esseuna per ge, quia nunquam
eitur, et est. Atque eadem ratione, quia illa potest non constare ex his partibus, etiamsl
essentia non habet intrinseeum complemen- in minima quantitate sumatur, quod est con-
tum in suo genere, nisi per se sit intrinsece tra omnes philosophos, et contra communem
et substantialiter terminata, ideo illa etiam modum sentiendi et loquendi, et contra ra-
eum sua subsistentia ens per se unum con- tionem supra factam, quia ha^c entia natura
stituit. Igilur hcec unitas per se in hoc con- sua postulanl hujusmodi genus unionis et
quod lesultat ex rebus constituentibus
sistit, compositionis ad suum complementum et in-
completum ens in aliquo genere, intercedente tegritatem in suo genere ergo talis compo- ;

unione eorum inter se, ad tale ens constituen- sitio non tollit unitatem per se in hujusmodi

dum aceommodata qure in compositione

,
entibus.
unius naturrc est per modum actus et poten- 10. Oportet tamen (quamvis id latius infra
tice substantialis ; in compositione vero unius tractandum sit-) hic breviler animadvertere
persona?, est per modum naturce integrse et quid habeat substantia a quantitate in lioc
termini ejus. Atque haec ratio accommodari genere compositionis, quid vero habeat ipsa
etiam potest ad entia ut composita ex genere substantia ex propria substantiali entitate,
et differentiaper se contrahente illud intra qnamvis sub quantitate ; nam priori modo ex
proximum prsedicamentum nam etiam ge- ; subslantia et quantitate simpliciter non fit
nus et differentia comparanlur ut potentia unum per se, ut nunc loquimur,quia quantitas
et actus per se ordinata ad constituendum non est de complemento substantire intra ra-
unum in suo genere completum et integrum, tionem et latitudinem sui generis, et ideo in-
quanquam hsec compositio magis est rationa- tegritas quantitativa, ut substantiee adjungi-
lis quam realis, etideo minus impedire potest unum cum illa, non constiluit ens,
tur, et facit
rcalem ac per se unitatem entis. neque unum per se. Habet autem ipsa sub-
9. Est autem prreter hos alius modus com- slantia materialis sub quantitate suam sub-
positionis in entibus, qui dicitur ex partibus stantialem entitatemqua etiam habet
, in
integrantibus, qui primo cernitur in quanli- partes entitativas componentes et integrantes
tate, per eam vero intelligitur etiam esse in substantialem ipsam entitatem, habentesque
substantiis materialibus et accidentibus, et inter se suam unionem substantialem, et hoc
haec etiam non unitatem per se, quando
tollit modo dicimus substantiam sic compositam
est per veram naturalem continuationem.
et esse per se unam.
Sic enim quantitas continua estin suo genere 11. Hoc autem difficultatem nonnullam ha-
proprie ac per se una partes autem, quibus
;
bet in substantiis heterogeneis, quia earum
constat, non dicuntur esse simpliciter plura partes non videntur ita intrinsece uniri et
in aetu, sed in potentia, ut loquitur seepe continuari, sed solum veluti quibusdam vin-
Aristoteles, 3 Metaph., cap. G, et 5 Metapb., culis colligari. Sed nihilominus ha?c etiam
cap. 13, ubi ait, numerum proprie non esse, substantia ut sic composita est unum ens per
non copulantur termino com-
nisS ubi partes se. Quis enim neget hominem esse unum per
muni. Et idem dicit Averroes, 3 de Anima, se ens? Et a posteriori id declaiari potest,
lext. 23. Et ralio est, quia quantitas natura nam omnes hujusmodi partes sibi invicem de-
sua postulat hanc extensionem et composi- serviunt, et per se separatse, aut nullo modo,
tionem, qure tota ordinatur ad complemen- aut non diu possunt conservari; signum ergo
tum ejus in suo genere, et ideo intra illud ha- est, illas omnes in suo genere esse incomple-
bet proprios tcrminos, quibus partes ejus co- ta entia, et per se ordinari ad componendura
pulari ac terminari possint. Est ergo tota illa ens aliquod ergo illud ut sic compositum est
;

compositio et uuio per se, et natura sua or- per se ens, unum per se. Unde ad hoc sa-
et
dinata ad coraponendum unum ens intra tis est quod partes illoe habeant naturaliter

idem genus. Quamvisautem hoc per se primo aliqnam conjunctionem et copulationem ,

conveniat quantitati secundum se sumptre, queecunque illa sit ; nam illa sufficit ut omnes
tamen etiam convenit substantia' materiali, possint eadem forma informari, et convenire
qnce quantitati subest, ut cernitur imprimis ad constituendum illa unum ens, habens
cum j^
in substantia homogenea; ignis enim, aqua, unum esse simpliciter. Adde quod, licet hrec~
et similia, unum per se sunt, eliamsi in qua- membra heterogenea non sint omni ex parle
vismagnitudine sumantur, dumrnodo conti- continua inter se immediate, sernper tamen
nua sint; alioqui nunquam hujusmodi sub- habent aliqua ex parte eontinualionein, sal-
 SECT. III. DE DIYISIONE UMUS IN PER SE, ET PER ACCIDENS. J 09
tem in aliquo tertio, ut in nervo, autalia parte tura sua ordinantur ad compleudurn unum
simili, de quo alias. intra idem genus, et habent inter
se nalura-
12. Ex his ergo veluti inductione facta, sa- lem unionem, terminos quibus
et proprios

tis constat quomodo in omnibus substanliis copulentur seu terminentur. Igitur etiam in
ens per se unum in ratione a nobis explicata accidentibus ratio entis seu unius per se in
consistat. Potesl autcm fere eadem inductio prsedicta ratione a nobis explicata consistit.
applicari ad accidentia ; nam de quantilafe Quod si fortasse in accidentibus invenitur
jam dictum est; aliavero, si omnino simpli- alius modus unum ex multis enti-
conficiendi
cia sint sccundum rem, constat per se babere bus preeter dictos, ut in numero quantitativo,
unitatem et si autem sint com-
indivisionem ;
aut juxta aliquorum opinionem in habitu
unum,imitari debent
posila, ut faciant per se scientio^, qui ex collectione multarum specie-

aliquo modo quantitatem. Duplex enim tan- rum vel habituum consurgit, illa non suntcen-
tum potest intelligi heec compositio. Una est senda entia per se, sed per accidens, in pro-
per modum extensionis, quomodo est una al- pria et vera ratione entis, ut bene docuit
bedo, quae in superficie unius corporis extensa Fonsec, lib. 5 Metaph., cap. 7, q. 5, sect. 2,
est, et heec compositio facit per se unum ad quia illa non habent inter se veram aliquam

modum totius integralis. Nam ita se habent et realem unionem, per quam unum per se
partes illius albedinis suum genus
, ut intra efficiant, quidquid sit, an sub aliqua ratione

modo sibi proportio-

sint colligatse et unitse prsedicamenlah possint censeri per se, de quo
nato, et constituant unum erts completuin et infra, explicando singula preedicamenta.
iutegrum in sua specie, quam composilionem
Ratio entis et unhts per acticlens.
et unionem habent parles ihse sub quantitate
seu in quantitate non taraeir habcnt eam in-
; 13. Ex his quaj dicta sunt de ente et uno
trinsece et formaliter per quantitatem ipsam, per se, colligere licet quid sit dicendum de
sed per suas entitates partialesinterse unitas ente et uno peraccidens, quod ab illo distin-
proprio vinculo, et unione sui generis. Quod guitur ; namimprimis omne id, quod ex re-
hac ratione explicari potest; nam, si in su- bus distinctis constat absque physica et reali
perficie continua ejusdem corporis, verbi gra- unione earum interse, est in rigore ens pcr
tia, parietis, dimidia pars sit alba, et dimidia accidens, et non per se. Probatur, tura ex
nigra, habent quidem albedo et nigredo con- dictis, quia in tali ente non potest reperiri
tinuitatem quamdam ex parte subjecti, quia ratio entis per se a nobis explicata lum ;

et superficies, qua inhserent, conlinua est, et
nihil potest in ea signari, quantumvis indi-
visibile, quod albedine, velnigredine affectum
non sit et nihilominus albedo et nigredo in-
; vel quia per realem unionera plurium Gon-
ter se non habent intrinsecam unionem et
conjunctionem, quam habent duse partiales
albedines inter se; et ideo ex illis non fit per
se ac proprie unum , sicut fieret ex partibus
albedinis; quod idem suo modo probabile est
posse accidere in substantiis, si contingat sub
eadem quantitate continua esse formas sub-
stantiales diversarum specierum, sub diver-
sis partibus quantitatis, ut notavitD. Thomas,
5 Metaph., text. 7, lect. 7, litt. D. Alia coin-
positio iu accidentibus esse potest per nio-
dum intensionis, supposito quod gradus
tensionis aliquo modo ifl re distinguantur;
de quo alias. Et hasc compositio, quamvis non
fiatper se loquendo in quantitate eut per
quantitatem, tamen per proportionem ad il-
lam intelligenda et explicanda est. Unde ex
tali compositione etiam resultat per se unum,
quia omnes illi gradus sunt veluti entia par-
tialia et incompleta intra suum genus, et na-
etiam quia illud unum non potest habere
unam realem essentiam ; non enim potestin-
telligi una essentia, nisi vel quia siraplex sit,
surgat; iii praedicto autem casu neutrum ho-
rum reperitur. Deinde omne ens, quod ita
est unum, ut constet ex rebusdistinctis, qua-
rum altera in aliquo genere completum ens
sit, per adjunctionem allerius perfeclione
et
diversi generis afficiatur, tale etiam ens in
rigore est unum per aecidens, quia non con-
venit illi ratio entis per se a nobis expiicata,
nec potestin tali ente una vera essentia re-
periri. ltem quia, hoc ipso quod unuin ens m
suo genere est completum et integrum, quod
in- ei adjungitur, accidentaiiter advenit, ct ideo
unum per accidens cum illo coinponere dici-
tur atque
; hac ratione vcre dicilur id, quod
constat ex rebus diversorura prajdicamento-
rum, et ex natura rei diversis, unum per ac-
cidensesse. Quin potius, etiam in rebus ejus-
dem praedicamenti, id verum habet, si sint
diversi generis, vel speciei, et una accidat al-
teri in sua ratione etspecie jam completa, et
130 DISPUTAT. IV. I)E UNITATE TR ANSCENDENTALI 1N COMMUNl.
hoc modo ex potentia et liabitu, vel actu, fvt ens imitatur iliud, quod est proprie ac per se
unum per accidens, et similiter vas argen- unum; quamvis simpliciteret absolute unum
teum deauratum est ens per accidens, et sic per accidens sit.

de ca^teris.
1-i. Secundo ex dictis colligitur in ente De uno simpliciter et secundum quid.
uno per accidens esse varietatem, et in ea 15. Tertio ex dictis explicantur facile aliae
esse magis vel minus. Quoddam enim est ens divisiones unius. Quoddam enim dici potest
omnino per aggregationem, inquo multa en- unum simpliciter , aliud secundum quid.
tia per se integra et perfecta, sine ulla unio- Unum simpliciter, proprie et in rigore dicitur
ne, et sine ullo ordine congeruntur, et hoc id, quod est unum per se reliqua vero om-;

videtur esse maxime per accidens, quia om- nia possunt dici unum secundum quid, quod
ni ex parte opponitur enti per se proprie ex ipsis terminis videtur manifestum; ideo
sumpto, ethujusmodi est acervus tritici aut enim ens per se unum ita appellatur, quia
lapidum. Aliud vero est ens per accidens, habet unitatem simpliciter et absolute; reli-
constans quidem ex integris entibus per se, qua vero quia ab hac unitate recedunt, dicun-
non liabentibus inter se physicam unionem, tur per accidens. Patet etiam hoc ex defini-
habentibus autem inter se aliquem ordinem, tione unius ; est enim ens indivisum in se ;

ut est exercitus, respublica, domus, et aliasi- illud ergo, quod est indivisum simpliciter,
milia artificialia, in quibus tanta potest esse erit unum simpliciter ;
quod vero est simpli-
varietas, tantaque differentia secundum ma- citer divisum in solum habet aliquam
se, et
gis et minus, quanta potest esse major vel indivisionem in ordine ad aliquem finem, vel
minor unio inter entia per se, ex quibus ad aliquam formam, erit tantum unum se-
constat ; et hoc modo videtur magis una ar- cundum qnid, et ita contingit in his, quse so-
bor, cuiramus alterius speciei est insitus, lum per accidens sunt unum, ut ex dictispa-
quam domus,etdomus magisquam exercitus; tet. Aliter Greg., in 1, dist. 24, qusest. 1, et
et sic de aliis. Et in hoc ordine collocandi ibi alii nominales, dicunt solum ens simplex
sunt liquores misti, ex simplicibus imperfecte esse unnm simpliciter, quia, ut sit unum sim-
alteratis compositi, ut vinum lymphatum, pliciter, necesse est ut nihil sit in ipso, quocl
oxirnel, etc. Quo etiam fit ut, iicel heec sim- non sit ipsum ; sed hsec definitio gratis est ab
pliciter et absolutesint entia per accidens, ta- ipsis conficta, et juxta illam solus Deus esset
men respective, id est, comparatione illius unum simpliciter. Item repugnal Aristoteli,
entis,quodest unum per meram aggregatio- 10 Metaph., loc. cit., distinguenti unum in
nem, soleant hsecinterdum vocari enlia per indivisibile etindivisum tantum. Pugnatenim
se. Nam, quia media participant aliquid cle cum communi modo concipiendi etloquendi;
extremis, comparatione illorum solent di
nam ens quamvis compositumper se et simpli-
versis nominibus appellari hujusmodi autem ; citer dicitur ; eur ergo non diceretur etiam
entia couveniunt aliquo modo cum entibus simpliciter unum? ltemtale ens non est mul-
per se, quatenus in aliqua forma, vel habi- ta simpliciter ; ergo erit unum simpliciter,
tudine uniuntur, et ideo ita aliquando nomi- quia ha?e duo immediate opponuntur, et
nantur. Quomodo videtur locutusAristoleles, quasi contradictorie. Denique hac ratione do-
in citato loco 5 Metaphys. Tamen hac con- centTheologi Cbristum, ut compositum ex Deo
sideralione et comparatione ens compositum ethumanitate, esse unum simpliciter.
ex substantia et accidente sibi inlnerente, 16. Hic tamen duo videntur observanda :
multo magisvidetur posse vocari ens per se ; primum, aliud rem aliquam esse
esse dicere,
hoc enim esl tertium geuus entium per acci- unam secundum quid, aliud
simpliciter vel
dens, quod magis videtur recedere ab illo vero duas rcs esse unum, ad eum modum quo
primo et infimo ente per aggregationem, anima et corpusdicuntur esse una humanitas,
magisque accedere ad unum per se, quia et vel plures homines unus. Nos hic priori mo-
ea, quibusconstat, non distinguuntur suppo- do loquimur ; nam ille est proprius et abso-
sito, sicut iu aliis, et habentinter semajorem secundum absolutam considera-
lutns, id est,
pliysicam unionem, et unum revera est in tionem entis et unius, secuudum quam ratio-
potentia ad aliud, quamvis accidenlali, et al- nem unum esl passio cntis, et non secundum
terum naturasua estordinatum ad aliud, et comparationem, vei respectum uuius rei ad
inunione ad illud habet suam perfectionem aliam; imo nec secundum comparationem
connaturalem, inquibus omnibus hujusmodi rationisejusdem rei ad seipsara, quia, ut su-
 SECT. IV. UTRUM UNITAS SIT ADiEQUATA 1'ASSIO EMIS, ETC. 131
pra dicebam, heec relatio rationis identitatis aliquid unum, nisi fortasse secundario, et ra-
non est de ratione unius, quae absoluta est. tione alterius.
Posteriorautem loquendi modus, ut sit verns, 19. Ultimo vero annotare oportet, aliquam
non tam formalis quam causalis esse debet, unitatem posse considerari in rebus, quae
ut patet in dictis exemplis; nam materia et conveniat enti ratione suae entitatis seu in ,

forma proprie ac formaliter revera non sunt illa preecise considerata; alia vero unitas in-

unum, sed componunt unum ; et similiter telligi potest conveniens uni enti per aliud

plures homines non tam sunt populus, quam ens sibi adjunctum ; ut, verbi gratia, in ma-
componunt unum populum, et sic de aliis ; teria ( ut supradicebamus), iritelligimus uni-
atque ita illa unitas, quae in multis reperitur, tatem entitativam,. convenientem illi in sua
qualiscunque illa sit, supponit prius secun- entitate, et ex vi ejus. etiamsi preecise consi-
dum rationem ens aliquod ex illis constitu- deretur, et mente separetur a quantitate; et
tum, quod proxime et immediate uuum de- quolibet alio accidente ; alia vero unitas in-
nominetur, et hoc sensu intelligendum est telligitur in materia ratione quantitatis, a qua
quod dici solet, plura simpliciter esse unum dieitur una quantitative seu numeraliter; et
secundum quid, ut iterum attingemus sectio- idem considerari potest in albedine, et iri aliis
ne sequente. entibus corporeis; nam in immaterialibus
17. Secundo observandum est hic esse , tantum prior modus unitatis reperitur. Unitas
sermonem de unitate rei, et non de unitate ergo immediate conveniens entitati per se-
rationis; nam unitas rationis (cum non sit in ipsam dici potest unitas per se, non in sensu
rebus, sed ab mteliecfu) proprie non compre- quo supra locuti sumus de ente et uno per
henditur divisione posita si tamen quis velit
; se, sed ut per se distinguitur contra per aliud,
hanc unitatem ad dictam divisionem revoca- qui modus unitatis in omni ente, eo modo
re, heec erit unitas maxime secundum quid, quo ens est, reperitur, ita ut etiam ens per
et hujusrr.odi est unitas generis, speciei, etc, accidens, eo modo quo unum esl per se, et
quatenus per mentis comparationem et deno- non per aliud, habeat eam unilatem, et ideo
minationem efficitur, quae etiam potest esse heec unitas est, qtiee per se convenit enti, ut
major vel minor in suo ordine, prout majo- ens est ; et ad tollendam a?quivocatu>nem pos-
rem vel minorem indivisionem secundum set dici unitas intrinseca, seu enlitativa; alia
rationem includit, seu prout fundatur in ma- enim unitas, quee per aliud eonvenit, acci-
convenientia in rebus illis iri-
jori vel rainori dentaria est, et quasi extrinseca , seu deno-
venta. An vero hoc fundamentum, quod in minativa, de qua plura in sectione quinta.
rebus antecedit, nomen unitatis mereatur,
diceraus postea. SEGTIO IV.

18. Et hinc ulterius explicati manent alii

Utrum unitas sit adasquata passio eutis, et de di-
lermini, quibus aliqui utuntur, ut viclere est visione entis in unum et multa.
iii Fonseca, dicta qusest. 5, sect. 6, scilicet,
quod unum interdum dicitur de aliqno abso- 1. Hactenus solum declaravimus ralionem
lute, interdum comparate, ut quod est unum unius, et varios modos ejus ;
quia vero tota
secum , vel unum cum Petro iii ratione ho- heec disputatio eo tendit, ut ostendamus, hanc
minis vel animalis, etc. Item, quod interdum passionem enti convenire, duo agenda super-
aliquid dicitiir unum in se, et secundum pro- sunt. Primo, ut declaremus quomodo heee
priam rationem, ut Peteus dicitur uuus nu- proprietas convertaturcum ente, et sit adee-
mero; interdum vero dicitur aliquid unum quata passio ejus. Secundo, ut declaremus
in superiori vel inferiori ratione ut animal , cuinam unitati hoc conveniat, quod preesta-
iii ratione viventis, vel iri homine. Sed haec bimus sectione sequente.
revera impropria sunt, nam unum proprie, 2. Circa primum, ratio dubilandi est, quia
absolute tantum dicitur; illa vero coraparata ens dividilur per unum et multa, ut constal
unitas non est unitas secundum rem, sed vel ex Aristotele, 10 Metaph., cap. 1, et ex 0.
identitas secundum rationem, vel similitudo, Thom., 1 part., queest. 11 imo multi contcn- ;

fundata in aliqua unitate, vel certe cst unitas dunt, hanc esse primam divisionem entis, ut
secundum rationera. Et siiniliter, nullum ens late Soncin. , 10 Metaph. ,
queest. 1 ; sed
dicitur unum secundum pro-
proprie, nisi merabrum dividens non potest converti cum
priam rationem suam nam secundum supe-
;
diviso; ergo neque unura cum ente; ergo non
riorem aut inferiorem rationem non dicitur esl passio ejus. Et confirmatur; nam unum
13-2 DISPUTAT, IV. DE UATTATE TR ArvSCENDENTALI 1N CUMMUNI.
etmulta opponuntur, teste Aristotele supra ;
maliter et proprie loquendo ens non dividi ,

ergo non possunt eidem convenire; ergo ens, in multa, ut multa sunt actu et formaliter,
quod est niulta, non est unum; ergo unnm quia hujusmodi multa quatenus talia sunt,
non est adasquata passio entis. revera non sunt cns, sed entia.
3. In hoc dubio breviter dicendum est, 5. Duplici ergo modopotest multitudo poni
unilatem sen unum esse adfequatam passio- in divisione entis : primo si non intelligatur
nem entis. Ita sumitur ex Aristotele 4 Me- , de multiludine acluali, id est actu divisa,
taph., c. 2, text. 3, dicente ens et unuin se , qua3 sola proprie est multitudo, ut constat ex
invicem sequi. Idem docuit Plato in Parme- 5 Metaph., cap. 13, text. 18, sed de multitu-
nide, dicens : Neque ens uni, neque unum enii dine in potentia tantum, quomodo in conti-
deest, sed duo liwc potius per omnia cocequan- nuo dicitur esse multitudo partium integran-
tur. Idem D. Thomas , 1 p,,qua?st. II, art. 1 tium aut punctorum, et in natura humana
et?, et omnes philosophi. Et ratione patet multitudo partium essentialium. Et hoc modo
primo, quia inter passiones eutis primo loco videtur intellexisse Div. Thom. divisionem,
ponitur unum, ut supra vidimus; ergo opor- cum dicit ens dividi per unum et multa, tan-
tet ut convertatur cum ente, quia de ratione quam per unum simpliciter, et multa secun-
passionis proprie dictffi est , ut sit adfequata dumquid;nam illud est unum simpliciter,
subjecto suo, et ideo unum inter transcen- in quo non sunt mulla aclu divisa et e con- ,

dentia ponitur, sicut ipsum ens. Secundo ex veiso, illa dicuntur multa secundum quid,

re ipsa declaratur, quia unitas vera et realis quse in re non sunt actu divisa, seu disjunc-
supponit, vel includit entitatem, ut supra vi- ta, sed potentia tantum. Unde in hoc sensu

sum est; nam quod nihil est, neque unum membra hcec , per se loquendo non est ne- ,

dici potest, nisi aequivoce et per denomina- cesse re distingui, sed ratione tantum idem ;

tionem extrinsecam; sed ad omnem entita- namque ens, quod est unum simpliciter, est
tem, ut enlitas est , consequitur, seu neces- multa secundum quid, seu in potentia, ut in
sario conjungitur indivisio iu se ; nam si sit exemplis positis constat ; nisi velimus ea
actudivisa, quatenus taiis est, non est enli- membra cum prsecisione seu exclusione in-
tas. sed entitates; ergo ratio unius adwquatc telligere, hoc modo, aliquod ens ila esse
currit cum ente. Tertio, quia omne ens est unum, ut nullo modo sit multa, neque actu,
simplex aut compositum simplex non solum ; neque potentia ; aliud vero ita esse unum, ut
indivisum est, sed indivisibile, quatenus sim- sitetiam multa secundum quicl, seu potentia
plex est; compositum vero, ut tale est, etiam aut accidentaliter, quo sensu coincidct illa
est nam si actu divisum sit, non
indivisum; divisio cum divisione entis seu unius in sim-
eritcompositum. Ergo omne ens tam sim- , plex compositum. Et juxta hanc interpre-
et
plex quam compositum, unum est quod au- ;
tandi rationem facile constat, divisionem hanc
tem nec simplex nec compositum est, ens non nihil obstare adeequationi entis et unius; nam
est; sed vel nibil erit, vel piura cntia. illa multitudo non excludit unitatem simpli-
citer. Denique in hoc sensu potesi intelligi in
Explicatur divisio entis i% unum et wiulta.
ea divisione dividi ens , non ut commune est
4. Ad rationem ergo Jubitandi positam ad ens per se et per accidens , sed ipsum ens
respondet Div. Thornas, 1 part. , qusest. TI, per se, quia inter entia per se dantur aliqua,
art. I, ad 2. id, quod est uno modo indivi- quae, licet sint unum actu, possunt tamen esse
sum, alio modo posse esse divisum et quod , multa potestate.
sub una ratione est multa, sub alia esse posse 6. Alio vero modo potest illa divisio cxponi
unum Et hac ratione (inquit) ens dividitur
: de multitudine simpliciter ac proprie , quo-
per v/num et multa, tanquam per unum simpli- modo videtur intellexisse Cajetanus, cumail,
eiter et multa secundum quid; nam et ipsa illa verba D. Thomoe, dict. solut. ad 2, ens

multitudo non contineretur sub ente, nisi cou- dividi per unum
et multa, tanquam pef unum

tineretur aliqui modo sub uno. Afiertque Dio- simpliciter, etmulta secundum quid, ila esse
nysium, ult. cap. de Divinis nominibus, di- intelligenda, ut simpliciter et secundum quid
centem, non esse multitudinem, quw uon par- non cadant super unum et multa, sed super
ticipet aliquo modo unitatem; nam, quce sunt verbum dividitur, id est, ita dividitur ens per
'utulta partibus , sunt unum t<>to ; et qiue suut unum mulla, ut unum simpliciter sit ens,
et
multa accidentibus , suut unum subjecto , etc, multa vero secundum quid. Atque hoc modo
Ex qua rusponsione intelligitur pritno, lbr- e contrario dicendum cst, mulliludinem poui
 , ;

SECT. V. AN DIVISIO ENTIS 1N UNUM ET MULTA SIT ANALOGA. 133

in divisione entis, quatenus contingit, ea, non est ens, sed entia, solumque appcllatur
quee sunt multa simpliciter esse unum se-
, ens propter quamdam proportionem, vel imi-
cundum quid. Unde aliud membrum intelli- tationem entis per se. Probaturheec senlentia
gitur de uno simpliciter et absolule; atque imprimis ex Aristotele, libro quarto Meta-
boc sensu membra illa non ratione tantum, physicee, capite secundo, in fine, ubi aperte
sedre ipsa semper distinguuntur, quia inclu- docet, hic intervenire analogiam. Deinde ra-
dunt oppositionem eontradictoriam seu pri- tione, quia quee sunt multa simpliciter, non
vativam ex parte divisionis; nain multa sim- sunt unum simpliciter; nam heec duo prorsus
pliciter sunt, quee in se sunt actu divisa; opponuntur ergo neque sunt ens
; simpliciter;
unum quod non est in se actu divisum.
vero, nam ens et unum,
eadem proportione su-
si

Et juxta bunc etiam sensum coincidit beec di-
visio cum illa, qua dividitur ens iu unum
simpliciter, et unum secundum quid nam
multa simpliciter non dividunt ens, nisi qua-
tenus sunt unum secundum quid. Quo eiiam
iit ut divisum in bac divisione
mantur, convertuntur; ergo ens non dividi-
tur univoce in unum et multa, sed analogice.
; Et hoc significavit D. Thomas, 1 part., q. 11,
art. 1, ad 2, juxta expositionem Cajetani su-
pra adductam et declaratam. Deinde, quod
sic explicata beec analogia tanta sit ut diximus, declara-
,

non sit ens per se sed quod dividitur in ens

, tur in hunc modum : quia esse indivisum, est
per se, et per accidens; nam omne ens per se de ratione unius; sed beec indivisio non repe-
est unum simpliciter; multa autem non di- ritur in hujusmodi uno per accidens, nisi
cuntur unum secundum quid, nisi quatenus valde analogice, et fere eequivoce, quia in eo
ens aliquod per accidens constituunt, et ita reperiuntur multa actu divisa, et indivisio so-
non possunt in divisione entis poni, nisi sal- lum est secundum quamdam apprehensionem
tem sub ratione entis per accidens; ergo di- vel habitudinem ; ergo ratio unius non con-
visum in ea divisione non potest esse ens venit tali multitudini, nisi perquamdam pro-
per se; nam repugnaret iirii membro ut con- portionalitatem seu imitationem; ergo ratio
verteretur eum alio debet ergo esse ens abs-
; entis eodem modo illi convenit, quia, ut dic-
trabens a per se et per accidens. Atque ila tum est, ens et unum sibi invicem cum pro-
tandem intelligitur, quomodo preedicta divisio portione respondent. Item, quia ens diciturab
non repugnet adeequationi unius et entis; essentui, vel ab exislentia; inillaautem mul-
nam ad eam spectat ut ita unumquodque sit titudine non est essentia, neque existentia, sed
unum sicut ens, ita ut, si fuerit ens per se, potius essentiee et existeutiee.
sit etiam unum per se ; si vero ens sit per 3. Dices, boc ad summum procedere de his
accidens, sit etiam unum per accidens, et si- quee ita sunt multa simpliciter, ut nulJo modo
eut ens abstracte potest significari, ita et sint unumnisi per aggregationem, utin acer-
unum et ideo, sicut ens in hoc sensu dividi-
, vo lapidum, etc, quia ibi revera non est uni-
tur in unum et multa ita et ipsum unum , tas, sed propinquitas queedam, quee non nisi
posset eodem modo dividi ; nam, ut dixi per quamdam proportionalitatem potest vo-
perinde est ac si dividatur in unum simpli- cari unhas, ut recte declaratum est. Tamen
citer, et unum secundum quid. in aliis entibus per accidens, queehabent ali-
quam unionem, vel coordinationem parlium,
SECTIO V. ratione cujus possunt aliquo modo dici unum
An divisio entis in unum et multa sit analoga. per se, ut supra diximus, non videtur proce-
dere ratio facta, nec intercedere tanta analo-
1. Ex
his, quee dicta sunt, facile possunt gia nam heec videntur comprebendisub uno
;

definiri nonnulla dubia, quee de bac divisione conceptu unius transcendentalitcr sumpti
tractari solent ab auctoribus. Primum est, an nam habent unitatem aliquam realem, et in-
ba;c divisio sit analoga, vel univoca. divisionem quee in ipsis rebus fundatur.
2. Respcmdetur, siintelligaturin posteriori 4. Respondetur, hoc quidem esse probabiie,
sensu, esse analogam, et fere eequivocam, preesertim quando intercedit physica et realis
quia divisio entis in ens per se, etens perac- unio, ut est inter substantiam et accidens, ipsi
cidens, cui preedicta divisio eequivalet in illo intrinsece inheerens; nam in tali composito,
sensu, ut dictum est, analoga est, analogia sicut est vera et physica unio, ita est aliqualis
quadam proportionalitatis, ita ut enti sie unitas realis, qua? licet non sit tanta, quanta
sumpto non respondeat unus communis con- est in substantiali composito, habet tamen
ceptus, quia ens per accidens, ut sic, revera eum illa realem convenienliam, qualis est
134 DISPUTAT. 1Y. DE UNITATE TR ANSCENDENTAL| 1N COMMUNl.
etiaui inter illas nniones ergo sufftciet,
; illa univoce cum Deo etiam homo eiit univoce
,

salteniad unitatera eouceptus, esto illa sit unus cum utroque. Secundo ratione a priori
cum aliqua analogia, quod pendet ex infra id patet, quia unum preecise dicit negationem
dicendis de aualogia entis. De aliis vero enti- actualis divisionissed haec negatio integre et
;

bus artifieialibus rcs est magis dubia, quia perfecte reperiturin enle propriissime et per
non intereedit ibi unio realis et physica, et se uno, etiamsi compositum sit. Quod antem
consequenter nec indivisio realis ergo nec ; in subslantia indivisibili aliquid amplius prre-
convenienliarealis in unitate, qnre sufficiat ad terillam negationem reperiatur, pertinet qui-
unitatem conceptus in ratione entis, vel dem ad majorem quamdam perfectionem en-
unius. Nihilominus tamen oppositum potest titatis, non tamen sufficit ad ana-
vel unitatis,
facile defendi, quia illamet compositio cum logiam in ratione unius. Unde, cum alias res-
aliqua conjunctione, vel coordinatione, est peclu hujus negationis non sit propria depen-
aliqualis unio, quee sufficit, ut Iwc entia con- dentia, vel causalitas nisi ratione fundamenti,
cipiantur ut aliquo modo per se una, pro- nulla videtur esse in ea sufficiens ratio ana-
pter quod supra diximus. probabile esse sub logioe. Tertio idem confirmatur, quia alias
ea ratione directe eontineri sub objecto me- materia prima, verbi gratia, esset perfectius
taphysicae, et de illis ut sic posse esse scien- unuin, quam substantia composita; et idem
tiam boc ergo etiam satis erit, ut sub uno
; argumentum fieri potest de anima, imo et de
conceptu transcendentali unius concipi pos- quolibet accidente simplici, respectu substan-
sint. tise compositse, et de puncto respectu quanli-
o. Atque hiuc a fortiori sequitur, si divisio tatis; nam respectu omnium sequitur unum
illa intelligatur in priori sensu supra explica- esseanalogum et per prius dici de
, simplici,
to ita ut divisum sit ens per se rigorose dic-
, quamvis imperfectissimo ente.
tum, in unum, quod nullo modo est multa, et 7. Sed, licet hsec probabiliter dicta sint,

unum, quod est multa in potentia, sic multo nihilominus simpliciter dicendum est, unum
magis dividi unum secundum communem transcendens analogice dici de Deo et creatu-
quemdam conceptum unius per se, seu sim- ris, et de his omnibus de quibus ens analo-
pliciter, qnia esse multa illo modo, scilicet, gice dicitur, quia (quidquid sit de negatione)

in potentia , nou excludit uuitatem simplici- unum non dicit de formali solam negationem,
ter, ut dictum esl non tamen videtur exclu-
; ut supra visum est, sed entitatem seu essen-
denda omnis analogia ab illo conceptu ,
quia tiam indivisam , et ideo ubi essentia univoce
Deus, qui in illo eontinetur, sicut non est non est, nec realis unilas potest esse univoca.
univoce ens, ita ncc videtur univoce unus Item, quia, ut Aristoteles dixit, 4 Metaph.,
cum caiteris creaturis. text. 2, quod ad rem ajtinet, idem est dicere
Posset autem probabiliter diei, quamvis
6. unum et ens unum ; ergo quod non est sim-
unum, quoad positivum, quod includit, vel pliciler ens, non potest esse simpliciter
connotat , non dicatur univoce de Deo et uniim ; ergo, quod fuerit analogice ens erit ,

creaturis, tamen quantum ad negationem etiam analogice unum. Hoc autem maxime
inclusam , non repugnare quod dicatur uni- habet verum in Deo., iu quo non solum essen-
voce, quia alia pra?dicata negativa possunt tia ut sie est alterius ordinis, sed etiam ut
univoce dici de Deo et creaturis. Ut, verbi fundat negationem unius, habet perfectio-
gratia, esse immateriale, ut prcecise dicit nem quamdam alterius rationis et ordinis. In
negationem et carentiam materirc primae, iJlis autem entibus, in quibus licet essentia
a^que convenit Angelis ac Deo, quamvis posi- sit imperfectior, tamen, ut fundat negationem
tivum fundamentum illins carentiae non sit in divisionis, habet quemdam excessum simpli-
eisunivocum; sic ergo videtur dici posse de citatis seu indivisibilitatis, aliquo modo dici
negatione divisionis, quam dicil unum. Dices, potest esse perfectior ratio unius quoad ne-
boc ad summutn procedere de rebus indivisi- gationem, non vero simpliciter, propter ratio-
bilibus ut sic, verbi gratia, de Angelo. Sed nem dictam. Et hinc rursus confirinatur quod
contra primo, quia si semel conceditur unum supra dictum est , unum non dicere de for-
transcendens dici univoce de Angclo et Dco, mali solam negationem, sed entitatem sub
inde sumitur argumentum, dici etiam univoce negatione.
dc liominc, verbi gratia, quia licet homo non
sit tum perfecte unus sicut Angelus tamen ,

esl univocc unus; ergo si Angelus est unns

 SECT. VI. QLOMUDO UNUM ET MULTA OPPONANTUR. 135
negalionem seu realis conjunctio-
identitatis,
SECTIO VI. nis, quse est de ralione unitatis.Tamen, quia

Quomodo unum et multa opponantur.

multitudo includit unitatem, et requirit indi-
visionem in singulis unitatibus, quibus ipsa
1. In hac re AristoteJes,
lib. 4 Metaph., c.
multitudo constat, unum
vero e contrario non
2, nnum multa significat privalive opponi.
et includit muJtitudinem, nec divisionem, quse
At vero, lib. 10, cap. 1, sentit neque opponi est de ratione multitudinis, sed potius remo-
relalive, quia unumnon dicitur ad aliud nec ;
vet illam, ideo simpliciter dicitur unum op-
contradictorie, quia neutrum est mera nega- poni multitudini per modum privationis, po-
lio, neutrum enim vere dici potest, tam de tius quam e converso.
his quae non sunt, quam de his quse sunt; nec 3. Unde, licel D. Thomas supra, ad 2, di-
mere privative, quianeutrum consistit in sola componere multitudinem, secun-
cat unitates
privatione, sed aliquid dicit positivum ; nec dum id quod habent de entitate, non secun-
denique mere contrarie, quia iucludunt for- dum id quod habent de mdivisione, quod aliis
maliter aliquam negationem; unde concludit, locis repetit, ut quoest. 9
de Potent., art. 7,
opponi quodammodo contrarie, et quodam- ad 10 hoc tamen intelligendum videtur
et 14,
modo privative. D. Thomas autem, 1 part., cum proportione, scilicet de multitudine, ,

qusest. 11, art. 2, sentit hanc oppositionem quatenus positivum quid est. At si conside-
magis accedere ad privativam, quia unum rentur omnia quse includit muJtitudo, aliter
(inquit) opponitur muJtis, sicut indivisum di- dicendum videtur nam, ut idem D. Thomas
;

viso. ait, 1 part., q. 11, ait. 2, ad 4, et d. qucest.

2. Ut hoc tamen amplius explicetur, eon- de Potent., art. 7, ad 15, in intellectu mutti-
siderandum est, multa dupliciter posse com- tudinis includitur cns divisum ab alio, et quod
parari ad unum primo, ut multa sunt ; se-
: utrumque ipsorum in se situnum; quantum-
cunde, ut sunt aliquo modo unum; quomodo cunque enim (ait) aliqua intelligantur divisa,
diximus, multitudinem esse membrum divi- non intdligetur multitudo, nisi quodlibet divi-
dens ens in ea partitione, qua dividitur in sorum intelligalur esse unum,ei consequenter
unum et multa. Quapropter, formaliter lo- indivisum; sequilur ergo unum componere
quendo de muliitudine, ut est membrum il- multiludinem quoad omnia quee sunt de ra-
lius divisionis, differt ab uno simpliciter dicto, tione ejus, non solum ratione positivi, sed
tanquam imperfectum a perfecto, et ita sunt etiam ratione negationis, qitam dicit unum,
lanquam duee rationes disparatse et distinctae. quia non solum est de ratione multitndinis,
Sicut, si numerum sub ratione
consideremus quod una res non sit alia, quod
sed eliam
unius quantitatis discretee, vel ponamus ilium singulae in se indivisae sint, quia alioqui non
habere unam rationem formalem ut sic, dis- componerent certam et determinatam mul-
tinguetur ab unitate tanquam quoedam ralio titndinem. Nequesatis intelligo quid sibi velit
formalis distincta a ratione formali unius, si- Cajetanus circa prsedictam solutionem ad se-
cut solent distingui duae naturse, vel species cundum D. Thom., dicens, multitudinem for-
disparatse, velsicut distinguiturlinea apunc- maJiter ex unitatibus formaliter consurgere,et
to. At vero considerando multitudinem ut consequenter ex negationibus, et niliilominus
mullitudo est, et mera aggregatio plurium, indivisionem unitatis non concurrere ad com-
sic considerare possumus, vel illud tantum ponendam multitudinem, in quantum exer-
quod positivum est in unitate et multitudine, cet privationem divisionis, sed in quantum
et ita se habent ad modum totius et partis, habet entis rationem. Quid enim privatio- est
quia multitudo ex uuitatibus hoc modo resul- nem habere entis rationem? Si enim hoc di-
tat; vel considerare possumus negalionem in- catur solum ratione entitatis, in qua funda-
clusam, et sic utrumque includit negationem tur, repugnat priori diclo ejus, et rationi a
aliquam multitudo enim, multa positiva en-
; nobis factse; si autem negatio dicatur habere
tia dicendo, includit hanc negationem, quod ratiouem entis, quatenus potest per modum
unum non sit aliud, quse dici potest negatio entis concipi, sic est impertinens divisio, quia
idenlitatis ; unum vero dicit negationem di- hoc solum habet per denominationem extrin-
visionis. Et ita videntur routuo opponi priva- secam, et sic negatio potius est ens rationis
tive secundum diversas rationes ; nam unum tantum, quam habeat rationem entis realis,
includit negalionem divisionis, qua? est de de quo Cajetanus Joquitur.
ratione multitudinis; multitudo vcro includit 4. Denique comparari possunt unum ct

xxv. 14
136 DJSPUTAT. IV. DE UNiTATE T RANSCENDEiNTALI 1N COMMUNI.
multa in ratione mensurce et rnensurati, et extrema contradictoria praecedit
sio inter illa
hoc modo habere possunt oppositionem rela- naturaliter unitatem; secundura autem pro-
tivam, sive illa sit relatio realis, sive rationis, bat, quia negatio unius entis ab alio, quee est
quod magis videiur, quia haec ratio mensurae negatio realis, est posterior unitate ex qui- ;

solum videtur consistere in quadam extrinse- bus rationibus intelligitur sensus prioris dis-
ca denoininatione, magisque fundari in nos- tinctionis a Cajetano propositee ; nam per ne-
tra apprehensione, et usu ac modo coguo- gationem in esse intelligibili videtur intelli-
scendi, quam in aliqua relatione vel habitu- gcre divisionem entis a non ente, et uniuscu-
dine quse in re sit. Unde D. Thomas, dict. jusque entis a tali non ente, quam alii vo-
art. 2, hanc oppositionem mensurse et men- cant negationem rationis tantum per nega- ;

surati tribuit unitati quantitativee respectu tionem autem secundum esse rei intelligit
numeri, qui est in quantitate, non vero uni- divisionem unius entis ab alio, quae vocari
tati et multitndini transcendentali. quod non solet negatio realis. Sed, ut ex supra dictis
video cur dici potuerit, nisi in ordine ad usum constat, divisio, quam negat unitas per se
huraanum, seu secundura quamdam denomi- primo, neutra ex his est , sed est negatio
nationem inde resultantem; nam, si res ipsse divisionis realis ipsius entis in se ipso, et de
secundum se considerentur, eamdem propor- hac divisione inquiritur an sit prior vel pos-
tionem servat unum transcendens ad suam terior indivisione.
multitudinem , quam unum numerale seu 3. Et mihi quidem videtur hujusmodi di-
quantitatis ad suum nuraerum, quia est prin- visionem nullo modo esse priorem secnndum
cipium ejus, et illam componit, unde et per rem, quam unura, vel indivisionem in illo
illud etiam mensurari potest. inclusam nam, si hcec duo generatim, et in
;

tota sua latitudine comparemus prius est ,

SECTIO VII. ens aliquod esse in se indivisum, quam quod

An unum sit prius quam multa, et indivisio quam sit aliqua divisio unius entis ab alio, vel ali-
divisio. cujus entis in seipso; si vero illas compare-
mus in singulis entibus, unumquodque ex
i Thomistee in hac re diverso modo lo-
. natura sua prius habet in se indivisionem
quunlur de unitate et multitudine, divisione quam divisionem. Qute ergo divisio, aut in
et indivisione. Aiunt enim, unitatem natura quo subjecto , dicitur aut est secundum se
sua esse priorem multitudine, quod est cer- prior indivisione, seu unitate? Deinde, nulla
tum et per se manifestura, tum quia, per se est ratio quae contrarium suadeat, quia, quam-
loquendo, unum est independens a multitu- vis indivisio opponatur divisioni per modum
dine in omni genere non enim unum pendet
; privationis, non propterea necesse est divi-
a multis, sed multa ab uno, neque unum de- sionem esse priorem primo quidem,
: quia,
fmitur per multa, multitudo autem dcfinitur licet in his quoe proprie et in rigore privative
per unitatem tum etiam quia unum est prin-
; opponuntur, habitus natura sua sit prior ne-
cipium, et componit multitudinem ; unde gatione, quia talis privatio solum est in sub-
etiam quoad subsistendi consequentiam non jecto apto nato, quod natura sua prius respi-
convertuntur ; nam, si est multitudo, necesse cit habitum quara privationem, in privatione

est ut sit unitas, non vero e converso. autem late sumpta et impropria, qualis est
2. De divisione autera et indivisione aliqui indivisio unius, utexplicatum est, non est ne-
dicunt, divisionem esse natura sua priorem cesse ut habitus sit prior negaticne ; ut, licet
indivisione, et unitate. Ita docet Soncin., lib. immateriale privative sumptum negationem
4Metap*h., qusest. 23, adG, etlO Metaph., dicat, simpliciter prius est esse imraateriale

quaest. 4; et Javel., ibi,queest. 6; Cajetan. au- in rebus, quam esse materiale, quia non dicit
tem, 1 parl., queest. M, art. 2, circa ad 4, privationem proprie dictam, et subjeclo m
utitur distinctione vix intelligibili; ait enini apto nato, quod ex sc prius postulet esse ma-
quod divisio est prior unitate simpliciter se- teriale quam immateriaie et in homine, verbi
;

cundum se, in esse tamen intelligibili, et gratia, prius est generationis ordine, ut den-
quod est posterior unitate simpliciter, id est, tibus careat, quam quod illos habeat, quae
secundum esse simpliciter, quod est esse in carentia, licet pro tempore infantiae non ha-
rerum natura. Priorem partem probat, quia bcat propriissimamprivalionis rationem,ma-
aiBrmatio est prior negatione; sed esse unum gis tamen ad iilam accedit quam negatio di-
est esse hoc, et non esse non hoc; ergo divi- visionis, quam dicit indivisio unius; ergo
 ,

SECT. VIII. AN DIVISIO ENTIS IN UNLM ET MOLTA SIT PRIMA OMNIUM. 137
multo rainus necesse est ut in prsesenti divi- claratur, quia essentia est, qute constiluit ens
sio sit prior natura sua indivisione. Et ideo in quantum ens ; ergo prima diversitas es-
D. Thomas, 1 part., qusest. 11, art. 2, ad 4, sentiarum ut sic, est etiam prima divisio entis
recle docuit, divisionem esse priorem unitate, in quantum ens est ; sed una essentia ut es- ,

non simpliciter, sed secundum rationem nos- sentia, differt ab alia, quatenus illa est tantse
tree apprehensionis. perfectionis essentialis, alia vero majoris vel
4. Comparando ergo hsec duo secundum minoris, et hsec est prima ratio, qua posita,
se, et ex natura sua, sicut unitas multitudine, et praecisis omnibus aliis, raanet diversitas es-
ita indivisio est prior divisione; quoad nos sentiarum, et illa ablata non manet ; hoc au-
vero dicilur prior divisio indivisione, quia, tem genus diversitatis primo ac per se repe-
cum indivisio cognoscatur ut negatio ne- ,
ritur inter essentiam infinite perfectam, et
cesse est ut prius apprehendatur id cujus est omnes alias finilas ; ergo prima divisio enlis
negatio, quia semper quoad nos affirmatio est illa in fiuitum et infinitum. Altera vero
antecedit negationem hoc autem intelligen-
; pars antecedentis patet ex supra dictis quia ,

dum erit de indivisione sumpta formaliter illa duo membra, scilicet, unum et multa, ut
pro negatione, vel pro fundamento negationis, possint dividere ens, oportet ut sequivaleant
juxta varios modos explicandi indivisionem divisioni entis in unum simpliciter, et uuum
unius, quod supra tractavimus. Et eodem tantum secundum quid , vel in unum per se,
modo loquitur Aristoteles, lib. 10, text. 6, de et unum per accidens ; sed hajc divisio for-
uno seu indivisione ejus respectu multitudi- maliter sumpta, est divisio entis ut unum esl;
nis ; ait enim multitudinem esse ratione pri- ergo. Quod^si quis contendat etiam ens ut,

orem propter sensum , in quo ultimo verbo ens posse dividi per illos duos modos unitatis,
satis declarat se loqui de prioritate quoad idem polerit redire argumentum ; sic enim
nos, et ita exposuit ibi D. Thom. , lect. 4. ista divisio erit quasi denominativa (ut sic di-
Et declarat id intelligendum esse de mul- cam),nam erit divisio per proprietatem entis;
titudine ratione divisionis tantum; nam, si cum tamen prior sit essentialis seu per mo- ,

sumatur multitudo secundum totum id dos per seprimo et essentialiter contrahentes

quod est de ratione ejus, sic etiam quoad ens.
nos multitudo est posterior, quia nihil aliud 2. At vero Thomistae conlendunt, primam
cst (inquit) quam aggregatio unitatum. Unde, divisionem entis esse in unum et multa, seu
licet ea, quai sunt divisa, multa sint, non ha- in ens per se, et per accidens. Ita tenet Son-
lent tamen ralionem multorum, nisi postquam cin., 10 Metaph., q. I, qui hoc tribuit D.
huic et illi attribuitur quod sit unum. Thomee, 1 part., q. 11, art. 2, ad 4, et in 1

d. 24, q. 1, art. 3, quoniam dicit, quodprimo

SEGTIO VIII. cadit in intellectu esse ens, secundo divisio-

An divisio entis in unum et multa tit prima om- nem, tertio unum, quarto multitudinem. Fun-
nium. daraentum est, quia unum est prima passio
adsequata enlis ut ens est, conveniens illi

Scotus, in i, dist. 8, quajst. 3, et in

i. etiam ut abstrahit a finito vel infinito; ergo
Quodl., qusest. 5, art. I, negat hanc esse pri- prius convenit enli, quam finitum vel infi-
mam divisionem entis, sed aliam ,
qua divi- nitum. Sed imprirais ex loco illo D. Tho-
ditur ens in finitum et in infiniturn, quia hsec mae nihil potest colligi, quia ibi non trac-
duo membra contrahunt formaliter ens in tat de comparatione divisionis entis in unum
quantum ens alia vero contrahunt ens in
; et multa ad alias divisiones entis sed de ,

quantum unum; ergo prior est illa divisio
quam Consequentia patet, quia, sicut
haec.
prior ratio entis quam ratio unius, ita etiam
prior est divisio, quae convenit enti ut ens,
quam quoe convenit enti ut unum est; illa
enim divisio quasi per se primo convenit enti,
hsec vero per se secundo ; sicut si in horaine
esse possent varii modi rationalitatis et risibi-
litatis, prior esset divisio hominis per
, quarn per modos risibilitatis.
rationalitatis
Antecedens vero quoad primam partem de-
modo et ordine quo a nobis concipiuntur
unum et multa. Ratio etiam illa nullius est
momenti, quia, ut recte fiat comparatio, non
est facienda inter unura, ut est adaequata
passio entis, et modos contrahentes ens ; sic
enim non negaret Scotus, unum priusconve-
nire enti quara finitum et infinitum, velalios
similes raodos, sicut proprietas adaequata ge-
modos neri, et convertibilis cum illo, prius ratione
intelligitur ei convenire, quam differentiae in-
feriores contrahentes, quia talis proprietas
 ,

T
138 DISPUTAT. IV. DE UNiTATE TR, UN SCENDENTALI IN COMMCNI.
illi secundum se, et prcecise eonvenit, difie- 4. In hac qusestione supponere oportet
rentia vero contrahens convenit ratione infe- sermonem esse de ente reali, nam ens ratio-
rioris. Imo, etiam si modi contrahentes ens nis, ut in superioribus dictum est, non habet
inter se oppositi disjimctim sumantur et tri- communem conceptum, nec realem conve-
buantur enti per modum unius proprietatis nientiam cum ente reali, et ideo divisio entis
complexa?, scilicet, finitunivelinfinitum, etc, in ens reale et rationis non recte inter divi-
adhuc iinum, ut est proprietas adcequata et siones entis numeratur, quia illa magis est
incomplexa, censenda erit ratione prior, vel divisio nominis quam rei hic vero non agi-
;

hoc ipso quod simplicior est, et secundumse
magis adsequala, et minus pendens ex alte-
rius conceptione. Eo vel maxime quod, ut
supra dixi, ha?c preedicata complexa, seu dis-
juncta revera non sunt proprietates entis in
quantum ens, qnia essentialiter dividunt ip-
sum ens. Ut ergo proprie fiat comparatio,lo-
qui oportet de uno secundum determinatos
modos unius, et hoc modo non procedit ra-
tio facta, ut per se constat.
3. Aliter ergo Javell.,tract.
den., c. 1, varias proponens divisiones entis,
primam dicit esse in
cundam, enlis realis, in
accidens; tertiam, in absolutum et respecti-
vum quartam (quee est tertia entis realis) in
;
unum et multa quintam, in quinque trans-
;
cendentia ultimam, in finitum et infinitum,
; quod diximus, non esse hujusmodi ens in illa
quem ordinem divisionum nullis rationibus
mus de variis significationibus ejusdem vo-
eis, sed de diversis modis quibus conceptus
rei significatas per vocem reipsa determinari
seu conlrahi potest. Denique hic solum agi-
mus de divisione entis, quod supra diximus
esse proprium melaphysicae objectum; lioc
autem non estens, ut abstrahit ab ente reali,
et rationis, sed ens reale tantum.
o. Rursus eadem ratione asserendum est,
hujusmodi divisiones non esse intelligendas
1 de Transcen- respecdi entis, ut clividitur in ens per se et
per accidens, sumendo ensper accidens stricte
ens reale et rationis; se- pro ente omnino per aggregationem ; nam,
unum per se e? per ut supra etiam ostensum est, hujusmodidi-
visio non est alicujus communis conceptus,
sed vocis tantum secundum analogiam im-
perfectam alicujus proportionalitatis.Propter
latitudine acceptum aclsequatum objectum
,

confiimat. Id vero quod ad prassentem dis- hujus doctrinee, sed solum ens reale per se,
sensionem spectat, scilicet. quod duas illas eo modo quo possit habere aliquam unitatem
divisiones comparando, scilicet, in unum et rationis seu conceptus in rebus fundatam,
multa, et finitum etinfinitum, illa sit prior, ratione cujus sit capax, et proprietatum, et

hac apparenti ratione probat, quia ens non divisionum realium. Atque hinc fit, si divisio
dividitur in finitumetinfinitum, nisi in quan- illa entis in unum et multa sumatur in eo

tum bonum ; sed alia divisio, ut dictum est, sensu, in quo coincidit cum preedicta divi-
datur de ente in quantum est unum. Ergo sione entis in per se et per accidens, sic qui-
heec est prior illa, sicut passio unius prior est dem posse dici priorem divisione entis in
passione boni. Major patet, quia finitum et finitum et in infinitum, eo modo quo divisio
infinitum dividunt ens secundum varios gra- seu eequivocatio vocisin omni doctrina expli-
dus perfectionis; ergo dividunt illud ut per- canda prius est quam res ipsa dividatur, quo
fectum ergo ut bonum
; nam perfectum et ; sensu etiam illa divisio in ens rationis et rei,
bonum idem sunt. Unde etiam Scotus, quo- potest dici prima. Proprie tamen loquendo
niam existimat esse posse aliquod ens reale, de divisionibus realibus contrahenlibus, seu
quod perfectionem nondicatformaliter, aliam dividentibus objectum adeequatum hujus
divisionem pramittit, dicens, ens primo di- non potest in hoc ordine com-
scientiee, illa
vidi in quantum etnonquantum, quantitate, putari, magis quam divisio entis in reale, et
scilicet, perfectionis, et postea ens quanlum rationis, quia in ea etiam vox tantum com-
dividit in finitum et in infinitum ; ergo ex munis est, non autem conceptus, ut osten-
ejus scntentia dividitur hic ens, ut quantum sum est.
seu perfectum. Iu quo etiam significare vide- Superest ergo ut comparemus divisio-
6.

tur Scotus priorem esse divisionem illam in nes has quatenus in eis dividi potesl ens
absolutum etrelalivum, quia solumensrelati- rcaleac perse, communissime sumptum. Pos-
vumvocaturabipso nonquantum,quiarelatio sunt autem comparari hee divisiones, vel in
ut ?ic non dicit perfectionem. Unde conse- univcrsalitate; sic enim una divisio potest dici
qucntei fit,solum ens absolutum dividiinfini- prior alia, quia est universalior, et altera ali-
tuni etin infinitum,quod etiam Javell. docet. quo modo sub illa continetur ; vel in majori
 ; ;

SECT. VIII. AN DIVISIO ENTlS IN UNUM ET MULTA SIT PMMA OMNIUM. 139
diversitate , et distantia inter membra divi- nam in rebus creatis,nullum infmitum polest
dentia; sic enim illa divisio potest dici prior, esse absolute loquendo, quod nonpotius sim-
in qua membra dividentia primario magisque pliciter finitum sit. Intra Deum autem , quic-
inter se distant; vel denique comparari pos- quid in ipso est, simpliciter et essenlialiter
sunt in habitudine membrorum dividentium est infinitum, quamvis secundum prsecisos
ad ipsum divisum sic enim illa divisio di-
; noslros inacleequatosconceptus possit aliquid,
cenda videtur prior, in qua membra dividen- preesertim relativum, concipi infinitum tan-
lia magis per se ac formaliter contralumt di- tum in aliquo genere, non concepta in eo
visum secundum propriam rationem forma- distincte infinitate simpliciter, quod nihil ad
lem ejus, ut argumentando pro utraque prsesens refert. Hinc ergo patet assertio posi-
sententia citata declaratum est, nec apparet ta, quia prima divisio datur per primam di-
qua alia ratione possit una divisio dici alia versitatem, quse est inter Deum et creaturas
prior. secunda autem non ita, nam sub uno mem-
7. Ex bis ergo tria videntur posse proba- bro illius continentur Deus et plures creatu-
biliter dici in bac dissensione : primum est, ree, quae simpliciter, et in toto rigore, unum
quoad universalilatem, neutram liarum divi- per se sunt; sub altero vero aliee tantum crea-
sionum esse priorem altera utraque, enim ; turee, quse illo modo non sunt per se entia;
ambit totam latitudinem
est adeequata enti, et magis autem distant inter se Deus et creatura,
ejus, neque ullo modo una sub altera conti- quam distare possitquselibet ratio entis creati
netur, aut est subdivisio illius hoc per se ; ab alia rationeetiam creata vel saltem com-
notum est, quia utriusque divisum est unum muni Deo nam illa infinite sim-
et creaturis ;

et idem, ut supponiruus, et inutraque, mem- pliciter dis*tant ; hsec vero minime. Explica-
bra dividentia includunt conlradictionem im- tur hsec ratio in hunc modum, quia illa duo
mediatam, qua exbauriunt divisum. Et boc membra entis in unum et multa, solum diffe-
quidem manifeslum est in divisionc entis in runt juxta majorem vel minorem unitatem
unum et multa. De divisione autem in ens ipsius entis, et quantum est ex vi illius divi-
finitum et infinitum, juxta opinionem Scoti, sionis non magis distant inter se illa duo
non est res ita clara; nam ipse cum multis membra, quam distet unitas exercitus, verbi
aliis inveniunt duo membra
medium inter illa gratia, ab unitate hominis, nam, licet alia en-
quorumdam entium realium, quee nullam di- tia possint per se magis distare in unitate,
cunt perfectionem, et ideo ipse Scotus, ut su- tamen ex vi illius divisionis illa major diver-
pra dicebam, aliam divisionem preemittendam sitas non explicatur, sedpreedictasufficit; sed
putavit entis in quantum, et non quantum, multo magis distant inter se ens finitum et
ut solum ens quanlum possit adeequate dividi infinitum, quam unitas per se et per accidens
in iinitum et in infinitum; unde consequenter ut sic ergo in hoc sensu illa divisio est prior,
;

fit, hanc divisionem sic explicatam esse mi- utpote declarans summam atque primariam
nus universalem, quam sit alia in unum et entis diversitatem seu distantiam.
multa nam illud ens, quod dicitur non quan-
; 9. Ex quo infero, idem judicium ferendum
tum , sicut est ens, ita et unum existit. Ego esse de divisione entis in increatum et crea-
tamen suppono, contrariam doctrinam esse tum, etin ens per essentiam et per participa-
veriorem, nullumque ens reale esse, quod ex tionem, vel in purum actum, et ens potentiale
proprio ac formali conceptu quantum non aliquo modo ; omnes enim hee divisiones
sit, et consequenter vel finitum, vel infinitum, in re coincidunt , et sub diversis conceptibus
aut simpliciter, autin proprio genere, de quo negativis seu connotativis, declaraut eamdem
infra dicemus , ostendendo omne ens dicere entis partitionem et diversitatem. Et eadem
abquam perfectionem. ratione existimo, hanc divisionem esse prio-
8. modo dicta divisione
Dico secundo, in rem divisione entis in substantiam et acci-
entis,membra dividentia magis inter se dista- dens, etiam si universalitate sint cequales;
re, primarioque differre, quam in altera di- quia magis distat, et primo diversum est ens
visione entis in unum et multa, atque lioc increatum a creato quam accidens distet a
,

modo preedictam divisionem esse priorem. substantia ut sic, seu a substantia creata, qnod
Suppono enim, infinitum in ea divisione sumi perinde est. Et eadem vel majore ratione
pro infinito in perfectione entitativa et essen- prior est illa divisio quam alia in absolutum
preesertim quia, ut alias constat, solum
tiali, et relativum, quia similiter priora duo mem-
hujusinodi infinitum est in rerum natura bra magis distant ac diversa sunt ; nam lota
 ;

140 DISPUTAT. IV. DE UNITATE TRANSCENDENTALI IN COMMUNI.

diversitas inter ahsolutum et relativum in ratio boni, ut est passio entis, supra perfectio-
creaturis salvatur ahsque infinita distanlia nem entis, dicemus postea. Quod vero divisio
imo illee dua3 rationes formales conceptee, illa in unum et multa, eo modo quo explicata

non sunt inter se ita diversee, quin possint est, formalius sit divisio unius ut unum est,
in eamdem simplicissimam rem coincidere, quam entis ut ens est, facile constat ex dictis,
saltem in Deo unde etiam illee dua3 rationes
; quia illa duo membra, ut possint dividere
non solum non distant ut ens creatum et in- ens per se, ita sumi debent, ut significent di-
creatum, verum etiam ex se neutra postulat versos modos unitatis: sive per unum signifi-
ut creata vel increata sit, ut in materia de cetur id quod ita est unum per se ut nuilo
Trinitate Theologi docent. modo sit per accidens unum, permuJta vero
10. Tertio dicendum est, si divisiones illee id, quod est simpliciter unum per accidens,
comparentur formaliter ad divisum, sic divi- licet aliqua ratione sitper se unum; sive per
sionem entis in infinitum et finitum, etiam unum significetur id, quod ita est unum, ut
esse priorem, respectu entis ut sic, quamvis in eo nullasit multitudo, etiam in potentia,

altera sit prior respectu unius, ut unum est. per multa vero omne ens, quod licet sit per
Hanc assertionem probat sufficienter funda- se unum, est aliquo modo multa saltem in ,

mentum adductum in favorem Scoti, quia potentia;iiisenim omnibus rationibus solum

modi significati per finitum et infinitum sunt describuntur diversi modi unitatis; constat
per se ac formaliter determinantes rationem autem varios unitatis modos formalius con-"
entis, seu essentiee ut sic; omnis enim essen- trahere unum, quam ens.
tia realis, hoc ipso quod realitatem essentia- 12. His ergo modis comparari possunt pree-
liter includit, intrinsece etessenlialiter
postu- dictee divisiones, nec nunc occurrit alia ratio
lat et perfeclionem aliquam essentialem, et vel causa, ob quam una divisio entis possit
modum seu gradura talis perfeclionis. Unde dici Unde etiam obiter constat,
prior alia.
etiam Cajetan., 1 part., queest. II, in princi- ordinem divisionum
illura quem Javellus ,

pio, dubitans cur prius egerit D. Thomas de ponit, nulla ratione niti aut fundari et pree- ;

perfectione et infinitate Dei, quam de unitate, sertim impropriissima est illa divisio, qua di-
respondel, quia illa duo continentur intra la- vidit ens in sex transcendentia (de aliisenim
titudinem preedicamentorum quidditativorum, jam satis dictum est) ; cum enim transcen-
unitas vero ad passiones entis speclat. Sicut dentia omnia sequalia sint inter se, et cum
in Deo prius secundum rationem est, quod ente convertantur, non potest proprie illa

sit perfectus et infinitus in essenlia, quam dici divisio entis, sed est annumeratio quee-
quod sit unus, quia iJla duo nostro modo in- dam tum entis, tum eorum quee ipsi enti per
telligendi significant formalissiraam talis es- se et adeequate insunt.
constitutionem, ita in ente creato talis
sentiee 13. Ultimo inquiri bic poterat, an multi-
ac tanta uniuscujusque perfectio essentialis tudo seu numerus ut sic dicat unam forma-
quam unitas ejus; ergo in communi
prior est, litatem realem, et an in lioc sit aliqua dif-
respectu entis formalior ac prior est divisio ferentia inter multitudinem transcendenta-
ejus per modos essentiee primo et sumrae di- lem, et numerum qui ponitur species quanti-
versos, quales significantur illis vocibus, fini- tatis; sed de hac re dicemus infra commodius
tum et infmitum, quam divisio per modos de quantitate disputantes.
unitatis.
SECTIO IX.
Neque contra hoc obstet Javelli ratio;
11.
Vtrumunitas transcendentalis situnitas numerica,
negatur enim finitum aut infinitum dividere
vel qusenam illa sit.
ens in quantum bonum, formaliter loquendo
de bono , ut est passio entis ,
quia, ut infra \ . Duplici sensu tractari potest heec quees-
videbimus, babere perfectionem aliquam ut tio juxta duplicem acceptionem unitatis nu-
sic non est passio entis realis, sed essentia; meralis, scilicet, vel pro unitate quantita-

nomine enim essentialis perfectionis nihil tiva, vel pro unitatesingulari; sic enim dixit
uliud significatur, quam ipsamet rei essentia, Aristoteles, 1. 3 Metapli^s., textu 14: Unum
qua?, ut non sit ficta, sed realis, aliquid per- numero an singulare dicas niJiil interest ; ete-
fectionis formaliter esse debet; nam si sit nim hoc modo singulare exponimus, quod'nu-
essentia infinita simpliciter, seipsa est summa mero est unum. Juxta Iias ergo duas accep-
perfectio; si autemsitfinita, est aliqualis par- tiones, duee queestiones vel opiniones trac-
ticipatio illius perfectionis. Quid autem addat tandee sunt.
 SECT. IX. QUALIS SIT UNITAS TRANSCENDENTALIS. 141
quantitatem nihil addere substantiaa conse- ,
Varice sententice de unitate quantitativa. quenter aiunt, unum transcendens, et quod
2. Frima opinio fuit Avicennce quam re- est principium numeri, nihil inter se distin-
,

ferunt D. Thomas, 1 part., q. 11, art. 1, et gui, quod multis ratiombus conatur defen-
in 1, dist. 1-4, q. \, art. 3, et 4 Metaph., dere Greg., in 1, dist. 24, qusest. 1 et 2. Non
lect. 2, et ibidem Comment., com. 3, qui as- quod putet, omne unum esse quantum , sed
quan-
seruit unitatem, quse provenit entibus a e converso, quia putat omne unum esse tran-
titate, esse ipsam unitatemtranscendentalem scendens, et unum quantitativum nihil aliud
rerum unde conclusit, unum addere supra
;
esse quam unum transcendens in substantia
ens quantitatem. Quse sententia sic universe vel accidentibus materialibus. Sed de distinc-
sumpta plane falsa est, tum quia vel oporte- tione quantitatis a re quanta alibi dicendum
bit dicere nulla esse entia nisi quanta, vel est nunc supponimus quantitatcm habere
;

unitatem non esse passionem entis adsequa- entitatem distinctam a reliquis. Quo suppo-
tam, sed propriam entiunumaterialium; tum sito,sententia Durandi hacratione confirmari
etiam quia in ipsismet materialibus et quan- potest; nam ens et unum transcendens con-
tis entibus existit propria unitas et integritas, vertuntur ; ergo de quocumque unum dicitur,
quam unumquodque ens inseipsohabet, quse aliud etiam praadicatur ; sed quantitas est
non est formaliter a quantitate, licet non sit ens ; ergo est unum transcendens ; non est
sine quantitate, ut est sectione 3 tactum, et autem unum transcendens, uisi sua unitate
in disputatione sequente, et in disputatione quantitativa ; ergo illa sub unitate transcen-
etiam de quantitate iterum dicetur. dentali continetur. Alioqui oporteret fingere
3. Si autem hsec opinio solum assereret, duas unitates in una quantitate , aliam tran-
unitatem quantitatis esse unam ex unitati- scendentalem, aliam quantitativam, quod su=
bus transcendentalibus, haberet apparentem pervacaneum est, et vix potest mente con-
aliquam probabilitatem. Nam, sicutenscom- cipi.

mune est quantitati et cseteris preedicamen- 5. Hanc vero Avicennse sententiam impro-

tis, ita et unum

transcendens commune est bant Aver. supra, et D. Thomas, qui conse-
omnibus illis uncle, sicut ens determinatur
;
quenter docent, unitatem quantitativam hoc
ad singulaprsedicamenta per propriosmodos differre a transcendentali, quod aliquid posi-
entitatis, et ens transcendens, ut inclusum in tivumetreale enti addit, quod non addit uni-
singulis prsedicamentis, niliil aliud est quam tas transcendentalis. Ex quo aliqui eliciunt,
tale vel tale ens , ita unum
transcendens de- unitatem quantitativam addere ipsi quantitati
terminatur ad singula prsedicamenta per tales aliquid positivum, et hoc modo differre ab
modos unitalis, et unum transcendens ut in- unitate transcendentali ipsiusmet quantitatis,
clusum iu singulis prsedicamentis nihil aliud et rationc illius positivi esse principium nu-
erit quam tale vel tale unum. Ergo nnitas meri, qui ponitur species quantitatis, cum ta-
transcendens in quantitate nihil aliud est men multitudo transcendentalis propriam et
quam unitas, quamquantitasnaturasua
talis realem speciem entis eonficere non censeatur.
postulat. Ergo hoc modo videtur dici posse lta tenet Javel., 4 Metaph., qusest. 8, cum
nnitatem quantitativam non distingui a trans- Capreol., in 1, dist. 24, quaest. unica, ubi va-
cendentali, non quia cum illa convertatur, ria loca D. Thomse adducit, et potissime in
sed quia est pars qusedam subjectiva ejus, hoc fundatur, quod si unitas quantitativa non
ad eum modum quo dici etiam potest quan- esset aliquid positivum prseter indivisionem*
titas non distingui ab ente. Et hoc modo do- negativam quantitalis, nec numerusquantita-
cuit illam sententiam Durand., in 1, dist. 24, tivus esset certa aliqua species realis, nec es-
q. 2, qui consequenter ait, in sigriulis praedi- set ulla ratio constiluendi illum numerum in-
cameutis posse distingui speciales modos ter rerum, potius quam numerum
species
unitatis et multitudinis, non tamen esse pe- quorumvis enlium. Si autem quseras quid-
culiaria nomina imposita ad hsec significan- nam sit illud quod addit unitas supra quan-
da, nisi in quantitate, quia ratio divisibilita- titatem, respondere videtur Capreol., in ex-
tisseu continui divisibihs, ex cujus divisione plicatione primse conclusionis , in quantitate
resultat numerus, ut dicitur 3 Physic, cap. 7, duo esse distinguenda, scilicet, formam con-
peculiari modo reperitnr in quantitate. tinuitatis, et esse quod talis quantitas continua
Atque hoec sententia procedit distinguen-
4. dat subjecto ; et significat unitatem acldere
do quantitatem a re quanta nam qui putant ; supra quantitatem hoc posterius esse : Quia
 ,

142 DISPUTAT. IV DE UNITATE T RANSCENDENTALI IX COMMUNI.

forma (inquit) continuitatis est divisibilis in tatis, sed de quodam aiio distincto a quanti-
rnulta, et ideo non oneretur dici unitas, de cujus tate et existentia ejus , lioc sane nulla indi-
ratione est indlvisibilitas ; sed esse quod illa get refutatione, quia est merum commentum
forma dat sv.bjecto, dicitur tmitas, quia id sine fundamento confictum. Et prseterea
nullo modo est divisibile, quia, forma illa
si quomodocunque explicetur illud esse , non
vel subjectum dividatur, esse primum non re- potest esse indivisibilius ipsa quanlitate ,

manet, nec dividitur sed qucelibet pars divisi , quia , sicut tota quantitas dat esse toti sub-
liabet novum esse, et non habet illudquodpius. jecto, ita pars quantitatis parti subjecti, ne-
Citatque Avicen., 3 Metaph., c. 2, dicentera, que ex partiali quantitate, quse est in una
nnitalera substantialiter esse ipsum quod non parte subjecli, provenit aliquid esse quod sit

dividitar. Uude signifieat Capreol., hoc positi- in aliis partibus subjecti , neque e converso ;

vum, quod addit unitas quantitativa supra illud ergo esse debet necessario coextendi ipsi

quanlitatem esse ab illa realiter distinctum.

,
quantitati , nec potest esse indivisibile magis
JEgid. vero eadera dist., q. 2, dub. 2, eam-
, quam ipsa. Praecipue cum materiale sit et

dera tenens opinionem, de additione posiliva corporeum, et in subjecto divisibili. Nec ve-
sentit illud additum solum ratione distingui
, rum est quod Capreolus ait, formam continui-
hoc modo. quod quantitas quatenus extendit tatis non posse clici unitatem, quiaindivisibi-

parles substantia?, dicatur quantitascontinua, litas est de ratione unitatis ; in superioribus

quatenus vero perficit subslantiam, nulla ha- enim a nobis probatum non indivisibili-
est ,

bita ratione partium , dicatur unitas. Alii tatem , sed indivisionem tantum esse de ra-
vero dicunt, unitatem quantitativam addcre tione unitatis , et ideo nihil repugnare ut
supra quantitatem rationem mensura' , ex forma unitatis, id est, in qua fundatur uni~
D. Thoma , 1 part. ,
qua?st. 11 , art. 2, et 4 tas, divisibilis sit, dummodo sit indivisa. Heec
Metaph., lect. 3. ergo Capreoli declaratio nulla ratione sub-
6. Sed ha?c sententia falsa sine dnbio est, sislit.

ut Hervaeus, Thom. de Argent., Durand., 7. Alia etiam distinctio JEgidii nulla om-
Greg. et alii notarunt, dicta dislinctione. Nam nino est, nisi tantum in vocibus, tum quia
distinctio illa, quam fingit Capreol., com- quantitas non aliter perficit substantiam
mentitia est, et plane inintelligibilis. Tum quam extendendo illam in partes tum etiam ;

quia esse, quod dat quantitas (juxta veriorem quia est repugnantia dicere, quautitatemha-
sententiam) , non est res distincta ab ipsa bere rationem unitatis numeralis, quatenus
quantitate actuali et reali, ut infra generatim abstrahit a partibus ; nam de intrinseca ra-
dicetur ; tura etiam quia, esto esset distinc- tione hujus unitatis est, ut sit in subjecto
tum , non tamen in quantitate magis distin- quanto et habente partes, et fere hoc solum
guetur, quam distinguatur in albedine forma additsupra unitatem transcendenlalem. Alia
albedinis ab esse quod dat subjecto, vel in denique expositiode ratione mensurse facile
forma lapidis ipsa forma ab esse quod dat refellitur, tum quia ratio mensura; non per
materiae ; ergo vel haec distinctio non satis est tinet per se prirao ad unitatem, sed conse-
ut unitas quantitatis dicatur aliquid addere quitur illam, ut recte D. Thomas docet, lib.

supra quantitatem, vel idem dicendum est de 4 Metaph., lect. 8, et lib. 40, lect. 2. Tum
unitate albedinis cujuscunque alterius , et etiam quia hfec ralio mensurse, si quoad ap-
formce creatce , admisso
; tnm preeterea quia tiludinem, qua3 in re ipsa est, considcretur,
illo esse distincto a quantitate, sine funda- eadem proportione reperitur in uno trans-
mento fingitur esse indivisibilius ipsa quan- cendentali respectu multitudinis, qua est in
titate; qnisenim credat, diviso ligno, insingu- uno quantitativo respeclu numeri quantitatis;
lis manere eamdem quanti-
partibus divisis si vero considerelur quoad usum hominum,
tatem quse antea erat, et non manere idcm id parum refert ad ralionem unitatis prout in
e;se quantitatis, quod ipsa quantitas confere- se exislit. Denique contra totam hanc sen-
bat? Non est enim major ratio corruptionis tentiam faciunt tum Arislotelis lestimonia,
unius quam alterius; imo omnes etiam, qui tumrationes omnes, quibus supra probatum
sentiunt esse distingui realiter a forraa a qua est, ralionem unius in negatione positam
provenit, sentiunt, saltera naturaiiter, ct per esse ; iliaenim omnia eadem proportione in
potenliam ordinariam esse inseparabile ab uuitate numerali seu quantitativa procedunt,
illa, ipsa manente. Quod si fortasse Capreolus ut patet ex Aristotele, 1. 5 Met., text. II, et
dicat se non loqui de esse existentioe quanti- 1. \0, a principio, et ex ratione supra facta,
 SECT. IX. QUaLIS SIT UNITAS TRANSCENDENTALIS. 143
quia, postquam quis finxerit entitatem, seu alii auctores citati, et Soncin., lib. 10 Me-
rationem positivam, quam addat hsec unitas taph., qusest. 2; Soto, in Prsedic, cap. de
supra quantitatem, mente vel reipsa in-
si Quant., Ethoc probant raliones factce
q. 1.

telligat eam separari, et manere solam quan- coutra Capreolum et alios. Et patet etiam,
titatem indivisam, intelliget manere quanti- quia hsec unitas est transcendentalis respectu
tatemunam; ergo, quicquid additur, super- quantitatis ; ergo est ejusdem rationis in illa,
flue et sine fundamenloaddilur. cujus est m
aliis rebus; sicut ergo in aliis en-

tibusunitas est uniuscujusqueentitas indivi-

Vera ratio unitatis quantitativtv declaratur. sa, ita in quantitate unitas ejus est ipsamet

8. Advertendum ergo est, ul tam res ipsa, quantitas, seu continuitas quantitatis ut in-
quam sententia D. Thomse in hac parte in- divisse. Dices : divisa quantitate continua ,

telligatur, quod supra, in fine sect. 3, dice- amittitur ejus unitas quantitativa, et resullat
bamus, in substantia materiali posse consi- numerus, ut dicitur 3 Phys., et tamen non
derari intrinsecam et entitativam unitatem, amiltitur unitas transcendentalis ,
quia, ut
et accidentariamdenominative convenientem supra dicebamus, manet eadem entitas in
illi ex affectione quantitatis unde fit ut quan-
; singulis partibus divisis, quam in continuo
titas ipsa considerari posset, vel ut in se una habebant; ergo sunt diversse unitates. Res-
est, vel ut ratione illius redditur unum id pondetur negando minorem, quia, licet par-
quod peripsam afficitur. Quo supposito, di- tesdivisse retineant eamdem entitatem quam
cendum imprimis quoad hanc partem est, ut partialem habebant in continuo, tamen
unitatem transcendentalem non esse unita- simpliciter entitas continuinon erat posita in
tem quantitativam, quse denominative et ac- illis sed etiam in unicne ea-
solis partibus,
cidentarie convenit substantise materiali me- rum termino quo copulabautur, vel polius
et
dia quantitate. Hoc patet ex supra dictis, quia in toto illocomposito, quodex his omnibusre-
ueque in aliis rebus unitas transcendentalis sultabat, cujus unitas tam quantitativa quam
in hoc consislit, ut per se neque in
constat, transcendentalis consistebat in toto illo ut
ipsametsubstantia, vel quacunqne alia forma indiviso; unde illa unitas ideo perdivisionem
materiali, ut ex dictis in sect. 3 constat. Nam deslruitur^ quia non manet eadem indivisio
transcendentalisuuitas estmaxime intrinseca quse antea erat, et quiatotum illud in ratione
unicuique enti, et convenit ex vi solius enti- cujusdam totius dissolvitur.
tatis adjuncta negatione, ut ostensum est, 10. Secundo infertur ex dictis, unitatem
unde remota quantilate inteliigitur intnnse- quantitativam seu numericam, quatenussub-
ca unitas entitativa transcendentalis in sub- stantise denominalive convenit, addere supra
slanlia etiam materiali. Et confirmatur, quia substuntiam rem positivam sub negatione,
substantia, ut est una per quantitatem, sim- scilicel quantitatem ipsam curn indivisione.
pliciter loquendo, est una per accidens in Ita intelligendum puto D. Thomam idque ;

genere entis, cum constet ex rebus diver- recte annotavit Fonseca, lib.5 Met.^c. 13, q.
sorum prEedicamentorum ; substantia au- 3., sect. 3, ex eodem D. Thoma,4 Met., lect. 3.
lem, ut est una transcendentaliter, non est Et patet facile quia, sicut substantia est
,

una per accidens, sed per se, alioqui sub- quanta per quantitatem sibi adjunctam, ita
stantia materialis non posset habere in pro- etiam est una quantitative propter unam
prio genere unitatem per se, quod est valde quantitatem, quam in se habet; item hinc
absurdum. Et hoc etiam probant recte argu- ssepe fit ut substanliaL', quae in suo genere non
menta quse Gregorius in pra?dicto loco ad- habent transcendentalem unitatem, aliquo
ducit. modo dicantur unum quantitative ratione
Deinde dicendum est, in qnantitate ipsa
9. quantitatis, quomodo una virga dicitur, quae
unitatem, qua ipsa una est, non esse aliam a partim est viridis, partim sicca.
transcendentali explicata ad tale ens, scilicet, 11. Tertio tandem constat ex dictis, quo-
quantitatem hoe etiam recte probant argu-
; modo se habeat unitas transcendens ad uni-
menta Durand., et quse adduximus inter re- tatem quantitalivam; in nullo enim sensu
ferendam ejus sententiam. Atque ex his se- sunt idem convertibiliter, ut evidenter pro-
quitur primounitatemnumeralem seu quan- bant supra adducta. Si tamen loquamur de
titativam respectu quantitatis nihii addere unitatequantitativasecundum se, seurespectu
preeter indivisionem, quae solum est negatio quantitatis, sic se habent sicut inferius et
qusdatn , ut supra diclum est. Ita tenent superius ; nam ostensum est unitatem quan-
 :

144 DISPUTAT. IV. DE UNITATE TRANSCENDENTALI IN COMMUNI.

titativam esse quamdam traascendentalem multitudo seu numerus transcendentalis con-

unitatern, quamvis non omnis unitas trans- fici potest ; individua vero vel singularis di-

cendentalis sit etiam quantitativa. Unde citur, quatenus uttalis est, incoramunicabilis
unum transcendens reperitur in omnibus est inferioribus multis, in quo differt ab uni-
pra?dicamentis; unitas vero quantitatis in tate formali, tam specifica, quam generica.
solo uno prffidicamento. Si vero loquamur de hanc unitatem singu-
Dicit ergo ha?c opinio,
unitate quantitativa, ut accidentaliter et de- larem propriam et realem esse passionem
nominative convenit substantia?, vel aliis entis, seu unitatem transcendentalera. Fun-
matevialibus accidentibus per quantitatem, damentum esse potest, quia unitas transcen-
sic differt ab unitate transcendentali nam ; dentalis, qua3 est passio entis realis, esse de-
ha?c est intrinseea,, et per se comitans entita- bet unitas realis ;sed in rebus nulla est uni-
tem rei ; illa vero est quasi extrinseca, qua- tas realis preeter uuitatem numeralem ac sin-
tenus adjuncta est per aliam entitatem. Quia gularem ; ergo illa sola est adasquata passio
vero etiam h.a?c unitas numeralis, respectu entis ; ergo illa sola est unitas transcendens.
substantia?, realis est, ideo necesse est ut ali- Et conhrmatur, nam ha3C unitas convertitur
quo modo sub transcendentali contiueatur; cum ente reali nam orane id, quod hoc mo-
;

continetur autem eo modo quo substantia ut do unum est, ens reale est. Quamvis enim
quanta sub ente continetur ; sicut ergo sub- ens rationis possit dici unum numero, et sic
stantia adjectione quantitatis accidentaliter distinguantur a dialecticis genera, species et
quanta est, etex utraque resultat ens quod- individua in ipsis entibus rationis, tamen il-
dam per accidens compositum, ita accidenta- lud est quasi ajquivoce per solam extrinse-
liter etiam una est, et illa unitas, quce ex cam denominationem; proprie tamen et in
utraque resultat, est etiam per accidens, et rigore loquendo, quicquid simpliciter ununi
proportionata tali composito, et respectu il- numero est, ens realeest; et e contrarioomne
lius est transcendenlalis, quamvis respectu etiam ens reale singulare est, et consequen-
substautiai accidentalisAtque ex his etiam sit. ter unum numero, quia non dicitur ens reale,
constat, eamdem proportionem inter se ser- nisi quod est in rebus, seu quod est capax
varenumerum quantitativum, et mullitudi- realis esse ; sed in rebus nihil est nisi singu-
nem,quam servant unum numerale et trans- lare, neque aliquid est capax existentia? rea-
cendens. Quid vero dicendum sit de ratione lis, nisi res individua ; ergo ens reale et
numeri, an, scilicet, proprium genus et spe- unum numero, seu singulare, convertuntur ;

ciem entis constituat, et an in hoc differat a ergo pra^dicta unitas singularis est unitas
multitudine, dicendum inferius est de quan- transcendens, seu passio entis.
titate tractando. 13. Ha3c vero sententia si communem lo- ,

quendi et concipiendi modum attendamus,

Confertur unitas transcendentalis
singulari.
12. Secunda sententia hoc loco examinanda
est quorumdam, dicentium unitatem
cendentem esseunitatem individualem unius-
cujusque singularis entis, qua3 dici etiam so-
let unitas numeralis, diversa significatione
ab ea quoe in proecedente opinione tractata
est ibi enim sumebatur unitas numeralis
; genere et specie agere, quia liwc insunt enti,
pro illa, quasest principium numeri quanti-
cum difficilis ac singularis videri potest. Nam im-
primis Aristoteles, 5 Metaph., cap. 6, text.
11 , inter unilates entis non solum ponit uni-
trans- tatem singularem, sed etiam specificam, ge-
nericam et analogam, et universaliter ait
Qucecunque non liabent divisionem, in quantum
non habent, sic unnm dicuntur. Et lib. 4, text.
6, hinc colligit ad metaphysicam pertinere de
scilicet tanquam comprehensa inter passio-
,

tativi. Nam, quia cognitio nostra a sensu in- nes ejus non comprehenduntur autem nisi
;

cipit, et per sensuiu solum numerare possu- quatenus sub unitate continentur. Pra3terea
mus ea, qua? magnitudinem liabent, ideo adasquata passio alicujus communis objecti
harum rerum raultitudo specialiter numeri non solum convenire debet inferioribus con-
nomen accepit, et ideohoc speciali modo di- tenlis sub tali objecto, sed etiam ipsi com-
citur unitas fundata in quantitale, unitas |nu- muni objecto secundum se et formaliter sum-
merica. Hic vcro latius sumitur unitas nu- pto; ergo esse unum non tantum singulis en-
merica prout distinguilur contra genericam tibus,sed etiam enti, ut sic, convenire debet;
vel specificam^et reperitur in quolibet ente sed ut sic non est unum numero, sed solum
singulari,etdiciturnumeralis, quatenusex ea analogice et rationeformali; ergo. Simile ar-
 SECT. I. DE RERUM OMNIUM SINGULARITATE. 145
gumentum est ,
quod de quocunque dicitur eo quod non conveniat homini adsequate et ,

ens, dicitur unum sed ens non

transcendens : per se primo sed ratione superioris. Ex his
,

solum dicitur de individuis, scilicet Petro et ergo satis explicata est ratio unitatis in com-
Paulo sed etiam de communibus rationibus
,
muni sumpta. Ut tamen distinctius et radici-
prsecise sumplis, ut de homine, equo, etc; tus explicetur, oportet ut deunitateindividua-
nam, licet fortasse in his universalitas sit per li, formali, et universali, quse sunt proprise
rationem, ut infra dicemus, tamen ipsse natu- unitates metaphysicse , in particulari dica-
rae universales reales sunt, et yera entia rea- mus.
liadicuntur; et ita Aristoteles, lib. 1 Periher.,
DISPUTATIO V.
cap. 5, distinguit, rerum alias universales
esse, alias particulares ; est ergo homo ut sic DE UNITATE INDIVIDUALI EJUSQUE PRINCIPIO.
ens reale ; ergo unus unitate transcendentali;
et tamen non est unus unitate singulari et Tria in hac disputatione inquiremus : pri-
numerica ; ergo unitas transcendentalis latius mum, an hsec unitas omnibus rebus existen-
patet quam unitas individua vel singularis. tibus conveniat; deinde quid in eis sit ; ac
denique quod principium seu radicem in sin-
Qucestioms resohdio.
gulis habeat. Et quoniam hoc ultimum non
14. Hsec difficultasmultum pendet ex intelli- potest in rebus omnibus eadem ratione ex-
gentia illiiis difficilis qusestionis de unitate tran- plicari sigillatim iuquiretur de substantiis
,

scendente et numerali, quomodo differant, et materialibus, spiritualibus et accidentibus.

anutraque sil veraunitas in rebus existens, et
consequenter an unitas etiam universalis in SECTIO I.

rebus sit. Sed quoniamhsec adexactam hujus
materise explicationem sigillatim tractanda
sunt,nunc breviter dicitur, unitatem transcen-
dentalem, de quanunc agimus, non esse limi-
tandam ad unitatem singularem, vel univer-
salem, materialem et formalem, sed compre-
hendere omnem unitatem, quse in aliquo ente
reali, seu in ratione formali entis realis inve-
niri potest. Erit ergo unitas transcendentalis
qusecunque ratio entis realis per se
Utrum omnes res, quse existunt vel existere pos-
sunt, singulares sint et individuse.
1. Ratio dubitandi esse potest primo, quia
natura divina est realiter existens, et tamen
non est singularis et individua, cum secun-
dum fidem sit communicabilis multis. Secun-
do, unusquisque Angelus est res existens, et
tamen non habet hanc unitatem numericam
,
quatenus et individualem , sed essentialem prsecise ,

indivisa est adsequate et secundum se. Dico quaJis intelligilur esse a nobis in homine ut
entis per se, eo modo quo supra explicatum sic; ergo. Probatur minor, quia unitas hsec
est a nobis , esse objectum
metaphysicse ; individualis intelligitur aliquid addere supra
nam, sumatur, nullam habet unita-
si latius formalem, seu essentialem, ratione cujus con-
tem, etiam formalem, ut dictum est. Dico trahi, et consequenter dividi potest ratio es-
etiam ut indivisa , quia nec sola entis ratio , sentialis in plura individua; sed in Angelo
nec sola negatio facit unitatem ; sed ratio en- non est hsec additio, sed in eo est tota essen-
tis indivisa , ut supra ostensum est. Denique tia quasi prsecisa et abstracta propter quam ,

dico adcequate et secundum se , quia unitas in rationem non potest secundum numerum
unaquaque re seu conceptu objectivo reali,
, multiplicari; sicut, si homp prout abstracte
secundum propriam ejus rationem attendi de- concipitur, sic existeret, non posset multipli-
bet et non secundum aliquam superiorem,
, cari. Tertio, homo in re ipsa existit in Petro
inferiorem, aut extraneam nam hsec aut ; et in Paulo, et ut sic non est quid individuum
sunt inadsequata, aut quodammodo per acci- et singulare ergo non quidquid existit in
;

dens; unitas vero uniuscujusque est illi adse- rerum natura habet lianc unitatem. In con-
quata, et per se illi convenit. Unde homo di- trarium est quod Aristoteles saepissime contra
citur unus essentialiter quia secundum pro- ,
Platonem docet, quidquid est in rebus, esse
priam adsequatam rationem suam non est di- individuum et singulare.
visus in essentiali ratione, quamvis in indivi- 2. Supponendnm ens individuum seu
est,
duis entitative dividatur non dicetur autem ; singulare opponi enti communi
seu univer-
homo simpliciter unus illo modo, eo quod sit sali, non solum relative, quatenus secundum
indivisus in ratione animalis ea enim indi- ; mentis comparationem, seu dialecticam con-
visio non sufficeret ad prsedictam unitatem, siderationem individuum speciei subjicitur;
146 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.
hoc euim iieque omni uaturte individuae con- singularis, nisi ea, quee a nobis explicata est,
venit, ut patet in divina neque ad praesen- , scilicel, quod entitas talis sit, ut tota ratio
tem considerationem spectat ; opponitur ergo ejus non communicabilis multis similibus
sit

quasi privative, fere ad eum modum quo uni- entitatibus, seu (quod idem esl) ut non sit di-
tas multitudini opponilur. Commune enim visibilis in plures entitates tales, qualis ipsa
seu universale dicitur, quod secundum unam est. Hac enim ratione homo ut sic non est
aliquam rationem multis communicatur, seu singularis entitas, quia est divisibiJis in plu-
in multis reperitur ; unum autem numcro seu res, in quibus tota ratio hominis reperitur ; e
singulare ac individuum dicitur, quod ita est conlrario vero haec quantitas bipedalis indi-
unum ens, ut secundum eam entis rationem, vidua est, quia, licet sit divisibilis, non tamen
qua unum dicitur, non sit communicabile in plura, quorum singula talia sint, quale
multis, ut inferioribus et sibi subjectis , aut erat totum divisum, et ita illa est divisio to-
quse in illa ratione multa sint; hsec enim in tius in partes, non communis in particularia.
idem incidunt, et significata sunt ab Aristo- Dices : haec ratioindividuicommunis est mul-
tele, lib. 3 Met., c. 3, text. 14, dicente : Sin- titudini , et enti per accidens, quia etiam
gulare exponimus quod numero est unum, uni- acervus lapidum talis est, ut non sit commu-
xersaleautem quod in Ms. Et explicantur nicabilis multis, nec divisibilis in plures ta-
exemplo; namhumanitas, ut sic, in suo con- les, qualis ipse est ; et numerus quilibet in
ceptu objectivo non dicit aliquid singulare et particulari sumptus idem habet; imo et species
individuum, quia ille conceptus de se com- aliqua, vel genus, verbigratia, homovel ani-
munis est multis humanitatibus, quse realiter mal non suntdivisibiliainpluraquaesinttalia,
multae sunt , et in illis ralio ipsa humanitatis quale est ipsum divisum. Respondetur conce-
multiplicatur. Unde fit, ut secundum ratio- dendo omnia illa quae illam negationem par-
nem , ratio humanitatis sit superior et com- ticipant, quantum ad id esse individua et sin-
munis multis ut inferioribus ; at vero haec gularia, ut liic acervus lapidum in ea ratione
humanitas, verbi gratia, Christi, individua et singulare est, et individuum, et similiter hic
singularis est, quia tota illa ratio seu con- binarius vel ternarius, est quoddam indivi-
ceptus objectivus hujus humanitatis non po- duum talis specie numeri, et hoc genus, vel
tesl esse communis multis, quse sub illa ra- hatc species sub ratione generis vel speciei
tione multa sint id est, multis humanitati-
,
est unum individuum ; tamen haec tantum
bus quod autem haec humanitas sit commu-
; secundum rationem, illa vero solum in ratione
nicabilis Verbo divino, verbi gratia, aut etiam enlis per accidens, vel numeri,seu multitudi-
pluribus suppositis, non est contra singularem nis, eam unitalem participant. Quocirca. ut
et individuam unitatem ejus quia non com- , praedictanegatio seu indivisio ad ens, et
municatur illis, ut superior inferioribus sed , unum per se (de quibus agimus), accommo-
ut forma supposito, vel suppositis, in quibus detur,sumendaest ut adjunctaentilatiperse;
secundum piopriam rationem non multipli- nam ratio unitatis, utsupradiximus,noncon-
catur, nec dividitur. Per hanc ergo negatio- sistit in sola indivisione, sedin entitateindivi-
nem communicabilitatis seu divisionis haec sa.Ratio ergo unitatis perseindividuae et sin-
unitas singularis et individua completur. gularis consistet in entitate sua natura per
3. Quod amplius confirmatur et expli-
ita se una, et praedicto modo seu m-
indivisa,
catur ; nam sicut ratio unius in communi per communicabili. Dices : saltem haec aqua non
negatiunem divisionis completur, ut cum Ari- erit singularis, quia est divisibilis in plura,
stotele explicatum est, ita ratio talis unius, in quibus tota ratio aquae reperitur. Respon-
scilicet, singularis et individui, negatione detur non esse divisibilem in plura, quae sint
etiam complenda est, tum quia non est major heee aqua quae dividitur, sed quae sint aqua;
ratio in uno quam in alio; tum etiam quia ra- et ideo haec aqua singularis est, aqua vero
tionesmagis et minus communis, debent ser- communis.
vare proportionem, ita quod, sicut differen-
tia per se et ineodemordinecontrahitgenus, Quccstionis resolutio.
ita in universum determinalio se habet ad 4. Sic ergo explicata ratione individui seu
determinabile, ut per sesubordinentur, sicut singularis entis,dicendum est,res omnes, quai
in praeseilte fit. Nulla autem alia negatio di- sunt actualia entia, seu quae existunt, vel
visionis seu divisibilitatis excogitari potest, existere possunt immediate, esse singulares
quee compleat rationera entitatis individuse et ac individuas. Dico immediate, ut excludam
 ;;

SECT. I. DE RERUM OMNIUM SINGULARITATE. 1-17

coramunes rationes entium, quse ut sic non in quo non est? Si vero est in Petro et Paulo,
possunt immediate existere, neque habere vel est idem omnino realiter et entitative in
actualem entitatem, nisi in entitatibus singu- utroque, et ita Pelrus et Paulus non erunt
laribus et individuis, quibus sublatis, impos- duo homines, sed unus; vel est distinclusse-
sibile est aliquid realemanere, sicut de pri- cundum rem et entitatem in utroque eorum,
mis substantiis dixit Aristoteies in Prsedica- et sic ille homo universalis et separatus, aut
mentis, cap. de Substantia. Et ita explicata esset quidam tertius condistinctus a Pelro et
assertio est per se evidens, quam contra Pla- Paulo, et sic falso diceretur esse in illis, et
tonem probat Arist^teles, 1 lib. Metaphys., c. esse universalis, quia non esset nisi quidam
6, et 1. 7, text. 26 et 27, et seepealias. Quan- singularis distinctus ab aliis, aut certe, si
quam multi existimant, Aristotelem sinistre idemraet esset in uno et in altero, oporteret
fuisse interpretatum Platonis sententiam de esse et distinctus a seipso, et unus et plures
ideis, quod velillas posuerit inmente divina, realiter secundum essentiam eamdem, prout
velcertenon reipsa, sed ratione tantum for- in re existentem, quae sunt aperte repugnan-
mali ab individuis separatas; sed boc parum tia. Hac ergo ratione, necesse est ut omnis
uostra interest, et iilud iterum attingemus res prout a parte rei existit, singularis et in-
disputatione sequenle. Nunc probatur asser- dividua sit.

tum, quia, quicquid existit, babet certam et ,-

determinatara entitatera; sed omnis talis en- A rgumentorum rcsponsa.

litasnecessario babet adjunctam negationem; 6. Ad primum, non desunt Theologi ', qui
ergo et singularitatem, individuamque uui- dicant, divinam essentiam nec singularem,
tatem. Minor patet, quia omnis entitas, boc nec universalem esse. Sed hoc falsura esl
ipso quod determinata enlitas est, non potest nam illa duo includunt contradictionem im-
dividi a seipsa; ergo nec potestdividi in plu- mediatam unde impossibile est quin alte-
;

res quae tales sint, qualis ipsa est, alioqui tota rum eorum conveniat cuilibet enti. Prseterea
illa entitas esset in singulis, et consequenter, divina natura est ita in se una, ut mnltipii-
ut estin una, divideretur a seipsa, prout est cari non possit, aul in plures similes dividi
in alia,quod manifestam involvit repugnan- est ergo una individua, et singularis natura,
tiam. Omnis ergo entitas, boc ipso quod est ratione cujus ita Deus
unus numero, ut
est
una entitas in rerum natura, necessario esl multiplicari nullo modo Habet ergo
possit.
una praedicto modo, atque adeo singularis et divina nalura unilatem individuam et singu-
individua. larem cui non repugnat quod illa natura
,

5.Quseratio concludit,etiam depotentia ab- communicabilis sit tribus personis, quia com-
soluta intelligi non posse, ut realis enlitas, municatur eis, non ut universale particulari,
prout in re ipsa existit , singularis et indivi- neque ut superius inferiori, sed ut forma seu
dua non sit, quia implicat conlradictionem ,
natura suppositis, in quibus ipsa, neque ab
esse entitalem, et esse divisibilem in plures ipsis, neque a se ipsa dividitur, quia tota est
enlitates, quse sint tales. qualis ipsa est. Alio- in singulis, et in omnibus simul, omnino in-
qui esse posset simul una et plures entitative, distincla ab illis; sed de hoc alias.
seu secundum eamdem realem entitatem, 7. Ad secundum nonnulli Thomistai ( ut
quod involvit contradictionem. Et haec ratio atligi super tertiam partem D. Thomee, q. 4,
etiam convincit, universalia non posse esse art. 4) sentiunt, spirituales naturas existere
a singularibus separata, quia, si homo uni- abstractas in sola veluti specifica essentia et
versalis existeret extra Petrum et Paulum, perfectione, absque propria individuali con-
etc, vel ille esset etiam in Petro et Paulo, tractione. Sed de hac sententia, et de sensu
vel omnino maneret separatus exlra illos; si quem habere potest, nedicatrem omninoab-
dicatur hoc posterius, jam homo ut sic esset surdam et inintelligibilem, diccmus commo-
quaedam res singularis, condivisa a Petro et dius sectione sequente, n. 21 nam quod ad ;

Paulo; ergo dicebatur universalis. Et

falso praesens spectat, negari non potest quin om-
praeterea sequitur nec Petrum, nec Paulum nis natura angelica, prout in rerum natura
esse homines, quia, ut praedicatum essentiale cxistit, singularis et iudividua sit. Nam, si

alicui conveniat, necesse est, ut non sit se- ipsa divina natura, quse summe immaterialis
paratum ab illo. Quomodo enim de illo vere est, singularis est et individua, multo magis
dici poterit, si non sit iti illo ? Aut quomodo
intelligi potest, esseutialiter constituere eum 1
Vide Durandum et alios, in 1, d. 35.
 ;;

148 DISPUTAT. V. DE UNlTATE INDIVIDUALI.

erit qucelibetnatura angelica ; est enirn in-
communicabilis non solum multis naturis, sed
etiam multis suppositis, saltem exnatura sua.
Deinde ratio conclusionis a?que procedit de
qualibet natura vel entitate spiriluali, quia
impossibile est quin tali entitati sit adjuncta
negatio communicabilitatis, seu divisionis ta-
]is entitatis in plures sibi similes, quia
potest ipsamet a seipsa dividi, et esse
plures. Denique ad hoc nil refert
tualis substantia et natura possit intra eam-
dem speciem secundum numerum
quam sententiam videtur defendere Fonseca,
lib. 5_, q. 3, sect. 2, q. 5, per totam. Et pro
ea pugnat acerrime Joann. Baptista Monle-
rius, in speciali opere de universalibus, c. 6.
Fundamentum hujus sententise esse potest il-
lud fere quod (teste Aristotele) Platonem
movil ad ponendas ideas universalium a sin-
non gularibus abstractas, scilicet, quia scientia?
una et et demonslrationes sunt de universalibus, et
quod spiri- non de singularibus. Item, quia definitiones
essentiales et propria? dantur de universali-
multipli- bus, et non de singularibus. Item quia pro- ,

caii, necne. Nam si potest, necesse est ut prietates quae per se insunt rebus, conve-
,

quodiibet individuum illius speciei habeatin- niunt illis,mediis universalibus naturis, ita ut
dividuam et singularem unitatem, neque ipsa verum sit dicere, Petrum esse risibilem, quia
species existere poterit nisi in aliquo indivi- homo est risibilis; sicut e contrario preedicata
duo, sicut de aliis universalibus dictum est. contingentia conveniunt communibus naturis
Si vero ea multiplicatio individuorum repu- ratione individuorum ; homo enim currit,
guat tali natura?, hoc ipso talis natura in re quia Petrus currit; ergo hsec omnia indicant
existens magis est singularis et individua, distinctionem aliquam ex natura rei inter in-
quia est magis incommunicabilis,, scilicet, dividuum et naturam communem ; sed ha?.c

quasi essenlialiter, ad modum divina? natura?. distinctio esse nonpotest, nisi quatenus indi-
Igitur ad rationem individua? unitatis, de qua viduum aliquid addit supra naturam com-
nunc agimus, sufScit additio pra?dicta? nega- munem, quia includit totam illam; ergo non
tionis. An vero ad hanc negationem requi- potest distingui ab illa, nisi ut aliquid addens
ratur additio aliqua positiva supra specificam illi.

naturam, dicetur sectione sequenti. 3. Secundo argumentor., quia homo, verbi

8. Ad tertium respondetur, hominem prout gratia, non est essentialiter individuum quid
existit in rerum natura , singularem esse, ergo cum fit individuum, aliquid ei addilur
quia non est aliud a Petro et Paulo an vero ; extra essentiam hominis; ergo necesse est ut
in eis habeat aliquam distinctionem ex natura illud sit ex natura rei distinctum ab homine
reiab eisdem, sequenti seclione et disputa- ut Antecedens patet, quia si homo essen-
sic.

tione etiam sequenti dicetur. tialiter esset hoc individuum, non posset in
plura multiplicari imo nec possct concipi
;

SECTIO II. absque aliqua individuatione et singularitate,

llrum in omnibus naturis res individua et singu- quia non potest res concipi absque eo quod
laris, ut talis est, addat aliquid supra commu- est de essenlia ejus potest autem concipi ho-
;

nem seu specificam naturam. mo distincte , imo et definiri essentiahter

ahsque aliqua individuatione. Sicut Deus, quia
1. Ostendimus esse in rebus unitatem in- essentialiter esl hoc singulare individuum,
dividuam el singularem nunc declarare in-
; icleo nec multiplicari potest, nec vere ac pro-
cipimus quid illa sit, quod non potest mehus prie concipi, nisi sub hac individua ac singu-
aliter fieri, quam declarando quid addat su- lariralione concipiatur. Prima vero conse-
pra communem naturam, seu qufe a nobis quentia videtur per se nola, quiaesse indivi-
ubstracte et universe concipitur. duum,aliquid est in rerura natura et illud ,

non est essentiale natura? communi imo ,

Referuntur varice sententue,

neque ipso individuo (ul communiter dicitur),
2. Prima sententia generaliter affirmat quia omnia individua sunt ejusdem essentia?
saltem in rebus creatis individuum addere ergo oportet ut addat aliquid praeter commu-
communi naturee modum
aliquem realem ex nem essentiam. Et hinc probatur facile se-
natura rei distinctum ab ipsa natura, et com- cunda consequentia, quia, quod est de essen-
ponentem cum illa individuum ipsum. Ha?c tia ; et quod est extra essentiam videntur ex ,

videtur esse opinio Scoti, in 2, dist. 3, q. 1, natura rei distingui ; imo ea maxime ita dis-
et in Quodlib., quajst. 2, et 7 Metaphys., tinguuntur, quorum unnm non est de essen-
q. 16; et ibidem Anton. Andr., qua?st. 17 ; tia alterius;sed id quod individuum addit
 SECT. II. QUID ADDAT RES SINGULARIS NATUR^ UNIVERSALI. 149
speciei, estextra essentiam ejus, ut ostensum Tertia sententia potest distinctione uti
6.
est; ergo. inter res spirituales et materiales nam in ;

non eorlem formaliter constitui-

4. Tertio, immaterialibusres singularis nihiladdit supra
tur Petrus ut Petrus, et ut homo, tum quia naturam communem in materialibus vero
;

id, quo constiluitur homo, commune est ipsi aliquid. Quse distinctiovidetur fundata in
Petro et aliis hominibus ; quo autem consti- Aristotele, 7 Metaph., cap. 11, texlu 4, ubi
tuitur in esse Petri, est proprium ejus tum ; dicit in rebus immaterialibus non distingui
etiam quia alias non posset magis conci- quod quid est, ab eo cujus est, in materiali-
pi homo sub conceptu communi, quam Pe- bus vero distingui; ubi per quod qnid est in-
trus. Acldique hic possunt omnia argumenta telligit essentiam, seu definitionem essentia-
quibus probari solet, universalia ex natura lem, quse comparari potest et ad definitum
rei distingui ab inferioribus, quse partim su- ipsum, et individua in quibus tale definitum
pra attigimus agentes de coneeptuentis, par- et definitio existit. Priori modo ea contulit
tim attingemus disputatione sequenti. Aristotel., 7 Metaphys., cap. 6, lextu20et 21,
5.Secunda sententia extreme contraria et generatim docuit in entibus per se, quod
est, individuum nihil omnino addere com- quid est, esse idemcum eo cujus est, seu de-
rouni naturse, quod positivum etrealesit, aut finitionemcum definito, quiaeamdem dicunt
re autratione distinctum ab illa, sed unam- essentiam, solumque differunt in confuso,
quamque rem vel naturam per se esse indi- modo quo concipiuntur. Quod
vel distincto
viduam primo et immediate. Ita sentiuntNo- commune est tam substantiis simplicibus
minales,in primo, dist. 2, ubi Ocbam, qusest. quam compositis, et accidentibus, si quate-
4 et 6 ; et Gabriel, qusest. 6, 7 et 8; tribui nus suntper se unum, definiantur. Nam en-
etiam potest haec opinio Henrico, Quodl. 5, tiaper accidens, vel definiri non possunt una
qusest. 8, ubi sentitindividuum solum addere definitione, vel, si aliquo modo defmiantur
speciei negationem, de qua sententia dice- per modumunius ratione formse accidentalis,
mus plufa, sectione sequente, opinione 3. illa definitio es^ aliquo modo distincta ab eo
Fundamenlum est, quianihil potest intelligi subjecto cui attribuitur. autem
Posteriori
reale quod singulare non sit, ut probatum est modo, qui ad prsesens spectat, comparantur
sectione prsecedenti; ergo repugnat quod res ab Aristotele in altero loco citato, et hoc mo-
fiatsingularis per additionem alicujus realis do ait, in rebus immaterialibus idem esse
supra naturam communem. Secundo, quia quod quid est, id est, essentiam specificam,
nulla res fieri potest una per realem additio- quse definitione explicatur, cum eo cujus est,
nem alicujus positivi, ut supraostensum est; id est, cum individuo, seu re singulari, quod
ergo neque singularis et individua. Patet secus esse ait in rebus compositis ex materia
consequenlia, tum quia singularitas estquse- et forma. Sentit ergo, rem immaterialem
dam unitas ; tum etiam quia vera ac realis seipsa esse individuamabsque additione ulla,
unitas nulla est prseter unitaleni singularem materialem vero non ita, sed fieri hanc indi-
et individuam. Tertio, quia vel id, quod ad- viduam per aliquam additionem atque ita ;

ditur, est essentiale, vel accidentale ; si es- exponunt hunc locuin D. Thom. et alii. Et 3
sentiale, sequitur speciem dividi posse per es- de Anim., text. 9, ait Aristoteles, in rebus
sentiales differentias, contra Porphyr. cap. , quibusdam aliud esse rem supple indivi- ,

de Specie; unde ulterius sequitur, individua duam, ab specifica quidditate rei, quod ipse
essentialiter differre, et speciem non dicere dicit illis verbis Aliud est magnitudo, aliud
:

totam essentiam, seu quidditatem individuo- magnitudinis esse; subdit vero non in omni-
rum, quod estcontra Porphyr. etomnes dia- bus rebus inveniri hanc distinctionem, quod
lecticos. Denique sequitur, individua posse omnes expositores intelligunt dictum esse
et debere definiri propria et adsequata 'defi- propter res immateriales, in quibus individua
nitione essentiali, contra Aristot., 7 Meta- nihil sunt, nisi naturse ipsse specificse subsis-
phys.,textu 33. Si vero id, quod addilur, est tentes. Ita Averroes, Philop., et late D. Tho-
accidentale, sequiturindividuum esse ens per mas. Unde hanc sententiam videtur docere
accidens ; sequitur etiam, accidens non ad- idem D. Thom.,1 part., qusest. 3, art. 3, et
venire subjecto individuo, sed constituere de Enteetessentia, c. 5,quibus locisCajetan.,
illud, quodimpossibile est, quia, si unum ex et 3 part., qusest. 4, art. 4, idem senlit, et
alio individuatur, potius accidens a subjecto, videtur esse recepta sententia in Schola D.
quam e converso, individuationem accipit. Thomse, ut ex his, queereferemus sect. 4, ma*
i50 DISPUTAT. V. DE UNTTATE INDIYIDUALI.
gisconstabit.Nam ex ibi tractandis sumendura lib. \ Posterior., cap. 4, de Ente et essentia,
estfundamenturnhujussententia^scilicetjquia cap. 4; Soncin., 7 Metaph., quast. 31 ; Ca-
substantia? immateriales, cum nec materiam preol.,2, dist. 3, qusest, Herveeo, Quodlibe-
1;

habeant, nec ad illam dicant habitudinera, to 3, qiuest. 9 ; Soto, in Logi., qusest. 2uni-
nihil etiam in eis excogitari potest quod ad- versalium. Et probatur ex his, qua3 proxime
dant supra essentiam, et ideo se ipsis sunt in- diximus ; nam communis natura de se non
dividua?; at vero in rebus compositis additm* postulat talem negationem, et tamen illi na-
materia signata, ex qua sumi potest aliquid turai, ut in re existit, et facta est haec, per se
quod individuum addat supra speciem. et intrinsece convenit talis negatio ; ergo ad-
ditum est ei aliquid, ratione cujus
illi adjunc-
Punctus difficultatis aperilur.
quia omnis negatio ab intrinseco et
ta est,
7. Primo, indubitatum est apud auctores necessario conveniens alicui rei, fundatur in
omnes, individuum addere, supra naturam aliquo positivo, quod non potest esse rationis,
eommunem, negationem aliquam formaliter sed reale, quandoquidem
illa unitas et nega-

complentem seu constituentem unitatem tio ipsi rei ex se convenit. Yel aliter
vere et
individui. Hoc per se notum est ex ra- proponi ha?c ratio potest quia natura speci- ,

tione unitatis supra explicata, adjunctis his fica secundum se, et quatenus est proximum
qua; sectione praecedente notavimus circa objcctum conceptus communis hominis ieo- ,

rationem seu quid nominis individui. Quin nis, etc, nihil habet repugnans communica-
potius , si formaliter loquamur de individuo, bililati, el ideo dicitur negative indifferens,
quatenus tali modo unum
negationem est, ut infra videbimus ; per hanc autem ittdivi-

addit in suo conceptu formali, non solum su- duationem tollitur ha^c ejus indifferentia , et
pra naturam communem abstracte et universe fit incapax talis divisionis, quatenus singula-
eonceptam, sed etiara supra totam entitatem ris effecta est; ergo necesse est ut intelligatur
singularem praecise conceptam sub ratione aliquid positivum ei esse additum, ratione
positiva, quia tota hsec entitas nen concipitur cujus hoc ei repugnat. Denique Petrus et
ut una singulariter et individue, donec conci- Paulus conveniunt in communi uatura, et dif-
piatur ut incapax divisionis in plura ejusdem ferunt inter se in propriis rationibus ; ergo
rationis. Difficultas ergo prsesens non est de illas addunt natura? communi sed illee posi- ;

hac negatione, sive illa formaliter pertineat tivse sunt non enim constituuntur negalioni-
;

ad rationem hujus unitatis sive non nam , ; bus in ratione talis substantise; ergo. Idem
de hoc etiam sunt opiniones de quibus jam , etiam concludunt argumenta, quae ad confir-
diximus prsecedente disputatione, quidverius mandam opinionem Scoti adducta sunt.
existimemus; sed est difficultas de funda- 9. Dico secundo individuum, ut sic, non :

mento illius negationis ; nam cum non vi- addit aliquid ex natura rei distinctum a na-
deatur posse fundari in sola communi natura, tura specifica, ita ut in ipso individuo, Petro,
illa enim de se indifferens esf , et non postulat verbi gratia, humanitas, ut. sic, et heec huma-

talem indivisionem in plurasimilia, sed in ea nitas, vel potius id, quod additur humanitati,
potius dividitur , ideo inquirimus quid sit in ut fiat heec (quod solet vocari ha?cceitas, vel
re singulari et iudividua, ratione cujus ei differentia individualis), ex natura rei distin-
conveniat talis negalio. guantur , et consequenter faciant veram com-
positionem in ipsa re. In hac assertione con-
Qmstionis resolutio.
venire debent omnes, qui opinionem Scoti
8. Dieo primo : individuum aliquid reale impugnant, ut sunt Cajetanus, de Ente el es-
addit pra?tcr naturam communem, ratione sentia ,
qiuest. 5 , et 1 part. , q. 5 , art. 6 ;

cujus tale individuum est, et ci convenit illa Soncin., 7 Metaph., qusest. 3; Niph., lib, 4
negatio divisibilitatis in plura similia. In hac Metaph., disputat. 5, et alii. Qui tamen non

conclusione convenimus cum Scoto, sumi- salis distinguunl an impugnent Scotum quoad
turque ex D. Thoma, 1 part., qua-st. 40, art. totam sententiam , etiam quoad additionein
2, dicente, ubicumque est aliquid communc differentice individualis supra specificam vel ,

multis, oportere esse aliquod distinctivum.Et solum quoad tlistinctionem ex natura rei> etr

1 contra Gentes, cap. 42, rat. 7, ait, illud dis- argurnenta eorum videntur esse utrique parti
tiuctivum debere csse aliquid additum intcn- communia, et ideo non sunt admodum ethca-
tioni communi. Et ThomisUe non dissentiuiit cia. In eadem asserlione nccesse est conve-
ab hac conelusione, ut patet ex Cajetano, niant, qui negant, naturam csse a parte rei
 :

SECT. II. UUID ADDAT KES SiNGULAlvlS NATUR.E UMVEKSALl. 151

universalem, ut sunt graviores philosophi et recte ostendendo non posse esse talem distinc-
Theologi, et tota sehola D. Th., ut videbimus tionem in rebus, quce sit vera et actualis dis-
disputatione sequenle. Quod autem unum ex tinctio ex natura rei antevertens omnem
alio consequatur, patet, quia si in ipsis indi- operationem intellectus; nam omnis talis dis-
viduis id ,
quod addit individuum supra na- tinctio esse debet inter reales entitates, aut
turam communem , est distinctum ex natura inter realem entitatem et modum ejus. Efc
rei ab illa , ergo et e converso ipsa nalura in quidem, si sit superiori modo, erit distinctio
re ipsa preescindit a tali addilo seu differentia realis, quoe necessario supponet unarn.Tuam-

individuali ; atque adeo a parte rei natura et que entilatem in se singularem et individuam,
baecceitas sunt duo, si non ut duae res, saltem quod est per se notum et ita a nemine ne- ,

ut res et ergo uuaquseque earum ha-

modus ; gatur ,
quia distinctio entitatum supponit
bet per se unitatem suam , quia non potest utramque entitatem in se constitutam, atque
intelligi qi:od aliqua sint duo, nisi sint unum adeo unam et singularem. Si autetn distinctio
et uuuin ; numerus enim supponit unitates ; sit inter entitatem et modum ejus, qualis hic
ergo nntura ut preecisa a differentia indi-
illa esse dicitur , ut sit vera distinctio ex natura
viduali habet in re ipsa unitatem; ergo vel rei, necesse est quod talis enticas preeciso
unitatem individualem, vel universalem.Pri- modo intelligatur in reipsa habere veram en-
mum dici non potest ,
juxta preeclictam sen- tilatem realem, alioqui intelligi non posset
lentiam, alioqui natura esset individua ante distinctio ex natura rei inter talem modum
differentiam individualem , et ita superflue et entitatem. Quia vel modus ille intrinsece et
talisditferentiaadjungeretur ergo juxta hanc ; formaliter conslituit entitatem illam, vel non ;

sententiam necessaiio dicendum est, naturam si constituit, ergo non distinguitur ex natura
illam, prout in re ipsa preescindit, et ex natu- rei ab illa, quia intrinsece et essentialiter in-
ra rei distinguitur a differentia individuali, cludetur in ijla , ita ut nihil concipi possit in
liabere unitatem universalem ,
quod esse im- illa entitate,quodnon includat illum modum;
possibile iutelligi potest ex dictis sectione si autem modus ille non intelligitur ita in-
preecedente, et latius infra ostendemus. trinsece, et formaliter constituere talem enli-
Responderi potest juxta doctrinam
10. tatem , necesse est ut intelligatur supponere
Scoti, naturam ut in re preecisam ab indivi-
, illam in sua entitate constitutam , et realiter

duatione nec habere unitatem individuam,

, advenire illi, et modificare illam, cum pona-
neque universalem, sed unitatem formalem , tur in re ipsa distinctus ab illa. Impossibile
quee est veluti media inter prsedictas unitates, autem est intelligere hunc modum distinetio-
et nihil aliud est quam unitas essentiee ,
quee nis inter differentiam individualem, et natu-
per defmitionem explicatur. Sed contra pri- ram communem ergo. Probatur minor, quia,
;

mo, quia, licet in tali natura heec unitas for- si prreciso illo modo intelligitur natura habere

mahs possit ratione distingui ab unitate indi- entitatem suam ergo illa entitas per se-
,

viduali tamen concipi non potest quod a

, ipsam, et ut est prior illo modo, debet neces-
parte rei sit secundum entitatem suam prce- sario esse singularis et individua ergo non ;

cisa , et ex natura rei distincta ab unitate in- indiget individuatione superaddita, nec potest
dividuali , et quod ut sic etiam careat unitate ab illa ex natura rei distingui ; sicut, si linea
universali. Probatur, quia vel illa ut sic est non posset intelligi constiluta in ratione lineee
communis vel incommunicabilis heec enim ; absque rectitudine, non posset rectitudo con-
duo immediate opponuntur; si incommuni- cipi ut modus ex natura rei condistinctus a
cabilis, est individua si communis, est uni- ; linea, et adveniens illi ; si autem nunc conci-
versalis. Item, vel nalura illa, quee in Petro est pitur modus ex natura rei distinctus, ideo est
disliucta ab heecceitate Petri, est per seipsam quia potest concipi linea in re ipsa existens,
realiter distincta a natura quee est in Joanne, et constituta in ratione lineee absque tali
prout etiam in illo distinguitur ex natura rei moclo.
ab ejus heecceitate, vel ut sic non est distinc- 12. Probatur autem prima consequenlia,
ta si hoc secundum dicatur, erit illa natura
; quiaomnis entitas inrebus existens necessario
communis ; si vero dicatur primum, necesse esse debet seipsa singularis et individua
est illas naturas ut sic esse individuas et sin- primo, quia, ut sic intelligilur esseextra cau-
gulares ,
quia non differunt nisi ut distincta sas suas, et babere actualitatem realem et
numero et realiter intra eamdem speciem. existentiam ; ergo ut sic inlelligitur singula-
11. Atque bioc argumentor secundo, di- ris, quia nihil potest terminare actionem cau-

xxv. 15
 ,

152 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.

sarirai, vel capax esse existentiee, nisi quod turam eamdem forma-
realiter contrahi, sed
singulare sit. Secundo, quia talis entitas, ut liter ; nam formahs, prout in
lisee identitas
sic concepta ante raodum a se distinctum, re essepotest, solum est simihtudo queedara,
seu
est incomraunicabilismultis inferioribus, quse supponit realem distinctionem, et con-
ejusdera rationis, quia nec dividi potest a sequenter individuationem eorum quee simi-
seipsa, nec fieri plures ; ergojam ut sic est liadicuntur ; prout vero concipitur per mo-
individua. Tertio, quiaille modus heecceita- dum non est unitas realis, sed ra-
unitatis,
tis,qui constituit Petrum, est singularis et tionis tantum per denominationem a conce-
proprius ejus, et dicitur constituere et com- ptu mentis, ut postea dicemus.
ponere Petrum modificando naturam ergo, ; 14. Quinto, potest hoc declarari, quia illee-

si illa raodificatio est per veram distinctio* met differentiee individuales Petriet Pauli in-
nem et compositionem quee in re sit, oportet ter se realiter distinguuntur, tanquam duee
ut illi modo, qui est veluti quidam actus res incompletee, singulares tamen et indivi-
particularis respondeat etiam particularis
, duee eo modo quo sunt, et nihilominus inter
entitas per modum
potentiee actuabilis ergo ; se habent similitudinem et convenientiam,
illa entitas, quee supponitur tali actui, debet quia revera similiores sunt inter se quam
esse individua et particularis. Quod explica- cum differentia individuali equi, vel leonis,
tur quarto nam in Petroet Paulo,verbi gra-
: et in eis non oporteret distinguere ex natura
tia, estduplex compositio ex natura commu- rei aliquid, in quo sint similes, et in quo dis-
ni et ditferentia individuali; ergo in utroque tinguantur, aiioquiprocederetur ininfinitum,
est distincta realiter non solum differentia quod in rebus seu modis ex natura rei dis-
individualis unius a differentia individuali al- tinctis est inconveniens, ut supra in simili
terius, sed etiam entitas naturee, quee est in dictum est ; ergo idem dici poterit de ipsis

uno, ab entitate naturee, quee est in alio ; individuis Petroet Paulo, quod, licet inter se
ergo distinguuntur illee duee naturee in- distinguantur, et similes sint, non oportet in

trinsece et entitative tanquam duee res sin- eis distingui ex natura rei id quo sunt simi-
gulares, etiam preescindendo per intellectum les, el id quo distinguuntur; ergo non est
differentias individuales, quia non potest in- cur distinguatur ex natura rei differentia in-
telligi realis distinctio inter actuales entitates, dividualis, vel ex naturacommuni, tanquara
nisi quatenus individuee et singulares sunt. ab extremo componente individuum, vel a
13. Dices, distingui quidem per differen- toto individuo, tanquam ab integro compo-
tias individuales, sicut duee materiee dicun- sito. Nec refert si quis respondeat, illas dif-

tur distingui per formas vel quantitates. Sed ferentias individuales esse simpliciores, et

de hoc exemplo dicemus postea in univer- ; esseid, quo individua constituuntur et distin-
sum enim existimo, fieri non posse ut una guuntur, et ideo magis posse seipsis distin-
res distinguatur realiter ab alia per aliam a gui quia, hcet fortasse quoad distinctionem
;

se distinctam, sed per suammet entitatem, seu conceptus mentis hoc aliquid conferat, ut
per quam in tali esse constituitur, quia ser- statim dicam, tamen, si distinctio heec esset
vala proportione, per illud res distinguitur, in rebus, argumentura urgeret, quia illee dif-

per quod constituitur. Sed in preesente est ferentiee considerandee sunt tanquam duo
hoc manifestum, quia in Petro et Paulo sunt modirealesa parte rei existentes, et distincti
duee differeniioe individuaies inter se reali- ex natura rei a qualibet alia entitate ;
quia,
ter unaquseque earum actuat
distinclee, et sicut habent effectus quasi formales numero
naturam realem, a qua distinguitur ex natura distinctos, scilicet, constituere hoc vel illud

rei, et cum qua componit suum individuum individuum, etiam sunt numero distincti.
ita

omnino realiter distinctum ab alio, non so- Et quamvis sint quo respectu individuorum,
ium quoad differentiam, sed eliam quoad tamen quatenus in se sunt aliquid et realia
totam e.nlitatem naturee ergo necesse est ut, ; entia, hcet incompleta, sunt eliam quod sal-
etiam preecisis per intellectum ipsis diffcren- tem incomplete, ut in similisupra notaviraus,
tiis, id, quod manet a parte rei in Petro et tractando de conceptu entis, ut notavit etiara
Paulo, sit distineturn realiter, atque adeo Cajctan., 1 part., queest. 11, art. 1, circa ad
singulare; alioqui dicendum esset, rem ali- 1. Et tamen cum hac distinctione et simplici-

qnara omnino realiler eamdem contrahi per tate habent inter se convenientiam reaiem

differentias individuales in Pelro et Paulo. in communi ratione talium modorum , ut

Neque enini satis est dicere, non eamdera na- idem Cajetanus ait , dc Ente et essentia
 SECT. II QUID ADDAT P.ES SINGULARIS NATUR.E UNIVERSAL!. 153
quaest. 5 ergo vel in his etiam distinguenda
;
ciet quasstionern de voce; quia, quod ad rem
estratio communis a propriis, velcerte fallax spectat, illa distinctio non ita est in re, ut in

est talis modus argumentandi in quocunque Petro vel Paulo intelligautur illa ex natura rei
individuo. Aliqui respondent, inter has diffe- distincta, vel compositionem in re facere, ut
rentias individuales non esse convenientiam ostensum est.

realem, a qua possitabstrahi communiscon- 16. Dico tertio, individuum addere supra
ceptus sed hoc difficile credilu est, de quo
; naturam communem aliquid ralione distinc-
dicetur generaliterdisputatione sequenti. tum ab ad idem prceclieamentum perti-
illa ,

15. Atque hinc sumitur sexta ratio, quia nens, el individuum componens metaphysice,
tota illa distinctio ,
qua? fingitur esse ex na- tanquam differentia individualis contrahens
tura rei inter naturam et individuum, sum- speciem, et individuum constituens. Prima
pta est ex modo concipiendi et loquendi ex pars hujus assertionis sequitur ex duabus
convenienlia et distinctione, quae inter ipsa- prsecedeutibus nam dictum est in prima, in-
;

met individua reperitur; hoc autem signum dividuum addere aliquid naturse communi,
nullum ad indicandam distinctionem ex
est et in secunda negatum est illud esse distinc-
natura reiet aliunde sunt multa , quse ur-
, tum ex natura rei; ergo necessarium est ut
gentius indicant nullam esse in re talem dis- saltem ratione distinguatur, quia si nullo ,

tinctionem; ergo. Major constat ex argumen- modo distingueretur nullo modo adderetur.
,

tis factis in favorem Scoti. Minor quoad pri- Nec vero inde sequitur, id quod additur, esse
mam partem palet, tum exemplo adducto de aliquid raticnis; nam, sicut est aliud distin-
ipsis differentiis individuanlibus, tum ex su- gui ratione, aliud vero esse tantum rationis,
tra tractatis de conceptu entis, de quo eade.m fieri enim potest ut quae realia sunt, sola ra-
fere argumenta fiunt; tum quia aiias opor- tione distinguantur, ita etiam id, quod addi-
natura rei distinguere omnes com-
teret ex tur, potest esse reale, sicut revera est, quam-
munes conceptus a particularibus, quod infra vis sola ratione distinguatur. Dices illa ad- :

ostendam esse falsum.Tandem constabit am- dilio est tantum per rationem. Respondeo :

plius hsec pars ex solutionibus argumento- quoad rem additam nego; quoad modum
rum. Altera vero pars minoris satis probata additionis, seu contradictionis, aut composi-
est argumentis factis. Qua3 ultimo confirma- tionis, concedo nam, sicut separatio naturce
;

tur a signo inseparabilitatis; nam ea quee, communis a differentiis individuis est solum
licet diverso modo concipiantur a nobis , ita per rationem, ita e converso, quod differentia
se habent in re , ut neutrum ab altero sepa- individualis intelligatur , ut addita naturae
retur, vel separari possit etiam de potentia communi, solum est per rationem nam in re ;

absoluta, sine causa finguntur ex natura rei non est illa propria additio, sed in unoquo-
distincta, ut infra latius dicam in disputatione que individuo est una entitas, utramque ra-
de distinctionibus; sed ita se habent in Petro tionem per seipsam realiter habens.
ratio hominis et propria individuatio Petri, 17. Secunda pars conclusionis etiam se-
modo possint nec talis mo-
ut separari nullo quitur aperte ex dictis, sumiturque ex Div.
dus a natura, nec natura prout est in Petro Thoma, 1 part., qusest. 29, art. l^ubi ait sub-
a tali modo ; ergo. Neque quicquam juvat stantiam individuari per seipsam et q. 10 ,

dicere rationem hominis esse separabilem a de Potent., art. 3, negat posse substantiam
Petro, quia potest esse in Paulo, quia hoc non per accidens conslitui non est ergo hoc ad- ;

est considerare rationem hominis prout rea- ditum extra genus ipsius rei, sed in substan-
liter existit , sed solum prout mente concipi- tiis est substantia, saltem incompleta, quia

tur, et ideo non

satis est ad distinctionem ex in re non est nisi substantia individua. Tertia
natura rei, quee esse debet inter ea quse a denique pars facile patet, quia hoc additum
parte rei sunt, si est distinctio inter res posi- non est pars aliqua physica substantise, quia
rem et modum realem positi-
tivas, vei inter prsedicatur de individuo, ut dicens totam es-
vum. Unde illa distinctio quee intelligitur in- .,
sentiam ejus, quam non dicit pars physica, et
ter rationem communem abstracte iutellec- ideo non prsedicatur de toto. Nec est aliquid
tam, et individuum, solum est rationis, quia per modum totius directe positi in prcedica-
natura ut sic nullibi est, nisi objective in
illa mento substantiae; est ergo quid incomple-
mente. Quod si quis illam vocet distinctionem tum per modum differenlia?, ltem contrahit
formalem, quia aliam definilionem concipit naturam communem , illamque dividit in iu-
mens de homine ut sic, et aliam de Petro, fa- dividua, et constituit metaphysice ipsum in-
 ; ;

154 DISPUTaT. V. DK L" NITATE INDIVIDUALI.

dividuum, ut per se unum iu suo genere. infra ostendemus, et nihilominus propter va-
J8. Sed contra hanc conclusionem objici rias convenientias et disconvenientias, quse
potest ratio qua?dam facta in prsecedenti; inter plures res reperiuutur, intellectus di-
nain, si individuum addit aliquid, saltem ra- versos conceptus format generis et differen-
tione distinctum, sequitur processus in infi- tice, quorum unus in alio non includitur ; sic
nitum in conceptibus objeclivis ratione dis- ergo facere etiam potest inter speciem et in-
tinctis, quod eliam supra in simili reputavi- dividua ; est enim fere eadem proportio eo-
mus inconveniens ; sequela patet, quia indi- rum inter se, et idem discrimen a conceptu
viduum dicitur addere supra speciem aliquid entis. Nam ille est transcendens, et ideo non
ratione distinctum, quia convenit cum alio potest proprie contrahi per moclum compo-
individuo in ratione specifica, et differt in in- sitionis, neque aliquid ei secundum rationem
dividuali; sed ipsa ctiam differentia indivi- addi, in quo ille non includatur; at vero conce-
dualis convenit cum alia simili differentia in ptus speciei (sicut et conceptus generis) est ex se
ratione communi, et differt numero ab illa limitatus et non transcendens,et ideo non est
ergo addit etiam secundum rationem aliquid necesse ut includatur in omni conceptu de-
ratione distinctum supra oommunem ratio- terminativo illius ; poterit ergo per modum
nem talis differentiee et rursus de illo addito
: compositionis contrahi et consequenter po-
,

fiet idem argumentum, et sic in infinitum. tcrit etiam individuum resolvi in conceptum
Responderi potest primo, in bis nostris con- enim
speciei el differentise individualis; illa
ceptibusnon esse magnum inconveniens ad- non homo, nec Pctrus, verbi gratia, sed
est
mittere hujusmodi processum , quict partitur differentia contrahenshominem et constituens
intellectus quee reipsa omnino indivisibilia Petrum. Dices, etiam esse ilifferentiam inter
sunt, et ideo mirum non esset si intellectus genus et speciem,quia ratio generica non so-
in bis divisionibus seu conceptibus in infini- lum ut abstracta et universalis factain mente,
tum procedere posset. Secundoposset aliquis sed etiam prout in re ipsa existens potest
ita pbilosopbari de conceptu speciei et indi- mente proescindi, et ratione distingui a diffe-
vidui, sicut nos supra de conceptu eutis et in- rentia specifica, ut infra videbimus; ratio au-
feriorum ejus ratiocinati sumus diximus ; tem specifica non potest distingui etiam ra-
enim inferiora addere supra ens aliquid ra- tione a differentia individuali, nisi prout abs-
tione distinclum ita tamen ul conceptus in-
, tracta, et universalis facta in mente, quia ut
ferior immediate conceptus sub conceptu en- in re existens non potest concipi, nisi ut in-
tis non sit proprie resolubilis in duos conce- cludens individuationem; et quia omnis com-
ptus, sed sit tantum conceptus simplex magis positio , etiam secundum rationem , intel-
expressus et determinatus, quam conceptus ligi debet in re prout actu existit, ideo faci-
entis; sic ergo in praesente dici potest, con- lius intelligitur talis compositio interrationem
ceptum individui non esse proprie composi- genericam et specificam, quam inter specifi-
tiun, et resolubilem in conceptum alterius cam et individualem. Sed hoc non obstante
modi, seu differentise individualis, sed esse non est neganda illa metaphysica compositio
solum expressiorem conceptum ipsius naturee individui, quia ad illam satis est ut specifica
specificee prout in re existit in tali enlitate, ratio possit mente praescindi, ut non iuclusa
in qua nec concipi potest talis entitas neque in ista differentia individuali.
aliquid illius entitatis, quin talem specificam 20. Et ideo admisso illo genere composi-
rationem includat, neque ipsa ratio specitica tionis et resolutionis individui, respondetur
potest, ut in re existit, distincte concipi, nisi tertio, non oportere progredi in infinitum

ut in tali vel tali entitate contracta. Et bac nam eadem mens, quse concipit individuum
ratione facile vitatur processus in infinitum, ut compositum ex conceptu objeclivo speciei
ut constat ex dictis in siinili de ente. et differentia individuali , concipit differen-
19. Sed videri potest hic respondendi mo- tiam individualem ut omnino simplicem et
dusparum consentaneuscommuni modo con- irresolubilem, quia non concipit illam sub
cipiendi et loquendi philosopborum,qui hanc conceptu speciei, sed differentise tantum, de
conlractionem speciei ad individua explicant cujus ratione est ut sit simplex, et non com-
per modum metaphysicee compositionis. Et posita ex ratione communi,et alia diiferentia

non sine ratione videtur hoc communiter af- contrabente. Sicut viclere licet in ipsis etiam
firmari, quia etiam genus et differentia non differentiis speciticis, vel subalternis; sensi-

distinguuntur in re in qua conjunguntur, ut bile enim velrationaleformaliter non compo-

 SECT. 11. QUID ADDAT RES SINGULARIS NATUR^E UlNIVERSALI. 155
nuntur ex aliis ditferentiis, sed hoc ipso quod pugnantiam, ut communicari possit alteri in-
sunt rationes differendi, seipsis ab aliis diffe- dividuo; ergo ibi mens aliquid com-
concipit
runt ; sic ergo concipiendae etiam sunt diffe- mune, quod secundum rationem
et aliquid,
rentia^ individuales, in quibus quoad hoc po- ei additur, ut ad hoc individuum determine-

test admitti modus determinandi ens ad

ille
seipsas per simplicem determinationem con-
ceptus absque compositione. Et illa ratio dif-
ferentiae individualis , quatenus ut realis et
communis ratio concipi potest erit etiam
veluti transcendens ad singulas
individuales, quia nihil in eis concipi poterit,
in quo non includatur, et ideo illa
talis ratio
eliam communis determinabitur ad sin-
ratio
gulas differentias, non per novam composi-
tionem sed per simplicem determinationem
conceptus magis expressi et detcrminati, et
ita cessat ulterior resolutio et processus.
tur; ergo quoad hoc praecise non est ditfe-
rentia inter substantias immateriales et alias
res. Dicetur fortasse quamlibet essentiam,
seu speciem angelicam, essentialiter et ab in-
, trinseco determinari ad hoc individuum, et
differentias consequenter hoc individuum nihil positivum
reale, etiam ralione distinctum,addere supra
ipsam speciem, sed solam negationem com-
municabilitalis in plura similia, qufe imme-
diate convenit tali speciei, ratione sui ipsius
absque additione ulla.
23. Hinc sane videtur fuisse sensus aucto-
rum quos citavi in tertia sententia et idem ,

21. Dico quarto : individuum non solum sentiunt, qui negant Angelos solo numero
in rebus materialibus, et accidentibus, sed differentes posse intra eamdem speciem crea-
etram in substantiis immaterialibus creatis et ri, etiam de potentia absoluta; non enim alia

finitis addit aliquid ratione distinctum supra ratione potest hoc denegari divinae potentiaa,
speciem. Excludimus ab hac conclusione di- nisi quia existimatur esse contra intrinsecam
vinam naturam, quia cum illa sit essentiali- et essentialem rationem talis naturse. Habet
ter ita determinata ad hanc numero naturam, autem illa senlentia fundamentumin D.Tho-
ut omnino ei repugnet secundum eam multi- ma, 1 part., quaest. 50 art. 4, et qusest. de
,

plicari, non potest etiam secundum rationem Spiritualibus creaturis, art. 8, et 2 cont. G-en-
(si vera sit) abstrahi communis ratio deitatis tes, 95, de Ente et essentia, capite quinto,
a tali deitate nam, boc ipso quod sic abs-
; ubi Cajet. id tenet, queest. 9; et Capreol., in
trahitur, non concipitur vera deitas, quia de 2, dist. 3, q. 1, concl. 5; et Abulens., Para-
vero conceptu deilatis est ut sit htec numero, dox. 4, cap. 34. Et videtur multum favere
et non alia; quia hoc requirit ejus infinitas. Arist., 12 Metaph. text. 40; et Avicen., 5
,

Et hinc consequenter fit, ut haec individua Metaph., c. 5.

deitas nihil etiam secundum rationem addat 24. Sed heec sententia imprimis supponit
supra conceptum verse deitatts. Unde merito materiam signatam esse adsequatum princi-
reprehenditur Cajetanus,eo quod 1 p., quaest. pium illius individuationis, in qua individuum
3, art. 3, et aliis locis, dixerit, Deum uno mo- addit aliquid positivum rationi speeificae, quee
do sumi posse, ut significatconcretum, quasi potest dici individuatio positiva ; haec autem
specificum naturse divinse. Nam talis conce- suppositio in praedicto sensu falsa est. Major
ptus vere coromunis repugnat verae divinitati, conslat aperte ex praedictis auctoribus. Et ra-
de cujus essentia est quod sit hsec singularis quia non ob aliam causam
tio ejus est clara,
natura, et ideo non magis polest verus Deus negant hujusmodi individuationem in prse-
communi conceptu concipi et abstrahi ab hoc dictis substantiis, nisi quia materia carent;
Deo, quam Petrus. ergo supponunt materiam vel secundum se,
22. Ex hac vero exceptione, quse singula- vcl ut signatam quantitate esse adsequatam
,

ris est, Deoque specialiter convenit propter radicem talis individuationis, ut ex illo prin-
infinilatem ejus, confirmatur conclusio po- cipio fSi afftrmaiio est causa af/irmalionis,
:

sita, et generalis regula contraria in omnibus negatio est causa negalionis, inferant ex ca-
ereaturis, etiamsi immateriales sint. Proba- rentia materise carentiam preedictae additio-
tur, quia in qualibet substantia immateriali Minor vero propositio
nis seu individuationis.
individua et finita, verbi gratia, Gabriele probabitur late sectione sequenti, etiam in
Archangelo, concipit mens, et boc indivi- substantiis materialibus. Sed quamvis dare-
duum, quatenus concipit hanc numero en- mus in materialibus substantiis hujusmodi
titatem et rationem essentialem et speci-
, individualem differentiam sumi a materia,non
ficam ejus, quee non includit essentialiter posset efficaciter inferri materiam esse adse-
hanc numero entitatem , nec positivam re- quatum principium illius differentia? in tota
15G DISPUTAT. V. DE U iNITATE INDIVIDUALI.
latitudine entis creati; habent enini diversai 26. Interrogo ergo an heec infinitas inten-
substantia? diversa principia suis naturis ac- siva sit vel extensiva. Primum dici ncn po-
commodata, neque ex modo compositionis tesl, tum quia tota perfectio inlensiva talis
aut individuationis in rebus exterioribus in- Angeli continetur intra certum gradum et
vento potest sufficiens argumentum sumi ad limitem talis speciei, in qua nnlla est formalis
res superioris rationis; alioquieadem ratione infinitas intensiva ; nisi forte dicatur infinita
posset quis negare, dari in Angelis composi- secundum quid, quia potest sub se continere
tionem metaphysicam ex genere et differen- species inferioris ordinis syncategorematice
tia,quia in rebus materialibus genus sumitur infinitas, quod tamen non indicat infinitatem,
a materia, et differentia a forma, quod multi sed perfectionem quamdam superioris" ratio-
volunt esse cum proprietate intelligendum. nis, unde hoc commune esse potest speciebus
Item eadem facilitate posset quis dicerc in rerum materialium, ut patet in specie hu-
corporibus ccelestibus non addere individuum mana, sub qua speciesbrutorumin infinitum
supra speciem aliquid positivum , etiam ra- multiplicari possunt. Hoc ergo perfectionis
tione distinetum, vel quia non babent mate- seu infinitatis genus nil refert ad queestionem
riarn, ut existimavit Averroes, vel certe quia dequa agimus, necpotest esse ratio ob quam
habent materiam alterius rationis. Nam si species aliqua per sese individua sit, et non

verum est in bis rebus inferioribus materiam possit in individuis multiplicari. Imo etiamsi
esse unicam radicem differentiee individualis, admitteremus illam infinitatem intensivam,
solum possumus nos id altribuere buic mate- veram et formalem, in aliquo limitato gratlu
ria^ inferiori ; nam de superiori nulla suffi- intrinsece, non sequitur talem perfectionem
cienti ratione possumus colligere, an hoc non posse in multis similibus individuis re-
etiam ei conveniat, cum sit diversse rationis. periri, quia hoc non habet necessariam con-
Dicent fortasse illam materiam subjacere nexionem cum illo. Ut, quamvis daretur gra-
quantitati ejusdem rationis, et hoc satis esse tia infinite intensa in anima Christi Domini,
ut sit principium ejusdem modi individuatio- verbi gratia, non propterea sequitur non
nis. Sed boc non satisfacit; nam, ut infra os- posse dari alias qualilates gratisenumero dis-
tendam, quantitas, cum sit accidens, nullo tinctee, sive finitas, sive infinitas. Quod cfr-

modo potest ingredi principium individuatio-
nis substantiarum. Igitur substantias superio-
ris ordinispossunt in compositione metaphy-
sica convenire cum substantiis inferioris or-
dinis, et habere principium illius
gumentum etiam declarat, infinitatem illam
intensivam propriam et formalem non ma-
gis posse dari in substantiis quara in accicfen-
tibus.
simpiiciori 27. Si verosit sermo de infinitate exten-

et perfectiori modo. Atque ita ex negatione siva, primo petitur principium quia hsec ,

maleriae non potest fieri argumentum ef- extensio non est aliud quam multiplicatio in-
ficax. dividuorum in ea specie. Deinde id quod di-
25. Deinde redeo ad rationem inchoatam; citur, repugnantiam involvit; nam illud indi-
nam, quod divina natura essentialiter includat viduum formaliter et in se unum tantum est;
individuationem suam positivam, et incom- quomodo ergo potest infinitatem extensivam
municabililatem respectu inferiorum, ex eo insecontinere,quse in solamultiplicatione in-
praicise provenit quod infinitati ejus repugnat dividuorumconsistit? Dices,conlinere virtua-
talis autem substantia
multiplicatio; omnis liter, non formaliter. Sed explicari non po-
immaterialis creata, finita est; ergo non est test in quo consistat hsec virtualis infinitas
cur ei repugnet habere aliam omnino simi- seu continentia, aut in quo fundetur, cum
lem essentiam, dislinctam tamen reaiiter in non consistat in infinitate intensiva talis ^ua-
entitate. Responderi potest, quamvis substan- turae, neque in ea fundari possit, ut proba-
tia spiritualis sit finita simpliciter in genere tum est ; nulla ergo assignatur ratio ob quam
entis, esse tamen infmitam in specie sua, ha- peifectioni talis naturse rcpugnet communi-
bereque totam perfectionem possibilem in sua cari multis individuis in essentialiperfectione
specie, quia cum sit abstracla, et separata a similibus. Hujusmodi ergosubstantice, quam-
materia, non habet unde limitetur, et ideo vis abstracta?, a materia,simpliciterfinilsesunt.
intiaillam speciem multiplicari non potest. Neque enim oportet ut limitationem habeant
Sed hujusmodi infinitas, et sine sufficiente a materia proprie dieta (quicquid quoad hoc
fundamento asseritur, et vix potest declarari sit de materialibus formis), sed ex propria

in quo consistat, nisi petendo principium. diflerentia, vel ex se, el ex propria entilate,
 SECT. II. QIID ADDAT RES SINGULATUS NATER^E UNIVERSALI. 157

aut qnia habent tale esse receptum, aut de- non habet individuatiouem ex vi illius prae-
nique quia natura sua in tali supposito exis- cise, sed ex additione aliqua secundum ratio-
tunt; igitur ex infinitate nulla ratio sumi po- nern, per quam habitudo deterrainatur
illa

test obquam hujusmodinaturae immateriales ad ad talem habitudi-

essentialiler sint individuae, et
biles.
28. Dici aliter potest ex sola immateriali-
tate sumi sufficientem rationem. Quia
quae carent materia, non possunt
ter multiplicari, ut per se constat; ergo so-
tale corpus, vel potius
incommunica- nem ad corpus; ergo eaclem proportione,
substantia Angeli, quae habet rationem essen-
tialem absolutam absque transcendentali ha-
res, bitudine, non erit individua ex vi illius, sed
materiali- ex aliquo addito secundum rationem propor-
tionato illi. Et simile argumentum sumi po-

lum formaliter et essentialiter seu specifiee ; test ab accidentibus spirituahbus, in quibus

ergo non individualiter, seu secundum nu- individuum addit aliquid supra speciem, non
mericam multiplicationem, quia haec est ma- solum in ordine ad diversa subjecta, sed
terialis multipiicatio. Sed haec etiam ratio, si etiam respectu ejusdem; ideo enim possunt
verba materialiter et formaliter proprie su- haec accidentia respectu ejusdem subjecti nu-
munturin primoantecedente, insufficiens est, mero distingui et multiplieari, saltem suc-
et prineipiumpetit; nam conclusionem ipsam cessive, ut patet de diversis actibus ejusclem
in ratione sumit, nimirum, vel distinctionem rationisin eodem intellectu angelico ; siergo
numericam sumi ex materia, vel idem esse in illis actibus reperitur eadem ratio specifiea
differre numero, quod differre materialiter. spiritualis contrahibilis ad diversa individua,
Esto enim in rebus materialibusheechabeant nonex diversis subjectis, sed ex diversis dif-
aliquam veritatem, quod postea examinabi- ferentiisindividualibus in ordine ad idem
mus, tamen inde non potest sufficiens argu- subjectum, cur non poterit eadem ratio spe-
mentum sumiadimmaterialia. Dislinctio ergo cifica substantialiset spiritualis similiter con-
individualis latius patet, quam materialis dif- trahi per differentias individuales sibi pro-
ferentia dicto modo sumpta ; differre enim portionatas? Certe nulla potest reddi suffi-
numero, solum est distingui in propriis enti- ciens ratio. Atque similia argumenta sumi
tatibus cum convenientia et similitudine in possunt ex aliis entitatibus simplicibus, quae
integra ratione essentiali quod commune
; ex se ipsis possunt numero distingui, ut suut
esse potest, tam rebusspiritualibus quam cor- duae materiaevel duae quantitates, ut videbi-
poralibus. Unde si materiale et formale latius muslatiussectione sequante.
sumantur, prout formale dicit rationem es- 30. Denique sine causa limitatur divina
sentialem praecisam, materiale vero, quicquid potentia, ut non possit plures Angelos creare
illam contrahit et determinat ad talem enti- similes in essentia et specie, aut, si annihi-
tatem, sic duo Angeli ejusdem speciei, quam- lare voluisset malos Angelos, non potuisset
vis distinguantur ut duae formae integrae, pos- alios similes creare, quod certe per sese in-
sunt dici non distingui formaliter, sed mate- credibile est ; et ideo reliqui fere Theologi,
riahter, seu entitative, sicutdistinguunturin- in 2, dist. 3, docent id fieri posse a Deo. Sco-
ter se duae animae rationalos. tus, q. 7; Durand., q. 3; Gabr.,q. 1, etalii;
29. Et hoc exemplo potest primo confir- et Marsil.,in 2, q. 3, art. 3; Alexand. Alens.,
mari haec sententia; nam anima rationalis 2 part., quaest. 20, memb. ult., art. 2, et 7
physice considerata, etiam est simplex enti- Metaph., text. 41 ; et ex Thoma, Ferr., 2
tas et spiritualis, et tamen non est individua cont.Gent., c. nonrepugnare depo-
93, dicit
ex ratione esseniiali, sed aliquid secundum tentia absoluta hujusmodi distinctionem nu-
rationem addit. Sed dicunt, animam rationa- mericam substantiarum spiritualium, quam-
lem habere transcendentalem habiludinem vis neget esse secundum ordinem naturalem
ad corpus, et inde individuari. Sed hoc im- rerum; et favet D. Thom., opuscul. 16, ca-
primis estincertum, nam fortasse tam verum pite ultimo, ubi late docet, substantiam im-
est hanc animam ideo dicere talem habitudi- materialem esse unam numero singularem
nem ad corpus, quia talis ipsa est, sicut e atque individuam, quia ex se non est nata
converso. Et deinde quidquid de hoc sit, ad participari a multis; subdit tamen rudis esse
praesens non refert, nam idem argumenlum ingenii, inde colligere non posse a Deo mul-
proportionale sumi potest; anima enim ratio- tiplicari. Sed quidquid sit de hoc modo lo-
nalis, quae habet suam specificam rationem quendi, an hoc sit dicendum possibile de po-
cum habitudine transcendentali ad corpus. tentia absoluta, vel naturali, seu ordinaria,
158 DISPUTAT.
quod fortasse est queestio de nomiue , tamen,
quacuuque ratione icl sit possibile, sufficien-
ter concluditur substantiam immaterialem
non esse individuam ex vi suaj rationis es-
sentialis et specifica? ; nam
boc haberet,
si
implicaret contraclictionem, talem substan-
tiam individualiter multiplicari, sicut inipli-
cat, idem individuum numerice multiplicari.
Unde etiam obiter constat, propriam vocem
ignorare, qui dicunt, iu naturis angelicis dari
conceptum objeclivum vere specificum,etlo-
tamen illam
gice (ut aiunt) universalem, et
naturam esse exse ita incommunicabilem, ut
iraplicet contradictionem esse in pluribus in-
dividuissolo numero distinctis; est
aperta repugnantia ; nam, si illa natura non
potest nllo modo esse in multis individuis,
ideo est quia ex se, et ex proprio conceptu
incommunicabiiis ergo, si
essentiali est ita ; modi differentias secundum rationem contrahi
talis est,repugnat illam abstiahere ab boc
individuo, et reddere communicabilem seu
indiflerentem. quia haec eadem abstractio est
contra ejus naturam et essentiam, sicut con-
stat aperte in natura diviua. Verius ergo ma-
gisque consequenterdicitur, sicut in substan-
tiis immaterialibus dantur verse ac proprise
speeies, ita etiam dari individuum, quod ali-
quid secundum ralionem addat supra spe-
ciem, et consequenterposse etiam dari plura
sinnlia individua. An vero de facto dentur, et
quid in boc sit magis consentaneum Scriplu-
ris et Fatribus, ad Theologicas pertinet dis-
putationes.
Satisfit fundamentis aliarum opinionum.
31. Ad fundamentum primse sentenliae re-
spondetur, omnia, quse in primo argn-
illa
mento numerantur, solum indieare, naturam
specificam dicere conceptum objectivum se-
cundum rationcm prsecisum ab individuis,
atque e contrario individuum aliquid ratione
distinctum adderesupra naturam specificam.
Nam scientia buraana est de rebus universe
conceptis, de quibus immediate sunt defini-
tiones et demonstrationes; et ad hoc satis est
ut secundum rationcm possint abslrahi,
quamvisin reipsanonseparentur. Quod patet
ex dictis de conceptu entis, de quo datur
scientia, et fiunt demonstrationes, quamvis
conslet reipsa non esse pra>cisum a propriis
rationibus entium, sed lantum secundum
tionem abstrahi. Unde ha>c etiam distinctio
sitis est ad illas causales locutiones Quia
homo est risibilis, Petrusest risibilis; quia in
eis non datur causa realis et physica quae in-
V. DE UNITATE INDIVIDUALJ.
tercedat inter Petrum et risibilem, sed ex-
plicatur adagquata ratio, et origo illius pro-
prietatis.
32. Ad secundum respondetur, in hujus-
modi argumentis (quod supra notavi trac-
tando de conceptu entis) facile commitli
cequivocationem, argumentando ex modo con-
cipiendi noslro, et ex usu verborum, qui-
bus significamus res ut a nobis conceptas,
ad res ipsas prout in se sunt, distinclionem
rerum ex distinctione secundum rationem
colligendo, quod est fallax argumentum.Res-
pondetur ergo, hominem ut sic significatum
et conceptum, non dieere, neque includere in
enimhaec sua ratione essentiali individualem difFeren-
tiam aliquam, ut argumenlum recte probat.
Et patet, quia secundum rationem ab omni-
bus illis prsescinditur, et per plures hujus-
et determinari potest. Unde recte concluditur
aliquid debere addi, quod sit extra essentiam
bominis sic concepti ut singularis fiat
, ;
nego tamen inde sequi distinctionem in re
inter naturam hominis communem, et indi-
vidualem ejus differentiam, quia natura ho-
minis non reperitur in re ita communis et
abstracta, sicut per intellectum concipitur.
Cum autem dicitur quod
de essentia,
,
est
et quod est extra essentiam, distingui ex
natura rei, et non tantum ratione; respon-
detur, dupliciter intelligi posse aliquid esse
extra essentiam. Uno modo secundum rem,
seu considerando res ipsas prout sunt a parte
rei; alio modo ,secundum rationem prse-
scindentem unum ab alio, quamvisinreproe-
cisum non sit. Priori modo verum est (proe-
sertim in rebus finitis) , quidquid a parte
;
rei est extra essentiam debere ex natura
,
rei distingui ab illa quia non potest alia ra-
,
tione dici esse extra essentiam nego tamen ;
hoc modo differentiam individualem, verbi
gratia, Petri aut Pauli, esse extra essenliam
hominis, ut in re ipsa existentis nam homo ;
in re non existit, nisi in Petro, Paulo, etc, et
in unoquoque propria ejus ditferentia est de
essenlia hominis, ut in ipso existentis. Dices,
inde sequi hominem in Petro etPaulo differre
seu Petrum et Paulum non ha-
essentialiler,
bere eamdem essentiam. Respondetur, non
habere eamdem realiter, tamen habere eam-
ra- clernratione, quod in re nihil aliud est quam
habere similem; et quia differre essentialiter
: snb his verbis non significat tantum realem
distinctionem essentiarum, sed negat etiam
essentialem similitadinem et convenientiam,
 :;

SECT. II. QUID ADDAT RES SlNGULARiS NATUft^E UNIVERSALI. 159

atque adeo unitatem essentiee secundum ra- etconsequenter nec singularitatem in utro-
tionem , ideo simpliciter non conceditur, dif- que extremo, quia cum hsec distinctio sit per
ferre essentialiter ea quse solo numero diffe- conceptus, facile intelligi potest inter rem
runt. Tamen, si illa verba solum in priori universe conceptam, et modum ejus.

sensu sumerentur, verum esset Petrum et 35. Et juxta hanc doctrinam facile solvun-

Paulum essentialiter differre, juxta quam si- tur nonnulla,quee Cajetanus, de Enteet essen-
gnificationem negamus in Deo Patrem, Fi- tia, cap. 2, queest. 4, objicit contra doctrinam
lium, et Spiritum Sanctum differre essentiali- Scoti, quatenus contra primam et tertiam
quia nec differentiam essentialem habent,
ter, conclusionem a nobis positas applicari pos-
nec distinctionem essentiarum. Posteriori sunt, quale est illud Aclus singularis suppo-
:

autem modo, scilicet, secundum preecisionem nit potentiam singularem, 2 Physic, cap. 3,
ratiunis, dicitur esse extra essentiam conce- text. 36; sed id, quod addere dicitur indivi-

ptus objectivi omne id, sine quo salvari potest duum supra speciem est actus singularis na-
talis ratio concepla ; et boc modo non est ne- turee ergo supponit naturam singularem,
;

cesse ut id, quod esse diciturextra essentiam, quia respicit illam ut potentiam respondetur;

sit dislinctum ex natura rei ab alio; sedsuffi- enim majorem esse veram de actu et poten-
cit quod ratione distinguatnr, quia illudmet tia realibus, et ex natura rei distinctis, de

verbum, exlra, non significat absolute esse quibus loquitur Aristoteles, citato loco; non
extra rem, sed esse extra conceptum, seu esse vero de aclu et potentia ratione distinctis,
extra rem ut eonceptam. propter causam exphcatam. Sicut etiam actus
33. Unde ad confirmationem eadem fere non supponit potentiam specificam,
specificus
distinctione respondendum est, nam a parte sed genericam. Aliud argumentum ejus est
rei homo non constituitur ut homo preecise, Quod convenit uni individuo, et repugnat
neque in se separatus, sed conslituitur ut Pe- alii , supponit dislinctionem illorum ; sed
trus, Paulus, Franciscus; unde in unoquoque differentia individualis est hujusmodi ; ergo
eodem constituitur homo quo Petrus neque ; non facit dislinctionem, sed supponit. Hoc
in re est aliquid vere unum constitutivum bo- autem argumentum ex vi formee infirmius
minis, quod reipsa commune sit, sed sunt est. Nara facile potest negari major, ut patet
plura constitutiva singulorum hominum, in in simili forma Quod convenit uni speciei,
:

quibus dicitur esse ratio communis funda- et repugnat alteri,supponi tdistinctionem ea-
mentaliter propter convenientiam et simili- rum; addendum enim esset, velfacit; idem
tudinem quam inter se habent, ut sequente ergo addendum esset in preesente. Tamen, si
disputatione latius dicemus. At vero secun- argumentum non fieret de ipsis individuis,
dum rationem, sicut homo communis abstra- sed de natura, quee per hanc differentiam in-
hitur, ita intelligitur habere adeequatum et dividualem contrahitur, potest habere vim
commune constitutivum ; inde tamen solum contra distinctionem ex natura rei inter illam
potest concludi, illud esse ratione distinctum differentiam et naturam , non vero contra
a singularibus differentiis, quee individua spe- no-tram sententiam. Nam in distinctis indivi-
Ad tertium respondetur
cialiter constituunt. duis sunt etiam naturee realiter distinctee
ex dictis de conceptu entis constare, illa ar- unde si differentiee individuantes sunt ab eis
gumenta non probare distinctionem ex na- ex natura rei distinctee, necesse est ut diffe-
tura rei; idemque ostendemus de naturis rentia, quee convenit uni et repugnat alteri,
universalibus et inferioribus, disputatione se- supponat earum distinclionem et non faciat
quenle. illam; quia supponit, ut dictum est, polen-
34. Ad primum argumentumsecund* opi- tiam singularem sibi proportionatam, et con-
nionis respondetur, recte probarerem non sequenter distinctam ab alia, queesibi propor-
fieri singularem per addilionem realilatis ,
tionata non est; atque ita jam non erit diffe-
vel modi ex natura rei distincti a natura , rentia individualis, ut supra etiam argumen-
quae singularis fieri dicitur, quia omnis tati sumus. Al vero ablata distinclione exna-
talis distinctio supponit entitatem et con- tura rei, non procedit argumentum respectu
sequenter singularilatem in utroque extre- naturee contrahendee, qnia sic non est una et
mo. Non probat autem argumentum illud altera natura, ut possit differentia convenire
non posse rem fieri singularem par addi- uni et repugnare alteri, sed est uua secundum
tionem alicujus ratione distmcti ,
quia hcec rationem. Si vero sit sermo de natura non ut
distinctio non supponit entitatem actualem, contrahibili, sed ut contracta, sic jam est ipsa
 160 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.
res individua, quafs per ipsam differentiara humanam scientiam deservit, quee non des-
constituitur, et distinguitur ab alia. cendit ad parlicularia secundum proprias et
36. Ad secundum respondetur, solum pro- indhiduas rationes eorum quia nec potest ,

cedere de ultima ratione formali unius, seu eas percipere prout in se sunt, neque agit de
unitatis individuee, queein negatione consistit, accidentibus propriis individuorum, quia vel
de qua fatemur non addere aliquid supra en- contingenter et per accidens eis conveniunt,
titatem individuam preeter negationem ; nos vel si fortasse sunt aliqua omnino propria,

autem agimus de fundamenlo hujus negatio- eeque latent ac ipsee individuales differentiee.
de eo quod addit entitas singularis su-
nis, et Denique, quia esset valde operosum ac pene
pra communem naturam, ratione cujus talis infinitum ad singula particularia descendere.
negationis capax sit. iNihilominus tamen non est dubium quin in-
37. Ad tertiura, aliqui dicunt, hoc, quod dividua, etiamsi solo numero differant, ha-
addit individuum supra speciem, esse acci- beant in re distinctas essentias, quee si prout
Sed hoc esse falsum convincitur, tum
dentale. in se sunt concipiantur et explicentur, diver-
argumentis ibi factis tum aliis, quod facie-
, sis conceptibus et defiuitionibus declarandee
mus sectione sequenti , tum etiam ex dictis; erunl ; et distinctas etiam habebunt proprie-
nam si hoc additum solum est ratione distiuc- tates saltem secundum rem , vel secundum
tum a substantia seu essentia rei, et per se aliquem modum proprium, sub qua ratione
conjuuctum tanquam per se detcrminans
illi cadunt sub scientiam angelicarn vel divi-
naturam communem ad particularem quo- , nam.
modo potest esse accidenlale? Alii ergo sim- 38. Ad tertiee opinionis fundamenta res-
plicitervocant hoc essentiale individuo non , pondetur. Ad Aristotelem, in 7 Metaph., pri-
speciei, quod revera ita est, si rem ipsam mo responderi potest cum Alexandro Alensi
consideremus nam quod omnino intrinsece
, ibi, cum Aristoleles o\\,i% separalis a materia
constituit et componit hoc individuum, est distingui quodquid est ab eo cujus est, non
7io?i

propria ejus differentia simul cum natura sumere materiam cum omni proprietate pro
communi; neque potest, non solum esse, ve- materia prima vel pro subjecto proprio ali-
,

rum nec concipi hoc individuum sine tali dif- cujus formee, sed pro quovis supposito, quod
Tamen secundum rationem, et se-
ferentia. a parte rei sit aliquo modo distinctum a na-
cundum modum loquendi dialecticorum et lura sua, quomodo nulla substantia creata
metaphysicorum accommodatum modo con- dici potest abstrahere a materia, quia in om-
cipiendi nostro, non appellatur heec differen- nibus natura est in supposito aliquo modo ab
tia individualis essentialis, sed intiinseca en- ipsa distincto. Heec doctrina est vera, sed non
titativa, et quasi materialis, ut distinguatur a existimo Aristotelem eo in loco in eo sensu
differentia specifica, quee maxime formalis fuisse locutum. Aliter exponit Alexand. Aphro-
est sumitur enim ex illo gradu, in quo indi-
: diseeus, qui existimat, et revera valde pro-
vidua formaliter conveniunt, seu assimulan- babiliter, utroque Joco su-
Aristotelem in
tur. Itaque hoc sic declarandum videtur, quod pra citato de eisdem substantiis esse locutum,
individua ejusdem speciei cum reali distinc- et eodem modo comparare quod quid est,
tione habent integram et perfectam similitu- cum eo cujus est. Quod ex verbis ejusdem
dinem in natura, in quo ditferunt ab indivi- Philosophi confirmari potest; ait enim in illo
duis differentibus specie sub eodem genere, text. Dictum est insuper, quidditatem, et
41 :

quee inter se non habent tantam, tam perfec- unumquodque idem in quibusdam esse, ut in
tamque siinilitudinem. Hinc ergo fit ut mens primis substantiis ; ita enim legit ipse Ale-
nostra concipiat id, in quo illa individuainter xander. Et quamvis in textu communiter eo
se conveniunt, tanquam unum quid, et tan- loco non repetatur illa particula, Dictum est,
quam id quod est formale in illis, et quod per tamen, quee paulo antea preecesserat , hanc
se confert ad scientiam ; nam distinctio in etiam clausulam comprehendit, ut ex con-
sola entitate censetur esse quasi per accideus, textu satis patet. Hinc ergo per primam sub-
et ideo vocatur materialis. Eamdemque ob stantiam non Alexander, immate-
intelligit
causam definitio scientifica non datur,nisi de riales substantias, utD. Thomas, quia Aristo-
communi et specifico conceptu, alque in hoc teles in posteriori loco sese refert ad ea quee
sensu species ullima dicitur tota essentia in- in priori dixerat; ibi autem nihil de immate-
dividuorum, scilicet, formaliter ac preecise riali substantia in speciali dixerat neque in ,

sumpta et concepta, etprout ejus cognitio ad alio affert specialem rationem, ob quam,
 SEGT. III. AN MATERIA SIGNATA SIT PRINCIPIUM INDIVIDUATIONIS. j61
differentiam in hoc constituat inter materia- mentum hujus discursus incerlum est, scili-

les et immateriales substantias; neque est cet, Aristotelem sensisse Angelos esse entia

ulium indicium ob quod dicamus sequivoce per se necessaria. Et fortasse Aristoteles,

uti illo terrnino, cum eo cujus est, ut in priori' quando hanc ditferentiam ponit inter indivi-
loco sumatur pro definito, hic vero pro sup- dua materialia et immaterialia, non loquitur
posito, ut ila diversa sit coraparatio utroque praecise ac metaphysice de individuo, ut dicit
loco facta. Ac denique nunquam Arisloteles solam substantiam singularem, sed loquitur
nomine prim,e substantiw usus fuerat ad si- physice de irtdividuo ut in re ipsa est suis ac-
gnificandas specialiter immateriales substan- cidentibus affectum ; quo modo videtur loqui
tias, nam, licet lib, 4, cap. 3, text. 7, videa- in dicto loco 3 de Anima; nam materiale in-
tur illa voce uti in ea signifieatione, tamen et dividuum tale dicit esse, ut circa illud sensus
Commentator ibi per primam substantiam versetur, quod non est verum de individuo
Deum intelligit, et quidquid sit de illo loco, rigorosa ac metaphysica prseeisione sumpto,
nullum inde sumitur argumentum, ad alium sed solum posteriori ac physico modo. Et ita
in quo modo versamur, itaque eadem est potest facile inveniri differentia inter mate-
juxta hanc expositionem sententia Aristotelis riale et spiriluale individuum.
in utroque loco. Per primas ergo substantias 40. Adrationem praedictae sententise (quid-
intelligit Alexander quselibet supposita sub- quid de illa opinione, quod in rebus ma-
sit

stantialia, a quibus non separatur quod quid terialibus materia signata est principium in-
est, id est, communis natura. Quod vero dividuationis, quam statim clisputabimus)res-
Aristoteles subdit : Primam sabstantiam dico, pondetur, quamvis in rebus immaterialibus
quo? non dicitur eo quod aliud in alio insit, ut non detur hoc principium individualionis, a!i-
in subjecto, vel materia, explicatur ab Alexan- quod tamen dandum esse proportionale, quia
dro de substantia, quse non significatur ut etiam illee substantiae lndividuse sunt, non ex
aliud in alio, sed tanquam unum per se con- vi rationis specificee, sed singularis. Unde cum
sistens, in quo differt a composito accidentali, dicitur substantia spiritualis se ipsa esse in-
ut est album, verbi gralia, aut simum, in quo dividua, si intelligatur se ipsa, id est, ex vi
aliquid significalur, ut in subjecto tanquam suse rationis specificse, petitur principium, et
in materia existens; de hujusmodi enimcom- falsum assumitur, ut probatum est; si autem
posito ex tali subjecto, ut materia, et acci- intelligatur se ipsa, id est, per suam entita-
dente ut in illa existente, subdit Aristoteles, tem, est quidem id verum, sed nihil impedit
in eo, cum sit unum per accidens, quod quid quin in illamet entitate, ratione distinguantur
est distingui a subjecto, in quo est. Atque ita specifica ratio et differentia individualis, et
juxta hauc expositionem nihil potest ex pree- quod eadem secundum diversos res-
entitatis
nostram sententiam colligi.
dicto textu contra pectus possit esse utriusque principium ac
Praeter hanc vero expositionem probabilem, fundamentum. Nam quoad hoc eadem fere
habet ille locus aliam fortasse probabiliorem; ratio de materialibus substantiis; nam,
est
tamen, quia attingit qusestionem de distinc- sive materia signata dicatur principium indi-
tione naturse a supposito in rebus immateria- viduationis earum, sive quidvis aliud, nihil
libus, tradetur cominodius infra disputatione tamen esse potest quod non sit ipsamet enti-
de distinctione naturse, et suppositi in rebus tas essentialis rei, vel tota,vel partialis; unde
creatis. iii eadem oportet distinguere, et rationera
39. Ad aliud testimonium ex 3 de Anima, specificam, ob quam dicitur esse essenlia, vel
si communis expositio retinenda est, nihil purs essentise, et rationem aliam non re, sed
responderi potest, nisi Aristotelem fuisse il- ratione distinclam, ob quam dicilur esse in-
lius sententise, quod landem concedit Scotus, dividuationis principium.
in % dist. 3, q. 7, ad 1, ubi ait, Aristotelem
SECTIO III.
existimasse Angelos esse entia per se neces-
saria,etideo non potuisse consequenter exis- Ulrum materia signata' sit indivicluationis princi-

timare posse dari plures Angelos in una spe- piam in substantiis materialibus.

cie;nam si dari possent, darentur de facto, 1. Omittimus divinam substantiam, quo-

quia in per se necessariis et seternis idem est niam, ut diximus, illa per se et essentialiter
esse et posse. Et similiter si plures esse pos- individua est, unde non est quod in ea qme-
sent, in infinitum etiam multiplicari possent, ratur individuationis principium,magis quam
ac denique actu ,'essent infmiti. Sed funda- essentise vel existentiai ipsius.
162 DISPUTAT V. DE UNiTATE 1NDIVIDUALI.
generalis sit de omnibus substantiis crealis,
Sensus qu&stionis.
quia tamen materiales sunt nobis notiores,de
2. Ut autem sensus qucestionis intelligatur, iliis dicemus prius, et deinde facile constabil

sumendum est ex dictis sectione preecedente, quid nos conjectari possimus de spiritualibus.
in hujusmodi substantiis creatis considerari Et quoniam variae sunt de hac re opiniones,
posse metaphysicam compositionem, quae se- quae prolixam postulant examinationem, eas
cundum rationem est ex natura specifica et sigillatim tractabimus.
ditferentia individuali; sicut enim id, quod 3. Est ergo celebris sententia, affirmans
addit species supra genus, juxta metaphysi- principium individuationis esse maleriam si-
camconsiderationem est ditferentia divisiva, gnatam. Hoec est sententia D. Thomee, \ p.,
seu contractiva generis,et constitutiva speciei, queest. 3, art. 3, ad 3, et quaest. 50, art. 4,
ita id quod addit individuum supra speciem, tertia part, q. 77, art. 2, et in 4, dist. 12,
recte dicitur ditferentia contractiva speciei, et queest. 1, a. 1, queestiuncula 2, et opusc. 29,
constitutiva ac distinctiva individuorum, quee et de Ente et essentia, cap. 2, ubi Cajetan.
vere ac proprie differre numero dicuntur; prolixe hoc disputat ac defendit; et Capreol.,
propterea enim species dicitur de pluribus in 2, dist. 3 ; Soncin., 7 Metaphysicorum, q.
differentibus numero preedicari. Item ostendi- 33 et 34; Ferr., 1 contra Gent., cap. 21, et

mus, hoc, quod additindividuum supra spe- alii infra citandi. Et existimatur heec senten-
ciern, licet sittantum ratione distinctum, ta- tia Aristotelis; nam variis in locis distinctio-
men reale esse et positivum, fundans nega- nem et identitatem numericam materiee pri-
tionem,seu indivisionem propriam individui, mae attribuendam censet. Undelib. 5 Metaph.,
quia per sese incommunicabile est, et dis- cap. 6, text. 42, dicit, ea esse itnum numero,
tinctum ab aliis, seu ineommunicabile aliis quorum est materia una ; et lib. 7, cap. 8,
individuis, et ideo adjunctum speciei, cum text. 28, ait, formam in his carnibus, atque
illa conslituit individuum per se unum sub ossibus esse Socratem
Calliam; et cap. 10,
et

tali specie; nihil ergo quominus

illi deest, text. 25
Singulare (inquit) ex ultima wiate-
:

veram habeat rationem differentiee. Unde ria } jam Socrates est; et exhoc principio, in
nonnulli hoc putant esse assignandum prin- lib. 12 Melaph., cap. 8, text. 49, concludit,

cipium individuationis, et nullum aliud esse primum motorem nonposse esse,nisi unum nu-
queerendum, ut videre est in Scoto, in 2, mero, quia est expers materiw, existimans ne-
disl. 2, queest. 6; et Fonseca, 1. 5 Metaphys., cessarium ut, quse conveniunt specie, et diffe-
cap. 6, sect. 1. Sed non disputatur in hoc runt numero, materiam habeant, et per ma-
sensu queestio, nec de illa vere est diversitas teriam differant.Et similiter,primo de Ccelo,
opinionum inter eos qui de principio indivi- capite nono, probat non posse esse alinm
duationis disputant. Sensus ergo quaestionis mundum, mundus totam materiam
quia hic
est, quodnam fundamentum vel principium rerum naturalium complectitur. Ex his ergo
in re ipsa habeat illa differentia individualis. testimoniis apparet hanc fuisse sententiam
Solent enim heec metaphysica preedicata su- Aristotelis, juxta quam consequenter dicen-
mi ex principiisrealibus constituentibus rem, dum est (ut dicunt preedicti auctores),in sub-
quomodo genus dici solet sumi a materia, et stantiis immaterialibus non esse positivum
differentia aforma et denominationes sub-
;
individuationis principium, nec propriam dif-
stantiales interdum sumuntur a materia, ut ferenliam individualem , sed solum naturam
cum homo materialis dicitur, interdum a de se incommunicabilem.
forma, ut cura dicitur rationalis, interdum a 4. Fundamentum hujus sententiee, si ra-
tota natura composita, ut cum dicitur homo ;
tionem spectemus, fere nullum invenio, quod
ad liunc ergo modum in preesente inquiritur ad Aristotelis auctoritatem non revocetur,
quod sit principium hujus differentioe indivi- scilicet, quia materia est principium multi-
dualis. Ex qua declaratione conslat hic non plicationis et distinctionis individuorum intra
inquiri principia vel causas extrinsecas indi- eamdem speciem, ut Arist.oteles testaturcitatis
viduationis, seu potius individuorum, quales locis; sed illud est principium individuatio-
sunl causa efficiens et finalis ; nam hee non nis, quod principium numericee distinctio-
est
causant individuationem
aliter causan- qnam nis ; ergo. Secundo, quia illud est individuum,
do entitatem individuam, seu dando ipsum quod est incommunicabile inferioribus simi-
intiinsecum piincipium individuationis; hoc libus; sed materia est primum fundamentum
ergo est quod inquirimus. Et, licet queestio hujus incommunicabililatis; nam forma,cum
 ;

SECT. 111. AiN JUATEltlA SIGNATA SIT PRINCIPIUM IlNDIVIuUATIONIS. 163

sit de se commtmicabilis est, materia
actus ,
unius ab de qua jam prsedicti auctores
alio,

autem cum sit prima potentia^ de se est in- fatentur non oriri a materia. Adverto tamen
communicabilis, et forma tunc limilatur et argumenta facta non convincere de omni
delerminatur, cum ad hanc materiam coarc- distinctione, nam, ut infra dicam , materia
tatur. Tertio, quia individuum est primum suo modo habet unde ab distinguat unum
subjectum in metaphysica coordiuatione; de alio,quatenus ipsa habet aliquem actum en-
illo enim omnia superiora preedicanlur, et ip- titativum probant tamen non esse cur prima
;

sum non de aliis ergo primum principium

;
ratio totius distinctionis numericee, illi potius
et fundamentum individui,ut sic, esse debet quam alicui formee attribuatur.

illud, quod est primum subjectum inter prin- 6. Secunda ratio procedit de prima radice
cipia physica hujusmodi autem
; est materia : incommunicabilitatis, in qua primum consis-

ergo. tit declaratum est

ratio individui, ut supra
nam distinclio ab alio potius se habet con-
Expenduntur rationes dictce sententice.
sequenter juxta supra dicta de unitate in
5. Sed antequam ulterius progrediamur, communi; unde si illa ratio esset efficax, suf-
heerationes, seclusa aucloritate, non sunt ficienter probaret, materiam esse principium
magni momenti. Ad primam enim facile po- individuationis. Sed, si quis recte consideret,
test responderi, negando majorem;nam po- aperta eequivocatio in eo discursu committi-
tius illud est principium multiplicationis , tur; cum enim dicitur materiam esse princi-
quod est principium distinctionis principium ; pium incommunicabilitatis individui, eo quod
autem distinctionis non est materia, sed po- ipsa sit primum subjectum, de se maxime
tius forma, nam ut est in communi prolo- incommunicabile,aut illa vox incommunicabile
quio, Actusest, qui distinguit. Unde D. Thom., a>quivoce sumitur, aut falsum in probatione
2 cont. Gent. c. 40, ex professo probat, mate-
, assumitur. Multis enim modis intelligi potest
riam non esse primam causam distinctionis materiam esse incommunicabilem primo :
,

rerum; et, quamvis de distinctione essentiali quod sit incommunicabilis alicui, ut subjecto
preecipue loqui iniendat, rationes tamen ejus physico quod informet, vel cui inheereat, et
etiam de distinctione numerica urgere viden- hic sensus est verissimus, et recte ex eo pro-
tur, preesertim quod in secunda ratione in- batur, quod materia est primum subjectum ;

quit, formam non sequi dispositionem materice,
sicut primam causam, sed magis e converso
maieriam sic disponi, ut sequoMir talis forma.
Item quod ibidem ait, ea, qum reducuntur in
materiam sicut in primam causam, esse prce-
ter intentionem agentis, et casu fieri. Si
materia essetprima causa ob
individuum, individuum ut sic casu fieret, et
prseter intentionem agentis. Item quod ibi-
dem ait in quarta ratione , unam materiam
hoc tamen est impertinens ad rem de qua
agimus, tum quia non est de ratione individui
ut sic, quod sit incommunicabile alteri ut
subjecto, nam accidentia sunt individua, licet
communicentur hoc modo, et formee etiam
ergo subslantiales; tum etiam quia illa incommu-
quam esset tale nicabilitas non sufficit ad rationem individui;
materia enim ex vi suee speciei est illo modo
,
incommunicabilis, et tamen non estindividua
ex vi speciei sed communis multis materiis
,

indigere alio a se distincto, ut distinguatur ab numero differentibus; non est ergo illa in-
alia materia ; non ergo illa est prima causa communicabilitas prima radix individuatio-
distinctionis , ut in ratione facta sumebatur. nis, etiam in ipsa materia; multo ergo minus
Quapropter his et aliis rationibus convicti, poterit materia esse primum principium in-
ex auctoribus qui preedictarn opinio-
rnulti dividuationis substantiaj ratione hujus incom-
nem sequuntur, fatentur, cum duo sint de municabilitatis. Alio ergo modo polest dici
ratione individui, scilicet esse incommunica- materia incommunicabilis, vel per modum
bile inferioribuset esse distinctum ab aliis
, causee, vel per modum partis, vel per modutn
individuis,materiam esse principium indivi- naturee supposito, vel per modum superioris
duationis quoad primum, quoad secundum inferioribus et omnes isti modi falsi sunt;
,

vero esse quantitatem, nam illa est, quee ipsas nam materia communicatur formee eo modo
materias distinguit; quod quam sit vere et quo est causa ejus et sustentat illam. Item
,

consequenter dictum, postea examinabimus; materia communicatur composito, ut pars

nunc enim solum vim dictarum rationum ex- toti,et ut causa etiam effectui, quem non ali-

pendemus. Prima aulem ratio solum proce- ter causat, quam communicando illi intrin-
debat de individualione quoad distinctionem sece suam entitatem. Itera materia , ut pars
 164 DISPUTAT. V. DE UNITATIS INDIVIDUAU.
natureecommunicatur supposito proprio tan- pium et fundamentum individui quod est ,

tum, naturaliter loquamur, supernaturali-

si primum subjeclum in ordine prsedicationis,
ter vero etiam alieno, ut in Christi humani- continens in seomnem perfectionem superio-
tate videre licet sed omnes isli modi nihil
; rum ,addens aliquid proprium quo illam
et
ad praf;sens referunt, ut per se constat. Ul- veluti complet ac perficit.
timus vero modus (in quo solo termini in
prffidicla ratione assumpti univoce sumeren-
Objiciuntur mvlta contra dictam sententiam.

tur ) est aperte falsus ut ratione supra facta

, 8. Sed videndum est, quamvis sententia
convincitur, quia materia ut sic ex vi suee hsec ratione convinci non possit, an valeat
speciei communicabilis est multis inferioribus, convenienter defendi ac sustineri, nam hoc
quae illi possunt subjici in ordine ad prsedi- satis nobis eril, ut saltem propter Aristotelis
cationem, quamvis non possint esse subjecta et D. Thomse auctoritatem illam defendamus.
inha?sionis.Quod si dicas materiam ut sic esse Et prima ratio difficultatis circa illam esse
comrnunem, materiam autem signatam, de potest, communis est,
quia materia de se
qua illa sententia loquitur, esse incommuni- non solum quatenus eadem secundum ratio-
cabilem, contra hoc est, quia materia signa- nem specificam communis est multis indivi-
ta, quidquid illa sit, non habet quod sit in- duis materiee, sed etiaro quia eadem numero
communicabilis ex ratione primi subjecti, in materia subesse potest multis formis, vel spe-
qua diclum argumentum fundabatur; si ergo numero diversis, saltem
cie distinctis, vel solo
materia signata est incommunicabilis, erit ob successive quomodo ergo potest materia esse
;

aliam causam , quai communis esse poterit principium individualionis? Nam principium
formis vel aliis rebus, ut videbimus in sequen- individuationis debet esse maxime proprium,
tihus. Quocirca ad iliam incommunicabilita- et nullo modo cofnmune multis individuis,
tem, quse est de ratione individui , imperti- nec simul, nec successive. Propter hanc diffi-
nens est illa ratio primi subjecti nam et for-
; cultatem additum est in illa sententia, mate-
mae angelicee et Deus ipse sunt illo modo riam non utcumque, sed signatam quantitate,
incommunicabiles quamvis sint omnino ac-
, esse principium individuationis. Quid autem
tus, et non potentia?. Unde cum ibidem clici- illa voce significetur, tam est obscurum, ut
tur forma de se communicabilis, etiam extra in ea re explicanda defensores hujus senten-
propositum est; nam forma, ut forma, est tiee inter se mirum in modum dissideant.
communicabilis materiee ut subjecto, non ut Quorum expositiones varias referre oportet et
inferiori secundum suam etiam specificam
; examinare, ut quanta sit probabilitas hujus
ralionem communicabilis est distinctis for- sententiee, clarius appareat.
mis, et ideo secundum eam rationem non est
Primics modus explicandi materiam signatam
individua ; tamen hsec forma tam incommuni-
rejicitur.
cabilis est sicut haec materia; ergo quoad
,

hoc non est major ratio de una quam de alia. 9. Prima expositio est, materiam signatam
7. Atque ex his conslat , tertiam conjectu- quantitate nihil aliud esse quam materiam
ram nullam habere efficaciam, quia est longe cum quantitate seuquantitate affectam; ex his
diversa ratio de subjecto inhaesionis et de sub- enim duobus censent, hoc principium indivi-
jecto praedicationis ; quamvis enim excogitari duationisquasiintegrari,utmateriadetincom-
possit quaedam proportio inter haec duo sub- municabilitatem, quantitas distinctionem, ut
jecta, nam superius comparatur ad inferius supra dicebamus. Ita Capreol., in 2, dist. 3,
sibi subjeclum, ut forma dans esse , tamen queest. 1, art. 1, concl. 5, et art. 3, in res-
simpliciter non sunt ejusdem rationis, neque pons. adargum. contraillam. Idem Ferrar., 1
unum fundatur in alio unde in simplicibus
; cont. Gent., c. 21 , et Soncin., lib. 7, qua3st.

substantiis est subjectio seu subordinatio in- 34. Favet D. Thomas, qurest. 2 de Verit.,
feriorum ad superiora, sine subjecto inhoe- art. 6, ad 1, ubi explicat materiam signatam
sionis seu informationis. Adde, id, quod est naturalem esse materiam cnm determinatione
subjectum proedicationis, ex se non esse im- liarum vel illarum dimensionum ; et q. 16 de
perfeclius suo pra^dicato superiori, sicut ma- Malo, articulo prirao, ad 18, dicit, materiam
teria, quse est primum subjectum, est inferior dimensionibus subjectam esse principium dis-
forma et ideo necessarium non esse ut id,
, tinctionis numcralis, in Jds in quibus inveniun-
quod est primum subjeetum in ordine gene- tur multa indlvidua unius speclei ; et super
rationis et imperfectionis, sit primum princi- Boetium, de Trinit., qua^st. 4, art. 2, dicit,
 ;;

SEGT. III. AN MATERIA SIGNATA SIT PRINCIPIUM INDIVIDUATIONIS. 165

qumtitaUm distinguere res rnateriales. Et vi- testilliconvenire, quia quod a parte rei, et
detur fundatum in Aristotele, 3 Metaph., in duratione reali non convenit, neque prius,
cap. 3, text. 11, ubidistinctionem specificam neque posterius convenire potest; quanti-
censet fieri per formam, numericam vero tas autem nonfacit rem divisam aut distinc-
per quantitatem, et lib. 10, cap. 3, text. 4, tam ab aliis, nisi inheerendo et informando ;

tantum eos ponit divisionis modos, scilicet, ergo in nullo signo habet quantitas hunc ef-
secundum formam, aut secundum quantita- fectum primo in materia, sed in toto compo-
tem et 5 Metaph., cap. 13, quantitati attri-
; sito ergo supponit illud jam individuum, et
;

buit, quod sit principium divisionis ; unde consequenter alia priori divisione distinctum.
quantum esse ait, quocl dividi potest in ea, Tum denique quia ad vim rationis, satis est
quorum unumquodque lioc aliquid natum est quod in aliquo genere causee, quod simplici-
esse ; et 3 Phys., cap. 7, text. 78, dicit, nu- ter prius est, materia, ut preevenit quantita-
merum nasci ex divisione continui quanti. tem, habet ex se distinctionem. Denique sic
Ratio vero esse potest, quia, ut materia sit potest ratio concludi forma recipitur in ma-
:

principium individuationis, aliquid necessa-
rium est, quod distinguat hanc materiam ab
illa sed hoc non est ipsa materia, quia dis-
; ex illis resultat hoc individuum ante adven-
tinctio debet fieri peractum; neque est for-
ma, nam potius ha3c forma
illa, quia in distincta materia
10. Sed heec sententia falsa est, et gravi-
bus rationibus impugnari potest. Duobus au-
tem modis procedere possumus, primo, sup-
ponendo aliam sententiam, quam preedicti
auctores tenent, quantitatem non esse in
materia prima, sed in toto composito,
trui corrupta substantia , et novam com-
parari ad generationem substantiee. Ex quo
fit, simpliciter loquendo, prius hanc numero
formam substantialemintroduci in hanc ma-
teriam,et consequi quantitatem. Unde confi-
cilur argurnentum, quia haec forma, cum
primum intelligitnr recipi in hac materia,
inteJligitur etiam recipi in materia distinc-
ta ab aliis ; ergo formaliter et intrinsece
non fit distincta per quantitatem. Item ex
materia et forma preecise conceptis, et ut
prsevenientibus quantilatem, resultat hoc in-
dividuum substantiale ; ergo illud ut sic
unum est, non unitate
tate reali , et singulari
ergo, sicut ex vi suae
lis est in se indivisum,
teria nuda quantitate ; ergo heec forma in hac
materia, quia generatioin singulari iit; ergo
tum imo illa advenit individuo
quantitatis;
est distincta ab jam quod posset Deus sine quan-
constituto,
fit et recipitur. titate servare dislinctum ab omnibus aliis
ergo quantitas intrinsece ac formaliter non
intrat principium individuationis, vel totius
compositee substantiee, vel singularum par-
tium hujus scilicet, formee et materiee.
11. Secuudo, procedere possumus in alia
et des- sententia, quod quantitas inest materiee pri-
mee, et manet eadem in genito et corrupto,
et tunc aliunde sumitur non minus cfficax
argumentum, quia non solum heec materia
secundum se, sed etiam ut affecta hac quan-
titate, potestesse sub diversis formis, et con-
sequenter in individuis numero distinctis
ergo non magis potest esse principium indivi-
duationis quam sola materia. Dicetur for-
tasse , materiam cum dimensionibus inter-
minatis esse posse sub diversis formis, et
nt sic non esse principium individuationis,
materiam vero cum his determinatis dimen-
sionibus esse propriam hujus individui, et
rationis, sed uni- ut sic esse principium individuationis. Sed
ac transcendentali; inquiro quid addant hee determinatee di-
entitatis substantia- mensiones supra quantitatem. Dimensiones
ita etiam est sub- enim possunt dici interminatee solum quia ,

stantialiter et entitative distinctum ab om- '

non dicunt certum terminum longitudinis,
nibus aliis; ergo non habet distinctionera aut latitudinis, etc. , et sic quantitas ter-
per qnantitatem. Nec refert si dicas, in ge- minata solum addet certos terminos di-
nere causee materialis quantitatem esse prio- mensionum ; et hoc non satis est ad pree-
rem in materia. Tum quia in ea sententia id sens, quia eadem materia hoc modo exislens
non potest commode consequenter dici, ut sub eadem certa et determinata quantitate,
infra tractandum est tum etiam quia saltem
; potest subesse distinctis formis, ut patet in
non potest id intelligi secnndum veram in- eadem virga prius viridi, postea sicca, et si-
heesionem quantitatis in materia, quia juxta milibus. Aliter potest dici quantitas intermi-
illud principiutn, quantitas nunquam inhse- nata illa, quee non est affecta certis disposi-
ret materiee in duratione reali, sed compo- tionibus, ut tali rarilate aut densitate, vel
sito ; ergo neque in aliquo siguo priori po- aliis qualitatibus, quibus materia ad hanc
 ,

166 DlSPlTAT. V. DE UNITATE INDIVIUUALI.

formara potius quam ad aliam determinatur. guitur perid, quo est. Quo fei-e sensu dixit
Et hoesensn admitti polest, materiam quan- D. Thomas, \ p., queest. 76, art. 2, ad 2,
titate seu dimeusionibus sic determinatis af- unuwquodque hoc modo hahere wiitatem quo
fectam, proxime dispositam, ita
id est, sic halet esse. Et patet in unitate specifica, nara
esse propriam hujus individui, ut non possit eadem differentia, quse constituit speciem in
esseinalio. Verumtamen neque dicti auclo- se unam, facit illam a cceteris speciebus dis-
res loqui possunt in hoc sensu, neque in illo tinctam undequod estprincipiurntalisditfe-
;

esset vera eorum sententia. Primura patet, rentiee, est etiam principium non tanlum uni-
quia ipsi dicunt, quantitatem ex propria ra- tatis, sed etiam distinctionis specificee ; ergo
tione et effectu formali distinguere unum in- similiter iu unitate individuali id, quod est
dividuum abalio; ergo non convenit hoc illi principium individui, quoad constitutionem
ratione aliarum qualitatum seu dispositio- ejus, et incommunicabilitatem seu indivisi-
num, alioqui non materia signata quantitate, bilitatem est etiam principium di-
in se ,

sed materia quanta signata qualitatibus de- stinctionis ab aliis

ejus et e converso ;

beret dici principium individuationis. Secun- quod est principium distinctionis, debet
dum patet, quia alias sequitur accidentia, etiam esse principium constitutionis. Si er-
quibus materia disponitur ad formam, intrin- go materia per se, et seclusa quantilate
sece includi in principio individuationis sub- constituit individuum in se incommunica-
stantiee ; consequens est falsum; ergo. Se- bile et unum , distinguit etiam illud ab
quela patet, quia materia signata juxta hanc aliis, vel, si distinctionem dare non potest,

opiuionem, intrinsece ac formaliter includit neque incommunicabilitatem individuationis

heec accidentia ut ipsi inheerentia, ipsamque dare potest. Et confirmatur. Nam, incom-
determinantia ad talem formam. Minor vero municabile hoc modo dicitur, quod ita est in
probatur piirao, quia individuum substantiee se unum, ut non possit in multa similia divi-
est per se unum directe collocatum sub spe- di; quod autem hujusmodi est, ex hoc pree-
cie in preedicamento subslantiee; non ergo cise habet ut, si alia existant, ab illis distin-
includit intrinsece accidentia, cum tamen in- guatur. Idemque argumentum potest e con-
trinsece includat individuationis principium. verso fieri de quantitate, quod, si illa est
Secundo, quia ostensum est supra, differen- quee distinguit individua substantiee, ipsa
tiam individualem in reipsa non esse distinc- etiam debet ea constitueie, vel e contrario,
tam ex natura rei a natura substantiali at- , si non potest constituere, ut verius est, quia,
que adeo esse ipsammet substantiam indivi- cum sit accidens, est extra totam latitudi-
duam ; ergoprincipium intrinsecum ejus non nem substantiee, et supponit potius subjec-
potest esse accidens, sed substantia. tum individuuiu, neque etiam distinguere
12. Atque hee rationes possunt procedere potest.
etiam in alia sententia, quod quantitas non 43. Respondent aliqui, rationem hanc recle
sit in materia prima, sed in tolo composito ; probare, quantitatem non efficere primam
quia quautitas accidens est ;ergo in quocun- distinctionem inter individua substantiee, non
que subjecto sit, non potest intrinsece con- tamen probare, non efficere aliquam distinc-
stitulionem individui substantialis ingredi ; tionem, scilicet, numericam etquantitativam,
ergo non potest ejus distinctionem eflicere. quod satis est ut quantitas quoad hanc par-
Unde abstrahendo ab illis sententiis, possu- lem possit inlrinsece pertinere ad principium
mus tertio argumentari, quia, licet res prius individuationis. Sed hasc responsio laborat in
natura sit in se una quam sit distincta ab eequivoco, nam, si quantitas non causat pri-
aliis, tamen hoc posterius intrinsece sequi- mam dislinclionem , 'sed aliam , interrogo
tur ex primo absque additione ulla positiva, queenam sit illa quam supponil, quee vero
quee fiat ipsi rei, quoe est una, sed solurn per illa quam causat : prior sane nulla alia esse
negationem, qua, posito alio exlremo, vcrum potest, nisi distinctio enlitativa, qua ha^cma-
est dicere, hoc non esse illud. Itaque illud teria non est illa, aut heec substantia non est
idem positivum,quod fundat unitatem quoad illa. T um quia nulla alia dislinctio prior ex-
primam negationem seu mdivisionem in se, cogitari potest; tum ctiam quia heec est maxi-
fundat consequenter posteriorem negationem me intrinscca cuicumque entitati; sicut enim
distinctionis ab alio, quo sensu dici solet, et nihil concipi potest magis inlrinsecum uni-
verissimum est, per illud rem distingui ab cuique enti, quam entitas ejus, ita nulla dis-
aliis, per quod in se constituitur, quia distin- tinctio vel separatio ab alio ente est prior
 ;

AN MATERIA SIGNATA SIT PRINCItMUM INDIVIDUATIONIS.

SECT. III. 167
illa, quee hac negatione explicatur Hoc ens tice unilalem quantitativara
: ita solum potest ,

non est illud ;

propter quod intelligi non po- dare vel distinctionem quantitativam, vel situa-
test unam entitatem distingui ab alia entita- lem, quarum prior solum consistit in hoc, quod
tive, ac primo, per aliud a seipsa. una substantia sit sub diversis terminis quan-
14. Unde etiam (quod est novum et suf-
tit titatis ab alia, et ila non sit continua illi con-
ficiens argumentuui contra totam hanc sen- tinuatione propria quantitatis ; posterior au-
tentiam) non pertinere ad effectum formalem tem quod una substantia sit
consistit in hoc,

quantitalis distinguere entitative unam mate- extra situm seu locum alterius. Unde etiam
riam ab alia, vel partem materiee a parte ma- salvatur, quod quantitas ita distinguit, sicut
teriae, quia, sicut quantitas supponit mate- conslituit primo enim facit substantiam in
;

riam ut subjectura, ita supponit individuam se extensam, unitam et terminalam quanti-

entitatem ejus, quoe per seipsam entitative tative, et habentem hanc corporeara molem,
distincta est ab alia entitate simili ergo dis- ; consequenler vcro facit illam replere spatium
tinctee quantitates supponunt distincta sub- locale; et similiter primario distinguit quan-
jecta, in quibus recipiantur, et dislinctee par- titative, etdeinde situaliter; tota autem heec
tes quantitatis, partes etiam subjecti entitati- distinctio est extra rationem substantiee indi-
ve distinclas. Nam et hic locum habet argu- viduee, et accidenlaria illi, sicut et ipsa quan-
mentum quod actus singularis
iliud Gajetani ,
tilas.

supponit potentiam singularem , quod maxi- 16. Quod quidem in distinctione situali est
me verum est in actu et potentia realiter dis- per se evidens, quia est valde extrinseca et
tiuctis. Eo vel maxime quod, cum quantitas mutabilis, et quantumvis res quanta situm
re distincta sit a materia in qua inest, non mutet, eadem numero manet; imo per Dei
polest facere re distinctam a seipsa ;
illara potentiam potest eadem numero substantia
ergo supponit in illa entitatem, quee per se corporea, vel sine quantitate, vel cum illa si-
potest distingui a sua quantitate ; ergo per ne situ servari ad eum modum quo est
,

eamdem poterit distingui ab omnibus aliis, Cliristicorpus in Eucharistia. Et similiter po-

quee non sunt ipsa; non ergo hoc pertinet ad test res eadem quanta cum duplici situ per
effeclum formalem quantitatis. Quod denique Dei potentiam constitui, ut tractando de mys-
a posteriori confirmari potest; nam, si Deus, terio Eucharistiee late ostendi ', et duo dis-
separata quantitate, conservaret subslantiam tinctacorpora in eodem situ collocari possunt,
corporis Petri, verbi gratia, entitates parliales et a Deo seepe factum est, ut in materia de
materiee, quse sunt in manibus, pedibus, ca- resurrectione demonstratum est 2
Heec ergo .

pite, etc, semper manerent entitative distinc- situalis distinctio nibil ad unitatem et distinc-
lee, sive manerent unitee, sive non, quia, licet tionem numericam refert. De distinctione au-

una ab
entitas possit conjungi, vel separari tem quantitativa, idem judicium est quod
alia, tamen unam fieri aliam, aut utramque de ipsa quantitate,et de unitate ab illa pro-
coalescere in unam indivisibilem, conservan- veniente, quam
supra ostendimus esse acci-
do suam entitatem, aperta repugnantia est, dentalem ad unitatem intrinsecam et entiiati-
quia et essent distincta?., et non essent dis- vam substautiee materialis ; unde, licet illam
tinctae. naturaliter comitetur ad modum proprietatis,
15. Distinctioergo, quamsupponit quantitas tarnen ordine naturee supponit illam, et po-
in substantia, est distinctio entitativa et sub- tiuscausatur ab illa quam causet illara. Ac
stanfialis : heec autem est quee per se pertinet denique de potentia absoluta posset materia-
ad unitatem individualem, de qua tractamus lis substantia eadem numero sine sua quanti-

nam per hanc intelligitur, individuum esse tate servari, et consequenter retinere totam
distinctum ab omnibus aliis, vel sub eadem unitatem individuam cum incommunicabili-
specie , si cum similibus comparetur, vel tate ac distinctione substantiali absque uui-
etiam sub genere vel sub quocunque preedi-
, tate et distinctione quantitativa.
cato comrauni si cum omnibus aliis confe-
, 17. Quocircaetiam Soncin. et Ferrar. tan-
ratur; ergo, si aliquam distinctionem confert dem fatenlur, substantiam materialem non
quanlitas, illa erit per accidens adrationem habere a quanlitate unitatem transcendenta-
individui , et superveniens illi; non ergo ea
ratione pertinebit quantitas ad principium in- 1
Tertio tonu., in 3 part^ disp. 52, sect. 3.
dividuationis, de qua agimus. Quod ex re ipsa 2
Secundo tom., in.3 part., dispulat. 48,
explicalur, nam quantitas, sicut dat substan- sect. 5.

xxv. i6
 ;

168 DISPUTAT. V. DE UNiTATE JKD1V1D13ALI.

lem, sed tamen esse unam numero per quan- tibus et dispositionibusaffectam.Itarem hanc
titatem. Sed mirnmest quod tam facile diver- explicuit Cajetan., de Ente et essentia, c. 2,
tant a vero sensu quaestionis, et terminis qua?st. 5. Sequitur Javell., 5 Metaph., q. 15,
cequivoee utantur. Ut enim stepeadmonuimus et ante illos vEgid., Quodlib. 1, qusest. 5,
et omnes supponunt, et ipsi (ut existimo) non art. 1. Hsec vero senlentia displicuit eidem
ignorant, cum hic agimus de unitate nume- Cajet., 1 part., qusest. 29, art. 1, propter ar-
rica, non accipimus numerum, ut est species gumentum quod infra referam, et ideo alium
quautitatis, sed ut in quibuscunque entibus invenit dicendimodum (si tamen est alius)
reperiri potest, ut notat D. Thomas, opusc. aitenim non materiam, ut est in potentia ad
16, c. ult., ubi hoc modo ait, substantiam hanc quantitatem , sed ut virtute prsehabens
etiam immaterialem esse unam numero ; quo- hanc quantitatem, seu ut est radix et funda-
modo etiam Aristoteles, in 5 Metaph., dis- mentum hujus quantitatis, esse principium
tinxit uuum numero, specie, genere et pro- individuatioriis. Verumtamen non satis intel-
portione. Ha?c ergo unitas numerica in uua- ligo quid his verbis distinctum a priori signi-
quaque re transcendentalis est, sicut unitas ficetur, quia materia (prsesertim in sententia
specifica vel formalis suo modo est transcen- Cajetan. et aliorum Thomistarum) non prse-
dentalis respectu naturce communis; ergo, si habet quantitatem in genere causse effectivEe,
substantia materialis habet unitatem indivi- sed ab extrinseco agente fit, vel resultat a
duam transcendentalem, et non per quantita- forma ; solum ergo potest illam prsehabere in
tem, nou pertinet quantitas intrinsece ad genere causse materialis hoc autem nihil
;

principium individuationis substantise. Adde, aliud est quam babere illam in polentia re-
eo modo quo substantia est una numero prse- ceptiva, seu (quod idem est) habere poten-
dicamentali per quantitatem, non solum dis- tiam ad iilam sicut materia ut prsehabens
;

tingui, sed etiam constitui, etfieri in se indi- formam nihil aliud esse potestquammateria
visam incommunicabilem quantilative per
et ut est in potentia ad formam, seu potius ut
eamdem quautitatem nonenim posset quan-
; est potentia receptiva formse, quia non aliter
titas facere aliquid unum in suo genere, nisi prsehabet quam iri genere causse materialis ;

faceret etiam indivisum, cum in hoc ratio idem ergo est in prsesente propter eamdem
unius cousistat; si ergo constanter et uni- rationem. Omnia ergo illa verba, materia ut
voce loquuntur de incommunicabilitate et dis- fundamentum, utradix, ut causa, eodem re-
tinctioneejusdem generis, male distribuunt volvuntur, quia materianon estfundamentum
hsecmunera, aliud materise, aliud quautitati quantitatis, nisi materiale et passivum, neque
tribuendo si autem nunc de iucommunicabi-
; est radix nisi ut primum subjectum, nec causa,
litate substantiali, postea de distinctione nisi materialis, quse consislit in ratione po-
quantitativa loquuntur, non persistunt in vero tentio3 receptivee, exquaforma educitur; ergo
qusestionis sensu, et sequivocationem admit- illis omnibus verbis nihil aliud subesse po-
tunt in usu verborum. test, nisi potentia ipsius materise. Quocirca et
argumentum ipsius Cajetani, et quse nos fa-
Secundus modus exponendi materiam signa-
ciemus, seque procedunt contra hanc senten-
tam rejicitur.
tiam, et ideo necesse non est illam ut diver-
Secunda expositio est, materiam signa-
18. sam tractare.
tam non includere quantitatem
quantitale 19. Cum his etiam conjungenda est alia,
ipsam intrinsece, sed ut termiuum habitudi- quse dicit materiam signatam nihil aliud esse
nis materise ad lpsam. Est enim materia na- quam materiam ultimo dispositam ad hanc
tura sua capax quantitatis, sed ut sic non formam, quia non disponitur nisi quantitate
potest esse completum principium individua- lalibus qualitatibus afiecla. Hsec autem sen-
tionis, quia est indiiferens ad quamcunque tentia dupliciter affirmari potest: primo intel-
quantitatem, sicut ad quamvis formam; per ligendo quantitatem et alias dispositiones in-
actionem autem agentis prseviam ad genera- hscrere et manere in materia, et simpliciter
tionem determinatur, ut sit capax hujus prsecedere ordine naturse introductionem for-
quantitatis, et non alterius, et illa ut sic di- mse, et sic recte potest intelligi materia dis-
citur esse individuationis principium. Per posita, ctsignataadformam tamen hoc modo :

quanlitatem autem intelligimus hoc loco nou ponere materiam signatam priucipiumindivi-
solam mathematicam quanlitatem (ut sic di- duationis est incidere in priorein sententiam
eam), sed physicam, id est, physicis qualita- Capreoli, quia hsec materia signata includit
 - ;

SECT. III. AN MATEMA SIGNATA SIT PRlNCIPIUM 1NDIVIDUATI0NIS. 169

intrinsece quantitatem et accidentia ,
quoe ut receptivam quantitatis ad illud praj dica-
impossibile est includi inprincipioindividua- mentum hoc (inquam) non urget,
pertinere ,

tionis, ut ostendimus. Quod si dicatur has clis- quia reduplicatio materise, ut receptivse
illa

positiones licet inhaereantmaterite, non tamen quantitatis, non addit potentiam realem ipsi
includiinindividuointrinseceetformaliter,sed materise, sed solum secundum nostrum mo-
esse veluti conditiones requisitas , contra hoc dum concipiendi et loquendi explicat illam
est, quia inde fit, principium individuationis potentiam per habitudinem ad secundarium
intrinsece et formaliter solum esse aliquid terminum, qui est quantitas, et ideo necesse
commune multis individuis, scilicet, mate- non est, ut ea ratione ad prcedicamentum
riam ipsam secundum se hoc autem est im-
; quantitatis pertineat. Quod ergo attinet ad
possibile, argumentabamur. Unde
ut supra vim argumenti fundati in illa maxima, Actus
hocnon esset assignare id quod in se etrevera et potentia sunt in eodem genere bona est ,

est principium inclividuationis, sed ad sum- responsio Javelli, ut latius infra dicemus,
mum id, quod potest esse signum individua- tractando de causa materiali accidentium.
tionis quoad nos vel occasio productionis
, 21. Tamen ex eadem responsione sumitur
talisindividuirespeclu agentis, de quibus mo- argumentumefficaxcontrahanc ipsamopinio-
dis postea dicemus. Alio ergo modo potest nem nam si potentia materise prius respicit
;

doceri hsec sententia, supponendo quantita substantialem formam, quam quantitatem,

tem et alias dispositiones non inesse mate- ergo prius etiam determinatur ejus potentia
rise, sed composito, et ul conficiunt ultimam ad hanc formam substantialem , quam ad
dispositionem consequi formam el in hoc ,
hanc quantitatem; ergo non signatur seu
sensu idem est materiam esse dispositam, determinatur ad hanc formam per potentiam
quod habere ordinem seu potentiam deter- ad hanc quantitatem. Prima consequentia pa-
minatam ad hanc quantitatem cum his dis- tet, tum quia potentia determinatur ad actum
positionibus atque hoc modo coincidit hic
; modo sibi proportionato ; si ergo potentia
modus loquendi cum secunda expositione ad- ipsa substantialis est, et non respicit actum
ducta. accidentalem, nisi medio substantiali, non
20. Hanc ergo totara expositionem falsam determinatur nisi cum eadem habitudine et
esse censeo. Et imprimis in illa supponitur., proportione; tum etiam quia juxta senten-
materiam non habere sibi inhserentemquan- tiam horum auctorum in re ipsa materia non
titatem, et dispositiones alias, quod, licet recipit hanc quantitatem, nisi mediante hac
probabile sit, fortasse tamen non est seque forma, et quia recipit hanc formam, ideo re-
probabile ac contrarium. Deinde, supposita cipit hanc quantitatem; ergo similiter in po-

illa sententia, argumentatur Cajet., in 1 par.,, tentia non determinatur ejus capacitas ad
nam potentia materiae ad quantitatem reci- hauc quantitatem nisi quatenus determina-
,

piendam est in genere quantitatis,, quoniam tur ad hanc formam. Idemque argumentum
potentia et actus sunt in eodem genere, ut procedit juxta aliam formam loquendi Caje-
Aristoteles ait, 10 Metaph. ; ergo neque illa tani de materia, ut prsehabet quanlitatem,
potentiaadquantitatem potest intrinsece per- quia materia non prsehabet quantitatem ,

tinere ad principium individuationis substan- nisi in quantum prrehabet formam ad quam

tise, alias individuum substantise non esset
per se unum; constaret enim ex rebus diver-
sorum prsedicamentorum. Hsec tamen ratio
per se sumpta non est efficax; bene enim
respondel Javellus, potentiam pertinere ad
genus sui actus primarii, ad quem per se
primo ordinatur, et a quo suo modo sumit
speciem materia autem non est ita potentia
; contra aliam locutionem de maleria disposita
ad quanlitatem, ut per se primo ad illam or-
dinetur, sed ad formam substantialem, et
ideo necesse non est ut ad prsedicamentum
quantitatis pertineat. Quod autem
sequitur quantitas; ergo nec praehabet hanc
quantitatem cum his dispositionibus, nisi in
quantum preehabet hanc formam, ad quam
sequuntur hoec quantitas et hae dispositiones
ergo non potest sigiilari ad hanc formam per
hoc, quocl prsehabet hanc quantitalem. Deni-
que eadem forma argumentandi procedit
ultima dispositione, quia materia nou deter-
miuatur ad talem disposilionem ultimam, nisi
mediante forma; supponimus enim non reci-
in favo- pi in sed in composito; ergo non potesl ma-
illa,

rem Cajetaniinstat Fonseca, SMetaph., c. 6, teria sigillari, vel per habitudinem ad talem
qusest. 4, quamvis potentia materise simpli- dispositionem, vel per ipsam dispositionem
citer non pertineat ad quantitatem, tamen ut actu receptam, quia utroque modo preec'-
170 DISPUTAT. V. DE UMTAIE INDIVIDUAU.
dit simpliciter deterrninatio hujus materise menta, quibus statim ostendemus non posse
adhanc formam, tam secundum habitudinem materiam per dispositiones prsecedentes de-
quam secundum actualem receptionem. Pro- terminari ad formam, eodem modo probant
cedit autem hfec ratio de dispositione ultima, non posse determinari per eas ad talem mo-
quae est in instanti generationis, et consequi- dum recipiendum. Si vero tandem dicatur,
tur formam. Si quis vero contendat materiam materiam sine ulla determinatione preevia re-
sigillari per dispositiones immediate praece- cipere hunc modum virtute agentis, cur non
dentes, alia via procedendnm est. dicetur idem de forma? Sine ratione ergo vel
22. Unde argumentor secundo principa- fundamento interponitur hic modus.
liter contra totam banc dispositionem, quia 23. Secundo inquiram, quan do et a quo
materia de se est indifferens ad lianc quanti- fiat iste modus nam ; vel fit paulatim, dum
tatem, et bas dispositiones, et ad alia ; set in materia disponitur, aut fit in uno instante,
instanti generationis (juxta banc sententiam) aut proevio ad generationem, aut iri ipso in-
prius natura, quam recipit formam substan- slante generationis. Nihil autem horum com-
tialem, rebnquitur nuda omni accidente, et mode intelligi, aut explicari potest ;nam si
sine ulla entitate illi superaddita ergo manet
; dicatur fieri successive et paulatim cum dis-
eeque indifferens, ac de se existit; ergo po- positionibus, erit intensibilis sicut illa?. ; erit
tentia ejus non est determinata adbanc quan- ergo aliquod accidens, ac proinde in instanti
titatem, quia intelligi non potest quodpoten- generationis corrurapetur. Item ex hac parte
tia de se indifferens determinetur sine addi- principium individuationis erit intensibile, et
tione ulla, vel mutatione in ipsa facta; ergo remissibile; erit etiam materia prius tempore
per talem potentiam sic indeterminatam non sigillata in seipsa et modificata ad formam,
eigillatur.Major per se nota est ex natura quam illam recipiat. Et consequenter, cum
materice. Minor eliam est per senota in prin- hic modussil immediate repugnans cum alio
cipiis hujus sententiee quam impugnamus, modo determinationis, quam materia habet
quia ante formam substantialem nihil aliud respectu formae sub qua exislit, sequitur ma-
substantiale potest preeintelligi additum ma- teriam etiam paulatim illum amittere, et ea-
terioe; quid enim iilud esset, aut a quo fieret, dem ratione posset inferri, paulatim et suc-
aut quo fundamenlo, aut ad quid poneretur ? cessiveamittere unionem cum tali forma, quui
Neque etiam aliquid accidentale, quia nullum omnia sunt absurda et improbabilia. Eadem-
accidens prsecedit in materia ante formam que apertius sequuntur, si ponatur hicmodus
substantialem, et in omni sententia nullum fieri totus simul in aliquo instante anle instans
accidens prtecedit in materia quantitatem ip- generationis ; nam tunc materia esset simui
sam. Dicunt aliqui addi materise in illo in- sub una forma, et ultimo sigillata ad aliam ;

stanti quemdam modum realem et ex natura
rei distinctum a materia, preevium ad intro-
ductionem formee substantialis cum sua quan-
titate, et aliis dispositionibus, et
modum sigillari materiam, et nonnulli vocant
illum modura substantialem, alii
lera. Sed utrique gratis loquuntur, neque ex-
plicare possunt aut rationem reddere eorum,
quee dicunt, quod est a vera philosophandi
ratione alienum. Nam primo inquiro ad quid
sit iste modus. Dicent ut materia determine-
: immediate agere suam formam.
tur ad hanc formam. Contra, ipsaest indiffe-
rens ad hunc modum, et infinitos alios; per
quid ergodeterminatur materia, uthuncmo-
durn in illo instanti recipiat potius quam
alium ? Si enim dicas determinari per alium
modum, procedemusin infinitum; si verodi-
cas determinari per dispositiones immediate
preecedentes, melius dicetur immediate de-
terminari materiara ad formam, et ita super-
preeterquam quod non potest reddi ratio, cur
in uno instante fiat potius quam in alio, lo-
quendo de his in quibus materia non est apta
per hunc ad recipiendam formam. Si vero dicatur fieri
simul in instaute generationis, sequitur ma-
accidenta- teriam prius natura relinqui nudam, quam
recipiat talem modum, et consequenternihil
resistereagenti, quominus in illamagat quan-
turn potest; ergo, sicut dicitur immediate
agere talem modum, multo melius dicetur
24. Tertio, inquiram quid sit isle modus.
Non est enim substantialis, primo, quia cum
nec sit natura, nec pars naturoe, nec subsi-
stentia, nec existentia, concipi non potest
quid sit. Deinde, vcl est omnino absolutus
etiam secundum relationem transcendenta-
lem, et hoc non dicelur consequenter, tum
quia per illura dicitur delerminari materia ad
lianc lormam vel quantitatem tum etiam ;

fluus est iste modus. Prseterquam quodargu- quia per illum dicitur sigillari materia ; si
 ,

SECT. III. AN MATERIA SIGNATA SIT PRINGIPIUM INDIVIDUATIONIS. 171

ergo omnino absolutns, raateria signata
ille est cedentes dispositiones, solum est qusedam re-
erit quid omnino absolutum a quantitate, et latio rationis, seu determinatio extrinseca.

ab ordine ad quantitatem, quod est contra Et confirmatur; nam si dispositiones proece-

prsedictam sententiam. Et fere idem argu- dentes determinant materiam , vel effective,
mentum fiet, si ponatur modus cum ha-
ille vel formaliter; nullum enim aliud genus cau-
bitudine aliqua transcendentali nam ut mo- ; salitalishabere possunt illa accidentia in ma-
dus sit substantialis, oportet ut lerminus pri- teria ; nam,
licet comparatione formae dican-

mariusillius habitudinis sit forma substantia- tur materialiter concurrere, tamen respectu
lis/et non quantitas, et ita etiam nnllo modo materiee minime, quia ad illam non compa-
ordoad quantitatem pertinebit ad principium rantur ut potentia, sed ut actus ergo tantum ;

individuationis. Si autem ille modus ponitur possunt determinare illam formaliter, vel ef-
accidentalis, explicari non potest quid sit, vel fective. Sed non formaliter, quia forma, quae

ad quod praxlicamentum revocetur; repu- non est, nullum habet effectum formalem
gnat etiam illi sententise quod accidentia non realem ; unde sicut materia in illo instante
sunt in materia prima sequitur etiam indi-
; amisit illas formas accidentales, amisit omnes
viduationis principium esse ens per accidens effectus formales earum. Neque etiam effec-
ex substantia et accidente conflatum, et indi- tive, tum eadem ratione quia quod non est,
,

viduum addere supra speciem modum acci- non tum etiam quia materia nihil reci-
efficit;

dentalem ex natura rei distinctum a substan- pit ante formam , ut ostensum est; nullo
tia, quod omnino falsum est. ergo modo intelligi potest potentia materiee
25. Quapropter alii respondent, potentiam determinata intrinsece ad banc quantitatem,
materioe in eo instante determinari ad hanc ut hoc modo possit esse individualionis prin-
quantitatem ab ipso agente sine nlla re aut cipium. Atque totus bic discursus applicari
modo intrinseco ei superaddito. Sed hoc aper- potest contra posteriorem modum loquendi
tam involvit repugnantiam ; nam, vel est ser- Cajetani, quia materia de se non magis pree-
mo de agente, ut prseintellecto in actu primo habet hanc quantitatem quam aliam, vel ma-
ante actionem ejus, et hoc modo impossibile gis est radix hujus quam alterius ; inquiro
est ut per illud determinetur intrinseca po- ergo per quid determinetur, ut in illo instante
tentia et capacitasinateriee, cum sint res om- generationis magis praahabeat hanc quantita-
nino distinctee, et una ut sic actu non immu- tem quam aliam vel sit radix hujus potius
,

tet aliam. Unde, si in eo instante illud ageils quam alterius, redit totum [argumentum
et
annihilaretur priusquam ageret in materia, factum. Quod etiam eodem modo procedit
et aliud applicaretur, distinctam formam sibi contra alium modum explicandi materiam si-

proportionatam in eam induceret. Si vero sit gnatam, quod materia disposita per pree-
sit

sermo de agente in actu secundo, seu de ac- cedentes dispositiones (nam de subsequenti-
tione ejus, implicat intelligere, agensperac- bas jam satis dictum est in prima ratione, et
tionem suam determinare materiam, et nihil in argumentis factis contra sententiam Ca-
intrinsecum ponereinilla ad determinandam preoli); nam illee dispositiones nihil relin-
illam, quia talisactio agentis est in passo, in quunl in maleria, cuin ipsee omnino corrum-
quo necessario habet aliquem terminum. pantur, ut supponitur; ergo non possunt il-

26. Responderi potest, agens determinare lam relinquere intrinsece et positive disposi-
materiam per actionem suam, non quam ha- tam, ut argumentis factis convincitur; nam,
bet in instante generatioms, sed quam habuit sive dicas dispositam, sive determinatam
immediate ante illud instans. Quee responsio perinde est; nam eadem res subest his vo-
coincidit cum ea sententia, quee dicit, dispo- cibus.
sitiones ,
quee immediate ante preecesserunt, 27. Dico autem semper, intrinsece et posi-
relinquere potentiam materise determinatarn, tive,quia negative ex vi proecedentium dispo-
etiamsi nihil reale in illa relinquant. Quod sitionum relinquitur materia non repugnans
quidem de determinatione intrinseca et posi- introductioni hujus formse, quod polius cst
tiva intelliginon potest, propter argumentum manere indifferentem quam determinatam.*
factum, quod capacitas materiae de se est uni- Rursus extrinsece potest dici hic et nunc na-
versalis et indifferens ergo non potest limi-
;
turaliter determinata ad recipiendam banc
tari intrinsece, addatur, vel
nisi ei aliquid formam ,
quia fortasse naturali quadam con-
aliquo modo in se mutetur nihil autem hu- ;
secutione hoc agens hic et nunc circa hoc sub-
jusraodi in ea fit; habitudo autem illa ad pree- jectum, immediate post Ivanc alterationeia
172 DISPUTAT. V. DE UNITATE 1NDIVIDUALI.
naturali ordine est determinatum ad hanc esse principium et radicem multiplicationis
formam introducendam. Sed heec revera po- individuorum in substantiis materialibus. Pro-
tius est determinatio agentis quam materise, batur, quia est origo generationum et cor-
et ideo heec determiuatio non potest efficere ruptionum, per quas fit individuorum multi-
ut materia sit intrinsecum principium indivi- plicatio. Item, quia compositum ex tali ma-
duationis, sed pertinet ad extrinsecum princi- corruptibile, et inde
teria ratione illius est
pium, quod est ex paite agentis. Eo vel ma- habet ut non possit perpetuo conservari; et
xime qnod etiam secundum hunc detcrmina- ideo, ut species conservetur, requiritur indi-
tionis modum prius intelligitur agens deter- viduorum multiplicatio; hujus ergo multipli-
minatuin ad hanc formam introducendam, cationis radix est materia. Et addi etiam po-
quam ad hanc quantitatem et alias disposi- test, hanc radicem esse materiam affectam
tiones nam hanc formam per se inducit,
; quantitale, quia materia absque quantitate
hanc vero quantitatem et dispositiones, qua- non esset capax allerationis physicee, et mu-
tenus ex hac forma resullant, juxta senten- tationis per varias et contrarias dispositiones,
tiam quam prosequimur. Unde tandem gene- ex qua nasciturheecindividuorum varietas et
rale potest confici argumentum, quia materia multiplicatio. Hoc autem munus non conve-
non disponitur nec determinatur per se pri- nit materiee ut signatee et determinatee ad cer-
mo nisi ad hanc formam et propter hanc
, , tam formam vel quantitatem, sed ahsolute
formam, et ratione illius recipit heec acciden- secundum se, quia hactenus non egimus de
tia, et ideo, secundum se et ordine naturee, radice hujus individui in particulari, sed ab-
non potest forma esse heec propter haec acci- solute de radice multiplicationis individuo-
denlia, nec propter ordinem ad illa, et con- rum in eadem specie; materia autem non est
sequenter nec per materiam signatam per or- radix hujus multiplicationis absolute, quate-
dinem ad aliqua accidentia ; ergo materia si- nus determinata ad unam formamvel quanti-
gnata illo modo explicata non potest esse tatem, sed potius quatenus est determinabi-
principium individuationis. lis ad plures. Dices hoc modo etiam mate-
:

ria dicetur radix multiplicationis specierum

Tertia expositio ejitsdem sententice de materia
in substantiis generabilibus et corruptibili-
signata.
bus ; ideo enim multiplicari possunt ex ea-
28. Tertiaexplicatio est,deprincipioindivi- dem materia, quia illa capax omniumfor-
est
duationis dupliciternos loquiposse, primose- marum, et secundum ad illas,
se indifferens
cundum se, id est, quatenus revera estprinci- etad variasearumdisposiliones. Respondetur
pium constituens individuum, ut tale est,et est non esse similem rationem; nam, licet illa
radix seu fundamentum a quo sumitur indi- proprietas materiee sit necessaria ad preedic-
vidualis differentia. Secundo loqui possumus tam multiplicationem, tamen proprie non est
de principio individuationis in ordine ad pro- prima radix illius varietatis, tum quia, cum
ductionem, seu multiplicationem individuo- tota ipsa materia sit unius speciei, et partes
rum, quod est queerere quod sit principium, seu portiones ejus secundum se tantum nu-
etradixob quam individua substantialiamul- mero distinguantur, ipsa quantum est cle se
tiplicantur, vel cur potius producitur hoc in- contenta est formis numero distinctis ; tum
dividuum quam aliud, seu cur producitur di- etiam quia distinctio specifica est per se in
stinctum a reliquis. Rursus in utraque consi- rebus, et ideo radicaliter provenit a forma ,

deratione inquiri polest id, quod est princi- quoe per se dat speciem, et ideo heec distinc-
pium per se et in se individuationis, vel id tio sine controversia in materialibus et in
tantum quod in ordine ad nos est principium immaterialibus, corruptibilibus et incorrupti-
distinguendi unum individuum ab alio, vel bilibus reperitur, quod de distinctione nu-
quod est solum occasio talis distinctionis. merica non constat, neque ita necessarium
Primo ergo, loquendo de principio consti- apparet.
tuente in re individuum, et a quo vere sumi- 30. Tertio ait heec opinio, materiam signa-
tur differentia individualis contractiva spe- tam quantitate,esse principium et radicem ,

ciei, et constitutiva individui, negat hoec opi- vel saltem occasionem productionis hujus in-
nio materiam signatam quantitate esse prin- dividui distincti a reliquis. Declaratur, nam
cipium individuationis, quia hoc videntur potest hoc individuum comparari, vel ad re-
concludere discursus facti. liqua individua existentia, vel ad alia possi-
29. Secundo ait hsec opinio , materiam bilia, quee ex eadem materia produci pos-
 SECT. III. AN MATERIA SIGNATA SIT PRINCIPIUM INDIVIDUATIONIS.
173
sunt, etiam ab eodem agente. Priori modo circumslantioe actionis, scilicet, quod ex hoc
sufficiens et prima ratio, cur hoc individuum subjecto sic prseparato et disposito hoc tem-
producitur distinctum a reliquis, est, quia ex pore, ab hoc agente, hsec actio fiat; hinc
diversa numero materia producitur, quia, enim fit ut, licet materia prima seu remota
cum non possit eadem numero forma esse iu sit eadem, ex illa tamen fiat hoc individuum

diversis numero materiis totalibus, hoc ipso distinctum ab omnibus aliis, quse ex illa vel
quod materia est diversa numero, necesse est facta sunt, vel fieri possunt, quiacum diver-
ut forma saltem sit numero diversa ; unde ad sis dispositionibus et circumstantiis fit pro-
hanc distinclionem non oportet dispositiones ductio. Etconfirmaturhocac declaratur; nam
alias, vel aliam materiee signationem adjun- ignis, verbi gratia, de se potens est ad pro-
gere, quia sufficit numerica clistinctio ma- ducendas plures formas sibi similes in specie,
teriae secundum se, vel cum sua quantitate, et numero distinctas, et tamen hic et nunc
quod tamen non sufficit ut htec materia sit in hac materia introducit hanc numero for-
radix distinctionis hujus inctividui a reliquis mam potius quam alias, quse determinatio
quae non exislunt, seu quse exeadem materia non potest provenire ab ipso igne, cum sit
facta sunt, aut fieri possunt. Unde quidam naturale agens, de se oeque potens ad
et
dixerunt, Aristotelem non assignasse princi- quamlibet formam introducendam nec po- ;

pium individuationis, quo distinguatur indi-
viduum ab omnibus quse non existunt, quia
hsec satis per solam contradictionem distin-
guuntur; sed assignasse solum principium
distinguens prsedicto modo unum individuum
ab aliis existentibus, quod docuit Fonseca,
lib. 5, cap. 6, q. 4, sect. 4; idque refert ex
Hervaeo, Quodlib. 5, q. 9 et Cajet., c. 2, de
; cumstantiis; non enim facile potest alia na-
Ente et essent., q. 5. Addendum autem est,
per materiam prsedicto modo consideratam,
non solum distingui individuum ab aliis exi-
stentibus, sed etiam a quibuscunque aliis
possibilibus, etiam non existentibus, quse ex
aliis materiis numero distinctis generari pos-
sunt, praesertim in his, quorum formee
teria educuntur, quia valde verisimile est,
eamdem numero formam, non solum
verum nec successive posse ex diversis nu-
mero materiis educi. In individuisautem quee
ex eadem numero materia generari possunt,
non babet locum distinctio unius individui
existentis ab alio existente, quia nonpossunt
simul existere plura individua ex eadem nu-
mero materia constantia, et ideo talis dis-
tinctio semper esl rei existentis a non exis-
test ab ipsa forma eclucenda provenire, quia
ipsa nondum est, neque habet unde determi-
net virtutem agentis; neque provenit ex ma-
teria remota, quia illa etiam est de se seque
indifferens; ergo provenit vel ex dispositio-
nibus, si illae manent in raateria, vel ex na-
turali ordine agendi hic et nunc cum hiscir-
turaliscausa excogitari. Nam, quod quidam
existimant, revocandum hoc esse in divinam
voluntalem, quamvis verum habeat in his ef-
fectibus qui ab ipso Deo immediate fiunt, ta-
men hoc attribuere omnibus causis naturali-
bus, non videtur philosophicum, et in Theo-
a ma- logia babet specialem difficultatem, propter
determinatiouem actuum liberorum, et prae-
simul, sertim malorum, quaminfra attingemustrac-
tando de concursu Dei cum causis secundis.
Hoc igitur modo materia signata, et his cir-
cumstantiis affecta, est principium seu occa-
sio talis individuationis, quia nec materia
sufficit sine circumstantiis, ut dictum est, nec
circumstantise sine materia; nam si haec sit
diversa, effectus etiam diversus erit.
32. Dices ergo eadem materia erit prin-
:

tente. cipium intrinsecum constitutivum individui

31. Quamvis autem hsec oppositio contra- in suo esse; nam sicut res se habet ad fieri, ita
dictoria sufficiens argumentum sit distinctio- et ad esse. Respondetur negando consequen-
nis talium individuorum, tamen adhuc inves- tiam, tum quia aliud est hanc rem esse tale
tigari potestprincipium et radix, cur ita dis- individuum, aliud vero produci nunc hoc in-
tinguantur, ut uno existente, aliudnon exis- dividuum potius quam ahud, et ideo hceepos-
tat ; seu cur potius in bac materia heec nu- sunt provenire ex diversis radicibus; tum
mero forma introducatur, quam alia, quse fieri etiam quia juxta hanc explicationem materia
posset. Gausa enim hujus non polestreddi ex signata non tam est principium individuatio-
sola materia prima, cum eadem suecessive nis, quam occasio inducendi hanc formam in
sit inutroque individuo. quod etiam fortasse subjecto potius quam aliam; ista vero forma
est verum de quantitate coseva ipsi materiae. non est hsec, quiain hoc subjecto, hoc tem-
Adjungendfe ergo sunt alise dispositiones et pore et ab hoc agente fit, quia hsec sunt ac-
174 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.
cidentaria illi secunduni se, et posset a Deo sint inter se valde similes, non aliter "distin-
?adem numero sine liis circumstantiis fieri, guimusillas, quam in diversis subjectisqnan-
et loquendo de dispositionibus, potius illffi tis eas numerando. Etin eodem sensu videtur
ordinautur ad talem formain, quam e contra- intelligeudum, quantitates ipsas distinguinu-
rio ; solum ergo potest materia signata dicto mero ex sitibus; est enim id verum quoad
modo esse occasio cur a naturali agente pro- nos; ideo enim illas sensibiliter distinguimus
ducatur brec forma ex naturali ordine, quo et numeramus, quia eas in diversis sitibus
virtus agentis naturalis determinata est ad conspicimus; non tamen est verum secundum
talem effectum efticiendumpotiusquamalium se; nam potius occupant quantitates diversos
in tali subjeclo talibus circumstantiis appli- situs, quia in se distincta? sunt; solum ergo,
calo et affecto. quia quantitas natura sua hoc habet ut con-
33. Quarlo addit hcoc opinio, materiam si- stituat partem extra partem in corpus extra
gnatam quantitate sensibili dici principium corpus in ordino ad situm, et deest aptius
quoad nos, quia per illud nos
individuationis principium ad distinguenda individua mate-
cognoscimusdistinctionemindividuorumma- rialia in ordine ad nos.
terialium inter se. SicD. Thonias, opusc. 32,
dimensionibus inde- Qucestionis resolutio.
de Natura macerise et
termiuatis, c. 3, ait, ex hac materia prima et 34. Hsec tota opinio in se quidem probabi-
hac forma fieri individuum substantue, non lis est, etmihi aliquando placuit; vereor ta-
tamen esse hic et nunc demonstrabile sine di- men an juxta illam satis explicetur mens
mensionibus determinatis ; et ideo (inquit) di- Aristotelis et D. Thomse, tum quia, alioqui
citur materia sub certis dimensionibus cansa valde diminute, et cum magna sequivocatione,
inditiduationis, non quod dimensiones causent tradidissent nobis individuationis principium,
individuum, cum accidens non causet suum si omisso eo quod vere et in se est princi-
,

subjectum, sed quia per dimensiones certas ds- pium constitutivum individui, solum nobis
monstratur individnum hic et nunc, sicut per tradidissent, vel signa a posteriori, vel occa-
signum proprium individui et inseparabile ; siones distinguendi , aut producendi indivi-
et idem indicat opusc. 29, de Principio indi- dua; tum maxime quia ex hoc principio vi-
viduationis. Unde, quando aliis locis siguifi- dentur intulisse in separatis a materia non
cat D. Thomas individuum addeieaccidentia dari plura iildividua, quia non datur hujus-
supra naturam specificam, ut 1 p., q. 3, et modi principium individuationis. Illud etiam,
Quodlib. 2, art.. 4, et q. 2'de Verit., art. 6, quod in ea sententia dicebatur de determina-
ad I, et aliis locis supra citatis, exponendus tione agentium ad particulares eflectus et

videtur in ordine ad cognitionem nostram. formas, ex materia cum circumstantiis actio-

Est enim illud signum quo nos a posteriori nis, multis et doctis viris difticile creditu vide-
distinguimus unum individuum ab alio non , tur, quia, si attente res consideretnr , omnia
vero id quo in se distinguitur, ut ipse D.Tho- reducuntur ad circumstantiam temporis, quse
mas aliis locis seu opusculis citatis explicasse videtur valde extrinseca ut ab ea possit haac
,

videtur, et optima etiam ratione probasse, determinatio provenire. Sed de hoc ultimo
scilicet, quia accidens non causat subjectum puncto dicam comrnodius seclione sequente.
suum ; maxime cum idem D. Thomas, 1 p:, De atio vero perlinente ad mentem Aristotelis
q. 29, arl. 1, et q. 9 de Potentia, art. 1,
ad et D. Thomae quod ad D. Tliomam pertinet,
,

8, dicat substantiam individuari perseipsam, constat expositionem illam fundatam esse in

et per propria principia, accidentia vero in- aliis locis et verbis ejus, qua? aliter conciliari
dividuari persubstantiam ergo cum aliis locis
; non possunt. Quod vero ad Aristotelem atti-
ponit accidenlia, vel ordinem ad accidentia net, non videlur unquam ex professo et me-
inter ea quce individuant substantiam, expo- taphysice principium hoc investigasse et de-
nendus necessario est, vel quoad nostram clarasse , sed solum ex sensihilibus physico
cognitionem, vel quoad occasionem quam more docuisse unum individuum materiale
prabent productioni talis individui substan- ab alio distinguere. Quod vero inde intule-
tiae, ut declaratum est. Attribuitur autem hoc runt dicti auctores, in subslanliis immateria-
materias, ratione quantitatis potius quam ra- libus non esse multiplicationem individuo-
tione qualitatuni, quia etiam ipsarum quali- rum eadem specie, hunc potest ad sum-
in
tatum numeralis distinclio maxime nobis mum habere probabilem sensum , scilicet,
nota est ex quantitate; nam, si dua: imagines non habere nos rationes et principia ad dis-
 SECT. IV. AN FORMA SlT PRINCIPIUM INDIVlDUATIONlS. 175
tinguendasspiritualessubstantiasnumerodis- esse debet aliquid sabstantiale nam acci-
tinclas, quas babemus in materialibus ; imo dentia, ut ssepe dictum est, nec constituunt
multi lioc extendunt, etiam ad materiales substantiam, neque hanc substantiam ; nam
substantias incorruptibiles, in quibus etiam hsecsubstantia, etiarn ut est hsec, est ens per
non babemus tot principia ad cognoscendam se et substantiale. Itatione autem alterius
vel pouendam in eis uumericam distinctio- proprietatis,hoc principium non potest esse
nem, quot habemus in substantiis corruptibi- materia, sed forma, quia hsec materia non est
libus, de quibus maxime procedunt omnia maxime propria huj us individui, cum sub aliis
qime dicta sunt. Denique ,
quod Aristoteles formis esse possit;ergo formaest principium
dixit, in 1 de Ckelo, nou posse esse alium individuationis.
mundum prseter hunc, quia in hoc est tota 2. Unde argumentor secundo, quia idem
materia, videtur certe intellexisse, aut Deum est principium unitatis quod entitatis, prop-
creasse mundum ex materia nec posse ma- , ter quod dixit D. Thomas, qusest. unica, de
leriam ipsam creare; aut Deum agere ex ne- Anima, art. 4, ad 2, unumquodque secundum
cessitate uaturse, et ideo non posse plus ma- idem habere esse et individuationem. Sed una-
terise creare, quam creavit; vel certe ita esse quseque res proprie habet esse a forma ; er-
Deum determinatum in suo modo agendi, ut go, et unitatem individualem. Major constat,
liuilam subslantiam integram et materialem quia unitas est passio consequens entitatem,
possit in tempore ex nihilo condere, ut in etnon addit illi, nisi negationem ergo non ;

discursu hujus operis videbimus. Itaque ex potest habere aliud principium positivum et
illa sententia solum ad prsesens colligitur, ex reale, nisi quod est principium ipsius euti-
mente Aristotelis, materiales substantias nou tatis.
multiplicari nisi ex materia. Quidquid vero 3. Sed objiciet aliquis contra banc senten-
sit de mente horum auctorum, constat ex hac tiam etrationem, quia, quamvis recte pro-
sententia sic declarata , non esse nobis tradi- bet formam conferre ad unilatem, non ta-
tum proprium internum principium diffe-
et men quod ipsa sola sit principium individua-
rentise individualis etiam in rebus materiali- tionis; nam etiam materia est principium in-
bus. Nam argumenta facta contra hanc sen- trinsecum constituens rei entitatem, et ideo
tentiam aliis modis expositam, plane conciu- etiam erit principium individuationis, si non
dunt non posse materiam signatam esse hu- sola, saltem cum forma. Responderi posset
jusmodi principium. juxta sententiam Durandi, in 4, dist. 44,
quaastione prima, formam non tantumhabere
SEGTIO IV. vim individuandi compositum,sed etiam ma-
An forma substantialis sit principium individua- teriam ipsam, quia forma non tantum dat
tionis snbstantiarum mnterialium. esse composito, sed etiam materiae ; unde fit
(inquil) ut hoc ipso quod materia jungitur
I. Est alia principalis sententia in hac ma- eidem forrnae numero, sit ipsa eadem nu-
teria, principium internum hidividuationis mero. Sed keec sententia Durandi falsa est,
esse formam substantialem. Hsec solettribui meritoque a caeteris Theologis rejicitur, ut
Duran., in 2, dist. 3, qusest. 2, qui non om- ostendi in 2 tom. tertia? partis, disp. 44,
nino illam aflirmat, ut postea dicam eam ; sect. 2. eadem numero ma-
Una enim et
vero videtur docuisse Aver., 1 de Anima, c. teria quon fuit in corrupto manet in geni-
,
,

7, et lib. 2, in princip., et com. 7, 8 et 9, et to alioqui non esset idem numero sub-

,

60, et 3 Physic, com. 60, et lib.4, com. 38; jectum , ex quo fit generatio. Item ,
quia
citatur etiam Avicen., 6 Natural., part. 1, di- impossibile est ut vel res, quse antea eral
cens, formam dare suljecto unitatem numeri- numero distincta ab alia, postea fiat illa ,

cam ; Theorem. 97 et Sebast.,

tenet Zimara, ; seu eadem numero cum illa indivisibiliter,
episc. Oxomen., 2 de Anima, c. 1. Favetque vel quod res, quse erat una numero, postea
Arist., ibid., dum ait, formam esse, quce con- secundum se totam fiatalianumero distincta;
stituit hcc aliquid. Et ex hoc verbo Aristote- ergo maleria, quse sub forma cibi est una
lis sumendum prsecipuum fundamentum
est numero, non potest fieri alianumero,per hoc
hujus sententice; nam principium individua- quod incipiat esse sub forma animse et ma- ;

tionis esse debet id, quod intrinsece consti- terise Petri et Pauli, quse sunt numero dis-
tuit hanc substantiam, et est maxime pro- tinctse, non fient una numero, etiamsi suc-
prium illius ergo ratione primse proprietatis
; cessive sint sub forma Petri et Pauli. Deni-
 ;

176 DISPUTAT. V. DE UNITATE 1NDIVIDUALI.

que eadem numero materia semel an-
alias individuale et numericum , nisi ut est hsec
solam unionem al-
nihilata restitueretur per ergo non forma ut sic, sed id unde ipsa for-
terius materite ad eamdem formam loqni- ; ma habet ut sit haec, est individuationis prin-
murque de vera unitate secundum realem et cipium sed est haec ratione materiae ergo
; ;

physicam entitatem, et non tantum secun- materia potius est prima radix individuatio-
dum apparentiam, vel vulgarem modum lo- nis. Probatur minor primo, quia forma non
quendi, quo modo res, qua? est in continuo est per seipsam ha?c alioqui idem dici pos-
;

fluxu, et paulatim tantum mutatur, solet dici set de qualibet entitate, neque oporteret quee-
una ; sic enim etiamsi mutatio fiat in forma, rere aliud individuationis principium ergo est :

potest conservari talis unitas, ut patet in flu- haec per materiam, non enim potest alia radix
vio, vel in arbore aut bruto. excogitari. Secundo, quia forma habet totum
i. Respondetur ergo aliter, verum quidem suum esse in ordine ad materiam; ergo et
esse ads>quatam causam intrinsecam indivi- individuationem suam ergo materia est prin-
;

dualis unitatis substantice materialis esse for- cipium individuationis forrnee, et consequen-
mam materiam, ut argumentum concludit;
et ter totius compositi. Tertio, quia formae mul-
tamen si ha?c duo inter se comparentur,
, tiplicantur numero, quatenus in diversis ma-
prfficipuam causam hujus unitatis esse for- teriis recipiuntur, et ideo formae separatoe
mam, et hoc sensu illi specialiter attribui non multiplicantnr numero, quia non reci-
quod sit individuationis principium. Sicut piuntur in materiaergo individuantur etiam
;

etiam materia necessaria est ad rationem seu per ordinem ad materiam ultima ergo reso- :

unitatem specificam ; non euim potest ratio lulio fit ad materiam;

hujus individuationis
hominis vel humanitatis ut sic sine materia est enim forma hoac, quia in tali materia
hasc
constitui, et idem est de ratione generica recipitur; ergo prima radix individuationis
ammalis, viventis, etc ; et nihilominus abso- est materia.
lute dicitur ratio specifica sumi a forma, quia 6, Hae objectiones sunt fundamenta opi-
illa dat ultimum complementum , solumque nionis tractatee sectione praecedenti, quee po-
preesupponit materiam ut quid potentiale et tius hanc sententiam, quam nunc traclamus,
indifferens ; eadem ergo ratione illa dicetur declarant et confirmant. Possunt enim fere
principium individuationis, quia illa dat ul- omnes retorqueri, et fieri de ipsa materia.
timum substantiale complementum individuo, Goncedo itaque formam non esse principium
quamvis praesupponat materiam, ut potentia- individuationis compositi secundum specifi-
lem de se et indifferentem, propter quod dixit cam rationem suam, ut est per se notum, sed
Aristoteles supra, et 1 Physic, c 7, text. 69, in quantum est heec; sed hoc ipsum dicen-
formam constituere hoc ahquid. Et quoniam, dum de materia, quia etiam materia habet
est
ut supra dicebamus, per idem distinguilur specificam et communem rationem, secun-
res per quod constituitur, eadem forma, quae dum quam non est sufficiens ad constituen-
constituit hoc aliquid distinguit illud ab
, dum individuum; ergo, si constituit, id facil
aliis, quoniam actus est , qui distinguit, 7 in quantum est heec Queeram ergo rursus
Metaph., cap. 13, text. 49; ergo forma est unde habet quod sit heec? Respondent aliqui,
quae complet rationem individui. Et hoc con- quia Deus voluit hanc potius creare quam
firmat communis concipiendi etloquendi mo- aliam sed hoc extra rem est non enim hic
; ,

dus; nam, si animaePetri, verbi gratia, unia- inquirimus extrinsecum principium indivi-
tur corpus constans ex materia distincta a duationis, sed intrinsecum; alioqui etiam di-
corpore quod prius habuit, quamvis compo- cere quis posset hanc animam esse hanc,
,

situm illud non sit omni ex parte idem quod quia Deus voluit potius illam infundere quam
antea fuit, tamen, simpliciter loquendo, illud aliam ; hanc formam esse hanc, quia Deus
vel
individuum dicitur idem ratione cjusdem ani- determinavit ad illam suum concursum, ut
ime; at vero, e conlrario , si corpori ex ea- est valde probabile sicut dicemus sectione
,

dem materia constanti uniatur anima numero sequenti. Alii respondent hanc materiam esse
distincta, simpliciter non censetur idem in- hanc ratione hujus quantitatis. Sed hoc et est
dividuum, sed distinctum; ergo signum est, falsum, et non evacuat difficultatem.Primum
individuationem sumi prajcipue a forma. patet ex supra dictis, quia, cum lraec materia
5. Sed adhuc objicitur contra hanc senten- simpliciter supponatur huic quantitati, non
tiam et rationem factam, quia, licet forma ut potestper illam individuari. Item, quia ratio-
sic det esse specificum, tamen non dat esse nes supra factse universaliter probant nihil
 ,
;

SEGT. V. AN EXISTENTIA SIT PRINCIPIUM INDIVIDUATIONIS. 477

substantiale posse individuari per accidens
superadditum ;nam etiam hsec materia est SEGTIO V.
aliquid per se unum constitutum sub specifica Utrum principium individuatibnis sit existentia
ratione materige, per se illam contrahens. Imo rei singularis.
ex natura rei non distinguuntur materia, et
hsec materia , sicut supra ostensum est de 4 . Non defuerunt
qui ita affirmaverint, quo-
quolibet individuo, respectu rationis commu- rum sententiam referunt Scot. , in 2, d. 3
nis; ergo non potest hoec materia intrinsece q. 3; et Soncin. 7 Metaph., q. 32 ; et illam
,

individuari per quantitatem, quse est res ab indicat Henr., Quodlib. 2, q. 8; eamque illi
illa distincta, nec per ordinem ad illam, cum tribuit, et in eam inclinat Carthus., in 2, d.|3.
potius hsec quantitas dicat ordinem ad hanc Fonseca vero, lib. 5, c. 6, q. 2, sect. 2, refert

materiam, quara e converso. Secundum de Henr.,Quodlib. 5, q. 8, negantem individua-

quantitate patet, quia de illa etiam inquiram tionem per existentiam, nec per aliquid
fieri

unde sit hsec, cum id non habeat ex sua spe- intrinsecum , sed per solum agens. Sed hoc,
cifica ratione, el cum non sit proeedendum sicut per se improbabile est, ita a nemine as-
in infinitum,nec vitiosus et inutilis circulus seritur, quod ego viderim, nam, licet agens
committendus, sistendum erit in aliqua re, sit causa extrinseca individui, tamen id, quod
quse per seipsam sit heec; ergo hoc potius efficit, distinctum est ab ipso agente ; efficit

tribuendum est substantise quam accidenti, autem individuum, et confert illi naturam
cum prior magisque absoluta entitas
illa sit ;
individuam ; ergo id quo natura est individua,

vel admittendum est duo entia incom-

, si est aliquidintrinsecum ipsi individuo. Et ita
pleta per mutuam habitudinem ad invicem Henr., ibidem, expresse concedit id per quod
individuari, secundum diversa genera causa- individuum habet esse hoc, esse aliquid prse-
rum, id potius dicendum erit de materia et ter materiam et prseter agens, quod ipse ex-
forma substantiali inter se, quam cum aliquo plicat esse rationem seu dispositionem sup-
accidente, quia magis per se connectuntur, positi.Unde sentire videtur, subsistentiam
et se invicem respiciunt. Ergo omnia argu- esse principium individuationis in omnibus
menta facta , possunt idem de materia con- substantiis creatis, et ita in priori loco sub
cludere quod inlendunt de forma, nam est distinctione locutus fuerat de existentia vel
inter eas, quoad hoc, qusedam sequalitas. Et subsistentia, et ideo de singulis aliquid dicere
aliunde materia solum superat formam in oportebit.
hocj quod est qusedam occasio producendi 2. Opinio igitur de existentia ab omnibus
formas varias etindividuas, ut supra declara- omnino falsa et improbabilis
rejicitur, ut

tum est; forma vero superat materiam in autem in ea procedi potest, primo,
dupliciter
hoc, quod prsecipue constituit individuum, et supponendo existentiam esse ex natura rei
quod est magis propria ejus, et quod materia distinctam ab essencia individui; secundo,
potius est propter formam quam e converso, juxta opinionem asserentem, existentiam ni-
ut dicitur 2 Phys., c. 9, text. 91 ergo, pen-
;
hil aliud essequam actualem entitatem unius-
satis omnibus ,
potissimum individuationis cujusque Hoc posteriori modo hsec sen-
rei.

principium est forma. tentia in re coincidit cum opinione asserente

unamquamque rem individuari se ipsa, nul-
Qucestionis resolulio. loque alio principio individuationis indigere,

7. Est ergo hsec sententia, prout a nobis preeter enlitatem suam ; unde in re non est

exposita est, satis probabilis proximeque ad hsec opinio majori reprehensione digna, quam
,

veritatem accedit. Simpliciter vero dicendum
est formam solam non esse plenum et ad-
,
sequatum individuationis principium rerum
materialium, si de tota earum entitate loqua-
mur, quamvis sit proecipuum, ideoque juxta
formalem modum loquendi interdum censea-
illa, de qua postea dicemus. Solum reprehen-
di potest, quod obscuris et ambiguis terminis
utatur, et quod existentise potius quam es-
sentise hanc rationem individuationis tribuat,
cum potius existentise non possit hoc conve-
nire, nisi quatenus est idem cum essentia. Si

tur sufficiens ad denominationem ejusdem in- autem procedatur in priori sententia, forma-
dividui. Quse omuia declaranda et probanda liter quidem verura erit, quod unaquaeque res

sunt late, sect. 6. in ratione existentis habet aiiquam raUonem

individualem ab ipsa existentia, sicul hoc al-
bum, quantum ad formalem rationem albi
178 DISPUTAT. V. DE UN 1TATE INOIVTDUALI.
constituitur peralbedinem,quamvis simplici- raanse, verbi gratiae, etratio hujus existentia?
ter hoc album, quia pro subjecto aecipitur, Petri vel Pauli ; ergo de ipsa exislenlia su-
non constituatur per albedinem. Unde etiam perest inquirendum, per quid fiat haee; non
in proposito, materialiter dicam ) lo-( ut sic enim ab essentia, cum non supponat illam
quendo de re existente, seu de hac numero individuam juxtahanc sententiam, sed com-
essentia, improbabile est dicere individuari munein neque ab aliquo accidenle, ut per
;

per existentiara qua existit, si ha?c est res ab senotum est, satisque in superioribus proba-
ipsa distincta, vel raodus ex natura rei di- tum a quo ergo ? Si dicas seipsa fieri hanc,
;

versus. cur non id potiori ratione dices de essentia,

3. Primo quiJem, quia. essentia intra lati- cum et ordine natura? sitprior, et perfectione
tudinem essentia? manens, fit individua, et in etiam, et cum quodammodo sit magis abso-
ea contrahitur et determinatur essentia spe- luta? Nam existentia est actus hujus essen-
cifica ; sed essentia specifica non contrahitur tiae; undehaec existentiapotiuserit haec, quia
per aliquid ex natura rei distinctum a se, ut hanc essentiara actuat; sicut in communi
supra probatnm est; ergo non contrahitur ad etiam existentia hominis et leonis differunt,
individuam essentiam per exislentiara. Major quia vel consequuntur, vel respiciunt diver-
per se evidens est, tum quia homo, verbi sas essentias, suppositapraedicta distinctione.
gratia, de se communis est multis individnis, Ex quo potest sumi nova confirmatio, qnia,
sive illa exislant, sive non existant ; tum sicut existentia humanain communi estextra
etiara,quiaPetrus etPaulus, ut abstrahuntab essentiam hominis in communi , ita ha?c
actuali existentia, seu ut possibiles, intrinse- existentia Petri est extra hanc essentiam in-
ce includunt suasrationes individuas, quibus dividuam Petri, et sicut in PetroetPaulosunt
distinguuntur ; tum denique quia differen- duae numero existentiae, ita duae numero hu-
tia? specifica? seu essentiales conveniunt spe- manitates, habentes distinctas individuas en-
ciebusnecessariaconnexione,secundumquam titates essentiae. Ultimo a posteriori est ar-
propositicnes, in quibus praedicata essentialia gumentum ,
quia (supposita illa sententia)
praedicantur, dicuntur esse perpetua? verita- eadem individua entitas conservatur sinesua
tis, ita individuo convenif sua differentia in- existentia, autmutat varias existentias, ut
dividualis. Unde tam necessario Petrus est humanitas Ghristi in ea opinione caret pro-
hic hoino , sicut est homo, et tam neces- pria existentia, et tamen est individua, et ha-
sario Petrus sub homine, sicut
collocatur bet intrinsecum individuationis principium ;

homo sub animali; haec ergo contractioet similiter eadem numero entitas materiae pri-
subordinatio non fit per existentiam actua- mse, prout mutat formas dicitur mutare
,

lem, quae contingenter advenit essentiae ple- existentias, et tamen eadem semper numero
ne constitutse et individuatse. manet.
4.Secundo hic habet locum argumentum 6. Ex his autem facile intelligitur quid
supra relatum ex Cajet., quod actus singula- censendum sit de illa opinione, si non de
ris supponit polentiam singularem , quod exislentia proprie, sed de subsistentia loqua-
principium diximus esse verum in actu et tur. Nam, autloquimur formaliter de suppo-
potenlia ex naturareidistinclis,quia lunc po- sito, aut de natura in abslracto, aut in con-
tentia realiter supponitur actui ordine natu creto et formaliter de individuo, ut contento
rse, et est quid unum distinctum a suo actu, sub tali specie substantiae, scilicetde hoc ho-
et unum non cogitatione, sed reipsa. et ideo raine. Primo modo verum est suppositum in-
fieri non potest ut formaliter et intrinsece dividuari per lianc subsistentiam, quiaforma-
habeat unilatem ab actu suo. Sed ita compa- liter per illam constituitur, et hac ratione in
rantur essentia et existentia juxta praedictam Trinitate sunt tria supposita, quamvis sit una
opinionem; ergo essentia, eo modo quo per natura, quia sunt tres subsistentiae persona ;

se habet entitalem essentise distinctam ab autem Ghristi est una numero, et unura nu-
aptam actuari per illam, ita
existentia, et mero suppositum, quamvis habeat duplicem
eliam habet suam unitatem et individuatio- naturam, quia solum fmbet unam numero
nern.Alioqui oporteret intelligereexistentiam subsislentiam ; suppositum ergo ut sic, per
esse actum naturae specificaj et universalis, subsistentiam individuatur. Quamvis de ipsa
quod est satis absurdum. subsistentia qua?stio supersit, per quid fiat
5. Tertio, quia in ipsamet existentia potest liaac nam etiam ralio subsistentiae, verbi
;

considerari communis ratio existenlia>. hu- gratia, humanae, communis est et specifica ;
 SEOT. V. AN EXISTENTIA
in Petro vero est haec numero subsistentia,
vel illa, de qua quseslione idem dicendum
erit, quod de aliis substantiis, vel substantia-
libus modis, quod infra videbimus.
7. Secundo modo, id est, loquendo de sub-
stantiali natura integra in abslracto, verbi
gratia, bumanitate, falsum est et improbabile
individuari per subsistentiam, ut a fortiori
patet omnibus argumentis factis de existen-
tia. Certum est enim subsistentiam esse ali-
quid ex natura rei distinetum a subslantiali
nalura, etiam individue sumpta. Gertum est
etiam bujusmodi naturam posse conservari
individuam sine sua connaturali subsislentia,
ut in Cbristo Domino conservata est; ergo
non potest per illam intrinsece individuari.
Quod si quisforte dicat individuari saltem per
ordinem ad illam, gratis et sine fundamento
hoc dicet, quia, si unum iudividuandum est
per ordinem ad aliud, potius subsistentia est
hccc per ordinem ad hanc natiiram, quam e
converso, quia natura est prior el perfectior,
subsistentia vero solum est quidam modus et
terminus naluree. Item in divina natura in-
venimus unicam individuam naturam cum
triplici subsistentia ; ergo signum est indi-
viduationem naturee esse absolutam a sub-
sistentia.
8. Quocirca in hoc plane videtur errasse
Henric, nam de ipsamet natura sentit fieri
hanc et individuam ratione suppositi.De quo
aliud etiam docet omnino falsum et improba-
bile, scilicet, suppositum solum addere supra
naturam specificam duplicem negationem,
indivisibilitatis in se, et divisionis a quolibet
per hanc duplicem negationem fieri
alio, et
naturam formaliterindividuam absque aliquo
alio positivo naturae specificee superaddito, in
quo tria faisa continentur. Primum est, sup-
positum solum addere supra naturara, nega-
tionem, de quo postea suo loco videbimus;
ham, loquendo respectu naturoe individualis,
est id minus improbabile , quamvis non ve-
rum ; tamen respectu naturee specificai om-
nino est improbabile. Secundo, falsum est
naturam individualem supra specificam so-
lum addere negationem, ut patet evidenter
ex dictis sectione
secunda,quiaalias substan-
tialisnatura individua, ut sic, non esset ens
reale, sed esset solum natura specifica cum
negationibus, quod nec mente concipi potest.
Item quia illa negatio requirit fundamentum
positivum, quod non potest esse sola natura
specifica, ut ihi satis ostensum est. Tertium
vero magis falsum est, per illasraet negalio-
SIT PRINCIPIUM 1ND1VIDUAT10NIS. 179
nes, quibus (secundum Henric.) conslituitur
suppositum, fieri naturam individuam nam ;
iiide sequitur, vel Christi humanitatem non
esse individuam, vel esse.supposilurn; utrum-
que autem error est. Sequela declaratur;
nam, cum in illa duplici negatione dicitur
esse indivisum in se, et divisum a quolibet
aiio, vel hoc esse divisum a quolibet alio, si-
gnificat non
esse alteri unitum, seu non esse
in alio, et hoc vel non est de ratione naturae
substantialis individuse vel humanitas Chri-
,
sti Domini individua non est; aut esse divi-
sum ab alio (quod aperte Henric. sentit), re-
movet solum identitatem, et significat distin-
ctionem a qualibet alia entitate, vet natura
simili, et hoc modo illa duplex negatio non
sufficit acl rationem suppositi, vel humanitas
Christi Domini suppositum estj nullo ergo
modo subsistentia, quacumque via ejus ra-
tio explicetur, ad individuationem naturee
pertinet.
9.Quin potius, loquendo etiam tertio mcdo
iri concreto ac formaliter de individuo naturee
specificee,dicendum est, illud per se loquen-
do, non sumere individuationem suam a sub-
sistentia,sed a natura. Sic enim dicuntTheo-
logi, si tres personae assumerent unam hu-
manitatem , fore unum numero hominem,
sicut nunc sunt unus numero Deus propter
unam naturam divinam ; haberet ergo ille ho-
mo unitatem numericam ab individua natu-
ra. Et Christus Dominus nunc, in quantum
est hic horao, est idem nuraero horao, qui
esset, si in propria natura subsisteret, cum
tamen persona et subsistentia sint valde di-
versa a propria et connaturali tali humani-
tati ergo individuatio hujus hominis non ex
;
subsistentia, sed ex natura suraenda est. Ra-
tio vero quia individuum formaliter con-
est,
stituitur sub specie ratidne naturee, et non
ratione subsistentiee ; unde fit ut, licet con-
tingat subsistentiam esse specie vel genere
diversam, nihilomiuus, si natura sit ejusdem
speciei, individuum univoce et propriissime
contineatur sub tali speciei, quara ob causam
Christus est univoce homo cum aliis homini-
bus; et simili ratione, si natura sit eadem
numero, est idera homo numero, etiam si suh-
sistentia sit diversa.
10. Tvtius quccstionis conclusio.
Dixi au-
tem per se loquendo ,
quia hic se insinuabat
quoestio,an cum duplici natura possit esse idem
nurnero individuum propter unitatem subsis-
tentia;; sic enim disputatur a Theologis, an,
si Verbum divinum assumeret duas humani-
180 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI
tates , esset unus homo , vel plures. Nam ex niuni clarissima et tam ipsum quam fere
dictis videtur sequi, fore plures numero ho- alios in eam tandem incidere, quia revera
mines propter plures numero humanitates, non fundamentum unitatis ab ipsa en-
potest
qma dictum est, individuationem concreti Unde, sicut unitas individua
titate distingui.

sumi ex individua natura. Nihilominus ta- pro formali non potest addere aliquid positi-
men, ut in 1 tom. tertiiB partis dixi cum vum reale supra entitatem individuam, quia
D. Thoma, ille simpliciter et communi modo quoad hoc eadem est ratio de illa^ etdepmni
loqueudi diceretur unus homo non quidem , unitate , positivum fundamentum hujus
ita

per se ac formaliter , sed quasi materialiter unitatis quoad negationem, quam dicit, nihil
ratione suppositi, ad eum modum quo dicitur positivum addere potest, physice loquendo,
unus artifex, qui plures hahet artes, non so- illi enlitati, quas una et individua denomina-
lum numero, sed etiam specie distinctas. Habc tur; ergo illa entitas per seipsam est funda-
autem unitas diversa est a praecedente qirse , mentum hujus negationis, et hoc sensu dici-
sumitur ex unitate naturee, neque est unitas tur ab illa opinione seipsa esse principium
individui formaliter contenti sub specie^ut individuationis. Non enim negat hsec opinio,
argumentum prohat ; sicut etiam tmitas ar- in illa individua entitate posse ratione dis-
tificis habentis plures artes specie distinctas tingui naturam communem ab entitate sin-
non est unitas speciei contentse sub genere, gulari, et hoc individuum addere supra spe-
sed est unitas materialis seu suppositalis, ciem aliquid ratione distinctum, quod,se-
quae censetur sufficere ad illum modum lo- cundum metaphysicam considerationem, ha-
quendi ,
propter realem vel substantialem bet rationem differentiai individualis, prout
unionem plurium naturarum in uno supposi- in sectione prsecedenti dictum est; etDurand.
to, quia nomen substantivura significat natu- non negat, sed potius supponere videtur. Sed
ram per modum per se stantis, utlalius dicto tamen addit hcec opinio (id quod proprie ad
loco explicatum est. Igitur ex his omnibus prsesentem qua^stionem pertinet) illam diffe-
satis constat principium individuationis na- rentiam individualem non habere in substan-
turee substantialis , aut individui per illam tia individua speciale aliquod principium, vel
constituti , non recte in subsistentia vel exis- fundamentum quod sit in re distinctum ab

tentia constitui. ejus entitate ideoque in hoc sensu dicit

;

unamquamque entitatem per seipsam esse

SECTIO VI. suee individuationis principium.Estigitur vera

Qaod tandem sit principium individuaiionis in heec sententia recte explicata ; ut tamen cla-

omnibus substantiis creatis. rior fiat, eam sigillatim in universis rebus

substantialibus declarabimus.
1. Ex hactenus diclis contra superiores sen-
tentias, videtur, quasi a sufficienti partium Per quid individuetur materia prima.
enurneratione, relinqui, omnem substantiam ?. Primo igitur a materia prima incipiendo,
singularem, neque alio indigere individuatio- dicendum est illam esse in re individuam et ,

nis principio prseter suam entitatem, vel fundamentum talis unitatis esse entitatem
praetef principia intrinseca quibus ejus enti- ejus per seipsam, prout est in re absque ullo
tas constat. Nam, si talis substantia, physice extrinseco superaddito. Probatur, quia ma-
eonsiderata, simplex sit, ex se et sua simplici sub hac forma ligni, est nume-
teria, quse est
entitate est individua; si vero sit composita, ro diversa ab illa quae est sub forma aquae,
verbi gratia, ex materia et forma unitis ; si- vel hominis; est ergo in se individua et sin-
cut principia entitatis ejus sunt niateria, for- gularis. Fundamentum autem talis unitatis

ma et unio earum , ita eadem in individuo in ea non est forma substantialis, neque ordo
sumpta sunl principia individuationis ejus; ad hanc vel illam formam, ut probatum su-
illa vero, cum sint simplicia, seipsisindividua pra est contra Durandum, quia variata qua-
erunt. Quam sententiam tenuit Aureol. apud cunque forma substantiali , semper manet
Capreol., in 2, d. 3, q. 2; et in re eam tenet eadem numero materia, quee, licet actu sit
Duran., in 2, d. 3, quEest. 2. Eam vero refe- unita huic vel illi formas, tamen ex se cora-
rens Fonseca, 5 Metaph., c. 6, q. 3, dicit in munem et indifferentem habitudinem dicit
sect. 2, esse omnium implicatissimam, et qutc ad quamcunque formam, quam potest reci-
si ad verum sensum reducalur, quaestionem pere. Rursus, neque etiam quantitas potest
insolutam relinquit. Mihi tamen videtur om- esse fundamentum hujus individuee unitatis
 ;

SECT. VI QUOD TANDEM SIT PRJNCIPIUM INDIVIDUATIONIS. 181

maleriee, ut iclera probat argumentum, si ve- eductionem vel unionem hujus formee cum
rum estj materiam amittere et acquirere hac materia hoc enim controversum cst in-
;

quantitates varias prout formse substantiales ter philosophos, et ad preesentern difficulta-

variantur. Item quia juxta eamdem opinio- tem non refert, quia heec coaptatio per dispo-
nem materia prius natura, quam recipiat sitiones est quasi extrinseca ipsi materiee, quee
quantitatem, subest actioni agentis inducen- etiam in individuo sumpta ex se capax est
tis formam vel quantitatem; non autem sub- cujuscunque formee; et si dispositiones re-
est, nisi ut individua et singularis, quia ac- quiruntur, potius est ratione formee quam ra-
tiones sunt circa singularia. Si autem tenea- tione ipsius materiee ; nihil ergo hoc refert ad
mus eamdem quantitatem esse materiee intrinsecam individuationem ejus.
coeevam, potest idem argumentum accom- -4- Objectis aliquot satisfit. Dices : mate-
modari, saltem in ordine ad potentiam Dei ria heec non distinguitur ab altera nisi per
potest enim Deus ab bac materia banc qnan- quantitatera ,
quia, cum sit pura potentia,
titatem auferre et aliam tribuere, vel omnino non potest distingui nisi per actum. Item ma-
sine quantitate servare ; esset ergo eadem forraam secundura
teria essentialiter respicit
materia numero sine eadem numero quanti- speciem suain ; ergo heec individua materia
tate ergo non est quantitas fundamentum
; individuari debet per formam vel per habi- ,

talis unitatis ipsi niateriee, alias nullo modo tudinem ad hanc formam. Ad primum res-
posset sine suam unitatem reservare. Et
illa pondetur, unam materiam distingui ab alia
preeterea sunt omnia argumenta communia inordine ad situm per quantitatem, entitative
supra facta, quod substantia non individuetur vero et realiter distingui per suam entitatem,
per accidens, nec per ordinem ad accidens; ut supra dictum est, quia, sicut materia ex se
materia enim substantia est, licet partialis. habet aliquid entitatis , sive existentiee , sive
Itena, quod individua substanlia est ens per essentiee , ita ratione illius habet aliquid ac-
se. Item, quod accidens supponit subjectum tualitatis entitativee , per quam potest trans-
suum prout est iu re, et consequenter singu- cendentaliter ab alia distingui. Ad secundura
lare. Item, quod ditferentia individualis non respondetur eo modo quo materia essentia-
:

est in re distincta ab entitate quam consti- liter habet transcendentalem habitudinem ad

tuit; unde nec potest fundari in entitate dis- formam, ita heec materia habet per hanc ha-
tincta. bitudinem transcendentalem ad formam. quia
Corollarium.
3,
Atque hee rationes a for- habethancnumero capacitatem etpotentiam,
tiori procedunt de quibuscunque accidenti- et homo individuatur per habitudinem ad for-
bus, vel dispositionibus materise. Quocirca mam sed hoc ipsum est individuari physice
;

cum dici ab aiiquibus solet materiam indivi- per seipsam quia ejus entitas^essentialiter
,

duari ab agente, quatenus ejus indifferentia
ad hanc formam individuatur et coarctatur
per dispositiones, ut aliqua ratione verum sit,
sano modo intelligendum est; quia agens, ut
includit hanc habitudinem. Non est autem
necesse ut heec individuatio fiat per determi-
nationem formee (quo sensu deberet argumen-
tum procedere ut aliquid difficultatis habe-
,

in materiam agat, supponit illam individuam, ret), quia non solum materia in specie, sed
et actione sua non potest tollere aut immu- etiam heec numero materia respicit formam
tare individuationem ejus; alioqui destrueret in communi , veluti adeequatum objectum
illarn, et loco ejus aliam introduceret ; ne- suee capacitatis etiam in individuo sumptee,
,

que etiam fieri potest ut , quod in re jam et ;ideo non recte dicitur materia individuari
individuum est, per additionem alicujus en- per hanc formam, sed individuari individuata
titatis aliam individuationem in se accipiat. habitudine ad formam. Sicut potentia visiva
Dicitur ergo materia per dispositiones limi- in specie dicit habitudinem ad colorem in
tarij seu determinari ab agente ad hanc for- communi , et in individuo similiter dicit Iia-
mam, non in ordine ad esse, sed in ordine bitudinem non ad hunc vel illum colorem,
ad actionem ipsius agentis , et receptio- sed ad colorem in communi ; et ideo non iu-
nem forrnee, idque vel solura per accidens dividuatur proprie per hunc colorem quam- ,

et quasi negative
quia per dispositiones
,
vis individuetur cum tali seu per talem habi-
tolluntur impedimenta ad hanc actionem, tudinem transcendentalem et entitativam ad
et hujus formse introductionem vel etiam , colorem.
aliquo modo per se et positive , si hee dis-
positiones sunt uaturaliler necessariee ad
18-2 DISPUTAT. V. DK UiMTATt) INDIVIDUALI.
individuationis formarUm. Quod a posteriori
Individuationis formte sitbstantidlis quodnam declaratur in ordine ad divinam potentiam :-

principium. potest enim haec forma substantialis conser-

o.Secundo dieenduin est,formam substan- vari sine materia, et tunc, sicut retinet suam
tialem esse banc intrinsece per suammet en- differentiam individualem, etiam suum
ita

titatem, a qua secundum ultimum gradum intrinsecum principium individnationis ergo ;

seu realitatem sumitur differentia individua- non est materia bujusmodi principium intrin-
lis ejus. Ha?c conclusio probari potest eisdem secum. Hoc autem manifestius est in anima
rationibus proportionalibus quibus prsece- rationali, in qua, sicut esse non causatur per
dens, et ex superioribus, praesertim ex bis se a materia, ita etiam neque unitas aut in-
quee in prima et secundaopinione dicta sunt, dividuatio, ut notavitD.Thomas, 1 c. Gent.,
facile confirmari potest. Nam imprimis nulla cap. 75, in solulione prima? rationis, et c. 81,
accidentia possunt esse intrinseca principia in principio; ergo materia non solurn non est
iudividuantia formam substantialem ,
quia principium intrinsecum individuationis ani-
etiam talis forma, ut est ha?c, est ens per se, ma?, verum etiam nec causa per se ejus,
licel incompletum, et pertinet ad preedica- quamvis sit veluti occasio qua?dam, ut, orga-
mentum substantia?, et sub specifica ratione nizato tali corpore, Deus in illo talem animam
talis formse colloeatur, quamvis reductive. creet.
Item bsec forma vel est simpliciter, et omni 6. Diibiolum.
Sed difficultas est an indivi-
ratione prior accidentibus, et origo illorum; duetur saltem forma per roateriam tanquam
vel, si aliqua supponit in genere eausse male- perterminum, ad quem dicit babitudinem. In
rialis, non dicit per se babitudinem ad illa, hoc enim videtur esse differentia inter mate-
sed ad summum requirit illa ut conditiones riam et formam, quod maleria, quia eadem
vel dispositiones necessariasad prseparan- numero substat pluribus formis. non potest
dum subjectum ; ergo nullo modo
potest ab habere individuam terminationem ex forma
accidentibus individuari Deinde materia non quam respicit; at vero forma non habet eam
potest per seipsam esse intrinsecum princi- indifferenliam, sed determinatur ad hanc ma-
pium individuandi ullam formam, quia non teriam actuandam, et ideo individuari potest
est intrinsecum principium entitatis ejus; ex hac materia, tanquam ex termino, ad quem
idem autem est principium unilalis, quod est dicit habitudinem, ut talis forma est. Et ita
principium entitatis, ut seepe dictum est, quia opinantur Thomista? communiter, itaque in-
unitas nullam rem addit entitati, sed nega- telligunt D. Thomam locis supra citatis et aliis,
tionem intrinsece comitantem illam. Antece- formam individuari per materiam. Et
ubi ait
dens autem r^atet, quia materia estprincipium eodem sensu exponi potest, quod ait, q. unic.
compositi intrinsecum, quia per suam entita- de Anima, art. 3, ad 13, principia individua-
tem componit illud non sic autem componit
; tionis formarum non essede essentia earum,
entitatem forma?; non est ergo intrinseeum sed hoc esse verum solum in composilis. Sed
piincipium ejus. Respectu vero illarum for- imprimis ratio facta non babet locum in ani-
marum, quee a maleria pendent in fieri et in ma rationali, qua? eadem numero manens,
esse, materia est causa per se in suo genere potest diversas materias actuare. Primum
forma?, non ut intrinsece componens illam, enim simul ita actuat diversas partes materia?
sed ut sustentans il!am,quod est genus quod- componenles idem corpus, ut tota sit in sin-
dara causalitatis veluti extrinsecum et boc ; gulis partibus; ergo non polest per coapta-
modo materia dici potest causa et principium tionem ad tolum corpus et ad singulaspartes
individuationis talium formarum in suo ge- ejus individuari. Sed magis urget quod suc-
nere, ex principio posito, quod causa entitatis cessive potest informare diversas materias
est causa unitatis, et quia materia non causat integras, ut quando per nutritionem conti-
formam, nisi singularem et individuam; ergo nuam paulatim amittitur tota materia , in
causando entitatem, causat individuationem quam primum fuit introducta forma, et alia
ejus. Tamen, quia ditferentia individualis in- nova acquiritur, et eadem forma informatur.
trinsece praedicatur de re individua,ideo non Item ipsi nutritioni accidentarium est quod
sumitur ex causis quovis modo extrinsecis his vel illis cibis fiat, et tamen inde provenit
ipsiu.s rei individute, sed ex intrinseco prin- quod anima hanc vel illam materiam postea
cipio scu entitate ftjus, ct ideo boc modo non informet ; crgo hoc eliam illi est contingeus
potest esse materia principium intrinseoum et accidentarium ; non ergo inde individua-
 SECT. VI, QUOD TANDEM SIT PRINCIPITJM INDMDUATIONIS. 183
tur,nec de se est coaptata ad hanc numero teria, quod non minus connaturaliter infor-
materiam. mabit, quam si ex priori materia constaret.
7. Dicet fortasse aliquis, ex se postulare Ergo signum hanc animara, ut aptara ad
est,

hanc animam, ut saltem in principio in tali informandum.,nullo modo respicere determi-

materia introdncatur, licet postea possit il-
lam relinquere et aliam informare ct hac
ratione individuari ab illa materia iii qua
prirao introducitur. Sed hoc imprimis gratis
nate hanc materiam, et consequenter non
;
individnari ab hac materia, ut est haec, etiam
ut a termino suae habitudinis transcendenta-
lis; quia non est terminus adaequatus illius.

dicitur : uara, si eadem anima potestdiveisis Individuatur ergo haec anima per seipsam et
temporibus varias materias naluraliter infor- ex vi suse entitatis; et conseqnenter quia in-

mare, signum est virtutem informativain seu trinsece habet talem individuam aptiludinem
aptitudiaem ejus ad informandum nonrespi- ad informandum corpus humanum, ad eum
cere ut adaequatum lerminum hanc numero modum, quo paulo antea de habiludine raa-
materiam. Quo ergo fundamento dici potest teriaj dicebamus. Atque ita in particulari de

ex se magis postulare unam materiam in
principio quam aliam, vel magis intrinsece
respicere unam quam aliam? Alias eodem
modo dici posset materia natura sua postu-
lavisse, ut sub eis numero formis crearetur,
anima rationali docet Toletus, lib. 3 de ani-
ma, q. 18, concl. 2 et 3, qui hoc confirmat
argumento supra a nobis facto, quia in assi-
gnando individuationis principio sistendum
est in aliquo, quod per se individuetur; ergo

sub quibus creata fuit, et ab illis fnisse indi-
viduatam, quamvis potuerit postea sub aliis
formis conservari; sicut ergo hoc esset ibi
gratis dictum, ita etiam sine fundamento dl-
citur de anima. Finge enim, illam materiam
numero,quam proles per propriam nutritio-
nem acquirit, et informat, fuisse prius
forma sanguinis materni, ex quo in principio
corpus ejusdem prolis formatum est, certc,
sicut in materia postea per nutritionem
illa
si materia vel quanlitas dicantur per se indi-
duari, multo magis id est dicendum de aniraa
rationali, quae per se est subsistens, et raagis
dat esse reliquis quam recipiat ab eis. Corpo-
rum ergo varietas est optimum signum a pos-
teriori distinctionis animarum, quia est ve-
sub luti occasio producendi diversas animas, non
esttamen proprium et intrinsecum principium
individuationis earum.
9. Sed, an sit eadem ratio de omnibus aliis

disposita introduci potuit haocnumero forma, formis substantialibus, quae a materia pen-
ita etiam, si in prima formatione disposita dent in esse, non vicletur posse argumento
fuisset virtute seminis ex sanguine materno, nuper facto dijudicari, quia hae formse ita in-
similiter potuisset eadem forma naturaliterin formant hanc materiam numero ut omniuo
eam introduci ; nulla enim reddi potest phi- sint determinatae ad illam informandam, nec
losophica ratio , cur non potuerit ; ergo haec possint naturaliter aliam numero distinctam
anima etiam ut haec, indifferens est ad plu- materiam informare, cum non possint ab hac
res materias iuformandas sive in priuci- _, separari, neqxie simul, neque paulatim, quod
pio in productione, sive postea in conserva- etiam procedit de animabus brutorum per-
tione. fectorura, si illae extensae sunt et divisibiles,
8. Notabile Meologicum. Nec refert, si ut communis, et fortasse probabilior tenet
has materias censeri unam et
quis dicat, opinio (nam si indivisibiles esse snpponan-
eamdem, quia paulatim fit mutatio sub dis- tur, procedet in eis argumentum factum de
positionibus et organizatione ejusdem ratio- animabus rationalibus); recte igitur dici po-
nis; quia haec unitas materiae vel corporis test materialis forma substantialis esse haec
magis est secundum externam speciem et ap- intrinsece quidem per coaptationem ad lianc
parentiam quam secundum veram ac physi- numero materiam, per ipsam vero materiam,
cam entitatem corporis seu materiae. Adde tanquam per terminumhnjus habitudinis. Sed
quod, licet contingeret, totam materiam fieri nihilominus etiam in his materialibus formis
per separationera iutegram unius corporis, hoc proprie dici non potest; quia, vel in hac
etconjunctionem alterius materiae, nihilomi- numeroroateriaincluduntur dispositionesqui-
nus anirna utrumque naturaliter informaret. bus haec materia ab agente praeparatur ad
Sicut probabile est in resurrectione interdum hancformam, vel intelligitur solum haec ma-
eventurum. Ut si contingat in Iiac vita duas teria priraa sscuudumnudam entitatem ejus;
animas easdem omnino materias informasse, neutro autem modo id satis intelligi aut ex-
poterit alteri p.arutn dari corpus ex alia ma- plicari potcst.

XXV 17
 ,

lSl DISPUTAT. V. DE UNTTATE INDIVIDUALI.

10. Primum patet, quia materia cum acci- entitastahs forma? secundum se consideretur,
dentibus non potest esse ratio individuationis non videtur ejus aptitudo intrinseca deter-
formsBj etiam ut lerminus habitudinis ejus, minata ad hanc numero materiam iuforman-
quia cumha?ehabitudo sit transcendentalis et dam, ila ut intrinsece sit inepta ad informan-
substantialis, non includit aecidentia in suo dam naturaliterquamcunque aliammateriam
primario ac per se termino. Item, quia, si numero distinctam ergo non recipit suam
;

supponamus non esse easdem disposiliones intrinsecam individuationem ab hac numero

in genilo qua? pra?cesserunt in corrupto, pro- materia, etiam tanquam a termino sua? habi-
eedunt argumenta supra facla, quod forma tudinis, seu aptitudinis informativa?, Probatur
prius natura absolute et simpliciter informat consequentia, quia non est ha?c materia ter-
materiam aecidentibus nudam informat au- ;
minus ada?quatus illius habitudinis, quando-
tem illam ut individua et singularis est; ergo quidero aptitudo hujus forma? secundum se
eodem modo respicit illam, seeundum suam que connaturaliter posset exerceri in alia
aptitudinem et coaptationem individualem. vel alia materia, si in qualibet poneretur.
Si autem supponamus manere in materia Nam quod per causas naturales solum pona-
dispositiones qua? fuerunt in corrupto, sic tur in hac materia et non in alia, non lollit
etiam forma non informat materiam ut affec- intrinsecam aptitudinem ejus neque facit ,

tam accideutibus, licet illa prsesupponantur ut ha?c materia ada?quatus terminusillius.

sit

velut conditiones necessaria?, vel fortasse so- Sicut fortasse est in universo aliqua portio
lum quia relinquantur ex pra?cedenti altera- materia?, quse semper fuit sub eadem nume-
tione; ergo neque ha?c forma ut ha?c respicit ro forma, et semper erit, nec fortasse est via
aceidentia, sed materiam tantum. Eo velma- naturalis ad variandam illam, et non propte-
xime, quod licet varientur bsec numero acci- rea aptitudo materia? de se determinata est
dentia, vel paulatimnaturaliter, vel simulsu- ad talem formam.
pernaturaliter, et alia similia dentur, conser- 12. Antecedens vero suaderi potest multis
vabitur eadem numero forma in eadem ma- conjecturis, qua? communes sunt etiam ani-
teria; ergo nullo modo respicit ha3c forma, mabusrationalihus. Prima, quia de potentia
ul ha?c, talia accidentia numero, ut ab eis absoiuta ha?c forma transferri potest in aliam
individuetur. Quin potius, licet daremus, hanc materiam, et illam informare; ergo signum
formam requirere hsec numero accidentia, est, essein tali forma aptitudinem naturalem

non ideo esset ipsa forma talis in individuo intrinsecam ad informandam illam quan- ,

propler accidentia, sed potius e contrario tumexipsa Probatur consequentia, quia

est.

accidenliarequirerentur talia propter talem
formam, loquendo a priori et simpliciter, licet
quoad nos, vel in ordine ad productionem,
vel generationem tales dispositiones sintprin-
cipiumvel occasio distinguendiformas.
11. Secundum autem^ scilicet, quod neque
licet illa actio seu transmigratio hujusforma?
a materia in materia esset supernaturahs
quoad modum, tamen terminus productus
compositum enim illud ex tali
naturalis essel;
forma et materia naturaliter subsisteret. Se-
cunda quadibet alia materia numero distinc-
:

ba?c materia prima pure sumpta, possit esse taestcapax quantum est ex se cujuscunque
hoc modo principium individuans formam, forma? individua?, etiamsi contingat esse in
probaturprimo, quia ha^c materia potest esse alia materia numero distincta sine funda- :

communis multis formis vel specie, vel nu- mento enim existimaret quis capacitatem
mero diversis ; non est sufficiens
ergo ut s;c hujus materia? numero de se esse limitatam
prineipiura individuans formam, quia, quod adhasformas potius quam ad illas, eo quod
de se commune est, ut sic non potest esse in- fortasse agentia naturalia secundum natura-
dividuationis principium. Sccundo ex parte lem ordinem non possint efficerein ea eas in-
ipsius forma?, quia lieet hoec forma semel dividuas formas, quas in aliis materiis effi-

facta in hac et exhac materia non possit esse ciunt. Quia cum materia de sc sit pura po-
in alia propter dependentiam quam habet ab tentia et indiffercns, non potest ei conve-
ilJa, qua? dependentia taiis est, ut nec forma nienti ratione attribui talis dcterminatio; illa
illa possitnatuialiter conservari sine illo ge- ergo materia numcro, qua? de faeto est sub
nere causalilatis malerialis, neque etiara sit hac forma hujus equi, quantum est ex se ca-
aiiqua via aut modus naturalis, quo possit pax esset alterius animse equi numero. dis-
haec forma in aliam materiam transferri, ut tincli, qua? de facto informet aliam maleriam;

ab illa conservetur, nihilominus tamen, si ergo el e converso illa anima etiam est apta
 ;

SECT. VJ. QUOD TANDEM SIT PRINCIPIUM INDIVIDUATIONIS. J8o

quantum est cx se, ad informandam hanc vel ex aliquo principio ex naturarei a se distinc-
illam maleriaro. Patet consequentia, quia to. Declaratur exemplis in unione, verbi gra-

potentia et actus naturalis sibi mutuo corre- tia, formee ad materiam, vel raateriee ad for-
spondent unde potentia non respicit natu-
: mam, quam suppono ex infra dicendis esso
raliler, nisi actum illum qui aptitudinem ha- modum substantialem. Item in subsistentia
bet naluralem ad informandam illam. simplici, et idem essel de existentia, td esset
13.Tertio, quiasihsec anima, equina, verbi modusrealis essentiae ex natura rei distinctus
gratia, tantum esset apta ex se ad informan- ab illa. Itaque constat unionem, quam nunc
dam banc numero materiam, omnes anirnee habet anima mea ad meum corpus esse ,

equinee quee possent illam
informare diversis temporibus, baberent in-
ter se aliquam convenientiam realem, quam
non baberent cum animabus equinis infor-
mantibns alias materias, quia omnes illee ba-
berenl aptitudinem ad informandam hanc nu-
mero inateriam, quam alice animee equinae
iuformare non possent. Et idem argumen-
tum fieri potest in omnibus formis aquee,
ignis, et similibus, quod scilicet sub eadem
specie forraee ignis, verbi gratia, detur quae-
dam individuorum respicientium
latitudo
numero materiam unam numero, et individuam, tum quia est
qnid reale, et a parte rei existens, et distinc-
tum ex natura rei ab anima; tum etiam quia
differt numero et non specie a modo unionis
alterius animse ad corpus suum ; habet ergo
suam individualem differentiam ; ergo et in-
trinsecum aliquod principium seu fundamen-
tura ejus; hoc ergo principium dicimus, ni-
hil aliud esse posse nisi entilatem ipsius mo-
di, qualiscunque illa entitas sit. Hoc autem
probari potest primo rationibus generalibus
quod ita unaqua^que res estuna, sicut
factis,

hanc numero materiam tantum, et aliam la- quod negatio quam addit unitas, ira-
est, et
titudinem aliorum respicientium hanc nume- mediate fundatur in entitate rei secundum
ro materiam, et sic de aliis, atque ita sub quod in se est ac denique quia unaqueeque
;

conceptuspecifico posset dari conceptus ob- entitassimplex seipsa intrinsece talis est seu
jectivus substantialis, etcommunis multis in- constituitur nostro modo intelligendi in suo
dividuis illius speciei, et non aliis, quod vi- esse, et consequenter etiam seipsa distingui-
detur absurdum, nam illa convenientia, cum tur ab aliis. Secundo probatur excludeudo
sit etiam essentia-
realis et substantialis, erit aiia principia hujus individuationis, nara, si
lis talibus formis, et consequenter species quse essent, maxime esset heec anima, vel
ultima erit divisibilis per plures differentias hsec materia, respectu hujus unionis (ut in-
essentiales, quod apertam repugnan-
involvit cboatum exemplum prosequamur, omitto au-
tium. Verum heec ratio magis est apparens tem accidentia, quia illa jam satis exclusa
quam efficax, quia potest habere nonnullas sunt rationibus factis de materia et forma)
evasiones et difficultates, quas attingemus sed hic modus non individuatur proprie ex
commodius disputationibus sequentibus ; ta- hac materia et ex hac forma ;
quia licet hic
men alise rationes efficaces quas am- sunt, modus unionis inindividuo, non possit esse
plius confirmabimus etdeclarabimus sectione in aliaforma, propter specialem identilatem
sequenti. Restat igitur satis probata conclu- realeru,quam habet cum hac forma, neque
sio posita, quod intrinsecum principium a etiam possit fieri, nec conservari in alia ma-
quo sumitur individualis differentia formee teria numero distincta, quia respicit hanc
substantialis, sit ipsamet entitas formee, qua- non secundum aptitudinem, sed secundum
tenus ex se habet talem aptitudinem ad in- actualem quamdam rationem, quce adeequate
formandam materiam; nam exclusa suntom- tcrminatur ad hanc materiam, nihilominus
nia extrinseca, vel distincta ab ipsa forma, tamen possent hoec anima et haec materia
quod ab eis individuari non possit, quo fit, uniri alia unione numero distincta.Non enim
ut forma non sit heec, quiarespicit hanc ma- est necesse ut si unio hujus animae et formre
teriam, sed solum quatenus habet talem apti- nunc dissolvatur iterum rursus
et pereat, et
tudinem ad informandam raateriam. heec materia et hsec forma a Deo unianuir,
eamdemnumerouuiouem quaman-
recipiant,
Substantialcs modi quo principio indivi-
tea habebant. Nam demus hoc posse
licet
duentur. etiam dubitant, non est
fieri, de quo aliqui
Dico tertio :
14. modus substantialis, qui cur sit necessarium, quia in aliis modis figu-
simplex est, et suo modo indivisibilis, habet roe, non
sessionis, aut similibus, est necesse
etiam suam individuationem, ex se, et non eosdem numero reproduci, imo id non esl
186 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.
naturale. Possimt ergo illce uniones numero materia et heec forma inter se unitee suut in-
distingui in eadem forma respectu ejusdem trinseca principia totius entitatis composita3 .

materia? ; ergo principium individuationis ejus substantice, de qua agimus ; ergo sunt etiam
non suinitur sufficienter ex hac forma, vel intrinseca principia physica individuationis.
hac materia ; ergo oportet, ut ex se habeat Et confirmatur ; nam materia et forma abso-
talis modus intrinsecum fundamentum sute lute sumplffi,' sunt principia physica speciei
individuationis, quamvis secundum illud re- substantiee compositEe, et specificationis ejus;
spiciat hancformam et hanc materiam hahi- ergo heec materia et hsec forma erunt priuci-
tudine transcendentali ;
quia hagc est natura pia physica individui, et individuationis ejus.
talis modi. Et eodem modo concludj potest, neutram per
se, sed ulramque simul esse hoc adeequatum
Compositi substa/itialis quod pniicipium indi- principium. Quia hoccompositum, ut omnino
xiduationis.
et complete sit idem numero, requiritnon so-
1 5. Quarto dicendum est in substantia com- lum hanc formam, vel banc materiam, sed
posita , ut tale compositum est, adsequatum utramque simul, et quacunque variata non
individuationis principium esse hanc mate- manet simpliciter et omni ex parte idem nu-
riam et hanc formam inter se unitas , inter mero compositum, quod antea erat, quia ali-
qufe precipuum principium est forma, quaa qua ex parte variata est ejus entitas ergo ;

sola sufficit, ut hoc compositum, quatenus est materia et forma sunt adsequatum principium
individuum talis speciei , idem numero cen- unitatis numeric8e totius compositi, ut tale
seatur. Hsec conclusio sequitur ex prceceden- est. Et confirmatur ratione facta, quia eadem

tibus etex dictis sect. 4 et est consentanea , sunt principia unitatis, quse entitalis sed ;

opinioniDurandi etToleti supra tractatis,et in materia et heec forma sunt adsequatum

li8ec

re non dissentiunt Scotus et Henricus, nec principium intrinsecum hujus compositte en-
Xominales omnes; Fonseca etiam nou dissen- titatis; ergo et unitatis et individuationis.
5 Metaph., q. 5, quamvis dicat, im-
tit, lib. 46. Illatum. Objeclio solvitur.
Atque
propriam esse locutionem, cum dicimus, hanc hinc constat, etiam hanc unionem eamdem
materiam hanc formam esse principia indi-
et numero requiri ad perfectam unitatem talis
viduationis physica quia neque forma heec
, , compositi, quia suo modo intrinsece concur-
neque haec materia, neque ambee simul addi rit ad constitutionem ejus; entitas enim com-
possent naturee specifieee hominis, ut cum ea positi non solum enlitatem materice et for-
constituant hunc hominem, et quia etiam heec mse, sed etiam unionem earum inter se in-
materia et ha>c forma sunt individua, ex suis trinsece includit; ergo variata unione in ali-
naturis specificis et propriis individuationis quo variatur entitas, et consequenter unitas
Sed in his rationibus di-
principiis constituta. ipsius compositi; requiritur ergo ad perfec-
vertit a physica ratione ad metaphysicam tam unitatem et individuationem hac ergo ;

compositionem cum enim hsec materia et

; ratione posset etiam hsec unio numerari in
heec forma dicuntur principia physica indi- his qute complent perfeclum individuationis
viduationis hujus compositi, non comparan- principium ipsius compositi. Non est autem
tur ad speciticam naturam communem, sed ita necessaria, sicut materia et forrna, quia

ad physicum compositum, quod componunt; hgec sunt simpliciter principia essentialia ta-
et ideo non est necesse ut addantur naturee lis composili unio vero est quasi conditio
;

specificee communi , sed ut componanl illam requisila, seu causalitas materiie ac formse, ut
componendo individuum in quo illa includi- dixi in 2 tomo tertia3 partis, disp. 34, sect. 2.
tur. Undesecundumeamdemphysicamconsti- Comparando etiam inter se materiam et for-
tutionem taliapriucipia simplicia sunt, neque mam, preecipuum principium est forma, non
habent alia quibus physice individuentur,
,
lantum rcspectu naturte specificae , sumpta
sedseipsis individuantur, ut declaratum est. forma in specic, sed etiam respectu hujusin-
Non ergo impropna loculio, sed vera ac
est dividui, sumpta fcrma individua quia heec
;

propria, quia eadcm sunt principia individua- forma cst maxime propria hujus individui, et
tionis intrinseca, quee sunt principia inlrin- quia illa complet hanc numero sub-
est qua;
seca entitatis, ut seepe dictum est, quia indi- stantiam integram nam hsec materia solum
;

viduatio sequitur entitatem , ut est negatio inchoal illam, et quantum est de se non ma-
queedam ; ut autem includit positivum , est gis inchoat hanc quam aliam. Item quia haic
ipsamet enthas, nihilque illi addit ; sed ha c j
forma est picecipuum principium essendi, el
 ; ,

SECT. VI. aUOD TANDEM SIT PRINCIPIUM INDIVIDUATIONIS. 187

cousequenter est eliam prsecipuum princi- duo talis naturse vel speciei, prout formaliter
pium distinguendi lianc substantiam ab aliis; in ea constituitur. Propler quam rationem
sed idem est principium nnitatis , quod est supra diximus, suppositum esse unum nume-
principium entis et distinctionis ejusab aliis; ro, si unam numero habeat subsistentiam ,

ergo. Dices formam esse principium distinc- etiamsi natura una non sit, quia formale con-

tionis specificae, quia facit differre formaliter stitutivum suppositi est subsistentia incom-
non ergo potest esse principium dislinctionis municabilis, a qua sola sumenda est ratio in-
numericae, alias dislinctio numerica esset for- dividualis suppositi ut sic e contrario vero ;

malis et essentialis. Respondetur formam , diximus, unitatem ac differentiam individua-

secundum suam rationem specificam et es- lem rei singularis, ut constitutee sub tali spe-
seniialem facere differentiam specificam et cie, vel essentia substantiali, sumendam esse
essentialem,formam vero individuam secun- ex natura substantiali, quse formaliter consti-
dum entitatem suam facere distinctionem en- tuit tale individuum. Ad hunc ergo modum

titativam etuumeralem. Petrus enim et Pau- dicimus in prsesenti , differentiam individua-

lus magis differunt inter se numero, quia ba- lem hujus hominis formaliter sumpti ut indi-
beut animas numero distinctas quam quia ,
viduum est speciei humanse, sumi ex hac ani-
habent distincta corpora. Atque ex his patet ma. At vero, si loquamur de hoc composito,
ultima pars conclusionis, quse satis etiam pro- ut perfecte et omni ex parte unum est, verius
batur ex communi modo loquendi, quem su- dicetur, differentiam individualem ejus sumi
pra notavimus simpliciter enim censetnr
; ex tota entitate ejus, atque adeo ex adeequato
idem liomo, non tantnm secundum apparen- principio physico, quod materiam et formam
tiam sed etiam secundum veritatem
, qui ,
includit, ut hoc modo etiam de toto illo com-
babet eamdem numero animam, etiamsi cor- posito verificetur, per seipsum, seu per suam
pus mutatum sit. Ratio vero est, quia forma entitatem individuari ; nam per illam habet
simpliciter censetur constituere speciem , et identitatem simpliciter in se, et diversitatem
similiter haec forma hoc individuum sub tali ab omni Neque est inconveniens quod
alio.

specie. secundum conceptum meta-

differentia, quee
47. Quwsitum.
Responsio. Sed queeres physicum simplex est id est, non composita
,

an differentia individualis in rigore sumatur ex genere et difterentia, sumatur ex entitate

a completo principio, materia, scilicet, et for- seu natura pbysice composita, quatenus una
ma, an vero ab altero tantum nam auctores ; est, et per modum unius individuse naturee
videnturfrequentius sentire, ab altero tantum concipitur.
sumi; nam, cum heec differentia simplex sit, 18. Spirituales sulstantice completm quo in-
non videtur sumenda a toto composito, ne- dividucntur. Ultimo ex dictis satis constat,
que a duplici principio partiali sed ab uno ; quid dicendum sit de substantiis immateria-

tantum, quod simplex sit. Tamen differunt; libus, in quibus differentiee etiam individua-
nam quidam aiunt, illud principium essema- les inveniuntur, ut ostendimus unde, cum in ;

teriam, ut Cajet. et alii; aliivero dicunt esse eis non sit, nisi simplex substantialis entitas
formam, nt Scotus; et in idem inclinat Du- completa constat in eis non posse esse
,

rand. Et hoc posterius est verius, supposito aliud principium individuationis preeter ipsam
priori fundamento, quod differentia
scilicet, uniuscujusque rei entitatem, quee ex se lalis
tantjm ex his principiis
individualis ab altero est, et per se ab aliis dislinguitur. Et in hoc
sumenda sit. Loquimur autem de re ipsa se- omnes conveniunt, qui has substantias indi-
cundum se nam quoad nos, qui ex rebus
; viduas esse fatentur, quacunque ratione de-
materialibus cognitionem sumimus, saepe dis- clarent individuationem earum. Qui autem
tinctio individuorum ex materia sumitur, vel dicunt, de se convenire tali naturee specificee
ex accidentibusquee materiam consequuntur, spirituali, multo magis et a fortiori docentper
ut sunt quantitas et aliee proprietales; at vero suas entitates individuari ut patet ex Ca-,

secundum se, sicut differentia sumenda est a preol., in 2, dist. 3 Cajet.,et aliis, 1 part.,
;

principio substantiali, et non ab accidentali, queest. 3, art. 3, queest. 50. art. -4; Soncin.,
ita inter ipsa substantialia principia, ab eo 12 Metaph., queesl 49 Javell., q. 25 Ferrar.
; ;

sumenda quod preecipuum est, et magis

esf, 1 contr. Gent., c. 21. Oui vero censent etiam
proprium ac ultimum constitutivum ipsius in rebus immaterialibus individuationem fieri
rei hujusmodi autem est forma, ut ostensum
; per additionem difterentia;, necessario etiam
est. Item est hoc verum, loquendo de indivi- docent illam esse sumendam ab ipsa entitate
 ;

1! DISPUTAT. V. DE UNITATE 1ND1VIDUALI.

substantiali Angeli seeunduni se; quia nec subjectum. Ita docet D. Thom., 4 part., q. 29,
sumenda est abaecidentibus, neque est aliud art. 1 , et queest. 39, art. 3, et opusc. 29, in
unde sumi possit : quee omnia satis probata fme. Sed Quodlib. 7, art. 19, limitat hanc
sunt ex dictis. Argumcntum autem vulgare, sententiam, dicitque esse veram in aliis acci-
quod si ha? substantia? per suas entitates dif- dentibus prseter quantitatem, quam dicit, non
ferunt, necessario differant formaliter ct es- ex subjecto sed ex situ individuari, reliqua
,

sentialiter, jam est solutum in simili de aliis vero accidentia ex subjecto, saltem ex quan-
formis. Nam illee entitates quantumvis forma- titate. Unde infert, quamvis possit quantitas
les, possunt esse omniuo similes in ratione individua conservari a Deo sine subjecto, non
essentiali et tunc, licet seipsis distinguan-
; tamen albedinem aut reliqua accidentia, quoe
tur, nihilominus distinetio est nnmerica, quia necessario requirunt subjectum, saltem quan-
est in entitate, non in ratione formali. Dicun- titatem ipsam, ut fiant individua. Hincque do-
tur autem non quia similes
distingui seipsis, cet D.Thomas seepe non posse dari duas al-
non sint, sed quia una ex se babet quod non bedines separatas et solo numero distinctas,
sit alia similitudo enim non excludit distinc-
; quia non haberent per quod distinguerentur,
tionem, ut infra dicetur. 1 part., quoast. 50, art. -4, et queest. 75, a. 7.
Idemque docet ac defendit Capreol., in 1,
SECTIO VII. dist. 54, art. 2, concl. 2. Fundamenta hujus

Itrum principium individuationis accidentium sit

sententiee sunt eadem quee superius allata

ex subjecto sumendum. sunt, ad probandum formam substantialem

individuari a materia signata. Et confirmatur
1. In hac dubitatione iidem fere dicendi primo, nam
acciclens habet totum suum esse
modi esse possunt, qui in prsecedente sectione in ordine ad subjectum; ergo individuatio-
relatisunt tamen, quia eadem doctrina, quee
: nem habere debet a subjecto, nam unaqu.se-
de formis substantialibus data est, ad acci- que res individuari debet ex eisdem princi-
dentales est proportionaliter applicanda, ideo piis a quibus habet esse. Secundo, quia si
brevissime potest ha:c res expediri, addendo acciclentia non individuarentur a subjecto,
pauca, qua? sunt propria accidentium. Suppo- possent plura accidentia solo numero diversa
nimus ergo, ex dictis in sect. 2, in formis ac- in eodem subjecto recipi, quia, non obstante
cidentalibus necessarias esse differentias iri- identitate subjecti,habere possent inter se
dividuales, quas individuee formee addant ra- distinctionem, unde nulla posset ratio hujus
tionibus specificis, a quibus saltem ratione repugnantiee assignari; videmus autem non
distinguantur; nam doctrina ibi data genera- posse idem subjectum duas albedines vel duos
lis est, etrationes factse de omnibus specie- calores recipere tota ergo ratio hujus est,
;

bus et individuis procedunt. Uncle fit, lo- quia a subjecto individuantur et ideo, hoc ;

quendo de principiis metaphysicis constituen- ipso quocl in eodem subjecto recipiuntur, sunt
tibus et distinguentibus res, nullam relinqui unum, et non duo.
quaestionem circa principium individuationis 3. Alionmi opinio. Secunda opinio est,
accidentis; est enim in eis differentia indivi- unamquamque formam accidentalem physice
dualis, qiias in unoquoquc propria est, et con- individuari per seipsam , ut est talis entitas
trahit speciem ad esse talis individui. Solum actu vel aptitudine, neque habere aliud in-
ergo restat queerendum quodnam sit physi- trinsecum principium individuationis, preeter
eum fundamentum et principium hujus ditfe- suam entitatem. Ita sumitur ex opinione Du-
rentioe, et hoc sensu investigamus hic princi- randi supra tractata et omnes rationes, quas
;

pium individuationis accidentium sicut de , adduximus de forma substantiali, probant

substantiis diximus. Et ideo nulla nobis est idem de forma accidentali. Et summa est,
hoc loco controversia cum Scoto, qui suis hsec- quia unaqueequc rcs per illud idem formaliter
ceitatibus (quee nihil aliud sunt quam diffe- et intrinsece est una numcro (quoad fnnda-
rentia:: individuales) queestionem hanc termi- mentum unitatis seu negationis, quam dicit
nandam esse censuit ; nos enim etiam ad- unum), per quod est ens actu in rerum natu-
mittimus differentias illas tamen ulterius ; ra, vel aptum ut sit hujusmodi ;
quia omne
inquirimus physicam radicem earum diffe- taleens est singulare, ut supra ostensum est
rentiarum. sed omnis res per suam entitatem est intrin-
2 Duee igitur opiniones tantum hic referri sece et formaliter hujusmodi ens actu ergo ;

possunt. Prior est accidentia individuari per per eamdem est singulare quid et indivi-
 ; ;

SEGT. VIII. DE DIVERSITATE ACCIDENTIUM 1N EODEM SUBJECTO. 189

duum ; ergo et accidentia hoc habent. Et con-
firmatur quia subjeetum non potest esse
,
principium individuans accidentia ergo tan-
tum esse potest hnjusmodi principium intrin-
seca entitas ipsorum accidentium. Antecedens
patet, quia imprimis subjectum non potest
ad propriam rei constitutionem secundum se.
Secundo, in ordine ad productionem, quate-
; nus determinatur agens ad distinctum indivi-
duum producendnm , vel ad cfficiendum
unum potius quam aliud, et consequenter in
ordine ad nostratn cognitionem quatenus ,

dici principium intrinsecum individuationis sensibiliter (ut sic dicam) distinguere possu-
accidentis, tanquam intrinsece et per se com- mus unnm ab alio. Priori igitur considera-
ponens accidens quia nunc non agimus de
,
tione (quse maxime a priori est, et maxime
composito ex subjecto et acciclente secl de , propria hujus scientise), vera est posterior
ipsa accidentali forma, quani constat non sententia, docens accidentia non ex subjeeto,
componi intrinsece ex ipso subjecto, nec sub- sed ex propriis entitatibus habere suam indi-
jectum hoc moclo esse principium intrinse- vidnationem et numericam distinctionem, ut
cum ejus. Rursus nec subjectum potest dici satis probant raliones facla3, tam hic quam
principium individuans accidens , tanquam sectione pra3ced.,et patebit amplius exdicen-
terminus habitudinis, seu aptitudinis talis ac- argumentorum. Posteriori
dis in solutionibus
cidentis ad informandum tale subjectuin autem consideratione (quae magis est physica,
primo, quia respectu ejusclem subjecti nume- et a posteriori) dici possunt accidentia acci-
ro possunt cluo accidentia solo numero dis- pere individuationem ex subjecto tancjuam
tincta habere aptitudinem ad informandum ex radice, seu occasione potius multiplicatio-
illud ergo illfe aptitudiiies non possunt clis-
; nis et distinctionis eorum. Hoc tamen non de
tingui numero ex subjecto ergo ex seipsis.; subjecto nude sumpto, sed adhibitis aliis cir-

Secundo hoc maxime urget de quibusdam cumstantiis vel conditionibus ad actionem

accidentibus qute secundum habituclinem
,
necessariis inlelligendum est, utin solutioni-
suam non sistunt in subjecto, sed illud refe- bus argumentorum commodius explicabitur.
runt, vel aliquo moclo in aliud ducunt, ut sunt 5. Fundamenta ergo prioris opinionis, qua-
relationes, actus, habitus et similia; si enim ienus eadem sunt cum rationibus, quibuspro-
accidens dicitur individuari a subjecto, quia materiam signatam quantilate esse
bari solet
respicit illud naturaHter, cur Inec accidentia principium individuationis, etrepugnare pos-
non dicentur potius individuari ab ultimis sunt priori parti sententise a nobis positoe, sa-
terminis quos naturaliter respiciunt, maxime tis tractata sunt et expedita sectione prsece-

cum ab iJlis secundum communes rationes dente. Prima vero coniirmatio solum probat,
sumant essentiales seu specificas rationes accidens habere suam individuationem in or-
suas ? Tertio, quia sine fundamento dicitur '
dine ad subjectum, ab eoque naturaliter pen-
hoc accidens numero habere naturalem coap- dere, non tamen quod individuatio subjecti
tationem et habitudinem tantum ad hoe sub- sitprincipium intrinsecum individuationis ac-
jectum nam, licet fortasse per naturales cau-
; cidentis. In secunda vero confirmatione, et
sas in solo illo fieri possit, nihilominus tamen in fundamentis posterioris sententia3 petitur
ipsum de se aptum est ut informet quoclvis commune dubium, quod hoc loco pra3termit-
subjectum capax talis accidentis; sicut e con- ti non potest ; suam tamen propriam qua^stio-
trario accidere potest ut hoc subjectum non nem postulat.
possit naturaliter habere, nisi hanc albedi-
nem, vel hanc quantitatem, et tamen non SECTIO VllL
propterea capacitas ejus intelligenda est ita
An repugnet duo accidentia solo numero diversa,
ex se limitata, et determinata ad hoc acci- esse simul in eodem subjecto ob eorum indivi-
dens, ut non de se sufficiens ad similia ac-
sit duutionem.
ciclentia recipienda.Denique hoc ipsum sua-
deri potest omnibus rationibus quas de forma 1. Accidentia solo numero differentia esse
substantiali fecimus. in eodem subjecto duobus modis accidere po-
test, scilicet, simul, vel tantum successive
Quwstionis resolutio. utrumque est in controversia poshum et
et ,

k.Ha?c controversia distinctione supra in- in pra^senti sectione solum priorem tracta-
sinuata dirimenda est et definienda. Diximus mus.
enim dupliciter posse nos loqui de principio
individuationis primo, in ordine ad esse, et
:

1 9> DISPUTAT.
Prhna opinio tractatur.
2. In qua est prima opinio, qute non solum
de accidentibus ejusdeni speciei, sed etiam
diversarum specierum , si sub eodem genere
proximo contineantur, negat posse simul esse
in eodem subjecto. Yideatur D. Thom., i
part., qusest. 85, artic. 1, ubi ImpossiHle : est, nisi quod actu moveat potentiam ad ac-
(inquit) est idem suljectum ptrfici simulpluri-
lus formis unius generis et dicersarum specie-
rum, sicut impossiljile est quod idem corpus
secundum idem simul coloretur diversis colori-
lus, tel fguretur diversis figuris. In qua-st.
autem 8 de Verit., art. 1 i, id declarat de for-
mis existentibus in actu perfecto. Quam ex-
positionem araplectuntnr commuuiter Thomi-
sta3, ct ita solvunt argumenta de pluribus
speciebus intelligibilibus seu sensibiiibus sub
eodem proxino genere contentis (ut sunt spe-
cieshominis et equi), in eadem potentia simul
existentibus, et de duabus scientiis, verbi gra-
tia,velduabusvirtutibusmoralibus vel theolo-
gicis,quae,cum specie differant,et sub eodem
proximo genere contineantur, simul esse pos-
sunt in eadem potentia, etiam cum perfecta
ir.tensione ; hsec enim et similia
simul solum in actu incompleto quia solum
sunt simul in actu primo seu in habitu, non
in actu secundo.
3. Sed revera difficile est opinionem hanc
in ea generalilate simpliciter et absolute sus-
tinere. Primo, quia non potest sufjQciens ejus
ratio reddi; ut enim bene Scotus objicit, in 1,
dist. 3, qua?st. 6, Ad quastionem igitur, in
exemplis, qua? D. Thom. supra attulit, ideo
illa accidentia specie ditferentia
esse simul,quia includunt aliquam oppositio-
nem in ordine semper enim
ad subjectum ; quate ipsura perficiant. Et idem dicendum
duo colores opponuntur aut tanquam extre-,
me contrarii, aut sicut extremus el medius,
aut sicut accedentes magis ad alterura extre-
morum; figurae etiam includunt repugnan-
tiam in situ, aut in rectitudine et obliquitate,
vel aliqua re simili non ; est autem necesse
omnia accidentia specie habere ditferentia
hujusmodi opposilionem respectu subjecti.
Deinde non male urget Durand., in2, dist.3,
quajst. 8, argumcntumde speciebus
bilibus (quamvis ipse male illo utatur ad ne-
gandas species intelligibiles); argumentatur
igitur, quia, quamvis intellectus actu non
intelligat , species plures sunt perfectce et
complette ,
quantum ad actum informandi
nam actualis operalio niliil refert
completum formee. Respondet Cajel.,
;
V. DE V NITATE 1NDIVIDUALI.
qua?st. 85, art. 4, hoc esse verum de specie-
bus non tamen in esse intelligi-
in esse reali,
bili. Sed, ut omittam hanc esse quamdam pe-
titionem principii in quosstione quam ibi dis-
putat, scilicet, an possit intellectus simul ha-
bere plures actus intelligendi ;
quia, ut ipse-
met exponit, illud esse intelligibile, nihil aliud
tualem considerationem; ut hoc (inquam)
omittam, ad quoestionem de qua hic agimus
satis est quod duo accidentia secundum suum
esse reale simul habeant actum informandi
completum in eodem subjecto. Etidem argu-
mentum fieri potest de habitibus virtutum
moralium,aut scientiarum, in quibusnonha-
bet locum illa distinctio de esse reali aut in-
telligibili. Et ex his potest extendi argumen-
tum etiam ad actus non enim repugnabit
;
eos esse simul, quantum est ex parte ipsorum,
aut ex parte potentise receptiva?, si non desit
virtus activa quse possit simul illos efficere ;
quia in reliquis non est major repugnantia
inter actus, quam inter habitus ejusdem ge-
neris, si alias non sint contrarii.
4. Et itaetiam solviturratioquamD.Thom.
dicunt esse insinuat in dicta qusestione 8 de Verit., scili-
, cet, quia actus ejusdem gcneris respiciunt
eamdem potentiam, et terminant illam; non
potest autem simul eadem potentia pluribus
aclibus terminari. Respondetur enim hoc esse
verum in actibus adsequatis eidem potentia?,
non vero in inadffiquatis ; ut in prsesenti una
species vel unus habitus non est adajqnalus
actus primus intellectus, quia non perficit il-
lum in ordine ad adaequatum objectum ejus;
non possunt etideo possuntin eo simulplures esse,etiamsi
sint ejusdem generis, donec integre et adse-
erit de quibuscunque formis accidentahbus.
Ut, verbi gratia, calor et siccitas, quamvis
fortasse conveniant in ger.ere proximo, pos-
sunt in eodem igne simul esse, quia neutra
illarum qualitatum per se implet capacitatem
naturalem ignis, neque passivam, quam ha-
bet ratione materise, neque quodammodo ae-
tivam, quam habet ratione formce per natu-
ralem dimanationern. Propositio ergo illa
intelligi- D. Thom., ut aiiquo sensu vera sit, intelli-
genda est de formis qua? complete et ada1 -
quale actuant potenliam subjecti in tali ge-
nere, seu ratione, ut magis ex dicendis pa-
tebit. Hsec enim opinio, cjuec hactenus trac-
tata est, non fnndalur in individuatione ac-
ad esse cidentium, et ita non referebat ad prcesentem
1 part., qnrestionem; tamP!] nepHS*ario pra?mittenda
 SECT. VIII.
fuit,tum ad compleraentum doctrinee, lum
etiam quia lncem affert ad ea quee dice-
mus.
Secunda opinio.
Secunda ergo opinioetiam extrema est,
5.
nulla omnino accidentia ejusdem speciei
posse simul esse in eodem subjecto. Qua3
exislimatur esse Aristotelis, 5 Metaph., cap.
DE DIVERSITATE AGCIDENTIUM 1N EODEM SCBJECTO. 191
tionem ejusreddere, ideo in hac exceptione
facienda inter se non conveniunt.
Tertia opinio.
7. Tertia ergo opinio est Thomistarum, dis-
tinguentium deaccidentibus in actu completo
vel incompleto; nam priori modo negant
posse simul esse in uno subjecto accidentia
solo numero differentia, propter rationes fac-

10, text. 15, dicentis, illa accidentia differre tas et aucloritatem Aristotelis et D. Thomee,
specie, quee cum in eadem substantia sint, quos sic exponunt. Posteriori autem modo id
differentiam habent. Ubi D. Thomas, lect. admittunt. ItaCajetan., 1 part., q. 95, art. 4.
12, generalem rationem reddit illius asser- Clarius Capr., in 2, distinct. 3, queest. 2, ad
tionis, quia impossibile est plura accidenlia argumenta cont. 9 concl.; Javell., 5 Metaph.,
ejusdem specieiineodem subjecto esse. Idem q. Qui videnlnr hoc sumpsisse ex D.
16.
docet 3 part., queest. 33, art. 5, ubi etiam Thom., q. 8 de Verit., art. 14, et preecipue
plures relationes solo numero diversas non videntur ducti argumento specierum inten-
admittit in eodem patre respectu plurium fi- tionalium ; quia negare non possunt quin
liorum, neque in eodem filio respectu patris plures solo numero differentespossint esse in
et matris. Et ita generaliter defendunt hanc eodem eodem intellectu,
subjeclo, scilicet, in
opinionem Capreol., in 1, dist. 7, queest. 2; vel in eadem phantasia, vel in eodem medio
Cajetan,, 3part., queest. 35, art. 5; Herveeus, secundum eamdem partem.
Quodlib. 3, q. 9, et in 3, dist. 8, q. 1; et ibi 8. Sed imprimis heecdistinctio non estsuf-

Palud., q. 2 Soncin., 7 Metaph., q. 4, ubi

;
ficiens: nam ostendemus inferius, non solum
plures rationes adducit. Sed prseeipua sumi- hoec accidentia intentionalia, sed etiam plura
tur ex individuatione; nam distinctio in for- alia secundum totum suum esse completum,
mis solum est, aut formalis, quee est specifi- posse simul esse in eodem subjecto. Deinde
ca, aut materialis ex subjecto, quee est nu- de his accidentibus intentionalibus redit ar-
merica ex Arist., 3 Metaph., c. 3, lib. 5, c. 6; gumentum supra factum, qua, scilicet, ra-
ergo ubi neutra istarum intercedit, non po- tione dicantur esse incomplete in subjecto,
test esse distinctio; ergo, ubi est unitas spe- an quia non efficiunt, vel quia non plene in-
cifica accidentis in eodem subjecto, non po- formant; hoc posterius est falsum, quia se-
test esse pluralitas numerica. Confirmatur, cundum totum suum esse insunt; ergo infor-
quia alias, qua ratione possent duo acciden- mant; primum autem videtur impertinens,
tia solo numero diversa in eodem subjecto quia completum esse aecidentis non consistit
simul inesse, possent etiam in infinitum mul- in efficiendo, sed informando. Accedit tan-
tiplicari,quianon est major ratio de unamul- dem quod, si heec accidentia non possunt esse
titudine quam de alia ; unde inferetur esse in in eodem subjecto propter individuationem,
eodem subjeclo infinitas relationes, et alia ergo idemerit, sive sintin actuali operatione,
similia incommoda. sivenon quia priusquam cperentur, habent
;

6. Sed difficile etiam

sententiam hanc est suam individuationem ex subjecto ergo, vel ;

in tota hac generalitate absque ulla excep- illa ratio congrua non est, vel eeque probat
tione sustinere.propter varia exempla in qui- heec accidentia non posse distingui numero
bus plane videtur deficere, quee statim affe- in eodem subjecto, etiam dum non operan-
remus. Et ideo, quamvis nnllus auctorum tur.
sententiam extreme contrariara simpliciter
Quarta opinio.
doceat, scilicet, queecunque accidentia solo
numero differentia, cujuscunque speciei sint, 9. Quarta opinio est, accidentia propria,
posse simul esse in eodem subjecto ; id enim seu quse intrinsece manant a subjecto, non
non solum Aristoteli et omnibus philosophis, posse plura solo nuraero differentia esse in
sed etiam ipsi experientiee aperte repugnat, eodera ea vero, queesunt accidentia commu-
;

ut supra tactum ex dicendis latius

est, et nia, possesimulesse. Ita Jandun., 5 Melaph.,
constabit; plures tamen exceptiones et limi- q. 36. Ratio prioris parlis est, quia natura
tationes adhibent preedictee sententiee quia ;
abhorret superfiuitatem; unde, cum accidens
vero difficile est mediara viam eligere, et ra- proprium sit intrinsecum naturee, et uiinm
192 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.
sufficiatad natura? functiouem et finem, non mat posse simul esse in eodem subjecto acci-
multiplicatur. Et liinc sumitur ratio alterius dentia solo numero diversa. Hanc opinionem
partis; nam, cum accidens commune ab ex- refert Fonseca, lib. 5, cap. 10, q. 1, sect. 1
;

trinseco et per accidens soepe proveniat, non soletque tribui Soto, Gabr., Durand. et aliis,

repugnat multiplicari in eodem snbjecto, et in 3, d. 8-; tamenDurand. ibi, qusest. 3, nihil

plures calefactiones fieri simul

ila contingit de hoc dicit, sed potius in solutione ad i, in
in eodem ligno a diversis ignibus. accidentibus absolutis solum admittit ea, qua?
Sed haec sententia, licet quoad priorem
10. sunt ejusdem speciei, posse esseineodemsup-
partem vera sit, tamen quoad posteriorem posito secundum aliam atque aliam partem ;
non est in universum vera, quia nec plures secundum aliud et aliud
in relativis vero
albedines nec plures calores possunt simul fundamentum. Gabr. autem ibi, art. 3, dub.
esse ineodem subjecto, cum tamen hsec sint 1, nullam distinctionem adhibet, sed simpli-
accidentia communia. Neque id, quod dici- citer negat repugnare duo accidentia solo
tur de pluribus calefactionibus, verum est, numero differentia, esse in eodem subjecto.
nam quando duo ignes idem lignum se- Et fere eodem modo loquitur ibi Scotus,
cundum eamdem partem calefacinnt , sicut qusest. unica. Indicat tamen per operationem
efficiunt unum calorem, ita et unam cale- agentis naturalis non
fieri multiplicationem
faetionem, quse a singulis est partialiter, et qualitatum ejusdem rationis in eodem sub-
ab utroque simul ut a causa totali. Prseterea, jecto quia naturale agens intendit formam
;

si regula illa esset generaliter vera, sequere- prseexistentem imperfectam perficere ; et ideo
tur duas scientias ejusdem speciei, et in or- non inducit omnino aliam formam, sed ali-
dine ad idem objectum, similiter duas tem- quem gradum, seu quasi partem quam unit
perantias solo numero diversas posse simul prseexistenti, ut illam perficiat. In quo signi-
esse in eodem, quod non est probabile. De- ficat distinctionemillam de accidentibus, quaa
nique obstat ratio generalis, quia etiam in fiunt per motum, vel sine illo. Quam etiam
extraneisetaccidenlalibusmutationibusagens insinuat Ant. Andr., 5 Melaph., q. 8. Dicit
extrinsecum intendit assimilare sibi passum ;
enim relativa accidentia solo numero diffe-
unde, si invenit simile, non iterum agitin il- rentia posse esse in eodem ; de absolutisvero
lud alias, postquam illud semel sibi assimi-
;
subdistinguit, nam qusedam educuntur de
laret, iterum atque ilerum ageret in illud, et potentia subjecti, et hsec non multipiicantur
sicininfinitum procederetactio, saltem quoad numero in eodem subjecto; alia vero non
multiplicationem formarnm accidentalium. Et edncuntur, et haec possunt multiplicari. Et
eadem ratione, res omnino similes in eodem hujusmodi putat esse lumen, de quoperspec-
accidente ad invicem mutuoque sese immu- tivicontendunt a duobus luminosis duo lu-
tarent, et simiiia accidentia in seipsis multi- mina produci in eadem parte subjecti quia ,

plicarent. Imo, eadem vel majori ratione, duas umbras efficiunh et quia ablato uno lu-
idem ageret in seipsum, per unum accidens minoso aliquod lumen ig aere corrumpitur ?
aliud simile in se producendo, vel, si jam ba- et aliquod manet.
beret duo, efficeret tertium, et sic in infinitum, 12. Omnia accidentia subjecto inlicerentia,
quae omnia sunt plane falsa et absurda.Unde de ejus potentia educuntur. Sed ha^c partim
colligitur, etiam in his mutationibus acciden- partim non satisfaciunt. Et, ut ab
falsa sunt,
talibus, principium earum ex parte subjecti hocultimoincipiamus, falsum est aliqua esse
esse privationem similis formae hu-
; et ideo accidentia in subjecto, quse eo modo quo in
jusmodi mutationem non tendere ad multi- eo fiunt de ejus potentia non educantur ',
plicandum accidens ejusdem speciei in eodem quia omnia pendent a subjecto in fieri et in
subjecto. esse, et specialiter de lumine constat educi ex
potentia subjecti non enim creatur, nec solum
;

Quinta opinio. in subjeclo fit, sed ex subjecto, concurrenle

scilicet aere, verbi gratia, in genere causa?,
11. Quinta opinio distinguit de accidenti- materialis ad effectionem ejus. Falsum est
bus quse fiunt per proprium motum, vel quee etiam, lumina multiplicari in eodem numero
sine rnotu fiunt, et de prioribus negat posse subjecto neque est ulla experientia qua id
;

simul esse in eodem subjecto, propter ratio- probari possit; nam solum docet experientia
nem adductam, quod motus fit ex contrario
in contrarium; de posterioribus atitem affir- 1
De hoc latius disp. 4.
 SECT. VIII. DE DIVERSITATE ACCIDEiNTIUM IN EODEM SUBJECTO. 193
CEeleris paribus, pliis agere duo luruinosa in dem ratio accidentium, quee per mutationem
eadem parte, quam alterum tantum; sed id vel per motum fiunt.

non est propter multiplicationem luminum, 13. Quod si motus in ea distinctione non
sed propter majorem intensionem ejusdem in eo rigore sumatur, sed ut comprehendit
luminis, ex quo fit ut, ablato uno agente,vel mutationem, ita ut sensus sit, ea accidentia,
in ea parte ad quam pervenit unius actio, et quee per se fiunt per propriam actionem, non
non alterius, minor appareat effectus, non multiplicari in subjecto secundum numerum,
quia unum lumen corrumpatur et maneat alia sic etiam impugnari
vero multiplicari,
aliud, sed quia idem remissius fiat et con- potest distinctio primo, quia datur per ea
:

servetur. Et binc est etiam ut interdum resul- quee sunt valde extrinseca et per accidens ad
tent duee umbras, quia urabra nibil aliud est distinctionem numericam accidentium. Se-
quam carentia vel diminutio luminis, et ssepe cundo, quia neutra pars videtur esse con-
tit ut, interjecto uno corpore duobus lumi- stans; nam species sensibiles fiunt per pro-
nosis inter se dislantibus, in uno loco im- priam actionem, et tamen multiplicantur nu-
pediat actionem unius, et in alio distante mero in eadem parte medii; sonus etiam vi-
acfionem alterius, in loco autem intermedio detur per se fieri propria actione, et tamen
neutrius actio impediatur; et inde fit ut plu- multiplicatur numero in eodem subjecto, ut
res umbree appareant. Et hinc confutatur fa- experientia probare videtur; audimusenim
cileprima distinctiode accidentibus quee fiunt concentum plurium vocumin eodem tempore
per motum, vel sine illo ; nam, si motus su- et per idem medium, quod fieri non posset
matur in rigore pro motu successivo ,
qui fit nisi soni essent diversi.E contrario vero fi-
ex contrario, exemplo luminis constat esse gura non fit per se primo per motum, et ta-
falsam pcsteriorem partem; nam lumen non men non potest multiplicari numero in eodem
per motum, sed per mutationem instan-
fit subjecto, et idem est in omnibus similibus
taneam, nec fit ex termino positivo contrario, absolutis, quia non possunt multiplicari per
sed ex privativo, et tamen multiplicari non po- mutationem alicujus extrinseci, ut relativa,
test in eodem subjecto. Item illa distinctio et ideo, sicut per se non fiunt, ita nec per se
videtur valde per accidens ;
quid enim refert multiplicari possunt in eodem subjecto; ne-
ad hanc numericam distinctionem, vel iden- que etiam concomitanter , quandoquidem
titatem accidentium, quod fiant per motum forma illa, quee per se fit, et ad quam conse-
vel per mutationem? Quia distinctio acciden- quuntur, non multiplicatur numero in eodem
tium non inde sumitur, sed vel ex seipsis,vel subjecto.
ex subjecto. Quod si subjectum esttantum in 14. Accidentia relativa multiplicari possunt
potentia ad unum calorem qui successive fit, sub eadem specie in eodem subjecto , non tamen

cur non dicetur etiam esse tantum in poten- omnia. Prseterea, de absolutis et
distinctio
tia ad unum lumen, licet simul fiat? vel e relativis, non satisfacit omni ex parte; nam,
contrario, si est in potentia ad plura lumina, si relativa sumantur in rigore pro relativis

cur non erit in potentia ad plures calores ? secundum esse, et pr8edicamentalibus,verum

Quodsi dicatur, in bis, quee successive fiunt, quidem est posse haec aliquando multiplicari
agens non intendere inducere novum acci- numero in eodem subjecto, ut agentes de re-
dens, sed perficere preeexistens, idem dicetur lationibus dicemus; sed non est hoc in uni-
de lumine et quacunque alia simili qualitate, versum verum; relatio enim creaturoe non
quee sicut fit in instante ex privatione oppo- potest in eodem subjecto multiplicari. Sed
sita, etiam potest intendi in instanti ex
ita minus universalis est alia pars de absolutis,
privatione tantee intensionis. Unde hic etiam ut patet exemplis adductis de speciebus,et de
locum habet ratio supra tacta ex Scoto, quia sonis, et similibus. Alia distinctione utitur
non solum motus successivus, sed omnis Fonseca, loco supra citato, sectione tertia,
actio naturalis agentis est, ut passum reddat quae magna ex parte cum pra?diclis coincidit.
sibi simile et ideo non agit in simile, sed
; Et summatim dicit, ex accidentibus naturali-
requirit in passo privationem, ut principium ter acquisitisper motum aut mutationem mo-
suee actionis quando ergo lumen est in aere
;
tui conjunctam, non posse dari plura ejus-
ut quatuor, et applicatur novum luminosum, dem speciei in eodem subjccto, et de his ex-
non aget in aerem quatenus sibi simile est in plicat in quarta dictum Aristot., quod in hoc
quatuor gradibus, sedpotiusquatenus estdis- sensu universe et sine exceptione verum esse
simile in ulterioribus gradibus ; est ergo ea- intelligit. Addit vero subinde, ex accidenti-
1{)4 DISPUTAT. V. DE UNITATE 1NDIVIDUALI
bus, quae uou intenduntur, et remittuntur, sive numero differre videntur Sed hsec exempla
per motum, mutationemve motui conjunc- non admodum cogunt, tum quia valde pro-
tam, sive alio modo acquirantur, necessarium babile est, nec durationem esse accidens aut
esse dari pleraque ejusdem speciei in eodem modum ex natura rei distinctum ab existen-
subjecto. Unde videtur priorem sententiam tia rei durantis, nec continuitatem intrinse-
limitare ad ea accidentia qua> intenduntur et cam seu enlitativam a re ipsa continua ; tum
remittuntur ; et ita prior sententia non est etiam quia, etiamsi admittamus hujusmodi
omnino generalis, ut in quarta conclusione accidentia, illa non insuntimmediate mobili,
significat.Sed neque cum illa limitatione vi- sed mediante motu quem afficiunt et ideo ;

detur in universum vera Iikc sententia, quia
species intentionales intendi possunt et re-
mitti, et nihilominus in eodem subjecto mul-
tiplicantur ;
probabile estetiam
non sunt proprie in eodem subjecto secun-
dum idem. Tamen priora exempla sufficiunt,
quibus addi potest quod eadem potentia po-
sonum remilti test habere simul plures actus numero dis-

et intendi, quem tamen eodem

ipse dicit in tinctos, quamvis fortasse non omnino simi-
subjecto multiplicori. Quod etiam ibidem ad- les, vel summe perfectos, ut si voluntas vel
dit, ad potentiam Dei absolutam
in ordine appetitussimul ament duos homines actibus
non posse in eodem subjecto esse plura acci- diversis ; vel, si beatus (ut multi volunt) si-
dentia numero distincta, quando talia sunt mul amet Deum necessario et libere ex cha-
ut natura sua in unum numero intensius ritate.

coalescant, difficile creditu est, ut statim la- Dequibus accidentibus judicandum posse
16.
tius declarabo. uno subjecto, de quibus non.
coexislere in
Secundo, est certum, non in quacunque spe-
JResoIutio quaiStionis quoad modum quo plura
cie accidentium posse naturaliter contingere
accidentia similia possunt simul esse i?i eo-
ut plura, quae solo numero differunt, simul
dem subjecto.
sint in eodera subjecto. Hocconstatde omni-
45. In tanta ergo sententiarum varielate, bus proprietatibus quse ab intrinseco conve-
difficile est aliquam regulam in
certam niunt, ut sunt quantitas, quse ab intrinseco
bac re praescribere , ejusque veram ratio- convenit ratione materise, potentise seu fa-
nem assignare. Duo tamen mihi in hac cultates connaturales, quse in unaquaque re
materia certa videntur. Unum est, univer- manant a forma, et in eadem parte subjecti
salem hanc negativam propositionem, non nunquam multiplicantur intra eamdem spe-
ejusdem speciei esse
posse plura accidentia ciem, ut inductione Item reales
satis constat.
in eodem subjecto, non posse absolute et et absolutae qualitates vel primae, quibus
,

simpliciter, seu sine aliqua limitatione veri- materia disponitur, vel secundse, quae ex liis
ficari. Quod maxime mihi probant exempla resultant, ut experientia etiam probari po-
de speciebus intentionalibus et de relationi- test nam instantia, quae adduci solet de gra-
;

bus, supponendo eas esse aliquid reale di- dibus intensionis, non est adrem; nam illi
stinctum ex natura rei ab absolutis. Exem- non proprie numero dilferunt, de quo alias.
plum autem de sono adductum, non est adeo Idem denique est probabilius de lumine etsi-
convincens, tum quia non est certum, sonum milibus. Quae autem generalis regula traden-
fieriper se primo per illum motum seu ac- da sit, aut quae ratio differentiae assignanda,
tionem; tura maxime quia non satis constat nihil invenio quod mihi ex omni parte satis-
plures sonos, qui audiuntur, in eadem parte faciat. Possumus autem hoc modo id expli-
subjecti esse ; nam semper fiunt in principio care. Quoedam accidentia ita differunt solo
in locis distinctis, etibi proprie percipiuntur; numero, ut praeter distinctionem entitatum
quando autera perveniunt ad auditum, vel in reliquis omnibus habeant quamdam simi-
ad partem medii auditui propinquam, for- litudinem et convenientiam, scilicet in mu-
tasse jam non perveniunt secundum esse nere vel officiis, ad quod destinantur, et in
reale , sed secundura intentionale tantum. quacunque habitudine quam dicunt, ut sunt
Alia exempla adduci solent de continuitati- duo calores, duse albedines, et similia. Alia
bus et durationibus duoruni motuum, qui si- vero sunt, quae, licet in specifica ratione
mul in eodem fieri possunt, ut verbi gratia, conveniant, et sub ea tantum numero diffe-

idemlignumpotest simul calefierietexsiccari, rant, tamen non habent inter setantam si-
qui duo motus, licet specie diversi sint, ta- militudinem, sed differunt vel in munere,
men continuitates et durationes eorum soium vel jn habitudine.Utverbi gratia, duee species
 ;

SECT. VIII. DE DIVEKSITATE ACCIDENTIUM EODEM SUBJECTO.

IN 195
visibiles Petri differunt numero priorimodo. Paulo ; mauet in Paulo virlus ad in-
et ideo
Duse autem species visibiles Petri et Pauli ducendum speciem qua illud reddat sibi si-
differuntnumero hoc posteriori modo ; non mile, et sic de aliis.

enim sunt tam similes inter se sicut illce duee; 19. Unde tertio reddilur ratio excapacitale
nam diversas babent habitudines transcen- subjecti ;enim materia prima, quamvis
sicut
dentales ad objecta, et ad diversa munera sit indifferens ad omnes formas substantiales,

ordinantur. non tamen habet capacitatem ad habendas

17. Dico ergo tertio, accidentia prioris ge- omnes simul, neque plures, quia una forma
ueris non posse multiplicari numero in eo- sufficienter actuatur, ita etiam subjectumac-
dem subjecto, quse vero suntposterioris gene- cidentium, quamvis per se primo sit capax

ris,posse multiplicari. Et utrumque potest alicujus speciei accidentis, etconsequenter sit

probari inductione et exemplis adductis. Ideo indifferens ad quodlibet individuum ejus,
enim accidentia omnino absoluta nunquamin nihilominus non est capax ut simul recipiat
eodem subjecto multiplicantur numero, quia omnia vel plura individua talis speciei, qua-
sunt similia priori raodo; accidentia vero res- tenus in eis specifica ratio eodem modo repe-
pectiva, sive preedicamentali, sive transcen- ritur, quia sufficienter actuatur hujusmodi
tali respectu, multiplicari possunt, quia cum capacitas una forma talis speciei; et hoc con-
specifica unilate habere possunt aliquam dis- tingitquando individuae formee sunt omnino
simiiitudinem, veluti materialein, cujusocca- similes, etejusdem rationis et habitudinis
sione multiplicari possunt, unde fit ut res- quando vero accidentia dissimilia sunt, et
pectu ejusdem nunquam possint multiplicari; varias habent habitudines, tunc unum non
et ideo non potest multiplicari relatio crea- sufficit ad replendamcapacitatem subjecti, et
turee ,
quia terminus tantum potest esse
illius ideo fieri potest ut in eodem subjecto multi-
unus, et respectu ejusdem termini non pos- plicentur, donec capacitatem ejus omnino re-
quam-
suntrelationesmultiplicari. Ideo etiam, pleant. Ut potentia intellectiva quatenus est
vis demus, relationes ad patrein et matrem capax scientiee naturalis Dei vel hominis, suf-
esse plures, et solo numero diversas, tamen ficienter disponitur in actu primo una nu-
relatio ad patrem non potest in eodem filio mero scientia metaphysicee vel philoso-
multiplicari. Ratio autem diilerentioe inter phiee, et ideo jam non manet capax alterius
utraque accidentia potest satis probabilis ex scientiee similis; tamen eadem facultas in-
dictis assignari. Primo, ex causa finali, quia tellectiva, ut est capax actualis cognitionis
quando accidentia sunt omnino similia, su- hominum, non plene actuatur uno aclu,
perflua et otiosa esseteorum multiplicatio in quo Petrum vel Paulum cognoscit, neque
eodem subjecto, quod natura abhorret quando ;
una specie intelligibili; et ideo est eapax
vero sunt aliquo modo diversa, vel ordinan- plurium, donec ejus facultas sufficienter com-
tur ad diversos tines, ut patet in speciebus in- pleatur, quiailla pluia non actuant illam

ientionalibus, vel resultant exrebus ordinatis omnino eodem modo, sed in ordine ad di-
ad diversos fines, et diversas babitudinesinde versa. Quo tandem fit ut, ex distinctionibus
participant, ut contingit in relationibus; et % supra allatis, illa, quee distinguit iuter abso-
ideo non est superflua, neque preeter finem lutum et respectivum, proxime ad veritatem
consentaneum naturae, numerica multipli- accedat; absoluta enim non multiplicantur,
catio. quia semper sunt omnino similia; respectiva
18. Secundo ex parte agentis, quia, quando vero, vel secundum esse, vel secundum dici,
accidentia sunt omnino similia, nulluniagens seu relatione preedicamentali vel transcen-
per se intendit aut pluralitatem eorum, aut dentali habitudine, multiplicari possunt,quan-
aliud inducere in subjectum jam babensaliud do diverso? terminos respiciunt, vel ad di-
omnino simile, quiasolumintenditagensred- versa munera rdinantur, propter dissimili-
dere passum sibi simile, quodper unam tan- tudinem quam in se habent, quia nullum eo-
tum hujusmodi formam satis consequitur. At rum plene actuat subjectum, ut declaratum
vero, quando accidentia non sunt preedicto est. Et juxta heec explicandus est iocus Aristo-
modo similia, cessat heec ratio, et subjectum telis, in 5 Metaphysic. Non est enim necesse
indiget majori assimilatione; et ideo agens ut indicium diversitatis specificee sit
illud
etiam illam procurat. Ul, verbi gratia, quam- universale omuino de omnibus accidenti-
vis medium recepta specie Petri sit illi simile bus, sed de his quee in individuo sunt perfecte
intentionaliter, non est suflicienter simile similia.
196 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.
Secundum, illosgradusnullam unioneminter
Formalis responsio ad qu&stionem, quatenus
se habere, neque in aliquo communi ac reali
ad ind<viduationem spectat. termino positivo, neque aho genere unionis
20. Ex his colligitur forraalis responsio ad per modum actus et potentiaj; sed solum uniri
pneseiitena qua?stionem, propter quara liEec in subjecto, et in eadem parte subjecti, si
orania dieta sunt, scilicet, non provenire per partes habeat. Tertium, illos gradusnon res
se ex individuatione, quod aliqua accidentia picere subjectum ahquo ordine, sed omnes
solo numero diversa nou possint esse simul a?que immediate, ita ut non sit inter eos ordo
in eodem subjeclo. Nam, licet in eo simul primi, secundi et tertii gradus, nisi fortasse
essent, possent optime intelligi distincta nu- ordine generationis et produetionis; sitamen
mero, ratione suarum entitatum, sicutdislin- simul fiant, omnes esse eeque primos. Ex qua
guuntur ea, quae simul esse possunt, ut dic- doctrina optime sequitur, non posse Deum
tura est, vel sicut distinguuntur quaa succes- multiplicare gradus caloris in eodem subjecto
sive insunt eidera subjecto, ut statira dicetur. inhaerentes, quin faciant unum intensiorem ;

Sed quod aliqua inesse non possint, provenit quia talis iutensio nihil aliud est quam con-
ex incapacilate naturali subjecti, et adcequa- gregatio plurium graduum similium in eo-
tione, quee inter potentiam receptivam ejus, dem subjecto; sine his autem principiis, non
et talem actum reperitur, et consequenter ex video quo fundamento nili possit illa limita-
defectu naluralis agentis, quod eam possit tio, ut statim ostendam ; imo illa sententia
multiplicationem efficere. sic explicata non proprie limitat, posse Deum
Unde ulterius infero, de potentia abso-
21. quascunque qualitales intensibiles solo nu-
lula non repugnare plura accidentia solo nu- mero diversas ponere in eodemsubjecto, sed
mero differentia, etiam si sint omnino simi- addit, hoc ipso quod illas ponat, necessario
lia, simul poni in eodem subjecto; quia ex effecturas unam intensiorem.
iudividuatione et distinctione eorum non re- 23. Ula tamen doctrina de intensione ali-
pugnal, Deus potest operari in subjectum
et qua repugnantia involvit, qua3 cum sint ab
ultra naturalem capacitatem ejus; et si Deus hoc loco aliena, non possunt ex professo de-
idvellet facere ad ostensionem potentice suae, clarari; indicantur tamen breviter. Nam, vel
non esset omnino superfluum. Hoc autemli- gradus quibus qualitas intensa componi
iili,

mitant aliqui ad ea accidentia, quae non in- dicitur, verbi gratia, octo gradus caloris, sunt
tenduntur, nec remittuntur; nara de bis quse in se indivisibiles, vel habent singularem la-
intensionem recipiunt, impossibile putant titudinem intensionis etremissionis : primum
etiam de potentia absoluta poni plura solo dici non potest, primo, quia alias intensio
numero differentia in eodem subjeclo, quin non posset esse motus continuus ; nam qui-
unam intensam qualitatem componant , si libet illorum graduum totus simul necessario
utrumque eorum subjecto iuheereat, quia hoc acquiri deberet, alioqui non esset indivisibi-
ipso necessario inter se uniuntur in unum in- lis; ergo tota intensio deberetfieri permuta-
tensius quia mdlam aliam unionem requi-
;
tiones momentaneas et indivisibiles ergo ;

runt duo gradus caloris, ut unum intensunf
calorem componant, nisi quod in eodem sub-
jecto sint. Uude, si alterum eorum subjecto
inhaueat, alterum vero non inhcereat, sed
alio modo sustentelur ab eodem subjecto sine
inheesione, tunc non repugnabit esse simul,
vel potius sustentari simul ab eodem subjecto,
quia tunc non babent inter se unionem ne-
non successione continua, quod est et contra
sensum, et experientiam, et contrarationem^
quia quandiu agens naturale vincit passum,
non est cur interrumpat actionem, alioqui
non esset in potestate ejus postea illarn ite-
rare, nec posset reddi pbilosophica ratio cur
nunc potius quam antea vel postea illam ef-
ficiat. Secundo quia alias gradus caloris
,

cessariam ad unam iutcnsiorem qualitatem nullo modo facerent unum calorem per se,

componendam ; et in hac senlentia citatur sed mere per accidens unirentur in eodem
JEgid., in 1, d. 17, 2 p. d., p. 2, articulo pri- subjecto, sicut albedo etdulcedo; hoc autem
mo ; ibi vero niliil dicit. non est satis ut efficiant unum individuum
22. Hoec' tamen sentcntia falsa principia caloris, magis quam si Deus poneret duos in-
circa intensionem qualitatum supponere vi- tellectus in eadem anima. Imo si ad intensio-
detur. Primum, intensionem fieri per additio- ncm id sufficeret, nulla posset reddi ratio cur
nem seu congregationem plurium graduum siDeus poneret duos intellectus in eadem ani-
ejusdem qualitatis omniuo similium inter se. ma ; ilh non efficerent unum intensiorem; nam
 , ,

SECT. IX. DE DIVERSITATE ACCIDENTiUM, ETC. 197

si dicas intellectus non esse qualitates quse rius, qusest. 5 ; Ocham, queest. 7; ^Egidius,
aptee sint coalescere in unam intensiorem Quodlib. A, qusest. 1, ubi adducit non contem-
contra boc est, quia juxta illam opinionem, nendam conjecturam, quia Deus potest duas
ut qualitates possint coalescere in unam in- quantitates solo numero ditferenles in eodem
tensiorem , nihil aliud requiritur, nisi quod, situintime collocare, conservata earum dis-
cum sint omnino ejusdem rationis, possint tinctione, et absque ulla reali unione inter
uniri in eodem subjecto; hoc autem habe- eas, ratione cujus efficiant unam majorem
bunt inteliectus saltem in ordine ad divinam quantitatem ; cur ergo non poterit duas al-
potentiam. Tertio sequuntur ex illa seutentia bedines in eodem subjecto ponere, servata
multa absurda, scilicet, quod qualitas re- earum distinctione, et absque unione ratione
missa possit aliam Eequalem, vel etiam inten- cujus unam intensiorem componant ?

siorem intendere, efficiendo tot gradus quot

in se habet; vel, si obstat similitudo, sequitur SECTIO IX.

intensiorem quaiitatem non posse intendere An repugnet individuationi accidentium ut plura

remissiorem, quia sunt omnino similes in solo numero differentia successive sint in eodem
forma. Sequitur etiam nuilam posse reddi subjecto.
naturalem rationem, ob quam,cum forma re-
mittitur, unus gradus potius abjiciatur quam 1. Dicunturpiura accidentia esse in eodem

alius, et alia simiiia, quee longum esset per- subjecto successive, quando subjectum prius
sequi. Necessario ergo dicendum est, in iliis habuit unum accidens, et deinde amisitillud,
gradibus intensionis caloris, verbi gratia, quos et postea acquirit accidens ejusdem speciei,
nos mente partimur, esse latitudinem, secun- et tunc quseritur an posterius accidens neces-
dum quam potest in eis esse continua inten- sario sit, vel possit esse numero distinctum
sio, vel remissio, quam latitudinem necesse a priori.Quidam enim mordicus ita defen-
est esse in infinitum divisibilem, alias non dunt individuationem accidentis a subjecto,
posset ralione illorum fieri alteratio continua, ut impossibile existiment, etiam hoc modo
quia motus continuus necessario esse debet esse plura accidentia solo numero differentia
in infinitum divisibilis; unde consequenter in eodem subjecto. Unde infertur, semper
etiam necessarium est ut hi gradus inter se reproduci in eodem subjecto idem nume-
copulenturaliquotermino communi,quia non ro accidens quod ante perierat scilicet ,

potest aliter inter eos concipi continuitas, eumdem calorem, idem lumen et conse- ,

nec vera realis unio, sine qua intelligi non quenter idem Ubi, eumdem motum localem,
polest illa latitudo quia si duo gradus non
;
prsesertimsi sil per idem spatium eadem ;

sunt inter se uniti hoc rnodo, ergo neque in enim est omnium horum ratio. Et hanc opi-
uno gradu duae partes, vel medietates ejus nionem ex parte defendit Scotus , saltem
(ut sicdicam) erunt inter se unitse quia ita ;
quando idem est agens, idemquc subjectum ;
componitur tota qualitas ex pluribus gradi- qui non fundatur in individuatione, sed in
bus, sicut componitur unusquisque gradus hoc quod idem agens circa idem subjectum
ex duabus vel tribuspartibussequalibus; non semper est natum facere idem, nec potest
possuntautem haac intelligi sinedicta unione, sufficiens ratio assignari cur faciat numero dis-
magis quam possit intelligi continuum in tinctum.QuinetiamAristot.,8Metaph.,tex.ll,
omnem suam partem divisum. significat, si agens et materia sunt unum nu-
24. Ex his autem conlrariis principiis de mero , etiam effectum esse unum nume-
intensione, plane sequitur posse Deum po- ro. Et in hunc modum explicatur, nam si

nerein eodem subjecto plures qualitates in- ego apertis oculis continuo intueor hunc pa-
tensibiles solo numero differentes, quse non rietem per horarn, eumdem numero actum
efficiant unam intensiorem, ut, verbi gratia, eflicio et conservo ; ergo si paululum clau-
duos calores ut octo, quia potest illos ponere dam oculos, et iterum aperiam, eumdem nu-
subjecto inheerentes, et inter se non ha- mero actum iterum effieiam, nam illa inter-
bentes aliquam unionem per se, sed so- ruptio nihil impedit quominus illa poteniia
lum per accidens ratione subjecti, quee non in tota illa hora, et in qualibet ejus parle per
satis est ad intensionem. Neque in hoc af- se sumpta, efficere possit et recipere eum-
ferri potest nova implicatio contradictio- dem numero actum. Quod si objicias sequi,
nis ; et ita sentiunt frequentius doctores etiam formam substantialem reproduci eam-
in primo Sentent. , dist. 17 , ubi Grego- dem numero in eadem parte materia?, quan-
 ;

198 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.

docunque inducitur similis in specie, et con- 4. Secundo dico non solum esse possibile,
sequenter naturaliler reproduci idem indivi- verum etiam secundum naturaa ordi-
ita fieri

duuin, quod antea fueiat, quod est dicere, nem ut accidenlia solo numero distincta
,

resurrectionem posse naluraliter fieri, non fiant successive in eodem subjecto. Hsee est
desunt qui id concedant, ut videre est in Paulo communior sententia philosophorum, 5 Phy-
Yeneto,lib. 2 de Generat., in iine. Alii vero sicorum, cap. 4, et 2 de Generat,, c. ult.; et
negant esse eamdem
rationem, quia forma Theolog., in 4, dist. 43 et 44. De qua non-
<ubstantialis requirit materiam dispositam, et tomo tertise partis, disp. 44, sect.
nulla dixi 2
nunquam concurrit cum eisdem dispositio- 7, secundum naturaj ordinem
ubi ostendi
nibus. non reproduci in eodem subjecto idem nu-
2. Alia vero sententia est extreme contra- mero accidens, quod corruptum fuerat; nam
ria, scilicet, non solum posse plura acciden- ex hoc principio infertur debere esse distinc-
tia, solo numero differentia, esse successive tum, quodhic intendimus. Non est autem fa-
in eodem subjecto, sed necessario ita esse, cile primam causam et radicem hujus neces-
quotiescunque accidens simile in specie in sitatis naturalis assignare. Durandus enim
eodem subjecto reproducitur, quod etiam in supra, eam reddit ex diversitate actionis seu
ordine ad potentiam Dei absolutam necessa- mutationis; in quo idem sentit Henr., Quod-
rium esse, tenuit Durand., Marsil., et alii, lib.7,qua3st. 16, quamvis differat a Durando,
quorum et Scoti opinionem late tractavi in quod non ponit hanc necessitatem in ordine
2tomo tertiae partis, disp. 44, sect. 9. Funda- ad potentiam Dei, sicut Durandus, qui in hoc
mentum Durandi est, quia quotiescunque illa graviter erravit , ut prsedicto loco ostendi,
productio fit, iteratur actio distincta ab ea quia Deus in agendo non pendet a tempore,
quai antea fuit, nam actio reproduci non po- neque ab aliis circumstantiis a quibus agen-
test, sicut neque entia successiva ; ergo etiam tia naturalia pendere possunt,quia agunt per
lerminum actionis oportet esse distinctum. motum et transmutalionem.
Propter quod
Unde confirmatur, qu/a si talia accidentia dixit Aristoteles, 5 Phys., ad unitatem c. 4,
permanentia, quae successive liunt in eodem molus requiri temporis unitatem, quam ra-
subjecto, non essent distincta, etiam acciden- tionem amplectiturToletus, lib.2 deGenerat.,
tia successiva possent non esse distincta, et qusest. 13.
ita idem tempus numero reproduci,
posset 5. Sed est difficilis ratio , et satisfacere
quod omnes reputant impossibile. non videtur. Primo, quia potius unitas nume-
ric.a mutationis petenda est ex unitate nume-
Qwestionis resolutio. rica termini seu formse productae, quam e
3. Sed media viatenenda est, et dicendum, converso, ut Aristoteles, 5 Physic, eodem
posse fieri ut successive sint in eodem subjecto loco docuit; ergo, dum dicuntur accidentia
plura accidentia solo numero diversa. Quod producta esse numero diversa, quia actiones
quidem, si intelligatur depotentia Dei, perse sunt diversa-, vitiosus circulus committitur.
notum quia nullam involvit repugnan-
est, Secundo, quia etiam si demus actiones esse
tiam, et sequitur a fortiori ex dictis, etiam diversas, non sequitur formas fore diversas,
simul possc esse, multo ergo magis succes- quia ad unitatem actionis plura requiruntur
sive. Et hoc satis est ad ostendendum acci- quarn unitas formse productee, ex eodem Aris-
dentia ejusdem speciei non habere intrinse- tolele, cit.loco.et alioqui forma non habet
cam distinctionem numericam et entitativam unitatem et distinctionem cx actione , sed
per subjectum, seu per habitudinem ad hoc aliunde.Unde contingitjdem numero lumen
numero subjectum alioqui nullo modo pos-
; ab una lucerna productum ab alia conservari,
sunt distingui, etiam si diversis temporibus quod necesse est lieri per diversam actionem.
fiat productio, seu reproduclio; quia, ut sta- Tertio, quia de ipsismet actionibus superest
tim declarabo, sola diversitas temporis non qugestio, cur necesse sit, secundum natime
ad hanc distinctionem, si
est per se sufficiens ordinem esse numero ; nam quod distinctas
alioqui in ipsis formis productis non sit suffi- non satisfacit
dicitur de diversitate temporis,
ciens fundamentum distinctionis, et differen- nam, vel est sermo de tempore extrinseco,
tia3 individualis. Si autem intelligatur as- quod in motucceli consideratur; et hoc nihil
sertie de potentia et ordine naturalium agen- videtur referre ad inlrinsecam individuatio-
liura, sic etiam est vera, ut a fortiori patebit nem , vel distinctionem numericam actio-
ex dicendis. num ;
quia ab hoc tempore solum sumitur
 ;

SECT. IX. DE DIVERSIT. YTE ACOIDKNTIUM, ETC. 199

quffidam exirinscea denominatio eorum qme tiinseco tcmpore magis quam alise res, sed
in tali tempore esse dicuntur; unitas autem ab intrinseca duratione; estergo eadem ratio
vel distinctio numerica non consistit in e:- quoad hoc de illis, quse de cteteris rebus
trinseca denominatione.Item quia eadem nu- igitur ex parte actionis non potest sufficiens
mero actio, etiam indivisibilis, polest perma- ralio reddi, ob quam hoc repugnet naturali-
nenter durare, et coexistere priori et poste- bus agentibus.
riori tempori cxlrinseco, ut patet de actione 7. Dicunt ergo alii liujus rei causam et ra-
illuminandi, videudi et similibus. Vel est , tionem pendere ex alia quaestione, scilicet,
sermo de tempore seu duratione intrinseca unde causa secunda determinetur ad hunc
ipsimet actioni, et mutationi qua producitur, numero effeclum hic et nunc efficiendum,
et sic, cum talis duratio in re nihil aliud sit potius quam alium; nam illa eadem quaj est
quam existentia ipsius actionis, dicere, has causa hujus determinationis,debet eliam esse
actiones esse dislinctas, quiadiverso tempore causa ob quam, quoties causa secunda de
fiunt, perinde est ac si diceretur esse distinc- novo agit, ad novum effectum, distinctumque
tas, quia habent diversas durationes et exis- ab omnibus prEecedentibus efliciendum deter-
lentias, quod est idem, vel seque obscurum ; minatur; namex sola vi causae efficientis, aut
hoc enim est quod inquirimus, cur necesse ex sola capacitate subjecti non potest hujus
sit, illas durationes , existentias , aut enti- rei sufficiens causa reddi, cum tam vis agen-
tates illarum actionum esse distinclas, et non tis, quam capacitas ipsius subjecti eadem
potius eamdem iterum atque iterum repeti- semper sit, et integra maneat,
de se sit et
lam. Sicut quando Deus reproducit eamdem aeque indifferens ad quodlibet individuum
numero formam, certum est posse illam re- agendum vel recipiendum. Dicunt ergo aliqui
producere eadem numero actione, qua prius in preedicta queestione, totam hujus determi-
illam produxerat; hoc enim nullam involvit nationis causam et radiccm reducendam csse
repugnantiam, ut praedicto loco latius dictum in divinam voluntatem et pra^definitionem.
est; ergo, ut sit actio distincta, vel ut habeat Videns enim Deus hoc agens hic et nunc esse
intrinsecam durationem distinctam, non satis dispositum ad immutandurn hoc subjectum
cst quod bis fiat, seu cum priori et posteriori ad talem formam in specie, et de se esse in-
tempore exlrinseco; ergo ut ostendatur res- differens ad hanc vel illam formam in indivi-
pectu agentis naturalis has actiones neces- duo, et ex se nou posse eligere seu determi-
sario fore distinclas, aliunde est ratio pe- nare actionem suam ad hoc potius quam il-
tenda. lud, ipse sua volunlate decrevit dare concur-
6. Neque ratio illorum auctorum convincit, sum adproducendum tale individuum in par-
scilicet, quia si eadem numero actio posset ticulari in hoc instante et in hoc subjecto, et
reproduci, etiam successiva reproduci pos- quia causa secunda non potest agere sine
sent; quod videtur plane repugnans. Etenim concursu Dei, consequenter illa determina-
si heec ratio valida esset, procederet etiam in tur ad agendum hic et nunc tale individuum,
ordine ad potentiam Dei absolutam.Undene- et non aliud. Hunc dicendi raodum obiter
cessario videtur dicendum, in rebus successi- attigi in citato loco, mihique non placere si-
vis considerari posse id, quod est reale et po- gnificavi, quia illa ratio non videtur satis phi-
silivum, et id quod per modum negationis losophica, et quia in actibus liberis habet ali-
seu privationis in successione includitur, nam quas difficultates ; nunc autem re attentius
successio intrinsece dicit ut aliquid fuerit et considerata, censeo esse valde probabilem,
jam non sit, et aliquid futurum sit, nondum tum quia non solum Greg., in <1, d. i7, q. 4,
autem sit. Quantum ad hanc ergo negatio- art. 2,ad 7, et d. 35, quaest. 1, art. 1, etaliis
nem seu privationem, non potest ens succes- Nominalibus, verum etiam multis modernis
sivum restitui, quia hoc modo ad praeteritum scriptoribus doctissimis placere video. Toletus
non est potentia. Quantum ad positivum au- enim, 8 Physic, q.3, concl. 2, rat. 3, ex hoc
tem nulla videtur esse repugnantia, quod, colligit libertatem primre causse, quod pro
sicut reproducitur a Deo idem calor, repro- sola volunlate sua determinat causas secun-
ducatur etiam eadem calefactio et sicut ea- ; das ad individuos effectus. Fonseca etiam,
dem sessio , et idem Ubi, ita consequenter 1 Metaphys., cap. 2, qua?st.3, sect. 8, dicit,
idem motus localis. Nam hsec omnia dicunt in quibusdam effectibus necessarium esse re-
reales modos positivos, qui ex seipsis habent currere ad divinam determinationem et pra;-
suam individuationem, et non pendent abcx- fiuilionem, quod repetit 1. 5, c. 2, quaest. 9,
xxv. 18
 ; ;

200 DISPUTAT. V. DE UNITATE INDIVIDUALI.

sect. 2j rat.qua piobat essentialem de-
9,
pendentiam causarurn secundarum a prima
in agendo; et idem docent Copnlata Conim-
brieensia, lib. 2 Physic.j c. 7,
Tum etiam quia non est volnntarium, nee
praeter pbysicam et naturalem rationem
quod causa prima juvet causas secundas, et
snppleat defeetus earum in his rebus in qui-
bus ipsaB videntur deficere; in prtesente au-
tem videtur eis defkere modus qno determi-
nari possint adquosdam effectus singulares
integra et perfecta manet eflicacia ejus, ac si
nihil produxisset ; ergo ex vi productionis se-
mel factas non manet impotens ad eamdem
q. 15, art. 2. ilerum atque iterum faciendam, si aliundc
non est repugnantia ex parte ipsius etfectus.
,
Hac enim ratione, quselibet potentia activa,
quantumvis finita, potest successive agere in
infinitum, si integra perseveret in suo esse
quia manet etiam integra in efficacia sua, et
ex parte effectus illa successio, vel multipli-
catio in infinitum non repugnat ergo idem ;

potius quam ad
alios. De qua re iterum infra, erit quoad reproductionem ejusdem effectus,
disputaudo de causis. Nunc igitur juxta illam si ex parte ejus non est repugnantia. Quod

sententiam consequenter dicendum est^Deum ideo dico, quia, postquam semel res producta
determiuasse concursum suum cum causis est, et in esse permanet, non potest iterum

bccundis,semper ad novos et distinctos effec- ab agente produci, quamvis integra maneat

tus producendos,,uon vero ad producendum ejus virtus activa, quia ex parle etfectus re-
iterum effectum, qui prius fuit, et jam esse pugnat, saltem ex natura rei. Quod vero id,
desiit. quod non est, fiat, ex parte ipsius repugnare
8.Sed inquiretur merito ab hujus senten- non potest, etiam si antea fuerit. Quid enim
tiee unde constet, causam primam
auctoribuS; hoc obstare potest ut iierum fiat, si jam non
hoc modo concursum suum determinasse est? Cum jam tantumdem distet ab esse, ac
aut enim hoc erat aliquo modo debitum ipsis si nunquam fuisset. Ergo si aliunde virtus ac-
causis secundis, seu fundatum in connaturali tiva manet integra, non potest ex inefficacia
modo agendi earum^, vel est ex sola voluntate ejus ratio hujus necessitatis sumi.
Dei, sicut quod determinetur productio ad 10. Acldi ergo tandem potest, agentia na-
hoc individuum potius quam ad aliud. Si di- turalia, quamvis ex se habeant virtutem quasi
catur hoc secundum, cum talis voluntas Dei generalem et indifferentem ad plura indivi-
revelatione non habeatur, incerta prorsus res dua ejusdem speciei_, tamen ex se postulare
erit, cum ratione ostendi non possit, neque certum modum el ordinem in usu et exerci-
cx aliquibus principiis natnralibus deduci. Si tio lalis virtutis, ita utnatura determinata sit
vero dicatur primum, ergo primaria et quasi ad agendum bic et nunc in tali subjecto tale
ultima ratio hujus determinationis non est ex individuum, et post illud aliud, et post hoc
divina voluntate , sed ex natura causarum alterum, et sic de reliquis; nam ipsamet na-
proximarum; et hoc est quod inquirimus, tura postulare videtur hancdeterminationem,
quo modo in natura caiisse proxiinse possit et ordinem,, ne in se involvat quamdam per-
hoc fundari. Maxime si non fundatur in illa plexitatem et confusionem. Hinc ergo prove-
determinatioad Iiudc numero effectum pro- nit, ut nunquam in agendo ad eumdem effec-
ducendum, potius quam ad alium. tum redeat, sed semper novum producat.
9. Propter hoc dicere posset aliquis, causas Quem modum dicendi in loco preedicto elegi,
secundas et finitas semel tantum (ut ita di- quia in re obscura et difflcili nihil occurrit
cam) continere in virtute sua quemlibet sin- quod omnino neque nunc etiam
satisfaceret,
gularem effectum, et ideo postquam talis cau- seseoffert; imo, lioc ipsum quod naturse ta-
sa semel aliquem effectum produxit, non re- lium agentium tribuitur, non videtur posse
linqui in ea virtutem ad producendum iterum satis nam cum natura-
fundari aut explicari;
illum eifectum, neque ad iterandam aclionem lis agendi sit ex se simplex et eadem.
vis
per quam illum produxit, quia per primam omnino, non apparet quomodo in illa possit
productionem veluti exhausta est ejus virtus, fundari lnec naturalis determinatio, aut unde
quatenus ad talem nuinero etfectum termi- constare possit. Nec circumstantice extrinsecai
nari potest. Sed hoc est gratis et sine proba- ut sic ad hoc juvare possunt, ut supra osten-
tione dictum, et intelligi etiam non potest; sum est de tempore ; et est omnino eadem
nam virtus activa per se, et quatenus talis ratio de loco, quatenus dicit extrinsecam su-
est, non operatur per aliquam sui diminutio- perficiem vel habitudinem ad extrinseca cor-
nem vel immutationem, sed per immutatio- pora. Fatendum ergo est, vel hoc pendere ex
nern vel productionem alterius. Unde tam sola divina voluntate vel, si aliquam habet
;
 SEGT. I. AN SIT IN REBUS UNITAS FORMALIS 201
causam naturalem, nobis esse occultam, et
In quo auctores comeniant vel dissentiant.
ad summum dici posse, cum hee virtutes na-
,

turalesad multiplicationem individuorum or- 2. In hac re Thomistee et Scotistee conve-

dinentur, eamque naturaliter intendant, esse niunt, docentes dari in rebus formalem uni-
magis consenlaneum naturis eorum, ut sem- tatem aliquo modo distinctam a numerali. Ita
per concursum recipiant ad novos effectus. Scotus,in 2, dist. 3,qusest. 1, et 7Metaphys.,
Hac enim de causa, non solum in Dei volun- qusest. 10; et ibi Anton. And., queest. 17; et
tate, sed in ipsis etiam naturis rerum funda- Cajetan., de Ente et essentia, c. 4, queest. 6;

tum est, quod in liominum generationibus et Soncin., 7 Metaph., queest. 4, dicit, natu-
semper novee animee producantur, et non ram consideratam secundum se id est ut ,

uniantur iterum corporibus, quoe semel jam prsescindit ab esse quod habet in individuis,
erealse et separatee existunt. vel per intellectum habere aliquam unita-
,

tem ; et idem sentit Javell., lib. 8 Metapli.,

DISPUTATIO VI. queest. 13; imo D. Thom. videtur aperte hanc
sententiam docere, opusc. de Natura generis,
DE UNITATE FORMALI ET UNIVERSALI. c. 7, quod non potest esse verum, nisi dc
unitate formali, quia individualis esse non
Post unitatem individuam seu numeralem, potest, cum dicatur natura sic sumpta prse-
dicendum de formali, et consequenter de
est scindere ab esse individuorum. Sed in modo
universali, queanumerali quodammodo oppo- explicandi hanc unitatem formalem dissen-
nitur nam hsec includit incommunicabilita-
; autem diffe-
tinnt preedicti auctores; videtur
tem respectu inferiorum, illa vero intrinsece duobus potissimum consistere. Pri-
rentia in
requirit naturam multis inferioribus commu- mum,in hoc quod Scotus hanc unitatem for-
nicabilem. De his ergo formali et universali malem, seu naluram ipsam , ut formaliter
unitatibusvidendum imprimis est, an sint ali- unam, censet esse formaliter et ex natura rei
quo modo reales, et an sint diversse unitates, distinciam ab unitate seu differentia indivi-
vel in unam aliquo modo incidant. Item,quo- duali. Alii vero existimant solum distingui
tuplex unaquseque sit, et quod sit in rebus ratione; quorum seutentia nobis magis pro-
uniuscujusque principium; ac denique quo- batur, ut disput. preecedente, sect. 2, tracta-
modo et per quam operationem intellectus tum est, et in sequentibus seclionibus ilerum
consummetur. attingemus. Secundo , differunt in hoc quod
Scotus non censet, unitatem hanc formalem,
SECTIO I.
seu naturam prout habentem hanc unitatem
Vtrum sit in rebus aliqua unitas formalis distincla formalem, multiplicari numero in ipsis indi-
a numerali, et minor illa. viduis, sed omnia individua ejusdem nalurse
liabere unam et eamdem formalem unifatem,
I. DuUtandi utrinqtte ratio. Ratio dubi- unam ( inquam ) non tantum ratione, sed re
tandi est, quia dictum est in preecedente dis- ipsa, seu naturam, prout in re ipsa existit in
putatione, omnes res, quee sunt in mundo, multis individuis, habere unicam formalem
esse individuas, ita ut repugnet esse in rebus unitatem. Alii vero existimant in singulis in-
aliquod verum ens, quod individuum et sin- dividuis habere naturam formalem unitatem
gulare non sit; ergo neque esse potest in re- ratione distinctam a numerali , hanc vero
bus aliqua uuitas vera et realis preeter nume- multiplicari in individuis cum unitatibus indi-
ricam, seu individualem unitatem. In con- vidualibus, et consequenternon esse unita-
trarium autem est , quia unum nihil aliud est tem aliquam, quse secundum veram unitalem
quam ens indivisum, ut Aristoteles ait, 4 Me- realem eadem sit in multis individuis, sed
taph., text. 3, et lib. 40, text. 2; sed prseter solum secundum quamdam convenientiam
indivisionem numericam individualem, quee vel similitudinem. Et in hoc etiam puncto
materialis dicitur, datur in rebus indivisio heec posterior sententia magis probalur ,

quo modo plures ho-

essentialis seu forrnalis, quamvis aliqui existiment differentiam esse
mines, verbi gratia, quamvis materialiter seu in modo foquendi; nam, quod Thomislee vo-
numero distincti sint, sunt tamen ejusdem cant distinctionem rationis, Scotus et alii vo-
essentise et naturee;
ergo preeter unitatem cant formalem ; et quod illi appellant conve-
numeralem datur in rebus unitas formalis. nientiam , vel similitudinem, Scotus vocat
unitatem; sed quidquid sit de hujus vel illius
 ;

202 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UMVERSALI.

auctoris intentione , non
satis explicuimus malem ;
quia, si ex se illam baberet, ubique
quaraani sit natura rei, quam ne-
distinctio ex etsemper illam haberet, nec posset sine illa
gamus intervenire inter individuum et cora- concipi; concipitur autem optime sine tali
munem essentiam negamus enim omnem; divisione ergo ex se non habet illam ergo
; ;

distinetionem, quae in re ipsa quovis modo ex se habetindivisionem ;

quia indivisio nihil
actu esse possit ante mentis functionem. At- aliud est quam carentia divisionis. Neque
que eodem sensu, et proportionali ratione lo- enim satisfacere videtur quod frequenter di-
quendum nobis de unitate, qua? distinc-
est cere solent Thomista naturam ex se negati- 1
,,

tioni opponitur, cum qucerimus an natura vel ve esse unam et indivisam, quia ex se non
secundum se. vel in re ipsa, secluso onmi actu habet quod sit divisa et multiplex, tamen ex
talem liabeat unitatem formalem,
iiitelleetus, se non esse positive unam vel indivisam. Vi-
qute sit vera et realis unilas, ut eamdem om- detur enim in bac distinctione involvi repu-
niuo babeat et retineat in omnibus indivi- gnantia ;
quia nihil est positive unura, sed ne-
duis. gative, uec indivisio ut sic potest alicui aliter
convenire quam per negationem divisionis
Fundamenta prioris sententiw.
ergo siex se habet hanc negationem divisio-
3. Primum. Ut autem verilas melius ex- nis,exsehabetindivisionem;ergo etunitatera,
plieetur, aliquo modo suadenda est Scoti opi- quae in indivisione consislit. Et confirmatur
nio. Primo, quia Aristoleles, 5 Metaph., tex. acdeclaratur, nara, siexse habet negationem
8 el 12, inter rnodos unius ponit unitatem divisionis, ergo repugnat illidivisio; quiaid,
speciei et generis, quatenus aliquo modo quod ex se convenitnaturre, est inseparabile
unitates reales sunt; nam ibi non erat sermo ab illa, et ideo contradictorium ejus semper
de intentionibus rationis, sed de unitate, quoe illirepugnat ergo carentia divisionis intrin-
;

est passio entis, quam necesse est esse aliquo sece iili convenit, et consequenter positive
modo realem unitas autem speciei et generis
; convenit, quantum convenire potest ratione
potest maxime esse realis propter unitatem fundamenti. Dicetur fortasse, naturse ex se,
formalem. Unde 7 Metap. text. 51, ait idem , nec divisionem, nec non divisionem forma-
Aristot., eamdem esse rationem animalis in lemconvenire, sed esse quodammodo indif-
omnibus speciebus; et 2 de Anim., text. 88, ferentem ad utrumque, sicut superficies ex se
ait eamdem esse naturam diapbaneitatis in neque alba est, neque non alba , sed negati-
aere et in aqua. ve tantum potest dici non esse alba. Quo
4. Secundum. Secundo ratione sumpta ex sensu videtur intelligenda illa communisres-
D. Tbom. supra,quia natura humana, qote ponsio, quod indlvisio, seu negatio divisionis,
in Petro et Paulo exislit, unica et propriissi- non convenit naturae ex se positive, sed ne-
ma definitione potest detiniri, ut per se notum gative hi enim termini non cadunt super
;

est; ergo ut sic, babet aliquam unitatem; sed indivisionem, sed super hoc, quod est de se
non babet illam per intellectum; ergo ex se; convenire, ita ut sensus sit, naturam non pos-
ergo est vera et realis unitas. Prima conse- tulare ex se divisionem, neque etiam ex se
quentia constat, quia nihil definiri potest nisi postulare divisionis carentiam vel nnitatem.
qualenus unum est, teste Aristotele, 4 Me- Hoc enim sensu recte potest negatio inter-
laph., text. 10, 7 Metaph., text. 13. Minor dum convenire alicui ex se positive, interdura
probatur, quianalura non babel ab intellectu negative, nara carentia rationalitatis animali
quod sit definibilis, sed ex se ergo neque ab ; ut sic convenit ex se negative, bruto autem
intellectu babet illam unitatem quae ad defi- convenit ex se positive, quia ita convenit, ut
nitionem necessaria est ; omne autem id, quod positiva forma opposita ilJi repugnet. Sed
convenit naturse, et non per inteliectum, cst conlra hoc insto, nam etiam in boc sensu vi-
reale, vel positivum, vel per modum privatio- detur natura ex se positive indivisa formali-
nis, quod satis est ad unitatem, quae in priva- ter, nam
ita habet ex se negationem divi-
vatione formaliter consistit. sionis, ut omninorepugnet illi divisio forma-
o. Tertium. Objectio dissolvitur. Unde lis ;
quanquam enim in individuis materia-
argumentor quia unitas consistit in in-
tertio, liter dividatur, non tamen formaliter, quia
divisione ; sed natura humana ex se babet formaliter dividi nihil aliud est quam clividi
formalem indivisionem ergo ex se habet ; cssentialiter ; homo autem, verbi gratia, es-
unitatem formalem. Minor patet, quia hu- sentialiter dividi non potest, quamvis mate-
mana nalura ex se non habet divisionem for- rialiter dividatur in plura individua.
 ; ,;,

SECT. 1. AN SIT 1N REBUS UNITAS FORMALIS. 20J

6. Unde argumeutor quarto, quia natura unitas dicat carentiam divisionis, quot sunt
humana, verbi gratia, de se ac positive est divisionum genera, tot poterunt esse unita-
ens;ergodese et positive sensu dicto)
(in tum; sed in rebus est divisio materialis et

habet aliquam unitatem ; et non materialem, formalis, seu ehtitativa et essentialis; ergo
seu individualem, ut supra late probatum est, similiter erit unitas formalis prseter mate-
et est per se notum, quia alias non posset rialem. Taudem quodlibet individuum, verbi
mulliplicari numero, imo nec vere concipi gratia, Petrus,non solum est unus numero
sine unitate numerali ; ergo saltem formalem, sedeliam est unus essentialiter etutramque ;

quia non potest aliud medium excogitari. unitatem habet in re ipsa, et non per mentis
Primum antecedens manifestumest, quiaens cogitationem ; nam, sicut a parte reicaretdi-
intrinsece et essentialiter convenit non tan- visione numerali, ita etiam caret divisione
tum rebussingularibus, sed etiam naturis, essentiali., sive specifica, sive generica ; uni-
quse auobis universaliter concipiuntur ; nam tas autem forraalis nihil aliud est, quam uni-
illse nec sunt omnino nihil, neque ex se sunt tas essentialis; ergo.
pluraentia individua, quianonincluduntpro- 9. Unitas formalis a singulari per ratio-
prias singularitates, seuprincipia individuan- nem distincta.
Secundo dicendum est
tia,sed solum essentialia principia; ergo una- hanc unitatem formalem ratione saltem dis-
qusoque natura ex se, neque est plura entia, tingui ab unitate individuali. Hoc etiam pro-
neque omnino nihil, sed ens reale, et conse- bant argumenta pro Scoto facta. Et patet bre-
quenter unum quid aliquo modo, quia ad viter, quia natura communisest aliquomodo,
omne ens consequitur aliqua unitas. Et con- saltem ratione, distincta ab individuis, et ut
firmatur, quia natura humana et equina, ex non habet unitatem individua-
sic distincta,

se, et seclusis omnibus individuautibus prin- iem, retinet autem unitatem formalem ; dif-
cipiis, sunt plures et distinctse realiter et es- feruntergo hae unilates saltem ratione. Item
sentialiter ; ergo unaquseque earum ex se est unitasindividualisnon convenit essentise com-
una formaliter et essentialiter, nam multitu- muni per seipsam , sed oportet intelligere
do supponit unitates, et divisio ab aliis sup- aliquid additum, saltem ratione distinctum,
ponit indivisionem in se. quo illa essentia communis individua fiat

7.Atque ex his ulterius concludi potest unitas aulemformalis per se immediate con-
hanc unitatem formalem esse communem communi absque ullo ad-
venit ipsi essentise
omnibus rebus individuis , quibus natura, dito etiam secundum rationem. Tandem hac
quse dicitur formaliter una, communis est ratione non potest inteliigi essentia, quin il-
quia non potest natura esse eommunis, nisi lam comitelurheec unitas formalis, a qua om-
unitasejus communis sit. Item,quiah8ecunitas nino pra3sciudi non potesl, cum tamen possit
formalis non habet per quiddividatur in plures prsescindi ab unitate individuali; sunt ergo
unitates. Aut enim dividitur in plures unita- hfe unitates ratiqne distinctse, ad eum mo-
tes formales : et hoc non, quia de ratione dum quo in re individua distinguitur essen-
ejus est ut sit formaliter indivisa, et in hoc tia, ut essentia, et ut talis individua ac sin-
consistit ejus unitas. Aut dividitur in plures gularis entitas.
unitates materiales et individuas : et sic non 10. Non distinguitur ex%atura rei.
dividitur ipsa unitas formalis ut sic, sedcoin- Unde dico tertio : nondistinguun-
hse unitates
municatur multis, quod intendimus. Tan- tur a parte rei, seu ex natura rei. Hsec con-
dem, quia alias non posset distingui in ipsis clusio sequitur ex dictis prsecedente dispnta-
individuis unitas forraalis et individualis ; in tione. Et probatur, quia essentia communis
quo enim distinguerentur, si ambse multipli- et enlitas singularisnon distinguuutur ex na-
carentur ? Nam, quidquid hoc modo rnultipli- tura rei, sed ratione tantum ergo, neque ;

catur, individuum est. unitas formalis et individua possunt ex natu-

Vera sententia conftrmatur.
8. Ut vero contrariam et veram senteu-
tiam explicemus, dicendum est primo, dariin
rebus unitatem formalem per se convenien-
tem unicuique essentise seu naturse. In hoc
omnes conveniunt, et hoc probant argumen-
ta facla in favorem Scoti. Item, quia, cum
ra rei distingui, sed ratione tantum. Preeterea
natura ipsa, licet a nobis secundum se consi-
secundum ea quse illi
derari possit, id est,
exse conveniunt, ut ratione praescinditur ab
individuis, tamen hujusmodi nalura non est
verum ens reale, nisi in individuis, quia, de-
structis primis substantiis, impossiUle est ali-
quid remanere, ut dixit Arist., \n cap. deSub-
 ,

204 DISPUTAT. VI. DE UMTATE FORMALI, ET UNIVERSALI.

stantia, quia extra individua nihil potest ha- tum est; ergo est singularis
ergo non est in;

bere existentiam realem, sine qua nullum re ipsa communis. Patet ultima consequen-
esse potestverum ens reale, velactu, vel po- tia, qnia, quod est singulare, est proprium

tentia, juxta superius dicta de ente ; natura alicujus individui, et ideo non potest esse
ergo secundum senon habet realitatem, nisi commune multis, et propterea talis commu-
in individuis ergoneque unitatem veram et
; nitas requirit abstractionem ab omnibus in-
realem habere potest, nisi in individuis; ergo dividuis, qua3 non potest rebus realiter con-
nec potest habere unitatem formalem, quae venire, sed tantum per intelleclum.
in re ipsa sitex natura rei distincta a singu- 12. Atque ex his sequitur primo, quamvis
lari unitate uniuscujusque individui. Patet unumquodque individuum a parte rei sit for-
heec ultima consequentia, quia quicquid est maliter nnum absque mentis cogitatione ta- ,

inre iudividua intrinsecum et essentiale il- men plura individua, qute dicuntur esse ejus-
li, non distinguitur ex natura rei ab illa. dem naturse, non esse unum quid vera uni-
11. Unitas formalis prout in re existit, in- tate, quae sit in rebus, sed solum vel funda-
communicabilis est.
Ex his concluditur mentaliter, vel per intellectum. Ac propterea
quarto hauc unitatem formalem, proutexistit Aristoteles quandocunque dicit plura esse
in rebus ante omnem operationemintellectus, unum essentia seu ratione formali, eam uni-
non esse communem multis individuis, sed tatem explicat per ordinem ad intellectum,
tot multiplicari unitates formales, quot sunt scilicet, quia sub una ratione vel definitione
individua. Probatur primo, quia hsnc unitas concipiuntur, ut patet 5 Met., c. 6, text. 11,
formalis comitatur naturam secundum se ; et 1. 10, in.principio. Et D. Thomas, de Ente
sed in re non est aliqua natura communis, et essentia , c. 4, hoc sensu dixit, naturam de
sed tot multiplicantur naturse et essentiee se non habere unitatem communem, quia
quot sunt individua, ut ex supra dictis patet, alias singularis fieri non posset. Secundo se-
et dicemus iterum in sequentibus ergo idem ; quitur, aliud esse loqui de unitate formali,
est dicendum de unitale formali, quse est ve- aliud de communitate ejusdem unitatis ; nam
luti intrinseca et transcendentalis proprietas unitas est in rebus, ut declaratum est; com-
talis naturse; et ideo se mutuo consequunlur, munitas autem proprie et in rigore non est in
et, multiplicato uno, multiplicatur alterum, rebus, quia nulla unitas ,
quse in re existit,
juxta doctrinam Aristotelis, 4 Metaph., text. communis est, ut ostendimus; sed est in re-
3. Secundo, quia unitas formalis a parte rei bus singularibus qusedam similitudo in suis
existens non distinguitur ex natura rei ab unitatibus forinalibus, in qua fundatur com-
unitate individuali, ut dictum est ergo ne- ; munitas quam intellectus attribuere potest
cesse est multiplicari inre ipsa, multiplicatis tali naturse ut a se conceptse ,
quse similitudo
individuis, ct unitatibus individualibus eo- non est propne unitas, quia non dicit indivi-
rum; ergo nulla est unitas formalis in re ipsa sionem entitatum in quibus fundatur, sed so-
communis multis rebus ejusdem naturte. lum convenientiam, seu relationem, aut co-
Probatur prima consequentia, quia, si unilas existentiam utriusque.
formalis et individualis exnatura rei non dis-
tinguuntur, e^o in unoquoque individuo, Solvuntur funclamenta prioris opinionis.
in Petro, verbi gratia, unitas formalis et in- 13. Ad primum prioris opinionis fundamen-
dividualis ejus in re non distinguuntur ; ergo tum respondetur, Aristotelem inter modos
distinguuntur abunitate formali etindividuali unius numerasse unitaiem genericam el spe-
Pauli ;
quod unitas formalis
quia, hoc ipso cificam, vel propter unitatem formalem, quam
Pelri in re est omnmo idem cum unitate in- dicunt in singulis rebus in quibus existunt,
dividuali ejusdem, necesse est distingui ab vel quia sunt aliquo modo fundamentaliter in
unitate individuali Pauli, qnia non potest in rebus, ut postea declarabimus; et hoc modo
re esse idem cum rebus omnino distinctis, et dicuntur plures res esse ejusdem nalurse, vel
quodammodo oppositis.Tertio,nam quicqnid idenlitate rationis , vel in fundamentali uni-
a parte rei existit, singulare est, et conse- tate, quse in similitudine consistit. Unde dici-
quenter incommunicabile seu non commune tur ad secundum, ut natura possit definiri,
pluribus inferioribus, ut ostensnm est dispu- hanc unitalem sufficere, quia definitio pro-
tatione precedente,sectionel,etdicelurctiam prie non est in rebus, sed in ratione; et ideo
sectione sequente ; sed haec unitas realis est, non cst una definitio communis, nisi quate-
et suo modo a parte rei existit, ut deciara- nus mens concipit aliquid ut commune, sepa-
 .

SECT. 1. AN SIT 1N REBUS UNiTAS FORMALIS. 205

rando illiid a quolibet singidari, ad quod satis
est quam natura habet in
unitas formalis,
quolibet individuo cum similitudine omnium
talium unitatum inter se, nam inde fit ut in-
tellectus uno conceptu communi illam ralio-
nem formalem concipiat ac definiat. Unde,
cum dicitur natura non habere ab intelleetu,
quod definibilis sit, dicendum est id esse ve -
rum fundamentaliter et remote, non autem
proxime, vel ( quod perinde est id esse ve-
habere distinctam essentiam seu forinam, sed
etiam habere secundum eam dissimilitudi-
nem, et disconvenientiam, atque adeo dis-
tingui non tantum secundum rem, sed etiam
secundum communem rationem et definitio-
nem, quam mens potest fabricare. Habere
autem distinctam essentiam seu unitatem
formalem, solum dicit distinctionem entitati-
vam et realem, quomodo, sicut Petrus habet
) distinctam humanitatem a Paulo ita etiam ,

rum, quoad essentiam quae definitione expli- habet distinctam essentiam , et distinctam
catur, illa enim in rebus antecedit, non vero unitatem formalem, quamvis in ea sint simi-
quoad conditionem quam requirit ut a nobis les.Naturse ergo, quse ex se dicitur formaliter
definiatur , qua? est communitas ; hanc enim una, non repugnat secundum eam unilatem
habet solum per cogitationem mentis. multiplicari in multis et in singulis habere
,

ii. Ad tertium dicitur primo concludere, illam unitatem incommunicabilem et conse-

naturam ex se habere unitatem formalem, quenter distinctam ab aliis, sed solum repLi-
non vero commnnitatem ejusdem formalis gnat dissimilitudo , seu disconvenientia se-
Unde uniiatem habet prorsus inse-
unitatis. cundum eam rationem, quod ea, quse
id est,
parabilem, communitatem autem minime, participant illam unitatem formalem in ea ,

nam in singulis una for-

individuis natura est non sint similes et inter se conveniant.
maliter, non tamen est communis neque in- ,
15. Ad quartum cum
confirmatione eadem
difFerens ad plures sed in unoquoque est , est probat enim naturam commu-
responsio ;

singularis , et propria ejus effecta. Quocirca, nem habere ex se unitatem formalem , se-
cum dicitur naturam ex se ita esse formaliter cundum quam una natura specifica diftert
indivisam , ut repugnet illi formaliter dividi, formaliter et specialiter ab alia, non tamen
requivocurn id esse potest, nam vel est sensus, probat, eam unitatem formalem esse in re
naturam, quce sic est formaliter una, non esse ipsa communem , nisi secundum similitudi-
ulterius divisibilem per differentias forma- nem vel convenientiam , ut declaratum est.
les et essentiales hoc sensu in naturis
; et in Et eodem fere modo respondetur ad argu-
enim
genericis simpliciter falsum est; habet menta quibus ullimo loco probatur, quod
natura generica suam formalem unitatem, et hsec unitas formalis sit in re communis; ita
nihilominus formaliter divisibilis est per dif- enim est communis, sicut ipsa natura, cujus
ferentias specificas. In naturis autem specifi- est unitas. Natura autem non est communis
cis est quidem id verum nihil tamen refert , secundum rem sed secundum raiionenl yel
,

ad id, de quo agimus; nam, licet natura spe- fundamentalem similitudinem, ut saepe tac-
cifica non sit ultra divisibilis per differentias tum est, et sequente sectione ex professo di-
essentiales, est tamen divisibilis per differen- cetur. Eodem ergo modo est communis uni-
tias individuales et in unoquoque individuo
, tas formalis, quae in re dividitur in plures
habet suam unitatem formalem, distinctam nnitates formales, quarum qucelibet est in se
ab ea quam habet ifl aliis, et hoc satis est ut indivisa formaliter, inter se vero, seuuna ab
talis unitas in re communis esse non possit. altera,non sunt in re formaliterindivisee, nisi
Vel sensus,naturam ita esse ex se indivi-
est secundum similitudinem et convenientiam,
sara, ut eirepugnet omnis divisio seu mulli- ralione cujus non dicuntur simpliciter etpro-
plicatio suee unitatis formalis et hoc sensu ; prie formaliter distinctee, ut dictum est , sed
assumptio est simpliciter falsa, etiam in na- sunt unitates formales distinctae entitative,
turis specificis.Quia , sicut supra dicebamus, seu individualiter. Heec enim duo non repu-
quamvis in individuis non sit divisio seu dis- gnant, scilicet ipsasmet unitates formales
,

tinctio essentialis, esse tamen divisionem seu multiplicari, et non multiplicari formaliter,
distinctionem essentiarum ita dicendum est , sed materialiter, seu in individuo; ipsa enim
in praesenti, quamvis individua ejusdem spe- unitas formalis in unoquoque individuo sin-
ciei simpliciter non dicantur differre forma- gularis est et individua, quamvis id non ha-
liter, nihilominus habere distinctas unitates beat ex vi unitatis formalis, sed ex differentia
formales singulis proprias. Nam distingui es- individuali. Fatemur igitur omnem unitatem
sentialiter vel formaliter non solum significat formalem, prout est in re, esse individuam
 206 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALf, ET UNIVERSALI.
et singularern. differre tamen nibilominus se- tionem ab aliquo opere intellectus , quod
cundumrationem ab unitate individuali, quia verum est, ut infra dicam. Et ideo in rc-
unitas formalis per se et ex proprio conceptu ferendis et solvendis eorum argumentis
solum dicit indivisionem in preedicatis essen- non est quod immoremur ; nam ea nihil
tialibus : unitas vero individua dicit indivisio- omnino obstant quominus verum sit na-
nem in ipsa entitate. Unde unitas formalis turas , quse denominantur universales in ,

dicit in fandamentum similitudinis cum

re singularibus esse, ipsaque singularia habere
alia re ejusdem naturce; unitas autem indivi- inter se aliquid inquo conveniant, vel similia
dualis dicit absolnte et simpliciter funda- sint, et aliquid in quo differant, seu dislin-
mentnm distinctionis; ac denique unitas for- guantur. Uude falso negant demonstrationes
fundamentum communicabilitatis
malis dicit aut definitiones dari de rebus quia scientiae ,

saltem secundum rationem; unitas autem in- non sunt de nominibus et conceptibus forma-
dividualis dicit omnimodam incommunicabi-. libus noslris, sed directe de rebus seu conce-
ilalem, tam secundum rem quam secundum ptibus objectivis. Quapropter, licet denomi-
rationem. natio universalitatis rebus proveniat ex con-
SECTIO II. ceptibus, tamen res sic denoininatse reales
/i unitas universalis naturse distinctse a formali sunt, et in rebus existunt.
sit inrebus actu ante mcntis operationem. 2. Universalia in re non snnt a sinc/ulari-
1 . Res, qua> universales denominantur, ve- lus separata. Secundo supponendum est>

re in re existunt. Principio statuendum est bas res, vel naturas, quas nos universales de-
naturas illas, quas nos universales et com- nominamus, non esse realiter separatas a re-
munes denominamus, reales esse, et in rebus bus singularibus; quia, ut supra demonstra-
ipsis vere existere non enim eas mente fin- ; tum est, omnis res, qute existit, necessario
gimus, sed apprehendimus potius, easque in est singularis et individua apertamque in- ;

rebus esse inlelligimus,,

et de illis sic conce- volvit repugnuntiam,quod existat homo, ver-
ptis definitiones tradimus, demonstrationes bi gratia, ab omnibus singularibus hominibus
elficimns, et scientiam inquirimus. Sic Ari- realiter separatus , et sit universalis respectu
stoteles. Melapb., c. 6, et lib. 4, c. 5, re-
1 omnium illorum. Nam, si est separatus, non
prebendit Heraclitum et Cratylum , quod cli- est in illis intrinsece et essentialiter; si au-
cerent in rebus nibil esse praeter singularia. tem est universalis , esse debet in illis

Et 7 Metaphys., text. 56, tradit universalia intriusece et essentialiter, quia hoc est de
non esse a rebus separata , et text. 37 et ratioue talis universalis ; neque vero si-
53 ait de rebus univer-
definitiones dari mul esse potest separatus ab illis, et intrin-
salibus , et5 11
1 33
Poster. , text. , , , sece in ;
quia hsec duo in re ipsa sumpla
illis

39, 4f3j dicit scientiam esse de universali- involvunt repugnantiam. Item quia, vel ho- ,

bus quae in singularibus existunt

, et ab . mo u t sic est res distincta realiter a Petro,
illis abstrahuntur ; et idem babet 1 Me- Paulo, etc, vel non est res distincta : si dica-
taph., cap. 1. Et eodem sensu, 1 de Interp., tur hoc secundum, hocquod intendimus
est ;

cap. 5, dicit rerutn alias esse universales, nam hoc sensu dicuntur universalia non esse
alius singulures. Et in hoe omnes Philosophi separata, quia non sunt res realiter distinctfe
et Aristotelis interpretes conveniunt, Nomi- a singularibus, neque habent propriam enti-
nulibus exceptis, qui voces solurn aiunt esse tatem, et realem unitatem distinctam ab illis;
universules in significando, et conceptus uni- si vero dicatur primum sequilur aperte ho-
,

versales in repraesentando, et circa lios proxi- minem ut sic esse rem quamdam distinctam
me versaii definitiones ct scientias, ut videre a Petro et Paulo, nam realis distinctio non
licet in Ocham, in i , distinct. 2, queest. 4, et potest intelligi, nisi inter res certas et deter-
Quodlib. o, queest. 12 et 13 ; et Gabr. , in 1, minatas ; erit quidam homo dis-
ergo illa res
distinct. 7, q. 7 et 8 ;
quos late impugnat tinctus a ceeteris hominibus.Unde neque esse
Fonseca,lib. 5, cap.28, q. 2. Et merito repre- poterit de essentia iliorum neque potcrit si- ,

hendendi sunt quoad aliquos loquendi modos, mul esse in omnibus illis. Item alioqui eadem
nam in re fortasse non dissident a vera sen- rationedandum esset animal separatum ab
tentia; nam eorum rationes huc solum ten- omnibus speciebus animalium et vivens se- ,

dunt, ut probent universalitutem non esse in paratum ab omnibus generibus viventium, et

rebus, sed convenire illis prout sunt ob- sic de cseteris quidditativis praedicalis, quaj
jective in intellectu , seu per dcnomina- omnia sunt impossibilia , et inutilia prorsus,
 ,, ,
;

DE UNITATE UMVERSALI, QUOMODO 1N REBUS SIT.

SECT. II. 207
quia neque ad scientiam, neque ad definitio- q. 18, ubi Anton. Andreas, q. 16, illam de-
nes tradendas oportet hujusmodi idearum fendit. Quamvis Scot., in praedicta distinctio-
monstra eonfingere. ne, potius ita loquatur ut simpliciter neget
3. Quo sensu Plato universalia asseruerit universale in actu esse in rebus solumque ;

separata.
Quod adeo manifeslum , ac per videtur admittere universale aptitudine seu

se notum est, ut multis incredibile videatur, potentia, quod Aristoteles et omnes conce-
Platonem docuisse contrarium eo sensu, quo dunt. Quapropter in exponenda Scoti sen-
1 et 7 Metaph., etaliis locis Aristoteles illiat- tentia varii sunt ejus discipuli, ut Fonsecain-
tribuit, el latissime impugnat. Ita sensisse fra citandus late tractat, ubi etiam ipse, sicut
Eustratium et Simplicium refert D. Thomas, et alii, eum conatur in suam sententiam ad-
lib.A de Regim. Princip., c. -4; et in particu- ducere. Sed, ne in 3equivoco laboremus ,
lariagens de ideis Augustin., lib. 83 Quaest., oportet hos terminos, universale in actu, et
q. 46 ; et lib. 7 de Civit., c. 28, declarat Pla- universale in potentia, declarare.
tonem fuisse locutum de ideis quse sunt in 5. Itaque si per universale in actu intelli-

mente divina ; quod etiam sentit Seneca gatur natura ab omni individuatione abstrac-
lib. 8, epist. 66. Imo ab ipso Platone, in Par. ta, quse concipitur per modum unius entis
menide et Timseo, id signiticari videtur. Lega- indivisi, et communis multis, et habentis pro-
lur Eugub., lib. 1 de Peren. Philosoph., c. 10. ximam aptitudinem, ut de illis praedicetur,
Quod si ita est , consequenter dicendum est sic per se notum est universale in actu ut sic
Platonem non posuisse ideas propter modum non esse in rebus et hoc modo explicuit hanc
;

nostrum concipiendi, definiendi, aut sciendi universalitatem Scotus supra, et eodem lo-
res iu universali ad hoc euim nihil confe-
; quitur Aristoteles, cum negat contra Plato-
runt idese, prout sunt in mente Dei ; quia nec nem dari universale in rebus, scilicet univer-
nos iiias concipimus, aut definimus et si per ; saliter subsistens, et ab omni singulari, et in-
impossibile non essent tales ideae, possent dividua contractione separatum. Datur ergo
eodem modo universalia a nobis concipi ac hoc universale sofum per intellectum, ut sec-
definiri. Sed ponuntur hujusmodi idese, ut tione sequente declarabimus. Rursus , si

sint prima exemplaria horum inferiorum universale in potentia dicatur ,

quicquid
et in ea intluant tanquam primum et immu- non habet actualem universalitatem dicto
tabile principium in suo genere de quibus ; modo explicatam, praebet autem intellectui
ideis sub hac consideratione tractalur a Theo- fundamentum ut illam possit concipere aut
,

logis, in 1, d. 36, cum D. Thoma, 1 par., q. fingere etiam certum est dari in rebus
, sic
15, et inferius tractando de causis aliquid universalitatem in potentia, quia datur in eis
attingemus. Sed, quicquid sit de mente Pla- aliquod fundamentum abstractionis, seu con-
ad prsesens insti-
tonis, haec consideratio nihil ceptionis universalis, quam intellectus facit.
tutum refert, quia non agimus de universali, Sed quale est hoc fundamentum ? In hoc est
quod vocant in causando, sive per modum enim punctus controversiae. Opinio igitur
efficientis, sive per modum exemplaris, sed citata affirmat fundamentum hoc esse uni-
,

de universali in essendo, seu praedicando. versalitatem quamdam,

quaj ex se et realiter
convenit naturae, ut est prior natura suis infe-
Sensus quiestionis, et varice opiniones. rioribus contrahentibus ipsam. Nam, licet in
4. His ergo suppositis, qusestio superest an renon sit separata ab eis tamen revera est ,

natura, quae universalis denominatur, quam- communis omnibus illis secundum eamdem
vis sit in rebus singularibus , nihilominus ex rationem et unitatem formalem. Et ita haec

se habeat sufficientem unitatem ob quam uni- universalitas , licet respectu prioris dicatur
versalis denominetur , ita ut non solum na- aptitudinalis seu fundamentalis, tamen, res-
tura universalis, sed etiam universalitas ejus pectu singularitatis, seu individuationis na-
in rebus sit. Tres in hac re versantur opinio- turae, est vera, realis et actualis universalitas,
nes. Prima est , naturam ita habere ex se et quee ab unitate formali solum in hoc differt
per se aliquam universalitatem, ut etiam rea- quod ultra negationem divisionis in se dicit
liter existens in ipsis individuis eam retineat, indifferentiam et communitatem ad multa.
actuque universalis sit, quam opinionem de- 6. Sic igitur declarata opinio probatur pri-
fendit late Joan. Monlorius, speciali disputa- mo, quia natura, verbi gratia.humana, de se
tione de hac re c. 5 et 6, et communiter tri-
,
habet unitatem formalem ut dictum est ,

buitur Scoto in 2 d."3, q. 1 , et 7 Metaph.,

, , habet etiam de se, quod sit communicabilis
 ;

208 DISPUTAT. VI. DE UNLTATE FORMALI, ET UMVERSALI.

multis ; ergo de se et aute omnem intellec- , sequenter non poterit esse scientia de rebus
tum est una in multis et de multis, in quo ra- communibus, sed solum de vocibus, ut iidem
tio universalis consistit, teste Aristotele, 1 contendunt.
Post.. text. 25 habet ergo natura ex se etin
; Secunda sententia est, naturam existen-
7.

rebus ipsis aliquam universalitatem quce sit ,

tern in individuisnon esse actu universalem,
realis proprietas ejus, et non taiitum rationis. nihilominus tamen non habere a solo intel-
JMinor , in qua est vis argurnenti ,
probatur lectu, quod actu universalis sit, sed ex se et
primo. quia uatura lmmana dc se non est in- ante operationem intellectus, et ante omnem
communicabilis, alioqui secuudum numerum contractionem ad individua atque adeo ,

multiplicari de se com-
non posset ; est ergo ante omnem existentiam tam in intellectu,
municabilis quia inter communicabile et in-
;
quam in re ipsa, esse actu universalem. Hanc
communicabile non est dare medium respectu opinionem late tractat et defendit Fonseca,
ejusdem naturai nam sunt opposita contra- , lib. 5 Metaph., cap. 28, per quinque primas

Secundo, quia natura non est de se

dictorie. qua?stiones. Cujusfundamenta videbimus pos-
hsec et individua, ut praacedente disputatione tea, dum veram sententiam coufirmabimus;
probatum sed indiget aliquo adjuncto cpio
est; est enim haec opinio media inter duas alias,
individuetur ergo de se apta est ut per prin-
; et ideo ab eisdem sumit. argumenta partim
cipia individuantia contrabatur imo cum ; , ad eas confutandas, partim ad ipsam tuen-
non apta ad subsistendum abstracte et
sit dam et suadendam.
universaliter, postulat et requirit hanc deter- 8. Tertia opinio est, naturas fieri actu uni-
minationem, ut possit subsistere est ergo ex ; versales solum opere intellectus, prsecedente
se apta ad illam ergo est etiam ex se com- ; ftindamento aliquo ex parte ipsarum rerum,
municabilis multis individuis. Probatur heec propter quod dicuntur esse a parte rei po-
ultima consequentia, quia talis natura non est tentia universales. Heec sententia communis
adeequate contrahibilis per unam solam indi- est antiquorum et recentium philosophorum,
vidualem differentiam, imo hoc illi repugnat cum Aristotele saepissime in his lib. Metaph.,
ergo htec repugnantia quam habet talis na- ,
proesertimin 7; et Gomm., 1 de Anima, com.
tura ut in uno solo individuo adcequate con- 8, dicente, intellectum esse qui facit univer-
trahi possit fundatur in naturali aptitudine
, salia in rebus; et Avicen., qui hoc sensu dixit,
quam habet, ut in multis esse possit ; haec 1. 5 su83 Metaph., in principio :Equinitas se-
ergo 'aptitudo convenit illi realiter et secun- cundum se tantum est equinitas, non ima, vel
dum se. Tertio idem probatur ex attributis plures ; et eodem modo loquitur D. Thomas,
naturarum universalium ut universales sunt; opusc. de Ente et essentia, c. 4, ubi ait, na-
dicuntur enim esse propria objecta scientia- turam secundum se neque universalem neque
rum, immutabilia et perpetua, ingenerabilia singularem esse, et aliis locis in eodem sensu
et incorruptibilia ; dicuntur etiam esse res ait, intentionem universalitatis esse ab intellec-
immediatae significatae per voces seu conce- ,
tu, ut i part.,q. 85, art. l,et 1. 2, q. 29, a. 6,
ptus communes quibus per se primo conve- ,
et 7 Metaph., lect. 13, et in eadem sententia
niuut essentialia prfedicata, et intrinsecse pro- conveniunt omnes ejus discipuli, Cajet., loco
pi iotates sed hsec omnia non sunt per intel-
; citato de Ente et essentia; Sonc. et Javell.,
lectum conficta, neque consistunt in denomi- citati sect. prseced. Soto in Logica, q. 2 de
;

uatione aliqua cxtrinseca proveniente ab ali- Universalibus, et alii.

quo acta inteUectus ergo natura in rebus ;

Quwstionis resoluiio.
ipsis habet aliquam univcrsalitatem ,
quee sit

horum omnium ratio ac fundamentum. Et 9. Heec postrema sententia est sine dubio
connrmatur ,
quia alias vix possumus vitare, vera. Ut autem eam explicemus et confirme-
qnin incidamus in opinionem Nominalium, mns, duo, quse in titulo qua ,stionis proposui-
j

qui negant in rebus esse natnras universales, mus, dcclaranda sunt. Primum quomodo ,

sed solum res singulares natura in ,

quia , si differat unitas, quse ad universalitatem natu-

rc nullam habet universalitatem nec distin- ,

i\e necessaria est, ab unitate formali. Secun-

guitur ex natura rei ab individuis, ut supra dum, quomodo naturaesic uni conveniatapti-
ostensum est non apparet quid possit in re-
, tudo essendi in multis. Ex qnibus tandem
bus immediate correspondere terminis com- constabit tertium, scilicet, quomodo univer-
munibus, aut conceptibus eorum, prseter ipsa salitas naturee non possit in rebus ipsis inve-
singularia quod Nominales docent, et con-
,
niri. Suppono autem, quod Aristoteles sa^pe
 ;

SECT. II. DE UNITATE UNIVERSALI, QUOMODO 1N REBUS SIT. 209

docuit , rationem universalitatis ut sic in ter indivisa. Et binc facile probatur minor
duobus consistere, scilieet in unitate et com- propositio, quia si unitas naturae univeisalis,
municabilitate. Haec enim duo continentur in ut universalis est, multiplicaretur in inferio-
illa definitione, qua universale dicitur unum ribus, multiplicaretur unitas specifica in in-
in multis, et de multis, seu prceter multa, quse dividuis, vel generica in speciebus, quod est
snmpta est ex variis locis Aristot., 1 Perib., impossibile, alioqui et plures homines essent
eap. 5; 1 Post., cap. 18; 7 Metaph., cap. 13. plures species, etunusquisqueeorumhaberet
Nam si sit una aliquo modo, non
natura non in se unitatem universalitatis, et consequen-
eritquippiam universale, sed erit rerum mul- ter unusquisque esset unus universaliter, si-
titudo seu aggregatio si autem non sit apta
; cut est unus formaiiter, quod est plane fal-
esse in pluribus, non erit universalis, sed sin- sum. Unde argumentor tertio quia unitas ,

gularis , et ideo necesse est ut sit in multis formalis soiuru dicit formalem seu essentia-
modo opposito singularitati seu individuatio- lem indivisionem illius rei quse sic una de- ,

m, id est, quod sit in multis inferioribus, quse nominatur unde ad hanc unitatem imperti-
:

sub ea communi ralione multiplicari et nu- nens est quod illa res sit singularis vel
merari possint. Hsec ergo duo, scilicet unitas communis ; at vero unitas universalis dicit
ct communitas, explicanda sunt, ut constet, intrinsece indivisionem plurinm in ea re, vel
rationem constituentem proprium univertale ratione, quse una universaliter denominatur,
non reperiri in rebus, secluso intellectu. ita ut nullum eorum inferiorum, qua^ sub tali
lO.Dico primo unitas formalis per se sola
: ratione continentur, per se sumptum habeat
non sufficit ad unitatem quam requirit na- ,
totam illam universalem unitatem, sed omnia
tura universalis, ut universalis est, ac deno- sub iUa ratione unum sint quomodo omnes ;

minalur, sed requiritur major aliqua unitas. species animalis sunt unum in ratione ani-
Probatur primo, quia unitas rei universalis ut malis; nulla autem species per se sumpta
universalis est, talis esse debet ut sit illi pro- habet in se uniyersalem unitatem animalis,
pria, et rei singulari, ut singularis est, conve- quse est quasi potentialis licet in se habeat ,

nire non possit; sed unitas fonnalis non est formalem unitatem ejus. Quanquam ergo uni-
bujusmodi; crgo illa ut sic non sufficit ad tas formalis prserequiratur ad unitatem uni-
unitatem naturse universalis ut sic. Major ex versalis, et sit fundamentum ejus, non tamen
communi omnium consensu constat, et ex est per se sufficiens, sed aliquid ultra iilam
oppositione quse est inter singular e et uni- addit unitasuniversalis.
versale ut talia sunt; cum enim opponantur '1 1 . Dices : quse ergo, aut qualis esse potest
ut communicabile et incommunicabile, unitas hsec unitas naturse universalis ut sic ? Omnis
illa, quse ad utrumque borum indifferens est, enim unitas, ut supra insinuatum est, aut
non potest esse sufficiens ad rationem uni- formalis, aut numeralis esse debet; quia om-
versalis, utmagis ex sequente ratione con- nis divisio aut formalis est, aut materialis ;

stabit.Minor autem constat ex supra dictis de sed unitas universalis non potest esse unitas
unitate formali ostensum est enim eam de
; numeralis, quiahsec est propria rerum singu-
se esse indifferentem ad naturam , vel uni- larium ; si ergo neque formaiis est, qusenam
verse conceptam, vel in individuis contrac- esse potest ? Respondetur esse quamdam uni-
tam. Secundo probatur, quia unitas formalis tatem ab his distinctam, habentem proprium
multiplicatur in individuis cum ipsa natura nomen, propriamque rationem. Dicitur enim
sed unitas, quse est propria naturse universa- hsec unitas universalis, ejusque ratio consis-
lis ut universalis est, non potest multiplieari tit in indivisione alicujus naturse in plures
in inferioribus , nam potius iila sunt unum naturas similes sub eodem nomine et ratio-

sub ea ratione, quomodo dixit Porphyrius, ne, cum aptitudine, ut in eas dividatur. Ita-
participatione specici plures homines esseunum que hujusmodi unitas utrumque includit, sci-

hominem; ergo alium modum unitatis babet licet indivisionem, et aptitudinem ad divisio-
natura universalis ut sic, prseter unitatem nem in plura ejusdem norninis et rationis,
formalem. Major supra probata est. Ostendi- seu quse taha sint, ut unumquodque totum
mus enim unamquamque naturam indivi- divisum quoad ejus actualitatem in se ciaudat
duam esse in se formaliter unam propria et et contineat. Unde hsec indivisio proxime ac-
intrinseca unitate formali distincta ab ea ceditad propriam privationenr, quia dicit ne-
quae est in alia simili natura, quia unaquse- gationem divisionis in natura apta ad talem
que per id, quod in se est , est in se formali- divisionem. In quo differt hcec unitas ab uni-
210 DISPUTAT. VI DE UNITATE FORMALI, ET UNIVEKSALI.
tate individuali, qua? non solum dicit indivi- 13. Unitas iiniversalis non est anie opera-
sionem, sed etiam inaptitudineni ad divisio- tionem mentis.
Ex his dico secundo, unitas
nem in plura, qu. talia sint, quale est ipsum naturee universalis ut universalis est, non est
divisum. Ab unitate autem formali differt, realis, neque rebus prout in re ipsa
est in
quia htec unitas quamvis non repugnet cum existunt, anteceduntque omnem operationem
illa aptitudine, seu communicabilitate ad plu- intellectus. Haec conclusio sequitur aperte ex
ra, non tamen illarnrequiiit. Unde in Deo po- praecedente quia in rebus nulla unitas in-
;

test intelligi unitas formalis cum incommuni- telligi potest prseter formalem et numeralem;
cabilitate ad plures naturas. Cum ergo dici- neutra autem harum
ad rationem uni-
sufficit
tur, quod omnis unitas, aut est formalis, aut versalis ut sic. Dicetur fortasse in rebus non
nmnerica, id verum est de unitatibus, quae solum reperiri eam unitatem formalem, qua
rebus ipsis secundum se, seu in re ipsa con- unaquseque natura humana, verbi gratia, di-
veniunt; praeter lias vero potest esse alia citur in se formaliter una, sed etiam reperiri
nnitas, quae per intellectum perficitnr et hu- ; unitatem, qua omnes lmmanae naturse dicun-
jusmodiestunitasuniversalis, ut ostendemus. tur habere eamdem rationem formalem, et
12. Unde ulterius additur, banc unitatem consequenter formalem unitatem ratione ,

posse ad numeralem revocari quae tamen , cujus eamdem clefinitionem participant, et

non simpliciter realis sit, sed rationis, seu omnes homines a parte rei dicuntur esse
objectiva. Declaratur, nam species humana ejusdem naturee. Sed contra, namhsec revera
in ratione speciei ita est una, ut cum aliis non est unitas, sed similitudo tantum nihil ;

componat numerum ternarium , vel quater- enim vere unum etin re indivisumest a parte
narium, etc, specierum sub animali conten- rei in hac et in illa humana natura, sed so-
tarum omnis autem unitas, quae potest nu-
; lum hac est aliquid cui aliquid simile est
in
merum conficere, sub ea ratione numerica in altera natura hsec autem non est realis
;

dici potest.Propterquod, licet homo et equus unitas, sed similitudo. Unde solum possunt
absolute differant essentialiter, et specie, ta- res plures dici a parte rei ejusdem naturse,
men in ratione universafium seu specierum id est similis : haec enim identitas, cum di-
ditferuntnumero. Item formalis conceptus catur esse inter res distinctas, non potest in
hominis ut sic, est unus numero unde ob- : re ipsa quidpiam esse praeter similitudinem,
jectuni ejus in ratione objecti unum etiam ratione cujus dicuntur etiam participare, seu
numero dici potest, et ita homo, quatenus habere eamdem defmitionem, fundamentali-
objicitur illi conceptui, dicitur babere unita- ter quidem ex vi dictae similitudinis, formali-
tem numeralem objectivam, seu in ratione ter autem per rationem, nam defmitio opus
objecti, quae etiam est unitas rationis, seu per rationis est. .

denominationem extrinsecam a conceptu 14. Similitudinis relatio realis ad rationem

mentis haec ergo unitas ad rationem univer-
; wiiversalis nec suf/iciens, nec necessaria.
salis necessaria est, et sub ea ratione potest
ad numeralem revocari. Quod in hunc mo-
dum potest etiam explicari, nam, si
mus juxta Platonis sententiam, ut ab Aristo-
tele explicatur, universalia esse res separatas
a singularibus, necessario intelligendum es-
set, bominem ut sic, in se subsistentem, esse
rem quamdam in se quidem transcendentati-
ter numerabilem cum aliis, atque ita unam
numero, quamvissimul fingeretur existensin
Hsec autem similitudo neque necessaria sim-
pliciter est ad rationem universalis, neque
fingere- sufficiens. Intelligo autem non esse necessa-
riam secundum actualem existentiam et re-
lationem, quia non est de ratione universalis
ut actu sitinmultis; nam si veroe essentidea^
Platonis, universales essent ex se, quamvis
actu nullum aliud individuum cxisteret, etde
facto naturee coeli et Gabrielis sunt universa-
les, sive in re sint plura eorum inclividua,

pluribus numero distinctis, quod aliunde re- habcntia inter se praedictam similitudinem,
pugnantiam involvit, ut dictum est, quod ad sive non. Si autem esset sermo de similitudi-
pro'sens non refert; nam hinc solum intendi- ne illa in potcntia, sic necessaria est ad na-
mus declarare, universale, eo modo quo est, turse universalitafem, quia alias non posset
vel apprebenditur, debere intelligi ut in se intefligi natura ut communis, ut statim latius
indivisum, et numerabile, vel secundum rem, explicabimus. Quod autem illa similitudd non
sifmgatur in re ipsa separatum, vel secun- sufficiat ad rationem universalis, probatur,
dum rationem et conceptnm, si solum mente quia ex vi illius similitudinis pra^cise, sive in
abstrahatur. actu, sive in polentia sumptae, non concipitur
 SECT. 111. DE UMTATE PR&ClSIONiS RESPECTU iNATUR/E SECUNDUM SE. 211
aliquid ut unum commune multis, sed conci- abstracta est, sed etiam quatenus ex se pree-
piuntur multa ut similia inter se universale ;
scindit a differentiis individualibus ct est ,

autem ut sic, debet concipi ut unum. ltem, naturee ordine prior illis , habet unitatem
quia universale, ut universale, concipitur in- quamdam ;
quia ut sic, non est plures, sed
divisum actu, quatenus tale est, et divisibile, una tantum ; illa autem unitas, cum conve-
ctcommunicabile aptitudinc res autem prout ; niat naturee ex se, realis erit; ergo illa suffi-

a parte rei sunt similes in natura, potius sunt ciet ad rationem universalis. Circa hoc Fon-
actu divisee, et aptitudine seu fundamentali- seca, 1. 5 Metaph., c. 28, q. 3, sect. 2, 3 et i,

ter unibiles (ut sic dicam) in una natura uni- sentit, naturee universali secundum sumptee
verse conccpta. convenire unitatem quamdam, quam suis in-
15. Atque tiinc apertius confirmatur con- ferioribus non communicat, sed illi tantum ac
clusio posita. Nam universahtas ut sic dicit preecise convenit, prius quam existat, tam in
aliquam indivisionem, alioqui non esset uni- rerum natura quam in intellectu, quam uni-
versalitas, sed multitudo tantum sed illa non ; tatem dicit esse distinctam ab unitate forma-

potest esse indivisio quee conveniat rebus ut li,quia heec multiplicatur in individuis, non
in se sunt, sed solum ut substant conceptibus vero illa. Vocat autem illam unitatem preeci-
mentis ; ergo unitas, quee inde sumitur, non sionis, seu numeralem, non simpliciter et ab-
est realis sed rationis. Minordeclaratur, nam, solute, sed naturee communis, quse est condi-
ut recte dixit Aristotel., 7 Metaph., cap. 14, tio diminuens, unde etiam eam vocat quo-
etseepe alias, esse in re ipsa indivisum, et si- dammodo mistam ex formali et numerali. Et
mul esse actu divisum in plura ejusdem no- in hanc sententiam citat D. Thom., opusc.
minis et rationis, involvit repugnantiam, nam 42 de Natura generis, cap. 7 et -8, ubi signi-
si res est a parte rei indivisa, a parte rei est ficat esse naturas universales habentes
,

singularis et una numero, quod fieri non po- quamdam unitatem convenientem naturse ab-
test. Et heec repugnantia sequebatur ex posi- solute sumptee, quee non communicatur indi-
tione Platonis, quee cessat, si universale in- viduis talis naturee, nec convenit naturee per
telligatur babere indivisionem tantum secun- intellectum. Citat etiam Soncin. ;-
7 Metaph.,
dum rationem quia esse indivisum secun-
;
queest. 40, ubi ait, naturam secundum
se con-
dum rationem, et divisum secundum rem, sideratam, id nec prout est in individuis,
est,
non opponuntur inter se. Atque hoc modo nec prout est in intellectu, habere quamdam
omnes homines in ratione speciei dicuntur unitatem, et nonvideturloqui de unitate for-
unus homo, quia in conceptu hominis, ut sic, mali, quia addit, naturam non communicare
non dividuntur et ita unitas hominis, qua-
; hanc unitatem idem sen-
suis inferioribus; et
teuus universalis est, per rationem consum- tit Capreol., in 3, d. 5, q. 5, art. 3, ad argu-

matur, quia homo, ut sic, solum habet indi- menta Scoti cont. 1 concl. ubi non de omnibus ,

visionem ut subest conceptioni mentis. Quee universalibus, sed de quibusdam id affirmat

indivisio consistit in hoc quod homo, verbi ex D. Thom. loco citato, scilicet, de his quee
gratia, abstracte conceptus, non est commu- habent, non tantum logicam, sed etiam phy-
nicabilis multis hominibus seu conceptibus sicam unitatem convenientiam. Quee limi-
et
objectivis sic abstractis, licet sit communica- tatio rem et obscuriorem,
facit difficiliorem
bilis per conlractionem multis individuis. quia impossibile estreperire universalemuni-
tatem non fundatam in unitate formali, ut ex
dictis satis constat, et amplius patebit ex di-
SECTIO III.
cendis ; supposita autem formaliunitate, ea-
Utrum natura communis ex se habeat aliquam dem est ratio quantum ad omnem aliam uni-
unitatem prcecisionis extra individua, et ante tatem in quacunque natura universali quia ;

mentis operationem.
omnis talis natura potest secundum se et ab-
solute considerari, et, ut sic, eadem non re-
1 . Antequam argumentis eontrariee senten- pugnantia, indifferentia, aut indivisio in qua-
tieerespondeamus, tractanda est objectio quee libet reperitur et ideo Fonseca illam limita-
;

hic occurrit, et queedam opinio quee pene tionem non admittit, sed generaliter hanc
singularis ac nova mihi visa est. Objici itaque unitatem preecisionis tribuit omnibus naturis
potest contra preecedentem resolutionem, universalibus.
quia queelibet natura communis, verbi gratia 2. Quod si interrogcs, ubi aut quando con-
humana, non solum quatenus per intellectum veniat heee unitas tali naturec, rcspondet, na-
 ;,

2{2 DISPUTAT VI DE UNITATE FORMALI, ET UNIVERSALI.

turam existentem nunquain liabere hujus- quia mediis inferioribus potest ei oppositum
modi unitatem, quia in individuis illam non convenire.
habet, cum in illis contracta sit ; natura au- 3. Pra>cede7itis sente7iti<e refutatio. Prw-
tem non babet existentiam,nisi in individuis; dicata solitarie 7iatura; conve^mntia per se
neque etiam convenire illi tantum ut est in posterioristice C07ive7iiunt . PorpMjr.
intellectu quia illi secundum se convenit,
,
Sed nihilominus heec sententia probari mi-
prius quam ab intellectu aliquid babere in- bi non potest, nam (ut omittam esse pla-
tclligatur; neque convenire illi per solam de- ne contrariam D. Thom., lib. de Ent. et
nominatronem extrinsecam, sed per veram essent., c. 4, etCajet., ibi, et aliis auctoribus
negationeni, seu indivisionem convenientem citatis, et referendis infra, concl. 4) non satis
ipsi itaturse secundum se. Et boc ipsum sen- intelligo, cpialis possit esse unitas quee con-
tit Soncin. supra, qui propterea dicit, hanc vcniat naturee ante intellectum, et tamen
unitatem non esse actualem, sed potentia- nunquam possitilii convenireininferioribus,
lem; et uterque illam cxplicat per hanc con- seu in singularibus exislenti ; nam, si illa

ditionalem , quia natura existeret sine

, si unitas convenit naturee ante intellectum , ergo
contractione ad individua, banc unitatemba- est unitas realis ergo potest realiter ipsi na-
;

beret. Quod si rursus objicias, quia, si heec turee aliquando convenire ergo necesse est
;

unitas per se convenit naturee absolute sum- ut possit illi convenire in individuis, vel in
pta?, erit inseparabilis ab ipsa, nam, quod aliquo inclividuo ; nihil enim convenit reali-
per se alicui convenit semper convenit, ne-
, ter naturee omnino, nisi quod potest illi con-
que oppositum ejus potest ei convenire sed ; venire ut existenti in aliquo individuo. Quod
in individuis non habet natura eam unitatem, enim aiunt, hanc unitatem convenire reali-
sed potius oppositam multitudinem ergo ; ter naturee secundum esse essentiee, non se-
non potest ifla unitas per se convenire tali cundum esse existentiee, non videtur posse
naturai. Respondent, dupliciter sumi posse intelligi ;
quia, ut supra dixi tractando decon-
illud per se, seu secundum se : primo ut signi- ceptu entis, et infra iterum dicam, tractando
ficet necessafiam connexionemprsedicati cum de essentia et existentia creaturarum, esse
subjecto tanquam de essentia ejus existentis, essentiee non potest concipi ut reale, nisi sal-
aut ab illo intrinsece manantis quomodo ; tem aptitudine includat ordinem ad existen-
sumpsit Aristoteles, cum duos modos per se tiam ergo, si heec unicas non potest conve-
;

numeravit, 1 Posterior., cap. 4; ethocmodo nire essentiee ut existenti, neque convenitilli

recte probat argumentum, preedictani unita- ut aptee ad existendum quia, sicut non exi- ;

tem non convenire per se naturee universali stit nisi ut individua, ita neque est apta ad

alio modo sumitur per se pro eo quod est ab~ existendum nisiut individua ergo nullo mo- ;

solute seu solitarie, et hoc modo clicitur con-
venire beec unitas naturee secundum se, seu
per se sumptae; quia absolute consiclerata illa
natura, ac solitarie, id est, quatenus non ha-
bet adjunctas differentias contrahentes, seu
individuantes, statim habet illam unitatem.
Xequc enim necesse est ut quidquid conve-
,
nit naturee hoc posteriori modo secundum sc
do illi realiter convenit. Et confirmatur, quia
nullum preedicatum nec positivum, nec nega-
tivumconvenit natnree secundum se, et soli-
tarie sumptee, nisi aut per se posterioristice
illi conveniat, aut possit individuis convenire;
sed heec unitas non convenitper se dicto mo-
do naturee secundum se sumptee, ut ipsi fa-
tentur neque etiam potest illi convenire ra-
;

suinptee, conveniat etiam per se priori modo, tione individuorum, quia potius illi ut sic re-
id est, ab intrinseco, et nccessario multa ; pugnat imo, hoc ipso quod in individuis su-
;

enim prcedicata, preesertirn ncgativa, possunt mitur, jam non per sc et soliteirie considera-
iili sic sumptee contingenter convenire, ut tnr ergo nullo modo convenit per se primo.
;

7ion existere, non generari, nec coirumpi, non
esse album, nigritm, aut similia ornnia, quee
non conveniunt naturee communi nisi rationc
individuorum. Sicigitur hccc unitas prcccisio-
nis, queein negationc seu privatione consistit,
convenit naturee secundum se et absohde
consideratee, quia ut sic non convcniunt illi
Major constat ex Porphyr., cap. de Commun.;
D. Thoma, Cajet. et aliis, in locis citatis. Et
inductione patet in preedicatis etiam negati-
vis (nam de positivis nulla est dubitandi ra-
tio),quia, non esse album, aut nigrum, etc, in
tantum conveniunt homini ut sic, in quantum
eilicui individuo hominis convenire possunt ;

difTerentise quibus contrahitur et dividitur ;

imo ipsum non existere, quamvis nonpos-
et
non tamen per se et necessario convenit sit convenire homini ratione alicujus indivi-
 ;

DE UNITATE PR/EClSIONIS RESPECTU NATUR/E SECUNDUM SE.

SECT. 111. 213
dui existentis, convenit tamen illi quatenus viduis, sed tantum perintellectum; ergo non
vel aliquod, vel omnia individua humanae na- potest habere unitalem aliquam secundum
turse non existunt. Ratio est, quia haec prae- se, quam non habet in individuis, nisi tan-

dicata suntcontingentia, et ideo non conve- tum perintellectum. Antecedenssaepe estpro-

niunt speciei, nisi ratione individuorum. batum; consequenlia probatur primo, quia
A. Objectioni respondelur , Quod si quis unum reale consequitur ens ; ergo si natura
objiciat quaedam esse praedicata negativa, secundumse non habet entitatem distinctam
quae conveniunt naturse communi secundum ab entitate individuorum, neque unitatem
se, et tamen non conveniunt individuis, ut realem habere potest distinctam ab unitate
videntur esse haec, non generari, non corrumpi individuorum ergo nullam unitatem ex se
;

(repugnat enim naturam universalem abso- habere potest, quam non habet in individuis,
lute sumptam generari, vel creari, aut etiam sed omnis alia est per intellectum. Secundo
cxistere), dicendum est esse sophisticam probatur eadem consequentia ex ipsis termi-
aequivocationem multiplex enim potest esse
;
nis quibus alia opinio utitur; vocat enim hanc
sensus illarum negationum.Primus est, quod unitatem prcecisionis ; si ergo praecisio non
natura abstracta nec generari, nec corriunpi, est in re, neque convenit naturae secundum
nec esse potest, et hoc modo sunt verae illae se, sedper intellectum tantum, neque eliam
negationes; tamen si recte intelligantur, non unitas convenire potest naturae secundum se,
dicuntur de natura secundum se et absolute secludendo intellectum. Itno, si quis recte
sumpta, sed ut habente quemdam statum, consideret, hoc ipso quod dicitur secundum se
quem solum per intellectum habere potest in sensu superius declarato, involvitur ope-
realiter enim nulla est natura sic abstracta et ratio intellectus, quia natura non prsescindi-
solitaria, sed per inlellectum consideratur, tur aut separalur ab omnibus differentiis in-
etilli,ut sic consideratae, attribuitur talis ne- dividualibus, nisi opere intellectus. Unde,
gatio. Quare mirum non est quod in indivi- quicquid convenit naturae secundum se sum-
duis illinon conveniat, quia per existentiam ptoe proprie et peculiariter ratione illius con-
in individuis destruitur ille status, ratione cu- ditionis seu status, qui explicatur per illam
jus convenit naturee talis negatio. Unde, si particulam secundum se, in sensu praedicto,
illa unitas praecisionis cum his negationibus convenit illi per intellectum ; hujusmodi au-
comparanda est, hinc potius colligitur non tem est preedicta unitas, ut ostensum est.

convenire naturae, nisi ut subest operationi VendicaUir a calumnia.

6. Et hinc obiter
intellectus abstrahentis et praescindentis il- intelligitur nullam aequivocationem committi
lam. Aliussensus illarum negationumestquod a D. Thoma, Cajetano et aliis (ut putavit
natura communis absolute non generatur, Fonseca), quando dicunt, quicquid convenit
neque corrumpitur, et hoc potest intelligi, naturae secuudum se aut per se , convenire
vel quod non generatur ullo modo, et sic est illi in individuis existenti, quia quicquid per
falsum, nam
saltem secundario generatur et se alicui convenit ,semper convenit nam ;

Vel quod non generatur

existit in individuis. utrobique, per se, sumunt eodem modo, sci-
perse primo, sed ratione individuorum, et licet posterioristice
,
ut revera sumendum ,

hoc est verum ; tamen hoc etiam dici potest est. Et similiter, quando iidem auctores dis-
de natura existente in individuis, sicut Ari- tinguunt, tripliciter aliquid convenire naturae,
stoteles dicit secundas substantias existere scilicet, velutin individuis existenti, velutin
in primis, et ratione illarum, et consequen- intellectu, velsecundum se, eodem sensu su-
ternon per se primo. Unde hsec negatio in munt illud, secundum se, scilicet, pro eo quod
hoc sensu sumpta non convenit naturse con- per se et ab intrinseco convenit natime, et
tingenter, sed per se ac necessario ; sicut e non ratione alicujus status contractionis, aut
contrario fieri et esse per se primo convenit enim
praecisionis seu abstractionis. Supponit
individuis, convenire debet. Nulla
si alicui (idquod verum esse ostendimus) nihil posse
ergo praedicatacontingentia, etiam negativa, naturae proxime et immediate, quatenus talis
conveniunt communibus naturis, nisi vel ra- natura convenire, nisi etiam per se con-
est,
tione individuorum, vel in ipsis individuis, veniat atque e contrario quidquid contin-
;

vel ratione status quemin intellectu habent. genter convenit naturae communi, convenire
5. Tandem argumentor in hunc modum iUi ratione status individuationis ,
quem ha-
contra dictam sententiam, quia natura com- bet in re , aut separationis quam habet
munis non distinguitur ex natura rei ab indi- per intellectum. Unde, ut apertius tollatur
 , ;;

214 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALl, ET UNIVERSALL

wquivoeatio, onme prcedicatum, quod dicitur nisi Neque humanitas
quee sunt possibiles.
immediate dicam) de natura communi,
(ut sie possibilishabet aliam essentiam, nisi quam
id est, non ratione individuorum, potest dici habet dum existit ergo si humanitas ut sic,
;

eonvenire illi seeundum se tamen hoc pra?- ;
dieatum potest esse duplex unum conve-
niens natura?, ut preecise habenti talemratio-
nem formalem, ut esse animal rationale, et
eonsequenter esse risibile, admirativum, etc.;
et hujusniodi preedieata dicuntur propriissime
convenhe naturee secundum se et per se, id
est, ex hoc preecise quod talis natura est. Et
hoc modo sermo D. Thomce et aliorum de
est
natura secundum se, quando lllam distin-
guunt a duplici statu ejus, scilicet, in indivi-
duis vel intellectu, et ideo recte concludunt,
quando actu existit, non distinguitur ex na-
: tura rei ab hac et illa humanitate, neque
ctiam humanitas ut possibilis distinguitur ex
natura rei ab hac et illa humanitate possibili.
Imo, si proprie loquamur, bumanitas non est
possibilis, nisi in quantum heec et aliee indi-
viduse humanitates possibiles sunt, sicut ne-
que existit humanitas, nisi in quantum indi-
vidua humanitas existit. Consequentia vero
probatur eadem ratione et proportione, quia
humanitas possibilis non est aliud ab hac el
illa humanitate secundum rem, et secluso in-

quicquid hoc modo convenit naturae secun-
dum se, convenire illi, ubicumque et quomo-
documque existit. Alia vero praedicata dici
possunt convenire naturse secundum se id
est, in communi sumpta?, non tamen ratione
ipsius naturaa, sed ratione illius preecisionis
tellectu; ergo non possunt illi convenire uni-
tates repugnantes. Et confirmatur; nam, si
hsec unitas convenit naturee ante intellectum,
, cui, queeso, naturse convenit? an singulari ?
et hoc non, ut per se notum est, et ipsi fa-
tentur aut communi quatenus communis est ?
;

et separationis, quam circumscribit par- illa et hoc non, quia nulla est talis natura, etiam
ticula secundum se. Et talis consideratio na- possibilis, ablata operatione^intellectus aut ;

turee coincidit cum statu quem natura habet naturee ut natura est, nihil aliud adjungendo
per intellectum, et illa preedicata similiter etiam per intellectum? et hoc etiam non,
coincidunt cum conveniunt illi
attributis quse quia utsic solum habet natura unitatem for-
naturee ratione illius status alioqui oporte- ; malem, quee communicatur individuis, et in
ret, quartam considerationem naturee adhi- eis multiplicatur : ergo, secluso intellectu,
bere preeter triplicem nuper expositam, quod nullum esse potest adeequatum subjectum et
inauditum est. Cum ergo illa unitas dicatur fundamentum talis imitatis.
convenire naturee secundum se, non tamen 8. Fundamenktm oppositce sententice ever-
hoc ipso quod natura talis est, sed hoc pree- titur. Ad difficultatem ergo respondetur
cise quod secundum se sumitur, vel conside- negando quod in ea assumitur, scilicet, na-
ratur, plane convincitur eam unitatem non turam humanam, verbi gratia, habere ex se
convenire naturae, nisi secundum statum quem unitatem aliquam distinctam ab unitate for-
in intellectu habet. mah. Procedit autem illa objectio ex falso
7. Tertio, probatur et declaratur amplius principio, nimirum, quod natura specifica ex
eadem consequentia principalis argumenti se preescindat ab individuis aliqua prsecisione
quia natura actu existens non distinguitur ex reali, seu qua; ex natura rei illi conveniat
natura rei ab individuo, et ideo ut sic non cum revera non proescindat, nisi per intellec-
potest habere unitatem realem repugnantem tum abstrahentem, ct concipientem naturam
individuationi,quahs esset unitas communis; communem absque individuis, cujus quidem
sed natura etiam communis sumpta ut possi- praecisionis est in natura ipsa fundamentum
bilis, vel secundum esse essentice, non distin- sed hoc non est aliudab unitate formali, qiue
guitur cx natura rei ab individuis sumptis in individuis multiplicatur, et estin eis per
etiam in csse possibili, seu secundum csse identitatem. Aliud ctiam falsum videtur in
essentioi individuee ; crgo eadcm ratione non ea objectione supponi, scilicet, naturam spe-
potest convcnire tali naturse secundum se ct cificam, verbi gratia, esse ordine naturee prio-
ante intellectuiu aliqua unitas repugnans uni- remindividuis, etut sichabere unitatem illam
tati individuali, qualis esset illa unitas pree- pro3cisionis, seu numcralem communem ;

cisionis seu numerica communis. Major con- nam, si sit sermo dc prioritate reali, id est,
stat ex dictis, et ab aliis non negatur. Minor fundata in aliqua rcali causalitate, seu habi-
probatur facile, quia eadem est proportio rc- tudine, vcl ordine reali, id non est verum,
rum possibilium inter se, qiue cst existentium tum quia, ubi non est distinctio ex natura rei,

inter se, quia non alite res existunt aulfiunt, non potest esse realis ordo vel causalitas.
 ;

SECT. III. DE UNITATE PR/EClSIuNlS RESPECTU NATUR.-E SECUNDUM SE. 2*o

Tum etiam quia ueque in ratione existendi, ChristiDomini facies, propterea quod pluri-
ueque in esse essentiee, potest intelligi talis ribus imaginibus repreesentetur sicut er-o ;

prioritas. Primum patet, quia, si aliquis est conceptus plures non dant naturse universali
ordo, potius natura specifica existit, quia ali- pluralitatem, ita neque unus conceptus dat
quod ejus individuum existit, sicut Aristote- unitatsm sed supponit illam ergo heec uni-
, ;

de primis et secundis substantiis.

les dixit tas, de qua loquimur, non fit per rationem,
Secundum patet, quia esse essentise prseci- sed convenit naturse ex se, quatenus objici-
sum ab existeutia, niliil aliud est quam enti- bilis est pluribus similibus conceptibus.
tas rei in esse possibili, ut infra ostendetur Responderi potest, solum probari, na-
10.
probavimus autem, etiam hoc modo univer- turoe secundum se convenire unitatem forma-
salia esse possibilia ratione singulariimi pos- lem, eamque supponi conceptioni mentis, et
sibilium. Quod si esse essentioe sumatur pro ratione illius naturam humanam, verbi gratia,
preedicatis quiclditativis preecise sumptis, et posse habere rationem unius objecti respectu
abstractis a difterentiis individuantibus, hu- conceptus abstrahentis. et preescindentis il-
jusmodi esse essentiee involvit operationem lum, et quia iUa non multiplicatur, etiamsi
rationis concipientis communem rationem, in formales conceptus ejusdem naturse multi-
qua individua conveniunt, abstractam a pro- plicentur ideo simpliciter non multiphcari
,

priis eorum differentiis.

vero essentia com- Si numero hujusmodi universale, ut universale
munis hoc modo sumpta dicatur prior na- est. Sed contra, quia sola unitas formalis non
tura, non propria et reali prioritate, sed suflicit ad constituendum hoc numero univer-
illa qua; dicitur esse subsistendi cousequen- sale, nisi aliquid aliud addatur, quia talis
tia, illa potius est prioritas rationis involvit ; unitas communis etmul-
est rebusindividuis,
enim conceptum mentis abstrahentem ratio- tiplicabilis in illis ergo prseter unitatem for-
;

nem communem a singularibus unde esse ; malem necessaria est alia unitas, a qua na-
hoc modo prius, nihil aliud est quam esse tura communis ut sic dicatur una numero
universalius. Ex hac autem prioritate uon inratione universalis; nihilenimpotestunum
potest colligi aliqua unitas numeralis quee numero denominari, nisi ab unitate, qusesub
conveniat naturce secundum se ante indi- ea ratione numerica sit, et de hac procecht
vidua et aute omnem intellectum
, nulla ; argumentum. Ut, verbigratia, natura humana
ergo est talis unitas, nisi tantum per ratio- una numero species non potest ergo
dicitur ;

nem et conceptum mentis, ut in conclusione habere illam unitatem a sua unitate formali
diximus. ut sic, quia Petrus habet similem unitatem
9. Sed contra dicta objici potest, quia na- formalem, et non est talis species; ergo est
tura universalis ut sic non potest dici una alia unitas naturee humanee incommunicabi-
numero in ratkme universalis per extrinse- lis individuis, a qua denominatur una spe-
cam denominationem a conceptu formali cies. Vel ergo habet ilJam unitatem a con-
mentis, scilicet, quia per unum conceptum ceptu mentis, et ita multiplicabitur hsec uni-
numero repreesentatur ergo oportet ut dica- ;
tas, multiplicato conceptu, ut argumentum
tur una numero in ratione universahs ab ali- factum contendit, vel non fit per conceptum,
qua alia unitate, quee in natura ipsa preece- et sic conveniet naturee ex se, ut opposita
dit, etper illum conceptum repra?sentatur ; opinio dicebat. Respondctur, declarandoam-
ergo talis unitas convenit naturee ex sc, et plius responsionem datam, verum quiJem
non per intellectum. Primum antecedens pa- esse unitatem formalem non sufBcere ad uni-
tet primo, quiapotius conceptus habetunita- tatem universalitatis, seu ut natura dicatur
tem ab objecto, quam e converso ergo non ; unum numero universale, sed necessariam
ideo objectum estunum, quia conceptus est esse prcecisionem mentis, ratione cujus con-
unus, sed e contrario. Secundo, quia alias veniat naturse sic abstracta? unitas incommu-
eadem natura, adiversis hominibus distinctis nicabilis individuis, quee consistit in indivi-
conceptibus repraesentata, essetpluranumero sione, seu incommunicabilitate ad plures na-
universalia, nam multiplicata forma dante turas sic abstractas et communes, cum apti-
unitatem, multiplicabitur untias. Consequens tudiue ut communicetur pluribus naturis con-
autem est plane falsum
non enim dicemus ; tractisseu individuis heec autem negatio seu
;

esse plures numero species humanas, prop- incommunicabilitas non multiplicatur in na-
terea quod humana natura pluribus concepti- tura, etiamsi conceptus formales numero
bus reprsesentetur ; sicut uon suut plures multiplicentur, et ideo necesse non est ut
XXV. 19
216 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UNIVERSALI.
propter plures conccptus formales numero tiplicatur, quia omnes versantur circa eam-
distinctos dicatur natura concepta esse plura dem naturam, e.amque prcescinduntsecundum
universalia numero distincta. eamdem unitatem formalem.
i l . Ad
objectionem ergo in forma respon-
cletur, negando primum antecedens in sensn SECTIO IV.

jam esposito. Ad primam probationern res- Quid sit in natura universali aptitudo ut sit in
pondetur, ad unitatem conceptus formalis, multis.
satis esse ut ex parte objecti supponatur uni-
tas fundamentalis conceptus objectivi, qua3 1. Ralio clubitandi satis constat ex diclis
consistit in shnilitudine seu convenientia pln- duabus sectionibus prcecedentibus et prseci-
rium singularium in unitate formali; nam pue ex argumentis in sectione 2 propositis ;

hoc satis est ut intellectus sua vi ct efficacia ad illa enim clarius solvenda hcec dubitatio
inteUigendi possit abstrahere conceptum ob- proposita est.

jectivum communem unde quoad hanc prre-

; 2. Aptitttdo essendi in multis nihil est in
cisionem talis objecti communis et universa- natura, ut a parte existit. Dico ergc primo:
lis, intellectus non supponit objectum suum, aptitudo naturse communis ut sit in multis
sed seu potius confert illi statum illum
facit, non estaliquid conveniens ipsi naturte, prout
prrecisionisper extrinsecam denominationem, a parte rei Hcec conclusio receptissi-
existit.

Ad secundam probationem respondetur, for- ma est, ut videtur evidens, prsesertim si sup-

mam, a qua proprie natura denominatur sic ponamus, quod ssepe dictum est, universale
ima, non esse ipsum conceptum mentis, sed non distingui ex natura rei a singularibus
esse negationem incommunicabilitatis ad plu- seu inferioribus. Probatur ergo, quia a parle
res naturas sic communes, quae negatio fun- rei nihil est, nisi singulare et individnum, et
datur in abstractione mentis eadem autem
; in ipsis singularibus nihil est ab eis ex natura
est talis negatio, sive haec abstractio fiatper rei distinctum; ergo in natura, prout a parte
unum , sive per varios conceptus formales rei existit, non potest esse aptitudo ulla ad
numero distinctos. essendum in multis. Patet consequentia, quia
12. Aliter etiam dici posset quod, licet in in re individua ut sic non est talis aptitudo,
abstracto multiplicentnr intentiones universa- seu non repugnantia, sed potius repugnantia
litatis ex multiplicatione conceptuum forma- opposita natura autem, prout existit in rerum
;

lium circa eamdem naturam (quomodo dicere natura, individuaest, prorsusindistincta in re

solent dialectici, distinctam numero relatio- ab ipsis individuis. Dicunt aliqui, licet in na-
nem rationis speciei insurgere in natura hu- tura existente non sit potentia proxima, ut

mana per distinctam comparationem ejus ad sit in multis, quia ut sic est contracta etdeter-
individua factam a Petro et Paulo, vel ab eo- minata ad unum^esse tamen aptitudinern re-
dem diversis temporibus), nihilominus tamen motam, quia quantum est exse,si conlractio
universale in concreto simpliciter non multi- auferatur, potest communicari multis, sicut
plicatur, quia id quod substat tali intentioni materia prima existens sub unaforma, etsub
universalitatis, formaliter .non multiplicatur, dispositionibus illi accommodatis, non est
sed sumitur ut habens eamdem omnino for- proxime apta ad alias formaSj retinei tamen
malem unitatem cum eadem praecisione. Si- suam aptitudinem remotam ad illas. Sed
cut quamvis plures albedincs numero dis-
, exemplum non est ad rem, quia materia ct
tinctae inhserero possent eidem homini non , aptitudo ejus substantialis ad formanij est una
diceretur plura alba, sed unum ; et paries, numero et singularis entitas distincta realiter
quamvis in rationc visi constituatur, seu de- a forma, et dispositionibus quas nunc habet,
nominetur a visione, quae est in oculo, non quoe potest hanc formam amittere, et aliam
denominatur plura visa, sed unum, quamvis recipere, etideo rcirumnon est quod materia
pluribns visionibus simul vidcatur ; nam in cxistens subuna forma retineat aptitudinem
hujusmodi concretis unitas sumitur ex suppo- radicalemad recipiendas cilias. At vero na-
sito seu subjecto, seu quod se habet ad mo- tura communis ut contractaadhocindividuum
dum subjecti. In proesenti autcm, natura quge non est aliquid ex natura rei distinctum ab
denominaturunivcrsalis, se habet ad modum ipso, vel a differentia contrahcnte ; nec fieri
subjecti respeciu intentionis universalitatis, polest ut natura humana, verbi gratia, exis-
et ideo, quamvis fornice seu conceptus deno- tens in Pctro eadem secundum rem amittat
minantes multiplicenlur, universale non mul- individualioncm, quam habet in Pctro, et ac-
 SEGT. IV. APTITUDO ESSEMl 1N MULTIS QUID SlT, ETC. 217
quirat aliam, et ideo ut iu re existit, uec de illis, non per modum partis, sed
per mo-
proxirnam, ucque remotam babitudinem ha- dum totius, quia pars non prsedicatur de toto,
bet ad existendum in multis, nec simul, nec necesse est ut, quatenus de illis prsedicantur,
suecessive. sint in illis per identitatem, quia nihil magis

3. Unde argumentor secundo, quia omnis identificaturcum unaquaquere, quam essen-

natura comtnunis, utin re exislit in unoquo- tia ejus.De proprio vero et accidente heesilare
que individuo, ita est determinata ad illud, ut quis potest, quia heec non videntur esse in
non possit eadem secundum rem adaliud de- suis inferioribus per identitatem, sed per in-
terminari ergo in nullo individuo est inde-
; formationem. Sed nos de prioribus universa-
terminata ad plura individua; opponuntur libus preecipue loquimur; nam propriissima
enim contradictorie seu privative, esse deter- unitas naturee universalis est respectu infe-
minatam ad hoc, et esse indetermiuatam ad riorum, quee sub illa essentialiter continen-
plura; ergo in nullo individuo babet realem tur. Tamen etiam in proprio el accidente, ut
aptitudinem ad essendum in multis, quia heec universalia sunt, verum liabet propositio as-
aptitudo esse non potest sine inditferentia ;
sumpta. Nam proprium et accidens non ha-
ergo absolute, prout ra rerum natura existit, bent rationem universalis , ut sunt formee
non habet illam aptitudinem, quia non exis- queedam pbysicee informantes subjccta sua,
tit, nisi preedicto modo determinata in indivi- tum quia sub hac ratione. considerantur iu
duis. Dices, non repugnare esse de se indif- abstracto, quomodo non preedicantur de suis
ferentem, determinatam autem per differeu- subjectis.Tum etiam quia etiam hoc modo
tiam individualem utrumque ergo poterit
: nullum dalur in re ipsa proprium vel acci-
hahere natura in individuis existens. Respon- dens, quod de se universale sit ad pluiasub
detur, quidquid sit de vero sensu illius as- jecta informanda. Et quamvis secundum
,

sumptee propositionis; Natura est de se in- communem ralionem alicujus proprii vel ac-
diferens, de quo slatim dicam, tamen ex illa cidentis, verbi gratia, albedinis, vel risibili-
solum colligitur naturam non habere deter- tatis, possit aliquo modo dici forma universa r
minationem sine differentia iiidividuali, quod lis respectu talium subjectorum, tamen hoc
licet ita sit, nihilominus, postquam naturee ipsum non convenit huic formee, nisi quatc-
adjungitur talis differentia individualis, non nus communis ratio njus per identitatemexi-
potest natura sic contracta manere actu in- slit in singulis formis iudividuis informanti-
differens. Sed ad summum dici potest quod, bus Et hoc modo talis aptitudo
talia subjecta.
si non haberet illam contractionem, esset in- essendiin multis reducituradmodum esseudi
differens; quia tamen de facto nunquam est in inferioribus per identitatem. Proprie vero
sine tali contractione, ideo de facto nunquam lieec dicuntur universalia, quatenus in con-

existit indifferens, neque cum aptitudine ut creto sumpta, apta sunt preedicari de subjec-
sit indifferens. etiam sunt in illis per identita-
tis suis, et sic

4. Tertio id declaratur, quia natura uni- tem, non ratione formee accidentalis, sed ra-
versalis non existit in multis, nisi per identi- tione suppositi. In tantum enim unum de
tatem cum singuiis eorum ; sed talis natura multisetde siugulisverepreedicatur, in quan-
identificata uni individuo non potest eadem tum est idem cum illis; nam propositio affir-
secundum rem et secundum existentiam rea- mans hoc esse illud, ut verasit,requiritiden-
lem identificari aliis ; ergo talis natura, ut in titatem aliqnam inter preedicatum et sub-
re ipsa individuis communicatur, et in eis jectum, quia necesse est ut pro eodem sup-
existit, uon potest habere aptitudinem realem ponant, et quod vel explicite vel implicile
essendi in multis. Major certa est ex supra idem significent. Sic igitur verum est, omne
dictis, in quibus ostendimus universale non universale esse in suis inferioribus per iden-
distingui a singularibus ex natura rei. Imo ad titatem, quee erat major propositio assumpta.
efficaciam preedictee rationis sufficit identitas Minor vero satis probata est in preecedente
realis; nam ralione ipsius identitatis non po- ratione, et fere ex terminis patet, quia na-
test genus jamcontraclum ad unam speciem, tura specifica, verbi gratia, prout in re exis-
idera secunduni rem et existentiam realem tit, ita identificatur cum unoquoque indivi-
contrabi ad aliam. In genere igitur, specie et duo, in quo est, ut quatenus in iJlo est, non
differenliaessentiali evidens est major propo- possit amittere identitatem cum illo, et con-
sitio sumpta, quia, cum heec sint essentialia sequenter neque possit ut sic habere identila-

suis inferioribus, et essentialiter preedicentur tem realem cum aliis; repugnat ergo tali na-
218 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALJ, ET UNIVERSALI.
turae ut in re habeat aptitudinem ad essen- in singulis et inomnibus individuis, et sic
dum in multis per identitatem ; ergo,, cum idem dicendum de ipsa natura propter
erit
actus essendi in multis naturae universalis sit eamdem rationera, et quia non est majus in-
per identitatem, aptitudo realis ad talem ae- conveniens , hoc admittere in natura ipsa
tuin repugnat reperiri in natura a parte rei quam in illa aptitudine. Quod autem utrum-
existente. que absurdissimum sit, patet tum quia hoc
:

o. Tertia ratio adjungi potest, quia si hajc multo majus est quam ponere unum accidens
aptitudo est in natura existente, ergo ipsa numero simul in diversis subjectis ; tum etiam
etiam aptitudo in re exislitergo ipsa etiam
; quia terminis involvitur repugnantia, cum
aplitndo estsingularis et individua, nam quic- dicitur eamdem numero naturam contrabi ad
quid in re existit, singulare ac individuum plura individua ;
quia, si est eadem numero,
est ; ergo talis aptitudc erit in aliqua natwa ergo una numero et individua ; ergo incom-
individua ; non euim potest esse per se sepa- municabilis multis individuis. Rursus sequi-
rata , sed in natura, cum sit proprietas et tur, in unoquoque individuo esse aliqnam in-
aptiludo ejus; cum autem sit realiter exi- trinsecam realem aptitudinem ad differen-
stens et individua, necesse est ut natura sit in tiam individualem alterius individui ; hoc
realiter existente et individua, et consequen- autemimpossibileest, quia adid,quod omnino
ter cum non sit major ratio de una natura
, repugnat, non potestesse realis aptitudo; sed
individua quam de aliis, erit talis aptitudo iu omnino repugnat ut aliquid quod in me es-
omnibus ac singulis individuis naturis. Hinc sentialiter et realiter est, contrahatur, et indi-
autem multa absurda sequuntur. Primum, vicluetur per differentiam individualem alte-
tol esse naturas humanas universales quot rius hominis ; ergo non potest ad hoc esse
sunt naturee in singulis individuis contracta3_, in me realis aptitudo.
quia unaqua?que earnm est in se una habens 6. Aptitudo ad existendim in multis, non
suam propriam realem aptitudinem essen-
et convenit naturce communi*secu,ndum se ante
di in multis , distinctam ab aptitudine alte- intelkctum.
Dico secundo aptitudo ad :

rius. Neque enim fingi potest quod oadem ,

existendum in multis non est aliqua proprie-
numero aptitudo ad essendum in multis sit tas realis conveniens naturse communi secun-
in omnibus naturis individuis. Alioqui clicen- dum se ante operationem intellectus. Hajc
dum eliam esset eamdem numero naturam , assertio probari potest eisdem fere rationi-
esse contractam ad singula individua, quo bus, quibus paulo antea ostendimuSj naturam
nibil potest esse absurdius. Sequela palet, sccundum se non habere unitatem pra?cisio-
quia aptitudo non est nisi in natura; imo nec nis, nisi per intellectum hsec enim duo sese ;

iingi polest res dislincla a natura; ergo, si consequuntur. Nam, si natura ut actu exi-
aptitudo esl una numero in omnibus, natura stens non est realiter apta esse in multis, ideo
etiam una numero in omnibus. Item, vel
erit cst quia non existit, nisi contracta et determi-
illa aplitudo dicitur una numero quasi collec- nata ad hoc vel illud individuum ; ergo talis

tivc ita ut non sit tota in singulis naturis,

, aptitudo ad essendum in pluribus non potcst
sed iu unaquaque sitaliquid illius aptitudinis, convenire, nisi naturoe ut proecisee ab omni
et ex omnibus resultet una aptitudo ad plura contractione; ergo, si natura non habet hanc
individua, et hoc exlra propositum est. Quia prcecisionem ex se, sed per intellectum, ne-
juxta illam explicationem in unaquaque na- quc etiam polerit secundum se habere hanc
tura individua tantum est aptitudo essendi in aptitudinem ante omnem intellectum. Secun-
se ipsa, et nulla liabet aptitudinem essendi in do, quia si hsec aptitudo convenit nalurse se-
multis. Quod scrmo de .",ollectione, sicut
si sit cundum sc anle omnem intellectum, aut con-
tola collectio aptitudinum consideratur per venit naturee existcnti, aut non existenti ;

modum unius ita eliam considerari potest

, non quidem uaturae existenli , ut osten-
lola collectio naturarum illa vero, ut sic, id
; sum est, quia non existit nisi effecta indi-
est, ut una collective,non est in multis, quia vidua per identitatem ; neque etiam conve-
tuta collectio non est in singulis naturis indi- nire potest nalurae non existenti, quia, ut na-
viduis, sed in aggregato omnium ha^c ergo ;
lura non exir,tens possit concipi, ut habens
unitas collectionis impertinens est ad ratio- hanc aptitudinem , debet saltem concipi ut
nem universalis, quod ita debct esse in mul- possibilis,
quia posse esse in multis intrin-
li ut totum sit in singulis eorum. Vel illa
.,
sece includit et supponit posse esse; osten-
aptitudo est in se una siinpliciler, el est tota sum est autem naturam ut possibilem tam
 SECT. IV. APTITUDO ESSENDl IN MULTIS QUID SIT, ETC. 219
esse individuam quam naturam ut existen- illanon esse una numero simpliciter, sed
tem ; non ergo magis potest esse in natura secundum quid, scilicet, unitate numerica
ut possibili, quam ut existente. communi, jam ostensum est talem unitatem
7. Tertio : nam inquiro quid sit haec apti- nullam intelligi posse, nisi per rationem.De-
tudo. Respondent esse modum quemdam po- nique vel illa aptitudo intrinsece consequitur
sitivum convenientem naturse secundum se, unitatem formalem. naturae specificee , vel ab
iu quo fundatur non repugnantia naturee ut , extrinseco ei advenit. Si primum dicatur, se-
sit in multis ; euin tamen modum non esse quitur non magis esse posse ttnam numero,
actualem, sed potentialem, id est, esse taiem quam sit ipsa unitas formalis, quam ostendi-
ut non possit convenire naturae actu existenti, mus non esse unam numero, cum sit mulli-
sed tautum in potenlia, seu objective existen- plicabilis numero. Sequitur etiam aptitudi-
ti. Quo etiam fit ut talis modus non sit om- nem illam reperiri, ubicunque unitas forma-
nino inseparabilis a natura, sed potius sepa- lis reperitur, quod est falsum; alioqui reperi-
rabiliSj quia natura actu existens non liabet returin individuis. Sivero dicatur secundum,
talem aptitudinem, neque talem essendi mo- assignandum erit, unde, vel ex quo princi-
dum. Sicut (inquiunt) modus essendi, quem pio seu causa accidat heec aptitudo naturae
habet res in suis causis, modus
realis est, con- habenti talem rationem formalem declaran- ;

veniensrebus, quandiu non existunt, qui de- dum subinde erit in quo statu vel sub qua
sinit illis convenire, quamprimum producun- conditione, quee se teneat ex parte ipsius na-
lur, quia jam non iu causis, sed extra causas turae, et non ex parte intellectus, fingenda aut
esse dicuntur. Sed ha3c mihi non probantur : coucipienda sit illa natura, quae est veluti
non enim satis concipio modum realem et adaequatum subjectum illius aptitudinis, el
positivum, et quod impossibile sit illum exi- planeintelligeturneutrum horumposse decla-
stere in rerum natura. Nam , eo modo quo rari,nisi in ordinead abstractionem et separa-
aliquid positivum reale dicitur, clauditur sub tionem, quae mente fit, quia hac seclusa, nulla
latitudine enlis realis ; ens autem reale non est natura communis ex natura rei distincta
est , nisi in ordine ad actum essendi; ergo, ab individuis, sive in statu actualis existen-
cuiomnino repugnat actus essendi, non potest tiae, sive iu statu potentiali, aut in esse essen-
sub latitudine entis realis comprehendi ergo ; tiae seu possibili, ut saepe declaratum est.

nec potest esse res, nec modus realis posilivus. 9. Modus essendi in causa an sit in effectu
Quod si non est modus realis, erit modus ra- aliquid reale. Exemplum autem illud de
consequenter non conveniet naturee
tionis, et modo potentiali, quem dicitur res habere in
anle intellectum. Praeterea hic etiam urget causa antequam existat, nihil juvat praedictam
argumentum supra factura, quod preedicata senteutiam. Primo, quia modus ille quatenus
contingentia non conveniunt naturae secun- realis dicitur, vel existimatur, est aliquando
dum se, sed ralione alicujus additi, statusve, iu rerum natura, scilicet, quandiu res in
quem in re habet, aut intellectu ; si ergo heee causa esse dicitur. Deinde, quia etiam ille
aptitudo illi ex se convenit, et non ralione modus, vel non desinit esse, quando res pro-
alicujus status, conveniet etiam illi per se, et ducitur exlra causas suas, vel qua ex parte
non contingenter ergo conveniet illi insepa-
; desinit esse non est modirs positivus, sed
rabiliter, quod ipsi merito negant quia in ,
potius privativus quando enim dicitur res
;

individuis ei non convenit. habere esse tanlum in causis, prius quam

Deinde de illa aptiludine, quee conci-
8. existat, duo dicuntur : primum est, qttod in

pienda dicitur ut modus quidam potentialis causa est virtusad dandum esse tali rei, qttae
realis, inquiram etiam an sit concipienda ut virttts quasi perdenominationein extrinsecam
una numero, vel ut una tantum specie, et denominat effectttm esse, non simpliciter,
multiplicabilis numero. Hoc posterius dici sed in cattsa, et quantum ad hoc nou amilti-
non potest, quia oporteret concipere illam, tur tale esse in causa, etiamsi res in se et ex-
quod repu-
ut rnultiplicabilem in individuis , tra causam prodncatur, quia virtus causae
Primumetiamvix potest mente concipi;
gnat. mtegra manet. Aliud, quod indicatur, cum
quomodo enim una numero aptitudo realis dicitur res habere esse in cattsa, est in se
potest concipi iu ordine ad plures differentias nondum existere, et hoc est quod amittitur,
individuales distinctas, cum revera nulla sit, quando in se producitur ; ltoc autem non est
qua3 eadem numero possit simul vel succes- positivum, sed privativum, ut constat.Dices,
sive in illis omnibus contrahi? Quod si dicatur ultra hoec esse ex parte effectus modum
 ;

220 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALl ET UNIVERSAU.

quemdam potentialem, quo possibilis dicitur, minus id non habet ex vi unitatis formalis
qui modus amittitur, ex quo incipit exislere. naturee, sed ex individuatione.
Respondetur, hunc non esse modum positi- 11. Et hinc confirmatur altera pars, scili-
vum ex parte effectus distinctum a praedictis, cet,banc aptitudinem ad essendum in multis,
quia, ut dicetur inferius tractando de essen- etiam per non repugnantiam cxplicatam, non
tia et existentia, aptitudo objectiva rerum convenire natura communiprout existenti a
1
,

possibilium ad existendum non est ex parte parte rci, quatenus ad rationem universalis
illarum, nisi non repugnantia qusedam, et ex necessaria esl. Quia, ut natura sit universalis,
parte causoe denotat potentiam ad illas pro- no n satis est ut ex se non habeat cletermina-
ducendas. Quanquam, quod ad pra?sens at- tionem ad unum, si aliunde, saltem ex ad-
daremus illam aptiludinem esse
tinet, licet juncta clifferentia individuali, illam habet
modum positivura, dicenduni consequenter sed requiritur ut absolute et simpliciter sit
esset. cum res producitur, non amittere illam indifferens. Sed prout existit a parte rei non
aptitudinem quoad positivum , secl solum est ita indifferens, sed potius est simpliciter
quoad carentiam sui actus; nam res, quando determinata adunum ubicunque existit; ergo
existit, non est minus apta ad existendum, natura, prout in re exislit, non habet indiffe-
quam antea sed solum babet actum exis-
;
rentiam seu non repugnantiam. Confirmatur
tendi^quemanteanonbabebat; neque estveri- et declaratur, quia repugnantia essendi in
simile quod amittat modum positivum realem, multis convenit naturae existenti ralione in-
per boc preecise quod actu incipit exislere. clividualis differentia?. ; ergo naturam esse ap-
Dico tertio aptitudo naturae commu-
10. : tam ad existendum in multis per non repu-
nis ut sit in multis solum est indifferentia gnantiam, nihil aliud est quam esse aptam
quredam seu non repugnantia., qua3 funda- ad existendum in multis per abstractionem,
mentum habet in ipsa natura secundum se, seu preecisionem ab omni differentia indivi-
aetu vero non convenit illi nisi prout subest duali ; hsec autem prsecisio et abstractio non
abstractioni intellectus. fleec assertio commu- convenit naturas ut existenti a parte rei, ne-
nis est; in eaque videntur convenire auctores que etiam convenit illi in aliquo statu, qui
citati, maxime Cajelanus, et alii Thomislse. omnem intellectus considerationem antece-
Prius vero declaranda est, deinde probanda. dat; quia nullus esthujusmodi status, in quo
Duobus enim modis intelligi polest, lianc in- natura secundum se abstrahat ab individuis,
differentiam convenire naturee secundum se. vel existentibus, vel possibilibus , ut supra
Primo, quod ipsa non repugnantia per se cleclaratum est ; ergo. Tandem confirmatur a
conveniat naturee ex vi suee unitatis formalis. sufficiente partium enumeratione, quia hsec
Et hic sensus est falsus alias non repugnan-
; aptitudo vel repugnantia non convenit natu-
tia seu indifferentia (quod idem est) essetin- ree existenti secundumse ante omnem actum
separabilis a natura, et consequenter natura, intellectus; ergo solum potest illi convenire
ut inre existens, baberetillam non repugnan- ut subest conceptioni intellectus. Prsesertim
tiam, quod est aperte falsura ; nam ut est in quia declaratum jamest, hanc nonrepugnan-
re, est ita intrinsece ct per identitatem in- tiam vel indifferentiam consistere aut oriri ex
dividua effecta, ut illi repugnet esse in mul- separatione omnium differentiarum inferio-
tis. Alio modo potest intelligi mere negative, rum, seu individualium; heec autem separatio
scilieet, quod natura ex vi unitatis suse for- nullo modo antecedit in neque
ipsa natura,
malis preecise sumptai non babet repugnan- in re existente, neque sumptain aliquo statu
tiarn ut sit in mullis. Et bic sensus cst verus. possibilitatis, sed solum proutest objective in
Ex quo facile patet eonclusio, quoad utram- intellectu ; ergo.
que partem namimprimis fundatur talis non
: 12. Objeclio. Responsio. Individua
repugnantia sic explicata in ipsamet unitate plura quare esse possint sub una specie, non
formali, quae ex se individua non est, et hoc sub alia. Sed instabit aliquis, quia, quod
modo dici potest natura, etiaminre existens, plura individua possint sub eadem specie
habere hanc non repugnantiam quia etiam ,
multiplisari, non provenit ab intellectu, sed
non est incommunicabilis cx vi uni-
in re ipsa in ipsa rei natura fundatum est ; ergo et ap-
tatis formalis sua?,, sed ex vi unitatis indivi- titudo essendi in multis convenit naturee ex
dualis; quanquam enim tota natura et unitas se, et non ab inlellectu. Patet consequenlia,
formalis quse est in individuo, incommunica- quia hsec duo, vel sunt idem, velin reipsa se
bilissit, eique repugnet essein multis, nihilo- rautuo consequuntur, scilicet, individua posse
 ,

SEGT. IV. APTITUDO ESSENDl IN MULTIS QUID SIT, ETG. 221

sub eadera specie multiplicari, et naturara cujus eis repugnet habere alias res sibi simi-
specificara posse illis coramunicari. Antecc- les in perfeetione., vei eequales. Ac denique
dens autem patet, tum quia inclividua esse intelligitur hoc fundamentum indifferentiee,
multiplicabilia sub eadem specie, non est ali- seu non repugnantiee non esse fingendum so-
quid per rationem confictum, sed in rebus lara in natura communi secundum se, sed in
ipsis inventum; tum etiam a contrario, quia ipsismet individuis et singularibus rebus
si natura angelica (ut multi volimt) non est quia, iicet in unoquoque individuonatura sit
mnltiplicabilis numero, id provenit ex aliqua determinata ad illud tantum, nihilominus ita
reali et intrinseca proprietate ejus; quod in est in illo, ut ex vi ejus non repugnet esse in
divina natura certissimum est; ergo, e con- alio simili, seu potius similem naturam esse
verso, quod natura liumana sit muiliplicabilis in alio individuo; et hoc solum est funda-
numero est realis proprietas ejus, et non ali- mentum sufficiens ejus indifferentiee, et apti-
quid ratione excogitatum. Respondetur boc tudinis essendi in multis, quee. est in commu-
argumentum contirmare conclusionem et , ni natura ut abstracta per intellectum, et
concludere aptitudinem essendi in multis , non est indeterminatio aliqua, quam natura
fundamentaliter et remote esse in rebus ipsis, ipsa ex se vel in individuis habeat.
non autem proximeprout dicit indifferentiam 13. Responsio. Ad objectionem ergo in
etindeterminationem naturee communis ad forma concedo anfecedens scilicet, res ali- ,

unum. Hsec autem aptitudo remota et proxi-
ma non in eo sensu a nobis usurpatur, quo
aliqui (ut supradicebam) asserunt, aptitndi-
nem, vel potentiam sub uno actu esse remo-
tam ad alios, et naturam in re existentem
habere hanc aptituclinem ; id enim satis est a
nobis improbatum. Sed fundamentum remo-
tum hujus aptitudinis voco naturalem condi-
tionem seu proprieiatem talis naturee, rafione
quas individuas posse similes in specie mul-
iiplicarr, esse fundatum in rebus ipsis, et
non in operatione intellectus; distinguo au-
tem consequens, scilicet, aptitudinem essendi
in multis convenire naturee ex se.Potest enim
iutelligi de aptitudine proxima, id est, quae a
nobis concipitur per modum cujusdam capa-
citatis pra3cise ab omnibus differentiis contra-
hentibusj et actuabilis per illas et hoc sensu ;

cujus non repugnat illi multiplicatio indivi- negatur consequentia, quia, ut individua pos-
duorum intraearndem speciera; hcec autem sint in re multipiicari in eadem specie, non
proprietas non est aliqua aptiludo naturee est necessaria talis capacitas, quse in re ipsa
communis ut sic, quee intelligatur quasi po- prsecedat in nalura , sed sufficit ut in indivi-
tenlia queedam actuabilis per plures differen- duis nulla sit proprietas ratione cujus eis re-
tiaSj sed est solum talis perfectio et limitatio pugnet habere alia simiiia. Si autem conse-
hnjusmodi nuturee. Unde heec proprietas, quee quensillud intelligaturde fundamentoremoto
fundat haneinditierentiam seu nonrepugnan- in praedicto sensu, sic conceditur consequen-
tiam, non solum in nalura communi et prea- tia non est tamen contra ea quaj diximus,
;

cisa intefligi potest, sed etiam in ipsis parti- ut constat. Unde^, quod dicitur in probatione
cularibus seu individuis, ut talia sunt. Ut, consequentiee, nempe, heec duo idem esse,
verbi gratia, in specie humana unumquodque individua posse mulliplicari in eadem specie,
individuum talis conditionis est, ut illi non etnaturam specificam posse illis comrauni-
repugnet habere aliud simile in specie, et cari,aequivocum etiam est. Nam in multipii-
utrique seu omnibus individuis illius speciei calione individuorum ejusdem speciei non est
commune est, ut eis non repugnethabere aiia in re alia comraunicatio naturae ,
quam assi-
similia tantum secundum aiiquod genusj et milatio et convenientia queedam inter ipsa
non in specie,, quod eis provenit, vel ex eo individua; unde neque est in natura communi
quod materiafia sunt, vel ex eo quod sunt sub- secundum se alia aptitudo ut communicetur
stantiee finitee, quibus non repugnat ut inter multis, quam sit in ipsis individuis non re-
se habeant similitudinem vel convenientiam pugnantia habendi alia similia. Si ergo per
univocam. Sic ergn recte intelligitur, et hanc communicationemnaturee specificeenihilaliud
aptitudinem essendi in multis habere funda- intclligatur,, conceditur totum, et nihil infer-

mentum in rebus ipsis, et tale fundamentum tur contra dicta. Si autem (ut magis verba
non esse positivam aiiquom aptitudinem in sonant) naturam posse muitiplicari multis,
re ipsa communem et indifferentemj sed li- intelligatur per modum superioris aptitudinis
mitationem, seu conditionem talium rerum, cujusdam naturee communis, quee, cum una
quee nihil in sua entitate includirat, ratione sit, concipiatur tancmam sese diffundens et
 ;

222 DISPLTAT. VI. DE UMTATE FORHALI, ET LjNTYERSALI.

comraunicans multis, lioc est opus rationis, et uno individuo tantum. Ubi pcr naturam sola
modns intelligendi nosler; nam in re nibil cogitatione contemplatam intelligit naturam,

hujusmodi anteeedit , neque necessarium est ut universalem quomodo ait non existere,
; ,

ad multipiicalionem individuorum inter se sed cogitari tantum ; iu individuis autem dixit

similium. existere, vel inomnibus secundum totam la-
titudinem suam specificam , ut realiter exis-
SECTIO V. tentem, vel in uno tantum.
2. Ratione probatur, quia unitas et aptitu-
An unitas universalis consurgat ex operatione in-
tellectus. Et quomodo difficullatibus in contra-
do essendi in multis, quatenus ad rationem
rium positis satisfacicndum sit. universalis necessaria sunt, non conveniunt
realiter naturse ipsi, sed per intellectum ; ergo
\. Vnirersalitas est per intellectum cum et universalitas eodem modo convenit. Con-
fundamento inre. Ex dictis omnibus facile firmatur ac declaralur, quia, si natura habet
de unitate universali,
eolligitur vera resolutio ante intellectum universalitatem, ergo vel in
et argumentorum responsio, quse in sect. 2 individuis, vel in se non in individuis, quia,
;

proposita snnt. Dicendum itaque est unitatem nec ut in uno tantum, cum in illo sit indivi-
universalem per intellectus functionem insur- dua et determinata ad unum neque in multis ;

^ere, sumpto ex ipsis rebus singularibus fun- seu omnibus simul, tum quia natura potest
damento seu occasione. Atque ila essc quam- csse universalis, etiamsi in uno tanlum indi-
d;im unitatem rationis, convenientem naturis, viduo reperiatur; tum etiam, quia nulla pro-
prout objiciuntur menti, ct per denominatio- prietas realis convenit naturre, ut existenti in
nem inde insurgentem. Hanc existimo esse mnltis individuis, quse non convenit ei in siu-

sentenliam Aristotelis locis citatis, qui bac eorum, praeter ipsam mul-
gulis, vel in aliquo

ratione dixit, 1 de Anima, text. 8, universale titudinem individuationum, seu singularita-

aut nihil esse, aut posterius esse id , est, post tum, in qua universalitas non consistit, ut per
intellectus operationem, ut ibi D. Thomas, se constat. Neque eliam potest universalitas
Albertus Magnus, et omnes alii intelligunt ; convenire naturse in se prsescindendo ab in-
et propterea dixit ibi Comment., intellectum dividuis nisi per intelleclum, quia, si talis na-
facere in rebus universalitatem. Et 12Metaph., tura sumatur ut existens in re ipsa, non prse-
comm. 4, ait, universalia apud Aristotelem scindit ex natura rei ab individuis, cum ab
esse collecta ex particularilus in intelleclu, qui eisex natura rei non distinguatur, ut osten-
accipit inter ea consimititudinem , et facit ea sum est; si autem natura in se non est exis-
unam intentionem; et comm. 27 ait : De par- lens, concipi non potest quis vel qualis sit ille

ticulari non fit demonstratio, quamvis illud status ejus, nisi illum habeat objective in
tantum sit res in rei vcritate. Eadem est sen- intellectu, quia realiter illum non habet, nec
tentia D. Thoma?, de Ente et essent., cap. k, habere potest, neque etiam secundum esse
supra citatis, qui citat Avicen.,
et aliis locis essentiae seu possibile distinguitur ex natura
:
,Metaph., cap. 1. Conveniunt etiam in hoc
i rei ab individuis in eodem statu consideratis,
omnes Thomislce, Capr. Cajet., Soncin. et , , ut ssepe dictum est. Tandem si esse universa-
alii supra citati. Item tenet Dnrand. , in 1, lem convenit naturse realiter, aut convenit per
dist. 3, queest. 3, ct in 2, dist. 3, qusest. 7 ;
se, aut ex accidente neutrum dici potest
:

^Egid., in 1, qusest. 2, Prolog., et d. 19, p. I

et Scotus posset in eamdem
nam verba ejus non repugnant cum dicat
solum esse in rebris universale in potentia,
non in actu et ita videnlur eum exponere
; nam quidquid per se primo vel sccundo con-
discipuli ejus, ut late refert et tractat Fonse-
ca, dict. cap. 28, qua/st. 2; sed non
est quod in eo immoremur; nostra enim non
multum refert quid Scotus senserit, preeser-
tim cura verba ejus valde sint cequivoca. Et
;
ergo non convenit realiter; ergoperrationem
sententiam trahi, lantum. Minor quoad primam partem patet,
, quia, si per se conveniret homini esse univer-
salem, conveniret etiam omnibus individuis;
venit superiori, convenit etiam iuferiori ; et
5, sect. quia nulla proprietas potest adjuugi naturse
superiori ratione inferioris, qua* repugnet cs-
sentiae vel proprietatibus per se convenienti-
bus cum neque heec possint ab illa sepa-
ei,

pro Dac sententia citatur Damasc. lib. 3 de , rari,neque cum proprietatibus repugnantibus
Fide, c. naturam, aut sola cogita-
11, ubi ait, simul manerc. Quoad posteriorem aulem par-
tione contemplari, aut in omnibus ejusdem tem probatur minor, quia, si universalilas
spec>ei hypostasibus quas conjungit, aut in
,
realiter convenit et contingenter seu acciden-
 SECT. V AN UNITAS IMV ERSALIS CONSURGAT, ETC. 223
accidens aliquod naturse; ergo, si
taliter, erit universalitatem, sed quatenus in ipsis indi-
est accidens reale, conveniet illi ratione ali- viduis est convenientia et similitudo in essen-
cujus singnlaris, ut supra de unitate et de tia et proprietatibus ejus, et in intrinseca
aptitudine essendi in multis argumentaba- connexione quamhabent essentia et
inter se
mur. Item conveniet illi hoc accidens per proprietates, ratione cujus abstrahuntur con-
aliquam actionem extrinseci agentis, vel per ceptus communes objectivi, ex quibus fmnt
carentiam actionis, si fingatur esse accidens universales proedicationes, necessariee ac per-
privativum; omnis autem hujusmodi actio petuee veritatis prout a tempore abstrahun-
,

lT.spicit per se individua. Denique, nec fingi tur. Et hoc modo dicitur esse scientia de uni-
nec explicari potest quale sit hoc accidens versalibus, et non de singularibus, non quia
reale; est ergo rationis et per rationem. sit de nominibus, et non de singularibus, sed

3. Solmintur opposita? rationes. Ad fun- quia est de conceptibus objectivis communi-

damenta contraria, posita in secunda sectio- bus, qui, licet in re ipsa non distinguantur a
ne, jam declaratum est quomodo natura in singularibus, distinguuntur tamen ratione, et
re sit communicabilis multis, non per aliquam hoc satis est ad omnes locutiones preedictas.
aptitudinem, seuindifferentiam, quee ipsi na- Quod non satis adverterunt Nominales et ,

turse secundum se conveniat , sed solum per ideo aliter locuti sunt, quamvis in re non mul-
non repugnantiam ipsarum rerum singula- tum a nobis differant, ut diximus. Per quod
rium, ut habere possint alia sibi similia, quee responsum est ad ultimam confirmationem.
non repugnantia non satis est ad rationem Ad alia fundamenta nihil respondendum su-
universalis, ut declaratum est. Unde ad pri- perest, nam ex dictis satisfactum est omni-
inum negatur illa consequeutia Natura Jiu- : bus.
mana non est de se incommunicabilis ; ergo de SECTIO VI.

se estcommunicabilis , nam in rigore est a Per quani operationeni intellectusfiantres univer*

negativa ad affirmativam ex parte illius modi sales.
seu termini, de se;el fieri potest ut neutrum
illorum de se ei conveniat, quamvis in re 1. Hsec queestio sub aliis verbis tractariso-
semper alterum eorum insit. Quod si non in let in principio dialecticae, scilicet, an uni-
eo rigore sumatur particula illa de se, ut, versale fiat per abstractionem, vel per com-
scilicet, idem sit quod per se et ab intrinseco, parationem intelleclus. Tractari etiam solet,
sed solum ut idem significel, natura de se, ac magis proprie in 3 de Anima, explicando
quod natura ex ratione formali sua, et pree- objectum intellectus, quod universale esse
cisa ab omni differentia inferiori, sic concedi dicitur. Quoniam vero diclum a nobis est,

potest consequentia, potius ratione materiee
quam ratione formee. Potest enim dici natura
communicabilis de se in sensu superius ex-
plicato quia non repugnat illi habere plura
,
individua inter se similia in essentia et natu-
ra, neque uni individuo repugnat habere aiiud
sibi simile, quse tamen non repugnantia non
sufficit ad rationem universalis, ut dictum est.
unitatem universalem per opus intellectus re-
sultare, preetermiltere non possumus quin
declaremus quod et quale sit hoc opus intel-
lectus. Oportet autem breviter distinguere
duplicem intellectum,agentem, etpossibilem;
illius munus est efficere species intelligibiles;
hujus operari, et intelligere per illas; habet
autem duplicem operationem preetermissis (

Atque eadem responsio accommodanda est aliis quee ad preesens institutum non spectant):
ad secundum argumentum in ipsa enim na-
;
una vocatur directa, qua directe tendit in
tura reali nulla est aptitudo positiva et realis rem quam species intelligibilis repreesentat,
ad plures differentias individuales, sed solum et ad quam ducit intellectum per se ac sim-
est non repugnantia in ipsis etiam individuis, pliciter. Alia vocatur reflexa, qua intellectus
ut habere possint alia sibi similia. Et inde revolvitur supra priorem cognitionem, vel
provenit, etquod natura dicatur communica- supra objectum ejus, secundum eas conditio-
bilisseu apta ut sit in multis et quod talis
, nes vel denominationes quas ex cognitione
natura non possit adeequate contrahi per accipit.
unam differentiam individualem, ut satis ex-
positum est. Ad tertium respondetur, omnia Tres proponuntur opiniones.
illa attributa dicere aliquo modo ordinem ad Tres igitur in hac re possunt esse opi-
2.
intellectum fundantur autem in rebus ipsis,
; niones prima est, universale fieri per opera-
:

non quatenus in ipsis natura habet aliquam tionem intellectus agenlis , quee antecedit
224 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UNIVERSALI.
omnem operationem intellectus possibilis, et speciem singularem, non solum in essendo,
consistit in productione speciei inlelligibilis sed etiam in repreesentando rem individuam
repreesentantis naturam praecisam, et. abstrac- et singularem quia non posset eam intellec-
;

tam ab omnibus individuis, quee proinde dici tus primo et directe cognoscere nisi recipe- ,

solet abstractio naturee communis facta vir- ret speciem proprie et in particulari repree-
Tho-
tute intelleetus agentis. Ita significat D. sentantem illam. Quo fit ut, juxta hanc sen-
mas, 1 p., q. 85, art. 1, ad k,
in corpore, et tentiam, intellectus agens non abstrahat uni-
et art. 3, ad 4, 7 Metaph., lect. \3, de Ente versale a singularibus, sohmique dicatur abs-
et essent., cap. 4; et Com., 2 de Anima, trahere speciem intelHgibilema phantasmate,
comm. 10. dicens, intellectum moveri ad ulti- quia separat illam a conditionibus rnaterise,
mam per/ectionem a relus univcrsalibus, scili- quantum ad esse reale illius, non vero cjuan-
cet.repra?sentatisinspeciebus intelligibilibus. tum ad objectum quod repraesentat-; producit
Et ideo 3 de Anima, text. 8, dicit, si univer- enim speciem spiritualem et immaterialem
salia essent extra animam, frustra fore intel- in entitate sua, repraesentantem eamdem nu-
lectum agentem. Fland.,3Metaph., qiiaest. 2, mero rem individuam quam repreesentat ,

art. 2, 7 Metaph., queest. 16, art. I; Fonseea, phantasma non enim repugnat materiale in-
;

S Metaph., c. 28, queest. 5 et 6; Soto, in Log., divicluum per immaterialem formam seu qua-
q. 3 universalium. Quee sententia supponit litatem intentionaliter repreesentari. Et in uni-
imprimis, intellectum possibilem directe, et versalitate generis potest hoc confirmari in
ex vi speciei quam recipit ab intellectu agente, omni sententia, quia, licet clemus intellectum
non cognoscere singularia materialia, sed agentem abstrahere illo moclo naturam spe-
tantum naturas communes. Ex quo infert, cificam ab individuis, non tamen necesse est
speciem productam ab intellectu agente, tan- quod abstrahat naturam genericam ab spe-
tum repreesentare directe naturam commu- ciebus ;
quia certum est intellectum possibi-
nem preecisam ab omnibus individuis, et con- lem posse directe et immediate ferri ad co-
sequenter esse universalem in repreesentando. gnoscendam specificam naturam, et intellec-
Ex quo tandem fit, naturarn sic repraesenta- tum agentem posse efficere speciem intelligi-
tam, objective et denominatione extrinseca bilem, quee-in repreesentatione sua non abs-
fieri universalem per hujusmodi abstractio- trahat a differentia specifica, quidquid sit.de
nem nam,; si contractione tit singularis et individuali ; ergo tunc non fiet universale,
individua, abstractionefietuniversalis etcom- quod est genus, per abstractionem intellectus
munis. Et confirmatur, quia universale est agentis.
objectum intellectus agentis et possibilis, il- 4. Altera vero pars afBrmativa opinionis,
lius ut potentiee activee,hujus ut passivee seu scilicet,hoc universale sufficienter fieri per
receptivee ; ergo fit per actionem intellectus abstractionem intellectus possibilis, sumi po-
agentis,antecedit vero operationem intellectus test ex D. Thoma, 1 p., queest. 16, art. 3, ad
possibilis; nam de ratione potentiee activee est 2, et opusc. 42, c. 5, in fine, ubi affert illud
ut faciat objectum suum, potentia vero pas- Comm., 1 de Anima, text. 8 : Intellectus fa-
siva supponit illud; ab eo enim pati solet. cit uiiiversalitatem in relus ; quod licet possit
3. Secunda opinio est, universale nonfieri existimari dictum de intellectu agente, tamen
ab intellectu agente, sed a possibili pcr ope- a fortiori verumde intellectu possibili, de
erit

lationem directam, qua cognoscit naturam quo Averroes loquitur nam tractat de intel-
;

communem secundum suam prrecisarn ratio- lectu defmiente et demonstrante. Denique

nem formalem et essentiam, nihil de inferio- auctores citati in preecedente opinione,quam-

ribus rationibus, vel de individuis conside- vis doceant primam universalitatem fieri ab
rando, neque etiam formaliter et quasi in intellcctu agente, non tamen possunt conse-
actu signalo considerando communitatem ip- quenter negare quin heec operatio intellectus
sius naturze, sedsolum essentiam, quoe com- possibilis sufficiat ad similem vel perfcctio-
munis est. Hanc sententiam quoad priorem rem universalitatem. Et ita D. Thomas, aliis
partem negantem, in qua diffcrt a prsece- locis citatis, inclifferenter loquitur de intellec-
dente, necessario docere debent qui tencnt tu abstrahente, sive agente, sive possibili.
,

intellectum possibilcm cognoscere directe Exprcssius vero de solo intellectu possibili

singularia, etiam materialia. Nam juxta illam hoc docet Durand., in J, d. 3, q. 5, n. 27,
opinionem consequenter dicendum est in- , et in 2, d. 3, q. 7, n. 12. Et a fortiori potest
tellectum a^entem, per se loquendo, efficere rationibus primae sententia? probari, quia con-
 ;

SECT. V. AN UNITAS UNIVERSALIS CONSURGAT, ETC. 225

ceptus, seu species expressa intellectus pos- cognitionem directam ae preecisam naturee
sibilis formalins reprsesentat quam species universalis.
impressa; ergo, si intellectus preecise et abs- o. Tertia sententia est, universale fieri per
tracte contemplatur homineru, bomo,ut in eo notitiam comparativam qua intellectus pos- ,

conceptu repreesentatus, erit universalis ob- sibilis, postquam naturam preecise et abstracte

jective,multo melius qiiam si reprsesentaretur apprebendit, confert illam sic conceptam cum
in specie impressa, quia habet esse objectivum rebus in quibus existit , et intelligit illam ut
magis actuale et magis proprium, est secun- unum quicl aptum ut sit in multis inferioribus,
dum illud esse est universale. Et confirmatur et de illis preedicetur. Itaque juxta senten-
primo, nam bomo fit singularis per differen- tiam hanc natura in singularibus existens
,

tias individuantes ; ergo, boc ipso quod ab universalitatem habet solum in potentia re-
illis omnibus preescindit per actualem conce- mota, quia non est communis, vel positive,
ptum abstractum,fietuniversalis. Gonfirmatur tanquam aliquid vere unum existens in mul-
secundo, quia si bomo ita in re existeret, si- tis, vel etiamnegative, tanquam aliquid nulli
cut illi conceptui objicitur, esset universale iii proprium. Sed est tantum in illa
rei singttlari
essendo, quale Platoni tribuitur; ergo etiam quaedam similitudo et convenientia plurium
nunc est universale per denominalionem ab rerum inter se quee preebet occasionem et
,

intellectu.Confirmatur tertio nam si intel- ; fundamentum remotum universalitati. Natura

lectus reflectatur supra bominem sic conce- vero abstracte cognita dici potest universalis
ptum, considerans conditionem seu quasi sta- in potentia proxima, quia jam est communis
tum ejus, cognoscit illum non esse aliquod negative ,
quia concipitur secundum se et ,

singulare, sed esse quid commune omnibus non ut propria alicujus individui ; nondum
singularibus, in qua conceptione non fallitur tamen censetur esse actu universalis, quia
intellectus, ut neque etiam iribuit
constat, nondum concipitur ut habens aptituclinem et
bomini sic oncepto aliquid novum, sed con- relationem ad multa in quibus sit, quam rela-
cipit quod in illo preeerat ergo ante banc re-
; tionem accipit per notitiam comparativam, et
flexionem jam homo erat universalis per prio- ideo per illam dicitur ultimo constitui uni-
rem conceptionem directam. Et ad boc etiam Quod ulterius probatur, quia
versale in actu.
deservire potest ratio adducta pro superiori universalitas non est res aliqua habens veram
quod operatio intellectus supponit
sententia, existentiam, sed est tantum ens, seu relatio
objectum; est enim boc verum de objecto, rationis; ergo tantum habet esse objective in
quod per operationem cognoscitur, non vero intellectu ergo tantum est quando actu fit
;

de conditione quee in objecto resultat, quate- ab intellectu, nam tunc solum est objective
nus cognitum est, quando illa conditio per in intellectu; ergo tantum est per notitiam
talem actum non cognoscitur ;
quia, cuni ta- comparativam quia per eam solam fit, seu
,

lis conditio resultet ex actu, comparatur ad excogitatur ab mtellectu. Confirmatur, nam

potentiam, potius ut activam quam ut passi- universale ut universale, relativum est, ut
vam ; ita vero est in preesente ; nam uni- patet, tum ex ejus defmitione; per suum enim
versalitas, quee quodammodo inesse dici- correlativum defmitur, scilicet : Est imum in
tur, vel convenire naturse abstracte cognitee, multis, ct de multis ; tum ex suis speciebus,
est queedam conditio, vel denominatio resul- ut sunt genus, species, differentia, etc. ; hsec
tans ex tali actu et modo cognoscendi, quee enim relative dicuntur, ut constat ex defmi-
tamen non cognoscitur per illum-actum , secl tionibus aPorphyrio datis in preeclicabiJibus;
solum ipsa natura, quee universalis denomi- relativa autem sunt simul natura et cognitio-
natur, et ideo non necesse universalitatem
est ne ergo universale in actu non est eo moclo
;

illius objecti supponi ante illam actionem. At quo esse potest, scilicet, objective in intellec-
vero,quando postea intellectus reflectitur et tu, donec ejus correlativum eodem modo sit
contemplatur illammet conditionem seu sta- non potest autem esse illo modo, donec unum
tum naturee abslractee, jam illa est objectum ad alterum conferatur, quod fit solum per
cognitum per talem actum ; supponitur ergo dictam comparativam notitiam ; ergo. Et htiic
illi actui, et tamen illa conditio nihil aliucl est opinioni favet D. Thomas ,
qui ubique docet,
quam universalitas nafuree ; ergo universali- relationes rationis tanttim esse in apprehen-
tas supponitur ante banc notitiam reflexivam, sione rationis conferentis unum alteri , ttt 1

seu (quod idem est) comparativam fit autem : p,., q. 2, et art. 1, in corp., et ad 4, et queest.
per abstractivam seu (quod idem est) per
, 7 de Potent., art. I, et significat 4 Metaph.,
 ;

22G DISPUTAT. VI. DE UNlTATE FORMALl, ET UNlVERSALI.

de Interpr. lect. 10. Signifi-
lect. 4, et 1 lib. , ex vi talis speciei intelligibilis solum reprae-
cat etiam Cajet., agens in commnni de rela- sentatur, ut quid commune multis individuis
tione ratioais, dicta q. 28, prima parte, et in in ea ratione similibus. Etidem suo modo est
particulari de relatione universalitatis, deEnte in gradu generico, si forte aliquando ob im-
paulo ante illam. Gi-
et essent., c. 4, q. 7, et becillitatem phantasmatis producatur species
etiam Seot., 7 Metaph., q. 11 Anton.
tantiu- ; intelligibilis repra?sentans prtecise illum gra-
AnJ., quaist. 47 et Anton. Tromb., q. 2Me-
; dum; nam, sicut phantasma tunc repreesentat
taph. articuio primo; nam, eo modo quo
, solum animal verbi gratia, ita species
hoc. ,

ponunt universale in actu per intellectum, ab illo sumpta repreesentabit gra-

intelhgibilis
videntur illud ponere in notitia comparativa, dum animalis solum ut abstractum, et prae-
potius quam in Est autem diffe-
praecisiva. cisum a similibus individuis. Et hac ratione
rentia iuter hos auctores quod aliqui eorum ,
dicimus, etiam supposita illa sententia, per
per notitiam comparativam intelligunt noli- hanc abstractionem intellectus agentis, per
tiam directam, qua universale confertur cum se non abstrahi nisi naturam specificam. Ob-
inferioribus ut existens in illis , vel prsedica- jicies, hunc discursum fieri posse de abstrac-
bile de illis. Ita videtur sentireD. Thomas, et tione facta per conceptionem intellectus pos-
cTarius Scot. supra, et 4, d. 2; Sonc, 6 Me- sibilis ,
presertim quoad universale proprii,
taph., q. 18. Alii vero intelligunt notitiamre- et accidentis.Respondeo non esse parem ra-
flexam, qua post praedictam comparationem, tionem, utpatebit ex his quae sectione sequenti
intellectus concipitipsammet comparationem, dicemus.
ut relationem quamdam, et naturam compa- 7. Addo ergo ulterius , si proprie ac vere
ratam, ut genus vel speciem, etc. , respectu intelligatur ratio et natura speciei intelligibi-
inferiorum. lis, improprie dici per hanc abstractio-
satis
nem naturam universalem quia, juxta
fieri ,
Fertur juMcium cle prima opinionc.
veram sententiam, species impiessa neque
6. Inter has sententias prima est quidem est formalis imago , neque ullo modo forma-
probabilis ex suppositione illius sententia?, liter repraisentat, sed effective, quatenus est
quod intellectus agens non producit species veluti semen seu instrumentum objecti ad ef-
repraesentantes individua et adhuc ea sup- , , ficiendam formaleni repraesentationem inten-
posita, non procedit generaliter de omni uni- tionalem. quae fit per conceptum mentis. Unde
versali, sed ad summum de specifico et de , natura non dicitur esse proprie objective re-
solo illo formaliter loquendo ut ratio quse- , praesentata in specie impressa nisi valde ,

dam supra facta probat. Et amplius declarari remote et mediate, quatenus illa species est
potest, quia imprimis certum est, intellectum effectiva actus, cui natura iila objicitur. Ac
agentem nunquam imprimere speciem re- denique etsi demus universale aliquo modo
praesentanteni solam differentiam ut diffe- , fieri per abstractionem intellectus agentis, id

rentia est, sed totam specificam naturam. solum erit in habitu, seu in actu primo ex ;

Quia sicut phantasma non repraesentat in

, quo fit, multo magis ac perfectius fieri per ac-
individuo aliquid per modum formse, sed per tum secundum proportionatum illi actui pri-
modum totius individui , ita intellectus agens mo, ut supra argumentabar. Omitto primam
producit speciem reprsesentantem totam na- illam sententiam procedere ex falsa hypo-
turam speeificam individui per modumtotius, thesi simpliciter enim verius est speciem
; ,

nec potest pnescindere, seu immutare actio- impressam ab intellectu agente non abstra-
nem istam, ut tunc producat unam speciem here a repraesentatione ejusdem individui re-
reprfesentantem differentiam per modum for- praesentati in phantasmate sed solum a ma- ,

mae, deinde producat aliam repiwsentantcm terialitate reali et entitativa ipsius phantas-
totam naturam specificam per modum totius ;
matis sine qua essc potest repraesentatio
,

quia neque est liber in agendo sed natura- , ejusdem individui, quantumvis materialis
liter imprimit speciem, quantum potest, sup- hanc enim non repugnat esse aut fieri per
posito taJi phantasmate; neque est cognosci- formam seu qualitatem aut entitatem spiri-
tivus, ut nunc possit uno modo naturam con- tualem, ut in Angelis et in Deo ipso patet.
cipere, postea alio. Unde in proprio etiam Quod si non rcpugnat , nulla potest afferri
et accidente, quamvis demus efhcere species physica ratio, ob quam non possit talis forma
reprfesentantes communi abstrahendo
illa in vel species ab intellectu agente fieri ; sine ra-
ab individuis, tamen unumquodque eorum tione autem id negandum non est, cum hoc
 AN UNITAS UNIVEHSALIS CONSURGAT, ETC.
SECT. V. 227
sit magis consentaneum, etvariis experimen- Ponunt ergo universalitatem banc in proprie-
tis, et naturali ordini cognoscendi, et fini et tate absoluta, quee est unitas quaedam et
activitati naturali ipsius intellectus agentis, communitas talis naturse. Hsecergo exempla,
qui ad lioc datur ut media actione spirituali quamvis vera non sint declarant tamen ,
,

intellectum possibilem reddat similem reprse- conceptum universalis ut sic, non esse con-
sentationi pliantasmatis quantum potest
,
ceptum rei relativse secundum esse, sed rei
,

quod latius liic persequi et probare, alienum absolutse habentis modum talem essendi, in
esset a prsesenti instituto. Juxta hanc vero quo habeat indifferentiam, et aptitudinem
sententiam constat abstractionem universa- essendi in multis. Nec refert quod haec apti-
,

lis nullo modo fieri ex necessitate ab intel- tudo videatur per modum respectus explica-
lectu agente, imo et fortasse nullo modo fieri ri. Nam, sicut in potentia reali intelligimus

posse; nam, si intellectus agens semel poni- respectum transcendentalem et secundum

tur productivus specierum rerum singula- dici, priorem respectu preedicamentali se-
rium, verisimile est nunquam posse produ- cundum esse, et inclusumin re absoluta, ita
cere species reprsesentantes naturas abstrac- in praesenti possumus concipere hanc aptitu-
tas a singularibus sed de boc latius suo dinem rei universahs ut absolutam quidem
;

loco. in se, licet explicetur per modum respectus

transcendentalis. Et hinc fit ulterius, ut haec
Alitc duce opiniones examinantur, et qucestio
aptitudo, quia concipitur ad modum potentiee
resohitur.
habentis saltem transcendentalem ordinem
8. Omissa ergo prima sententia, ut de aliis ad ea quibus potest se communicare, possit
duabus judicemus, advertendum est univer- etiam intelligi ut fundamentum sufficiens ad
sale dupliciter posse a nobis concipi vel de- relationem, vel habitudinem ad ea quibus
nominari. Primo, ut quid absolutum secun- potest se communicare, quee habitudo conci-
dum esse, quod potest relationem aliquam pitur ut qusedam relatio secundum esse, et
fundare. Secundo, ut relativum secundum es- dici etiam potest universalitas quoedam, cum
se, dicens ordinem ad inferiora. Primo modo sit habitudo unius ad multa, ia, quibus esse

iutelligeretur substantia universalis, si csset potest, vel de quibus potest prsedicari.

bomo a parte rei subsistens separatus ab om- 9. TJniversale igitur priori modo concep-
ni contractione, juxtaPlatonicamopinionem; tum fit per directam operationem intellectus,
neque esset universalis propter relationem qua?. naturam
prsecise et abstracte concipit
realem secundum esse ad mferiora, sed pro- communem absque differentiis contrahenti-
pter unitatem suam cum intrinseca et sub- bus quod satis probant rationes factee in se-
;

stantiali aptitudine ad existendum in multis. eunda opinione. Et confirmari potest ever-

Ad quem fere modum dicebant Doctores ci- tenclo fundamentum opinionis tertise; quia
tati sectione prsecedenti, naturam in statu po- noti est de ratione universalis relatio aliqua
tentiali, quem habere fingitur ante existen- secundum esse ergo, quamvis in natura sic
;

tiam in individuis, habere universalitatem abstracta non intelligatur aliqua relatio se-
quamdam, quse non consistit in relatione se- cundum esse ad inferiora, potest intelligi ac-
cundum esse, sed in proprietate quadam ab- tu universalis. Patet consequentia, quia, si

soluta naturee babentis talem unitatem et illa relatio non est necessaria, nihil aliud de-
communitatem hoc solet vocari ab aliqui-
; esse potest, quia ibi est natura communis, et
bus universale ante rem; quod si esset, ab- ad moclum subsistentis abstracte ab indivi-
solutum esset tamenrevera nullum est. Imo,
; duis. Unde ita se habet in eo statu per intel-
et qui ponunt universale actu in ipsis indivi- lectum, sicut se haberet realiter, si a parte

duis realiter existens, quod vocant universale rei subsisteret extra individua ; sed tunc es-
in re, non ponunt universalitatem ejus in re- set realiter universalis ; ergo et nunc est in-
latione. Nam putant universalitatem esse rea- teilectualiter universalis, ut sic dicam. Tan-
lem, relationem autem minime, quia vel inter dem in natura sic concepta est nova unitas
naturam et individua non est sufficiens distinc- rationis, quia habet unum conceptum objec-
tio in re ad relationcm realem vel natura, ;
tivum indivisibilem in plures similes habet ;

ut proescindit ab individuis, non habet sufli- etiam communitatem seu aptitudinem, utin-
cientem entitatem ad fundandam relationem sit midtis, et de iis proedicetur ergo nibil illi ;

realem, cumnonhabeat ut sic entitatem sin- deestad rationem universalis.

gularem, in qua possit talis relatio fundari.
528 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UNIVERSALl.
10. At vero loquendo de relatione univer- opinione diximus. Nam hoc etiam probant
salitads prout a nobis concipitiir ad modum rationes facta?; quanquam hsec notitia non
relationis secundum csse, ha?c non potest re- sufficiat ad cognoscendam in natura sic con-
snltare per solam abstraetionein, sed eo mo- cepta universalitatem seu superioritatem,
do quo est, fit per comparationem quia, ut ,
quam habet, ut jam dicam.
suppono, haec relatio non est realis, sed ra- Secundo abstrahi potest natura com-
12.
tionis ergo non est in natura ipsa dum
; munis per comparationem singularium, seu
absolute et abstracte cogitatur, quia ex vi inferiorum inter se, ut quando conferendo
illius actionis, illa non refertur per intellec- Petrum cum Paulo, cognosco eos esse inter
tum, quia intellectus nondum comparat illam se similes in natura humana. Qua? compara-
ad sua inferiora, neque etiam refertur reali- tio supponit priorem preecisionern, nam sup-

ter; ergo nondum esttalis relatio. Et hoc sa- ponit de utroque singulari cognosci esse ta-
tis etiam probant rationes adducta? in tertia lis natura?, unde supponit conceptum talis

sententia. Quocirca, si illa? dua? opiniones natura?, ut prseseinditur a singulis individuis.

unum atfirment, et aliud non excludant, non
sunt inter se contraria?, neque unius rationes
contra aliam procedunt. Quia nibil obstat
quod eidem natura? per intellectum
possit
convenire duplex ratio universalitatis, abso-
luta, scilicet, et respectiva, et quod illa? per
diversas operationes intellectus fabricentur,
et quod una, scilicet, qua? absoluta est, sit
proximum fundamentum alterius scilicet,
relativse. Neque etiam repugnat aliquid con-
venire natura? per intellectum et esse per mo-
dum absoluti, quando illud bujusmodi estut
solum per extrinsecam denominationem con-
veniat; sic enim naturam esse abstractam,
seu universaliter conceptam, non addit natu-
ra?, nisi esse quoddam conveniens
per
extrinsecam denominationem, quod essc ob-
jectivum appellatur. Sicut esse visum vel esse
Unde per hanc comparationem solum additur
cognitio convenientise, et similitudinis plu-
rium inferiomm in tali abstracta ac pra?cisa
natura. Hsec autem comparatio ulterius po-
test subdistingui, quatenus per eam conside-
rari potest vel sola habitudo particularium
inter se, ut inter se habent habitudinem si-
milium, et hsec comparatio ut sic non perti-
, net ad constitutionem universalis, sed ad
considerationem cujusdam relationis niutuoe
inter ipsa particularia. Vel quatenus per eam
consideratur habitudo naturse communis ad
particularia, in quibus existit. Postquam enim
intellectus apprehendit Petrum et Paulum
essc similes in esse hominis, rursus conside-
illi rat hoc prsedicatum, Jiomo, habere se ad Pe-
trum et Paulum, ut quid commune ad parti-
cularia et in hac comparatione videtur con-
;

cognitum non est aliquod esse reale addi- summari ratio universalis, etiam respectivi ;

tum rebus, nec formaliter consistit in rela- per eam enim consurgit in mente, vel potius
tione rationis, sed in denominatione prove- in re menti objecta, habitudo rationis unius
niente ab actu videndi vel cognoscendi, super rei communis ad plura. Ultra vero intelligi
quam potest intellectus fabricare relationem potest alia notitia magis retlexa, quam intel-
rationiSj si unum cum altero conferat; ita lectus facit cognoscendo quasi in actu signato
ergo est in prsesente. naturam sic abstractam, et cum suis inferio-
1 Sed adhuc superest circa has opiniones
1 . ribus collatam inde habere denominationes
explicandum, qualis sit hsec cognitio prseci- generis, speciei et similes, hasque denomi-
comparativa, per quamfit universale
siva, vel nationes esse rationis, non rei. Ha?c autem
utroque modo dictum. Variis enim modis po- cognitio jamnonest fabricatio universalitatis,
test universalisnatura praescindi vel compa- sed est quoedam ejus contemplatio magis for-
rari. Primo enim abstrahi potest natura com- malis et expressa.
munis per puram prsecisionemnaturse ab uno
inferiori absque ulla comparatione, vel supe- SECTIO VII.

rioris conceptus ad aliquem inferiorem, vel An universalia sint cntia rcalia, corporca, sub~
ipsoruni inferiorum inter se, ut quando a solo stantialia vcl accidentalia ,
quasquc causas ha-
Petro simpliciter praescindo individuantes beant.
humana? naturae con-
proprietates, et sisto in
sideratione. Et per hanc notitiam pure pra?~ 1. Ex dictis faciie possunt varia? qua?stio-

cisivam putant aliqui nullum universalc ficri. nes cxpediri, qua? de univcrsalibus tractari
Verius tamen est per eam etiam fieri univer- solent.

ale absolutum, juxta ea quee de secunda

 . ,;
,,

AN UNIVEP.SALIA SINT ENTIA REALIA, ETC.

SECT. VII. 229
cundo, denominatione respectiva. Priori mo-
Bubium primum expeditur. do non est universalitas ens rationis, tanquam
aliquid proprie confictum a ratione sed so-
2. Quseritur ergo primo an universalia sint ,

entia, necne. Quod interrogari potest, vel de

lum tanquam denominatio extrinseca prove-

natura, quee universalis denominatur, vel de niens ab actu rationis, sicut esse abstractum,

ipsa intentione, seu denominatione universa-

cognitum, et alia hujusmodi, quee non dicunt
litatis. De natnra jam diximus esse in rebus aliquid existens realiter in natura denomi-
nata, nec proprie dicunt aliqnod ens rationis
ipsis ; unde fit, cruoad rem denominatam uni-
versalia esse entia realia hoc vero intelli-
;
fabricatum ab inteilectu tanquam aliquid ,

gendum de his univer-

est vel permissive, vel
objective confictum ab ipso quia talia entia ,

salibus, qua? per se cadunt indirectam opera- non finguntur, nisi dum cogitantur tunc au- ;

tioneni intellectus, ita ut, vel per se primo, tem intellectus nihil tale cogitat vel cogno-
vel saltem per sua propria singularia directe scit.Est ergo denominatio extrinseca a con-
cognita , directe etiam concipi possint. Quod ceptu intellectus nam, quia per conceptum
;

ideo dicitur, quia in ipsis entibus rationis, abstracte et universe repreesentatur, ideo de-

quee per reflexionem et multiplicem operatio- nominatur universalis preedicto modo. Qua-
nem intellectus confinguntur, potest intellec- propter, ut heec universalitas dicatur esse

tus eo progredi, ut ab his etiam abstrahat ra- non oportet ut ipsa formaliter et quasi reflexe

tiones universales et communes, et universale cognoscatur, quasi in actu signato, sed satis
conficiat etiam in rebus fictis, quee vera entia est quod natura ipsa cognoscatur tali modo,
non quomodo dicunt dialectici, genus
sunt, scilicet, preeciso et abstracto, ut quasi in actu
secundo intentionaliter sumptum, esse quod- exercito naturaj constituatur universalis. Et

dam universale specificum, commune multis ad hunc modum explicat per denominatio-
generibus, quee in intentione seu ratione ge- nem extrinsecam hanc universalitatem Soto
neris solo numero differunt ; et sic de aliis.
in Logica, q. 3 Univer., art. i, dub. 2; et

Ratio vero est, quia universale actu solum adducit Scotum et D. Thomam in eam senten-
habet esse objective in intellectu; esse autem tiam.

objective in intellectu, non solum veris enti- 3. Posteriori autem modo loquendo de
bus, sed etiam fictis convenire potest ; et icleo universali relative, seu de relatione universa-

etiam possunt attribui relationes illee, seu

illis litatis , satis ex dictis constat universale non
denominationes quee hoc tantum esse requi- esse ens reale, quiailla relatio non est realis,

runt, ut sunt ratio subjecti et preedicati, et sed rationis. Quod in hunc modum breviter
idem est de ratione universalis. Et ideo dici- declaratur. Multiplex enim relatio fingi seu

mus ,
permissive seu indefmite universalia excogitari potest in natura universali : una in

esse entia realia, non tamen necessario, et ordine ad actum essendi ; altera in ordine ad
omnino universaliter. Quia vero cognitio in- actum preedicandi; utraque autem potest, aut
tellectus incipit necessario a realibus entibus, secundum aptitudinem, aut secundum actum
tum quia operatio reflex.a supponit directam, apprehendi concipitur enim natura commu-
;

tum etiam quia ficta entia non concipiuntur, nis ut apta ad existendum in multis, et ut sic

nisi per aliquam habitudinem, vel proportio- concipi potest ut habens relationem aptituclinis
nem ad vera entia ideo recte etiam dicitur,
,
ad communicandum iflis suum esse ;
potest
ea universalia esse entia realia, quee per di- item concipi ut actu existens in illis, et ut sic

rectam operationem intellectus abstrahi pos-
sunt. Si autem sit sermo de universalitate
ipsa, seu de intentione universalitatis sic
communiter dici solet non esse ens reale,
sed rationis, quod in hoc sensu verum est,
scilicet, quod non est proprietas aliqua, ne-
que aliquid intrinsece et realiter inheerens
naturee, quee denominatur universahs, juxta
habens relationem actualem, seu rei actu se
commuuicantis multis. Sicut enim in acci-
,
dente intelligimus relationem aptitudinalis
vel actualis inheesionis, ita eam possumus
fingere vel excogitare in natura universali ut
communicabili, vel ut communicata multis.
Et utroque modo solet universale defmiri
sufficit tamen aptitudinalis relatio, ut natura

ea quee diximus. Tamen in alio sensu non- complete censeatur universalis. Nam, quocl
nulla distinctione et declaratione opus est. actu sit in multis quee, existant, contingens
Dupliciter enim diximus, naturam posse de- est, et non mutat naturam rei aptitudo vero ;

nominari universalem, primo, denominatione est simpliciter necessaria, nam in ea distin-

absoluta, ac si universaliter subsistcret ; se- guitur universale a singulari. Unde repugnan-
 . ;, .

230 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UMVERSALI.

tiam involvunt, qui dicunt naturas angelicas dentia. Unde facile etiam expeditur similis
esse universales et esse incomrnunicabiles
, qua?stio an universalia sint substantire vel ,

multis. accidentia. Hoac enim qusestio, sicut et prse-

4. Similiter in ordine ad actum prsedicandi cedens, non tit proprie de intentione univer-
potest natura concipi, vel ut apta praedicari salitatis illa enim
; cum non sit quid reale,
,

de multis, vel ut actu praedicata de multis sed solum denominatio, vel relatio rationis,
prior vero consideratio proprie denominat neque est vere substantia neque accidens , ,

naturam prsedicabilem. Omnes autem istse neque corpus, neque spiritus, quanquam per
relationes sunt rationis tantum nam univer- ; modum accidentis incorporei concipienda sit.

salis natura non est in multis, nisi per identi- Est ergo praidicta interrogatio de natura, quae
tatem et ideo sub ea ratione non potest ad
, denominatur universalis ; et hsec non solum
illamulta realiter refcrri. Item, quia, ut dixi- substantialis , sed etiam accidentalis esse po-
mus, in re nulla est natura quce sit in multis, test, ut per se manifestum est. Solet vero in-
vel qure sit apta esse in multis ; ergo funda- terdum Aristoteles dicere , universalia non
mentum proximum illarum relationum non esse substantias, ut 3 Metaph., text. 20, lib.

est in re, sed in modo concipiendi intellec- 6, text. 45; intelligit autem non esse res per
tus ergo relatio in eo fundata non potest
; se et in se subsistentes extra singularia, Et
esse realis et heec ratio idem plane probat
; ideo in Prsedicamentis, cap. de Substantia,
de relatione praedicabilis vel prsedicati, nam universalia substantialia vocat secundas sub-
etiam omnes hoe fundantur in extrinsecis de- stantias ; individua vero substantiarum , seu
minationibus intellectus, et ideo non possunt supposita, vocat substantias primas, quas di-
esse reales. cit esse magis substantias quam secundas,
quia illa? primo subsistunt, cseterae vero in
Expeditur secundum dubium.
ipsis.

5 Corporeane universalia an non. Et juxta ,

Quartum d u bium
bffic defmienda est alia qusestio quam Por- ,

phyrius in preedicabilibus proponit scilicet , Qui dicantur ceterna universalia.

7. Ob-
an universalia sint corporea. Eodem enim jectioni obsistitur.
Altera qusestio de uni-
modo dicendum est ,
posse quidem aliqua versalibus defmitur ex dictis, scilicet, an sint
universalia esse corporea, ea, nimirum, quse aaterna. Taliaenim communiterexistimantur,
conveniunt rebus ex materia et forma com- quia, cum sint objecta propria scientiarum,
positis,ut patet de conceptu hominis, equi, oportet necessaria et immutabilia esse etcon-
animalis, corporis imo hsec universalia sunt
; Quomodo autem hoc intel-
sequenter aaterna.
maxime accommodata intellectui humano ligendum non eodem modo ab omnibus
sit,

corpori conjuncto ; nam a sensibilibus accipit exphcatur. Plato enim hac ratione posuit
cognitionem, et ideo hsec universalia, per se ideas quai sunt formre seternae, et immutabi-
loquendo, prius concipit Abso- et abstrahit. les, ut Aristoteles refert. Ipse vero Aristoteles
lute tamen ratio universalis non limitatur ad fortasse diceret in his rebus corruptibilibus
naturas corporeas invenitur enim in naturis
; universalia esse aaterna, quia nunquam de-
spiritualibus ; nam
etiam dantur sin-
in eis sunt aliqua eorum singularia, in quibus ipsa
gularia habentia inter sc aliquam convenien- subsistant. Nos autem supponimus hsec sin-
tiam, et differentiam, seu distinctionem, ra- gularia non semper esse, et extra illa non
tione cujus possunt in illis concipi natura? existere universalia undc concludimus hsec
:

comrnunes. et uuiversales. Quia vero non so- non posse clieiteterna, secundum realem exi-
lum res spiritualcs intcr se, et corporeee iuter stentiam quam extra suas causas habent, Di-
se, sed etiam corporalia cum spiritualibus cuntur ergo ha^c universalia perpetua, se-
aliquam convenientiam et similitudinem ha- cundum esse essentise, seu potentiale. Dices:
bent, ideo non solum dantur universalia quas- hoc modo etiam indiviclua sunt aeterna, quia
dam corporea, et alia incorporea, sed etiain ctiam ab seterno sunt possibilia, et habent
qua>dam dantur utrisque communia, ut sub- suas essentias immutabiles secundum esse
stantia ,
qualitas , ctc. Kkec enim a corporeis essentise. Unde dc eis fieri etiam possunt

et incorporeis rebus abstrahunt. propositioncs, quse habcant perpetuam veri-

tatem, prout abstrahuntur a tempore. Res-
Tertium dubium. pondetur, quoad rem quidem ita esse, tamen
6. U niiersalia an sint substaMia', an acci- in modo concipiendi et loquendi esse diffe-
 SECT. VIII DE MULTIPLICl UNITATE UNIVERSA.LI. 231
rentiaru ; nam hoc ipso
universalia ut sic principiis, seu eadein materia et forma con-
quod a singularibus abstrahuntur, consequen- stant, et ad eumdem fmem natura sua orcli-
ter etiam a teinpore et loco, et ab omni mu- nantur. Si vero loquamur de ipsa universali-
tatione,inceptioiie et desitione separantur, et tate, cum illa non sit ens reale, non oportet
icleo recte dixit D. Tbomas, 1 part., qusest. uthabeat proprias ac reales causas; tamen,
16, art. 7, ad 2, universalia dici solere esse eo modo quo est ens, seu potius imitatur ens,
ulique et semper, non positive, sed negative, habet suo modo causam materialem et effi-
non quia in omni loco et tempore sint,
id est, cientem ipsa enim natura, quse denominatur
;

sic non determinant sibi locum et

sed quia ut universalis, imitatur materialem causam,
tempus, in quantum abstrabuntur ab bic et quatenus est veluti subjectum, quod subster-
nunc. Hoc autem non convenit propric in nitur intentioni universalitatis, et ab ea uni-
individuis; nam circa ea versantur actiones versale denominatur; quia vero iila forma
etmutationes, inceptiones et desitiones. Unde, non est realis intrinseca, ideo subjectum illud
quamvis aliqua universalia sint generabilia non est inhsesionis, sed denominationis, ma-
et eorruptibilia, ut bomo, animal, et similia, gisque est materiaeirca quam, quam in qua,
qua3 ex sua ratione formali secum afferunt vel ex qua. Efficicns autem est intellectus
talem potentiam, seu postulant talem rnodimi ipse,qui facit conceptum repraesentantem abs-
inceptionis et desitionis , tamen hanc ipsam tracte ipsam naturam, vel comparationem
proprietatem non babent, nisi in ordine ad ejusdem naturse sic abstractse ad sua inferio-
individua ; homo enim ut sic, nec generari ra nam relationem rationis proprie non effi-
;

potest, nec corrumpi, dicitur tamen genera- cit, sed consiclcrat, vel fingit illam non tam in
quia est talis naturse, ut
bilis et corruptibilis, actu signato, quam in actu exercito, ut dixi,
non possit counaturali modo communicari ita nimirum concipiendo habitudinem, ac si

individuis, nisi per generationera, ipsumque esset vera relatio. Formalem autem causam
individuum, quod talem naturam participat, vel finalem bic quasrere non oportet, nam ip-
exse sit subjectum corruptioni. Addunt etiam sius universalis in actu sic considerati univer-
aliqui, universalia dici aj-terna, quia uuitas salitas ipsa est quasi forma, quae nihil aliud
prajcisionis, ct aptitudo existendi in multis est quam vel denominatio provcniens ab actu
perpetuo illis convenit, etiam quando non exi- intellectus, vel relatio relationis in ea fundata
stunt, eo modo quo alise proprietates dicun- etconcepta. Finis autemhujus universalitatis
tur eis perpetuo convenire, absolvendo copu- vel nullus est, proprie loquendo, quia solum
lam ab existentia temporis. Ita Fonseca, lib. 5, est quid rcsultans ex conceptionc intellectus,
cap. 28, qusest. 8, sect. 3. Sed non video quo- intendentis cognitiones rerum ; vel, si aliquis
modo possit hoc esse verum, nisi fateamur finis assignari debet, solum est ipsamet cogni-
aliquam universahtatem per se ac necessario tio intellectus ,
quia considerando essentias
convenire naturse; propositio enim, qure per- rerum abstrahit illarum gradus ct rationes
petua; veritatis dicitur, oportet ut sit neces- formales; et quia vim habet percipiendi et
saria ex connexione terminorum ; non potest discernendi omnia et reflectendi supra se
autem sic esse necessaria, nisi aliquo modo suas actiones, non solum iutenclit cognoscere
sitper se et ideo existimo universalia non
; rerum naturas, sed etiam denominationes,
posse dici seterna iUo moclo nisi in ordine ,
vel habitudines quas videntur habere prout
ad aliquem intellectum, qui seternus sit, ut ipsimet intellectuiobjiciuntur, etpropterhunc
expresse dixit D. Thom., in dicta solutione ad fiiiem fabricatur universalia, et eorum rela-
secundum. tiones confingit.

Quintmu dnVmm .
SECTJO VIII.

8.Universalium an dentur causw, an non. Quotuplex sit universale seu unitas ejus.
Ultimo intelligitur ex dictis, anet quomodo
universalia causas habeant; nam, aut est 1. Explicuimus quid sit universalis unitas,
sermo de universalibiis naturis, aut de illa- et quomodo rebus conveniat superest ut va- ;

rum universalitate. Priori modo, sicutuniver- rios modos hujus unitatis seu univcrsalitatis
sales naturse non fiunt nisi in individuis, ita declaremus, ut liiiic etiam constet quid in
non habent causas nisi in illis, neque alias hoc differat inter metaphysicum et dialecti-
quam ipsa babeant, nam et ab coclem effi- cum, et qua ratione ab utroque universalia
ciente fmnt, et (si composita sint)ex eisdem distinguenda sint vcl multiplicanda.
xxv. 20
 23-2 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UMVERSALI.
physicum ac logicum, quse aliis nomiuibus
Prima dirisio. dici possunt univcrsale ante rem in re et ,
,

Quid univcrsalc in causando

2. Q.uid bi post rem. Univcrsale metaphysicum propriis-
rcpra?sc7itando.
Primo igitur dividi solet sime diceretur, si quod esset ab individuis re-
universale in nniversale in causando in re- ,
ipsa separatum nam reipsa maxime abstra-
;

praesentando, in essendo, et in prcedieando. heret ab omni mutatione et contractione de :

Sed hcec divisio ad pivTscns institntum non rebus autem sic abstractis potissimum consi-
refert, quoad priora duo membra.Nam causa derat Metaphysicus. Et ideo Aristoteles in ,

qu.se universalis dicitur, quia varios effectus his libris Metaph., prrcsertim 7, accurate in-
potest producere, res aliqua singularis est, ut quirit de hoc universali et ostendit revera
,

Deus, ccelum, etc. unde non liabet aliam

:
nullum esse sed hoc universale metaphysi-
;

unitatem nisi realem singularem, seu nume- cum, non re, sed ratione tantum esse ab illis
ricani; sed ilia dicitur quasi universalis in distinguendum. Rursus universale physicum
objecto, quia ad plures effectus virtus ejus dici potest natura ipsa universalis prout in
extcnditur; sicut intellectus et voluntas dici rebus existit ; et hoc modo non sumitur uni-
solent potentise universales objective, quia versale formaliter, ut universale est, sed so-
circa omnia entia versantur, et sensus com- lum materialiter ,
pro natura ,
quce potest
munis respectu externorum dici etiam potest abstrihi et universalis denominari. Dicitur
eodem modo universahs, quamvis in se unus autem hoc universale physicum ,
quia cum
et singularis sit. Idemque dicenclum est cle sit in rebus ipsis singularibus contractum,
universali in significando seu reprcesentando, subjectum est mutationi, et accidentibus sen-
sive illud sumatur in nominibus quse a dialec- sibilibus a quibus physica consideratio inci-
ticis termini communes vocantur, sive in spe- pit. Quanquani hoc universale non est extra

ciebus intelligibilibus, sive in conceptibus for- metaphysicam considerationem tum quia ,

inalibus, sive denique in quavis imagine, qua- etiam in rebus immaterialibus et abstrahen-
cunque ratione fmgatur reprsesentans unifor- tibus a materia secundum esse reperiri potest;
miter plura; quicquid enim sit bujusmodi re- tum etiam quia hoc universale aliquam requi-
prctscntans, in se unum singulare individumn rit unitatem formalem, cujus consideratio ad

est, et solum ex parte objecti vocatur univer- metaphysicum spectat. Imo etiam dialecticus
sale, quia significat vel reprcesentat plura. de hoc universali aliquo modo considerat,
Tertium autem universale quod vocatur in ,
non per se propter naturas ipsas sic univer-
essendo, vel nullum est, vel in re coinciclit sales, sed solum quatenus fundamentum re-
cum quarto, solumque nomine et habitudine motum est, et quasi subjectum intentionis
rationis differunt. Si enim universale in es- universalitatis.
sendo dicatur iUud quod in re ipsa universale 4. Quid universale logicum. Universale
est, hujusmodi universale nullum est, ut de- autem logicum dicitur ipsum universale in
claravimus; si autem sit illud quod in re actu, quod per operationem intellectus con-
habet ahquod fundamentum, per intellectum surgit ; nam cpiia dialectici munus est opera-
tamen concipitur tanquam quid unum exis- tiones intellectus dirigere in ordine ad defi-
tens in multis, et sic efficitur universale in nitiones, divisiones et argumentationes, seu
essendo, hoc ipsum est universale in prcedi- demonstrationes recte et<ordinate conflcien-
cando ideo enim de multis prccdicari potest,
;
das, quse potissimc traduntur de rebus uni-
quia in eis est per identitatem ahquam, ut versaliter conceptis, et inter se comparatis et
dcclaravimus. Sed ratione prioris habitudinis coordinatis ideo necesse est ut intentiones
,

in ordiuead esse proprie appellatur univer- rationis seu denominationes indc consurgen-
sale ratione vero posterioris habitudinis in
; tes consideret, quanquam non ita hoc est
ordinc ad pra:dicationem, vocatur praedica- proprium quin magis propric ac
dialecticis,
bile. Unde dici solet a dialecticis, esse praedi- pcr se possit ad inetaphysicum pertincrc et ;

cabile, essc quasi passioncm seu propricta- aliquo ctiam modo ad physicum. Hic enim clc
tem universalis. anima disputans, consequentcr tractat de in-
tellcctu et de actibus, et objecto ejus unde ;

Secunda divisio.
necesse est, ut universale quatenus univcrsale
3. Metaphysicum universale quid. Uni- est consideret. tum modo pro-
cpiia est aliquo
tersale physicum quid. Hinc secnndo dividi prium objectum intellectus, tum etiam quia
solet universale in universale metaphysicurn, pcr abstractionem vel comparationem insur-
 SECT. VlII. DE MULTIPLICI UNITATE UNlVERSALI. 233
git, quae sunt proprise operationes intellectus. mine, animali, etc, tamen in aliis haec dis-
Maxime autem id spectat ad metaphysicum ;
tingui non possunt,
sistendo in conceptu ab-
nam, ut supra vidimus ad illum pertinet ,
soluto, donec ad diversa fiat relatio scu com-
distinguere entia rationis a realibus, et quam paratio. Sic album, verbi gratia, abstracte

essentiam vel entitatem habeant, declarare ;

conceptum universale quoddam est non ta- ;

quod valde alienum et extrinsecum est a dia- men potest, in ea abstractione sistendo, potius
lectico instituto , sed solum obiter hsec attin- accidens praedicabile quam species denomi-
,

git, ut opera ipsa intellectus ordinare, et in nari, quia respectu diversorum utriusque ha-
certam methodum et artem possit redigere. bitudinis capax est inde donec fiat compa-
;

Quod si velimus unicuique,quod proprium est, ratio ad diversa non potest illa duplex ratio
,

tribuere, metaphysicus considerat propriam in eo universali distingui. Sirnile quid consi-

rationem universalis, quatenus est unum in quod respectu diver-

derari potest in proprio,
multis, et quicquid ad illam consequitur ra- sorum rationem proprii et speciei habere
tione qua naturam entis et essentiae, et pro- potest imo et natura generica etiam sub-
;

prietates ejus imitatur. Dialecticus vero per respectu specierum genus dc-
stantialis, licet

se solum considerat rationem praedicabilis, nominetur, tamen respectu propriorum in-

non quidem ejus quidditatem vel entitatem dividuorum (juxta probabilcm multorum opi-
considerans, sed solum quod ad defmitiones nionem) habet rationem speciei. Quin ct dc
vel prsedicationes conficiendas nosse oportet. ipsa differentia probabilc est quod, licet res-
Quod ergo ad praesens spectat, et ad conve- pectu speciei vel individuorum ejus constituat
nientem vocum usum omne universale in , proprium universale,tamen respectu inferio-
actu sub ratione universalis, metaphysicum rum differentiarum formaliter sumptarum,
vocemus sub ratione autem prredicabilis, dia-
; aliam rationem pra-dicationis constituat, vcl
lecticum appelletur. ad preedicabile speciei revocetur; nam ratio-
nale de hoc rationali, verbi gratia, formaliter
Tertia divisio m quinque universalia.
sumpto, non in quale, sed in quid preedicatur,
5. Tertio, et quod ad rem maxime spectat, quod hic amplius discutere et examinare non
dividi solet universale in illa quinque mem- libet. Sola ergo species ultima naturae sub-
bra, quae Porpbyrius distinxit in praxlicabili- stantialis vel accidentalis in abstracto sum-
bus, scilicet, genus, speciem,differentiam, pro- pta3, incapax omnino est alterius habitudinis
prium et accidens. De cujus divisionis quali- universalis ; et non habet alia inferiora ad
tate et sufficientia non est nunc in animo quae comparari possit prseter individua, quo-
disputare id enim sine exacta cognitione sin-
; rum integram quidditatem continet. Igitur illa
gulorum preedicabilmm commode fieri non divisio non videtur habere locum in univer-
potest de singulis autem prsedicabilibus dis-
: sali, quatenus per abstractionem preecise con-
serere, alienum esset a nostro instituto ; spe- surgit.
ramus autem, Deo adjuvante, de unaquaque 6. Quod si inquiras quale sit illud mriver-
re in proprio loco tractare. Solum igitur est sale appellandum, responderi potest, ratio-
recolenda distinctio illa supra data de uni- nem universalis sub ea consideratione solum
versali concepto per modum absoluti, quale consistere in separatione prsecisiva a singula-
consurgit per simplicem conceptionem abs- qua consurgit quaedam unitas ra-
ribus, ex
tractivam seu praecisivam intellectus, et uni- tionis cum
aptitudine ad multa, quse sub bac
versali relato, seu comparato ad sua inferio- prwcisa consideratione ejusdem rationis est
ra. Inquiri ergo potest quo modo divisio hrec in quocunque mriversali et ideo universalc, ;

intelligenda sit, seu de quo nniversali,vel sub ut sie, non dividi ulterius, sed solam univcr-
qua ratione concepto, absoluta scilicet, vel salis rationem retinere, donec cum inferiori-
respectiva, seu metaphysica, an logica. Duo- bus conferatur, et in ordine ad diversa varias
que possunt esse respondendi modi. Prior est denominationes accipiat. Et ita sub hac ra-
ibi dividi universale logicum ut respectivum tione universale non comparatur ad praedicta
rationis et non universale metaphysicum,
, membra, ut genus ad differentlas, sed potius
seu ut prrecise abstractum. Quia in eo ut sic ut subjectum ad accidentia vel ut funda- ,

non videtur posse illa quinque membra sem- mentum proximum ad varias relationes, qui-
per et in universum commode distingui. Nam, bus denonrinari potest. Unde, quando a dia-
licet interdum in diversis naturis, vel con- lecticis solet dici universale vel praedicabile
ceptibus hsec facile distinguantur, ut in ho- genus ad quinque universalia vel praidicabi-
 ,

231 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALl, ET UNLVERSALI.

lia, sumendiun est formaliter, et cum debita 8. Quamvis autem tam proprium quam ac-
proportione, ut rclativurn in communi con- cidens sint formeeeorum de quibus preedi- ,

ceptum. cantur, non sunt tamen in abstracto, sed in

7. Quinquc pradicaMHim suf/icicutia.
concreto sumenda ut rationem talium uni-
,

Gonsiderando autem universaJe, ut compara- versalium induere possint, quia alio modo
tur ad inferiora, rccte per illa quinque mem- non sunt apta, ut de inferioribus tali modo
bra dividitur. cujus divisionis ratio sic brevi- dicantur. Quin potius, si tales formee in abs-
ter assignari potest. Nam quod est unum iu tracto concipiantur, non respiciunt sua sub-
multis, seu preedicabile de multis, dicere po- jecta ea habitudine qua universale respicit
,

test aliquid essentiale illis , vel aliquid extra inferiora , sed eo modo quo actus respicit
esseutiam ; rursus, si cssentiale sit, vel dicit potentiam quam informare potest; ut ergo
totam essentiam, et sic est universale specifi- heec possint ad talia inferiora sub tali ratione
cum, quod soium potest esse commune indi- ct habitudine universalium comparari , con-
viduis numero ditfereiitibus ,
quia sola incli- cipi debent in concreto per modum totius

vidua bujusmodi possunt in tota essentia con- communis, quod sit in inferioribus sibi sub-
venire vel dicit tantum partem essentiae ; et
; jectis, et de illis in recto vere possit preedi-
boc potest accidere dupliciter. Primo, ut sit cari. Quod in omnibus etiam iiniversalibus
veluti quid materiale et potentiale, et sic con- observari potest, nam in omnibus verum est,
stituitur universale generis, quod, ut tale est, concreta solum de concretis posse prsedicari,
necessario respicit diversas species, quia con- et consequenter solum respectu illorum posse

venientia illa in generiea natura, quee est fun- habere rationem universalium. Ob hanc cau-
damentum bujus universalitatis, neque est in sam dici solet, universale non respicere, nec
tota rei essentia, neque in ultimo formali praedicari de suis inferioribus nisi permodum
constitutivo et determinativo ejus, sed in gra- totius nam licet dixerimus genus et diffe-
; ,

du quodam potentiali, et per plures differen- rentiam formaliter non dicere totam essen-
tias determinabili. Secundo, fieri potest ut tiam, sed partem metaphysicam, tamen, ut
universale dicat partem essentife per modum imiversalium rationem habeant, necesse est
formee constituentis formalem unitatem ejus, ut pcr modum totius concipiantur , et ideo
et sic constituitur universale differentiee, et sumi debent, et in concreto, ut rem totam
preedicari dicitur in quale quid, quia se habet saltem implicite dicant, et quatenus in poten-
ad modum formee constituentis quidditatem. tiasaltem includunt plura inferiora, quomodo
Qui modus universalitatis et prsedicationis in- dixit Porphyrius genus esse totum ( scilicet

terdum potest esse communis rcbus differen- potentiale respectu specierum; et Arist. 1
) ,

tibus specie; interdum vero lebus solo nu- Physic, c. 1, clixit universalc csse qiioddani
mero differentibus ut constat in differentiis
, totuni. Quomoclo vero abstracta substantialia
ultimis et subalternis. Et ratio est, quia talis rationem universaliuin participent, et quomo-
modus constitutionis per differentiam essen- do in eis locum habeat preedicatio universalis,
lialem, nec per se excludit ulteriores diffe- in sect. 10 hujus disputationis attingemus.
rentias essentialiter etiam constituentes, et 9. Aliquot objectionibus occurritur. Oc-
specificas essentias distinguentes, nec illas currebant autem hoc loco variee objectiones
etiain per se requirit, unde, quia boc acciden- quee contra sufficientiam hujus divisionis sic
tarium est tali universali, etiam illi accidit, cxpositre fieri solent, qiue dialecticorum sunt
quod inferiora, in quibus invcnitur, spccie solum adverto, hanc divisio-
propriee, et ideo
autnumero differant. Quo modo autem heec nem non apte
duplici titulo existimari posse
accommodanda sint bis quae Porphyrius do- traditam. Primo, quia in ea non numerantur
cuit in cap. de Differentia, et quid ipsc circa omnes rationes ultimee universalium , nam
hoc senserit, in dialecticos commentarios re- differcntia posset in plures dividi, et similiter
mittendum cst. Denique, si universale vel proprium, etc. Yel si dicantur beec omnia
proedicabile sit extra essentiain, esse potest comprehendi sub generalibus rationibus dif-
aut per se connexum cum
cssentia, et ab illa ferentise aut proprii, aliunde videbitur inepta
dirnanans ;hoc voeatur proprium si vero
et ; vel superilua divisio, quia posset ad pauciora
liullo modo sit connexum pcr sc cum csscn- membra generalia rcvocari; nam genus ct
tia, sed contingens, et omnino accidcntalitcr spccies non minus videntur inter sc conveni-
conveniens, appellatur accidens quintum pra> rc, quam diiierentia gcneralis et spccialis.
dicabile. 10. DiffermtiiL cur uno prwdicabili conti-
 SECT. VHi. DE MULTIPLICI UNITATE UNIVERSALT. 235
neatur. Sed heec difficultas nullius monienti niam luec analoga sunt, vel non habent uni-
est, quia, sive illa membra ultima et specifica tatem simpliciter, vel non eeque plura respi-
sint, sive nihilominus divisio suf-
generalia , ciunt. ideo ex hac parte excluduntur a pro-

ficiens erit, saltem ex hoc capite, quia nullum pria ratione et divisione universahs, quod in
aliud membrum affertur, quod sub numeratis ea partitione dividi intelligendum est. Unde
non contineatur. Et quamvis demus queedam Aristoteles, 1 Ethic, c. 6, expresse requirit
membra esse generalia, queeclaru specifica, ad rationem universalis, quocl univocum sit,
non propterea erit inepta divisio ; neque enim et 4 Metaph., cap. 2, hoc modo negat, ens et

necesse est ut divisionis membra eequalia unum esse universalia. Quod si instes, quia
sint, seu eeque abstracta et communia suffi- ; non repugnat dari aliquos conceptus objecti-
eit enim ut sub diviso contineantur, et oppo- vos communes, essentiales pluribus preedica-
bita aliquo modo sint, ipsumque exhauriant. mentis, et univocos, et consequenter univer-
quod autem queedam sub communiori alia , sales, et non genericos, quia multis preedi-
sub minus communi ratione numerentur, ac- camentis nullum genus commune est, qualem
cidentarium est, et ob peculiares causas po- multi existimant esse conceptum accidentis,
test interdum expedire ut fortasse in pree-
, aut conceptum entis successivi, et similes,
sente factum est, quia distinctio illorum quin- quos consequenter dicunt non esse genera,
que membrorum necessaria erat et sufficiebat sed ad modum transcendentium, responde-
ad coordinanda prcedicamenta, et definitiones tur breviter, vel nulla essehujusmodi preedi-
faciendas, et alia dialecticorum munera, pro- cata univoca (ut multi volunt), vel certe. si
pter quse divisio illa inventa est. Addi denique quee sunt, ad genus revocari, quia in ratione
potest, non esse necessarium admittere, non universalis, et in modo preedicationis essen-
omnia illa membra in ratione universalis et tiaiis in quicl incompletum, et non preeciican-
prsedicabilis esse specifica et ultima. Quia ad do totam rei essentiam, cum
eo conveniunt ;

propriam relationem universalis et essentia- differunt tamen a proprio genere, quia non
lem differentiam ejus, nil refert quod inferiora habent proprias differentias, quibus contra-
magis vel minus inter se differant, dummodo hantur et ideo neque ad definitiones, neque
;

habitudo superioris ad ipsa ejusdem modi et ad coorclinanda preedicamenta deserviunt ;

rationis sit; hoc autem ita contingit in diffe- de qua re inferius occurret commodior di-
rentiis ultimis, vel subalternis. Eademque ra- cendi locus, cum de divisione accidentis in
tio est de proprio et accidente, non vero de novem preedicamenta dicemus.
genere et specie inter se comparatis , ut ex 13. Individmim vagum an universale sit.
ratione adducta ad explicandam sufficientiam Aliunde vero ex alio extremo videntur esse
divisionis satis constare potest ; fnsius enim qiiEedarupreedicata communia, quasi inferiora
heec explicare et discutere non est nostri in- infima specie, et media inter ipsam, et sin-
stituti. gula determinata individua, quale existima-
11. Ex secundo capite potest videri insuf- vit Cajet., incap. de Specie, esse individuum
ficiens prsedicta divisio, quia videntur esse vaguvu ; probabilius exemplum adduci
et
queedaru alia imiversalia, quee sub his nullo potest de communi ratione personee, vel sup-
modo comprehenduntur heec autem sunt in ; positi, vel de ipsa rationeindividui. Acl quam
duplici genere queedam sunt transcendehtia,
: difficultatem quidam negant heec preedicata
quee superiora sunt ad species et ad genera, esse univoca. Sed hoc incredibile est, nam
quee cum habeant unum conceptum objecti- revera esse personam univoce dicitur de cruo-
vum, ut supra dictum est, et in multis esse libet homine, et esse primam substantiam
ac de iis preedicari possint, nihil cleesse vi- univoce dicitur de qualibet prima substantia;
detur quominus universalia dicantur, Unde quee enim ratio analogiee vel eequivocationis
Aristot., 4 Metaphys. , text. 10, ens et unum in his preedicatis excogitari potest ? Alii di-
dicit esse maxime universalia. cunt contineri sub universali speciei, nam ra-
12. Transcendentia quare non universalia. tio personee tanquam specifica comparatur
Sed responderi potesthujusmoditranscen- ad hanc et illam personam, et ratio indivi-
dentia non esse proprie et simpliciter univer- clui ad hoc vel illud individuum, ut tale est.
salia, quamvis interdum late et secundum Sed, licet fortasse hoc defendi possit forma-
quid ita appellentur , ea ratione qua omne liter comparando, verbi gratia, rationemper-
id, quod aliquo modo unum est, et commune sonee ad hanc personam ut sic tamen non ,

multis, potest universale vocari. Tamen, quo- vicletur verum, si comparatio fiat ad hunc
 ,

230 DISPUTAT. VI. UNITATE FORMALI, ET UNIVERSALI.

hominem ut sic, quia ut sic non est preedica- dividit, ac constituit speciem species vero ;

tum quidditativum illius. Quodsumi potest ex erit qure ex his componitur proprium vero, ;

D. Thoru., \ p., q. 30, a. 4, ad 3.Et hoc satis quod speciei per se accidit; accidens, quocl
est ad constituendum distinctum universale individuis, seu speciei ratione individuorum
secundum relationcm, prout nunc considera- contingenter inest. Et hoc modo non tam di-
tur a nohis. Sicut risihile etiam est species viditur universale secundum diversasrationes
respectuhujus et illius risihilis ut sic et ni- ; universalitatis, quam secundum diversas ha-
hilominus respectu hujus vel illius hominis bitudines ipsorum universaliuminter se. Ita
ut sic novum prwdicahile constituit, quia suh tamen ut universale speciei sit quasi preeci-
ea mtione non preedicatur esseutialiter. puum, totalc et absolutum; vero dicant alia
14-. Dicendum ergo videtur, individuumut aliquam habitudinem, quasi partialem, vel
sic respectu pluriuiu individuorum non con- formalem ad ipsam speciem, ut declaratum
stituere novum universale, quia de formali est. Unde etiam est probabile, universale sub

nihil aliud dicit, quam unitatem transcenden-
talem uniuscujusque entitatis prout in re
existentis; etita excluditur, sicut alia prsedi-
cata transcendentia. Preesertim quia,
matur secundum id positivum, quod
nihil addit supra ens ; si vero sumatur secun-
dum id quod formaliter addit, illud solum
negatio qucedam. Unde inter individua ejus-
dem speciei, verhi gratia, duos homines, pree-
cise considerando eorumessentiasindividuas,
preeter convenientiam specificam non est alia
in ratione individui, nisi quatenus in ratione
entis indivisi conveniunt, quee tantum est
transcendentalis convenientia. Rationem au-
tem personee, vel suppositi existimoposse re-
duci ad preedicamentuni proprii, quatenus
modus ille, quo constituitur, scilicet, perso-
nalitas vel suhsistentia, essentialis non
hac ratione non dici ceque primo et univoce
de his universalibus, sed primo de his quee
essentialia sunt, deinde vero de aliis quee
si su- sunt extra essentiam, et inter priora univer-
dicit, sale speciei esse preecipuum; propter quod
etiam Plato, ut Aristotele^ interdum signifi-
est. cat, specierum tantum ideas ponebat. Non
oportet autem intelligere analogiam inter
speciem, genus et differentiam in ratione
universalis, quia omnia dicunt convenientiam
et unitatem essentialem, et habent eumdem
modum identitatis respectu eorum a quibus
abstrahuntur, quod secus contingit in pro-
prio et accidente. Atque heec consideratio
universalium secundum proprias rationes
suas, et secunclum quod inter se distinguun-
tur, seu comparantur, maxime confert ad re-
est, rum essentias cognoscendas et defmiendas :

sed per se concomitans essentiam, sicut actu ideoque ad metaphysicuminstitutummaxime

inheerere dici potest quoddam proprium acci- necessaria est. Quoniam vero proprium et
dentis. Nec refertquod ille modus personali- accidens sunt extra rerum essentias, nihil de'
tatis vel subsistentiee non sit in sua entitate eis, quatenus universaliasunt,considerandum
proprietas accidentalis, sed suhstantialis mo- occurrit, preeter intentiones et relationes ra-
dus ;
quia hoc non variat modum universali- tionis, quee in ordine ad preedicationes a dia-
tatisseu preedicationis, sicut esse capitatum, declarantur; et quee inferius suo loco
lecticis
esse hipedem actu dicitur accidens quinti
, dicemus de propria ac reali essentia acciden-
preedicabilis, quamvis res unde sumitur, non tis, et distinctione ejus a substantia, variis-
sit accidens, sed substantia, quia moduspree- que habitudinibus quas habet ad substan-
dicationis accidentalis est et eontingens ; sed tiam, inter quas una esse potest intrinseca
de his heec sint satis. dimanatio, a qua habet ut proprium nomine-
15. Ultimoaddere possumus alium modum tur de aliis ergo tribus universalibus, ge-
;

explicandi divisionem illam de universali ab- nere, specie, ditferentia, dicendum superest
soluto, seu quatenus consurgit pcr abstracti- quomodo in rebus distinguantur,et quod ha-

vam considerationcm intellectus, in quo, licet beant in eis principium ac fundamentum.

non possint preedicta membra omnino dislin-
gui secundum varias relationes ad inferiora, SECTIO XI.

ut discursus supra factus ostendit, possunt Quomodo in re distinguantur unitas generis et

tamen aliquo modo distingui in ordine ad differentix tam inter se, quam ab specifica uni-
metaphysicam compositionem. Ita ul genus tate.

dicatur illud quod per modurnpotentiffi aptum

cst speciem constituere ; differentia, quee per i. Genuset differentiam inre distingui, his

modum formee aut actus genus contrahit et argumentis suaderi posse videtur primo :
 ;

SECT. IX. DE DISTINGTIONE 1NTER GENUS, DIFFERENTIAM ET SPECIEM. 237

quia species componitur ex genere et diffe- 3. Tertium argumentum esse potest, quia,
rentia, quai compositio metaphysica dicitur, quce in re separantur, necesse est aliquo
nec censetur omnino per rationem conficta, moclo distingui etiam in re sed gradus infe- ;

sed in rebus ipsis aliquo modo inventa, et rior et superior in re separantur, nam alicubi

ideo prohatiores Theologi docet non inveniri est ratio animalis, ubi rationale non inveni-
in Deo, quia repugnat summae simplicitati tur, et sic de aliis. Simile argumentum est,
ejus; ergo signum est genus et differentiam quod in re ipsa cluce species sunt similes in

in re ipsa aliquo modo distingui, et non tan- ratione generica, non vero in specifica ; unde
lum ratione seu conceptihus nostris, quia videtur necessarium, has rationes in re ipsa
alioqui non facerent in re compositionem ;
esse distinctas. Item, quod differentia con-
sola enim rationis distinctio, etiam fundata trahit genus, et actuat illud ; non sunt ergo
in virtuali rei distinctione seu eminentia non omnino idem, quia idem non contrahit seip-
sufficitad veram rei compositionem; estergo sum. Quarto argumentor, quia hce locutiones
in re distinctio aliqua inter genus et diffe- prcecise et abstracte sunt falsce, Animalitas
rentiam. Et confirmatur, nam hac ratione est rationalitas, et similes, et nonnisi obdis-

Aristoteles, 7 Metaph., c. 10, text. 33, cum tinctionem formalem, nam, si essent omnino
dixisset defmitionem dehere constare expar- idem praedicatum subjectum, propositio
et
tibus, nimirnm genere et differentia, subdit : affirmans vera esset sed illis vocibus sig-
;

Sicnt se lialet definitio ad totam rem, ita par- nificantur prcecise gradus genericus et diffe-
tes definitionis ad partes rei ; est ergo inter rentialis distinguuntur ergo hi gradus ex na-
;

eas veraaliqua distinctio, sicut inter partesrei. tura rei.

2.Secundo probatur idem, quia, quee in Atque hinc ulterius concluditur, genus
A.

re ipsahahent essentias, vei partiales, aliquo et differentiam sigillatimsumpta distingui ex

modo diversas, in re ipsa ahquo modo distin- natura rei a tota specie, quia comparantur
gauntur; sed ita habent genus et ditfe-
se ad illam ut partes ad totum vere ac reipsa
rentia : ergo. Probatur minor ex his quae ge- compositum ex illis totum autem distingui-
;

neri et differentice communiter attribuuntur. tur ex natura rei a singuJis componentibus,

Nam imprimis Aiistoteles, 3 Metaph., text. esto non distinguatur ab omnibus simul sum-
10, ait, differentiam esse extra rationem ge- ptis et unitis; distinguitur enim saltem ut
neris; non est ergo differentia de essentia includens aliquid, quod aliud non includit.
generis, neque e converso. Undc*6 Topic, Unde hac ratione communiter etiam dicitur,
cap. 3, ait Aristoteles, neque genus partici- genus ac differentiam praecise sumpta in ra-
paie differentias, neque differentias genus; tione partium non posse vere prcedicari de
et 7 Mataph., c. 12, text. 42, dicit, differen- specie; quia pars non prcedicatur de tolo. Et
tias non poni iu ratione generis, sed genus confirmatur primo, nam si in re homo et ani-
comparari ad differentias , ut potentiam ad malnullo modo distinguerentur, neque etiam
actum essentialem, et ideo fieri ex eis unum equus et animal; ergo neque homo et equus
per Et ratione patet, nam differentiee di-
se. possent distingui, nam quce sunt eadem uni
videntes genus sunt inter se oppositce ergo ; tertio, sunt eadem inter se ; et quicquid est
non possunt ambse esse de essentia generis ; de essentia unius, de essentia alterius,
erit
ergo neque una, neque altera esse potest de et e converso; nam, et animal in re
si homo
essentia ejus. Patet consequentia, tum quia sunt idem, quicquid est de essentia hominis
non est major ratio de una quam de alia erit de essentia animalis et simile erit in ;

tum etiam.quia siuna esset cle essentia, esset equo ergo idem erit comparando hominem
;

inseparabilis, unde altera nunquam posset et equum inter se ; vel certe fatendum erit,

ei convenire, cum opposita non possint simul aliquid esse de essentia animalis in homine,
eidem inesse habet. ergo genus essentiam
; quod non sit in equo, et e converso ; ex quo
ex se distinctam a differenths, seu non inclu- sequitur animal non dici univoce, neque se-
dentem ilias. Quod vero e contrario differen- cunclum eamdem rationem de homine et
tia etiam dicat essentiam non includentem equo, sed cequivoce, vel ad summum secun-
genus, patet, tum qui alias genus esset tran- dnm analogiam quamdam proportionalitatis.
scendens; tum etiam quia alioqui differentia Tandem confirmatur illa ratione srepe facta,
includeret totum id quocl includit species, quia non possunt res diversce secundum idem
unde qusedam nugatio committeretur, quando omnino esse similes et differentes ; sed duae
differentia adjungitur generi. species sunt simpliciter et essentialiter diffe-
 ; ;

238 DiSPUTAT. VI. DE UNTTAIE FORMALI, ET UNIVERSALI.

rentes, et tamen sunt similes in genere ; ergo da est, quo ponit in re distinctionem actua-
fieri non potest qain genus et species aiiquo lem et in eo videtur illam sequi Ferr., 1
;

modo in re ipsa distinguantiir. cont. Gent., c. 24 et 42 ; et Fonseca,2 Metaph.,

cap. 2, text. 41 ubi id colligit ex textu Ari-
,

ReferuvUur rariw sentenfuv. stotelis, quinegat posse dari processuminin-

5. In liae re varii possunt esse dicendi fmitum in prfedicatis essentialibus, quia si

modi. Primus hos gradus distingui non

est, sola cogitatione distinguerentiu, nullum esset
uteumque exnatura rei, sed omnino realiter, inconveniens dari in eis processum in infini-
saltem per inclusionem alicujus rei realiter tum. Idem repetit Fonseca, lib. 4, cap. 2,
distinctse, qua? est in uno, et nonin alio. Hane qiuest. 4, sect. 3, et lib. 5, cap. 7, queest. 3,
opinionem significat Jandun., 2 Metaphys., sect. 3, ad secundum.
q. 9, et eamdem tenere debent omnes, qui 7. Tertia sententia extreme contraria esse
existimant hos gradus genericum et specifi- potest, lnec neque re, neque etiam ratione
cum sumi ex forrnis realiter distinetis; nam distingui, sed esse omnino idem, etsi diver-
inde sequitur corpus significare tantum com- sis vocibus significentur. Quse opinio attri-
positnm ex materia et forma corporeitatis, bui quatenus omni-
potest Nominalibus ,

vivens vero significare compositum ex cor- no negant ha?c universalia in rebus reperiri
pore et anima vegetativa animal vero acl- , vix aulem credibile est opinionem hanc in
dere animam sensitivam realiter distinctam ,
mentem alicujus philosophi venisse, ut ar-
homo vero rationalem. De differentiis autem gumenta in principio facta ad minimum con-
rationali et similibus fortasse diceret haBC cludunt.
opinio, sohim dicere ultimam formam ut in- Yera ergo sententia est, hsec omnia ra-
8.
formantem unde etiam fit dicere aliquid
; tione distingui, sumpto aliqno fundamento
realiter distinctum a genere. Ethinc fortasse ex rebus ipsis, non tamen esse veram ali-
existimavit Durand., in 2, d. 3, q. 1, in sim- quam et actualem distinctionem aut realem ,

plieihus, ut sunt Angeli, et accidentia, vel aut ex natura rei inter omnes hujusmodi gra-
formae ipsoe,non posse dari differentias pro- dus, prout a parte rei conjuncti existunt. Heec
prias, et consequenter nec compositionem ex est opinio D. Thomse, ut constat ex 1 part.,q.
genere et differentia. 50, art. 4, ad I, q. 76, art. 3, ad 4, et de
6. Secunda sententia est, haec prsedicata Ente et essentia, c. 4 et sequent., 7 Metaph.,
distingui ex natura rei inter se, et ab ipso lect. 4, et stepe alias ; eamqne tenent com-
composito, saltem distinctione formali, seu muniter Thomistee, Herv., Quodlib. 1, q. 9;
modali, quam vocant. Ita tenet Scotus, in 2, Capr., I, dist. 8, q. 2, art. 3; Cajet., Soncin.,
dist. 3, q. 1, et 7 Metaph., q. 16 , et ibi Ant. etSoto, loeiscitatis sectionepra;cedenti; Greg.,
And., q. 7; nam,
Scotusinterdum ponat
licet in 1, dist. 38 ; Gab., et alii Nominales. Et
distinctionem realem intcr formas physieas quoniam pars affirmativa de distinctione ra-
communem et propriam, ut inter formam tionis evidenter probata est argumentis fac-
eorporeitatis, etanimam, verbi gratia,ettunc tis, et difficultatem non habet, nihil de illa
necessario dicere debeat inter gradus sump- addere oportet ; fundamentum autem talis

tos ab his formisesse majorem distinctioneiu, distinctionis declarabitur in solutionibus ar-

quamformalem, juxta prcecedentem opinic- gumentorum, et magis in sequente sectione.
nem, tamen non censet cam distinctioncm
realem formalem esse necessariam ad distin- Vera sententia declaratur.
guendos hos gradus, nam in eadem re sim- 9. Ut probemus alteram partem negantem,

plici physice admittit verum genus et diffe- advertendum est, cumagimus de distinctione
rentiam, eorumque compositionem, et ideo, horum graduum, gcneris, differentife et spe-
generatim loquendo, dieit sufficcre distinctio- ciei, quatuor modis posse illa conferri seu

nem formalem ex natura rei, eamque ut mi- comparari primo prout a parte rei in diver-
:

nimum esse necessariam. An vcro hrec di- sis rebus, seu speciebus inveniuntur, ut ai

stinctio formalis apud Scotum sit actuatis in animal, quod est in hominc, comparetur cum
re, vel solum virtualis, aut fundamcntalis, et specie leonis aut equi, vel, si animal prout

ita coincidat cum alia, quae rationis ratioci- est in leone,comparetur ad differentiam ra-
natae dicitur, non satis constat, nam varie lo- tionalis, verbi gratia, vel aliam similem et ;

quitur, utattingemus disputationc scquenti hrec comparatio est extraremetimpertinens,

nunc opinio tuec in eo sensii a nobis tractan- nam hoc modo constat rationem genericam
 ,

SECT. IX. DE DISTINCTIONE 1NTER GENUS, DJFFERENTIAM ET SPECIEM. 239

iii re existentem, posse distingui realiter ab modo constat illa distingui ratione, ut dixi-
aliqua differentia, vel specie sua ;
quia indi- mus an vero plus quam ratione distinguan-
;

versis spcciebusformalis unitas ipsius generis tur, non potest (quod valde notandum est ad
secundum rem multiplicatur sicut supra ; solvenda argumenta in principio facta ) ex
diximus formalem unitatem specificam,prout hac sola comparatione sufficienter coUigi
in re existit, numero multiplicari in indivi- nisi in rebus ipsis aliquod aliud majoris dis-
duis. An vero genus, prout a parte rei est in tinctionis signum inveniatur. Probatur, quia
una specie, distinguatur ab alia specie vel heec est vis intellectus, ut preeseindat et abs-
differentia ejus, non solum realiter, sed etiam non sunt actu distincta aut
trahat ea, quee in re
essentialiter et quidditative, fortasse perlinet preecisa ;quod aliqua, ut objecta
ergo, ex hoc
ad modum loquendi, et pendet ex probatio- menti, ratione distinguantur, non potest ali-
nibus bujus sententiee, explicaturque in so- qua distinctio in re inter ea colligi ;
quia sic
lutionibus argumentorum. ratione distingui, nihil aliud est quam distin-
40. Secundo possunt heec comparari se- ctis conceptibus inteilectus objici, et diverso
cundum se abstrabendo ab existentia tam in modu aut sub diversa habitudine concipi,
rebus quam in intellectu ad eum modum , quod totum stare potest sine distinctione in
quo in superioribus citavimus aliquos clicen- re.Et confirmari hoc potest exhis quee supra
tes, naturam secundum se, id est nude et so- diximus de conceptu objectivo entis, quomo-
litarie sumptam, esse universalem, ut ante- do pra?cisus sit per intellectum, et secundum
cedit etiam omne opus intellectus ; nam in rem indistinctus ab omnibus inferioribus en-
eodem sensu videntur illi sentire praedicata tibus ; nam rationes ibi factee eodem modo
quidditativa inter se ex natura rei distingui. hic procedunt, easque statim breviter attin-
Quia si animal, verbi gratia, ex se et ante gemus.
omnem intellectum babet positivam aptitudi- 12. Quarto itaque modo possunt heec com-
nem ad varias differentias, et unitatem pree- parari, prout in re existunt in una et eadem
cisionis ex se communem multis speciebus, specie, et in uno et eodem individuo talis
necessario consequitur habere ex natura sua speciei, et hoc sensu revera intenditur heec
distinctionem aliquam a differentiis omnibus comparatio in preesente queestione, et in eo-
quibus dividi potest, et ab speciebus ad quas dem sensu dicimus in Petro verbi gratia, , ,

potest contrahi. Positis autem his, quee dixi- non distingui ex natura rei esse sensitivum a
mus de ratione universalis, heec comparatio rationali, nec gradum animalis a gradu homi-
locum non habet ostendimus enim nullum
; nis, et sie de reliquis.
esse statum, in quo natura communis, quee- 13. Secwidum notabile. Ubi est secundo
cunque illa sit, habere possit aliquam unita- considerandum, in re ipsa et in eodem indivi-
tem preecisionis secluso intellectu, si ut in re- duo duobus modis posse intelligi gradum ge-
bus ipsis existens illam habere non potest. nericum distinguiab specifico unomodo, ut :

Quia natura extra intellectum duplicem tan- universale a particulari alio modo, ut indi- ;

tum statum habere potest, actualis, scilicet, viduum ab individuo saltem formaliter ex na-
neque alius sta-
existentiee, et possibilitatis, tura rei distincto. Prior modus distinctionis
tusmedius fingi, excogitarive potest natura ; haberet locum, si verum esset universalia, a
autem ut possibilis non aliter preescinditur parte rei existentia, actu et ex natura rei dis-
vel distinguitur a differentiis vel speciebus tingui ab individuis in quibus existunt ; et hoc
possibilibus, quam
natura existens a diffe- modo videtur processisse, et consequenter lo-
rentiis vel speciebus existentibus neque est ; cutusfuisse Scotus, quia animal,verbigratia,
aliqua natura possibilis distincta a suis in- non descendit ad individua, nisi media spe-
ferioribus individuis vel speciebus, si in re cie ; et ideo, si semel admittimus, naturam
existens nunquam potest esse distincta quia ; specificam ut sic ex natura rei esse distinctam
natura existens et possibilis non sunt aiia et a differentia qua contrahitur ad individua,
alia, sed eadem in diversis statibus conside- pari ratione, satisque consequenter dicetur,
rata heec igitur comparatio revera nulla esse
; naturam genericam eodem modo distingui a
potest, quee in re habeat fundamentum. gradu differentiali prius natura quam ad ,

ll.Tertio comparari possunt genus et dif- individua contrahatur. Hic vero distinctio-
ferentia tam inter se quam cum specie quam nis modus locum non habet, suppositis quee
componunt, prout sunt in intellectu preecise contra Scotum diximus de naturee universa-
et abstracte eorum singulaconcipiente, et hoc litate, quod nullo modo sit actu in rebus, ne-
 ;

240 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UMVERSALL

que insit naturae existenti in individuis, sed declaratlate Fonseca, hb. 5, c. 28, queest. 14,
ut tantnm abstracta per intellectum. Si
est seet. 3, nbi ostendit genus non respicere in-
enim natura in re non habet universalitatem, dividua, nisi mediante specie. Et ratio est,
ergo neque habet universalitatem generis, primo, quia ratio generica prsecise sumpta
nee differentire, nee speciei; ergo non pos- est indifferens, et quasi in potentia essentiali,

sunt hsec in re distingui, ut unum universale ut per differentiam specificam determinetur,

ab alio, seu a suo inferiori. Et confirmatur, et ideo,donec intelligatur hoc modo determi-
qnia rationes ,
quibus supra ostensum est nata, non
est proxime capax individuationis.
universale in re non distingui a singulari, Secundo, quia non est minus essentialis ordo
eeque probant de quocunque universali, sive inter differentiam genericam, specificam et
generico, sive speeifico, respectu illins singu- individualem, quaminter superiores differen-
laris. in ergoin re nulla distinctio
quo existit ; tia3 essentiales magis et minus universales

esse potest inter mium gradum inferiorem usque ad specificam sed corpus, verbi gra-
;

et superiorem universaliter smnptos, cum a tia, non est aptum contrahi per differentiam
parle rei non distinguantur asingularibus. animalis, nisi media differentia viventis, ne-
44. Solum igitur snperest examinandus al- que vegetativum per differentiam rationalis,
ter distinctionis modus, quo excluso, satis nisi media differentia sentientis ergo neque ;

ostensum erit nullam esse distinctionem ex animal est determinabile per differentiam in-
natura rei inter hos gradus. Et in hoc est dis- dividualem hujus animalis, verbi gratia, Pe-
crimen aliquod, et nonnulla major difficultas tri, nisi media differentia hominis seu ratio-

in preeseuti queestione, quam in illa supra nalis est ergo una omnino indivisibilis diffe-
;

tractata de distinctione universalis a differen- rentia individualis, quee contrahendo. homi-

tia individuali nam, ; seclusa differentia in- nem acl hunc hominem, simul contrahit ani-
dividuali, non manet res singularis et indivi- mal acl hoc animal, et sic de ceeteris snperio-
dua, et ideo nec potest manere res existens, ribus preedicatis. Unde argumentor tertio ,

quae in re distingnatur a tali differentia ; at quia hujusmodi differentia inclividualis unica

vero in preesenti seclusa differentia specifica, et indivisibilis sufficit ad determinanclum in
potest intelligi gradus genericus, non solum singulari totam et integram rei essentiam, ut
in universali , sed etiam in individuo, et rea- includit omnia preedicata specifica, generica,
enim Petrus, verbi gratia,
liter existens; est seu superiora, quee in ea abstrahi vel exco-
non solum hic homo, sed etiam hoc animal, gitari possunt ergo superfluum esset plures
;

et hoc rationale ; et ideo, seclusa per intellec- hujusmodi differentias metaphysicas confin-
tum differentia specifica, adhuc potest intelli- gere in eodem individuo. Et confirmatur a
gi gradus genericus, ut in individuo et singu- signo ; nam
hoc animal, verbi gratia, quod
lari existens, ac proinde adhnc habet locum est Petrus, omnino intrinsece et quasi essen-
queestio, quomodo in individuo distinguantur tialiter determinatum est ut sit Petrus et ideo ;

hoc animal et hic homo, seu hoc ralionaie omnino repugnat intelligere hoc individuum
quod ergo in re non distinguantur, aliunde animalis extra hoc individuum hominis, et
quam ex universalitate probandum est. idem est de ceeteris superioribus preedicatis;
ergo signum est non determinari animal im-
Verce sententia? prodatio prima.
mediate, et secundum se ad hoc individuum
io. Potest igitur probari primo ex indivi- animalis, sed quatenus detcrminatum est ad
duatione, quia in uno individuo una omnino esse hominis ; ergo eadem differentia indivi-
et eadem cst ac simplicissima individualis dualis determinatur ad esse hujus hominis et
differentia contrahensproxime et immediate hujus animalis.
ultimam speciem, et cum illa ac per illam 10. Tandem confirmatur, nam res indivi-
consequenter determinans omnes superiores dua, ut sic, inteliigitur esse proxime capax
gradus ergo non possunt illi guadus inter se
;
cxistentiee ; universale enim, ut sic, id est, in
magis distingui, quam unusquisque a sua dif- sua universalitate, existere non potest; et ideo

ferentia individuali distinguatur; sed nullus quo preedicatum aliquod universalius intelli-

eorum distinguitur ex natura rei a sua diffe- gitur, eo ut sic concipitur magis esse elon-
rentia individuali, ut probatum est ; ergo nec gatumeib existentia; ut,verbigratia, substan-
inter se distinguuntur ex natura rei in eodem communi non intelligitur apta ad exis-
tia in
individuo. Primum antecedens commune est tendum nisi determinetur ad materialem vel
apud dialecticos et rnetaphysicos, ut refert et immatorialem; et eadem est ratio de tota se-
 SECT. IX. DE DISTINCTIONE INTER GENUS, DIFFERENTIAM ET SPECIEM. 241
rie generalium prffidicatorum usque ad ulti- rei; ergo nec gradus hominis ct animalis
mam speciem, quse contracta ad suum indi- distinguuntur ullo modo in Petro conse- ;

viduurn est proxime capax existentise ergo, ; quentia patet, quia recte concludimus, hoc
sicut nullum individuum existere potest nisi animal non distingui realiter ab ipso homine,
sit in aliqua specie infima, ut est certissimum quia hsec anima quse dat esse animalis, non
(prfesertini seclusa falsa sententia de distinc- est distincta realiter ab ea qua? dat esse hu-
tione reali plurium formarum substantialium, jus hominis; ergo eodem modo concluditur
essentialiter subordinatarum in eodem com- non hoc argu-
distingui ex natura rei. Dices,
posito), ita nulla ratio generica determinari mentum procedere ex seque ignotis; nam qui
intelligitur ad proprium individuum, nisi ut hanc distinctionem ponit in composito, ponit
contracta et determinata ad aliquam speciem. etiam informa, et in quacunque aliare, etiam
Ouod sane in rebus prsesertim simplicibus ,
si physice simplex sit. Respondetur, esto ita

tam inlegris quam partialibus, videtur per se sit consequenter loquendum in ea sententia,
evidentissimum quis enim fmgat, aut mente
;
merito tamen revocari argumentum et cliffi-

concipiat, Michaelem, verbi gratia, per aliud cultatem acl radices horum graduum, et ad
esse hanc substantiam, hufic spiritum, ethunc simplices entitates physicas, quia in eis cla-
Angelum ? aut animam rationalem Petri per rius apparere potest quam superflue et sine
aliud esse hanc animam, et hanc animam ra- causa fingatur hsec clistinctio, cum nullum sit
tionalem, et sic de aliis?Imo, in quibusdam, sufficiens ejus indicium in fundamento et ra-
neque abstractione mentis potest satis conci- dice talium graduum. Quod sic patet, nam
pi hoc individuum ut existens sub ratione ge- anima rationalis, verbi gratia, in re una sim-
nerica, et non sub aliqua specifica, ut, verbi plex forma est quse si consideretur ut prin-
;

gratia, hsec substantia existens non intellecto cipium efhciens operationum omnium, quse
hoc corpore aut hoc spiritu; sit ergo con- in homine sunt, intelligitur esse unum emi-
stans, omnia attributa essentialia in uno et nens, et quasi universole principium earum,
eodem individuo unica differentia singulari neque oportet in ea fmgere varias entitates
individuari in ultima ratione specifica. Ex hoc aut modos reales ex natura rei distinctos, per
autem aperte concluditur (quod inprima con- quos sit principale et radicale principium ta-
sequentia inferebamus), attributa essentialia lium operationum alioqui etiam in forma,
;

in eodem individuo non posse magis inter se vel luce solis, quatenus potest esse princi-
distingui, quam a differentia individuali quia ;
pium universale plurium actionum, fingendi
illa est una et indivisibilis ; ergo quee per illarn essent varii gradus seu modi entis, ex natura
individuantur, non possunt distingui ut duo rei distincti. Similiterque philosophandum
individua ex natura rei distincta, quia in dis- esset in omni generali principio plurium ac-
tinctis individuis, eo modo quo distincta sunt, tionum vel effeetuurn, quod est alienum ab
debent etiam clistinctte individuales differen- omni ratione, et recta conceptione, quia, quoe
tiae reperiri ; rursus quse sunt omnino idem sunt in inferioribus distincta, sunt in supe-
ex natura rei cum eadem ditferentia indivi- riori principio unita. Igitur anima rationalis
duali et indivisibili, non possunt inter se in- per suam entitatem in re omnino eamdem et
dividualiter distingui ; ergo nullo modo dis- simplicem, est principium radicale omnium
tinguuntur ex natura rei, quia, ut probatum humanarum operationum absque ulla distinc-
est, distinctio ex natura rei non potest inter- tione actuali, quse in ipsa sit, ut habet ratio-
cedere, nisi inter res individuas et singulares nem talis principii, quamvis per conceptus
ut sic. inadsequatos possit a nobis multipliciter con-
cipi, atque ita ratione distingui in ordine ad
Secundap-obalio.
Ergo eodemmodo eaclem
varias operationes.
17. Secundo probatur assertio posita, quia anima in genere causse formalis confert ho-
in uno individuo, verbi gratia, Petro, esse mini omnes gradus viventis, animalis, et ho-
hoc animal, et esse hunchominem, ab eodem minis, secundum eamdem omnino realitatem
physico principio proveniunt, scilicet, ab hac absque ulla distinctione actuali, qua3 in ipsa
anima, ut per se manifestum est, et declara- inveniatur ex natura rei. Patet consequentia,
bitur sectione sequente; sed in hac anima, tum quia eadem est ratio de anima in uno et
verbi gratia, Petri, esse rationalem, sensiti- in aliogenere causse considerata tum etiam ;

vam et vegetativam (sive formaliter, sive emi- quia tantum, seu per idem est anima princi-
nenter), non sunt graclus distincti ex natura pium radicale operationum, per quod est
 ;

242 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UNIVERSALI.

principimn formaliter constituens operantem. ficitquod possit id, in quo res conveniunt,
Imo, non aliter distinguuntur a nobis in ani- concipere per moclum unius, pra?cise illucl
ma illi gradus, qnam in ordine ad operatio- concipiendo sed hoc totum fieri potest abs-
;

nes. Unde, si in ordine t\d illas non est ne- que actuali distinctione graduum, quse in re

cessaria distinctio ex natura rei in eamm ipsa sit ; ergo. Probatur minor exemplis supra
principio, neqne in ratione informandi erit adductis ; nam duo homines conveniunt inter
necessaria. se in ratione hominis, et distinguuntur ut in-

18. Qnod si in his gradibus, qui snmuntnr dividua sunt, absque distinctione in re inter
in ordine ad diversasoperationes,non estne- rationem communem, et individualem dilfe-
cessaria distinctio ex natnra rei, multo minns rentiam. Ttem Deus et creatura conveniunt in
erit necessaria in aliis superioribus vel infe- ratione entis realis, et differunt in ratione
rioribus generibns , aut differentiis, ut sunt, talis entis,absque distinctione inter rationem
verbi gratia, ratio corporis aut substantioe communem, et propriam, neque exparte Dei,
vel, si de formis loquamur, ratio foruase sub- ut est certum, neque ex parte creaturse, quia
stantialis vel formae corporis nam, hoc ipso
; nullus gradus pra?scmdi potest in creatura,
quod aliqua est forma materiee, actuans sub- si positivus et realis est, qui non habeat illam

stanlialempotentialitatem ejus, estforma sub- convenientiam cum Deo in ratione entis. Ha?c
stantialis, et est etiam forma corporis hoc ; ergo exempladeclarant, eamdemomnino rem
autem inseparabile est, et indistinguibile ex posse esse principium et fundamentum con-
natura rei a quacunque forma actuante ma- venientia? et diiferentia? cum alia, ob majo-
teriam, et componente cum illa unum substan- rem vel minorem similitudinem cumilla, abs-
tiale compositum. Similiter inferiora genera, que ulla distinctione actuali, qua? in ipsis re-
ut est ratio bruti sub animali, et alia hujus- bus antecedat.
modi, minus possunt distingui quam pra?dicti 20. Quod non solum verum habet in con-
gradus homine nam, si in anima hominis,
in ;
venientia analoga, ut quidam significant, sed
ut est principium variarum opinionum, non etiam in univoca, ut satis declarat exemplum
reperitur distinctio ex natura rei, multo mi- de convenientia specifica, et differentia indi-
nus reperiri poterit in anima bruti, verbi gra- viduaii, et alia adduci possunt de universa-

tia, in ordine ad operationes sensitivas tali lioribus seu genericis convenientiis

, nam ;

modo, in eo gradu et ordine effectas. sensus communis, verbi gratia, convenit cum
visu in perceptione coloris,etinde facile abs-
Probatio tertia. trahi potest conceptus communis cum auditu ;

19. Tertio optima ratio a priori, quia

est autem convenit in perceptione soni, et potest

hsec ahstractio generum et specierum, ut per inde alius conceptus abstrahi ; nemo autem
intellectum fiat, habet sufficiens fundamen- dicet, vim percipiendi sonum et colorem ex
tum, tum in ipso, tum in rebus, absque ulla natura rei distingui in ipso sensu communi.
distinctione actuali qua? in ipsis rebus antece- Simile est de luce solis, quatenus cum calore
dat ergo non est talis distinctio asserenda.
:
convenit in efficiendo calorem, et cum sicci-
Probatur consequentia, quia tota ratio intro- tate in exsiccando.Item qualitates rnedipe in-
ducendi hanc distinctionem sumpta fuit ex terextremas contrarias, ut color viridis, aut
modo concipicndi nostro, et consequenter ex rubeus, inter albedinem et nigredinem, et li-
modo loquendi in modo concipiendi fundato; beralitas inter avaritiam et prodigalitatem,
ergo, si ob hanc causam in illa distinctio ne- habent quamdam convenientiam et dissimiii-
cessaria non est, neqne etiam est credenda, tudincm cum extremis nain liberalitas com- ;

quia distinctiones reales, vel ex natura rei non parata ad avaritiam differt ab illa, et conve-
sunt multiplicandai sine fundamcnto. Primum nit cum prodigalitate in vi et propensione ef-

autem antecedens, licet probatum sit trac- fundendi se, et communicandi comparata ;

tando de conceptu entis, et de identitate in- vero ad prodigalitatem, differt ab illa in mo-
ter communem naturam et individuam, hic deratione, et convenit cum avaritia in reti-

declaratur breviter et probatur. Quia, ut in- nendo ; vanum autem esset fingere in libera-

tellectus illos conceptns formet atque pra;- litate varios gradus, seu modos reales ex na-

scindat, ex parte rerum sufficit convenientia, tura rci propter has intellectus
distinctos ,

et similitudo earum inter se, magis vel minus nostri comparationes et conceptiones, qua? (si

perfecta, cum aliqua dissimiiitudine et dis- res attente consideretur) fere possunt in infi-
convenientia; ex parte vero intellectus, suf- nitum multiplicari, et vix possunt differentiee
 ;

SEGT. IX. DE DISTINCTIONE INTER GENUS, DIFFEUENTIAM ET SrEClEM. 243

adeo simplices excogitari, quas intellectus di- inde dicitur definitionem esse opus intellec-
videre non posset inveniendo in eis conve- tus, et necessario requirere compositioncm
nientiani et differentiam cum aliis rebus ut ; aliquam veram et propriam ex distinctis con-
in homine, quatenus rationalis est, invenit ceptibus, sicut definitio voce prolata distinc-
convenientiam cum Angelo in intelligendo, et tis vocibus partialibus constare debet; expli-
differentiam in modo intelligendi et sic de ; cat enim distincte rei naturam, quod a nobis
aliis. Satis igitur ex his constat, hujusmodi una voce vel uno simplici conceptu fieri non
conceptus intellectus non esse sufficientia si- potest; et hac ratione dicitur constare ex
gna distinctionis actualis rerum. partibus; non est tamen necesse ut singuke
partes defmitionis explicent singulas partes
A rgumentorum solutio. defmiti in re distinctas, sed unaquceque dicere
21. Compositio ex genere et differentia ,
potest totam naturam vel entitatem defmiti
compositio rationis. Ad primum argumen- una tamen dicit illam confuse, et sub ratione
tum in principio positum respondetur, com- aliqua communi et potentiali, alia vero sub
positionem ex genere et differentia non esse ratione magis determinata et propria et hu- ;

realem compositionem, sed rationis tantum ;

jusmodi rationes diversa? possunt vocari par-
quia, ut bene probat argumentum sine dis- , tes defmiti, non secundum rem sed secun- ,

tinctione ex natura rei neque compositio, dum rationem tantum; nam defmitum, ut de-
vera, et qua? in re sit, intelligi potest; quia finitum, clicit denominationem rationis.
compositio riihil aliud est quam distiuctorum 23. Ad secundum respondetur, genus et
unio; ubi ergo non est distinctio in re, neque differentiam dicere essentias, seu rationes
compositio esse potest est ergo ha?c rationis
; essentiales diversas secundum rationem, non
compositio. Dicitur autem ha?c compositio secundum rem ; atque hoc modo genus dici-
non esse omnino per rationem conficta , non tur esse extra rationem differentiee, et diffe-
quia in re actu antecedat, sed quia in re est rentia etiam extra rationem generis ; nam
fundamentum, ut intellectus possit concipere utriusque ratio mente concipitur ac pra?-
ita
unam rationem ut potentialem , et praacisam scinditur, ut secundum eam pra?cisionem et
ab altera, et aliam ut actualem et determi- abstractionem neutra in altera formaliter
nantem alteram proprie compositio
, et ita includatur ; ad quod non est necesse ut in re
tantum est in conceptibus in re vero solum , ipsa distinguantur in una et eadem re , sed
per extrinsecam denominationem a concepti- ex parte generis quod ratio ejus, ut
satis est
bus mentis, et hoc modo dicitur esse compo- tali conceptioni respondet, non constituatur
Quocirca hujusmodi compositio
sitio ratioiiis. intrinsece per differentiam divisivam ejus, et
non repugnat Deo propter solam simplicita- consequenter ut possit in re inveniri absque
tem, ut infra dicam, sed etiam ratione illimi- tali ditferentia ex parte autem differentia?,
;

tationis et eminentia? divina?. imprimis Nam ut genus dicatur esse extra rationem ejus,
ob hanc causam non potest habere conve- satis est quod iu ejus pra?ciso conceptu ob-
nientiam nnivocam cum creatura et conse- ; jectivo non includatur conceptus objectivus
quenter nec genericam. Deinde non potest in generis, sed concipiatur differentia ut actus
Deo aliqua ratio communis ita abstrahi et generis, omnino ratione distinctus. Atque hoc
pra?scindi, ut non includatur in qualibet ra- etiam satis est ut genus et differentia dicantur
tione propria et particulari, propter summam comparari ut potentia et actus essentialis,
Dei illimitationem et simplicitatem ,
quod non secundum rem, sed secundum rationem
etiam repugnat compositioni generis et diffe- tantum nam qualis est compositio tales
; ,

rentia?. esse clebent actus et potentia ; est autem ha?c

22. Definitio et ejus partes quatemis rei compositio rationis, ut diximus eodem ergo ;

cum suis commensurenlur.

Acl confirmatio- modo clicitur componi unum per se ex genere
nem respondetur, partes definitionis non pro- et differentia secundum rationem, et non sc-
prie dici significare partes rei , sed habere cundum rem, et ideo tale compositum est
quamdam proportionem cum partibus rei, ut maxime per se unum, quia componentia in
D. Thomas exponit, 7 Metaph. , iect. 9, quia re unum sunt, et secundum rationem per se
se habent genus et differentia ad modum ma- comparantur et subordinantur. Et hoc sensu
forma?, qua?. sunt partes rei, a quibus
teria? et dixit D. Thomas, 7Metaph., lect. 12, diffe-
propterea genus et differentia sumi dicuntur, rcntiam non addi gcncri, ut diversam essen-
ut sectione sequenti latius explicabimus. De- tiam ab illo, sed ut contentam in co implicite,
 ;

244 DISPUTAT. VI. DE UNITATE FORMALI, ET UMVERSALI.

sicutdeterminatum continetur iu indetermi- est aliquod funclamentum, nimirum similitu-
nato et hac de causa ex eis componi imum
; do aliqua diversarum naturarum incompleta
per se. et imperfecta quee esse potest in re absque
,

24. Ad rationem respondetur, dupliciter actuali distinctione, ut declaratum est. Ilfa

nos posse loqui de genere et differentia. Pri-
mo, ut a parte rei existunt secundo, ut per
intellectum preescinduntui*. Priorimodo, cum
genus et differcntia in re
in unaquaque specie
camdem habent essentiam quam species
quamvis diversimode illa siguificetur per con-
ceptus aut verba significautia genus et diffe-
rentiam, ut D. Thomas uuper citatus dixit.
Atque lioc modo genus, prout in re est, actu
ergo locutio, quod differentia contrahitgenus,
; vel actuat illud, dicit ordinem ad conceptus
nostros, et ideo sufficit distinctio rationis ad
non distinguantur iilius veritatem et proprietatem.
,
genus et differentia 26. Quartum argumentum tangit difficulta-
,
tem ,
quae sequentem postulat sectionem
caBtera vero argumenta, quae afferebantur ad
ostendendam distinctionem ex natura rei in-
ter genus et speciem inter se, et differentiam
ac speciem inter se faciiem habent ex dictis ,

includit prout est in

differentias oppositas
diversis speciebus, quo modo dicuntur in ge-
nere latere cequivocationes. Et sic etiam dixit
Aristoteles, 10 Metaph., cap. 11, text. 24, ge-
nus prout in una specie existens diversum
esse a seipso prout est in alia. Neque obstat
quod differentiee illa? oppositae sint quia ge-
nus sic consideratum non habet realem uni-
,
solutionem. Unde ad primum respondetur,
genus et differentiam non comparari ad spe-
ciem ut partes ex natura rei distinctas, sed
solum ratione. Et hoc satis esse ut genus vel
differentia cum praecisione sumpta non pos-
sint preedicari de specie, ut declaratum est.
, Ad primam confirmationem etiam patet solu-
tio ex dictis nam, licet in homine animal sit
;

tatem sed multiplicatur ejus formalis unitas

, idem cum homine, et in equo sit idem cum
in diversis speciebus, et ideo in eis potest op- equo non sequitur hominem et equum esse
,

positis differentiis actuari, vel potius eis iden- ideni inter se ,

quia non sunt realiter unum
Secundo autem modo, et magis pro-
tificari. animal , sed solum habent similitudinem in
prie ac usitate loquimur de genere et diffe- esse animalis , ratione cujus in uno animalis
rentia, ut substant abstractis et praecisis con- conceptu conveniunt; et hoc satis est ut ani-
ceptibus nostris ; et sic solum illud dicitur mal sit univocum , et secundum eamdem ra-
" esse de essentia uniuscujusque, quod per se tionem conceptam de utroque dicatur, quam-
necessarium est ad formalem rationem et vis secundum rem aliam essentiam realem
constitutionem rei utsic conceptee; etbocmo- habeat animal in homine quam in equo, et e
do (ut dictum est) et differentiae divisivae non contrario. Ad ultimam confirmationem nega-
sunt de essentia generis, nec genus de essen- tur assumptum nihil enim repugnat, ut sae-
;

tia differentiarum ; tamen tota hsec distinctio pe etiam ostensum, rem omnino eamdem,
est
et praacisio est per operationem intellectus, et sine nlla distinctione, quae ex natura rei in
ad c[uam habitudinem, seu eam invoivit,
dicit ipsa sit, fundare similitudinem et differen-
et constat essentia, quando nominibus gene- tiam ad afiam quia possunt imperfecte et ;

ris et differentice signiticatur. secundum quid tantum assimilari, simpliciter

25. Tertium argumentum, et omnia, qute tamen differre.
in illo indicantur, saepe soluta sunt in supe-
SECTIO X.
!
'ioi ibus, nam eadem argumenta fiunt in spe-
cie respectu individuorum, et in ente respec- Utrum abstracta metaphxjsica aenerum et specie-
rum, etdiff erentiarum vere possint interse prx-
tu inferiornm. Dico ergo, genus, prout est a
dicari.
parte rei conjuncti m cum differentia sua,
esse prorsus inseparabile ab illa et a tali ; 1 Abstracta metaphysica voco ea, quae a
.

dicimus in rc ipsa non distingui;

ilitferentia conccptibus metaphysicis abstrahuntur, utani-
quod vero genus, prout est in una specie, sit malitas , rationalitas , et similes ; voco autem
separabile in re a differentia alterius specici, illa abstracta metaphysica, ut illa distinguam
nullum argurnentum est quod in una et eadem a physica, ut sunt albedo, color, elc, inter
specie genus et differcntia distinguantur, quia quae non csl dubium quin possint veree et
genus prout in re est in una specie et in al- , propriae praedicationes ficri, ut, Albedo est co-
tera, non est realiter unum et idcm, scd ra- lor, ct similcs. De prioribus ergo terminis, et
tione et abstractione tantum solum ergo ; propositionibus, quae ex illis conficiuntur, ut,
includitur distinctio rationis, cujus in re ipsa Animalitas est rationalitas , et similibus ,
 ,

SECTIO X. UTRUM ABSTRACTA METAPIIYSICA GENERUM, ETC. 045

Scot., in 1, d. 2, q. 7, et d. 5, q. 1, et in esse rationem substantiarum et accidentium,
Preedicab., q. 16, sentit falsas esse propter si abstractio sit ejusdem rationis, scilicet, aut

distinctionem cxtremorum formalem et ex pbysica, aut metaphysica inter has vero esse ;

natura rei. Soto vero, in queest. 3 TJniversal., diversam rationem. Nam per abstractionem
art. 2, dicit Scotum in hoc differre ab omni- physicam, scilicet, albedinis a subjecto, non
bus Realibus ; unde contrarium ipse opinatur abstrahitur essentia ab ipsamet re (ut sic di-
ex opposito fundamento, seilicet, quia sola cam) quam constituit, sed abstrabitur forma
distinctio rationis non sufficit ad falsitatem a subjecto et ideo ex vi tahs abstractionis so-
;

propositionis. lum tollitur preedicatio universalis per moclum

2. Sed non solum Scotus , verum etiam proprii vel accidentis quia ut sic non potest
,

alii auctores censent illas locutiones esse talis forma de subjecto suo preedicari, nec de
negandas, non ob distinctionem ex natura composito, quia ad hoc comparatur tanquam
rei, sed ob modum significandi, qui, adjuncta pars, ad illud vero ut res ab eo distincta et ,

distinctione rationis sufficit efficere falsam , non significatur ut in eo existens, sed ut per
propositionem ,
quando una ratio formalis se stans. Denique ut sic non significat ullo
praecise concepta prsedicatur de altera ra- modo habentem formam, nec supponit pro
tione distincta , similiter praecise concepta, illo sed solum pro ipsa forma quam signifi-
,

quod in illis locutionibus fit. Quia termini cat. Et simile hujus in substantiis erit, si for-

abstracti significant rationes formales preeci- mam a composito abstrahamus et abstracte ,

sas unde cum una de altera prredicatur, si-

; significemus , ut animam ab animato , etc. ;

gnificatur quod una sit altera, non tantum sic enim non poterit abstractum de concreto
secundum rem, sed etiam secundum preeci- preedicari ; inter abstracta vero poterunt fieri
sionem mentis et secundum rationem, quod preedicationes superiorum de inferioribus ;

falsum est et hoc modo tenet banc senten-

; nam anima anima preedicatur.
recte de tali
tiam Nipbus, lib. 3 Metapb., disp. 2 et Ga- ;
Per aliam vero abstractionem metaphysicam
jet.,de Ente et essentia, cap. 4; et sigoificat abstrahitur essentia ab entitate quam consti-
D. Thomas, ibidem, c. 3 et 4 et confirmari
;
tuit , et formaliter concipitur ac significatur ,

potest ,
quia haec abstracta significant natu- ut cum dicitur albedineitas , et ideo in his
ram per modum partis ; sed una pars non po- abstractisnon possunt fieri veree praedicatio-
test vere praedicari de
nec de toto; unde alia, nes, quando rationes conceptae distinctce sunt
dici communiter solet etiam genus ipsum , saltem secundum rationem.
verbi gratia, animal, si prsecise sumeretur 4. Inter has sententias , ultima veritatem
per modum partis, non posse vere praedicari magnis tamen, ut rem amplius expli-
attigit;
de specie, solumque vere praedicari, quatenus cemus distinguere hic possumus quatuor
,

confuse saltem significat totum, quod est in preedicationum genera primo enim preedi- :

specie vel quia adeequate significat id quod

, cari potest abstractum superius et quasi ge-
habet talem naturam. quod est ipsum totum ;
nericum de abstracto inferiori, quasi specifico
ergo multo minus possunt verificari proposi- et integro, ut cum dicimus, Humanitas est
tiones illee in abstracto sumptae. animalitas. Secundo, potest preedicari idem
3. Quod si objicias, si in abstractis acciden- abstractum genericum de abstracto non spe-
tium possunt fieri preedicationes hujusmodi, ciei sed solius differentiee quod compa-
,
,

cur non in abstractis substantiarum ? Respon- ratur ad aliud tanquam formale ad materialc,
detur ex Scoto, quia haec abstracta sunt idti- ut dicamus, Rationalitas est animalitas.
si

ma abstractione , id est tali abstractione, ut Tertio potest e contrario preedicari hoc abs-
,

ulterius abstrabi non possint, seu in alia ma- tractum formale seu differentiale de abstracto
gis abstracta resolvi; accidentia vero quee specifico, ut in hac, Humanitas est rationali-
in abstracto significantur juxta communem tas. Quarto, potest idem abstractum differen-
usum, quibus dicimus posse fieri illas
et in tiee dici de abstracto generico seu materiali,
prtedicationes, non sunt abstracta ultima abs- ut in hac, Animalitas est rationalitas.
tractione possent enim ulterius resolvi seu
; 5. Ab hac ergo ultima preedicatione inci-
abstrahi, ut si ab albedine abstrahatur albe- piendo, videtur mihi in rigore falsa propter
dineitas, a colore coloreitas tunc enim in his ; rationes factas;et, quia illa duo extrema,
abstractis etiam non possunt fieri preedictee prout prcecise et abstracte significantur, nullo
preedicationes militat enim eadem causa.
; modo comparantur , ita ut unum in alio for-
Proprius ^ ero ac forma ii us dicetur eamdem maliter includatur; et consequenter neque
 ;

246 DISPLTAT. VI. DE UiMTATE FORMALI, ET LNIVERSALI.

unum dicere potest id
totum, quod dicit aliud, dicat totum id, quod in singulis membris re-
neque actu, neque potentia, neque explicite, peritur; et sane hic conceptus significari vi-
nec confuse. Et quamvis identice interdun* detur illa voce ,
principium integrum seu to-
animalitas et rationalitas sint eadem essentia, tale sentiendi quod sine dubio vere praedi-
,

tamen hoc non signiticatur per illum modum catur de omnibus illis naturis. Si ergo no-
enunciandi, sedpotius significatur ac sipra?di- mine animalitatis idem conceptus eodemque
catum sit de t'ormali,et quidditativo conceptu modo significetur, erit vera illa locutio. Non
subjecti. Unde sumitur optima confirmatio, videtur autem haec significatio aliena a pro-
qnia rationalitas non potest vere prsedicari de prietate illius vocis ;
quia licet illud abstrac-
animalitate. nisiut differcntia ejus divisiva et tum significetur ut pars respectu concreti, et
contractiva atque adeo extra rationem ejus
. ideo non possit de illo vere praedicari (juxta
existens sed in illa locutione non prsedicatur
; veriorem sententiam infra tractandam in dis-
ut ditfercntia divisiva quia ditierentia divi- ;
putatione de supposito tamen respectu ip- )
,

siva, cum sit cxtra genus, adjacet illi, et se siusmet formae totalis, quamvis formaliter non
habet per modum accidentis et ideo non , exprimat totam illius rationem tamen con- ,

potest de illo prsedicari in abstracto, sed tan- fuse videtur posse significare totam illam,
tum in concreto. Propter quod recte dixit seu conceptum illius communem ut inclu- ,

Avicenna 5 suae Metapli., cap. 6, ra-

, tract. dentem in potentia omnes determinationes
tionalitatem, ut in abstracto significatur, non suas in hoc ergo sensu erit vera illa propo-
;

csse differentiam, sed differentiae principium. sitio sicut haec est ctiam vera, Haec humani-
;

Et propter eamdem causam existimo, ter-
tiam locutionem esse in rigore falsam, quia
etiam in illa rationalitas
differentia, quia non preedicatur in quale
praedicatur ergo ut tota et integra ratio hu-
tas Christi est humanitas, et pertinet ad praj-
dicationem speciei dc individuo.
non preedicatur ut 7. Nihilominus tamen propter formalem
significationem ac preecisionem vocis abstrac-
ta: potesi esse aequivocatio in illa voce, anima-

manitatis, et ita efficit sensum falsum. Simili- litas, ita ut per illam significetur ratio con-
ter existimo , enunciationes secundi generis stitutiva animalis ut praecisa ab omni infe-
,

esse in rigore falsas, quamvis in sensu iden- riori, et in hoc sensu esset falsa loculio ut ,

tico sint minus indirectae, quam primae ; nam convincunt argumenta prius facta ideoque ;

omnis essentia ,
quae est realiter rationalitas, non esset illa locutio sine distinctione admit-
est etiam animalitas, non vero e converso. teuda, et quoad hoc non est eadem ratio dc
At vero locutiones primi generis viden-
6. communibus abstractis physicis formarum
tur posse admittere aliquem sensum verum seu accidentium ; nam cum haec natura sua
in omni rigore quamvis sequi-
et proprietate, sint forma; reales et physicae, quando in abs-
vocae videantur, et idco non sint sine distinc- tracto significantur vel concipiuntur, plane
tione admittendse. Humanitas enim, cum di- intelliguntur abstrahi a subjectis, non vcro
cat integrani hominis essentiam et naturam, praescindiab omnibus differentiis inferiori-
includit conceptu suo animalitatem et
in bus; natura autem substantialis est tantum
rationalitatem, quia totum hoc est de essentia forma metaphysica et non est proprie in ,

hominis. Item, quia humanitas non dicit so- subjecto, et ideo quando in abstracto conci-
,

lam rationalitatern plus enim in conceptu ;

pitur et significatur, videtur cum omni prtc-
suo includit, ut per se notum est non enim ; cisione ab omni ctiam contrahente signifi-
dicit solam ultimam differentiam hominis, cari, juxta illud Avicenmc Eqninitas est :

nec solum abstractum differentiee sed dicit , tantnm cquinitas ; quamvis non repugnet
formam totius, quse physice includit totam etiam signiiicari per modum totius potcntialis
naturam compositam ex materia et forma, et respectn infcriorum, ut diximus. Sedquaeres :

metaphysicc omnes gradus talis naturse. Igi- si animalitas potest in hoc scnsu concipi ut
tur humanitas rcvera est quaidam natura genus humanitatis, et aliarum naturarum in
sensitiva, et in hoc habet aliquam convenien- abstracto sumptarum, cur rationalitas non
tiam et similitudinem cum natura equi et babebit rationcm diffcrcntice, aut quoenam
leonis in abstracto sumpta; nam omnes sunt erit ejus differentia ? Respondetur, si quis ve-

principium integrum scnticndi; ergo potest lit mctaphysice humanitatem dcfinirc, facilc

ab ilhs omnibus unus conceptus communis id intelliget: nequc enim dicet humanitatem
abstrahi, qui sit illis genericus, et de illis esse animalilatcni rationalitatem; csset enim
possit pnodicari : et in confuso ac in potcntia incongrua locutio ; neque illa esset definitio ;
 ;

SECT. XI DE FUNDAMENTO INITATIS FORMALIS. 247

quia illce duce partes rmllo moclo inter se con- analoga est, et sic non est unitas simpliciter,
junguntur adunam orationem componendam. vel, univoca, ad genericam revocanda
si sit

Dicet ergo, humanitatem esse animalitatem ra- est, ut dixi, et idem proportionale ha-
supra
tionalem ; rationale ergo est differentia etiam bet fundamcntum, ut explicabo.
illius abstracti ;
quia, ut supra dicebam, abs- 2. Sic igitur declarata qucestio coincidit
tractum ut sic non potest pra^dicari per mo- cum communi, unde sumantur genus et
illa

dum difFerentiie, sed generis vel speciei ; nam differentia. Et ratio clubitandi est, quia com-

semper prsedicatur in quid preedicatio enim ;

muniter dici solet, genus sumi a materia, et
in quale tautum fit per terminos connotati- differentiam a forma ;
quod tamen verum non
vos, seu objectivos, qui significent formam apparet. Primo, quia etiam in Angelis reperi-
ut informantem, vel adjacentem alteri. Et ideo tur unitas formalis generis et speciei ; et ta-
etiam in accidentibus, quamvis genus prsdi- men nec materia, nec forma reperi-
in eis,
cetur in abstracto de specie differentia nun- , tur. Secundo, quia si genus sumeretur a ma-

quam dicetur per modum abstracti, sed con- teria, ergo quce materiam non haberent com-
creti non enim dicfemus albedinem esse co-
: munem, nec genuspossenthaberecommune';
lorem et disgregationem visus sed colorem , consequens est aperte falsum, quia et sub-
disgregantem, vel disgregativum visus. Quod stantioe materiales cum immateriafibus in ge-
si tandem objicias non posse eamdem diffe- nere aliquo conveniunt, et corpora terrestria
rentiam esse generis in abstracto et in con- , cum ccelestibus, quamvis in materia non con-
creto sumpti, respondetur, rationale conjunc- veniant.Tertio, quia in substantiis etiam simi-
tum animali in concreto, et animalitati in lem materiam habentibus non sumuntur ge-
abstracto non eodem sensu utrique tribui
, nera a materia, ut patet de genere viventis,
nam in uno significat esse naturam tantum animalis, et similibus vivens enim non ha- ;

rationalem, in alio vero esse rationale sup- bet vitam a materia, sed a forma; et sic de
positum. In contrarium est quia ille modus lo-
aliis. ,

SECTIO XI. quendi est fere omnium antiquorum,pra3ser-

Quod sit in rebus principium unitatis formalis ei tim vero D. Thorna?, de Ente et essentia, c.
universalis. 4, 5 et 6, et 2 cont. Gent., c. 95, et q. de Spi-
ritual. creat., art. 1 ; et significat Averr., dO
1 . universalis aliquo moclo
Quamvis unitas Metaph., in fine, comm. 26, propter Aristo-
ab unitate formali, ut diximus, ta-
differat telem ibi dicentem, corruptibile et incorrupti-
men, quia non est unitas secundum rem, sed biie olifferre genere , eo quod materia etiam
secundum rationem, ideo in re non est diver- differant. In quo significat, genus, vel esse
sum utriusqueunitatis principium, et ideo ne- materiam, vel omnino a materia esse sumen-
cessenon est diversas de illis qusestiones dum.
movere sed explicato principio unitatis for-
;
Prior opinio rejicitur.
malis, erit explicatum de universali quia hsec ;

non fundatur in rebus, nisi media unitate for- 3. In hac re dupiex potestcsse dicendimo-
mali. Etideo recte dixitFerrar., 2 cont. Gent., clus. Prior est, materiam et formam proprie
c. 95, cum quo sumatur genus et
quasritur a et in rigore sumptas, esse propria et neces-
differentia, non quseri de genere et differen- saria principia unitatis formalis genericae vel
tia secundo intentionaliter, hoc est ut per ra- specificse ; atque hoc sensu genus sumi a
tionem habent unitatem vel relationem ratio- physica materia tanquani a proprio princi-
nis, sed primo intentionaliter, id est secun- pio, differentiam vero seu speciem (hse enim
dum unitatem formalem, vel convenientiam diue pro eadem reputantur, cum differentia
quam in re habere possunt. Est autem hic speciem constituat) sumi a forma. Atque in
sermo de principio physico sicut enim in su- ; hunc modum videntur sensisse, qui negant
perioribus, explicata unitate individuali, in- res immateriales componi ex genere et dif-
quisivimus et explicuimus principium ejus, id ferentia, sed tantum res ex materia et forma
est, fundamentum physicum quod in re ha- compositas, inter quos est Durand., in 2, d.
bere potest ita hic simile principium inves-
,
3, q. 1, et indicant Albert., in Prcedicam., c.

tigamus, respectuunitatisformalis,qua3 velest de Substant. et ibidem ^Egid., et Quodlib.

;

unitas generis, vel differentiae, vel speciei ex j q. 8, nam hac ratione moti (ut videtur) ne-
,

utraque compositw ; omitto enim nunc unita- gant substantias corporeas esse univoce sub-
tem formalem transcendentalem ,
quia vel stantias cum incorporeis. Quod etiam nega-
xxv. 21
 .

248 DISPUTAT. VI DE UNITAT E FOUMALI ET UlMVERSALI.

vit Averr., loco supra cit., de eorporibus ter- 11 et 12, et aliis iocis infra citandis. Atque
restribus et ccelestibus, quia putavit ccelos bic sensus est verus ei facilis. Dicendum
non constare materia, cle quo alias. Yerum ergo est, in universumloquendo, principinm
est,ex hoc principio non necessario sequi, formalis unitatis esse totam rei essentiam et
lios auctores negasse in Angelis vel ccelis ge- naturam, diverso tamenmodo, nam unitatis
nera et diiferentias, quia existiniarc potue- genericffi principium est ipsa natura, ut utte-
runt habere inter scse genericam convenien- rius est perfectibilis seu determinabilis, seu
tiam, etiamsi negaverint babere illam cum ut habet convenientiam et similitudinem cum
inferioribus substantiis. Tamcn, si ita sen- aliis in aliquo gradu potentiali,
seu ampiius
tiant, nullamprobabilem rationem afferre po- determinabili. Unitatis autem specificre seu
ternnt, ob qnam negent communia genera differentise est eademmet natura secundum
liis substantiis compositis ex materia et for- ultimamperfectionemessentialem suam. Pro-
ma. et illis immaterialibus, quM compositio- batur primo rationibus factis, quia non po-
nem generis et differentiae in se admittunt ;
test assignari alius moclus qui communis sit
qnia, sicut in boc similes sunt inferioribus onmibus substantiis et accidentibus ac for-
substantiis, ita cum habere possunt ali-
illis mis. Secundo, quia in ipsismet substantiis
quam unionem et genericam convenientiam; materialibus nec forma, nec materia est suf-
neque hoc repugnabit earum simplicitati aut ficiensprincipiumgeneris et differentiae Cjuia, ;

perfectioni magis ergo consequenter dicent,

; ut supra dictum est, tam genus quam diffe-
hoc ipso quod materiam et formam non ha- rentia dicunt aliquo modototam rei naturam,
bent, nec genus et differentiam habere pos- et ideo possunt prasdicari de specie. Unde,
se; quia hsec inillis fundantur. Hujus autem si per impossibile intelligeremus compositum
assertionis sic expositre non video quod pos- ex anima rationali, et alia materia alterius
sit fundamentum afferri, nisi quia, sicut ma- rationis ab ea, a qua nunc homo constat, ex
teria est in potentia adpluresformas, et cum tali materia et forma non sumerentur geuus

iUa componit diversas essentias, ita se habet et differentia, quibus nunc homo essentiali-
genus adplures differentias. Sed hoec opinio ter constat quia rationale licet sumatur
;
,

sic exposita est aperte falsa , ut convincunt prancipue ab anima, includit tamen essentia-
argumenta in principio facta, et qua? affere- litertalem materiam. Et e contrario, quam-
mus fundamentumque
;
illud valde leve est, vis fmgatur beec materia absque composi-

quiailla convenientia non est per veram si- tione cum aliqua forma, nullum genus pro-
militudinem ac proprietatem, sed solum se- prium substantia? ab ea sumi posset, nisi
cundum quamdam proportionem. forte genus materise, respectu cujus ipsa ma-
teria se habet ut tota natura, a qua, ut habct
Quc&stionis resolutio
convenientiam cum materia cceli in gradu
Cremsqui dicatur simii a materia, a forma
4. aliquo ulterius determinabili, sumi potestta-
tero differentia.
Est igitur secunda sen- ic incompletum genus et consequenter ab
;

tentia, materiam et formam, non secundum eadem, uthabet complementum in sua essen-
proprietatem physicam, sedsecundum quam- tia, sumetur ultima differentia constituens

dam proportionem ct analogiam esse princi- speciem talis materiai et idem est suo modo
;

pia a quibus genus et differentia sumuntur. in forma ergo in unaquaque re omnis hu-
;

Nam materia est prima ct quasi cssentialis jusmodi unitas sumitur ex tota natura, atiter
seu substantialis potentia naturaj substantia- ct aliter comparata scu concepta. Hoc autcm

lis, de se indifferens ad plures naturas seu. cum debita proportione intelligenduin est,

actus forma vero est primus aclus substan-

;
nam in substantiis complctis et integris id
tialis detcrminans vel constituens naturam. simpiiciter et cum omni proprietate verum
Quia ergo genus est quid potentialc et indif- cst, quia illa; sunt qiuc liabent proprias et
ferens, et per differentiam actuatur ct deter- intcgras naturas ;
quia vcro ctiam in partia-
minatur ad ccrtum gradum seu speciem na- libus substanliis, ut sunt materia et forma,
turae, ideo dicitur genus sumi a materia et reperitur suo moclo unitas generica et speci-
differentia a forma, id cst, pcr proportionem fica, in cis debct cum proportionc iutclligi,

quamdam ad materiam et formam. Atque quod a tota natura, scilicct, partiali, id est,

ba^c est sentcntia Aristotclis, 8 Metaph., tex. a tota entitate formse, vel materise, secundum
6; D. Thomae dicl. opusc. de Ente etessen-
, diversas raliones hujusmodi genus et diffe-
tia, et2 cont. Gent., c. 95, et7MetapL., lect. rentia sumantur, quod ad formas etiam acci-
 SECT. XI. DE FIJNDAMENTO UNITATIS FORMALIS, ETC. 2J9
dentales eodem modo accommodandum est, mam considerari, quia materia per se non
ut late in D. Thoma videri potest, opusc. de est proprie causa radicalis alicujus gradus
Ente et essentia, c. 7. etiam generici, donec actuetur per formam,
a qua primario et essentialiter pendet omnis
Argumentomm responsa. gradus naturee substantialis. Unde D. Tho-
5. In Angelis vere genera etdiferentiw re- mas, qucest. de Spirit. creat., art. 1, ad 24,
periuntur. Ad primum ergo fatemur, in dicit, cum genus a materia sumi dicitur, 11011

Angelis esse generaet spccies, ut late D. Tho- esse intclligendum cle materia prima, sed se-
mas declarat, dicto opusc. de Ente et essen- cundum quod per formam recipit quoddam
tia, cap. 5 et 6, et 1 p., queest. 50, art. 2, ad esse imperfectum, et materiale respectu spe-
1, et alii, utinfra tractabimus disputando de cifici, sicut esse airimalis est imperfectum res-
intelligentiis. Neque oportet ut in eis sit ma- pectu hominis, et utrumque est ab anima.
teria et forma, quia, ut diximus, non semper Unde fit ut, proprie loquendo, materia non
sunt principia generis et differentioe, sed
illae sit principium generis nisi per analogiam et

queehbet natura, etiam simplex, dummodo proportionem, ut diximus. Forma vero ali-
talis sit, ut possit liabere cum atiis conve- quid amplius habere videtur respectu cujus-
nientiam univocam in gradu aliquo abstra- cunque differentiee quia est propria radix
,

hibili per intellectum, ut determinabili, vel illius, quod non solum de ultima, sed ctiam

determinante ; hoc autem non repugnat in- de subalternis differentiis verum est. Quam-
veniri in Angelicis naturis, cum sint finitse et vis 11011 sit omnino in suo genere excludenda
limitatee perfectionis. Dices: ergo nulla estin materia; quia omnisforma naturalis est ac-
hoc differentia inter substantias materiales et tus ejus, et ab illa ut sic sumitur differentia,
immateriales ;
sumuntur
quia in utrisque ideoque semper in tali differentia includitur
genus et differentia a tota natura secundum aliquo modo materia.
perfectiorem vel imperfectioremgradum, un- G. Materiales sulstantiw cum immaieriali-
de materia et forma veluti per accidens se hus univoce comeniunt. Ad secundum non
habent, quia solum concurrunt quatenus sunt desunt, qui concedant sequelam, scilicet, nul-

partes componentes talem naturam; conse- lum dari commune genus rebus 11011 haben-
quens autem videtur contra D. Thomam ci- tibus materiam communem seu ejusdem ra-
tatis locis, praesertirn 1 part., q. 50, art. 2, ut supra citatum est. Sed in nullo pro-
tionis,
ad 1, ubi ait esse differentiam inter substan- babilifundamento nititur, quia, ut ostendi-
tias materiales et immateriales, quod in illis mus, non repugnat compositio generis et dif-
ab alia re sumitur genus, et ab alia differen- fercntiee rebus fmitis, etiamsi vel nulla ma-
tia ; in lris vero ab una et eadem re secun- teria physica constent, vel materia alterius
dum rationem diversam utrumque sumitur. rationis a materia horum inferiorum. Item
Respondet Ferrar. supra, si loquamur de non repugnat illis habere univocam conve-
proximo principio, nullam esse ditferentiam, nientiam vel similitudinem cum his infcriori-
quia illud est tota natura in omnibus .sub- bus, ut constat de conceptu substantioe, qui,
stantiis, ut diximus si autem sit sermo de
;
secundum preecisam suam rationem conside-
radicali principio, in hoc esse aliqualem clif- ma-
ratus, seque convenit substantiis integris
ferentiam nam in; substantiis immateriali- terialibus ac immaterialibus , et terrestribus
bus, cum non sint composita? ex partibus quam ccelestibus. Respondetur ergo ad argu-
physicis, idemest principium radicale, quod mentum negando sequelam nam imprimis ;

proximum omnis unitatis formalis in sub- ; quodattinet ad corpora ccelestiaet terrestria,

stantiis autem materialibus, quia compositee
sunt ex partibus physicis, quamvis tota natu-
ra principium proximum, materia vero
sit
censetur radicale principium generis, quia
est radix totius potentialitatis, et quia per
proportionem ad illam consideratur gcnus ut
determinabile per differentias forma vero
censetur prima radix differentiee, quia illa
dat ultimamperfectionem, et in actum redi-
git completam naturam. In quo ctiam potest
quamvis demus materias eorum esse specic
differentes, cum illamiet materioe genere inter
se conveniant, nullum erit inconveniens ab
eis suo modo sumi unum commune genus his
corporibus, 11011 solum quatenus substantiee
sunt, sed etiam quatenus corpora sunt. Quod
; vero spectat ad immateriales substantias,
univoce conveniunt cum inferioribus in ratio-
ne per se essendi, seu subsistendi in substan-
tiaU natura unde habere possunt commune
;

aliqualis differentia inter materiam et for- genus, 11011 sumptum a propria materia, sed
 :

250 DISPUTAT. VII. DE VARIIS DlSTiNCTlONUM GEiNERIBUS.

a tota natura secundum indeterminatam ra- distinctis suppositis, et alia hujusmodi, in
tionem ejus, ut dictum est. Neque lmic veri- quibus nulla est difficultas cognoscendi prte-
tati repugnat dictum illud Aristotelicum dictam distinctionem, quia nullum est in eis
Corruptibile etincorruptibile differunt genere, vestigium realis identitatis. Aliquando vero
quia , ut exponunt D. Tbomas, Alexander contingit , lmjusmodi res sic dictinctas esse
Alensis, et alii, tum ibi, tum 5 Metaph.,text. inter se unitas , ut patet in materia et forma,
33, illudnon est inte]ligendmn de genere logi- quantitate et substantia ; et in his ssepe est
co ant metapbysico, quocl per convenientiam difficillimum discernere realem distinctionem,
in aliqua unitate formali consideratur, sed de quce sit rei a re, si potest esse in rebus alia
genere physico, quod est ipsa materia ; de minor quod statim tractabitur
illa, ; et tunc
qua interpretatione plura infra, disput. 39, etiam explicabitur quomodo sit una distinctio
sect. 3. Tertia ratio jam dictis dissoluta. ab alia discernenda.
2. Positiva alia alia negativa
,
et quid ,

DISPUTATIO VII.
utraque. Illud etiam est in hac distinctione
observandum, solere distingui in positivam,
DE VARIIS DISTINCTIONUM GENERIBUS. et negativam; quse partitio non tam ex parte
ipsius distinctionis ,
quam extremorum ejus
Htec disputatio necessaria hoc loco visa est data est ; distinctio enim ipsa formaliter sem-
ad completam expositionem lmjus attributi, per in negatione consistit, ut supra dictum
seu proprietatis entis; nam cum unitas indi- est; tamen haec negatio intercedit aliquando
visionem includat, et ideo multitudini oppo- inter res positivas et reales, quarumuna non
natur, quai ex divisione seu distinctione con- est alia, ettunc dicitur distinctio positiva, et
surgit, ad comprehendendos onmes modos ha>c est propria distinctio realis, de qua nos
unitatis necesse est omnes etiam modos
, locuti sumus. Aliquando vero consideratur
distinctionis comprehendere ;
quia, quot mo- talis distinctio inter ens et non ens, aut inter
dis dicitur unum oppositorum, tot dicitur et non entia omnino diversa, et tunc vocatur
reliquum. Est autem hoc in metaphysica non distinctio realis negativa ;
quia unum illorum
mmus necessarium quani difficile nam, ut ; extremorum non habet realitatern quam ha-
ex Aristotele sumitur, 2Post., cap. 14,unius- bet aliud, si ens positivum et reale sit;-vel, si
cujusque rei essentia et quidditas per divi- utrumque ens privativum, ut tenebrse et
sit

sionem seu distinctionem attingitur, nam di- csecitas, quia ita separantur ac distinguuntur
videndo unum ab alio ad propriam uniuscu- inter se ,
quod si positivfe res essent, realiter
jusque rei defmitionem pervenitur unde, ;
distinguerentur, vel certe quia fundamenta
quam est difficile rerum essentias cognoscere, habent realiter distincta, in quibus suo modo
tantumdem gradus et modos dis-
est varios esse censcntur. Unde ha3c clistinctio negativa
tinctionum explicare. Inquirendum ergo est per proportionem vel analogiam ad positi-
quotnam illi sint, ct quibusnam indiciis seu vam intelligenda ac declaranda est ac prop- ;

modis discerni possint. terea illa omissa hic solum de propria ac

positiva distinctione reali agcndum nobis
SECTIO I. est.

Itrum prceter distinctionem rcalem et rationis sii

3. Tandem animadvertendum est, ad pra>

aliqua alia distinctio in rebus. sentcm disputationem nihil referre, quod ad

distinctionemrcalem consequatur relatio rea-
I . Distinctio rcalis datur, et quid sit. In lis,vel rationis nos cnim non considcramus
;

boc titulo duo supponuntur ut cerla, ct ter- hic distinetionem, ut importare potest for-
tiniu inquiritur. Primo enim per sc notum est, malem rclationem, scd solum ratione funda-
dari in rebus distinctionem realcm, quae ad menti, ad quod potest consequi illa relatio.

majorem explicationem appellari solet dis- Undc ad distinctionem realem non cst ne-
tinctio rei a rc, quae in boc consistit, quod cessaria (formaliter loqucndo) relatio rcalis;
una res non sit alia, neque e contrario; con- Dcus enim realiter distinguitur ab Angelo,
stat autem existcre plurcs res, quarmn nna quamvis ad illum non referaturrealitcr. Quod
omnino non est aha. Solum est observandum, si dicas Angclum refcrri ad Deum , respon-
interdum res non solum esse sic distinctas, detur, quicquid dc hoc tamen ante illam sit,

sed ctiam non esse intcr se unitas, ut sunt relationcm intclligi Angelum essc rem dis-
duo supposita, vel accidentia, qiue sunt in tinctam a Deo inde cnim resultatilla relatio,
;
 QUOT SINT GENERA DISTINCTIONUM.
SECT. I. 251
si qua est. commode tamen possunt in hunc modum
Et in Deo tres personce distinguun-
tur realiter, quamvis inter eas distinctio non declarari, nimirum ut distinctio rationis ra-
sit specialis relatio realis. Omittenda ergo est tiocinantis sit in ordine ad eumdem concep-
hcec relatio tanquam impertinens prcesenti tum adaequatum seu simplieem ejusdem rei,
instituto. solum per quamdam repetitionem, vel com-
4. Distinctio rationis, an et quce sit.
Se- parationem ejus, quse in mente fit. Sic enim
cundo est certum dari prcetor distinctionem distinguitur Petrus a se ipso, vel in ratione
realem, distinctionem rationis. Et est illa quce subjecti etpraedicati, quando de se ipso enun-
formaliter et actualiter non est in rebus, quce ciatur, vel in ratione termini et subjecti rela-

sic distinctaedenominantur, prout in se exis- tionis, quando idem sibi dicitur ; enim
in his

tunt, sed solum prout substant conceptibus et similibus distinctionibus rationis, idem est
nostris, et ab eis denominationem aliquam atque integer conceptus Petri , solumque fit
accipiunt, quomododistinguimusinDeo unum quaedam comparatio ejus. At vero
repetitio et
attributum ab alio, vel relationem identitatis posterior distinctio rationis fit pcr conceptus
a termino, quando dicimus, Petrum esseidem inadaequatos ejusdem rei; nam, licet per
sibi. Hcec autem distinctio duplex distingui utrumque eaclem res concipiatur, perneutrum
solet una, quae non habet fundamentum in
: tamen exacte concipitur totum id, quod est
re, et dicitur rationis ratiocinantis, quia ori- in re, neque exhauritur tota quidditas, et ra-
tur solum ex negotatione et operatione intel- tio objectiva ejus, quod saipe fit concipiendo

lectus; alia, quae habet fundamcntum in re, rem illam per habitudinem ad res diversas,
eta multisvocaturrationisratiocinatae, quam- vel ad modum earum, et ideo talis distinctio
vis hcec vox, sicut impropria valde est, ita et semper babet fundamentum in re, formaliter
sequivoca esse potest. Nam distinctio rationis autem clicetur fieri per conceptus inadsequa-
ratiocinata? sic dicta existimari potest, quia in tos ejusdem rei. Sic distinguimus in Deo jus-
re ipsa praeexistit , antequam ratiocinetur ,
titiam a misericordia, quia non concipimus
ut quasi ex se ratiocinata dicatur, solumque simplicissimam virtutem Dei, prout in se est,
requiratur ratio ad illam cognoscendam, non et secundum totam vim suam, sed eam con-
vero faciendam; solumque dicatur distinctio ceptibus partimur in ordine ad diversos ef-
rationis, et non realis, cpiia non est tanta, fectus, quorum est principium illa eminens
neque per se tam patens sicut realis, et ideo virtus, velper proportionem ad diversasvir-
requirat attentam operationem rationis ad tutes, quas in homine invenimus distinctas,
distinguendam illam. Sed explicata significa- et eminentissimo modo reperiuntur unitae in
tione hujus vocis juxta banc etymologiam, simplicissima virtute Dei.
talis distinctio non est vere distinctio ratio- 6. Ex quibus intelligitur primo, distinctio-
nis, de qua nunc agimus, sed coincidit cum nem non appellari eo quod inter
rationis ,

distinctione ex natura rei, de qua statim di- entia rationis versetur in quo multi decepti
,

cemus. Alio ergo sensu dici potest distinctio sunt ut postea videbimus constat enim ex
, ;

rationis ratiocinatse rationis quidem

: quia ,
dictis exemplis, ea, quae sic distingui dicun-
actu et formaliter non estin rebus, sedper ra- tur, entia realia esse , vel potius ens reale
tionem fit aut excogitatur ratiocinatae vero,
; diversis moclis conceptum et ratione etiam
;

quia non est omnino ex mero opere rationis, id patet, quia ratio non fmgit entia quae sic ,

sed ex occasione, quam res ipsa prcebet, distinguit, secl solum per moclum distincto-
circa quam mens ratiocinatur. Unde funda- rum concipit, quae distincta non sunt; ergo
mentum, quod dicitur esse in re ad hanc dis- non ea, quae distinguuntur, sed sola ipsa dis-
tinctionem, non est vera et actualis distinctio tinctio per rationem resultat. Nec tamen mens
inter eas res, quae sic distingui dicuntur; alias fallitur sic distinguendo quia non affirmat
,

non fundamentum distinctionis, sed distinetio in re esse distincta quae sic concipit, secl sim-
ipsa antecederet; sed esse clebet vel eminen- pliciter, et absque compositione, seu affirma-
tia ipsius rei, quam sic mens distinguit, quee tione aut negatione, ea concipit ut distincta
a multis appellari solet virtualis distinctio, per abstractionem praecisivam per quam ,

vel certe habitudo aliqua ad res alias vere et quasi efficit hujusmodi distinctionem. Quod
inreipsa distinctas, penes quas talis distinc- si postea vel reflexionem, vel compositionem

tio excogitatur seu concipitur. illam prcedicat de rebus sic conceptis , non
Hcec autem duo distinctionum rationis
5. affirmat simpliciter illas esse distinctas , sed
genera, quamvis ab aliis aliter explicentur, tantum seoundum quid, id est, secundum ra-
 ;

252 DISPUTAT. VII. DE VARIIS DlSTlNGTIONUM GENERIBUS.

tionem. Quauquaui autem distinctio heec non quimur, proprie et per se non esse, nisi me-
requirat extrema, qua? in se sint entia rationis, dio intellectu concipiente res imperfecte ,

semper tamen supponit in eis aliquam deno- abstracte, confuse, vel inadwquate. Quia cum
minationem rationis qualis est denominatio , hcec distinctio non sit in re, neque in objecto
subjeeti, aut prsedicati , vel saltem esse sic cognito, solum consistit in quadam denomi-
coneise vel inadeequate concepta. Ex quo natione a conceptibus mentis, et ideo requirit
etiam tit ut, licet ha^e distinctio non requirat distinctionem saltem in ipsis conceptibus , et
extrema, qua3 absolute sint entia rationis, in denominatione quee ab illis sumitur heec ;

possit tamen etiam inter illa fingi et excogi- autem distinctio conceptuumrespectu rei, quse
tari ; nam ens rationis semel conceptum, po- in se omnino una est, nunquam est, nisi ob
test ipsum comparari, et sic ratione
ad se imperfectionem ipsorum conceptuum. Qua-
distingui.Imo et relatio speciei, verbi gratia, propter inteUectus divinus per se non proprie
quamvis in se unum numero ens rationis sit facit distinctionem rationis, quamvis com-
ndcequate respiciens omnia individua, potest prehendat illam ,
qure ab intellectu finito et
etiam preecise concipi ut ad unum vel aliud imperfecte concipiente fieri potest.
terininatur, et sic ratione distingui. Quamvis
ergo distinctio rationis non requirat entia ra- Punctus cjucestionis, ct ojnniones mriw.
tionis ut extrema neque inde denominetur, , 9. His positis ,
preecipua diffieultas super-
potest tamen ad illa extendi, seu in illis ver- est, an duo genera distinctionum,
preeter hcec
sari. sit aliud admittendum, quod sit veluti me-
7. Ratioms distinctio cxtrinscca altera, al- clium inter illa. Multi negant posse excogitari
tera intrinseca. Ex quo ulterius intelligitur,. aut intelligi mediam aliquam distinctionem.
distinctionem rationis dupliciter dici posse Ita sensit Durand., in d. 2, q. 2 Ocham, ] , ;

seu denominari primo intrinsece, nimirum : q. 3; Hervceus, Quodlib. 3, q. 3; Joan. de

quia in se non est vera distinctio sed con- , Gandavo, GMetaphys., q. 10; Soncin., 7 Me-
cepta solum, seu ratione conficta, et heec est idem
taphys., q. 36; et sentit Cajet., 1 p., q.
propria distinctio rationis, de qua loquimur 54, art. 2 ; et Soto, q. 3 Univer., et capit. de
alio tamen modo potest distinctio rationis dici Prop., q. 2. Sed in his auctoribus cavenda
quasi extrinsece ab extremis , in quibus ver- est eequivocatio, rationc cujus possunt, vel
sari intelhgitur , ita ut distinctio rationis di- nominibus tantum differre, vcl etiam in re.
catur ,
quaa inter extrema seu entia rationis Nulla enim distinctio inter extrema positiva
omnino versatur, et heec non semper est dis- et realia excogitari potest, quce, si per ratio-
tinctio rationis priori sed tunc solum modo , nem conficta non sit , non debeat necessario
cruando circa idem ens rationis versatur ut , in re ipsa antecedere, et esse ante omnem
explicatum est. Possunt autem interdum dis- operationem intellectus et quia, quicquid ;

tingui duo entia rationis ,

quee non possunt hujusmodi est, reale est quatenus in rebus
dici proprie realiter distingui, quia entia rea- existit, idco in hoc sensu omnis distinctio,
lia non sunt tamen neque ctiam
; dici possunt quene rationis non est, realis dici potest; at-
ratione distingui proprie et intrinsece ,
quia que ita manifestum videtur non posse dari
eo modo quo sunt, non jam ex fictione ratio- medium inter distinctionem realem, et ratio-
nis, sed ex se vere distinguuntur. Nam, cum nis. Tamen hoc posito, adhuc superest quees-
distinctio negatio sit, communis esse potest tio, an omnis distinctio, quee antececlit in
etiam fictis entibus, et ita potius est illa dis- rebus omnem operationem intellectus, non
tinctio quasi realis, sicut supra dicebamus de tantum fundamentaliter et virtualiter, sed
dislinctione inter tenebras, et ceecitutem; si- ctiam actualiter et formaliter, sit veluti ejus-
milis enim intelligitur inter relationem spe- dem rationis quoad hoc, ut sit inter res dis-
ciei ad individua quee concipitur in natura ,
tinctas, an vero in rebus ipsis sit aliqua major
humana ad sua individua, et in equina ad et minor distinctio et illa quce major est,
,

sua ita euim comparantur illte duee relatio-

; scilicet intcr rem, nomen distinctionis
rem et
nes inter se quod si reales esscnt, realiter
, ,
realis obtineat vero vocetur distinctio
; alia
essent distinguendce ; habent enim funda- media, seu aliis nominibus infra explicandis.
rnenta et terminos realiter distinctos. Si ergo dicti auctores priori tantum sensu
8. Unde oriatur rationis qucevis distinctio. negant distinctioncm mediam tnter realem et
ex dictis intelligitur, distinctionem
Ullirno, rationis, solis terminis differunt ab his qui
rationis propriam et intrinsecain, de qua lo- ilJam admittunt, non tamen constanti modo
 . ;

SECT. I. QUOT SINT GENEIU DISTlNCTlONUM. 253

loquuntur qui nunc illam negant, nunc vero commune existens a parte rei unum et idem
illa utuntur; qnocl maxime in Soto videre numero, oppositis differentiis, seu modis con-
licet citatis locis et in cap. de Relationc et
, ,
trahi aut determinari , ac propterea diximus
aliis. Si autem posteriori sensu negant dis- unitatem in communi aliqua ratione, non esse
tinctionem mediam, sic erit dissensio maxime veram et realem unitatem a parte rei, sed

de re. solam similitudinem rei, et unitatem rationis

hoc ergo sensu suadetur primo hsec
10. In ergo, si aliqua multiplicantur in re secundum
Non sunt plura genera distinctio-
sententia. determinatas rationes entis, necesse est in
num quam entium, quia unum et multa con- illis etiam multiplicari in re ipsam rationem

sequuntur ens distinctio autem est

; per ,
entis. Quia, cum illa duo,quatenus a parte rei

quam multitudo consurgit. Sed non sunt alia
entia nisi realia vel rationis
Aristotele, 5 Metaph., text. 14, et cap. 6
taph., text. 6; nam cum heec duo includant
immediatam contradictionem, non potest in-
distinguuntur, includant oppositos, seu re-
, ut colligitur ex pugnantes modos, aut differentias quibus in-
Me- ter se distinguuntur,non possunt habere in
re veram et realem identitatem, nec numeri-
cam unitatem in ratione entis quia non po- ,

ter ea medium excogitari; ergo. Secundo, test idem numero ens oppositis differentiis
qusecunque sunt in re ante intellectum , vel simul affici ac determinari. Et confirmatur,
sunt idem reahter, vel realiter diversa, alio- quia alias posset etiam esse unum numero
qui daretur medium inter idem et diversum, accidensin re, et tamen esse duas qualitates,
quod repugnat Aristoteli, 4 Metaph., text. 4 et qualitatem simul et quantitatem ; et eadem
et 5, ubi dicit, idem et diversum adeequate ratione posset esse una substantia duo cor- ,

dividere ens, sicut unum et multa ; et lib. 10, pora; et unum numero animal, equus simul
text. 11, dicit, quodlibet ens, ad alterumcom- ac leo, vel aliquid hujusmodi. Quod si in his
paratum , esse idem diversum ab illo. Et
vel cernitur aperta repugnantia eadem erit in
,

ratio est, quia heec etiam opponuntur per omnibus, quee in re distinguuntur secundum
immediatam contradictionem. Sicut ergo proprias rationes, respectu cujuscunque su-
idem et diversum in genere, ita etiam tale perioris, etiam ipsius entis. Quia non minus
idem et diversum, scilicet realiter, convenit essentialiter includitur ens in quibuscunque
cuicunque enti respectu alterius. Igitur om- inferioribus rationibus ,
quam omnia praedi-
nia, quee ut duo entia a nobis concipiuntur, cata intermedia. Et quia differentise illse op-
vel sunt idem realiter, vel diversa realiter si : eamclem repugnantiam
positea seu dividentes
diversa realiter, distinguuntur realiter; si vero invorvunt respectu ejusdem individui sub ,

sunt idem reahter, nou possunt in re distinc- quacunque ratione superiori vel inferiori ,

tionem habere ante intellectum, quia repu- consideretur.

gnat simul esse idem et diversum a parte rei. 12. Quarto , aliter hoc ipsum explicatur ,

1 Quod si forte dicatur, non repugnare

1 nam quidquid a parte rei est, habet suam
esse idem ih communi ratione entis, esse ta- realem essentiam ergo quee a parte rei sunt
;

men diversa in ratione talis, vel talis entis, distincta, a parte rei habent distinctas essen-
verbi gratia, qualitatis vel relationis, actionis tias, vel numero, si ipsa sint tantum numero
vel passionis, etc. , contra hoc argumentor. distincta, vel specie aut genere, si illa dican-
Tertio, multiplicato inferiori, necessc est ut tur esse essentialiter distincta ; ergo habent
eodem modo multiplicetur prsedicatum su- etiam a parte rei distinctas entitates, quod
perius; sed quselibet determinatse rationes est realiter distingui. Patet heec ultima conse-
entium sunt inferiores ad ens ; ergo non pos- quentia, tum quia entitas rei nihil aliud est
sunt a parte rei multiplicari aliqua sub de- quam realis essentia extra causas posita, ut
terminatis rationibus entium ut, verbi gra- , infra ostendemus ; si autem sunt essentiee dis-
tia ,
in ratione qualitatis et relationis , albe- tinctee, illee sunt reales et extra causas po-
dinis,vel similitudinis quin multiplicentur ,
sitoe erunt ergo distinctee entitates. Tum
;

sub communi ratione entis. Ergo si sunt etiam quia, si ibi sunt duee essentiee reales,
plura sub his determinatis rationibus sunt , unaqueeque earum est essentia alicujus entis.
etiam plura entia ergo non possunt in illis; reahs, quia ens et essentia adeequate compa-
rationibus distingui a parte rei, quin realiter rantur ut abstractum et concretum sed unum ;

distinguantur. Prima propositio videtur per et idem ens non potest habere nisi unam es-
se nota ex dictis supra de universalibus non ; sentiam; ergo si sunt duee essentia? reales,
potest enim idem attributum universale seu sunt duo entia realia. Minor propositio ulti-
 ; ;

254 DISPUTAT. VII. DE VARHS DISTlNCTiONUM GENERIDUS.

ma videtur per se nota, quia res maxime lia- suppositum, quantitatem et substantiam, fun-
bet unitatem a sua essentia, et quia nihil damentum et relationem, et similia, qute in-
niagis esse debet invariabile, et fixum ac cer- ferius suis locis videbimus.
tum in re, quam essentia. Ac denique, si res 14. Formalis distinctio Scotica an juxta
est per unam cssentiam constituta, secun- mentem Aristotelis. Solet item hffic opinio
dum illam babet ultimam differentiam, ct Aristoteli attribui, vel quia in 3 Phys. asserit,
speciem crgo non est amplius determinabi-
; eumdem motum esse actionem et passionem
lis ergo non potcst illa et eadem res actuari,
; sub diversis rationibusformalibus.Et 4Phys.,
determinari, seu constitui per differentiam al- eodem modo distinguit tempus a motu, quod
terius speciei; ergo nonpotest babere aliam tamen dicit non esse rem ab illo distinctam.
essentiam ; si ergo est alia essentia distincta, Et quod 1 de Generat., similem distinctionem
aliamrem constituit. inter nutritionem et augmentationem consti-
13. Scoti sensus in ponenda distinctione tuere videatur, dicens, esse idem subjecto, id
formuli. Secunda sententia est, dari in re- est, entitate, distingui antem secundum esse,
bus quamdam distinctionem actualem ante id est, secundum formale esse. Ac denique
intelleetum, qua? proinde non est rationis, quod in Prsedicam.,constituat eamdem quali-
sed major illa, neque ctiam est tanta dis- tatcm, vcrbi gratia. calorcm sub diversis spe-
tinctio quanta est realis inter rem et rem. Ha?c ciebus, quod non potest intelligi, nisi quia
sententia communiter tribuitur Scoto, in 1, dufe idem secundum
species possunt esse
d. 2, q. 7, ult,, etdist. 5, q. 1, et dist, 8, rem, Sed ha?c testi-
et formaliter distingui.

q. 4, in 2, dist. 3, q. 1 , et aliis innumeris lo- monia non multum cogunt, quia in duobus
cis, in quibus, vel de distinctione attributo- primis exemplis, et in ultimo etiam sufficit
rum Dei, vel de distinctione universalium, distinctio rationis per inadsequatos conceptus,
vel de similibus disputat. Quanquam bis lo- ut latius dicemus infra, tractando de acciden-
cis non satis explicet Scotus, an hsec distinc- tibus et prcedicamentis. In secundo autem
tio, quam formalem vocat, sit actualis
ipse exemplo violenta est expositio illorum verbo-
in re, vel tantum fundamentalis seu virtualis rum Aristotelis, apud quem esse idem sub-
interdum enim virtualem appellat, et ita in- jecto, nibil aliud est quam (quod verba ipsa
ter ejus sectatores est varius opinandi mo- sonant) esse in eodem subjecto et supposito
dus. Nam aliqui existimant , distinctionem conjuncta ; distingui autem secundum esse
formalem apud Scotum non esse aliam a dis- potius est distingui in sua entitate seu forma.
tinctione rationis ratiocinatee, eo sensu et Quomodo ait iclem Aristoteles, 1 Phys., text.
modo quo a nobis declarata est, quam dicunt %\,album et eadem secundum
musicum esse
vocari formalem, quia diversee definitiones rem, et ratione distingui. Ubi valde sequivoce
seu rationes formales ibi concipiuntur di- ; utitur his vocibus; rationem enim vocat essen-
cunt etiam appellari distinctionem ex natura tiam seu definitionem rem vero subjectum,,

rei, quia in rebus ipsis habet fundamentum, seu suppositum, iri quo ba^c insunt. Adhunc
et virtualiter in ipsis est, licet actu non proe- ergo modum exponi potest, vel etiam debet,
cedat ; in quo sensu Scotus nibil favet se- cum ait, nutritionem et augmentum esse idem
cundae opinioni propositse nec videtur du- ; subjecto, distingui autem secundum esse
bium quin in aliquibus locis
Scotus ita sen- maxime si nutritio significet mutationem ut
tire videatur, pra?sertim quando agit de attri- terminatam ad substantiam, auctio vero mu-
butis divinis. Nihilominus tamcn alii Scoti tationcm ut tcrminatam ad quantitatem nam ;

discipuli intelhgunt, cum esse locutum de si utraque sumatur ut terminatur ad quanti-

distinctione vera et actuali, quae in re sitantc tatem, sic possunt tantum ratione vcl babitu-
intellectum, quam non solum in creaturis, dinc distingui, quatenus acquisita quantitas
sed ctiam in Deo existimant reperiri, saltem major vel tequalis est deperditfe sed de lioc ;

inter relationcs divinas et cssentiam. De qui- alias. Ex his ergo ct similibus Aristotelis tcs-
bus idem tenetDnrand., in 1 dist. \, secunda , firmum pro hac sententia
timoniis nulJum
part., distinct. 5, ad 4, et latius dist.
q. 2, argumcntum desumi potest, Et idem sentio
33, q. 1 et multi alii, quos hic longum csset
; dc D. Tboma et de aliis antiquis auctoribus,
recensere. Possunt etiam pro hac opinionc qui fcre scmpcr utuntur vocibus distinctionis
referri multi, qui intcr varias res admittunt realis, oXrationis, in priori sensu supra expli-
distinctionemexnaturarei, etnon realem, ut cato, et qua3stionem in qua nunc versamur,
inter existentiam et essentiam, naturam et distinetc non tractant.
 . ;

SECT. I. QUOT SINT GENERA DISTINCTIONUM. =>sr;

potissimum hsec senten-

15. Ratione solet cabulo possit vocari realis, [quia vere est a
tia suaderi; nam, quidquid est extra delini- parterei, et non est per denominationem ex-

tionem essentialem rei, est aliquo modo in re trinsecam ab intellectu, tamen ad distinguen-
distinctum ab illa sed multa sunt extra es-
; dum illam ab alia majori distinctione reali,
sentiam rei, qufe non sunt res distinctse ab possumus illam appellare, vel distinctionem
ipsa re ergo datur distinctio in re minor dis-
;
ex natura rei, applicando illi tanquam imper-
tinctione reali. Vel aliter, quse distinguuntur fectiori generale nomen (quod usitatum est),

defmitione et conceptu objectivo, distinguun- vel proprius vocari potest distinctio modalis ;

tur ex natura rci, et ante intellectum; sed quia, ut explicabo, versatur semper inter rem
multa distinguuntur hoc modo, quse non dis- aliquaui, et modum ejus, Nomen autem dis-
tinguuntur ut res a re; ergo. His et similibus tinctionis formalis non ita mihi placet, quia
rationibus utuntur Scotistse, quia his fere mo- est valde sequivocum ; sa?pe enim convenit re-
dis videtur Scotus distinctionem formalem bus realiter distinctis ,
quatenus inter se dis-
declarare; tamen si quis recte consideret, vel tinguuntur essentialiter, si specie differant
in eis petitur principium, vel sumitur distinc- habent enim diversas unitates formales, et ita
tio formalis pro distinctione rationis ratioci- etiam formaliter differunt. Imo et individua
natae per conceptus inadcequatos, quse virtua- ejusdem speciei, quatenus distinctas habent
hter tantum seu fundamentaliter dici potest unitates formales individuas ut supra dixi-
,

esse ex natura rei. Probatur seu declaratur mus, dici possunt formaliter distingui. Imo et
quod dicimus, quia essentia rei non definitur in Trinitate, paternitas et filiatio, quae realitcr
a nobis semper prout in re est, sed prout a distinguuntur, et non essentialiter, etiam se-
nobis concipitur; sic enim defmimus essen- cundum numerum, dicipossuntformaliterdis-
tiam hominis ut communem, cum in re non tingui in objectivis rationibus relationum, qui
sit nisi singularis; et hoc modo loquendo de modus distinctionis extra illud mysterium non
essentia,falsum est,quidquid est extra essen- reperietur. Sic ergo distinctio formalis latius
tiam distingui a parte rei actualiter ab eo patet , et major esse potest quam distinctio
quod de essentia, ut patet ex dictis supra
est ex natura rei, de qua nunc loquimur. Aliunde
de individuatione et natura specifica et de
,
vero etiam potest esse minor, et ita est com-
aliis universalibus, scilicet, genere et diffe- munior, quia frequenter applicatur ad ratio-
rentia, de quibus videntur potissime loqui nes formales ut conceptas et preecisas per
,

praidicti auctores. Unde ita etiam videntur intellectum nostrum, et tunc illa distinctio
loqui de essentia in prima ratione; namsi lo- non transcendit gradum distinctionis ra-
quantur de essentia prout est in re, ha>c nihil tionis.
aliud est quam ipsa rei entitas, et ideo cnra Ut autem asserlio probetur et explice-
17.
supponitur esse in re aliquid distinctum ab tur,suppono in rebus creatis,praeter entitates
essentia, quod non sit res dislincta, id suppo- earum, quasi substantiales, vel radicales (ut
nitur quod probandum est. Multo autem in- ita dicam), inveniri quosdam modos reales,
firmior est secunda ratio.Major enim non est qui et sunt aliquid positivum, et afficiunt ipsas
universaliter vera multa enim distinguuntur
; entitates per seipsos, dando illis aliquid, quod
in conceptibus objectivis respectunostri, qiue est extraessentiam totam, ut individuam, et
tantum ratione distinguuntur per conceptus existentem in rerum natura. Hoc patet induc-
inadsequatos, ut patet ex dictis de conceptu tiome; nam, verbi gratia, in quantitate, quae
entis, et individuo, specie , et aliis universa- est in substantia, duo considerari possunt :

libus; et eodem modo possunt definitione dis- unum est, entitas ipsius quantitatis ; aliud est
tingui solum secundum rationem, quando de- unio seu actualis iuhserentia ejusdem quanti-
fmitio non est adsequata rei prout est in se, tatiscum substantia. Primum vocamus sim-
sed prout objicitur tali conceptui nostro. pliciter rem quantitatis, includentem quic-
quid est de essentia quantitatis individuae ,

Qucestionis reso lutio et in rerum natura positee, quod manet et

16. Nihilominus censeo, simpliciter verum conservatur,etiamsi quantitas a subjecto sepa-
esse dari in rebus creatis aliquam distinctio- retur, et impossibile est conservari illam rem
nem actualem, et ex natura rei, ante opera- numero, quse est ha?c quantitas, quin inclu-
tionem intellectus, quse non sit tanta, quanta dat hanc essentiam quantitatis cum sua in-
est inter duas res, seu entitates omnino dis- trinseca individuatione, et actuali esse, de
tinctas, quse distinctio, quamvis generali vo- quo esse postea videbimus ca?tera enim ;
256 DISPUTAT. VII. DE VARllS DISTINCTIONUM GENERIBUS.
constant ex supra dictis. Secundum, id est, eodem modo procedit, et in unione formse
inhrerentiam, appellamus modum quantita- substantialis admateriam, et in subsistentia

tis, non quidem illa generali significatione, seu personalitate respectu naturse, et in pree-

qua omuis qualitas solet modus suibstantiae scntia et motu locali et in quacunque actio-
appellari, ut ait D. Tbomas, J 2, q. 49, art.2. . ne seu dependentia respectu sui termini, de
Neque etiam illa generali loquendi ratione, quibus omnibus non est hic dicendi loeus.
qua omne eontrahens vel determinans solet Occurrettamen in hujus operis progressu. So-
appellari modus contracti: sic enim rationale lum idtimum exemplum, quod facilius vide-
dici potest modus animalis, et specialiter so- tur, paululum explicabo;pendet enim lumen,

let ha?c modos, qnibus

vox applicari ad illos verbi gratia, asolej qua3 dependentia aliquid
determinatur ens genera
vel accidens ad est prader lumen et solem potest enim in- ;

generalissima. Neque etiam sumitur ha?c vox telligi manere lumen et solem, et lumen non
in illa generalitate, qua modus dici solet om- pendere a sole,ut si Deus nollet concurrere
nis determinatio, vcl liinitatio prsefixa uni- cum sole ad producendum vel conservandum
cuique rei juxtamensuram ejus, ut eo-
finitfe lumen, sed sua sola virtute utrumque con-
dem loco notavit D. Thomas, ex Augustino, servaret. Non potest autem mente concipi,
lib, 4 Genes.ad litteram, cap. 3, dicente : hanc dependentiam luminis a sole esse enti-
Modus est quem mensura prcefigit. Quo modo tatemprorsus distinctamab ipso lumine tum :

ait idem Augustinus, lib.de Natura boni, cap.
3, ex tribus necessariis ad uniuscujusque rei
creatre bonitatem, quorum duo sunt specics
et ordo, tertium esse modum, icl est debitam
quia per illam dependentiam influit causa
tanquam per viam ineffectum seu terminum,
unde non potest esse res omnino distincta ab
illo tum etiam quia alias illa entitas saltem
;

commensurationem ad sua principia, ut ex- de potentia absoluta esset separabilis ab alia,

plicuit D. Thomas, 1 p., q. 5, et 1. 2, q. 85, quod est plane inintelligibile estergoilla de- ;

art. 4-, et stepe alias. Sed ab bac generali ra- penclentia modus quidam ipsiusmet luminis,
tione modi recedendo, ad et applicando illam quem aliquis fortasse relationemvocabit; non
rem pra?sentem, appellaturinhserentia quan- est tamen relatio prasdicamentalis, sed inclu-
titatis modus ejus, quia est aliquid illam af- clitrelationem seu habitudinem transcen-
ficiens, et quasi ultimo determinans statum, dentalem, ut latius infra dicetur. Igitur dan-
etrationem existendi ejus, non tamen addit tur in entitatibus creatis modi aliqui afficien-
propriam entitatem novam, sed solum mo-
illi tes ipsas, quorum ratio in hoc vicletur consi-
dificat prceexistentem. stere, per se non sufBciunt consti-
quod ipsi

18. Nam quod novam cntitatem propriam tuere ens seu entitatem in rerumnatura, sed
non afferat, vix potest in dubitationem venire, intrinsece postulant ut actu afficiant entita-
quia si esset nova omnino entitas, non pos- tem aliquam, sine qua esse nullo moclo
set esse actualis unio inter quantitatem et possint.
subjectum, sed ipsa potius indigeret, quo sub- Modos a rebus modaliter tanlum dis-
'1
9.
jecto uniretur et quantitati, sicut quantitas tinctosponendi qiue sit ratio. Ratio autem
ipsa indiget inhasrentia, qua subjecto unia- ponendi hos modos a posteriori sumitur ex
tnr. Quod si inhserentianon indiget alia unio- incluctione facta a priori autem esse videtur,
;

ne vel inhsrentia qua uniatur vel inhsereat, quia, cum creaturse sint imperfectee, ideoque
ideo est quia ipsa per senon affert propriam vel dependentes, vel composita?,vel limitatee,
entitatem, qua? inhaereat et uniatur, sed est vel mutabiles secundum varios status prsesen-
tantum quidam modus, qui per se est ratio tise, unionis, aut terminationis , indigent his
unionis et inherentiae. Cujus signum etiarn modis quibus hsec omnia in ipsis complean-
est, quia hsec inhserentia habettalem modum tur. Quia nec per entitates omnino distinctas
essendi, ut per nullampotentiam esse possit, hoc semper fieri necesse est, imo nec com-
nisi actu conjuncta ci formse, cujus est in- mode intelligi potest; neque etiam fieri potest
hserentia et quod ha3c inhaerentia numc-
, per id, quod sit omnino nihil et ideo saltem ,

ro non potest afficere seu potius unire ni- requiritur modus realis. De quo quotuplex sit,
si hanc numero formam cui cst veluti , et in quo praedicamento collocetur per se aut
aflixa qui modus afficiendi nunquain re-
,
reductive, dicam inferius in divisionibus pree-
peritur in his formis vel rebus, qui proprias dicamentorum. Denique hos moclos videtur
ex se habent entitates. Quod autem in quan- agnovisse Durand., in 1, dist. 30, qutest. 2,
titatis inhaerentia explicatum est, in qualitate niim. 15, ubi loquens de esse in, seu inhse-
 ;

SECT. 1. QUOT SINT GENERA DISTINCTIONUM 257

rentia aecidentis, dicit esse respectum, qui considerentur ; nam
considerentur in ra- si

analogice dicitur res vel ens, quianon est res, tione effectus, sic sunt denominationes ex-
sedmodus essendi, neque est entitas habens trinsecse, ut infra dicemus. De existentia vero

modum, sed modus tantum entitatis; et num. res est magis controversa, quam infra dispu-

1G, idem dicit de dependentia, et de omni eo tabimus. Quicquid vero sit de exemplis, ve-
quod est solus modus essendi. Et eodem mo- rissime dicit Fonseca, modum hunc non esse
do loquitur de inhserentia Astudil., 1 de Ge- proprie rem seu entitatem, nisi iate et gene-
ner., qusest. 5, ad 1. Et in partieulari trac- ralissime vocando ens, quicquid non est ni-

tando de suhsistentia,ita illam explicant mul- hil; tamen sumendo entitatem pro illa re,

ti, ut^Egid., tit. de Composit. Angel., q. 5. qufe ex se et in se ita est aliquid, ut non
Ac denique Fonseca, lib. 5 Metaph., cap. 6, postulet omnino intrinsece et essentialiter

qurest. 6, sect. 2, hos modos expresse ponit, esse semper affixam alteri, sed vel non sit

quamvis distinguat tria genera modorum: alteri unibilis , vel saltem uniri non possit,
quidam qui sunt entitates ex se distinctse ab nisi medio aliquo modo a se ex natura rei
aliis, ut albedo, dulcedo, et in hoc ordine distincto modus non est proprie res seu en-
,

ponit figuram, sed immerito, quia in tertio titas, et in hoc ejus imperfectio optime decla-

constituitur, quia respectu quantitatis illam
ranquam modus, non tanquam res om-
afficit
nino ab illa distincta. Alii qui non solum non
sunt entitates distinctse, verum, neque ullo
ratur, quod semper esse debet affixus alteri,
cui per se immediate unitur sine medio alio
modo, ut sessio sedenti, unio rebus unitis, et
sic de aliis, de quibus ssepe occurret sermo

modo in re distinguuntur ab his rebus, qua- in sequentibus.

rum modi esse dicuntur, sed ratione tantum, 20. Ex his ergo facile intelligitur sensus et
ut sunt illi modi quibus contrahitur ens ad probatio conclusionis positie, nam hic modus
inferiora. Sed haec duo genera modorum jam prout a nobis est explicatus, ex natura rei

sunt a nobis praetermissa, quia hi posterio- distinguitur actualiter a re, cujus est modus,
res non sunt modi, nisi secundum rationem ; ut omnes fatentur ; imo plures vocant illam
vero priores sunt res, vel formaa habentes
illi distinctionem realem, quia in rebus ipsis re-
ex se proprias entitates. In tertio ergo ordine peritur,quod evidentius constabit exdicendis
ponit eos modos quos propria et speciali ra- sectione sequenti ; sed non proprie distingui-
tione reales modos appellamus, de quibus tur hic modus ab eo cujus est modus tan-
idem sentit, quod nos explicuimus, quamvis quam res a re ; distinguitur ergo minori dis-
aliqaa ponat exempla qiue incerta nobis sunt. tinctione, quse propriissime appellatur moda-
Ut est illud de existentia rerum creatarum, lis. Minor probatur, tum quia modus, per se
de modo unde res dicitur necessaria aut con- ac preecise consideratus, non est proprie res
tingens, aut ens completum vel incompletum. aut enlitas, ut satis explicatum est; ergo nec
Nam hoc ultimum requivocum esse potest proprie distinguitur ut res a re ; tum etiam
quia si ha3c dicantur de toto et partibus in- quia hic modus tam intime includit conjunc-
verum estesse modum quem-
tegralibus, sic tionem cum re, cujus est modus, ut per nul-
dam ad quantitatem pertinentem eadem ; lam potentiam sine illa esse possit ergo ;

enim portio aquse, verbi gratia, si per se ter- signum est illam conjunctionem esse quein-
minata sit et sejuncta ab aliis, dicitur ens dam modum identitatis est ergo minor dis- ;

completunl seu totale si vero sit aliis conti-

; tinctio inter hunc modum et rem, quam inter
nua, dicitur ens partiale vel incompletum, duas res quee omnia magis confirmabuntur
;

qui modus solum unione

consistit in diversa sectione sequente, declarando signa harum
velterminatione. Si vero illa dicanturde ente distinctionum, et consequenter differentias
secundum se, potius pertinent ad modos in- quibus inter se distinguuntur.
trinsecos et essentiales entis, sive ens dicatur 21. Prceter m.odalem, realem aut rationis,
incompletum secundum rationem, ut diffe- nulla distinctio.
Ultimo addo, prseter dis-
rentia, sive physice et secundum rem, ut ani- tinctionem realem, modalem, et rationis, nul-
ma rationalis, quoe dicitur ens incompletuni; lam aliam reperiri quee vel non sit commu- ,

non per aliquid additum essentise ejus, sed nis his, vel in illis non contineatur. Hoc dixe-
per suammet essentiam unde ille modus so- ; rim propter aliquos ,
qui addunt distinctio-
lumratione distinguitur ab illa. Et idem exis- nem formalem qualis est inter hominem et
,

timo de alio modo entis necessarii, vel con- animal; quam distinguunt in mutuam, ut in-
tingentis, si in ratione absoluta entis haec ter animal et rationale, et non mutuam, qua-
S58 DISPUTAT. VII. DE VARIIS DISTINCTIONUM CENERIRUS.
lis est inter animal ethominem item distinc- ; sentialis,vel communis est ad realem, moda-
tionem essentialem qnalis est inter hominem lem, et rationis; vel, si propriissime sumatur,
et equum, et distinetionem potentialem, qna- includitur in reali, quamvis cum illa non con-
lis est inter partes eontinni ; et similia mnlti- vertatur ; et potius addit dissimilitudinem
plicari solent, quae mibi necessaria non vi- quam distinctionem. Qurje omnia procedunt
dentur. Sufhcientia ergo prredictre partitionis utendo in rigore illa voce distinctionis essen-
facile eolligitur ex dictis; nam vel extrema tialis; nam si sit sermode
distinctione essen-
distinctionis non sunt a parte rei actu distinc- tiarum, qualis inter individua etiam interce-
la ullo modo, et sic semper est distinctio ra- dit, ut supra diximus, hrjec nihil proprie ad-

tionis , etiamsi aliis nominibus appeiletur, dit, sed indicat res inter quas est distinctio ;

quia solum convenit per denominationem ex- sicut distinctio personalis vocatur illa, quo^.
trinsecam, quatenus eadem res objicitur, vel Rursus hse res sic distinc-
est inter personas.
subordinatur diversis conceptibus. In hac au- treinterdum possunt esse unitse inter se, in-
tem distinctione possunt gradus reperiri, ut terdum vero uni tertio priori modo uniun-
:

dixi, et quando habet in re fundamentum, et tur materia et forma, et similiter partes inte-
per plures conceptus inadrequatos, potest
fit grales continuee, ut omittamus alias uniones
appellari distinctio formalis vel interdum , magis extrinsecas et accidentales. Quocirca ,

etiam essentialis secundum rationem. Et in sicut materia et torma, quamvis unitre sint,
hoc ipso potest esse multiplex modus, quate- nihilominus distinctionem realem inter se re-
nus extremavariisrespectibus comparari pos- tinent ita etiam partes continurje quamvis
,

sunt, scilicet, vel solum ut determinatum et
indeterminatum, sicut ens et substantia vel ut
totmu et pars, ut differentia et species; vel ut
dua? compartes, sicut animal et rationale.
Atque ita potest etiam hsec distinctio intelligi
tanquam inter includens et inclusum, vel tan-
quam in ea, quee secundum rationem neu-
trum includit alterum, quo sensu,
alio vero potest hrec distinctio dici mutua,
vel non mutua, reciproca vel non reciproca;
tamen haec omnia cadunt sub
tinctionis rationis. At vero, si
tinctionis a purte rei actu distincta sunt, vel
utrumque est vera res habens propriam enti-
tatem simplicem vel compositam, vel unum
sint unitre, distinguuntur realiter, non solum
; quoad designationem, ut quidarn loquuntur,
sed etiam quoad partialem entitatem unius-
cujusque.
So-
23. Distinctio potentialis vere realis .
lum advertendum, quodmateria et forma
est
ex se sunt entia incompleta et partialia, sive
et nullo conjunctre sint, sive separatre existere sup -
ponantur; etideosemper censentur distingui
eodem modo. At vero partes integrales non
latitudine dis- habent rationem partis, neque entis incom-
extrema dis- pleti, nisiquando conjunctre sunt ; nam sta-
tim ac separantur, unaqureque incipit esse
ens integrum et totale, quia per se non ordi-
natur ad componendum aliud et icleo aliter ;

est res, et aliud est modus ejus. Priori modo censentur distingui (magis quoad denomina-
constituitur distinctio realis, posteriori autem tionem vel modum, quam quoad rem), quan-
modalis ; non est autem intelligibilis alia ha- do sunt disjuncta, vel unita nam in priori ;

bitudo inter haec extrema ; neque aliud me- statu distinguuntur ut entia totalia, in po-
dium inter ea excogitari ; includunt enim in- steriori vero ut partialia, et ideo dici aliquan-
ter se immediatam oppositionem, quasi con- tlo solent hujusmodi partes unitre actu distin-
tradictionis; non est ergo alius modus dis- gui ut partes, inpotentia vero ut entia, id est,
tinctionis. ut tota quredam, quia sunt in potentia, ut ta-
22. Varii distinctionis realis modi. In ipsa lia fiant. Qua; omnia maxime cernuntur in
tamen distinctione reali seu plurium rerum, partibus homogcneis continuis ; nam in he-
possunt, vel varii modi, vel varise habitudi- terogeneis, licet in rc fere iclem sit, tamen in
nes considerari. Primum enim intelligere modo nonnulla diversitas, quia majorem
est
possumus res sic distinctas non solum esse dissimilituclinem habent, et ideo videntur ma-
reipsa distinctas, sed etiam dissimiles insua jorem quamdam distinctionem habere, etiam
intrinseca et essentiali entitatc; et tunc di- dum sunt in toto et quando separantur, si
;

cuntur, non solum realiter, sed etiam essen- nonmutcnt substantialem formam, sed eam-
tialiter distingui, et quo major cst illa dissi- dem conservent, quam habebant in toto, ut
militudo, vel minor, dicuntur distingui vel contingit in plantis et animalibus sectilibus,
specie ultima, vel subalterna, vel etiam ge- adhuc censenturentia incompletaetpartialia;
nere aut prrpdicamento. Unde distinctio es- quia semper sunt qnasi per se ordinata ad
 ;;

SECT. I. QUOT SINT GENERA DISTINCTIONUM. 259

componendum aliud. Ex his ergo facile intel- aliquam rem includit totum, quamnon inclu-
ligitur, quod distinctio illa, quce ab aliquibus dit pars. Unde hic modus distinctionis, inclu-
vocatur potentialis, est distinctio realis quia ;
dentis et inclusi, suo modo reperiri potcst in
vero distinctio est negatio, duo possunt per distinctione reali, modali, et rationis; nam in
eam negari : unum quod boc
,
sit illud ; et unoquoque ordine potest comparari id, quod
boc actu verum est de partibus actu unitis,quia se habet ut totum, ad aliud, quod se habct
una non est alia, et baec negatio est, quse per tanquam pars; tamen in singulis manet in la-
se primo requiritur et sufficit ad distinctio- titudine distinctionis realis, modalis, vel ra-
nem. Aliud quod potest negari, est hoc esse tionis ;
quia illucl, quod unum extremum in-
conjunctumilli, quod est dicere, hoc non esse cludit ultra aliud, distinguitur realiter aut
illud, tanquam ens totum et integrum distinc- modaliter, aut ratione ab altero incluso. Ex
tum ab illo, et hoc non convcnit partibus uni- his ergo satis constat, nullum esse distinctio-
tis in actu, sed in potentia, et sub hac ratione nis modum, quiin praedictis tribus nonconti-
potest illa distinctio vocari potentialis ; ta- neatur.
mcn ut sic nondum est, et ideo non oportet 25. Solum videtur posse objici, quia pree-
eam inter distinctionesnumeraretanquam ab ter distinctionem inter rem et rem, et intcr
aliis distinctam. Tandem hinc a fortiori in- rem et modum, potest inveniri distinctio inter
telligitur, sine causa aliquos vocare hanc di- modum et moclum, ut multi putant de sub-
stinctionem inter partes continui distinctio- sistentia et cxistentia,et est certius de subsi-
nem habentem fundamentum in re,
rationis stentia, et praesentia locali. Hi enim modi
quia partes non distinguuntur actu, sed
illee non possunt clistingui ratione, quia a parte
designatione et potentia. Non est enim hoc rei ita existunl, ut habeant diversa principia,
vcrum, quia ibi non est solum fundamentum et diversas affectiones, ac denique ut separari
distinctionis, sed vera distinctio, proprie hac possint, quoe sunt indicia actualis distinctionis
voce utendo, non prout dicit separationem in re existentis, ut jam dicemus neque etiam
;

seu disjunctionem, sed prout dicit diversita- distinguuntur realiter, quia non distinguun-
tem entitatis totalis vel partialis. Alias mate- tur ut res et res, cum non sint vere res hoc ;

ria et forma, quando sunt unitee, non debe- cnim argumento probavimus, modum non
rent dici distinctae actu, sedpotentia tantum, clistingui realiter ab ipsa re, quam afficit. Nec
quia non est minor unio inter materiam et denique dici possunt distingui tantum moda-
formam, quam inter partes continui. Separa- liter, tum quia unus non est modus alterius
tio ergo inter illas partes poterit dici rationis, tum quia saepe sunt mutuo, et ad invicem
quia solum per rationem possunt considerari separabiles, quod est signunimajoris dis-
ac si essent disjunctae, et quasi quaedam tota; tinctionis quam modalis, ut statim dicemus.
distinctio autem partium actualis est et rea- 26. Duo modi inter se qui distinguantur .

lis. Nam partes etiam dum componunt
istee, Respondetur, cum hi modi non habeant esse
tolum, realitatem aliquam habent, quia, si- seu entitatem, nisi ex re, vel in re cui adhse-
cut Aristoteles dixit, 1 Phys., cap. 2, sub- rent, ex illa pensandum esse, quomodo ab
stantiam non componi, nisi ex siibstantiis ita , aliis modis distinguantur semper tamen eo-;

integrum ens non componitur, nisi ex entibus rum distinctio ad realem vel modalem perti-
saltem partialibus ; manent ergo talia entia nebit, supposito quod in re existunt. Quod
distincta, licet unita; imo, nisi distincta ma- icleo dico, quia etiam possunt excogitari modi
nerent, compositionem facere non possent, sola ratione distincti sicut enim ratio per
;

quia compositio non est, nisi ex distinctis. conceptus inadffiquatos potest distinguerc
24. Distinctio includentis alincluso^realis. unam rem, ita et unum modum, ut est valde
Et binc ulterius nascilur alius distinctionis probabile de actione et passione, de motu et
modus, qui considerari potest in quolibet toto tempore, de existentia et duratione, et de
respectu singularum partium; non enim sunt aliis. Loquendo autem de modis in re ipsa

omnino idem, ut per se notum est neque
etiam distinguuntur ut duae partes inter se,
quia illce ita sc habent, ut neutra alteram in-
cludat, totum autem in sua entitate continet
utramque partem, et ideo dicuntur distingui
ut includens et inclusum. Tarnen etiam illa
distinctio, prout hic intercedit,realis est,quia
; distinctis, ut suntprsesentia localis, verbi gra-
subsistcntiahumanitatis, authicbmpa-
tia, et
rantur tantum prout sunt in eadem re, et sic
solum distinguuntur modaliter, proptcr argu-
mentum factum, quia ciun ex se nonhabeant
propriam entitatem, etiam ex se nou habent
unde plus quam modaliter distinguantur
 ;

260 DiSPUTAT. VII. DE VARIIS DISTINCTIONUM GENERIBUS

nequeexre, quam affieiunt, plus distinguun- tellectus , sic verum est non darimedium
tur, quia suppouimus esse eamdem ergo ; inter ens reale, et rationis, et in eodem sensu
nonliabentmajorem distinctionem quam mo- concedonondari medium inter distinctionem
dalem. Et eonfirmatur, quia unusquisque il- realem et rationis nam omnis distinctio ex
;

lorum liabet aliquam identitatem cnmilla re, natura rei potest in bac amplitucline dici rea-
quam afficit ergo in illa et per illam ha-
; lis; et ita locuti fere sunt antiqui sciiptores.
bent aliquam identitatem inter se ergo ; Aliotamen modo potest sumi ens reale pro
retinent solmn distinctionem modalem. Un- eo quod ex proprio conceptu, seu ex vi suse
de non refert quod possint mutuo separari, rationis formalis potest propriam entitatem
id cst, quod possit unus manere, alio non afferre seu constituere, et boc sensu falsum
existente. vel e converso, quia saltem ne- est non posse dari medium inter ens reale et
cesse est ut semper maneat illa res, in rationis : datur enim modus entis, qui neque
qua uterque existit cum aliqua identitate. est merum ens rationis, ut per se constat, ne-
At vero si inter se comparentur modi affi- que est ens reale in eo rigore et proprietate
cientes res diversas, sive illi modi sint ejus- sumptum, ut a nobis cleclaratum est; et ita
dem rationis, ut dua?. subsistentia?, duorum etiam datur clistinctio modalis media inter
bominum. sive diversarum rationum, ut ses- distinctionem rationis et realem rigorose ,

siounius, etsubsistentiaalterius, sic distinetio sumptam.

interbos modos est realis, non ratione ipso- 28. Secimdum. Ad secundum responde-
rum, sed ratione rerum in quibus sunt nam ; tur, inter idem et diversum secundum eam-
unusquisque babet aliquam identitatem cum dem rationem sumpta non dari medium, ut
re quam afficit, et illce res clistinguuntur in- recte argumentum probat tamen secundum ;

ter se realiter; ergo et modi ratione illarum. diversas rationes fieri posse ut, qutc sunt
Et boc etiam bene confirmat illa ratio, quia idemunomodo, alio sint diversa, ut D. Tbom.
modi sunt mutuo separabiles et inter se,
illi dixit, 1 p., q. 1, art. 1, ad 2. Sic igitur ens
et unusquisque ab illa re, quam alius afficit et modus possunt clici idem realiter, et ni-
nam boc est sufficiens signum distinctionis bilominus habere in re distinctionem moda-
realis. Atque in bunc modum omnis distinctio lem.
etiam inter ipsos modos ad preedictas tres Tertium.
29.
Neque contra boc quic-
revocatur. quam urget tertium argumentum nam nos ;

non dicimus rem et modum clistingui secun-

Sohmitur argimienta .

dum proprias rationes, etnonsecundum com-

27. Ad argumenta prioris opinionis, qua- munem, quod supponunt fere omnes replicaj
tenus procedere possunt contra distinctionem ibi factee nam eo moclo quo distinguuntur
;

modalem a nobis positam, respondendum ens et modusaparte rei,distinguuntur omnia

est. Ad primum respondetur, duplici sensu prsedicata superiora etiam transcendentalia ,

posse sumi argumentum ab ente reali, vel inclusa in modo, ab his qua? includuntur in
rationis, ad concludendam distinctionem rea- re, cujus est modus. Atque ita concedendum
iem. vel rationis. Primo tanquam a propria est, quatenus modus est ens , eatenus ipsum
ratione et causa, ita ut talis existimetur esse et rem quam modificat, esse duo entia, et
distinctio, quales sunt res in quibus versatur. distingui in re ipsa, vel realiter, late loquen-
Et bic sensus est falsus ; ostensum est enim do. Nihilominus tameh addimus, modum non
inter extremarcalia intercederc distinctionem esse proprie et rigorose ens, et hoc modo ne-
rationis, et c converso inter cxtrema rationis gamus ibi negamusque sub-
esse duo entia ;

esse saltem quamdam imitationcm tlistinctio-
nis realis. Secundo, argumcntum csse potest
proportionale, seu a paritate rationis ut
quia in entibus non dantur nisi rcalia vel ra-
tionis, neque in distinctionibus dandae sint,
et boc scnsu concedi potcst proportio argu-
indc, cns hoc modo proprie sumptum esse
prcedicatum superius ad rem et modum ejus.
, Et ideo nccesse non est, propter distinctio-
nem modi a rc, multiplicari entia in dicta
proprietatc et rigore sumpta. Undc ad cou-
firmationem illius tertii argumenti idem di- ,

mcnti,si clebito modo fiat, nibilquc contra nos- ccndum est de accidente, quod dictum est de
tram scntcntiam concludet, Etenim, si ens cntc ;
quia accidens interdum significat for-
reale in sua amplissima conceptione sumatur mam habentcm propriam entitatem ex sc
pro omni eo quod non est omnino nibil, distinguibilcm et separabilem realiter ab
quodque potest esse in rebus sinc fictionc in- omni alia; interclum significat modum solum
 .

SECT. 11. DE SIGNIS AD COGNOSCENDUM DISTINCTIONIS, ETC. 261

alterius, \el accidentis, vel substantiee. Et
priori modo repugnat, in eadem re inveniri SECTIO II.

plures rationes accidentis, ut argumentum Quibus signis seu modis discerni possint varii
convincit non tamen repugnat unam entita-
; gradus distinctionis rerum.
tem accidentalem habere unum, vel plures
modos ab ipsa tantum modaliter distinctos. 1 In quo sita sit difficultas.
Tota dif-
Substantia vero simpliciter dicta non signifi- ficultas consistit in discernenda distinctione
catmodum, sedrem propriam et perfeclam in modali a ceeteris ; nam distinctio realis et ra-
sno esse, et idem est de corpore, et de quo- tionis cum sint extreme oppositee, facile cli-

cunque gradu substantiee sub liis collocato et ; scernuntur; distinctio autem modaliscum sit
ideo fieri non potest, ut bi gradus in re ipsa media, interdum existimatur realis propter
multiplicentur, nonmultiplicatisrebus et sub- convenientiam, quam habet cum illa inter- ;

stantiis. Tamen etiam in latitudine substan-
tiee in communi, seu analogice sumptee, pos-
sunt dari aliqui modi substantiales, in quibus
fieri potest ut in eadem re seu substantia
proprie et simpliciter dicta, sint unus velplu-
res modi substantiales inter se et ab
daliter distincti, ut sunt subsistentia,
etc.
30. Quartum.
Atque ex eis facilis est
solutio ad quartum nam quod dictum est de
; seu imprimis necessarium
ente dicendum est de essentia reali. Potest
significare propriam naturam ex se sufficien-
tem ad constituendam entitatem in rerum
natura, vellatius quamcunque rationemrea-
lem constitutivam entis, aut modi realis. Hoc
clum vero existimatur nulla in re, sed secun-
dum rationem tantum, propter quamdam con-
venientiam cum alia. Ut ergo aliqua genera-
lia habeantur, quee ad particulares
signa
nonnulla bre-
queestiones applicari possint,
illa mo- viter dicenda sunt, supponendo, ut aliqua a
unio, nobis distinguantur plusquam ratione ratio-
cinantis (de qua distinctione nihil oportet ad-
dere, quia est prorsus confieta), utminimum,
esse ut habeant
distinctos co^iceptus objectivos, et secundum
eos rationes Tormales alicjuo modo distinctas,
quia nisi hoc saltem modo concipiantur, nec
concipientur ut distincta, neque erit ulla ratio
inquirendi quanta vel qualis sit inter ea
,

posteriori sensu concedimus in re et modo es- clistinctio ; suppositis vero pluribus concepti-
se distinctas essentias, et ideo esse inter ea bus objectivis, optime et merito inquiritur
distinctionem ex natura rei, et aliquo modo quomodo cognoscetur an in re habeant dis-
realem. Priori tamen sensu unica tantum est tinctionem, etqualis illa sit.

essentia in qualibet entitate modi autem,

;

qui ab illa exnatura rei, seu modaliter dis- iSignum actualis disiinctionis in re.

tinguuntur, non possunt esse de essentia ejus, 2. Dico primo : quandocunque duo concep-
sed vel accidentia, vel ad summum perti- tus objectiviita se habent,ut a parterei, et in
nentes aliquo modo ad integritatem vel cau- individuo separari possint, vel ita ut unum
salitatem ejus, ut de siugulis postea expone- sine rerum natura maneat, vel ita ut
alio in
mus. Ex quo sequitur (quod valde notandum realiter disjungatur, etrealem unionem, quam
est) in qualibet entitate proprie dicta esse habebant, amittant, signum est inter illa esse
unicam essentialem rationem, ut convincunt majorem clistinctionem quam rationis ratio-
acl minimum omnia illa argumenta in prin- cinatee atque adeo actualem aliquam ex na-
;

cipio facta, quee ratio essentialis, quasi fun- tura rei, seu quee a parte rei sit. Heec assertio

damentalis est, et invariabilis in tali entitate; communisest Doctorum, et sumitur ex Ari-

ita ut impossibile sit, illam entitatem conser- stotele, 7 Topic, c. J , loco decimo quinto, ubi
vari in rerum natura sine illa ratione essen- sic inquit : Amplms, si potest alterum sine al~
tiali, quia per iilam primo constituitur ; unde tero esse, non erit idem; ubi Alex. Aphrodis.
non polest esse nisi una specifica, ut argu- id notat. Sumi etiam potest ex Augustino, 6
menta facta convincunt. Rationes autem mo- de Trin., c. 6, ubi cum dixisset In unoguo- :

dales, quee possunt esse quasi adhserentes, que corpore aliud est magnitudo, aliud color,
vel affixee tali entitati, multiplicari et variari aliud figura, talem probationem subjungit:
possunt, quia in re suntextra essentiam ejus, Potcst enim et diminuta magnitudine mancre
ut in particulari clarius constabit in discursu idem color, et cadem figura, et mutato colore
totius Metaphysica'.. manere eadem magnitudo, et eadem figura,
et figurco eaclem non manente tctpi ma ,

gnum esse } et codem modo coloratum et ,

262 DISPUTAT. VII. DE VARIIS DISTINCTIONUM GENERIBUS.
qu&cunq\i.e alia simul dicuntur de corpore, rantur in re, ut unum existens maneat, et
possunt et simul et plura sine ceeteris commuta- non aliud, necesse est ut saltem modaliter
ri, ac per 7wc multiplex esse convincitur natitra distinguantur. Primo, quia impossibile est ut
corporis ,simj)h\e autem nullomodo. Et inferius idem sit et non sit ergo, si hoc non existit ;

inde probat, animam lmmanam non esse quod antea existebat, et aliquid manet exis-
simplieem, quia liabet varios aetus et affec- tens, non possunt esse in re idem omnino,
tus quos esse distinetos ostendit, qnia alia alioqui iclem simul existeret et non existeret.
sine aliis, et alia magis, alia minus invcmri Secundo, quando ha^c duo ita separantur. ali-
possunt. Hac etiam regula utuntur frequenter quid positivum est id, quod in re tollitur ab
Scholastici, ut patet ex Mag., in I, d. 8; Du- alio, et desinit esse, sumendo late aliquid ut
rand., dist. 30, q.2; Scoto, in2, d. 1, q. 5, et distinguitur conlra nihil, pro omni re vel
in 3, dist. 8, q. 4 ; Ocliam, in 1, dist. 1, q. 3; modo reali ; tale enim supponimus esse utrum-
et ibi Gabriel., q. 3, art. 3, dub. 1; Herveeo, que eorum qua; prajdicto modo separabilia
Quodi. 3 et ex Metaphysicis utuntur hac
3, q. ; sunt illud ergo positivum, postquam separa-
;

regula Joan. de Gandavo, GMetaph., q. 10; tur,non est ergo quando erat, distinctum
;

Anton. Trombeta, 5 Metaph., q. 3, a. I Fon- ; aliquo modo

erat ab eoquod existens manet.
seca, 5 Metaph., c. 6, q. 6, sect. 1. Item Fer- Tandem, quia non est minus impossibile se-
rar., 1 Phys., queest. 10; et Paul. Venet., 3 parari idem omnino a seipso, destructo altero
Phys., text. 19; Astudil., citatus sectione cxtremo, quam conservato utroque ; sed os-
prtecedenti. Eademutuntur multi ad proban- tensum est non posse idem a seipso separari
dam distinctionem ex natura rei inter subsis- manente extremo ergo neque poterit altero ;

tentiam et naturam creatam, ut patet ex non manente ergo, quoties fieri potest talis
;

cit. sect. prteced.;

iEgid., Med., 3 p., q. 4, separatio, supponitur in re distinctio. Et ideo
Et infra plures referemussuo loco. Et
art. 2. valde errant, qui existimant relationem essc
eodem argumento probari solet inhcerentiam aliquid reale positivum, sine quo potest fun-
distingui ab existentia accidentis ; et depen- damentum manere in re ipsa, et tamen non
dentiam seu actionem a termino, quse om- distingui actualiter et a parte rei ab ipso fun-
nia in sequentibus viclebimus. damento ; est enim aperta implicatio contra-
Ratione probatur, quia, si.ea, qute a
3. dictionis. Nam, si relatio in sua essentia ali-
nobis concipiuntur ut habentia duos concep- quid reale est, et nunc est in fundamento, et
tus objectivos, in re inveniuntur conjuncta, postea non est, manente ipso fundamento in-
et postea separantur, vel utrumque manet a tegro in sua entitate et essentia, necesse est
parte rei existens post separationem ab alio, ut, quiclquid illud est, quod est relatio, sit

velalterumdesinit esse, et alterum manet; si aliquo modo in re ipsa distinctum a funda-

priori modo accidat, necesse est illa duo ex mento alioquin idcm omnino secundum rem
;

natura rei, imo et realiter distingui ;

primo, desineret esse, et maneret.
quia impossibile est idem omnino a se ipso 4. Objectio dissoIvitur.Sed objicies : nam
sejungi ac separari a parte rci ; inyolvitur animal est in re conjunctum homini , et est
cnim aperta contradictio nulla enim excogi-
; separabile ab illo in equo, vel in leone ; et
tari potest majorunio in re quam totalisiden- tamen non distinguitur in re ab iillo, ut supra
titas in re; imo illa non est unio, sed uuitas. dictum est. Respondetur , ideo in proposita
Sicut ergo impossibile est dividi quod indivi- regula dixi, Id quod in re ipsa, et in indivi-
sibile est, ita et a se ipso sejungi, quod idcm duo est seimralile ; animal enim (et idem est
oimiino est. Deindc, quia si illa duo manent de omnibus similibus pra^dicatis ) solum est
a partc rei, et non unita inter se, unum non separabile ab homine secundum communem
cst modus alterius, neque e contrario quia ;
rationcm conceptam, secundum quam non
de esscntiali ratione modi, ut vidimus, est habet in re unitatem in multis, sed ratione
esse actu unitum, seu atlixum rei cujus est tantum; quatenus vero animal est in re, ct in
modus; ergo quandocunque aliquid potcst individuo conjunctum homini, non est sepa-
scparaii ab alio, ct scparatumconscrvari, cst rabile abhoniinc; nam hoc individuum ani-
signum evidens non esse modum illius; erit mal, quod in rc cst hic homo, nunquam potcst
ergo vcl rcs per seipsam distincta realiter ab in re manerc nisi mancat homo, neque e con-

alia, vel modus alterius rei realiter distinctae, verso potest durare hic homo quin duret hoc
ratione cujus etiam modus ipse rcaliter dis- animal.
tinguetur ab alia re. Si autem duo ita sepa- 5. Replicai theologicw resjwndetur. Rela-
 ;,

SECT. II. DE SIGNIS AD COGNOSCENDUM DISTINCTJONIS, ETC. 263

tiones ditince ah cssentia nullo modo in re dis- tative, seu essentialiter ab illo extremo, quod
tinctce. Urgebis : nam saltem in Deo divina destrui potest, ipsa manente ; non vero potest
essentia est in re conjnncta paternitati ; et inde concludi, ahud extremum, quod destrui
eadem numcro est separabilis ab illa, quate- potest, habere ex se propriam entitatem,
nns est conjuncta filiationi ; et tamen non quia, ut supponitur, illud extremum tale est,
distinguuntur actualiter in re ipsa. Aliqui ut manere non possit sine altero ; sed ad hoc
Theologi, propter hanc difficultatem, admit- sufficit ut sit modus ejus ; imo hoc est intrin-
tere videntur distinctionem actualem , et in secum, ut diximus, entitati
ut per se modah ,

re ipsa saltern modalem inter relationem di- manere non nec separari actu ab eo
possit,
vinam et essentiam, quod solet tribui Scoto, cujus est modus ergo ex picedicta separa
;

sed clarius id sentit Durandus; nam Scotus tionc non potest concludi major distinctio
obscurius et valde in communi loquitur de quam modalis. Et confirmatur nam ita com- ;

sua distinctione formali. Ea vero sententia in paratur motus locaiis ad mobile sessio ad ,

preedicto sensu est valde falsa, multumquc sedentem, actio ad terminum, inter quee nul-
repugnans divinse simplicitati et perfectioni. lus, qui recte sentiat, majorem distinctionem
Hanc vero disputationem Theologis relinqui- ponit quam modalem.
mus et respondemus breviter. Primo, ne-
; 7. Qjicestiuncula notahilis. Sed queeret
gando essentiam esse separabilem a paterni- aliquis, esto sit vera heec regula, quasinega-
tate; aliud est enim esse communicabilem tiva, ex hac separatione non necessario col-
filiationi velprocessioni aliud vero esse se- , ligi majorem distinctionem, anpositiva etiam

parabilem a paternitate quin potius ex in- ;

regula vera sit, ea, scilicet, quee hoc tantum
trinseca ratione sua postulat ita communicari modo separabilia sunt tantum etiam moda-
,

illis, ut ab hac non separetur non ergo ha- ; liter distingui, et non majori distinctione reali.
bet hic locum regula posita de separatione. Yidetur enim incerta atque adeo fallax talis
,

Secundo respondetur, esse illo modo com- regula nam, licet illud solum signum non sit
;

municabile multis inter se distinctis realiter, sufficiens argumentum majoris distinctionis,

sine distinctione ab eo quod illis commune
est, nisi sola ratione, seu virtualiter, esse
proprium rei infmitse simpliciter et ideo
non videtur tamen signum sufficiens acl ne-
gandam majorem distinctionem. Fieii enim
;
,
potest ut illa inseparabilitas, quaa est ex parte

quamvis late loquendo de separatione pro alterius extremi, non oriatur ex identitate
conjunctione cum alia re distincta realiter, aliqua, vel minori distinctione, sed ex aliquo
in creaturis optimum argumentum
sit, quid- modo dependentia? magis intrinseco et sepa-
quid conjungitur cum alio reahter distincto, subjectum et accidens
rabili. Ut, verbi gratia,
esse etiam ipsum in re distinctum ab altero itacomparantur, ut subjectum possit manere
extremo ,
quia non potest una res finita ea- sine accidente aeeidens vero non possit na-
,

dem numero per identitatem conjungi cum turaliter manerc sine subjecto, etiamsi sit res
tamen in re infinita
rebus realiter distinctis ,
distincta ab
Et aliqui existimant nonnulla
iiio.

hoc nullum argumentum est, propter sum- accidentia, etiam si sint realiter distincta,
mam ejus simphcitatem et perfectionem ; et non posse etiam supernaturaliter sine sub-
hoc mysterium Trinitatis
est ,
quod sola ac jecto conservari ut actus vitales, et si quee
,

certissima fide tenemus.
Signum distinctionis
6. Dico secundo : separatio unius ab alio,
quee solum est non mutua ( ut vulgo appella-
tur), id est, in qua unum extremum potest
manere sine alio, non tamen e conveiso, est
sufficiens argumentum distinctionis modalis,
non tamen majoris, seu realis proprie sum-
fortasse sunt aiia similia. Illa ergo positiva
regula, velfalsaest, velincerta. Respondetur,
tantum modalis. aliud esse loqui de inseparabilitate naturali
aliud vero de inseparabilitate in ordine ad
potentiam Dei absolutam. Nam ex priori sola
non potest sufficiens argumentum sumi in-
distinctionis realis propriissime et in rigorc
argumentum factum convincit, et
sumpta;, ut
exemplum de subjecto et accidente et simile ;

ptee. Prior pars satis probata est in preece- de materia, et singulis formis materialibus
dente assertione. Posterior probatur, quia materia enim potest a qualibet individua for-
ex hujusmodi separatione non mutua recte ma separari , et sine illa conservari ; nulla
convincitur, eam rem, manere qua? potest vero talis forma potest naturaliter separari
destructo alio cxtremo habere per se suam , a materia, ita ut sine illa conservetur.
realitatem mdependenter intrinscce ct enti- 8. Ohviam itur objecto. At vero, si sit

xxv.
 ,;

264 DISPUTAT. VII. DE VARUS MSTINCTIONUM GENERIBUS.

sermo de inseparabilitate in ordine ad poten- concluditur ipsam non esse moclum materiee,
tiam Dei absolutam, valde probabile argu- sed in se habere suam entitatem quee per ,

mentum smnitur, ea, quce praedictomodo distinctam unionem mateiiee conjungitur

eomparantm, et eonservari non possunt mu- prseter alia argumenta, quee sumi possunt ex
tuo separata , tantum distingui modaliter. perfectione forinee super matefiam, et ex ac-
Ratio est , quia si alterum extremum ex illis tivitate ejus , et aliis similibus. Regula ergo
duobus tale est, ut per potentiam Dei abso- posita, etiam illo positivo modo declarata
lutam non possit sine alio eonservari , ma- quoacl nos valde probabilis est. Dico ,
quoad
gnum argumentum est, illud essentialiter nos, quia fortasse contingere potest ut in se
tantum esse modimi quemdam, non veram et sint clistincta, quee respectu cognitionis nos-
entitatem, quia , si non
essct vera entitas ,
tree non exhibent sufficiens signum distinc-
posset habere tam intrinsecam dependentiam tionis. Tamen, quia nos juclicium ferre non

ab alia entitate ut non possit Deus illam

,
possumus de iis quee in seipsis non videntur,
supplere sua infinita potentia ergo solum ;
nisiper effectus, vel signa nobis nota, et quia
potest id provenire ex eo quod illud extre- gencralem regulam habemus, non esse mul-
mum in sua intrinseca essentia non est en- tiplicanclas clistinctiones sine sufficiente fun-
titas, sed tantum modus. Antecedens patet, damento, quia distinctio non fit a natura sine
quia causalitatem efficientem ut sic Deus po- sufficiente causa, vel necessitate , ac denique
test supplere, ut omnibus est notum. Item, quia illa inseparabilitas videtur etiam directe
conservando accidens sine subjecto , supplet ostendere aliquam identitatem, ideo probabi-
causalitatem materialem non respectu com- conjectamus, ubi non est possibilis sepa-
liter

positi, sed respectu alterius extremi ,

quee ratio mutua, sed non mutua tantum, non esse
sola illius generis in preesente intervenire clistinctionem nisi modalem.
potest. Et eadem ratione posset supplere si-
Signa realis distinctionis.
milem causalitatemformalem, si interveniret,
quia non est de se minus iutrinseca quam 9. Dico tertio quamvis acl distiiictionem
:

materialis. Nec fingi potest aliud dependen- realem cognoscendam plura indicia soleant ,

tiaegenus inter res absolutas, ut omittam re- assignari, tamen duo, quee ex separatione su-
lationem et terminum, de quibus statim. muntur, videntur potissima. Unum est cle se-
Dices multi putant materiam non posse con-
: paratione tantum quoad realem unionem, id
servari a Deo sine forma, licet forma possit est, si utrumque simul et actu possit conser-
conservari sine materia ; et tamen non se- vari in rerum natura absque unione reali
quitur solum modaliter distingui. Responde- inter se. Aliud est de separatione mutua quo-
tur, qui ita sentiunt, ipsi viderint quo pro- ad existentiam, id est, quocl unum possit sine
babili fundamento icl asserant mibi enim
; illa alio conservari converso per se inune-
, et e ,

sententia probari nunquam potuit, ut infra diate, et sine ordine seu connexione neces-
dicam tractando de causis. Deinde non est saria cum aliquo tertio. Hee cluaa regulse sunt
simile de materia ; nam, licet gratis demus fere probatse explicando cluas conclusiones
non posse materiam sine omni forma con- preecedentes. Et prima patet, quia illa duo,
servari, tamcn certum est posse naturaliter quaD sic separantur, non possunt sic se ba-
conservari sine hac vel
illa et sine quacun- , bere, ut unum sit modus alterius , neque e
quc forma determinate ct hoc est sufficiens ; contrario ,
quia de essentia modi est ut non
argumentum, matcriam non esse modum possit esse nisi unitus actu ei cujus est mo-
,

formfe, sed esse rem distinctam, quantum dus ,

quia seipso unitur, et nonalio unionis
est ex se ; nam id quod est modus tantum, modo, ut satis declaratum est; ergo illa cluo

ttOD solum scparari non potest ab omni re, vel crunt rcs distinctee, quocl intendimus, vel
cujus est modus, scd etiam ncquc hic modus crunt modi rerum distinctarum , vel unum
in individuo potest separari ab hac re indivi- crit rcs , rnbdus alterius rei dis-
et aliud erit

dua, ut ha?e sessio ab Loc sedente cum ergo ;

tincta^; ct quocunquc istorum modorum se

materia in individuo, et hasc numero, scpa- babeant, distinguentur realiter, vel per se,
rari possit ab hac forma, ct esse sub quacun- vel ratione rcrum distinctarum, juxta clicta
que alia, recte colligitur ipsam non esse mo- in scctionc praicedente. Secunda probatur,
dum formee. At rursus ex eo quod forma est quia, quando duo ita se habent ut mutuo se-
res separabilis et potcns manerc sine mate- parari possint, et unum sine altero conser-
ria, saltem de potentia absolula, recte etiam vari, neutrum potest essc modus alterius,
 . ;
.

SECT. II. DE SIGNIS AD COGNOSCENDUM DISTINCTIONIS, ETC. 265

quia de intrinseca ratione modi est ut ma- , substantia sine quantitate conservetur, sed
nere non possit sine re, cujus est modus er- ; solum ut quantitas sine substantia materiali
go utrumque illorum erit vera res secum af- permaneat, et nihilominus hoc nobis est suf-

ferens veram entitatem, quae conservari potest ficiensargumentum, ut colligamus quantita-

sine altera. Ergo necesse est ea quse hujus- tem et substantiam non solum modaliter, sed
modi sunt, realiter distingui, quia distinguun- etiam realiter distingui. Non quidem ratione
tur a parte rei, cum separari possint, et non forma} (ut sic dicam), sed ratione materiee
distinguuntur tanquam res et modus rei, sed nam in humanitate
et subsistentia factum

tanquam res et res ergo distinguuntur rea-

; etiam est uthumanitassine subsistentia creata
liter. Dixi autem, per se et immediate, quia conservetur; non est autem factum, neque
fieri potest ut duo modi ejusdem rei possint fieri posse credimus ut subsistentia crcata sit

mutuo unus esse sine altero, et e contrario ;

absque propria natura substantiali, cujus est
et tunc non recte colligitur distincfio realis terminus, unde in hoc exemplo ex proedicta
inter illos, quia, licet non ratione sui, forma- separatione non colligimus distinctionem rea-
literloquendo saltem ratione rei quam mo-
, lem, sed solum modalem. Igitur in his prseter
dificant, habent inter se quamdam realem separationem oportet considerare naturam
identitatem, et neuter illorum est separabilis, ejus, quod sine alio conservatur; nam si illud
ita ut conservetur sine re, quam modificat. sit natura sua quasi adhaerens alteri, et im-

10. Atque ex his constat, nihil referre quod perfectius illo, ac denique id quod maxime vi-
hsec separatio naturaliter fieri possit, vel de detur habere posse rationem modi,et nihilomi-
potentia absoluta, quia tam essentiale est illi nus sine alio conservatur, signum est distinc-
rei, quam nos tantum modum appellamus, tionis realis; secus vero est quando id, quod
esse actu affixam et modificantem rem, cu- in re manet, est perfectius, habensque prse-
jus est modus, ut repugnet ei de potentia cipuam rei entitatem. Ut in prsedictis exem-
absoluta conservari sine illa re, seu aliter plis comparando ex se substantiam et quanti-
quam actu modificando illam. Qua ratione tatem, clarum est substantiam esse perfec-
nec mente intelligi potest figura separata ab tiorem, et, quod si una esse deberet modus
omni quantitate et re cujus sit figura, vel alterius,non substantia quantitatis, sed quan-
relatio sine fundamento, si est modus ejus, titas cleberet esse moclus substantia3 igitur, ;

vel motus sine mobili, et sic de aliis simili-
bus. Et ratio est supra tacta, quia, quee hu-
jusmodi sunt, non habent ex proprio conceptu
sufficientem entitatem in qua conserventur
sed solum ex quadam identitate ad ea qui-
bus insunt; ergo quidquid prsedicto modo se-
parabile est, etiam de potentia absoluta,
est modus, sed res distincta.
cum per separationem quantitatis a substan-
tia satis declaratum sit, quantitatem non esse
modum, sed veram rem, satis consequenter
,
declaratum est, substantiam et quantitatem
non distingui ut rem et modum, sed ut duas
res. Atvero in natura et subsistentia potius
non constat, substantialem naturam esse prseci-
Quod ergo atti- puam rei entitatem et quod, si aliqua earum
,

net ad inferendam in re ipsa distinctionem, estmodusalterius, subsistentia est modusna-

nihil refert quod separatio preedicta natura- turae, et non e contrario ex vi autem sepa-
;

liter vel supernaturaliter fiat ; solum quoad rationis factai declaratum non est subsisten-
nos poterit esse notior distinctio quanclo se- tiam esse plns quam modum, cum ipsa non
paratio naturaliter fit interdum vero notifi-
;
sit sine natura conservata, et ideo ex illa non

catur nobisper supernaturalia mysteria, quo- licet colligere distinctionem realem, sed mo-

rum cognitio multum juvat ad naturalia cog- dalem tantum.

noscenda. Quomodo per mysterimn Eucha- 12. Unde conjicienda distinctio in iis qtue
ristise certius nobis constitit, quantitatem esse per nullam vim separata adhuc exstiterunt
rem distinctam a substantia, quam per cogni- Scd difficultas hic superest, quando nulla
tionem naturalem constare potuisset. separatio, nec naturalis, nec supernaturalis,
11 Attentione dignum.
Ubi etiam obiter facta est, quomodo tunc cognosci possit dis-
observari potest, quod, licet interdum non sit tinctio realis, quia tunc regulse pra^dicta? de-
facta mutua separatio et conservatio duarum servire non possunt, cum tamen non repug-
rerum, sed unius tantum ab alia, nihilominus net multa distingui realiter, quae hactenus
nobis sufficit ad inferendam distinctionem non sint aliquo ex prsedictis modis separata,
realem ut in praedicto exemplo hactenus
, ,
ut materia et forma cceli. Quod si dicas, esto
quidem factum non est a Deo, ut materialis non sint separata, posse cognosci ut separa-
 ;

266 DISPUTAT. VII. m VARIIS DISTINCTIONUM GENEKIBUS.

bilia hoc perinde dictum est ac si diceretur
, nendo, quod infra probabimus, existentiam
cognosci esse distiucta, vel saltem ejusdem nihil aliud esse prseter rem ipsam essentiee
difficultatis est; hoc enim inquirimus, quo- actualis, sicut iii re etmodo intelliguntur dis-
modo cognoseernus esse separabilia, si nec tinctse existentiee, quia modus, ut condistinc-
naturaliter separantur, neque a Deo bactenus tus a re quam modificat, habet suam actuali-
separata sunt aliquo ex preedictis modis. Et tatem ; eadem ergo est ratio idemque modus
augetur difficultas, quia aliqua sunt insepa- distinctionis inter illa duo, sive in potentia,
rabilia, ctiam de potentia absoluta, quee ta- secundum esse essentise,
sive in actu, sive
men censentur realiter distincta, ut de intel- secundum esse existentiee considerentur.
sive
lectu et voluntate, taminter sequamrespectu Adde denique juxta opinionem asserentem
aniinee, multi existimant. Propter priorem esse existentiam rem distinctam ab essentia,
difficultatem dici potest, dictum signum ex posse res realiter distinctas eadem indivisi-
separatione smnptum, neque esse adsequa- bili cxistentia existere, ut materiam et for-
tum, nequc unicum, nec semper primum aut mam, et partes omnes ejusdem compositi ;

necessarium, solumque assignari ut certius ergo etiam juxta illam opinionem distinctio
et notius, quando baberi potest ideoque prse- ; rerum non satis, neque vere manifestatur per
ter illud assignari solent nonnulla alia quee distinctionem cxistentiarum, in his rebus quee
breviter attingenda sunt. ita sunt distinctee, ut sint inter se conjunctee,
in quibus preesens difficultas potissimum ver-
Aliiid signum realis distinctionis ut inutile
satur ,
quandoquidem res distinctse possunt
rejicitur.
habere eamdern existentiam. Quod si fortasse
1 2 . Primum est, distinctio existentiarum ;
aliquis hoc non admittat, non est cur pos-
nam quee distinguuntur realiter, habent dis- sit consequenter admittere, rem et modum

tinctas existentias ;
quee vero distinguuntur habere camdem omnino existentiam, sed mo-
modaliter, unicam tantum existentiam ha- daliter etiam distinctam, ut unumquodque
bent ; nam modus ideo modus est, quia non habeat esse sibi accommodatum igitur ea- ;

babet aliam existentiam praeter existentiam dem queestio erit de distinctione rerum vel
rei, cujus est modus. modorum, et de distinctione existentiarum.
14. Sed boc signum nullius momenti est
Aliud signum realis distinctionis ex Aristo-
quia vel est obscurius quam id de quo agi-
mus, vel petit principium, vel aliquid falsum
iele sumptum exponitur.

involvit.Primum enim, si verum est, existen- 15. Secundum signum sumi potest ex di-
tiam esse actualem rei entitatem, perinde est versa productione, vel corruptione, ita ut ea
dicere illa distingui realiter ,
quee babent dicantur realiter distingui, quce diversa ge-
existentias distinctas, ac si diceretur ea dis- neratione et corruptione generantur et cor-
tingui realiter, quse babent entitates distinc- rumpuntur. E contrario vero ea esse realiter
tas. Si autem existentia fmgitur esse res dis- idem, quce eadem generatione generantur ; hoc
tincta ab essentia actuali, aut supponitur eas enim signo usus est Aristoteles, lib. 4 Me-
res, quee babcnt distinctas existentias, haberc taph., ad probandum, ens et unuin
text. 3,
etiain distinctas essentias etboc est quidem ; esse idem. Hanc sententiam refert Fonseca,
verum, tamennon est minus difficile cognos- ex Anton. Tromb., tract. de Formalit., cap.
cere distinctas existentias ,
quam distinctas 2, et eam impugnat, quia proprietates animue
cssentias, per separationem vel
nisi forte ; eadem actione cum ipsa anima producuntur,
asseritur posse duas essentias babcre unam et tamen sunt res distinctee et e contrario re- ;

existentiam, et tunc distingui tantum moda- lationon distinguitur realiter a fundamento,

liter realem vero distinctionem esse, quando
, nec figura a quantitate, et tamen diversa ac-
cum distinctione cssentiarum conjungitur tionc producuntur. Sed non censeo hoc si-
etiam existentiarum distinctio; et boc non gnum csse falsum,
si debita proportione in-

solum existimo ita esse occultum, ut natura- censeo tamen esse fere inutile ad
telligatur;
liter dc nullis rebus cognosci possit, verum cognoscendam distinctionem, nisi quatenus
etiam esse falsum, quia nulla est major ratio aliquo modo includit signuin separationis.
distingucndi essentias quam existentias, in Explico singula, et imprimis suppono sermo-
bis, quec modaliter distinguuntur; idcm cnim nem essc dc naturali actione seu productionc
modus distinctionis, qui est inter cssentias, rerum non miscendo miracula. Jtem esse
,

esse potest intcr existenlias. Quocirca suppo- serinonem de his quse ex se el natura sua re-
 ,,

SECT. II. DE SIGNIS AD COGNOSCENDUM DISTINGTIONIS ETC. 207

quirunt distinctas actiones quibus fiunt quamvis ab alia resultet
sice distincta, et ,

etiamsi simul producantur. Gur autem luec ideo dicaturnon fieri per se primo. Et simi-
supponam, infra explicabo. Rursus adverto lia exempla adbiberi possunt in actionibus

duobus modis posse intelligi aliqua produci tantum modaliter distinctis, ut sunt creatio
distincta actione. Uno modo, per se primo, et Angeli,verbi gratia, et productio alicujus Ubi,
absque ulla naturali connexione vel consecu- seu preesentiee localis, quee ad illam natura-
tione talium actionum inter se alio modo, ; liter consequitur; et productio alicujus quan-

cum connexione actionum, ita ut una ex al- titatis, et figuratio ejus, quee postea fit et ;

tera naturali necessitate resultet. Unde e con- idem est de productione fundamenti et resul-
verso duobus etiammodis possunt dici aliqua tantia relationis, supponendo eam esse mo-
eadem actione fieri, scilicet, vel a^que primo, dum distinctum. Atque ita constat, instantias
et absque ulla dimanatione unius ab alio, vel seu exempla adducta contra illam sententiam
unum primario, et aliud secundario, quatenus non urgere nam in illis omnibus, sicut est
;

a priori termino necessario resultat. distinctio inter actiones, ita et inter termi-
16. Igitur, quse priori modo per se primo nos, et e converso.
fiunt actionibus in re distinctis, necesse est 17. Constat deincle quo sensu vernm sit
ut in re distinguantur, et quoad hoc verissima principium ab Aristotele dicto loco positum,
est regula supra posita. Quia tota ratio et quce una productione genrantur, esse idem.
distinctio actionum sumitur a terminis ; ergo, Est enimhoc verum de liis quseper se fiuntet
si termini tales sunt ut requirant actiones immediate, unica actione reali quee autem ;

distinctas , etiam ipsi erunt distincti ; tamen solum dicuntur produci, vel potius compro-
non potest hinc absolute inferri distinctio duci nnaactione, quatenus unum resultat ex
nec major quam sit in-
realis inter terminos, alio, non oportet ut sint idem realiter., sed so-
ter ipsas actiones ;
qua^ interdumpossunt rea- lum subjectO; vel colligatione quadam, quia
liter distingui, ut productio ligni et calefaetio revera immediate et proxime non fiunt una
ejus interdum vero tantum moclaliter ut
; , reali actione, ut in substantia et passionibus

productio ligni, et motio localis ejus, quse realiter distinctis declaratum est. Imo necesse
tantum distinguuntur, ut duo modi ejusclem est ut illa una actio indivisibiliter sumatur;
ligni ; et codem modo distinguuntur res nam si sil aliquo modo composita, poterit in
productee per hujusmodi actiones, nam per adsequato termino ejus reperiri aliqua dis-
priores producuntur substantia et calor tinctio. Ut unica actione^ verbi gratia, cale-
quee sunt realiter distincta ;
per posteriores factione, seu ednctione formae de potentia
vero substantia , et Ubi seu preesentia lo- materiae, calor, seu forma, et unitur sub-
fit

calis ,
quee tantum modahter distinguun- jecto seu materise, ubi in termino duo fiunt
tur. Servant ergo proportionalem distinc- ex natura rei, seu moclaliter distincta, scili-

tionem res productee cum suis productioni- licet, entitas formee seu caloris, et uiiio ejus,
bus. Quod quidern verum est, non solum et tarnen actio est una , tamen aliquo modo
quando hujusmodi actiones separatim fiunt, composita ex modis, quasi partialibus, qui in
et absque naturali conjunctione, ut contingit ea possunt considerari.
in productione etcalefactioneignis,sed etiam 18. Atque hinc ulterius ex dictis constat,
quando illse actiones naturaliter conjunctee cur dixerim hoc signum fere esse inulile ad
sunt, et una resultat ex alia. Ut contingit, distinctiones rerum cognoscendas nam iidem ;

verbi gratia, in productione alicujus rei gra- varii modi distinctionum possnnt reperiri
vis in regione aerea, et motu ejus deorsum inter actiones, qui sunt inter terminos, scili-
qui naturaliter ad talem generationem conse- cet, realis,modalis, et interdum rationis, ut
quitur ibi enim evidenter et fere ad sensum
; est inter generationem hominis et animalis;
una fit intrin-
patet distinctio actionum, quia hi autem modi distinctionum non sunt nobis
sece inuno instante, alia tantum extrinsece notiores in actionibusquam in terminis. Quin
in eodem inchoatur. Esse tamen potest ea- potius frequentius magisque a priori distinc-
dem distinctio et consecutio inter actiones tionem actionum ex terminis venamnr; non
instantaneas, ut inter productionem ignis et euim ralione censemus , calefactionem
alia
consecutionem ealoris et idem est de pro- ; esse actionem realiter distinctam a ligno,
ductione animse, et emanatione potentiarum constitutionem autem ejus in tali Ubi solum
ejus ab ipsa nam si illee poten-tise sunt res
; modaliter distingui,nisi quia calor est res dis-
distinctee, etiam illa emanatio est actio phy- tincta., preesentia autem localis solum est ma
268 DISPUTAT. VII. DE VARIIS DISTWCTIONUM GENERIBUS.
dus distinctus. Adclidi praeterea, hcec essein- centi nou unitur nam in bis duobus casibus
;

telligenda de distinctione actionum, quani semper requiritur distinctio realis ; in aliis

terinini per se et natura sua requirunt, quia, vero non semper. Primum patet, quia non
si actiones solum distinguuntur, vel ex tem- potest idem suppositum substantiale seipsum
poris successione, vel ex diverso modo quo producere proprie ac primario, quia, ut pro-
fiunt, non est necesse ut ex distinctione actio- ducat, supponitur esse et ideo si producit
;

num aliqua distinctio in termino eolligatur. suppositum, aliud a se distinctum producit.

Nam, siout eidem rei possunt modi distincti Unde etiam divinse personse, quamvis unita-
inesse, pra^sertim successive, ila ad eumdem tem in essentia habeant, ob realem produc-
terminum possunt distinctaj actiones termi- tionem unius ab alia realiter distinguuntur.
nari, si sint a distinctis agentibus, vel dis- Dixi autem, proprie ac primario, quia permi-
tinctis teinporibus, quomodo idem lumen raculum fieri fortasse potest ut aliqua res se-
nunc producitur una actione ab una lucerna^ ipsam reproducat tamen tunc necesse est ut
;

et potest deinde ab
per actionem distinc-
alia illa res supponatur prius alia actione produc-

tam conservari; et idem bomo per generatio-
nem producitur, et per resurrectionem repro-
ducitur. Dixi denique non esse admiscenda
miracula, quia divina virtute non solum suc
oessive, sed etiam simul potest eadem res
pluribus actionibus produci aut conservari,
ut in 3 tom. tertise partis latius tractavi.
contrario vero, non existimo fieri posse ut
ta, et ideo secunda actio non est primaria
procluctio,neque propria, sed solum per mo-
dum conservationis; de qua re latius in ma-
- teria de Eucharistia. Secundum ita declara-
tur, quia, quicquid ab aliquo producitur, de-
bet ab illo in re ipsa aclu distingui, quia
E ipsamet productio debet esse a produ-
cente distincta aliquo modo maxiroe cum ,

res omnino distinctse eadem actione produ- ponatur esse accidentalis; ergo et terminus
cantur. Ratio autem differentiae non estdiffi- ejus debet esse distinctus a parte rei ab
cilis ex dictisj, quia actio est quidam modus ipso proclucente ergo
; si aliunde suppona-
,

rei, quse fit; non potest autem unus et idem
modus indivisibilis distinctis
in superioribus probatum est;
quod autem
plures modi eidem rei insint, non est repu-
gnantia, quando ipsi modi inter se non sunt
tur quod talis terminus non producitur cum
rebus inesse, ut unione et conjunctione ad ipsum produ-
centem, necesse est ut non sit modus ejus,
sed res distincta ab ipso, vel modus rei dis-
tincta* ab ipso necesse est ergo ut non tan-
;

oppositi ; sed videri potest superfluum, quan- tum modaliter, sed re aliud disiinguatur, vel
do vel sunt ejusdem ralionis, vel ad idem per se immediate, vel ratione ejus , in quo
tendunt tamen respectu divinse sapientise
; est.At vero, si productio sit accidentalis, et
potest non esse superfluum, et nulla ostendi- terminetur ad aliquid, quod unitur et con-
tur pugnantia, propter quam possibile non jungiturproducenti; nonestsignum sufficiens
sit. distinctionis realis. Nam, licet interdum pos-
sit intervenire talis distinctio, ut in visu pro-
Expenditur aliud signum realis dislinc- clucente visionem, et intellectu, voluntate, ac
tionis. similibus facultatibus^ quee producunt quali-
quibus ipsse in-
tates realiter a se distinctas,
Tertium signum adhiberi solet, scili-
10. formantur, tamen hoc simpliciter necessa-
cet, quando unum se babet ut producens, et rium non est, ut patet quandocunque id, ,

aliud ut productum, esse sufficiens signum quod producitur, solum est modus ipsius pro-
distinctionis realis. Ita Fonseca, lib. 5 Me- ducenlis, sive per se et per propriam actio-
taph., cap. 6, qua?st. 6, sect. \ } ex D. Thom., nem producatur, ut in praesentia locali quam
1 part., q. 41, art. 4. Sed boc signum im- in sc efficit qui se movet
actionem ; sive per
primis non est universale, ut per se constat. tantum resultantem, ut in emanatione subsi-
Deinde si solum assigneturad concludendam stentiae a natura, et similibus. Quod si diea-
dislinctionem ex natura rei, abstrabendo a tur non quamcunque productionem, sed eam,
modali, vel propria reali, est generaliter ve- quae est res distincta a proclucente, inferre
rum; si aulem de propria distinc-
intelligatur distinctionem realemproducenlis et producti,
tione reali, ut verum teneat, coarctandum est hic erit circulus omnino inutilis ; nam actio-
ad productionem, vel substantialem propriam, nem hujusmodi esse re distinctam a produ-
perfectam ac priinariam, vel accidcntalem, cente., non potest aliundecolligi, quam ex eo
quse terminetur ad aliquid quod ipsi produ- quod non producitur per eam modus aliquis
 ;

SEGT. II. DE SIGNIS AD GOGNOSCENDUM DISTINCTIONIS, ETC. 269

producentis, sed vera qualitas^ seu forma ip- tionem, cum non sit inter rem et modum,
sum quod inquirebatur.
afficiens, sed inter essentias constituentes proprias en-
Atque idem judicium est de alio signo,
20. titates.Ad hunc ergo modum in cseteris phi-
quod idem auctor ibidem subjungit de rela- losophandum considerando prius an ra-
est,

tione causee et effectus, nam hoc maxime ha- tiones illas,quas distinctio quseritur,
inter
bere potest locum in causa efficiente, cle qua excedant rationem modi et utraque per se ,

procedunt omnia dicta et applicari suo mo- ; sufficiat ad constituendam entitatem et dein- ;

do possunt ad causam formalem vel materia- de, an tanta appareat in eis diversitas, ut in
lem; nam, licet propriissime non reperian- re fmita requirant aliquam distinctionem ex
tur, nisi inter actum et potentiam realiter natura rei, et actualem in re ipsa et ita fieri ;

distincta, tamen aliqua etiam i^atione inter- poterit probabilis conjectura de qualitate dis-
veniunt inter modum afficientem, et rem af- tinctionis.
fectam in causa autem fmali non habet lo-
;

cum, cum finis et effectus possint in eamdem DuMum occurrens de separabilitate rerum
rem coincidere ; imo et fmis et agens, vel finis distinctarum.
et forma. 22. Realiter clistincta muiuo separari pos-
21. Conclusio ex clictis elicitur. Vix ergo sunt, si in esse serventur. Dubium vero su-
potest aliquocl certum indicium realis distinc- perest, quod in altera parte propositee diffi-
tionis dari, quando res hujnsmocli sunt ut cultatis tangebatur, an, scilicet, omnia, quae
naturaliter semper ac necessario sint inter se sunt a parte rei realiter distincta, possint per
realiter unitae, et hactenus non sunt divinitus divinam potentiam separari. Quod potest de
separatse non nego tamen posse inveniri
; duplici separatione supra tacta intelligi. Pri-
plures res bujusmodi realiter distinctas, ut mo de sola separatione quoad unionem rea-
exemplis superius allatis constat, sed solum lem, conservato in esse utroque extremo. Se-
assero hujusmodi distinctionem non posse cundo, de separatione quoad esse, id est, in
ahquo generali signo discerni, sed in singu- qua uno destructo, aliud in esseconservetur.
lis considerantlam esse propriam rationem es- Suppono autem quaestionem vei sari circa res
sentialem, et gradum perfectionis, et munus omnino inter se condistinctas, ita ut non se
ad quod ordinantur, ut ex omnibus in unum habeant ut totum et pars, seu ut includens et
collectis possit judicium de distinctione fieri inclusum; nam de bis constat, quod aliud
ut verbi gratia, inter materiam et formam includit, non posse sine illo conservari, quia
cceli , credimus esse distinctionem
facile ex illo intrinsece constat. De rebus au-
realem, quia ex communibus rationibus es- tem priori modo varise possent
condistinctis
sentialibus materise et formee intelligimus referri opiniones, quas omitto, quia ad parti-
neutram earum esse modum, sed veram en- culares materias pertinent. Et ad priorem
titatem; et aliunde ex variis proprietatibus sensum respondeo bujusmodi res semperpos-
cceli intelligimus, in eo reperiri utramque se- se illo modo separari de potentia absoluta
cundum proprias rationes earum, ac denique (sic enim loquimur), neque occurrit ulla ex-

ex limitata earum perfectione concludimus, ceptio quam in hoc facere oporteat. Et ralio
ipsas esse ex natura rei, et consequenter rea- est, quia his rebus non potest repugnare mu-
liter distinctas. Simili modo inter formam tua separatio unuis ab alia ex defectu suffi-
substantialem et potentiam per se primo or- cientis entitatis (sicut in modis contingit),
dinatam ad actum accidentalem efficienclum quia, ut supponimus, utraque earum habet
creditur intercedere realis distinctio ,
quia veram entitatem distinctam ab alia; si ergo
ratio facultatis operativae valde perfecta in est repugnantia solum potest esse vel exde-
;

suo genere est ; unde non videtur esse ali- pendentia unius ab alia, vel ex naturali con-
quis modus accidentalis, qui solet esse valde nexione seu dimanatione alterius ab altera ;

imperfectus, sed vera entitas et forma per se non enim potest alia ratione excogitari. Sed,
ordinataadtalemactum; aliunde vero, consi- quamvis hic recte inferri possit naturalis in-
derata limitatione substantia; finitEe, non vi- separabilitas, non tamen in ordine ad poten-
detur in sua essentiali ratione, prout in re tiam Dei absolutam, quia, ut supra tactum
comprehendere tam diversas rationes,
existit, est, omnem illam dependentiam potest Deus
seu habitudines ad actus adeo diversos qua- supplere, quia vel est dependentiain genere
les sunt actus essendi et operandi unde con- ; causae efficientis, vel, si est causee formalis
cludimus, esse inter illa duo realem distinc- aut materialis, non est tanquam intrinsece
 ,

270 DlSPuTAT. VII. DE VAIUIS DlSTINCTlOMJM GENERIBUS.

eomponentis, sed tanquam sustcntantis vel 25. Prima exceptio de Deo et creaturis.
actuantis rem a se distinctam, qua? dicitur Unde prima exceptio est de creaturis respectu
causalitas quodammodo extrinseca, quam to- Dei sunt enim res a Deo distinctee, et potest
;

tam Deus supplere Multo autem faci-

potest. Deus sine illis esse,non autem illee sine Deo;
lius potest impedire quamcunque naturalem non solum quia Deus est per se ens necessa-
dimanationem, tum quia illa tieri non petest rium, sed propter essentialem dependentiam
sine inlluxu Dei, quein ipse potestnon dare ;
quam habent a Deo; ratione cujus, si per im-
tum etiam quia potesl destruere quamcunque possibile fingatttr Detts non esse, non possent
unionem inter illas duas res, et sua virtute creatura? csse sine illo. Quam dependentiam
sola utramque efficere vel conservare. Ita- effeclivam ita essentialem non habet una
que in hocnec generalem repugnantiam.nec creatura ab alia, prsesertim si habeat veram
rationabilem exceptionem invenio. Nam , entitatem et realitatem, de qua nunc loqtti-
quam aliqui faciuntde passionibus et essen- mur; nam fortasse id, quod intrinsece tan-
tia, vel nulla ratione nilitur, vel, si qtta? est tum est modus, potest essentialiter dependere
apparens, illa potius probat, illas non esse ab eo cujus est modus; de quo ahas, narn ad
in re distinctas, quam, supposita distinctione, praesens non refert.
separari non posse. 26. Secunda de relatione et termino. Se-
23. Occurritur objectioni. Solum posset cunda exceptio est relationis et termini rea-
inslari de relationibus unionis, verbi gratia, liter distincti non enim potest in rerum na-
;

materiseet forma?, qua?realiter distinguuntur, tttra alterttm sine altero mutuo conservari,
sicut ipsa materia et forma, quia in ipsis sunt qttamvis non habeant inter se propriam rea-
ada?quate, et tamen non possunt conservari lem unionem, sed habitudinem. Ratio vero
disjuncta?, sed tantum ttnita?. Respondetur est, qttia relatio ut sic essentialiter et qttasi
primum, sermo de relationibus preedi-
si sit formaliter pendet a termino ; et ideo neque
eamentalibus, fortasse illas non esse aliquid consurgere attt conservari potest sine illo;
rcale dislinctum in re ab bujusmodi unione, neque aliunde potest hsec ratio amplius pro-
sed solum mutuam denominationem rerum bari, nisi qttia hujttsmodi est relationis essen-
unitarum inter se vel, si admittamus illas
; tia, ut nunc ex commttni opinione sttpponi-
relationes esse positivos modos reales par- tttr ; loquimur enim de relatione reali pure
tium unitarum, respondetur illas non esse in- praedicamentali.
ter se unitas, formaliter loquendo, sed esse 27. Tertia de personis divinis ab invicem.
inter partes unitas; ideoque non posse con- Tertittm exemplum est de divinis personis,
servari sine unione earum, quia in illa fun- qtta?, licet distinguantur realiter, nonpossunt
dantur, quod non est contra dicta. Si autem inter se separari in esse, propter intrinsecam
sit sermo de ipsa unione formali, qua? est et necessariam cotmexionem qttam inter se
relaliva secundum dici sett transcendenta-
, habent. Qua? potest ad prsecedens caput re-
liter, illa non est res distincta a partibus uni- dttci : sttnt enirn relativa? persona?, et ideo
tis, sed modus earum et ideo mirum non
; ima esse non potest sine alia. Item oritttr ex
est quod non possit talis inodus conservari unione quam habent in essentia per veram
dissoluta ipsa unione, cum sint idem modus atque perfectam identitatem cttm illa, ratione
et unio. cujus fit imprimis ttt qu33libet illarum perso-
2-4. Rerum dislinctarum una destruipotest, narttm sit ens simpliciter necessarium atque ,

manente altera rn esse.

Ad posteriorem au- adeo ut ei repugnet absolute et simpliciter
tem sensum respondeo, etiam illo modo posse non esse et consequcnter fit ut nttlla possit
;

res distinctas separari per potentiam Dei,tri- esse sine alia; quia, si nulla illarum perso-
plici adhihita exceptione, qua? sub uno no- narum potest non semper
neque etiam esse,
mine essentialis habitudinis vel dependentia? poterit ttna esse, cttm alia sit. Sicttt obnon
comprehendi polest. Ratio generalis regula? hanc etiam cattsam, qttamvis creatura? non
est fere jam tacta, quia, si res realiter distin- pendeant per se a relationibtts divinis ut sic
. guuntur, disjungi etiam realiter possunt;qua? nihilominus non possunt pra?dicto modo se-
sic autem disjuncla sunt , non repugnat, vel parari in csse ab eisdem relationibus quia ;

contradictioiiem involvit, unum a Deoconser- non possunt crcatura? existere, quin suppo-
vari sine alio, quia regulariter solum potest nantttr relationes illa? existentes sunt enim ;

csseinter illa dependenlia effectiva, non vero ens simpliciter necessarium; et licet ex parte
essentinlis , et illam Deus supplere potest. creatura? non sint per se necessaria? ad ejus
 SECT. III. DE EODEM ET DIVERSO. 271
creationem, tamen ex parte Dei sunt neces- tinctione conceptuum non adjungitur aliud
sarice, quia et per se sunt in Deo, et ipsse es- signum majoris distinctiouis, judicanda sem-
sentialiter sunt Deus. Denicpie formaliter ac per est distinctio rationis, et non rei. Ex quo
sufficienter id provenit ex unione cum es- infero,quandocunque certo constet, aliqua
sentia per identitatem nam, cum qucelibet
; duo, quaj in re unita et conjuncta sunt, ita
relatio et essentia sint inter se omnino idem esse in conceptibus objectivis distincta, ut in
in re, neque essentia esse potest a parte rei re et in individuo sint prorsus inseparabilia,
sine qualibet relatione neque relatio quceli- ,
tam mutuo quam non mutuo, tam de po- et
bet sine essentia. Unde fit ut neque etiam una tentia absoluta quam et tamnaturaliter,
relatio possit sine aliis existere. Dices, hoc quoad esse quam quoad realem unionem in-
argumentum fundari in illo principio Aristo- ter se, tunc raagnum et fere certum argu-
telis, 4 Metapli., text. 3 : Quce sunt eadem uni mentum esse, illa non distingui actu in re,
tcrtio, sunt quod in Trinitate
eadem inter se, sed ratione ratiocinata. Probatur ex dictis, et
locum non habet non solum inferre-
; alioqui primo inductione; nam Petrus, homo, animal,
tur, unam relationem non posse esse sine et ceetera praedicata, prout in re sunt in Pe-
alia, sed etiam esse aliam; respondetur for- tro, non distinguuntur ex natura rei. Siraili-
maliler non fundari in illo principio, sed vel ter in intellectu ratio superior et inferior,
in boc quod ea, quee sunt omnino idem in re, synderesis, memoria, el similia attributa ejus,
non possunt ita in re separari, ut unum sine non significant aliqua in re distincta, sed ra-
alio existat, vel certe in boc quod essentia et tione tantum ratiocinata; quia illa potentia
relatio divina non utcunque sunt idem, sed talis est, ut heec omnia in sua adsequata ra-
ita ut essentia sit de essentia relationis, et tione comprehendat, nec sint in illa separa-
relatio sit intrinsecus terminus essentice ; et bilia ullo modo etiam de potentia Dei abso-
ideo nec relatio potest esse siue essentia sibi luta,quoad ipsam facultatem, seu actum pri-
essentiali,neque essentia sine suo termino mum, licet quoad usum possint separari. Se-
intrinseco, et simpliciter necessario. Sed de cundo, ratione insinuata, quia,quae hujus-
bis satis pro hujus loci occasione. modi sunt, non alia de causa videntur ita in-
separabilia, nisi quia in re unara et indivisi-
Signa distinctionis rationis. bilem habent essentiam et entitatem; alioqui
28. Ultimo ex dictis facile intelligi potest cur saltem divina virtute separari non pos-
quomodo distinctio rationispossit dignosci et sint, prsesertim in creaturis? Denique, quia
ab aliis discerni. Nam iraprimis de distinc- ibi nullum est sufficiens signum raajoris dis-

tionc rationis ratiocinantis nulla est difficul- tinctionis ; ergo debet judicari illa distinc-
tas, quia, cum beecnon solum non sit in re, tio esse rationis, quandiu major non consti-
sed ncqiie etiam in habeat fundamentum,
illa terit.
facillime cognoscetur; maxirne cum neque SECTIO III.

etiam in ipsis conceptibus objectivis habeat Quomodo idem et diversum tum inter se, tum ad
formalem diversitatem , sed solum quasi ma- ens comparentur.
terialem per repetitionem, vel comparationem
ejusdem conceptus, quo, cum unus sit, ut \. De eodem et diverso agit Aristoteles, 5
pluribus utimur, sicut Aristoteles dixit, 5 Me- Metaph., cap. 9, et multi hanc ponunt inter
taph., cap. 9, text. 16. Distinctio autera ratio- distinctas passiones entis, qtiam nos supra
nis ratiocinatce imprimis requirit diversitatem diximus sub unitate comprehendi sumitur- ;

aliquam formalem in conceptibus objectivis, que ex Arislotele lib. 10 Metaph., text. 9,

,

in quo differt ab altera distinctione rationis cap. 5 et 6 ; et ideo in fine harum disputatio-
ratiocinantis convenit autem in boc cum dis-
; num de unitate et multitudine pauca dicenda
tinctionibus in re hiventis. Ut autem talis sunt de eodem et diverso, potius ad expli-
distinctio judicetur rationis, et non rei, satis candum usum plurium vocum in hac scientia,
estut preeter illam distinctionem concepluum, quam ad rem novam addendam quidquid ;

nullum inveniatur signum ex omnibus positis enim ad rem spectat, in his, quce de unita-
ad distinctionem modalem vel realem cogno- tibus et distinclionibus diximus, traditum
scendam ; nam , cum distinctiones non sint est.
multiplicandaj sine eausa, et sola distinctio 2. Primo igitur advertendum est, idem duo-
conceptuum non sufficiat ad inferendara dis- bus modis dici posse, scilicet, relative et ne-
tinctionem rei, quandocunque cum illa dis- gative; seu (prout alii loquuntur) formaliter
27-2 DISPUTAT. VII. DE VARIIS DISTINCTIONUM GENERIBUS.
et fundamentaliter. Idem enim formaliter titates reipsa diversae, cum altera sit rei, al-

sumptum relationem importare videtur, in tera rationis; de nominibus autem curandum

quomaxime ab unitate distinguitur; negative non est, cum res constet.
autem dicitur idem quod non est ab aliquo 3. Secundo observandum est ex Aristotele
diversum, seu distinctum; quomodo fere ni- supra, identitatem aliquando considerari in
hil differt ab uno, nisi quod unum dicit ne- aliqua re in seipsa seu respectu suiipsius;
,

gationem divisionis in se, idemvero dicit ne- aliquando vero inmultis inter se collatis, seu
gationem divisionis a se, seu ab eo cum quo in una recum alia comparata. Priori modo
ens idem esse dicitur; propter quod dixit dicitur Petrus idem numero secum. Poste-
Aristoteles, 5 Metaph., cap. 9, text. 16, iden- riori autem modo est idem specie cumPauio,
titatem unitatem esse quamdam ipsius esse. vel idem genere cum leone. Et hoc modo di-
Et declaratur in ea identitate, qua aliquis di- xit Aristoteles, 5 Metaphysic, cap. 9, ea-
citur esse idem sibi ; nam,
hoc relative su- si dem esse quse in aliquo unum sunt, velinge-
matur, et formaliter, tantum dicit relationem nere, velin specie, vel in aliqua ratione ana-
rationis, ut sumitur ex Aristotele supra, et loga. Prior identitas, si quoad negationem
est certa et communis sententia, quia ejus- vel fundamentum consideretur, est identitas
dem ad seipsum non potest esse relatio rea- simpliciter, sicutet nnitas, quia est identitas
lis,quia oportet veram esse oppositioncm in- autem respectiva est tantum
realis; in ratione
ter relationem et terminum, quse non potest secundum quid,quia relatio identitatis ad se-
esse ejusdem ad seipsum ; tamen hoc modo ipsuri non estrealis, sed rationis. E contra-
seu formaliter non dicetur aliquis idem sibi, rio vero identitas plurium distinctarum re-
id est, ad se referri tali quando
relatione, nisi rum in ratione communi (de creaturis enim
per intellectum ita concipitur seu compara- loquimur, ut omittamus identitatem trium
tur. At vero sine ulla hujusmodi compara- personarum divinarum in una numero es-
tione vel fictione intellectus dicitur aliquis sentia) quoad fundamentum, et quoad nega-
idem sibi fundamentaliter seu negative, quia tionem divisionis, esttantum identitas secun-
non est a seipso diversus seu divisus. Atque dum quid, vel potius est similitudo qusedam,
hoc posteriori modo potest identitas inter quia solum est unitas rationis, ut supra os-
passiones entis numerari, quamvis illa nega- tensum est quoad relationem vero identita-
;

tio,u t supra dicebamus, non soli enti vero, tis censeturhsec identitas simpliciter,quia re-
sed etiam ficto attribui possit, noque soli enti latio ha3C, cum sit inter res distinctas, realis
per se, sed etiam cuilibet aggregato entium, est juxta communem conceptum de relatio-
seu multitudini ac numero; quilibet enim nibus, de quo infra videbimus. Et ha?c qui-
numerus est idem sibi, sicut unum vel unitas. dem, quod ad rem spectat, generalia sunt;
Alio sensu distinxit Scotus identitatem in ab- quod autempertinet ad usum vocum, esl ob-
solutam et relativam, prout referunt Hervaeus, servandum, convenientiarn hanc plurium re-
Quodlib. 4, q. 2; et Soncin., 10 Metaph., q. rum in ratione communi in substantiis reti-
3; Javell., quaest. 7; absolutam identitatem nuisse nomen identitatis, simpliciter Joquen-
vocat, qua una res idem sibi, quia ibi
dicitur do, exaccommodatione usus, et quasi per an-
non implicatur respectus ad aliam rem ; rela- tonomasiam in qualitatibus vero vocari si-
;

tivam vero identitatem vocat, qna una res
dicitur eadem alteri. Et has duas identitates
vuit Scotus, ut dicti auctores referunt, esse
reipsa dislinctas, et in hoc illum impugnant.
Etquidem si identitas respectiva sumatur in-
ter res,tantum ratione raliocinata distinctas,
ut sunt homo et Petrus, merito improbatur
illa sententia, quia identitas Petri ad seip-
sum, vcl ad hominem, aut animal, non diffe-
runt re, sed ut major et minor secundum ra-
tionem alias oporteret extrema ipsa in re
;
distiugui; si autem identitas
matur inter res realiter distinctas, et sic
militudinem, in quantitate vero vocari sequa-
litatem,quamvis haec vox non tantum signi-
ficetconvenientiam in essentiali ralione, sed
etiam in magnitudine ; in his tamen omni-
bus, sicut estidem modus unitatis, ita etiam
et eadem ratio formalis iclentitatis, et ita
haec omnia comprehenduntur sub eodem et
diverso, prout transcendentaliter sumuntur
et enti attribuuntur.
4. Qtiot distinctionis, tot identitatis genera.
Tertio observandumest,cumidem dicatur
respectiva su- per negationem divisionis, vel a se ipso, si
com- unus dicatur idem sibi vel inter aliqua ,

paretur identitas, qua Petrus est idem sibi, duo, si illa dicantur esse idem, quot sunt
vel <jua est idem Paulo, sic possunt dici iden- sunt modi divisionis seu distinclionis, tot
 : ;

SECT. III. DE EODEM ET DIVERSO. 273

posse esse modos identitatis , juxta illud unitasnon excludit diversitalem simpliciter,
Quot modis dicitnr unum oppositorum, tot seu secundum rem.
potest dici et reliquum. Unde h% aliqua esse 6. Distingui, differre, et esse ditersum, quid
posse idem re^ et modo, et ratione ratiocina- sit, et qualiter inter se comparentur. Hic
ta ; nam ratione ratiocinante, nihil est quod vero cavere oportet sequivocationem horum
non possit a seipso distingui, si aliquo modo terminorum, distingui, differre, et esse diver-

ad se comparetur : nam si nullo modo ut sum; ait enim Aristotel., 5 Metaph., cap. 9,
phira concipiatur, jam nullo modo erit ali- lib. 10, cap. 5, non esse idem differre, et
qua, sed aliquid tantum, unde Aristoteles, ci- esse diversa ; nam differre dicuntur, qua? in
tato loco, ait, identitatem esse unitatem guam- aliquo conveniunt , et in alio distinguuntur

dam aut plurium, aut cum quis uno ut plurl- esse autem diversa dicuntur etiam illa, qua?
l)us utitur. Aliquavero sunt idem re et modo, in nullo conveniunt unde esse diversum vi- ;

non tamen ratione ; aliapossunt esse idem se- detur esse quid superius ad differre, ut idem
cundum rem, non tamensecundum modum ;
Aristoteles dicit, lib. 4, c. 2. Et in hac latitu-
aliadenique nullo modo sunt idem secun- dine sumitur hic esse cliversum esse autem ;

dum rem, sedtantum secundum rationem. distinctum, pro eodem etiam sumitur quod
Atque hinc intelligitur primo, quomodo idem esse diversum, quamvis in alia acceptione, et
et diversum inter se opponantur opponun- ; satis usitata esse distinctum solum videtur
,

tur enim imprimis respectu ejusdem, non dicere" negationem identitatis realis; esse
respectu diversorum; quiaopponuntur admo- autem diversum, addere etiam videtur nega-
dum relativorum. Deinde opponuntur com- tionem similitudinis et convenientise, ut una
parata adidem genus distinctionis seu divi- imago dicitur distincta ab alia, quantumvis
sionis. Quia negatio non erit opposita affir- inter se similes sint cum tamen diversa dici- ;

mationi, nisi sit de eodem secundum idem ;

tur, non solum hoc significari videtur, sed
hsec autem in tantum opponuntur, in quan- etiamquod sit dissimilis, vel minus perfecta.
tum unum includit negationem alterius ; igi- Secl hsec, ut dixi, solum spectant ad signiti-
tur esse idem re excludit esse diversum rea- cationem vocum ex accommodatione usus,
liter, non tamen esse diversum modaliter vel nam de re satis constat. Igitur, ut idem et
ratione. Et e converso, esse iclem ratione, diversum opponantur, cum proportione su-
non excludit esse realiter distinctum seu di- menda sunt, etrespectuejusdem, ethoc modo
versum,qnia ratio,sicut distinguitconceptibus immediatam includunt oppositionem sicut ,

quae in re sunt idem, ita e contra unit con- unum et multa, ut Aristoteles dixit, 4 Met.,
ceptu quse in re sunt diversa, ut patet ex cap. 2, quia unum includit negationem alte-
dictis supra de unitate universali, rius.
5. Quod si ohjicias, quia, licet non omnis 7. Atque hinc etiam constat ,
quomodo
identitas inferat negationem omnis diversita- omne ens sit idem aut diversum, ut expresse
tis,tamen major identitas videtur inferre ne- ait Aristot., lib. 10 Metaph., cap. 5, de quo
gationem majoris diversitatis, ut, si aliqua multa Sonc, ibi, quaest. 5 et6; Javell., qua?st.
sunt idem modaliter, non solum infertur non 7 et 8 sed est res facilis. Nam, si haac su-
;

esse diversa modaliter sed etiam non esse

, mantur non oportet convenire om-
relative ,

diversa realiter; sed identitas rationis vide- ni enti, quia nec relatio rationis necessaria
tur esse maxima; ergo recte ex illa infertur est, ut per se constat, nec semper unum ens
identitas modalis et realis. Respondelurj esse requirit aliud, ad quod realiter referatur re-
sequivocationem in identitate rationis, non latione reali identitatis vel diversitatis, ut pa-
enim illa semper est maxima; est enim quse- tet in Deo ; nam in creatura quia essentiali-
,

dam identitas rationis, quam non facit, sed ter dependet a Deo, semper erit relatio realis
solum concipit ratio et haec est maxima,
; diversitatis seu distinctionis , si talis relatio
quia supponit non solum actualem negatio- realis est. Si autem loquamur (ut vere loqui
nem distinctionis in re,sed etiam negalionem oportet) de identitate fundamentali, seu ne-
fundamenti, seu virtualis distinctionis; alia gativa, seurespectudiversorum, omne ensest
vero est identitas rationis quam conficit ra- idem diversum a quolibet alio, vel
sibi, et est
tio, et hsec non est maxima; imo est tantum existente, vel possibili, vel etiam ab ente ficto,
secundum quid,quia non supponit in re iden- vel imaginario quia de quolibet horum ne-
,

titatem simpliciter, sed solum fundamentum gari potest, juxta quem sensum dicunt multi,
simihtudinis vel convenientia?,, et ideo haec aliquid, esse passionem entis, quia solum si-
 ;

274 DISPUTAT. VITI. BE VERITATE.

gnificat divisionem a quolibet alio. At vero eodem modo eadcm inter se. Sed hoc princi-
respectu ejusdcm, omne ens est idem vel di- pium iu creaturis, et in rebus finitis simplici-
versum ab illo, si proportionate sumantur, sic ter tenet; in re autem infinita, qualis est di-
enimincludont contradictionem secus vero ; si vina essentia, non verificatur illa maxima^ ab-
varientur modi identitatis et diversitatis , ut solute loquendo, quia propter suam infinita-
ex dictis satis constat. Dices : homo et ani- tem potest esse idem relationibus oppositis,
mal nec sunt idem, neqiie diversa quia ne- ,
quse propter oppositionem inter se idem esse
que sunt ejusdem generis aut speciei, neque non possunt, nisi tantum in essentia; de quo
diversse quia nec convcniunt in differen- alias.
,

tia ultinia, et sic non possunt esse ejus-

DISPUTATIO VIII.
dem speciei , nec habent differentias ulti-
mas oppositas , ut possint differre specie. DE VERITATE SEU VER0, QUOD EST PASSIO ENTIS.
Respondetur, idem et diversum respectu ejus-
dem opponi immediate, si sumantur ut ne- Ordo disputationis. Post consideratio-
gative vel privative opposita, non vero quasi nem de unitate, sequitur disputatio de veri-
contrarie ut in proposito, si esse diversum
; tate, quse ratione prior est bonitate, et inter
in specie suruatur quasi negative tantum, ge- passiones entis secundum locum post unita-
nus et species seu homo et animal dici pos-
, tem obtinet , ut in superioribus visum est
sunt diversa in specie ultima quia non con- , nara, sicut intellectus prior est potentia quam
stitimntur eadem differentia ultima. Si autem voluntas, ita etiam verum quod respectum ,

diversum in spccie sumatur quasi positive et dicit ad intellectum, prius ratione est qnam
contrarie, sic uec sunt idem in specie, nec bonum, quod acl voluntatem pertinet. Eo vel
differunt specie et simili proportione, nec
; maxime quodbonitas uniuscujusque rei quo-
sunt idem genere, nec diversa, sed negative, dammodo in veritate fundatur; nulla enim
non conveniunt immediate in eodem genere , res esse potest in sua specie bona, nisi prius
et ita dici possunt non ejusdem generis. Cum in eadem vera intelligatur ; non enim est bo-
ergo hasc dicuntur immediate opposita, ne- num aurum, aut bona sanitas, nisi sitverum
gative sumendum est alterum extremum. aurum, ac sanitas vera; nam ficta sanitas
Hinc etiam esse oppositum alteri existima- bona existimari non potest, sicut neque ficta
non quidem oppositione
tur esse passio entis, virtus bonesta est; sed, uthonesta sit, veram
relativa ,
utrumque extremum,
quae requirat esse necesse est. His igitur de causis hoc loco
sed oppositione fundamentali, quatenus om- dispulationem de veritate instituimus quod ,

ne ens habet in se aliquam rationem, diffe- ad hanc scientiam maxime pertinere docuit
rentiam, seu essentiam, quce ab ipso excludit Arislotel., 2 Metaph., text. 3, ubi dicit, hanc
omnem aliam oppositam, seu repugnantem. scientiam maxime esse veritatis contemplatri-
Sed boc intelligendum est, vel de oppositione cem, quod non solum de veritate ( ut ila di-
late sumpta, ut includit, non solum quatuor cam) in actu exercito , sed etiam in actu si-
genera posita ab Aristotele in Preedicam. et 5 gnato intelligi potest. Est enim consideran-
ac 10 lib. Metaph. sed etiam quselibet repu-, dum, duplicem esse posse veritatis contem-
gnantia vel certe intelligi potest de funda-
; plationem prior dici potest quasi materialis^,
:

mento oppositionis, quod saltem ad contra- seu in actu exercito, queefit cognoscendo res,
dictionem sufficiat, respectu alterius cujus- et proprietates earum , prout a parte rei in-
cunque, et hoc modo nihil amplius nomine sunt; et hoc modo omnes scientise eiiam ,

oppositionis, quam nomine diversitatis expli- practica; considerant seu demonstrant veri-
,

catur. Et ita satis est declarata hsec proprietas tatem; magis autem per se ac proprie specu-
entis. lalivoe, nam practicse considerant verilatem
8. Expositio pronunciati Aristotelici. Ul
propter opus, speeulativce vero per sese pro-
timo potestex dictis colligi, quomodo sitintel- pter cognitionem veritalis, ideoquehocmaxi-
ligenduin illud axioma, quod Aristoteles po- me convenit huic scientise (quod Aristoteles
suit, 4 Met. : Quwcunque snnt eadem uni tertio, pra.'dicto loco praecipue intendit), quia et ma-
sunt eadem inter se intelligendum est enira ; xime speculativa est, et de primis entibus, et
cum proportione, nam si sunt eadem re uni maxime de primis causis ac princi-
veris, et
tertio, simili modo eruut eadem re inter se, piis veritatis disserit. Posterior veritalis con-
poterunt autem esse ratioue diversa; si autem sideratio est quasi formalis, et (nt sic dicam)
re et ratione sint uni tertio eadem , erunt in actu signato, scilicet, inquirendo quidnam
 SEGT. 1. UTRUM )N COMPOSITIONE ET DlVISlONb), ETC. 216
ipsa veritas in rebus sit , et quotuplex, et ritas, et quomodo in conceptione sit, non est
quarido ad ens comparetur. In quo est rursns faciie ad explicandum, et ideo variee sunt
observandum, triplicem solere distingui veri- opiniones.
tatem, scilicet, in significando, et cognoscen-
Tractatur prima sententia.
do. et in essendo. Prima veritas proprie re-
peritur in vocibus vel scripturis, aut etiam in Priona sententia suadetur.
2. Prima sen-
conceptibus, quos non ultimalos vocant. Se- tentia est, veritatem illam non esse in for-
cunda est in intellectu cognoscente res, seu mali actu seu cognitione intelleclus, sed esse
in cognitione et conceptione ipsarum rerum. in re cognita ut objecla intellectui, quatenus
Tertia est in rebus ipsis, quse ab illa denomi- conformis est sibiipsi ut a parte rei existenti,

nantur verse. Prima igiturveritatis considera- etboc modo exponit veritatem esse confor-
tio ad dialecticum pertinet; secundd ad pby- mitatem intellectus ad rem, id est, esse con-
sicurn, quatenus de anima ejusque functioni- formitatem conceptus objeotivi intellectus
bus considerat; tertia vero est propria bujus enunciantis ad rem secundum esse reale ejus.
scientise. quse tractat de ente in quantum ens, Hanc sententiam insinuare visus est D. Tho-
et de passionibus entium. Tamen, quia om- maS; 1 cont. Gent., cap. 59; sed eum locum
nes hee veritates inter se babent convenien- melius expendemus sectione sequenti; cla-
tiam aliquam vel proportionem, ralione cujus rius boc docuit Durand., in i, dist. 19, q. 5;
melius intelligentur, si simul de omnibus dis- et fere idem doeetHervseus, Quodlib. 3, q. 1,
putetur , et quomodo inter se differant , de- art. 2 et 3 eamque defendit ut probabilem
;

claretur, ideo de omnibus boc loco dicemus;
sic enim facilius constabit quid
quae proprietas entis esse dicitur.
quia omnis alia veritas, si realis sit, aliquo
modo sub veritate transcendentali contine-
tur ; si autem per analogiam et
sit rationis
proportionem ad veritatem realem declaranda
est. Quoniamvero ratio nominis in principio
omnis disputationis necessaria est, supponi-
mus, ex communi omnium consensu, verila-
tem realem consistere in adoequatione quadam
seu conformitate inter rem et intellectum, si-
ve sit conformitas intellectus ad rem, sive rei
ad intellectum, quod postea videbimus ubi
latius banc definitionem explicabimus. Hinc
vero sumpta analogia vel proportione, veiilas
rationis seu significationis consistit in
quatione inter propositionem significantem et
rem significatam.
SECTIO
Soncin., 6 Metapb., qusest. 16; Fland., q. '23;
sit veritas, Javell., qua^st. 13. Fundamentum Durandi
Maxime est, quia veritas hsec non potest esse confor-
mitas inter formalem actum, quo intellectus
non esse, cum re ju-
judicat aliquid esse vel
,
dicata,secundum esse reale talis actus, seu
secundum convenientiam realem quam ha-
bet cum objecto, quia hoc modo sunt valde
dissimilia, et actus intellectus est spiritualis,
objectum autem esse potest quid materiale;
ergo solum potest esse conformitas in repree-
sentando; liujusmodi autem conformitas so*
lum attenditur secundum id quod se habet
, objective in intelleclu; ergo veritas solum est
objective in inlellectu. Atque ita nihil aiiud
erit quam conformitas rei in esse objectivo
ada> ad seipsam in esse reali. Minor probatur ,
quiaconformitas in repraesentando solum con-
sistit in hoc, quod res cognitaita repreesenta-
tur sicut in se est; sed in hoc solum declara-
I. tur conformitas rei in esse objectivo ad se-

Vtrum in compositione et divisione intellectus sil ipsam in esse reali ;

quando enim dicilur res

formalis veritas. sic reprassentari sicut est in se, ilJas duas per
comparatur actus
particulas, sic et sicut, nori
1. Quod intellectus , componendo et divi- intelligendi ad rem ; nam sic esset falsa com-
dendo, verus vel falsus dicatur, certum est ex paratio, et propositio; sed comparatur id
communi omnium consensu. Unde August., quod objicitur tali actui secundum esse co-
lib. de Vera Relig., cap. 36 Cui manifestum : gnitum seu apprehensum, ad seipsum secun-
est (iuquit) falsitatem esse, qua id putatur dum esse reaie ; ergo in conformitate inter
esse quod non est, intelligit eam esse verltatem, hsec veritas consislit. Sccundo potest hoc con-
qua? ostendit id quod est ; tunc autem intellec- firmari, quia objectum intellectus, seujudicii
tus concipit seu ostendit aliquid esse vel non ejus, est verum ut verum; ergo veritas non
esse, quando componit certum est
et dividit; estconformitas ipsius judicii, sed est confor-
ergo veritatem esse iri intellectu media com- mitas ipsius objecti. Patet conscquenlia, quia
positione et divisione. Quid autem sit illa ve- intellectus directe judicans de veritate, non
 ;;

276 DISPUTAT. VIII, DE VERITATE.

judicat de proprietate seu conformitate sui tateinterPetrum in aliquo esse repreesentato,
actus, sed de veritate ipsius objecti; est ergo quod sit velutiobjectivum respectu imaginis,
conformitas in objecto ipso. Unde argumen- ad seipsum in se existentem, sed in confor-
tor tertio; nam, quando inlellectus reilectitur mitate immediata inter reprsesentationem
ad cognoscendum formaliter veritatem non ,
imaginis, et rem ipsam reprsesentatam.
comparat suum actum cum objecto, sed com- 4. Tertio est generalis ratio ,
quia res ut
parat objectum in esse apprehenso ad se- cognila, vel ut repreesentata, quando vereco-
ipsum in esse reali; imo, ut cognoscat suum gnoscitur et repreesentatur , non habet aliud
judieium fuisse verum incipit ab ipsa re ju-
, esse objectivum, preeter illud quod in se ha-
dicata, et comparans illam ad scipsam ut est bet; quod solum dicitur actu esse objectum
in se, si inveniat conformitatem in illa, tunc tali cognitioni per denominationem extrinse-

judlcat se vere judicasse; ergo signum est cam a cognitione, quse terminatur acl ipsum,
veritatem consistere in conformitate rei in sicut res visa in esse objectivorespectuvisus,
essc objectivo ad seipsam in esse reali, et ab si sumalur in aptitudine, seu in actu primo,
illasolum per denominationem extrinsecam nihil aliud dicit prsefer ipsum esse coloratum
denominari judicium verum. aut lucidum, quod in se res habet. Si autem
sumatur ut actu visa nihil addit nisi deno-
,

Qucvstionis resolutio.
minationem extrinsecam a visione ergo nulla
Quidveritas
;

3. Quid sit veritas complexa. est ibi conformitas objccii ad rem sed illa ,

in significando. Nihilominus hsec sentenlia est potius omnimoda identitas. Si autem su-
mihi non probatur, existimoque veritatem matur objectum ut denominatum a cognitione
complexa? cognitionis, seu compositionis et seu forma reprsesentante ipsum, sic de for-
divisionis, seu judicii, quo judicamus aliquid mali includit formam denominantem ipsum.
esse boc aut illud, vel non esse (haec enim Uncle objectum sicsumptum ut cognitum, vel
omnia pro eodem sumimus), esse conformi- reprsesentatum ,
non potest alia ratione dici
tatem judicii ad rem cognitam prout in se conforme sibi in esse reali, nisi quia ipsa
est, ex qua conformitate provenit ut res ipsa forma , qua cognoscitur vel reprsesentatur,
judicata dicatur ita esse in se, sicut judicata habet immediatam conformitatem cum re co-
est. Hanc existimo esse sententiam D. Tho- gnita, vel reprsesentata secundum se; ergo
mse, ut sumi potest ex 1 p. , q. 1 6, art. 1,2 et in hoc consislit primo ac per se veritas cogni-
8; ubi id tenet Cajet. , art. 2. Idem D. Tho- tionis.
mas, 1 cont. Gent.,59 60; et ibi Ferr.
c. , 5. Quarto tandem, quia ssepe res nullum
Soncin., 6 Metaph., q. 17 ^Egid., Qnodlib. A, ; habet esse in se, quod sit esse exislentiaj exer-
qiicest. 7, et alii, qui D. Thomam sequuntur. quod liabet intellectui ob-
citum_, prseter esse
Et probatur primo exAristot., in Praedicam., jectum; quomodo Deus habet veram cogni-
cap. de Subst., dicente Fx eo quod res est : tionem eorum quae nunquam futura sunt,
vel iioii est, propositio vera vel falsa est , ubi sive cognoscantur ut possibilia tantum, sive
(ut recte D. Thomas, dict. q. 16, art. 1 ad 3, , ut ea quse futura fuissent, si hoc vel illudac-
ponderavit) non dicit, ex eo quod res vera cideret; in his autem objectis non potest fa-
est, sed ex eo quod res est ; ergo cognitio non cile excogitariconformitas rei ut objectse in-
denominatur vera a conformitate seu veri- tellectui, ad seipsam ut in se, quia nullum
tale ipsius objecti, sed a veritate vel confor- aliud esse habet in se,prseter illud quod obji-
mitate ipsiusmct judicii ad objectam ; ergo citur inlellectui. Idem autem estde cognitione
in hujusmodi conformitale veritas cjus con- intuiliva, quue terminatur ad rem prout in se
sistit. Secundo hoc potest declarari ex vcri-
, existit, ut esf, verbi gratia, visio beatifica ip-
tate in significando ,
quee est in propositione sius Dei, quse potest dici vera cognitio Dei,
vocali ; illa enim nonconsistitin conformitate quandoquidem per illam agnoscitur Deus
rei ut significatae,ad seipsam, ut in se exis- prout est in se; non potest autem fingi quo-
tentem, sed consistit in immediata conformi- modo illa veritas sit conformitas ipsius Dei,
tate vocis significantis ad rem significatam. ut visi, ad seipsum ut in re existit, quia im-
Imo in quacunque imaginc, quae vera deno- mediate videlur prout in se existit, et esse
minetur, simile quid reperitur nam imago ; visum solum addit dcnominationem extrinse-
Petri, verbi gratia, tunc vera imago dicitur, cam. Est ergo veritas talis visionis vel scien-
quando repra-senlat illum prout in se est , tise conformitas immediata inter ipsam et ob-

unde illius veritas non consistit in conformi- jectum; idem ergo est in omni cognitione
 ;; .

SECT. II. QUID SIT VERITAS COGNITIONIS. 277

seu judicioj quo judicatur aliquid esse vel non objectum judicii veri. Unde, quando dicitur
esse. intellectus tantum assentiri vero, sensus est,
solum assentiri objecto, quatenus ita esse os-
Argumentorum solutio.
tenditur ; et hoc modo judicat de veritate
6. Ad argumentum autem Durandi respon- objecti, non formaliter ( ut sic dicam), sed
detur, hanc conformilatem cognitionis., quam causaliter, seu fundamentaliter, id est, de
veritatem ejus esse dicimus, non consistere in ipso esse rei, ita ut ex conformitate ad illud
similitudine entitatum/ut per se notum est; veritas in cognitione resultet seu existat.
neque etiam in similitudine formalis imagi- 9. Ad tertium negatur assumptum nam ad ;

nis, seu talis repraesentationis, qualis est in formaliter cognoscendam veritatem, solum
formali imagine, quia hsec non est sine simi- comparamus cognitionem nostram ad rem,
litudine in aliqua entitate, seu forma reali, seu e contrario rem ad cognitionem, juxta il-
quse non est necessaria ad t cognitionem, ut lud : Ex eo quod res est vel non est, propositio
alibi latius dicendum est. Consistit ergo in vera vel falsa est.

quadamreprsesentationeintentionah\,qua, sci-

licet, fit ut intellectus per actum, vel judi- SECTIO II.

cium ita percipiat Atque

rem, sicut in se est. Quid sit veritas cognitionis.
ita li8ec conformitas est debita qusedam pro-
portio et habitudo inter perceptionem intel- 1 Prima sententia suadetur. Declaran-
lectus, et rempereeptam.Quee proportio recte dum superest quid sit hsec conformitas, quam
explicatur illis verbis^, quod res cognita ita dicimus esse veritatem cognitionis, an, sci-
reprsesentatur seu judicatur sicut in se est licet, in ipso actu sit aliquid absolutum, vel
quibus non comparatur res ipsa cognita ad respectivum, reale, vel rationis. Quidam enim
seipsam in se,, ut Durandus ait, sed compa- existimant, veritatem esse aliquidreale etab-
ratur cognitio ipsa, seu judicium intellectus, solutum in ipsomet actu cognoscendi, seuju-
ad rem cognitam^ in ratione reprsesentantis dicio intellectus. Quse opinio suaderi potest,
et reprsesentati, et ideo nulla est falsitas in nam, quod hsec veritas aliquid reale sit in
illacomparatione. Sicut quando dicimushanc ipso actu, videtur valde probabile. Primo,
imaginem esse propriam, quiaita reprsesen- quia judicium a parte rei et sine ulla fictione
tat sicut res est, non comparamus rem ipsam intellectus denominatur verum ergo illa de- ;

repreesentatam ad seipsam, sed imaginem ad nominatio provenit ab aiiqua forma reali, et

rem. non a forma extrinseca quia, ut ostendimus, ;

7. Satisfit oljectioni. Quod si quis dicat veritas formaliter est in ipso actu, et non ex-
comparare imaginem ut imaginem ad rem, trinsece. Secundo, quia veritas est perfectio
nihil aliud esse quam comparare rem in esse simpliciter intellectus ergo est aliquid reale ;

reprsesentativo ad se ipsam in esse proprio, in ipso intellectu ; et non est in ipso, nisi
respondetur, si nomine rei in esse reprsesen- mediante actu ; agimus enim de veritate ac-
tativo intelligatur aliud quam imago ipsa re- tuali ; ergo est proprietas realis ipsius actus.
preesentans, ut falsum esse assumptum
sic, Unde confirmaturtertio,quia in habitu scien-
si vero ipsum esse imaginis ut reprsesentantis tise est magna perfectio, quod verus sit ; ergo
vocetur esse imperfectum, seu diminutum rei veritas habitualis (ut sic dicam) est realis
reprsesentatse, sic idem illis verbis dicitur, proprietas ejus; ergo similiter erit in actuali
quod nos asserimus. Sed hoc revera non est cognitione.
comparare eamdem rem ad seipsam, sedima- 2. Quod autem hsec proprietas absoluta sit,
ginem, a qua ipsa extrinsece dicitur habere et non respectiva, probari potest primo ex
esserepr83sentativum,ad ipsam secundum ve- dictis, quia est perfectio simpliciter. Secun-
rum esse et idem est de cognitione, quate-
; do, quia non pendet, per se loquendo, et ex
nus reprsesentat, et imago intentionalis dici- necessitate, ab aliquo termino reali et exis-
tur sui objecti. tente, nisi quando tale esse judicatur; quod
8. Ad secundum respondet D. Thomas su- est per accidens nam veritas ejusdem ratio-
;

pra ad tertium, et Soncin., dict. q. 16, ad nis debet esse in omnibus in hoc autem ju- ;

primum , verum non sed funda-

formaliter, dicio : Chymera est ens fictum, est veritas
mentaliter esse objectum judicii, seu cogni- realis absque relatione reali; ergo idem est
tionis intellectus, quia, ut Aristoteles dixit, in omnibus, quicquid sit, an in ahquibuscon-
esse rei causat veritatem in intejlectu, seu est sequatur ad veritatem relatio realis sicut ;
 ,

278 DISPUTAT. VIII. DE VERITaTE.

etiamin scientia habitudo objectum scibile acl conformitas imaginis ad suum exemplar re-
non est relatio realis, formaliter loquendo, de aliis.
latio est, et sic
quamvis interdum possit ad illam eonsequi. An vero ha^c sit relatio realis vel ratio-
4.
Tertio, sumi potest argumentum ex veritate nis, controversum est, etiarn inter prsedictos
divina; nam in Deo est veritas cognitionis, auctores nam argumenta, quibus prima sen-
;

quae sine dubio est magna perfectio illius, tenlia probabat veritatem esse proprietatem
et tamen non potest esse relatio realis, quia, realem, videntur consequenter probare banc
sicomparetur ad ipsam essentiam Dei, non relationem debere esse realem. Argumenla
distinguitur in re ab illa; si vero acl creatu- vero quibus eadem prima sententia probabat,
ras, non potest acl illas realiter reterri ; erit veritatem esse proprietatem absolutam vi- ,

ergo proprietas et perfectio absoluta. Tan- deutur concludere non esse relationem rea-
dem, quia veritas vel falsitas necessario co- lem sed rationis. Utraque vero argumenla
,

mitatur judicium intellectus, et tamen nulla inter se collata videntur probare banc rela- ,

relatio realisillud necessario comitatur ergo ; tiunem interdum esse realem , interdum ra-
non est aliquid relativum sed absolutum , tionis; nam interdum videntur omnia con-
quid. Et banc opinionem videtur tenere Son- currere, quee ad relationem realem necessa-
cin., 6 Metapb., q. 17, ubi, licet dicat verita- ria sunt, interdum vero aliquid deesse po-
lem dicere absolutum cum respectu, expli- lest; ergo aliquando etiam erit relatio realis,
cans tamen bunc respectum, in summa dicit aliquando vero minime. Anlecedens declara-
esse secundum dici, non secunclum esse, et tur, nam ad relationem realem primum re-
utitur boc exernplo Sicut intellectivum po-
: quiritur terminus realis, et deinde fundamen-
test dici includere respectum, quia non po- tum non solum rcale, sed etiam capax rela-
test concipi sine babitudine ad intelligibile ; tionis , seu ordinabile ad lerminum; ssepe
constat autem hujusmodi respectum intellec- autem heee duo concurrunt in bac relatione
tivi esse tantum transcendentalem, seu secun- veritatis. Nam et ssepe respicit terminum rea-
dum dici et idem sentit Gapreolus, in 1
; iem, et realiler existenlem ; et ex parte ipsius
dist. 19, q. 3, eoncl. 3. judicii seepe est fundamentum sufliciens, quia
Secunda sententia.
3. Aliis taraen vide- et judicium quid creatum est, et ex bac parte
tur bujusmodi verilatem solura in relatione referibile realiter ad extrinsecum terminum,
consistere. Quod tenent Durandus, et Her- et praeterea tale est, ut comparetur ad suuin
vceus, Javell. et Flandria cilati in superiori objectum tanquam mensuratum ad mensu-
sectione; Amon., 1 Perib., c. 1 ; et ibi alii ram, quse relatio realis est ex parle mensu-
expositores. Fundamentum in communi est, rati, qua ratione relatio scientiae ad scibile
quia esse veritatis omnino pendet ex termi- realis esse censetur hujusmodi autem est
;

no, ita ut mutato mutetur veritas, et illo

illo
posito ponatur, nulla facta mutatione ex parte
cognoscentis ; nam
propositio mulatur de vera in falsam, et e
converso, mulato objecto ergo signum est
veritatem solum consistere in relatione, nam
hsec relatio veritatis. At vero aliquando deest
in hac conformitate terminus realis, ut quan-
teste Aristotele, eadem do judicium verum est de non entibus; ali-
quando vero deest fundamentum aptum ad
; fundandam relationem realem, vel quia non
est ordinabile ad aliud extrinsecum ut con- ,

proprium est relationis, ut stante fundamento tingit in divina scientia respectu creatura-
consurgat posito termino et , mutetur illo rum existentiutn vel quia non est distinclum
;

mutato. Unde confirmatur primo, quia veri- a termino, ut in eadem scientia Dei respectu
tas non est de essentia actus, quandoquidem ejusdem Dei; vel quia non comparatur ut
inutatur. manente; ergo est accidens ejus;
illo raensurutum ad mensuram, sed potius ut
et tamen non est accidens absolutum; non mensura ad mensuratum, ut eadem scientia
est enim qualitas, quia actus secundus et ul- Dei ad omnes crcaturas ; et idem censetur
timus non est subjectum alterius qualilatis; de arte humana respectu artificii ergo in ;

neque etiam est in aliquo alio genere acci- his casibus erit hsec relatio rationis ;
et non
dentis absoluti, ut videtur per se notum ;
er- realis.

go erit relatio. Confirmatur secundo quia

,
Quwstionis resolutio.
veritas nihil est aliud quam conformitas quoe-
dam; conformitas autem non esl aliud quam Ut rem hanc explicemus, advertendum
o.

convenientia vel similitudo , aut proportio; est aliudcsse inquirere quid addat veritas
omnia autcm haec relaUoncm indicaut; sicut supra aetum, qui denominatur verus, aliud

SECT.
vero, quid includat totum id, quod nomine
veritatis significatur; ad eum modum quo su-
pra de unitate dicebamus, aliud esse quod
addit supra ens, aliud vero quod nomine uni-
tatis significatur.
6. Veritas niJiil in re distinctum addit co-
gnitioni. Primo ergo certura existimo, veri-
tatem non addere actui vero aliquam rem,
vcl modum absolutum ex natura rei distinc-
tum ab ipso, seu ab essentia et entitate ejus.
In hoc videntur omnes auctores convenire
neque aliquem invenio qui oppositum ex-
presse docueril. El probatur satis argumentis
factis in secunda sententia. Item, quia neque
intelligi, neque explicari potest quid aut quale
sit hoc absolutum, neque ad quid ponatur.
Quod ita declaro, quia vel illud est aliquid
separabile ab aclu vero, vel est omnino inse-
parabile ; si dicatur hoc secundum, sine causa
ponitur distinctum ab actu ex natura rei; si
vero dicatur primum, illud non erit absolu-
tum, sed respectivum, ut argumentum fac-
tum probat quia separatur per mutationem
;
solam objecti sine alia absoluta mutatione
, ne actus est simpliciter verus; ergo. Praeterea,
ex parte aclus; nam actus ex se idem et
eodem modo repraesentat, solumque mutatur
ejus veritas, quia res non eodem modo
habet. Dices, veritatem addere quid absolu-
tum inseparabile ab actu, non tamen
ratione distinctum ab Sed contra, quia
illo.
vel hoc absolutum complet aclum tanquam
ultima differentia specifica vel
ejus, vel uon eomplet, sed supponit perfecte
completum. Si primum dicatur, ergo tale ab-
solutum non additur actui constituto, sed
conslituit illum ergo non recte dicilur veri-
; objecti,
tatem addere hoc absolutum supra actum
secundum autem dici non potest, quia im-
possibile est intelligere actui plene constituto
addi aliquid reale absolutum sola ratione dis-
tinctum. Ac deinde contra hoc procedit ar-
gumentum de mutatione ejusdem
vero in falsum.
7. Non addit veritas relaiionem prcedica-
mentalem.
Secundo dicendum est, verita-
tem non addere supra actum relationem rea-
lem propriam et praedicamentalem actus ad
objectum. Hoc etiam sufficienter probatur
argumentis factis, nam in multis impossibilis
est talis relatio, et ab eis sumitur argumen-
tum, nunquam esse necessariam talem rela-
tionem ad rationem veritatis ut sic. Tum quia
conceptus et modus veritatis ejusdem rationis
seu proportionis esl in omnibus. Tum etiam
quia, licet gratis concedamus interdum con-
xxv.
;;
II. QUID SIT VEKITAS COGNITIOMS. 279
currere omnia necessaria, ut inter actum et
objectum consurgat relatio realis tamen ,
prius natura inteliigitui actus verus, quam
intelligatur consurgere relalio reahs. Nam
haec dicitur consurgere posito fundamenlo
et termino ; actus autem formalissime verus
est, hoc ipso quod ponitur tale fundamentum
etterminus; ita ut si, per impossibile, impe-
diretur resultanlia relationis, adhuc actus es-
set verus ex vi talis actus et objecti in rerum
natura positorum ergo in formali couceplu
;
veritatis non intrat relatio, quicquid sit, au
inde interdum consequatur.
8. Neque retationem rationis stricie sum-
ptam.Terlio dicendum est, veritatem ut sic
non addere actui vero relationem rationis
actualem proprie et in rigore sumptam. Hoc
etiam mihi sufficienter persuadet argumen-
tum illud, quod denominatio veritatis non
pendet ex hujusmodi relatione ; nam haec, eo
modo quo esse potest, non est actu , nisi in-
tellectu actu cogitante vel comparante unum
ad aliud; sed absque hujusmodi comparatio-
, argumentum factum de relatione reali a for-
tiori probat de relatione rationis nara, sicut
;
se illa consurgit posito fundamento et termino,
ita hfecfingiturper intellectum, supposito eo
re, sed quod per modum fundamenti et lermini in -
tervenire potest; sed ex vi ejus, quod suppo-
nitur ad talem relationem vel fictionem, aclus
individualis est verus; ergo non
intrat forma-
talis relatio
liler conceptum ergo nec veritas
veritatis;
habet talem relationem supra ipsum actum.
9. Veritas addit cognitioni connotationem
sicut judicatur se lialere. Quarto
dicendum est, veritatem cognitionis ultra ip-
sum actum nihil addere reale et intrinsecum
ipsi actui, sed connotare solum objectum ita
se habens, sicut per actum repreesentatur.
Haec assertio sequitur expraecedentibus; nam
actus de actum esse verum plus aliquid dicit quam ac-
tum esse ; et non dicit aliquid reale absolutum,
vel relativum ultra ipsum actum , nec etiam
dicit propriam et rigorosam relationem ra-
tionis; ergo nihil aliud addere potest praeter
dictam connotationem, seu denominationem
consurgentem ex connexione seu conjunctio-
ne tahs actus , et objecti. Praoterea hoc con-
firmat argumentum, quo poslerior opinio
probat veritatem non esse aliquid omninc
absolutum, scilicet, qui,a mutato objecto, mu-
tatur veritas cognitionis, et tamen non muta-
tur ibi aliquid intrinsecum actui, sed tollitur
concomitanlia objecti; ergo signum est veri-
23
280 DISPUTAT. VIII. i)E VEUITATE.
tatein includere , vel saltem connotare prre- confusa, et consequenter latitudinem habens,
dictam concomitantiam objecti. ratione cujus potest in una parte ibius suc-
10. Eadem enuncia/io per extrinsecam mu- cessionisobjectum se babere uno modo, et
tationem ex falsa tera fil. Respondent ali- diverso modo in alia. Et hacratione fieri po-
qui negando posse eamdem mentalem propo- test ut eadem cognitio mutetur de vera in
sitionem transferri de vera in falsam sine iu- falsam ex mutatione olyjecti, ipsa cognitione
trinseca mutatione ejus, Joquendo de propria in se manente invariata; sicut cognitio seu
cognitione, seu judicio ipsius rei ;
quia pro- propositio indefinita ex parte objecti eadem
positio, quce pro aliquo tempore vera fuit, manens nunc esse vera ratione unius
potest
non potest esse falsa pro eodem tempore, et singularis, postea ratione alterius, quamvis
ut necesse est ut mens conjungat
fiat falsa, ipsa in se non mutetur, quia in conceptu illo
extrema pro alio tcmpore, quod facere non confuso rei communis et indefinite conceplai
potest nisi in ipsa sit aliqua mutatio. Sedhoc includit aliquo modo plura singularia, quo-
simpliciter repugnat Aristoteli, in Prsedicam., rum singula sufficiunt ad ejus veritatem; et
c. de Substantia, et D. Thom., 1 p., q. 14, manere po-
ideo, licet ipsa mutentur, veritas
art. \o, ad 3. Et primo sumi potest argu- test in eodem conceptu confuso; si autem
mentum a propositionibus vocalibus, seu omnia singularia deessent, omnino periret
mentalibuS; qucedicuntur esse in mente non veritas. Idem ergo est respectu temporis seu
ultimata; nam in eis dubitari non potest durationis confuse concepta ; nam etiam res-
quin sit eadem omnino propositio quee antea pectu iilius propositio seu cognitio est quasi
erat vera, et nunc est falsa per mutationem indefinita, et ideo eadem manens, et ad di-
rei significatEe, absque ulla mutatione signi versa instantia seu tempora comparari potest,
vel significationis ejus; ergo veritas illa in et in eis nunc vera, nunc autem falsareperiri,
significando, quae convenit his propositioni- sine mutatione sui, per solam objecti muta-
Lus, prteter totum id quod se tenet ex parte tionem. Ergo signum est, hanc veritatem co-
propositionis significantis, connotat talem gnitionis connotare saltem concomilantiam
concomitantiam objecti. Sic ergo intelligi olijecti in tali statu, qualis per coguitionem
potest in veritate ipsius judicii, seu veritalis repra3seutatur.
existentis inmente ultimata saltem imper- 11. Ultimo eonfirmatur a simili de boni-
fecta et abstractiva.Quod idcirco addo, quia tate; nam, sicut verum dicit conformitatem,
in cognitione intuiliva perfecta, qua exacte ita bonum convenientiam sed bonum nt ;

videtur res in particulari secundum omnes conveniens solum addit denominationem ,

conditiones existentise omnino determinatas, seu concomitantiam aiterius extremi haben-

non potest esse mutatio conformitatis inter tis talem naturam, vel aptitudinem ad ta-
cognitionem et objectum, manente immutata lem perfectionem ut infra ostendemus; er-
,

cognitione; tuuc enim recte procedit argu- go eodem modo de veritate philosophandum
mentum factum, quod semper terminatur est.
actus ad rem prout in tali tempore et mo- 12. Veritas requirit intentionalem reprw-
mento existenteni; pro quo tempore et mo- sentationem objecti sicut est. Quinto, ex dic-
mento mutari non potest veritas, quamvis tisconcludo, veritatem cognitionis includere
pro aliis temporibus mutetur. Propter quam taiem reprtesentalionem cognitionis, qua3 ha-
rationera divina scientia semper est confor- beat conjnnctam concomitantiam objecli ita
mis objectis cognitis, quantumvis haec pro se habentis, sicut per cognilionemreprsesen-
suis diversis tcmporibus mutentur. Et idem tatur.Probatur ex dictis, quia acl veritatem
fortasse cst in cognitione angclica, quando nec sola repraisenlatio suflicit, si olijectum
est pcrfecte intuitiva, quamvis differat a di- non ita se habeat, sicut reprcesentalur : ne-
vina, quod haec simpliciler immutabilis est, que concomitantia objecti potest sufficerc ad
illa vero mutari potest. Nihilominus tamen denominationem veritatis, nisi prcesupposita
in cognitione impcrfecta et abstractiva, qua- pra^dicta repra3sentatione, vel potius inclu-
lis est nostra cognitio, non repugnat idem dendo illam; quia veritas non est soJailla de-
omnino judicinm mutari de vero in falsum nominatio extrinseca, sed includit intrinse-
absque intrinseca mujatione, quia illa du- cam habitudinem actus terminatam ad objec-
ratio, quam concipimus, et per copulam si- tum taliter se habens.
gnificamus, non cst indivisibilis. nec omnino
dclerminata, sed aliquo modo inditterens et
 ;

SECT. II QUJD SIT YERITAS COGNITIOiMS.

2 8l
jectivam, seu concomitantiam objecti ita se
Censura primw opirdonis, et .solutiones argu- habentis , sicut per cognitionem judicatur.
mentorum ejus.
Unde, quod diximus, hujusmodi veritatem,
13. Atque hinc intelligitur primo quid ve- dequaagimus, convenire ipsi formali judicio
ritatis liabeatprima o-pinio, et quid dicendum seu cognitioni et non tantum objecto ejus,
,

sitad rationes ejus. Nam, si per absolutum intelligendum esl, ab hac conformitote ipsum
intelligat solam entitatem actus cum reali et judicium primo ac per se denominari verum,
transcendentalihabitudine ad objectum,quam quamvis forma, a qua denominatur, uon sit
babet omnino inseparabiliter et immutabili- omnino intrinseca, sed concomitantiam ali-
ter, sic falsum est veritatem consistere in hoc cujus extrinseci includat.
solo absoluto, quiaalias esset omnino immu- 45. Ad secunda, eadem distinctione salis-
tabilis manente eodem actu. Si autem dicat faciendum est; nam veritas radicalis, quae
consistere in absoluto, quianullam intiinse- sumitur ex formali ratione talis cognitionis,
cam relationem addi necesse est, sed solam est perfectio simpliciter intellectus, quia psr-
concomitantiamobjecti, sic fatemur veritatem tinet ad rationem virtutis inlellectualis sim-
esse aliquid absolutum, vel potius consistere pliciter; veritasautem actualis, dequa loqui-
in absoluto cum respectu secundum dici mur, per se nonest perfectio simpliciter; imo
nam denominatio sumpta ex concomi-
illa neque addit perfectionem supra naturam, vel
tantia objecti non incongrue potest respec- speciem ipsius actus cognoscendi. Nam heec
tus secundum dici appellari. Tamen, quia ra- veritas actualis, qua ex parte connotat vel in-
tiones illius opinionis videntnr in priori sensu cludit concomitantiam seu convenientiam ex-
procedere, et possunt his, quse diximus, ob- trinseci objecti, nihil reale addit actui, et
Stare, eis satisfaciendum est. consequenter nec perfectionem ullam ei af-
14. Verum formale quid, quid verum radi- ferre potest qua vero ex parte supponit vel
;

cale. Ad priora ergo argumenta, quibus requirit in ipso actu repreesentationem seu
probatur veritatem cognitionis esse realem et habitudinem realem ad objectum, dicit rea-
intrinsecam proprietatem actus, respondelur, lem aliquam perfectionem ejus; illa autem
advertendo, denominationem veri dupliciter perfectio aliquando esse potest perfectio sim-
posse tribui actui cognitionis. Uno modo for- pliciter, interdum vero est tantum secundum
aliomodo radicaliter; formalemveri
maliter, quid. Nam interdum heec veritas actualis est
denominationem appello, eam quam hactenus infallibiliter ac necessario conjuncta cum es-
explicui, quee consistit in actuali conformitate sentiali ac reali perfectione tnlis actus, et ex
ad objectum; radicalem autem voco illam vi illius; et tunc perfectio, quam per se sup-
perfectionem actus, a qua habet hujusmodi ponit in actu, est perfectio simpliciter; perti-
conformitatem cum objecto, ut est in scientia net enim ad rationem intellectualis virtutis
evidentia, vel in fide certituclo, ratione cujus simpliciter. Interdum vero non est heec veri-
habet ut consequenter ut
infallibilis sit, et tas actualis nccessario conjuncta cum actu,
existere non possit, quin conformitatem ha- aut non ex vi rationis formaiis et essentialis
beat cum materiali objecto suo. Hoc ergo ejus; et tunc perfectio, quse supponitur in
supposito,ad primum respondeo, denomina- actu, non est simpliciter, sedsecundum quid,
tionem veriradicaliter sumptam ex intrinseca quia non pertinet ad rationem virtutis intel-
perfectioneactusvelhabitusesse realem etab- lectualis simpliciter, et semper ac inttinsece
solutam; nos tamen nuncnon loquimur de illa, habet admixtam imperfectionem obscuree vel
quia illa non tam est denominatio veri quam confusse cognitionis, ut est in humana fide et
certi, vel evidentis assensus. Unde perfectio opinione, etc. Ad tertia eadem est responsio,
illa,a qua sumitur heec denominatio non est nam in habitu scientiee, quod verus sit radi-
aliquid ex natura rei distinctum ab ipso ju- caliter, est perfectio ejus,ultra quamactualis
dicio, sed est ipsamet specifica differentia, veritas nihil perfeclionis ei addit.
quse sumitur ex tali objecto formali, seu ra- 16. Alia vero argumenta, quibus probatur
tione assentiendi. Denominatio autem veri veritatem esse proprietatem omnino absolu-
formalis, et actualis, est quidem in re ipsa tam, admitti quidem possunt, quatenus pro-
absque fictione intellectus, ut recte probat bant non esse necessariam relationem rea-
argumentum, non tamen est omnino intrin- lem ad hujusmodi veritatem quatenus vero;

seca denominatio, sed partim est a forma in- excludere possunt omnem extrinsecam con-
trinseca, partim connotat coexistentiam ob- noiationem, non recte concludunt; unde ad
 )

282 DISPUTAT. VIII. DE VERITATE.

primum jam declaratuoi est, quando et quo-
modo veritas sit perfectio simpliciter, non
quidem formaliter et in se, sed in radiee,
quando illa talis est, ut necessario secum ha-
beat veritatem conjunctam. Ad secundum,
concedo veritatem ut sic nunquam consiste-
re formaliter in relatione reali , nego tamen
nentissimo gradu; et hac ratione dicitur pri-
ma veritas in cognoscendo. Deinde dicere po-
test actualem conformitatem inter cognitio-
nem Dei, et rem cognitam; et hoc supponit
quidem prsedictam perfectionem, non vero
addit novam, sed connotat tantum objectum
ita se habere in se, sicut cognoscitur.

inde sequi nou includere concomilantiam ob-

Responsiones ad argumenta posterioris
jecti, cui cognitio conformetur. Nec refert
opinionis.
quod hujusmodi veritas cognitionis non sem-
per requirat objectum actu existens, quianon 18. Ad fundamentum contrariee sententiee
dicimus realem existentiam objecti includi in respondetur, illo argumento recte probari,
conceptu veritatis, sed solum quod ila se ha- veritatem prseter totam perfectionem realem
beat, sicut per cognitionem reprsesentatur seu el iutrinsecam cognitionis, connolare et con-
judicatur; seu quod babeat tale esse, quale significare concomitantiam objecti, non la-
cognoscitur. Quod esse non semper est exis- men propriam relationem consurgentem ex
tentia?, sed quale sufficit ad veritatem enun- coexistentia cognitionis et objecti, ut satis
eiationis, ut tetigit Aristotel., 5 Metaphysic, declaratum est. hoc argumentum in
Dices, si

cap. 7, et lib. 6, cap. ult., et lib. 9, cap. ul- preesente non est efficax ad inferendam rela-
timo. tionem, nullum relinqui sufficiens ad proban-
17. Yeritas in Deo quot vnodis, et an sit das relationes reales, prasertim quee in uni-
perfectio simpliciter. Ad terlium idem di- tate fundari dicuntur, ut relationes similitu-
cendum est de veritate divina ,
quod dictum dinis, eequalitatis, et similes; nam, licel mu-
est de verilate scientiee, et cujuscunque vir- tato extremo dicatur mutari similitudo,
alio

tutis intellectualis, quod in Deo dicit perfec- dici potest non inde variari relationem ali-

tionem quantum ad radicalem veritatem ,

quoad actualem vero conformitatem cum ob-
jecto nullam novam perfectionem addit, ne-
que etiam realem relationem, ut recte argu-
mentum probat. Quod ut magis intefiigalur,
quam, sed solam denominationem orlam ex
coexislentia utriusque extremi. Respondetur
argumentum hoc pertinere ad prsedicamen-
tum^l^ aliquid, dequo poslea dicturi sumus;
nunc duo dicenda videnlur unum est, ta- :

omnisque sequivocalio tollatur, advertendum lem argumentandi modum non esse sufficien-
est, perfectionem summara veiitatis triplici tem ad inferendam relationem realem, qua;
modo tribuiDeo, scilicet ratione essentia3 sit modus ex natura rei distinclus a funda-

seu esse, ratioue intellectus,et ratione volun- mento et termino ejus, et quasi medium quid
tatis;
quibus modis dicilur Deus prima veri- inter illa, ut argumentum ( sententia mea
tas in essendo, in intelligendo, et in dicendo. convincit; unde, quidquid sit de talibus rela-
De prima ratione veritatis in essendo dicemus tionibus, negari non potest quin prius natura
inferius, quia illa nihil aliud est quam veritas quara illee insurgant, intelligantur simul exis-
trauscendentalis, quee in Deo est in summo tentia fiindamentum
el terminus, in quibus
ac piimo perfectionis gradu. Postrema veri- est fundamentalis unitas seu convenientia.
tatis ratio nihil etiam ad prsesens refert, quia Unde secundo dicilur, esto demus insurgere
norcen veritatis sub illa significatione valde relationem aliquam inter cognilionem et ob-
ajquivocum est, significatque virtutem quam- jectum, quando in altero est sufficiens funda-
dam moralem in voluntate existentem, quee mentum, et in altero sufficiens ralio termi-
inclinat ad verum semper loquendum, et di- nandi, tamen ad rationem veritatis formali-
cendum juxta menlem ;
quee virtus est in Deo ter non esse necessariam, sed sufficere id,
in gradu eminenlissimo, tamque naturalis est quod in utroque extremo antecedere intelli-
illi
;
ut nullo morlo possit aliud quam verum gitur ad talem relationem; sicut etiam suffi-
loqui, et hoc modo veritas est peifectio sim- cit,quandocunque extrema talia sunt, ut non
pliciter, sed moralis. Secunda ergo veritas, possint fundare, nec terminare relationem
duo significare potest
scilicet, intellectualis, rcalem; et sane probabilissimum est hanc
in Deo
primum, vim intelligendi adeo per-
: vclationem nnnquam esse realem, ut jam di-
fectam, ut nunquarn ab scopo aberret, neque cam.
aberrare possit, et hoc est magna perfectio 19. Unde ad primam confirmationem cou-
simpliciter, quam ex sc habet Deus in emi- cedo, generatim loquendo, vcritatem, de qua
 ,

SECT. III. DE YEIUTATES SIMPLICIUM CONCEPTUUM. 283

agimus, secundum id totum quod includit,
non esse de essentia actus cognitionis non ; SECTIO II!.

tamen inde fit esse ahquod accidens intrinse- Utram veritas cognitionis sit solum in compositione
cum, et inhsefens ipsi actui, sed solnm pree- et divisione, vel etiam in simplicibus concep-
ter entitatem et intrinsecam perfectionem ac- tibus.
tus connotare aliquid aliud extrinsecum, sine
quo veritatis ralio non subsistit, ratione cu- 1. Communis senlentia esse videtur, ve-

jus potest interdum verilas actus variari ritatem cognitionis, proprie et in rigore lo-
quamvis actus ipse in se intrinsece non mu- quendo, solum esse in compositione et divi-
tetur et tunc se habet veritas ad modum ac-
; sione intellectus, et non in actibus ejus sim-
cidentis separabilis seu quinti preedicabilis plicibus. Ita sentit Cajetan., 1 p., qusest. 16,
ratione extrinseci connotati variabilis. In his a. 2; et ibi aliqui Thomistee; Herveeus, Quod-
vero actibus, qui habent inseparabilem et in- lib. 3, qutest. 1, art. 2 ct 3;Durand.,2, d. 16,
defectibilem veritatem, perfectio illa, unde q. 5, n. 14; et videtur esse opinio D. Thomee
oritur hujusmodi necessaria conjunctio cum ibi, sic enim seribit : Proprie loquendo veri- ,

veritate ,
quai a nobis radicalis veritas dicta tas est in intellectic componente et dividente,
est, nullo modo est accidens, sed essentialis non autem in sensu, neque in intellectw cogno-
proprietas talis actus; veritas autem formalis scente quod guicl est. Similia habet 1 contr.
se habet in his ad modum proprietatis inse- Gent., cap. 59, et q. \ de Verit., art. 3. Et
parabilis. videtur id sumpsisse ex Aristot., J de Inter-
20. Ad secundam confirmationem prinio pretat., cap. I et 3, ubi ait, verum et falsum
jam responsum est, quod, licet conformitas in compositione divisioneque consistere. Similia
possit formalissime pro relatione sumi, tamen habet 3 de Anima, oap. 6, ubi ait, in indivi-
etiam potest accipi ppo concomitantia illorum sibili mentis conceptione falsitalem non esse.
extremornm, inter quee fingitur illa relatio, Ubi autem falsitas esse non potest, nec ve-
prout ordine naturse antecedit talem relatio- ritas esse potest ; nam opposita circa idem
nem, hujusmodi conformitatem ostendi-
et nata sunt esse. Unde concludit Aristoteles :
mus sufficere ad rationem veritalis. Quocirca At in quilus et falsitas, jam et veritas inest,
nihil ad explicandam veritatis essentiam re- in liisce compositio qucedamjam est conceptuum
fert controversia de illa sem-relatione, an sit intellectus; et 9 Metaphys., cap. ult., et lib.
per realis, vel semper rationis, vel interdum 6, cap. 2, dicit, veritatem solum esse in in-
realis, interdum autem rationis nam, quid- ;
tellectu, quia tantum in illo est compositio et
quid de hoc sit, veritas ipsa antecedit talem divisio.
relationem. Et sine dubio verum est talem 2. Ratione potest heec sententia fundari,
relationem non semper esse realern, ut recte primo, quia in vocibus non est veritas et fal-
probat argumentum de veritate scientiee di- sitas in signlficando, nisi in oratione com-
vinee, et de veritate cognitionis circa objecta plexa, qua significamus hoc esse vel non esse,
non existentia; el hoc satis est ut intelliga- non autem in prolatione vocum incomplexa-
mus, propriam relationem non esse necessa- rum; ergo idem judicandum est de veritale
riam ad rationem veritatis ;
quia nec realis in cognoscendo, respectu conceptuum men-
necessaria est,ut patet ex dictis, nec rationis, tis, quod, scilicet non sit iri incomplexis ac
,

quia heec non est proprie, nisi dum cogitatur simplicibus conceptibus , sed in his tantum
seu fingitur. Addo autem ulterius, nunquam quibus componendo cognoscimus ac judica-
consequi relationem realem in actu cognitio- mus hoc esse vel non esse. Probalur conse-
nis preecise ex illa conformitate, quce ad ve- quentia, quia voces sunt signa conceptuum,
ritatem necessaria est quia illa conformitas
;
et quidquid veritatis vel falsitatis est in con-
non consistit in vera ac propria similitudine ceptu, potest esse in voce ut in signo. Quee
formali, sed solum in quadamproporlione et tota ratio sumpta est ex Aristotel., 1 de Inter-
intentionali repreesentatione,ralionecujus ita pret., c. 1.

res percipitur, sicut est, quod magis ex se- 3. Secundo, quia, si in simplici conceptio-
quentibus fiet manifestum. ne est veritas, vel omnis conceptus simplex
est verus, et nunquam falsus, vel interduni
est verus, interdum falsus, vel semper est
verus et falsus respectu diversorum ; nullum

autem istorum potest dici probabiliter ; ergo

28-i DISPUTAT. VIII. DE VERITATE.
neque etiam polest veritas siraplici conce- prius conceptus ejus, vel alienus; ut in ad-
ptioni allribui. Minor declaratur quoad sin- ducto exemplo, inconcipiendo auricbalco non
gulas partes. Primo enim, si in simplici con- potest esse falsitas, sed in attribuendo rei sic
ceptu potest esse veritas, nulla ralio fingipo- conceptae naturam veri auri. Et contirmatur

test cur non possit in eodem esse falsitas ; ac declaratur, quia aliud est non cognoscere
nam, ut rlieebam, contraria circaidem ver- rem aliquam, aliud falli in cognitione ejus ;

santur; ergoquamvis conceptus simplex

,
qui autem concipit simplici ac vero conceptu
possit esse verus, non ideo omnis talis con- rem unam, quamvis ex vi illius nonconcipiat
ceptus verus; quin potius ex eodem prin-
erit aliasres dissimiles, tamen non fallitur in con-
cipio inferre licet aliquando posse esse fal- ceptione earum quia neque illas concipit,
;

sum. Et confirmatur ac declaratur exemplo, nequealiquid aliennm eisattribuit; ergo con-

nam, sj. conceptus simplex ac proprius veri ceptus simplex et proprius unius rei non po-
auri verus est, ergo, si auri-chalcum ut verum test dici falsus conceptus aliarum rerum, eo
aurum simpliciter concipiatur, conceptus ille quod illas non repra;sentet, et eadem ratione
falsus erit. hoc concedatur, scilicet,
Deinde si non potcrit dici verus.ex sola simplici reprse-
aliquem conceptum simplicem posse esse fal- sentatione sui objecti.Et confirmalurtandem,
sum respectu alicujus, probo necessario de- quia alias in sola specie intelligibili posset
bere esse verum respectu alterius ;
quia esse veritas ; quia etiam illa simpliciler re-
impossibile est dari conceptum intellectus, prsesentat, et in reprsesentatione ejus poterit
qui non babeat aliquod proprium objectum intelligi conformitas queedam ad rem reprse-
quod repraesentet ergo, si ad illud compare-
; sentatam ;consequens autem est falsum, quia
tur, non potest non esse verus conceptus ta- in sola specie intelligibiliutsic non est cogni-
lis objeeti, quia necesse est ut naturaliter il- tio; ergo neque veritas esse potest.
lud repraesentet; non polest autem illud na-
Secunda sententia.
liualiter reprsesentare, nisi intentionaliter sit
illi conformis; si autem est conformis, est 5. Aliorum nihilominus opinio est, verita-
etiam verus, quia veritas nibil aiiud est quam tem non tantum in compositione
cognitionis
contormitas intellectus ad rem. Ut in exem- etdivisione, sed etiam in simplicibus mentis
plo adducto, quamvis conceptus auriclialci conceptibus reperiri. Quam opinionem tenet
respectu auri falsus existimetur, tamen res- Ferrar., 1 cont. Gentes, cap. 59 et 60; idem-
pectu auricbalci verus conceptus illius est. que sentit Capreol., in 1, d. 19, q. 3, art. 1,
Imo nullum potest esse objectum ita fictum concl. 3; Soncin., 6 Metaph., c. 2, q. 17;
et impossibile, quin conceptus iliius ut sic ^Egid., Quodlib. 4, q. 7; Fonseca, lib. 4 Me-
verus sit, ut conceptus chymerae, vel bippo- tapb., c. 2, q. 6, sect. 4. Et proban potest
centauri, etiamsi dici possit falsus conceptus primo ex Arist., 3 de Anima, c. 6, in fine, ubi
veri aut possibilis animalis, tamen respectu D. Thom., lect. 11, ait, quod,licet intelUgi-
cbymerai aut bippocentauri est verus conce- Mle incomplexum non sit neque verum, neque
ptus ejus. Denique, si bac de causa dicatur falsum, intelleclus tamen intelligendo ipsum
idem conceptus verus esse et falsus respectu zerus est, in quantum adccquatur rei intellec-
diversorum, sequitur in omnibus conceptibus tce. El ita exponit Aristotel., ibid. dicentem,
esse falsitatemaliquam, quod est ab omni intellectum, qui est ipsius quid est eccipso quid
veiitate alienum alioqui etiam in divino
; erat esse, verum esse, etiamsi non aliquid de
conceptu esset falsitas. llem, quis dicat ima- aliquo, supple, enunciet vel affirmet. Et con-
ginem Cbristi Domini, boc ipso quod est firmatur exemplo, quod ibidem adducit Ari-
vera irnago ejus, esse falsam imaginem Anti- stoteles, quia ipsemet dixerat, secundo de
christi ? Anima, cap. G, sensum in cognilione propni
i. Dices : sicut eadem res, lioc ipso qucd sensibiJis verum esse; constatautem in sensu
uni est similis, est dissimilis alteri, ita nullum tantum esse sirnplicem actum seu cognitio-
est inconveniens quod idem conceptus sic ve- nem ; ergo multo magis in simplici coguitio-
rus et falsus respectu diversorum. Responde- neintellectuseritvcritas. Item, lib. 9 Melaph.,
tur, potius hoc argumento declarari, vcrita- c. 7, text. 21 et 22, ubi id etiam D. Thom.
tatem, vel falsitatem cognitionis non consis- notat, lect. 11, dicens, in simplicihus esseve-
tere in simplici similitudine, vel dissimiiitu- ritatem, per hoc quod cognoscitur res secundum
dine, sed in aliqua alia comparalione seu propriam quidditatem. Ratione confirmatur
compositione, per quam rei attribuitur pro- hsec sententia, quia, ut per simplicem conce-
 SEGT. 111. DE VERITATE SIMPLICIUM CONCEPTUUM. 285
ptum res concipiatur, necesse est ut sit ali- mus, eum formare verum conceptum homi-
qua conformitas conceptus ad rem in rcprse- nis, qui illum tanquam ralionale animal ap-
sentando, propter quod dixit Arist., 3 de prehendit, et sic de conceptibus aliarum re-
Anima , cap. 8 , animam intelligendo fieri rum. Tertio, quia hi conceptus mentis sunt
omnia, quia per reprassentationem omnibus res quaedam, seu qualitates; si ergo in aliis

conformatur; ergo illa conformitas est quee- rebus estveritas, ut infra ostendemus, etiam
dam veritas, nam illi convenit definitio veri- in his conceptibus veritatem esse necesseest;
tatis. unde, sicut dicitur verum aurum, quod pro-
6. Secundo in [intellectu divino et angeli- priam habet auri naturam, ita dicefir verus
co est perfectissiina veritas, et tamen in eis auri conceptus, qui habetentitatem commen-
nonest compositio neque divisio; ergo etiam suratam vero auro in repraesentando inten-
in nostro intellectu simpliciter cognoscente tionaliter, et simileest de reliquis. Atque hinc
potest esse veritas. Dicetur fortasse ex D. etiam constat quse vel qualis sit heec veritas,
Thom., 1 p., q. 16, art. 5, ad l, et 1 cont. quee in simplici mentis notitia reperitur ;

Gent., c. 59, quamvisDeus simpliciter cogno- nihil enim aliud est quara veritas ipsa tran-
tamen illo actu simplici judieaise, ita es-
scat, scendentalis, his entibus accommodata.Nam,
se velnon esse, quod nos eomplexe judica- si veritas, quam vocant in essendo, est adae-
mus. Sedcontra hoc objicitur ex eodem D. quata passio entis, ut dicemus, in unoquo-
Thoma, eodem c. 59, lib. 1 cont. Gent., nam que ente juxta modum naturse suae reperie-
etiam nos per simplicem conceptionem judi- tur ; ergo et in his entibus quse sunt simplices
camus aliquid de re, ita ut simplex aliquis conceptus mehtis. Unde, quia esse proprium
conceptus virtute contineat quicquid per horum conceptuum est esse cognitionis, et
conceptum complexum seu per compositio- consequenter formaliter reddere cognoscen-
nem judicatur. Ut quando concipio hominem tem eum cui insunt, ideo veritas talis conce-
sub conceptu distincto animalis rationalis, et ptus est etiam veritas cognitionis.
hanc apprehendo ut quidditatem hominis, ibi 8. Veritas speciali moclo in compositione et
virtute judicohominem esse animal rationale, divisione. Secundum, scilicet, incomposi-
et illa simplex conceptio virtute conlinet to- tione et divisione speciali modo veritatem et
tum id, quod per hanc enunciationem signi- falsitatem reperiri probatur. Non enim sine
ficatur ; etiam veritas propria in
ergo erit causa Aristoteles in locis citatis specialiter
illo simplici conceptu. Tertio, omnisres, qure dixit, veritatem et falsitatem in sola mentis
est conformiset adsequata suce mensurae suis- compositione repeviri ; cum enim hoc verum
que principiis, habetpropriam veritatem; sed esse non possit de orani veritate et falsitate,
in conceptu simplici est conformitas ad ob- ut ex priori puncto constat, necesse est ut ali-
jectum tanquam ad suam mensuram et prin- quo proprio et peculiari modo veritas sit in
cipium, cui debet conformari est ergo in eo ; hujusmodi compositione, ut doctrina etiarn
veritas, quae non est alia quam veritas cogni- Aristolelis vera sit. Et ita plane sensit D.
tionis, quandoquidem illa est conformitas Thomasin eisdem locis citatis, preesertim in
cognitionis. prima parte. Secundo, hoc constat ex com-
muni modo sentiendi, et loquendi quia tunc
;

Duo certa ex dictis opinionibus colliguntur. aliquiscensetur veram rei cognitionem habe-
re,quando cognoscit et judicat, ita esse vel
7. Fundamenta harum opinionum duo con- non esse, sicut est vel non estinre, quod ho-
vincere videntur. Unum est, veritatem ali- mines non facimus nisi componendo aut di-
quam reperiri iri simplici mentis conceptione, videndo. Unde, sicut in loquendo veritas vel
neque solum mentis, sed etiam sensuura. Al- falsitas singulari modo est in propositionibus,
termn est, veritatem aliquam propria et spe- quia non censetur aliquis verum dicere vel
ciali ratione reperiri in compositione inlel- falsum, donec propositionem enunciet ita ,

lectus, qua in simplici non

notitia inteilectus etiam in mente erit speciali modo veritaset
reperitur. Et primura quiclem constat primo falsitas iu compositione et divisione. Tertio
ex adductis testimoniis Aristot. et D. Thom., idem potesta contrario declarari, quia falsi-
et ex eodem D. Thom., \ part., q. 16, art. 2 tasproprie non reperitur in simplici conceptu
ct seq., et 1 contra Gentes, cap. 59, et aliis mentis, sed in compositione aut divisione, ut
locis, quae ibi Ferrar. adducit. Secundo, ex disputatione sequenti latius exponam ; ergo
communi modo loquendi ; recte enim dici- signum est veritatemetiam, cui falsitas et de-
286 DISPUTAT. VIII. DE VERITATE.
ceptio opponitur, speciali raodo iu cognitione reperiri vel ad summum dicendum esset
,

composita reperiri. compositionem esse indifferentem ad verita-

tem et falsitatem, non autem quod sit veluti
Pimctus difficultatis, et rarii modi expediendi proprium utriusque susceptivum. Ac denique
UJum. (ut dicebam) hoc ipsum, scilicet, in simplici

9. Difficultas autern est inexplieandoquis- apprehensioneesseveritatemtalis rationis cui

nam sit hic specialis modus, quo veritas dici- nulla opponatur falsitas in tali subjecto, in
tnr in coraposilione reperiri. Qnidam enim con- composilione autem reperiri veritatem cui
tenti sunt dicendo, veritatem cornplexam re- falsitas opposita inesse potest, indicat verita-
periri tantnm in eompositione, incomplexam tem esse specialimodo in compositione; nam
Sed hoc nihil est
vero in simplici notitia. illud prius commune est omni veritati in es-
diclu, neque rem explicat;nam eadem ratio- sendo, ut inferius dicam ;
quis autem sit hic
nc dici posset, veritatem speciali modo repe- specialis modus veritatis, non declaralur per
liri in simplici notitia, quia incomplexe tan- solam illam indifferentiam.
tum in ilJa reperitur. Item, qnia ex hoc nou 11. Aliter dici solet, ideo veritatem vel fal-
hahetnr quod veritas sit aliter in cognitione sitatem specialiter attribui compositioni et dt
composita, formaliter loquendo, qnaminaliis visioni, secundum eam dicimur vere
quia
rebus, sed solum quasi materialiter, quod sit sentire vel quod non proprie dicimur
falli,

inilla modo illi accommodato ; hoc autem ratione conceptuum simplicium. Sed hoc qui-
commune est omnibus aliis rebus ; ergo pro- dem (ut supra etiam argumentabar) indicium
pter hanc solam causam non erat cur veritas est a posteriori esse singulari modo in com-
cognitionis speciali modo soli compositioni positione et clivisione veritatem et falsitatem,
tribuerelur. Assumptumdeclaratur exemplis, non tamen a priori rem declarat, in quo, sci-
nam etiam veritas aliter est in homine, verbi licet,hic modus consistat. Non enim ideo
gratia, quam in Angelo, nam in homine est compositio vera vel falsa est, quia secundum
veritasper compositionem (loquor de veritate eam nos vere vel falso sentimus, sed potius e
entitativa), in Angelo autem est veritas sim- contrario, quia illa vera vel falsa est, ideo se-
plex, in bomine est materialis, in Angelo ve- cundum eam nos vere vel falso senlimus;
ro immaterialis, et simile est in caeteris enti- estenim ipsa compositio forma, quse sicut
bus ; singula enim suntvera veritate sibi ac- suum esse, ita etproprielates suas nobiscom-
commodata tamen non prcpterea dicitur
, et municat.
veritas speciali essein uno magis quam
modo
in aliis sed absolule dicilur communis om-
Hac super re D. Thomce doctrina expenditur.
;

nibus communitate transcendentah ergo, si ; 12. D. Thomas igilur, 1 part., queest. 16.
in compositione mentis nihil aliud singulare art. 2, rem hanc declarans, dicil, veritatem
reperitur, nisi hoc solum quod sicut esse singulariter tribui compositioni el divisioni,
talis cognitioniscompositum est, ita et ve- quia per hanc solam operationem est veritas
ritas ejus complexa est, non est cur dicatur in intellectu tanquam in cognoscente verita-
veritas singulari tilulo in sola compositioue tem ipsam. Itaque signiticat per simplicem
reperiri. notitiarn esse veritatem in intellectu, solum
10. Alii ergo respondent, in simplici noti- ut in cognoscente rem tali notitia apprehen-
tia reperiri veritatem, non autem falsitatem, sam, non vero tanquam in cognoscente veri-
saltem regulariter et per se loquendo in ;
talem ipsam; per compositionem autem esse
compositione autem et divisione inditferenter veritatem in intellectu, non solum tanquam in
reperiri veritatem et falsitatem, et ideo spe- cognoscente rem, sed eliam tanquam in co-
cialiter asseruisse Aristotel. in sola composi- gnoscente ipsam veritatem. Nam veritas in
tione et divisione veritatem et lalsitatem re- conformilate consistit. Dum autem intellectus
periri. Sed hoc neque rcm ipsam, neque Ari- componit, comparat rem ut simpiiciter con-
stotelis locutionem satis declarat. Nam, si ve- ceptam uno modo, ad esse ipsius rei, et cogno-
ritas ita reperitur in simplici conceptu, ut in scit conformitatem quam inter se habent, et

eo non reperiatur falsitas, in compositione
autem indifferenter veritas et falsitas repe-
ritur, potiusdicendum fuisset, veritatcm esse
quodammodo propriam simplicium conce-
ptuum, falsitatemautem in sola compositione
ideo non solum rem, sed etiam veritatem co-
gnoseit, eamque ob causam dicitur veritas
esse singulari modo in compositione et divi-
sione. Kt hoc idem est quod alii dicunt, veri-
talem esse subjective quidem non solum in
 SECT. 111. DE VERITATE SIMPLICIUM CONCEPTUUM. 287
compositione, sed etiam in simplici notitia, sumus quid est veritas, et per simplicem con-
objective autem esse tantum in compositione ceptum possumus concipere conformitatem
et divisione. inter conceptumet rem per modum cujusdam
43. Sed hsec responsio non parvam habet relationis; tunc ergo erit etiam veritas obje-
difficultatem, quia vel est sermo de notitiis ctive in simplici notitia ; nulla ergo est prae-
directis aut de reflexis. Si de directis, non est dicta differentia.
verum, in compositione et divisione directa 15. Responderi potest doctrinam D. Tho-
esse objective verilatem, et multo minus fal- mse inteiligendam esse de compositione et
Neque etiam verum est , intellectum
sitatem. divisione, quee fit per directam cognitionem,
componendo et dividendo non solum conci- nam certum est in oinnj. tali compositione
pere rem, sed etiam veritatem suam. Proba- propriam veritatem vel falsitatem reperiri.
tur, quia quandointellectus componit, bomi- Ad objectionem autem conlra hoc factam, si
nem esse album, et hoc directe cognoscit, non vera esset sententia Durandi,quod veritas est
comparat conceptum suum ad aliquam rem, conformitas rei proul est in esse objectivoin-
necremadconceptum,utveritatemcognoscat, tellectus ad seipsam prout est in re, facilis
sed solum comparat unam rem ad aliam, ut esset responsio, dicendo intellectum, quando
cognoscat conjunctionemearum interse, quod componit, comparare conceptum objectivum
est componere ; ergo. Unde faliax videtur ille unius rei ad aliam, vel ad seipsam aliter seu
argumentandimodus, ut quia intellectustunc prius conceptam; atque ita cognoscere con-
comparat unnm ad aliud ideo dicatur com- , formitatem inter illa, et ideo dici cognoscere
parare et cognoscere conformitatem in qua , veritatem. Atque hoc modo videtur declarasse
veritas consistit, quia non comparat conce- hanc rem D. Thomas, 1 cont. Gent., c. 59. in
ptum formalem ad rem, nec rem ad conce- 1 ratione, dicens : Cum veritas intellectus sit
ptum, sed comparatrem conceplam adaliam, adtequatio intellectus etrei, secundum quod in-
vel ad seipsam. Unde non fit ut per talem tellectus dicit essequod est, vel non esse quod
compositionem cognoscat veritatem, sed so- non est, ad id in intellectu veritas pertinet,
lum illud esse rei, quod fundat veritatem, quod intellectus dicit, non ad operationem, qua
juxta illud Aristotelis : Ex eo quod res est vel id dicit non enim ad veritatem intellectus exi-
;

non est, opinio vera et falsa est ;

quod esse gitur ut ipsum intelligere rei adxquetur, cum
formaliter non est veritas, quamvis causet ve- res interdum sit materialis intelligere vero
,

ritatem in intellectu, ut dixit idem D. Thomas, immateriale, sed illud quod intellectus intelli-
d. q. 16, a. I, ad 3. Et confirmatur, nam gendo dicit et cognoscit, oportet esse rei a?qua-
aliud est quandocomponendo di-
intellectus tum, scilicet, ut ita in re sit, sicut intellectus
cit: Homo est albus, aliud vero quando dicit: dicit. Juxta hanc ergo inlerpretationem facile
Hominem esse album, est verum heec eiiim ; intelligitur, per directam cognitionem com-
posterior compositio est reilexa, et ideo in illa positivam cognosciconforroitatem, in qua ve-
est objective veritas, quia formaliter per il- ritas consistit.
lam cognoscitur. At vero prior conceptio est 16. Sed hsec responsio, si aliud non adda-
tantum directa, et non habet idem objectum tur, nobis satisfacere non potest. Primo, quia
quod posterior ergo per illam non cogno-
; senteutia illa Durandi a nobis supra rejecta
scitur formaliter veritas, neque in illa est ob- est, neque est verisimile D. Thomam in citat.
jective. verbis eum sensum intendisse, ut patet ex
autem dicatur sermouem esse de co-
14. Si ratione quam adducit, quod non oportet, ut in-
gnitione reflexa, sequitur primonon esse in telligere rei adcequetur ; quia interdum res est
universum verum, quod Aristoteles ait, verita- materialis , et intelligere immateriale. Ubi
temet falsitatem in compositione eldivisione constat aperte loqui de intelligere, quantum
reperiri consequens autem est falsum, quia,
; ad convenientiam quam habet cum re in-
sicut enunciatio omnis vocalis vera vel falsa tellecta in esse entis, et conditiouibus ejus,
estj ila et mentalis compositio vel divisio. et non de convenientia quam habet in ra-
Unde per cmnem illam, aut vere aut falso tione repraesentantis et repreesentati. Et ita
sentimus. Secundo sequitur nullam esse dif- Ferr. ibi, distinguens inter iutelligere et con-
ferentiam, quia etiamper simplicem notitiam ceptum, seu verbum mentis^et existimansin-
reflexampotest veritas formaliterac verecon- telligere non esse repra?sentativumrei, cou-
cipi ; sicut enim simpliciter concipimus quid ceptum autem seu verbum reprsesentare il-
est homo^ ita etiam simpliciter concipere pos- lam, exponit D. Thom. loqui de conceptu ipso
088 DISPUTAT. VIII,
seu verbo.etiu illoconstitaere conformitatem
seu veritatem, non in ipso iutelligere. Ego
autem existimo, si proprie loquamur, intelli-
gere formaliter fieri per ipsam verbum seu
conceptum, at informantem intellectum, et
ideo non posse verbum ut verbum esse con-
forme in repr^senlandorei cujasestverbum,
quin etiam intellectus, quatenus per verbum
formaliter intelligit, fiateidemrei conformis.
D. Tbom. ergo non potuit excludere banc
conformitatemin ratione reprresentandi, sed
tantum conformitatem in essendo. In eodem
ergo sensu mtelligendum est quod paulo su-
perius ait, xeritatem pertinere ad id, quod in-
tellectus dicit, non ad operationem qua icl di-
cit. Sensus enim est veritatem non perlinere
ad illam operationem , quasi materialiter
sumptam, ut est qualitas qucedam spiritualis,
sed formaliter, quatenus refert intellectui
rem quse per illam dicitur, seu quatenus in
esse reprcesentativo continet rem cognitam.
17. Secundo, non recte applicatur illasen-
tenlia ad pra?sentem difficultatem explican-
dam, quia, quaudo intellectus componit, vel
ex parte prfedicali enunciat rem ut est in se,
vel ut objeclive conceptam. Si primum dica-
tur, ergo per illam comparationem non co-
gnoscit conformitatem rei, ut objeciive con-
ceptfe, ad seipsam, ut qua veritas
est in se, in
consistere dicebatur, et itanon cognoscet ve-
ritatem. Siverodicatur secundum, ergo etiam
ex parte subjecti non fit comparatio ad rem
pront est in se, sed prout objective conceptam,
quia non est major ratio de prsedicato quam
de subjecto utrumque enim comparat intel-
; tenus naturaliter nobis repreesentant res. At-
lectus, prout ab ipso conceptum est, ita ut
compositio sit quasi collatio qusedam simpli-
cium concepluum objectivorum., et cognitio
conjunctionis qaam in sehabent; ergo neque
lioc modo concipitur veritas, prout a Durando
explicatur, quia non cognoscitur conformilas
rei in esse objectivo, ad seipsam in re, sed
conformitas, vel identitas, vel unio inter
unam et alteram rern, prout utraque est in
minus polestille
esse objeclivo. Tertio, multo
modus ad falsitatem applicari nam, quando ;
pcr compositionem unum de alio falso affir-
matur, non cognoscitur difformitas, quse est
interilla,sedpotiuscognosciturseuconcipitur
conformitas, qua? non est inre; ergo tunc fal-
sitas non est objective in tali cognitione, seu
compositione intellectus.
DE VERITATE.
Mens D. Thomre, etres ipsajuxta illam
explicatur.
18. Dicendum ergo est, non esse mentem
D. Thomse, quando intellectus componit, vel
dividitj formaliter et in actu signato (ut bene
Cajetanus ibi distinxit), cognoscere veritatem
et conformitatem illam, in qua veritas forma-
liter consistit hoc enim sensu verificari id
;
non posse objectio facta convincit. Intelligit
ergo D. Thom. quando intellectus com-
,
ponit aut dividit, in actu exercito cognoscere
id, in quo veritas consistit, et consequenter
affirmare vel negare veritatem ipsam seu fal-
sitatem. Et bac speciali rationedici veritatem
esse proprie in compositione et divisione.
Quid autem sit, in actu exercito veritatem co-
gnoscere seu affirmare, ita potest declarari :
nam intellectus noster per unum simplicem
conceptum non concipitadaequate, neque ex-
haurit distincte et clarerem conceptam, sicut
faciuntDeus velAngeli^et ideo, postquam ali-
quo modo confuse et inadsequateillam conce-
pit, ut illam distincte etadsequatecognoscat,
illi attribuit plura prsedicata sive re, sive ra-
tionetantum distincta. Sicutautemde vocibus
Arist. dixit, quia res non possumus adducere
ad scholas, utimur terminis pro rebus^ideoque
quando affirmamus unam rem de alia, idex-
terius non facimus, nisi mediante voce signi-
ficanle et quatenus significans est, ita, quando
mente unum de alio affirmamus, quamvis
preecipue intendamus rem de re affirmare, id
tamen non facimus nisi per conceptus, qua-
que hinc fit ut, dum componimus unam rem
conceptam cum alia, vel cum ipsamet alio
modo concepta, comparando rem ipsam, si-
mul in actu exercito comparemus conceptum
nostrum ut reprsesentantem illam rem. Ut,
verbi gratia, quando intellectus componendo
dicit hominem esse album. formaliter et di-
recte cognoscit identitatem, vel conjunclio-
nem quam album habet cum homine; simul
tamen inactu exercito lpso cognoscit concep-
tum albi aliquo modo continere sub se homi-
nein, et reprsesentare illum, et consequenter
esse illi aliquo modo conformem. Atque ita
dum mens affirmat hominem esse album, in
actu exercitoaffirmat veritatem, seu hoc esse
verum, quia dum affirmat album inesse ho-
mini, affirmatconceptum albi veramaliquam
conformitatem habere cum homine. Et hoc
sensu dixitD. Thomas,dict. art. 2, intellectum
cognoscere conformitatem sui ad rem intelligiln-
 SECT. IV. AN VERITAS COGNITIONIS SEU INTELLECTUS
lem, quando judicat rem ilase habere, sicut est
forma quam dereapprehendit, quod facit com-
ponendo etdividendojnon quod, quando intel-
lectuscomponitjudicetitase habere rem,sicut
cstforma, quseformahter seu inbsesive est in
inlellectu, sed quodjudicetitase habere,sicut
estforma apprehensa per intellectum, etcon-
sequenter in actu exercitojudicetita se habe-
re rem,sicutest forma,seu conceptus formali-
ter reprsesentans in intellectu, quia conce-
ptusformalis,utreprsesentans, tanquam|unum
quid censetur cum re reprsesentata^ et quia
1N EO NON SIT, ETC. 289
voce simplicinonest veritas tanquam in sigui-
ficante veritntem, quomodo estin enuncia-
tione composita. quse dum significat hoc esse
illud, significat consequenter, et quasiin actu
exercito, conformitatem et veritatem, sicut
deconceptibus explicatum est. Adsecundum,
quod tangit materiam de falsitate, dicetur
clarius disputatione sequente. Nunc respon-
detur, ex tribusmembris ibi enumeratis il-
lud esse eligendum, quo dicitur simplices
conceptus ita esse veros, ut non sint proprie
falsi, ut argumenta ibi facta satis probant.

intellectus non comparat rem reprcesentatam Neque vero necesse est ut in omni subjecto,
nisi ut a se conceptam. Hoc ergo modo recte ubi polest esse unum oppositorum, possit
intelligitur cur veritas dicatur specialiter esse etiam essealiud. Praesertim quia cumveritas
in intellectu nostro cognoscente media com- alio modo sit insimpHci apprehensione quam
positione et divisione ; nam per simplices in compositione, ea ratione fieri potest ut ea
conceptus nullo modo cognoscit intellectus veritas talis sit, quse non habeat falsitatem
conformitatem unde nec proprie affirmat
, oppositam. Gur autem hoc ita sit, et cur po-
aut sentit veritatem, sicut facit quando sim- tius veritas compositionis possit habere pro-
plices conceptus componit. Unde, licet tam priam falsitatem oppositam, patebit ex di-
compositioquam simplex apprehensio rerum, cendis. Quod autem in ultima confirmatione
sit absolute cognitio directa, tamen, si com- tangitur de specie intelligibili, declarabitur
positionem ad simplicem apprehensionem statim. Ad fundamenta secundse sententia^
comparemus, quodammodo est quasi reflexi- nihil addere oportet solum enim probant,
;

va supra illam veluti in ipso exercitio_, quia in simplici conceptione esse* veritatem tan-
per compositionem fit collatio inter simplices quam in habente, non tanquam in cognos-
conceptus, ratione cujus est veritas in illa, cente. Solum circa secundum oportet ex dic-
praedicto speciali modo. tis non esse eamdem rationem de
notare,
simplici cognitione Dei aut Angelorum illi ;

Solmmtur oppositw rationes.

enim simplici conceptu perfecte judicant de
19. Et per hsec patet responsio ad funda- re, et quod ita se habeat, sicut cognoscitur,
menta preedictarum opinionum, quas non seu quod ei insit id quod de ea judicatur et
existimamus inter se contrarias, si recte in- cognoscitur. Imo illud judicium simplex tale
exposuimus, et ipsimetaucto-
telligantur, ut est (prsesertim si sit sermo de divino),.ut per
res revera exponunt, ut aperte constat ex illud perfectissime etiam cognoscatur omnis
D. Thoma et Gajet. supra. Ferrar. vero, qui conformitas quse esse potest inter ipsum et
Cajetano opponitur, vel eumet D. Thom. in- rem cognitam, et ideo non est simile de illa
telligere noluit, vel solumverbis diversis rem simplici cognitione.
eamdem explicat. Fundamenta igitur utrius-
que opinionis, quatenus illas in vero sensu SECTIO IV.

confirmant, admittenda sunt; declarandum An veritas cognitionis seuintellectus in eo non sit,

vero superestquomodo in alio sensu eis non donec judicet.
repugnent. Ad testimonia ilaque Aristotelis
priori loco adducta respondetur, ibi loqui 1. Ante judicium intelligi possunt iri intel-
Aristotelem de veritate existente inintellectu lectu vis ipsa intelligendi^ species intclligibi-
nostro ut cognoscente aliquo modo verita- lis,sub qua reliquos habitus comprehendo,
tem ipsam. Unde ad primam rationein res- ipse actus cognitionis prout est in lieri, et
pondetur, eadem proportione esse de vocibus apprehensioipsa. Dubitari ergo potest primo,
loquendum qua de conceptibus; namin sim- an hsec veritas dici possit esse in specie in-
plici et incomplexa voce est verilas signi tan- conceptu, vcl in
telligibili, vel in actu, vel in
quam in habente illam ad modum veritatis habitu, aut ipsa vi intelligendi. Nam D. Tho-
Iranscendentalis, seu in essendo; nam heec mas, 1 cont. Geut., c. 59, ratione \, in verbis
vox, homo, et significat verum hominem, et supra citatis significat tantum esse in con-
potest dici verum signum hominis ; tamen in ceptu seu verbo mentis, ubi Ferr. ita illum
 ; ,

290 DISPUTAT. VIII. DE VEIUTATE.

intelligit, et addit non esse in actu intelligen- gnitionis, nisi tanquam in principio et actu
di, quia non est imago, nec repreesentat ob- primo; est tamen inilla propria veritasentita-
jectum.Unde infert, prius ordine naturee esse tiva, ratione cujus vera dicitur species intelli-
veritatem in intellectum quam intellectus ,
gibilis talis objecti. Ad quod nil refert quod
cognoscat rem per conceptum repreesentatam, species intelligibilis repreesentet formaliter ut
quia prius ordine naturee actio inteliectus iraago, vel tantura effective et virtualiter ut
terminalur ad conceptura, quam cognoscat semen quia quacunque ratione re-
objecti ,

rem in illo repreesentatam. Quo sensu videtur preesentet,secundum eam haberepotest suam
dixisse D. Thomas, q. 1 de Verit., art. 1, veritatem per debitam commensurationem ad
cognitionem esse veritatis cffectum. De specie tale objectum sicut semen hominis non ha-
,

vero intelligibili ait in illa esse veritatem, bet quidem in se veritatem humanee naluree,
quatenus illa etiam repreesentat objectum, et nisi virtualiter, seu instrumentaliter, habet
secundum illam reprcesentationem habet con- tamen veritatem humani seminis secundum
formitatem cum illo, imperfecto tamen modo, debitam proportionem et habitudinem ad ta-
quatenus repreesentatio speciei iraperfecla lem naturam, vel actionem. Quo etiam fit ut
est, et quatenus habitus ad actum, ut imper- vis intelligendi, seu lumen intellectus, aut
fectum ad perfeclum comparatur. De ipsa au- habitus iilud perficiens, formaliter ac proprie
tem vi intelligendi, et habitu ejus judicativo, non habeanl per se veritatem cognitionis, de
exparte potentiee, nihil dicit
et qui tenet se qua agimus, ut per seconstat; habeant ta-
tamen consequenter diclurus etiam esset in men suam accommodatam veritatem, quce
eis non esse veritatem, quia non repreesen- radicaliter dici potest veritas cognitionis
tant objeclum. quatenus lumen inteilectuale eatenus verum
2. Sed nobis supponendum est, hic solum est, quatenus do se inclinat ad veram rei co-
esse sermonem de veritate cognitionis. Cre- gnitionem; et idern est suo modo de ha-
dimus autem cognitionem fieri formaliter per bitu.
conceptum, sen verbum mentis ut informan- 3. Ex quo tandem intelligitur, falsum esse
tem ipsum intellectum conceptum autem seu
; quod dicebatur, prius natura esse veritatem
verbum mentis in re ipsa non distingui ab in conceptu mentis, vel in intellectu per con-
actu inteliigendi, quatenus estaliquid factura ceptum, quara inteliectusactu intelligat, quia
ab inlellectu, seu qualitas in facto esse; in- conceptus mentis seu verbum non prius nalu-
tellectionem vero, quatenus est actio in fieri, ra est, quam insitintellectui; nonfit enim nisi
distiugui modaliter a verbo, sicut distingui per eductionem cle potentia ejus, et ideo non
solet actio vel dependentia a termino. Cum fit in aliquo signo naturee, in quo non uniatur
ergo cognitio simpliciter significet actualera inteilectui, ut possit intellectus per modum
cognitionem, veritas cognitionis absolute ac potentiee activee et receplivee ad illiuspro-
simpliciter est in conceptu seu verbo, aut ac- ductionem concurrere ergo non prius natura ;

tu intelligendi in faclo esse, quia heec omnia verbum habet veritatem quam illam forma-
idem sunt, et significant formam, qua intel- liter communicet intellectui; ergo nec prius
lectus fit actu cognoscens, ac si diceremus natura est in eo veritas, quam intellectus sit
veritatem calidi ut sic in calore esse. In ac- actu cognoscens. Patet ultima consequentia,
tione autem iutelligendi ut sic non est qui- quia non aliter constituitur intellectus aclu
dem veritas cognitionis, quia illa actio non cognoscens, nisi per informationem verbi seu
est cognitio ad cognitio-
simpliciter, sed via conceplus. Est ergo veritas cognitionis pri-
nem; tainen, eo raodoquo est, habet suam mo ac per se in intellectu actu cognoscente
veritatem, sicut calefactio, quamvis veritatem per verbum conceptum seu actum in facto
, ,

caloris non habeat, habet tamen veritatcm esse tanquam per formam, qua aclu co-
,

calefactionis, quia est vera tendentia ad ca- gnoscit. Unde, quod D. Thomas , dicto loco,
lorem ; sic enim actio intclligendi est etiarn ait, queest. 1 de Verit., art. 1, cognitionem
vera tendentia ad rei cognitionem. Et quam- esse quemdam veritatis effectum, intelligen-
vis non repreesentare per modum
dicatur dum est, aul de vcritate fundamentali, quse
forrme, repreesentat tamen per modum viee, est ipsum esse rei,aquo ut objecto habet
quia est tendentia ad veram reprcesentatio- cognitio ut vera sit , vel de veritate confor-
nem; veritas ergo cognitionis dici polest esse mitatis, qure est per specicm inlelligibilem,
in fieri in actu intelligendi, ut actio est. In vel certe de etfectu formali, quera verus con-
^pecie autem intelligibili non est veritas co- ceptus menti tribuil.
 SECT. IV. AN VEKITAS COGNTTIONIS SE U 1NTELLECTCS JN EO NON SIT, ETC. 2J1
positionis in cognitione illa consistit, qua
De noiitia apprehensiva. cognoscitur prsedicatum convenire subjecto,
Secundo, dubitari potest an veritas co-
4. ratione cujus diximus supra, cum D. Thom.
gnitionis sit in apprehensiva nolitia, vel tan- veritatem esse in intellectu componente tan-
tum in judicativa. Et ratio dubilandi esse po- quam cognitum in cognoscente. Sic ergo ve-
test, quia simplex notitia tantum est appre- ritas compositionis proprie solum est in noti-
hensiva, et tamen diximus in illa esse veri- tia judicativa.

tatem. Item in sensibus est veritas simplex, 6. Notitia autem simplex, quse simplex ap-
ut ex Aristotele supra diximus, et tamen in prehensio tantum est capax ali-
dici solet, in

eis non est, nisi apprehensiva cognitio. Tan- cujus verilatis, in quantum cognitio est, et
dem in compositione apprehensiva, etiamsi aliquam rationem judicii parlicipat. Nam, li-
intellectus nesciat discernere et judicare, cet conceptio per simplices actus dici soleat
sitne in illa veritasan falsitas , nihilominus simplex apprehensio, quatenus potentia cog-
tamen alterutrum horum in tali apprehen- noscens format in se similitudinem rei , et
sione revera inest; nam, si propositio vocalis quodammodo illam ad se trahit, et ut distiu-
aut vera aut falsa necessario est, multo magis guatur a proprio judicio quod a nobis datur,
mentalis, etiam apprehensiva tantum. In con- cum rem unam cum alia componimus, vel
trarium autem est, quia intellectus non de- eas dividimus, tamen, quatenus itlamet ap-
nominalur verus aut falsus, nisi quando ju- prehensio est aliqua rei cognitio, est etiam
dicat. Quamvis enim ego apprehendam hanc aliqualejudicium, quo implicite judieatur res
propositionem, Astra sunt paria, si dubito et id esse,quod deilla cognoscimus. Et hoc modo
suspendo judicium, nec falsus sum, nec ve- in tali apprehensione, velsimplici cognitione
rus; ergo signum est in illa apprehensione
,
rei includitur aliquo modo judicium, quia,
nec veritatem esse, nec falsitatem, alioqui cum illa apprehensio sit actus potentiee cog-
verum vel falsum denominaret. Unde ubi noscitivae, necessario debet per illam aliquid

Aristot. ait, 6 Metaph. c. 2, veritatem esse

,
in mente, grsece est vox, dianoia, quse sen-
tenliam seu intelligentiam significat.
5. Respondetur, veritatem cognitionis pro-
cognosci; quod autem cognoscitur, ea ratione
judicatur; nam quod judicari non potest,
ignoratur.
7. Quocirca ad priores rationes dubitandi

prie esse in judicio, et quemlibet actum in- respondetur, in simplici apprehensione in-
tellectus tantumdem hujus veiitatis parti- tellectus esse aliquale judiciuro, licet imper-
cipare, quantum de judicio participat, Nam, fectum^ et secundum illud esse in eo actu ve-
si attente res spectetur , intellectus nihil ritatem cognitionis. Et idem est dicendum,
vere cognoscit, donec judicet; ergo nec po- proportione servata, de cognitione sensus
;

lest esseverus vel falsus in cognoscendo, do-
nec judicet; ergo veiitas cognitionis esse non
potest, nisi in judicio. Antecedens manifes-
tum est in cognitione compositiva; quando
enim intellectus apprehendit compositionem,
et suspendit assensum, ideo est quia ignorat
an revera illa extrema ita conjuncta sint in
re, sicut per compositionem apprehenduntur.
Ut in dicto exemplo de apprehensione hujus
compositionis, Astra sunt paria, quamvis in-
tellectus cognoscat aliquo modo quid sint
astra, et quis numerus par, ignorat tamen
sit
omnino an illa duo in re conjuncta sint, et
ideo, licet compositionem apprebendat non
quando enim ovis concipit lupum et fugit,
quamvis simplicem tantum aclum habeat, ta-
men vere cognoscit illum ut iniraicum, et ita
judicat, quamvis imperfecto modo,- et visus,
dum cognoscithocalbum, aliquo etiam modo
judicat hoc esse albura. Quod si interdumin-
tellectus vel imaginatio videntur aliquid sim-
pliciterapprehendere, nihil omnino judican-
do, utquando fmgitur mons aureus, aut
chymera, vel quid simile, tunc non appre-
henditur aliquid ut vera res, sed vel ut possi-
bilis, saltem quoad illam figuram, sub qua
apprehenditur, velut imaginabilis, seu signi-
, ficabilis per vocem quo modo dicunt aliqui,
;

judicat; e contrario vero fieri non potest ut tunc magis apprehendi significationem vocis
intelleclus componat prsedicatum cum sub- quam rem aliquam. Unde tuncsolum cognos-
jecto, actu cognoscendo eorum conjunctio- citur id quod consurgeret, si ha3 vel illse par-
nem quam in re habent, vel habere existi- tes conjungerentur, et ita hoc ipsum aliquo
mantur ,
quin judicei ita esse vel non esse. modo judicatur, et eodem modo est aliqualis
Quia, totum hoc cognoscit, nihil est, quod
si veritas simplex m hujusmodi apprehensione,
judicium addere possit. Igitur judicium com- quia revera illud objectum tale apprehendi-
292 DISPUT.VT. VIII. DE YEMTATE.
tur vel oogaoscitur, quale consurgeret si par-
tes illee in re copulareutur. SECTIO V.
8. Unde ad aliam partem de compositioue tantum in intellectu spe-
An veritas cognitionis sit
apprehensiva respondetur imprimis, hujus- culativo, vel etiam in practico.
modi compositiones mentales, quce sunt abs-
que judicio, regulariter fieri per couceptus i. Ratio dubitandi sumi potest exquadam
vocum potius quam rerum, quia cum in re vulgari doctrina indicata a D. Thoma, J part.,
ipsa non cognoscatur conjunctio prasdicati quaest. 46, art. 1, et aliis locis, quod veritas
cum subjecto, non etiam apprchenditur se- dicit conformitatem cognitionis ad rem cogni-
cundum rem, sed secundum vocem scu co- tam tanquam mensurati ad mensuram, juxta
pulam significantem talem unionem. Quod si illud Aristotelis : Fx eo quod res est vel non
ita est, tunc compositio apprehensiva est
illa est, propositio vera vel falsa est. Hinc ergo
in mente, ut vocant, non ultimata, et in ea sequi videtur,in sola speculativa scientia esse
est veiitas vel falsitas, non ut in cognitione, proprie veritatem, quia sola scientia specula-
sed ut in signo tantum ad placitum, sicut est tiva mensuratur ex objecto suo, nam scientia
in voce vel in scriptura. Deinde dicitur, si practiea potius est mensura sui objecti; ideo
haec apprehensio non judicativa, aliquo modo enim res arte facta vera est, quia est confor-
esse dicitur in conceptu compositivo ipsarum mis arti. Rationem autem tetigit D. Thomas
rerum, vel id solum esse, quatenusperillum illo loco, quia res intellecta duplicem potest

aliquid concipitur, et aliud ignoratur, vel ap-
prehendi tantum in ordine adsignificationem
vocis. Prior modus erit, si concipiam astra
ut paria et cognoscam hoc esse possibilc,
, intellectum a quo non pendet, sed cogno-
etignorem an ita sit. Et tunc quoad illud
quod cognoscitur,cognitio est non tantum ap-
prehensiva, sed etiam judicativa, et conse-
quenter aut veraaut falsa; quoad aliud vero,
habere ordinem ad intellectum, per se, scili-
cet, et per accidens; per se hahet ordinem ad
inteilectum a quo pendet, per accidens ad
scitur tantum. Priori modo pendent effectus
artis ab arte, et res creatse a Deo, et ideo non
sunt res mensura? cognitionis, sed potius e
contrario ergo in tali cognitione non est ve-
;

sicutnon estjudicativacognitio,itanequevera ritas, sed potius in rebus, quatenus illi com-

neque falsa. Imo neque cst apprehensiva per
modum compositionis intellectus affirmanlis
vel negantis, sed per modum cujusdam sim-
plicis appreheusionis illius possibilis enun-
ciati, de quo dubitatur an ita sit, necne. Nam
si hoc non cognoscitur pcr talem conceptum,
scilicet_, hoc esse possibile, non video quid ibi
apprehendi possit per veram compositionem,
quee includat copulam de inesse ergo tantum ; bilibus, sed etiam in factibilibus, esse propriis-
apprehendi potest per modum qusestionis, an
hoc ita sit vel nou. sit, et tunc non est necesse
ut ibi sit aliqua veritas vel falsitas. Posterior
mensurantur. Posteriori autem modo compa-
rantur res ad scientiam speculativam, et ideo
in hac cognitione erit tantum veritas, quate-
nus commensuratur rei cognitae. In conira-
rium autem est, quia etiam in cognilionibus
eijudiciis practicisestveritasvel falsitas; quis
enimnegetincompositioneetdivisione,qua?fit
in rebus praclicis, non solum moralibus et agi-
simam veritatem ct falsitatem ? ant quomodo
possent scientiaa praeticse esse veree scienlia,^
si non esset in eis veritas? Habent ergo non

modus crit,extrema illius compositionis

si solum veritatem, sed etiam sua ptincipia per
vel compositio in se tantum apprchendatur, se nota, et conclusiones evidenter veras. Item,
quatenus est quid significatum hac voce , si non de veritate complexa, sed de incom-
verbi gratia, Astra sunt paria, et tunc etiam plexa loquamur , etiam idea artificis, si sit

intellectus non apprehendit aliquid affirman- propria et adtequata rei efficienda3 per artem,
do vel negando, sed quasi simplicitcr appre- est maxime vera, tantoque magis,quanto non
hendendo hoc tanquam significatum illius solum ipsa vera esf, sed etiam est causa ve-
vocis, sive in re ita sit, sive non sit, et quoad ritatis arlificii. Denique in scientia, quam
illud primum involvitur ibi aliqua cognitio, Deus habet de creaturis , est perfectissima
et ccnsequenter aliquid veritatis simplicis. veritas, quamvis sit etiam mensura crcatu-
Sic ergo omnis veritas cognitionis, eo modo rarum.
quo est, in judicio existit. 2. Dicendum itaque est, verilatem non so-
lum esse in intellectu speculativo, secl etiam
in practico, quatenus in eo est rerum agen
darum seu efficiendarum cognitio, ut poste-
 SECT. V. DE VERITATE SPECULATIVA ET PRACTICA. 293
riora argumenta probant, et docet Aristotel., esse in tali modo et figura construendum,
6 Ethic., cap. 2, et est res per se satis nota. quia natura syllogismi hoc postulat. Igitur se-
Ad rationem vero in contrarium dupliciter cundum se^ et abstrahendo ab existenlia,non
responderi potest: primo, negando veritatem ideo res arte facta talis construenda est, quia
dicere semper et iri rigore relationem men- scientia vel ars hoc dictat, sed potius ideo
surati ad mensuram non posset dici
, alioqni scientia vel ars talemque ideam
hoc dictat,
Deus verus, quia mensuratus non esl, etiam proponit talis artificii, quia ipsum ex se pos-
per propriam scientiam; videtur ergo suffi- lulat talem perfectionem in ordine ad suum
cere quselibet relatio conformitatis, sive illa finem. Tdem videre licet in moralibus, nam
sit mensurati ad mensuram, sive e contrario medium temperantise, verbi gratia , non ideo
mensurse ad mensuratum. Sed hsec responsio in tali re consistit, quia moralis philosophia
non videtur esse conformis communi modo vel prudentia illud dictat, sed e contrario po-
sentiendi et loquendi de veritate omnes ; tius, ideo moralis scientia illud dictat, quia
enim censent veritatem cognitionis esse in illud in se tale est,talemque proportionem
intellectu, quatenus conformatur rei intellec- requirit. Et ideo dixi inprima secunda^ veri-
tae, et consequenter esse relationem mensu- latem practicam moralem non sumi ab appe-
rati, aut se habere ad modum ejus. titu recto tanquam a mensura, sed potius e

3. Respondelur ergo secundo, cognitionem contrario ipsam esse mensuram appetitus rec-
practicam duphciter posse comparari ad ob- ti. Ratio autem generalis esL quia etiam scien-

jectum, uno modo inratione cognitionis, alio tia practica, quatenus scientia est, nititurpri-
modo in ratione causse, aut efficientis, aut mis principiis per se notis, quae prsecipue su-
exemplaris, ut est idea artificis. Et hoc qui- muntur ex definitione objecti, et prima pro-
dem posteriori modo cognitio practica sicut prietate ; ha?c autem secundum se et abstra-
est causa, ita est mensura sui objecti, ut ha- hendo ab existentia conveniunt objecto ex
bet rationem effectus ipsius, et ideo ut sic intrinseca sua natura sine causalitate talis
non denominatur proprie vera, sed efficax, scientioe. Igitur veritas hujus scientiee, ut
vel sufficiens ad causandum effectum in suo scientia est et cognitio, mensuratur ex objec-
genere priori autem modo cognitio practica
;
to secundum esse esseiitiee consideratum.
est vera ; unde sub ea ratione comparatur ad Quia vero idem objectum quoad exis-
illud
objectum suum, ut mensuratum ad mensu -
tentiam est effectus talis scientiee, secundum
ram, quia sub ea consideratione preecisa non illum statum mensuratur per illam scien-
est causa illius, sed mera cognitio, quse, ut tiam, et hoc modo dicimus, domum recte esse
sic, solum est reprassentatio intentionalis ob- constructam, quia est secundum regulas seu
jecti, et ideo veritatem habet, quatenus illi ideam artis.
commensuratur. Quod in hunc etiam modum 4. Objectioni satisfit. Dices: sicut scien-
declarari potest: nam scientia ut scientia, tia abstractiva comparatur ad objectum abs-
etiamsi practica sit, abstrahit ab existentia trahens ab existentia, ita scientia intuitiva
objecth, et vera est, etiamsi nihil efficiat seu ad objectum existens ergo, sicut illa men- ;

causet; si ergo scientia practica ad objectum suratur ab objecto secundum se, ita hrec ab
secundum se, et ut abstrahit ab existenlia, objecto existente ; ergo sub nulla ratione
comparetur, sic non est mensura ejus. quia objectum mensuratur perscientiam. Respon-
non est causa illius ut sic ergo talis scientia ; detur, concesso antecedente cum prima con-
mensuratur potius ab objecto secundumsuam sequentia, et negando secundam, quia scien-
rationem et essentiam considerato,, et per tia practica non est causa objecti sui existen-
conformitatem ad illud habet suam verita- tis, ut est cognitio intuitiva ejus ; nam hsec
tem. Quod tam in artificialibus quam in mo- nec est proprie scientia de qua agimus, sed
ralibus facile suaderi potest ; nam scientia, experientia, nec proprie ac per se est practi-
seu ars sedificandi, ideo dictat domum esse in ca,sed meracognitio, quianonest activa ob-
hac proportione, figura, etc, exstruendam, jecti,sed supponitfactum.Igitureadem sci^n-
quia perfectio domus secundum se et quasi tia propria., quse considerat objectum secun-
natura sua id postulat considerato fine ad
, dum ab existentia, per vo-
se, et ut abstrahit
quem ordinalur , et proprietatibus quas re- luntatem applicata ad opus, est causa ejus^, et
quirit, ut, verbi gratia, quod sit utilis, fortis, ita etiam est mensura operis facti et exi-
pulchra. Et quatenus practicas
dialectica ,
stentis.
scientias imitatur, ideo dictat syllogismum 5. Sed adhuc superest difficultas de scien-
 ,

294 DISPUTAT. Ylll. DE VERITATE-

tiaDei; uani sequitur scientiam Dei, ut ve- sed ex se illam habeat, et ab intrinseco, et
ram, mensurari abobjeetosuo. Respondetur, ex vi suse essentiahs perfectionis habeat om-
scientiam Dei posse coraparari vel ad ipsum nem rectitudinem et infalhbilitatem ejus.
Deum, vel ad Respectu sui non
creaturas. Tum etiam quia illa scientia ita attingit hsec
potest secundnm rem habere raensuram, quia secundaria objecta, utnullam veram relatio-
non distinguitur a se, seu a suo objecto est ; nem seu habitudinem realem habeat ad illa,
ergo supra omnem mensuram, et per se- sedeminentiorimodo illa omnia attingit Deus
ipsam vera, imo ipsa veritas ; secundum ra- per hoc, quod seipsum coraprehendit. Quia
tionem autem ita est nam ideo Deus veram
; ergo in ratione mensurae et mensurati con-
et adsequatam de seipso scientiam habet trariae imperfectiones indicari possunt, ideo
quia ita est in re, sicut seipsum cognoscit. dici non potest scientia Dei mensurari ab bis
Neque boc est contra perfectionem aut fm- objectis, etiamsi vera non sit sine conformi-
mensitatem Dei, quia hoc non est esse men- tate cum illis.

surabilem proprie aut vere, sed est potius

per seipsum esse talem,et esse sibiipsi sequa- SECTIO VI.

lem sicut esse Deum comprebensibilem a

; An in divisione sit veritas seque ac in compositione.
seipso non repugnat perfectioni ejus, sed ad
majorem perfectionem pertinet. Si vero 1. Quoniam diximus verilatem cognilionis
scientia illa comparetur ad res creatas, qua- esse speciali modo
compositione et divi-
in
tenus est scientia practica et causa illarum, sione, operse pretium erit exponere an sit
prout existentes sunt, sic constat uon men- a?que in utraque, vel magis sit in composi-
surari ab illis, sed esse potius mensuram tione quam in divisione. Yidetur enim hoc
earum, et uon habere ab eis veritatem, sed ultimum, quia in compositione, cum unum
potius illas esse veras, qualeuus conformes de alio affirmatur, intellectus cognoscit con-
suntdivinisideis, ut stalim dicemus. Consi- formitatem unius cum alio, et ideo in ea co-
derandovero divinam scientiam, solum prout gnitione objective est veritas modo supra ex-
creaturarum secun-
est simplex intelligentia posito; at vero in divisione potius cognoscit
dum esse essentiae seu possibile, vel quate- intellectus, conceptum illuraquem de alia re
nus est intuitiva visio existentisn, sic videtur negat, non habere conjuuctionem seu confor-
sine inconveniente posse concedi, etiam il- mitatem cura illa; ergo per illura actum non
lius scientise veritatem consistere in confor- cognoscit veritatem, sed potius veritatis ne-
mitate ad illa objecta ; nam secundum banc gationem ; ergo non ila est veritas objective
prsecisam considerationera non est causa ta- in divisione, sicut estin compositione. In con-
lium objectorum, sed mera intuilio et quasi trarium autem quia Aristot. et D. Tho-
est,

speculatio, et ideo secundum eamdem consi- mas et cum Doctores, seque tribuuut
eis creteri
derationem non ideo res est talis essentise, verilatem divisioni ac compositioni. Itera quia
quia talis a Deo cognoscitur sed e converso , tam verum rem non esse quod non est,
est
id?o talis cognoscitur, quia talis essentise esl, quam quod est ergo tam est verus in-
esse ;

neque vere cognosci. Et simi-

aliter poterat tellectus cognoscendo seu componendo illam
liter dicunt sancti et graves Theologi, non negationem, quam componendo hanc affir-
ideo rem esse futuram quia Deus illam futu- mationem.
ram intuetur, sed quia futura est, ideo Deum 2. Dicendum itaque est tam verc ac pro-
illam intueri. Origen., lib. 7 in epist. ad Rom., prie reperiri veritatem in divisione, sicut in
circa illa verba cap. 8 : Quos vocavit, hos et compositione. Nam propositio vocalis nega-
justi/icavit ; Hier., dialog. 3 cont. Pelag., et tiva tam simpliciter ac proprie vera est,sicut
26 Hierem., 2 Ezech.; Chrys.,
in c. 16 lsaise, affirmativa; ergo. divisio, quse in rnenle re-
hom. 60 in Mat.th. ; Bed., lib. Variarum spondet, tamvera est sicut compositio. Unde
quaistionum, q. 13 significat August., lib. 5
; (tbeologice argumenlando) lam est de fide,
de Civit., c. 20; plures Scbolastici, in 1, Deum non esse corporeum, sicut esse seter-
dist. 38. num utrumque ergo judicium seque certum
;

6. Ut tamen prjprie et caste loquainur, est ergo et seque verum, licet unum divi-
;

dicere non debemus, divinam scientiam sub dendo, aliud componendo feratur.
bis considerationibus mensurari ab his ob- 3. Ad argumentum autem rcspondetur,veri-
jectis, tum quia Deus ita habet scientiam bo- tatem (ut supradixi) non ila esse objective in
rum objectorum,ut ab eis illam uonaecipiat, compositione et divisione,utformaliter et pro-
 SECT. VII DE TRANSCENDENTALI RERUM VERITATE. 295
prie cognoscatur per illam, sed solum impli- quia possunt esse hujusmodi denomi-
infinita;

cite, quia, dum uuus conceptus objectivus nationes. Tum etiam quia haae denominatio
ad alium comparatur, in actu exercito quo- communis estnon entibus, seu entibus ratio-
dammodo cognoscitur couformitas inter rem nis ; sicut enira aurura dicitur verum aurum,
et conceptum. Sicutergo in compositione co- ita relatio rationis potest dici verum ens ra-
gnoscitur haj c conformitas, ita in divisione nuper dicebarnus) ita negatio
tionis, et (sicut

cognoscitur difformitas seu discouvenientia babet veritatem, sicut affirmatio; non ergo
eorum objectivorum conceptuum, quorum potest veritas ratione hujus denorainationis
unusdealtero negatur, et consequenter in esse proprietas entis realis, de qua agiraus.
actu exercito cognoscitur difformitas iuter Tum denique quia alias etiara falsitas posset
formales conceptus illorum objectorum, et dici proprietas entis realis; nam, sicut potest
virlute etiam cognoscitur conformitas, quam ens vere cognosci, ita eliam false; ergo sicut
unusquisque eorum coneeptuum habet cum inde denominatur verum, hinc potest deno-
suo objecto. Quando enim mens concipit ho- minari falsum.
minem non esse leonem, implicite etiam co= 2. Primum vero antecedens hujus rationis
gnoscit conceptum, quem cle bomine habet, declaratur et probatur; namcum cns aliquod,
non convenire leoni, sed unicuique proprium verbi gralia, aurum, dicitur verum aurura,
eonceptumcorrespondere. Ethoc modo etiam dupliciter potest esse aut intelligi talis deno-
in divisione includitur cognitio veritatis seu minatio. Primo, ut sit ornnino absoluta et in-
conformitatis, non quidem illorum extremo- trinseca, ethoc modo nihil potest addere tali
rum inter se, quorum unum d alio negalur ; enti, sed solum magis expiicare entitatem et
sed uniuscujusque eorum cum suo conceplu; realitatem ejus, quia hoc modo esse verum
nam in hoc veritasillius negationis fundatur. aurum, nihil aliucl est quam non esse tantum
Vel secundo ac brevius dici potest, sicut co- apparens vel fictum, sed habens propriam et
gnoscere conformitatemprout est, verumest, realem naturam et essenliam auri. Hoc au-
itaetiam cognoscere difformitatem prout est, tem quam esse aurum ergo
nihil aliud est ;

verum esse et boc ipsum per divisionem si-

; esse verum aurum, quoad hanc denominatio-
inactu exercito cognosci, et ideo
gnificari, et nem, nihil addit supraesse aurum. Et eadem
veritatem propriissime esse in divisione, si- ratione in uuiversum, esse verum ens reale
cutin compositione. nullum alium conceptum dicit,quam esse ens
reale, id est, non fictum, neque chymericum.
SECTIO VII. Qua ratione supra dicebamus, rem nihil ad-
Utrum veritas aliqua sit in rebus, qux $it passio dere supra ens reale, quia nihil dicit, nisi ha-
entis. bere ratam essentiaro, quod nihil aliud est
quam habere realem essentiam, et idem est
1 . Hsec qusistio est prsecipue inteuta in bac dicere veram essentiam. Et sumentlo hoc
disputatione, narn ad explicandam verilatem sensu denominationem veri, dixisse videtur
entis reliqua prsemisimus. Videlur ergo fieri Augustinus, lib. 2 Soliloquiorum, cap. 5, ve-

non posse ut veritas aliqua sit passio entis rum quod est, non auiem id quod vide-
esse id
realis, primo quidem ex Aristotele, 6 Metaph., tur, aut quod tale est, quale videtur ; quia t
iii fine, dicente, verum et falsum non esse in etiamsi res non videatur, neque conformitatern
rebus, sed in mente, et in hoc constituente dif- habcat cum 'aliqua cognitione, nihilominus v&-
ferentiara,quod bonum et malum sunt in re- ra quo siguiticat veritatem non esse
est ; in
bus. non autem verum et falsum, sed in men- denominalionem extrinsecam. Et in eodem
te tantura. Secundo, quia verum supra ens sensu quadrat definitio Avicennoa dicentis :

aut nihil addit, aut solam denominationem Veritas uniuscvjusque rei est proprictas sui
extrinsecam ; ergo nullo modo potest esse esse , quod stabilitum est ei. Cum enim ait
proprietas entis. Probatur consequentia, quia esse proprietatem, non sumit illam vocem ut
si nihii addit, nihil aliud est quam ipsemet significare solet passionem seu facultatem
ens, et consequenter non magis est proprie- aliquam, sed signiiicat essepropriura, id est,
tas ejus, quam ipsum ens sit proprietas sui. non extraneura, nec alienum, quod nihil ad-
Si autem addit solam denominationem extrin- dit supra ipsum esse, sed explicari potest ad
secaro, illa non potest sufiicere ad rationem modum relationis identitalis ; sic enim dici
proprietatis enlis. Tum
quia alias infiniloe potest relatio proprietalis ; nam hcc modo sic
proprietates hujusmodi possent multiplicari, uuaquajque res habet illud esse quod suum
xxv. U
 ; ;

296 DISPUTAT. VIII. DE VEIUTATE,

est, seu qnod stabilitum est ei, et hoc ipsum mus esse verum aurum, utillud ab apparenti
est habere veritatem talis entis. distinguamus, et verum hominem, ut distin-
3. Alio vero modo potest illa denominatio guamus a picto, et vcrum Deum, ut a falsis
sumi, non ut absoluta et intrinseca, sed ut illum separemus, et hoc modo loquunturnon
aliunde proveniens, et hoc modo esse non solum sacra? et profanse littera;, sed etiam
potest nisi extrinseca rei denominatio, scili- universi homines. Unde plane fit, eamdem
eet, qucd vere talis enuncietur, seu enuncia- veri appellationem posse cuilibet enti reali
bilis sit. Quod sensisse videtur D. Thomas, 4 attribui, vel utab ente ficto et imaginario se-
part., qua?st. 16, art. 1, diceus, verum no- paretur, vel ut in sua specie et ratione pro-
minare UL inquod tendit intcllectus, esseque priam talis rei essentiam habere judicetur;
in intettectu seeundum qaod conformatur rei nam quoacl hsec duo eadem est hujus appel-
intellectcB, et ab intellectu dcrivari adrem in- lationis ratio in omnibus entibus. Atque hinc
teUectam, qum vera dicitur sccundum quod ha- rursusmanifestumetiamestjverum sub aliqua
bet aliquem ordincm ad inteilectum. Constat ratione esse attribuxum enlis, et cum ilio con-
autein, ex conformitate inlelleetus ad rem, verti.Ut autem declaretur qualis sit hoec de-
solum resultare in re cognita denominatio- nominatio, oportet ante omnia exponere quid
nem extrinsecam. Unde art. 6 expresse dicit sit hoac veritas quse enti attribuitur, ut inde
D. Thom., omnes res creatas denominari veras constet quomodo possit esse proprietas ejus,
una et eadem veritate, scilicet, veritate intel- et cum illo converti. Possunt ergo varii modi
lectus divini, a qua tameu non possunt nisi explicandi veritatem excogitari.
extrinsece denominari. Et in solutione ad 2
hoc confirmat ex Anselm., lib. de Verit., c.
Priwa sententia circa quid sit improbatur.

11, dicente, sicut tempus se liabet acl tempora- 5. Primus est veritatem transcendentalem
lia, ita veritas ad res veras ; quod D. Thomas significare quamdam proprietatcm realem
intelligit de uno tempore cornmuni, a quo absolutam et ratione ratiocinata distinctam
constat solum extrinsece res temporales de- ab ente. Ita sentiunt quidam Thomistce mo-
nominari. Ratione denique patet, quia aut derni, 1 part., q. 16, et putant esse senten-
res est vera, quia conformatur intellectui, aut tiam D. Thomse, qua^st. 1 de Verit,, art. 8
quia intellectus conformalur ad ipsam. Pri- Capreoli, in 1, dist. 19, qiraest. 3, concl. 3;
mum dici non potest, quia potius ex eo quod Soncin., 6Metaph., qusest. 17 ; Javel., tract.
res est vel non est, intellcctus est verus de Transcendentalib., cap. S. Probatur, quia
alias incideremus in errorem philosqphorum veritas est realis perfectio ; ergo dicit ratio-
dicenlium, nihil esse verum, nisi quod intel- nem realem, non relativam ; ergo absolutam;
ligitur. Si autem secundum dicatur, aperte et non est nomen synonymum idem signifi-
sequitur illam tantum esse denominationem cans quod entitas ergo dicit perfectionem
;

extrinsecam, quia intellectum conformari ad saltem ratione distinctam ab entitate. Pri-

rem, nihil ponit in re, nisi tantum vere cg- mum anteeedens patet, lum quia rem esse
gnosci. Prater illa autem duo nihil aliud ex- veram non est aliquid fictum, imo hoc ip-
cogitari potest,ex communi omnium
quia sum videtur excludi nomine veritatis; lum
consensu, omnis veritas sumitur ex conformi- etiam quia res omnes ex se sunt veree, et non
tateintellectuset rei. Et confirmatur, quia fal- ex inlellectus consideratione tum pj seterea ;

sitasiurebusessenon potest, nisi denominatio quia veritas in Deo est magua perfectio, et.
extrinseca; ergo necveritas; nam opposito- illa est mensura veritatis creatse ; tum deni-
rum eadem seu proportionalis ratio. In
est que quia cum veritas sit proprietas, non po-
contrarium autem est, quia, teste Aristotele, testnon esse perfectio realis. Quod vero illa
lib. 2 Metaph., cap. 1, ut unumquodque est, relativa non sit, facilc inferius probabitur.
ita et verum est ; quibus verbis signiiicat, ve- Quod denique veritas et entitas non sint idem
ritatem ita comitari ens, ut juxta gradum et tanquam synonyma , constat ex communi
rationem entitatis sit in unoquoque gradus modo concipiendi omnium, etex diversis de-
veritatis siguum ergo est veritatem coinitari
;
fmitionibus, quibusearum conceptus objectivi
ens ut passionem ejus. a nobis explicantur ; necesse est ergo saltem
ratione ratiocinata distingui. Imo, secundum
Transcendentalis veritas an sit.
sententiam Scoli supra tractatam cum de his
4. In hac re constat, veri denominationem passionibusincommum ageremus, dicendum
solere rebus attribui ; sic enim dicere sole- esset distingui formaliter ex natura rei.
 ;

SECT. VII. DE TRANSCENDENTALl RERUM VEKiTATE. 297

6. Sed in hac sententia, et in omnibus se- tantum habet de intelligibilitate,ut alias dixit
qnenlibns observandnm est, aliud esse loqui D. Thomas, quoest. 16, 1 par., art. 3; ergo

de toto illo quod includit veritas in essendo ,

aliud vero de eo quod addit veritas supra en-
titatem, seu (quod idein est) verum supra
ens. Priori modo admittimus verilatem en-
ens in illo praeciso conceptu includit omnem
perfectionem realem, quse requiritur ad ratio-
nem veri,quia, hoc ipso quod ensest intelli-
verumcst; namhoc sensu dicitur ve-
gibile,

tium realium dieere perfectionem realem, ut rum esse objectum intellectus, et quia inter
argumenta facta probant, et alia, quibus su- omne ens intelligibile, et intellectum, potest
pra ostendimus unitatem non dicere solani esse conformitas. Ex alio vero extremo etiam
negationem, sed entitatem sub negatione sumitur argumentum ; nam aut veritas sic
sic enim nunc asserendum est, veritatem rron proecisa intelligitur includere entitatem rea-
dicere solam rationem extrinsecam, vel in- lem, non proescinditur dicto modo, vel
et sic

tellectu fabricatam, sed esse entitatem sub illam non includit, et sic non dicet perfectio-
aliqua alia ratione significatam, vel addendo nem realem. Et hoc lolum D. significavit
aliquid, quod nunc inquirimus. In hoc ergo Thomas, dict. quoest. ad 3,
16, 1 par. , art. 3,

sensu vera est dicta sententia, et revera D. dicens, quamvis ens possit apprehendi, non
Thomas, Capreol. e,t antiquiores Thomistae apprehensa ratione veri, id est, includendo il-
nihil aliud intendunt, moderni vero plus si- larn expresse ac formaliter, tamen e conirario
gnificare videntur. non posse apprehendi verum, quin apprehen-
7. Alio ergo modo intelligi potest, verita- datur ratio entis : quia ens cadit in ratione
tem addere enti supra rationem essenliae, vel xeri : neqne etiam posse apprehendi ens, nisi
entitatis, proprietatem absolutam et realem. ad eam apprehensionem ratio veri consequatur,
El hoc sensu existimo falsam esse proedictam id est, quin ipsum ens, quantumvis praecise
sententiam. Etprimum, si intelligatur deper- conceptum, verurn sit, et sub ratione veri
fectione ex natura rei distincta, sufficienter apprehendi possit, etiamsi nulla perfectioab-
probari potest, turn argumentis supra factis soluta ei addatur. Et addit exemplum dicens :

contra Scotum de passionibus entis in ge- Et est simile si comparemus intelligihile ad

nere, tum ex supra dictis de distinctionibus ens, non cnim potest intelligi ens, quin ens sit
ex natura rei. Nam hic non potest interve- intelligibile, sedtamen potest intelligi ens, ita
nire realis distinctio rei a re, ut omnes fa- quod non intelligatur ejus intelligiuilitas ; et
nullum est fundamenlum ad fin-
tentur, quia similiter ens intellectum est verum, non tamen
gendam talem distinctionem; neque etiam intelligendo ens intelligitur verum.
potest esse distinctio modaiis,tum quia nul- 8. Praeterea argumentor secundo, inqui-
lum indicium distinetionis inter talem mo- rendo quoenam sit haec perfe^tio absoluta,
dum et ens excogitari potest; sunt enim om- quam verum additsupra ens non enim po- ;

riino inseparabilia, ita ut vix possint etiam test intelligi ita absoluta, ut nec respectum
intellectupraescindi, ut statim dicam. Tum transcendentalem aut secundum dici (ut vo-
etiam quia nulla res inteiligitur esse vera per cant) includat, ut etiam praedicti auctoresfa-
modum superadditum, sed per suam entita- tenturex communi omnium conceptu ; nam
tem, quam si habeat, etiamsi omnem alium omnes concipiunt verilatem per conformita-
modum separes, intelliges manere veram tem inter rem et intellectum, vel in ordine
rem, vel in ratione entis, vel in ratione talis ad illam; nec facile fingi posset ant explicari
entis, quale aplum est tali entitate constitui. lalis ratio realis omnino absolula, et distincla
Atque hoec ratio cum proporlione applicata a ralione entis, in qua veritas consistat. Si
probat etiam non posse veritatem addere su- autem dicatur haec ratio absoluta cum res-
pra entitatem perfectionem aliquam latione pectu transcendcntali, vel explicata per mo-
ratiocinata condistinctam ab entitate ; nam, dum respectus, ille esse non potesl nisi in
condistinguuntur, ut neutrum extre-
si ita ordine ad aliquem intellectum; sed veritas
raum in praeciso conceptu alterius includatur ut explicata per talem respectum non potest
(sicenim loquimur), separetur ratione veri- esse aliud quam entitas ipsa cum eodcm res-
tasab ente, et argumentor de utroque extre- pectu; neque supra eam addere potest ratio-
mo. Ens sic praecisum est intelligibiie quan- nem realem absolutam etiam ratione distinc-
tum est ex se, tum quia directo et proprio tam ergo. Major probatur ex dicta veritatis
;

conceptu ab intelleclu concipilur, tum etiam definitione, quae declarat veluti primam con-
quia, quantum unumquodque habet de esse, ceptionem ejus. Nam veritas adaequationem
 ,

298 DISPUTAT. VIII. DE VERITATE.

quamdam et conforniitatem significat ; sed non divinum intellectum, quia ab illo res omnes
ornnis conformitas rationem veritatis habet, pendent per se, non vero ab aliis; imo ad
aqualitas enim inter duas res, et similitudo, illos per accidens comparantur. Alii existi-

estconformitasquaedam., etnon diciturveritas; mant, sumendam esse in ordine ad quem-

ergoveritasdicitspecialemrationem conformi- cunque intellecturn, quia res de se est in-
talis,qua3nonpotestesse alia,nisiquse inordine telligibilis a quocunque, et ita est de se apta

ad intellectum sumitur seu explicatur. Unde eonformari omnibus, unde ad omnes dicere
probatur ininor, quia bafc conformitas ad in- potest prsedictam relationein, sicut color, in
tellectum duplex intelligi potest, scilicet, ac- quantum visibilis dicit relationem ad omnem
tualis et aptitudinalis. Actualis in boctantum visum, etiamsi ab nou pendeat. Denique
illo

consistere potest ,
quod res talis sit ,
qualis quidam exislimant hanc relationem esse rea-
actu intelligitur; aptitudinalis vero in hoc lem, quoniam veritas reale quid est, et in re-
quod res sit talis, ut vero ac proprio conceptu bus existit. Alii volunt esse relationem ratio-
talis rei Sed neutro ex bis
intelligi possit. nis, quia non requirit existentiain nec dis-
modis additur supra entitatem rei aliqua tinctionem exlremorum, quod sentiunt Dur.,
realis peifeetio absoluta, quia actu intelligi Capr., Cajet., locis cilatis et citandis; et favet
nibil addit entitati intelleetce ut sic; ergo ne- D. Thomas, 1, dist. 19, qusest. 5, art. 1. Alii
que rem esse talem qualis intelligitur, potest tandem putant illam relationem interdum
illi addere rationem realem absolutam. Rur- esse realem, saepe vero rationis, juxta capa-
sus, boc ipso quod ens esl ens vel tale ens, si citatem extremorum, ut Soncin. et Javel.,
in alio sit vis ad intelligendum, aptum est supra; Ferrar., 1 cont. Gent., c. 60; favetque
adcequari vero conceptui; ergonon solum su- D. Thomas, q. 1 de Veritate, art. 2, et lib. 1

perfluum, sed etiam impossibile est quod hsec de Interprelat., lect. 5.

actualis vel aptitudinalis conformitas addat 10. Sed, ut iutelligamus quid veritatis vel
enti aliquam perfectionem absolutam.etiam falsitatis esse possit in his dicendi modis
ratione dislinctam. Sicut impossibile estquod supponendum est hanc sententiam (ut sit ab
in albedine, esse aptam assimilari alteri, dicat aliis distincta) intelligendam esse de propria
perfectionem absoiutam additam rationialbe- relatione, quam praedicamentalem vocant, si

dinis, etmulto magis impossibile est, quod sit realis, vel similemilli, si sit rationis. Nam,
actualis similitudo addatrationem absolutam si late sumatur relatio pro omni transcen-
intrinsecam ipsi albedini. dentali habitudine, vel pro qualibet deno-
minatione, quse ex consortio plurium rerum
Secunda opinio cicm variis interpretationibus consurgit, sic sententia hsec in uno sensu
examinainr.
coincidet cum praecedenti, in alio vero cum
9. Propter bsec ergo'esse potest secunda ea quam postea tractabimus.
sententia dicens veritatem addere enti rela- 11. Ad iranscendentalem veritatem stricta
tionem conformitatis ad intellectum; hoc enim rationis relatio non reguiritur. Primo igi-
concludi videtur ratione proxime facta contra tur existimo denominationem non esse sum-
proecedentem sententiam. In hac autem opi- ptam ex aliqua relatione rationis in dicta
nione explicanda possunt varii modi excogi- proprietate surapta, quia veritas nec hujus-
tari. Unus est, ut intelligatur de reiatione modi relationem dicit, nec eniitatem sub tali
conformitatis actualis; nara veritas actualem relatione. Probatur ratione seepe repetita,
conformitatem significare videtur. Alius est, non potest consistere
quia passio entis realis
ut intelligatur de aptitudinali conformitate, neque illam formaliler
in praedicla rclatione,
et boc modo dicunt aliqui, nibil aliud csse includere. Deinde, quia talis relatio non est,
vcritatem tr.inscendentalem, quam intelligi- nisi dum eonsideratur aut fingitur ; veritas
Lilitatem entis, qua; intelligibilitas non solum autem rerum non requirit hujusrnodi fictio-
dicit denominationem extrinsecam, a facul- nem;quin potius, utsupradicebam, cum ipso
tate quam res intellectiva babet adinteliigen- veritatis nomine quamdam babet repugnan-
dum omne ens, sed ex parte ipsius rei intel- tiam. Item Deusab aiterno est verus transcen-
ligibilis dicit aptitudinem quamdam ut intel- dentaliter secundum completam et exactam
ligi valeat, quo? addit relationem ad intel- ralionem veritatis, et tamen nec fingit rela-
lectum, quantum est ex se, potest con-
cui, tiones rationis, nec illas requirere potest, ut
formari. Puirsus quidam inteiligunt, hancre- verus Deus sit et dicalur. Denique baec relatio
lationemsumendamesse tantum in ordine ad non est, nisi per reflexionem et comparatio-
 SECT. VII. DE TRANSCENDENTALI RERUM VERITATE. 299
nem intellectus, antequam et hoc ens est ve- in qua veritas possit consistere ; et conse-
rum aurum, verbi gratia, et tale esse cogno- quenter nec veritasentis, ut abstrahita creato
scitur. et increato, potesthanc relationemrealem re-

12. Relatio realis adveritatem transcenden- quirere.

talem non neoessaria.
In Deo id probatur. 13. Tertio, etiamsi contractius loquamur
Secundo videtur certum,loquendoin com- de ente creato, ejusque veritate transcenden-
munide vero transcendentali, ut abstrahitab tali, ut videntur loqui, qui dicunt veritatem

ente creato et increato, non posse consistere, hujus entis consistere in conformitate ad in-
aut requirere formaliter relationem realem tellectum divinum, ut in se continet exem-
ad alterum, in ordine ad quod veri denomi- plaria seu ideas creatorum entium, quamvis
natio sumatur. Patet, quia in Deo non potest (inquam) de hoc ente loquamur, non existimo
veritas transcendentalis hujusmodi relatio- veritatem hanc consisteie in aliqua relatione
nem includere, quia vel illa veritas conside- reali propria, et preedicamentali hujusmodi
ratur in Deo, ut Deus quomodo dicimus
est, entis ad ideam divinam. Quod aliqui probant
tres personas esse unum verum Deum vel ; quia illa relatio conformitatis, quae ad veri-
consideratur in singulis personis secundum tatem reqniritur, communis est in his entibus,
proprias relationes, ut hoc Theologis demus. sive existant, sive non existant; ergo nonpo-
Priori modo Deus nullam habet relationem Sed htec ratio non est
test esse relatio realis,
realem, quia neque ad aliquid extra se, ut magni momenti. Primo quidem, quia fortasso
constat, neque ad aliquid intra se, quia vera assumit falsum; nara, ut supra dicebam, crea-
divinitas nullam in re distinctionem habet ab tantum secundum esse es-
turee consideratse
his omnibus qure intra Deum sunt. Item, quia sentiae,non habent veritatem essentiae ex
illa relatio, si quee est, debet esse ad intel- conformitate addi.vinam mentem, seu ideam:
lectum vel ergo est ad intellectum ut cau-
; non enim homo est talis essentiae quia talis
santem, et haec non habet locumin vera divi- cognoscitur a Deo, sed potius ideo talis essen-
nitate, quae causam non habet; vel est ad in- tise cognoscitur quia talis est essentialiter.
tellectum ut intelligentem, et heec non potest Deinde, posita illa relatione, dicetur esse rea-
esse relatio realis ad intra, cum sit ejusdem lis cum proportione sumpta ; nam in ente
ad seipsum. Posteriori etiam modo non po- creato in potentia tantum existente est veri-
test esse realis relatio. Primo, quia in Deo non tas etiam tantnm in potentia; eodem ergo
sunt alia? relationes reales, prseter relationes modo esse poterit relatio realis in potentia ;

quse comitantur origines,in quibus nullce aliae in eodem autem ente actu existente, sicut est
fundari possunt. Deinde, quia in Patre, verbi veritas realis in actu, ita el esse poterit rela-
gratia, non potest illa relatio veritatis esse ad tio realis in actu. Aliter ergo probari potest
intellectum ut producentem, quia persona illam relationem non esse realem, quia alias
Patris non est producta, neque ut intelligen- daretur processus in infinitum in tali relatio-
tem, quia est relatio ejusdem ad seipsum. In ne, nam etiam illa relatio baberet ideam, cui
Filio item, quamvis sit persona producta, esset conformis, et illa per aliam relationem,
non potest veritas filiationis consistere in re- et sic in infinitum ; sed haec ratio omnibus
latione conformitatis ad intellectum ut produ- fere relationibus communis est ,
praesertim
centem, seu, quod idem est, ut habentem his quae in unitate fundantur, ut sunt simili-
ideam, vel exemplar quo talis res produci-
, tudo, eequalitas, et similes.
tur, quia Verbum divinum non producitur 14. Probaturergo aliler, quia vel est rela-

per ideam, sed est ipsa imago, vel exemplar tio similitudinis, vel relatio efiectus ad cau-
a Patre naturaiiter productum. Neque etiam sam, quae alio nomine dici solet mensurali
potest dicere relationem realem conformita- ad mensuram. Non primum ,
quia relatio si-
tisad intellectum ut intelligentem, quia sic militudinis proprie non est, nisi quse fundatur

etiam in Verbo talis relatio est ejusdem ad in unitate, vel convenientia formali ; inter
seipsum Nam licet Verbum intelligatur etiam
. , creaturam autem, et ideam, quam habet in
a Patre, et ipsum etiam intelligat Patrem, Deo, non est talis convenientia formalis, sed
tamen ut sese mutuo intelligunt, non distin- solum intentionalis, seu idealis , sicut inter
guuntur ab intellectu, et ab actu quo se intel- speciem intentionalem et objectum visibile
ligunt. Et eadem ratio cum proportione ap- non est propria relatio simititudinis, quamvis
plicata locum habet in Spiritu Sancto. In sit intentionalis repraesentatio. Nec secuudum
Deo ergo nulla est relatio realis conformitatis, dici potest, quia idea -yel exemplar artificis
 , ;

300 DISPUTAT. ViH DE VERITATE. .

non liabetalium influxum immediatum in resultat. Unde si mente prsescindamus talem

effectum prceter eum quem habet artifex ut
, relationem, vel, si fortasse vera est opinio
causa perfecta efficiens est, neque per aliam quo3 negat bujusmodi relationes resultantes,
actionem, nisi qua efficiens est, quia exem- nibilominus intelligetur res artificialis vera in
plar. ut sic non babet aliam causalitalem,
, genere ergo idem est in creatura
artificii;
quam dirigere actionem agentis; ergo in ef- respectu divinarum idearum ; nam compara-
fectu non resultat alia relatio, nisi quae con- tur ad illas sicut ad artificem. Deinde explico
sequilur ex vi actionis agenlis, ut agens est; in hunc modum, quia prius natura est crea-
ergo non babet aliam reiationem realem con- tura producta a Deo, quam ad ipsum refera-
formitatis, vel dependentire ad exemplar. tur relatione praedicamentali creaturas; ergo
Quod sidicas cffectum pendere ab exemplari et est vera creatura seu verum ens creatum
quoad specificationem, ab efiiciente vero ut prius natura, quam referatur prsedicta rela-
sic quoad exercitium, boc ipsum convincit tione; et similiter prius natura est verus ho-
in effectu nonresultare specialem relationem mo, aut verus leo; non ergo includitur illa

ad exemplar, sed solum eam qua3 est ad cau- relatio formaliter et intrinsece in ratione ve-
sam efficientem ,
quia unica est causalitas et ritatis. Antecedens patet ,
quia prius natura
actio qua res fit , et in tali specie fit, et illa est fundamentum quam relatio ; heec autem
distinctioquoad exercitium et specificatio- , rclatio fundatur in entitate creaturaa existen-
nem, in praesenti solum est secundum ratio- tis, et ideo supponit illam creatam, et manan-

nem et a'ccommodationern, non secundum tem a Deo. Prima vero consequentia patet,
rem. Imo exemplar non comparatur ad effi- quia ens creatum ex vi illius entitatis, quam
ciens ut causa distincta , sed ut constituens a Deo babet prius natura quam in illo re- ,

illud suo modo in actu primo adefficiendum; sultet relatio praedicamentalis, non solum est
ergo neque in effectu resultat multiplex rela- intelligibile vero conceptu entis , sed etiam
tio, sed sola illa qua? est effectus ad suam est vere conslitutum in tali vel tali specie en-
causam effkientem. tis creati; ergo, praecisa tali relalione, pra3-
argumentum quidem
15. Dicetur fortasse verum ens et tale ens
intelligi potest esse
probare bas relationes non esse distinctas, non ergo addit verum, ut verum, preedictam
nibilominus tainen verum ess-e relationem relationem supra ens.
creaturce in sua essentia includere, ut sit re- 16. Quae ratio non solum procedit conlra
latio conformitatis ad ideam creatoris, sicut eos qui dicunt, hanc relationem esse realem,
aclio ipsa creatoris in sua essentia includil sed etiam contra eos qui dicunt, illam esse
quod sit ab idea. Sed quicquid sit de tali re- relationem rationis, si de formali et acluali
latione reali, et sive distincta sit, sive non, relatione loquantur secus si de fundamen-
;

probo ullerius non posse in illa consistere ra- tali,-qua3 non tam est relatio quam concomi-
tionem veritalis entis creati. Primo, illa ra- tantia plurium rerum, vel rationum forma-
tione generali supra dicta, quod passicnes lium, seu denominatio ex tali concomitantia
entis non possunt addere enti modum realem sumpta, ut supra declaratum est in veritate
positivum, ncque absolutum, neque respec- cognitionis.Sed prasdicta ratio praacipue pro-
tivum. Secundo quia aliud est relationem
,
cedit de conformitale actuali ad ideam divi-
consequi ex alio aliud vero formaliter illud
, nam a fortiori tamen probat de simili actuali
;

constituere; illa autem relatio, si est, suppo- conformitate ad quamcunque aliam cognitio-
nit rationem veritatis in ente creato, et illam nem, quia omnis alia relalio posterior est,
consequitur; ergo non constituitur formaliter rnagisque extrinseca. Elapplicari etiam potest
veritas tali relalioue. Consequentia est evi- ad relationem aptitudinalem, qua dicitur res
dens, quia quod constiluilur formaliter
id, apta intelligi vel conformari intellectui ba-
per aliquam formam, non potest ipsi formse henti proprium, seu verum conceptum ejus;
supponi. Antecedens vero patet prirno, exem- haec enim denominatio revera non addit re-
plo sensibiii rerum artificialium; nam res arte lationem realem in re, quas intelligibilis dici-
facta secundum ideam, et regulas artis, non tur, quia solum est aptitudo ad quamdam ex-
ideo est recte ficta, et contormis arti, quia in trinsecam denominationem, ad quam compa-
se habet relationem aliquam prosdicamenta- ratur objectum, ut terminus, seu maleria,
leiii ad artem, sed praecise, quia babct talem circa quam versatur cognitio. Item. quia, ut
figuram, proportionem, etc. qualem ars pos- argumenta facta probant, res est intelligibilis
tulat, et inde postea sequitur relatio, si vere per seipsam, et non per relationem superad*
 ;;

SEGT. VII. DE TRANSCENDENTALl RERUM VERITATE. 301

ditam, quantura ad id quod ex parte ejus re- explicantur; nam res, quod significal essen-
quiritur; nam ex parte alterius requiritur fa- tiam, ut realem et rutam, dicitur importare
cultas ad intelligendum. Item, quia scibile ut negationem imaginariee aut ficta? essentise, et
sic non dicit relationem realem ad scientiam, aliquid,negationem nihili aut negationem
ut omnes docent et idem est de visibili re-
; Quid ergo mirum quod verum
identitatis.
spectu visas. Denique etiamsi fingas nullum etiam per negationem declaretur, quamvis
actu esse intellectum, res erit inteliigibilis ex speciem babeat positivse proprietatis?
se, et vera. Quomodocunque ergo veritas ex- 18. Videtur ergo hic modus dicendi non
plicetur, sive per actualem conformitatem, omnino improbabilis tamen, quianovus ap- ;

sive per aptitudinalem, non potest in formaii paret, probandus nobis non est; nam ratio et
et propria relatione consistere. clefinitio veritatis juxta eommunem modum

concipiendi omnium qui de veritate loquun-

Tertia opinio improbatur. tur, includit vel connotat aliquo modo habi-
17. Tertia sententia excogitari potest, quod tudinem ad intellectum, seuad potentiam co-
vcritas transcendentalis supra ens solum ad- gnoscentem; et non per modum negationis,
dat negationem aliquam. Quce sane opinio vi- ut per se constat; ergo per modum confor-
deri potest singularis, quia omnes auctores mitatis, quee ut positivum aliquid concipitur.
supponunt, verum clicere positivam denomi- Dcinde ,
quia potius falsitas rei in nega-
nationem; tamen, si considerentur supradic- tione posita est , ut infra dicetur ,
quia di-
ta, videbitur apparens, quia ostensum est non cit carentiam perfectionis debitee ad veritatem
addere veritatem supra ens positivam ratio- rei ergo veritas non addit de formali nega-
;

nem absolutam, neque etiam relativam rei tionem illius carentiee perfectionis debilee,
aut rationis ; ergo nihii relinquitur quod ad- neque negationem fictee naturee, sed propriam
dere possit prceter negationem. Confirmatur et positivam reiperfectionem. Denique, quam-
ex communi mododeciarancli banc veritatem; vis heec simplieia seepe explicentur a nobis
utenim argumentatur Aureol.,apudCapreol., per negationem (quod solum probant conjec-
in 1, dist. -13, queest. 3, ut concipiamus et ex- turee adductee). non tamen propterea signifi-
plicemus veritatem alicujus rei, verbi gratia, cant formaliter talem negationem.
hoc esse verum aurum, non recurrimus ad
exemplaria divina, neque ad aliquem alium Qicarta opinio.
intellectum, ut ex ipso usu concipiendi et 19. Est ergo quarta sententia, banc verita-
loquendi constat, sed per negationem id de- tem solura esse deuominationem extrinse-
claramus; dicimus enim esse verum aurum, cam. Ita sentit Cajet., 4 part., queest. 16, art.
quod non est fictum, vel apparens tantum, 6, in fine, ubi solum agit de rebus creatis,
seu quod habet propriam auri naturam,quam cjuas dicit esse veras denominatione extrinse-
ex proprietatibus et effectibus colligimus. Un- ca, vel a veritate divina, quatenus sunt signa
de baec veritas magis videtur explicanda per ejus, eamque imitantur, vel a veritate creata
principia intrinseca rei, ut verus homo dica- speculative intellecta, quatenus sunt vel esse
tur, quia essentialibus principiis hominis con- possunt causa ejus. Ratio ejus est, quia ita se
stat hoc autem nibil addit suprar entitatem
; habet verum ad cognitionem et res, sicut sa-
rei, nisi negationem fictionis seu apparentiee. num ad animal habens sanitatem, et ad me-
Preeterea declaratur a simili; nam, sicut esse dicinam, etc. ; nam sicut, ablata sanitate, quae
idem (ut supra dicebamus), quamvis per mo- formaliter est in animali, reliqua non cleno-
dum positivi significetur, tamen in re nihil ad- rninarentur sana, ita ablata veritate cognitio-
clit supraens, nisi verocon-
negationem,ita in nis, reliquanon denominarentur vera; ergo,
tingere videtur; dicitur enim res aliqua vera sicut animal dicitur sanum intrinseca deno-
in tali ratione entis, quia veram naturam aut minatione, reliqua vero tantum extrinseca,
propria principia essentialia illius rei hahet ita intellectus est, qui formaliter et intrinsece
dicitur autem babere veram naturam, quia denominatur verus, alia vero tantum extrin-
non habet fictam, nec extranearn, et appa- seca denominatione, quatenus sunt signa vel
rentem, sed eam, quee est propria talis rei causaa veritatis intellectus. Non declarat au-
sicque dicitur verus Deus, ut a falsis distin- tem Cajetan. quid dicendum sit de veritate,
guatur, et vera divinitas, ut indicetur noa qua Deus dicitui verus fortasse tamen dice- ;

esse fictam, ccd quse ex se talis est. Denique ret, etiam in eo significare denominationem
ad hunc modura alia transcendentia a multis extrinsecam non signi, sed causse, ut scilicet
 ,
;

302 DISPTJTAT. VIII DE VERITATE.

Deus dicatur verus, quia potest veram sui co- mam verorum sicut similitudo est forma simi-
gnitiouem causare vel proprie in alienis in- lium. Pra^terea D. T homas. qusest. de Verit.,
,

tellectibus, vel impioprie et secnndum ratio- art. k, quamvis multum videatur favere opi-
nem tantum respeetu sni intellectus, in quan- nioni Cajetani, tandem tamen dicit, quam-
tum potest per modum ohjecti esse suo in- vis veritas, sscundum quam omnes res dicun-
tellectui ratio formandi de seipso verum con- tur ver(P. minns proprie veritas dicitur, tamen
ceptum Dei. ab illa dencminari rem veram, sicut a forma
20. Quod si objicias, qnia hcec ipsa virtus inliwrente, niliilque aliud esse quam entitatem
causandi vel essendi sufficiens ralio objectiva intdlectui adrequatam. Et idem sentit ibid.,
talis cognitior.is est intrinseca ipsi enti ; item, art. 5 et 6. Est ergo hoec veritas aliquid in-
quod, cum ccgnitio Dei sit ei maxime intrin- trinsecum rebus, et non tantum denominatio
seca, non potest ab illa extrinseca denomi- extrinseca. Katione hoc confirmari potest
nalio sumi : responreri potest ad priorem primo, quia sola extrinseca denominatio non
partein, virtutem quidem seu perfectionem potest proprie inter rei proprietates numera-
illam esse intrinsecam,denominari tamen ve- ri ; autem dicitur ab omnibus proprie-
veritas
ram, seu veritatem ab extrinseco ; sicut etiam tas entis; ergo non est tantum externa deno-
in medicina virtus causandi sanitatem intrin- minatio. Major patet, quia proprietas debe!
seca est, tamen ratio sanitatis in illa est ex- ab intrinseco convenire denominatio autem ;

trinseca. Ad alteram partem dicetur, quod, extrinseca accidentarie et ab extrinseco con-

licct cognitio, qua Deus se cognoscit, sit illi venit. Quod maxime verum est de denomi-
maxime deno-
intrinseca, et ideo intrinsece natione illa, quse solum per analogiam sumi
minet illum cognoscentem, tamen denomi- dicitur ex proportione vel habitudine ad aliud
natio cogniti, ut sic, per se ac formaliter est nemo cnim dixerit sanitatem ut sic, esse pro-
exlrinseca, acciditque illi, qua su-
ut forma, a prietalem cibi aut urime, vel risibilitatem
mitur, sit inlra rem qua? cognita denomi- esse proprietalem prati ilorentis quia haec ,

uatur. preedicata solum quasi metaphorice conve-

21. Quce videantur obstare prcecedenti opi- niunt illis subjectis.
nioni. Ha>c sententia quantum ad aliquid, 22. Dicesquamvis hajc prsedicata quoaci
:

clara est, nimirum, qnod verum supra ens impositionem vocum sint metaphorica, tamen
non addit nisi concomitantiam alicujus ex- revera significant quasdam proprietates ea-
trinseci, ut infra oslendemus; quatenus vero rum rerum quibus attribuuntur; ethoc modo
dicit res solum per denominationem extrin- sanitas dici potest proprietas talis cibi
, non
secam dennminari veras videtur bsec sen- , quoad ipsam forrnalem sanitatem, sed quoad
tentia ditiicilis. Primo, quia Aristotelcs, dicto id quod per talem denorninationem sani de-
loco 2 Metdph., text. 4, sentit aliquam veii- clarari intenditur. Sed conlra, nam hinc sal-
tatem eonsequi ad omnia entii, quod etiam tem recte colligimus. sanitatem non essepro-
docet D. Thomas, 1 cont. Gent., cap. 60, ra- prietalem cibi distinctam ab illa quse per ta-
tione ultima, distinguens duplicem veritatem, lem metaphoram declaratur; quod si illa non
scilicet intellectus et rei, et de posteriori ex- esset proprietas, sed essentia ipsius cibi
ponens definilionem Avicen. tract. 1, suse . certe sanum non significaret proprietatem,
Metaph., cap. 6, et tract. 8, c. 6 : Veritas rei sed essentiam cibi. Sic ergo in prsesente , si

est proprietas esse uniuscujusque quodsta- rei, verum tantum rebus per analo-
dicitur de
Hlitum est ei. Et 1 part., qusest. 16, art. 1, de giam, et extrinsecam denominationem a ve-
eadem veritate exponit definitionem August., ritate intellectus, interrogo quid indicetur vel
lib. de Vera religione, cap. 36, dicentis Ve- : significetur in ipso ente per hanc melapho-
ritas est sumrna similitudo principii, qum sine ram vel habitudinem. Aut enim indicatur
ulla dissimilitudine est ; et definitionem An- verum non est proprie-
sola rei entitas. et sic
selm., dialog. de Verit., cap. 12 : Veritas est tas entis, sedsolum differt ab illo, quod ve-
reciitudo sola menie peraptibilis. In quibus rum metaphorice significat id quod ens signi-
omnibus significatur, veritatem rei esse ali- ficat cum proprietate; sicut ridere non est in
quam intrinsecam formam et perfectionem prato alia perfectio ab ea, quai est esse viride
ejus. Unde Augustinus supra Vera (inquit) : eadem metaphorice si-
vel iloridum, sed est
in tantum vera sunt, in quautum sunt ;in tan- gnificala.Aut per illam veri appellationem
tum autem sunt, in quantum principalis unius analogam indicatur in ente ahquid ab enti-
similia sunt. Unde ad.dit, veritatem esse
for-. tate diversum et de lioc inquirimus quid sit,
;
 ,.

DE TRANSCENDENTALI RERUM VEEUTATE.

SECT. VII. 303
et an sit nam,
sola denorainatio extrinseca
;
men ilJud impcsitum est. Utergo hoc decla-
si ita est, non poterit esse proprietas entis; rem, dico primo, veritatem transcendenlalem
si autem est aliquid ultra denominationem intrinsece dicere entitatem realem ipsius rei,
extrinsecam, quoad id ratio veri intrinseca quse vera denominatur, et prseter illam nihil
erit, quidquid sit de impositione vocis, an ab ei intrinsecum , neque absolutum, neque re-

extrinseco desumpta sit. lativum,neque ex natura rei, nec sola ratione

23. Et confirmatur, quia, si veritas esset distihctum , addere. Hsec conclusio satis pro-
sola denominatio extrinseca, tam posset con- bata est ex dictis in prima sententia.et su-
venire entibus rationis, sicut realibus, quia mitur clare ex D. Thoma, cit. locis, et quaest.
hujusmodi denominationes sumptaeex cogni- 1 deVerit., art. 1, ad 6, et art. 8; Capreol.,

tione tam possunt convenire entibus rationis, Cajet., Ferrar. et aliis supra in prima opi
sicut realibus, ut esse genera, species, vere nione citatis.
cognosci, significari, et similia. Quod si di- 25. Quid connotet veritas transcendentalis
catur formaliter ita esse, fundamenta aulem Dico secundo, veritatem transcendentalem
harum denominationum aliter convenire enti- significare entitatem rei connotando cognitio-
bus realibus, contra hoc urgeo semper ra- nem seu conceptum intellectus, cui talis enti-
tionem factam quia hoc fuudamentum in
, tas conformatur, vel in quo talis res reprse-
hac denominatione veri vel esl aliquid praeter sentatur, vel reprassentari potest prout est.
ens, vel non; si est aliquicl, quaero quid illud Haec conclusio probatur etiam ex dictis a suf-
sit, an extrinsecum, vel intrinsecura, et re- ficiente partium enumeratione. Et existimo,
deunt argumenta facta; si non est aliqnid, quamvis auctores diversimode loquantur
ergo verum prout est in rebus , non est pro- omnes fere hanc eamdem rem docere vo-
prietas entis, sed ipsum ens. Simile argumen- luisse , eamque in hunc modum explico.
tum fieri potest, quia sequitur quod est id Existimo enim hunc veri entis conceptum
perfectius ens, non esse perfectius verum ve- esse virtualiter comparativum unius rei vel ,

ritate rei, quod est aperte contra Aristot. et naturae ad proprium conceptum ejus rei, quao
D. Thom. supra, et contra communem sen- vera esse dicitur ; ut, verbi gratia, ad profi-
sum omnium quis enim dicat non esse ve-
;
tendum Eucharistiee mysterium, dicere so-
rius ens in ratione entis Angelum quam ho- lemus hostiam consecratam esse verum cor-
minem, vel etiam Deum quam Angelum ? pus Christi Domini, ubi per verum corpus, ni-
Sequela vero patet, quia in denominatione hil aliud significamus quam illud idem corpus,
illa, qu33 sumitur ex veritate intellectus quod per proprium ac verum conceptum cor-
,

non possunt habere inaequalitatem, quia tam poris Christi repraesentatur. Et similiter, ad
vcra est idea quam Deus habet de homine, confitendum mysterium Incarnationis dici-
sicut idea quam habet de Angelo tantaque , mus, Deum esse verum hominem, id est, ha-
est conformitas inter iJla extrema, sicut inter bere illam naturam quam in essentiali specie
hfec ; et tam vera est cognitio quam Deus ha- hominis vere concipimus. Et hinc dixit Her-
bet de Angelo , sicut quam habet de se- vaeus, Quodlib. 3, quaest. 1, art. 2 et3, hane
ipso. veritatem esse conformitatem rei, prout est
Qucestionis resohctio. in se, ad seipsam ut objective conceptam :

Durandus vero, in 1, dist. 19, q. 5, e contra-

24. Quid intrinsece dicat veritas transcen- rio dixit, hanc veritatem esse conformitatem
dentalis. In hac opinionum varietate, diffi- rei secundum esse objectivum ad seipsam
cile est verum judicium de veritate ferre , et secundum esse reale uterque enim intellexit
;

fortasse difficultas inde orta est,quod non sa- hanc veritatem nihil rei addere praeter deno-
tis in usu harum vocum distinguimus id a minationem ortam ex conjunctione et propor-
quo earum impositio sumpta vel translata tione, seu conformitate inter intellectum et
est, et ad quod significandum imponuntur; rem. Sed ipsi declarant per conceptum objec-
fieri enim potuit, et verisimile est omnem , tivum quod nos per formalem tamen, quia ;

veri appellationem ex veritate cognitionis conceptus objectivus nihil praeter rem addit,
duxisse originem, ut sectione sequente com- nisi denominationem termini conceptus for-
modius dicam; nihilominus tamen nomine malis , non recte explicatur conformitas
ideo
veri non significari in rebus solam denomi- inter rem conceptum objectivum, sed inter
et
nationem sumptam ex veritate cognitionis, rem potiuset conceptumformalemseuideam.
sed aliquid aliud, ad quod significandum no- Atque idem existimo sensisse eos, qui dicunt,
 304 DISPUTAT. VIII DE VERITATE.
veruni addere supra ens relationem raiionis possit cognoscere. Quse verba aptitudinem si-
conformitatis entis ad intellectum, ut signifi- gnificant. Glarius Anselmus, dialog. de Ve-
cat S. Tkomas, in 1, d. \9, q. 5, art. 1 ; lioc rit,, c. 9, dicit, veritatem esse rectitudinem
enim, ut vernm sit, non est intelligendmn de sola mente perceptibilem. Et D. Thomas, dicta
relatione propria et actuali, sed de illa mutua qutest. 16, art. 5, dicit, veritatem invenir i in
r

connexione rei et conceptus, et connotatione re sccundum quod habet esse conformabile in-
unius, ut correspondentis alteri, qua? quia tellectui; et 1 cont. Gent., c. 60, declarans
per modum relationis a nobis concipitur, re- definitionem Avicennre Veritas rei est pro^
:

latio rationis dici solet. Denique in hoc sensu prietas esse uniuseujusque rei, quod stabilitum
facile applicatur ad lianc veritatem illa vulga- est ei, addit Jn quantum talis res nata est
:

ris veritatis definitio, quod sit conformitas facere de se veram wstimationem. 'Et probatur,
inter intellectwn et rem ; illa enim conformi- quia omne ens reale natum est facere de se
tas non intelligitur esse relatio aliqua, ut su- veram ajstimationem, quomodo omne ens in-
pra in veritate cognitionis explicatum est, sed telligibile dicitur, sive sit principium cogni-
denominatio sumpta ex consortio plurium ita tioniSj sivetantum terminus ; hsec enim apti-
se habentium, ut tale unum sit, quale ab tudo de se abstrahit ab his modis ergo nihil ;

alio repra?sentatur. impedit quominus hsec possit nomine veri

23. Augustini clictum explicatur. Dico seu veritalis significari. Et confirmatur ; nam,
tertio , banc veritatem transcendentaleni licet sit impossibile esse aliquod ens, quod
posse, et per modum aptitudinalis, et per actu non vere concipiatur ab aliquo intellectu
modum actualis conformitatis explicari, et in . saltem divino, nihilominus tamen, etiamsi
ordine ad intellectum divinum, et ad crea- intellectus apprebendat illam hypothesim im-
tum, et in ratione cogniti et cognoscentis, si possibilem in re positam, nimirum quod om-
universaliter de ente vero loquamur, vel in nis intellectus, etiam divinus, cessaret ab ac-
ratione causati et causa?, vel mensurati et tuali rerum conceptione nihilominus adhuc
,

mensurre, de ente creato seu artificiali ser-

si esset in rebus veritas, nam et compositum
mo sit. Declaro singula, nam imprimis, quod ex corpore et anima rationali esset verus
hsec veritas dicere possit conformitatem ac- homo, et aurum esset verum aurum, etc,
tualem omnes fatentur, et ex ipso nomine
, velsecundum veritatem essentise, si intelli-
veritatis et conforniitatis constare videtur ;
gamus non manere res existentes vel etiam .

magis enim significat actum quam aptitudi- secundum existentiam , si fingamus cessante
nem. Item veritas cognitionis dicit actualem adhuc conservari res exi-
actuali cognitione
conformitatem et commensurationem ergo ; Deo operante per suam potentiam
stentes a
idem est proportionaliter de veritate rei. exequentem ergo haec veritas intelligi po^
;

Quod si objicias Augustinum, lib. 2 Solilo- test sufficienter per illam aptitudinalem con-
quiorum, c. 5, dicentem, verum non recte clici formitatem, etiamsi actualis non sit.Dices, si-

esse id, quod ita se habei, ut videtur cognitori; miliargumento posse probari^ conformitatem
quia secundum hoc nihil esset verum, si nullus aptitudinalem non esse necessariam, nam
cognosceret ; respondebimus, secundum hanc etiamsi fmgatur alia hypothesis impossibilis,
denominationem non esse illam definitionem quod res nec intelligatur, nec possit
scilicet,

rejiciendam absolute et simpliciter, si intelli- ab ahquo intelligi, et quod maneat in sua

gatur, ut intelligi debet, de cognitore vere essentia vel existentia, nihilominus unaqua.-j

attingente rem ipsam. Unde etiam admitti- que res in sua essentia vera esset; et tamen
mus, illam conditionalem csse veram; tamen tunc non intelligeretur utapta ad facicndam
sicut antecedens est impossibile saltem res-
, veram de se aestimationem, quia non esset
pectu intellectus divini, consequens.
ita et apud quem posset illam facere; ergo etiam
Unde D. Thomas, 1 part., qusest. 16, a. 1, ad illa aptitudo non est de ratione veritatis.

1, tractans hunc locum Augustini, dicit, so- Respondetur primum, illam posteriorem hy-
lum excludere coraparationem ad intellectum pothesim involvere magis directam et for-
creatum. malem repugnantiam cum propria ratione
27. Proeterea ,
quod hfec veritas possit secundum essentiam ;
enlitatis realis, saltem
etiam per aptitudinalem conformitatem de- nam de ratione ejus est ut sit possihilis, et
clarari, sumitur exillo eodem loco Augustini, consequenter ac multo magis ut sit intelligi-
ubi post illa verba Verum est quod ita se ha-
:
bilis. Deinde, facta illa hypothesi, posset res
lat, ut videtur cognitori, additur : Si velit et dici vera fundamentaliter, seu non repugnan^
 ,; ;

SECT. VII. DE TRANSCENDENTALI RERUM VERITATE. 305

ter,non tamen positive ac formaliter; quia 30. Confurmitas veritatis in communi est
tunc non esset possibilis veritas cognitionis, conformitas cognoscentis et cogniti. Hoc
et consequenter omnis veri denominatio autem maxime verum habet, si conformitas
cessaret. haec sumatur solum in ratione cognoscentis
28. Veritas rei maxime spectanda in ordine et cogniti, quomodo necesse est sumi si de

ad divinum intellecium. Preeterea ex his fa- transcendentali veritate in totasualatitudine

cile constat, hanc appellationem seu confor- sermo sit. Quia in Deo non potest aliud ge-
mitatem potissime ac per se esse sumendam nus conformitatis intelligi, cum non sit ens
in ordinead intellectum divinum, ut D. Tho- dependens, neque causatum, ut per se con-
mas docet, d. q. J6, art. d, et aliis locis. stat; neque etiam proprie dici possitmensu-
Primo, quia conformitas ad hunc intellectum ratum in ratione veri per aliquam scientiam,
est maxime per se inomnibus rebus, in crea- non solum quiapropter summam identitatem
tis quidem propter dependentiam quam abil- non potest ibi esse ratio mensurae, sed etiam
lo habent ; in ipso vero ente increato propter quia, eo modo quo possunt ratione distingui
intrinsecam et essentialem identitatem cum et commensurari, potius essentia Dei vera
suo intellectu, et actuali intellectione. Deinde est mensura suee scientiee, quam e converso;
quia in divino intellectu estsumma et infal- non enim Deus ideo verus Deus est, quia ta-
libilis veritas, et perfectissima rerum omnium lem se esse cognoscit, sed potius quia est ve-
ratio, seu repraisentatio ; ergo tunc res ma- rus Deus, ideo vere se talem esse cognoscit.
xime dicitur vera, quando conformari potest Ergo verum transcendentale in tota sua lati-
eonceptui, quem de tali re Deus habet. tudine sumptum non potest dicere conformi-
29. Secundario in ordine ad creatum. tatem ad intellectum ut ad causam vel ad
Qnod autem etiam sumi possit in ordine ad mensuram, sedtantum ut ad repreesentantem
intellectum creatum, quamvis secundario seu cognoscentem,vel actu,velaptitudine.Hoc
docet expresse D.Thomas,queest. 1 de Verit., ergo modo talis conformitas pra^sertim apti-
Joc. cit. Et potest facile deelarari ex dictis tudinalis, in ordine ad quemcunque intellec-
quia heec conformitas quam dicit veritas, po- tum sumi potest, ita utDeus dicatur verus,
test non solum de actuali, sed etiam de np- quia in quocunque intellectu gignere potest
titudinali intelligi ; at vero secundum aptitu- verum conceptum Dei, vel quia reipsa in se
dinem, omne ens natum est habere veram habet illam naturam, quam in Deo concipit
sui sestimationem in omni intellectu non so- quilibet intellectus vere Deum concipiens.
lum divino, sed etiam creato. Unde, si veli- Et idem eadem ratione est de entihus creatis;
mus hanc denominationem per modum rela- nam idem conceptus veritatis potest ad om-
tionis concipere, intelligemus quodlibet ens nia proportionaliterapplicari ; etquod in Deo
habere hanc relationem intelligibilitatis ,
sufficitad veritatem, si in aliispotest perpar-
non solum ad intellectum divinum,sedetiam ticipationem reperiri, ut revera potest, suf-
ad quemcunque ereatum. II em, quia intel- ficiet etiam ad veritatem eorum per partici-
lectus creatus est queedam participatio divini pationem.
intellectus, cui natus est conformari in intel- 31. Entia creata intellectui divino ut opi-
ligendo , si vere intelligit ergo, hoc ipso
; fici conformantur.
Additur vero in ultiraa
quod ens dicitur verum, quia est conforma- parte conclusionis, reperiri in entibus creatis
bile intellectui divino, poterit etiam dici ve- conforroitatem ad intellectum divinum ut ad
rum, quia est conformabile intellectui creato causam et exemplar, ratione cujus possunt
vere intelligenti. Tandem hoc
probat argu- talia entia vera denominari, quia etiam illa
mentum illud, quod nos non semper cogno- est vera conformitas ad intellectum, ut prac-
scimus veritatem rerum per conformitatem acl tice cognoscentem, et suo modo operantem.
ideam divinam, sed per conceptionem quam Et eadem ratione entia artificialia, quee ab
de tali re nos habemus. Atque hoc modo uti intellectu humano procedunt, respectu illius
solemus definitione talis rei seu naturee ad habent eamdem conformitatem ut ad suum
probandum aliquid vere esse tale ; definitio exemplar, vel ideam, et secundum eam vera
enim nihil aliud est quam explicatio talis etiamdici possunt. Imo sentil D. Thomas, ab
naturee., ut a nobis concipitur ;
potest ergo hac conformitate potissimum denominari ve-
haec veritas sumi non solum ex conformitate ra entia creata, quia illa per se eis convenit
ad intellectum divinum, sed etiam ad cre- conformitas autem ad aliosinlellectusspecu-
atum. lalive cognoscentes, est magis extrinseca et
 ,
;

306 DISPUTAT. VIII. DE VEfUTATE.

per accidens. Qtfod maxirue habet locum in nimirum ad illam aptitudinera, qua unaquae-
rebus existentibus, et actu creatis; nam res que res nata est verara sui sestimationem
secundura esse essentiae non habent actu conferre; nam illam habet respectu cujuscun-
causam exemplarem, sicutneque efficientem, que intellectus, vel cognitionis, et supra il-

habent tamen in potentia, et ideo si consi- lam nihil addit actualis conformitas, prseter
derentur ut possibiles sunt, per se requirunt denominationera seu coexistentiam cogni-
exemplaria, et ideas in primo artitice, quce tionis. Quod siinde resultet relatio, quando
unumquodque tale esse repraesentent, quale illa cognitio est practica, et causa rerum,
esse potest, aut natura fieri postulat. Et hoc illa supponit potius veritatem quam consti-
modo res omnes creata?, etiamseeundum esse tuat, utcircasecundam opinionem ostensum
essentiae, per se primario postulant esse indi- est. Ad secundum respondetur, in rigore non
vino intellectu, et habere conformitatem cum esse necessarium ut ens dicatur verum in ra-
illo, tanquam cum primo artifice, a quo solo tione mensurati per cognitionem, cuiconfor-
possunt ad esse perduci. Deus autem cum matur; alias non posset Deus verum ens di-
increatum ens sit, ad nullum intellectum po- ci, ut supra argumentabar, quia in ratione
test habere hanc habitudinem ; nihilominus entis nullam habet mensuram nec seeundum
tamen alia ratione potest dici per se habere rem, nec secundura rationem; et ideo, ut 1
conformitatem respectu proprii intellectus p., q. 14, latius dictum est, divina scientia
potiusquam aliorura ; quia per se et essen- non comparatur ad suam essentiam suumque
tialiter postulat ut seipsum actu intelligat, ens, ut practica, sed ut speculativa tantum.
sitque non solum intelligibilis, sed etiamactu Solum ergo in veritate cognitionis speculati-
intellectus a seipso, et suamet intellectio. At- vse verum habet, quod ratio veri sumitur,
que ita probata est conclusio quoad omnes in ratione mensurati ; nam divina etiam scien-
partes ejus. tia quam-
practica, ut practica est, vera est,
32. Sed objicies : ergo ratio veritatis trans- vis ut sicnon habeat rationem mensurati,
cendentalis non est una, sed multiplex, quia sed potius niensurse. Unde ad tertium rer
aptitudinalis vel actualis conformitas, et spe- pondetur, negandoconsequentiam; quia ipsa-
culativa velpractica, valde diversoe sunt. Se- met ratio veritatis non eodem modo dicilur
cundo specialiter objici potest, quia veritas de cognitione et de rebus et ideo non est in;

dicitrelationem mensurati ad mensuram, sal- conveniens ut secundumdiversashabitudines

tem fundamentaliter ergo non potest veri-
; conveniat cognilioni per conformitatem ad res,
tas rerum sumi ordine ad intellectum
in in quantum illas, ut suut, reprsesentat, et re-
creatum, cujus cognilio non est mensura ve- bus in ordine ad cognitionem, in quantum
ritatis rerum, sed per illas potius mensuratur. aptse sunt, ut in ratione objecti veram sui
Unde argumentor tertio, nam cognitio est existimationem inducanl.
vera, quia conformalur rebus cognitis ergo ; 34. Veritas transcendentalis non est mera
non possunt converso res dici verse per
e denominatio extrinseca. Dico ultimo, hanc
conformitatem ad talem cognitionem ; quia veritatem transcendentalem non esse merara
inter hsec non est relatio rautuoe seu similis denorainationem extrinsecam, quamvis in-
comparationis, qualis est inter duo similia, cludat aliquo modo seu connotet conjunclio-
sed dissimilis seu non mutuse comparationis, nem alterius rei unde illa resultat. In hac
,

qualis est inter rnensuram et mensuratura. conclusione differo ab opinione Cajetani

33. Ad priraum aliqui non existimant in- quamvis fortasse non tam sitdifferentia quam
conveniens totum id concedere, quod in ar- explicatio sententioe ejus. Probatur ergo ex
gumento infertur quia, cum hoe tantumsint
;
dictis, quia veritas rei intrinsece includit en-
qufedam denominationes, quae ad modum titatem ejus; ergo non est mera denomina-
relationum desumuntur seu explicantur, non tio extrinseca.Antecedens patet ex definitio-
est inconveniens ex variis capitibus et diver- nibus veritatis, quas tradunt August. An- ,

sis considerationibus multiplicari. Imo, qui- selm. et Avicenna, et ex aliis supra adductis.
dam etiam addunt, sub una ratione esse re- Item, quia propter hanc causam entia fictitia
spectus reales, sub alia vero rationis. Quod non sunt vera entia , et longe aliter sunt in-
saltem concomitanter probabile est, quamvis telligibilia, vera entia nam heec ex se
quam ;

non sit verum formaliter. Melius tamen for- nata sunt apprehendi et cegnosci prout sunt
tasse dicetur, illos omnes respectus sub uno illa vero minime, sed oportet ut artificio et
adaequalo contineri, seu ad unum revocari, vi intellectus aliqua realitatis specie, seu um-
 SECT. VIII. DE COMPARATIONE V ERITATIS C0GMT10NIS, ET REI. 307
bra iuduantur. Item hac ratione, quo res neque veritatem habent, quae est passio en-
magis habet de entitate, magis etiam habet tis. Maxime cum ostensum sit hanc veritatem

de hac veritate et quod perfectius est ens,

;
dicere entitatem ipsara ut conformem. Altera
id ex se magis intelligibile dicitur. Unde ul- vero pars de distinctione satis etiam est ex
terius argumentari possumus; quia esse in- diclis expiicata. Neque contra illam proce-

telligibile, non est mera denominatio extrin- dunt, quai circa lertiam opinionem Cajetani
seca ergo neque esse verum objective seu
;
objiciebamus, quia non asserimus solam de-
realiter. Antecedens patet, tum ex dictis, nominationem esse proprietatem sed ipsam ,

quod intelligibilitas sequitur entitatem rei; entitatem sub tali ratione conceptam. Quo iit

tura etiam quia objectum est natura prius ut per hoc veri attributum nulla nova perfec-
potentia, et ratio illius ergo supponitur ;
tio aut realis ratio in ipso ente explicetur,
in objecto aptitudo aliqua, ratione cujus ap- sed solurn declaretur araplius ipsamet ratio
tum terminare actum potentioe, ut, verbi
sit entis per habitudinem ad cognitionem . eo
gratia, colore et sono, respectu visus et
in modo quo a nobis explicata est. Et, quia hcec
auditus; ergo similiter in ente quatenus in- habitudo accidit quodammodo ipsi enti ut
telligibile est, non solum intelligitur facullas sic, et est aliquo modo sallem secundum ra-
extrinseca, quse vim habet intelligendi, quam- tionem posterior (quamvis semper sit
illa

vis haec necessaria sit, sed etiam ex parte ip- cum illo )
verum quod per
conjuncta , ideo ,

sius entis supponitur aptitudo intrinseca, ra- hanc habitudinero declarat naturam entis,
tione cujus potest actum hujusmodi termi- attributum seu proprietas ejus dicitur.
nare. Preeterea hoc confirmant ,
quse in favo- 37. Aristotelis dictum explicatur. Tertio
rem primae opinionis adducta sunt, et alia intelligitur ex dictis, quo sensu dictum sit ab
addemus sectione sequente. Aristotele, in fine lib. 6 Metaph., verum non
esse in rebus, sed in mente; loquitur enim de
Corollaria ex superiori resolutione. veritate complexa, quse est in compositione
35. Increatum et creata entia quomodo vera. mentis, et de alio esse vel non esse, quod per
Atque ex his intelligitur primo quomodo hujusmodi complexionem significatur, et ad
,

esse verum conveniat omni enti reali, sive ejus veritatem requiritur. Nam, quia veritas
creato, sive increato; quia omne ens de se est speciali modo in compositione et divi-

est aptum conformari intellectui imo nul- sione intellectus, ut supra dixi, ideo veritas
;

lum est ens, quod non sit actu conforme ali- quasi per antonomasiam vel analogiara spe-
cui intellectui, saltem divino. Quo fit ut haee cialiter dici solet de ilia veritate, quai est in
ratio primario conveniat primo enti,
veri compositione et divisione, quse in negationi-
quod Deus; quia per se et essentialiter
est bus et afiirmationibus aeque reperitur, el per
includit cognitionem, etcura illa summam ac se non requirit reale esse, sed quale per com-
necessariam conformitatem habet; et quia plexionern significatur.
per se ( ut ita dicam est ratio suse veritatis,
)

et est origo et mensura omnis veritatis, quse SEGTIO VIII.

in creaturis reperitur. An veritas per prius dicatur de veritate cognitio-

36. Verum gualiter passio entis. Secundo nis quam de veritate rei, et quo modo.
intelligitur ex dictis, quomodo verum sit pas-
sio entis. Dicitur enim passio , non quasi sit 1. Dubitandirationes. Diximus veritatem
reaiis proprietas distincta ex natura rei ab in rebus et in cognitione reperiri ; explicare
modo, solum quia est quod-
ente, sed latiori ergo oportet quo ordine ac modo utrisque
dam attributum, quod raciprocatur cum ente, conveniat, quod etiam conferet, ut araplius
et ab eo aliquo modo distinguitur, saltem se- explicata maneat verilatis transcendentalis
cundum rationem seu connotationem. Pri- ratio. Videtur ergo prius convenire veritatem
mum constat, quia ostensum est omne ens rebus quara cognitioni. Primo quidem quia
esse verum. Constat item ex dictis, omne verura est objectum intellectus; ergo ante
verum, eo modo quo a nobis explicatura est, omnem actum intellectussupponitur veritas;
esse ens reale; quia, licet entia rationis, eo ergo prius est veritas in rebus quam in cogni-
modo quo coguoscuntur, dici possint habere tione. Secundo, quia veritas rerurn universa-
conformitatem cum intellectu, tamen, quia lior est, cum sit transcendens ; ergo est prior,
ex se non habent inleliigibilitatem, nequeen- quia univcrsaliora priora sunt natura sua.
titatem in qua fundetur illa conformitas, ideo Irao, cum dictum sit verum converti cum
 ;

308 DISPUTAT. VIII. DE VERITATE.

ente reali, et ipsi conceptus mentis entia rea- attribuunt judicio intellectns , rebus autem.
lia sint, non alia ratione videntur esse veri, non nisi secundum quid; et ideo simpliciter
nisi quatenns entia sunt; ergo veritas rerum dicimus intellectum esse verum; alias vero
de se communior est, et prior quam veritas res non dicimus simpliciter veras, sed cum
cognitionis. In contrarium autem est, quia addito, verum aurum, vel quid simile.
omnes auctores sentiunt, verum esse quid 3. Aliivero distinctioneutuntur. Nam duo-
analogum, cujus principale anologatum est bus modis denominari possunt res verte uno
:

veritas cognitionis,, ex Aristotele, 6 Metaph., modo, ut mensura cognitionis; alio modo, ut

in fine, dicente veritatem esse tantum in in- mensuratse per cognitionem. Priori modo di-
tellectu formaliter et proprie, in rebus autem cuntur res verae, ut objecta speculativa3 co-
ut in causa, ut etiam dicit 9 IMet., c. 12. In gnitionis ,
quatenus vel conformantur , vel
vocibus autem dicitur esse tanquamin signo, apta3 sunt conformari veritati illius; quia ob-
quatcnus verum vel falsum significant, utdi- jectum est mensura talis cognitionis, praeser-

citur 1 Perib., c. 4. tim si objectum primarium illius. Quod

sit

dico propter cognitionem quam Deus babet

Opiniones varia?. de essentiis creaturarum, a quibus non men-
2. Est igitur multorum sententia, veritatem suratur, ut supra dixi , quia non respicit illas
primo ac prsecipue reperiri in cognitione , ut primarium objectum, sed ut secundarium,
secundario vero in rebus imo in sola cogni-
: in primario eminenter contentum , a quo
tione esse intrinsece ac formaliter, in rebus proxime illa cognitio quasi mensuratur. Imo
autem causaliter seu objective. Ita ut, sicut addit Mgid., Quodlib. 4, q. 7, neque cogni-
sauum est analogum attributionis, quod de tionem, quam Angelus habet de sole, verbi
uno tanlum analogato dicitur intrinsece ac gratia, et aliis rebus quarum habet inditas
formaliter, de aliis vero per solam denomina- species, proprie mensurari ab illarum obje-
tionem ab illo ita verum sit analogum attri-
, ctis, sed ab ideis divinis a quibus illse species

butionis ejusdem omnino rationis, quod de profluxerunt, de quo alias; nunc enim satis
cognitione dicetur formaliter, quia vera est, est quod hujusmodi res dicantur verse, quate-
de rebus vero solum denominatione sumpta nus achequari possunt intellectui humano, ut
a veritate cognitionis, quatenus causa illius mensura ejus. Posteriori autem modo dicun-
sunt. Sicut etiam dicitur de veritate locutio- tur veroe omnes res, quee ab intellectuali exem-
nis, solum quatenus est signum illins. Ita plari seu idea manant, illique conformantur
sentit Cajet., praecedente seclione citatus. Et tanquam suae mensurse. Dicunt ergo verita-
videtur sumi ex D. Thoma
dict. q. 16 ,
, tem a que primo dici de omni adaBquatione
j

1 p., art. 1, de Verit., art. 3,

3 et G, et q. 1 mensurati ad mensuram, qua3 inter rem et
et super citata loca Arist. Et declarari am-
plius potest ex ipsa veri definilione, prout
his omnibus applicatur. Cognitio enimdicitur
vera,quatenus est conformis rei quamrepra>
sentat, non ut zes ipsa vera est, sed ut talis
est, qualis mente concipitur, et affirmatur
seu negatur, ut notavit D. Thomas, dict.
quaest. 16, art. I,ad3. Resautem diciturvera,
quatenus conformis vel conformabilis est vero
conceptui, quem aliquis inteilectus habet, aut
intellectum seu cognitionem invenitur, sive
illa sil cognitionis, sive rei; de adeequatione
autem mensurte ad mensuratum, sive sit co-
gnitionis, sive rei, non dici vere ac proprie
quod sit veritas, sed ad summum dici posse
per pisedictam analogiam attributionis. Fun-
damentum hujus sententia^ solum est, quia
nomen ipsum prse se fert, dicit re-
veritas, ut
lationem mensurali; nam dicit conformita-
tem intellectusadrem quod enim alteri con-
;

habcre potest de tali re. Ergo signum est ra- formari debet ut verum sit, respicit illud ut
lionem veritatis per se reperiri in cognitione, mensuram.
in rebus vero non nisi per denorninationern 4. Juxta quam sententiam sequitur primo,
ab illu, et nullam essc rationem veri, utris- Deum in ratione entis non esse verum, sed
que communem. Simili enim ratione conclu- solum in ratione scientia3 seu scientis specula-
dimus, veritatem in vocibus solum anulogice tive; quia in quanlum est ens, non habet
ut in signo reperiri, quia non sunt verae, nisi mensuram sua3 veritalis , et sui esse nec
quatenus veram cognilionem significant. Tan- conformatur alicui intellectui etiam proprio
dem ex modo ipso loquendi el concipiendi ut mensuratus ab illo, ut supra dictum est.
omnium, videtur posse hoc satis confirmari Nisi velit quis negative explicare Deum esse
omnes enirn, simpliciter loquendo, veritatem verum, quia non est alicui mensura^ seu ideas
 SECT. VIII. DE COMPARATIONE VERITATIS COGNITIONIS, ET REI. 3Q9
difformis, ut in simili explicuit D. Thomas, tur de conformitate per modum mensuree,
dict. q. 16, art. 5, ad 2. Sequitur secundo, vel mensurati. Imo, ut notavit D. Thom., lo-
divinam scientiam ut practicam non esse ve- cis supra citatis, ex vi illius definitionis non
ram, simpliciter loquendo quia ut sic non,
magis dicitur veritas, conformitas intellectus
est mensurata, sed mensura rerum. Sequi- ad rem, quam conformitasrei ad intellectum.
tur tertio, essentias creaturarum secundum Tum etiam quia illa ratio mensurse et men-
esse essentiae consideratas non posse veras surati nihil addit in uno extremo potius
dici simpliciter, sed tantum per praedictam quam in alio, nisi vel denominationem sum-
analogiam, quia non habent mensuram inra- ptam ex causalitate aliqua ejus rei, quce men-
tione essentia?. Sequitur quarto, absolute lo- sura dicitur, ad rem quae dicitur mensurata,
quendo, non esse ordinem prioris et poste- vel ordinem aliquem transcendentalem, se-
veritatem rerum et cognitionem,
rioris inter cundum quem una res ordinatur ad alteram
sed inter veritatem mensurse et mensurati; potius quam e contrario, ut scientia ad sci-
quia haec, sive in rebus sive in cognitione exi- bile potius quam scibile ad scientiam. Sed hi
stat, dicitur esse propria et formalis veritas ;
respectus non mutant veritatem seu proprie-
iila tam in rebus quam in cognitione,
vero, tatem adsequationis seu conformitatis, quae
dicitur non esse veritas, sed solum relatio per se tantum ad rationem veritatis requiri-
mensurae, quaa per aualogiam interdum dici- tur. Ut, verbi gratia, si res arte facla compa-
tur veritas. Et hanc opinionem videntur sequi retur ad intellectum artifids, a quo processit,
multi ex modernis scriptoribus. et ad inteiiectum alterius, quiperfecte conci-
5. Tertia opinio esse polest, aliud esse loqui pit rationem et ideam talis artificii, nihil in-
de prima origine seu imposilione hujus vocis fluendo, neque causando in illud, certe arti-
verum seu veritas , aliud de proprio signifi- ficium in re aeque conforme est uni et alteri
cato, quod jam de facto habet. Nam priori intellectui ; ergo aeque verum est respectu
modo est quidem verum, per eam vocem pri- utriusque, etiamsi ad unum habeat relationem
mo significatam esse veritatem cognitionis, effectus, etnon ad aliud.
seu compositionis et divisionis, quia illa est 6. Atque huc accedunt ea, quaj ex secunda
nobis notior; nihilominus tamen jam vocem sententia consequi inferebamus; quse, quia
illam extensam esse, non per metaphoricam per se inconvenientia videntur, suadent non
translationem, sed per proprietatem, ad si- pertinere ad rationem veritatis differentiam
gnificandam veritatem rerum, quae in ratione hanc formaiiter ac per se. Seclusa autem hac
etiam veritatis perfectior esse potest, quam differentia, nihii est cur non possit ratio veri-
veritas cognitionis. Sicut dicere solent Theo- tatis in omnem adaequationem inter rem et in-
logi, nomina paternitatis aut miserieordiae, tellectum convenire, sive illa sit inter intel-
vel similia primo esse imposita ad signifi-
,
lectum et rem, sive inter rem et inteilectum,
candas has proprietates in creaturis; deinde et sive sit inter mensuram cum mensurato,
vero extensa esse ad significandas simiies sive inter mensuratum cum mensura, sive
proprietates Dei, non per metaplioram, sed inter ea quae neutram rationem inLer se ha-
per summam proprietatem, et analogiam, in bent, ut de essentiis creaturarum ut sic, et

qua primum ac prsecipuum analogatum est de scientia Dei creaturarum speculativa dice-
Deus , ut habens hujusmodi proprietates. bamus. Imo neque sufficiens ratio analogiee
Fundamentum hujus sententiae est, quia tam videtur posse assignari inter veritatem rei et
perfecla et propria est adsequatio rei ad intel- eognitionis., tum quia licet nomen veritatis
lectum, sicutestadoequatiointeliectusadrem; primum sit a nobis inventum propter cogni

ergo ex hac parte nihil obstat quominus ratio tionem, non tamen inde fit deanalogice dici
veritatis aeque conveniat utrique. Rursus, veritatererum, ut explicatumest; tum etiam
quod haec adsequatio sit per modum mensurae propter ea quae in sectione prstcedenti circa
vel mensurati, nihil referre videtur quominus opinionem Cajetani proposita sunt, quibus
utroque modo possit et nomen et rationem ve- ostendi videtur, veritatem rerum non posse
ritatis obtinere: tum quia nulla sufficiente ra- in sola extrinseca et metaphorica denomina-
tione probatur, rationem veri intrinsece di- tione consistere.
cere ac postulare rationem mensurali, neque
ex communi definitione veritatis id colligitur, Qucestionis resolutio.

sed potius contrarium; dicitur enim confor- 7. Veritas compositionis et divisionis non
mitas inler rem et intellectwn; ubi nihii dici- est transcendentalis.-~- Ex his opinionibus ali-
310 DISPUTAT. VIII. DE VERITATE.
quid, quodad qusestionem hanc explicandam tionera seu essentiam propositionis, et con-
conferat, suraere possumus. Ut tamen reso- formitatem quam habet cum regulis artis dia-
lutio, qua? nobis verior videtur, intelligatur, lecticae, seu cum idea propositionis, intelligi-

adverlendum cstquod supra diximus, verita- tur baberesuam veritatem quasi transcenden-
tem specialiori modo reperiri in composi- talem, secundum quam dici potest esse vera
tione et divisione, quam in simplicibus, aut propositio, eomodo quoaurumdiciturverum
conceptibus, aut rebus. Yeritas autem illa aurum, et eo modo quo sjdlogismus dicetur
compositione et divisione
specialis, quae est in verus syllogismus, si bona sit illatio, ctiam si
intellectus, revera non est veritas transcen- falsum concludat.
dentalis illius actus seu judicii, quod in com- 9. Vocis, veritas,primwva sigmficatio. Hac
positione et divisione verum denominatur. igitur distinctione constituta, censeo impri-
Quod sic patet. nam veritas transcendentalis mis, veritatem in primaeva siguificalione dic-
cum sit suo modo propria passio entis , est tam esse de veritate cognitionis, quaj iu
immutabiJis et inseparabilis ab ente; illa au- compositione ac divisioue specialiter reperi-
tem veritas quse est in compositione est se- tur. Hoc probant omnia supra adducta hac ;

parabilis ab illa, quantuin est ex ratione sua, enim ralione Aristoteles sajpe dixit, verita-
quia interdum separatur, quando, manente tem esse in intelleetu seu in compositione et
eodera judicio, res judicata mutatur, incipit- divisione. Item propter hanc causam judi-
que aliler se liabere quam judicetur, cum an- cium habens hanc veritatem simpliciter ve-
tea conformitatem cum judiciobaberet.Quod rum dicitur. Si autem illa careat, dicitur
si interdurn haec veritas est immutabilis, ex simpliciter falsum, etiamsi veritatem trans-
eo provenil, quod res circa quam judiciura cendentalera raodo a nobis declaralo habeat.
versatur, iramutabilis est vel simpliciter, vel Denique ratio esse videtur, quia hujusmodi
prout sub judicium cadit. veritas nobis est notior, magisque formaliter
In compositione, cum veritate aut falsi-
8. est in cognitione nostra, ut in superioribus
tate ejus stat semper transcendentalis veritas. explicatum est.
Atque binc inielligere licet, in bocmet ju- 10. In primava significatione xeritas po-
dicio seu actu compositionis et divisionis, du- test realia et rationis entia extrinsece deno-
plicem veritatem reperiri, unam transcen- minare.
Secundo censeo, res cognitas posse
dentalem, aliam specialem, quam veritatem ab hac veritate cognitionis per extrinsecam
cognitiouis seu accidentalem vocare possu- analogiam ac denominationem dici veras ,

mus, alii formalem appellant. Quod sic decla- non tamen secundum hanc rationem autde-
ratur et probatur, nam quando judicium mu- nominationem sumi verum, cum dicitur esse
tatur de vero in falsum, amittit aliquam ve- passio entis. Prior pars probatur ex adductis
ritatem, et non amittit omnem sed aliquam , inter referendam primam sententiam, et opi-
necessario retinet; ergo duplicem habebat. nionem Cajetani secunda sectione tractatara.
Major per se nota est, nam falsitas, cuin sit Declaratur etiam illo exemplode sano; nam,
veritati conlraria, aliquam veritatem ab actu sicut sanum dicitur, et quod habet sanita-
excludit, cum de vero in falsum mutatur. Mi- tem, et quod causat et significat illam, ila iu
nor autem patet, quia verum cum ente con- prsesente verum dici potest et judiciura ha-
vertitur, ut diximus sed illud judicium, quod
; bens hanc veritatem, et vocalis propositio
de vero in falsum mutatur, manet nihilomi- illam significans, et res ipsa, quatenus cau-
nus reale judicium et reale ens; ergo necesse sat, vel fundat illam. Unde hoc etiam con-
est ut verum etiam raaneat transcendentali firmat usus;nou solum enim dieimus esse ve-
veriiate. Qua? in hoc consistit, quod in ra- rum judicium, quo credimus Deum esse tri-
tione judicii intelloctus ille actus habet verara num et unum, et similiter veram esse prcpo-
essentiam, et speciem judicii, et conformi- sitionem, qua id affirmamus, sed etiam hoc
tatem cum proprio conceptu seu idea intel- ipsum, Deum esse trinum et unum, verura
lectualis judicii. Quod in vocali propositione esse ;
quam veritatem solura liabet illa res
commode explicari potest ; haec enim enun- prout est objective in intellectu, id est, qua-
ciatio, Omnis homo est albus, vel alia similis, tenus complexe cognoscitur, et vere ac sicut
si inea consideres conformitatem ad rem est judicatur; et de hujusmodi vero, seu de-
quam significat, non habet veritatem, sed fal- nominatione veri, dixit etiam Arisloteles non
sitalem, et hoc sensu non vera,sed simpliciter esse in re, sed inintellectu. Unde hoec deno-
falsa vocutur ; si vero in ea consideres defini- minatio veri etiam non entibus convenit; sic
 SECT. VIII. DE COMPARATIONE YERITATIS COGMTlONlS ET REl. 31 j

enim verum esse dieiinus, et ehymeram esse quia habet in se relationem qua tendit in
ens fictum, et hominem non esse equura. At- aliud, vel quia liabet in se talem qualitatem,
que hinc palet posterior pars, quod h*c de- qualis in aho est, ita in praesenti potest facila
nominatio non sit veritas, qure est passio en- intelligi, rem dici veram propter conformiia-
tis. Et hoc elinm confirmat illa ratio, quod tem cum intellectu, quamvis non denominc-
verum est objectum intellectus nam, licet ;
tur extrinsece a sola veritate intellectus. Tan-
quidam dicant veritatem esse conditioneru dem, si mente prsescindamus veritatem co-
tantum objecti non antecedcn-
intcllectus, gnitionis a repraesentalione itleae vel concep-
tem, sed consequentem potius actum intel- tus, adhuc res denominaretur vera per con-

lectus, ut videre licet in Toleto, 3de Anim., formitatem ad ideam sic repreesentantem ;

q. 20, tamen hoc modo valde improprie dice- ergo hoec denominatio formaliternonsumitur
retur verum objectum intellectus; quia ob- ab ipsa veritale intellectus.
jectum potentiae passivae ut sic supponitur ad 12. Veritas da veritati cognitionis, ac ral,
aetum, et ideo conditiones illee, qute sunt qna analogia dicatur.
Unde ullerius colli-
proprise objecti, debent supponi, non subse- go, verum, prout dicatur de veritate compo-
qui; ergo verum prout dicitur esse objectum sitionis aut divisioniset de veritate rerum
,

intellectus, quatenusab ipsomet actu

non est
denominatur, sed secundum aliquam aliam
rationem, secundum quam possit antecedere
actum. Hoc denique confirmant ea, quibus
supra probatum est veritatemtranscendenta-
seu transcendcntali, non dici proprie secun-
dum aliquam analogiam attiibulionis sum-
ptam ab aliqua forma, quae intrinsece conve-
nial alicui analogatoium, aliis vero extrinse-
ce, quia, ut ostensnm est, non intercedit in

lem non consistere in sola hac extriuseca de- praesenti hujusmodi denominalio. Videtur er-
nominatione. go heec vox fequivoce dici sub his duabns ra-
1 1 . Translatio vocis, veritas. Tertio itaque tionibus, vcl ad summum, secundum analo-
censeo, ab hac veritate cognitionis transla- giam proportionalitatis. Quia hic eiiam non
tum esse hoc nomen veri, ad significandam videtur intercedere unus conceptus objectivus
hanc proprietatem cujuslibet entis realis. secundum unam aliquam communem ratio-
quae. est conformitas cum intellectu, actu vel nem; nam, ut explicuimus, longe alia est ra-
potentia concipiente rem sub tali ratione en- tio veritatis in corapositione et divisione ,

tis realis. Hoc patet ex dictis, et a sufficiente quam sit in aiiis rebns. Solum ergo relinqui
enumeratione. Dices. hanc denominationem potest quaedam proportionalis analogia, qufe
in nullo differre ab illa denominalione ex- in hoc consistit, quod, sicut veritas composi-
trinseca, qua res dicitur vera, quia fundare tionis requirit illam conformitatem inter esse
potest vel causare veiitatem intellectus. Res- rei et judicium, ita veritas transcendentalis
pondetur negando consequentiam, quia iila requirit talem rei entitatem, qua? adaequati
denominatio preecise sumitur ex veritate ex- possit proprio conceplui , seu ideaj, aut in-
trinseca, ut denominante objectum, seu cau- tellectuali repra'sentationi talis rei. Hujus-
sam suam; heec autem veritas rerum non su- modi autem analogia nihil obstat quomiims
mitur ex illa denominatione, sed ex ipsa rei verum transcendens possit esse proprielas
entiiate, ut habente conformitatem ad aliud. entis, quia, licet translalio nominis ex il!a
Itaque, sicut cognitio vei judicium dicilur
, proportionalitate sumpta sit, non tamen for-
verum, quia conforme est ipsi esse, vel non maliter significat illam, s*^! proprietatem, in

esse rei, et tameo non denominatur verum qua illa considerari potest. Sicut in sanopra - 1

a veritate ipsius rei, sed a suo esse, conno- ter analogiam attributionis supra declaralam
tando simul esse ipsius objecti tale, quale per intelligi potest alia proportionalitatis, secun-
judicium repraesenlatur, ita in praesente res dum quam pomum, in quo nihil est corrup-
dicitur vera, quia habet esse conforme seu tum, sanum dicilur, quia, sicut sanitas ani-
conformabile tali conceptui, quae denomina- malis consistit in debita humorum propor-
lio non sumitur extrinsece a veritate concep- tione ac dispositione, ita pomum dicitur sa-
tus, sed ab intrinseea entitate, ut est sub ha- num, quia habet debitam omnium suaruni
bitudine, vel quasi habitudine ad aliud. Con- partium dispositionnm et tamen sanum sub ;

firmalur ac declaratur primo ; nam, sicul in hac signiiicatione proprietatem aliquam, seu
relativis hoc album, verbi gratia, dicitur si- intrinsecam pjrfeclionem pomi significat, sci-
mile alteri, non per extrinsecam denomina- licet, integritatem seu incorruptionem ejus.

tionem a similitudine, quec in alio est, sed Sic igitur verum quamvis per aliquara analo-
xxv. 25
 U2 DISPUTAT. IX. hE FALSITATE.
giara proportionalitatis translatum sit ad ve- ponente et dividente, sic verum dicitur objec-
ritatem rerura signifkandam , nihilominus tum intellectus, modo quo dicitur
quia, eo
proprietatem ipsius entis significare potest. essc veritas in compositione, nunquam intel-
13. Quod autem dicimusde veritatercrum, lectus praabet assensum suum nisi cognos- ,

intelligendum etiam est de veritatc, qure at- cenclo veritatem, seu conformitatem unius
tribuitur sensibus , aut simplicibus mentis rei, seu couceptus ejus ad aliam in aclu exer-
conceptibus; imo et de veritate ipsins compo- cito, cognoscendo, inquam, vel sallem existi-
sitionis, quatenus in ca aliqua ratio entis con- maudo se cognoscere , et hoc modo dicitur
sideratur; nara in his omnibus veritas est intellectus semper assentiri sub ratione veri,
ejusdem modi seu rationis cum verilate trans- et verum esse proprium objectum judicii seu
cendentali , et proprie consistit in adcequa- assensus intellectus.
tione talis rei ad ideam, vel relationem qua?,

de illa formari potest, quamvis in sensu vel DISPUTATIO IX.

intellectu per ordinem ad objecla interdum
explieetnr, quia objectum est veluli forma
actus, vel conceptus, qui ab illo sumit speciem.
Et sa?pe hcec veritas transcendentalis per in-
trinseca principia, et prwsertim per
explicari solet, sicut dicitur vera paternitas,
verum filium a segenitum terminatur,
qute ad
quamvis formalis ratio veritatis, etiam in pa-
ternitate ipsa, in adaequatione ad intellectum
consistat.
Sohuntur rationes dubitandi in principio
positce.
DE FALSITATE SEU FALSO.
Quamvis falsitas non attribuatur enti ut
formam proprietas ejus, tamen, quia veritati opponi-
tur, et oppositorum eadem est scientia, unum-
que eorum ex alio amplius manifestatur, ideo
de falsitate breviter hoc loco disserendura
est, de qua eadem fere qua3 de veritate in-
quiri possunt; tamen, suppositis quse de ve-
ritate diximus, una fere aut altera dubitatione
omnia poterunt comprehendi.

14. Ultimoex his satisfactum est rationibus SEGTIO I.

dubitandi in principio positis;nam priores

Quidnam el ubi sit falsitas, et an sit entis pro-
probant veritatem transcendentalem secun- prietas.
dum se esse priorem, non tamen quod hsec
vox primo sit imposita ad illam significan- 1. Falsitas est. Principio, quod falsitas
dam. Et hoc item probant rationes secundo aliquid sit et alicubi inveniatur, aut saltem
loco factrn de veritate cognitionis. QuEestio quod ad hnnc modum a nobis concipiatur,
autem, quce ibi attingitur de vero, quomodo constatex cominuni modo loquendi de rebns,
sit objectum intellectus, non est propria hu- et de sermonibus et judiciis rerum; dicimus
jus loci, sed in materia de anima explicanda enim et judicium seu compositionem aut di-
est, quanqiicim in re facilior sit ex dictis ex- visionem falsa esse, et locutionem simililer,
positio. Nam
sermo absolute de intel-
si sit et res etiam aliquas falsas denominamus, ut
lectu, non aliter vcrum
dicitur objectum ejus, aurichalcum dicimus esse falsum aurum \\&i ;

t[uam ens; solum enim nomine veri signifi- autem denominationes ab aliqua forma, seu
catur aptitudo illa, vel proportio quce est in quasi forma desumunlur et dc hac investi- ,

ente, ut intelligi possit; quatenus enim tale gamus quid sit. Ut autem hoc commodius
est, ut adsequationem habere possit eum ali- fiat, prius declarare oportet an heec falsitas

quo conceptu, eatenus terminare jiotest in- vere ac proprie attribualur rebus, eodem mo-
teilectusactum, csseque objectum illius. Unde do quo veritas; simulque explicandum est an
e eontraiio intellectus tunc rem intelligit, vere ac proprie attribuatnr conceptibus sim-
quaudo iilum conceptum format, cui res illa plicibus intellectus, et consequenter actibus
adcequari potest, et ideo dicitur inlelligere etiam sensuum, vel in sola compositione aut
illam ut veram. Et hoc modo veritas dicitur divisione proprie inveniatur.
esse conditio neccssaria in objecto intellec-
Varicc opiniones circa quid sit.
tus, de qua re legi potest Cajetanns, 1 part.,
qucest. 16, art. 3, ad 3, et 2. 2, quoest. 1, art. 2. Prima opinio asserit falpitatem non mi-
1 ; et Capreolus. in 1, dist. 2, art. 4 ; ^Egidius, nus proprie reperiri in rebus aut conceptibus
Quodlib. 4, qiicest. 20. Si vero sit sermo de simplicibus, quam veritatem. lla sentiunt
intellectu ut pioprie judicante, seu ut com- nonnulli moderni, super primam partem D.
 ;

SEGT. I. QUID SiT FALSITAS. 313

Thonase, q. 17. Et probatur primo ex Aristo- bus, qui dicuntur monstra seu peccata na- ,

tele, 2 de Anim., c. 7, dicente sensum non
fallicirca proprium sensibile, circa commune
autem posse decipi; ergo supponit esse posse
falsitatem in sensu, saltem quoad aliquos ac-
tus vel aliqua objecta ejus, cum tamen omnes
actus ejus simplices sint; et
limitans priorem sententiam, ait sensum, vel
non falli circa proprium
ponit ergo in illo falsitatem, et
turas; nam discrepant ab idea seu regula,
quam deberent causse secundae naturales
imitari, et ad eam suos effeclus conformare.
Quomodo etiam actio humana, quse deviat a
divinis regulis, mendacium appellari solet,
lib. 3, text. 161, Psal. 4 :Ut quid diligitis vanitatem et qnce-
ritis mendacium ? Sicut e contrario operatio
sensibile, vel raro ;
conformis prudentiee, seu regulee divinse, vo-
idem ait ibi cari solet veritas, Joan. 3 Qui facit verita- :

de phantasia. Unde D. Thomas, 1 p., q. 17, tem, venit ad lucem. De qua Paulus, ad Ephes.
art. 2, exponit, quod sensum
Aristoteles ait , 4 : Facientes veritatem in charitate crescamus.
circa propria sensibilia non habere falsam Atque in hunc modum de conformitate et
cognitionem, intelligendum esse per se, et ut difformilate rerum ad intellectum philoso-
in plurimum nam per accidens, et in pau-
; phalur D. Thomas, dict. q. 17, art. 1, signifi-
cioribus, etiam in cognitione proprii sensibilis cans, tam esse propriam falsitatem rerum
potest in sensu esse falsitas. Atque idem ar- hanc difformitatem, sicut est veritas illa con-
gumentum surni potest ex parte intellectus, formitas.
in cujus simplici cognitione, qua apprehendit 4. Quod si objicias, nam sequitur falsita-
seu cognoscit quod quid est, negatur esse tem ponendam inter proprietates entis,
esse
falsitas, 3 de Anim. text. 21 et 51 , et 9 Me-
, sicut veritatem, negatur consequentia, quia
tapb., text. 22, per se et ut in plurimum; ta- non omne ens est falsum omne autem ens
;

men ex accidenti et in paucioribus non re- est verum ; nam Deus nutlo modo falsus ap-
pugnat in eo reperiri, ut D. Thomas ibi indi- pellari potesl, neque in ratione entis, neqne
cat, et 1 cont. Gent., c. 59 et 60. Secundo in ratione Dei, aut alicujus entis in particula-
argumentor ratione, quia oppositorum eadem ri imo nec res ereatss omnes possunt falsaa
;

est ratio; ergo, sicut veritas consistit in con- nominari, quia ea, quse a Deo fiunt, si imme-
formitate et adsequatione, ita falsitas in dif- diate ab eo fiant ,non possunt ab ejus arte
formitate; sed, sicut conformitas repentur discrepare ; si autem fiant ab ipso mediis
non solum inter cognitionem complexam el causissecundis, licet possint discrepareabuna
rem, sed etiam inter conceptus simplices et regula, vel idea divina, ad quam causse se-
res, ita reperitur difformitas non solum in cundee conformari deberent in agendo, ta-
compositione aut divisione, sed etiam in sim- men, prout ab ipso Deo procedunt, discor-
plicibus, tam rebus quam conceptibus; ergo. dare non possunt ab illa regula et idea per
Minor probatur, et primo in cognitione sim- quam Deus operatur, quando in illas influit,
plici nam illamet imperfectio, quse solet esse
; et hoc modo habent veritatem.
radix deceptionis et difformitatis in judicio 5. Secunda sententia negat, in simplicibus,
eomplexo, inveniri potest in simplici cogni- vel conceptibus, vel rebus, esse falsitatem,
tione, tam sensus quam intellectus, nimirum, sed solum in compositione et divisione, quod
quod species objecti imperfecte imprimatur; sentit Alber., 2 de Auim., tract. 3, c. 5; et
heec enim est prima radix omnis deceptionis ;
ibi Apollinar., q. 13; JEgid., Quodlib. 4, q. ' ;
nam potentia de se sufiiciens esset, si objec- Ferrar., 1 cont. Gent., c. 59 ; Fonsec. , 4 Me-
tum per speciem sufficienter applicaretur et taph., c. 2, q. 0, sect. 1. Et haec sententia est
uniretur; boec autem radix communis est magis consentanea Aristoteli et D. Thomae,
tam simplici operationi quam compositse. citatis locis, et mihi videtur etiam verior, si
Imo, tota deceptio in compositione solet ex de falsitate in eo rigore et proprietate lo-
eo provenire, quod conceptus simplices dif- quamur, qua in prsecedenti disputatione de
formes sunt rebus ipsis; invenitur ergo diffor- veritate locuti sumus.
mitas in his conceptibus , et consequenter
etiam Falsitas relus attributa, quid.
falsitas.
3. Rursus, quod in rebus etiam inveniatur In ordine ad divinum intellectum nulla
6.
falsitas, patet in his preecipue quse arte fiunt in rehus falsitas. Ad quod explicandum
nam saepe sunt difformes suse regulsa et ideas; dico primo, in rebus extra intellectum non
ergo sub ea ratione habent falsitatem. Idem- esse propriam et rigorosam falsitatem , sed
que reperiturin aliquibus effectibus naturali- vocari falsas res per quamdam metaphoram
314
et extrinsecam denominationem. Probatur,
quia, sicut veritas, ita et falsitas
est per habitudinem ad intellectum, qua? in
rebus considerari potest, ut supra dixiinus,
vel in ordine ad intellectum speculativum,
vel in ordinead practicum. Rursus illa habi-
tudo esse polest, vel actualis conformitatis,
seu diflbrmitatis, vel aptitudinalis tantum.
Ac denique considerari potest vel in ordine
ad intellectum divinum, vel in ordine ad
creatnm. Nullo autem ex his inodis potest
propria falsitas rebus attribui. Quod breviter
ostendo discurrendo per singula.Et prirno, in
ordine ad intellectum divinum, ut speculative
cognoscenlem omnia, per se notum est nul-
lam rem posse proprie vel improprie falsam
denominari, qnia scientia speculativa, quam
Deus habet de omnibus rebus, necessario est
verissima ac propriissima ; ergo res cognitse
in ordiue ad hanc scientiam non habent dif-
formitatem ullam, sed summam conformita-
tem. Secundo in ordine ad eumdem divinum
intellectum. ut practice cognoscentem et ope-
rantem, non possunt res falsa? denominari,
quia vel res sunt factse a Deo, vel non. Res
non faetse a Deo, tantum sunt, aut res summe
bona, quse est ipsemetDeus, qui supra om-
nem est mensuram, et supra omnem ideam,
et extra omnem causalitatem intellectus prac-
tici , et ideo non potest ex hac habitudine
propriam veritatem habere, nedum falsita-
tem aut res summe mala , qua? est culpa ut
;
culpa est (si tamen res appellanda est) hsec
enim, sicut a Deo non fit, itaneque in eo pro-
priam ideam habet , sed est potius in Deo
idea bonitatis et honestatis, a
cordal; ex quo habet quod vera culpa
quia, sicul ejus esse, ita et ejus veritas in pri-
vatione et defectu consistit. Solet autem in-
terdum culpa, talsitas et deceptio appellari,
non tam in latione mali aut culpa3, quam in
ratione boni omne enim peccatum habet
;
aliquam rationem apparentis boni sub qua
fulsum quid ct fucatum vocari solel; eam vero
denominationem non babet in ordine ad
Deum, sed in ordine ad hominem, quera de-
cipit, sicut de aliis rebus falsis slatim dice-
inus. Aliae vero res, quse a Deo tiunt, nun-
quam discordant ab arte, vel idea ejus, quia
est lam potens in exequendo, quantum est
sapiens in cognoscendo.
7. Objectioni respojideiur.
hoc verum de liis qua?. Deus per seipsum
sit
operatur, non tamen de his quse per causas
secundas eflicit; uam tuncaccommodatsuam
DISPUTAT. IX. DE FALSITATE.
potentiam exequentem activitati causarum
sumenda secundarum, et ideo hinc fieri potest ut effec-
tus non ada?quet ideam artificis, ut videtur
contingere in monstris naturse. Respondetur,
cum illa non eveniant casu et fortuito res-
pectu Dei, sed ex vera scientia et voluntate
ejus, necessarium esse, ut etiam hsec, quate-
nusentia sunt, non discordent a divina scien-
tia practica, quia Deus, sicut vult cum causis
secundis non impeditis influere ad effectus in-
tegros et perfectos perficiendos, ita vult cum
eisdem impeditis influere ad efficienda mon-
stra. Unde sicut, quando optimus pictor non
ex impolentia, sed voiuntarie depingit mon-
strum, iilud non dicitur discordare ab arte,
neque esse aliquid falsum respectu talis pic-
toris, ita neque monstra naturse falsitatem
habent respectu supremi artificis Dei, quia ea
sciens et videns fabricatur, quatenus entia
sunt. Quod ideo semper adjungo, quia, si hsec
considerentur quatenus in eis est privatio seu
carentia alicujus perfectionis, ut sic non per
neque habent pro-
se fiunt, sed per accidens,
priam ideam ad quam conformentur, ut res-
pectu illius vera aut falsa dici possint, sed
habent talem defectum, quatenus deficiunt
ab alia perfectiori idea ; hic autem defectus,
vel non est a Deo, ut in defectibus culpse, vel,
si est ab ipso, ut in malis pcenee, non est prse-
ter scientiam et intentionem seu voluntatem
ejus, et ideo respectu illius non potest dici
falsitas an vero respectu causse seeundee ita
;
; appellari possit, statim dicam.
8. Nullce res falsce in ordine ad intellectum
creatum speculalivum.
Tertio, si res ad in-
qua culpa dis- tellectum creatum speculativum comparentur,
sit, non possunt intrinsece ac proprie falsse de-
nominari. Quod sicostendo, quia vel deno-
minarenturfalsce ex aptitudinali diflbrmitate,
vel ex actuali; neutrum dici potest; ergo. Mi-
nor quoad priorem partem probatur, quia om-
nis res, quantumestdese, aptaest cognosci si-
, cut est, et generare proprium et adsequatum
sui conceptum.Quod autem aliquis intellectus
in eis cognoscendis interdum decipiatur, non
provenit ab ipsis, quatenus entia sunt, sed vel
ex defectu unitalis intellectus, vel ex aliis
impedimentis; ergo ratione aptitudinis, qua
est in rcbus ut intelligantur, non convenil eis
falsitas, quod amplius patebit cx confirma-
tione alterius partis. Probatur ergo altera
Dices : Jicet minoris pars, primo , ratione facta prsece-
dente disputatione, sect. 2, quia, si res falso
coguitte ab intellectu creato, haberent pro-
priam et intrinsecam falsitatem, ex eo quod

discordant a lali intellectu, nulla esset
qua2 non posset falsa denominari, quia nulla
est quse non possit falso cognosci esset ergo
etiam in Deo falsitas, quod absurdissimum
est. Item, si res est falsa respeclu intellec-
tus, ergo, vel respectu intellectns verura et
proprium conceptum formantis talis rei et
SECT. I. QUID SIT FALSITAS. 315
res per intellectum; falsitas anlem sumenda est
in ordiue ad aliquem intellectum. Dices, si-
; cut opus naturee est opus intelligentia!, ita
lnec monstra posse dici falsa respectu natu-
ralis virtutis causae, non proeeise sumptse, sed
quatenus subordinari deberet ideae prirni ar-
; tificis, dirigenlis illam ad perfectum effectum

hoc non, ut per se constat, quia ab illo non producendum. Respondetur imprimis hanc
discordat; vel respectu intellectus vere conci- denominationem, et solum extriusecam esse,
pientis aliam rem, ut aurichalcum videtur et metaphoricam magis quam propriam, si-
,

dicifalsum aurum respectu inlellectus conci- cut opus naturee non est proprie etintrinsece
pientis verum aurum et hoc modo etiam au-;
opus intelligentiae, sed extrinsece et meta-
rurn potestdici falsum aurichalcum, respectu phorice , manus pro-
vel sicut dicilur errare
intellcctus verum aurichalci conceplum for- quando scopum non attin-
jicientis sagittam,

mantis, et sic redit idem inconveniens supra git; nam error proprie non iili tribuitur, sed
quod in rebus omnibus sit aliqua fal-
illatum, per metaphoram tantum. Deinde clicitur
Denique, vei res dicitur falsa in ordine
sitas. quod illa imperfectio effectus non provenit
ad conceptum simplicem, vel in oidine ad ex ullo defectu intellectus et ideo non po- ,

conceptum complexum. Primum dici non po- test proprie falsitas appellari, sed imperfec-
test, tum propter rationes dictas, tum quia, tio vel malitia, et ita heec solent vocari mon-
ut oslendam, in solo conceptu simplici non stra, vel peccala nafurce, qua3 voces maliliam
est propi ie falsilas ; ergo multo minus erit in potius quam falsitatern indicant.

re speculative cognita in ordine ad talem con- Res

10. o/rtificiales in ordine ad humanos
ceplum; tum etiam quia, si res ad proprium opifices an falsa. Solum supersunt res ar-
suum couceptum comparetur, respectu illius tificiales et raorales , ad quas potest intellec-
non erit falsa sed vera; si vero cornparetur
, tus creatus practice comparari, et ut causa
ad conceptum alterius rei, per illum non est earum. Artificialia ergo non est dubium quin
falso cognita, sed potius ignorata; ergo nec interdum discrepent ab arte. Sed hoc duplici-
respectu illius poterit denominari falsa ; inler ler contingit uno modo, quod discrepenl ab
:

hos autem conceptus non polest medium ex- arte, quoe est in artifice , seu ab idea, quam
cogitari sistendo in simplicibus conceptibus; revera habet conceptam; alio modo, quod
ergo per difformitatem ad illos non habent discrepent ab arle quam deberet habere ,

res propriarn falsitatem. Si autem hsec deno- quamque alius probus artifex habet. Quando
ininatio sumatur in ordine ad compositionem hocposteriorimodocontingit, nonvidetur pro
et divisionem, sicut Aristoteles dixit, 6 Me- prie habere locum denominatiofalsitatis, quia
taphys., nec veritas est in rebus, sed tan- tunc res arte facta non discordat ab idea a
tum objective in intellectu ; multo ergo minus qua procedit ; ad alias vero perfectiores ideas,
falsitas. qua? sunt in aliis artificibus, non comparatur
Naturalia entia per ordinem ad huma-
9. talis res ut ad principium practicum, sed ut
nam praxim nulla falsa. Quarto, si res ad cognitionem speculativam et ideo res- ;

creatce comparentur ad intellectum creatum pectu illarum non habet propriam falsitatem,
practice cognoscentem, sic excludendoe im- juxta dicta in tertio puncto. Et confirmalur,
primis sunt res naturales, quae non pendent nara, si quis simnl habeat ideas perfecti et
ab ullo creato intellectu, tanquam a suo arti- imperfecti artificii , ct volens faciat r.em im-
fice et ita de omnibus his rebus probata re-
; perfectam et conformem imperfectae idese,
linquitur conclusio posifa ,
quod respectu non dicetur ille errare in operando, ut arti-
nuliius intellcctushabent propriam falsila- iii genere artifieii dice-
fex est, nec res facta
tem. Unde infero, etiam naturalia monstra tur falsa ergo idem erit quando habet im-
;

non habere propriam falsitatem sed imper- , perfectam ideam solam, et juxta illain opera-
fectionem vel defectum, ideoque non tam tur. Dices, hunc artificem deficere ab arle,
falsa entia quam imperfecta, seu mala, deno- vel quia habens ideam lantum imperfectam
minari solent. Probatur, quia non denomi- vult effectum facere perfectura, et contonnem
nantur falsa respectu primse causoe univcrsa- suoe ideae, qaae est manifesta rcpugnantia,
lis, ut diximus,
neque etiam respectu causa- vel quia existiraat, juxta veras regulas artis
rum secundarum, quia illoe non operantur ita esse rem perficiendam, Respondetur ; iu
316 DISPUTAT. IX. DE FALSITATE.
eo, qui sic operatnr, errorem
intervenire practice, ut supra dicebamus ex ilio Ps. 4 :

speculativum potius qnam practicum , seu
antecedentem ante conceptionem idece , per
quam res est fabricanda et ideo ab eo errore
;
non proprie denominari rem falsam sed ad
surnmum, metapborice et valde extrinsece.
Cujus signum esl, quia, si talis res ex indus-
tria fiat illo modo propter aliquem finem, vel
voluntatem artificis , non erit res ullo modo
falsa, cum lamen in re eamdem conformita-
tem vel difformitatem habeat
Itern, quia luijusmodi regulce artis siepe su-
Ut quid diligitis vanitatem, et quwritis men-
dacium ? tamen hoc solum est, quatenus se-
quuntur ex aliquo dictamine falso practice,
, quod dictamen ad judicium intellectus per
compositionem et divisionem spectat. Uncle
ab illo solum extrinsece et per analogiam de-
norninatur opus falsum. Proprie lamen non
est in ipso opere falsitas, sed malitia ; nam,
si comparetur ad dietamen, a quo actu pro-
cum idea. cedit, illi est conforme ; quia illud dictamen
imprudens est et erroneum si autem com- ;

muntur iu ordine ad aliquem finem , et sup- paretur ad illuddietamen, per quod deberet
posita tali materia vel circumstantiis ; sed vitari talis actus, vel rectitudinem habere
baec omnia non variant intrinsecam forrnam quatenus actus humanus est, respectu illius,
artificialem rei, nec conformitatem quam ha- non tam falsus quam pravus dicilur, tum
bet cum idea, a qua proxime procedit ; ergo quia illud debitum operandi juxta dictamen
qnandocunque res arte facta est conformis prudentiee, nontam ad veritatem rerum quam
idece, a qua proxime procedit, lunc non est ad honestatem morum pertinet tum maxime ;

in ea falsitas, etiamsi alias sit simpliciter res quia opus illud, quatenus realiter fit, nonest
imperfecta respectu aliarum idearum perfec- objectum illius diclaminis, neque ab illo pro-
tarum, vel si sit inutilis in ordine ad finem cedit. Unde tandern cunfirmari potest tota
intentum. hcec conclusio ex Augustino, lib. 2 Soliloqu.,
11. Quando vero res aite facta prodit dif- cap. 8, dicente Si verum esse id quod est, di-
:

formis idece, quee est in arlifice nt
ranle, seu a qua proxime procedit, tunc ma-
xime videtur esse falsitas in tali re artificiali;
actu ope- xerit, fdlsum non esse uspiam, concludetur.
Quce verba expouens D. Thomas, \ part., q.
1
1, art. i, ad , inquit Res comparata ad intel-
I :

sed adhuc illa non potest proprie dici falsitas, lectum secundum id quod est, dicitur vera, se-
tum quia ille defectus in effectu non proce- cundum id quod non est, dicilur falsa; unde
dit ex imperfectione aut falsilate intellectus, verus tragadus est falsus Hector , ut dicit
sed ex imbecillitate potentise exequentis, vel idem Augustinus, 2 Soliloquiorum, cap. 10.
alio similioccurrentiimpedimento ; tum etiam Igitur entia, quatenus entia sunt, non sunt
quia illud artificium utsic, seu quatenus cum falsa ; sed, si falsitas aliquo modo eis attri-

illa deformilatefit, non procedit ab idea, sed buitur, solum est etper attributionem quam-
casu fit; ergo non comparatur ad illam ut ad dam, et quatenus non entia sunt.
causam et mensuram, ut per conformitatem 13. Falsitaiis vox quot et quw significet.
vel difformitalem ad iilam falsum denomi- Exponendum vero superesl qualis sit heec
netur. Et confirmatur, nam cognitio illa vel analoga denominatio. In quo breviter dicen-
idea non est falsa per difformitatem ad illud dum cum D. Thom., dicta quaest. 17, art.
est
opus, quia revera non babebat illud pro ob- 1, variis modis per se rem denominari fal-
jecto; ergo neque e contrario opusipsum po- sam. Primus et maxime usitatus est, propter
testdenominari falsum in ordine ad talem similitudinem ad rem veram, ratione cujus
cognitionem, cum neque sitobjectum, neque occasionem falsitatis nobis preebet, ut, scili-
effectus illius, quantum ad imperfectionem, cet, illud existimemus esse quod non est. Hoc
secundum quam ab idea discordat. Dicetur modo auricbalcum dicitur falsum aurum, non
ergo tale artificium incongruum aut malum propler solam disconvenientiam quam habet
in genere arlificii, non autem propriefalsum. cum vera idea, vel conceptu auri; mnjorem
Quomodo dicunt dialeetici, consequentiam enim habet plumbum, vel stannum, quse non
seu illationem, quse non fit juxta regulas ar- denominantur falsum aurum igitur propler ;

tis, quidem malam, non autem falsam.

esse similitudinem et speciem auri ,
quam gerit,

12. Res morales in ordine ad humanos opi- ratione cujus facile existimatur esse aurum.
ficesnum falscc.
Atque idem discursus fieri Et de hoc modo dixit Arist., 5Metaph., c. 29,
potesl de operibus prudentiee, seu moralibus; falsa dici qtuv nalura sua apla sunt ut vi-

ea enim opera, quce a regulis prudentire di- deanlur esse, aut quat non sunt, aut qualia
seordant, quamvis interdumdici soleant falsa non snnty veluti pictura, et insomnia; et Au-
 ;

SECT. I. QUID SIT FALSITAS. 317

gust., vlib. 2 Soliloq., dixit, c. 6, eas res fal- opposita; veritas autem versatur inter co-
sas esse nominamus ,
quas verisimiles depre- gnitionem et rem quee est objectum ejus
hendimus. Secundo dicitur aliquid falsurn , ergo etiam versari haberet inter co-
falsitas
quia est objectum falsse enunciatiouis quod ,
gnitionem et rem quee est objectum ejus ;

tamen objectum est objective tantum in in- unde, quamvis cognitio habeat disconvenien-
tellectu. Ita Aristoteles supra ,
qui addit, in tiam cum re quee non est objectum illius, illa
hujusmodi falsis esse latitudineni; nam quee- non potest denominari falsitas, sed erit (ut
dam sunt eliam impossibilia, ut diametrum ita dicam) disparata queedam habitudo, ut in

esse commensurabilem costse alia vero sunt
tantum falsa,ut Petrum currere,
Et ad hunc modum idolum dicitur falsus
Deus, quia est objectum falsa? opinionis, quod
idolum sit Deus. Quo sensu dixit Paul., ad
Roman. 1, idolum esse mendacium ; et 1 acl
; coropositione eliam et divisione intellectus
si quiescit. videri licet. Hinc ergoconficitur argumen-
tum ; nam simplex apprehensio seu cognitio
non potesthabere difiormitatem cum re quse
est objectum ejus, esto possit esse difformis
aliis rebus ergo non potest in illa esse falsi-
;

Corinth. 8, dixit, idolum esse nihil. Terlius tas. Minor declaratur in hunc modum, quia,

modus esse potest, quando res dicilur falsa, cum habitudo hujus cognitionisad objectum
quia non est adaequata vel conformis arti. sit simplex, seu per simplicem repra?senta-

Hunc posuit D. Thom., et dicit, solum habere tionem, nonpotest esse ditformis rei tanquam
locurn in rebus arte humana factis ; verum- objecto repreesenlato, quia aut talis res re-
tamen Aristoleles illum modum praetermisit, preesentatur per talem actum cognitionis, vel
et mihi ( ut dixi ) valde improprius videtur, non. Si non repreesentatur, non est objec-
parumque communi modo loquendi usitatus; tum, et ita respectu illius non erit falsus talis
non tamen repugnat talis metaphorica de- aclus. Si vero repreesentatur per illum, erit

nominatio, ut quia res dicitur vera, quaudo conformitas inter illa, quia necesse est re-
est arti conformis , falsa dicatur quando preesentans et reprsesentatum habere inter se
non est conformis; quanquam hoc ipsum convenientiam ; ergo etiam respectu illius ob-
magis conveniat ei, quatenus habet aliquid jecti non erit falsus talisactus ; ergo respectu
non entis, quam ut entitatem habet. nullius objecti potest hujusmodi actus habere
falsitatem.
De falsitate simplicium conceptuum.
15. Dices, posse hujusmodi actum repree-
14. Insimplicicognitione quacunquc meta- sentarerem, non tamen sicutest; etideoposse
phoriceest falsitas.
Dico secundo in sirn- : respectu objecti sui esse falsum. Responde-
plicibus conceptibus, seu actibus cognoscen- lur, in simplici actu seu repra-sentalione in-
di, sive intellectus, sive sensus, non est pro- volvi repugnantiam , quia in hoc modo re-
pria falsitas, seu deceptio, sed per metapho- prsesentandinon attribuitur una res alteri,
ram eis attribuitur, sicut rebus ipsis. Hfec neque unus conceptus objectivus alteri, sed
conclusio est Aristotelis, lib. 3 de Anima, cap. simpliciler res aliqua repreesentalur; ergo
6, et latius lib. 9 Metaph., cap. 12; sequi- vel reprcesentatur sicut est, vel non est illa,

turque ex preecedente, quia conceptus sim- quse repreesentatur, et consequenter repu-

plices eequiparantur rebusin veritale, ut con- gnat esse objectura, et non reprcesentari si-
stat ex dictis disput. preeced.; ergo et in fal- cutest. Sicutimago sensibilis simpliciter re-
sitate est enim par ratio, et totus discursus
; prsesentans personam aliquam, oportet ut
factus in preecedente conclusione hic potest reprajsentet illam sicut est ; vel si in aliquo
facileapplicari. Secundo, potest idem probari non repra?sentat illam sicut est, in illo non est
ratione latetractatadisp.preeced., sectione 2, imago ejus, et ideo non potest dici falsa ima-
quia si in conceptu simplici posset esse falsi- go, proprie loquendo, sed imperfecta, aut di-
tas proprie propter difformitatem ad aliquas minuia, velnon imago. Unde, quando appel-
res, nullus essetconceptus simplex, qui non lamus aliquam faisam imaginem, falsitas re-
esset falsus respectu ahquarum rerum, quia vera existit in altributione, vel compositione
nullus est conceptus qui non habeatditformi- nostra, quia, scilicet, attribuimus talem ima-
tatem cum aliquibus rebus, preesertim in crea- ginem ei quem non repra?sentat, existimantes
turis ; consequens autem absurdum est, ut esse imaginem ejus, et ita illa falsitas solum
ibidem ostendi. Tertio, hinc potest ratio a denominative
estobjective in intellectu, seu
priori declarari, quia falsitas inter ea versa- ab actu intelleclus eodem ergo modo cen-
;

tur, inter quee versatur veritas; sunl enim sendum est de simplicibus conceptibus, seu
 . ,

318 DISP&TAl. IX DE FALSITAIE.

aetibus coguoseendi. qui ita se habent, sicut D. Thomce ei aliorum, locis citatis. E4 sequi-
simpliees imagines. tur a suflicienti enumeratioue ex dictis, quia
16. Et hoc plane docuit D. Thomas, dict. non est in rebus , neque in simpliei-
falsitas

qusst. 17, art. 1 et 3, si attente legatur, et bus conceptibus; ergo oportet ut saltem sit
solutiones argumentorum cum doctrina arti- in compositione et divisione ;
quia nec potest
cnliconjungantur. Quamvis enim dicat sen- aliud membrum excogitari, nec potest nullibi
sum falli circa sensibile coraraune, aut per esse suo modo, quia eselera per melaphoram
accidens, et simililer intelleclum per accidens et analogiam denominantur falsa ; ergo per
posse falli in simplici apprehensione quiddi- habitudinem vel imitationem alicujus, quod
tatis rei, quod etiam Aristotcles citatis loeis proprie falsum nominatur hoc autem non ;

docuit , tamen non inlelligit falsitatem pro- est nisi compositio etdivisio inlellectus. Ralio
prie sumptam in ipsa simplici apprehensione a priori ex dictis sumitur, quia in hujusmodi
reperiri. sed csse in his apprehensionibus oc- compositione vel divisione potest reperiri pro-
casionem erroris et deceptionis, et inde fal- prie difformitas inter cognitionem et rem,
sas nommari. Quomodo dixit Aristoteles, pic- quae est objectum ejus ; ergo etfalsitas. Ante-
turam et insomnia falsa dici, quia imaginalio cedens patet, quia quando intellectus compo-
quam effieiunt, entis non est. Itaque non est nit ea quse in re non sunt conjuncta, habct

dubium quiu interdum sensus (et idem pro- pro objecto adeequato unionem, seu conjunc-
portionaliter est de intellectu) apprehendat tionem unius extremi cum alio. Unde ipsa
rem exteriorem aliter quam in re existat. Quo etiam extrema in actuali objecto complecli-
fitut non tam illam quam loco illius appre- tur, unum ut materiam seu subjeclum, cum
hendat, ct ideo dicimus non proprie falli, quo aliud comparat, et judicat habere cum
quia ipse non attribuit illam suam apprehen- illo conjunctionem, et consequenter in actu
sionem rei in se existenti, sed simpliciter conceptum unius habere con-
exercito judicat
iilud objectum sibi repraesentalum apprehen- formitatem cum alio; ergo, quando inter illa
dit. Unde sicut imaginatio apprehendens
,
extrema non est illa conjunctio scu confor-
montem aureum non fallitur, quia non com- mitas, quara inteilectus judicat, discordat ju-
ponit, neque hoc nec sensus;
rci attribuit, ita dicium ab objecto suo; estergo in illo propria
tarnen quia sensus exterior movetur ab ex-
,
ac rigorosa falsilas. Dices veritas et falsitas :

teriori objeclo, et apprehendit illud per mo- sunt in compositione et clivisione tanquam in
dum intuitionis, atque adeo per modum prie- eognoscente ut supra diximus cum D. Tho-
,

sentis elexistentis, ideo, quando apprehendit ma at vero quando intelleclus componit

;

rem quae revera non est, vel non eo modo preedicatum cum subjecto, quoe in re non sunt
quo est, falli dicitur, quia discrepat ab illa re composita, nullo modo cognoscit falsitatem ;

quam pio objecto habere videlur, quamvis imo ideo sic componit et judicat, quia id esse
revera ad illam, vel ad talem modum ejus, verum ergo vel non est proprie
existimat ;

nou terminetur ejus apprehensio, et ideo hujusmodi compositione vel falsa

falsitas in ,

non sit in eo propria falsitas , sed im- sunt quce supra dixirnus. Respondetur neu-
perfectio qusedam, quee est occasio falsitatis. irum sequi, quia, ut supra etiam declaratum
Unde Arisloteles supra dicit : Visws non errat est, non ita dicuntur veritas et falsitas esse

dicens esse colorem, sed guid sit icl quod est in~ per compositionem et divisionem in intellectu
fectum colore, zel ubi, id est, errat circa sub- lanquam in cognoscente, quia oporteat eas
jectum quod est alfectum colore; constat au- directe et formaliter cognosci compositione
tem visum non habere in se errorem forma- quod specialem includit
ipsa aut divisione,
liler, sed causaliter, seu occasionaliter, quia repugnantiam respectu falsitalis; quia tunc
non judicat per se de subjecto coloris ; nou in compositione vel divisione est falsitas,
est ergo propria ac per se falsitas in his sim- quandointellcclus decipitur; ideo autem deci-
plicibus actibus, atque ita etiam sentiunt auc- pitur quia verum esse existimat, quod falsum
tores supra citati. est ; unde necesse est ut falsilatem ignoret,
quam habet nisi enim
; illarn ignoraret, illam
De falsitate compositionis et clivisionis
non haberet, et ideo error dici solel ignoran-
Falsitas proprie in compositione et di-
17. tia pravee dispositionis. Dicitur ergo falsilas
zisione.
Dico tertio, falsitatem proprie repe- esse in compositionc et divisione tanquam in
liri in composilionc et divisionc inlelleclus. cognoscenle, non quia falsitas ipsa, ut falsilas
Llaec est communis et recepta sententia Arist., est, directe cognoscatur ; sed quia cognosci-
 ;

SECT. I. QUID SIT FALSITAS. 319

tur unum ut conjunctum vel conforme alteri, fieri falsus absque privatione reali alicujus
quod revera potius esl disjuuclum ac diffor- perfectionis, quia fit falsus sine mntatione
me, et ideo in actu exercito cognoscitur id reali sui, utsupra dictum est. Tgitur hsec fal-
quod est difiorme et falsum, scilicet, hoc esse sitasvidetur includereetpositivam relationem
illud, quod in re non est, aut non esse quod seu comparationem unius ad alterum, quee
est. per composilionem et divisionem fit, et pree-
terea connotare objectum aliter se habens.Sic
Illata quwdam ex dictis.
enira veritas et falsitas, quee opposita sunt,
18. Atque hinc intelligitur primo differen- oppositas rationes habereintelliguntur. Unde
tia inter conceptus simplices , et judicium eadeni proportione explicanda est heec falsi-
compositionis et divisionis; nam conceptus tas, qua opposita veritas supra esta nobisde-

simplex, prout dirocte et positive tendit in clarata. At vero falsitas improprie dicta, quee
objectum per ipsum apprehensum et cogni- rebus, vel simplicibus conceptibus altribui-
tnm, solum repreesentat illud, et non dicit tur, solum est denominatio extrinseca, vel
vel repreesentat positive ita esse in re, vel signi, vel causee, seu occasionis , vel objecli
non esse (loquor de humanis aetibus); unde, falsi judicii, vel certe interdumsignificat ne-
si contingat habere aliquam difformitatem gationemaliquam convenientiaunter aliquam
cum re, proutestin se, est potius per modum rem, et aliquem conceptum simplicem, quee
negationis quam per moduiu positivse repu- potius consistit in carentia perfectionis, seu
gnantiee, scilicet, quia non reprsesentat id adeequationis perteclee et integree, quam in
quod est, sed aliud. Unde etiam fit ut non directa et opposita disconvenientia, et ideo
proprie discordet ab objeclo quod repreesen- non meretur nomen propriee falsitatis, quee
tat, et in quod directe tendit. Al verojudi- omnia ex his, quee diximus, satis patent.
cium discordat positive ab objecto suo, quia 20. Et juxta heec intelligendum est quod
judicat, aut habere quod non habet, aut non Auguslinus ait, 1. 83 Qu&3slionum, queest. 32 :

habere quod habet, et ideo invenilur propria Quisquis ullam rem aliter quam ea res est, in*
falsitas in compositione et divisione, non au- telligit, fallitur. Dupliciter enim contingit
tem in simplici conceptione. Et ideo Theo- rem intelligere aut concipere aliter quam est,

logi, quamvis sentiant, in intellectu Christi, scilicet posilive et negative. Positive appello,
aut Beatee Virginis non potuisse esse errorem quando res aliter concipitur, attribuendo ei
seu falsum assensum, non tamen existimant illum alienum conceptum, vel removendo
inconveniens ut per sensus potuerinl appre- proprium quod
fit faisa compositione et di-
,

hendere res aliter quam in se sint, quia hsec visione. Negative autem appello, quando, li-
non est propria deceptio nec falsitas, neque cet iiitellectus rem aliter concipiat, id est,
indecens imperfectio maxime cum per sa-
; non secundum eum modum quem res habet,
pientiam inlellectus corrigere possent sensus, sed secundum alium, non tamen ei attribuit
ne in deceptionem inducerent. Et idem pro- aut modum illum, aul ullum alienum conce-
babile est de Adamo et hominibus in statu ptum, quod accidit in simplici conceptione
originalis justitife existentibus, si i)le perdu- imperfecta ; constat autem hunc posteriorem
rasset. modum non sufficere ad deceptionem vel fal-

19. FalsUas stricte sumpta quid. Se- sitatem. Loquilur ergo Augustinus priori mo-
cundo, colligitur ex dictis, quid sit falsitas; do, et eodem sensu inielligendum est, quod
nam si de ea in omni propiielate loquamur, subdit Et omnis, qui fattitur, id in quo
: falli-
dicitdisconvenientiam illam , seu inadeequa- tur, non intelligit. Quisguis igitur ullam rem
tionem quee est inter judicium intellectus aliter quam est, intelligit, non eam intelliglt
componenlis et di\ identis, et rem ipsam prout hujusmodi enim propositiones verse sunt,
est in se. Non tamen heec inadeequaiio signi- quamvis non convertantur; omnisenim error
ficataliquam propriam reiationem realem vel iguorantia est, non tamen omnis ignorantia
rationis, ut a fortiori constat ex his quee de est error el ita omnis falsitas includit caren-
;

verilate dicta sunt. Neque etiam
videtur solam denominationem extrinsecam,
quia falsiias intrinseca imperfectio intellectus
est. Neque privationem solam, tum quia
sitas in hoc dislinguitur ab ignorantia priva-
tionis; tum etiam quia actus potesl ex vero
significare tiam alicujus intelligentiee, quamvis carentia
intelligentiee ad falsitatem non sutficiat.
21. Tertio, colligitur ex dictis falsitatem
fal- seu falsum analogice dici de composilione et
divisione, et de simplicibus conceptibus et
rebus. Hoc ^atis conslat ex dictis, quia osten-
 ;

320 DISPUTAT. IX. DE FALSITATE.

sum est, proprie solnm reperiri in eomposi- ritas vel falsitas duo includit, scilicet, judi-
tione et divisione, iii aliis vero per denorni- cium, seu cxistimationem intellectus, et ta-
nationem extrinsecam et metaphoram. So- lem coexistentiam , seu counotalionem ob-
lum est in hoc notanda differentia inter veri- jecti; et ideo ex mutatione alterius potest
tatem et falsitatem nam licet de veritale
; mutari veritas vel falsitas. Et, hoc ipso quod
etiam dixerimus, sub quadam ralione primo judicium ad diversas res, aut ad eamdem pro
dici de veritate complexa,et analogice de signis diversis temporibus comparatur, non est om-
vel causis ejus, quatenus ab illa pra^cise de- nino eadem veritas quae in illo cernitur, et
nominantur, quod nunc eodem modo de fal- ideo mirum non est quod propriam opposi-
sitate docemus, tamen sub alia consideratio- tionem absolutam ad falsitatem non servet,
ne admisimus propriam veritatem iri rebus sed solum quasi relativam. Ut ergo verum et
et conceptibus reperiri, qnod de falsitate ne- falsum contrarie opponantur, necesse est ut
gamus. Ralio autem liujus differentiae est, sumantur respectu ejusdem omnino objecti
quia inter intellectum, et res quae illi objiciun- tunc enim oppositio oritur, non ex relalione
imo et esse debet positiva coa-
tur, potest esse, sola, seu quasi relatione, sed ex ipsismct acti-
formitas in ratione repraesenlantis et reproe- bus intellectus babentibus oppositas habitu-
sentati ,
in qua consistit simplex veritas ,
dinesad tale objectum, quatenus unus est per
non tamen potest esse propria ditformitas modum assensus,alius per modumdissensus,
inter objectum et actum quia, hoc ipso , etideo tunc est propria contrarietas inter ta*
quod non repra?sentatur, desinit esse ob- les actus, quomodo dixit Arisloteles opinio-
jectum negatio autem convenientise et con-
; nes de contradictoriis esse inler se contra-
formitatis inter cognitionem et rem quoe ,
rias.

non est objectum ejus non habet ratio-

, 23. Qucesitum. Responsio. Sed quseret
nem falsitatis, quamvis interdum ita nomi- idem judicium di-
hic obiter aliquis, an, sicut
nelur, propterea quod res quamdam simili- versis temporibus polest esse verum et fal-
tudinem vel propinquitatem cum objecto ha- sum respectu objecti aliter se habentis, ita
beat, et aliter quam in se sit, repraesentari verum et falsum respectu
possit esse simul
videatur. diversorum. Quidam enim aflirmant, quia
22. Qualiter falsitas veritati opponatur. videtur esse similis ratio inprsedictis casibus,
Ultimo intelligitur ex dictis, quae sitopposilio et quia, quamvis verum et falsum non sint
inter verilatem et falsitatem, nam D. Thomas, in rigore relativa, tamen illa imitantur ; in
dicta q. 17, art. 4, dicit opponi contrarie : relativis autem contiugit simul esse idem si-
Quia utrnmqne (inquit) est aliquid positivum, mile et dissimile respectu diversorum; et cita-
et inter se repugnant. Quod confirmat auclo- tur pro hac sententia D. Thomas, 1 part.,
ritate Arist., 4 Metapb., text. 27, dicentis, quaest. 17, art. 3. Sed neque D. Thomas ibi
falsum esse ex eo quod judicatur esse quod hoc docet, nec verum est, ut patet exincom-
non non esse quod est. Ex quo intelli-
est, tel modo supra illato, quod omnis fere cognilio
gitur, D. T homam
loqui de vcro et f ilso pro- esset simul falsa et vera, sicut eadem qualitas
prie dictis prout sunt in compositione et
,
semper fere est similis et dissimilis respectu
divisione; uam falsum improprium, seu me- diversorum. Item alias propositio subcontra-
taphoricum, non opponitur vero, nisi vel nc- ria esset siraul vera et falsa respectu diverso-
gative seu privative, vel tanquam imperfec- rum. Ratio vero est, quia veritas judicii Jion
tum perfecto,vel tanquam apparens existenti, est pensanda penes unam vel alteram par-

juxta varias denominationes falsi supra ex- tem objecti, sed penes totum objectum adae-
plicatas. Adtlendumque ulterius est, etiam in quatum. Et si respectu illius conformitatem
compositione intellectus, ut vcrum aut fal- habet, est simpliciter verum, et nullo modo
sum contrarie opponantur, debere versari falsum sin autem proedicta conformitate ca-
;

circa idem et secundum idem ; alioqui si reat, erit falsum, et nullo modo verum; fieri
ad diversa comparentur, contingit non solum autem non potest ut respectu ada^quali ob-
verum et falsum non esse contraria, verum jecti simul habeat conformitatem et difformi-
eliam in idem sallem diversis temporibus tatem; et ideo non potest simul veritas et
convenire, sicut Aristoteles dixit, et supra falsitas in eodem actu reperiri respectu sui
explicatumest, eamdern propositionemmulari objecti.
posse de vera in falsam ex mutatione sui sine 24. Dices ergo in veritate et falsitate
:

mutatione objecti. Et ratio est clara, quia ve- propositionum non datur magis aut miuus,
 ;

SEGT. II. DE ORIGINE FALSITATIS. 321

quia si omnis veritas est sincera veritas, traiiorumagentiumsese impedientiuui, utla-
omnemque falsitatem excludit, nulla potest tius traclatur in secundo Physic. Si vero fal-

esse major non erit igitur una enunciatio

;
sitas illa sit in rebus artificialibus, ex eisdem

verior alia, idemque erit de falsitate. Conse- causis, servata proportione, provenit, scilicet,

quens autem est coutra Arist., 4 Metaph., ex defeclu materiae, vel ex defectu virtutis
c. 4, in fine, et contra omnium sensum et lo- exequentis, vel certe exdefectu ipsiusmet ar-
quendi modum. Respondetur simplicitcr ne- tis, seu directionis ejus, ut per se constat, et
gando sequelam, quia non semper unum op- in eodem lib. 2 Phys. tractatur. Si vero fal-

positorum dicitur majus aut minus propter humanis actibus mora-

sitas hsec attribuatur

admistionem contrarii majorem et mino- libus, proxima radix ejus est libertas volun-
rem. Nam una proposilio est cerlior alia, li- tatis, quse non habet intrinsecam aut neces-

cet neutra quippiam habeat dubitationis aut
formidinis, ut supra, disput. \, sectio 5, tac-
lum est. Fateorergo omnespropositiones ve-
ras, quoad carentiam falsitatis esse eequales;
item verum est habere quamdam sequalita-
tem in proportionali conformitate ad sua ob-
jecia, quia illa consistit (ut ita dicam) in in-
sariam conformitatem cum sua regula, con-
currente simul aliquo defectu intellectus. De
quo quid sit, et quomodo sit necessarius, at-
tingemus infra, inter disputandum de causis
efticientibus liberis, et latius disputant philo-
sophi morales et Theologi. Si denique hsec
falsitas attribuatur sensibus, vel ahis simpli-

divisibili, et ideo in boc non recipit magis aut cibus cognitionibus, proxime videtur prove-
minus. Nihilominus tamen dicitur una pro- nire ex aliquo defectu speciei intentionalis
positio verior alia, quia immutabilior, ha- sensibus exterioribus impressse, ut significat
bensque cum suo objecto magis infallibilem D. Thomas, 1 part., q. 47, art. 2 et 3. Nam
conformitatem. Item ratione fundamenti dici cum omnis interior apprehensio ex exteriori
potest verior, quia fundatur in esse veriori nascatur, defectus in simplici apprehensione
e contrario vero dicitur magis falsa proposi- interiori, per se loquendo, oritur ex defectu
tio, quia impossibilior, et quia magis recedit exterioris sensationis; cum autem facultas
a vero; sic magis falsum esse dicitur, quod ipsa sentiendi de se sit eadem et indifferens,
mille sint sequalia duobus, quam quod qua- constituatur autem in actu ac proxime de-
tuor, licet in carentia veritatis aequalia sint. terminetur per speciem, ex imperfectione
speciei oritur sensationisdefectus. Hicautem
SECTIO II. defectus speciei consistere potest, vel in ali-
Qase sit falsitatis origo. qua imperfectione entitatis ejus, vel inmodo
quo imprimitur, aut injiermistione cum aliis
1. Suppono imprimis sermonem esse de speciebus. Unde interdum provenit ex imper-
falsitate proprie dicta, quse, ut diximus, in fectioue vel distantia objecti, interdum ex
compositione et divisione reperitur, nam de aliqua indispositione medii, nonnunquam vero
falsitate rebus tribuitur, vel nulla
prout aliis ex laesione organi, ut latius in secundo de
est difficultas, quia vel solum est extrinseca Anima disputatur. Unde hsec suntsatis de hac
aut metaphorica denominatio, quse, si sit in falsitate.

ratione signi, ut in verbis, oritur ex pravo eo- 2. Secundo suppono, quod ad nos attinet,

rum usu si vero sit in ratione causae vel oc-

; solum habere quaestionem hanc locum in hu-
casionis falsitatis, oritur ex aliqua similitu- mana cognitione nam in divinam certum est
;

dine, vel proportione, quse diversis rebus, nullo modo posse cadere falsitatem, non so-
pro earum veritate et natura, diversa etiam lum quia illa cognitio est simplicissima, sed
erit, ut inductione tacta facile ccnsiderari po- maxime quia est perfectissima, infinita, et
tesl ; vel certe si illa falsitas consistat in ali- prorsus immutabilis ac eeterna. De cognitione
qua imperfectione, cum a nobis potius cen- autem angelica, non pertinet ad nos dispu-
seatur habere rationem malitiae quain falsita- tare an possint intelligentiae in aliquibus re-
tis,non estquodhoc loco illius radicem decla- bus, quas non perfecte cognoscunt ex natura
remus, quanquam paucis verbisinsinuaripos- sua, ut sunl supernaturales, velcontingentes,
sit, etad propria loca remitti. Nam si illa fal- componere et dividere, et hoc modo in erro-
sitas sit inrebus naturalibus, ut in monstris rem incurrere, vel an etiam sine compositio-
naturse, radix illius communiter est ex parte ne formali possint interdnm proprie decipi
maieriae, vel ex defectu virtutis proximi agen- circa aliqua objecta haec enim disputatio
;

tis, ad quam reducitur etiam concursus con- propria est Theologorum, et ideo ad illos
322 DISPUTAT. IX. DE FAL^ITATE.
etiam spectat, radieem illius falsitatis decla- rerum, vix potest intelligi quomodo fiat pro-
rare, si forte potest in Angelis ex natura sua, pria compositio apprehensiva absque aliquo
vel nunc in malis reperiri ; loquimur ergo judicio quia talis compositio includil cogni-
;

tantum de falsitate in humana cognitione. tionem, non tantum extremorum, sed etiam
3. Tertio suppono, posse liujus falsitatis conjunctionis eorum inter se; imo in hoc iu>
radicem et theologice et philosophiee inves- timo compositio consummatur; quandiu au-
tigari. Priori enim modo
dicet Theologus, tem non est judicium, non est cognitio talis
radicem omnis erroris et falsitatis in homini- conjunctionis; ergo neque esse potest vera
bus esse originale peccatum; nam si illud compositio per conceptus rerum in sola ap-
non intervenisset, homines per originalem prehensione sistendo scd erit tantum aut
,

justitiam ab omni errore servarentur immu- conceptio per modum simplicis apprehensio-
nes. Verumtamen hanc causam omittamus, nis, non solum de extremis, sed etiam de
tum quia ad nos nuncnon spectat, tum etiam unione eorum, aut complexio qusedam per
quia illa non est causa proprie inducens in modum qusestionis potius quam per modum
falsitatem, sedremovens prohibens. Ut enim enunciationis, etita non poterit ibi esse falsi-
rnagis probata est ac fere certa Theologorum tas de qua agimus, nisi admisceatur ibi aliqua
sententia, peccatum originale non induxit in compositio judicativa, quia illa propositio ap-
homines aliquam entitatem positivam, quse prehensa judicatur vel possibilis, vel incerta.
aut eos ad deceptionem inducat, aut tenebras Quomodo dubium in fide
dicunt Theologi,
eorum sensibus vel intellectibus infundat. esse haereticum, quia, licet non habeat com-
Solum ergo eos privavit justitia, quae omnem positionem judicativam, quod aliqua propo-
falsitatem depelleret. Unde hoc ipsum suppo- sitio fidei falsa sit, tamen dum apprehendit

nit esse in natura humana, si extrinseco dono rem ut dubiam, judicat esse rem incertam,
non prseveniatur seu custodiatur, sufficiens et hoc ipsum contra fidem est et htereti-
principium, vel occasionem hoc falsitatis, et cum. Solum ergo restat dicendum de falsitate
est quod philosophice inquiri potest, sive il- judicii.
lud sit aliquod internum principium in ipso
Qu&stionis resolutio.
homineexistens, sive aliquod externum, quod
possit hominem in falsitatem inducere. 5. Est itaque animadvertendum quinto ,

4. Quarto considerandum est, compositio- duplici via posse hominem cognitionem ac-
nem et divisiouem reperiri posse, aut in sola quirere, seude rebus judicare, scilicet, inven-
apprehensiva conceptione prseseindente a ju- tione, el doctrina, seu disciplina, et utraque
dicio, aut in conceptione, quee siinul sit judi- via pervenire potest ad verum et falsum ju-
cativa ; diximus autem in superioribus, veri- dicium. Sed est diversitas, nam judicium, quod
tatem complexam proprie reperiri in compo- sola inventione acquiritur,semper fundatur
sitione judicativa; uude fit idem dicendum in rebus ipsis,prout cognoscenli reprsesen-
esse de fdlsitate, nam contraria sunt ejusdem tantur ; judicium anlem per disciplinam, in-
generis. Unde nemo censetur decipi seu er- terdum hoc modo fit, interdum vero nititur
rare donec judicet, quanlumvis falsas com- in sola auctoritate dicentis , seu docentis, ita
positiones apprehendat. Quoniam autem ap- ut aliquando doctrhia solum se habeat ut
prehensio illa, quae fit sine judicio, regulari- proponens et applicans objecta et media ju-
ter fit per conceptus vocum potius quam re- dicandi, interdum vero sit tota ratio judicii.
rum, ut supra dixi, sicut in compositione Quando ergo judicium est hujus posterioris
vocum est falsitas sicut in signo, ita admitti modi, ita ut nitatur sola auctoritate dicentis,
potest in illa apprehensirme, quamvis in ea facile esl radicem falsitatis in eo reperire,
sit quasi materialiter, id est, non tanquam in nam quoad specificationem (ut sic dicam) pro

alfirmante vel proferente falsum, sed tan- venit ex imperfectione dicentis seu docentis,
quam in signo, quod secundum se falsurn si- quia nimirum vel falli potest, vel mentiri, et
guihcat. Sicut est falsitas in hac propositione, ideo hujusmodi origo semper est aliqua auc-
Xon est Deus, vel scripta, vel materialiler toritas humana, vel potius creata, ut angeli-
prolata ab eo qui refert, Dlxit insipiens in cam etiam includamus, qiue si aliunde non
corde suo : Non est Deus ; et ideo de hujus- sit per verilatcm increatam confirmata, etiam
modi falsilate eadem ratio esl, qure de falsi- Quoad exercitium
esse potest falsitatis causa.
tate qute est in compositione vocali, ut in si- vero propria causa est voluntas ipsius homi-
gno. Si autem apprehensio fiat per conceptus nis judirantis, quod universale est in omni
 ,

SECT. 11. DE ORICIKE FALSITATIS. 323

judicio falso, etiamsi per inventionem acqui- tatis origo in Deum speciali modo ad illam
ratur. inducenlem seu operantem referatur. Quod
6. Quod provenit ex differenlia notanda in- vero ad Angelum spectat, dicendum est non
ter veritalem et falsitatem, nam ad veritatem posse Angelum naturali virtute immediate
potestintellectus necessitari, ad falsitatem au- immutare intellectum ad judicium seu actum
tem non potest, simpliciter et absolute lo- secundum;hoc est enim proprium Dei,aucto-
quendo, et ideo quoad exercitium nunquam ris ejus. Unde multo minus potest Angelus
potest in falsum judicium incurrere, nisi per malus necessitare intelleclum ad falsum as-
liberam motionem voluntatis, nam seclusa ,
sensum, sed ad summum potest suggestione
necessitate, non potest determinari intellec- et persuasione inducere ad assensum falsum
tus ad judicium, nisi per volnntatem, cum ipse per modum disciplinae semper tamen potest;

liber non autem illius differentise

sit. Ratio homo illi dissentire, aut saltem non assentiri,
est, quia intellectus non determinatur ex ne- si velit.

cessitate ad judicium, nisi media evidentia Ad iilud denique de apparenti eviden-

8.
rei cognitse, ut experientia ipsa docet, et ratio, tiarespondetur, dupliciter dici posse eviden-
quia absque evidenlia objectum non perfecte tiam apparentem. Primo, quia in nullo or-
applicatur potentiae , ut eam ad se ex neces- dine vere talis est, sed ex aliquo errore aut
sitate trahat ac determinet ; evidentia autem praecipitatione intellectus existimatur esse
non potest falsum judicium parere, quia fun- talis. Secundo, quia in ordine naturali est
datur in re ipsa cognita prout est in se, vel revera sufficiens evidentia,' nihilominus ta-
necessario resolvi debet in aliqua principia men interveniente aliquo opere supernatu-
per se nota et manifesta. Et hinc etiam fit, ut rali potest deficere a veritate. Hoc posteriori
veritas sit longe immutabilior quam falsitas; modo fatemur esse posse aliquam apparen-
judicium enim falsum ex se mutabile est, vel tem evidentiam, pra?sertim quando abstrac-
potius intellectus, quoties profert judicium tivaest, ut inintellectn humano; qualis videri
falsum, potest mutari, et verum ferre judi- potest ethnico, quando judicat hostiam con-
cium; judicium autem verum, si perfectum secratam esse panem. Tamen hsec evidentia,
sit, est ex se quodammodo immutabile, etiam quantum est de se, non inclinat ad falsum,
in creaturis; nam, licet simpliciter mutari sed ad verum, et quando versatur circa ac-
possit, quia potest desinere esse, tamen quan- tualem existentiam alicujus rei, quse non in
tum est ex se, non permittit mutationem in ju- sevidetur, sed ex alia colligitur, semper ha-
dicium falsum, ratione evidentia? de hoc ;
bet subintelleclam conditionem, scilicet, hoc
enim judicio loquimur ; nam si judicium sit ita csse quantum est ex virtute naturffi, seu
libcrum, quantumvis verum sit, potest intel- ex naturalibus causis, seu nisi Deus aliquam
lectus ex illo in falsum judicium mutari supernaturalem mutationem in rebus faciat.
quantum est ex vi illius , ex efficacia volun- Et ita non simplieiter necessitat intellectum,
tatis. sed ex suppositione, quod constet nullam hu-
7. interdum potest inteliectus ne-
Dices : jusmodi mutationem a Deo factam esse; qua-
ab extrinseca causa, ut a Deo, vel
cessitari propter hajc evidentia per se nunquam est
ab Angelo, qui, si malus sit, potest ita pro- origo falsitatis, sed ratione alicujus defectus
ponere aliquid falsum, ut intellectus dissen- quem habet adjunclum, cujusmodi est incre-
tire non possit. Et confirmatur, nam ipsa evi- dulitas, vel saltem iguorantia supernaturalis
dentia interdum est apparens tantum; ergo operis. Priori autem modo nulla estapparens
lunc potest circa falsum versari, et tamen evidentia, qua?. simpliciter necessitet intellec-
non minus necessitat intellectum quam si es- tum; quia plane repugnant illa duo inter se.
set vera. Respondetur, posse quidem Deum Sed interdum ita vocatur per exaggeratio-
necessitatem inferre intellectui, etiam in bis nem et prcecipitalionem, quae magis est in
quse evidentia non sunt; hic aulem modus verbis quam in interiori judicio. Aliquaudo
operandi est prseter vel supra naturam intel- autem appellatur haec evidentia ex supposi-
lectus, secundum quam nunc tantum loqui- tione aliqua, qua? est evidentia consequentia?,
mur. Posito aulem illo miraculo, vera et sana non consequentis, et ideo non repugnat hoc
doctrina Theologorum docet non pos^e Deum modo intellectum necessitari ad falsum, quia
inducere intellectum ad falsum, quia non mi- illa non est necessilas simpliciter, sedex sup-
nus hoc ejus bonitati repugnatquam mentiri. positione, ncc falsitas oritur ex evidentia, sed
Unde tieri nullo niodo potest, ut prima falsi- ex aliquo alio priori errore ,
quem oportet
 ;

324 DISPUTAT. IX. DE FALSITATE.

volantarium ac liberum esse quoad exerci- dicatur; per se enim nunquam hoc pro-
tium in ipso judicio. venire potest ex intentione assentientis, quia
9. Semper ergo falsitas aetualis, seu exer- non potest tendere in falsum qua falsum est.
cita per actuale judiciurn, habet proximara
origineininhumanavoluntate, quamvisquoad SECTIO III.

specificationern (ut sic dicam) seu quoad mo- Unde oriatur diffxcultas veritatem assequendi.
tivum oriatur ex auctoritate creata, seu ex
imperfectione ejus in proedicto judicandi mo- 1 . Hoc dubium annexum est prsecedenti,
do. Quod si ulterius inquiratur unde prove- et ideo expediendum hoc loco est, tetigitque
niat falsitas in eo qui illam testificatur, res- illud Arist., lib. 2 Metaph., cap. 1 ; et 1. 4,
pondetur dupliciter posse illum testificari fal- cap. 5 et sequentibus, fuse disputat contra
sitatem, primo, absque proprio errore, sed eos qui non solumdifficile, sed et impossibile

cognoscentem esse falsum quod testificatur,
quod est proprium et formale mendacium, et
tunc origo ejus est malitia, seu libertas vo-
luntatis. Alio modo potest id provenire ex
priori errore ipsius loquentis, seu magistri
docentis, cujus error provenire ulterius po-
tuit exalterius doctrina, etfalsa testificatione;
ne tamen in hoc genere in infinitum proce-
datur, sistendum necessario est in aliquo er-
rore commisso, seu acquisito via inventionis
ab aliquo, qui veritatem inquirens in erro-
putant sinceram assequi veritatem. Quod si
intelligerent collective, ut Theologi aiunt, et
per naturales vires, non essent improbandi
tamen, quia sentiebant in nulla omnino re as-
sequi posse hominem veritatem, prout in re
se habet, ideoque non esse apud horaines aii-
quid verum, nisi quod apparet, ideo valde er-
rabant , ut late ibi Aristoteles demonstrat.
Igitur illo errore prsetermisso, de difficultate,
quse nobis est in rerum cognitione , breviter
dicendum est.

rem lapsus est, putans se verum invenisse. Et

Varice sententice.
lioc fere modo magna ex parte falsse opinio-
nes permistaa sunt veris in humanis disci- 2. Tres ergo sunt de hac re .sententiee.

plinis. Prima refert totara hanc difficultatem asse-

10. Sexto tandem dicendum est, originem quendi veritatem in imperfectionem nostri in-
hujus falsitatis, quae in ipsarum rerum cogni- tellectus. Hanctenent Scotus, Major, Anton.,
tione miscetur absque extrinseca auetoritate, Andreas et alii citato locc. Eisque multum
,

radicaliter oriri ex eo,quod homo non con- videtur favere Arist., cit. loco, dicens : Cum
cipit res per proprias earum species, et prout difftcultas duobus modis accidat, non in relns,
in se sunt; hoc autem ex eo provenit, quod sed in nobis illius causa sita est. Ratio vero
non immediate, sed per species ministerio est, quia res omnes de se sunt cognoscibiles,
sensuum acceplas res concipit et apprehen- neque in eis est ulla difficultas, si in cognos-
dit;nam hinc fit ut ssepe ex imperfecta ap- cente sit virtus. Et ita a Deo eequali facilitate
prehensione sensus orialur imperfecta appre- omnia cognoscuntur ,
quia ad omnia est ex
hensio intellectus, et ex imperfecla apprehen- parte illius sufficienlissima virtus ; Angeli

sione falsum judicium ; hoc enim modo inter- etiam facillime cognoscunt ea omnia ad quae
dum judicamus aliquid esse animal, quod perfectio intellectualis virtutis eorum extendi
non Aliquando vero existente perfecta
est. potest. Quod si aliqua vel non possunt, vel
apprehensione in sensu et in intellcctu, circa difficile intelligere possunt, solum est quia vir-
objectum per se sensibile, potest in intellectu tus intellectiva eorum est illis rebus inferior;
accidere falsitas ex inepta compositione con- ergo et in nobis tota difficultas provenit ex
ceptuum simplicium; quia ipsa conjunctio imperfectione noslra.
corum inter se non semper per propriam spe- 3. Secunda e contrario censet totam hanc
ciem cognoscitur, aut sufficienter reprasen- difficullatem sitam esse in rebus ipsis, quam
tatur; idemque contingit ex mala illatione. ex Heraclito refert Fonseca. Et potest ita de-
Ac denique totaratio hujus defectus cst, quia clarari et suaderi, quia ideo intellectus noster
homo non assequitur cvidentem veritatis co- difficultatem patitur in veritatibus asscquen-
gnitionem nam omnis cognitio, qure hujus-
; dis quia non habet proprias species rerum,
,

modi non est, et ex rebus ipsis sumitur, de per quas illas cognoscat sed quod has non :

se est exposita fulsitati. Quod autem actu sit habeat, non ex ipso provcnit, quia quantum
falsa, quasi conlingenter et per accidens pro- estdese, in potentiaestadomnes, sedprovenit
venit ex eo quod res aliter se habet quam ju- ex rebus ipsis, quse non sunt productivse spe-
 ;

SEGT. III. DE RADICE DiFFICULTATIS COGNOSCENDiE VERITATIS. 325

cierum propriarum in intellectu nostro; ergo queestionem hanc non versari de difficultate,
ex parte ipsarum rerum provenil hsecdifficul- quee est in exactn et distincta cognitione re-
tas. Exemplis res patet, nam substanlia ma- rum, nam hoc modo constat difficillimum esse
terialis ideo non potest a nobis cognosci, quia etiam harum rerum sensibilium perfectam
non potest speciem sui imprimere , neque in cognitionem assequi, sed queestionem dicit
sensu, neque in intellectu, quod non provenit esse de confusa et simplici rerum cognitione,
ex parte nostra , sed ex parte ipsius substan- quaf respectu nostri ordine prior est quam
idem est de partibus substantiee, et in
tiee, et dislincta. Quia alias (inquit) dicendum esset,
accidentibus quae per se sensibilia non sunt. species rerum naturalium nobis esse cognitu
Idem autem etiam est in spirilualibus sub- difficillimas; quia, cum siut compositee, dis-
stanliis, saltem crealis, ut Deum omittamus 5
tincta earum cognitio pendet ex principiorum
non enim habent efficaciam ad immutandum cognitione, et ita difficilior est. Unde infert,
intellectum nostrum, suique speciem illi im- motum et tempus non recte numerari a D.
primendani; ergo ex inefficacia ipsarum re- Thoma et aliis inter res secundi ordinis, quee
rum provenit heec difficultas. propter sui imperfectionem difficile coguos-

4. Tertia sententia media est ,

quasdam cuntur; quia quantum ad an est, et cogni-
esse res perfectas et superiores homine, ahas tione simplici et confusa nihil facilius cogno-
vero imperfectas et inferiores, et in omnibus scitur quam tempus et motus, quamvis expli-
cognoscendis difficultatem pati hominem, sed care quid sint, sit difficillimum, ut August.
diversa ex causa. Respectu itaque superiorum dixit, 11 Confess., c. 14.
(ait heec opinio) tota difficultas oritur ex nostra 6. Heec tamen sententia mihi non probatur;
imperfectione, et non ex rebus, nam illce, est enim contra mentem omniuin auctorum
quantum est ex se, maxime intelligibiles sunt. hujus tertiee opinionis, ut constat ex hoc ipso
Et de his videtur maxime locutus Aristoteles, exemplo motus et temporis proximeadducto.
citato loco, ubi vulgatam illam rationem sub- Deinde, quia nulla ratione probatur, hic esse
dit Sicut oculus nocttice ad lumen solis
: ita , sermonem de cognitione confusa, et non de
se habet mens nostra acl manifesiissima nalu- distincta, in qua preecipue invenitur difficul-
rte. Ex quo ortum habuit illa vulgaris distinc- tas assequendi veritatem, et multiplexester-
tio veritatum, nam queedam sunt per se notee randi occasio, cujus rei causam et radicem
in se, quee nobis non sunt ila notae, aliee e potissime investigant philosophi. Prseterea,
contrario. Respectu vero rerum inferiorum quia alias non ex perfectione vel imperfec-
difficultas eas cognoscendi oritur ex ipsis tione rerum eam distinclionem sumpsissent,
nam in nostro intellectu revera est sufficiens sed ex eo quocl res sint magis vel minus
virtus; tamen, quia ipsee imperfectee sunt, et sensibilis, aut magis vel minus cum sea-
parum intelligibiles, ideo difficiie illas cogno- sibilibus conjunctee ; ideo enim facilius per-
scimus. Exemplores declaratur invisu; lumen cipimus confusa et simplici cognitione co-
enim solis videre non polest propter imper- lores,primas qualitates et sirailes, quia per se
fectionem suam, non solis tenuissimam au- ; primo sensibiles sunt. Deinde maguitudinem,
tem lucem, aut minimum aliquod objectum et alia communia sensibiiia per se seeundo,
videre non potest propter imperfectionem inter quee continetur motus, et consequenter
ipsius objecti, quia inefficacissimum est ad tempus. Post heec, sensibilia per accidens,
potentiam irnmutandam. Et heec est senten- quee reipsa conjuncta sunt cum sensibilibus
tia D. Thom. Alexand. , Alberti
, Averr. , per ideo inter heec facilius est totum
se, et
Magni, in cit. locoMetaph., quos ceeteri, tam cognoscere quam partes, quia est magis sen-
Thomistee quam Averroistse, sequuntur. fiibile, et inter lota ipsa, eaquee sunt propin-
5. Quod si inquiras in quo ordine illarum quiora sensibus. Et simili proportione, eo
rernm collocandee sint res queedam, quee vi- modo quo res separatee a sensibili materia
dentur esse mediee, ut elementa, et res alise cognoscibiles nobis sunt. illee facilius cogno-
naturales, respondent aliqui in neutro illorum scuntur, quee majorem magisque intrinsecam
ordinum comprehendi, neque id esse neces- cum sensibilibus habent conjunctionem. Et
sarium , quia ad has res proposita queestio ideo facilius Deus cognoscitur quam Angeli
non perlinet eo quod in illis agnoscendis
, illo cognilionis genere, et inter Angelos, qui
nnllam difficultatem homo patiatur, sed fa- motores sunt orbium, quam alii.
cillime illas agnoscat. Ita senlit Fonseca, lib. 7. Itaque non solum agimus de cognitione
2 Metaph., cap. \, q. l } sect. 2. Putat enim confusa,sedsimpliciterde veritatis assequen-
326 DISPUTAT. IX. Db FALSITATE.
dae difficultate, et erraudi facilitate, ideoque in opinione secunda. Quse prseterea declara-
res etiara materiales iu secuudo ordine eom- tur in hunc moduin, quia inter qualitates ma-
prehendi censentur, ut Javell. notavit, "2 lib. teriales, illce, qua3 non possunt sui speciem
Metaph., qua?st. 2. quia non actu, sed poten- suo modo imprimere sensibus , dicuntur in-
tia tantura intelligibiles sunt. Qua ratione sensibiles, non tantum ex defectu sensuum,
etiara ipsa? qualitates per se sensibiles, quan- sed ex natura sua, et simul eliam ex defectu
tum ad suam essentiam et naturam, difficile virlutis quam habent ad speciem sui efficien-
eognoscimtnr. Irao et anima ipsa rationalis, dam, et (ut ita dicam) ad se manifestandum ;

quffi sibiipsi videtur esse maxime proportio- sed etiam res creata? quantumvis iraraateria-
nata et adrequata, seipsam difficillime cogno- les, sunt ineptas ad se raanifestandum (ut sic
scit, quia est forma materialis corporis, in quo dicam) intellectualiter, et ad producendam
aliquo modo deficit a perfectione rerum actu sui speciem ergo ex hac parte etiam ipsis
;

intelliglbilium.' Neque contra hoc obstat illa est tribuendus defectus. Confirmatur, nam
ratio, quod species naturales essent difficilli- cognitio ex duobus principiis oritur, poten-
mse cognitu. Aut enim comparantur ad alias tia nimirum et objecto ; ergo, si tamobjectum
rerum species simplices, aut minus composi- quam potentia sit inefficax cognitionis, ditfi-
tas. aut ad principia quibus constant; priori cultas cognoscendi non minus proveniet ex
modoneganda est sequela, quia ditlicultas co- defectu objecti quam
ex defeclu potentia?,
gncscendi, neque secundum se, nequequoad cum utriusque efficacia necessaria sit; sed in
nos, oritur ex majori compositione respectu prasenti non solum polentia nostra est inef-
aliarura rerura ,
quae nullo modo intrant ta- iicax,sed etiam res ipsae cognoscendce sunt
lem compositionem quia ad eas res omnino
, iuefficaces, vel ut communicent sui speciem,
per accidens comparantur. Posteriori autem vel ut per seipsas ad sui cognitionem concur-
modo concedendum estillatum,quod nullum rant; ergo.
estinconveniens, ut per se constat. Qnid emm 9. Dices his argumentis probaretur, non
:

mirum est ut rei cognitio ex cognitione prin- solum in nostro intellectu corpori conjuncto,
cipiorum pendeat? Unde comparatio preesen- sed etiam separato, imo et in ipsis intelligen-
tisquseslionis , ut recte fiat, non debet fieri tiis, esse naturalem difficultatem, seu inepti-

inter ea quorum unum alterum includit, sed tudinem, ut cognoscantur, quia etiam in alio-
inter res condistinctas, et ita fere loquuntur rum non possunt spe-
intellectibus separatis
omnes prsedicti auctores. ciem producere , nec sese ullo modo eis
sui
8. Quarta sententia excogitari potest, quod manifestare. Respondetur imprimis illud in-
prcedicta difficultas ex utroque capite prove- certum esse probabile namque est posse
;

niat, scilicet. ex rebus, et ex uobis, quae, ut unam intelligentiam, quantum ex se est, sese
probabilis de rebUs creatis tantum loqui
sit, objective aliis manifestare, suique speciem
debet. Nam
Deo nulla ratio ex parte ejus
in eis imprimere. Quod si nunc id non efficiuut,
potest excogitari, ob quam eognitu difficilis ideo est quia omnes habent a principio species
^it nulla (inquam) quse ad defectum vel lirai-
: substantiarum omnium per se infusas res- ;

tationem pertineat; ita enim loquimur. Quia pectu autem noslri intellectus , prsesertiru
alioqui certum est Deum, ob suam perfectio- quando est in corpcre, non habent hujusraodi
nem inflnitara non posse esacle cognosci ab efficaciam. Secundo dicitur, concesso illo an-
intellectu crealo, nedum ab humano; imo nec tecedente, recte quidem sequi, quantum est
prout in se est, videri naturaliter potest; ta- ex efticacia taliuin objectorum, etiam ipsis iu-
men, prout luec impossibilitas ex impotentia telligentiis esse difficilem imo et impossibi-,

provenit, hoc modo dicimus non refnndi in lem aliarum intelligentiarum cognitionem ;

Deum, sed in defectum virtutis creaturae. At- nihilominus tamen simpliciter et absolute
que in eodem sensu dicit hsec opinio, in om- non esse illis difficilem, quia, licet non pos-
nlbus aliis rebus difficultatem cognoscendi sint ab objectis sumere species habent la- ,

partim ex rebus ipsis, partim ex nobis oriri. men aliam naturalem viam, qua illas obli-
Nam, quod circa res immateriales et perfectas neant tanquam sibi debitas.
maxima ex parte hoc proveniat ex imperfec- 40. Atquc hinc facile probatur, etiam circa
tione nostra, prima et tertia opiniones citata; res inferioris ordinis difficultatem assequendi
fatentur, et per se notum est. Quod autem veritatem oriri non tantum cx imperfectione
aliqna ex parte tribuendum etiam sitimper- rerum, ut secuuda et tertia sententia assere-
fectioni ipsarumrerum, probaturratione facta bant, sed etiam ex imperfeclione nostra, ut
 :

SEGT. III. DE RADICE DIFFICULTATIS COGNOSCEND/E VERITATIS. 327

prima docet. Nam quod imperfectio rerum sit tatem attingat. Itaque quod hsec difficultas
causa, a fortiori probant rationes factse de re- respectu omnium rerum oriatur aliquo modo
bus immaterialibus, quia multo ineptiores ex imperfectione nostra, probant rationes
sunt res materiales ad se manifestandum in- adductee in prima et quarta opinione quee ,

teilectui, eumque immutandum, quam res quoadhoc convincunt; nequeexistimoD.Tho-

spirituales ; et quo illse res imperfectiores mam hanc causam exclusisse, sed in quibus-
sunt, minusque habent de entitate, eo sunt dam rebus aliatn adjunxisse. Unde ulterius
minus aptre ad prsedictum etfectum. Item, verum etiam est, respectu rerum inferiorum
quia ut possint intelligi, oportet ut eleventur hanc difficultatem augeri seu simuJ oriri ex
ad superiorem ordinem, et fiant aliquo modo imperfectione illarum, quod etiam probant
immateriales, saltem in esse reprsesentativo, rationes tertiae et quartse opinionis, ipsaque
seu virtuali quod habent in specie intelligi-
,
experientia satis docet ;
quasdam enim res
bili ergo signum est ipsas secundum se esse
; imperfectissimas difficillime cognoscimus ,

imperfeetas in genere intelligibilium et con- , cum tamen res aliquas perfectiores facilius
sequenter ex parte lpsarum esse magnam cognoscamus signum ergo est difficultatem
;

illas, et inveniendi
difficultatem intelligendi hanc oriri ex rerum ipsarum imperfectione.
veritalem ; tantoque hanc difficultatem esse Neque Scotus vel alii auctores primae opinio-
majorem, quanto lise res in suo ordine minus nifi hoc negare potuerunt, vel, si hoc negent,

perfectiorem habent enlitatem, minusque per falsi sunt. Non est vero quoad hoc eadem ra-
propriam speciem repra?sentabilem. Quod vero tio de rebus perfectis et immalerialibus, quod
hrec difficultas etiam oriatur ex imperfectione D. Thom. etiam intendit, et in eo quarta opi-
nostra, praeter adducta in opinione Scoti, de- nio deficit, quia illse res sunt de se aptissimee
claratur ex proxime dictis, quia, si intellectus ut intelligantur.
noster esset perfeetus, haberet aliquam nalu- 12. Objectio autem facta de productione
ralem viam qua posset obtinere proprias
, specierum in hunc modum dissoJvenda est
species harum rerum, etiamsi res ipsse ineptse nam imprimis, si teneamus illas substantias
sint ad itias prsestandas ergo, quod intellec- ; esse productivas specierum se reprsesentan-
tus noster nulla ratione aut naturali via pos- tium in aliorum intellectibus, consequenter
sit illas obtinere , imperfectio ejus est ; ergo dicendum est, quod id non faciant circa in-
huic etiam tribuenda est illa difficultas. Et tellectum humanum, prsesertim corpori con-
confirmatur, quia tota haec ditficultas magna junctum,non provenire ex inefficacia earum,
ex parte oritur, ex eo quod intellectus noster sed quia ille non est capax talium specierum,
corpori conjunctus pendet in actu suo a phan- prsesertim pro illo statu ;
nam si in statu se
tasmatibus, cujus signum est, quia separatus parationis illas potest recipere, etiam illa ob-
a corpore plura et facilius poterit cognoscere, jecla actu intelligibilia poterunt illas impri-
etiam de his rebus quse imperfectae sunt mi- mere juxta autem te-
passi capacitatem. Si
nusque intelligibiles esse videntur sed hsec ; neamus has non posse imprimere
substantias
est imperfectio nostri intellectus; ergo illa est sui species, dicendum imprimis est , id non
semper causa, vel (ut ita dicam) concausa hu- proprie provenire ex imperfectione earum,
jus difficultatis. Accedit, quod Theologi do- sed potius ex quadam perfectione, quamvis
cent , homiuem non posse lumine naturae, liroitata et finita. Sicut, quod una substantia
omnes veritates invenire, aut omnes errores immaterialis non possit producere sibi simi-
evitare , etiam in rebus naturalibus et specu- lem, non est proprie ex imperfectione cum ,

lativis , cum Dei autem adjutorio utrumque aliqua? res minus perfectae id possint, sed ex
posse ; ergo signum est hanc difficultatem, perfectione, ratione cujus habent ut non pos-
vel potius impossibilitatem. oriri ex limita- sint, nisi per creationem, produci; sic ergo
tione nostri intellectus, et dependentia quam in prsesenti.quamvis illse substantise actu sint
habet a sensibus. intelligibiles, tamen quia substantiae sunt
,

finitae, non possunt esse immediata principia

Qucestionis resolutio.
ad efficienda accidentia in aliis subjectis. Vel
\\. In hac re existimo, tertiam sententiam, certe, quia per se respiciunt intellectus om-
quae D. Thomse est, simpliciter veram esse, nino abstractos a materia, qui natura sua
dummodo prima non omnino excludatur; se- postulant ut a principio sint in actu primo,
cunda enim improbabilis est, quarta vero ex ideo tales substantise ex se quidem sunt actu
parte minus probabilis, licet in multis veri- intelligibiles tanquam proportionata objeeta
xxv. 26
328 DISPUTAT. X. DE BONITATE.
terminativa intelleclionis, qua? supponunt in est cerlum et experimenlo cognitum, esse in
intelligente actum primum , non vero illum rebus naturalem inclinationem seu appeti- ,

conferunt. Unde si aliquis intelleclus respectu tum ad aliquid, tam est etiam notum, esse
illarum rerum est in pura potentia, illius im- bonum seu bonitatem in rebus. Hoc ergo po-
perfectioni altribuendum cst quod actuprimo sito, explicandum est quidnam bonilas sit, et
careat, non autem imperfectioni objecti. Vel quotuplex, et quaenam iliarum sit passio en-
secundo dici potest, quod, sicut bis substan- tis, et quomodo ad ipsum ens comparetur.
tiis, quatenus intelligentes sunt, debetur actus

primus, seu species qua intelligere valeant, SECTIO I.

ita eisdem qnatenus intelligibiles sunt, debi-

Quid bonum, seu bonitas sit.
tum est ut earum species caeteris substantiis
ejusdem ordinis communicentur. Unde quod 1. Cum bonum nomen sit connotativum
intellectus noster, dum est corpori conjunc- seu denominativum, bicnon inquirimus quid
tus, non po.ssit illarum species obtinere, non illud sit, quod bonum denominatur; nam cer-
est proprie ex impotentia earum sed est ex ;
tum est illud, in communi loquendo, esse ens
ejus imperfectioue, quia in eo statu non po- quod natura seu ratione bonum antecedit, ut
test talibus speciebus uti. Unde statim ac se- in superioribus dictum est, et ex sequentibus
paralur a corpore, illas recipit suse capaci- magis consiabit; sed inquirimus qusenam sit
tati accommodatas, quibus deiuceps uti po- illa forma seu ratio, a qua res bona denomi-
test. natur. In qua explicanda eadem est varietas
13. Relinquitur ergo difficultatem banc oriri opinionum, quse in caateris passionibus entis.
ex improportione quee est inter intellectum
, 2. Prima opinio ait, bonitatem non dicere
nostrum,et objecta intelligibilia improportio ;
aliquam rationem realem, sed solum relatio-
autem beec iu utroque extremo, intellectu, nem rationis convenientiee ad alterum. Quse
scilicet, et objecto, fundatur, non tamen eo- opinio indicatur a Capreol., 2, dist. 34, q. I,
dem modo; nam respectu rerum inferiorum et in bunc modum explicatur. Nam bonitas,
fundatur in imperfectione earum, juncta im- ut ex ipsa voce et ex communi modo conci-
perfectione intellectus non habentis vim ad piendi constat, non addit enti aliquam ratio-
attingendam (ut ita dicam) minimam intelli- nem privativam, quia privatio potius dicit ca-
gibilitatem talium rerum; inrebus autem su- rentiam perfectionis seu bonitatis; dicit ergo
perioribus fundatur in excessu perfectionis, positivam rationem. Rursus, non dicit forma-
quam imperfectio nostia satis capere non po- liter ipsam rationem entitatis, tum quia ba'C
test, atque ita fit ut fere in rebus omnibus duo diversis conceptibus ac definitionibus a
difficile nobis sit veritatem invenire. Accedit nobis concipiuntur et explicantur tum etiam ;

etiam quod in singulis rebus et quaestionibus quia alias bonitas non esset proprietas entis,
veritas una est, falsitas autem multiplex, quia sedpotius voces illae essent synonymse. Neque
multis modis a veritate recedi potest, multa- etiam bonitas potest in suo conceptu inciu-
que possunt habere apparentem sirailitudi- dere entitatem, et aliquid illi addere, quia
nem alicujus rei, quoa revera non sunt. Et proprietas non includit intrinsece in conceptu
inde etiam fit ut verilatis inventio difficilis suo naturam seu essentiam sui subjecti. Ne-
sit, lapsus autem in falsitatem facilior atque cesse est ergo ut bonitas dicat aliquid super-
frequentior. additum enti ; sed boc non potest esse aliquid
reale, quia, ut supra late ostensum est de
DISPUTATIO X. passiouibus entis in communi, enti reali ut
sic non potest addi aliqua ratio realis, nou
DE B0N0, SEU B0N1TATE TRANSCENDENTALl. solum ex natura rei , verum nec rationc dis-
lincta, quae sit passio ejus. Item, quia nec
Hpcc est ullima proprietas simplex, qute talis ratio potest esse absoluta, nec relatio
qua imprimis supponimus
enti attribuitur, de realis, ut infra probabimus ; ergo solum ad-
bonitatem esse; id enim tam certum et per dcrepotest bonumsupra ens,aliquidralionis,
se notum est, ut non indigeat probatione; quod non potest essc nisi praedicta relatio
nam et Scriptura dicit, vidisse Deum bonita- convenientite. Qui discursus videtur esse
tem in creaturis a se productis, Genesis pri- D. Thomse, qusest. de Verit., art. 1, et q.
1

mo; et Aristoteles dixit, bonum esse quod 21, art. 1. Et confirmari poiest, quia bonum
omnia appetunt, 1 Ethicor., c. Unde, quam 1 . et appelibile in re idem sunt, quamvis his
 ;;

SECTIO I. QUID SIT BOMTAS. 3-29

nomiuibus non idern respectus significetur quod apparens solo intellectu fmgitur et ap-
nam appetibile dicit formalem denorainatio- prehenditur, verum autem bonum in re ipsa
nem ab appetitu, vel respectum ad illum; bo- subsistit, et ante omnem fictionem intellcctus
num autem non id dicit formaliter, sed id, supponilur ; unde de Deo dicitur : Vidit omnia
quod ex parte objecti est fundamentum talis qum feccrat , et erant xalde bona; at non vidit
denominationis seu babitudinis
, propter ,
in eis relationem rationis; non ergo consistit
quod heec causalis vera est Quia bonum est, : bonitas in ficta relatione, neque hsec ad illara
cst appetibile. Sed omnis res appetitur, pro- requiritur.
pter convenientiam quam habet cum appe- 4. Sunt vero qui dicant, quamvis aliquse
tente amat enim unusguisque qnod conve-
;
relationes rationis tales sint, quee a fictione et
niens est ergo ratio boni in hac ratione con-
; cogitatioue intellectus pendeant, ut relationes
venientise consistit; hsec autem ratio conve- generis vel speciei, alias vero esse quee sunt
nientis non est nisi relatio, ut ipsa vox prse in rebus ipsis absque cogitatione intellectus,
se fert; et explicari potest, quia res eadem domini in Deo. Sed
ut reliitio creatoris, vei
qnoad omnia absoluta huic est conveniens, hi vel sequivoce loquuntur de relationibus,
II 11 disconveniens, ut calor est conveniens vel in verbis involvunt repugnantiara. Quo-
igni, et disconveniens aquse; ergo consistit modo enim in rebus ipsis sunt ante opus ra-
convenientia iu relatione ; et non rcali, ut os- tionis, si relationcs rationis esse dicuntur ?

tendemus; ergo rationis. Aut quo differunt a relationibus realibus

in ,

si sunt subjective in rebus, et non tantum ob-

Bonitas nonest relatio rationis.
jective in intellectu ? Nec illse denominationes
3. Sed nihilominus heec opinio virtute im- creatoris aut domini, prout intelliguntur an-
probata est in superioribus quoad duo. Pri- tecedere cogitationem intellectus, sumuntur a
mum , quod neget has passiones entis inclu- relationibus rationis, de quo alias. Adde,
dere in conceptu suo formali et intrinseco qualiscunque liaec relatio fingatur, non posse
entitatem, quod tam in communi quam in sin- in ea rationem bonitatis consistere , quod
gulis supra tractatis ostendimus esse falsum, magis constabit ex bis qua3 de relatione
et in prsesenti videtur manifestiusj nam quod reali diceraus. Fundamentura autem hujus
entitatem non includit, nrhil est ;
qnis autem sententiae ad summum probat, bonum preeter
concipiat bonitatem esse nihil , cum illa tra- totam intrinsecam rei eutitatem connotare
hat appetitum, et rationem causse tinalis ha- aliquid aliud extrinsecum , seu denominatio-
bere dicalur et sit ipsa perfectio rei vel in-
, , nem sumptam ex cousortio plurium, preeser-
tegra, vel ex parte, ut explicabimus ? Unde tim quando una res dicitur bona aiteri, utin-
D.Thom., 1 part., q. 48, art. 5, dicit, bonum fra declarabimus.
per se et principaliter consistere in perfec-
Bonitas non est relatio realis.
tione; perfectio autem sine entitate, neque
intelligi potest. Unde August., lib. \ de Doct. 5. Secunda sententia ponit, rationem boni-
Christiana, c. 32, ait, quod in quantum sumus, tatis in aliqua relatione reali superaddita enti
loni sumus. Secundum est, relationem ratio- consistere. Quaj opinio fundanda ac decla-
nis passionem entis
esse nam loquendo ; randa est, sumpto principio contra prseceden-
proprie de relatione rationis , prout dicit tem sententiam probato, bonitatem consistere
aliquid mente confietum , et quasi additum debere in ratione aliqua reali; nam illud non
rebus ostendimus id esse falsum, et in
, potest esse mere absolutum, ut probat satis
prsesenti evidenter etiam constat. Primo , argumentum factum, quod eadem res respec-
quia, ut Arisloteles docet, 6 Metaph., in fi- tu unius sit bona, et respectu alterius mala ;

ne, bonum est in rebus, et in hoc distin- erit ergo relatio realis. Quse sententia attri-
guit illud a vero ; non est ergo formaliter sola buitur Durando, in 2, d. 34, q. t. Sed cum
relatio rationis. Deinde, quia, ut ex Augus- Durandus in aliis etiam rebus neget proprias
tino, lib. de Natura boni, cap. 3, tractat D. relationes reales, alia est in prsesenti mens
Thomas, bonum con-
1 part., queest. 5, art. 5, ejus, ut infra videbimus. Cujuscunque autem
sistit in modo, specie et ordine, quod etiam in- sit illa sententia, manifeste falsa est. Quod
fra exponemus heec autem non sunt conficta
; eisdem argumentis, quibus de veritate id pro-
per intelleclum sed in rebus ipsis existunt
, bavimus, cum proporlione applicatis lnc os-
e"go neque ratio boni. Item, quia haec est dif- tendi potest. Primo quia Deus ab selerno
,

ferentia inter verum bonum et apparens, bonus est, bonitate transcendentali communi
 330 DiSPUTAT. X. DE BONITATE.
tribus personis,*et tamen in eo nulla est rela- quia alteri bonum est, quomodo virtus dicitur
cominunis tribus personis. Secundo,
tio realis esse bona, quia bonum facit habentem, et sic
quia calor, ubicunque existat, liabet totam ait D. Thom., queest. 21 de Verit., art. 1,
suam bonitatem, etiamsi ignis non existat, ne- bonum dicsre rationem perfectivi alterius. De
que aliquod aliud subjectum, cui conveniens qua distinctione statim plura dicemus. Res
sitcalor; ergo et tnnc non babet relationem ergo, qua? dicitur bona alteri, non polest de-
realem convenientisB ergo non consistit bo- ; nominari bona ab aliquo modo reali et abso-
nitas in hac relatione. Tertio, etiam quando luto ex natura rei distincto ab entitate ejus,
calor existit in igne vel justitia in homine, , quia hujusmodi res praecise concepta in sua
non est bouum ejus propter relationem rea- entitate ratione illius est conveniens ei cui
lem ; nam, hoc ipso quod talis forma per bona dicitur , ut sanitas per seipsam , et non
snam entitatem absolutam informat tale sub- ratione alicnjus modi superadditi, est conve-
jectum , est bonum et perfectio ejus, preecisa niens animali ; et virtus aut scientia, ex eo
omui insurgente relatione , vel secundum prsecise quod virtus et scientia est, est conve-
realem durationem , si revera nulla est talis niens homini omnino ergo fictum est ponere
;

secundum intellectum, et naturte

relatio, vel in hujusmodi formis modos superadditos, qui-
ordinem prius enim natura sunt talia extre-
; bus bonce sint; praescindamus enim per intel-
ma secundum suas entitates et perfectiones lectum talem modum et consideremus in
,

absolutas ,
quam inter ea insurgat relatio. scientia solam essentiam ejus, et inveniemus
Quarto. quia vel relatio illa realis dicit perfec- illam convenientem, valdeque proporliona-
tionem et entitatem realem , vel non. Si non tam humano intellectui. Et similiter forma,
dicit (ut muiti existimant) aliquam perfectio- ex eo prsecise quod forma est, est bona et
nem realem, quomodo potest esse bonitas ali- conveniens malerife, et sic de aliis. Adde, hic
cujus rei, cum bonitas perfectionem dicat? Si etiam habere locum argumentum illud, quod
autemdicit perfectionem, ergo et bonitatem ; de illo modo superaddito interrogari poterit,
dicitergo realem relationem convenientiee, an sit conveniens alteri, necne; nam si con-
et illa relatio erit ejus bonitas ; et sic proce- veniens non est, quomodo forma illo modo
detur in infinitum, quod argumentum vul- affecta ratione illius potest esse conveniens?
gare est in relationibus. Vel si illa relatio est Si autem etiam ille modus conveniens est per
conveniens et bona absque tali relationc con- seipsum (ne ulterius et in infinitum progre-
venientice
, idem facillime intelligi poterit in diamur), etiam forma ex vi suae essentise seu
quacunque forma vel re absolula. differentiee ultimae per seipsam poterit esse
conveniens.
Bonitas nihil absolutnm dicit in re distinctum
7. Et hinc facile inteliigitur, in re, quee
ab entitate.
bona dicitur in se et absolute, etiam esse con-
6. bonitatem dicere
Tertia sententia est, fictum modum illum. Aut enim res dicitur
quamdam proprietatem absolutam ac realem bona essentialiter, aut accidentaliter, quomo-
superadditam enti , et ex natura rei seu for- do dicitur bonus, homo studiosus. Hoc poste-
maliter dislinctam ab illo , quse sententia riori modo est quidem bonitas aliquid distinc-
inbuitur Scot., in 1 , d. 3, et aliis locis, quae su- tum ab ipsa re, qua: denominatur bona, ut
pra tractata sunt ; et videre licet in Capreol., sanitas est distincla a sano, et pulchritudo a
2, ad 34, Et potest probari ex dictis a
q. 1. pulchro ; unde interdum est modus rei sic
suflicienti enumeratione, quia bonitas oportet affectae, ut figura, interdum vero est entitas
ut sit aliquid reale ; et non potest esse rela- addita alteri enli ad perficiendum illud, ut
tio ; ergo debet esse absolutum. Et ut sit pro- scientia additur intellectui. Non tamen est
prietas, oportet ut in re aliquo modo distin- haec bonitas quam nunc consideramus, quia
guatur. Sed contra hanc senlentiam proce- talis bonitas respectu illius entis, cui accidit,
dunt omnia, quae in communi de passionibus non est intrinseca passio entis, sed est quod-
entis et in particulari de unitate et veritate
, dam accidens ejus ; unde non est bonitas
dicta sunt. Et praterea, ut clarius in preesenti transcendentalis, sed potest dici bonilas for-
falsa csse intelligatur, distinguere possumus, malis, vel materialis, vel objectiva, vel alia
dupliciter ens aliquod dici bonum uno modo : similis, juxta varios respectus convenientiae,
ubsolute et in se, scilicet, quia in se bonuin quos una res potest ad alteram habere. Nisi
est, quomodo dicitur Deus bonus aut horno forte consideretur ilia bonitas respectu ipsius-
bonus. Alio modo dicitur aliquid bonum, met rei vel forma3 ; quee bona alteri dicitur, de
 SECT. 1. QUII) SiT BONITAS. 33|
qua jam dicium esl ; vel respectu totius eon- fectionem, qufe absoluta est in absolutis, et
stituti per illara, quomodo est intrinseca pars relativa in relativis. Unde fieri videtur conse-
entitatis ejus. sicut forma est intrinseca pars quens, bonum nihil aliud esse quam ipsum
compositi, et dici potest quoddam bonum, vel ens, quatenus in se aliquid perfectionis habet.
bonitas ejus, et sic jam pertinet ad bonitatem Hsec opinio tribuitur Hervseo, Quodlib. 3, q.
essentialem illius constituti ut sic. De hac 2; ibi tamen magis sentit bonilatem dicere
ergo etiam est evidens, non posse addere entitatem, quatenus est perfectiva alterius,
modum intrinsecum et absolutum ex natura seu quatenus ad alterius perfeclionem ordi-
rei distinctum ab entitate rei, quia bonitas natur, quam ut in se habet perfectionem ali-
totius non est, nisi quse consurgit ex bonitale quam, de quo sensu infra dicam. Aliter ergo
partium sed ostensum est bonitatem formse
;
potest explicari hsec opinio, quod bonitas
non addere aliquid intrinsecum nltra formam, uniuscujusque rei sit illa perfectio, qua una-
et consequenter nec bonitatem materioe supra quseqne res in sua entitate perfecta est unde ;

materiam, nec bonitatem unionis supra nnio- ens simpliciter, erit in se habens tantam
si sit

nem ; ergo nec bonitas compositi addet ali- perfectionem, ratione cujus in se etiam erit
quam proprietatem distinctam supra totair quoddam bonum ; si vero sit ens secundum
entitatem compositi, ut sic. Et declaratur ap- quid, seu entis ens, ut pars totius, vel acci-
plicando argumentum factum nam prsecisa ; dens subjecti, sic erit bonum illius, cujus est
illa proprietate manent in illo composito tota ens, et ratione perfectionis entitalive, quam
bonitas materise et formse inter se unilse ;
habet, dicetur in se quoddam bonum ea vero ;

ergo et bonitas compositi. Quod si neque in ratione, quaillaperfectio vel instituta est, vel
ente composito bonitas addit illum rnodum, apta ad perficiendum aliud, dicetur bonum
neque etiam in ente simplici, quod ordinatur alterius. Unde, eadem entitate
sicut accidens

ad aliud componendum, evidenter infertur, est in se ens, et ens alterius, eadem perfec-
etiam in substantiis simplicibus, bonitatem tioneest in se, id est, intrinsece quoddambo-
substantialem, seu essentialem, vel transcen- num, et bonum ergo recte intel-
alterius. Sic
dentalcm, nihil intrinsecum addere entitati ligitur et explicatur, bonitatem in unaquaque
earum; est enim eadem vel majorratio, quia re nihil esse prseter uniuscujusque perfectio-
heec entia sunt et simpliciora et perfectiora. nem.
8. Et hinc a forliori impugnatur opinio, 10. Probatioautem hujus sentenliae sic ex-
quam 4 Metaph., q. 19, quse
refert Soncin., positoe imprimis sumi potest ex dictis, a suffi-
asserebat, bonitatem hanc transcendentalem ciente enumeratione; quia bonitas non est
esse accidens quoddam vere ac proprie per- relatio rationis, nec realis, neque absolutum
tinens ad prEedicamentum qualitatis. Quod quid additum enti; nihil ergo aliud superest
est evidenter falsum, tum quia prsedica- quod esse possit, nisi rei perfectio. Deinde,
tum transcendens non potest ad unum genus quia bonum et perfectum idem sunt, ut do-
iimitari tum etiam quia unaquseque res per
; cet D. Thomas, 1 p., q. 5, art. 1, 3 et 5, et
seipsam bona est, quod non solum in Deo est infra declarabimus; ergo et bonitas et per-
eertissimum, sed etiam in aliis entibus, ex fectio sunt idem ; nam bonum et perfectum
discursufacto. Nam anima, verbi gratia, prse- non materialiter tantum, sed formaliter idem
cise ratione suaa substantise aliquid perfec- sunt, quia unumquodque in tantum bonum
tionis habet, et bona est ac conveniens ho- est, in quantum est perfeclum. Denique hoc
mini, et appetibilis ab ipso; et idem est in modo facile concipi et declarari potest ratio
quantitate, et in qualitatibus ipsis ; nam in bonitatis, et nulla ratio est quse cogat adali-
singulis speciebus est propria bonitas ac per- quid aliud addendum, neque quid illud sit,
fectio ; unde bonitas non proprium constituit facile potestexplicari vel intelligi ; ergo si-
qualitatis genus, vel speciem, alioqui una gnum est in hoc consistere rationem boni-
qualitas per aliam bona esset, quod est ridi- latis.

culum; maxime cum eadem qualitas possit 11. Sed, licet hsec sententia videatur per
esse bona uni, et mala alteri. se facilis ac perspicua, et magna ex parte
rem declaret, non tamen omnino, et ideo
Bonitas absolute non consistit in perfectione
aliquid aliud addere oportet, propter duo.
reali entis. bonum
Primo, quia juxta hanc expositionem,
9. Est ergo quarta sententia bonitatem
, non est passio entis realis, sed essentia ejus.
nihii aliud dicere quam inlrinsecam rei per- Unde bonum et ens potius tanquam synony-
332 DISPUTAT. X. DE BONiTATE.
ma convertentnr, quam ut subjectum et pas- olia relatione adjuncta, ut in simili dictum
sio. Sequela patet, quia nihil est magis es- etiam est de veritate. Tandem hoc potest de-
sentiale enti reali, quam habere aliquid per- clarari inductione in omnibus bonis ; nam
fectionis, et donec concipiatur aliquid ut ens bonum honestum, ex omniumsententia, dicit
alicujus perfectionis, non concipitur ut ens bonum, quod per se est conveniens naturse
reale ; unde in hoc sensu si aliqua est diffe- rationali, ut sic; bonumitem delectabile nihil
rentia inter hoec duo nomina, magis erit in aliud est quam bonum habens convenientiam
etymologia quam in re significata, quia ens cum natura sensibili ut Gajet. late traclat,,

sumptum ab actu essendi, bonnm aulera a

est 1. 2, q. 32, art. 1, explicans quomodo id non
peifectione, quam formaliter et ex necessi- sed ipsa res, ut accommodata tali
sit relatio,

tate includit Secundum est,

actus essendi. naturse,quod nihil aliud dicere potest quam
argumentum supra propositum, quod eadem mutuam rerum connexionem, et fundamen-
res dicitur bona uni, et mala alteri, cum ta- talem proportionem idemque reperitur suo;

men eamdem perfectionem includat. modo in bono utili, quod solum dicit bonum
aptum et accommodatum ad finem intenturo.
Bonitas addit enti rationem convenientvv.
R.ecte igitur convenientia, quam dicitbonum,
12. Dicendum ergo est, bonum supra ens prsedicto mudo declaratur.
solum posse addere rationem convenientia?, 43. Objectio. Una tantum superest diffi-
quse non est proprie relatio, sed solum con- cultas, quia hoc modo non adsequate, sed tan-
notat in alio talem naturam habentem natu- tum ex parte ratio boni explicatur; nam, ut
ralem inclinationem, capacilatem, vel con- supra dicebam , bonum dupliciter de rebus
junctionem cum tali perfectione unde boni- ; dici solet, scilicet, vel quia res in sebona est,
tas dicitipsam perfectionem rei, connotando vel quia est bona alteri, quse divisio sumpta
prsedictam convenientiam seu denotatio-, est ex Aug., 8 de Trinil., c. 3, et ex D. Tho-
nem consurgentem ex coexistentia plurium. ma, in 2, d. 27, q. 1, art. 2, ad 1, q. 1 de
Hanc conclusionem intendit Durand., citato Virtut., art. 2, ad 1, et 1. 2, q. 26, art. 4, ubi
loco, et probari potest primo a sufficiente etiam addit, id, quod bonum est, esse
in se
enumeratione ex omnibus dictis contra alias absolute et simpliciter bonum quod autem ;

sententias, et quia nihil aliud excogitari po- est bonum alteri, tantum est bonum secun-
test, illisexclusis. Secundo, quia, quaa adducta dum quid. Quo sensu dicere solet idem D.
sunt in favorem ultimse sententiae, probant Thomas, accidens non esse bonumut habens
sine dubio perfectionem includi in conceptu bonitatem, sed quia cedit in bonitatem sub-
bonitatis et idem etiam confirmant quse dicta
;
jecti, ut videre licet in 3 part., qusesl. 11, a.
suntcontra primam sententiam,quia non po- 5, ad 3 ; etl. 2, q. 55, art. 4, ad. 1, dicit vir-
test bonitas non includere entitatem, et con- tutes, non tam esse bona qua^dam quam bo-
sequenter perfectionem. Rursus, quse objecta nitates quasdam, quod dictum est, non quia
sunt contra ultimam sententiam, optime sal- in se non habeant perfectionem, sed quia
vanlur posita praedicta connotatione; namilla eam habent accommodatam ad perficiendum
sufficit ut sit nonnulla distinctio rationisfun- aliud. Sicut accidentia dicuntur esse entis
data in rebus inter bonum et ens, ut sic pos- entia potius quam
entia quia tantum habet ,

sit bonum attrihui enti tanquam proprietas, unaquseque res de bonitate, quantum habet
et non esse synonymum cum illo, quia for- de esse, ut idem D. Thomas ait, 1. 2, q. 18,
maliler aliud est esse seu habere entitatem, Eamdem distinctionem boni secundum
art. 1.
aliud vero ratione entitalis habere semper ali- se,seu respectu alterius, habet Scotus, Quodl.
quam convenientiam, quam ratio boni decla- 18. At vero praedicta ratio boni, ut a nobis
rat. Deinde, hoc eadem res , reti-
satis est ut explicata est, solum convenit rei, ut dicitur
nens eamdem perfectionem, sit bona uni, ct bonum alterius; sub hac enim ratione optime
mala alteri; nam,cum dicitur bona uni, pras- explicatur, quod rem esse bonam dicat per-
ter perfectionem ejus, qusebona dicitur, ctm- fectionem talis rei , connotando in altera ca-
notatur in altera, cui bona dicitur, inclinatio pacitatem, inclinatiouem, vel aliam similem
seu capacitas connaturalis alterius; in alia connexionem; aulem non potest conve-
Iioc
vero, cui mala diqjitur, connotatur carentia nire illi qua res dicitur in se bona,
bonitati,
talis capacitatis, seu inclmationis, vel potius qnia ha;c bonitas omnino absolute dicitur, et
contraria inclinatio; ergo hocmodo salvantur absque ul)o rcspectu ad aliud, etiam funda-
omnia, quae in bonitate inveniuntur absqne mentali seu secundum dici; ergo illo modo
 ,

SECT. I. QUID SIT BONITAS. 333

non explicatur adeeqnata nec preecipua ratio est ullam partem accipere, seu cui nihil deest.
boni. Quo sensu non omne bonum perfectum est,
14. Rcsponsio.
Ad hanc difficultatem ut per se conslat, neque etiam omne ens est
responderi potest primo, nos hic describere perfectura, licet sit bonum puer enim ens est ;

bonitatem, quee est passio entis; bonum au- ethomo, nondum tamen perfectus et homo ;

tem solum esse passionem entis prout dicit habens perfectam quantitatem, non vero qua-
convenientiam ad alterum, seu prout est bo- litates vel habitus suee naturee consentaneos,
num alteri hoc enim modo distinguitur bo-
; licet bonus aliquo modo sit, non tamen per-
num aliquo modo ab ente , et convenit omni fectus. Hoc ergo sensu perfectum dicitur,
enti,etiam perfectissimo ; Deusenim,i}uisum- non quodcunque bonum, sed illud quod omni
me bunus est, etiam est bonum aliornm, nam ex parte consummatum est, quod est simpli-
Deus clare visus estsummum bonum objecti- citer bonura. Alio tamen modo potest perfec-
vum creaturee rationalis, et Verbura divinum tum dici, quidquid sub aliqua ratione entis
est maximum humanitatis Christi. Bonum au- habet perfectionem simpliciter necessariam
tem absolute sumptum, scilicet, prout est bo- et essentialem quomodo puer
,
potest dici
num in se, non videtur pertinere ad passionem perfectus homo quoad essentiam, et similiter
ad essentiam seu entitatem
entis, sed potius dicnnt Theologi charitatem remissam, licet
ejus, ut supra argumentabar, quia bonum dicatur imperfecta respectu intensse, tamen
hoc modo idem est quod perfectura ut D. , simpliciter et quoad essentiam esse perfec-
Thomas seepe dicit, 1 part., queest. 5 perfec- ; tam, quomodo ait Joan., 1 Canon., c. 2 : Qui
tum autem includitur in essenliali conceptu servai verlum ejus, vere in hoc charitas Dei
entis realis, quia non potest concipi ens cum pevfectaest. Atque hoc modo bonum et per-
entitate quin concipiatur cum perfectione
, fectum convertuntur, imo sunt omnino idem,
essentiali, tum quia ipsum esse est perfectio, prout bonum dicit id quod in se bonum est,
tum etiam quia perfectio essentialis convenit seu quod habet bonitatem, id est, perfectio-
enti per se primo , et in hoc differt a perfec- nem sibi debitam hoc autem nihil aliud est ;

tione accidentali, sive sit exlrinseca, sive in- quam habere essentiam vel entitatem sibi de-
trinseca ad modum propriae passionis. Unde bitam igitur bonum sub hac ratione nihil
;

per hanc perfectionem essentialem unaquse- aliud essentiaiiter ac formaliter dicit quam
que res cnnstituitur in certo gradu entis, et ens ; esse enim charitatem perfectam dicto
per eamdem inter se distinguuntur et ordi- modo, nihil aliudrevera estquam esse chari-
nantur entia. Sic enim (ut supra dicebamus) tatem, et sic de aliis. Imo etiam esse perfec-
primo distinguitur ens in infinitum et finitum tum priori modo seu bonum simpliciter
,

secundum perfectionem essentialem ergo ; nihil aliud est quam esse ens habens totam
huju.smodi perfectio essentialis non addit ali- entitatem , quse ad complementum ejus re-
quid supra ens et essentiam ; ergo bonum quiritur.
sub hac ratione non videtur proprie esse pas- 16. Et hoc modo intelligendus est D. Tho-
sio entis sed ipsum ens. Et hoc modo dixit
, mas, cum dicere solet (ut videre licet 1 p.,
Scotus, Quodl. 6, magnitudinem perfectionis q. 5, art. 1 , ad 1 ) aliter inter se comparari
essentialis non esse aliud ab essentia etiam , in creaturis ens simpliciter etsecundum quid,
in creaturis. Quod oeeteri omnes docent. Et quam bonum simpliciter et secundum quid ;
potest hoc a simih explicari ex his quee supra nam res habet quod sit ens simpliciter pe.r
dicebamusdeverilate, sciiicet, quod quatenus esse substantiale, secundum quid vero per
dicit absolutam rationem veree entitatis, id esse accidentale; habet autem quod sit bona
esf, non fictee, non dicit pas-
sed ratee, ut sic secundum quid per esse substantiale, simpli-
sionem solum ipsara reaiis
entis, sed deciarat citer autem per esse accidentale. Hoc tamen
entis rationem, ideoque solum est passio, ut ultimum intelligendum est non prsecise de
connotat aliquo modo convenientiam ad in- esse accidentali, sed ut conjuncto esse sub-
tellectum sic ergo videtur dicendum de bono
; stantiali;non esset enim bonus homo per ac-
servata proportione. cidentales virtutes, nisi supponeretur homo,
15. Quomodo honum et perfeclum comparen- et consequenter substantialiter et naturaliter
tur, Quee responsio fiet verisimilior, si bonus. Unde in illis vocibus, secundum quid,
exacte intelligatur quomodo se habeant ratio et simpliciter, videtur esse eequivocatio ; nara

boni et ratio perfecti ; dicit enim Arist., 5 lib. cum dicuntur de ente, videntur dici de sub-
Metaph., c. 16, perfectum dici, extra quodnon stantia et accidente preecise comparatis; cum
331 DISPUTAT. X. DE BOMTATE.
autem dicuntur de hono, dieuntnr de sub- tentem in tali re, connotando in eadem re
stantia creata aut solitarie sumpta, aut ut capacitatem, inclinationem, seu naturalem
altecta dispositionibns et facultatibus sibi con- connexionem cum tali perfectione. Quod cla-
naturalibus. Quo fit ut, licet in modo loquendi rius patet, quando talis perfectio est distincta
sit diversitas, in re tamen nulla videatur esse ab ipsa re, quse ab illa bona denoroinatur;
differentia, quia etiam bonitas vel perfectio, nam, quando homo dicitur bonus ratione vir-
quam confert accidens, si praecise comparetur tutis de formali signifiratur virtus non ut-
,

ad eam bonilatcm quam confert substantia, cunque, sed ut bonitas quaedam, in quo im-
est secundum quid. Sic enim in universum portatur, non tantura perfectio virtulis, sed
verum est quod ex D. Thoma supra retuli- etiam convenientia quam habet cum humana
mus, unumquodque quantum babet de esse, natura, connotando ex parte ipsius naturfe
tantum babere de bonitate, et quod etiam re- capacitatem, vel propensionem ad talem per-
tnlimus ex Augustino, quod in quantum su- fectionem. In his vero rebus, in quibus non
mus, boni sumus. est distinctio inter perfectionem et rem, qu3e.

17. Atque ita tandem fit ,

qnod bonum ab- perfecta dicitur, difficilius videtur explicari
solute dictum nihil aliud sit quam ensipsum; ha?c convenienlia vel connotatio; dico.ndum
quomodo dicuntur res naturahter bonse vel est tamen, quamvis in re non sit distinctio, a
consummatae,
perfecta?, si in sua entitate sint nobis tamen concipi ac significari ad modum
ethomo dicitur rnoraliterbonus, si habeat mo- distinctorum, id est, per modum formse de-
rales virtutes, seu perfectiones quse non sunt nominantis et rei denominatae, et ideo signi-
nisi reales quaedam forma? et entitates sic ; ficari illam formam i;t perfectionem accom-
etiamDeus dicitur summe bonus et perfectus modatam ei in quo existit, in quo computatur
ratione suee entitatis, etiamsi ad nihil aliud naturalis connexio ejus cum tali forma, et ita
comparetur, et sic de aliis. Hoee igitur doctri- distingui tale bonum ab cnte , saltem ra-
na et responsio hoc modo exposita probabilis tione.
est, etclaritatem ac facilitatem quamdam prse
se fert, eamque indicavit Henr., in loc. supra Bonum et appetibile quomodo comparentur.
citato. 19. Ex his, qiue de ratione boni dicta sunt,
Verumtamen propter usum vocum po-
48. intelligere licet quomodo se habeant bonum
test adhiberi alia responsio. Nam, licet prior et appetibile. Aliqui enim existimant idem
in hoc habeat verum, quod bonum sub ea formaliter et synonyme
his vocibus signifi-
ratione in re non differt ab ente, nihilominus cari, etconsequenter aiunt, bonum supra ens
possunt ratione distingui, quod satis est ut addere respectum ad appetibile quibus fa- ,

bonum assignetur ut proprietas entis, ad mo- vere videturD. Thom., dict. q. 5, 1 p., art. 1,
dum aliorum transcendentium. Est itaque dicens Ratio boni in hoo consistit, quod ali-
:

quoad impositionem vel significationem no- quid sit appeiibile; et art. 3, ad i , dicit ex-
minis advertendum, ens solum dici ab esse presse : Bonum
non addit aliquid supra ens,
aut entitate, ut supra exposuimus; perfectum sed rationem tantum appetibilis; et art. 4,
autem clarius exprimere entis perfectionem, ad 1 Bonum (inquil) respicit appetitum. Si-
:

in quo negationem quanidam inchidit, vel niilia babet 1 p. q. 16, art. 1 et 3, et lib. 1
,

saltem sine iila non potest a nobis ejussigiii- cont.Gent., c. 4, rat. 3; favet Arist., 1 Ethic,
ficatum explicari, scilicet, quod nihil ei desit c. 1, definiens, bonum esse quod omnia appe-
secundum eam rationem, secundum quam tunt. Et pclest confirmari sumpto propertio-
peifectum dicitur. Bonum vero dicere conve- nali argumento, ex his quae de vero dicta
nientiam aliquam, ratione cujus habet res, sunt; nam ita comparatur bonum ad appeti-
quod appetibilis sit; nam bonum per ordi- tum, sicut verum ad intellcctum; sed verum
nem aliquem aut appetitum dictum est, ut non addit supra ens nisi conformitatcra ad
D. Thomas docuit, 1 p., q. 5, art. 1, ex illo intellectum; ergo bonum non addit nisi con-
Arist., Ethic: Bonum est, quod omnia appe-
1 venientiam ad appelitum. Alii distinguunt in-
tunt, et statim magis explicabitur. Unde ne- ler bonum et appetibile, ut Cajetan., 1 p.,
cesse est, resetiam illas, quoe absolute et se- q. 5, art. 5, ubi ait appetibile sumi dupliciter,
cundum se dicuntur bona?, sic denominari, scilicet, fundamentaliter, et formaliter. Priori
quia habent perfectionem sibi convenientem modo ait esse idem bonum et appetibile et ,

et appetibilem, et ita etiam fit ut bonum hoc iia exponit D. Thomam ibi nam proxima ra-
;

modo de formali significet perfectionem exis- tio, ob quam res habet ut possit movere ap-
 SEGT. II. DE DIV ISIONIBUS BONI. 335
petitum, est bonitas ejus ,
quara habet res- bere rationem finis eo, scilicet, modo quo
,

peetu appetentis, in qua includitur non sola habet rationem appetibilis. Etenim si forma-
entitas et perfectio rei secundum se, sed prout liter sumatur habitudo ac denominatio finis,
habet aliquam convenientiam cum appetenle. illa non est de ratione boni, sedad illam con-
Postericri autem modo dicit distingui bonum sequi potest; nam finis ut sic dicit rationem
ab appetibili , saltem ratione seu denomina- causse in ordine ad media, vel ad aliquam ac-
tione, quia appetibile ut sic importat respec- tionem, quee propter finem fiat, quam habi-
tumad appetitum,et denominationem extrin- tudinem non dicit bonum, sed solam ratio-
secam provenientem ab illo, seu consurgen- nem convenientis. Si autem sumatur finis
tem ex convenientia et proportione inter bo- fundamentaliter, sic attribuitur bono, qua ra-

num et appetitum; aliquid ergo formaliter tione bonitatis habet finisvim causandi fina-
explicat appetibile, quod non dicit bonum ut liter. Hoc autem intelligendum est de bono
sic , ratione cujus haec causalis vera est : simpliciter, quale est per se bonum ; nam si

Quia res est bona, ideo est appetibilis, sicut sumatur bonum in tota sua latitudine, non
hrcc etiam causaiis est vera Quia res est lu- : tantum finem, sed etiam media complectitur,
cida et colorata, ideo est visibilis; ita enim nt ex sequenti sectione constabit.
comparatur appetibile ad bonum, sicut visi-
bile ad lucidum. Unde D. Thomas, 1 Elhic,
SECTIO II.
c. 1, declarans illam descriptionem Aristote-
lis : Bonum est quod omnia appetunt, ait sum- Quotuplex sit bonum.
ptam esse a posteriori, quia ratio appetibilis
posterior est quam ratio boni. Et haec senten- 1. Prima divisio. Antequam tractemus
tia vera est, quam prius docuerat Capreol., quomodo bonum sit passio entis, declarare
in i, dist. 2, qusest. 3, et postea Ferrar., 1 oportet nonnullas divisiones boni, utsic me-
cont. Gent., c. 3. lius constet, qusenam ratio boni enti atlri-
Discrimen inter bonum et verum.
20. Ex buatur. Et primo quidem dividi solet bonum
quo comparari bonum ad
intelligitur, aliter in bonum verum, et bonum tantum apparens.
appetitum, qtiam verum ad intellectum ; nam Verum bonum dicitur, quod tale est quale
verum transcendens (de hoc enim loquimur) existimatur et cognoscitur ; apparens vero,
includit in sua ratione et denominatione ali- quod existimatur, non tamen est in re. Sed
quam conformitatem ad intellectum ; bonum haec divisio eodem modo bono convenit, quo
autem formaliter in ratione et deuominatione potest cuilibet enti, seurationi entis attribui;
aua non includit conformitatem ad appetitum, datur enim aurum verum et apparens, et sic
quamvis ha?c ad rationem boni consequatur. de aliis rebus. Peculiari autem ratione solet
Unde ratio veri transcendentis non supponi- hsec partitio in bono declarari ,
quia, cum
tur proprie m objecto, ut formaliter attinga- propria causalitas boni sit, appetitum move-
tur ab intellectu, sed est denominatio sumpta re et allicere, aeque fere id praestat bonum
ex proportione vel conformitate inter ipsum existimatum ac verum, quia, cum ad moven-
objectum et potentiam seu actum ejus, et ideo dum appetitum per cognitionem applicetur,
dici solet illa veritas conditio consequens vel tantum movet quantum judicatur seu existi-
concomitansobjectum intelleetuspotiusquam matur, quamvis reipsa tale non sit. De bcno
formaliter illud constituens; bonitas autem igilur tantum apparente seu existimato nihil
supponitur in objecto appetitus, et est ratio est quod dicamus, quia ejus ratio solum in
formalis attingendi illud; appetibilitas autem hoc consistit, quod tale existimetur quale so-
dicit denominationem sumptam ex propor- let esse verum bonum, quamvis revera tale
tione talis objecti cum tali potentia,unde non non sit. Unde quot sunt vera bona, tot esse
dicit formalem rationem objecti, sed condi- possunt existimatione ficta, quia in omni bo-
tionem concomitantem. norum genere, error et falsa existimatio re-
21 Quomodo se habeat bonum ad rationem
. periri potest.
finis.
Ex his etiam constat quomodo ratio 2. Secunda divisio. Secundo dividi po-
finis ad bonum comparetur. Ait enira D. Tho- test bonum, in illud quod in se bonum est,
mas, \ part., qusest. 5, art. 2, ad i, bonum, et quod est alicui alferi bonum. De qua divi-
cum habeat rationem appetibilis, importare sione satis muHa dicta sunt sectione praece-
habiludinem causse finalis. Et in eodem sensu denti, ubi insinuavimus, quanquam ratio bo-
ait, 1 cont. Gent., cap. 38, rat. 3, bonum ha- ni, quse est passio entis, possit accoramodari
 ; ,

336 DISPUTAT. X. DE BOiNITATE.

tmicuique enti, quatenus perfectionem habet mirum illa perfectio, quam in se habet, ex se

sibi eonvenientem, clarius tamen reperiri in ipsa consentanea est et conveniens homini.
quolibet ente, quatenus alicui alteri conve- Quod adhuc potest duobus modis accidere,
niens ac consentaneum est. Accedit etiam primo, quod sit conveniens in ordine ad de-
quod haec ratio boni alterius supponit seu in- lectationem, quam tale bonum secum affert,

cludit rationem boni in se; nihil enim est al- et hoc est bonum delectabile. Secundo, abs-
teri bonum proprie et in rigore, nisi quod in que ordine ad delectalionem, sed solum quia
se est bonum,
et perfectionem habet alteri per se decet, vel conveniens est homini ut sic,
convenientem. Dixi,proprie etin rigore, quia et hoc est bonum honestum. Alio vero modo

interdum carentia alieujus forma? censetur est aliquid conveniens, non per seipsum, sed
bona alicui, quamvis formaliter nullam per- solum ratione alterius boni, quod per illud
fectionem ei conferat aut in se habeat ; ve- seu mediante illo obtineri potest, quia nimi-
rumtamen privatio non est proprie bona, sed rum,licet ex se spectatum delectationem non
ita interdum denominatur, quia privat forma afferat, neque ex se deceat, aut conveniens
disconveniente et sub ea ratione appetibilis
,
sit hornini, tamen, ut conferre potest ad aliud

est. Igitur bonum alteri supponit bonum in bonum obtinendum, conveniens censetur, et
se, et ideo aliae divisiones boni potissime vi- hoc est bonum utile. Atque ita constat, et illa
dentur de eo quod est alteri bonum, et in eo tria membra sub ratione boni contineri, et
a nobis explicabuntur ; simul tamen declara- esse aliquo modo inter se distincta , saltem
bimus illas, quae ad ens pertinuerint, quate- ratione formali concepta seu habitudine; nam
nus in se bonum est. re seu subjecto non semper necesse est distin-
gui constat enim eamdem rem, verbi gratia,

Exponitur divisio in lonum honeslum, utile et

amorem aut devotionem erga Deum, esse et
jucundum. honestam, et jucundam, et utilem.
3. Tertio ac praacipue dividi solel bonum 5. Denique facile ex dicta declaratione in-
in honestum, delectabile et utile. Quam divi- telligitur membrailla exhaurire divisum, quia
sionem tradit D. Thomas, 1 part., quffist. 5, neque inter bonum per se, aut in ordine od
art. 6, et 2. 2, q. 145, art. 3, eamque affert ahud, reperiri potest medium, cum heec im-
ex Ambros., lib. 1 Offic, c. 9 et 10, ubi obs- mediate et quasi per contradictionem oppo-
cure satis eam insinuat; clarius eam docuit nantur; neque praater bonum conveniens ob
Aristot., 2 Ethic, c. 3, et lib. 8, cap. 2, ubi delectationem , vel absque illa, sed solum
honestum appellat absolute bonurn, a jucun- propter seipsum, potest aliud membrum ex-
do et utili illud distinguens. Advertit autem cogitari, cum heec etiam membra, quasi per
D. Thomas ibi, divisionem hanc potissimum contradictionem seu immediatam negationem
traditam esse de bono humano, accommodari distinguantur, quia omne bonum, quod per
tamen posse ad bonum in communi seu se- se est conveniens prsecisa ratione delectatio-
cundum se. Prius igitur declarabitur a nobis nis, honestum reputatur. Dico autem prsecisa
in bono humano , in quo proprie et absque delectatione, quia haec membra per abstrac-
metaphora illee rationes boni reperiuntur lionem pra^cisivam, potius quam negativam,
deinde videbimus quomodo ad bonum ut sic distinguenda sunt, si ad rem , quse bona de-
applicari possit. Est autem supponendum, nominatur, comparentur, quia ut res sit ho-
sermonem esse de homine quatenushomo est, nesta, non est necesse ut sit jucunda vel uti
id est quatenus ratione utitur, lum quia ralio lis, sed solum ut habeal aliquam rationem

est suprema regula omnis boni convenientis convenientias ,

propter quam sit amabilis
hornir.i, ratio (inquam) vel naturalis, si phi- etiamsi nec jucunda neque utilis sit, et sic de
losophice tantum homo consideretur, vcl di- reliquis. Unde formaliter et quasi conditio-
vinolumine illustrata, si consideretur theolo- naliter possunt hsec membra distingui, etiam
gice tum etiam quia propria ac formales ra-
; per abstractionem negativam; nam de ratio-
tiones horum bonorum, preesertim honesti ne honesti, ut honesti, est ut ad suam ratio-
et utilis, non possunt nisi per rationem dis- nem et convenientiam sufficientem ad mo-
cerni. vendum appetitum rectum delectationem aut
4. Quot vnodis quippiam alteri conveniens. utilitatem non requirat, sive in re illas habeat
Cum igitur honum idem sit quod conve- conjunctas, sive non; nam etiamsi illas non
niens, dupliciler potest aliquid esse homini haberet, esset sufficienter bonum et conve-
conveniens : nno modo, per seipsurn, quia ni- niens et in suo ordine; et idem est proportio-
 SECT. II. DE DIVISIONIBUS BONI. 337
naliter de reliquis. Atque in hunc modum vi- num per se amabile, quod esse per se appeti-
detur satis exposita prsedicta divisio. bile non potest ergo heec esse prima ratio,
;

in qua bonum lionestum consistit.

7. Secunda difficultas circa bonum delecta-
Yarice difficultates circa prcedictam divisio-
nem.
bile.
Secunda difficultasest circa bonum de-
lectabile, quomodo habeat peculiarem ac pro-
6. Prima difficultas circa bonum honestum. priam rationem boni in se, ac per se appeti-
Sed ut exactius declaretur, nonnullse diffi- bilis; aut enim per bonum delectabile intelli-

cultates insurgentes breviter tractandee sunt. gendum est objectum circa quod delectatio
Prima est, quomodo bonum honestum dicatur versatur, aut delectatio, quee ex tali objecto
per se conveniens. Aut eniin dicitur per se nascitur. Si primum dicatur, sequitur hoc
conveniens, tanquam forma peene consen- bonum non magis esse per se et in se bonum,
tiens cum natura liominis ut rationalis est, quam bonum utile. Probatur, quia non est
ad eum modum quo calor est per se conve- bonum eo quod in se habeat delectationem,
niens igni, et sic sequitur, ipsas potentias in- quae est res ab illo dislincta, sed quia aptum
tellectus et voluntatis esse bona honesta, est ad delectalionem generandam, quee vide-
qnod est conlra August., lib. 2 de Lib. Arb., tur esse utilitas queedam consistens in habi-
c. 19, ubi, distinguens omnia bona hominis, tudine ad delectationem ipsam, ratione cujus
in maxitha,media et infima, potentias animee tale objectum amabile est. Sicut cibus , verbi
in medio ordine collocat, quia eis possumus gratia, si ametur, quia sanitatem confert, di-
male uti, cum tamen maxima bona illa esse citur amari ut bonum utile ad sanitatem ;
videantur, quee honesta sunt. Deinde sequi- ergo, si ametnr quatenus delectationem af-
tur Deum non esse bonum honestum homi- fert, amabitur ut utile ad delectationem; ergo
nis, quia non est ei per se conveniens per bonum delectabile, hac ratione sumptum,
modum formee. Sequitur etiam actionem non est per se et in se bonum, nec formaliter
dandi eleemosynam, non esse bonum hones- differt a bono utili, sed tantum materialiter,
tum, quia non est aliqna forma per se con- seu tanquam particulare a communi. Si vero
veniens homini. Vel bonum honestum dicitur delectatio ipsa dicatur esse bonum delecta-
per se conveniens non ut forma, sed ut ope- bile, ut D. Thomas in citato loco, 1 par., iu-
ratiodecens hominem, et sic sequitur impri- dicat, verum quidem est delectationem esse
mis idem inconveniens de Deo. Et ulterius quemdam actum per se convenientem, et
sequitur virtutes, preesertim infusas, non esse consentaneum naturee, vel appetitui qui de-
bona honesta, quia non sunt operationes ho- lectatur; tamen nulla apparet ratio ob quam
minis,
quod est plane falsum et contra Au- heec pecularis convenientia talis actus ab
gustin., cit. loco. Vel dicitur bonum hones- aliis distinguatur, et constituat suam pecu-
tum per se conveniens objective, quia, scili- liarem rationem boni, magis quain conve-
cet , esl bonum per se amabile, quee ratio nientia quam habet quilibet alius actus cum
uuiversalior est; nam et in operationem, tam facullate operandi,ut intellectio veritatis cum
internam, quam externam, et in quamcun- intellectu, et visio objecti pulchri cum visu.
que formam, et in Deum ipsum convenire po- Et preeterea non videtur ratio boni delectabi-
test. Sed neque hoc modo evitantur omnes lis primario posse consistere in delectatione
difficultates tactee, quia sequitur potentias nam delectatio circa aliquod bonum ut
ipsa;
animoe computandas esse inter bona honesta; bonum versatur, cum sit quies appetitus, qui
imo et sanitatem, et alia bona corporis quee ,
non qniescit nisi in bono adepto ; ergo sup-
per se amabilia sunt. Et preeterea insurgit ponit delectatio in objecto rationem boni
alia difficultas, quia heec ratio , nempe quod priorem delectatione, ec quee in se talis sit,
objectum aliquod sit per se amabile sine or- et non per ordinem ad delectationem bo- ;

dine ad delectalionem, non potest esse prima num enim circa quod delectamur, non ideo
ratio boni, quee in tali objecto reperitur, quia bonum est quia delectat, sed potius ideo de-
supponit rationem boni , propter quam tale lectat, quia bonum est; supponit ergo delec-
objectum per se amabile est. Sicut in sectione tatio in objecto convenientiam, et bonitatem
prcecedente dicebamus, rationem appetibilis distinctam a delectatione ipsa. De illa ergo
supponere rationem boni et convenientis ;
inquiro, an constituatbonum delectabile, nec-
propterea enim res appetibilis est, quia bona ne ; nam, si constiluit, ergo non est delec-
est et conveniens idem autem est esse bo-
: tatio ipsa primum delectabile bonum ; imo
338 DISPUTAT. X. DE BONITATE.
nec videtur habere similem convenientiam utililate ad aliud, quoddam honestum, aliud
seu rationem boni. quia cum delectamur, vero delectabile.
verbi gratia, in visione rei pulehra1 , longe 10. Uttima difficultas circa sufficientiam
alterius raiionis est convenientia visionis a divisionis. Ultima difficultas est, quia pree-
convenientia delectationis, cum tamen visio dicta divisio videtur insufficiens ; nam prteter '

sit illius delectationis objectum. Si autem bo- dictas rationes boni videtur esse alia, quee ab
nitas illa seu convenientia, quse est in objecto illis distingui seu preescindi potest sunt enim
;

delectationis, non constituit bonum delecta- queedam bona per se amabilia, non quia de-
bile, erit jam aliud bonum distinctum a tri- lectant, nec quia honesta sunl, sed preecise
bus enumeratis. quia naturam perficiunt, ut sanitas, scientia,
8. Tcrtia difficultas circa lonum utile. corporis integritas, et ipsum esse ac vivere ;

Tertia dilficultas esse potest de bono utili, nam mente preescindamus omnem
etiam si

quomodo negelur esse in se bonum, et in delectationem,heec sunt bona et amabilia, ut

hoc a reliquis distinguatur nam bonum utile,
; perseconstat; etsimiliter, licetpreescindamus
licet ad aliud a se distiuctum utile sit, tamen omnes rationesvirtutis,heec sunt amabilia, ut
in se habet utilitatem suam, quee consistit in connaturaliabona,etpropterillapossuntamari
aliqua virtute vel etficacia prsestandi rem il- aliaututilia,pra3cisa honestate. Cujussignum
lam, ad quam est utile. Dicetur fortasse bo- quia interdum per honesta media, inter-
est,
nitatem rei utilis non consistere in utilitate dum per turpia inquiruntur, non ob delecta-
ipsa, sed in convenientia et appetibilitate, tionem, sed ob solam naturalem convenien-
quam habet talis utilitasrespectu hominis, et tiam datur ergo aliqua ratio boni ab illis tri-
;

consequenter dicetur, bonum utile non ha- bus distincta.

bere hanc convenientiam ex se, scd ex fine,
ad quem est utile. Contra hoc tamen est, quia Expeditur prima difficultas.

licet convenientia boni utilis supponat conve- 11. Ad satisfaciendum primee difficultati,
nientiam illius rei, ad quam est utile, et ab et declarandum quid proprie sit honestum
illa fortasse derivetur, tamen, illa supposita, bonum, advertendum est duobus modis dici
revera ipsum bonum utile, quatenus habet vel sumi posse bonum honestum. Uno modo,
habitudinem ad talem rem habet in se pro- , in orcline ad actiones huraanas et rnorales,
priam convenientiam, ratione cujus bonum prout recta et prudenti ratione regulari pos-
est et amabile ergo in hoc non est differentia
; sunt, et hoc modo bonum honestum dicitur,
formalis inter bonum utile et alia bona; nam quod per se et ex se decet hominem vel per-
etiam bonura honestum, vel delectabile, po- sonam ratione utentem, ut sumitur ex D. Tho-
testinterdum accipere rationem suam ex ha- ma, 2. 2, queest. 145, art. l,et sequent. In qua
bitudine ad aliquod extrinsecum. Imo bonum convenientia non consideratur aliqua com-
honestum interdum est tale ex conformitate moditas, quee per tale bonum accrescat illi

ad legem extrinsecam, vel saltem ex conve- personee, respectu cujus dicitur esse hujus-
nientia qusein eo resultat, suppositatali lege. modibonum; ha'c enim,licet seepeintercedat,
Unde etiam fit ut aliquod bonum utile non per se tamen ac formaliter non est ad hones-
babeat aliam convenientiam vel bonitatem, tatem necessaria, sed sufficit illa decentia, et
nisi honestatis ; ut, verbi gratia, corporis af- proportio quee reperitur inter tale bonum et
quatenus utilis est ad satisfaciendum
flictio, naturam, quee operationes suas recta ratione
Deo, non habet bonitatem aliam, nisi hones- dirigit. Sicut dare eleemosynain est hones-
tam; et eadem ratione medium, quod tantum tum, quia est per se consentaneum naturee
est utile ad deleclationem capiendam, non rationali, etiamsi per impossibile homo sic
habet convenientiam aliquam vel bonitatem, operans nullam inde utilitatem vel commodi-
nisi participationem quamdam illius delecta- tatem caperet, praeter ipsum recte operari.
tionis; ergo bonum ulile non recte ab aliis Quomodo etiam respectu Dei dicitur esse con-
distinguitur. veniens et honestum sese communicare, be-
9. Quarta circa idem. -- Atque hinc ori- nefacere ac misereri, non quia illi sit com-
tur quarta difficultas, cur bonum utile non modum, sed quia est per se decens ac pro-
distinguatur in duo; nam tale est utile bo- portionatum illius bonitati. Bonum ergo ho-
num. qualc est illud, ad quod ordinatur; er- nestum hac ralione explicatum dicit peculia-
go, sicut bonum per se amabile, aliud est ho- rem rationem convenientiae, et ex parte rei,
nestum, et aliud delectabile, ita bonum ex qure honesta dicitur, includit perfectionem
 SECT. II. DE DIVISIONIBIS BONI. 339
ejus, cum omuibus conditionibus, vel physi- num non ad operationem, vel habi-
limitari
cis, vel moralibus, ad preedictam convenien- tum vel formam, sed convenire omni rei
,

tiam cum
natura rationali necessariis. quse honeste et secundum rectam rationem
12. Solet autem hoc bonum per conve- est appetibilis ab homine. Concedimus deinde,
nieutiam ad dictamen rectae rationis declara- hoc bonum non ideo tale esse, quia est per se
ri; nam illud bonum est honestum, quod conveniens voluntati seu appetitui hominis in
recta ratio dictat esse faciendum vel aman- ratione objecti appetibilis ; nam, ut recte ar-
dum, etc. Tamen, si hoc dictum intelligatur gumentum ibi factum probat, heec ratio per
de recta ratione,prout dicit judicium, seu co- se appetibilis , formaliter sumpta , supponit
gnitionem ejus, quod expedit facere, sic non convenientiam cum natura rationali, ratione
consistit honestas in conformitate addictamen cujus tale bonum illi est per se appetibile.
rationis,neque est illa prima regub, seu pri- 15. Alio vero modo sumi potest bonum
ma ratio talis honestatis. Non enim ideo bo- honestum, non in ordine ad mores, sedin or-
num est honestum, quiarecta ratio judical esse dine ad naturam, et est illud, quod per se
tale, sed, e converso, quia ipsum bonum vere perficit naturam, et est commodum illi, etiam
et in re tale est, ideo recta et vera ratione seclusa ratione virtutis, ut est sanitas, inte-
judicatur esse tale. Et ideo quoad nos rectum gritas, et vita ipsa, quam interdum amare
judicium est regula boni honesti, quia nobis maxime con-
vel tueri turpe est, etiamsi ex se
mauifestat illud ; tamen secundum se suppo- veniens naturee videatur. Et hoc bonum vi-
nit illud judicium propriam convenientiam, dentur antiqui philosophi appellasse lonum
ex qua habet bonum honestum quod tale sit; naturce, quod distinguebant a bono honesto,
hanc autem dicimus esse ad naturam ratio- quod per se decens appellabant, ut colfigitur
nalem, quatenus talis est, et tales habet pro- ex Cicer., lib. 3 et 4 de Finib. Tamen, quia
prietates seu attributa. Si vero dictamen ra- hoc bonum naturre per se conveniens est et
tionis non formaliter, sed quasi radicaliter amabile, ideo ita censetur comparari appeti-
sumatur, sic bene et a priori dicitur bonum tus naturce ad hoc bonum, sicut appetitus ra-
honestum, esse illud quod est conforme ra- tionalis ad bonum per se decens, atque hac
tioni, id est, quod est confotme naturae ratio- ratione in ordine ad naturam hoc bonum
nali,quse propterea nata est judicare hoc sibi comprehenditur sub bono honesto. Accedit
esse faciendum, vel appetendum. etiam quod hsec ratio boni sufficiens est ut
13. Bonum autem honestum hoc modo ipsum honeste appetatur, si aliunde impedi-
sumplum distingui potest in actum, habitum mentum aliquod non intercedat, quia cum
et objectum honestum ; sunt enim actus for- recta ratio sit, qua homo regi debet aut gu-
maliter boni et honesti, ut sunt actus virtu- bernari, ad illam pertinet ea, quae sunt natu-
tum, prsesertim voluntatis et his correspon-; rse commoda et consentanea, proponere, nisi
dent habitus virtutum, qui inter maxima bona aliunde aliquid obstet, vel majus aliquod in-
et honesta merito computantur, quia maxime commodum subsequatur. Hoc igitur modo lo-
decent hominem ratione utentem et his ac- ; quendi de bono honesto, concedendum est
tibus vel habilibus supponuntur objecta ho- potentias animae esse qusedain honesta bona,
nesta; nam ab his sumunt actus et habitus non quidem eo modo quo virtutes quibus ,

suam honestatem, ut significat D. Thomas,
i. 2, qusest. 19, art. 1, ad 3, ubi de hac re
latius disputatur, et qusest. 20, art. 1, ad 2,
et qusest. 2 de Malo, art. 3, in corp., et ad 8.
Actus enim honestus ut sic non versatur nisi
circa bonum honestum unde ; necesse est ut in
male uti non possumus, sicut potentiis ipsis,
propter quod ab Augustino haec maxima, illa
vero media bona esse dicuntur, sed ea ra-
tione qua bona pertinentia ad integritatem
et complementum naturse per se convenien-
tia sunt, et quantum ex ipsis est, recte ama-

illo talem bonitatem supponat, nam actus vo- bilia. Atque hoc modo ipsum esse, vivere, et

luntatisnon conferl objecto suobonitatem, sed sapere, honesta sunt. Neque solum inhaerentia
potius in illa fundatur, et ideo D. Thom. su- bona, sed etiam res extrinseca3, qua3 inter-
pra, hanc honestatem, bonitatcm primordia- dum sunt per se convenientes, saltem ut ob-
lem vocat. jecta vitalium actuum, inter haac bona ho-
14. Atque ex his responsum est ad totam nesta computantur, et sic etiam expedita est
illam primam difficultatem, quatenus spectat prima difficultas ,
quantum ad hoc bonum
ad bonum honestum in hoc rigore et pro- pertinere potest, de quo in solutione ultima?
prietate sumptum. Concedimus enim hoc bo- difficultatis plura dicemus.
 ;

340 DISPUTAT. X. DE BONITATE.

18. At vero de bonitate objecti delectabilis,
Tractatur secunda difficultas. qua? in eo supponitur, ut delectationem cau-
16. Circa secundani diflScultatem duo sant set, non est facile ad judicandum qusenam
distinguenda cpise ibi attinguntur, scilicet de- sit, etquomodo ab honestate vel morali vel
lectatio et delectationis objectura, ct
de utro- naturali distinguatur. Et ratio difficultatis est,
que dicendura est esse boraun ex
conve- se quia delectatio est de bono convenienti et
niens alimio modo et per se appetibile. Et consecuto seu pra?senti, ut sumitur ex Aris-
quidem dc delectatione ipsa, id est per se totele, 1 Rhetor., cap. 10 ; et D. Thoma late,
manifestum; nam est actus qui ex se valde 1.2, qusest. 31, art. 1 et sequentibus. Bonum
invitat et trabit appetitum, quocl est signum autem conveniens, cujus consecutio delecta-
ex sese babere cum illo magnam proportio- tioni supponitur, non est aliud nisi bonum
nem. De objecto autem delectationis proba- naturse conveniens, vel spirituali natura?, si

tur, quia objectum dclectationis est bonum delectatio spiritualis sit, vel corporali, si sit

ergo delectatio supponit in objecto illo bo- sensibilis ; bonum autem conveniens natura?
nitatem, quia actus anima^ non constituunt non est aliud, nisi bonum honestum, vel mo-
objecta sua , sed supponunt ; objectum ergo rale, si sit ita conveniens naturae rationali ut
clelectationis non est bonum et eonveniens, sic, ut per se deceat, vel naturale, si solum
quia est delectationis objectum, secl e contra, sit per se commodum naturse, ut ad perfec-

quia bonum est et conveniens, ideo delecta- tionem ejus spectans ergo delectatio non
;

tionis objectum esse potest. Est igitur ex se
bonum et appetibile, et non per solam deno-
minationem vel babitudinem ad delectatio-
nem, quamvis fortasse nominis etymologia
vel impositio inde sumpta sit. Hinc igitur con-
stat, sive delectabile bonirm sumatur pro de-
supponit bonum delectabile ut delectabile est;
imo ha?c potius videtur denominatio extrin-
seca ab ipsa delectatione in potentia, sicut
visibilea visione; sed supponit tantum bonum
conveniens appetenti, de cujus consecutione
delectatur. Et confirmatur hoc exemplis ;

lectatione ipsa sive pro objecto seu bono

, nam, cum infirmus delectatur de consecuta
Lllo quod delectat, sive (quod probabile est) sanitate, nullam aliam rationem boni consi-
pro utroque per modum unius, scilicet, pro dorat ut delectetur, nisi commoditatem illam,
quiete in tali re, sicut beatitudo interdum su- quam naturse sua? affert sanitas ; ergo in sa-
mitur pro objectiva, interdum pro formali ,
nitate ut est objectum delectationis, non est
interdum pro tota beatitudine, qua? per mo- alia bonitas, preeter naturalem convenientiam
dum unius utramque complectitur, quocun- sanitatis cum natura hominis. Simili modo
que (inquam) ex bis modis bonum delecta- visio beata, seu Deus clare visus et possessus,
bile sumatur, merito per se bonum dici, et est objectum perfecti gaudii, non alia ratione,
non tantum extrinseca habitudine vel deno- nisi cpiia estbonum maxime proportionatum
minatione, in quo recte a bono utili distin- et conveniens naturse hominis ergo in uni- ;

guitur. versum bonum delectabile fundamentaliter

,

17. Rursus facile distinguitur bonitas vei (ut sic dicam), et quatenus intrinsece suppo-
convenientia ipsius delectationis a bonitate nitur ipsi delectationi ex parte objecti, nul-
vel convenientia honestatis, sive moralis, sivc lum aliud est nisi bonum per se conveniens
naturalis ;
nam convenientia delectationis so- naturse, atque adeo honestura, vel morale,
lum consistit in suavitate illa, et vitali quiete vel naturale.
(ut sic dicain), quam appctitus babetin bono 19. Ad hoc duobus modis responderi po-
adepto, sive babeat conformitatcm aliam cum lest. Primo concedcndo totum discursum
,

ratione, seu rationali natura, sive non; heec factum, et consequenter dicendo bonum de-
enim ad rationem delectationis ut sic acci- lectabile non distingui a bono per se conve-
hanc causam merilo
dentalia sunt. Atquc ob niente natura?, nisi prout delectationern in-
delectabile bonurn, saltcm ratione delcctatio- cludit, quee in tali bono consideratur ut pro-
nis, a bonohonesto, tam morali quain natu- pria ralio movens ad appetitionem ejus. Quce
rali distinguitur, tum quia habet peculiarcm vidcturesse sententia D. Thoma?, 1 p., q. 5,
convenientiam, ut dixi; tum etiam quia habet art. 6,etl. 1, q. 32, art. 1, ad 3, ubi ait,
peculiarem vim movendi appetitum, ex qua operationes esse delectabiles, in quantum sunt
fit ut interdum moveat non solum contra ra- connaturales et proportionata? operanti; et in
tionem, sed etiam contra commodum na- tota illa qucestione idem insinuat; et idem si-
turee. gnificat Cajetanus , in his quce uotat circa
 ;

SFXT. 11. DE DIVISIONIBUS BOiNI. 341

illum artieuluni primum. Ex quo ulterius di- qua habet delectationem adjuuctam. Neque
cendum est consequenter, bonum delecta- inde fit confundi hoc bonum cum bono utili,
bile, quatenus dicitnr per se bonrm et ama- aut babere tantum extrinsecam rationem bo-
bile,intrinseceincluderedelectationemipsam, ni, eo modo quo bonum utile, quia res com-

sive sola ipsa delectatio apprehendatur, ut paratur ad delectationem quae ex illa sequi-
tale bonura per se conveniens propter* id tur, ut objectum ejus, et ideo ex utraque
quod est, id propter suavitatem illam
est, unum bonum delectabile intrinsece et per
quam formaliter confert, sive hoc totum, ici- se appetibile constitui censetur.
licet taleobjectum ut secum babet delecta- 21. Alter modus respondendi esse potest,
tionem adjunctam,apprehendatur per modum in objecto delectationis reperiri semper spe-
unius objecti, quod bonum delectabile dici- cialem quamdam convenientiam, rationc cu-
tur, cujus veluti forma est delectatio ipsa. jus esse potest delectationis objectum, et ab
Unde Aristot., 10 Ethic, c. 2, ait, vohiptatem illa proprie et intrinsece denominari bonum
esse per se expetibilem, fucereque quodvis bo- delectabile, eamqueconvenientiam distinctam
num magis expetibile, si illi addatur. In qui- esse, ac separari posse seu prsescindi a pro-
bus verbis indicat, delectationem quidem pria convenientia honestatis , tam moralis,
supponere bonum ipsam vero illi additam,
;
quam naturalis. Nam, nt bene Cajet. tractat,
facere illud magis appetibile, quia nimirum 1. 2, q. 32, art. 1, objectum delectationis est
constituit iilud jucundum et delectabile ergo ; res, vel operatio apprebensa ut conveniens
talebonum delectatione ipsa completur, et non est autem necesse ut hsec convenientia
quasi formaliter constituitur. Ethoc ipsum si- sit aliquo modo bonesta, vel commoda natu-
gnificavit D. Thomas, 1 p., q. 5, art. 6, cum ree, sed satis est ut sit proportionata gustui,
docet bonum delectabile terminare appeti- verbi gratia, velalteri sensui aut potemise.
tum ratione delectationis, quee est quies in re Videtur ergo esse in bis objectis delectabili-
desiderata. bus quidam specialis modus convenientiee
20. Additque ibi, in solut. ad 2, illa pro- sufficiens ad consiituendam specialem ratio-
prie dici bona delectdbilia ,
quai nullam aliam nem boni, quse subdelectatione comprehendi
kabent rationem appetibilitatis, cum alioqui videtur quotiescunque delectatio dicilur
,

sint et noxia, et inhonesta. Qufe verba favent esse tota ratio appetibilis in bono delecta-
quatenus in eis dicitur, de-
dictae sententice, bili ut sic. Et ita favet buic modo dicendi D.
leclationem esse totam rationem appetendi Thomas, in verbis supra citatis ex 1 part.,
bonum deleclabile ut sic; in eo vero quod in qusest. 3, art. 6, ad 2.
sis dicitur posse dari rem, in qua nulla pror- 22. Sed (ut verum fatear) hic poslerior di-
sus sit alia ratio appetibilis prseter delecta- cendi modus nec sufficienter fundari potest,
tionem, videntur contradiceresuperiusdictis; nec declarari, quia intelligi non potest quee-
unde ob rationem supra fac-
falsa videntur, nam sit illa specialis convenieutia, prseter
tam, quod delectatio resultat ex bouo conse- eam quse est in bona constitutione natura,
cuto, et ideo necesse est ut aliam priorem ra- seu in esse vel operari naturae proportionato.
tionem boni supponat, ratione cujus sit ap- Quod sumiturexAristot., 7Ethic.,c. 12 et 13,
petibilis; non ergo potest dari res quce delec- et lib. 10, c. 4 et 5, et 1 Rhetor., c. 10, in
tationem afferat, et tamen nullam babeat fine, ubi hoc sensu ait, voluptatem esse a/fec-
aliam rationem appetioilis preeter delectatio- tionem totam simul, et sensibiliter in naturam
nem. Dici vero potestD. Thomam non inten- proftciscentem, ut exponit et traclat D. Tho-
disse excludere ab hujusmodi re omnem ra- mas, 1. 2, q. 31, art. 1, et 32, art. 1, et ibi
tionem convenientia; delectatione priorem, Cajet. Item, quia delectatio in idem bonum
in qua delectalio fundetur, sed indicare vo- et conveniens tendit, in quod amor vel de-
luisse, interdum contingere, banc convenien- siderium; solum enim differt ab eis, quia
liam talem esse, ut, seclusa delectatione, non tendit in iUud bonum, ut pra^sens et conse-
faciatrem simpliciter appetibilem, quia est cutum; sed respectu amoris vel desiderii,
noxia vel inhonesta. Juxta hunc ergo dicendi seclusa delectatione, non intelligitur alia ra-
modum ad secundam difficultatem conce-
, tio convenientiee prseter eam
qua3 ad hones-
dendum est, rem iilam vei operationem, quse tatem moralem vel naturalem pertinet vel ,

est objectum delectationis, licet aliam prio- saltem certissimum est, amorem et deside-
rera rationem boni habeat, tamen non esse rium directe ferri posse in hujusmodi conve-
bonum delectabile , nisi ea tantum ratione nientiam seu in bonum sub tali ratione ergo ;
 : ;

34-2 DISrlTAT. X. DE BONITATE.

eeque certum est, delectiitionem
in objecto ducentia in alterum, sicut sumptio medicina;
suo non requirere aliam convenientiee ratio- amarce.
nem ergo illam excogitare vel iingere, ut
; 24. Recte igitur inter proponendam tertiam
priorem delectatione ipsa, nee fundamentum difiicultatem responsura est, aliud esse loqui
habet, nec satis explicari potest. Nam, quod de prout significat vim quee est in
utilitate,
aliquce delectationes oriantur ex peculiari bono ad effectum, ad quein utile dicitur;
utili

convenientia objecti cum aliqua facultate, ut aliud vero esse loqui de illa utilitate in or-
cum gustu vel tactu, id non est nisi vel quia dine ad appetentem, cui tale bonum utile est.
qualitas illa, quae sensu percipitur et delecta- Priori modo, verum est utilitatem esse posse
tionem parit, est objectum connaturale et virtutem aliquam et perfeetionem intrinse-
per se conveniens tali facultati, vel quia ope- cam ipsi bono utili, quee quidem perfectio
ratio, ad quam talis delectatio consequitur, comparata ad ipsummet bonum, quod utile
est similiter natnralis perfectio proportionata denominatur, est illi conveniens, non tan -

potentiee. Atque
semper hujusmodi ratio
ita quam bonum utile, sed tanquam bonum per
ad delectationem
boni, quee ex parte objecti se proportionatum et connaturale ul in
iili ;

supponitur, ad bonum per se naturee conve- medicina, vcrbi gratia quee est utilis ad sa- ,

niens revocatur. Prior ergo responsio solidior nitatem , quia habet vim expellendi aliquem
est, et per eam fit satis secundee difficultati humorein, clarum est illam vim esse proprio-
superius positee. tatem aliquam intrinsecam tali medicina%
quee respectu illius non est utilis , sed per se
Tertia difficultas simul cum quarta expe- conveniens ct appetibilis ipsi ; respectu veio
ditur. hominis illa vis dici potest utilitas, quee est in
tali re in ordine ad talem finem. At vero tota
23. Ad tertiam difficultatem de bono et heec utilitas comparata ad hominem, et per se
utili,nonmdli concedunt habere bonum utile tantum considerata, non invenietur illi bona,
suam propriam et intrinsecam bonitatem, ra- conveniens, aut appetibilis, sed in tantum
tione cujus est in se appetibile, licet non pro- censetur conveniens, in quantum sanitas ipsa,
pter se. Heec enim duo diversa sunt nam me- ;
diminutio, aut expulsio talis humoris conve-
dium revera in se amatur, id est, in se terminat niens est. Unde, si homo nunc non indiget
amoris motum; unde necesse est ut in se ad sanitatem tali purgatione, illa virtus medi-
habeat bonitatem utilem, distinctam a boni- cinee non est conveniens homini ; si vero in-
tate iinis, ratione cujus possit terminare di- diget, censetur conveniens solum ob sanita-
lectionis seu electionis affectum ; non tamen tem. Igitur tota virtus, quamvis intrinseca
diligiturpropter se, quia illa bonitas non est medicinee ex se non est conveniens homini,
,

absoluta, sed respectiva ad finem seu propter neque appetibilis ipsi sed solum quatenus a,

fmem, et quia finis est prima causa diligendi bonitate finis quodammodo informatur et de-
medium, seu bonum utile. Quo fit ut juxta nominatur ; ergo bonitas et convenientia,
hanc sententiam bonum utile non distingua- quee est in bono utili formaliter sumpto, ut
tur a reliquis, eo quod solum sit bonum bo- utile est, non est intrinsece in iilo complete
nitate extrinseca finis, sed quiatotam boni- ac formaliter; sed est in illo, quasi materiali-
tatem suam habet in ordine ad finem. Et ter/ utilitas ipsa, seu vis activa alterius rei
potest hsec scntentia confirmari, quia repu- formaliter vero convenientia ct tota ratio ap-
gnat esse bonum, et aliena bonitatc bonum petibilitatis est bonitas finis. Gujus etiam ar-
esse; nam bonum idem est quod perfectum; gumentum est, q.iod bonum utile, ut utile,
nulla autem res perficitur sola extrinsecade- non ncque trahit, aut movet appeti-
excitat,
nominatione ab aliena perfectione sed bo- ; tum ad se; alioqui medium, ut medium. habe-
num utile est vere bonum; ergo non est bo- ret causalitatem finis, quod ialsum est ; sed
num per solam denominationem a bonitate finis est qui voluntatem movet ad appeten-

finis, sed in se habet suam propriam bonita- dum medium seu bonum utile ; unde, licet

tem. Sed heec sententia falsa est, ut latius di- volnntas tendat in rem utilem tanquam in

cemus inferius, de causa finali disputantes. materiale objectum , et hoc modo dicatur bo-
Estque contra S. Thomam, 1 part., qusest.5, num utile terminare in se motum voluntatis,

art. 6, preesertim in solut. ad 2, ubi sic ait tamen formaliter etiam ille motus terminatur
Utilia dicuntur, quoe non habent in se unde ad finem quia est tota ratio tendendi me-
,

desiderentw, sed desiderantur solum ut sunt dium, et ideo in bono utili non requiritur in-
 ;

sfifif ; ii. dk div lSlONlBUS BOiNI. 34;}

trinseca et formalis bonitas ad delerminan- tum appetitus, sicul qucedam res. in quam per
dum talem actum. se appetitus iendit.

23.Ad quartam ergo difficultatem respon- 27. Bonum lionestum naturale per omnia
detur negando bonum utile ut sic ex se ha-
, entia diffusum. Bonum utile in omnibus
bere propriam convenientiam respectu appe- rehus invenitur. DelectaMlis honi sola co-
tentis , ratione cujus illi sit bonum et appeti- gnoscentia proprie capacia. Atque hinc in-
bile, sed ex fme, non solum ut ex
eam habet telligitur primo, quo modo heec divisio locum
radicali et remota causa, sed ut formali et habeat in bono in communi, prout abstrahit
proxima, quia non solum habet convenien- a bono huma.no, quomodo item membra ejus
tiam snam et bonitatem per habitudinem ad in aliis rebus ab homine reperiantur. Nam
finem ,sed habet illam ab ipso fine tanquam bonum honestum naturale proprie reperitur
ab exlrinseca forma, et ratione ob quam est in inferioribus rebus, non solum sentientibus,
diligibile. Et in hoc differt proprie bonum sed etiam inanimatis ;nam in omnibus repe-
utile ab honesto et delectabili. Quocirca, si ritur perfectio aliqua quee per se terminat
;

interdum est aliquod bonum utile qnod ex se appetitum animalem vel naturalem, ut est
habeat propriam convenientiam cum natura , ipsum esse vel conservari, quod queelibet res
aut recta ratione sub ea ratione non est
, appetit. Quo fit ut in qualibet etiam re pro-
utile, sed honestum et per se amabile. Unde, prie invenire possit bonum utile per habitu-
quod inter bona utilia quaedam esse possint dinem ad hoc bonum naturee sic enim hi- ;

honesta alia vero delectabilia, solum mate-

, rundo congregat paleas ad nidificandum,
rialiter contingit , in quantum haa rationes quse actio non alia ratione bona est, nisi quia
boni in eadem re conjungi possunt, imo et se est utilis et motus deorsum respectu lapidis
;

ihvicem denominare nam et honestas et de- ; comparatur ut bonum utile, quia per se non
lectatio utilis esse potest ad salutem vel ani- pertinet ad perfectionem ejus, sed solum ut
mae, vel corporis, et utilitas ipsa honesta esse in proprio loco constituatur. Bonum autem
potesl. Formaliter tamen hse rationes sunt di- delectabile propric reperitur in rebus cogno-
versse, et ratio boni utilis eadem proportione scentibus, magis quidem perfecte in rationc
reperitur , sive utilitas sit ad delectationem, utentibus, quam in sentientibus tantum ; vere
sive ad honestatem, sive ad aliud natura? com- tamen ac proprie rebus autem
in utrisque ;

modum, et ideo non oportuit bonum utile in cognitione carentibus, solum per metapho-
varia membra distinguere. ram et analogiam quamdam attribui potest,
inquantum quietem habet unaqueeque res
Expeditur quinta difficultas. in propriobono consecuto quia tamen illa ;

quies per proprium actum, sed per

non est
26. Quinta difficultas ex dictis expedita est. solam carentiam motus, ideo propriam el
Dislinximus enim honum honcstum in ordine specialem rationem boni habere non potest.
ad virtutem seu regulam rectee rationis, quod Quapropter quando hsec divisio datur do
,

idem est acper se decens et consentaneum bono in communi, non est sensus omnia ha?c
rectas rationi et bonum in ordiue ad natu-
, tria bona in singulis rebus reperiri, sed sim-

ram , quod per se illi conveniens est et com- pliciter dari in rebus seu entibus hnjusmodi
modum. Si ergo priorimodo sumatur bonum rationes bonorum et e converso, omnes ra-
;

honestum , fatemur non esse adsequatum tiones bonorum in quibuscunque entibus in-
membrum hujus divisionis non solum res- , ventas sub tribus prsedictis sufficienter com-
pectu inferiorum rerivm, quse ratione non prehendi. An vero bae tres rationes boni so-
utuntur, sed neque respectu ipsiusmet homi- lum possint per intellectum apprehendi et
nis, qui (ut argumentum convincit) potest discerni, vel etiam possint per sensum co-
diligere aliquod bonura, ut per se conveniens gnosci, etquo modo, non spectat ad hunc lo-
sibi non propter honestalem, nec propter de- cum, sed in scientia de anima tractandum
lectatiouem sed solum propter conservalio-
; est. Legatur D. Thomas, 1 part., quaist. 78,

nem vel commodum suee naturee. At vero art. 4, quffist. 81, art. 2; ct Gajetan., ibi, et

sumptum honestum bonum posteriori modo, i. 2, quasst. 40, art. 3.

sic estadoequatum membrum illius divisionis, 28. Divisio ioni in pradicta membra an
quam hoc modo declaravit D. Thornas, supra, analogice, et qua analogia. Secundo colli-

ubi honestum bonum appellari dicit, omne gitur ex dictis, qualis sit prsedicta divisio

illud, quod appetitur ut ultimo terminans mo- nam D. Thomas, citato loco, ad tertium, ab-
XXV. 27
344 DISPTJTAT. X. Dli BONlTATE.

t-olute dicitbonuin non dividi in hcec tria ut rioris boni. Et ideo imperfectus ordo est ap-
imivocum, sed ut analogum, quod prius di- petere operationem propter delectationem in
citur de bono honesto, deinde de deleetabili. ea sistendo, cum potius delectatio sit propter
postremo de utili. Sed si loquamur de pro- operationem amanda, sicut est instituta Prse- .

pria et rigorosa analogia. qua dicitur mmm sertim vero respectu hominis bonum delec-
tale per deuominationem ah alio, sic vera est tabile, quod non habet honestatem adjunc-
analogia inter honimi utilc et reliqua, quia tam, non potest simpliciter bonum existimari,
honum utile non cst honum. nisi per deno- quia et majori privat bono, et non conducit
minationem ab alio, quod per se honum est ab bonum simpliciter hoininis, quod est vi-
et conveniens. Et hoc prohat quoddam argu- vere secundum rationem, ut in simili dixit
mentum in superioribus factum, quod nulla D. Thomas. Et hoc sensu dicunt aliquando
res est bona per extrinsecam denominatio- Patres nihil esse honum, nisi virtutem, ut
nem est enim id verum de bono simpliciter,
; patet ex Hieronyino, Isaia; 11; et Ambros.,
non tamen de bono secimdum quid et analo- 1 Officior., cap. 9.
gice nihil enim vetat hujusmodi bonum con-
; 30. Quid ionum naturale, ct quid morale.
stitui per denominationem ab extrinseca bo- Tertio, intelligitur ex clictis alia divisio ho-
nitate. Hoc autem modo non videtur esse pro- ni in honum naturale et bonum morale, quse,
pria analogia inter bonum delectabile et ho- licct de bono in communi intelligi possit,
nestum nam honum delectabile ex se et per
; quia bonum delectahile et utile etiam potest
se est simpliciter honum non per denomi- , aut naturale esse, aut morale,proprie tamen
nationcm a bono honesto, sed ex sua extrin- dari solet de bono honesto, generatim sum-
seca conformitate ac bonitate ; cujus signum pto, quod esse potest terminus ultimus appe-
est , nam omni honestate vera aut
ablata titus tanquam per se conveniens. Bonum ergo
existimata, si manet aliqua delectatio, illa est morale idem est quod honum honestum ma-
per se bona et amabilis; ergo non denomi- gis stricte sumptum, pro illo quod per se de-
natur hona per analogiam ad honcstum. cet, et est consentaneum naturse rationali ut
29. Quapropter dici potest primo hanc , talis est; honum autem naturale est illucl
analogiam non esse aaqualem in utroque bo- quod per se est conveniens cuicunque natu-
no, sed in bono utili esse propriam, in delec- rse.Dices, juxta hanc descriptionem etiam bo-
tabili vero latius sumi ad indicandum esse num morale esse bonum naturale, quia na-
bonum imperfectum comparatione boni ho- tura rationahilis queedam natura est, et illi
nesti, non vero quod absolute et simpliciter consentancum bonum*moralc per modum
bonum non sit, cum ex se et sine habitudine formae vel operationis. Respondetur primo,
ad aliud haheat unde appetatur sicut e con- ; naturam sumi posse ut solum significat es-
trario, dolor, qui delectationi opponitur, sim- sentiam rei, et hoc sensu est verum omne
pliciter malum est, quamvis non maximum
sit bonum dici posse naturale, in quantum est
malum, atque ita in Scriptura malum pceme conveniens alicui natura', vel in quantum
sirnpliciter malum dicitur. Vel aliter dici po- hahet perfectionem quam naturasua postulat,
utroque bono, utiliet delectabili, esse
test, in et hoc modo procedit objectio facta. Aliter
analogiam, non tamen ejusdemmodi; nam vero sumitur natura, ut dicit non solum es-
in bono utili est analogia attributionis, sum- sentiam rei, sed etiam modum operandi, vcl
pta ab extrinseca forma, qualis cst iu sano, appetendi ex solo impetu naturee et necessi-
prout de medicina dicitnr; sic enim dicitur tatequadam; et in ordine ad naturam hoc
mcdicina bona aut utilis, sicut dicitur sana. modo acceptam, solet naturalis operatio a li-

In bono autem delectabili salvari potest ana- bera seu morali distingui et in codem sensu
;

logia, non quidem per extrinsecam denomi- datur divisio boni in morale et naturale nam ;

nalionem, ut ratio supra facta probat, scd bonitas et perfectio rei ex operatione potis-
per intrinsecam hahitudincm unius ad aliud, simum dignoscitur, vel interdum etiam per
qualis reperitUr in accidcnte respectu suh- illam consummatur, et ideo juxta diversos
stantia;. Sic enim delectabile bonum intrin- modos operandi sumpta est divisio boni in
sece supponit aliud bonum per se conveniens, naturale et morale. Dicitur ergo bonum na-
in quo appetitus quiescat per delectationem; turalc quod est consentaneum cuicunque
,

et ex natura sua ad hoc tantum instituta est naturffi, sccundum id quocl naturaliter est,
delectatio ut sit veiuti quidam decor, et
,
vel naturaliter operari potest bonum autem ;

quasi condimentum quoddam alterius supe- morale est, quod est consentaneum rei, ut
 . ,

SECT. II. DE DIVISIONMBUS BONI. 345

libere operatur ; mos enim , unde morale tinguit in laudabile et honorabile. Quee divisio

dictum est, in libera operatione consistit, ut a posteriori sumpta videtur ex effcctu et

constat. quasi prcemio bonitatis, et non videtur ex-
31 Quamvis ergo bonum naturale et mo- haurire omnia bona nam bonum delectabile
;

rale conveniant in hoc quod utrumque est

,
ex se nequc honorabile est, neque laudabile,
per se conveniens alicuirei, seunaturce (hcec nisi in quantum vel utile est, vel cum ho-
enim ratio cxcludi non potest ab eo bono, nestate est conjunctum, aut illam comitatur
quod per se et simpliciter tale est), differunt et ad illam juvat. Bonum igitur honestum
tamen, quia bonum naturale preecise respicit proprie honorabile est quatenus propter se
,

naturam ut sic,seuut naturaliter operantem; est expetibile laudabile autem, ut Aristoteles

;

bonum autem morale respicit illam, ut ele- superius vult, dicitur bonum, ut ad aliud re-
vatur ad modum operandi libere, quod pro- fertur. Unde communiter dici solet utilia, ,

priissime illi competit ut rationalis est, et ideo bona esse laudabilia, quod intelligendum vi-
diciturbonum morale consentaneum naturae detur cum preecisione quadam nam illa ut ;

tam in gradu quam in

rationali, ut talis est, sic sunt laudabilia tantum; alia vero sunt
modo operandi.Unde fit ut bonum morale pra>- etiam honorabilia nam honestum bonum
;

cipue consistat in operatione libera; convenit etiam dignum est laude, non tamen sola,
autem suo modo etiam proprio objecto ejus, verum etiam honore utrumque igitur bonum
;

quatenus bonestum est, et virtuti, quee est laudabile est, alterum vero etiam honorabile,
principium ejus. Quomodo dixit Aristoteles, atque ita est intelligenda divisio.
2 Etliic, cap. 6, virtutem esse, quce bonum fa- 34. Bonum quod simpliciter, quod vero se-
cit habentem, et optis ejus bonum reddit. Quid cundum quid. Prceterea dividi solet bonum
autem in his omnibus sit bonitas moralis, in bonum simpliciter ct bonum secundum
quatenus moralis, vel quid addat hsec deno- quid. Quee divisio variis modis intelligi po-
minatio ipsibonitati, non ad hunc locum, sed test; nam primo potest ad tria membra su-
ad philosophiam moralem spectat, et tracta- perius posita applicari; ex quibusbonum
tur a Theologis in 1. 2, queest. 18. honestum, ut diximus, est bonum simplici-
32. Quarto, possunt facile ex dictis decla- ter; alia vero tantum secundum quid. Se-
rari aliee divisiones boni, quee materiales po- cundo potest attribui bono transcendenti,
tius sunt ex parte rerum, quee bonee deno- quatenus absolute dicitur de ente, ut in se
minantur, quam formales ex parte ipsius bo- bonum est. Idque duobus modis unus est, :

nitatis seu convenientiee. Sic dividitur bonum ut illa membra referantur ad totam latitudi-
in bonum transcendens, et bonum de genere nem entis et boni ut sic , quo sensu bonum
qualitatis, a D. Thom., qucestione 9 de Po- simpliciter dicetur illud, quod totam entis bo-
tentia, articuloseptimo, ad quintum. Heec nitatem et perfectionem in se continet bo- ;

enim non datur secundum diversas

divisio num vero secundum quid, est illud quod ex
rationes formales boni, sed secundum eam- parte tantum bonum est. Atquehoc modo so-
dem, magis vel minus contractam. Nam bo- lus Deus est bonum simpliciter omnis vero ;

num transcendens dicit in communi perfec- creatura est bonum tantum secundum quid.
tionem rei convenientem ,
preesertim illam Quomodo intelligi potest illud Marci 10 Ne- :

quam unaqueeque res habet per entitatem mo bonus, nisi solus Deus, qui etiam solus hac
suam, ut sequente sectione declarabitur. Bo- ratione dicitur essesummum bonum. Atque
num autem de genere qualitatis dicit perfec- inhoc sensu coincidit haec divisio cum alia,
tionem quam res habet per qualitatem ali- qua utuntur Theologi ex Dionysio, de Divin.
quam suee naturee convenientem quomoclo ,
nomin. c 1 et 4, et August., 8 de Trinit.,
,

etiam posset distingui bonumide generc quan- c 3, et Boetio, 1. deHebdom., c. 2, dividen-

titatis; magis autem solet attribui qualitati, tes bonum in bonum per essentiam, et per
quia perfectio creaturse maxima solet quali- participationem. Nam bonum per essentiam
tatibus consummari. est bonum simpliciter; est enim ipsa essentia
33. Bona corporis, animce et fortunce quce. bonitatis, quce in ccetera omnia pro uniuscu-
Bonum laudabile et honorabile quocl. jusque captu radios bonitatis emiltit ut ait ,

Rursus dividi solet bonum , in bonum cor- Dionysius unde ; m

se essentialiter includit
poris et animse, et extrinsecum, quod fortu- quicquid ad rationem boni et perfecti perti-
nee bonum appellari solet, ut patet ex Aristot. nere potest, quod est Dei proprium, et ideo
1 Ethic, c 8, qui rursus, c. 12, bonum dis- solus ipse, et est bonum per essentiam, et
 ;

346 DISPUTAT. X. DE BONITATE.

bonum sijiipliciter ac smnmuni ; alia vero cuntur secundum quid respectu spiritualium,
snnt bona secundum quid et per participa- et temporalia respectu eeternorum.
tionem.
35. Alter sensus illius divisionis cst, ut SECTIO III.

membra non referantur ad totam latitudinem Quodnam bonum sit quod cum ente convertilur
entiSj sed determinatum genus vel spe-
acl tanquam passio ejus.
ciem, et hoc modo ad omnia genera vel spe-
cies entiirm potest divisio applicari, et bonum Dubitandi rationes.
1. Ratio difficultatis
simpliciter dicetur illud ens quod babet om- est, bonum sumitur pro eo quod
quia aut
nem perfectionem sibi debitam in suo ordine; in se bonitatem seu perfectionem habet, aut
bonmn autem secundum quid, erit quod ali- pro eo quod est conveniens alteri neutro ;

quid perfectionis debitee babet, et aliquid ei autem modo videtur bonum cum ente con-
deest. Et lioc modo substantia creata non est verti, ut passio ejus; ergo. Minor probatur
boua simplicitcr nisi sit , debitis accidentibus quoad priorem partem de bono absolute
affecta; neque accidens est bonum simplici- sumpto, primo, quia relationes reales sunt
ter, habeat intensionem debitam, vel
nisi entia, et tamen ex sententia multorum bonee
aliam similem perfectionem. Atque lioc modo non sunt, quia nullam perfectionem habent.
dixit Dionys. supra Bonum est ex integra
:
Secundo quia res mathematicee veree res
,

causa, malum autem ex quocunque defectu. sunt, et tamen, teste Aristot., 3 Metaph.,
36. Q,u(e per/ectio simpliciter simplex, quce non sunt bonee. Tertio, quia materia prima
secundum quid. Tertio potest intelligi in ea est aliquo modo ens, et tamen bona non
partitione dividi bonum, prout est alteri con- est, quia sicut actualitatem non habet, ita
veniens, et potest etiam referri vel ad ens ut nec perfectionem. Quarto essentise rerum ,

sic, vel ad determinatmn ens. In priori sensu creatarum sunt aliquo modo entia realia, cum
coincidit fere illa divisio cum alia, quam tra- non sint nihil, et tamen bonee non sunt,
dunt Tbeologi, dividentes perfectionem in quia seclusa existentia perfectionem non ha-
perfectionem simpliciter simplicem, et per- bent, unde nec sunt appetibiles, nisi in ordi-
fectionem secundum quid, cum Anselmo, in ne ad esse. Quinto, addere possumus, multas
Monolog., cap. 44. Bonum ergo seu perfectio esse res quee carent modo et ordine debito
simpliciter dicitur illa, quce in individuo entis naturse suee, qua: proinde bonce dici non po-
melior est ijisa, quam non ipsa, id est, quee terunt, cum bonum consistat in modo, spe-
in genere entis talem perfectionem dicit, ut cie et ordine, ut ait August., lib. de Nat.
nullam majorem vel Eequalem excludat. Per- boni, c. 3 et 4. Altera vero pars minoris pro-
fectio autem secundum quid seu in certo ge- batur primo ex omnibus adductis, quia, quod
nere est, quee, licet bonitatem aliquam alfe- in se perfectionem non habet, neque alteri
rat, tamen cum alia majori vel eequali repu- poterit esse bonum, ut relatio, verbi gratia,
gnat, vel imperfectionem aliquam habet ad- si in se non dicit perfectionem, nihil conferre
mistam, ut sunt perfectiones omnes creatu- poterit ad bonitatem ejus, cui inest. Secundo
rarum prout in eis sunt. In posteriori autem e contrario objicere possumus, quia bonum,
sensu eadem fcre proportione applicari pote- prout dicitur hoc modo conveniens, non tan-
rit divisio ad quodlibet genus entis nam ; tum de entibus, sed etiam de non entibus
unicuique rei illud est bonum simpliciter , dici potest, quomodo Matth. 27 dicitur de
qnod bonitatem aliquam illi affert, et majo- Juda Bonum erat ei, si natus non fuissct
:

rem, vel eequalem non secludit; sic est bo- liomo ille; ipsum ergonon essevel non nasci,
num igni esse calidum, ct homini esse tem- quatenus conveniens esse potest ad majora
peratum; vcro atfcrat aliquam bonitatem,
si mala impedienda, bonum a Christo appella-
excludat tamen majorem, cujus illa res esset tur. Et in moralibus non solura implere pree-
capax, non erit bonirm simpliciter, sed se- coptum, sed ctiam non agere prohibitum,
cundum quid; sic esse nigrum, quamvis inse bonum censetur, et conveniens liomini; ergo
aliquod bonum sit homini habenti illud, non bonum sub hac rationc non potest esse pas-
est tamen simpliciter bonum, quia excludit sio entis, cum latius pateat quam ens. Et con-
esse album, homini melius. Hoc au-
quod cst firmatur tandem, nam bonitas, qme est pas-
tem sensu, simpliciter etsecundum quid solum sio entis, solum cst una in uno ente; at vero
distinguuntur tanquam magis et minus per- convcnientia unius entis ad aliud non est
fectum, quo sensu etiam sensibilia bona di- una, sed multiplex, et diversarum rationum
 SECT. III. QUOD BONHM CUM ENTE CONVERTATUR. 347
ergo non cpnvertitur heec bonitas cum ente bonum ut conveniens dicit ordinem ad exis-
tanquam passio ejus. tentiam ;
nihil enim censetur conveniens nisi
2. Aliquorum sententia. Supponenda est ut existens, vel in ordine ad existendum ;

de bono, prouj; ab-

distinctio superius tradita quocl autem existit, vel existere potest, est
solute dicitur de re, quatenus in se bona ens ergo bonum ut conveniens includit vel
;

est vel quatenus dicitur bona alteri

, seu , supponit ens. Tertio, quia ea, quae reputan-
respectu alterius. De his enim varise sunt tur convenientia alicui, cum tamen non sint
opiniones. Quidam enim existimant bonum entia, sed potius privationes aut negationes
transcendens prout est passio entis , sumi entium, revera non sunt bona, et eo modo
posteriori modo sub ratione convenientis al- quo interdum bona appellantur, quatenus ap-
teri, quod sentiunt Hervseus, Capreol. etDu- petibilia sunt, etiam dicuntur quodainmodo
rand. supra, non tamen declarant quomodo entia ergo aaqua est utriusque ratio. De-
;

bonum ut sic cum ente convertatur. Et ideo claratur minor quoad piiorem partem, quia
alii hanc sententiam rejiciunt propter argu- id, quod dicitur conveniens tanquamprivatio,

menta superius insinuata, qui consequenter revera non est bonum, sed carentia alicujus
sentiunt, bonum sub posteriori acceptione mali, si prsecise in privatione sistatur; ca-
esse plus quam transcendens, eo quod non rentia autem maii ut sic non est bonitas,
solum entia, sed etiam non entia transcen- nisi aliucl addatur. Sicut etiam in moralibus
dat. Quo iit ut juxta hanc sententiam du- aliud est declinare a malo, aliud facere bo-
plex sit bonum ; aliud quod sit proprietas en- num, et non agere malum non est virtus
tis quarto modo; aliud vero quod sit pro- aut bonum, nisi includat positivam volunta-
prietas secundo modo ,
quia convenit omni tem non agendi malum. Sic ergo est in na-
enti, sed non soli. turalibus carere enim calore proprie non est
;

bonum aquae, sed est carentia mali, seu dis-

Qucestionis resolutio.
conven-ientis, et conditio quoedani necessaria,
Bonum semper in ente fundatur. Dicen-
3. ut suam bonitatem ac perfectionem habere
dum tamen censeo, bonum proprie dictum possit. Quocirca, si convenientia in bac am-
semper supponere vel includere ens, seu plitudine sumatur, non est idem bonitas et
fundari in ente, ideoque non posse bonum, convenientia, etiam prout bonitas dicitur de
sub quacumque preedictarum rationum, la- eo quod est bonum alteri; sed bonitas dicit
tius patere quam ens. Hcec conclusio sumi- enlitatem seu perfectionem ut convenientem
tur ex Aristotele, 1 Ethic, c. 6, dicente, lo- alicui, conveniens solum
et icleo, quod est
num dividi per omnes categorias, sicut ens ; per modum non est bo-
privationis, revera
et ex D. Thoma 1 par., qusest. 5, art. 5,
, num, vel (ut probemus alteram partem mi-
ubi ait, rationem entis esse priorem ratione noris), si bujusmodi privationes convenientes
boni. Et hoc ipsum signifieare voluit q. 21 rebus denominari possunt bonre, eodem modo
de Yerit., art. 2, cum dixit, lonum trans- vocari possunt entia. Nam, ut in superiori-
cendens fundari in esse. Et ratio est, quia bo- bus, ex doctrina Arist. et D. Thom notavi-
num, sive significet id quod in se bonum mus, ens interdum dicitur, quod revera ha-
st, sive quod est bonum alteri, includit in- bet esse, interdum vero quod per modum
trinsece in conceptu suo perfectionem, nam entis vere prwdicari potest, quomodo dicitur
bonum perfectum idem sunt sed non po-
et ; homo esse csecus, vel csecitas esse in homine.
test intelligi perfectio vera sine entitate, nam Propter hanc ergo umbram entis tit, ut tale
quod entitatem non habet, nihil est. Quod ens, si sit conveniens alicui, bonum ei ap-
autem est nihil, quomodo dicere potest, vel pelletur; semper ergo bonum proportionem
includereperfectionem? Preeterea, de eo quod servat ad ens, neque universalius quam illud

est in se bonum, nullus dubitat, propter ra- extenditur.

lionem factam, quin debeat esse ens; hinc 4. Bonum et ens mutuo se inferunt. Dico
autem recte colligitur, etiam illud, quod est secundo omne verum ens in se bonum est,
:

verum bonum alteri, debere esse ens ergo ; seu bonitatem aliquarn habet sibi convenien-
bonum sub utraque ratione includit rationem tem atque ita tit ut bonum absolute dictum
;

entis, et non potest alicui convenire, quod cum ente convertatur. Circa hanc conclusio-
non sit ens. Minor declaratur primo, quia nem referri potest Manichajorum et Priscib-
quod in se perfectionem non habet, non po- lianistarum error; illi enim dixerunt, esse
test esse alicujus perfectio. Secundo, quia quasdam creaturas ex se malas, e t a quodum
 ,

348 DISPUTAT. X. DE BOMTATE.

principio sunime raalo procreatas, ut late re- passio requirit distinctionem aliquam ex na-
ferunt Nicephorus, lib. 6 Histor., cap. 31 ; et tura rei a suo subjecto sed solum, ut dicitur
,

Euseb., 28; et fusius Augustinus,

lib. 7, c. de quolibet attributo secundum rationem
,

tom. 6, lib. de Ha?res., haeresi 46, et innu- distincto ab eo cui attribuitur ut superius ,

nieris opusculis contra Manichaeos et D. ; declaratum est, tractando de passionibus.

Thom., I part., qucest. 48 et 49, et 3 cont. 6. Omne ens alteri conveniens. Inductio
Gent., c. 7 et 8; et Leo Papa, epist. 93, ad in omnibus gradibus entium. Dico tertio :

Tburibium, specialiter contra Priscillianistas onme ens etiam est bonum respectu alicujus,
dcfmit. Idem Concil. Bracbar. I, cap. 7 et id est alicui conveniens ;
quocirca etiam bo-
8; et ex divina Scriptura facile convinci po- num, sub ratione convenientis sumptum, cum
test;nam, Genes. i, de singulis divinis ope- ente convertitur, et est attributum scu passio
ribus dicitur Et vidit Deus piod esset bo-
: ejus. Prior pars probatur primo inductione ;

nv.m; de onmibus vero simul subjungitur : nam imprimis omne

ens accidentale est bo-
Vidit Deus cuncta quce fecerat, et erant valde num alicui substantia?. Quia, licet interdum
lona. Ecclesiast. 3 Cuncta fecit bona in
: alicui subjecto non sit conveniens, ut calor

tempore suo. 1 Timotb. 4 Omnis creatura : aquEe, nunquam tamen potest accidens non
Dei bona est. Ratio conclusionis est, quia dicere babitudinem et aptitudinem acl aliquod
omne ens reale necessario babet aliquam subjectum, quocl bene et convenienter afficiat
perfectionem, qua in suo esse constituitur ,
secundum aliquam rationem, vel propriam,
que in re nibil aliud est quam ipsamet en- vel communem sic enim calor
; quamvis ,

titas, qua perficitur; ipsa enim entitas rei, non bonus aquee, est tamen bonus igni,
sit

vel forma, materia, aut natura, quibus res in et quamvis non sit bonus aquse, ut aqua est,

suo constituitur, dicuntur perfectiones rei est tamen bonus aquse ut ens naturale vel
quia iilis perficitur in suo esse. Sicut ergo materiale est. Et judicium erroneum intellec-
intelligi non potest ens reale, quod sua en- tus, quanivis, ut erroneum est non sit con- ,

titatc non constet seu constituatur, ita intel-
ligi non potest sine perfectione reali, qua
perficitur; perfectio autem, et bonitas, qua
res in se bona dicitur, idem sunt.
5. Potest autem htec perfectio in creaturis
esse vel essentialis seu intrinseca (sub qua
veniens intellectui, tamen, ut est judicium
seu reprsesentatio queedam talis objecti, est
conveniens intellectui, ut est in potentia ad
actum secundum, et ad intellectualem repree-
sentationem, et idem est de actibus volunta-
tis, quantumvis quidam eorum intrinsece mali

ipsum esse comprehendo ), vel accidentalis. esse videantur. Rursus substantiee createe
Prior est inseparabilis ab unoquoque ente, *si composita? ex materia et forma ita se ha-
in suo actuali esse conservetur. Posterior ve- bent, ut et materia sit conveniens formse et
ro ssepe potest separari. Denominatio igitur forma materiaa, et unio earum similiter sit

boni, qua? omni enti necessario convenit, illa utrique conveniens, et consequenter totum
est qua? a perfectione intrinseca et essentiali ipsum non solum sibiipsi conveniens sit, sed
desumitur prout vero sumi potest a perfec-
;
etiam singulis partibus. Unde fit ut queelibet
tione accidentali (sub hac ratione includendo pars naturaliter appetat totius conservatio-
quicquid ex natura rei distinguitur ab essen- nem plus quam conservationem suiipsius, ut
tia rei, et cntitate actuali), non est ne- sic notavit D. Thomas, 2. 2, q. 26, art. 1. Atque
cesse, omne ens creatum esse bonum, id est hic modus convenientice extendi potest ad
affectum omni perfectione sibi possibili aut omnem substantiam creatam, quatenus est
debita. Atque ita fit,bonum priori ratione aliquomodo composita, vel ex natura et ali-
sumptum converti cum ente ostendimus ;
quo modo seu termino substantiali, vel ex
enirn omne ens esse bonum, nihilque esse ipsamet et suis accidentibus, quibus ipsa bona
vere bonum, nisi quod vere est. Sequitur dc- est et conveniens.
inde, bonum sub eadem ratione sumptum, 7. In substantia autem simplicissima, quee
esse aliquo modo passionem seu proprieta- ,
est Deus, non reperitur proprie intra ipsam
tem entis, quia et cum illo convertitur, ct se- bic modus convenientia3, qui intelligitur esse
cundum rationem illud supponit et ab eo , unius ad aliam, aliquo modo in re distinc-
rci
aliquo modo distinguitur secundum forma- tam, sed per summam identitatem et simpli-
lem rationem a nobis conceptam et significa- citatem estDeus conveniens sibiipsi, etnatura
tam. Et ideo dixi esse aliquo modo passio- ejus est conveniens suse personae , et perso-
nem, quia non est passio in eo rigore, in cjuo nalitas ipsi natura? : sed bsec convenientia
 ;;

SECT. 111. QUOD BONUM GUM ENTE CONVERTA.TUR. 349

potius est secnndum eam rationem, qua red- poni illud Genes. Vidit Deus quod :
bo- esset
ditur in bona et perfecta, quam secun-
se num, id est, convenicnter dispositum et fa -
dum eam qua dicitur esse alicui conveniens. bricatum, prout talem opificem decebat.
Quanquam dubitare posset Theologus, an, 9. Atque ad hunc modum intelligi facile
supposita in Deo Trinitate personarum cum potest,quod una res vel substantia, etiam
unitate in essentia ,
possit vere mia persona supposito distincta, sit bonum alteri conve-
dici bonum alterius, seu conveniens alteri, niens, quod in creaturis etiam intueri licet
non tantum ratione essentia? , in qua sunt est enim una creatura conveniens alteri, vel
simplicissime unum, sed etiam ratione pro- quia aliquo modo confert ad esse, vel adper-
prietatum in quibus distinguuntur. Non enim fectionem, aut pulchritudinem ejus. Vel ad
videtur inconveniens concedere, unam per- communicandum bonitatem suam, quam a
sonam esse rcm convenientem alteri, non Deo babet participatam, suasve actiones exer-
ut formalem perfectionem ejus, sed ut prin- cendas. Non potest ergo excogitari ens ali-
cipium principiato, vel ut terminus dici potest quod verum et reale, qaod non
sit aliquo mo-

conveniens relationi, vel existentia unius re- do conveniens Unde ratio generalis
alicui.

lativi potest dici conveniens alteri correlati- reddi potest, quia omne ens est in se aliquo
vo, et societas plnrium personarum potest modo bonum et perfectum omne autem bo-;

cxistimari singulis conveniens, in quibus om- num, non solum sibiipsi conveniens est, sed
nibus nulla imperfectio denotatur, nec de- etiam est alicui conveniens, vel ut sese illi
pendentia, sed solum necessaria coexistentia communicet aliquo modo, vel saltem ut ab
trium personarum in una essentia. Sed hoc illo fiat, et ad aliorum commodum, vel saltem

Theologis relinquamus. ad universi pulchritudinem, et aliquale com-

Respectu vero creaturarum Deus est
8. plementum ordinetur. Atque hac ratione nul-
summum bonum maxime conveniens illis, lum est ens, quod non possit sub objectum
non ut bonitas formalis earum. Quomodo voluntatis cadere tanquam conveniens alicui,
quidam errarunt existimantes, omnes res crea- seu ad aliquem finem. Sic igitur constat, bo-
tas esse bonas bonitate divina, quod est ma- num, etiam ut dicit rationem convenientis,
nifeste falsum quia divina bonitas non po-
,
converti cum ente, quia ostendimus, omne
test esse forma creaturis inhserens, aut cum id, quod vere ac positive conveniens est, esse

eis in compositionem venire, ut eas formali- ens, et e contrario omne verum ens esse ali-
ter bonas constituat. Neque etiam creaturee quo modo conveniens. Atque hinc tandem
esse aut dici possunt bonee per solam deno- concluditur, bonum etiam sub hac ratione
minationemextrinsecam abonitate Dei,quia, inter passiones entis posse numerari, quatenus
sicut in se habent proprium esse distinctum est quoddam generale attributum entis, quod
ab esse Dei, licet ab illo participatum, ita in non est omnino synonymum illi, sed aliquid
se habent propriam bonitatem et perfectio- ultra rei entitatem connotans seu includens,
nem distinctam a bonitate divina, abillavero ut sect. 1 declaratum est.
manantem et participatam. Est ergo Deus 10. Bonitas honesta naturalis ,bonum trans-
bonum conveniens omnibus creaturis in ge- cmdens prwcipue constituit. Dico quarto :

nere efficientis et finis ; nam ab illo bono bonum transcendens potissime sumptum vi-
omnis creatura? bonitas profluit ac pendet, et detur a bonitate honesta, non in genere mo-
in illius boni consecutione, vel aliquali imi- ris,sednatura3.Quamvis etiampossit abstracte
tatione, summa perfectio creaturse consistit. et generatim dici a bonitate, ut ab omnibus
Et hoc modo dixit Augustinus, 8 de Trinit., abstrahit. Declaratur, nam si ens dicatur bo-
cap. 3, Dmm bonum omnis boni. At vero
esse num in se, ea denominatio ex eo sumitur quod
e contrario, creaturse non possunt dici con- in se habet perfectionem sibi convenientem
venientes Deo eo modo, quo ipse est conve- hsec autem convenientia pertinet ad honesta-
niens illis, scilicet tanquam bonum eis com- tem naturalem, quatenus omne hujusmodi bo-
modum, et bonitatem eis communicans sed ; num estper se appetibile, saltem ab eo cujus
tamen dicipossunt convenientesDeo tanquam est bonum Unde ortum est illud
et perfectio.
opera decentia ipsum, etconsentanea bonitati axioma Amabile bonum,unicuique autempro-
:

et sapientiee ejus sic enim ccelos dicimus esse

; prium. Est autem satis verisimile, bonum
opus Deo dignum, eique conveniens, sicut transcendens primario sumptum esse ex ha-
dicimus imaginem recte depictam, esse opus bitudine seu denominatione, qua unumquod-
conveniens tali artifici. Quo sensu posset ex- que ens habet in se aliquam perfectionem si-
330 DISPUTAT. X. DE BONITATE
bi convenienterc. Sic igitur bonitas aliqno fectionem , sed aiunt neutro modo se ha-
modo honesta in ordine natorse cst universa- bere. Ita tenet Cajetan., de Ente et es-
lis proprietas entis, a qua bonurn transcen- sent., c. 2,circa medium, ubi id supponit
dens denoruinatuni est. Si vero ens dicatur tanquam communiter receptum in schola D.
bonum, quatenus est conveniens alteri, sic Thoma? et Scoti. Et favet quidem D. Thomas,
omne ens videtur esse per se conveniens ali- 1 p., q. 42, art. 4, ad 2, ubi sentit, perfec-

cui cum quo habet naturalem aliquam pro- tionem ut sic dicere aliquid absolutum. De
portionem, vel ut causa cum effectu, vel ut Scoto dicam inferius; idem tenet Cajet., 1 p.,
effectus cum causa, vel ut pars cum toto, aut q. 28, art. 2, circi acl 3 Capreolus, in 1
;

totum cum parte, aut alio simili modo, et ita dist. 1, q. 7, ad 3 Aureol. cont. conclus.;
in omni ente reperiri potest aliqua convenien- Durandus, in 3, dist. 1, q. 3, n. 12; et Mar-
tia, ob quam sit per se appetibile, respectu sil., in l,quaest. 32, art. 3. Et omissa theo-
alicujus, qute sub ea ratione ad honestatem na- logica ratione, potest fundari hsec sententia,
turae revocatur. Et ideo ab hacbonitate dejio- quia incredibile videtur, ex eo solum quod
minatio boni et convenientis, quatenus com- alter fiat albus aut niger, aut loco mutetur,
munis est omni enti, sumpta videtur, nam est me acquirere vel amittere perfectionem ali-
maxime intrinseca et universalis bonitas au- ; quam, quia perdo vel acquiro relationem si-
tem utilis proprie smnpta est magis extrinse- militudinis ,
propinquitatis , et similes. Alii
ca, et secundum quid tantum; bonitas vero vero distinctione utuntur, quia relatio consi-
dclcctabilis non ita communis omni enti,sed derari potest quoad esse in subjeeto, et ut sic
partieularis esse videtur, si proprie et non aiunt relationem dicere perfectionem ; vel se-
metaphorice de delectatione sit sermo. Ex cundumesse adterminum, et quoad hoc ne-
liis ergosatis constat prior pars conclusionis. gant dicere perfectionem, quia esse ad, ut
Posterior vero facillima est, quia , si bonum ad, nihil ponit in subjecto, unde ex se rela-
abslracte sumatur, cum de omni ente dicitur, tionibus rationis commune est, et hoc signi-
iiori est sensus, omnem rationem boni , scili- Capreolus dicens, relationem in quan-
ficavit
cet honesti, utilis, et delectabilis, in quolibet tumlmjusmodi, non dicereperfectionem T quia
ente reperiri, sed simpliciter rationem boni, ut sic nihil ponit in eo cui attribuitur.
quod verum erit si aliqua saltem ratio boni 12. Sedj quia de natura relationis inferius
in unoquoque ente inveniatur. Potest ergo in proprio loco disputandum est, nunc bre-
bonum transcendens in ea abstractione sum- viter supponendum est qutestionem hanc
ptum, ut proprietas entis assignari, quamvis procedere de- relationibus veris ac realibus,
in particulari unicuique enti secundum pro- que verse sint res aut modi reales entium ,

prium modum et determinatam rationem bo-
nitatis et convenientise
Relatio an dicat perfectionem.
Quorumdam opinio.
il. Aliquorum pla~
cltv.m.
Ad rationem dubitandi in principio
positam respondetur, negando bonum non
eonverti cum ente. Ad probationem autem
non disputando modo quamam relationes hu-
tribuenda sit. jusmodi sint, vel quomodo sint, quod prse-
dicto loco fiet. Hoc ergo supposito, non vi-
deo quomodo possit juxta superiores senten-
tias difficultati propositee satisfieri, nisi limi-
tando conclusionem superius positam, cjuod
nimirum, bonum convertatur cum ente abso-
luto, non vero cum ente, ut commune est

circa priorem partem de bono absolute dicto absoiuto et rcspectivo ; vel certe, quod licet

sigillatim dicendum est. In prima tangitur omne ens, ut distinguitur a modo rei, dicat

vulgaris difficultasde relatione reali, an dicat pcrfectionem, tamen modus rei non addat
perlectionem, quam solent disputare Theologi specialem bonitatem seu perfectionem. At
occasione mysterii Trinitatis, quoniam, si re- vero ha; limitationes nec fundamentum ha-
htio ut sic dicit perfectionem, etiara relatio- bere possunt, ncc veritatem. Et prior quidem
j:es divinaa dicent ttlamjquo fiet ut aliqua repugnat Aristoteli, 1 Ethic, cap. 6, dicenti,
perfectio sit in una persona quee non est in bonum ceque dividi ac ens, et per omnia prse-
aiia, et plures perfectiones in multis per- dicamenta vagari; et expresse dicit : Bomcm
sonis quam una et in Trinitate quam
in ,
ctin substantta dicitur, et in quali, ct in eo
in essenlia quae omnia repugnant aequa-
,
quod est ad aliquid, etc, ubi D. Thomas ait,
litati divinarum personarum. Propter hanc bonum comerti cum ente ,
quod in decempra - j

ergo causam multi negant relatiouem, ut ,

dicamenta dividitur ; et hic est sensus om-
rclatio est, dicere perfectionera yel imper* nium, qui bonum transcendens dicunt esse
 ,
:

SECT. QUOD BONUM CUM ENTE CONVERTATUR.

III. 351
passionem entis, et cum illo illa tum, nam relatio rationis, sicut vera relatio
eonverti ;

ergo non est limitatio, sed destructio receptas non est, ita nec habet esse ad sed habere ,

sententise. fingitur, seu ita concipitur ac si haberet.

1 3. quod reale ens dicat aliquam
Preeterea, 15. Relatio vera et realis, ut sic, bonitatem in-
perfectionem, non tantum ei convenit, quia cludit ac perfectionem. Dicendum ergo est,

absolutum ens sed simpliciter, quia ve-

est, relationem ut relatio est, sicut propriam di-
ram entitatem habet, quai tale constituit ens cit entitatem, seu entitatis etiam modum, ita

quale esse debet, et in boc consistit quod sit propriam dicere bonitatem seu perfectionem,
perfectio ejus ; et ideo dixit Aug. , lib. 83 ut bene docuerunt Ocham et Gabriel, in 1,
Qusestionum, q. 24 : Omne quod est, in quan- dist. 19, q. 1 ; et Gregor., q. I, art. 1 ; et si-
tum est, bonum est ; et lib. 3 de Lib. arb., gnificat Durandus, in 2, dist. 34, q. i , ad 3 ;

c. 15, dixit : Quicquid est sicut esse debct, bo- nec dissentit Scotus, dict. Quodlib. 5, nam
num est ; et lib. 1 de Doct. Christ., c. 32, cum in ultimis ejus verbis rem dubiam et indeci-
dixisset Deum essc qui summe est, ait : At cce- sam relinquit, et in 1, dist. 1, q. 2, argum. 1,

tera, quw non possnnt,

sunt, nisi ab illo esse probat ex testimonio Arist., ex lib. 1 Eth.,
et in tantum bona sunt, in quantum acceperunt supra adducto, relationem habere propriam
ut sint ; et Boetius, lib. de Hebdom., cap. 2 bonitatem et in solutione concedit habe-
,

Quidquid est (inquit) in eo quod est bonum , re bonitatem in communi loquendo non ,

est ; ergo bonitas non consequitur ad hunc tamen bonitatem perfectam, quse constituat
vel illum entitatis modum, sed ad entitatem specialem rationem objecti fruibilis, de quo
rei debitam; supponitur autem relatio ha- alias. Et sane, si quis consideret testimonia

bere propriam entitatem, per quam tale esse Scripturce et Sanctorum quibus probavimus
,

habet quale habere debet ergo et bonita- ; omne ens creatum esse bonum', et rationem
tem. ac modum, quo declaravimus bonitatem adse-
14. Prseterea ,
quomodo intelligi potest quate convenire enti plane intelliget seque
,

ens reale sine aliqua reali perfectione ? nam, procedere de quolibet ente quod in se ali-
qua ratione hoc intelli-
aliquis fmxerit, posse quam entitatem habeat, ita ut necesse sit
gi in entitate relativa, quamvis non invenia- tantumdem perfectionis in se habere, esseque
tur in absoluta, poterit aliquis idem fmgere in se aliquod bonum, quidquid sit an alicui
in qualibet entitate accidentali, vel etiam in alteri sit conveniens prseterquam sibiipsi,
,

quolibet modo reali, quod nimirum nullam vel constituto per ipsum quatenus tale est.
dicat perfectionem, etiamsi aliquid reale sit, Confirmatur ac declaratur, nam propter eas-
quod tamen universum concedere de om-
in dem generales locutiones et rationes, excipi
nibus accidentibus aut modis realibus omnino non potest entitas actus peccati, neque ali-
falsum est. Nec potest sufficiens ratio diffe- quis realismodus aut differentia ejus, quomi-
rentise assignari inter relationem et alios mo- nus, quatenus talis est, et a Deo fiat, et bona
dos ,supponamus relationem esse veram
si sit ; ergo idem est de quacunque alia ratione
rem, seu realem modum nam, licet relatio ; positiva entis, quantumvis respectiva sit.
dicat ordinem ad terminum, tamen secun- 16. Divincc relationes an ex proprio conce-
dum totum id, quod est, afficit subjcctum, et ptu perfectionem dicant. Quorumdam sen-
inest illi. Unde nihil juvat illa distinctio de tentia rejicitur. Ad difficultatem autem
relatione,secundum esse in, vel secundmn. esse theologicam respondent aliqui, quamvis rela-
ad ; si esse ad sit verum ac reale, ne-
nam, tio creata dicat perfectionem ex proprio con-

cesse est ut afficiat subjectum quod refert ad ceptu et ratione, nihilominus relationem divi-
terminum unde, sicut relatio, etiam secun-
; nam ex proprio conceptu nullam dicere per-
dum esse ad ponit in subjecto aliquid ,
fectionem. Quod prsecipue dicunt ut evitent
reale, ita etiam ponit aliquid bonitatis vel illud inconveniens, quod aliqua perfectio sit
perfectionis. Neque est verum relationem , in una persona, quee non est in alia. Ratio-
secundum esse ad, preescindere ab essc in nem vero differentise reddunt quia relatio ,

sicut non prcescindit ab esse entis vel acci- creata dicit perfectionem finitam relatio ;

dentis, quia illud
ad omnia accidentia et modos eorum si-
cut ipsum esse, ad omnia entia ct modos
entium. Neque ctiam est verum, esse ad, abs-
trahere a reali et rationis nisi voce tan-
esse in, est transcendens autem increata non potest dicere finitam per-
, , fectionem, quia hoc repugnat divinae perfec-
tioni, neque etiam ex propria ratione dicere
potest infinitam perfectionem, quia ha?c infi-
, nitas solum potest convenire ratione essen-
352 DJSPUTAT. X. DE BONITATE.
tia?.Sed miriuu est quod inconveniens cen- qualiter divi?ia? personce wquc perfectce.
seant, rem aliquam divinam dicere ex se fini- Concedendum ergo censeo, omnem relatio-
tam perfectionem, et non reputent incommo- nem realem dicere propriam bonitatem seu
durn, eamdem rem divinam nullam ex se di- perfectionem. Neque hinc
personas divinas
fit

cere perfectionem cimi tamen ex suo genere

; esse hiEequales in perfectione, neque abso- ,

melius sit, aliquam perfectionem dicere quam
nullam. Addo, intelligi facile posse, relatio-
nem ex proprio conceptu esse infmitam in
genere paternitatis aut filiationis, etc, non
esse tamen iifmitam in gcnere entis, nisi ra-
tione essentiee quam includit.
lute loquendo, aliquam perfectionem esse in
una, qua? non sit in aliis, quia in singulis
personis esteademperfectio infmitain genere
entis, formaliter vel eminenter includens om-
nem perfectionem omnium entium, tam ab-
solutam quam respectivam tam personalem ,

Aliorwm placitum confutatur.

17. Alii quam essentialem. Sed cle hoc latius 1 part.,
reddunt rationem differentiai quia relatio ,
qurest. 28 et 42. Ad aliam rationem, quod in-
creata distinguitur ex natura rei ab omni re creclibile videtur, homiuem reddi perfectio-
et perfectione absoluta, et ideo oportet utse- rem, quia alter fiat albus, responcleo, in tan-
cum afferat suam perfectionem. Relatio au- tum hoc incredibile esse, in quantum incre-
tem divina non distinguitur ex natura rei a dibile est hominem in se acquirere aliquid
perfectione absoluta divinse naturee, sed cum entitatis, velaliquem realem modum ex na-
perfecta identitate et simplicitate illam in se tura rei distinctum ab omnibus quse antea
includit, et ideo necesse non est ut secum af- habebat, ex eo solum quod alter fiat albus.
ferat perfectionem et banc responsionem
; Qui ergo hoc crediderit de entitate, cur dicet
indicat Gregorius supra. Verumtamen neque esse incredibile de bonitate vel perfectione ?
illa ratio mihi satisfacit ;
quamvis enim recte Qui autem dixerit esse nonnullas denomina-
concludat, relationem divinam non posse di- tiones relativas, quse praeter omnia absoluta,
cere perfectionem ex natura rei distinctam ab qua3 sunt in uno termino vel subjecto, nihil
essentia, non tamen quod non dicat perfec- intrinsecum et reale illi adclunt, sed solum
tionem ratione distinctam, eo, scilicet, modo connotant coexistentiam alterius extremi cum
quo dicit entitatem. Et quoad hoc nulla po- his vel illis conditionibus absolutis, qui sic
test assignari sufficiens ratio differentise, cur (inquam) opinatus consequen-
fuerit, recte et
de ratione entitatis creatse sit, ut secundum ter dicet, hujusmodi reiationes nullam clicere
omnem suam rationem positivam dicat ali- perfectionem preeter absolutas cum mutua
quam perfectionem et non majori ratione
, aliqua denominatione. Nos autem non dehis
hoc ipsum conveniat entitati increatse, cum relationibus seu denominationibus loquimur,
hoc ex suo genere melius sit, imo neces- sed de veris entitatibus, seu modis respecti-
sarium ex vi communis conceptus entis rea- vis, qtii vere et intrinsece sunt in aliquo sub-
hs ut sic. Unde ratio facta de convertibi- jecto vel supposito, respiciendo alium termi-
litate inter ens et bonum, reque urget in re- num, et heec de prima difficultate.
lationibus divinis ac in creatis. Nam, si, ut
Aristoteles dixit, bonum jeque dividitur ac
Mathematicce res ut sic an perfectce.

Deo sunt ens absolutum et

ens, sicut in res- 19. Secunda de
et brevior difficultas erat
pectivum, quamvis non re, sed ratione dis- rebus mathematicis quas Aristoteles negat
,

tincta, ita erit bonitas et perfectio absoluta et esse bonas. Quam dissolvit D. Thom., 1 part.,
respectiva,non re, scdratione distinctsB; ergo qucest. 5, art. 3, ad 4, et queest. 21 de Ve-
etiam relatio divina ex proprio conceptu di- ritate, art. 2, ad 4, asserens, res quidemma-
cet perfectionem. Et declaratur in hunc mo- thematicas in se bonitatem habere, per scien-
dum, nam, si respicere filium rclationc crea- tiam autem mathematicam non considerari,
ta, est formaliter ahqua perfcctio, quomodo quatcnus bonae vel convenientes sunt, sed
intelligi potest in aBterno Patre nuUam esse praecise et abstracte,quatenus magnitudinem
perfectionem respicere Filium? Quod si for- habent, et secundum illam aliquas proprie-
maliter est perfectio, necesse est ut sit rela- tatcs sortiuntur. Aristoteles ergo, qni de ma-
tiva, quia consistitin hahitudine ad terminum; thcmaticis ait non esse in eis bonitatem, for-
ergo illa ut sic provcnit formalitcra relatione, malitcr ac prcecise loquitur de illis, ut sunt
et non ab esscntia ut essentia ,
quamvis hfec sub mathematica prajcisionc seu abstractione.
in re non distinguantur. Unde perinde est ac si diceret, mathemati-
18. Cv.m increata relatio perfectionem dicat, cum non considerare in quantitate rationem
 SECT. III. QUOD BONUM CUM ENTE CONVERTATUR. 353
boni aut conyenientis, nara quantitas non ha- tiam, quia ratio prima omnium entis est
;

bet rationem boni vel convenientis, nisi prout ratio vero boni, eo modo quo est distincta
,

existit, vel existere potest in rerum natura, est posterior, et ideo possunt scientise mathe-
vel in materia sensibili; et ideo etiam prse- maticse, quamvis non abstrahant ab entitate,
scindit a ratione boni, et a ratione finis et preescindere a bonitate.
appetibilis, quod ibi Aristoteles intendit. Et, 22. Ad secundum respondetur, non esse
quamvis Aristoteles non mathematicasdicit parem vel similem rationem de abstractione
res non esse bonas, sed in immobilibus non universalium mathematica enim non ideo
:

reperiri boni naiuram, et inde concludat, in dicuntur abstrahere a bonitate, quia abstra-
mathematicis nihil per causam finalem de- huntur ab inferioribus, neque, quia sic abs-
monstrari tanien per immobilia intelligit
,
tracta non possunt, sed quia prsescin-
esse
qusecunque abstrahuntur ab omni rnotu et duntur ab omni ordine ad motum vel actio-
actione, qualia sunt entia mathematica. nem, et consequenter ab omni ratione con-
20. Objectiones aliquot propommtur. Sed venientis vel appetibilis ; alise vero universa-
objicies nam magnitudines etiam, ut sunt sub
: les naturee, quamvis considerentur abstractee
abstractione mathematica sunt entia non , ; a singularibus , nihilominus considerantur
enim abstrahuntur ab esse, alias mathematici cum ordine ad motum, vel actionem, quce
agerent de entibus rationis; ergo etiam ut sic, primam originem sumit a fine, tesle Aristo-
oportet ut habeant bonitatem. Item si sola , totele. Unde fit ut res consideratse in aliis
abstractio a materia sensibili satis esset ut res scientiis, in singularibus habeant omnes con-

sic abstractse non dicerentur bonee ergo ,

ditiones quse ad rationem boni pertinent,
etiam res universales abstractse a singulari- vel ad rationem finis, quse quidem a talibus
bus non essent bona?. Patet consequentia, scientiis considerantur, licetnon in singulari,
quia, sicut res mathematicse non subsistunt sed in universali. At vero mathematicse, ne-
sic abstractse, ita nec cseterse res universales, que in universali, neque in singulari consi-
atque omnes res, quatenus sub
ita fiet ut derant in rebus sibi objectis eas conditiones,
scientiam cadunt non sint bonse. Item si
, , seu habitudines, quse ad rationem boni seu
res mathematicse non sunt bonse, quia abs- convenientis spectant.
trahuntur a motu etiam res immateriales,
, 23. Ad tertium respondetur primo, licet in
et omnes quse in metaphysica consideran- . rebus aliis cx abstractione a motu physico non
tur, ut sic non essent bonse, quia multo ma- recte inferatur abstractio a bonitate, tamen
gis abstrahuntur a motu. in rebus mathematicis id intulisse Aristote-
21. Objectionibus propositis salisfit. Ad lem, quia cum istse res non sint capaces al-
primum aliqui respondent, res mathematicas terius motus vel actionis, dum ab hoc motu
ut sic, id est, ut in ea scientia considerantur abstrahuntur, ab omni etiam actione, et a
et abstrahuntur, non esse vera entia, quia ut causalitate finis , atqne adeo a ratione boni
sic esse non possunt. Sed hoc non recte di- abstrahuntur. Vel dici potest, intelligentias et
citur, quia, quidquid a mathematico conside- res alias, quse in metaphysica considerantur,
ratur, est verum et absolutum ens, etut tale licetabstrahantur a motu materiali et physi-
consideratur. Neque oportet ut eo modo esse co, non tamen a motione metaphorica, qua
possit quo consideratur; alioqui neque uni- movet finis. Unde inferius, lib. 12, c. 7, dixit
versalia essent vera entia. Satis ergo est, ut Aristoteles, primum movens movere cseteras
res, quse abstracte considerantur, vere esse intelligentias , ut amatum et desideratum ,

possint. Prsesertim quia, licet naturaliter esse quod pertinet ad rationem finis et boni.
non possit quantitas, nisi in materia sensi-
Materia prima an bona.
bili, absolute tamen non involvit contradic-
tionem, quod separata sit; per illam ergo 2-4. Materia quo sensu dicatur non bona
abstractionem non excluditur vera ratio entis, simpliciter.
Tertia difficultas erat de mate-
neque a re considerata secundnm se , neque riaprima, de qua, qui sentiunt illam non ha-
ut sub talem considerationem cadit. Secus bere proprium esse, nec propriam entitatem
vero est de ratione boni, nam, licet hsec non actualem, fortasse dicerent non habere pro-
excludatur ab ipsis rebus, prsescinditur ta- priam bonitatem vel saltem non habere il-
,

men a tali scientia, vel tali consideratione sub lam ex se, sed a forma; nam cum bonum ,

tali abstractione. Recte igitur D. Thomas su- sequatur esse, et in eo fundetur, ut ex Au-
pra in forma respondet, negando consequen- gustino, D. Tboma et Boetio supra diximus.
354 DISPUTAT. X. DE BONITATE.
si materia non habet esse nisiaforma, nec nantur, de qua re inferius dicturi sumus.
bonitatern habere poterit, saltem in actn, Posteriori autem modo loquendo de essentiis
sed, ad summum, in potentia ; et ita loquitur rerum nondum existentibus, quidam dicunt,
D. Thomas, I p., q. 5, art. 3, ad 3, et qiuest. quamvis sint entia, non tamen esse bona, quia
21 de Verit., art. 2, ad 3. Dicendum vero est, bonum convertitur cum ente in actu, non
materiam ex se, et iutrinseca ratione sua, cum ente in potentia. Quod significavitD. Tho-
habere propriam bonitatem et perfectionem, mas, 1 part., queest. 5, art. \, dicens, io-
ut etiam D. Tliomas notavit, 3 contra Gentes, num idem esse quod perfectum ; perfectum av-
c. 20, quia suam habet propriam entitatem, tem esse unumquodque in quantum est actu,
et naturam distinctam ;ib entitate forinre. quia esse est actualitas omnis rei. Idem habet
ltem, quia inter materias primas una est per- 1 cont. Gent., c. 38, ubi Ferr addit seu de-
fectior alia materia euim ccelestium perfec-
; clarat,non solum ens actu existens, sed
tior esl quam horum iuferiorum; est crgo in etiam habens ordinem ad existentiam, esse
materia aliqua perfectio. Item, quia materia bonum, sicut etiam est appetibile.
uaturaliter appetit formam tanquam comple- 26. Essenticc creatce non existentes, ut in
mentum perfectionis suee, et forma etiam ap- potentia tantum entia sunt, ita et bona. Di-
materiam sed neque appetitur nisi bo-
petit ; cendum ergo cst, in hoc etiam sequiparari et
num, neque appetit bonum nisi id quod ex , reciprocari ens et bonum, nam essentise re-
aliqua parte bonum est. Tandem ,
quanrvis rum non existentium, sicut non sunt actu
materia non habeat existentiam depen- nisi entia, ita neque sunt actu bona et sicut sunl ;

dentem a forma , habet tamen propriam et in potentia,quatenus possunt recipere esse,

inseparabilem existentiam cum intrinseco , ita etiam sunt bona in potentia quatenus ,

ordine et dependentia a forma; sic ergo suam possunt recipere actualem perfectionem ac
etiam habet bonitatem, ut etiam Dionysius bonitatem. Quoad usum autem vocum solet
docuit, c. 4 de Divin. nomin. Quia vero ma- vocari ens, etiam quod non existit, propter
teria ex se in genere entis simpliciter imper- objectivam capacitatem essendi; non solet
fecta est, et esse tantum habet per modum autem vocari simpliciter bonum , nisi quod
potentia? receptivse formse, ideo comparata actu etiam nihil appetitur nisi
existit, et ita
ad entia simpliciter dicitur non esse simplici- in ordine ad actualem existentiam id est ,

ter bona, sed in potentia, quod intelligendum quatenus iilam habet vel saltem quatenus
,

est non de potentia ad quamcunque bonita- habiturum speratur, vei aliquo modo cum
tem, etiam incompletam et potentialem (ut illa apprehenditur, ut sumitur ex D. Thoma,

sic dicam ), sed de potentia ad bonitatem ac- 1 part., qusest. 82, art. 3; et notavit Cajet.,
tualem seu completam, qure est per formam ; 1 part., cprtest. 5, art. 3, in iine. Unde etiam
hasc vero potentialitas ad formam est in lati- divina voluntas eas creaturas proprie dicitur
tudine entis aliqua actualitas, et ita est etiani amare, quas vult aliquando esse creaturas ;

aliqua bonitas, licet imperfecta. autem possibiles quas decrevit nunquam

,

procedere, non proprie amat quia nullum ,

Creatcc essentice num perfectce.

bonum in actu eis communicat ; illud autem
25. Essentice creatce existentes, bonce. esse in potentia, non est nunc in eis aliqua
Quarta difficullas erat de essentiis creatura- actualis bonitas. Quod si aliquo modo dicitur
rum de quibus dupliciter loqui possun us.
, Deus in eis complacere, id est vel secundum
Prinio ,
prout sunt actu rerum natura.
in esse quod habent in ipso Deo, vel secundum
Secundo, prout sunt antequam
in potentia quod ab omnipotentia Dei denominantur pos-
existant. Priori modo certum est, hujusmodi sibiles quod potius est complacerc in sua
,

essentias esse bonas sua intrinseca et essen- omnipotcntia, a qua habent, ut sint possibi-
tiali bonitate, quod prtecipue clarum est, si lia, etiam ea quae non sunt.

per suam formalem entitatem sunt actualia

entia. Qui vero distinguunt in re ipsa entita-
Modus, species et ordoan necessaria in nna-
tem essentise etiam actualem ab entitate exis- quaque ratione boni.
tentiae, dicereconsequentcr debent, etiam in 27. Quinta difficultas ex superioribus ex-
propriam transcen-
entitate essentise reperiri pedita est; diximus enim, bonum, quatenus
dentalem bonitatem, et perfectionem distinc- a propria entitate et pcrfcctione sumitur, con-
tam ab ipso esse existentia?, et separabiiem verticum ente, et hoc modo omne ens esse
ab illa, ut de Christi humanitate multi opi- bonum, non tamen prout bonum sumitur in
 SECT. I. QUID MALUM SIT. 355
creaturis a perfectione accidentali superad-
dita essentise. Sic igitur, ciun bonum dicitur SECTIO I.

consistere in niodo, specie et ordine, si in-

Utrum malutn sit aliquid in rcbus , et quotu-
telligatur de modo, pulchritudine et compo- plex sit.

sitione seu ordine accidentali, sic verum est

non omne ens creatum liabere debitum mo- 1. In rehis est malum. Quod malum
dum, speciem et ordinem ex quo solum se- ; aliquo modo in rebus
easque malas inter-
sit,

quitur, non omne ens creatum esse bonum dum denominet, constat ex communi omnium
simpliciter, non vero quod non sit aliquo sensu et sermone, qui etiam in divinis Scri-
modo bonum. Si vero illa tria suinantur ma- pturis frequens est, Ecclesiastici 1 1 Bona et :

gis intrinsece et essentialiter , nulla est res mala, vita et mors, paupertas et honestas a
quce non habeat modum sibi connaturalem, Deo sunt ; et cap. 39 Bona et mala in om- :

ut, verbi gratia, quod sit substantia, vel ac- nibus tentavit. Isaiae 5 : Vce qui dicitis malum,
cidens ; et speciem, id est, formam vel spe- lonum ; bonum, malum. Matth. 6 Libera
et :

ciem sibi debitam ; acl proprium

et ordinem nos a malo. Quod frustra diceremus de Deo,
fmem. Atque ita bonum
quod haoc tria
etiam, si nulla essent mala, ut recte dicit August.,

includit, cum ente convertitur. Quocirca, ne lib. 1 cont. Julian., cap. 3. Quid autem sit

sit requivoeatio in voce, qua aliquid appella- hoc malum, et quomodo sit in rebus, obscu-
tur bonum simpliciter, oportet advertere, il- rum est, et in controversia positum. Est au-
lud simpliciter sumi posse, vel tanquam ad- tem quaestio de malo quoad formale, a quo
dens aliquid ipsi bono transcendenti, ita ut malum denominatur, nam quoad materiale,
bonum simpliciter dicatur illud , cui nihil seu quoad rem, quae mala denominatur, con-
deest ad consummatam perfectionem sibi de- stat esse posse quamcunque rem, quee careat
bitam, et hoc sensu non est necesse, omne perfectione debita, ut videbimus.
ens creatum esse bonuni simpliciter ; vel ali-
sumi potest vox simpliciter ad signifi-
Error vetus ale malo confatatur.
ter illa

candum id, quod absolute et sine acldito po- 2. Fuit ergo antiquus error, malum esse
test vocari bonum , et hoc sensu dicimus, naturam positivam quarumdam rerum, quae
unumquodque ita esse simpliciter bonum , censebantur esse omnino mala?, et a quodam
sicut est simpliciter ens ; et eadem proportio- principio summe malo profectce. Qui fuit er-
ne habere modum, speciem et ordinem suae ror Maniehaeorum et Priscillianistarum, ut
naturse debitum, ut latius declarat D. Thom., praecedenti disputatione, sect. 3, tactum est.
d. q. 5, art. 5. Et eumdem tribuit Pythagoricis D. Thomas,
1 part., qiuest. 49, art. 1, ad I et sumitur ;

DISPUTATIO XI. ex Aristotele, 1 Metaph., cap. 5, ubi refert

Pythagoricos posuisse bonum et malum inter
DE MALO. prima rerum principia. Quoniam vero Scri-
ptura sacra aperte docet , et unum esse tan-
Quoniam bonum et malum opposita sunt, tum primum rerum principium summe bo-
ut ex vocibus ipsis constat, et testatur Aris- num, ct omnes res ab illo effectas bonas esse,
de Opposit.,
toteles in Postpraedicani., cap. ut constat ex testimoniis prajcedente sectione
necessarium visum est disputationem hanc citatis , ideo apud philosophos Christianos
prascedenti subjungere, ut utriusque, boni certum est, malum non
posse esse rem ali-
scilicet et mali, rationibus inter se collatis, quam positivam quaj ex natura sua ac se-
,

melius ac facilius utrumque cognoscatur. cundum se totam mala sit, tum quia non po-

Disputant autem philosophi pauca de malo ; test esse bona, et omnino mala simpliciter ac
plura vero Theologi, prsesertini D. Thomas, secundum se ostensum est autem quamlibet
;

tum in Quaestionibus disputatis, tum i part., rem ex se bonam esse tum etiam quia res ;

qurcst. 48 ct 49, tum etiam aliis locis, scilicet, non potest esse mala ob naturalem perfec-
quid malum sit et quotuplex, quanturu et quo- tionem sibi debitam ;
quidcpiid autem ei de
modo opponatur bono, quas causas habeat tali perfectione defuerit, aut quidquid ei ad-
vel effectus, quee nos hic breviter complecte- versum habuerit, non potest ei esse conna-
mur, simulque declarabimus cur malum inter turale, cum supponatur esse debitae perfec-
proprietates entis non numeretur. tioni oppositum ; nulla ergo res esse potest
natura sua in se mala.
 :

356 DISPUTAT. XI. DE MALO.

7, et lib. 7, a c. 5 usque ad 16, et hb. 1 con-
Quid vnalum sit definitur. tra Adversar. leg. et Prophet., cap. 5, lib. 1

3. Ex hoc auteru principio ulterius intule- dc Vera relig., cap. 40, et lib. de Nat. boni
runt Patres, malum pro formali, seu mali- cont. Manich., et lib. 2 de Morib. Manieh.,
tiam, a qua res aliqua denominatur mala, et lib.de Lib. arb., c. ult., ubi in specie dis-
non esse rem aliquam, seu formam positi- putat de malo culpae, et dicit esse nihil,
vam, necpie etiam esse meram negationem ,
ideoque non esse a Deo ad hoc accommo- ;

sed esse privationem perfectionis debitee in dans illud Joan. 1 Sine ipso factum est nihil,
:

esse. Ratio prhnee partis est, nam omnis res id est, peccatum. Ambros., lib. de Isaac et
positiva est bona, ut dictum est. Ratio autem anim., cap. 7 Quid est inquit) malitia, nisi
: (

secundce partis est, quia res non est mala eo boni indigentia? Eamdem sententiam habet
quod non habeat excellentiorem perfectio- Hieronym., Matth. 27, Isaiee 18, Amos 3;
nem, si ei non debeatnr; alioqui omnis crea- Gregor., 36 Moral., c. 24, alias 32, et lib. 1
tura mala esset, eo quod non habeat perfec- in 1 Reg., cap. 14, circa principium, ubi spe-
tionem creatoris. Atque ita relinquitur tertia cialiterde malo culpse loquitur. Item Ful-
pars, satis confirmata a partium sufficiente gent., de Fid. ad Petr., c. 21; Anselm., lib.
enumeratione. Eamque late confirmat Dio- de Concord. prsesc. et lib. arb., c. 1, in fi-
nysius, c. 4, de Divin. nomin., ubi hoc sensu ne, et lib. 1 de Conceptu Virgin., c. 27, et
dicit, malum non esse existens, neque csse ali- ex professo, lib. de Casu diab., a c. 7; Rer-
quid, sed esse perfectionis lonique proprii et nard., hom. 6 Adventus. Ac tandem favet
accommodati privationem ; rursusque addit, Leo Papa, epist. 93, c. 6. Et hanc doctrinam
malmn esse imbecillitatem boni, quod in idcm amplectuntur omnes Theologi, prsesertim D.
redit; et D. Basil., in Constit. Monast., c. 3 : Thomas, dicta q. 48, 1 part., et 1. 2, q. 54,
Vitiu.m ( inquit ) non est nisi virtutis desertio; art. 3, 71, art. 1, 72, art. 1, et q. 2 de Malo,
et homil. Quod Deus non est auctor malorum a. 2 et 9, et alii in 2, dist. 34 et 35, ac 40.
Non subsistit ( inquit )
pravitas, neque essen-
Difficultates circa superiorem resolutio-
tiam ipsius substantcm (id est, realem et po-
nem.
sitivam ) producere possumus ; privatio enim
boni est malum. Similiter Greg. Nyss., hom. 4. An malum culpce et poence in aliquo po-
2 in Cantica : Non mali sub-
est (inquit) alia sitivo consistant. Circa hanc vero receptam
stantia ,
quam de bono separatio. Et simiiia doctrinam nonnullse difficultates occurrunt.
habet Orat. mag. catech., cap. 6 et 7; et
5, Prima est, quia omne malum, aut est culpse,
Damasc, lib. 2 cleFide, c. 4, et lib. 4, c. 2 : aut pcenre ; sed utrumque eorum est aliquid
Nihil ( inquit ) est malum, nisi boni privatio, positivum, etiam formaliter quoad malitiam
sicut tenebrce luminis. Eamdem sententiam ipsam; ergo. Minor quoad priorem partem
habet Athan., orat. cont. Idola; Nazianz. , probatur, tum quia in moralibus malum con-
orat. 9, circa fin., et orat. 38; Epiph., hee- trarie opponitur bono, teste Aristotele, in c.
res. 2-4 ct 66; Chrysost., hom. 2 in Act., circa de Opposit., et 2 Ethic, c 8 tum etiam quia ;

fin.; et Justin., q. 46 et 73 ad Gentes, ma- in actn, verbi gratia, intemperantiee, ipsa po-
Jum ait nihil esse prceter boni corruptionem sitiva conversio voluntatis ad inordinatum
et depravationem ac privationem. Et in priori objectum est rationi contraria, atque adeo
qusestionc, ex professo probat non esse rem mala; tum denique quia actus vitii non est
posilivam; in posteriori autem egregie con- malus solum ob privationem virtutis opposi-
firmat non essc solam negationem. Inter La- tee, alias eamdem malitiam haberet avaritia
tinos vero Patres preecipuus auctor ct confir- quam prodigalitas ,
quia privant eadem vir-
mator hujus scntentio^ est Aug., lib. 11 dc tute libcralitatis ; estergo malus ratione suee
Civit., c.9 Mali nulla natura est, sed amis-
: positivai entitatis. Quoad alteram vero par-
sio boni mali nomen accepit ; idem, lib. 12, a tcm de malo pcena;, probatur similibus ar-
principio, et in Ench., cap. 11 Res, in quan- : gumentis, nam dolor est malum pcenee , ct

tum quccdam naturce sunt,malce esse nonpos- tamen est quid positivum. Neque dici poterit
sunt ; et cap. 24, agens dc peccato, ait, csse doiorem esse malum, quia privat opposita
primum crcatura? rationalis malum, id est, voluptate, nam, licct privatio voluptatis non-
primam privationem boni ; et lib. 83 Queestio- nullum malum sit, longe tamen majus, et al-
num, q. 7, dicit, nomen mali sumptum esse ex terius rationis malum est existentia doloris ;

prhatione speciei. Idem, iib. 3 Confess., cap. non ergo sola illa privatio , nec positivum
 SKCT. I. QUID MALUM SIT. 357
tantum ratione illius privationis maluni est, loco dicat,lonum et malum specificare actus
sed etiam ipsum positivum. Unde etiamsi fin- morales, tamen bonum per se, matum autem
gamus dolorem contrariam delectationem in quantum est remotio debiti finis ; posteriori
non excludere, nihilominus ipse dolor esset autem loco expresse dicat, malum quod est
aliquod malum ; sicut ergo bonum delectabile di/fierentia in moralibus , non esse aliquid
positivum est ita , malum contristans seu , quod inse malum sit, sed in quantum privat
doloriferum positivum est. Item, si res, verbi ordine rationis, qui^st hominis bonum. Secun-
gratia, dulcis, est positive conveniens gustui, do, quia ratio Sanctorum, quee sumitur ex
ita res amara est positive disconveniens. eo quod Deus est auctor omnis boni, nihilque
Item error in intellectu est malum quoddam potest ab eo esse quod bonum non sit, maxi-
pcenee, et sine dubio est longe diversum ma- me procedit de malo morali si enim ; positi-
lum quam ignorantia privationis ; est ergo vum est, a Deo est, et consequenter potius
positrvum malum ratione positivee habitudinis esset simpliciter bonum quam malum.Tertio,
ad tale objectum. quia, quod ad priorem distinctionem attinet,
5. Secunda difficultas est, quia nulla suf- eadem ratio est de malo naturali quee de
ficienti ratione probari videtur, malum pro morali nam, sicut in homine dantur positi-
;

formali in sola privatione consistere, quia, vee formee vel qualitates disconvenientes ra-
sicut est multiplex bonum, ita et malum tionali naturee ut sic, et ideo contrariee rectee
bono oppositum ;
quamvis ergo nullum sit rationi, quee est regula eorum quee hominem
ens positivum, in quo aliqua ratio boni non decent, ita in aqua, verbi gratia, datur po-
inveniatur quod solum videntur probare
,
sitiva qualitas ei disconveniens, et contraria
rationes superius adductee, nihilominus po- ejus naturee; unde, si aqua esset capax co-
terit aliquod ens esse positive malum aliquo gnitionis, recte judicaret illam sibi esse vi-
genere Nam, sicut in superioribus
malitiee. tandam ; si crgo ob eam causam malum mo-
dicebamus eamdem rem posse esse bonam rale dicitur esse positivum, etiam aliquod
secundum varias rationes boni, nimirum ho- malum naturale positivum erit
vel, si hoc ;

nestam et delectabilem, ita fieri poterit ut non satis est ut malum naturale sit positivum,
eadem res sit bona uno titulo, et mala alio, neque in morali erit satis.
quamvis utraque ratio positiva sit, utpote 7. Mali in simpliciter et morale inepta di-
si sit honesta et dolorifera, vel e contrario si visio. Quod vero spectat ad verba Cajetani,
sit delectabilis et turpis. vix intelligitur quid per malum simpliciter in-
Prior difficuttatum solutio rejicitur.
6. tellexerit, aut quomodo membra iilius parti-
Malum morale ex Sanctorum mente in priva- tionis opponantur. Si enim malum simplici-
tionesitum.
Propter heec quidam distin- ter appelletur, quod absolute ct absque ullo
guunt malum in generenaturee, et in genere addito malum est, nullum magis est simpli-
moris et de priori aiunt consistere in priva-
; citer malum quam malum morale, imo quo-
tione, de posteriori autem consistere in po- dammodo solum illud meretur nomen mali,
sitiva forma seu differentia. Hsec fuit senten- ctetera enim comparatione ejus sunt secun-
tia aliquorum Tbeologorum, et preecipuus dum quid mala. Si vero malum simpliciter
ejus auctor censetur esse Cajet., \. 2, q. 18, dicatur malum in communi, ut abstrahit ab
art. 5, q. 71, art. 5, et queest. 27, art. 1, qui omnibus malorum differentiis, non recte ncc
tamen non distinguit malum naturee et moris, sufficienter dividiturmalum in malum sim-
sed malum simpliciter, et malum moris. Sed, pliciter, et malum
morale, sicut non recte di-
quia heec materia de malomorali, ut tale est, videretur animal, in animal simpliciter, et ra-
ad Theologum potius vel philosophum mora- tionale, quia ex una parte divisum ipsum
lem, quam ad metaphysicum spectat, non coincidit cum uno membro divisionis, et ex
est hoc loco specialiter tractanda. Solum est alia omittuntur alia membra, quee numerari
breviter dicendum, distinctiones illas non possent. Et preeterea non recte intelligitur
recte neque consequenter adhiberi. Primo quo modo, si malum in communi in priva-
quidem, quia sancti Patres, locis citatis, po- tione consistit, sub illo directe contineatur
tissime loquuntur de malo culpse, quod est malum positivum, cum privatio non possit
malum morale, maxime D. Aug., et D. Tho- essede essentia positivi. Si vero per malum
mas, quem falso Cajet. in suam sententiam simpliciter intelligatur malum illud, quod pu-
adducit, ex 1 p., q. 48, art. 1, ad 2 et 3, et re malum est, nihilque habet admistumboni,
lib. 3 cont. Gent., c. 9, cum tamen priori hoc imprimis dici non potest de re quee de-
 ;

358 DISPUTAT. XI. DE MALO.

nominatur mala, seu de subjecto malitia? tionem aliquam ratione cujus sibi debetur,
;

sic enim nullum est malum simpliciter, sed aut congruit talis perfectio, ita malum huic
malum semper fimdatur in bono, ut D. Tho- bono oppositum formaliter ac prsecise nihil
mas ex Dion. et aliis Patribus docet, et infra aliud dicit, prseter perfectionem unius rei,
deelarabimus. Oportet ergo ut ratione ipsius connotando in alia conditionem aliquam, ra-
malitia? dieatur purum malum in privatione tione cujus repugnantiam vel disconvenien-
consistere. Unde fit ut malum morale so- tiam habet cum tali forma ; igitur sicut bo-

lum propter hanc causam possit dici positi- num illud in positivo consistit, ita et malum
vum, quod prseter malitiam aliquid boni in- ei oppositum.
cludit atque ita etiam id, quod in eo perti-
;
9. Juxta hanc ergo distinctionem dicen-
net formaliter ad rationem mali, erit tantum dum est Patrcs superius citatos loqui de malo
privatio, quandoquidem, quidquid est positi- priori modo sumpto,
scilicet, quod in se ma-
vmn, potius est admistio boni, quam consti- lum est enim est proprie et simpliei-
; illud
tuens formaliter malum. Neque in hoc erit ter malum. Quod autem solum denominatur
aliquid speciale in malo morali potius quam malum, quia est disconveniens alteri,cumin
in naturali ; nam etiam calor respectu aqua?. se sit bonum, non est simpliciter malum, sed
non est malum simpliciter, id est, purum, tantum secundum quid, et quasi per accl-
et nullam habens admistionem boni, eo quod dens. Rationes vero et difficultates in con-
positiva forma sit. trarium objectre procedunt de postcriori
,

malo seu disconvenienti sic enim dolor in se ;

Malum inse, et alteri malum, quidnam sint.

quoddam bonum autem animali dis-
est, est
8. ergo distinguere possumus de
Aliter conveniens; et similiter calor est in se bonus
malo, prout de eo dicitur quod in se malum simpliciter, licet sit disconveniens aquae ; et
est, et quod est malum alteri his enim duo- ; in ceeteris malis naturalibus, seu disconve-
bus modis diximus supra, posse aliquid esse nientibus naturse, idem reperitur ; et eadem
bonum quot modis autem dicitur unum
; ratio est de malomorali, namvolnntas men-
oppositorum, potest dici et alterum. Id ergo, tiendi, ut in se est quoddam ens, aliquod bo-
quod in se malum dicitur, a sola privatione num est, est autem disconveniens homini ra-
malum denominari potest atque hac ratione ; tione utenti, et ideo est mala moraliter.
vere dicitur, malum formaliter in sola priva- 40. Sulstantia nulla positivcmala dicenda.
tione positum esse. Atque hoc optime con- Heec quidcm distinctio optima est, et quee
vincit ratio supra insinuata, quod res non in priori ejus membro dicuntur, simpliciter
potest dici mala a perfectione positiva sibi probanda sunt, non vero quse in posteriori.
debita, cum hoc consistat, quod
ratio boni in Quod ut declarcm, infero primo nullam sub-
res habeat perfectionem sibi debitam et con- stantiam posse propric ac formaliter denomi-
venientem ergo oportet ut ex sola priva-
; nari malam positive, sed privative tantum
tione talis perfectionis res in se mala deno- quia substantia non est proprie ac formali-
miuetur. Et conBrmatur, nam unaquseque res ter mala altcri in se autem solum potest de-
;

positiva habet in se suam essentiam et suum nominari mala ratione alicujus privationis ;

esse positivum ; utrumque autem est sibi bo- crgo. Major patet, quia substantia est per se,
num et conveniens ; et ideo nihil est quod non est ens altcrius. Dices, hoc esse verumde
non appetat simm esse, suamque essentiam; substantia integra et completa. Respondctur,
ergo nihil positivum ut sic potest esse in se etiam materiam etformam, hoc ipso quoduna
malum. Loquendo autem de eo quod est ad alteram ordinatur, non esse malum ejus ,

malum alteri, sic conccdi potest malum con- scdbonum, nam ctmateria conveniens est for-
sistere in positivo, etopponi bono non pri- ma3,cui deservit, etquadibet forma est conve-
vativc, sed contraric, quomodo dolor oppo- niens materiae quamvis sit disconveniens
,

nitur voluptati, vitium virtuti, et sic dc aliis. oppositai formse, vel ejus composito ; partes
Et ratio est, quia non tantum privatio, sed item integrales ex se etiam convenicntcs sunt
etiam forma positiva potest esse disconve- composito ct reliquis partibus; quomodo
,

niens alicui subjectoluec autem ratio mali ; autem ob improportionem possit interdum
eadem est cum ratione disconvenientis ali- aliqua pars essc disconveniens, infra dice-
cui ; sicut ergo bonum sub ratione conve- mus. Dixi autem, proprie ac formallter, quia
nientis alteri nihil aliud dicit quam perfec- per denominationcm extrinsecam potest sub-
tionem unius rei, connotando in alia condi- stantia denominari mala, quia efficit formam
 SECT. I. QUiD WALUM SIT. 359
disconvenientem alicui quomodo etiam Deus, seu compositum ex illa resultans dicendum
;

esset ens in se malum ex vi suse po-

quoddam
quatenus estauctor inali pcenw, in eo genere
potest denominari, vel potius appretiendi, et
scu compositionis. Prsete-
sitivae affectionis,

existimari maius, id est, disconveuiens sub ;

rea est optima ratio, quia forma, quse in se
qua ratione potest etiam odio haberi a vo- bona est, et perfectioneiu dicit, non. potest

luntate inordinata hsec tamen non est vera

;
esse mala alicui, ratione sute bonitatis pra:-

malitia, sed denominatio sumpta ab externa cisesumptse ergo, ut censeatur mala et dis-
;

malitia , seu disconvenientia existente in alia conveniens alicui, oportet aliquid aliud inter-
re.
venire, quod non potest esse nisi privatio
11. Accidcns quodvis , alicui subjecto bo- aliqua nam, si sit aliquid positivum, illud
;

mm% Secundo infero ex concessis in illo etiam dicet bonitatem et perfectionem unde ;

priori membro, omne accidens, ratione suee de illo redibit idem argumentum ergo opor- ;

perfectionis positivse, non solum in se quod- tet ut omnis malitia privatione aliqua com-

dam bonum esse, sed etiam esse bonum, et pleatur.

conveniens alicui subjecto. Probatur, quia 13. Quod tandem declaratur ratione , et

nullum est accidens cui non sit connaturale exemplis sumptis ex Dionysio, et aliis Patribus,
esse in ahquo subjecto, cum quo vel natura- nam in eo quod diciturmalumatteri, conside-
lem connexionem habeat, vel saltem ad illud rare possumus aut illud ens quod alteri dici-
,

ordinetur, ut perfectio ejus ; erit ergo bonum tur malum, aut illud quod ex utroque resultat;
aliquod respectu talis subjecti ; ergo nulla ut, verbi gratia, homini malum est habere
est res positiva qua?. ratione sui sit mata vel sex digitos in manu ; si ergo consideretur to-

disconveniens omnibus. tum illud compositum, manus sex digi-

id est

12. Nnllmn ens in se malum ratione alicu- tis constans, dici potest matum quoddam,
jus positivi. Atque hinc videtur tertio con- tanquam monstrum seu peccatum naturae.
cludi, nulli etiam subjecto posse esse malam Ait tamen Dionysius, dicto cap. 4 de Divin.

rem aliquam ratione positivi prsecise sumpti. nomin., tale constitui privatione, quam ipse
Quod potest probari ex doctrina data in priori vocat ineptam dissimilium compositionem et ,

membro distinctionis positse. Quia alioqui ne- defectum proportionis debitm et convenientis

cesse est dari aliquod ens in se malum ratione juxta naturw institutiouem. Sic etiam Au-

alicujus positiva? formse ; nam si forma posi- gust., lib. de Natura bon., cap. 3 et -1, ait,
tiva, ut sic, est mala alicui subjecto , ergo malum nihil aliud esse quam corruptionem

compositum ex tali subjecto et tati forma, modi, vel speciei, vel ordbvis naturalis. Quod
erit quoddam malum ens, cum sit compac- explicans D. Thomas, 1 part., qusest. 5, art. 5,

tum ex entibus disconvenientibus , seu non ad 4, ait, modum, speciem et ordinem, qua-
recte cohajrentibus inter se ; ergo, vel faten- tenus bona esse, vocari autem ma-
talia sunt,

dum est, ens aliquod esse in se malum ratio- la, quatenus vel minora sunt quam esse debue-

ne positivre forma?, vel negandum, positivam runt, vel quia non his rebus accommodantur,
formam, ut sic, et ex vi prsecisa? perfectionis quibus accommodanda sunt, vel quia sunt alie-
suee, esse malam. Item subjectum tali forma na et incongrua. Sic igitur monstrum illud ap-
affectum est malum, seu male dispositum ;
pellatur malum, in quantum caret debita
ergo et malitia, absolute loquendo, est aliqua specie et convenienti partium proportione,
forma positiva, et aliqua res est in se mala, atque non ex vi positiva? perfectionis ma-
ita

non quia privata est aliqua perfectione , sed lum est. Idemque reperitur in quolibet entc
potius quia atfecta est aliqua re positiva. Pa- composito ex partibus, qua3 inter se non bene
tet consequentia, quia malitia nibil aliud esse conveniunt, quod in universum potest mon-
videtur quam id, quo male aflicitur aliquod strosum appellari.
subjectum ; unde, sicut D. Thomas, 1 "part., 14. Res quai alteri mala dicitur, ratione

queest. 5, art. 5, acl 2, et 1. 2, qurest. 51, art. alicujus privativi talis est. Atque hinc ul-
4, adl, ad 3, dicit
et 3 part., q. 11, art. 5, terius fit, si consideremus eam partem talis
habitus virtutum non tam esse bona qusedam, compositi, quse dicitur altcri disconveniens
quam bonitates quasdam, quibus bene affici- seu mala, ut est sextus digitus respectu ma-
tur voluntas, quse illis affecta dicitur in se nus humanao, vel calor respectu aquee, non
bona, ita forma illa, quas ratione sui positivi habere rationem mali, nisi ratione alicujus
male afficit aliquod subjectum , dici posset privationis adjunctse. Nam imprimis ipsamet
malitia queedam , et subjectum illa affectum disconvenientia ad privationem pertinet, si-

xxv. 28
 :

360 DlSPUTAT. XI. DE MALO.

cut in universum contrarietas, repugnantia, tamen malo concedendum est, in sola enti-
dissimilitudo et distinctio in suo intrinseco tate positiva consistere, sed privationem in-
couceptu negationem includunt. Contrarietas cludere. Solum potest constitui differentia,
enim includit incompossibilitatem opposita- quia, quando res in sc mala dicitur, non in-
rum formarum in eodem subjecto;incompos- tervenit, nisi res quee denominatur mala, et
sibilitas autem negationem includit ; sic ergo privatio a qua sic denominatur, qua? sola ha-
disconvenientia improportionem seu
dicit bet rationem mali formahter, seu potius raa-
ineptitudinem ad convenientcm unioncmseu litise at vero, quando res dicitur mala altcri,
;

compositionem. Deinde in eo subjecto, cui intervenit positiva entitas, seu forma, quee,
alia res seu forma mala dicitur, connotatur ut substat alicui privationi, dicitur mala alte-
carentia naturalis propensionis, seu conne- ri rei seu subjecto. Unde, non sola privatio,
xionis cum tali re. Ac denique tn ipsamet re, secl ipsa etiam forma, ut illi substat, habet
qiiae alteri mala dicitur, denotatur carentia rationem mali formaliter respectu alterius
perfectionis tali subjecto convenientis, quse, subjecti, quia revera estformamale afficiens
licet respcctu ipsius formse absolute consicle- ipsum; nihilominus tamen in ipsamet forma,
rata? vidcatur esse negatio qusedam, tamen quatenus est mala alteri, id quod est positi-
respectn subjecti babet rationem privationis, vum, est quasi materiale, privatio vero est
quia est carentia perfectionis illi debitse. Et quasi formale, coustituens rationem mali
respectu formee dici potest privatio non sim- respectu alterius nam quod respectu unius
;

pliciter, sed ex hypothesi, seu in ordine ad est forma, potest respectualterius compara-
talem effectum, cpiia, licet absolute non de- ri, ut subjectum seu materia atque ita fit ut
;

beatur tali formte talis perfectio, tamen ut
posset convenienter informare tale subjec-
tum, indigeret illa.
15. Et hoc modo in moralibus, actus in-
temperantia? dicitur malus homini, quatenus
in universum formale constitutivum mali in
privatione consistat, ut sancti Patres clocue-
runt.
Satisfit difficultatibus superius positis

caret rectitudine temperantise, et in natura- 17. Ad primam ergo difficultatem, et pri-

libus calor est malum aquse, quatenus caret mum ejus membrum de malo culpse, respon-
perfeetione frigoris et sic in universum dixit
;
detur, malum culpae proprie csse malum ho-
D. Thomas, 1 part., qusest. 5, ait. 3, ad 2, minis, ut rationalis est et libero arbitrio uti-
nullum ens dici malum, in quantum est ens, tur ; et ideo non semper dici de sola priva-
sedin quantum caret quodam esse; et idem tione,sed etiamde actu positivo, non tarnen
sentit quffist. 3 de Potent., art. 6, ad 12, et ratione solius positivi, sed quatenus debita
clare ac optime id explicat qusest. 1 de Ma- rectitudine caret. Hoc ergo malum, ratione
lo, art. 1, adl, dicens, dupliciter dici aliquod actus quem includit, potest contrarie opponi
malum, scilicet simpliciter et secundum quid. actui bono seu vh tutis, et idem proportiona-
tSimpliciter (inquit) malum est, quod est secwi- liter est de habitibus. Et coclem modo ipse-
dum se malum, huc autem quod privaturesl, met actus dicitur contrarius rationi, quia ca-
aliquo particularibono quodest ex debito suw
, ret debita rectitucline, unde non tantum est
perfectionis, sicut cegritudo est malum anima- malus quia excludit a subjecto contrarium
lis ; sed secundum quid dicitur csse malum, actum, vel babitum bonum (quod in argu-
quod non est malum sccundwm se, sed alicujus, mentis supponi videtur), sed quia ipsemetest
quia noii privatur aliquo bono quodsit de dcM- disconvenicns rationali naturee est autem ;
m
to suce perfectionis, sed quod est de debito per- disconveniens non ob positivam entitatem
fectionis altcrius rei,sicut in calore est priva- prwcisam, sed ut substantem carentia? recti-
lio perfectionis debita,' aquce, et ideo non cst tudinis dcbita>, ut dictum est. Et ita potestin
malm in se, sed aquce. Sic igitur omne ma- hujusmocli malo essc divcrsitas specifica ,

lum privationem includit, sed proportionate, etiamsi fortasse non excludat a subjecto for-
nam quod est in se malum, includit caren- mam, seu virtutem specie diversam ;
quia
tiam peifectionis sibi debita? quod vero est ; haec malitia, ut dixi, non consistit in priva-
malum alteri, includit carentiam perfectionis tionc formse contraritc, quse causatur in sub-
debiUe illi, cui est malum. jecto, scd in privationc debitse rcctitudinis
d6. Quamvis ergo distinctio data de du- cjuae in ipsometactuintelligitur,
pro ac- cjuee
plici malo, scilicet, quodin sc malumest, vel tuumdiversitate divcrsa csse potest.
quod est maiuin alteri, bona sit, de neutro 18. Ad ulterum membrum de malo pcenae
 ;

SEGT. 1. QUJD MALUM SIT. 361

dicenclum similiter est, dolorem non esse
sc malum, habet enim perfectionem suam et
quidquid in latitudine talis perfectionis sibi
debitum est est ergo dolor quid malum tan-
;
quam disconveniens bomini vel animali. TJn-
de concedendum est, non tantmn esse ma-
lum causaliter, id est, quia excludit delecta-
tionem oppositam , sed etiam quia ipsemet
est disconveniens, et disproportionatus ani-
in pararisecundum bonitatem et malitiam, vel
tantum materialiter, quoad res ipsas, quee
bonee et malee denominantur. Deinde ut bo-
num et malum sint opposita, debent respectu
ejusdem comparari, prout ratio oppositorum
requirit; unde paulo ante dicebamus, eam-
dem rem respectu diversorum posse esse bo-
nam et malam, in qua neque est materialis
oppositio cum res sit eadem, nec proprie
,

mali, quodrecte argumentum

factum pro-
ibi formalis ; nam, licet illse rationes boni et mali
bat. Non tamen est disconveniens ratione sint diversse, non tamen oppositee, sed dis-
solius positivee entitatis praicise sumptse, sed paratee, sicut esse simile uni, et dissimile al-

quia secundum illam includit carentiam ali- teri. Atque de bono et malo sic consideratis

cnjus perfectionis necessarise, ut posset esse verum habet quod Augustinus dixit in En-
forma conveniens, et proportionata bomini. chir., cap. 14, in bono et malo deficere re-
Et eodem modo respondendum est ad alia gulam dialecticam, quod contraria eidem in-
exempla, qua3 in illa difficultate proponun- esse non possunt, quia eadem res potest esse
tur. bona et mala, cum tamen bonum et malum
49. Eadem res ut positiva, lona ,
ut priva- contraria sint seu opposita. Loquitur enim cle
tionem includit, mala Ad se-
esse potest. bono et malo secundum communes rationes,
cundam difficultatem respondetur conce- , secundum quas non habent perfectam et com- .

dendo non repugnare, eamdem rem esse bo- pletam oppositionem nisi in particulari, et ,

nam et malam diversis rationibus negamus ; cum omnibus conditionibus requisitis su-
tamen utramque esse posse omnino positi- mantur.
vam, quia non potest res subea ratione esse 21 . Proprie igitur comparanclo bonum et
mala, sub qua est bona sub omni autem ra-
; malum respectu ejusdem, in suis formalibus
tione positiva preeeise considerata, bona est, rationibus opponuntur privative, nam bonum
ut ostendimus ; et ideo sub qua ratione est idem est quod perfectum, quantum ad id in
mala, non est mere positiva. Itaque, si sit quo bonum est; malum autem est, quod de-
sermo de re in se bona vel mala, potest qui- bita perfeetione caret ; et alicui bonum est
dem eadem res esse in se bona essentialiter, cjuod est illi conveniens, malum vero quod
mala autem integraliter seu accidentaliter disconveniens est. TJnde fit ut proprietates
illucl tamen ei convenit, quatenus babet per- habeant oppositas, nam bonum ex se est ap-
fectionem essentialem tali natura^ debitam petibile, illudenim est quocl omnia appetunt,
hoc vero quatenus caret debita integritate, et ideo finis causalitatem habet vel saltem ,

vel perfectione accidentali. Si vero sit sermo medii malum autem ex se appetibile non
;

de re bona in se et mala alteri, illud prius est, sed potius a se avertit appetitum. Unde

babet ratione propria? naturee et perfectionis per se, et ut tale est, nec finis, nec medii ra-
positiva?, hoc vero posterius habet solumra- tionemhabere potest, sed solum ut quarndani
tione alicujus disproportionis, vel diseonve- rationem boni induit, verbi gratia,quatenus ad
nientiee quam habet cum alia re, atque adeo vitandum majus malum, utile censeri potest.
ratione alicujus privationis adjunctee ; et idem At vero, si comparentur res qiiEe bonee et quee
fere est, servata proportione, quando eadem malee denominantur, sic non opponuntur pro-
Quod vero in
res uni est bona, et alteri mala. prie, quatenus in se bonee vel malce dicun-
se omnino mala, et alicui bona, contin-
sit tur, sed quatenus respectu alterius una est
gere non potest, tum quia nulla res est in conveniens, disconveniens altera; sic enim
se omnino mala,tum quia supra ostendimus, mutuo se excludunt, non vero prout in se
nihil posse esse alteribonum,proprie loquen- bonee vel malee sunt. Atque hoc moclo pos-
do, quod in se bonum non sit. sunt in se habere oppositionem contrariam,
tam in moralibus quam in naturalibus, ut su-
Bonum malo qualiter opponatur. pra dictum est.

20. Atque ex his facile constat quomodo 22. Atque ila locutus est Aristot., cap. de
bonumetmalum opponantur, hoc enim etiam Opposit. de bono et malo, non ratione ma-
in difficultatibus positis petebatur. Possunt litiee pracise, sed ratione actus vel qualitatis,
igitur bonum et malum, vel formaliter com- quce mala alteri denominatur, sieut vemm et
 362 DISPUTAT. XI. DE MALO.
falsum po unl dici contrarie opponi ratione tionali, ut rationalis est, et in hoc possit con-
assensuum seu judiciorum. Sic etiam Dio- venire cum aliquo naturali malo , est tamen
nys., cap. 4, de Divin. nomin., ait, malum disconveniens tali naturse, prout habet pecu-
nonpugnarc contra bonum, nisi ratione alicu- liarem operandi modum, scilicet cum liber-
jus boni, nam sccundum sc cst impotens. Et D. tate, et in hoc differt a naturali malo.
Thomas. 4 contra Gent., cap. 9 Malum non :

repugnat bono positive, nisi ratione alicujus Culpce et pcenw mala quid sint.

bonitatis. Jdem, qusest. I de Malo, art. i, 2, 3. Malum culpce et pcence in quo diferant.
3 et 4, et q. 3 de Potent., art. G, ad H, et 2, Atque hinc ulterius orta videtur alia cele-
d. 40, undc non semper est necessaria talis bris divisio mali in malum culpte et pcena?.,
oppositio, scd interdum privativa sufficit, si quam tradit D. Thomas, 4 p., quaest. 48, art.
quodmalum dcuominatur, non sit ens po-
id, 5 et 6, ubi differentiam inter illa membra
sitivum,. sed privativum quomodo crecitas ; constituit, cjuod malum culpae dicit defectum
vel segritudo cst quoddam malum interdum ;
in actione seu actu secundo malum autem
;

vero sufficit alia repugnantia inter formas po- pcena? dicit defectum in aliqua forma, vel in-
quamvis non sit proprie contrarietas;
sitivas, tegritate rei, quae ad actum primum perti-
enim error et scientia opponuntur, ut bo-
sic neat. Quae expositio habet difficultatem, quia
num et malum homini, quamvis non sint neque omnis clefectus actionis pertinet ad
proprie contraria. malum culpae, ut constat de errore, vel de
actione male scribendi aut pingendi neque ,

SEGTIO II.
e converso omnis culpa est in actu secundo,
Quoluplex sit malum. nam peccatum originale vel habituale est ma-
lum culpae, et non est in actione et simili- ;

1. Malum in se , et malum alteri. Hajc ter non omnis defectus in actu primo est pce-
quaestio facile ex dictis defmitur, est namque na, nam caecitas, verbi gratia, interdum non
de malo formaliter, ut malum est nam ma- ; est pcena sed malum mere naturale neque
, ;

terialis divisio ex parte rerum non cadit sub etiam onmis pcena est in defectu actus primi,
scientiam. Sic igitur clividitur rualuro in illud, nam error etiam est malum pcena? imo ipsa ;

quod in se malum est, et quod est malum al- culpa potest esse pcena prioris culpa?, ut do-
teri, quse D. Thomas appellavit malum sim- cet idem D. Thomas, 1. 2, quaest. 87, art. 2,
pliciter, et secundum quid; aliiautem vocant ex illo ad Rom. 1 : Propter quod tradidit eos
maium absolute vel respective,quorum ra- Deus in clesideria cordis eorum.
tiones satis sunt ex dictis expositee. 4. Sed, quia haec divisio magis pertinet ad
2. Alteri malum ut naturali enti , et ut li- Theologos et philosophos morales, dicendum
bero agenti. Rursus,
quod est malum altcri, est breviter," divisionem hanc proprie dari de
dividi potest in illud quod est disconveniens malo creaturce quatenus libera est,
rationalis,
alteri, quatenus res naturalis est, etillud quod seu libertatem suam exercet, nam in aliis re-
est disconveniens alteri quatenus ens vel bus vel actionibus, nec culpa proprie esse
agcns liberum est, et hoc modo dividitur ma- potest, cum culpa significet moralem actum,
lum in naturale et morale. Naturale malum et consequenter neque etiam potest esse pce-
est omnis privatio naturalis boni naturae de- na, quia haec dicit respectum ad culpam, pro-
biti, seu omne id, quod natura sua est dis- pter quam infligitur, ut recte dixit Augusti-
conveniens alteri naturae. Malum vero mora- nus, 1 Retract., cap. 9. Cum ergo dicitur ma-
lo est disconvenicns naturae liberae ,
quate- lum culpae consistere in defectu actionis , in-
nus libera est. Unde naturale malum inveni- telligendum est dc actione libera, quatenus
hir in omnibus rcbus ratione carcntibus, et libera est ; sive hic defectus sit carentia libe-
sese etiam extendit ad res intellectuales, qua- ra? actionis debitae secundum legem, seu rec-
tenus propriam naturam habcnt, et natura- tam rationem, sive sit carentia honestatis vel
lem aliquam perfectionem requirunt qua ,
rectitudinis tali actioni dcbitae, id est, sive sit

privari possunt, sine suo consensu vel coope- omissio actionis debitfe, sive sit actio carens
ratione libera rnorale autem malum solum
; rectitudine debita. Nam actualis usus liberta-
in natura libcra reperitur, ut libera est, quia, tis solum est in actione vel carentia actionis
ii I in superioribus diximus, mores proprie voluntaria, et idco hoc malum culpre per se
cpnsistunt in liberis actionibus. Unde, licet primo est in hujusmodi actione, quia est ma-
moralc malum sit disconvcniens naturse ra- Jum creaturac rationalis ut liberee, id est, ut
 SECT. II QUOTUPLEX SIT MALUM. 363
utentis libertate sua. Neque obstat, quod de credimus, nulhmi defectum perfectionis de-
culpa originali vel habituali objiciebatur, quia bitae esse in creatura rationali, qui non sit

haec non habent rationem culpae nisi per or- , culpa, vel ex culpa originem traxerit, et ideo
dinem ad actualem culpam, per quam sunt August., in Imperf. Genes. ad litteram, c. 1,
voluntaria. Uncle, quasi mediate tantum par- omne malum dicit esse aut peccatum aut ,

ticipant rationem mali cnlpse, quatenus in eis pcenarn peccati. Quin potius non solum ma-
moraliter permanere censetur 'defectus libe- lum, quod in ipso homine formaliter est, sed
rae actionis, atcpie ita tit ut malum culpa?, etiam quod est in rebus irrationalibus vel
quod per se primo et immediate tale est, in inanimatis, si in aliquod nocumcntum ipsius
defectu actus secundi humani seu liberi ut hominis cedat, ad malum pcenee spectat, non
sic consistat. Malum autem pcense dicitur esse respectu inferiorum rerum, scd ipsius homi-
in defectu actus primi, non quia in actionibus nis, propter cujus culpam infligitur vel per-
etiam reperiri non possit, sed quia in quali- mittitur.
bet carentia perfectionis debitse, etiam per 6. Culpa raclix moralis mali pcence.
modum actus primi, suflicienter salvari po- Ciclpa? an pcentv gravius malum.
Atque
test vel certe quia, sicut malum culpae radi- hinc etiam constat quomodo haec duo mala
caliter ac primario est in actione, ita malum inter se comparentur, nam, formaliter lo-
pceme radicaliter ac primario est in actu pri- quenclo, malum culpse est origo mali pcense,
mo. Nam, licct contingat actionem natura- et non physica sed moralis
causa ejus , ,
;

lem, id est, non liberam, esse defectuosam, nam sicut meritum est causa praernii ita
, ,

tamen ille defectus semper provenit ex priori culpa est causa pcenaa. Quod si hrec duo in
aliqua imperfectione et defectu in actu pri- gravitate seu magnitudine mali comparen-
mo, seu in causa proxima. Quod si defectus tur, longe majus est malum culpae cjuam pce-
actionis non sit naturalis, sed voluntarius, 1183 , nam culpa privat hominem debito or-
jam vel pertinebit ad malum culpee, vel nul- dine ad Deum unde cedit in offensionem et
;

lam habebit rationem mali, quia non erit de- injuriam Dei pcena autem ut pcena hoc non
;

fectus perfectionis debitse. Quamvis autem habet ex ratione sua, sed sistit in detrimento
unum peccatum dicatur esse pcena alterius, aliquo creaturee offensa autem Dei majus
;

non tamen secundum idquod est forma-

,
malum hominis est cpiam quodlibet aliud
literculpa in ipso , sed secundum aliquam detrimentum, et ideo quodlibet malum pcena;
aliam rationem, et ita etiam illa pcena est potius sustinendum est quam malum culpee
primario in re aliqua quse se habet ad
, admittendum. Et propter eamdem causam
modum actus primi respectu culpee qualis ,
potest Deus esse auctor mali pcenee, non au-
est denegatio alicujus auxilii , vel permissio tem mali culpee. Sed haec Theologis relin-
occasionis cadendi, quae dici possunt acl ac- quamus.
tum primum pertinere, quatenus ablatio im- 7. Turpe malum honesto bono oppositum.
pedimenti supponitur ad jactioiiem , et est Contristans oppositum delectaMli. Tan-
(conditio in actu primo requisita. dem juxta praecedentem divisionem facile est
5. Culpw et pcence mala ubl sita. Sic igi- dividere malum partitione opposita illi, qua
tur breviter ac perspicue dicere possumus, dividitur bonum in honestum, delectabile et
malum culpse esse inordinationem in actionc utile; sic enim malum aliud est turpe, quod
vel omissione libera, seu carentiam perfectio- honesto opponitur, et in proprietate ac rigore
nis debitae secundum liberam actionem, ma- sumptum, idem fere est quod malum culpee.
lum autem pcenae esse quamlibet aliam ca- Quamvis culpa in rigore dicatur dc actione
rentiam boni debiti contractam seu inflictam vel omissione morali peccaminosa, qure ho-
ob culpam. Quo fit ut hrec divisio comprehcn- mincm reddit moraliter malum ; malum au-
dat omnia mala rationalis naturae, quia po- tem turpe prout adeequate opponitur bono
ad contradictoria membra revocari,
test facile honesto, non solum dicitur de ipsa culpa ac-
quia omne malum, quod est extra actionem tuali, vel habituali, sed etiam de objecto tur-
liberam ut sic pertinebit ad malum pcenee. pi, etde vitioso habitu, qui cst principium ac-
Et quanquam, seclusa divina providentia, in- tus mali, et proprie non est culpa. Imo, siho-
posset in creatura rationali aliquod na-
telligi nestum bonum latius sumatur pro eo quod
turalemalum, quocl non esset inflictum pro- est per se amabile, et naturae consentaneum,
pter culpam,quod proinde non esset culpa ac per se conveniens, sic malum illi opposi-
neque pcena, tamen ex divina providentia tum non potest proprie turpc appellari, nisi
 ; ;

36 4 DISPUTAT. XI. DE MALO.

turpe dicatur, quidquid doformat (ut ita di- etiam lmnine notis, nimirum, sicut non est
cam) naturani, sed dicetur hoc malum per se nisi unus Deus, ita non esse nisi unum pri-
evitabile, seu odio digimm. Aliudveromalum mum principium, et primam causam rerum,
est delectabili oppositum, quod iu communi et unum tantum esse ens increatum, et ex se
dici potest injucundum et contristans, qnod necessarium, atque adeo omnia entia, quce
eadem proportione declarandum est, qua bo- non sunt Deus, esse ex Deo. Impossibile ergo
num, cui opponitur. Bono autem utilinullum est, esse aliquod ens summe malum ex se exi-
videtur esse oppositum malum proprie dic- stens et improductum, ut late contirmat Au-
tum. quia inutilitas, qnce considerari potest gustinus, contra Manicheeos ,
preesertini lib.
in aliqna re in ordine ad aliam, qna? maxime de Fide, contra eosdem, a principio, et lib.
videtur opponi bono non videtur oppo-
utili, de Nat. bon., contra eosdem, cap. 40 et 41
sita per modum privationis, sed purre nega- D. Thom., 1 part., queest. 49, art. 3, etalibi
tionis, et ideo non babet propriam rationem seepe.
mali. Quod in lmnc modum declarari potest, 2. Ex hoc
Cujusvis mali causcc oMqiue.
nam medium, seu res, qure non est utilis ad autem fundamento duee conclusiones
fidei
aliquem fmem, aut ex natura sua caret ea certee infcruntur. Prima est, omne malum
conditione vel proprietate qure necessaria est habere aliquam causam. Probatur, quia os-
ad talem utilitatem ; et sic esse rem inutilem tensum est nullum esse ens ex se malum;
ad talem fmem non est privatio, sed negatio ergo si estmahun,
, oportet ut ab aliqua
tantum, atque ita non est malum. Vel ex na- causa tale sit. Deinde, quia res non est mala,
tura sua requirit talem proprietatem, et ex nisi in quantum recedit a perfectione sibi de-
accidenti caretilla, et tunc carentia illa habet bita ; sed nunquam res deficit a debita per-
rationem mali, respectu illins rei, quee natu- fcctione, nisiob aliquam causam vel agen-
rali perfectione privata est ; illud autem ma- tem, vel saltem impeclientem; ergo. Atque
lum proprie non est bono utili oppositum, hoc magis constabit explicando in particulari
sed naturali, et per se convenienti tali rei causas mali, ubi etiamexplicabimus cpiomodo
inutilitasvero,quee inde nascitur in ordine ad dixerit Dionys., c. 4 cle Divin. nomin., ma-
fmem, negatio quwdam est. Et propter hanc lum non habere causam, scilicet per se, seu
fortasse causam non malo heec solet in tri- qute directe illud intendat.
membrisdivisioassignari, scdbimembris tan- 3. Mali causa' bonum aliquod. Secundo
tum, scilicet, culpce et pcense, turpe et inju- infertur ex dicto principio, aliquod bonum
cundum. Quod, si quis velit invenire in me- esse causam maii, nam omne malum habet
diis aliquam rationem mali oppositam bono causam, ut ostensum est; ergo vel causailla
utili ut sic, non improbabiliter dicere potest, est aliquod malum vel bonum si bonum, ha- ;

ea peculiari ratione appellari mala inutilia, betur intentum si malum, oportet ut illud
;

quce,cum ex natura vel institutione sua apta ctiam causam habeat, cle quo eadem inter-
cssedebeant ad fmem aliquemacquirendum, rogatio iieri potest. Cum ergo necpie in infini-
ex aliquo accidenti improportionata effecta tum procedi possit, nec sisti in aliquo malo,
sunt. Et heec de divisionibus mali sufficiant. quod causam non habeat, necessario sisten-
ctum erit in aliquo bono quod sit causa ,

SECTIO III. mali.

Vbi et unde sit malum, seu quas causas habeat. 4. Jam vero explicandum superest quo-

modo bonum sit causa mali, et in quo genere

1. Manichn-orum delirium. Manichcei, ut possit malum habere causam vel illam re-
Silpra retulimus, posueruntquoddam ens quirere, finalemne , an materialem, forma-
summe malum ex se tale cxistens, et a nullo lem, vel efficientcm.
alio habens originem, quod sit prima radix
Mali quis finis.
etcausamalorumomnium; putaruntenim non
posse malum ex bono oriri, sed tantum ex 5. Malum medicinale electioni ordinate

malo. Unde cum non possit in infmitum pro- subjacet.Dico primo malum formaliler, ut :

cedi, consequenter censucrunt sistendum esse malum est, non requirit causam fmalem; il-
in aliquo malo, quod ex se sit. Sed heec hee- lam tamen habere potest ex intentione ex-
resis, prceterquam qnod jam impugnata est, trinseca operantis. Prior pars probatur, quia
quia nullum ens, cx eo quod tale est, malum mahim, cum in privatione et defectu consis-
est, repugnat aliis principiis fidei, et naturali tat, non est per se intentum in rebus, unde
 ;

SECT. lll. l)E ORIGINE MALI m

est illud axioma : Nemo intendens ad malum
Mali causa subjectiva qiue,
operatur; ergo, ut sit, finalem causam non
requirit, secl consequi potest preeter intentio- 6. Dico secunclomalum, quatenusmahrm
:

nem agentis. Posterior vero pars constat, est, habet materialem causam, qiue semper

quia agens, prcesertim liberum et a pfopo- est alicmod bonum, quod aliis verbis dici so-
sito, potesfjdirecte intendere aliquocl malum let, malum ut malum esse in bono tanquam

propter aliquem fmem nam ; id, quod inuno in subjecto. Sic loquitur Augustinus, in En-
genere malum est, potest esse utile, saltem chirid., c. 13 et 14, ubi inter alia dicit, non
utremovens impedimentmn, ad aliquem fmem posse esse malum nisi in bono, quia si esset

obtinendum. Quod ut clarius intelligatur, dis- purum malum , seipsum destrueret, quod
tinguamus inter malum culpse et pcenfe et ; etiam docet D. Thom., 1 part., qusest. 48,
rursus in malo culpce distinguamus permis- art. 3.Et ratio est, quia malum pro formali,
sionem ejus ab effectione, seu ab ipsamet nec res pure positiva est, nec pura negatio
culpa. Malum ergo culprc formaliter, et ut est ergo privatio debitce perfectionis ergo re- ;

tale est (sic non solum fma-

enioi loquimur), quiritsubjectum, cui talis perfectio debeatur;
lem causam non requirit, verum etiam recte ergo illud subjectum necessario esse debet
et ordinate illam habere non potest, quia non aliquod bonum, in quo malum seu malitia
potest directe intendi, nisi a depravata vo- inesse intelligatur. Probatur hsec ultima con-
hmtate, quia neque potest intendi ut fmis, sequentia,tum quia subjectum iilud necessa-
cum sub ea ratione bonitatem non habeat, rio essedebet aliquod ens positivum, et con-
neque ut medium, quia non sunt facienda sequenter aliquod bonum tum etiam quia ;

maia, ut veniant bona inordinata autem vo-

; hoc ipsum, scilicet, quod tali subjecto de-
luntas potest intenclere hoc malum, imo et beatur perfectio, qua malum privat, est suf-
mahtiam ipsam, saltem ut medium, et sub ficiens signum ettestimonium, quod tale sub-
aliqua apparenti et falsa rationc boni, ut, jectum bonum sit>, quia bonitas et perfectio
verbi gratia, vindictam de alio sumen-
acl non potest esse debita, nisi illi rei quce bona
clam, vel inferendam injuriam ei quem odio sit. Et hoc modo Augustinus, 1 contra Julian.,
habet, vei aiiquid simile. Secus vefo est de cap. 3, et inEnchirid., cap. 12, ac scepe alibi,
permissione hujusmodi mali culpa? ; haec enim ex ipso malo, quod interdum naturce vel vo-
ordinate et recte intendi potest, et habere luntati accidit, probat ipsam naturam vel vo-
bonum fmem, quia ex sc mala non est, sed luntatem bonam esse ;
quia fit mala dum bo-
potest esse bona. Atque hoc modo Deusper- nitate debita privatur, et non omnino des-
mittit malum propter aliquod bonum, tum quia truitur, alioqui jam non mala esset, sed om-
ialis permissio ad pulchrituclinem et varieta- nino non esset ; ut ergo mala sit, oportet ut
tem universi spectat, ut Dionys. dixit, c. 14 natura aliqua sit debita perfectione privata.
de Divin. nomin.; tum etiam cpiia novitDeus 7. Oojectiones aliquot. Sed objiciet ali-
ex malis permissis, si fiant, multa elicere quis, nam malum pro formali non est ens po-
bona, ut late disserit Aug., in Enchir., c. 27. sitivum et reale ; ergo non requirit, imO nec
Malum autem pcenee, non solum quoad per- proprie esse potest in subjecto reali ; ens
missionem, sed eiiam cpoad effectionem po enim rationis nulli sitbjecto inest ; ergo non
*
test per se ac recte intendi propter honestum potest esse in bono tanquam in subjecto, seu
fmem, justam, scilicet, culpce vindictam et ; causa materiali. Unde Dionys., cap. 4 de
hoc modo hoc malum, ut tale est, potest ha- Divin. nomin., versus fmem, absolute dicit,

bere fmalem causam, atque ita Deus intendit malum non esse in Ms quce sunt. Secundo,
mala pcense, quoruin est auctor. Huc etiam quia malum bonum, cujus est ma-
destruit
revocari potest malum, quod meclicinale clici lum ergo non potest esse iii illo tanquam in
;

potest, quod interdum infertur acl impedien- subjecto nulla enim forma destruit subjec-
;

dum majus malum, ut cum brachium abscin- tum suum. Tertio, quia alias corruptio et
ditur ad conservandam vitam illud enim ; mors non esset malum, quod est contra com-
malum tunc dheete intenditur, non tamen munein omnium sensum sequela patet, quia ;

ut fmis, sed ut medium, et ita habet tuiic corruptio non est malum illius subjecti, quod
suam causam finalem ex intentione operan- sub ipsa corruptione manet id est, materiaj ,

tis. Sic igitur potest bonum non tantum ap- primai, cum illa inditferens sit ad formam
parens, sed etiam verum, esse causa finalis geniti vel corrupti si autem dicatur esse ma-
;

alicujus mali. lum rei corruptffi, ergo jani noii est iii eo bo-
 ,

366 DISPUTAT. N I. DE MALO.

no, cujus est malum; ergo necesse non est giditas ejus. Alio modo per additionem impe-
ut illud bonum maneat sub tali malo. Et dimentorum, quomodo dici potest minui ha-
nam alias annihilatio rei non cs-
confirmatur, bilitas materiaj ad formam ignis per nimiam
setmalum ejus, quod incredibile videtur, humiditatem. Prior ergo habilitas distincta a
cum sit maxime odio digna, et valde incom- potentia potest per subtractionem ac proprie
moda et adversa appetitui, quo res omnes in se minui, unde etiam potest totaliter au-
appetunt esse. ferri per malum contrarium, quod non est in-
S. IHssolmntur.
Ad primam objectio- conveniens, quia illa habilitas non est pro-

nem respondetur, malumpro formali seu ma- prium subjectum talis mali sed potius est ,

litiam, esse in subjecto per
nis, de qua Aristoteles dixit esse carentiam
in subjecto apto nato,qua? carentia in re ipsa
esse dicitur in actu cxereito, ut corruptio seu
remotio, ut Gajetanus bene declarat, 1 part.,
modum privatio- forma vel dispositio illi opposita. Posterior
autem habilitas non minuitur per subtractio-
nem, quia, cum non sit res a subjecto dis-
tincta, sicut illud in entitate sua nonminuitur,
ita neque hujusmodi habilitas, sed solum di-

quaest. -48, art. 2. Ubi D. Thom.-, ad 2, ait, citur minui posteriori modo ct proprius di-
,

malum non esse ens ut significat entitatem
rci,habere tamen tale esse quale sufficit ad
veritatem propositionis, qua dicimus csecita-
tcm csse in oculo, quod esse non
ponere aliquid in oculo, sed potius removere.
Hoc ergo modo dicitur malum esse in bono
tanquam in subjecto, non tanquam ponens
aliquid in illo, sed potius ut removens ulte-
riorem perfectionem ei debitam. Gum autem
Dionysius ait malum non esse in rebus, in-
tclligit non esse tanquam verum ens ponens
aliquid in ipsis.
9. Malwn quodvis non quodlibet bonum de-
ceretur impediri, ideoque nunquam potest
absumi, seu penitus auferri. Et quia subjcc-
tum mali est bonum, secundum hanc intrin-
significat secam habilitatem ad propriam perfectionem
ideo nunquam potest per malum destrui to-
lum bonum, quod est in subjecto ejus. Atquc
hac ratione, quamvis peccata dicantur mi-
nucre habilitatem voluntatis ad bene operan-
dum, nunquam possunt illam penitus absu-
mere, etiamsi in infinitum multiplicentur, ut
latius D. Thomas tradit, 1 .
2, qusest. 85, art.
1, ad 2. Sicut etiam radicalis habilitas mate-
riffi ad unam formam non potest tolli, etiamsi

struit.
Ad secundam jam in superioribus dispositiones ad oppositam formam infinile
dictum est, non omne malmn esse oppositum crescant.
cuilibet bono, unde necesse non est ut ma- 10. Dices : interdum forma disconveniens
lum destruat omne bonum, sed illud cui for- omnino destruit subjectum suum, si nimium
maliter opponitur, non vero illud quod in sub- crescat, ut calor aquam; ergo et malum po-
jecto supponit; ut tenebree destruunt bonita- terit omnino bonitatem subjecti
destruere
tem luminis, non tamen perfectionem aeris. sui. Respondetur negando antecedens in ri-
Dices : stepe malum minuit bonitatem sub- gore nam forma nunquam corrumpit pro-
;

jecti,quia non solum tollit oppositam per-
fectionem, sed etiam minuit habilitatem seu
aptitudinem acl talem perfectionem; utpecca-
tum, et formaliter cxcludit actum bonum. et
promptitudinem minuit ad similem facien-
dum; ergo adeo potestmalum augeri vel mul-
tiplicari, ut omnino dcstruat bonitatem sub-
jecti non igitur semper supponit illam. Res-
; visper accidens disponat ad illius corruptio-
pondctur, duplicem intelligi posse habilitatem
prium subjectum, cui inhseret, licet possit
esse dispositio ad corruptionem subjecti quod
denominat. Quoe responsio procedit juxta sen-
tentiam asserentem, calorem inhserere matc-
riee primse. Juxta oppositam vero scntentiam
dicendum est, calorem, qui revera aquae in-
hasret,non destruere illam formaliter, quam-
nem, non proximc sed remote; nam in in-
,

subjecti ad bonum. Una est superaddita ipsi, quo aqua corrumpitur, novus calor
stanti, in
et distincta ab illo, ut est babitus in potentia, juxta hanc sententiam introducitur, qui jam
vel conveniens qualitatum tcmperamentum non inlueret aquae, sed igni, et ab illo, seu
in organo. Alia est habilitas omnino intrinse- potius a forma ignis formaliter corrumpitur
ca facultati vel subjecto, quee in re non dis- aqua. Sic ergo malum nunquam destruit sub-
tinguitur ab entitate ejus , sed ratione tan- jeclum cui inest quod si interdum per acci-
;

tum. Uursus habilitas ad bonum dupliciter dcns ad illius corruptionem disponat, conse-
rninui potest. Primo, per subtractionem et quenter etiam disponit ad destructionem sui
realern diminutionem quo modo
bonitatis, ipsius, ita ut nunquam maneat sine subjecto
rninuitur bonum aquse, quando minuitur fri- bono.
 ,

SECT. 111. DE ORIGINE MALI. 307

Mors quomodo malum
11. , et cui subjecto non tamen per sed per accidens et prreter
se,
Annihilatio nullius malum. Unde ad intentionem primariam et intrinsecam agenti.
tertiam respondeo, mortem vel cormptionem Prior pars nota est ex his qure in principio
dupliciter considerari posse. Uno modo, prout sectionis diximus ; nam ratio mali non con-
est in fieri per alterationes et dispositiones venit enti per se et ab intrinseco ergo ab ;

qute antecedunt instans mortis, et hoc modo extrinseco; ergo per aliquam efficientiam,
facile intelligitur habere rationem mali res- seu efficientem causam; nihil enim potest ab
pcctu subjecti, quod paulatim corrumpitur, extrinseco advenire quod non ab alio effi-,

contra quod non procedit argumentum. Alio ciente proveniat. Ut vero posterior pars de-
modo considerari potest mors, ut est in in- claretur, advertendum est, tribus modis posse
stanti quo res deslruitur ; et sic concedo (quid- malum accidere rebus. Primo modo per effi-

quid alii sentiant) mortem proprie et in rigore cientiam perfectam causse agentis, ut quando
non esse malum illius rei, quae per illam de- causa efficiens perfecta virtute introducit for-
struitur, propter argumentum factum. Unde mam, ad eam vero consequiturprivatio alterius
D. Thom., qucest. 5 de Potentia, a. 3, ad 14, modo
formoe, quse habet rationem mali ; et hoc
concedit, annihilationem non esse malum, ignis est causa efficiens malum in aqua, sci-
quia non relinquit bonuni in quo fundetur ; privationem frigoris, et Deus est causa
licet
quod etiam sentit Augustinus, in Enchirid., omnis mali naturalis aut poense, quod hoc
cap. 12 et 13, ubi late probat, destructa om- modo consequitur seu fit, quia et instituit
nino natura, non manere malum. Solet au- causas effectrices hujus mali, et cum eis ope-
tem, late loquendo, hcec corruptio vel destruc- ratur. Constat autem hanc efficientiam non
tio reimalum appellari, quia est totalis abla- esse per se, sed per accidens, quia institutum
tio boni, quee sufflciens ratio est ut odio ha- agentis non cst destruere aliud, sed suum
beatur vel fugiatur. esse communicare accidit vero ut inde se-
;

quatur non esse alterius, quia est incompati-

Mali an detur formalis causa. bile cum alio. Quod si quis dicere velit, hoc
12. Dico tertio malum non habet pro-
: malum, licet non sit propter se intentum, ta-
priam intrinsecam causam formalem, prse-
et men modo intendi, id
propter aliud aliquo
ter seipsum, seu suam malitiam habere au- ; est, utmedium et dispositionem necessariam
tem potest causam formalem quodammodo ad aliud bonum introducendum, qui hoc (in-
remotam et extrinsecam. Declaratur et pro- quam) dixerit, non multum aberrabit. Et ideo
batur, quia, cum malum formaliter consistat dixi hanc mali effectionem esse praeter pri-
in privatione, ipsa privatio est forma ejns ;
mariam intentionem agentis, quse per se non
privationis autem ipsius non est alia forma est ad malum, sed ad bonum. Addidi vero
qua ipsa constituatur, ut per se constat. Con- sermonem esse de intrjnseca intentione agen-
tingitautem saepc privationem unius formaj tis, id est, de illa quam habet ex vi actionis
eonsequi ad aliam formam positivam, non suae ; nam, si sit agens liberum, potest di-
per effectionem, sed ex vi solius causalitatis recte ac per se intendere malum alterius,
formalis ;
quomodo privatio frigoris sequitur propter alium fmem, ut supra dicebamus de
ad informationem caloris producti in aqua, et malo poenae, quod Deus directe intendit sup-
ita calor inhserens aquaa juxta veram philoso- posito malo culpse; haac vero intentio ex-
phiam, non effective, sed formaliter expellit trinseca est illi actioni, per quam fit tale ma-
frigus, atque ita ille calor recte dici potest lum.
causa formalis privationis frigoris, qiue pri- 14. Malum aliquod oritur ex imperfectione
vatio estmalum aqua?. Hoc ergo modo dari causce. Occurritur objectioni. Secundo
potest causa formalis mali, quam voco extrin- modo contingit malum consequi ad actionem
secam et remotam, quia non est proprie et causaj efficientis ex imperfectione vel de- ,

intrinsece constituens ipsum malum, sed so- fectu talis causee. Ethoc contingit quando ip-
lum est forma, ad quam consequitur tale ma- sum malum admiscetur ipsi actioni, vel ef-
him. fectui, scu forrnae introductce et intentse ab
ipsa causa efficiente ; sic claudicatio est quod-
Mali efficiens quod.
dam malum in ratione progressivi motus ,

13. Quod malum ad causalitatem perfectam quod consequitur in actione ex defectu vir-
agentis consequatur. Dico quarto : malum tutis motivse principalis, vel instrumentalis,
^emper habot aliquam causam efflciontem, et tuno etiam constat malum esse prseter in-
368 DISPUTAT. XI DE MALO. .

tentionem agentis, imo non consequi ad ii- fectionis debitse, sed tantum negatio majoris
lud ut agens est, sed ut deiiciens est. Di- perfectionis, naturaliter consequens limitatam
ces : quamvis , comparando illam malitiam perfectionem talis causce.
actionis ad positivam virtutem et efficien- causarum necessario agentium
10. JE/fectus
tiam causae, per accidens, tamen compa-
sit unde contrahant malitiam. Hoc ut clarius
rando illam ad imperfectionem causee, erit intelligatur, distinguamus inter causas natu-
per se ab illa, juxta illam regulam Sicut : raliter agentes et liberas ; nam causa, quse
affirmatio est causa per se affirmationis, ita naturaliter agit, si in se perfecta sit, et non
negatio negationis. Respondetur hinc ad suu> sit impedita, aget quantum potest, et ideo
mum concludi, malum ut malum habere cau- nunquam committet defectum in actione, qui
sam per se dencientem, qua? ut sic potius habeat rationem mali naturalis et hoc recte ;

est causa non efficiens quam efficiens, quod convincit ratio facta, quia a causa bona, et
inidemredit; nam illa malitia per aceidens agente quantum potest, et non impedita, non
conjungitur cum efficientia, ut sic, licet per est unde possit malitia in actionem resultare.
se sequafur ex defectu et imperfectione cau- Ex cluplici ergo causa accidere potesttaliscle-
ste. Qute consecutio dicitur per se, vel in or- fcctus in actione. Primo, ex eo quod causa
dine admoralem rationem, ut statim expli- ipsa in se est male affecta, ut si oculus, verbi
cabo secundum quamdam accom-
; vel certe gratia, sit prave dispositus; et tunc verum
modationem et attributionem, supposita ne- est, malitiam actionis supponere malitiam in
cessaria consecutione unius ex alio; nam pro- causa, non tamen necesse est proceclere in
prie ac pbysice privatio non intluit in priva- infmitum quia illa malitia causse provenire
,

tionem, nec defectus in defectum sed quia ; potest ex actione alterius causce perfectse in
ex causa defectiva sequitur defectuosa actio, suo genere, quae dumintendit effectum suuni
ideoperfectio effectus per se tribuitur perfec- perfectum producere, ex consequenti intro-
tioni causae, defectus autem imperfectioni. ducit in oculo aliquam clispositionem discon-
15. Malitice effectusnon necessario mali- venientein illi ,
juxta primum modum superius
tiam supponit in causa. Dicet rursus aliquis : positum ; vel potuit in ipsa formatione prove-
ergo hoc malum in actione seu in effectu nire ex aliquo naturali impedimento, utjam
semper supponit malum in causa. Consequens dicam. Secundo igitnr hoc provenire potest
autem videtur falsum, nam de illa malitia ex aliqua extrinseca causa impediente, sive
causaa inquiro, an habeat aliam causam,nec- htec sit materialis, sive efficiens, sive sit in
ne si non habet, ergo clatur malum quod
; ipso passo, sive in modo; nam ex concursu
nullam habeat causam, quod supra ostendi- hujusmodi causarumsibiresistentium, etsese
mus fieri non posse si vero habet causam, ;
impedientium, contingit, actionem unius cau-
vel illa habebit etiam defectum, et ita de illa sae defectuosam et monstrosam prodire, etiam-
redibit eadem interrogatio, et sic in infmitum si in ipsa causa nullum naturale malum pro-

procedetur; vel sistendum erit in causa quee, prie sumptum proeeedat.

cum nullam habeat malitiam seu defectum, 47. Effectus malus semper in necessaria
sit causa defectuosae actionis et effectus. Conse- causa defectum supponit. Neque contra hoc
quens est contradictaet contra rationem; cum procedit ratio facta, quia, licet a causa bona,
enim quadibet causa agat in sibi simile, vel qua bona est, non procedat nisi bonum et
proportionafum, cur causa bona, nullamque perfectio, quia tamen illa causa impediri po-
habens malitiam, producet effectum malum test, ne secundam totam suam perfectionem
ct defectuosum? Respondetur negando abso- agat, inde accidere potest ut effectus non re-
lute primam sequelaru non enim oportet ut ; cipiat totam perfectionem sibi debitam, vel ut
malitia effectus suppouat semper malitiam in illam non recipiatcum modo, specie et ordinc
causa, quia, quacunque ratione causa impe- naturai ipsius accommodato, itt qua carentia
diatur nc agat secundum totam perfectioncm ratio mali consistit. Quamvis autem tunc ma-

debitam actioni vel effectui, poterit actio esse iitia cffectus non proveniat ex malitia causaj,

defcctuosa et maia in suo genere. Potest au- sempertamensupponitin illa impcrfectionem

tem causa sic operari vel irnpecliri, etiamsi aliquam, saltem negativam, scilicet, defectum
nulla malitia proprie sumpta in ea suppona- virtutis ad vincendam causam se impedien-

lur quanquam hic modus agendi semper

,
tem, vel materise ittdispositionem aut resis-
supponit aliquam imperfectionem, quse non tentiam. Atque ita facile intelligitur undehoc
semper est propria malitia, aut privatio per- rnalum in naturalibns effectibus evenire pos*
 SECT. III. DE ORIGINE MALI. 3(59

sit, ita ut necesse non sit, vel in infmitum pro- gula suarum operationum, sed superiori re-
malo, quod nul-
ceclere, vel sisterc in aliqno gula indigeat; tum etiam quod non sit per
lam habeat causam sistendum est enim in
; se et infadibiliter conjuncta suee regulee, sed
naturali imperfectione unius causse,adjuncto possit ab illa deficere. Heec autem naturalis
impedimento alterius hoc autem impedimen-; imperfectio, quamvis mala non sit (non est
tum provenire potest ex natnrali cursu et or- enim privatio, sed mera negatio), potest ta-
dine ac virtute naturalium causarum. Imper- men esse origo mali moralis, quia adjuncta
autem illa seu impotentia advincendum
fectio ex vi illius absque alio extrinseco
libcrtate,
impedimentum non requirit aliquam causam, impedimento, potest voluntas mutabilis non
quia est mera negatio intrinsece et necessa- agere totum quod potest et debet, vel agere,
rio conjuncta cum tali rei natura ad talem non sicut potest et debet, sed alio imperfec-
gradum et perfectionem entis ex se limitata. tiori modo.
Neque est inconveniens ut imperfectio, quee 19. Malum in effectu quandoque ex sola ca -

in causa est mere negativa, et non liabet ra- rentia infliixus causce. Tertio modo contin-
tionem mali, sit radix et origo imperfectionis git malum sequi sine ulla positiva efficientia
privativee, ethabentisrationemmali in actione ex sola subtractione efficientiee, seu influxus
vel effectu, quia ratione intervenientis impe- bonitatis debitee. Cum enim malum in priva-
dimenti, per accidens evenire potest ut effec- tione consistat, perse non requirit positivum
tus privetur perfectione sibi debita, quia cau- influxum, ut suo modo sit, nam omnis positi-
sa impeditur ne agere possit secundum totam vus influxus ad positivam formam seu rem
perfectionem suam. per se primo terminatur; hoc autem, per se
18. Liberce causw dominium adcequata origo loquendo, necessarium non est ad privatio-
est malitice et defectus in sua actione. In nem ; igitur, ut malum sequatur, satis est
causa vero libere agente, est alius proprius quod bonum alicui subjecto debitum non fiat,
modus deficiendi in actione sua nimirum , vel non conservetur, conservato subjecto cum
ex dominio quod habet in suum actum abs- eadem aptitudine ac (ut sic dicam) jure ad
que alio extrinseco impedimento. Nam, hoc tale bonum. Atque in moralibus quidem hoc
ipso quod libera est, non semper agit quan- potest accidere ex solo dominio potentiee li-

tum potest et debet; et ideo ex eadem ra- beree in actionem suam. Quanquam queestio
dice potest actionem peccaminosam efficere sit controversa, an possit dari purum malum
absque alio impedimento. Et hinc etiam fit morale sine ulla actione, quod appellari so-
ut malum proveniens a causa libera, quod let pura omissio, de qua re nobisnon estdis-
est proprie malum morale seu culpee non , serendum satis est enim ad rem, de qua agi-
;

necessario supponat in causa aliud simile ma- mus, quod hoc malum ex vi sui esse non re-
lum alioqui non possemus sistere in primo
; quiratactionem, quidquid sit, an ob rationem
malo culpee provenienti a tali causa, quod voluntarii necessarius sit actus. At vero in
est impossibile. Imo nec necesse est ut hoc naturalibus, quia causa non potest suspen-
primum malum culpee supponat in causa ali- dere actionem ex se, sed solum quia vel pas-
quod prius malum, quod non sit culpee, sed sum removetur, vel ipsa est distans, vel ali-
alteriusgeneris, scilicet naturee ; nam,ut dixi, quod aliud impedimentum intercedit, quod
ex sola libertate creaturee potest provenire ;
non fit sine aliqua actione positiva ideo, ,

libertas autem non estmalum, sed potius bo- quamvis malum proveniens a causa naturali,
num.Preesertim quia,juxta doctrinam superius per se ac formaliter seepe proveniat ex sola
traditam ex Augustino omne malum creaturee , carentia actionis tamen illa semper conse-
,

rationalis est aut culpee aut poenee; malumau- quitur ad aliquam aliam actionem seu muta-
tem pcenee secundum se totum, supponit ali- tionem ut licet tenebrte sequantur in aere
;

quod malum culpee ergo malum culpee, si sit

; ex sola non illuminatione solis, tamen heec
primum, non potest supponere aliud malum. carentia illuminationis sequitur ad motum
Supponit tamen imperfectionem aliquam in- illuminantis, vel alterius corporis. Ad hunc
trinsecam et connaturalem creaturee, quee est ergo modum accidere potest privatio, in qua
esse mutabilem et defectivam, quam, forma- malum et tunc idem fere judicium
consistit ;

literloquendo, non habet ab alia causa, sed estde hoc modo efficiendi malum, quod de
ex se, eo quod sit ex nihilo, et limitatee ac primo sequitur enim hoc malum per acci-
;

fmitee perfectionis in suo ordine ex hac enim ; dens ex actione alterius causee, non quia ac-
limitatione habet, tum quod non sit sibi re- tio ipsa defectuosa sit, sed quia termintis talis
 . ,

370 DISPUTAT. xi. r>n malo.

actionis incoinpossibilis est cum aetione al- Amos 3. Quod autem interdum dicitur, Deum
terius causa?, seu cum aliqua conditione ad 7W/i fecisse mortem, Sapient. 2, intelligitur,
illam requisitn. eam non intendisse nec voluisse ex primaria
20. Hinc vero infertur, cum dicitur habere intentionesua, sed quodammodo coactum
malum causam efficientem, vel intelligendum hominum culpa, qua supposita, vere facit
esse de causa aut positiva, aut privativa, mortem, eamque vult in pcenam culpa?. Qua-
quia privatio ad positivum revocatur, ut in propter non solum per cansas secundas, sed
simili dixit D. Thom., 1. 2, qusest. 71, art. 6, etiam immediate per seipsum potest Deus
ad 1 ; vel certe, si intelligatnr de causa posi- hoc malum effieere, quia nullumrequirit de-
tive agente, cum proportione verificandum fectum in causa immediata, sed ex sola effi-
est; nam in naturalibus semper antecedit ali- cacia perfecta provenire potest.
qua actio naturalis, ad quam consequitur, 22. At vero malum illud, quod consequitur
vel cui adjungitur privatio, qute est malum ; ex carentia perfectionis, vel actionis causee
in moralibus autem, si moraliter loquamur, proximse, per se non requirit Dei influxum,
semper etiam intercedit actio voluntatis neque est necessario conjunctum cumactione
quam malitia comitatur, vel saltem necessa- Dei ut sic, et ideo necesse non cst, ut Deo
ria est illa actio seu voluntas virtualis, quam- tribuatur. Probatur, quia hoc malum non se-
vis fortasse, metaplrysice loquendo, non re- quitur ex perfectione vel activitate causse
pugnet esse tale malum sine formali actione. proximce, sed ex imperfectione et carentia ;

ergo non sequitur, ex eo quod causa habet a

Quomodo malum sit a prima causa.
Deo, sed ex eo potius quod ex se habet, vel
Atque ex his satis constat quce sit causa
21 potius quia ex se caret perfectione sibi non
mali proxima et particularis quo-
efficiens ; debita. Rursus, causa secunda non indiget
modo autem malum sit etiam a causa prima concursu Dei in quantum nou agit, sed in
et universalissima, qua1 estDeus,breviter su-
.
quantum agit aliquid ergo hoc malum per
;

perest explicandum. Tribuuntur autem Deo se non habet unde tribuatur Deo, neque me-
effectus causarum secundarum dupliciter, sci- diate, neque immediate. Et hac ratione ma-
licet, vel mediate, quia dedit virtutem agendi lum culpa? in Deum non refunditur ; nam se-
causis secundis, vel immediate, quia cum eis cundum fidem Deus auctor peccati non est.
concurrit, et in earum actiones et effectus Imoneque ulla malitia actionisproveniens ex
proxime Rursus habemus ex dictis,
influit. defectu virtutis proxima? Deo tribui potest, ut
malum dupliciter sequi ex causa proxima. est, verbi gratia, claudicatio, quod docet D.
scilicet, vel ex vi activitatis, et positiva? per- Thom., 1 p., q. 49, art. 2.
fectionis ejus, vel solum ex carentia perfec- 23. Sed in hoc est notanda differentia inter
Dicendum ergo est, Deum
tionis vel actionis. malum culpa? et alia, quod in malo culpa3
praedictis duobus modis esse causam illius imperfectio, quse necessario supponitur in
mali, quod sequitur ex vi activitatis perfectse causa, ex se convenit, et nullo modo ab
illi

alicujus causse. Patet, quia Deus et dedit il- extrinseco, et ob specialem conditionem et
lam virtutem seu activitatem, et cum ea con- libertatem talis causa; potest esse origo mali
currit ad illam actionem perfectam, ad quam culpa? absque extrinseco impedimento. Unde
sequitur alterius malum. Ila vero efficit Deus fit ut prima et sufficiens radix talis mali, ut
hoc malum, sicut causa proxima, quantum ad sic, sit ipsa causa proxima sine interventu
hoc, quodnon per se et directe, sed conse- primee. At vero in aliismalis naturalium ac-
quentcr et pcr accidcns illud causat, quia tionurn, imperfectio, qua; supponitur in causa,
ipsum malum cum sit privativum, non est si sit mere naturalis ac negativa, non potest
aliter factibile. Quod intelligendum est quan- esse radix defectuosEe actionis, nisi intervc-
tum ad actionem physicam quantuni ; nam niente aliquo extrinseco impedimento, ut su-
ad intentionem agentis, cum Deus sit agens pra dictumest, quod impedimentum semper
per intellectum, potest directe intendcrc ma- provenit ab aliquo motu, vel effectu positivo,
lum ipsum propter aliquod bonum. Atque hoc cujus Deus potest esse causa, et ex hac parte
modo est Deus causa cujuscunque mali merc potest radix talis maliin Deum revocari. Rur-
naturalis, juxta illud, Deus mortificat ct vivi- sus, si imperfectio causse sit praiternaturahs
ficat 1 Reg. 1. Est item ac maxime causa
, illi, et consequenter habens rationem alieujus
rnali pcenEe, quomodo dicitur : Nullum est mnli in illa, talis defectus scmperprovenit ex
malum in Civitate, guod non fecerit Dominns, aliqua aliaactione velmotione naturali, quam
 ;

SECT. IV. CUR MALUM INTER ATTRIBUTA ENTIS NON NUMERETUR. 371
necessariuni est a Deo esse. Atque in hunc est ut malumin communi debuerit inter pro-
inodum omne naturale malum in Deum tan- prietates entis numerari.
dem refundi potest, non quatenus provenit 2. Conclusio qua dulium expeditur. Di-
ex defectu, qui non sit a Deo, sed quatenus cendum nihilominus merito non nume-
est,

provenit ex aliquo effectu vel actione, quae
a Deo. Ut in dicto exemplo claudicationis,
quamvis defectus illius motus non sit in illa
actione ex vi dimanationis
sed a tibia debili seu defectuosa, quia tamen
hic defectus tibise potest esse factus a Deo,
vel a causa secunda perfecte operante, vel
intendente suum effectum, ideo claudicaiio
ipsa potest tandem in primam causam redu-
sit rari malum inter attributa entis. Cujus rei
rationes plures reddi possunt, sed quee inter
arguendum tacta sunt, possunt sufficere. Pri-
quam habet a Deo, mum enim, malum ut malum non dicit de
formali aliquid pertinens ad rationem entis,
sed potius tendentiam (ut sit dicam) ad non
ens, seu defectum et imbecillitatem entis
ergo non potest hujusmodi ratio constituere
peculiare attributum entis ut ens est sed ,

ci, quod in malo culpte locum habere non potius posset attribui alicui enti ut defecti-
potest. bile est. Unde non est similis ratio de uni-
etiam alia differentia, quod
24. Accedit tate, tum quia unitas non dicit solam nega-
malum culpai, propter suam turpitudinem, tionem, sed entitatem sub negatione, mali-
non potest esse a Deo intentum seu volitum, tia autem in sola privatione sufficienter sal-
sed tantum permissum; reliqua autem mala, vatur tum etiam quia per illam negationem,
;

undecunque proveniant, si culpam non inclu- quam unum includit, circumscribimus inte-
dant, possunt a Deo esse dirccte volita et in- gritatem quam ens in se habet et conse- ,

tenta, quia non habent turpitudinem repu- quenter entitatem ejus per privationem au-
;

gnantem summa?, bonitati ejus et ideo solius ; tem quarn malum dicit, non declaramus en-
mali culpee non potestDeusesse causa, alio- titatem, nec circumscribimus aliquid perti-
rum vero potest. Et hinc etiam est, ut malum nens ad constitutionem ipsius entis, sed ex-
proveniens ex sola carentia actionis, si mo- plicamus potius defectum entitatis qui in ,

rale sit, non possit esse vel a solo Deo, vel aliquo ente interdum esse potest.
ab eo ut primaria causa et radice, sed a li- 3. Ens liinc excedit malum , a quo illinc
bertate defectibili creatura;. Si autem tale exceditur. Secundo, hinc tit ut malum non
malum mere naturale sit, potest esse vel a sit reciprocum enti, ut vel ob eam causam
solo Deo suspendente totam actionem, qua non possit esse attributum ejus. Non est au-
se solo conservet bonum, vel a Deo ut prima tem reciprocum, tum ex parte ipsius mali,
causa ut si causa secunda agere
et radice, quod latius patet quam ens tum ex parte ,

solum quia Deus suspendat concur-

omittat, ipsius entis, quod aliunde latius patet quam
sum suum. malum. Primum patet quia cum malitia ,
,

non includat in suo conceptu entitatem, sed

SECTIO IV. elticienter salvetur in privatione entitatis, non

Cur malum inter attributa entis non nurneretur. requirit reale ens ad propriam mali denomi-
nationem ; ipsa enim privatio perfectionis de-
1 . Ratio difficultatis. Ratio dubitandi bitse non solum est malitia, sed vere ac pro-
esse potest, quia malum, ut ex hactenus dic- proprie dicitur malum quoddam ; nam, eo
tisconstat, ratione distinguitur ab ente,eique modo quo concipitur per modum entis (quam-
tribuitur, ipsumque denominat; cur ergo in- vis verum ens non sit), concipitur etiam et

ter proprietates entis non numeratur? Quod denominatur malum quoddam, quamvis non
enim bonum etiam ejus proprietas, non
sit concipiatur ut ens in se malum, sed ut ma-
obstat, cum possit ens diversis rationibus bo- lum ejus cujus est privatio. Quomodo etiam
jium et malum esse. Neque etiam obstatquod in moralibus pura omissio, si esset vere ac
privationem dicat nam etiam unum de for-
;
proprie peccatum, esset et malum hominis.
mali dicit negationem et nihilominus est
,
Secundum patet, quia non omne ens est vere
una ex preecipuis proprietatibusentis. Deni- ac proprie malum, quod quidem de Deo est
que non obstat quod non omne ens videa- certissimum, nam nec ipse in se habet de-
tur esse malum, quia licet nullum ens sit
,
fectum aliquem, unde malus dici possit, ne-
in se absolute malum, id est, defectuosum, que alicui enti est vere et absolute discon-
tamen omne ens, etiam Deus ipse, est alicui veniens, sed maxime conveniens, imo sim-
malum, id est disconveniens ergo hoc satis ; pliciter necessarium ad cujuslibet aterius en-
 ,

312 DISPUTAT. XU. DE CAUSIS ENTIS 1N COMMUNI.

tisbonuniet perfectionem. Quod si aliquando paratur ad ens, sed omnino per accidens, et
apprehenditur ut disconveniens, illud velfal- ab extrinseco illi convenit. Qua ratione su-
so apprehenditur, vel solum secundum quid, perius probabamus, malum non esse sine
et per quamdam denominationem extrinse- aliqua causa, quia dicit defectum contra na-
cam id Deo tribui potest ratione alicujus ef- turee debitum ,
qui non contingit absque ex-
fectus disconveuieutis homini, qucm in ipso trinseca causa. Provenit ergo mahmi illi enti
causat; heee autem denominatio extrinseca cui inest, non ex se, sed ab extrinseco et ex
uec proprie mahuu constituit , nec ad pro- accidenti; non ergo potest ad entis proprieta-
prietates entis pertinere potest. Neque solum tes pertinere. Etquamvis interdum contingat
in Deo, sed etiam in midtis entibus creatis ex intrinseca natura duorum entium conse-
reperiri potest integra bonitas sine ulla ma- qui, ut unnm sit alteri disconveniens, et con-
litia. Quanquam enim extra Deum nullum sequenter malum ejus, quomodo in moralibus
sit ens creatuui, quod non possit alicui malo dicuntur esse aliqui actus intrinsece mali, ta-
subjacere , malo (inquarn) vel morali, si sit men hoc ipsum est valde per accidens ad ra-
creatmn et intellectuale suppositum, vel na- tionem entis, et peculiare quorumdam entium
turali saltem, aut pcenali, tamen multis en- habentium inter se repugnantiam, vel impro-
tibus creatis comrnunicare potest, ut nullam portionem aliquam. Ob has ergo causas nou
proprie habeant malitiam, sed totam perfec- debuit malum inter rationes entis recen-
tionem debitam ut in beatis Angelis
sibi , seri.

contingit, quibus hoc peculiare est, ut nulli DISPUTATIO XII.

malo subditi unquam fuerint, nec futuri un-
quani sint. Homines enimetiambeati, licet jam DE GAUSIS ENTIS IN COMMENI.
careant omni malo in perpetuum, aliquando
tamen alicui malo subjacuerunt, si non cul- Postquam dictum de essentiali ratione,
est
pee, quod rarum saltem pcenee, quod nul-
est, et proprietatibus entis, in quantum ens est,
lus evasit. In reliquis autem entibus sola cce- priusquam ad divisiones ejus descendamus,
lestia corpora videntur libera omnimalona- oportet de causis ejus exacte disputare. Nam,
turali, quatenus incorruptibilia sunt, eta pe- licet physicus de causis disputet id tamen ,

regrinis impressionibus omnino libera. Est est nimis contracte et imperfecte, quatenus
autem considerandum, luec omnia esse in- ratio causee in physica materia, vel cum ali-
telligenda de malofproprie sumpto quatenus , quo motu aut physica mutatione exercetur ;

de formali propriam privationem boni-

dicit ratio autem causee universalior est et abstrac-
tatis debitee nam, si generalius loquamur de
; tior ; nam secundum se abstrahit a materia
malo ut dicat negationem solam alicujus
, tam sensibili, quam intelligibili ; et ideo pro-
bonitatis , et perfectionis simpliciter , sic pria ejus consideratio ad metaphysicum perti-
quidem omne ens extra Deum potest dici net. Primo quidem quatenus ipsametratio cau-
aliquo modo rnalum, quo sensu posset iilud see, seu causalitas (ut aiunt) aliquem gradum

intelligi : Nemo lonus nisi solus Deus. Verurn- entis participat; de quo oportet declarare quid
tamen illa acceptio mali impropriissima est, et quo modo sit. Secundo, quia ipsa causali-
ut ex supra dictis patet nam propter solam ; tas est veluti proprietas queedam entis, ut sie;
negationem perfcctionis non debita^, dici po- nullum est enim ens, quod aliquam rationem
testens aut imperfectum negative, aut mi- causa?. non participet. Tertio, quia ad scien-

nus perfectum, non tamen malum. Neque tiam perlinet considerare causas sui objecti.
Deus solus dicitur bonus, quia omnia alia sint Quamvis autem non omnc ens comprehen-
mala sed quia solus ipse est bonus per es-
, sum sub objecto hujus scientiee, habeat ve-
sentiam, aut per antonomasiam, vel analo- ram ac propriam causam, nam Deus causam
giam. Addo preeterea eo modo quo ens , non liabet, tamen omnia alia preeter ipsum,
creatum, malum seu po-
in ea improprietate, causam habent; et in eis non solum dcter-
tius imperfectum dicitur, non id habere ex minatae seu particulares rationes entis, sed
ratione cntis, sed quia ex nihilo est. ctiam ipsa entis ratio per se ac proprie cau-
A. Cceli naturali dono integre prwditi. satur, ita ut vcrum sit quan-
dicere, ens, in
Mtdum enti non nisi accidentario incst. Ter- tum cns specificative, etsi non reduplicative,
tia ratio ex dictis sumi potest, quia proprie- habere causam. Eo vel maxime quod ejus-
tates entis debent per se et ab intrinseco con- dem doctrinee cst rationem causee et effectus
sequi ipsum ens; malum autem non ita com- contemplari nullum autem est ens quod non
;
 , ;

SECT. I. CAUSA ClhM PRINCIPIO AN IDEM. 373

sit vel effectus, vel causa. Acceclit quocl, licet 2. Aliquando vero significare videtur Aris-
Deus uon babeat veram et realem causam, toteles causam latius patere, quam princi-
quaedam tamen rationes ejus concipiuntur a pium; ait enim, libro 5 de Gener. animah,
nobis ac si essent causse aliarum, acl quas c. 7, de ratione principii esse ut ipsum qui-
melius cleclaranclas utile etiam erit veras ra- dem causa sit multorum, sed ipsius nulla sit

tiones causandi pramoscere. Ob has ergo ra- superior causci; non est autemde ratione cau-
tiones acl ruetaphysicuni pertinetcausarum sa? ut non habeat superiorem causam; ergo,
consideratio. De quibus pauca prius iu com- juxta Aristotelis sententiam, principium quid
muni dicemus de ratione causae et membris contractius est quam causa. Unde etiam 1
ejus ; deinde fusius de singulis; postremo eas Physic.,cap.5,derationeprincipiorumaitesse,
inter se ,et cum effectibus variis modis con- %it non slnt ex sese, nec ex aliis, sed alia ex
feremus. ipsis ; de ratione autem causte non est ut non
SECTIO I. sitex principiis et causis latius ergo patet ;

Utrum causa et principium iclem omnino sint.

causa quam principium. Denique aliunde ap-
paret manifestum principium generalius
,

1. Causam esse est longe notissimum. Non quid esse quam causam nam omnis causa ;

inquirimus an causa quia nihil est per se

sit, principium est, ut ex Aristotele retulimus ;

notius; ad investigandum autem quid sit, non tamen omne principium potest dici
commode a ratione principii initium sumi- causa privatio enim, teste Aristotele
; est ,

mus, quoniam omnis causa principium est, principium gcnerationis, non tamen causa,
ct per illud tanquam per genus, vel loco ge- et aurora est principium diei, et non causa.

neris defmiri potest et debet. Ratio igitur du- Et apud Theologos sana et recepta doctrina
bitandi in proposita quaestione ex variis dictis est, in divinis personis unuru esse principium

Aristotelis sumitur, nam interdum significat, alterius, non tamen causam, ut patet ex D.
causam et principium, idem omnino esse et Thom., 1 part., queest. 33, artic. 1, acU.
reciproce dici. Nam in 4 Metaph., cap. 2, ait,
Varii principiomm modi, et illorum orclo.
ita comparari inter se causam et principium,
sicut ens et unum ; ens autem et unum con- Principium complexum seu cognitionis,
3.

vertuntur inter se, ut supra dictnm est. Item quid.

5 Metaph., cap. \, ubi varios moclos principii
enumerat, in fme ita concludit Totidem au-
Ad explicandam hanc qusestionem,
incipienclum est a nomine et ratione princi-
:
pii quoniam vero, ut Damasc. ait, Dial. con-
;

tem modis et causce dicuntur, omnes enim cau- traManich., in initio, principii vocabulum,
sceprincipia sunt. Rursus, cum 1 Physie. pri- sequivocum, id est, analogum est, melius erit
vationem inter principia rei naturalis nume- varias ejus significationes enumerare, quas
rasset, in 12 Metaph., cap. 2, eam causam ibi recenset Damasc, et prius Aristoteles, 5

vocat; sentit ei'go causam et principium esse Metaph., c l.TJt vero aliqua certa methodo a
iclem; ethuic sententia? favet modus loquendi nobis tradantur, primo distinguere possumus
aiiquoruni Patrum Graecorum qui etiam in ,
duplex principium, aliud rei, aliud cognitio-
divinis personis Patrem vocant causam Filii, nis seu scientiee ;
quod alio modo solet dis-
eo quod sit principium ejus et similiter ; tingui in principia incomplexa et complexa
Patrem et Filium causam Spiritus Sancti ,
nam principium rei incomplexum est, cogni-
quod est indicium, apud Grsecos idem esse tionis autem complexum. Quanquam enim
causam quod principium '
. Quocl significavit principia cognoscendi frequenter desumantur
illosPatres exponens, ConciliumFlorentinum, ex principiis rei proxime tamen non sunt
,

vero esse potest, quia princi-

sess. ult. Ratio principia scientise nisi prout ex eis fiunt prin-
piuin relationem dicit ad principiatum sicut , cipia complexa. Et hoc modo ait Aristotefes
causa ad effectum; principiatum autem idem supra : Suppositioncs demonstrationumvocan-
esse videtur quod effectum. tur principia ; et 2 Elench., c ult., in princi-
piis cognoscendis ait preecipue insistendum
Ex moclo
1
loquencli Patrum Graecorum ;
esse, quia illis cognitis, facile est cognos-
Damasc, lib. de Fid., cap. 8 et 9, ac M
1 ;
cere ea qua3 sequuntur. De his autem prin-
Athanas., in Actis Nicenee synodi; Nazian., cipiis complexis nihif amplius a nobis dicen-
orat. 29, de dogmate, et constitutione Epis- dum est, nam qure ad hanc doctrinam ne-
cop., et orat. 35, quai est 1 de Filio, et 3 de cessaria sunt, disputatione 1 et 3 sufficienter
Theologia. sunt tradita; reliqua vero ad libros Posterior,
 ;:

374 DlSPliTAT. XII. DE CAUSIS ENTIS 1N COMMUNI.

spectant. Denominatio autem principii, qua? creatarum semper est cum dependentia et
his tribuitur, ad aliquod genus causalitatis causalitate, quare hujus-
ut explicabimus ;

pertinet, vel ad aliquam liabitudinem ex liis modi principium philosophice loquendo

, ,

qua? statim numerabimus nam, quia cogni-

; semper induit rationem causee. Solum in di-
tio res qutedam est, principium cognitionis vinis personis invenitur principium cum vero
secundum aliquam habitudinem dicitur, in intluxu, et communicatione proprii esse sine
qua convenit cum aliis principiis rerum. causalitate cur autem |hoc ita sit, sectione
;

4. Principium igitur rei dici potest aut so- sequente explicare tentabimus. Unde hoc ge-
lum ratione ordinis et eujuscunque con-
, nus principii, quatenus 'rationem causa3 in-
nexionis, aut ratioue alicujus intrinseca; ha- cludit, in tot membra divicli potest quot ,

bitudinis. Priori modo dixisse videtur Aristot. causa. Sunt enim qua^dam principia intrin-
in Poetica. aliquantulum a principio Prin- : sece constituentia rem; alia vero sunt extrin-
cipium illud esse dicimus, quod non necessario seca, qua3 esse inlluuntin rem, etextra illam
post aliud est et posl ipsum aliquid esse,
, manent, ut finis et efiiciens, cle quibus postea
vel fieri natum est. Hrec autem appellatio sub dicendum est.
hac rationemultiplexest. Primo enimin omni 6. Privatio qualiter dicatur principium rei
actione aut negotio, illud, unde inchoatur, prin- naturalis. Secundo, potest aliquid ex alio
cipium dicitur, quod aliquando est arbitra- per se oriri, ut ex principio, non per positi-
rium, seu casuale, aliquando est debitumipsi vurn intluxum, sed solum propter necessa-
rei vel saltem magis consentaneum, ut conve- riam et per se habitudinem ad aliud. Quo
nienter fiat, vel spectata natura rei qua? fit, modo privatio inter principia rei naturalis nu-
vel interdum considerata conditione operan- meratur ab Aristotele, qute mediam quamdam
tis. Atque hoc modo in ordine traditce scien- rationem habere videtur inter duos modos
tise ait supra Aristoteles, id quod est no- principiorum declaratos. Nam ille prior latis-
tius nobis, appellari posse principium doctri- simus est, et solum fundatur in quolibet or-
na?, quia inde convenienter incboatur scien- dine prioritatis, nec requirit habitudinem per
tia. Secundo in successione seu ordine tem- se, sed in quolibet genere compositionis aut
poris aurora dicitur principium diei, quia inde successionis inveniri potest ;
privatio au-
incipit dies. Tertio in ordine loci, qui prirnus tem perfectiori modo et magis intrinseco di-

sedet, dicitur principium Ccelerorum, et locus citur principium generationis naturalis. Alter
etiam ille, ex quo fons oritur, dici solet prin- vero modus principii per influxum perfectior
cipium ejus. Quarto addit Damascen., etiam est quam ut possit privationi convenire, quia
solere dici propter ordinem dignitatis, ut cum non sit vera res, nonpotestha-
privatio,
Rex (ait) est principium eorum, quibus prceest bere proprium influxum in rem que fit, seu
quamvis hoc possit ad causalitatem pertinere, ejus generationem ; et multo minus potest
ut Aristoteles significat. Denique quidquid al- intrinsece conponere rem genitam. Dicitur
teri prEesupponitur, potest dici principium ergo principium propter intrinsecam habitu-
ejus, ut fundamentum dicitur principium do- dinem generationis ad ipsam; nam, quia ge-
nius, et unitas principium numeri. Etin omni neratio essentialiter est transitus de non esse
re, cru8B extensionem habet vel latitudinem, ad esse, ideo per se supponit privationem, et
prima pars aut primum extremum, quod aliis ex illa lanquam ex necessario tcrmino per se
supponitur, dici potest principium totius vel fil hac ergo ratione dicitur privatio esse
;

reliquarum partium. Unde haic acceptio vel principium rei naturalis, non quidem consti-
denominatio principii latissima est, et variis tutionis ejus in facto esse, sed generationis.
modis potest multiplicari, ita ut non possit ad 7. Forma aliter generationis, aliter reige-
certam et scientificani rationemrevocari,quia nitw principium. Materia qualiter princi-
est fere cequivoca denominatio. pium generationis. Imo (ut hoc obiter di-
o. Strictius acceptum principium quid si- cam) etiam forma. ut estprincipium genera-
gni/icet.
Alio igitur modo, etmagis philoso- tionis, longe aliter est principium quam
phico, dicitur principium ratione alicujus ha- ut cst principium rei gcnita; et consti-
bitudinis per se inter ipsum, ct id cujus est tutionis ejus ; ipsius enim rei est princi-
prineipium, ita ut ex illo aliquo modo per se pium per influxuni et causalitatem forma-
oriatur.Quod duobus modis accidere potest. lem, ut infra declarabimus generationis au- ;

Primo,per positivumintluxum et communica- tem non potest esse principium hoc modo,
tionem sui esse qui modus respectu rerum
; quia ipsa non potest esse causa propria ejus
 , ;

SECT. 1. CAISA. CUM PMNCLPIO AN IDLM. 375

generationis, per quain fit, ita ut in eam quando ante illum nullus punctus, et conse-
vere influat, nisi forte reducatur acl causam quenter nec pars linese antecessit; punctus
finalem; nam finis generationis est formaj autem continuans partes linea?, tantum res-
introductio : formalem extrinse-
vel etiam ad pective principium subsequen-
potest dici
cam, in quantum generatio speciem sumit a tium partium, cum sit terminus prseceden-
forma ad quam tendit qua3 causalitates phy- ;
tium. Quod clarius in tempore considerare
sice sunt valde impropriae respectu talis for- licet; absolute enim illud solum instans est
mse, ut postea patebit. Et ideo hsec ratio prin- principium temporis, ante quod instans nul-
cipii, qua forma dicitur principium genera- lum tempus picecessit, sed immediate sub-
tionis ,
proprie pcrtinej; ad hunc postre- sequitur; instans autem intermedium non
mum modum ; nain generatio per se et dicetur simpliciter principium temporis, sed
intrinsece intendit formam, ut formalem ter- tantum respective, vel sub aliqua determi-
minum acl quem tendit quod satis est ut
,
nata ratione, scilicet, principium diei vel
dicatur generationis principinm. Secus vero anni. Et adhanc verborum proprietatem vi-
est de materia, quia hsec etiam respeclu dentur alludere Sancti cum dicunt, Patrem 1
,

generationis habet aliquem influxum et cau- adernum esse principium, fontem et origi-
salitatem, licet diversum ab ea quam ha- nem totius deitatis. Non enim ita loquuntur
bet circa constitutionem rei naturalis ; in quia Pater sit principium ipsius naturaj di-

hanc enim rem naturalem materia in- influit vinse,quia juxta fidem Catholicam divina na-
trinsece constituendo illam per seipsam in ;
tura non habet principium, quia a nullo pro-
generationem vero non ita, sed solum susten- ceclit, alias ab eo distingueietur; unde sicut
tando et recipiendo iilarn. Et hoec sint per oc- damnatur hsec locutio, Essentia generat, ita
casionem dicta de his principiis, quia illis so- et haec, Essentia generatur, vel procedit. Yo-
let quasi per antonomasiam nomen principii cant ergo Patrem principium divinitatis, quia
rei naturalis accommodari. Denique ad hanc in illo gradu seu ordine (ut ita dicam) di-
ultimam denominationem possunt
.principii vinarum personarnm solus ipse ita est prin-
reduci aliqua exempla posita in prima et ge- cipium aliarum personarum in divinitate
nerali denominatione, quatenus in eis repe- subsistentium, ut nullum principium habeat
riri potest ordo per se et ab intrinseco ne- et ideo dicitur principium divinitatis, id est
cessarius sic enim punctus dici potest per se
; omnis communicationis divinitatis. Filius au-
principium lineae et primus gradus, totius
; tem, quia principium habet, non potest ab-
qualitatis et fundamentum, domus
; quan- ;
solute vocari principium divinitatis dicitur ;

quam in his talis modus principii per se sem- autem vere principium Spiritus Sancti, seu
per reducitur ad aliquod genus influxns seu communicationis divinitatis per modum spi-
causalitatis. rationis, quiasub ea ratione non habet prin-
cipium. Sic igitur de ratione omnis principii
Esse prms. om.ni principio qualiler com-
est, ut sit prius eo cujus est principium ;
mune.
quod absolute et simpliciter in aliquo or-
si

8. Ex hac principiorum enumeratione col- dine principium sit, erit etiam primum in illo
ligi potest primo , commune esse omni prin- ordine.
cipio, ut sit aliquomoclo prius principiato; 9. Forma an
prior generatione. Dices :

hoc enim pra3 se tertipsum principii nomen. forma principium generationis rei natu-
est
Imo Aristotoles, cit. loco 5 Metaph., cofligit, ralis, et tamen nullo modo est prior gene-

commune omni principio esse id sit primtcm, ratione, cum sit formalis terminus ejus. Itein
quod aliquid majus est quam esse prius nam ; objiciet Theologus in divinis personis nullain
hoc soium dicit antecessionem acl principia- propriam prioritatem inveniri cum tamen ,

tum, illud vero dicit negationem prioris. Sed in eis sit propriissima ratio principii. Ad
considerandum est, principium simpliciter in priorem partem respondetur, formam esse
aliquo genere vel sub aliqua ratione dici,
,

quod ita est principium, ut non sit princi- 1

Concil. Tolet. VI et XI, in princ; Dio-
piatum sub illa ratione nam si sit principia- ;
nys., c. 1 de Ccelest. Hierarc, et 2 de Divin.

tum ab alio in ea serie, non erit principium nominib., cap. Damnamus, de Summa Trinit.
simpliciter in
illo ordine, sed tantum secun- et Ficle cathol.; Nazianz., orat. 29; Athanas.,
dum quid respectu alicujus verbi gratia ; orat. in illud clictum : Deus de Deo Aug., 4 ;

punctus tunc est proprie principium lineee, deTrinit., c. 20.

XXV. 29
 ,

376 DISPUTAT. XII. DE CAUSIS ENTIS IN COMMUNI.

pnorem generatione
se, ad quern ordinatur generatio, quse revo-
catur ad prioritateui iu ordiue intentionis.
Non deerit tamen qui dicat formam etiam es-
se priorem natura in executione et in genere
eauste formalis; sed id non recte dicitur res-
in ratione termini per tia perfecta,quce rebus ipsis proutin sesunt,
debetur. Et ita intelligunt Cajetanus et Tho-
mista?, et cum eis in re concordat Durandus,
in 1, dist. 9, queast. 2, et dist. 20, qusest. 2.
Estque htec sententia satis probabilis, mo-
dusque ille loquendi cautus est et securus ;

pectu generationis quia ut dixi non est ,

, , juxta quam opinionem assertio nostra limi-
propria causa illius satis ergo est prior ha- ; tari poterit, ut metaphysice iutelligatur, non
bitudo generationis ad formam , ut luec sit theologice, id est, de principio, quod lumen
principium illius ,
quidquid sitde propria natura; cognoscit, non quod sola tides reve-
causalitate respectu illius. Dices ergo actus
: lat. Nihilominus Scotus, in l,clist. 12, qusest.
vocari poterit principium potentiae, quia, li- 2, et dist. 28, queest. ultima, quem sequitur
cet sit generatione vel tempore
posterior Gabriel, in 1 , dist. 9, qucest. 3, concedit, si-
quam potentia tamen est terminus, quem
. cut in divinis personis una est principium al-
per se respicit potentia, et a quo speciem terius, ita esse priorem, non duratione, per-
sumit; unde uatura est prior ordine inteu- fectione aut natura sed origine, tantum. Nam
tionis. Respondetur primo concedendo seque- hoec prioritas imperfectionem non includit,
lam in eo genere principii specificantis; quocl et in ipsaratione principii proclucentis neces-
enim est inconveniens? Deinde multo major sario includitur. Utrumque patet, quia solum
est ratio de forma respectu generationis importat in persona producente, quodhabeat
quia forma est ita extrinseca generationi, ut esse absque tali origine, secundum quam
inseparabiliter, et intime ac essentialiter ha- alia persona^ab illa procedit ut Pater ha- ;

heat illam conjunctam, ita ut non possit iu- bet esse absque generatione, Filius vero non
telligi actualis geueratio, quin ibi interveniat nisi per generationem et uterque habet esse
;

forma actu informans actus vero ; est magis absque spiratione,Sanctus vero Spiritus non
extrinsecus potentia?. nisi per illam. Quod genus prioritatis inter
10. Altera pars objectionis ad Theologos correlativa non potest in creatis rebus inve-
magis pertinet. Inter quos diversitas queedam niri, quia unumrelativum, ut tale est, non
est fortasse potius in modo loquendi quam in proceclit ab alio ; in clivinis autem reperitur
re. D. Thomas itaque, in 1 part., qiuest. 42, processio unius correlativi ab alio, quatenus
art. 3, incorpore, licet concedat inter divinas talia sunt. Et juxta hanc sententiam, assertio
personas esse ordinem originis, negat tamen nostra universaliter verum habet nam ; si in
simpliciter unam esse priorem alia, quia in divinis personis vera invenitur, multo magis
Trinitate (inquit) est ordo naturse sine priori- in creatis. Non est autem mirum, quod sicut
tate. Et in solutione ad 2 declarat, ibi nec ratio principii in illis personis singularis est,
prioritatem naturse esse, necintellectus,quia itaetiam modus prioritatis sit peculiaris, ct
illa; personee et relativoe sunt, et in unamet longe alterius rationis ab omnibus, qui in
natura subsistunt ; unde nec ex partc naturoe creaturis inveniantur. Estque hic modus lo-
habere possunt prioritatem, cum illa eaclem quendi etiam probabilis, et in re (ut opinor)
sit, nec ex parte relatiouum, cum correlativa non contradicit D. Tbomas, quia ipse nun-
sint simul natura et intellectu. Quapropter quam expresse negavit hoc prioritatis genus
idem Doctor sanctus, dicta qusest. 33, art. i, in divinis personis, sed alia, quse in creaturis
ad 3, ita respondet difficultati quam nunc inveniuntur. Tacuittamen, nuriquamque usus
tractamus, ut negarc nostram assertionem cst illa locutione, scd ordinem originis ap-
videatur. Dicit enim, quamvis nomen princi- pellavit, non prioritatem. Et sane non sine
pii sumptum. sit a prioritate, non tamen si- causa, tum quia in rebus divinis modus lo-
gnificare prioritatem. Narn frcquens est ut in quendi Patrum imitandus est, apud quos illa
nomine aliud sit quod significet, aliud vero locutio non reperitur tum etiam quia prio-
;

illud a quo ad significandum imponiiur. Nec ritas originis non est absolutse prioritatis,

sibi est contrarius D. Tbomas, cum 1 part., prout in divinis pcrsonis reperitur, quia prio-
qiuest. 40, art. 4, inquit, personarn produ- ritas simplicitcr etsine addito asserta imper-
centem esse nostro modo intelligendi prio- lectionern aliquam in re, qme posterior dici-
rem persona producta. Nam ibi loquitur do tur, indicare videtur. Item, quia illud dicitur
inodo intelligendi nostro imperfecto et con- absolute prius, quod potest aut esse, aut sal-
fuso. In altero autem loco agit de intehigen- tem exacte intelligi sine alio; una vero perso-
 SECT. I. CAUSA CUM PUINCIPIO AN 1DEM 377
na divina neutro modo dicitur prior actu voluntatis. Est ergo ne-
ad aliam comparatur.
Quod vero addunt aliqui, unam personam cessaria aliqua connexio vel consecutio; et
divinam esse priorem alia in ordine natura- ideo juxta varios modos talis consecutionis,
lis enumerationis, quomodo primam, secun- varia etiam est clenominatio principii inter- ;

dam et tertiam personam numeramus, hoc duni enim oritur ex situ, interdum ex suc-
(inquam) non est diversumaprrecedenth nam cessione intrinseca aliquondo ex climana- ,

hic modus enumerancli non fduclatur nisi in tione, et sic cle aliis superius enumeratis. At-
prioritate originis, unde in re ipsa non indi- que hoc totum significavit Aristoteles, dicto
cat aliud prioritatis genus declarat autem loco 5 Metaph.
; cum dixit, principium esse ,

optime ille numerandi modus hunc modum primum, unde aliquid est, etc; nam illadic-

prioritatis originis, si congruis verbis et sano tio unde prredictam connexionem vel con- ,

sensu declaretur, non esse omnino alienum secutionem indicat. Est autem hoc cum. pro-
a modo loquendi Ecclesia^ et Doctorum.Unde portione inteiligendum nam esse potest prin- ;

cum illo acldito acceptari potest, sufficiensque cipium in actu et in potentia et utroque ,

est ut ih universum verum sit, omne princi- modo requirit habitudinem ad alterum, quod
pium esse aliquo modo prius eo cujus est acl illud consequitur, vel actu vel potentia.
principium; quamvis hoc semper maneat sin- 12. Principii gencralis qucedam divisio.
gulare in Trinitate, quod cum ratio principii Intrinsccum principiam quod,quod vero extrin-
absolute et simpliciter conveniat uni perso- secum.
Atque ita concluditur descriptio prin-
nee respectu alterius, ratio autem prioris so- cipii in communi et confusissime sumpti, quam
lum cum addito, et limitatione tribuatur ;
sub histerminis D. Thomas traclit, 1 p., q. 33,
nam dictum nullara imperfec-
illud absoiute art. 1 Principium est id, a quo aliquid pro-
:

tionem extremo, hoc vero aiiquam

in altero cedit quocicnque modo ; ubi verbum illud pro-
indicare videtur. Prioritas ergo originis dicto cedit, non est sumendum stricte pro vera ori-
modo explicata, satis est ut vera ratio prin- gine, sed pro quacunque consecutione , vel
cipii in divinis inveniatur unde quod D. ; connexione, ut hactenus locuti sumus et ad ;

Tbomas ait, nomen principii sumptum esse hoc significandum addidit fortasse D. Tho-
a prioritate, non vero significare illam, si per mas illam particulam quocunque modo. Atque
prioritatem intelligat absolutam et positivam hoc sensu sumpta est illa defmitio ex prie-
prioritatem, qua? imperfectionem connotct in dicto loco Aristotelis, dicentis principium esse
principiato. verumest ; si tamen sit sermo idunde aliquid est. Consulto enim videtur abs-
de pura antecessione quasi negativa, sub ea tinuisse a peculiari verbo significante origi-
ratione sub qua principium dicitur, sic non nem, vel alium modum emanationis, ut per
solum nomen principii sumptum est a prio- illam particulam unde, omnem modum con-
ritate, sed etiam illam significat et requirit junctionis seu consecutionis complecteretur.
cum proportione debita, ut declaratum est, Addit vero ad majorem explicationem, prin-
et constat ex definitione Aristotelis, et ex cipium esse, id unde aliquid est, aut fit, aut
omnibus adductis. cognoscitur ut simul cum descriptione ge-
,

neralem quamdam divisionem principiorum

Descriptio principii in communi consum-
explicaret; ad illa enim tria membra modo
matur.
commemorata possunt omnia principia re-
U . Inter principium principiatum con-
et vocari, prffisertim ea qua? sunt per se ; nam
nexio requisita. Secundo infertur ex dictis, qua3 sunt per accidens, vix possunt acl cer-

ad rationem principii non satis esse ut sit tam mcthodum revocari, nisi quatenus re-
prius alio, sed necessarium esse ut inter illa ducuntur ad ea qure sunt per se. Sic igitur
sit aliqua connexio, vel consecutio unius ab principia omnia aut sunt principia rei in fieri,

alio quod principium dcnominatur. Hoc

,
aut principia rei in esse, et ad duo mem- hffic

patet ex communi modo concipiendi homi- bra reducuntur omnia principia rerum, quia
num et inductione facile declaratur. Nam
, non potest intelligi in rebus alius status nisi
horuo heri natus non est principiuni ejus qui in fieri, vel in esse ; et non semper princi-
hodie nascitur, licet sit prior illo et in di- ; pium effectionis est principium constitutionis
vinis , si Spiritus Sanctus non procederet a rei , privatione. Sub principio
ut patct in
Filio, Filius non posset dici principium ejus, autem quod fit, comprehenditur omne
ejus,
etiamsi cogitari aliquo modo posset ratione principium motus vel operationis, ut sic, vel
prior, eo, scilicet, modo quo actus intelleetus cujuslibet rei suceessiva?; nam ista omnia
 378 DISPUTAT. Xll. 1)E CAUS.S ENTIS IN COMMUNI.
habent sumu esse in fierisub principio
; est id quod intelligitur tanquam proxima ra-
vero ejus quod est, ineluduntur omnia prin- tio fundandi illam relationem, quee, est con-
eipia rerum, qu.iv aliquo modo liabent esse secutio illa seu dimanatio principiati a prin-
( ut aiimt ) in facto esse. Quia vero etiam cipio. In nullo autem ex his conveniunt uni-
res successiva\ et actiones ipsa^ aliquo mo- voce ea omnia quee principia dicuntur. Pri-
do sunt , ideo generalius sumendo verbum mum patet ,
quia principium denominatur
est , dici solet a Theologis, principium esse non tantum ens increatum, sed etiam crea-
id unde aliquid est. Atque eodem modo tum, nec solum ens reale, sed ctiarn ratio-
posset sub his verbis comprebendi princi- nis sed heee non conveniunt univoce in ali-
;

pium eognitionis . et revera comprehen- qua ratione propria et intrinseca ergo. At- ;

ditur . si cognitio consideretur , cpiatenus que eadem ratio fieri potest de secundo; nam
qucedam res est qua? fit . vel est; merito etiam relatio principii communis est ad crea-
tamen Aristoteles terlium membrum ad- tam et increatam quamvis hanc posterio- ,

junxit de principiis cognitionis, ut significa- rem philosopbia non agnoseat. Item ad re-
ret non semper principium cognitionis esse lationes reales et rationis. Et ex his idem
principimn rei cognitee, sed sa?pe alia esse concludipotest de tertio : primo quidem, quia
principia rei in esse cognito a principiis
, tanta est varietas in rationibus seu con- illis

ejusdem rei in esse aut fieri. Non addidit nexionibus principiatorum cum principiis, ut
autem in speciali principium amandi quia ,
vix inter se conveniant nisi in nomine et pro-
boc nullum est nisi vel principium essendi, portionalitate aliqua. Secundo, quia quando
vel cognoscendi. Atque ex his satis constat id, quod denominatur principium est ens ,

tum descriptio, tum etiam divisio ab Aristo- rationis tantum ratio fundandi relationem
,

tele tradita , divisio (inquam) dicta ,

quee est principii non potest esse realis in aliis vero ;

trimembris. Post illam vero subjungit Ari- rebus sa?pe est vera dimanatio et processio
stoteles aliam bimembrem, dicens, aliud csse realis. Rursus heec interdum est creata, in-

principium intrinsecum aliud extrinsecum, , terdum increata est ergo in his eadem ra- ;

quee est subdivisio priorummembrorum, ut tio analogiee.Tandem, quia principia, qua?

ipsemet satis clare indicat. Atque acl illam solum ob successionem temporis aut ordinem
trimembrcm divisionem revocat omnes ac- situs , vel aliam similem accidentalem con-
eeptiones principii, quas supra numeraverat; nexionem denominantur, longe distant a
sic

et omnes alias, quee excogitari possunt. Non maxime ab illis quee per
principiis per se, et
enim sollicitus fuit in enumerandis omnibus verum intluxum et causalitatem talia sunt.
signiticationibus ipsius vocis, quod prolixum Neque huic analogia? obstat unitas descri-
esset et minime neccssarium, sed eas qua? ptionis datse ; nam termini, quibus illa con-
vel erant magis ex quibus alia?
usitatee, vel stat, acleo sunt transcendentales , ut analo-
facile poterant cognosci.Et icleo supervaca- giam Neque etiam obstat
in se involvant. ,

ncum censeo scrupulose inquirere aliam suf- quod semper absolute et sine addito
fere
ficientiam illius enumerationis. Quod si quis principiwm dicatur de quocunque significato
copiosam de illa re disputationem requirat, supra posito nam hoc accidere potest, vel
;

legat Fonsecam, lib. 5 Metapb., cap. 4,per propter proportionalitatem claram et notam,
queestiones septeui, prsesertim in quarta. vel quia ex subjecta materia constat in qua
signihcatione sumatur vox, vel certc propter
Analogia principii declaratur. aliquam propriam et intrinsecam rationem
13. Tertio ex dictis infertur, principium principii, juxta ea qua? inferius dicemns de
iuiu dici uiere sequivoce de omuibus mem- analogia entis.
bris qa.se sub illo coutinentur, supcriusque 14. Idem respectu diversorum et attributio-

numerata simt ,
quandoquidem non taiitum nis et proportionalitatis analogum. Ordo
uomeu sed etiam aliqua ratio nominis est
, impositionis vocis, principium, ad sua signifi-
illis communis. Dubitari vero solet an sit cata. Quseret autem fortasse aliquis qua-
univoca vel analoga. Ad quod breviter di- lis sit heec analogia, et dc quibus significatis
cendum est non posse esse univocam. Tria principium primario dicatur. De qua re multa
enim possunt in principio considerari : unum dicunt interpretes, dicto lib. 5 Metaphysicee,
esl res ipsa, qiise denominatur principium; cap. Ego tamen breviter censeo hanc ana-
I .

aliud propria relatio secundum esse ,

quse logiani non esse unam, sed multiplicem res-
principii ad principiaturn concipitur; terlium pectu divcrsorum significatorum non enim :
 SECT. I CAUSA CUM PRINCIPIO AN IDEM. 379
repugnat iclem nomen primario significans ductione absque causalitate, qua" 1
est altior
rem aliquam, ad quasdam alias transferri per et mirabiiior ratio principii.

attributionem ad alias vero per proportio-

,
nalitatem. Ut sanum primario significans ani-
mal, per attributionem significat medicinam,
per proportionalitatem vero pomum integrum
et incorruptum. Sic igitur dicendum censeo
de principii nornine respectu suorum signi-
ficatorum. Est autem considerandum, aliud
esse loqui de prima impositione liujus vocis,
prout ab hominibus facta est, aliud de re si-
gnificata per iliam, ut in simili distinguit D.
Thomas, 1 part., qusest. 13, art.
modo existimo hanc vocem impositam
16. De Deo, ut Dei, et creaturarum princi-
pium est, qualiter dicatur principium. Unde
merito solet a Theologis inquiri an princi-
pium in communi, etiamdictum de ipso Deo,
ut est principium creaturarum, vel ut una
persona divina est principium alterius, sit
univocum vel analogum. Quidam putant esse
anaiogum, et per prius dici de Deo secun-
dum emanationes ad extra quam ad intra,
quia creatura procedit a Deo, non tantum
6. Priori secundum personam, sed etiam secundum
esse naturam et essentiam et ideo major ratio ;

ad significandnm principium motus, vel tem- principii videtur esse in Deo respectu creatu-
poris, nam quia priores philosophi non co- rarum, quam sit in Patre eeterno respectu
gnoscebant nisi res corporales, in eis primum Filii, cujus personam producit, non naturam.
distinxerant principium, medium et finem ;
Et confirmatur, quia rafio principii respectu
hsecautem videntur primum cognita ex motu creaturarum est absoluta et essentialis, alia
seu actione aliqua ; et ideo verisimile estno- vero relativa etnotionaiis ; ea vero quee sunt
men principii, primum fuisse impositum ad essentialia, ex propriis conceptibus videntur
significandum principium motus vel actionis, potiora, et priora notionalibus. Confirmatur
vel partem illam magnitudinis, a qua incipit secundo, quia potentia simpliciter in Deo
motus. Et fortasse hoc significavit Aristoteles prius dicitur de potentia producendi ad extra,
primo loco hanc acceptationem enumerans. quam ad intra ; unde Deus simpliciter est
Hinc vero derivata est heec vox per propor- omnipotens per potentiam operandi ad extra,
tionem vel proportionalitatem ad aiia signi- non vero ad intra, alias Spiritus Sanctus non
ficata. esset omnipotens, eo quod ad intra produce-
15. Qidd primario, semmdario quid signi- re non possit. At vero eadem est ratio de
ficet principium.
At vero quantum ad rem principio quee de potentia, cum principium
significatam principalius significat ha?c vox sit ratione potentia?. Atque ita sentit Duran-
principia per se, quam per accidens ; et ea dus, in 1, dist. 29, queest. 1.
preesertim qute sunt principia per verum et 17. Aliis vero placet esse analogum per
realem influxum, quia in his est multo verior prius dictum de principio ad intra quam ad
et proprior dimanatio unius ab alio ct origo, extra, tum quia relatio principii ad creaturas
quam nomen principii pra? se fert. Heec au- est rationis, inter personas vero divinas est
tem ratio principii cum causalitate conjuncta realis ; tum etiam quia principium est unde
est respectu creaturarum, et convenit tum aliquid est ; sed creatura analogice est res-
Deo, tum etiam creaturis. Et hac ratione po- pectudivina! personee procedentis, quia heec
test de Deo et creaturis dici secundum ana- procedit in esse increato, illa in creato ;
ergo
logiam attributionis; verbi gratia, esse prin- illa processio est longe nobilior, etiam se-
cipium efficiens analogice dicitur de Deo et cundum analogiam ergo etiam ; ratio princi-
creaturis, non secundum proportionalitatem pii, qure illi respondet, per prius dicitur se-
tantum, sed propter veram et realem conve- cundum emanationem ad intra quam ad ex-
nientiam, analogam tamenetincludentem at- tra. Atque hujus sententiee videtur esse D.
tributionem, ut inferius generaliter explica- Thomas, 1 p., q. 33, art. 1, ad A, et art. 3. Sed

bimus in analogia entis ad Deum et creatu- illislocis nonagit de nomine principh, sedde
ras. Et idein dici potest de principio finali nomine patris, de quo estlonge divei-saratio.
vel exemplari. Quomodo ^ero ratio principii, Sed sub nomine principii id expresse affir-
communis sit principio efficienti, finali et mat in 1,d. 29, q. 1, art. 2, ubi Capreol.,
exemp1ari,pertinetad divisionem de causain Alber., Richar. et alii idem sentiunt.
heec et alia membra, de qua infra dicemus. 18. Tertia vero sententia esse potest, hoc
In solo autem Deo ad intra (quod philosophia nomen principium univocum ad illas esse
non agnovit) reperitur vera ratio principii duas rationes non enim repugnat idem no-
;

positivi ac per se cura vero influxu seu pro- men, quod cst analooum respecfu phirium,
380 DISPUTAT.
esse univocum respectu aliquorum, ut per se
constat, et infra traetando de commimitate
entis et accidentis latius dicemus. Quod au-
tem ita sit in praesente quoad hanc partem
de qua agimus, probatur. quiabic non inter-
venit analogia proportionalitatis, ncc attribu-
tionis. Prior pars probatnr, tum
solumper translationem diceretur Deusprin-
cipium creaturarum, non per proprietatem
tum etiam quia D. Tbomas supra expresse
fatetur dari unajn rationem communem
ginis processionis creaturarum a Deo, vel
unius personre diviiue ab alia, quse est, ali-
qvid ab aliquo esse, et sic etiam dari unam
communem rationem principii in analogia
; catur de processione increata, probaturprimo
autem proportionalitatis non est una commu-
nis ratio. Secunda autem pars probatur, quia
Deus, ut dicitur primum principium creatu-
rarum, non refertur ad se ut est principium
XII. DE CAU SIS ENTIS 1N COMMUNI.
cut est analogia entis, ct aliorum attributo-
rum, qua3 de Deo et creaturis proprie dicun-
tur. Nam hrec analogia principii fundatur in
analogia, qiue est inter creationem, et pro-
cessiones divinarum personarum in ratione
originis seu emanationis. Quia si productio-
quia alias nes non conveniunt univoce in communi ra-
tione productionis, nec ratio principii potest
;
esse univoca, prsesertim cum esse hoc modo
a.ctuale principium creaturarum non conve-
ori- niat Deo, nisi per denominationem extrinse-
cam ab emanationo creaturae ab ipso. Quod
autem ratio processionis analoga sit respee-
tu creatoe et increatse, quodque per prius di-
ex generali regula divinorum attributorum,
quse proprie semperque per prius de Deo di-
cuntur, ut infra probaturi sumus. Habet au-
tem verum non tantum in essentialibus sed ,

personarum ergo nulla potest ibi esse ana-

; etiam in personalibus nam persona analogi-
;

logia attributionis. Item, quia alias Spiritus ce dicitur de creata et increata et Pater aut ;

Sanctus diceretur principium creaturarum Filius dicuntur analogice de divinis personis

per attributionem ad Patrem, vel ad Filium, et humanis.
quod videtur satis absurdum. Item quia hic 21. Secundo, quia etiam in hac ratione est
cessat ratio analogiai attributionis, quee esse aliquo modo necessaria dependentia, et ante-
solet inter Deum et creaturas, nimirum quod cessio naturalis inter origines ad extra et ad
omne omnis perfectio creatura? pri-
esse seu intra. Nam , ex parte sua per se
licet creatio
rnario est in Deo, et ab illo pendet liic au- ; non requirat Trinitatem personarum, et con-
tem una ratio principii non causatur ab alia, sequenter nec processiones ad intra, ex parte
neque ab illa pendet; imo nec emanatio crea- tamen Dei per se ac necessario illas requirit,
turarum per se pendet ex dimanationibus et ab eis suo modo pendet. Tum quia omnis
divinarurn personarum quia multitudo per-
;
cffectio per se pendet a persona agente in ;

sonarum non erat per se necessaria ad pro- Deo autem non potest esse persona sine pro-
ductionem ad extra cessat ergo in preesenti
; ductione vel processione ad intra. Tum
,

omnis ratio analogise attributionis. etiam quia creaturarum productio ex se pen-

19. In bac re distinguenda videntur illa det ex intelligentia et amore non potest au-;

tria, qua? supra ;in omniprincipio distinximus, tem esse in Deo intelligentia sine Verbo, nec
scilicet, proxima ratio talis
relatio principii, amor sine Spiritu Sancto. Et juxta hanc con-
relationis, quod principium nominatur.
et id siderationem dixitD. Thomas, 1 part., qupest.
Quoad primum non est dubium quin bic sit
, 45, art. 6, processiones personarum esse ratio-
analogia quia relatio principii Dei ad crea-
, nes produclionis creaturarum ; et in respon-
turas est rationis personre autem divinse pro-
, sione adprimumaddit, quod processiones divi-
ducentis ad productam est realis. Et bunc narum personarum sunt causa creationis. At-
sensum declarant expresse Scotus, dist. 29, que ita solutum manet fundamentum quod ,

quaest. 1. Imo luec analogia, vel non est at-
tributipnis, sed proportionis tantum vel sal-
tem, si est attributionis, non est secundum
communem conceptum quia bic nullus est ,
ad ens rationis, et reale.
20. Quoad secundum ctiam existimo
referendo tertiam sententiam attulimus con-
; tra hanc partem. Fundameritum autem Du-
randi nil obstat, imo declarat processiones
divinarum personarum, cum sine ulla depen-
dentia vel imperfeclione, esse adeo eminentis
pro- rationis ut non possint cum creatis produc-
,

babilius rationem principii actualis dici ana- lionibus univoce convcnire. Quod ergo in
logice, et principalius de Deo secundum pro- persona producta, essentia non producatur,
cessiones ad intra quam ad extra propter ,
sed communicetur tantum non minuit veri-,

rationes adductas. Est autem haec analogia tatem productionis, sed potius pertinet ad in-
attributionis, et non solum proportionis, si- tinitam perfectionem ejus. Sicut quod Pater
 ;

SECT. I. CAUSA CUM PRINCIPIO AN IDEM 38I

setemus producat Filium non tantum simi- , rum processionum, ut latius infra constabit,
lem in natura specifica sed etiam ejusdem,
tractanclo de scientia, voluntate et potentia
numero naturse, non minuit veritatem gene- Dei. Ratio autem est, quia potentia Dei res-
rationis , sed pertinet ad infinitam perfectio- pectu creaturarum estacl emanationem tran-

nem ejus, ut optime annotavit D. Thomas, 1 seuntem reipsa distinctam, et non necessa-
part., queest. 41, art. 5, ad 1. riofluentem a tali potentia et ideo illa est
;

22. Quod vero acl tertiam attinet, id est, propriissime potentia et actus primus respec-
ad id quod principium denominatur, si om- tu talis emanationis ; at vero potentia gene-
nino materialiter (ut ita dicam) sumatur, cla- randi vel spirandi est secundum processio-
rum est non posse intercedere analogiam, nem immanentem, quee in re non potest esse
neque esse aliquid prius quam id quod pri- tantum in potentia, sed semper in actu, nec
mum principium creaturarum denominatur. potest esse in re distincta ab eo quod a no-
Neque etiam esse potest aliquid perfectius bis concipitur per modum potentia? ,
quan-
quam id quod ex parte talis principii est ra- tum ad absolutam perfectionem ejus, ut con-
dix et origo talis denominationis est enim ; stat ex D. Thoma, 1 part., queest. 41, art. 5;
infinita perfectio ejus. Imo etiam si non adeo et ideo secundum rem et veritatem pro-
materialiter de illo principio loquamur, sed prius dicitur potentia de creativa quam de
formaliter, quatenus est (ut sic dicam) princi- generativa, etc.
pium in potentia, sic etiam existimo rationem 24. Principium generativum et spirativum
principii non posse dici minus proprie aut per an dicantnr univoce.
Principium de Deo
posterius cle Deo ut est principium creatura- creante et operante ex suhjeclo qualiter dica-
rum et hoc persuadent nonnulla argumenta
; tur. Neque obstat quod origo vel produc-
facta in prima et tertia opinione. Et maxime tio sit tum quia potentia Dei non
analoga,
quod lieec denominatio est absoluta, eeterna sumit rationem suam ex habitudine ad ex-
et essentiahs sumitur enim ex attributo om-
; trinsecum, sed ex sua essentiali et absolu-
nipotentiee; potentia autem Dei in ratione po- tissima perfectione ; tum etiam quia ad excel-
tentiee activce vel productivee non est analo- lentiam divinee potentiae sumptee
absolute
gice potentia, secl primario ac principaliter. pertinet, ut neque ex necessitate sit conjunc-
Ratio ergo principii prout ab illa preecise su- ta sua3 actioni, nec etiam possit habere ac-
mitur non potest esse analoga. tionem sibi adeequatarn seu ejusdem ordinis
23. Satisfit oljectioni. Dices : ergo po- atque ita fit ut imperfectio, quam essentia-
tentia non dicitur analogice cle potentia crean- liter includit productio seu depenclentia crea-

di et generandi, vel spirandi ; consequens au- turse, non solum non diminuat perfectionem
tem videtur falsum, nam talis est potentia et proprietatem potentiee Dei ad agendum
qualis est actio vel productio ; sed productio extra se, sed etiam sit manifestum indicium
est analoga ; ergo et potentia. Respondeo infinitse perfectionis ejus. E contrario vero
primum concedendo non esse talem analo- excellentia internarum originum indicat sum-
giam,qu8eposteriusdicaturde potcntia crean- mam et infinitam perfectionem et proprieta-
di;quia, ut clixi, potentia effectiva Dei non tem actuum immanentium Dei , et conse-
potest esse analogice potentia quia per nul- ,
qucnter aliquo moclo minuit proprietatem po-
lam proportionem aut attributionem ita no- tentiee in actu primo, ut declaralum est. At-
minatur; et quia est prima ac perfectissima que haec sint obiter dicta propter declaran-
potentia. Uncle addo vel quoacl hoc esse uni- dam exacte analogiam principii. Illud vero
vocationem, vel si est aliqua analogia, ut for- magis theologicum est, quod queeri solet, an
tasse est, per prius potentiam productivam
principium dictum intra Deum de generante
dici cle potentia creandi etc, quam gene- , et spirante sit univocum vel analogum; in
rancli, etc. Ratio est, quia formalis ratio po- quo ego censeo cum Scoto, loco supra citato,
tentiee, quee actum primum ad producendum esse univocum, sicut est relatio vel persona,
significat, cum omni proprietate et perfec- neque in his, qua; cum omni proprietate di-
tione reperitur in Deo respectu creaturarum; cuntur de divinis personis, intelligo analo-
respectu autem internarum originum, vel di- giam , vel attributionem, cum ibi nulla sit

vinarum personarum procedentium magis , dependentia aut imperfectio vel prioritas

, ,

est secundum modum concipiendi nostrum, naturee. Rursus quaeri solet utrum principium
quam secundum rem. Quia in re non tam est ad extra dictum de Deo ut creante vel ope-
actns primus quam ultimus respectu interna- rante ex prsesupposita materia sit analo- ,
 . ,

382 DISPUTAT. XII. DK CAISIS ENTIS 1N COMMtNI.

gurn quod aliqui sentire videntur ego vero
; ; test, Aristotelem duo ibi dicere de ente et
censeo esse univocum, quia effectio univoce uno. Primum est, esse idem. Secundum est,
dicitur de creationc et eduetione, prsesertim convcrti inter se; cum ergo Aristoteles ait,
quse a Deo tit ut a priuio agento; sed de his non comparat ea in
sicut principium et causa,
ha?c sunt satis. secundo, sed in primo intendit enim docere ;

ens et unum esse idem re, non tamen ratio-

Principalis qucestionis resolutio. ne et ad hoc inducit exemplum dicens, quod
;

Principium latiuspatet, quam cavsa.

25. se habent sicut principium et causa, non si-
Ultimo cx dictis colligitur responsio ad qu8es- cut tunica et vestis undc immediate post illa
;

tionem propositam, propter quam tam multa verba, principium et causa, subdit, sed non ut
de principio diximus, scilicet. principium et qu<v una ratione dicuntur. Vel si in utraque
causam non esse omnino idem, nec reciproce fiat comparatio, non oportet universaliter in-
dici. sed principium communis esse quam telligi de principio et causa, sed indefmite,
causam. Ita docct expresse D. Thomas, 1 p., quod aliquando principium et causa , licet

q. 33, art. 1, ad 1, inde rationem sumens, mutuo consequantur, ratione differant, verbi
cur in Deo una persona dicatur principium gratia, principium et causa efficiens.
alterius, et non causa. Idem hahet in 1, dist. 27. Ad secundum testimonium ex quinto
29, art. 1, in corp., et ad 2, et de Potent., Metaphysicse respondent aliqui, etiam ibi su-
qusest. 10, art. 1, ad 9,et est communius sen- mi nomen causte lato et vulgari modo. Sed
tentia. Quam recte probant rationes dubitandi hoc aperte est contra mentem Aristotelis
positce in principio in tertio loco, et ex omni- cum distincte iractet de principio et causa, et
bus dictis de priucipio manifeste constat. Nam utriusque signiflcata philosophice et proprie
principium dicitur etiam de eo qui proprie exponat. Alia expositio est, cum Aristoteles
non influitin alium, causa vero minime. Item ait, tot modis dici causam quot principium,
hinc fit ut principium non tantum entibus non esse intelligendum positive, sed negative,
realibus, sed etiam entibus rationis seu pri- id est, causam non dici aliis modis, quam
vationi conveniat causa vero non item. Est
; his quibus dicitur principium, licet non ne-
ergo hcec conclusio manifesta comparando cesse sit dici omnibus ilJis modis. Et quidein
causam ad principium in tota sua generali- licet proprietas modis, refra-
illius vocis, tot
tate si vero comparetur ad principium vere
: gari huic cxpositi,oni videatur, tamen ratio
ac per se influen's aliquod esse in eo cujus quam Aristoteles subjungit, videtur cogere
est principium, est etiam vera conclusio, ta- ad illam admittendam; subdit enim Quoniam :

men ita diffieilis , ut non possit cognosci lu- omno.s causw principia sunt. Ex qua ratione
mine naturse, quia in solo Trinitatis mysterio ineptissimc inferretur, causam dici omnibus
reperitur talis principii modus, et ideo diffi- modis, quibus dicitur principium esset enim ;

discrimen et rationem assignare, de

cile est argumentari a superiori ad inferius aftirma-
quo dicemus sectione sequenti. tive; ut si quis colligeret : Omnis snbslantia
est ens ; ergo quot modis dicitur ens, totidcm
Solvuntur argumcnta
dicitur substantia.
26. An principium
causam idem Aristo- et 28. Aliam vero expositionem indicat Ale-
teles reputaverit.
Varii Aristotelis loci ad xand. Alens., scilicel, tot moclis dici princi-
id expcndvntur.
Ad primum testimonium pium, quot dicilur causa, quia omnis causa
Aristotelis initio positum multi respondent, est principium. Ita ut post enumeratas signi-
per iJIam regulam dialecticam, exemplorum ficationes principii subjunxerit Aristoteles
non requiri veritatem; in eo enim loco obiter quasi generalem regulam, quocl principium
et gratia exempli posuit Aristoteles princi- ctiam dicitur omnibus modis, quibus dicitur
pium et causam. Sed hsec dura interpretatio causa, quamvis non illis solis. Et juxta hunc
est, velmodesta potius concessio Aristotelici sensum optime quadrat ratio Aristotelis ta- ;

lapsus. Alii exponunt nomen causse ibi non
aeeipi proprie, sed vulgari modo, prout de
quacunque occasione vcJ conditione necessa-
ria dicitur. Sed ba^c etiam cxpositio habet
difficultatem infra attingendam,
mcn vix potcst accommodari ad priora ver-
ba. AJia cxpositio indicatur a D. Thoma, sci-
licet,principii acceptiones ibi numeratas tot
convcnire causse, quamvis non sub eadem
nam nomen ratione nam ex causa incipit motus, et sic
;

causse etiam vulgariter sumptum nunquam de aliis. Juxta quam expositioncm probatio
t.trn late patet sicut principium Dici ergo po-
. AristoteJis aliter est inducenda, scilicet, ut
 ; ;

SEGT. I. CAUSA CUM PRINCIPIO AiN IDEM. 383

inde conlirmet, illas acceptiones habere lo- fectum, et in eo indicat aliquam imperfec-
cnm etiam habent locum
in principio, quia tionem sed solum ut dicit originem unius
;

omnis causa principium est

in causa, quia ab alia.

inde tamen non sequitur causam et princi- 32. Principialum an aliquid in divinis, el
pium reciproce clici, quia, licet acceptiones quod principii correlativum.
Ad rationem,
ibi numeratae secundum alias rationes pos- Theologi negant principiatum esse correlali-
sint causce accommodari, tamen principium vum principii in divinis. Licet igitur dicant
latius patet, quia dicitur omnibus illis modis Patrem esse principium Filii, negant tamen
quibus dicitur causa, et secundum propriam Filium esse principiatum a Patre. Ita D. Tho-
rationem causae ; et prseterea dicitur aliis mas, 1 pari., queest. 33, art., 1 ad secundum,et
modis secundum generalem principii ratio- aliicommuniter.Juxtaquemloquendimodum,
nem. correlativum principiierit id quod est ab alio.
29. Ad tertium testirnonium ex 12 Meta- Quce sententia merito approbata est a Theo-
physicee, ubi Aristoteles privationem vocat logis Latinis ob reverentiam mysterii Trini-
causam, communis omnium et necessaria tatis, et ad tollendam occasionem erroris
expositio est, ibi fuisse usum nomine causae nam principiatum videtur significare aliquid
vulgari modo, prout causa dicitur quidquid factum, ut supra argumentabamus, vel etiam
ad aliud quovis modo requiritur. indicat idemquodinitiatum, et consequenter
30. Sed dicet aliquis : ergo si vere et cum indicat initium essendi.Omisso vero illo myste-
proportione loquamur, fatendum est princi- rio,et ablata vocisinvidia,sinomineprincipiati
pium et causam reciproce dici, nam si utrum- solum significetur id quod est correlativum
que in tota sua amplitudine, et analogia, et negatur idem esse principiatum
principii, sic
vulgari usu sumatur, convertuntur ; si autem quod causatum, vel effectum sed significare
;

stricte et cum omni proprietate causa
tur, etiam convertitur cum principio eodem
modo sumpto. Si vero causa sumatur pro-
prie, et principium late, et ideo dicatur prin-
cipium generalius esse quam causa, impro-
pria fit comparatio; et eadem ratione dici
posset causa latius patere quam principium,
quia si causa large sumatur, et principium
proprie, latius patebit. Respondeo negando
utramque partem assumptionis nam com-
parando principium proprium ac per se ad
propriam et per se causam, communius est
principium, ut patet theologice in principiis
divinarum processionum, ct physice in pri-
vatione. Et sumendo utrumque in sua latissi-
ma significatione, etiam existimo principium
esse quid communius. Nam, licet causa sic
sumpta plura comprehendat quae non sunt
proprie, vere, ac per se causse, tamen nihil
comprehendit, quod sub generali significa-
tione principii non contineatur; principium
vero aliqua complectitur, quoe nullo
dicunturcausse, etiam vulgari sermone
mogenitus enim vocatur principium
non tamen causaullo modo.
31. Grccci Patres cciuscb nomine proprinci-
pio usi.
Ad modum loquendi Patrum Gra?-
suma- tantum id quod ab alio est, vel quod habet
principium, non durationis (hrec enim eequi-
vocatio etiam tollenda est), sed vel originis,
vel cujusvis alterius modi. Atque in hoc sen-
su sunt explicandi Grseci, qui, ut D. Thomas
supra refert, admittunt Filium principiari a
Patre.
33. Sohuntur quce prolant causam princi-
pio latiorem.
Ad argumenta secundo loco
; facta, quibus probatur causarn latius patere
quam principium, respondetur, Aristotelem
in primo testimonio non loqui generatim de
principio, sed de piimo principio in aliquo
ordine,quod habeat intluentiam et causalita-
tem. De quo principio ibidem dixerat, licet
magnitudine parvum sit, facultate esse ma-
gnum. Et de hoc primo principio negat habe-
re causam superiorem, scilicct in illo ordine.
Nam solum primum principium absolute et
intota latitudine entisnullam habet causam.
Et eodem sensu in 1 Pbysic. ponit in defini-
modo tione principiorum entis naturalis, quod non
;
pri- sint ex aliis, eo, scilicet, modo quo ens na-
filiorum, turale est ex ipsis, quia illa sunt prima prin-
cipiain illo De quibus principiis ut
ordine.
principia sunt, et eorum propria definitione
in Philosophia disputandum est ut vero ali- ;

corum respondetur usurpasse nomen causse qua eorum sunt causse, de illis dicetur in-
latius, quam in Latina proprietate possit aut ferius.
debeat usurpari ; re tamen ipsa non attri-
buisse nomen causae personis divinis ad in-
tra, quatenus proprie dicit relationem ad ef-
 ; .

384 DISPUTAT. XII. DE CAUSIS ENTIS 1N COMMUNI.

est id ad quocl aliud sequitur, quee referri so-
SECTIO II. let ex libro de Causis, ubi non repeintur et ;

Vtrum sitaliqua eommunis potius videtur sumpta ex definitione principii

ratio causse, et quse-
nam et qualis. supra cieclarata ex Aristotele, 5 Metaph. Nam
quod Aristoteles xiosmi primum loco generis,
i. Ex Aristotele nullam causse in communi in iiia definitione causae ponitur per termi-
deiinitionem habemus ;
posteriores vero phi- num magis transcendentalem , scilicet , id ;

losophi in ea
assignanda laborarunt ut a , reliquse vero particulee, scilicet, adquod aliud,
communi ad proprias rationes singularum manifeste eequivalent illis verbis Aristoteiis,
causarum explicandas melius procedatur, si- unde aliquid. Denique quod Aristoteles sub
mulque declaretur qualis sit convenientia disjunctione dixit, est , aut fit, aut cognosci-
causarum inter se. Supponendum autem est tur, satis confuse comprehenditur sub unico
sermonem esse de causa in actu formaliter verbo sequitur; in hoc enim verbo non potest
ut causa est sicut enim supra de principio
; significari sola consecutio per illationem, alio-
dicebamus, ita etiam in causa tria conside- qui conveniret defmitio etiam eifectibus ex
rari possunt, scilicet, res quse causat, causa- quibus inferuntur causoe oportet ergo ut ge- ;

tio ipsa (ut sic dicam), et relatio, quse vel neratim quarucunqiie connexionem vel con-
consequitur, De hoc tertio
vel cogitatur. secutionem significet. Atque ex hac ipsa ex-
membro tractandum est;
nib.il in tota materia positione sumitur potissimum argumentum
babet enim inferius suum proprium locum in contra ipsam definitionem ;
quia illa definitio

materia de relatione. De aliis vero duobus non tam est causse quam principii ; unde
dicturi sumus primo autem de causatione
;
etiam convenit privationi, nam exilla sequi-
ipsa, per quam formaliter constituitur causa tur mutatio, nisi forte dicatur, verbum sequi-
in actu, e: ex qua nobis innotescit causa ipsa, tur, inteiligendum esse per infiuxum et de-
seu virtus causandi. pendentiam quo sensu constabit quidem, de-

;

2. Prima causa? descriptio reprobatur. finitio erit tamen valde obscura.

Prima igitur definitio luec tradi solet : Causa
Qucestionis reso lutio
est id, per quod satisfit interrogationi ,
qua
inquiritur propter quid aliquid sit, seu fiat. 4. Causce germana ada?quataque dascriptio.
Quee sumi potest ex Aristot., 2 Physic, c. 7, Tertia definitio est, quam potissime affe-
ubi sufficientiam causarum probat ex eo , runt aliqui mocierni Causa est id a quo ali-
:

quod per ilias satisfit omnibus moclis, quibus quid per se pendet. Qure quidern, quod ad rem
quaeri solet propter quid res sit; significat spectat, mihi probatur libentius tamen eam. ;

ergo causam esse id per quod satisiit quees- sic describerem Causa est principium per se
:

tioni propter quid. Unde constat dictionem infiuens esse in aliud. Nam loco generis exis-
propter quid,no\\ sumi illo speciali modo, quo timo convenientius poni illud nomen com-
soiet dici de causa fmali, sed geueralius, ut mune, quod propinquius et immediatius con-
comprehendat omnes. Heec vero defmitio ni- venit definito hoc autem modo comparatur
;

hil fere rem declarat nam eeque obscurum ; principium ad causam nam ens, et illud re- ;

estquid signiticet iUud verbum propter quid lativum icl, quod absolute positum illi requi-
nam si recte sumatur, solum significat habi- valet , remotissimum est. Per illam autem
tudinem causce finalis, et illam ipsam non particulam, per se infiuens, excluclitur priva-
satis declarat, ut postea videbimus. Si vero tio, et omnis causa per accidens, qua3 per se

sumatur comprehendit varios modos,

fusius, non conferunt aut influunt esse in aliud. Su-
qui illis vocibus significantur
cx quo, per , mendum est autem verbum illud, infiuit, non
quid, a quo aliquid est; undc solum imponitur stricte, ut attribui specialiter solet causa: effi-

nomen commune, non tamen explicatur com- cienti, sed generalius, prout sequivalet verbo
munis ratio. Addo illam vocem in ca genera- dandi, vel communicandi esse alteri. Objiciunt
litnto etiam posse comprehendere principia autem quidam contra hanc partem, quod cau-
quaj non sunt causre, sicut Christus dixit, sa materialis non dat esse, sed formalis; inter
Joan. 6 Ego vivo propter Patrem ; ubi non
: extrinsecas vero finalis non dat essc, seci effi-
habitudo causse, sed principii tantum signi- ciens. Sed, licetspecialimodo attribuatur illis
ficatur. duabus causis dare esse, forma? ut complenti
3. Secunda causce definitio refutatur. Se- proprium et speciiicum esse, efficienti vero
cunda definitio, et valde communis est Causa : ut realiter iniluenti, tamen absolute, et sub
 ; ;
;

SEGT. II DE COMMUM RATSONE CAUSE. 383

coinmuni ratione, etiam materia in suo ge-
nere dat esse, quia ab illa dependet e.sse ef-
fectus, et ipsa dat suam entitatem, qua con-
stituatur esse effectus causa etiam fmalis,;
eo modo quo movet, influit etiam in esse,
secundum illam vere pendeat ab aiio. Adde,
quod secundum propriam rationem respecti-
vam habet persona producta distinctum esse
personale ac respectivum a persona produ-
cente et illucl habere non potest nisi ab alio
;

ut postea declarabitur. datum ergo in illo vere pendet ab alio. Quid

;

5. Ad declarandam vero amplius hancpar- est enim pendere ab alio in aliquo esse, nisi
tem definitionis, advertendum est, si philoso- non habere illucl a se, sed datum et commu-
phice agerernus de solis causis et principiis nicatum ab alio, a quo semper dari debeat ut
naturalibus , seu quse naturali lumine co- scmper haberi possit?
gnosci possunt , sufficienter videri causam 7. Qirid sit proprie ab alio pendere. Di-
definitam illis verbis, et distinctam ab omni- vinrc personce productce quare a producente
bus principiis, quse verae causa? non sunt non pendeant.
Ad hoc ergo explicandum
quia tamen nostra physica et metaphysica dixi, causam esse quse influit esse in aliud
deservire debent Theologice, talem oportet his enim verbis eadem res declaratur, qua?
causas defmitionem tradere, quse Patri aeter- importatur in verbo dependendi ; significa-
no, ut est principium Filii, vel Patri et Fiiio tur autem per illa, ad causalitatem neces-
ut sunt unum principium Spiritus Sancti, non sarium esse ut illud esse, quod causa per
conveniat, et hoc est quod facessit nobis ne- se primo influit in effectum, sit causatum ab
gotium, nam persona producens videtur prin- ipsa causa, et consequenter quocl sit esse
cipium per se influens esse in aliam perso- distinctum a proprio esse, quod causa in seha-
nam, atque ita videturilli convenire tota de- bet. Unde hoc est proprie pendere in suo esse
finitio causee, cum tamen causa non sit, ut ex ab alio, habere, scihcet, esse distinctum ab
recepta sententia Theologorum eonstat. iilo, et participatum seu aliquo modo fluens
ab esse illius. Hunc autem moclum clepen-
Difficultas esc mysterio Trinitatis sumpta.
dentice inveniri in omnibus causis quas nos
6. Ad excludendum ergo hujusmodi prin- experimur, ostendi breviter potest in omni
cipium per sese dans esse sine causalitate, causarum genere. Nam materia et forma in-
usi sunt auctores moclerni verbo, depenclendi, fluunt esse composito, communicando quidem
quia una persona divina ita recipit esse ab seipsas,etsuas entitates; essetamen composi-
alia, ut ab illa non pendeat, quia id, quod ti, quodinde consurgit, distinctum est ab esse,

ab alio pendet, oportet ut habeat essentiam tum materiae,tumformoe,etideo ab illis proprie

saltem numero diversam ab eo a quo pendet.
Sed imprimis explicare oportet quid sit pro-
prie unum pendere ab alio, aut cur ad de-
pendendum requiratur diversitas essentiae,
et non sufficiat distinctio
sario intercedit interrem producentem et
productam quia non apparet ratio cur ma-
;
rerum, quee neces-
pendet, quia adillucl constituendumunaquse-
que confert suum esse, et inde consurgit esse
a qualibet earum distinctum, quod sine illis
esse non potest. Idem constat in causa effi-
ciente (omissa pro nunc finali, quse obscurio-
rem habet influxum, de quo infra videbi-
mus) omnis enim res, quee influit esse in
;

jorem distinctionem requirat verbum depen- aliud per modum principii per se et extrin-
dendi quam producendi. Item unum relati- seci, extra mysterium Trinitatis, dat illud,
vum proprie dicitnr pendere ab alio, quia efficiendo ipsummet esse quod communicat
illo posito ponitur, et ablato aufertur; et ta- et ideo semper dat esse distinctum ab esse
men non est de necessitate relativorum ut sic proprio quod in se habet et hoc est proprie ;

habere distinctam numero essentiam nam : causare Et e converso tum pro-

et efficere.
person?e divinse sunt correlativse,cum tamen prie res producta pendet in eo genere effi-
sint ejusdem essentise. Quod si dicantur esse cientis causee, quando ipsum esse, quod ab
ejusdem essentiee absolutse, distingui tamen alio habet per se primo receptum, manat ab,
in rationibus respectivis, idque satis esse ad esse afterius, et sine influxu esse non po-
tali
correlativam dependentiam, cur non idem test. In processionibus autem divinarumper-
sufficiet ad dependentiam producti a produ- sonarum, non ita contingit, quia illud esse,
cente ? Non enim producitur quatenus est quod per se primo per illas productiones
idem cum producente, sed quatenus ab eo communicatur, non est aliud ab ipso esse
distinguitur ut sic autem habet distinctam
; personse producentis, sed est ipsummet nu-
entitatem respectivam receptamab alio; ergo mero quod est in persona producente; ethoc
 .

388 DISPUTAT. XII. DE CAUSIS ENTIS 1N COMMUNI.

est singulare acimiramie
admirabile in illis divinis
et m uniim relativum procedat ab alio, non tamen
processionibns; et ideo ita nna persona pro- per dependentiam, nec per influxum diversi
cedit ab alia nt tamen ab illa recipiat esse
, esse essentialis, quocl per se primo per talem
omnino independens qnia recipit ipsnm- ,
productionem communicetur.
met esse numero quod est in persona produ- 10. Ad declarandam ergo hanc proprieta-
cente. tem causa?, diximus esse principium quod
8. Occurritur ohjectioni. Neque obstat influit esse, quia oportet ut ipsummet esse sit

quod relationes ipsae distinctae snnt, et ba- causatum, et consequenter essentialiter dis-
bent propriiuu esse relativum distinctum, tinctum ab esse ipsius causae. Ad quod etiam
qnia non esse relativum ut sic, sed esse ab- indicandum consulto addidi particulam in
,

solntum et essentiale, per se primo commu- aliud, et non in aliquem vel in alium, nam
nicatur per illas processiones. Procedit enim aliud absolute et proprie non dicitur nisi de
Deus de Ueo, et Pater, generando Filium, eo quod est in essentia diversum. Quod au-
primario communicat ipsi suam naturam; tem causa includat hanc proprietatem et re-
relatio vero requiritur tanquam proprietas quirat talem modum influxus, non aliter pro-
necessaria ad constituendam distinetam per- bari potest quam ex communi notione et usu
sonam quod est quasi materiale (ut sic di-
;
hujus vocis, maxime apucl Latinos. ltem ex
cam) omni productione. Sicut in genera-
in correlativo, quod communiter censetur esse
tione humana, quod per se primo ac formali- effectus, quae vox aperte indicat imperfectio-
ter intenditur, est cornmunicatio humanaena- nem et dependentiam in eo rigore quem de-
turae, et humani esse ; consequenter vero est claravimus quare certum est, personam di-
;

requisita personalitas. Ratio ergo productio- vinam productam non posse dici effectum ,

nis principaliter pensanda est ex formali esse alioqui diceretur etiamfacta, quodest contra
per se primo communicato. Unde generatio fidem, ut constat ex Symbolo. Tandem, quia
Cbristi ut bominis fuit vere humana propter ex re ipsa, prout declarata est, constat illum
verum esse humanae nahme, etiamsi perso- modum influxus vel emanationis, qui con-
nalitas fuerit alterius rationis. Sic igitur, quia venit effectibus ereatis respectu omnium sua-
generatio divina quod per se
talis est, ut esse rum causarum, esse longe diversae rationis
primo per illam communicatur, non sit ma- ab emanatione unius personae divinae ab alia,
nans ab alio esse, et ideo nec pendens nec et habere illum modum dependentiae quem
causatum, sed communicatum tantum a per- nos declaravhnus ergo potest una communi
;

sona producente, ideo generatio illa non est
effectio neque causatio (ut sic dicam), sed
productio longe superioris rationis.
quod ipsummet esse relativum illarum perso-
narum tale est, ut essentialiter includat
tum esse divinum, quod essentialiter est
dependens, et ideo neque ipsum esse relati-
voce significari, quae comprehendat causas
rerum creatarum, et non principia divinarum
Accedit personarum; bujusmodi autem est haec vox
causa, et conceptus qui illi respondet, quem
to- per dictain causae definitionem explicamus.
in- Sic igitur verum est de ratione causae esse ut
sit essentialiter diversa a suo effectu; etquod

vum potest dici dependens. effectus proprie pendeat a causa utrumque ;

9. Unum relativum etiam creatum proprie autem in illa particula, prout a nobis decla-
ab alio non pendet.
In relationibus vero cre- rata est, indicantur, et per illam excluditur
atis diciturinterdum una relatio pendere ab principium in divinis ratione causae.
alia, quatenus sinc illa esse non potest. Sed
Difficultas ex tnyslerio Incamationis.
est impropria et lata locutio, quia ubi est de-
pendentia, prout nunc propric loquimur, est 1 1 Alia vero difficultas nobis oritur ex alio
prioritas naturae ; autem mutuae
relationes mysterio fidei , scilicet Tncarnationis ; nam
sunt omnino similes, minusque impropric di- Verbo divino ut personaliter tcrminanti hu-
cetur relatio creata pendere a suo termino, si manitatem, convenit tota illa definitio causae ;

supponatur esse aliquid absolutum, quia, po- et tamen non est causa juxta sanam
ut sic
sito fundamento et termino resultat relatio. doctrinam, cum neque possit esse causa for-
Ex quo fit ut in creatis multo minus dici pos- malis, quia imperfecta est, neque efficiens,
sit una relatio influere in aliam, quoniamuna Verbum efficicntiam adex-
quia alias haberet
non est causa, imo nec principium alterius, tra,non communem Patri, et Spiritui Sancto.
sed solum habent necessariam simultatem Major propositio probatur, quia juxta com-
seu concomitantiam. In divinis vero licet munem modum loquendi Theologorum, Ver-
 ;

SECT. II. DE COMMUNi KATIONE CAUS^E. 387

bum divinum terminat dependentiam huma- pectu lineEe, et subsistentia creata respeclu
nitatis ergo Verbum est id a quo pendet illa
; suppositi, etc. De quibus omnibus dicendum
humanitas. Quod si dicas pendere quidem ab est recte probare reduci quidem ad aliquod
illo ut a termino, non ut a causa, primo non genus causse intrinsecee, id est formalis vel
solvitur clillicultas, imo potius inde concludi- materialis ;
quomodo autem, et in quo, ali-
tur non omne id, a quo aliud pendet, esse quando deficiant a proprietate talium causa-
causam, et deinde valde obscurum est quid rum, et preesertim in dicto mysterio, pendet
sit dependere ut a termino. Sed hoc posterius ex his quee de his causis in particulari di-
mirum non est, quia res est valde superna- cenda sunt.
turalis, quam explicant Theologi ,
prout pos-
Causalitas quid.
sunt ' . Illud vero prius convincit plane defi-
nitionem causse melius explicari per princi- 13. Ex de ratione causce in com-
his quse
pium intluens per se esse in aliud quam per ,
muni diximus primo quid sit id
, colligitur
dependentiam, nisi haec particula per prio- quo causa in actu formaliter et proxime con-
rem declaretur. Igitur Verbum, ut terminans stituitur in esse causse ;
quod solet vocari
humanitatem, non est principium per se in- causatio vel cansalitas in communi hoc au ;

tluens esse in illam, neque humanitas hoc tem nil aliud est quam
seu con-influxus ille,

modo pendet a Verbo ut a principio intluente cursus quo unaquEeque causa in suo genere
esse in illam, sed solum in ratione termini, actu influit esse in effectum hic vero con- ;

qui est proprietas queedam necessaria, sine cursus necessario op^ortet ut sit aliquid dis-
qua humanitas illa non potest existere. tinctum in re seu ex natura rei a relatione ip-
12. Divinum Verbum cum humaniiate qua- sius causas, cum possit res illa, cpiEe causa
liter ad Christi constitutionem concurrat. denominatur, in re manere sine hoc actuali
Modi terminantes, quam respectu terminato- influxu quocl est certum signum distinctionis
;

rum causalitatem exerceant. Quse responsio ex natura rei, ut in superioribus visum est.
recte satisfacit quantum ad dependentiam Non potest autem hic intluxus esse sola ratio
humanitatis a Verbo 2 adhuc tamen manet ; prEedicamentalis causse acl effectum ; nam
difficultasde dependentia Christi, ut estper- Iiepc, qualiscunque illa sit, resultat ex ipso
sona composita. Suppono enim ex vera Theo- influxu causce ut terminato acl etfectum, eo,
logorum doctrina, imo et Conciliorum, etPa- scilicet, modo quo clici solet, posito funda-
trum, ex Verbo Tit terminante humanitatem, mento et termino, consurgere relationem ;

et humanitate ipsa, consurgere Christi ut Dei est ergo ille influxus aliquid prius relatione
hominis personam per se unam, ac mirabili- et secundum illum etiam causa est prior na-
ter compositam. Illud ergo compositum vere tura suo effectu, cum tamen secundum rela-
pendet a Verbo, tanquam a quodam princi- tionem simul natura. Est igitur ille in-
sint
pio intrinseco ex quo constat unde necesse ; fluxus aliquid medium inter entitatem et re-
est ut in illud influat esse , communicando iationem causEe quid autem illud sit et an
;

illi suum esse personale ; ex quo cum huma- sit Ediquid in ipsa causa vel in effectu, et an

nitate resultat heec persona composita ,

quse sit aliquis modus distinctus ab illis, vel tan-
ut sic aliqno modo distinguitur a Verbo nude tum denominEitio ex utroque desumpta, non
sumpto. Sed ad hoc eaclem responsio appli- potest hic distinctius explicari, donec ad sin-
canda est, nam Verbum non aliter concurrit gula causarum genera declaranda veniamus.
ad constittiendum illud compositum. quam Et iclem est de quibusdam proprietatibus vel
terminando humanitatem unde si in hoc ; conditionibus, quae communem rationem cau-
non exercet aliquod causalitatis genus, neque see comitari videntur, et in diversis causis
etiam constituendo illam personam composi- diversimode reperiuntur ut esse prius na- ,

tam habet aliquam rationem causEe respectu tura, distingui realiter, vel essentialiter abef-
illius. Argumentum antem factum non tan- fectu, etc.
tum proceclit in dicto mysterio, sed accom-
Cav.sce unicus objecthus conceptus.
modari potest ad omnia extrema componen-
tia aliquod compositum, ut est punctum res- Secundo colligi potcst ex dictis, nomen
\ \.

causcenon esse mere cequivocuni, cum non

1
Vide dicta in I tom. tertiee part., chsp. 8, tantum nomen, secl etiam aliqua ratio nomi-
sect. 3. nis communis sit. An vero huic nomini se-
2
Lege quce diximus 1 to., disp. 8, sect. i. cundum illam definitionem correspondeat
 ,
;;

388 DISPUTAT. XII. DE CAUSIS ENTIS IN COMMUNI.

unus conceptus tam fornialis quam objecti- nem omnium consensum post Aristotelem,
vus causse in communi, in eontroversia est sic probatur. Nam quod
quatuorin rebus illa

nam quidam existimant non correspondcre seu effectibus quos experimur, inveniantur,
hujusmodi conceptum unum, quia modi, qui- facile supponendo aliquid
declarari potest,
bus eifectus pendent a causis in diversis ge- novum rerum natura iieri quod est tam
in ;

neribus causarum, ita sunt primo diversi, ut evidens ex perpetua rerum vicissitudine, al-
ab eis una commimis ratio dependentiae abs- teratione, generatione ac corruptione, ut il-

trahi non possit. Sed hoc neque ab ipsis pro- lud argumentis probare, supervacaneum sit.

batur, neque mihi videtur admodum verisi- Si ergo fit aliquid de novo, necessaria est ali-
mile, nam ex omni reali convenientia potest qua alia res a qua iiat, quianon potest idem
abstrahi conceptus communis; inter causas facere seipsum, et hanc vocamus eflicientem
autem uon solum cst proportionalitas aliqua causam. Quse vel producit suum effectum ex
metaphorica, alioqui non de omnibus illis ex aliqua re quam ad suam actio-
nihilo, vel
causa cum proprietate diceretur, sed est vera nem prsesupponat; primum non potest in uni-
et realis convenientia, utex defmitione data, versum clici, nam
experimento constat, neque
et expositione ejus coniirmari etiam potest artiticem facere statuam nisi ex ligno aut cftre,
et ex his quse de conceptu entis diximus neque ignem calefacere nisi aliquid ei sup-
multa hic applicari possunt. Non est ergo cur ponatur quod calorem suscipiat, neque efii-
negetur unus communis conceptus causee. cere ignem nisi ex ligno, stupa aut alia re
An vero secundum illum sit univocatio vel simili. Imo hic modus agendi tam est proprius
aliqua analogia, constabit melius post tradi- naturalium causarum ut philosophi, qui ad
,

tam divisionem causse, et explicata singula illas tantum attenderunl inde sumpserint ,

membra ac modos causandi et ideo iliud ; axioma illud Ex nihilo niliil fit. lllud ergo
:

omittemus, donec causas ipsas inter se con- subjectum, quod ad actionem efficientis cau-
feramus. sa3 supponitur, materialem causam vocamvs.

SECTIO III. Necesse est autem ut causa efliciens tale sub-

Quotuplex sit causa. jectum aliquam rem introducat; alias nihil
novum efficeret contra positam hypothesim.
i. Celebris est illa divisio causa? in qua- Illud ergo vocamus formam, qualiscunque
tuor causarum genera, scilicet, materialis, illa sit, de quo postea videbimus. Tanclem,

formalis, efiicientis, et fmalis , cpiam tradit cum causa3perse agentesnontemere et casu

Arist., o Metaph., cap. 2, et lib. 2 Physic, agant, ut ipso rerum experimento constat, et
cap. 3 et sequent., cujus divisionis expositio praecipue in actionibus humanis , ut res sit

omnino pendet ex singulorum membrorum extra controversiam, necesse est ut prseter

exacta inteUigentia, quam in toto hoc tractatu illa tria detur etiam finis, propter quem cau-
late prosequemur; et ideo nunc in communi sa efficiens operatur. Reperiuntur ergo hsec
solum proponemus ea quee circa hanc divi- quatuor membra in rebus , sive omnia illa

sionem dubitari possunt, et ea breviter expe- in singulis eifectibus inveniantur, sive non,
diemus. Primum est, an omnia ilia membra hoc enim postea erit inquirendum , nam ad
vere ac proprie sub diviso contineantur. Se- prsesens sat est quod in rerum universiiatc
cundum, an inter se distinguantur et oppo- ha3c inveniantur.
nantur. Tertium, an sufficienter comprehen- 3. Materia vere causa. Forma prbprie est

dant totnm divisum. Quartum, an proxime et causa. E fficicns vcre causa. Finis an '

immediate causa in illa mcmbra dividatur, vera causa.

Quod autem qucehbet ex his
vel possit aliqua divisio uiedia cxcogiuiii. vcra sit causa, dc materiali quidem, formali
Quintum, an illa divisio sit infima seu atoma, etefficiente, facile probari potest, nam quse-
an possint singula membra in alia dividi. hbct ex his manifeste influit aliquod esse ;

Sextum, an sit univoca vcl analoga. materia enimab Aristotele defmitur esse, id
ex quo insito fit aliquid. Ubi per particulam
Quatuor propria causarum genera. ex cum proprietate sumptam distinguiturma-
2. Ao cxperimento prolatur assertio. Ad tcria ab aliis causis per particulam autem
;

primam dubitationem dicendum est , omnia insito, separatur a privatione, et declaratur

illa vere ac propric rationem causee partici- proprius influxus, quo materia, et in univer-
parc; et ideo merito causam in illa quatuor sum subjectum exhibet se, ut ex eo consur-
membra dividi. Hsec assertio, prseter commu- gat esse totius. Similiter forma seipsam ex-
 ; ;

SECT. III. QUOTUPLEX SIT CAUSA. 389

hibet, ut illa tanquam actu compositum con- munem sententiam Stoicorum, scilicet, quod
stituatur ; imo frequenter defmiri solet forma, sola causa efficiens sit vera causa, refert Se-
quod causa intrinscca quce dat csse rei
sit neca, lib. 8, epist. 66, ubi etiam ipse eam
materia enim est quasi inchoatio qusedam, probat : Qjwniam
omnia (inquit) sine quibus
si

vel fundamentum ipsius esse, forma vero il- effcctus ficri non potest, ponenda sunt in cau-
lud consummat et complet; propterquodrfo'o sarum numcro, plures essent numerandce ni- ,

quidditaiis appellatur ab Aristotele citatis lo-
cis.Item hcec numerantur inter principia in-
illa duo tan-
trinseca rei naturalis, vel potius
tum, suntprincipia constituentia rem natura-
lem; sunt autem principia per se, cum sint
maxime necessaria et essentialia, et clant esse,
eo modo quo expheatum est sunt ergo pro-
mirumtempiis, locus, motus, etc, sine quibus
nullus fit cffectus ; in una crgo causa efficicnte
sistendum est, rcliqua vcro sunt veluti adju-
menta hujuscausce,aut conditiones necessarice.
Aliter objici posset in alio exlremo ex So-
crate apudPlatonem, in Phned., quod solus
; nomen causce mereatur, nam tota causa
finis

priai causee. De efficiente etiam patet, quia reiestidpropter quod fit; reliquavero omnia
sua actione efficit ut res habeat esse quod solum sunt conditiones requisitse ut res fiat
antea non habebat et ad hoc per se ac di- ; unde interrogationi propter quid res est, aut
recte tendit actio ejus ergo efficiens est ; fit, sola responsio per finalem causam sa-
quasi fons etprincipium per se influens esse tisfacit.

in eflectum ;
quod esse effectus distinc.tum est Primaobjectio cum Augustini loco diffi-
5.

ab esse efficientis ; ergo tota definitio causse cili enodatur.

Ad priorem objectionem lo-
propriissime convenit efficienti, De fine vero cus Augustini difficilis est; negat enimibi quse-
potest esse nonnulla dubitandi ratio, quia rendum esse quare Deus voluerit creare mun-
nullum esse reale in eo prsesupponitur, quo dum, quia boc est queerere causam vohmta-
causare possit ; sed, quia de hoc latius in tis omnis autem causa efficiens est, qua?
Dei ;

propria disputatione dicendumest, nunc bre- in divinavohmtate locum habere non potest;
viter declaratur, quia, licet finis sit postre- ubividetur plane Augustinus confundere cau-
mum in executione, primum in tamen est sam finalem cum efnciente; uam qui quanat
intentione, et sub ea ratione veram habet ra- quareDeusvolueritcrearemundum, non quee-
tionem principii nam est primum quod ex-
; ritcausam efficientem, sed fmalem.Dicendum
citat seu movet agens ad agendum; est au- vero est sensum Augustini esse, nonesse qua?-
tem principium non fictum, sed verum et rendam causam curvolueritcreare mundum,
reale, quia vere excitat et movet. Uncle sicut ita ut ipsius voluntatis Dei propria aliqua cau-
habet sufficiens esse quo possit talem ratio- sa esse putetur, quiasi divina voluntas aliquam

nem principii exercere, ita etiam rationem causamhujusmodihaberetjhaberet causam ef-

ciusse ; illud autem esse, quamvis in mente ficientem non quia finis et efficiens forma-
;

sit, non est extra latitudinem entis realis, et liter sint idem, sed quia nihil potest habcre

ideo sufficiens esse potest ad talem rationem propriam causam extrinsecam finalem, quin
causaB. hujusmodi principium non
Rursus habeat efficientem, vel quia finis ipse non
est per accidens, secl per se imo ab illo ha- ;
causat sine efficientia, ut multi volunt ; vel
bet causalitas agentis, quod per se et ordi- quia proxime movet efficiens ad efficien-
finis

nate tendat in effectum atque hoc hac ra- ; dum. Cum ergo dicit Augustinus omnem ,

tione per se influit esse in illum ; ergo etiam causam esse efficientem, loquitur de causa-
fini vere ac proprie convenit definitio causae. litate extrinseca, qua: nunquam est sine in-
4. Prima objectio. tStoici solum cfficicns terventu efficientis causae ; nam tamen inten-
veram causam agnovere. Secunda objectio. dit Augustinus excludere, quin cum ilfacausa
Contra hanc vero sententiam objicere quis possit conjungi aliud causandi genus. Alii
potest Augustin., 1. 83 Qusestionum,in 28, di- brevius respondent Augustinum locutum esse
centem: Omnis causa efficicns est. Quam sen- stricte de causa, prout dicit relationem ad cf-
teutiam vicletur sumpsisse ex Platone, in fectum stricte etiam sumptum et denomina-
dialogo dePulchro, seu qui inscribitur Hyp- tum a verbo efficiendi. Sed hoc vix potest ac-
pias major, ubi significat causam et efficien- commodari discursui Augustini, nam qui quse-
tem idem esse et finem non posse dici ,
rit quare Deus voluit, etc, non quserit cau-

causam quod confirmat, tum quia est ef-

;
sarn ita stricte sumotam.
fectus , tum quia ipsius causee efficientis 6. Qjuot Aristoteles, tot causarum genera

non potest esse causa. Eamdem fuisse com- admisit Plato. Veterum pliilosophornm in
390 DISPUTAT. XII. DE CAUSIS ENTIS LN COMMUNI.
hoc seusus. Causa nomcn cur efftcieus per causse efficientis successive, ut infra declara-
o/ntcnomasiam v.surpet. Ad Platonern, cer- bitur. At vero materia quamvis sit quid pree-
tum est illum posuisse omnia genera causa- requisitum ad actionem agentis, tamen in
rum, quee Aristoteles posuit, etfortasseplura, ipso instante vel tempore quo agens agit,
ut postea videbimus. Et in citato loco non di- etiam materia per se influit in effectum, imo
cit causam etefficiens idem esse,ut eitribui- et in ipsam actionem agentis, si ex illa ope-
tur; sed e contrario ait : Efftciens nihil aliud retur, ut postea videbimus. Forma vero, licet
est quam causa. Quse propositio non potest sit effectus agentis, vel etiam materiee, est
simpliciter converti, ut per se constat. Inde tamen causa totius compositi, complens es-
autem non infert fmem non esse causam, sed sentiam ejus. Et, quamvis sitpars compositi,
infert, quod- fit ab efficiente causa, esse
id est tamen in suo genere totalis causa ejus,
distinctum ab ipsa, quia non potest causa ef- nec est cur pars causee appelletur, quianeque
ticere seipsam. De aliisvero philosophis exi- est pars agentis, neque rnateriee. Quod si ap-
stimo, verbis potius quam re ab Aristotele pelletur pars causee respectu totius causalita-
Nam ipsi non negant necessitatem
dissentire. tisnecessariee in omni genere ad effectumf,
et concursum materiee, aut formee, vel finis ; hoc modo etiam materia et efficiens dici po-
sed in nominibus differunt, nam materiam testpars causee; est tamen impropria locutio,
vocant quid prserequi.situm ; formam vero quia omnes illee non componunt unam cau-
potius appeUandam censent effectum quam sam, sed aggregatum vel requisitum nume-
causam, quia ad ipsam tota causalitas termi- rum causarum. Atque idem est proportiona-
natur, vel ad summum vocantpartem causee, liter de fine, nam, licet requiratur ex parte
ut loquitur Seneca supra fmem vero appel- ; agentis, ut actio ejusnon temere fiat, sed ex
lant aliquo modo causam seu potius con- instituto, habettamen influxum proprium ac
causam cum efficiente, seu esse quid super- per se, et diversum ab influxu agentis qua- ;

veniens efficienti medio proposito, seu inten- lis vero ille sit, et an semper sit necessarius,
tioni fmis, ut causare possit. Preeterea causa infra dicemus.
efficiens liabet influentiam, et magis realem, 8. Finis in moraliuus causa prcrstantior.
etquodammodo immediatiorem ipsi effectui, TJnde ad alteram partem objectionis respon-
quam finis et notiorem, et quodammodo
; detur, Plalonem et Socratem illo loco mora-
magis propriam, quam materia et forma, et liter potius quam
pbysice loqui. In moralibus
priorem etiam illis et ideo causee nomenin-
; enim finis est quoclammodo tota causa actio-
terdum per antonomasiam, vel etiam ratione num seu effectuum, nonquod aliee causee ex-
primee impositionis pro causa efficiente sumi cludantur, quatenusphysicenecessariee sunt,
solet. Nihilominus tamen rem ipsam pbysice sed quod omnes aliee ex fine sumant quasi
considerando, non est dubium quin singulee primam rationem causandL Unde finis potest
ex dictis causis veram et. propriam rationem quodammodo dici sola causa quia ita est ,

causee habeant, et in suo genere totalem ac causa ut non habeat priorem causam vel ra-
plane diversam, ut in secundo puncto dice- tionem omnes autem aliee ita sunt causee ut
;

mus, et ideo multo meiius Aiistoteles heec habeant aliquam priorem causam, vel saltem
distincte numeravit sub communi notione priorem rationem causandi quod dico pro- ;

causee. pter primam efficientem causam, quee est

7. Locus, tempus,el simitia, cur non causre. Deus, cjuod inferius deciarabimus. Si autem
Xecratio exSeneca adducta quidquam ob- vis fiat in voce propter pcid, dicendum est,
stat ; non enim in causis numerantur omnia, strictesumptam, solum acconunodari fiui,la-
sine quibus etfcctus non fit, sed ea tantum tius vero solereetiam ad omnes causas exten-
quee per se influunt in effcctum. Quod nonha- di. Imo Aristoteles supra inde probat preedic-
bet locus, quia est quid extrinsecum ; vel si ta causarum genera, quia per omnia illa sa-
sitsermo de Ubi intrinseco, illud non preesup- tisfieri solet quajstioni, propter quid ; dicimus
ponitur, sed consequitur in effectu ut quod- cnim lioininem esse mortalem propter mate-
dam accidens ejus. Et idem est de tempore ; riam, et vivere propter animam, etc.
nam prout est communis mensura, extrinse-
cum est ;
prout vero esse potest intrinsecum, Quatuor causarum mutua distinctio.

solum est duratio ipsius niofus quo fit res, Ex his facile est expedire punctum se-
9.
quando successive fit iile autem motus non
; cundumde distinctione harum causarum.Po-
estcausa, sed est potius ipse actualis influxus test autem esse sermo de distinctione forma-
 SECT. 111. QUOT Ul'LEX SIT CAUSA. 30, {

literuc praecise in ratione causee, vel de dis- quod ab eadem re prodeant; quia, sicut ea-
tinctione quasi materiali sen reali in esse en- dem res est capax diversorum respectuum in
lis. Prior distinctio est. quce ad pra?sens spec- ordine ad diversa , est enim uni similis, et al-
lat, quam certnm est inter htec membra re- teri dissimilis ,
principium unius , et finis al-
periri. Primo ex Aristotelis testimonio, quia terius, ita potest in ordine ad chversos eifec-
alias esset vitiosa divisio. Secundo ratione, tus participare diversos respectus causandi.
quia causa, ut causa iu actu, formaliter con- Ratio denique a priori est, quia eadem res
stituitur per actnalem influxnm in effectum ;
creata potest in sua entitate includere actum
sed in quatuor illis membris sunt influxus potentia? admistum, et ideo potest ad unam
diversarum rationum; ergo. Probatur minor, rem comparari per modum actus formalis, ad
quia intluxus causa? materialis et formalis est aliam vero per modum subjecti; actus au-
intrinsccus per internam compositionem ; in- tem formalis cum det esse rei, simul esse so-
fluxus autem causse eificientis et finalis est letprincipium agendi aliucl, quia operatio
extrinsecus. Rursus influxus materia3 est per consequitur esse ac denique quia talis actus
;

modum potentice , formse autem per modum aliquod bonum est, etiam potest esse princi-
actus. Influxus item efficientis est per actio- pium metaphoricse motionis. Sic igitur non
nem seu mutationem realem influxus autem
; repugnat omnia hsec genera causarum in
finis est per mutationem intentionalem aut eamdem rem convenire respectu cliverso-
metaphoricam ; sunt ergo omnes ha3 causa- rum.
litates formalitcr distinctce; constituunt igitur Quod si interdum in aliqua re non con-
1 1 .

causas in actu formaliter clistinctas. Unde junguntur, non cst ex formali repugnantia
etiam rationes seu virtutes causandi harum talium causalitatum in ordine ad diversa, sed
causarum distinctce sunt, nam materia cau- ex peculiari conditione. Et interdum provenit
sat, quatenus est passiva potentia efficiens ;
ex perfectione, interdum vero ex imperfec-
vero quatenus liabet potentiam activam in tione"; verbi gratia, Deus potcst esse causa
aliud forma vero quatenus vim habet actuan-
; efficiens et finalis, non tamen materialis res-
di pcr seipsam finis tamen, quatenus bonus
; pectu alicujus, quia est purus actus, et nul-
est, et per bonitatem habet vim alliciendi ef- lam habet potentiam passivam; neque etiam
fectum, quffi omnia in sequentibus exponen- exercere potest causalitatem formalem quia ,

tur latius, neque hic occurrit specialis diffi- ha3C requirit entitatem incompletam et im-
cultas circa hanc partem. perfectam. Et ob eamdem rationem angelica?
10. Eadem res ditersarum munera causa- substantia? non possunt exercere causalitatem
mm potest exercere respectu effectuum diver- formalem ;
quia vero non sunt puri actus,
sorum. Circa distinctionem autem realem possunt aliqua ex parte exercere materialem,
seu materialem harum causarum dubitari po- saltem respectu aliquorum accidentium et ;

test an semper intercedat, vel fieri possit ut quia non sunt pura potentia, possunt habere
eadem omnino res habeat plures rationes rationem aliquam efticiendi, et inulto magis
causandi ex numeratis. Potest autem hoc finahzandi. E contrario vero materia prima,
quceri, vel in ordine ad diversos eftectus, vel cum causalitatem materialem exercere pos-
ad eumdem. Priori modo dicendum est non sit, tamen quia est pura potentia, nec causa-
esse necessariam distinctioneni realem seu litatem formalem, nec proprie effectivam par-
materialem inter dictas causas, quia non re- ticipat;tamen, quia non est ita pura poten-
pugnat eamdem omnino rem in ordine ad di- tia quin aliquam entitatem et actualitatem
versos effectus habere plures causalitates di- habeat, aliquam causalitatem finalem habere
versarum rationum. Eadem enim forma est potest, ratione cujus anima appetit corpus
finis respectu generationis, seu alterationis suum, et quaelibet forma materiam. At vero
per quam fit, forma respectu materia?
et est forma substantialis, cum causalitatem forma-
et compositi, et est principium efficiens res- lem, efticientem, et finalem exercerc possit,
pectu actionis in aliud, et potest esse mate- non tamen materialem substantialem ( ut sic
rialiscausa suarum proprietatum, ut est ani- dicam), quia non est potentia passiva in ge-
ma quatenus est subjectum intel-
rationalis, nere substantue. Respectu vero accidentium
lectus, vel voluntatis. Hi namque influxus seu potest interdum exercere hanc causalitatem,
causalitates, quantumvis diversce rationis sint quocl proprie convenit formaa subsistenti,nam
respectu diversorum effectuum, non habent illa forma, qua3 ob imperfectionem suam ex
inter se repugnantiam, neque etiam repugnat se subsistere non potest, neque etiam est
XXV. 30
392 DiSPCTAT. ML DE CAU SIS ENTiS IIS
T
COMMUNI.
potens per seipsani ad sustentanda aeci bonum ac perfectio subjecti quod informat;
dentia. Et ad hunc modnm facile discnrri et ideo potest ad illud comparari simul in ra-
potest per entitates accidentales quatenus , tione formee et fmis. At vero, si comparatio
prsedictas causandi rationes participare pos- ilat ad ipsum compositum, quod per formam
sunt. constituitur, sic non potest eadem esse fomia
12. Respectu ejusdem eadem res formm et et finis respectu ejusdem, quia non estforma
matcrle munia subire nequit. Forma et ef- finis compositi, sed potius forma est propter

ficiens respectu ejusdem in idem coincidere non compositum ut propter finem suum. Quod si
possunt. At vero, si hse eauscc comparen- comparentur ad actionem seu generationem,
tur ad unum et eumdem effectum ,
nonnulla etiam respectu illius eadem est forma et finis.
rnojor diffieultas est. Et quidem in quibusdarn Quo sensu videtur dixisse Aristoteles, infra
est clara repugnantia, in aliis vero e contra- citandus, finem etformam coincidere in eam-
rio est manifesta possibilitas , in quibusdam dem rem numero sub eo tamen respectu li-
;

autem res est controversa et dubia. Itaque cet forma proprie sit finis generationis non ,

eamdem rem ad idem simul esse

in ordine tamen proprie est causa formalis ejus, sed
causam materialem et formalem, plane re- tantum principium, ut sectione prcecedente
pugnat, quia hce causalitates requirunt con- dicebam.
ditiones formaliter oppositas, quales sunt esse 14. An conjungantur in eodem efflciens et
in potentia et in actu formali unde si sit ;
finis. Au materia rationem aliquam finis
sermo de propria forma substantiali semper , in sua entitate patiatur.
Prceterea eadcm
requirit distinctionem realem a sua causa fere proportione loquendum est de fine
materiali, et idem est in forma accidentali, et efiiciente ; nam secundum quamdam
qiue suam propriam babeat entitatem. Quia rationem convenire possunt eidem
finis
vero sunt aliquce formce accidentales, quee rei, non vero secundnm aliam. Duplex enim
tantum sunt modi substantise, ut preesentia finis , ut infra videbimus , distingui solet,
localis, vel si quid aliud est bujusmodi, in scilicet, finis cujus gratia actio fit,vel cui, seu
illis, sicut ratio formce est imperfecta, ita suf- in cujus gratiam et commodum fit ; ut in cura-
ficit distinctio modalis. Semper tamen ne- tione finis cujus gratia, est sanitas ; cui vero,
cesse est ut formalis et materialis causa res- est ipse bomo cui sanitas procuratur. Prior
pectu ejusdem compositi distinguantur reali- ergo fmisnon potest esse eademrescumcausa
ter, vel ex natura rei. Deinde etiam constat efficiente quia est effectus ejus
,
posterior ;

formalem et efficientem causam non posse autem optime potest esse eadem res cum
finis

in eadem re conjungi respectu ejusdem effec- causa efficiente nam scepe efficiens operatur
;

tus quia forma exercet causalitatem forma-

;
propter seipsum; et hoc modo Deus est simul
lem, in eo in quo est, efficientem vero res- primum efficiens, et ultimus finis suorum
pectu alterius formse, vel compositi, et ideo operum. Et juxta hcec intelligitur facile vul-
forma ut informans, vel supponitur ad actio- gare dictum Aristotelis 2 Physic, c. 7 Fi- , :

nem ut principium agendi , vel consequitur nis et forma coineidunt in iclem numero ; finis
ut effectus , seu terminus formalis actionis ; antem et efficiens in iclem non numero, secl
et ideo fieri non potest ut causalitas formalis specie; loquitur enim de fine cujus gratia, seu
et effectiva eidem formai conveniant respectu qui per actionem formaliter intenditur, et fit;
ejusdem, narn includunt babitudines repu- de quo jam diximus, distingui ab agente tan-
gnantes. quam effectum ejus , non posse esse
ct ideo
13. Forma cum ftne an possit in eamdem idein numcro cum illo.Quod vero sit idem
entitatem confluere. Itursus etiam est cla- specic, contingit in agentibus univocis non ,

rum, finalem et formalcm causalitatem quo- inomnibus ut ipsemet Aristoteles indicavit.

,

dammodo conveuire posse in eamdem for- Quomodo autem causa formalis et finalis in
mam respectu ejusdem, quodammodo autem eamdem rcm numero conjungi possint, jam
non posse. Si enim comparentur ad idem declaratum est. Addo vero etiam posse ali-
subjectum vel suppositum, optirne possunt in quam rationem finis in eamdem numero rem
eamdem rcm convenire eadem enim forma, ; cum causa materiali conjungi nam subjcc- ;

et est finis materise, et earn informat, cadem- tum accidentium et est causa materialis eo-
que visio beata est forma intellectus, et finis rum, et finis; ut enim xliccbam, finis proxi-
ac beatitudo ejus. Et ratio est, quia ipsamet mus sanitatis procurandce est homo , et inter
forrna, ut informans, et informatio ejus est alios fines forma inducitur in materiam pro^
 '

SECT. 111. QUOTUPLEX SIT GAUSA. 393

pter ipsarn materiam conservandam ; nam, non simt instrumenta si vero efficientiam ,

quia ratio fmis fundatur in bonitate, qute habent, ut sic non sunt dispositiones, neque
transcendentalis est, et in omni entitate ex ad causam materialem ullo modo pertinent
parte reperitur ideo conjungi potest aliqua sed ad efficientem, quam vel adjuvant, vel
ratio finis cum qualibet alia causa. ejus vicem gerunt. Dispositivaautem causa
15. Efficiens anidem cum ma-
esse possit communiter reducitur ad materialem quia ,

teria. Solum supererat comparanda causa prEeparat materiam ad formam. Sed hsec de-
efficiens cum materiali, an possit utraque ra- nominatio solum esse videtur per quamdmn
tio conjungi in eadem re respeetu ejusdem attributionem nam si loquamur cum proprie-
;

effectus. Et quidem loquendo de causa ma- tate, vera dispositio quaedani causa formalis
teriali substantiarum naturalium ,
certum est est, non enim disponit nisi informando sub-

non posse materialem et efficientem causam jectum; calor enim, qui est in ligno, non
conjungi in eadem re in ordine ad talem ef- disponit ad formam ignis nisi formaliter ca- ,

fectum, quia materia non potest esse princi- lefaciendo lignum loquor autem de vera ac
;

pium efficiens formee ex illa ediieendse et , propria dispositione physica et positiva nam ;

consequenter nec totius compositi. At vero, vulgari modo solet dispositio vocari, quEecun-
loquendo de causa materiali accidentium, que remotio impedimenti, vel quasvis condi-
majus dubium est an eadem causa materialis ad agendum, vel
tio necessaria, ut applicatio

possit esse efliciens eorumdem. Potest autem quid simile et iu his nulla est vera causali-
;

heec efficientia intelligi duplex: una, per na- tas,sed tantum per accidens.
turalem resultantiam et de bac loquendo, , 17. Objectum cujus generis circa potentiam
non est dubium quin possint illte causalitates et acium ejus exerceat causalitatem.Camcim
conjungi, et ita dici solet passim, animam, objectivam appello objectum respectu poten-
verbi gratia, habere triplicem causalitatem in tiae vel actus. In quo objecto duplex potest

suas naturales potentias, nempe fmalem, ma- habitudo considerari una est moventis, alte-
:

terialem et efficientem ; et multi censent boc ra terminantis. Prior respectu potentige co-
genus activitatis nec materiee primse repu-
, gnoscitivas est causalitas efficiens, sive con-
gnare in suam propriam passionem, quee est sideretur objectum quatenus movet impri-
quantitas. Altera efficientia est per se, et per mendo speciem, sive quatenus per speciem
propriam actionem, et de bac est major dif- concurrit ad actum ; respectu vero potentiaa
ficultas coincidit tamen cim illa qusestione,
;
appetitivas est causalitas finalis, vel propria
an omne, quod movetur, ab alio moveatur, et formalis ,
ut in appetitu rationali , vel ma-
seu (quod idem est) an agens et patiens terialis et imperfecta, ut in sensitivo, quod
semper distinguantur, saltem secundum pro- postea videbimus. Sub posteriori autem res-
xima principia agendi et recipiendi quam ,
pectu, aliqui reducunt objectum ad causam
postea tractabimus disputando de causa ef-
,
fmalem, quia potentia et actus in illud ut in
ficiente. fmem tendunt. Neque obstat quod hsec habi-
tudo quia non repugnat quocl
sit essentialis,

aliqua res essentialiter sit ordinata ad suum

Causce in quatuor genera divisio an adce-
quata. finem.yUii ad formalem eausam revocant, qua-
tenus objectum dat speciem actui quidquid ;

16. Instnmienia sub efficiente, non sub ma- enim dat speciem, habet rationem formaa di- ;

teriali causa collocanda. Girca tertium punc- cunt autem esse non intrinsecam, sed extrin-
tum , an ha3C quatuor genera sufficienter secam formam. Ego vero libentius negarem
dividant causam, solent variaa difficultates objectum sub hac ratione exercere aliquod
proponi de causis instrumentariis, dispositi- verum genus causalitatis , sed puri termini
vis et objectivis. Sed ha?c et similia difficulta- non per verum aliquem influ-
specificantis,
tem non habent, nam causa instrumentalis xum qui causam constituat, sed per solam
qucedam species est causEe efiicientis, ut pos- habitudinem alterius ad ipsum. Neque Aiis-
tea videbimus. Nec potest cum aliquo funda- toteles unquam illius causoe formalis extrin-
mento reduci ad materialem causam, ut falso secse meminit nec terminum motus appella-
,

excogitavit Pbilogonus, 2 Physic. , text. 27, vit causam motus, quamvis dixerit ab illo su-
nisi fortasse loquamur de dispositionibus ma- mere speciem et idem est de uno relativo
;

terice, quee solent etiam instrumenta appel- respectu alterius, seu de termino relationis
lari ; sed illee nisi efficientiam babeant, revera ut sic. Nec D. Th. aliter loquitur, ut videre li-
 ,

394 DISPUTAT. XII. DE CAU SIS EiNTlS IN COMMUNI.

cet 1. 2, q. I, a. 3. Sed hsec facilia sunt, ac minum realem; nam si sumatur in tota sua
fere de modo loquendi. laiitudine et transcendentia, etiam causee fi-
18, Fsoemplar an distinctum cau.sce genus a nali convenit. Et rursus causa realis dividitur
numcrdtis. Potissima difficultas est in lioc in intrinsecam quae in materiam et formam,
puncto de causa exemplari, quam Plato addit et extrinsecam, quee est efficiens, et peculiari
quatuor ab Aristotele numeratis, ut constat ratione, et quasi perantonomasiam dici potest
ex Timseo et Phaedone, ot refert Seneca, ci- extrinseca nam, licet finalis causa comparata
;

tata epistol. 66. Sed de hac materia propter ad formalem et materialem extrinseca etiam
gravitatem ejus propriam disputationem in- sit, comparata tamen ad efficientem, est quo-

stituemus. Nunc brcvitcr concedimus Platoni dammodo intrinseca ; nam habitudo ad fmem
exemplar vcram causalitatem exercere, quod est magis intrinseca unicuique rei, et in qui-
Aristoteles non iguoravit, nain hic nunierando busdam est etiam essentialis.
formam, addit et exemplar et ideo fortasse ,

Quatuor causce membra, an atoma.

non est necesse propter eam causam augere
numerum, quod dicto loco examinabimus. 20. De quinlo puncto pauca hoc loco dici
possunt, donec de singulis causis tractemus,
Divisio causa preedicta sitne immediata. dicendum hanc non esse
et ideo breviter cst,
\9. Caus(B in interuam et externam divisio divisionem in ultimas rationes causee nam ;

altior quam prcedicta. Causa in realem n- sub quocunque illorum membrorum dari
gide et intentionalem immediatissima divisio. possunt variee divisiones. Causa enim mate-
Circa quartiun videri potest divisio illa rialis queedam est pura potentia, alia vero est
immediata, eo quod Aristoteles proxime di- tantum potentia secundum quid. Qua? non est
viserit causam in quatuor illa membra. Sed divisio tantum materialis ( ut ita dicam ) se-
nihilominus dicendum est, illam divisionem cundum entitatem quee est causa , secl etiam
non esse hnmediatam possunt enim facile ; est formalis in ratione causae materialis. Nam
convenientiae inter queedam ex his membris de ratione formali illius est ut sit potentia, et
excogitari, ratione quarum aliee priores divi- ideo secundum diversam rationem potentiee
siones causee, et in pauciora membra consti- receptivee, erit diversaratio causae materialis;
tuantur. Sic ergo potest primo causa dividi in quee diversitas attendi etiam potest ex effec-
internam et externam interna rursus in ma-
; tibus nam illa prior cst causa materialis sub-
;

teriam et formam; de quibus dubitari non stantise. posterior vero accidentium. Unde
potest quin peculiariter conveniant in modo prior dici potest causa materialis simpliciter,
causandi dant enim esse effectui conferendo
; secundum quid ; sumendo has
posterior vero
suammet numero entitatem et
illi , interne voces non ex entitatibus talium causarum,
componendo illum efficiens autem ; et finis sed ex habitudine ad effectus; nam quoad
longe aliter causant, et in hoc conveniunt, entitatem materialis causa accidentium esse
quod non componunt intrinsece effectum, et potestens simpliciter, seu substantia integra;
ideo causse extrinsecee communiter appellan- materialis autem causa substantiee tantum
lur. Igitur in ratione causee abstrahi potest esse potest ens secundum quid; tamen quoad
ratio commnnis materise et formee, quee non causationem seu habituchnem causae heec ,

sitcommunis aliis causis, et e converso ; ergo causat ens simpliciter, illa secundum quid.
recte dividitur causa immediate in intrinse- Rursus materialis causa substantiee dividitur
cam et extrinsecam, et dcinde illa in materia- in materiam corruptibilium vel incorruptibi-
lem ctformalem, beec vero in efficientem et lium substantiarum causa vero materialis
;

finalem. Alio item modo posset alia divisio accidentium dividi potest, vel in corporalem
causee immecliatior excogitari ; nam tres aliee et spiritualem, vel in proximam aut remo-
causee preeter finalem conveniunt in hoc, tam, vel in cam quee in se sit accidens, vel
quod conferunt ad esse effectus pcr realem quec substantia, aut partialis, aut integra,
sit

influxum, ideoque requirunt existentiamrca- dc quibus omnibus in proximis disputationi-

lem ad suas causalitates, ut postea videbi- bus dicam. Atque proportionali moclo divich
mus causa autcm finalis influit intentionali-
; potest forma in substantialem et accidenta-
ter, ideoque causare potest antequam in se lem, et utrumque membrum subdividitur in
Recte igitur dividi potest cau-
realiter existat. variasformas, juxla varictatem substantiarum
sa immediate in realem et intentionalem compositarum et accidentium. Causee item
stricte sumenclo in priori membro illum ter- efficientis et finalis quamplures sunt divi-
 ,

SECT. I. AN SIT MATERIA PRIMA. 395

siones, quse non possunt hic breviter recen- vel pars entis naturalis, nihilominus meta-
seri, sed in propriis disputationibus. physicus, considerando communem rationem
21. Cur nec in summa membra nec in infi- causae materialis quod illius proprium est

, ,

ma , sit causa principali divisione partita. necessario agit de prima causa illius generis,
Dices causapotestknmediatedividiinpau-
: si quse est materia prima. Item agens de essen-
ciora membra, et remoteinplura,cur Aristo- necessario tractat de materia,
tia substantise,

teles potius quadrimembrem illamdivisionem, quatenus est pars essentia?, ut infra viclebi-
quam alias tradidit ? Respondetur , hoc ipso mus, tractando de substantia materiali. Hoc
quod divisio est media inter illa extrema,
illa ergo loco sub hac consideratione de materia
fuisse aptiorem ad doctrinalem divisionem tractamus. Et quia ratio causandi intelligi
tradendam. Maxime quia membra illa habent non potest , non intellecta entitate materiee ,

rationes et modos causandi magis distinctos investigabimus prius an deinde

sit materia ,

et notiores. Adde, Aristotelem non omnino qualis sit enlitas, et essentia ejus, postea de
omisisse, sed insinuasse satis, tam conve- proprietatibus ac tandem de causalitate
,

nientias harum causarum inter se ,

quam di ejus.
visiones earum, ut ex citatis locis constat. SEGTlO 1.

Qualis sit data divisio. An sit evidens ratione naturali dari in entibus cau-
sam materialem sabstantiarum ,
quam mate-
22. In sextopuncto auctores omnes, sup-
riam primam nominamus.
ponendo potius quam probando, vel dispu-
tando, docent illam divisionem causae esse i. Varia,' materue partitiones. Quoniam
analogam et propter eam causam dicunt
, materia prima cluo includit, oportet ante om-
non fuisse causam in communi ab Aristotele nia exponere signiiicationem vocis quoad
definitam. Non tamen declarant satis modum utramque partem. Materia ergo dividi solet
aut rationem hujus analogise neque a nobis ,
in materiam ex qua, in qua, et circa quam.
declarari potest donec rationes singularum
,
Quse divisio variis modis explicari potest :

causarum exacte tractentur. Et ideo nunc primo, ut non sit divisio rerum seu materia-
supponamus, sententiam illam veram esse ex rum, secl respectuum ac officiorum ejusdem
communis sententicO auctoritate, et ex hac materise. Eademenimmateria dicitur ex qua,
generali ratione, quod illi modi causarum vel respectu compositi, quod ex illa constat,
communes sub-
sunt causis accidentium , et vel respectu formse quoeexilla educitur.Unde
stantiarum quse non possunt esse univoce
, priori respectu corpus hominis est materia ex
causee quia non dant univoce esse, unde
, qua, non tamen posteriori consideratione,
nec ratio effectus univoca esse potest in acci- quia forma hominis non educitur ex potentia
dente et substantia exactiorem vero hujus
;
materise. Uncle respectu talis formse dicetur
analogiee declarationem in prtedictum locum materia, in qua introducitur forma ita ut il-
;

remitto. lud in qua, respectum unionis, non

dicat
DISPUTATIO XIII. eductionis. Potest etiam illud in qua abstracte

DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI/E. sumi, ut includat habitudinem ad formam, ut

inhserentem materise. Respectu vero agentis
Prsetermitto disputationem in communi de dicitur eadem materia circa quam agens ope-
causa materiali, ut abstrahit a causa substan- ratur. Juxta hanc ergo interpretationem ter-
tise vel accidentis, quoniam potissima ratio minorum nullum membrum ex dictis a prae-
hujus causse cernitur in materia prima et ; senti consideratione excluditur; agimus enim
si in illa declaretur , facile erit reliqua cum de materia secundum se, vel prout in suo
proportione intelligere. Neque timenda est conceptu adroquato omnes illas habitudines
aliquorum censura, qui existimant tractatio- includit an vero illse pertineant ad varias
;

nem de materia prima, nullo modo ad meta-
physicum pertinere, sed ad solum physicum;
jam enim in superioribus, proesertim in pro-
ceiniali disputatione, declaratum est, multis
titulis negotium hoc ad metaphysicum spec-
tare. Quoniam licet physicus sub propria et
speciali ratione agat de materia ut est prin-
cipium generationis naturalis, et ut est causa
causalitates, et ex natura rei distinctas, pos-
tea videbimus. Aliter sumi solet materia circa
quam, prout distinguitur a materia ex qua,
et in qua secundum realem unionem et in-
haarentiam, et sic proprie dicit respectum ad
agens actione immanente, et nihil aliud est
,
quam objectum circa quod tale agens versa-
tur. Qiue significatiomateria;metaphorica est.
396 DISPUTAT.
et nihilad praesens refert. qnia illa ut sic non
exercet causalitatem materialeni, sed vcl eili-
cientem, vel fmalem. ut supra tetigimus: non
est ergO hic sermo de matcria objectiva, scd
de subjcctiva.
2. Rursns solet materia cx qua, dividi in
transeuntcm et manentem. Priori modo di-
cetur ligimm. vorhi gratia, matcria ex qua iit
ignis, ct iu ca signiiieatione illud cx qua,
designat tantum habitudincm causa? materia-
lis,sed includit ctiam habitudinem termini a
quo, cx hac parte non pertinet illa signifi-
et
catio ad preesentem disputationcm. Materia
autem manens est propria et interna causa
materialis qua? manet in composito seu iii
, ,
termino generationis, conferens suo modo ad
eonstitutionemillius.Denique dividi soletma-
teria in metaphysicam et physicam
physica est genus respectu differentia? illa
Xllf. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI.42
eoinm. 31, esse materiam alterationis, non
compositionis. Omnisitaque materia secunda
supponit primam, et addit aliquam formam
vel dispositionem.
Quccstioms vesolutio.
k. Ex necessitate primi suljecti in qualibet
mutatione materia prima colligitur. Atque
non hinc constat, si in commimi, et quasi forma-
liter loquamur dc materia prima, id est, de
primo subjecto mntationum vel formarum,
abstrahendo a qua3stione quale sit tale sub-
jcctum, qualisve forma qiice in eo recipitur,
sic tam evidens esse dari materiam primam,
quam est cvidens dari in rebus mutationes
ad varias formas, quia omni mutationi ali-
quod subjectum supponitur, ut supra proba-
: meta- tum est, et experimento constat. Igitur vcl
; illud subjectum supponit aliud, vel non si ;

vero appeliatio soium est per analogiam et non supponit, illud est primum, et habetur
proportionem ad materiam physicam, qua? intentum. Si vero supponit aliucl, quseram cle
est proprie et simpliciter materia de qua hic illo est autem evidens non posse procedi in
;

agimus de metaphysica vero, preeter ea qua?

; infmitum; ergo necessario sistendum est in
diximus supra, agentes de unitate universali, aliquo primo subjecto, seu materia prima.
addemus aliqua disp. 15, sect. ult., agentes Minor propositio uitimoassumpta demonstra-
de forma metaphysica. tiir ab Aristoteie de omnibus causis in lib. 2 ;

Prima vero dici potest materia, et per

3. est tamen quoclarnmodo evidentior in causa
negationem prioris et per respectum ad se-
, materiali, quse est irftrinsecuni totius compo-
cundam; quia ergo materia dicit rationem siti fundamentum non potest autem intel-
;

subjecti, illa dicetur prima, quae nullum prius lectu percipi compositum per se stans, cn-
subjectum supponit ; et ita Aristoteles, i Phy- jus una pars nitatur iu alia, et alia rursus in
sic, c. 9, defmivit materiam esse primum alia quin tandem sistatur in aliqua, quee cre-
suljectv.m ex quo fit aliquid. Materia autem teris substet. Gum ergo omne naturale com-
sccunda dicetur, qute prius subjectum sup- positum ita per se sit, ut secundum se totum
ponit. Atque ita multi vocant substantiale nbn pendeat in genere causa? materialis ab
compositum materiam secundam respectu ac- aliquo subjecto quod extra ipsum sit ne- ,

cidentium, quia ita est subjectum acciclen- cesse est ut intra se habeat aliquod subjec-
tium, ut cx priori subjecto constet; et simili tum, quod sit primum respectu omnium alia-
rationc, qui plures formas substantiales in rum entitatum, ex quibus constat, et in sub-
eodcm supposito admittunt , compositum ,
mate-
jecto sunt. Sic igitur evidens est dari
verbi gratia, cx materiaet forma corporeitatis riam primam, seu subjectum primum in re-
vocant materiam secundam respectu animoe. bus naturalibus.
Srepe ctiam vocatur materia secunda, mate- 5. Ex rencm continuata vicissitudiM ma-
ria disposita scu affecta dispositionibus acci- teria colligilur.
Sccundo principaliter pro-
dentaiibus, non quia composilum ipsum ex batur, nam est evidens res generabiles et cor-
mateiia et accidcntibus, sit subjectum in quo ruptibiles ita transmutari, ut aiiae ex aiiis vi-
recipitur forma, sed. solum quia receptio ta- cissim ac mutuo generentur, saltem mediate ;

lium dispositionum antecedit ordine naturoe, ergo necesse est ut in aliquo communi sub-
et constituit materiam proxime capacem talis jccio conveniant, quodin omnibus ipsis ma-
formte, unde proprie vocatur talis materia, ncat, ratione cujus sint capaces iliius mutiise
proxima. Aristoteles vero, 8 Metaphys., text. transmutationis ;
ergo illud subjcctuin cst pri^
\\, materiam propriam seu proximam voca- mum, adeo prima materialiscausa hu-
atcjue
vitmateriam transeuntemaccommodatamad jusmodi rerum. Antecedens est evidens ex-
reigenerationem, utvinum cst materia aceti, perientia nam eiementa mutuo inter se
;

de qua materia ait Commentator, 2 Physic, agunt, el unum in aliud convertitur, sive me-
 ,;, ,;

SECT. I. AN SiT MATERIA PRiMA, 397

diate, sive immecliate, et mista etiam ex eis cum ab sustentetur, et accipiat esse. Vel
illo

generantur, et consequenter in ea etiam re- ergo subjectum iilud est simplex, vel compo-
solvuntur, atque ita fit ut omnia sublunaria, situm si est simplex, nullo modo potest per
;

quantum est ex vi suee naturee et compositio- actionem, vel per accidens, quod in ipso fiat,
nis, mutuo sint transmutabilia. Dico, quan- destrui, quia illud esse est necessarium, ut
tum est ex vi natiirce stice, quia fieri potest ut talis actio vel teile accidens esse possit. Si
elementorum nunquam trans-
aliquee partes vero subjectum illud est compositum ex priori
mutentur, eo quod sint in abditis et remotis- subjecto, et alia forma ,
poterit quidem de-
simis locis, ad quee actiones contrariorum strui ratione alterationis, et accidentis in il-

agentium non perveniant. lud introducti, non tamen per se, sed per ac-
6. Prima consequentia probatur primo cidens rationis alterius actionis et fonnee con-
quia nulla transmutatio naturalis fieri po- secutae ad priorem alterationem heec au- ;

tcst, nisi manente communi subjecto sub tem consecutio intelligi non potest, nisi sub-
utroque termino, tum quia alias, res, quee sequens forma introducatur in idem subjec-
corrumpitur, omnino secundum se totam pe- tum in quo erat prior, quia alias nulla esset
riret, et alia, quee incipit esse, secundum se causa cur dissolveretur unio inter prius sub-
totam fieret ; atque ita altera transiret in ni- jectum et formam ejus; ergo tota heec natu-
bilum, altera ex nibilo fieret, nulla communi ralis transmutatio necessario fundari debet
re sub utraque manente ; annihilaretur ergo in aliquo communi subjecto, quod sub utro-
una, et crearetur alia, quod natnraliter est que termino maneat.
impossibile. Turn etiam quia alias, tota actio 8. Bx specialifois aliqnifois mutationibus.
agentis naturalis esset vel impossibilis, vel Potestque hoc ipsum declarari inductione
impertinensadrerum generationem. Sequela facta in aliquibus ti^ansmutationibus ; cum
declaratur, quia loqui possumus vel de acci- animal, verbi gratia, alitur excibo, vel aliquid
dentali alteratione quam experimur, quam cibi manet in fine nutritionis, et conjungitur
evidens est non fieri, nisi in subjecto, et ex substantia? viventi, vel omnino destruitur ci-

subjecto communi, quod manet sub utroque bus, et totum quod in illo est, per actionem
termino, quia experimento constat, hanc ac- viventis. Si nihil cibi manet, superflua est
tionem non iieii, nisi subjectum supponatur tota actio viventis, nihilque ex cibo juvari
accidens enim, quod per illam fit, non potest potest, ut inde vel crescat, vel confortetur,
naturaliter esse nisi in subjecto, quod susten- quia, ex eo quod perit in cibo, nihil confor-
tet tam actionem, quam. formalem terminum tatur vel crescit. Si vero aliquid cibi manet,
ejus, a quo subjecto expellitur forma, vel pri- illud esse non potest nisi communis materia
vatio opposita ; datur ergo commune subjec- vel subjectum. Idem argumentum sumi po-
tum in bujusmodi actione. Vel loquimur de test ex impropria nutritione ignis
visibili et
actione illa,seu transmutatioue substantiaJi, non enim supponantur ligna, vel
crescit, nisi
quee fit in termino alterationis, in quo res, aliquid simile, nec conservatur, nisi nutria-
quee perit, amittit esse simpliciter quod an- tur oleo, aut simili materia heec ergo mate- ;

tea habebat , et res alia simpliciter incipit ria non potest esse transiens secundum se to-
ut cum ex stupa fit ignis. Et ibi etiam ne- tam, alias esset inutilis, nullaque ratio reddi
cesse est subjectum commune manere, alio- posset cur sit necessaria ad tales effectus
qui tota preecedens alteratio, seu calefactio neque declarari quid ad illos conferat; est
stupee, esset impertinens ad procreationem ergo illa materia aliquo modo manens sub
ignis, quia nullo modo conferret ad illam, si forma rei genitee seu nutritee manet ergo se- ;

omninoperiretipsa, ettotum subj^ectum ejus, cundum aliquod subjectumcommune.

sed ad summum posset deservire ad evacuan- 9. Quod tandem confirmatur, quia alias re-

dum locum seu spatium, in quod posset res rum transmutatio non esset corruptio et ge-
procreanda introduci ad hoc autem imperti- ; neratio, secl transubstantiatio queedam, quia
nens esset destructio rei sufficeret enim lo- ; tota substantia unius rei periret, et tota alia
calis expulsio, quee fieri posset per introduc- inciperet. Imo, plus esset quam transubstan-
tionem alterius rei in illud spatium, ut in tiatio, quia non solum in totalibus substan-
motu locali fit. tiis, sed etiam in omnibus earum accidenti-

Esset etiam impossibilis talis destructio

7. bus esset in illa successio quia si nullum sub-
;

rei peralterationem, quia accidens nonpotesi, jectum commune maneret, multo minus ma-
per se loquendo, destruere subjectum suum, nere posset naturaliter idem accidens, quod
398 DISPUTAT. XIII. DE MATE UIALt CAUSA SUBSTAN1I/E.
a suo subjecto pendet in esse et conservari. non esset commune subjectum omniumtrans-
Hoc autein genus transniutationis alienum mutationum, sed illud, quod maneret post
est ab ornni philosophia, et ab omni actione resolutionem ejus vel non esset transmu-
;

naturali et praeter rationem annihilationis,

; talme et sic non omne corporeum ens esset
:

et creationis cmam includit, ut supra dice- transmutabiJe in quodlibet aliucl, cujus oppo-
bam, non potest cogitari ratio cur illa duo situm supponebamus sed de hoc latius sec-
;

sint itaconnexa in rerum natura, ut adunius tione tertia.

productionem necessaria sit destructio alte- Illatum in omrdbus, pnemissis.
II. Ex
rius, et e converso non est ergo transmnta-
; dictis ergo omnibus generatim probatum re-
tio naturalis per totalem destructionem, et Jinquitur in omni transmutationum ordine
inceptionem, scd per transformationem ex dandam esse primam aiiquam causam mate-
aliqno communi subjecto. Et ad boc fere ten- rialem; non potest autem ex dictis concludi,
dit demonstratio Aristotelis, quod haoc trans- dari veram materiam primam quse sit causa
mutatio scmper fit e contrario in contrarium materiaiis alicujus substantise , nisi aliquid
(sub contrariis includendo privative opposita) adjungatur. Unde discursus facti formaliter
tpiae subjectmn babent commune. Est ergo sumpti eeque probant dari in unoquoque cor-
evidens dari subjectum, seu materialem cau- pore cceiesti aliquod primum subjectum ea-
sam communem. rum mutationum quseinipso fiunt; imo etiam
10. Ex resoliitione ad vnvm primum sul- cum eaclem proportione idem proJ^ant de qua-
jectum materia colligitur. Superest proban- vis substantia spirituali, quatenus est capax
da secunda eonsequentia principalis rationis, realis mutationis, vel localis, vei intellectua-
qua inferebamus, hanc materiam esse pri- lis, aut affectivse; nam, Jicet illa mutatio non
mam causam in suo ordine, eoque sensu ve- sit corruptiva, sed perfectiva, necessario ta-
rissime appellari primam materiam hoc au- ; men suppouit aliquod smbjectuni, et ideo ne-
lem nullo evidentiori modo ostendi potest cesse est ut reducatur ad aliquod suhjectum
(quidquid aliqui velint) quam supra tacto, primum in suo ordine ,
quod etiam appellari
scilicet, ,quia non potest procedi in infmitum potest prima causa materialis illius mutatio-
in subjectis proximis et remotis, seu in sub- nis, quamvis non vocetur materia prima juxta
jectis et subjectatis (ut ita dicam), sed sisten- communem usum hujus vocis proprie enim ;

dum necessario est iu aliquo subjecto quod significat materiale principium substantialis
non subjectetur, neque etiam componatur ex transmutationis, vel constitutionis. Ex quo
parte quse in suhjecto sit, quia omne tale etiam fit ut, licet res, cjuee aiiquo modo trans-
compositum resolvi tandem potest in simpli- mutantur, habeant materialem causam siue
cia, quibus aliquod esse oportet, quod
in transmutationis sibi proportionatam tamen ,

omnino in subjecto non sit. Neque supponit si transmutatio non sit unius rei in aliam, ex

hic discursusquod in formis substantialibus vi transmutationis non poterit concludi dari

ejusdem compositi non sit processus in infi- aliquam primam causam materialem commu-
nitum; nam, etsi hoc etiam evidens sit, ta- nemhujusmodi rebus ut licet Angeli habeant
;

men, si per impossibile fmgerentur mfmitse primum suhjectum suarum mutationum et ,

ibrmae in eodem composito, ex parte poten- res corporales similiter, tamen, quia neque
ti&e recipientis cas, necessario sistendum erit hee possunt in Angelos transmutari, neque e
in aliquo subjecto simplici, quod non sit in converso, non potest ex transmutatione con-
subjecto quia tola collectio talium formarum
; cludi dari aliquod primum suhjectum com-
,

est in aliquo subjecto; ergo illud est sim- rnunc omnibus iilis. Eademque ratio est de
plex, utmagis statim demonstrabimus boc ; corporibus ccelestibus et sublunaribus, quia
crgo vocamus materiam primam. Preeter hoc ncque ha^c in illa transire possunt, neque e
autem potest etiam illa consequentia pro- converso ; imo idem est de ccelis ipsis inter
bari ex communitate hujus subjectij cum se, quia non sunt mutuo transmutabiles, sed
enim omnia heec inferiora mutuo transmu- unumquodque in se tantum potest accidenta-
tentur immediate, vel saltem mediate, utdic- liter mutari. Quod ipsum a fortiori verum est
tum est, necesse est ut subjectum illud, quod in spiritualibus substantiis creatis. In his ergo
liis transmutationibus supponitur, sit primum omnibus solum concluditur, dari unum com-
in ratione subjecti seu materise; nam si esset mune subjectum accidentium, inter cpise fit

ex alio priori subjecto, vel materia constans, mutatio. In autem inferioribus substantiis
Jiis

vel illud esset etiam transmutabije ; et sic et corporibus, quoniam mutuo transmutabi-
 SECT. II. AN UNA TANTUM SUBSTANTIARUM MATERIA. 399
lia sunt, recte concluditur aliquod commune phys., c. 3 ;
et Plutarch., lib. 1 de Placitis,

et primum subjectum. Ut autem concludatur c. 3 ; et ex Patribus attigit Augustin., lib. 8

hoc subjectum esse materialem causam ip- de Givitat., a principio; et Epiphan., lib. 3

siusmet substantiee talium rerum, necesse est contra Heeres., in 80 ; et Ireneeus, lib. 2 con-

addere illam mutuam transmutationem earum tra Heeres., c. 19; etGlem. Rom., lib. Re-
inter se esse secundum substantiam, ct non cognitionum et Clemens Alexand. ; lib. 1 ,

tantum secundum accidentia, quia si in solis Stromat; etEusebius, 14 de Prseparat. Evan-

accidentibus transmutarentur, satis esset in gel., a principio et Ambros., lib. 1 Exam.,
;

eis dari primum subjectum talium acciden- cap. 2. Horum itaque philosophorum senten-
tium, sive illud esset substantia simplex, sive tias ad duo capita revocamus : unum, eorum
composita, et sive esset unius rationis in om- qui posuerunt plura materialia prima prin-
nibus, sive diversse. cipia,de quibus hic agemus aliud, eorum ;

12. Non accidentalis modo sed substantia-

, qui unum tantum
posuerunt, sed in eo as-
lis etiam in rebus transmutatio. Ad con- signando errarunt, de quibus dicemus sec-
cludendum ergo dari materiam primam, qua- tione sequente.
lem Aristoteles posuit, restabat probandum,
transmutationem horum corporum inferio- Sententia infinita principia materialia consti-
rum, quam experimur, non solum esse ac- tuentium.
cidentalem sed etiam substantialem. Hoc
,

autem preeter experientiam, quse per se vi- 2. Prima igitur sententia fuit materialem ,

detur satis evidens, non solum in elementis, causam rerum omnium conttari ex corpus-
et in mixtis inanimatis, sed multo magis in culis indivisibilibus seu atomis quee posue-
viventibus, animalibus, et in nobis ipsis cum runt esse infinita, Leucippus, Democritus,
generamur etmorimur, pra?terhanc(inquam) Epicurus, Metrodorus, et Anaxagoras. Qui
experientiam, ratione probandum est ex ne- fere omnes censuerunt heec corpuscula esse
cessitate formarum substantialium ab acci- similia inter se et ejusdem rationis, solumque
dentibus distinctarum ; nam si dantur hee pro varietate situs, figuree et ordinis varia
foraue, necesse est dari materiam primam, entia componere ; et rerum corruptionem ni-
quee subjectum earum, et cum eis com-
sit hil aliud esse quam
dissipationem seu inor-
ponat unam substantiam integram, quod est dinationem atomorum generationem vero ,

esse causam materialem substantiee. Dari au- esse novam compositionem earum. Anaxa-
tem formas substantiales, probandum est in- goras vcro posuit atomos partim similes, par-
fra, disputat. 15, et ideo nunc supponatur, et tim dissimiles, ut ex similibus res homoge-
tantum ex ea hypothesi demonstratum ha- neee fierent, ex dissimilibus vero res dissi-
beatur dari veram ac propriam materiam miles, ut in corpore organico partes hetero-
primaminhis rebus quee generantur et cor- geneee, verbi gratia, caro ex atomis carneis,
rumpuntur est enim consecutio evidens, et
; os vero ex osseis, et sic de aliis. Rursus vi-
omni carens difficultate antecedens vero dic-
; dentur quidam eorum posuisse has atomos
to loco probandum est. omnino indivisibiles et ideo, ut possent cor- ;

pus componere, aiebant non solum ex ipsis,

SECTIO II. sed etiam ex aliquo vacuo seu inani corpus
Vtrum materialis causa substantiarum generabi- coalescere ; nam si illee omnes immediate et

liurn et corruptibilmm sit una vel niultiplex. solide conjungerentur, nunquam moles ac-
cresceret, ut sumitur ex Aristot., 1 Metaph.,
1. In hac sectione et sequenti breviter at- 4. Alii vero non videntur illas posuisse ma-
tingendee sunt opiniones veterum philoso- thematice indivisibiles, sed physice tantum,
phorum, quas Aristoteles variis in locis late juxta quam interpretationem non est neces-
pertractavit atque impugnavit, preesertim 1 sarium interponere aliquod inanc inter ip-
Metaphysicee, c. 3 et sequentibus, et \ Phy- sas atomos ut ex eis corporis magnitudo
,

sic, a cap. 2, et 1 de Generat., c. 1 et se- excresceret. Rursus ex his philosophis qui-

quentibus, et 3 de Gcelo, c. 7 ; et apud Dio- dam nullam efticientem causam rerum prse-
genem Laertium, in vitis horum philosopho- ter has atomos posuisse, neque ctiam fina-
rum eadem leguntur, et apud Platonem in lem, sed ex earum vario concursu, et perpe-
Theeteto et Sophista et Plotinum ;lib. 9 , tua agitationc res quasdam dissolvi, et alias
/Eneid., 2; et Theophrastum, in sua Meta- casu consura:ere ; et ideo, ut Aristoteles re-
 , ;,

400 DlSPUTAT. XIII. DE M.ATERIALI CMJSA SUBSTANTLE.

fert *, Epieurus dixit habere ha>c corpuscula atomi non fingantur indivisibiles mathema-
naturale pondus quo semper ferrentur, Alii tice,sed physice, habebunt singuhe aliquam
vero, ut AnaxagoraSj posueruut efficieutem magnitudinem, in qua vel omnes erunt Ee-

causam iutellectu ct voluntate operantein, quales, quia nulla est ina^qualitatis ratio, vel
ct ex his corpusculis varia componeutem. saltem assignari poterit minima atomus, cui
Refutatur ^^'oposita sententia.
3. Ab- aliae sint vel Eequales, vel majores; ergo ex

surda secuta ex sententia asserentc atomos ma- hujusmodi atomis infinitis necessario compo-
tcrialem cattsam.
Sed hsec pars spectat ad netur magnitudo actu infinita. Si vero atomi
disputatioues de causis eitieiente et fmali. sint indivisibiles mathematice, non possunt
Nunc, quod ad rem prsesentem spectat, hi magnituclinem componere, nisi interponatur
philosophi imprimis non cognoverimt veram spatium inane, quod spatium erit divisibile,
materialem causam, quee sit potentia physice et alicujus magnitudinis , ex cjuo similiter
receptiva alicujus actus; nam illa? atomi non . concluditur infinitas atomos sic inter se dis-
sunt in potentia ad recipiendam aliquain for- tantes necessario efficere infinitum corpus
mam physieam nec possunt dici materia
, occupans seu includens infinitum spatium,
totias compositi, nisi eo modo quo partes in- partim inane, partim repletum atomis. Nec
tegrales dicuntur materia totius, et lapides potest afferri instantia de infinitis punctis
ac ligna materia domus. Unde ulterius fit ut, existentibus in linea, nam ibi nulla sunt puncta
juxta illumphilosophandi modum, formte na- immediata, q;uia tota linea est continua ; in
'turalium entium quasi artificiales tantum atomis autem necesse esset, signata qualibet
sint, nimirum figurae qua3dam consurgentes atomo, esse aliquam proxime distantem ab
ex vario situ , et ordine atomorum. Atqne illa,per certam aliquam et definitam distan-
ita nulla erit vera subslanlialis generatio et tiam, et sic de reliquis necessarium ergo es-
;

corruptio, sed tantum varia coordinatio aut
deordinatio atomorum. Et quanquam Anaxa-
goras ponat atomos diversarum rationum
tamen necesse est ut omnes ponat confusas
et permistas in singulis rebus, ut per educ-
tionem earum possit, ex una re, alia gene-
set ut infmita illa corpuscula infmitum spa-
tium illo modo occuparent.
,
5. Posteriori autem sensu est etiam illa
sententia improbabilis, et imprimis contra
illum procedunt omnia, qua3 adversus infini-
tam mundi magnitudinem scripsit Arist. 3 ,

rari. Atque ita res omnes solum in hoc dif- Physic, et 1 de Ccelo. Deinde evidens est to-
ferent, quod queedam habent quasdam ato- tam spliEeram rerum generabilium et corru-
mos magis patentes seu in exterioribus par- ptibilium esse finitam, cum ad sphseram lunse
tibus alias vero magis latentes, et in parti-
, terminetur ; attribuere autem etiam ccelis

bus secretioribus, quse tota diversitas solum compositionem ex atomis, illosque extendere
est in situ et coordinatione atomorum. Aclde in infmitum, non potest esse philosophicum,
inlelligi non posse quo modo tam varia cor- quia neque experientia neque ratio nos ducit
puscula habentia repugnantes conditiones ad ita existimandum. Tandem si quodlibet ,

in singuhs rebus intime conjungantur. Nec corpus magnitudinis constat tantum fi-
finitce
minus est inexplica^ile quomodo ex quali- nitis atomis, non potest sufficere hcec atomo-
bet re hsec corpuscula latentia in lucem pro- rum fictio ad generationes et corruptiones
ferantur, ut res alise gigni vel potius com- rerum., tum quia ex eadem re possunt res
poni viueantur. variee fere in infmitum generari ; tum etiam
4. absurdum in liis omni-
lllud etiam est quia oporteret semper corporis magnitudi-
bus philosophis quod infmitam multitudi-
,
nem multum diminui in qualibet generatione
nem ponant horum corpusculorum nam vel ; ct corruptione per dissipationem atomorum,
intelligunt in singulis entibus naturalibus es- cum tamcn constet experientia non semper
se infinitammullitudinem harumatomoruin, id accidere. Nisi forte dicatur semper fieri
vel solum in toto universo, in singulis vcro veluti quamdam circuitionem atomorum,
corporibus aut partibus ejus essc fmitammul- diiin interiores ad cxtcrnas partes educuntur,
titudinem. Priorisensu est sententia prorsus exteriores vcro ad intimas partes impellun-
absurda non enim posscnt infinitte atomi
; tur, ideoque non minui rei magnitudinem.
componere aliquod corpus, quin illud excre- Sed hoc nihil potcst esse absurdius; inde
sceret in infmitain magnitudinem nam si ; cnim fit, reipsa nihil mutari nisi secundum
locum aut apparentiam. Estquc illa inductio
1
Citatis locis, et 4 Metaph., c. 1. et ediictio atomorum contra experientiani

SEGT.
quando enim ex s+upa generatur ignis, non
tantum in exterioribus partibus, sed intime
et in tota magnitudine fit
homo moritur, in omnibus partibus,
ternis quam externis, fit corruptio. Est ergo
hffic sententia prorsus absnrda,
funclamentum cui satisfacere necesse sit. II-
lud enim principium, in quo tam citati philo-
sophi, quam alii, fundati sunt Ex iiildlo
nihil fit, quem verum sensum habeat, infe-
rius declarabimus.
Opinio ponentium plura, principia malerialia
finita.
6. Refutatur prcecedens sententia. Secun-
da sententia ponit etiam plura principia,
seu plnres primas causas materiales rerum
generabilium, in numero tamen finito. Ita
sensit Empedocles qui quatuor elementa,
,
ignem, aerem, aquam et terram, dixit esse
quatuor primas causas materiales ex quibus
mista generantur, ipsa vero non habere prio-
rem causam aut principium maferiale. Ve-
rumtamen hoec sententia falsa est, et eviden-
ter refutari potest nam imprimis quamvis
; proprias formas substantiales, quia non po-
attigerit composilionem seu generationem
non tamen consideravit
misti ex elementis,
transmutationem elementorum inter sese
cum tamen constet et aerem converti in
ignem et aquam in terram, et e converso.
, non sunt causa materialis permanens, et pro-
Hujusmodi autem transmutationis non pos-
sunt elementa esse principia materialia, sed
aliquod subjectum commune omnibus
Quod si forte existimavit Empedocles ele-
menta non transmutari substantialiter, ideo-
que non constare materia et substantiali
forma, sed esse qua?dam entia omnino sim-
plicia, accidentibus subjecta', contra hoc im-
primis ostendemus inferius non minus esse
certum dari formas substantiales elemento-
rum, quam aliorum entium naturalium, et
consequenter vere ac substantialiter inter
se transmutari. Dcinde, licet id
nullum esset fundamentum ad multiplicandas
materias, seu prima subjecta substantialia,
sed dicendum potius esset in omnibus ele-
mentis esse idem substantiale subjectum,
quod diversis accidentibus affectum, distinc-
turn appellatur elementum. Cumque illud
etiam subjectum fit principium materiale
mistoruin , iit , ut reipsa , et substantialiter
tantum sit una prima causa materialis om-
nium rerum.
7. Quod si fortasse diceret Empedocles il-
lam naturalium accidentium diversitatem
, ;
II. AN UNA TANTUM SUBSTANTIARUM MATERIA. 401
qua3 in elementis conspicitur, indicare satis
essentialem distinctionem substantialium sub-
generatio ; et cuin jectorum. ex hoc ipso sumitur efficax argu-
tam in- mentum ad hominem, quando aer ita ab igne
transmutatur, ut propriis accidentibus ignis
neque habet maneat affectus, non solum fieri mutationem
in accidentibus, sed etiam in ipsa substantia ;
non potest autem fieri in tota entitate sub-
:
stantiali propter rationes factas in superiori
sectione de annihilatione et creatione ergo
, ;
necesse est etiam in ipsis elementis
fateri ,
esse aliquod subjectum prius ipsis et com- ,
mune illis, ratione cujus possint mutuo trans-
mutari ergo non sunt illa causte primai ma-
;
sed datur alia prior, quibus illa con-
teriales,
stant.Atque binc etiam concluditur, non esse
hsec elementa primas causas materiales mis-
torum, quia in ipsismet datur materia prior
etiam causa materialis mis-
ipsis, et hasc est
torum, quse in illis manet. et eorum formis
informatur illa est ergo causa prima in illo
;
ordine etiam mistorum, eo vel maxime quod
juxta veram sententiam, elementa non ma-
nent formaliter in misto, id est, secundum
test forma substantialis misti cadere ( ut sic
dicam) supra formam elementi, seu informare
materiam ut jam informatam forma elementi
ergo elementa secundum proprias substantias
priamistorum sed eadem materia, qua3 est
,
prima causa materialis ipsorum elementorum,
ilhs. est etiammistorum.
Qjiuestionis resohtio.
, 8. Dicendum ergo est primam materiam,
seu materialem causam omnium rerum su--
blunarium, eese tantum unam. Qua3 est com-
, munis sententia omniumphilosophorum, quos
in sequentibus referemus. Et sutficienter pro-
baturratione nunc facta contraEmpedoclem,
et posteriori discursu facto sectione pra^ce-
admitteremus, dente. Ubi ex communi et mutua transmuta-
tione rerum sublunarium, ostendimus dari
communem materiam illa enim ratio oeque
;
probat, primum subjectum, quod sub his om-
nibus transmutationibus manet, esse unum
tantum. Tum quia contraria principia ex ,
quibus fiunt generationes et corruptiones ,
versari debent circa idem. Tum etiam quia
illud subjectum est ex se indifferens ad quas-
cunque formas rerum corruptibilium, et dis-
positiones earum; non ergo requirit in se
distinctionem seu multiplicationem, imo non
,
est unde illam habeat. Et e converso omnis
402 DISPUTAT. XIII. DE MATERtALI CAUSA SUBSTANTI/E.
forma rei generabflis eujuseunque speeiei, Deorum. Quarta sententia'potuit ad hoc otii-
potest iutroduei in quameumque partem hu- cium terram eligere, eo quod omnibus sub-
jus materise, si commode disponalur; ergo sit, et sit veluti communis omnium mater.
signivm est materiam hanc secundum se esse Aristoteles tamen, 1 Metaph., c. 7, ait hanc
unam, et ejusdem rationis, et sufficientem in fuisse Vulgi opinionem, nullum autem philo-
suo genere ad causandos omnes eflectus qui sophorum in eam inelinasse, eo quod terra
in his rebus possunt materialiter eausari si ,
propter nimiam densitatem et siccitatem ad
alia? causse in aliis generibus necessariae ap- recipiendas aliarum rerum formas vel figuras
plicentur seu concurrant. inepta esse videatur. Hesiodus tamen in sua

9. Objectioni satisfit. Solum potest objici, Theogonia absolute vocat terram onmium re-
quia causa materialis est intrinseca et essen- rum materiale principium, idemque sensisse
tialis ha? autem res generabiles et corrupti-
;
Pherecidem refert Theodoretus in lib. de Ma-
biles sunt essentialiter diversse ; ergo non teria et mundo. Quinta opinio nulli ex qua-
potest una et eadem materia esse in omnibus tuor elementis hoc muniis tribuit, sed cuidam
illis. Sed hsec objectio tangit quaestionem il- corpori insensibili medio, vel inter aquam et

lam, an materia sit pars quidditatis substan-
tiarum materialium, quam inferius commo-
diori loco tractabimus nunc breviter respon-
;
detur essentias harum rerum materialium
esse diversas ac dissimiles quoad formas, si-
miles vero quoad primam materiam. Neque
hoc quicquam obstat essentiali diversitati
haec enim non excludit convenientiam et si-
militudinem in aliqua parte.
aerem, ut Aristoteles refert, 1 Metaph., c. 7,
'
vel inter aerem et ignem, ut Anaximander,
qui addidit hoc medium corpus esse infini-
tum, ne unquam generatio deficeret, contra
quam infinitatem alibi disputat Aristoteles.
Videturautem inde colligi,philosophumhunc
;
non posuisse hoc corpus incorruptibile, alio-
qui non esset cur timeret successione gene-
rationmn posse consumi si finitum esset,
,

quanquam vix possit intelligi quomoclo fece-

SECTIO III. rit illud corruptibile, si existimavit illud es-

Vtrum prima et unica causa materialis generabi-

se simplex et commune subjectum genera-
lium substantiarum sit aliquod corpus simplex,
tionis.

vel substantiaintegra. 3. Judicium fertur de prwdictis sententiis.

Prolixum esset ac superiluum propria mo-
i . Antiqui philosophi ( ut Aristoteles et alii tiva horum omnium philosophorum referre,
auctoresprajcedente sectione citatireferunt), eo quod et incerta sint, et nullam pree se fe-
qui unum tantum materiale principium natu- rant probabilitatem aut verisimilitudinem ,

ralium rerum posuerunt, fere omnes puta- ut ex dicendis obiter constabit. Illud vero
runt esse aliquam substantiam integram, seu commune omnibus fuisse videtur, quod nihil
corpus sirnplex Averroes existimat
,
quale de novo simpliciter fieri putarunt, quoniam
esse coeleste corpus. De illo autem corpore ex nihilo nihil fieri potest ideoque nec sub-
,

seu materiali causa fuit inter eos multiplex stantiales formas agnovisse videntur, nec ge-
opinio. nerationem corruptionemve substantialem.
,

Imo multi eorum indicant nullas esse acci-

Opiniones philosophorum de uno materiali dentales formas quse vera entia sint, quia non
principio. intelligebant aliquam verani rem posse de
2.Prima asseruit hoc principium esse novo sed omnem mutationem quam ex-
fieri,

aquam, cujus auctor fuit Thales Milesius alii ; perimur, putabant consistere in variis modis
vero, ut Plutarchus, putant antiquiorem esse, se habendi illius rei quam putabant esse com-
etab Orpheo duxisse originem. Secunda opi- munem materiam. Ex quo aliqui eo ulterius
nio hoc munus tribuit aeri, quam docuere progressi sunt, ut non dicerent causam ma-
Anaximenes et Diogenes Apolloniades ul ,
terialem omnium entium unum, sed om-
esse
Aristoteles refert, 1 Physicae, c. 3, et ibidem nia entia esse unum, non numero, sed sub-
Simplicius declarat. Tertia opinio fuit, ignern stantia et cssentia, qui, licet rcm falsam et
esse hujusmodi causam, quam docuere Hip- improbabilem dicerent, consequenter tamen
pasus et Heraclitus, et eamdem secuti sunt loquebantur, si de solis corporibus generabili-

Stoici, ut est apud Ciceronem, 2 de Natura bus agebant. Nam, si haec non transmutantur
substantialiter, nec differunt per substantia-
1
Disp. 36, sect. 2. les formas, sed per accidcntia, aut diversos
 SECT. III. MATERIANE SIMPLEX, AN OOMPOSLTA. 103
rnodos se habendi , revera nulla datur raate- sub omni transmutatione nianet, ct est uni-
rialis causa substantue,seddatur*tantumsub- versalis causa materialisomnis generationis,
stantia simplex, quoe non est alia et alia es- et omnis forinse substantialis, quae per educ-
sentialiter,sed una aliter et aliter se babens tionem fit, et omnis compositi quod genera-
sub diversis accidentibus. tur, illud (inquam) subjectum juxta prsedic-
4. Atque hoec fuit opinio Xenopbanis, Par- tam opinionem non est simplex, sed essen-
menidis et Melissi, qui hoc sensu dixerunt tialiter compositum, et corpus aliquod, non

onmia esse unum ens, et quidquid est preeter
illud, esse non ens nam accidentia vel mo- ;
dos illius entis inter entia non numerabant. Et
consequenter omnem generationem aut mu-
tationem simpliciter e medio tollebant, eo
quod illud ens facerent ingenerabile et incor-
ruptibile,et mutationes accidentales, quia non
dant esse simpliciter, non censebant dignas
absoluta appellatione mutationum. Sunt qui
horum philosophorum sententiam
interpretentur, scilicet quod per unum ens
mistum, neque etiam aliquod ex elementis,
neque medium inter illa per eorum partici-
pationem, sed absolute corpus per preecisio-
nem omnium inferiorum formarum. Quam
opinionem tenuit Avicenna,lib. 1 Sufficient.,
c 2. Cujus fundamentum est, quia subjectum
generationis debet esse corporeum et exten-
sum, et consequenter quantum; non potest
autem esse hujusmodi, nisi aliquam formam
aliis modis substantialem habeat. Et hanc opinionem ex
,
parte secuti sunt Scotus et Henricus ille ;

intellexerint unum
universum, quod omnia enim, in 4, dist. 11, qua?st. 3, art. 2, in om-
complectitur, ut innuit Aristoteles, 1 de Ge- nibus et solis viventibus putat esse necessa-
ner., c. 8 ; et Simplicius, 1 Physicse, cap. 2 ;
riam hujusmodi forraam corporeitatis, seu
vel per unum ens intellexerint Deum, qui so- mistionis (ut ipsc loquitur); hic vero,Quodlib.
lus vere est. Refert enim Aristoteles, 1 Me- 1, q. 2 et 3, et Quodlib. 3, q. 13 et!4, in so-
taph., cap. 5 , et Cicero, lib. 2 Academic. lohomine illam admittendam censet propter
Queest., Xenophanem, illudunum ens, Deum indivisibilitatemanima! rationalis.Unde bi duo
appellasse. Atque ita multi et graves auctores auctores non ponunt hanc formam insepara-
hos philosophos per senigmata locutos fuisse, bilem a materia, neque utperse necessariam
et figuratis locutionibus veritatem occultasse ad primam causalitatem materialem subjecti
existimant Aristotelem vero impugnasse eo-
; generationis, sed propter alias speciales cau-
rum sententias quatenus in ipsa verborum sas ; et ideo eorum opinio ad praesentem lo-
specie et superficie proferri videbantur. De cum non spectat.
qua re legi possunt D. Thom., 3 Metaphysic,
QucBstionis resolutio.
text. 15 ; Philopon. et Simplicius, 1 Physic,
c. 2; Eugubinus, lib. 3 dePeren. Pbilosoph., 6. Prima conclusio. Dicendum igitur est
a cap. 5 ; Mirandus, lib. 6 de Examin. vanit., primo, causam materialem in suo ordine uni-
cap. 1 ; et Bessario, libris contra Calumniat. versalem et primam non esse aliquod ex sen-
Platonis. Nostra parum refert quid isti philo- sibilibus corporibus, seu elementis, quae con-
sopbi senserint, aut quae mysteria suis verbis trariis qualitatibus afficiuntur. Hcec assertio
occultaverint. Non est tamen dubium quin si est contra quatuor opiniones, et est evidens
formas substantiales ignorarunt, ut ignorasse ex dictis in sectione prsecedenti nam, si haec ;

videntur, cumfde eis nullam mentionem fe- elementa et omnia corpora sensibilia invicem
cerint, facile satisque consequenter potuerint transmutantur substantialiter, nullum eorum
in eam sententiam incidere prout a nobis ,
potest esse primum subjectum transmuta-
explicata est. Unde sola substantialium for- nam primumsubjectum, quod estpri-
tionis ;

marum probatione, etconfirmatione, tamheec ma causa materialis quam inquirimus, non

sententia quam csetera? refutantur. transmutatur , nec recedit a sua substan-
5. Opinio asserens corporeitatis formamma- tia, alioqui resolveretur in aliud prius sub-
teriw cocevam. Potest tamen hoc loco re- jectum , ct ita ipsum non esset primmn.
ferri alia opinio, quam multi ex modernis Praeterea, cum generatio fiat inter contra-
philosophis secuti sunt, ponentes in materia ria, necesse est ut commune generationis
prima formam corporeitatis illi cosevam, et subjectum, nullum habeat contrariorum sibi
ab illa inseparabilem. Nam, licet respectu naturaliter innatum, alioqui vel nunquam
talis formee materialis, causa ejussitsimplex, erit capax alterius contrarii, vel corrumpetur
id est, absquc essentiali et physica composi- per abjectionem ejus, quod sibi est connatu-
tioue, tamen illud commune subjectum, quod rale, sicut destruitur elementum ablata qua-
 ;

-iOi DISPUTAT. XUI. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI^.

litate sibinecessaria. Cum
ergo singula ele- tum esse potest communis materia rerum
rnenta sint affecta propriis qualitatibus lia- omnium naturalium. Et hse rationes a fortio-
bentibus contrarium, nullumeorum essc po- ri convincunt de omnibus mistis, maxime
testaptum gencrationis subjcctum; ergo ne- cum illa ex elementis constent, et ideo nullus
que esse potest prnna causa materialis en- hactenus banc causalitatem alicui misto attri-
tium naturalium. buit,
7. Atque hinc consurgit tertia ratio, quia 9. Sccunda conclusio. Dico secundo :

non est cur ha>e causalitas potius attriimatur materia prima non est aliquocl corpus, seu
imi elementoquam aliis, ncque etiamest cur substantia completa et integra in essentia et
magis repugnet omnibus simul, quam alicui specie substantiae. Duobus modis intelligi po-
eorum; sed ostensumest non posse omnibus test materiam esse hujusmodi substantiam.
convenire ergo nulli verc attribuitur. Prior
; Primo, ut ipsa sola sit substantia omnium re-
pars majoris propositionis dcclaratur, quia rum generabilium, solumque formetur dis-
singula elementa sunt simplicia corpora, ct tinctisaccidentibus eorum et in hoc sensu
;

uuumquodque est aptum et institutum ad probanda est assertio, ex eo quod res natu-
mistorum generationem, et nulium eorum rales non tantum differunt accidentibus sed ,

ex aliis potest ullo modo constare ; singula etiam substantia et essentia, ut superiori sec-
enim proprias babent qualitates repugnantes tione contra Epicurum et*alios argumentaba-
aliis ergo in omnibus est sequalis ratio vel
;
mur. Item rejicienda est (et fere in idcm re-
repugnantia, ne esse possit communis mate- dit) ex veritate formarum substantialium ,

ria rerum omnium generabilium. Quod enim quam demonstraturi sumus disputatione de-
in quibusdam sint queedam conditiones ac- cima quinta. Illa enim veritate supposita,
commodata? ad officium materia3 communis, evidenter sequitur materiam non esse totam
ut est, verbigratia, in igne subtilitas, ratione rerum materialium substantiam et has res ,

cujus facile potest omnia penetrare ; in aere nontantum accidentibus, sed essentia eliom et
quod fere sit communis locus rerum omnium, substantia differre, nec secundum sola acci-
et facile extemas impressiones recipiat in ; dentia sed etiam secundum substantiam
,

aqua humiditas cum ea densitate conjuncta, transmutari. Quam etiam ipsa experientia
qua3 ad constituendum nutrimentum rerum satis est evidens nam quando
; res mutatur
omnium proportionata videatur hae (inquam) ; in solis accidentibus, permanet in illa aliquod
conditiones nil referunt, tum quia magis ju- vestigium proprietatum et operationum ejus,
vant, vel ad rationem efficiendi, vel acl ratio- vel saltem remotis agentibus contrariis ad
nem materise transeuntis, quam ad propriam suum statum et naturam reducitur videmus ;

et intrinsecam rationem causae materialis; autem res aliquas ita mutari et destrui , ut
tum etiam quia illse conditiones sicut sunt priores proprietates et operationes prorsus
accommodatEe quibusdam rebus, ita sunt re- amittant, neque ad illas redeant unquam,
pugnantes aliis subtilitas enim ignis habet
; etiam si omnis actio contraria cesset, et e
proportionem cum materia rerum subtilium, converso res alia3 ita producuntur et gcneran-
non vero cum materia rerum densarum, et tur, ut in illo essc quod acquirunt, tanquam
sic de aliis. Prima vero materialis causa cum in proprio et connaturali constanter perma-
sit communis omnibus, ex se debet esse in- sccundum illud habeant proprias et
neant, et
differens adomnia. connaturales operationes ac dispositiones ,

8. Altera pars majoris propositionis proba- quas conservant quoad possunt et si ali- ;

tur quia omnia clcmenta simul non possunt

, quando ab aliquo contrario labefactentur vel
esse materiacommunis quia transrnutantur , minuanlur, statiin ac contraria cessant, eas
ad invicem substantialiter imo nec mistum ; rccuperant cx propria et intrinseca natura
cornponere possunt, nisi substantialiter trans- signum ergo est corrumpi res et generari,
mutata sed luec ratio seque probat de uno-
:
non tantum in accidentibus sensibilibus, sed
quoquc elemento per sumplo ergo. Unde sc ; etiam in propria substantia. Atque h.is modis
confirmatur tandem, quia nullum elementum impugnatur tam quinla opinio supra recitata,
potest esse materia aliorum elementorum, ut quam ea quoi asserebat omnia esse unum in
per se notum videtur, cum sibi repugnent. Nec sensu dcclarato.
in sua natura mancns
potest esse materia ali- 10. Alio ergo modo posset quis fingerc
cujus rnisti, cum
etiam forma misti pugnet materiam esse substantiam integram, et com-
cum forma elementi ergo nullum elemen-
; pletam in aliqua specie substantiae, et nihilo-
 , ,

SECT. III, MATEBIANE SIMPLEX, AN COMPOSITA.

i05
niinus esse aptam ad recipiendas ulteriores conveniunt. Quia vcl duae illse formce
imme-
formas substantiales, et componendas cum diate actuarent materiam, vel una esset
actus
eis varias substantias et essentias materia- alterius, seu materiee, ut informatse
per illam.
lium rerum. Et hie etiam sensus improbabilis Primum dici non potest prcesertim juxta il-
,

est aut enim materia esset completa sub-

: lam sententiam qiiia alias prior forina non
,

stantia omnino simplex aut esset composita , necessario supponeretur ad posteriorem, ne-
ex aliqua potentia et actu|substantiali lioc
, ; cjue compositum ex materia et tali forma es-
posterius dici non potest, primo, quia jam set proxima potentia et materialis causa sub-
non totum illud compositum, sed potentia, ex sequentis forrnse. Secundum etiam dici non
qua constat, esset prima causa materialis. potest, quia forma substantialis, constituens
verum respectu illius
Dicetur fortasse id esse integram et completam substantiam, babet
compositi, quod ingenerabile fingitur et in- rationem actus ultimi in ratione actus sub-
corruptibile ; respectu tamen omnium entium stantialis et essentialis, quia constituit ulti-
generabilium, seu generationis ipsorum, pri- mam quamclam speciem substantia?. ; ergo
mam causam materialem esse totum compo- non potest comparari per modum substantia-
situm. Sed contra boc objicitur secundo, quia lis potentiae ad ulteriorem formam/ Denique
sine ullofundamento fingitur tale composi- ratio generalis est, quia non potest una
et
tum nullum enim est indicium aut sensibile
; eadem substantia essentialiter ac per se con-
signum illius formse interjectee inter puram stitui in duabus speciebus ultimis secl per ;

materiam, et alias formas quae per generatio- quamcunque formam ex illis constituitur in
nem inducimtur. Quia illa forma nullam ha- propria et completa specie substantiae ergo ;

bet sensibilem proprietatem qua dignosca- non possunt simul conjungi illse duae formae
tur; nam primse qualitates per se conse- in eadem materia. Alias quadibet substantia,
quuntur ad formas elementorum, et tempe- quantumvis completa, posset actuari per ul-
ramenta ex illis qualitatibus composita ad teriorem formam substantialem quia non ,

formas mistorum reliquse autem qualitates

; potest major ratio reddi de una quam de alia.
omnes vel proprietates, quas experimur, sup- Et huc etiam spectat illa communis ratio,
ponunt saltem in genere causae materialis et quod forma adveniens enti jam in actu con-
dispositivee priores qualitat.es nullum ergo ; stituto non facit unum per se sed per acci ,

est sensibile aut materiale indicium talis dens, ex Aristotele, 7 Metaphysic, text.
49,
formse. Unde fit tertio ut sit omnino super- et 2 de Anim., text. 7; et ideo non
,
potesl
quia nullus est physicus effectus propter
flua, esse forma substantialis , sed accidentalis
quem sit necessaria quia non propter effi- ,
quia forma substantialis constituit per se
ciendum , cum non habeat ullam qualitatem unum ,
non per accidens. Et ratio est, quia
per quam efiiciat ; aliunde unicuique quali- forma substantialis dat esse simpliciter et es-
tati sufliciat propria forma , cui est connatu- sentiale et ideo non potest supponere rem
,

ralis.Neque etiam propter recipiendum nam ; constitutam in esse simpliciter, et in essentia

ad hoc sufficit illa potentia quse tali formae
substare dicitur; cur enim non poterit etiam
illa immediate subjici formse quee per gene-
rationem inducitur ? Et propter eamdem cau-
samnon est necessaria talis
completa et consummata. Forma vero acci-
dentalis dat esse secundum quid, quod
per
accidens adjungitur essentiai consummatce.
Igitur impossibile est, subjectum, quod esl
forma ad conser- causa materialis rerum generabilium et
ge- ,

vandam illam potentiam cujus actus esse di- nerationis substantialis esse substantiam
,

citur quia ad hoc etiam satis est forma quae

,
completam, el per formam propriam ac spe-
per generationem inducitur. Igitur superilue cificam, constitutam.
et sine fundamento fingitur talis forma. 12. Atque hce rationes aeque efficaciter
il. Quarto accedit impossibilitas conjun- probant non posse illud subjectum esse sim-
gendi duas illas formas in eadem potentia seu plicem substantiam integram et completam
materia nam, licet in qusestione sit an forma
; in ratione et specie substantiae, quia impossi-
quasi generica et specifica possint simul ac- bile esset talem substantiam ulterius actuari
tuare materiam, quod paulo inferius attinge- et compleri per substantialem formam.
Si
mus, tamen, quod duse formse specificee si- enim hoc repugnat substantias composita3
mul conjungantur ad actuanclam eamdempo- multo magis simplici, quaa per seipsam sit in
tentiam substantialem plane est impossibile ,
aetu completo et perfecto. Illa enim repu-
naturaliter , et in hoc fere omnes auctores gnantia non provenit ex compositione, sed ex
 406 DiSPUTAT. XIII. DE MATEKIALI CAUSA SUBSTANTl/E.
actualitate completa in ratione et essentia fundamento vel necessitate tingitur talis for-
substantia?, quaei non potest intra illucl genus ma. Antecedens probatur quia illa forma,

ulterius actuari substantialiter et essentiali- nullam habet qualitatem sibi propriam, per
ter ; ha?c autem ratio repugnantise eadem vel quam cognoscatur, neque ex transmutatione
majori ratione locum habet in substantia substantiali colligi potest, quia ex hujusmodi
simplici, si in genere substantia? integra et transmutatione solum colligitur dari aliquod
eompleta esse supponatur. Atcme hac ratione substantiale subjectum ejus. Quod autem sit
substantia immaterialis non potest habere compositum, neque ad rationem subjecti ne-
rationem substantialis potentise ad ulteriorem cessarium est, nec ex alio indicio inferri po-
formam, cmia est substantia simplex com- test. Dices, ad rationem subjecti mutationis
pleta et idem est de substantia cceli, si est
; physica? requiri ut sit extensum, et divisum
simplex physice, ut multi volunt nam est ; ab aliis; et ad hoc necessarium est ut habeat
completa in quadam specie substantia?, et aliquam formam, quia sola materia per sc-
ideo non potest ulterius substantialiter ac- ipsam non est capax extensionis et divisionis,
tuari materia ergo prima qua? actuari po-
;
, nam actus est qui distinguit hoc enim fuit ;

test substantiahter, et ens per se unum com- fundamentum contraria? sententise. Sed hajc
ponere cum substantiali forma, non potest ratio nullius momenti est, quia sive opinemur
esse talis substantia simplex, qua? sit integra quantitatem et extensionem ordine naturse
et completa in genere substantiae. preecedere simpliciter in materia prima ad
-13. Tertia conclusio. Dico tertio causa : substantialem generationem, sive opinemur
materialis rerum generabilium non
sub- est subsequi ad formam per generationem intro-
stantia composita ex substantiali potentia, et ductam, et afficere totum compositum, neu-
aliqua forma substantiali incompleta, etqua- tro modo est necessarium ut subjectum ge-
si generica. Hanc assertionem communiter nerationis sit compositum ex materia, et ali-
approbant fere omnes auctores, contra Avi- qua forma. Declaratur utraque pars, nam si
cennam, prsesertim qui negant esse plures quantitas supponatur ad formam per genera-
formas substantiales in eodem composito, ut tionem inducendam, facile intelligi potest in-
D. Thomas, 1 part., q. 76, art. 3 et 4, lib. 2 ha?rens ipsi entitati materite ; nam, ut infra
contra Gentes, c. 58, et lib. 7 Metaph., lect. ostendemus, veram et substantialem entita-
12, quem sequuntur Thomistse, Capreolus, in tem babet.
2, dist. 15, q. 1 ; Cajetan., dicto loco 1 part., 15. Et confirmatur, nam illud compositum,
et 2 de Anima, c. 1 Ferrarius, ; cit. loco quod fingitur ex matcria et forma corporei-
cont. Gentes Soncin., 8 Metaph., ; q. 8 ; Ja- tatis, incompletum quid est, et ita potentialc,
vell., q. 4- ; Soto, 1 Physic, q. 7; Astudillo, ut naturaliter appetat ulteriorem formam,
1 de Gener., q. 1 et ibicl. Marsil., q. 6
; et ;
sine qua vel omnino, vel saltem connaturali
Albert. de Saxonia, q. 5; et late ^Egid., modo essenon potest. Et nihilominus dicitur
tract. de Pluritat. formar., et 2 de Anim., illud compositum esse sufficiens subjectum
dub. 6. Idem docuere Philopon., 1 de Ge- quantitatis prius natura, quam recipiat ulte-
ner., inprinc; Themist., 5 Pbys., text. 7, et riorem formam ; ergo multo melius et facilius
Commcnt., lib. de Substant. orbis, et 1 Me- attribuetur tota illa capacitas simplici entitati
taph., text. 17, ct 1 Phys., text. 65 et 69. materke, quia nulla major repugnantia fingi
Imo et Avicen., 1 de Anim., part. 1, c 3, si- potest quoad hoc in entitate simplici, quam
gnificat in corruplione manere solam mate- in illo composito, neque actualitas talis enti-
riam; etlib. 1 Sufficient., c 3, dubitat anin tatis, quahscunquc illa sit, magis repugnabit
corruptionc pereat corporeitas, ut ipse loqui- cum unione ac compositione per se ultimse
tur. 1 de Gencr., text. 12,
Aristoteles etiam, formaj substantialis, quam actualitas illius
supra citatis, aperte indicat cam-
et aliislocis compositi cx materia et forma corporeitatis ;

dem sententiam. Rationes atferuntur varioe a ergo juxta hanc opinandi rationem non est
Doctoribus du tamen sufficere videntur,
; necessaria illa forma. Minus autem necessa-
qua cum proportione sumi possunt ex pro-
1
, ria est, si opinemur cpiantitatem consecpii
bationibus preecedentis assertionis. formam, qure pcr generationemintroducitur;
14. Prima ratio est, quia in natura nullum nam juxta hanc sententiam supponit quanti-
est indicium talis formse perpetuo cosevse, et tas ordinc naturee substantiam compositam
inseparabilis a matcria, neque effcctus ali- ex materia ct propria forma. Unde dicendum
quis, propter quem sit necessaria ; ergo sinc consequenter erit juxta illam opinionem, ante
 ;

SECT. Ili. MATERIANE SIMPLEX AN COMPOSITA. 407

iustans intrinsecumgenerationi, toto tempo- assumptum probatur primo inductione, tum
requofit alteratio preevia, supponimateriam in formis accidentalibus, tum etiam in formis
in seextensam et divisam ab aliis per quan- separatis. Qualitates enim etiam concipiun-
titatem et formam corrumpendee in in-
rei ; tur dare esse specificum, ut esse album, et
stanti vero generationis conservari extensam genericum, ut esse coloratum, etc, et tamen
et divisam per formam introductam, et quan- nutla est accidentatis forma, quse in re pree-
titatem comitantem illam in eodem instanti cise det esse genericum, et non aliquod spe-
nutlus ergo est naturalis effectus, nullumve cificum. Similiter in Angefis datur generica
signnm, ratione cujustalis forma vel compo- ratio spiritus, et propria ditferentia specifica;
sitio ex parte rnateriee admittenda sit. non potest autem esse, imo nec concipi ali-
16. Secunda ratio est, hujusmodi formam qua forma separata, quee sit substantia spiri-
esse incompossibilem in materia cum subse- tualis, et quod in re ipsa sistat in hac pree-
quentibus formis. Hoc autem communiter cisa et generica ratione ; ergo eadem ratione
probari solet ex illa inaxima, quod ex duobus iu formis substantialibus ,
quee sunt quasi
entibus in actu non fit unum per se nam ; mediee, non potest dari forma quee in re pree-
prima forma substantialis constituit ens in cise det gradum genericum nulla enim as-
;

actu absolute et simpliciter, quia dat esse signari poterit diversitatis ratio. Unde argu-
simpliciter; ergo nulta forma superveniens mentor secundo ex propria ratione ipsius
potest ens per se unum ac simpliciter consti- formee, quia non potest intelfigi forma in re
tuere. Ad hanc vero rationem responderi po- ipsa existens, quee essentialiter non sit con-
test,solum procedere de forma substantiali stituta in aliqua ultima specieformee substan-
dante esse specificum et ultimum nam illa, ; tialis ; sed omnis forma communicat compo-
quee dat preecise esse genericum, licet habeat sito totum esse, totamque essentiam suam ;

rationem actus respectu materiee, comparatur ergo constituit illud in aliqua ultima specie
tamen ut potentia ad inferiorem formam, et substemtiee compositee. Consequentia cum mi-
quia est ejusdem generis, constituere poterit nori sunt evidentes, et declarari possunt op-
unum per se cum suo actu. Ita enim philoso- time inductione factain primaratione. Major
phantur hic auctores in physicis formis, sicut vero etiam videtur certissima, quia omnis
omnes ratiocinamur in metaphysicis ditfe- forma substantialis habet propriam entitatem
rentiis, in quibus differentia subalterna est distinctam in re ipsa a materia, vel aliis for-
actus, superius genus actuans, et propriam mis ergo*necesse est in illa entitate intelli-
;

speciem constituens ;
quee tamen est potentia gere ultimam et propriam differentiam, seu
ad inferiorem differentiam, cum qua ens per reitionem per quam distinguitur essentialiter
se unummetaphysice componit. Sic ergo di- ab aliis formis habentibus diversam essen-
cendum sententiam de
est juxta preedictam tiam, cum quibus convenit in communi ra-
physicis formis. Unde, cum dicitur omnem tione formee substan tialis ergo omnis forma
;

formam substantialem constituere ens actu substantialis est necesseirio constituta secun-
simpliciter, respondebitur id esse verum ser- dum suam entitatem in aliqua ultima specie
vata proportione; nam forma generica con- substantialis formee.
stituit ens actu in gradu generico, forma vero 18. Materia prima generabilium stalilem
specifica in gradu specitico. Et simili propor- speciem sibi vendicat.
Dices etiam mate- :

tione distinguetur illa maxima : Qiwd advenit ria prima habet suam propriam entitatem
enti in actu, advenit accidentaliter. substantialem, et teimen secundum se non
Nulla forma prwcisum genericum gra-
17. est constituta in aliqua uttima specie, sed

dum dare potest. Quocirca, ut radicitus im- tantum reducitur ad genus substantiee mate-
pugnetur illa sententia, probandum nobis est rialis, donec per formam determineturad ali-
nullam esse posse fonnam quee preecise det quam particutarem rationem ergo idem dici ;

esse genericum, quin det etiam aliquod esse poterit de forma communi coeeva materiee.
speciticum in illo genere nam, hocprobato,
; Respondeo falsum esse assumptum nam ma- ;

optime procedit discursus factus, quia omnis teria prima rerum generabilium, de qua nunc
forma substantialis constituit ens actu sim- agimus, essentialiter est constituta in aliqua
pliciter, et in aliqua specie ultima substantiee, ultima specie materiee, quam retinet sub omni
et ideo impossibile est ut compositum con- forma, nec variare illeim potest, sed ad sum-
stitutum per talem formam sit ulterius actua- mum per accidentia superaddita potest ad
bile per substantialem formam. Illud autem hanc vel illam formam accommodari. Quia
xxv. 31
 ; ;;

40S DISPUTAT. III. DE MATERl ALl CAUSA SUBSTANTLE.

vero illa essentia inateria?, quamvis in se stantiali constitutum. Hoc autem consequens
speeifica et ultima, talis est, ut reipsa com- per sese mihi videtur absurdum et incredi-
municari possit pluribus substantiis esscntia- bile non enim magis potest concipi boc in-
;

liter diversis, ideo secunduru se spectata dici- dividuum corpus per se existens sine ulla
tur ad substantiam materialem generabilium specificatione, quambic spiritus extra omnem

utsie, et non ad aliquamspecicm ejus.Unde speciem, vcl coloratum reipsa affectum

lioc

obiter colligitur, conccptum substantia? gene- hoc colore, et nulla specie coloris.
Et ratio
rabilis ut sic non essegenerieumratione ma- est supra tacta quia individua entitas ne-
,

teria>,sed ratione commimis gradus, seucon- cessario differt essentialiter ab aliis, et ideo
venientia? in forma. neeessarium est ut in se sit constituta in pro-
19. Urgcbis : materia etiamsi in essentia pria essentia non communi aliis. Unde con-

sua babeat ultimam speeiiicationemmateria?., tirmatur, nam ex dicta positione sequitur,

nibilominus est communis multis substantiis rationem genericam et specificam distingui
essentialiter diversis ergo pari ratione, li-
: realiter inuna et eadem re, quia sumuntur
cet forma corporeitatis in sua entitate et es- ex formis realiter distinctis consequens au- ;

sentiali conceptu babeat aliquam ultimam tem falsum esse constat ex dictis supra de
specificationem,niliilominus esse poterit com- universalibus et declarabitur etiam in se-
,

munis multis substantiis babentibus ulterio- quentibus rationibus.

res rationes essentiales diversas. Respondeo 21. Ahsurda ex opinione asserente forrnam
esse disparem rationem, nam essentia mate- corporeitatis.
Notatu dignum. Tertia ra-
ria? est esse quasi fundamentum integra? na- tio sumitur ex differentia inter essentialem
tura? substantialis et coruposita?, et ideo so- compositionem physicam ac metaphysicam,
lum est qua?dam essentia inclioata (ut sic di- quas velle in hoc a?quiparare, causa est er-
cam )
per modum potentia? et propterea ,
roris, cum altera in rebus, altera in concepti-

de se est indifferens ut per varios actus

,
bus existat. Argumentor igitur, nam si dari
compleatur at vero forma est complementum
; potest forma physica qua? solum conferat gra-
naturee et essentia? substantialis, et ideo, boc dum genericum , ergo quot sunt gradus ge-
ipso quod babet determinatam et specificam nerici et specifici substantiarum materialium,

rationem forma?, adjuncta materise complet tot erunt multiplicancla? forma? substantiales
cum illa integram substantialem naturam, et realiter distincta? consequens est falsum
;

in aliqua ultima specie substantiali constitu- ergo. Sequela probatur a paritate rationis ;

tam, et ideo non relinquit illam naturam in- qua? enim ratio afferri potest, ob quam qui-
differentem ad ulteriorem speciem. Quapro- dam gradus genericus datur per propriam
pter omnes, qui ponunt formam corporeita- formam realiter distinctam, et non alii ? Maxi-
tis in omnibus, vel in aliquibus entibus na- me quod juxta sententiam quam impugna-
turalibus, consequenter aiunt illam formam mus, non solum in rebus qua? videntur ele-
pra?cise constitui in gradu subalterno cor- vari ad altiorem gradum corporum, ut sunt
absque
poreitutis ulla contractione essentiali, viventia, sed etiam in infimis et inanimatis
quod revera est inintelligibile. corporibus distinguitur forma dans esse cor-
20. Et consequenter etiam admittent com- poris, a forma dante esse ignis aut lapidis,
positum cxmateria et tali forma, si in re ipsa vel aliud simile qua? contractio est cum mi-
;

conservetur absque ulteriori forma, esse indi- nima diversitate, qua? esse potest inter ali-
viduum generis corporis corruptibilis, et in quod genus, et ditferentiam substantialem
nulla ultima ejus spccie constitui. Quod au- si ergo illa sufficit ad realem distinctionem

tem possit ita conservari de potentia absoluta formarum, qua?libet sufficit; unde non cle-
videtur evidens, consequcntcrloquendo, cum fuerunt philosophi qui conscquens illud ad-
inferiores forma; realiter ab illo composito mitterent est tamen non solum falsum, sed
;

distinguantur, et a fortiori patcbit ex bis qtige
inferius dc materia dicemus. Scotus vero
etiam naturaliter putat id esse possibuY, nl,
verbi gratia, in morte bominis vel alia siiuili
admittit enimcorruptionem substantialem
ibi
sine generatione, et cadaver nibil aliud csse
quam boc individuum corpus bis accidenti-
bus aifectum, et in nulla inferiori specie sub-
etiam ridiculum. Primo, quia constat evidcn-
tcr inductione superius facta, ad abstrahcn-
dos conceptusgcneris,ditfercntite, et spcciei,
non cssc necessariam illam distinctionem
reaJem formarum, ut patet in Angelis et ac^
cidenlibus. Sccundo, cjuia sequitur multipli-
candas essc in homine tres animas, qua? est
sententia omnino falsa, ut ex scientia de ani-
 . ;

SECT. IV. UE ENTi TATE MATEKLE. 4Q9

ma suppono. Imo plures etiam multiplicandse materiaet forma substantiali, essentialiter est
erunt, nam in gradu sentiendi potest aliqua substantia corporea, seu corpus dc praxlica-

convenientia essentialis abstrahi inter homi- mento substantiee; nam ex vi talis compo-
nem, et aliqua animalia perfecta, quse non sitionis, et esi essentialiter distincta a sub-
sit communis omnibus animalibus, et in ra- stantia incorporea,et est capax quantitatis seu
tione intelligendi potest abstrabi ratio gene- trince dimensionis, in quo consistit ratio sub-

rica communis bomini et Angelis, quse per stantiee corporece. Unde forma corporeitatis

propriam differentiam ad bominem contra-
hatur. Unde ulterius sequitur, innumeras
formas realiter distinctas esse asserendas in
singulis compositis, quia differentise generi-
cce et specificaj possunt variis modis multi-
ut sic non dicit, nec requirit quod ipsa cor-
porea sit seu extensa, sed solum quod infor-
met materiam, ratione cujus compositum inde
resultans sit capax trinee dimensionis; nulla
est ergo necessaria aut possibilis forma me-

plicari, juxta varias convenientias et differen- dia quse det esse genericumcorporis, sedquse-
tias, quse facile possunt in rebus consiclerari, libet forma substantialis ex vi suse genericse

et secundum eas possUnt varii conceptus rationis illud confert.

communes vel particulares abstrahi. Est ergo 23. Ex omnilus dictisinfertur conclusio.
magnus error metaphysica et philosophia,
in Relinquitur ergo ex omnibus dictis, primam
propter modum nostrum concipiendi confu- causam materialem substantiarum generabi-
sum vel distinctum, ex qno scepe orittir gene- lium non esse aliquam substantiam integram
rum et diffcrentiarum multiplicatio, reales ac neque ullum corpus aut compositum ex ma-
physicas formas distinguere. Alioqui non teria et forma ac proinde acl substantiarum
;

unam tantum, secl duas vel tres corporeitatis generationem non supponit per modum sub-
formas ponere oporteret unam, corporis in
: quo generatio recipiatuf aliquod cor-
jecti, in ,

communi, ut est genus acl corruptibile et iu- pus iugenerabile et incorruptibile, sed solam
corruptibile, simplex vel mistuni ; aliam, cor- materiam primam, solam (inquam) quoadsub-
poris corruptibilis aut misti ut Qure om-
sic. stantiam ; nam quoad accidentia quid clicen-
nia ridicula sunt. Uncle non solum necessa- dum sit, postea videbimus.
rium non est propter has mentis operationes
formas ipsas multiplicare, verum etiam illis SEGTIO IV.

repugnat, quia de ratione proprii generis et Utrum materia prima habeat aliquam entitatem
proprise differentiee est, ut eamdem rei es- actualem ingenerabilem et incorruptibilem.
sentiam dicant diversimode conceptam.
22. Quod tandem confirmatur quia im- ,
1 Hactenus explicuimus potius quicl non sit
.

possibile est dari formam substantialem dan- materia, quam quid sit; nunc hoc secundum
teni specificum gradum substantise, quce non inquirendum est, quia non possumus causa-
det etiam illum graclnm genericum, et effec- litatem materise et rationem causandi clecla-
tum formalem quem dare fingitur forma cor- rare, nisi prius sciamus quid entitatis habeat
poreitatis distincta ; ergo et superflua et im- ipsa materia.
possibilis est talis forma. Consequentia est
eviclens, quia idem essentiale prseclicatum, Cerla aliquot stahiliuntur
idemque effectus formalis non potest eidem 2. Ut ergo ab his, quse certa videntur, in-
rei convenire per duas formas realiter dis- cipiamus, primo indubitatum esse videtur,
tinctas. Antecedens vero probatur, quia non materiam, quce actu est sub forma, et cum
potest clari forma substantialis, quee conferat illa componit substantiam corpoream,babere

specificum gradum, quce essentialiter non in- aliquid entitatis realis et substantialis, etrea-
cludat communem ac genericam rationem liter distinctseab entitate formse. Tota bsec
formse substantialis informantis materiam ;
assertio sumitur ex Aristotele, 8 Metapb.,
sed hsec prsecisa ratio sufficit ad constituen- text. 3, etl2 Metapb., text. 14, et 2 cle Ani-
dam formam corporeitatis ; ergo forma cor- ma, textu 2, et aliis locis, in quibus dividit
poreitatis non est specialis forma sed est , substantiam in materiam, formam, et compo-
qucelibet forma substantialis considerata se- situm. Quia vero materia non est substantia
cundumcommunemrationem fofmse substan- completa, ideo, 1 Pbysicse, text. 66 et 69, ait
tialis informantis. Minor probafur (reiiqua materiam esse ens, non ut hoc aliquid, sed
enim clara sunt), nam
ex hoc prsecise quocl ut subjectum, ejusque entitatem explicatper
aliqua substantia intelligatur composita cx analogiam ad materiam artificialium, et text>
 . ;

410 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTLE.

79 et sequentibus , ait propius accedere ad ut a forma sit in re ipsa distincta ; non dis-
rationeni substantia\ et lib. 2 Phys., text. 10, tinguuntur autem solummodaliter; nam for-
materiam dicit quamdara naturam. Similiter ma substantialis non est modus, sed res vera
Plato in Timseo, materiam sub cntc consti- habens propriam entitatem; unde interdum
tuit, ejusque naturam late et optime declarat naturaliter etiam conservari potest separata
interdum tamen vocat materiam non ens, in a materia, ut anima rationalis, et per poten-
quo reprehenditur ab Aristotele, quia esse tiam absolutam quaelibet forma potest sepa-
non ens, magis couvenit privationi quam ma- rata conservari. Distinguitur ergo materia a
teria?. Sed est dissensio in voce tantum ap- ;
forma tanquam res a re. Et confirmatur ; nam
pellatur euim non ens, sumpto ente per an- compositio substantise ex materia et forma
tonomasiam pro ente completo, quod est ens est realis et physica, et non ex re et modo ;

simpliciter ; conveniuut etiam in hac asser- ergo ex duabus rebus. Denique cum materia
tione omnes interpretes Aristotelis, Averroes, sit perpetua, et ante formam, evidens est dis-

I Phys., text. 66, et de Substantia orbis, c. 1 supponendo formam

tingui realiter a forma,
Simplic, 1 Phys., text. 69; Philop., text. 60; non esse tantum aliquem modum, secl verum
Tbemis., text. 61 ; et D. Thomas, qusest. de actum, et propriam entitatem, quod etiam est
Spirit. creatur. , art. 1, ait, materiam primam certum, cum sit res perfectior quam materia,
esse ingenere substantiae ; et exaliislocis qua?. de quo infra latius dicetur. Soncinas vero,
statim referam, idem colligitur. 7 Metaph., queest. 19, quamvis hanc partem
Et probantur breviter singulee partes.
3. veram tamen posse ali-
esse concedat, addit
Prima quidem, quia materia non est omnino quem defendere materiam non esse actu
,

nihil alioqui nullum verum ac reale munus

; distinctam a forma, quia non habet esse dis-
exerceretinnatura, et dumres, quae corrum- tinctum. Sed, quidquid sit de esse existentiae,

puntur, in materiam resolvi dicuntur, in ni- de quo statim dicetur, nemo tamen negare
hilum redigerentur, et dum ex materia pro- potest, quin secundum entitatem essentia? alia
ducuntur, ex nihilo fierent, atque ita nihil sit entitas materia? ab entitate formse, ut ra-

materia deserviret ad generationes etcorrup- tiones faciee demonstrant.

tiones, neque ad evitandam perpetuam re-
rum creationem Difjicultatis punctus, et quonmdam placitum.
et annihilationem ; est ergo
materia aliquid rei; ergo maxime id habet, 6. His ergo positis extra controversiam,
cum est conjuncta formae et componit com- hujus qusestionis est, an materia
difficultas
positum. Unde Aug., 12 Confess., c. 7 et 8, ex se habeat aliquam entitatem actualem.
ait materiam esse creatam a Deo, non quae Potest autem illa particula, ex es, dicere nega-
sit sed prope nihil, nec nulla res, sed
nihil, tionem, vel causee formalis, vel efficientis, et
pene nulla res. Estque de fide certum, et in- in utroque sensu tractanda est queestio, sed
fra etiam ratione probabitur, materiam esse preesertim in priori. Nam de posteriori nulla
creatam a Deo, ut constat ex 1 p., queest. 44, est controversia inter philosophos Catholicos,
art. 2, et q. 46, art. ad 3 quod autem crea-1 , ;
licet nonnulli ethnici in eo erraverint. In
tur, aliquidentitatisrcalisaccipit; alioquitam priori vero sensu multi existimant, materiam
maneret infectum sicut antea. ex se nullam entitatem actualem habere, sed
4. Entitas prinuc materia? suhstantialis omnino a forma. Quee sententia videtur esse
Secunda pars ex eo evidenter probatur, quod D. Thomae, 1 p., qutest. 44, art. 2, ad 3, ubi
materia prima essentialiter componit substan- ait, materiam ex se esse tantum in potentia,

tiam, 8 Mctaph., tcxt. 15, 16 ct36, et lib. 9, et ideo non posse creari nisi sub forma et ;

in iine, et infra latius tractabitur. Substantia idem significat quaest. 45, art. 4, et q. 66,
autem non componitur nisi ex substantiis, art. 1, ubi exeo principio concludit materiam
saltem incompletis. Item substantia compo- non posse esse sine forma ; idem quaest. 4
sita aliquid rei addit praster formam, ct illud dc Potent., art. 1 , et Quodlib. 3, quaest. 1, et
non est accidens; est ergo aliquid substan- soepe alias ; et ita opinantur Thomistae, Ca-
tiale.Denique materia prima, eo modo quo jctan., de Ente et essent., c. 5, quaest. 8, et
est ens, non est in subjecto; nam hoc maxi- 1 par., qusest. 76, art. 1 ; Ferrar., 2 cont.
me repugnat 1111 cum sit primum subjectum.
, Gcnt., c. 66; Soncin., 7Mctaph., qusest, 17;
5. Ultima pars etiam est clara, quia mate- Javcl., cpnest. 5 et idem tenet Durand., in 2,
;

ria est entitas rcaliter separabilis a qualibct dist. 12, qua^st. 2, et in 4, dist. 44, quaest. 1.
forma particulari determinata, quod satis est Fundamentum bujus sententia? est, quia ma-
 1 ;;

SECT. IV DE ENTITATE MATERLE. 41

teria est pura potentia ergo non potest ex se
;
habere aliquein actum ergo neque entita- ;
tem actualem. Prima consequentia probatur,
quia actus opponitur potentise, et
per se subsistens, habet aliquam operatio-
nem, ut patet discurrendo per omnes hujus-
modi actus; materia autem prima non habet
cum dici- propriam actionem non ergo est actus, sed
;

tur pura potentia, additum includit ne-

illucl pura potentia.
gationem omnis actus. Secunda etiam conse-
Qucpstionis resohitio.
quentia probatur, quia actualis entitas est ali-
quis actus; namest ensactu. Antecedensvero 8. Ut qusestioni respondeamus seclusa om-
est veluti commune axioma philosophorum ni ambiguitate terminorum , distinguamus
omnium, sumiturque ex Aristot,, 1 Phys., quaistionem de entitate essentite, et de enti-
text. 69, ubi ait ita se habere materiam ex se tate existentiae nam est valde controversum
;

ad res naturales, sicut res naturales ex se acl quomodo hrec cluo distinguantur in creaturis,
artificiales, ad quas tantum sunt in potentia, et ideo certior est resolutio de una quam de
et7 Metapli., c. 3, ait materiam per se ne- altera. Rursus, cum inquiritur an materia
que quid, neque aliud hujusmocli esse. Et 1 habeat ex se entitatem, et non a forma, du-
de Gener., cap. 3, dicit essentiam materise pliciter inteltigi potest illa negatio uno mo-
:

consistere in ipso posse, et 8Metaph.,text. 3, do, quod non habeat a forma intrinsece, seu
etlib. 11, c. 2, et 5 Phys., text. 8, sentitma- ut ab actu informante, et dante esse materiae
teriam esse non ens actu, sed potentia tan- per suam intrinsecam informationem alio ;

tum, Idem quoque docet Gommentator eis- modo, quod nulla ratione habeat suum esse
dem locis, eticleo lib. de Substantia orbis, in per formam, seu per habitudinem acl formam,
principio, et 2 Physic, com. 12, ait, mate- aut per dependentiam ab illa.
riam substantiari per posse. In eadem sen- 9. Materia actualem essentiam clistinctam
tentia videtur fuisse Plato, in Tima^o, idque a forma habet, at cib Ula clepenclentem. Dico
probat, ex eo quod recep^tivum debet esse ergo primo materia prima ex se et non in-
:

expers eorum omnium, qua> recipere po- trinsece a forma habet suam entitatem ac-
test. tualem essentia1 quamvis non habeat illam,
,

Deinde probatur ratione idem antece-

7. nisi cum intrinseca habitudine ad formam.
dens, quia, si materia non estpura potentia, Loquor in bac assertione de actuali esse es-
ergo vel est composita ex potentia et actu, sentiae, ut in nominibus et modo loquendi
vel est aliquis actus. Primum dici non potest, conveniam cum auctoribus contrariae opinio-
ut constat ex sectione pra:cedenti, et quia nis quanquam in hoc sensu, et quoad hanc
;

alias daretur alia potentia prior ipsa materia. partem, non video quomodo possit esse opi-
Rursus si est actus,'vel actus informans, vel nionum diversitas nam materia creata a Deo,
;

actus subsistens. Non primum, ut per se no- et in composito existens, habet aliquam es-
tum est, alias esset actus alterius subjecti, et sentiam realem, alioqui non esset ens reale
consequenter daretur aliud subjectum prius sed essentia materise non constituitur intrin-
materia, quod repuguat rationi inaterise. Ne- sece in suo esse essentise per formam ergo ;

que etiam dici potest secundum primo, quia , per seipsam habet suam qualemcunque enti-
actus subsistens est perfectior actu informan- tateni essentise. Minor probatur, quia forma
te : unde si ita sit subsistens ut informare non constituit intrinsece aliquam naturam in
non possit, semper completa
est substantia ;
suo esse essentise, nisi componendo illam per
hac enim ratione angelicre substantice sunt modum actus forma autem non componit
;

perfectae et completee, quia sunt actus subsi- essentiam materia?, ut per se constat, quia
stentes ; ponunt substantiam cceli esse
et qui materia essentialiter est entitas simplex, sicut
simplicem, dicunt esse completam, quia est et forma, et ex utraque consurgit composi-
actus per se subsistens. Denique Deus ipse, tum. Unde sumitur secunda ratio nam om- ;

qui est perfectissimus actus, est actus subsi-
non informans; ergo signum est ac-
stens, et
tum subsistentem ex sua ratione esse perfec-
tiorem informante. At materia prima est im-
nis entitas simplex necessario habet per seip-
sam intrinsece, et non per aliam entitatem,
suam essentiam, quia in hoc consistit ipsa-
met ratio entitatis seu essentia3 simplicis sed ;

perfectissima atque adeo minus perfecta

, materia est essentia simplex ergo. Tertio, ;

quam queelibet forma substantialis, qure est materia essentialiter est entitas incompleta
actus informans, et non subsistens. Et confir- ergo intrinsece non constituitur per formam,
matnr, nam omnis actus sive informans, sive Patet consequentia,, quia si formam include-
 .

12 DISPUTAT. XII. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI^E.

ret, nihil
deesset ad rationem completse
illi est clarum argumentum materiam non habe-
essentiaj, Tandem cx ipsa ratione puree po- re entitatem essentiaeabinforinatione formse.
tentise lioc ipsum eolligitur; nam si materia 12. Objectio dissolvitur. Sed objiciunt
haberet suum esse essentiae intrinseee per aliqui : nam omne esse essentiae debet esse
formam. in suo essentiali conceptn include- constitutum in aliqua certa specie ; sed om-
ret aetum formae, non ut extrinsecum termi- nis species est per formam ergo nullum
; esse
nmn, seu additum, sed ut intrinsecum actum essentiaa potest esse plene constitutum, nisi
formalem eonstituentem, atquc ita non esset per formam. Unde D. Thomas, 1 p., q. 44, art.
pura potentia. 2, dicitmateriam contrahi per formam ad
10. Dices,lxaBc argumenta reetc prohare determinatam speciem. Ad hoc in superiori-
de esse essentiae potentiali.non vero actuali. bus fere responsum est, materiam rerum ge-
Respondetur, si sit sermo de esse in potentia nerabilium constitutam esse in ultima specie
objectiva, seu in virtute causae, et de esse matcricC, in qua specie non constituitur per
in actn opposito lmic potentise, sic non solum eam formam qua informatur nam eamdem ;

procedent rationes factee de esse potentiali, scmper habet suh quacunque forma. Cum
sctl maxime de actuali, quia sive materia autem dicitur formam esse quaa dat speciem,
existat per entitatem a se distinctam, sive intelligitur de specie completa et perfecta,
non, tamen certum est quod, cum actu est Et eodem sensu intelligit D. Thomas mate-
conjuneia formse, hahet suam actualem essen- riam contrahi per formam ad determinatam
tiam, de qua (quidquid sit de existentia) pro- speciem, ut aperte declarat sequentibus ver-
ceduntomnia quod essentialiter est en-
dicta, his, dicens
Sicut substantia alicujiis speciei
:

titas simplex, actuahilis quidem per formam,

per accidens adveniens contraMtur ad de-
illi
non tamen includens in sua essentia intrinse- terminatum modum essendi, iit liomo contra-
ce formam. Et ideo, conservata eaclem nu- It itur per album. Quod exemplum solum ad-
mero entitate essentise, potest ahjicere unam dueitur ad declarandum hanc determinatio-
formam et aliam acquirere ergo per illam ; nem materise per formam non esse quoad
simplicem entitatem suam hahet propriam intrinsecam essentiam ipsius materise, sed
perfectionem essentialem, distinctam ah illa quoaclessentiam compositi, quse quodammo-
quam forma confert ; et similiter secundum do accidit ipsj materiee secundum se, quate-
illam habet actuale esse essentiae ; nam om- nus modus existendi materia? sub hac vel illa
nis essentia includit aliquod esse, saltem es- forma, non est de essentia materise, sed va-
sentiale. Si vero sit sermo de esse potentiali, riahilis in ipsa. Unde D. Thomas in illo eo-
ut dicitur a potentia receptiva, et distingui- dem materiam ex se
articulo aperte supponit,
tur ah actu actuante, sic verum est materiam habere aliquod esse prSeter illud quod dat
solum dicere entitatem potentialem tamen ; forma inde enim concludit, Deum esse cau-
;

hoc non excludit quin in illa qualicunque es- sammateriae, cpiia est causa rerum, non so-
sentia seipsa sit intrinsece constituta, et non lum secundum cpiod sunt tales per formas
per formam. accidentales, vel substantiales, sed etiam se-
1 1 Quod vero materia non habet suam- cundum omne illud quod pertinet ad esse il-
met entitatem essentise sine transcendentali larum quocunque modo. Et eadem 1 p., q.
habitudine ad formam, probatur, quia essen- 14, art. 11, ad 3, ait, licet materia recedat a
ti ilitcr estpotentia,
ut infra ostendetur, et similitudine Dei secundum suam potentialita-
patet ex defmitione Aristotelis dicentis mate- tem, tamen in quantum vel sic esse liabet, simi-
riam esse primum subjectum, etc. omnisau- ; litudinem quamdam Mbere divini esse ; et q. 3
tcm potentia dicit intrinsecamhabitudinem ad deVerit., art. 5, adl, ait, licet materia pri-
suum actum ; proprius autcm actus materise ma sit informis, tamen inest ei imitatio primai
i forma; habetergomateriasuampropriam
i
formce, quantumcunque enim debile esse ha-
essentiam per seipsam cum tiabitudine ad beat, illud tamen est imitatio primi entis.
formam. Hsec autem habitudo non est per se 13. Dico secundo materia prima etiam
:

primo ad hanc vel illam formam. sccl ad for- habet in se per se entitatem, seu actualita-
et
mam ahsolute, et consequenter ad quamcun- tem existentiai distinctam ab existentia for-
que formam generabilem, seu quse per genc- mse, quamvis illam haheat dependenter a
rationem uniri possit, et ideo, quamvis in forma. Priorem partem tenet Henric, Quod-
materia varientur formse, nonvariatur cssen- lib. 1, qusest. 10, et Quodlib. 4, qusest. 16 ;

tialis ratio vel habitudo materiae, Quocl etiam Scot., in 2, dist. 12, qusest, 1 et 2, et ibid.
 ;

SECT, IV. DE ENTITATE MATERLE. 413

Gregor quffist. 1 .
Gabriel et alii ibid. Fun- pendentia materise a forma, ut sine illa nullo
damentum hujus conclusionis, supposita prse- modo esse possit.
cedenti, est, quia esse existentioe nullam rem 15. Dicotertio materia non habet ex se
:

vel modum realem addit supra entitatem es- actualem entitatem vel existentiam sine cau-
sentiee, utactualem, et extra causas positam, sa efficiente, sed oportet ut ab alio, scilicet a
quia, hoc ipso quod entitas concipitur actualis Deo, hoc esse recipiat. Htec assertio secun-
extra causas, concipitur existens. Quod prin- dum fidem certissima est secundum philo- ;

cipium infra, disputat. 34, ex professo pro- sophiam vero non omnes admittunt esse de-
bandum est. Ex illo autem evidenter se- monstrabilem. Unde ex sententia Platonis',
quitur, materiam, habet entitatem es-
sicut materia ad omnem actionem, etiam Dei, sup-
sentia; actualem, distinctam a forma, ita ha- ponitur, et icleo infecta esse censetur, ut re-
bere suum proprium esse existentise, quod ferunt ex Patribus Justin., in orat. Parcen. ad
retinet sub quacunque forma. Unde con- Gent. Ambros., lib. 1 Hexam., c. 1
; et et ;

firmatur nam materia eamdem numero

: Athanas., lib. de Incarnat. Verbi, in initio ;

entitatem actualem habet sub forma ge- et ex philosophis Plutarch., lib. 1 de Placi-
niti, quam habet sub forma corrupti er- ; tis ; Philopon., 1 Phys., text. 6; et Themist.,
go etiam habet idem numero esse quo con- text.32.De sententia vero Aristotelis dubiares
stituitur in tali entitate actuali. Illud autem est,quamtractabimusinfra,agentes de causa
esse, est esse existentiae, ut dicto loco proba- autem demonstratur as-
efficiente.Sufticienter
tur. Gonfirmatur secundo, nam materia, ut sertio posita, ex eo quod tantum esse potest
praesupponitur formse, et est subjectum ge- unum ens per essentiam, et ab intrinseco ne-
nerationis, non est omnino nihil, alias gene- cessarium, ut ostendemus infra, demonstran-
ratio fieret ex nihilo ; est ergo aliqua entitas do esse Deum illud autem ens non potest
;

creata; ergo entitas actualis et existens, quia esse materia prima, nisi incidamus in eorum
creatio non nisi ad actualem entitatem et errorem, qui dixerunt materiam primam esse
existentem terminatur. Nec subjectum reale Deum, quem merito stultissimum appellat
esse potest, nisi sit in rerum natura existens. D. Thomas, 1 p., qiiffist. 3, art. 8, et 1 cont.
Demum talis est existentia rei, qualis essen- Gent., c. 17 ; nullum est enim ens substan-
tia actualis ; sicut ergo essentia substaniise tialemagis distans a Deo, quam materia pri-
corporeffi componitur ex partialibus essentiis ma, nec quidquam magis Deo repugnat quam
materia? etforma^, ita etiam integra existen- illud muuus, propter quod ponitur materia
tia ejusdem substantiae componitur expartia- prima, quod est recipere et esse potentiam ,

libus existentiis materise et formae. Quod in passivam, actuari ac perfici; ergo materia non
citato loco latius probandum est ; sequitur est ens per se necessarium, acperessentiam;
enim manifeste ex dicto principio, quod exi- erge non est ex se actualis entitas, donec ab
stentia etessentiaactualis non re, sed ratione alio fiat et existentiam recipiat. Et confirma-
distinguuntur ; ergo materia, ut est actualis tur, nam esse ens actu ex se, et vi solius es-
entitas realiter distincta a forma, in sua enti- sentise propriee, est magna perfectio, quam
tate includitpropriam partialem existentiam, entia finita perfectissima, ut sunt cceli et An-
in re etiam distinctam ab existentia partiali geli, non habent imo indicium
; illa sola est
formse. infmitae perfectionis cum igitur materia im- ;

14. Quod autem heec existentia materise perfecta sit, non potest hsec perfectio ei con-
pendeat aliquo modo a forma et ab informa- venire ; sed hsec omnia latius tractanda sunt
tione ejus, videtur negare Scot., Henrie. et inferius locis citatis.
Gregor., locis supra. citatis ; contraria vero
sententia, quam in secunda parte assertionis Corollaria ex superiori doctrina.
posuimus, communiter recepta est, quia ma r Primum.
16.
Ex hac conclusione sequi-
teria quamvis propriam existentiam babeat, tur primo, materiam factam esse per creatio-
illa tamen adeo imperfecta est, ut sine formee nem, nec potuisse aliter fieri, et hoc sensu
adminiculo, naturaliter esse non possit et ;
accipi deberc quod Aristoteles eam vocet in-
ha?e vocatur in prffisenti dependentia mate^ generabilem, 1 Phys., cap. 9; nam si intelli-

rise a forma. Qualis autem sit hic modus de- gat materiam esse omnino infactibilem, om-
pendentia?., declarari commocle non potest,
nisi prius explicemus causalitatem formee 1
Vide Alcinoum, 31ib. de Doct. Plat., c.9
et ibidem etiam tractabimus an sit tanta cle- Bessar., lib. cont, Calum. Plat., cap. 5.
411 DISPUTAT. XIII DE MATERIALl CAUSA SUBSTANTI.-E.
nino errat, ut ostendimus debet ergo intelli-
; omnia in sequentibus ex professo declaran-
gi quod tali modo , scilieet, per generatio- da sunt. Inde vero iit non posse materiam
nem, producibilis non sit. Quod est evidens, naturaliter corrumpi aut destrui secundum
quia materia , cum sit primum subjectum, esse proprium, sed solum secundum unio-
noD potest ex subjecto produci, alias suppo- nem ad banc vel illam formam, vel secun-
neret aliud subjectum prius, quod rcpugnat; dum privationem alicujus formee, ut Aristo-
ergo non potest per generationem lieri illud ; teles dixit loco citatoDeus autem per suam
;

enim per generatiouem iit, quod ex prsesup- potentiam posset materiam destruere non ,

posito subjecto fit; relinquitur ergo, ut so- corrumpenclo, sed annihilando, suspendendo
lum possit per creationem efltici, quia solum intluxum, quo iilam conservat, etconcursum,
potest ex nibilo. Dices boc repugnat
fieri : quo in illa formam introducit hoc autem so- ;

axiomati recepto ab omnibus pbilosopbis : lum est per potentiam extrinsecam Dei un- ;

Fxnihilo nihil fit. Respondeoboc solumesse de non impedit quominus materia de se per-
verum respectu agentium naturalium, quee petua et incorruptibilis sit.
sunt finita, et solum babent vim agendi per
formam non vero respectu Dei, qui est in-
; SEOTIO V.
iinita? virtutis et summse actualitatis, et pri-
Vtnim triateria sit pura potentia, et quo sensu id
mum ac per se ens, quod est causa prima accipiendum sit.
totius entis participati, in quantum talc est.
Recte vero inde concludiiur, solum Deum i Solutio argumentorum, qiue contranos-
.

esse posse effectorem materise prima\ quia tram sententiam in pi eecedente sectione posita
propiium ejus est creare , ut infra osten- sunt, ex resolutione prsesentis quaestionis
detur. penclet; non est enim nobis negandum quin
17. Sccundv.m. Secundo infertur ex dic- materia sit pura potentia, cum in ea asser-
tis, materice entitatem esse incorruptibilem, tione philosophi omnes convenire vidcantur ;

quod potest raiione superius facta propor- sed verus sensus illius locutionis explican-
tionaliter demonstrari nam, quod potest cor- ; dus.
rumpi, potest resolvi in materiam pravjacen-
Varice opiniones.
tem; materia autem non potest resolvi in
priorem materiam. Unde corrumpi, si pro- 2. Discipuli ergo D. Thomse communiter
prie sumatur, solum competit composito ex interpretantur materiam dici puram poten-
materia et forma quarum unio sit dissolu-
,
tiam, quia neque ex se neque in se habet ,

bilis. Si vero extendatur ad ea quse concor- ullam existentiam nisi per formam At vero 1
.

rumpuntur (ut ita dicam) sic etiam potest
convenire forrnee, quee a materia pendet in
suo esse, quia ita destruitur ut saltem ma-
neat subjectum ejus si autem subjectum ;
, Scotus, Henricus et alii supra citati, distin-
guunt dupiicem actum, formalem, scilicet, et
entitativum, et materiam docent ex se habere
actum entitativum non tamen formalem, et
,

etiam primum destrueretur, non esset cor-
ruptio, sed annibilatio.
Dices bac ratione
recte probari materiam non esse corruptibi-
lem in dicta proprietate, non vero quod ad
corruptionem compositi uon possit omnino
destrui seu amittere esse; videtur autem hoc
consequenter aiunt materiam vocari puram
, potentiam in ordine ad actum formalem, non
vero in ordine ad actum entitativum.
3. Quidam autem moderni auctores
2
, cum
in reab Scoto non dissentiant, modum tamen
loquendi non probant fatentur enim illi ma-
;

raodo posse corrumpi seudestrui; nam agens teriam habere propriam existentiam, distinc-
naturale saape est potens ad expellendam tam ab existentia formse, et consequenter do-
unam formam et non ad introducendam
, cent moteriam actu esse extra nihil negant ;

aiiam ergo boc modo est potens ad destrucn-

; tamen dicendam esse actum entitativum ,

dam materiam, cum non possit sine forma tum propter ra tionem superius factam, quod
conservari. Respondeo, nunquam posse for-
mam expelli a materia naturaliter nisi per ,
1
Capreol., in 1, d. 3, q. 3, art. 2, et in %
introductionem alterius, sive bsec introductio d. 13, ar. 3; Soncin. ct Javel., 9 Metaph., q.
fiat ab agente proximo principaliter, sive in- 2, et locis sup. cit.

strumentaliter tantum , seu dispositive ; at- 2

Fonsec, lib. 1 Metaph., e. 7, q.3, sect.
que bunc modum generationis et corruptio- 7 et 8 ;
Conimbricenses, lib. i Phys., cap. 9,
nis postulat ipse naturalis orclo rerum. Quse q. 3, art. i.
 ;

SEGT. V. MATERIA QUOMODO SIT PURA POTENTIA. 415

jieque est actus informans nec subsistens tiaconcepta in sola potentia objectiva; ergo
tum etiam quia, licet materia habeat actum essentia ipsa actualis esto non sit sua exis-
,

existentiee sibi proprium, non tamen est sua tentia, est aliquis actus entitativus, id est aJi-

existentia, quia in omni creatura, existentia quid aliud praeter puram potentiam objecti-
distinguitur saltem ex natura rei ab essen- vam; imo, nisi ita concipiatur essentia actua-
tia. lis, non potest intelligi illa opinio, qua?. dis-

4. Verumtamen si res, quam illi auctores tinguit illam ab existentia, tanquam rem a re

docent, non displicet, non video cur moduslo- vel a modo reali.

quendi displicere possit, quia neque Aristoteli Quicquid ergo opinemur de distinctione
6.

talis loquendi modus repugnat, ut ostende- essentiee et existentiee certe materia ut est ,

mus, neque a communi et recepto usu termi- in re distincta a forma est aliquis actus enti-

norum discrepat. Nam

quot modis dicitur tativus, tamen diverso modo nam qui non ;

potentia ,
au-
tot potest dici et actus; dicitur distinguunt existentiam ab essentia ex natura
tem res esse in potentia, vel passiva, quia rei, sed tantum ratione, dicent materiam, ut

potest recipere actum, vel activa, quia potest est entitas actualis, esse suammet existen-
efficere, vel objectiva seu logica, quia, quam- tiam, et actualem essentiam, quee in re idem
vis non sit, illi non repugnat esse ; sic ergo sunt. Et quia juxta hanc opinionem, actus
res dici potest esse actus, seu in actu, vel entitativus rei nihil aliud est quam existen-
respectu potentise receptiva?, vel potentiae ob- tia, vel actualis entitas ejus, ideo recte con-
jeetivee,omissa pronunc potentia activa, quee cluditur, materiam esse aliquem actum enti-
nihil ad preesens refert. Materia ergo prima, tativum. Juxta aliam vero sententiam distin-
quamvis sit pura potentia receptiva, atque guentem ex natura rei existentiam ab essen-

ita in sua essentia nullum includat actum tia actuali, et nihilominus admittentem, ma-
formalem, quod significatur per illam parti- teriam primam habere suam propriam exis-
culam, pura nihilominus postquam creata
, tentiam, quam retinet sub quacunque forma,
est, non potest dici esse in pura potentia ob- dicendum estmateriam,preeter actum formoe,
jectiva; ergo hac ratione recte dicitur esse et esse suam essentiam actualem
habere , et
vel habere actum entitativum. preeterea proprium actum existentiee. Qui
5. Neque quidquam ad hoc refert, quocl sit vero ita ponunt distinctionem realem inter
vel non sit sua existentia. Primo quidem ,
essentiam et existentiam, ut negent materiam
quia cum materia dicitur pura potentia, non habere propriam existentiam, preeter existen-
solum negatur quod sit actus, sed etiam quocl tiam quam affert forma, consequenter dicent
constet ex actu et potentia si autem materia ; materiam esse puram potentiam in ordine ad
habet propriam existentiam licet demus non , actum, tam formalem quam entitativum, seu
esse suam existentiam, negare tamen non existentiee non tamen possunt negare quin
;

possumus quin constet ex sua essentia et sit aliqua entitas actualis in esse essentiee.
existentia ; ergo includit actum ; nam existen- Quamvis, quia ipsi sentiunt actualitatem es-
tia actualis actus est essentia? secundum om- sentiee omnino pendere ab existentia distinc-
nes, et maxime in illa opinione ergo non
; ta, ea ratione dicere possint, materiam, etsi
potest materia dici pura potentia in ordine in re habeat entitatem essentiee, tamen illam
ad actum entitativum. Deinde juxta illam esse ita potentialem ut non sit capax exis-
,

sententiam non dividitur sufiicienter actus in tentise, nisi mediante forma atque hoc sensu
;

formalem et subsistentem nam preeter eos ;

,
possunt illam vocare puram potentiam, etiam
datur actus existentiee, qui rion est subsistens, in ordine ad acturn entitativum.
cum in essentia recipiatur, nec est formalis 7. Materia%in re existens per se est actus en-
proprie, cum non sit forma, sed dici potest titaiivus.
Gum igitur nos opinemur habere
actus terminativus essentiee; ergo, cum ma- materiam suam partialem existentiam et ,

teria, prout in re distinguitur a forma, inclu- existentiam non distingui a parte rei ab ac-
dat hunc actum, non potest dici pura poten- tuali essentia, sed tantum modo concipiendi
tia in ordine ad actum entitativum. Preeterea, nostro verissimum etiam censemus mate-
,

juxta illam sententiam de distinctione reali, riam, ut in re est actualis entitas, esse etiam
vel ex natura rei, existentise ab essentia ac- in re aliquem actum entitativum, et secun-
tuali, negari non potest quin essentia actua- dum rationem, seu moclo nostro concipiendi,
lis,ut condistinguitur ab existentia, habeat componi ex esse et essentia , tanquam ex actu
aliquam actualitatem, quam non habet essen- terminante . et potentia quasi objectiva. Et
 416 DfSPUTAT. XIII. DE MATERIALl CAUSA SUBSTANTLE.
utrumque constat satis ex proxime dietis con- et imperfectam, quia non est ita sufficiens,
tra superiorem sententiam. Loquor autem quin indigeat alio actu, tum ut compleatur in
semper de materia ut est aetualis entitas, ratione entis simpliciter, tum etiam ut existat,
quia si concipiatur. secundum icl tantum quod
Qucestionis resolutio.
ex se habet, seclusa omni effieientia, sic nul-
lam habet aetualitatem in
se, sed tantum est 9. Materia non excludit omnem actum.
in virtute eausse, ex se solum liabet non
et Dicendum est ergo primo, materiam non vo-
repugnantiam essendi vcrumtamen hoc non ; cari puram potentiam respectu omnis actus
est proprium materia?; nani etiam forma, imo metaphysici, id est, quia nullum actum meta-
et omnis creatura secundum se spectata, est physicum includat; hoc enim verum esse non
hoc modo in pura potentia oportet ergo lo- ; potest. Primo, quia materia prima in suo
qui de materia ut est actualis entitas, vcl, conceptu essentiali potest intelligi ex genere
quod idem est, quatenus secundum se habet et differentia composita ut, verbi gratia, si
;

propriuui actmn existendi distinctum ab actu materia cceli et horum inferiorum distinguun-
formae. tur specie, heec materia generabilium, cle qua
8. Ut autem solvanturdifficultatestactee su- nunc agimus constat genere materiee in
,

periori sectione, et explicetur modus loquen- communi et propria differentia, quee sumi po-
di philosophorum, et omnis ambiguitas termi- test ex ordine ad formam entis generabilis ;
norum auferatur, adverto nomen actus multi- habet ergo heec materia suum actum forma-
sumi posse
pliciter ; nam interdum absolute, lem metaphysicum quo in sua essentia con-
,

interdum respective dicitur; aliquando enim stitmtur. Et confirmafcir, nam materia natura
dicitur actus, quia actuat aliquid, quomodo sua aliquam perfectionem et bonitatem tran-
forma est actus ruateriee. Ethuncvoco actum scendentalem habet ut etiam docuit D.
,

respectivum, quia est actus alterius. Aliquan- Thom., 3cont. Gent., c. 20. Gertum est enim,
do vero dicitur quia in se est actuale quid,
,
compositum ex materia et forma perfectius ,

etnon potentiale, quamvis nihil aliud actuet, quid esse quam sit sola foima ergo aliquid ;

quo modo Deus dicitur actus et hunc voco , perfectionis habet materia, quarn adclit com-
actum absolute dictum. Rursus uterque isto- posito. Item ipsa materia est appetibilis et
rum actuum subdistingui potest nam actus ; conveniens, non tantum ut medium, secl per
actuans alius cst physicus et formalis, ut est se, quia ratione suee perfectionis est conve-
forma physica alius vero est actus metaphy-
; niens huic formse, vel composito ergo habet ;

sicus, qui est multiplex ; alius enim est actus materia ex natura sua aliquam propriam per-
essentiee , ut differenlia; alius existenti.ee, ut fectionem sed non potest intelligi perfectio
;

existentia, et acldi etiam potest actus seu mo- sine actualitate aliqua, saltem transcenden-
dus subsistentiee. Actus vero absolute dictus, tali. Preeterea habet materia actum existen-
alius est actus simpliciter, alius secunclum tiae proprium ut ostensum est. Tandem ha-
,

quid. Prior est ille actus qui in genere entis ,

bet actum subsistentiee partialem et propor-
simplieiter seu substantiee ita est completus, tionatum illo enim omnino indiget, ut possit
;

ut nec constituatur per actum physicum a se esse primum subjectum primum enim sub- ;

distinctum, neque per illum actuetur, aut illo jectum substat omnibus prius autem est in
;

indigeat ad existendum. Vel aliter explicari sc subsistere quam substare aliis. De qua re
potest, illiud ens dici actum simpliciter, quod dicemus plura infra tractaiido de subsistentia.
ex vi suee actualitatis solius includit perfectio- Igitur non potest materia prima ita esse pura
nem formalem, quam alia entia composita potentia, ut excludat omnem actum metaphy-
babere solent per substantialcm actum infor- sicum actuantem.
mantem. Unde, licet hujusmodi actus abso- 10. Quem actum admitlat materia. Dico
lutus, non sit actus actuans, vel informans, secundo materia non est ita pura potentia,
:

dici tamen potest esse actus formalis emi- quin sit aliquis actus entitativus secundum
nenti modo, id est, per se habens comple- quid. Ha3c assertio satis declarata est, et pro-
mentum illud perfectionis, quod 'per actum bata ex dictis circa opinionem Scoti. Et ex
informantem conferri solet his cntibus, quce ratione primi subjecti sufficienter colligitur ;

per compositionem complentur. Actus autem nam inprimo subjecto necessaria est reali s
secundum quid dicetur ens illud quod habct potentia passiva vel potius ipsummet essen-
,

aliquam actualitatem, in quantum actu est tialiter est potentia passiva; non potest autem
extra nihil illam tamen habet incompletam
; iutelligi potentia passiva realis, sine aliqua
 .

SECT. V. MATERIA QUOMODO SIT PURA POTENTIA. 417

actualitate entitativa. Qualiter enim potest in- in actu. Est autem propter usum verbo-
telligi, quod aliquid sit vere ac realiter rece- rum considerandum , aliud in rigore signi-
ptivum alterius, nisi in se aliquid sit ? Unde ficari, cum dicitur materia pura potentia,
recte Commentator, 3 de C03I0, com. 29, ait aliud, si dicatur esse in pura potentia. Pri-
omnem potentialitatem passivam in aliqua mum enim simpliciter verum est, et habet
actualitate fundari. Et D. Thomas, 1 part., legitimum sensum expositum secundum ve- ;

q. 45, art. 1, ad 1, ait, materiam non dici ro, ut minimum, est ambiguum nam ; csse in
ens in potentia, eo modo quo dicitur esse in pura potentia in rigore significat privationem
potentia ens possibile, ex sola non repugnan- actualis existentiee unde solum dicitur de
;

tia terminorum supponit ergo esse aliquod

;
eo, quod actu nihil est, esse tamen potest,
ens actu fundans realem potentiam passivam, quod dici non potest de materia, postquam
vel quod potius sit realis potentia passiva in creata vel concreata est. Nam, licet sit prope
genere substantiae. nihil, non tamen nihil, sed vera res, ut supra

11 Materia qualiter pura potentia. Dico cum Augustino dicebamus. Et simili modo
tertio materia dicitur esse pura potentia res-
: distinguere possumus has locutiones, esse in
pectu actus iuformantis seu actuantis, et res- actu, vel esse actimi ; materiam enim esse in
pectu actus absolute et simpliciter dicti. De- actu, simpliciter verum est, cpia hoc nihil
claratur, nam imprimis materia non est actus aliud signiflcat quam materiam esse in rerum
actuans, neque informans, ut per se eonstat natura, et existere, quod verum est; sicut
ex ratione primi subjecti. Deinde in suo in- est verum materiam esse creatam reci-
, ,

trinseco conceptu et e&sentiali non includit pere formam et componere compositum,

actum pbysicum informantem ; ostendimus quse omnia includunt existere; materiam vero
enim esse essentiam simplicem ,
quocl etiam. esse actum, ut minimum, est ambiguum ;

ex ratione primi subjecti colligitur. Preeterea nam absolute signiflcare videtur esse actum
materia talis est entitas ut per se sola suffi-
, actuantem, aut certe esse actum simpliciter ;

ciens non sit ad existendum sine substan- et ideo absolute id admittendum non est, sed
tiali actu ipsam perficiente et actuante ; unde cum aliquo addito diminuente scilicet esse , ,

ex vi suae prsecisae entitatis nullum formalem actum entitativum imperfectum et secundum

actum includit formaliter aut eminenter, et quid.
ideo non est actus absolute simpliciter. Deni- 13, Explicatio prcemissa cle potentia rnate-
que, quidquid est entitatis in materia prima, rice, Aristoteli consentanea. Quodautemhaec
totum ad exercendum munus potentiae re-
est explicatio materiae in ratione puree potentise
ceptivse forniae substantialis ad boc enim est ; sit consentanea dictis Aristotelis et aliorum ,

primario ac per se instituta, et ideo, ut supra philosophorum, patet. Nam primo PhysicaB,
dicebamus in sua essentiali ratione includit
, text. 09 comparans materiam primam ad
,

transcendentalem habitudinem ad formam. materiam artefactorum, dicit ita se habere ad

Ex his ergo constat, merito dici puram poten^ formam et essentiam simpliciter sicut li- ,

tiam in genere substantiee, optimeque prae- gnum ad statuam, vel formam statuae. Unde
dicto modo explicari nam cum materia sit
; concludit materiam esse quicl informe per ;

entitas simplex, et tota ipsa sit potentia re- hsec autem et similia dicta solum excluditur
ceptiva optime appellatur pura potentia. Si-
, a materia omnis actus formalis et completus,
cut autem
dici solet dictionem exclusivam non vero actus entitativus, incompletus, et
non excludere concomitantia, ita illa clictio, quasi inchoatus, sine quo realis potentia re-
pum non excludit entitatem et actuclitatem
, ceptiva esse non potest. Deincle id constat ex
secundum quid, necessariam ad rationem po- definitione materise, qnam tradit 1 Phys., c.
tentise realis , secl excludit imprimis omne 9, text. 82, dicens materiam esse primum sub-
aliud munus preeterquam potentiee passivae, jectum, ex quo per se fit aliquid, cum insit.
et deincle excludit rationem actus completi, Dicitur enim materia inesse rei genitae, quia
seu simpliciter et absolute dicti, et (quocl in per suam entitatem manet in re genita, per
idem redit) excludit omnem actum forma- se componendo illam, et secundum eam en-
lem, tam proprie informantem quam sim- titatem ait Aristoteles, ibidem, materiam esse
pliciter constituentem actum perfectum et priorem re genita , et esse ingenerabilem et
completum. incorruptibilem. Ac tandem ait materiam per
12. Esse potentiam et esse in poteniia, in se esse ens per accidens autem non ens ra-
,

quo differant. Differunt esse actum et esse tione privationis; non ergo excludit a materia
418 DISPUTAT. XIII. DE METERIALI CAUSA SUBSTANTLE.
oinneni actualitatem entitativam, sed forma- materice in aliquo genere esse priorem sua
lem, ad quam Denique 7 Me-
est in potentia. subsistentia partiali. Nec tamen in rigore se-
taphys., et aliis loeis, curn ait materiam non quitur dari in re ipsa aliquam potentiam prio-
esse qnantnm, neque quale, neque hoc ali- rem materia, sed in ipsa materia dari unam
quid solum excludit ab entitate materise
, rationem priorem alia ; semper tamen in illa

eompositionem ex actu informante, et omnem ratione, quse, ut prior concipitur, includitur

actnm formalem. Xeque ad munus et officium ipsa potentia ruaterise, vel in confuso , ut in
materiae revera aliquid necessarium est, ut conceptu materise in communi vel ut possi- ,

patet ex illa ratione, quamaffert etiamPlato, bilis, ut in prEeciso conceptu essentise mate-

in Timaeo, et ex illo Aristotelis, 3 de Ccelo, rise, vel per modum partialis naturse tantum,

cap. 8, scilicet, quia hoc receptivum est alio- prseciso partiali modo subsistendi.
rum,oportet non habere actu ea quorum est 15. An
omnis actus alicujus operationis
susceptivum sed potentia tantum materia
, ; principium.
Ad alteram vero partem, qua
autem est susceptiva actus formalis, et esse probatur materiam nullo modo esse actum,
completi ergo respectu horum dicitur esse
; concedimus non esse actum actuantem seu
pura potentia, non respectu propriffi entita- informantem, neque etiamesse actum simpli-
tis. Preeterea in eodem sensu dixit Averroes, citer in se consummatum et perfectum.Quod
materiam substantiari per posse, quia talis ad summum ostendunt rationes, quibus ibi
substantia est, ut tota sit ordinata ad reci- probatur materiam non esse actum subsisten-
piendum et ideo essentialiter sit incompleta
, tem non tamen probatur non esse aclum in-
;

et potentialis. Et eodem modo declarat po- completum etentitativum. Unde in hoc sensu
tentialitatem materise D. Thom. qusest. de , nego, partialem entitatem seu actum subsi-
Spiritualibus creat., art. 1 , citans Augusti- stentem esse perfectiorem quolibet actu in-
num, libr. 1 Genesis ad litteram , cap. i4 formante, quia illamet partialis entitas minus
et 15. participat de ratione actus, quam actus infor-
mans. Deinde nego non posse dari actum
Solvuntur argumenta ex prcecedente sectione subsistentem incompletum nam ipsamet es- ;

relicta.
sentia materise subsistens est propria subsi-
\\. Materia metapliysice composita ex actn stentia partiali , et cum illo addito potest ap-
non physice.
et jpotentia,
Per hsec ergo satis pellariactussecunclumquid, id est secundum
responsum est ad omnia testimonia quse in suam entitatem, qua separatura nihilo, et ab
prsecedente sectione contra nostram senten- ente possibili. Reliqua vero omnia, quse ibi
tiam afferebantur. Imo et rationes etiam fere adducuntur, proceduntde actu complete sub-
solutse sunt ;
probant enim optime materiam sistente et includente actum formalem per
esse puram potentiam non tamen in alio, simplicem modum et excellentiorem. Et in
sensu ab eo quem nos explicuimus, quod pa- eodem sensu est verum, quod in quadam
tebit clarius respondendo in forma ad ratio- confirmatione ibidem subditur, omnem actum
nem ibi Cum enim dicitur materiam
factam. esse principiumalicujus operationis; estenim
non esse compositam ex actu et potentia, id id verum dV actu formali, sive informante,
verum esse concedimus de proprio actu et sive complete subsistente non tamen oportet
;

potentia physicis; metaphysice vero concedi ut sit in universum verum de onmi actu par-
debet materiam componi ex actu et potentia tiali,et entitativo, quia non est necesse om-
sibi proportionatis, id est, ex genere et diffe- nem entitatem esse principium alicujus ope-
rentia, essentia et existentia , natura et sub- rationis proprie et in genere causse efficientis;
sistentia incompletis. Cum vero infertur, quod nam potest ad aliud genus causse exercendum
daretur potentia prior materia , respondetur institui, etitaentitas materise est ad recipien-
de physica potentia, id esse inconveniens et , dum, non ad agendum.
plane repugnans, non tamen sequi ex dictis,
Objectiones contra superiorem resolutionem.
cum non dicamus materiam esse compositam
ex potentia et actu physico. Si vero sit sermo 16. Sed adhuc supersunt solvendse nonnul-
de potentia metaphysica sic verum est ma- , lee alia; objectiones, quse contra ultimam as-

teriam in communi concipi ut priorem, quam sertionem hujus sectionis ficri solent. Prima,
hanc speciem materise, et essentiam materise, quia absque esse nullus est actus, quia nihii
ut priorem sua existentia, non quatenus est habet actualitatem, nisi in quantum est, et

ens actu, sed absolute, et similiter naturam ideo ipsum esse est actualitas omnium rerum,
 :

SECT. V. MATERIA UUOMODO SIT PURA POTENTIA. 419

ut ait D. Thonias, 1 part., queest. 4, art. 1, ad Debet ergo de entibus in actu com-
intelligi

3 ; sed materia non habet esse nisi per for- pletis in suis generibus illa enim nec per se ;

mam, ut ait Avicenna, lib. 2 suee Metaph., c.
2; et Boetius, lib. de Unitate et uno, ait
ne esse in rebus creatis esse a forma ergo.
Secunda, quia alias ex materia et forma non
fieret per se unum, quia ex duobus entibus in
ordinantur, nec recte coheerent ad componen-
om- dum unum per se. Non dicimus autem mate-
;
riam esse hoc modo ens aetu, sed potius di-
cimus esse veluti quamdam inchoationem en-
tis, quee naturaliter inclinatur, et per se con-

actu non fit unimi per se ideo enim ex sub- ;

jungitur forinee ut complenti integrum ens,
jecto et accidente non fit per se unum, quia ut latius postea explicabimus.
aliud est esse subjecti, aliud accidentis. Ter- 8. Acl tertium respondetur, materiam to-
]

tia: materia physice estomnino simplex; ergo tam esse potentiam et totam esse actum, ,

vel tota estactus, vel tola potentia, quia sim- qualem nos explicuimus, non per compositio-
plex entitas non potest constare ex actu et nem actus cum potentia, sed per identitatem,
potentia physicis. Sed non potest dici quod et ( dicam ) per intimam et transcen-
ut ita
tota sit actus, cum sit essentialiter potentia ;
dentalem inclusionem; non enim omnis po-
ergo est omnino potentia nibil includens ac- tentia opponitur omni actui, sed cum pro-
tus. Quarta, quia purus actus ita est actus, ut portione potentia igitur receptiva non op-
;

nihil habeat admistum potentialitatis, seu po- ponitur actui entitativo incompleto, sed po-
tentiae receptivee ; ergo e contrario pura po- tius illum essentialiter includit.
tentia ita est potentia, ut nihilhabeat actua- 19. Pura potentia quomodo wquiparetur ac-
litatis admistum nam oppositorum eadem est
; tui puro. Ad quartum dicitur primo, si-

ratio et quia pura potentia debet summe di-

; cut purus actus nullam includit potentiam
stare a pnro actu non distaret autem sum-
; receptivam alterius actus, ita puram poten-
me, si aliquid actuahtatis includeret. Quinta, tiarnnullum includere actum actuantem aliud,
quia si materia aliquid est actu, ergo vel et quoad hoc tenet proportio, non vero quoad
substantia, vel accidens non secundum, ut ; actum entitativum. Unde si dehocsit sermo,
per seconstat;neque etiamprimum, quia est negatur consequentia quia involvit repu- ,

potentia ad substantiam quod autem est po- ;

gnantiam quod sit potentia realis receptiva,
tentia ad aliquid, non est actu illudmet, nam quantumvis pura, quin intime includat ac-
heec duo repugnant. Ultima, quia alias posset tualitatem entis. E contrario vero non re-
materia cognosci per se et directe, ac pro- pugnat ita includere actualitatem entis, ut
pria cognitione quod videntur philosophi
,
nullam potentialitatem involvat. Potentialitas
communiter negare cum Aristotele et Platone, enim dicit imperfectionem; non repugnat au-
locis citatis. tem dari perfectionem ita puram, ut omnem
Omne esse qualiter a forma.
17. Prima imperfectionem excludat repugnat vero dari ;

et secunda objectio ex professo tractandee imperfectionem realem puram sine ulla per-
sunt infra, in disputatione de essentia et esse fectione nam potius esset nihil, et pura ne-
;

creaturarum nunc breviter principium illud

: gatio omnis perfectionis. Unde, sicut Theo-
Omne esse est a /brma, duobus modis exponi logi dicunt dari summum bonum, quod nihil
potest. Primo de esse specifico et completo. mali includat, non tamen dari summum ma-
Secundo, quod omne esse est a forma, vel lum quod tale sit, ut nullam bonitatem ha-
intrinsece dante et componente illud, vel sal- beat, vel in ea fundetur , ita, licet detur actus
tem terminante aliquo modo dependentiam purus ,
qui omnem excludat potentiam, non
ejus, et hoc modo ipsum esse materiee po- tamen potest dari pura potentia, quee omnem
test dici esse a forma, quatenus ab illa pen- excludat actuahtatem , etiam entitativam et
det, ut dictum est. Aliud vero axioma Ex : incompletam. Quod autem objiciebatur de
duolus eniilus in actu non fit unum per se, summa distantia inter puram potentiam et
non potest intelligi de quibuscunque entita- purum actum, primo expediri potest, neganclo
tibus actualibus; nam potius impossibile est esse de ratione purae potentiee, ut summe dis-
ens per se ac completum actu componi nisi ex tet a puro actu nam materia cceli est pura
;

entibus actualibus incompletis nam quod ; potentia, et tamen non summe distat a puro
nihil est, ut seepe diximus ', non potestrealiter actu plus enim distat materia horum infe-
;

componere, et preesertim ens per se unum. riorum, cum sit imperfectior, et incertum ad-
huc est an possit fieri alia materia minus per-
Vide disp. 4, de Uno per fecta, quam heec inferior, et consequenler
1

se.
 ;

4-20 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTLE.

niagis distans a perfectione Dei. Accidentia sic enim et a Deo, et ab Angelis cognoscitur
item rnagis distant a perfectione divina, quam per propriam speciem, vel conceptum. Quan-
materia prima. Distingui item potest duplex quam enim Tbeologi clisputent an Deus ha-
distantia : una dici potest negativa. qualis est beat propriam ideam materiee, et quidam ne-
inter ens et niliil exparte tttrius-
; alia positiva gare videantur cum Platone, in Timeeo, ta-
que extremi. Non ergo de ratione puraj
est men revera id negare non possunt, nisi for-
potentiee ut distet a Deo priori modo, sed tasse qnoad modumloquendi. Pkto enim ne-
posteriori; etideo, quamvis admittamus pu- gavit materiam esse creatam a Deo, et ideo
ram potentiam summe distare a puroj actu, mirum non est quod Deo negarit ideam ma-
non sequitur debere puram potentiam^ nul- teriee, quamvis verisimile non sit negasse Deo
lam includere actualitatem, quia illa distan- propriam cognitionem saltem speculativam
tia non est summa comparata ad negativam, materiee. Gum autem secundum veram doctri-
sed inter positivas; et ideo requirit aliquam nam Deus sit inaterise creator, non potest om-
convenientiam inter extrema in entitate, esto nino carere idea materiae, cum omnia pOr in-
illa convenientia minima sit. tellectum et voluntatem operetnr. Solet au-
20. Ad quintam respondetur, materiam esse tem illa idea dici non esse propria, id est
substantiam, ut expresse docet Aristot, , 8 adeequata ipsi materiee, cpiia Deus non babet
Metapb., a piincipio, et ssepe alias. Unde ma- aliam ideam totius etpartium, sed per ideam
teria non est potentiaad totam latitudinem compositi reprsesentat materiam ut ait Div, ,

substantiee, sed ad formam et ad esse com-
positi ad substantialem autem entitatem ma-
;
teriae non est in potentia, sed actu est talis
entitas. Repugnat enim dari potentiam rea-
lem et receptivam respectu totius generis et
latitudinis substantise, ut completam et in-
, Tbomas, 1 p., qtteest. 15, art. 3, ad tertium.
Hoc tamen non impedit quominus exacte, di-
recte, et prout in se est, materiam reprcesen-
tet; unde Cajetanus ibi speculativam ratio-
nem materiae admittit, quamvis non ideam.
Albert. vero, i d. 35, art. 10, non dubitavit
,

completam comprebendit quia substantia , etiamideam materiae concedere. Simili modo

prior est accidente ;
et ideo talis potentia, cum Angelus dici potest cognoscere materiam di-
sit primum subjectum, non potest esse acci- recte et per propriam speciem, non quia illa
dens, sed substantia; neque etiampotest esse species nihil aliud repreesentet, fortasse enim
in potentia ad seipsam ergo nec potest esse
; eadem species, quee totum compositum re-
in potentia ad totam latitudinem substantiee. prsesentat, est principium cognoscencli mate-
In quo est magna differentia inter formam riam, sed quia talis species repraesentat mate-
substantialem et accidentalem ; nam acciden- riam secundum propriam rationem ejus, et
talis supponit ens nobilioris generis, scilicet directe et absque ulla metaphora vel analo-
substantiam, et ideo fieri potest ut subjectum gia in ejus cognitionem ducit.
vel potentiaad accidens non sit acciclens ullo 2. Materia comprehendi nonpotest, non co~
modo, id est, neque completum, neque in- gnita forma.
Dices

materia non potest:

completum; formavero substantialis non sup- sine forma cognosci etiam a Deo vel Angelo
ponit ens nobilioris generis, et ideo potentia ergo nunquam potest propria cognitione co-
ad talem formam non potest non esse aliqua- gnosci. Aliqui respondent negando antece-
lis substantia, saltem incompleta. dens cum enim materia suam entitatem ab-
;

solutam habeat distinctam a forma, sccuil-

SECTIO VI. dum illam potest prsecise concipi vel conce- ,

Quomodo possit materia cognosci. ptu realiter distincto ab aliis, ttt in Angelo,
quivoluntariepotest solam materiam contem-
1. Materia eo) se directam cognitionem ter- plari, vei saltcm ratione distincto, ut in Deo,
minare potedt.
Matericn ideam Dcus halet. quocl. sentit Scottts in Prolog., cptaest. 1, et in
Ultima objeclio postulat ut de cognitione, 2', dist. 12, queest. 1 ; et inciinat Themistitts,
sfcu cdgnoscibilitate materiffi pauca clicamtts. 1 Phys., text. 61 ;
qtti loquuntur absolttle de
De qua multa dicuntur ab auctoribus; brevi- coguitione matcriee. Probabilius autem vide-
ter tamen dicenduni est, aliud esse loqui ab- tttrmateriam non possc prottt in se cst essen-
solute de cognitione matcmc secundum se, tialitcr et comprehensive concipi sine forma,

aliud vero de modo quo a nobis cognosci po- saltem ut termino aptituclinis essentialis quam
test. Priori consideratione concedo materiam matetia habet ad formam, ut frequentius auc-
possfi cognosci directa et propria cognitione ; tores docent, et sunlitur ex Aristot., 2 Phys.,
 , ,

SECT. VI. QUOMODO POSSIT MATERIA COGNOSCI. 421

cap. 2, ubi ait materiam esse eorum quoe sunt subjectum quid confusum est et commune ;

ad aliquid, habittidine scilicet transcenden-
tali, ut supra declaravimus quee autem liu-
jusmodi sunt, non possunt cognosci sine suis
terminis. Unde admisso antecedente negatur
consequentia, quia conceptus proprius est
unicuique rei accommodatus, et ideo si res
additur vero quod sit primum, ut ad mate-
;
riam limitetur : primum autem negationem
importat prioris subjecti. Perinde est quod
communiter naturam materia? declaramus
per rationem puroe potentise, nam ratio po-
tentice confusa est, et communis at vero dic- ;

sit respectiva, tunc proprio conceptu intelli- tio purw negationem omnis formee com- dicit

gitur, quando concipitur per respectum ad ponentis vel constituentis ipsam materiam.
aliud. Neque inde sequitur quod materia non Ratio vero est quia nos vix cognoscimus sim-
habeat in se et ex se propriam actualitatem plicia propriis conceptibus, nisi adjungendo
sure entitatis, sed solum quod non habeat il- aliquam negationem, quare hic est frequen-
lam sine babitudine transcendentali ad for- tior modus declarandi naturam rnateriee per
mam nam ;
etiam e converso forma, ut infor- carentiam forma^, et completse actualitatis,
mans seu ut informativa est, non potest con- etc. Et ita describit illam Aristot. , 7 Met.,
cipi sine respectu ad materiam cujus est text. 8, dicens materiam non esse quantum,
actus. neque quale, etc. ; et ideo fortasse dixit in eo-
vero loquamur de cognitione materise
3. Si dem lib., text. 35, materiam esse per seipsam
quoad nos, in ea cognitione considerare pos- mcognitam. Interclum vero, ut notavit D. Bo-
sumus, vel modum inquirendi et inveniendi navent., in 2, dist. 3, art. 1, quasst. 2, vide-
cognitionem materiae vel terminum hujus
, mur declarare naturam materias per conce-
inquisitionis, seu conceptum ultimum quem ptus pure positivos, ut si dicamus esse sub-
de materia formare possumus. Quoad pri- stantiam incompletam receptivam formee sub-
mum, verum est quod Aristoteles ait, \ Pbys., stantialis sed quod dicitur imcompleta, ne-
;

cap. 7, text. 69, et ex illo Damasc, in sua gationem importat. Ac denique nunquam
Phys., cap. materiam cognosci a nobisper satis materiae naturam declaramus nisi ad-
3, ,

proportionem seu analogiam ad materiam jungamus negationem omnis actus formalis

rerum artificiaiium vel ad subjectum muta- constituentis ipsam. Et ideo dixit Augustin.,
,

tionum accidentalium nam nos non perve- lib. de Natura boni, c. 10, materiam per nul-
;

nimus in materia? cognitionem nisi per viam lam speciem, sed per privationem omnis spe-
mutationis, ut supra declaratum est. Hoc au- ciei cogitari vix posse. Et lib. 12 Confess.
tem non provenit ex eo quod materia non cap. 5, ait conari nos materiam cognoscere ,

habeat aliquam entitatem et actualitatem ignorando vel ignorare noscendo. Sicut enim ,

sed ex eo quod substantiahs mutatio occul- tenebrse videntur a nobis, dum non videtur
tior est, et sentiri per se non potest; et ideo lumen, ita dum intelligimus quid informe,
a nobis non percipitur nisi per ordinem ad quod est ignorare formam cognoscirnus ali- ,

accidentales, et sensibiles mutationes. Imo quomodo materiam '. Et e converso, cmn co-
inde etiam fit ut forma substantialis non co- gnoscimus aliquid formatum seu compositum
gnoscatur a nobis directe, sed per indicia forma ignoramus materiam seu potius co- , ,

sensibilia, ut mox videbimus. Et hac ratione guoscimus illud non esse materiam, et ali-
dixit etiam Plato, in Timaeo, materiam cogno- quid removemus, ut solam materiam conci-
sci adulterina cognitione. ut notavit Simpli- piamus. Hoc autem non provenit ex eo quod
cius, 1 Phys., text. 96. materia nullam babeat entitatem secl ex eo ,

4. Quem de materia conceptum form.are quod habet illam ita simplicem et potentia-
possimus.
Quoad secundum autem dicen- lem, et latentem sub formis substantialibus
dum est pervenire quidem nos in aliquem et accidentalibus ut a nobis non possit alio ,

proprium conceptum matcrise primse non modo investigari aut concipi.

,

tamen omnino distinctum et prout in se est,

sed negativum partim partim confusum. ,
1
Lege /Egidium, 1 p. Hexam., cap. 3.
Tota hsec assertio constat ex definitione ma-
terise tradita ab Aristotele, scilicet, esse pri-
mum subjectum, etc. nam per illam descri-
;

ptionem aliquem conceptum objectivum ex-

plicamus; ille autem est proprius materise,
sicut et ipsa definitio. In ea vero clefinitione

422 DISPUTAT.
SECTIO VII.
Quid causet materia.
Explicuimus naturam materise priruse,
1.
et obiter attiginms omnes causas ejus, seili-
cet, efficientem, quee est Deus, et finalem,
quee est forma vel compositum, et aliquo mo-
do formalem, quce etiam est forma, cle qua
infra plura dicturi sumus. Materialem autem
non habet praeter seipsam, vel partes suas
integrantes, cum sit siruplex, ct primum sub-
jectum. Reliquum ergo est ut causalitatem
ejus (quod in hac sectione preecipue est in-
tentum) declaremus. Quatuorvero in hac cau-
salitate, sicut in cffiteris, desiderari possunt
primum, quid causet materia secundum,
quo causet, seu qua? sit ex parte illius prin-
cipalis et proxima ratio causandi tertium,
quee sit necessaria conditio quartum quid;
sit causalitas ipsa, per quam
constituitur.
VaHce opiniones.
2. Circa primam partem quidam aiunt ,
proprium et unicum effectum materiee esse
ipsum compositum, quod potest sumi ex de-
fmitione materiee, scilicet, primum
ex guo aliquid, etc. Proprie
fit
compositum fit. Item materia est causa intrin-
seca solum autem ad compositum compara-
;
tur ut intrinseca causa. Item materia non est
causa formee ; ergo solius compositi
.denspatet, quia materia principium non
forruee ait enim Arist., 1 Physicorum, unum
;
principium non esse ex alio. Denique quia
mnteria unicam causalitatem habet; ergo et
unum causatum seu adsequatum effectum.
Ita sentit Major, in 2, dist. 12, queest. 2, ci-
tans Avicen., 6 suse Metaphysic, tract. 2,
4. Item Albert., 2 Physicor., tract. 2, cap.
Qui tamcn videtur eequivoce loqui ait enim
materiam non esse causam formse nisi per
accidens, quia forma non fit, sed compositum
unde non videtur negare, formam, eo modo
quo fit, causari a materia.
3. Alii autem volunt formam etiam esse
proprium effectum materise, non vero om-
ncm, sed iliam que de potentia materise edu-
citur. Quee sententia videtur communis. Nul-
lus enim, quem ego viderim, excludit compo-
situm a causalitate materiee. Quanquam enim
Averroes et ahi dicant materiam non esse de
essentiacoinpositi, quodinfra in proprio loco
disputabimus non tamen negant materiam
, ostendi potest. Nam forma distinguiluracom-
:
;
Xlll. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTLE.
esse causam compositi, nec negare possunt,
cum evidens ex ea constare. Hsec ergo se-
sit
cunda opinio quoad hoc non differt a prima,
sed addit causalitatem materise in formam,
quee de ejus potentia educitur. Et probatur
quoad hanc partem, quia hujusmodi forma
pendetamateria; ergo est effectus ejus. ltem
hsec forma educitur de potentia materiee er- ;
go materia conducit in suo genere ad educ-
tionem illius ergo est causa illius. Ex qui-
;
bus rationibus videtur e contrario concludi,
materiam non esse causam formee rationalis,
quia heec nec pendet a materia, nec educitur
de potentia illius.
4. Hanc vero sententiam etiam judicat in-
sufficientem Fonseca, lib. 5 Metaph., c. 2,
;
queest. 1, sect. 2. quem imitantur Conimbri-
censes, 2 Physic, qua^st. 8, art 1 et icleo ;
;
addit materiam esse causam omnis formee
,
etiam rationalis, scilicet ut informantis, et
causa in actu hanc dicit esse generalem causalitatem mate-
riee. Quee sententia hac sola ratione conviuci
videtur, quod, licet substantia vel existentia
formee interdum non pendeat a materia, in-
formatio tamen iorrnee semper pendet a ma-
teria, tanquam a propria potentia et subjec-
to ergo forma ut informans pendet a mate-
;
suljectum ria ut a materiali causa ; est ergo effectus
enim solum ejus. Confirmari hoc potest, quia anima pen-
det a materia ut a termino sui esse, ad quem
habet essentialem habitudiuem, ut loquitnr
D. Thomas, qusest. de Anim., art. 4, ad 12.
; antece- Habet etiam ratioualis anima quodammodo
est dependere a materia quoad initium sui esse,
quia naturaliter non debetur illi esse, nisi
in tali materia a qua pendet in unione
, ;
ergo.
5. Prseter haec vero addere possumus, ma-
teriam etiam esse generationis ipsius mate-
c. rialem causam, quee ex natura rei distincta
1. est a forma et a composito. Et probatur, quia
;
materia est principium generationis, teste
Aristotele, et est principium per se, et a quo
essentialiter pendet generatio est ergo vera;
et propria causa gcnerationis, nam in illam
suo modo propriissime iufluit.
6. Quot et qui matericc effectus. Ex his
ergo videntur colligi quatuor cffeclus mate-
riee ex natura rci distincti, scilicet, composi-
tum, forma, quee materialis est, unio formee
cum materia, et generatio totius compositi.
Quod enim heec omnia causentur a materia,
satis probatum videtur. Quod autem illa om-
nia sint distincta, saltem ex natura rei, facile
 ,

SECT. VII. QUID CAUSET MATEIUA. 423

posito ul pars a toto. Unio vero distinguitur a tacto esse materia cst causa compositi quate-
forma, saltem ut modus ex natura rei distinc- nus componit illud ; non componit autem il-
tus, et separabilis ab ipsa, ut in anima ratio- lud nisi quatenus ipsi materiee unitur forma,
nali patet, et idcm fieri posset in aliis formis sustentando ipsam formam. si talis sit ut eo
saltem de potentia absoluta, sicut factum est fundamento indigeat. Igitur in boc effectu
in quantitate Eucharistise, de quo plura infra, adwquato, qui est componere compositum.
tractando de causa formali. Gcneratio vero includitur causalitas materia: respectu forma?
ab omnibus dictis, sicut tieri a re fac-
differt vel ut informantis , vel etiam ut existentis
ta,unde in reipsaestseparabilis abillis; nam, juxta exigentiam formse. Imo adeo sunt isti

transacta generatione et cessante actione effectus conjuncti, et quasi ordinati ad com-

agentis,manet forma unita materia; et con- ponendum imum ada^quatum, ut causalitas
stituens compositum in facto esse. Nec refert materise circa illosnon videaturex nalurarei
quod cessante generalionc maneat loco ejus distincta, sed solum habitudine, seu prwci-
conservatio, qua effectus saltera a primacau- sione aut inadeequata conceptione intellectus
sa conservatur, tum quia hoc cst quasi per formu-
nostri, rationc cujus diversis loquendi
accidens ad propriam rationem et distinctio- lis hanc causalitatcm explicamus. Dicimus
nem generationis. Nam, licet per impossibile enim formam pendere a materia ut a reci-
intelligeremus rem genitam non pendere in piente, vel ut a comparte, composilum vero
conservari ab alia causa, sed solum in fieri ut a parte componcnte quibus verbis expli-
;

a generante, manerent unio, forma et com- camus aliam esse habitudinem materire ad
positum, cessante generatione. Tum etiam formam et aliam materise ad compositum
,
;

quia, licct postgenerationem, quas est a cau- cum hoc tamen stat ut modus causalitatis, in
sa proxima, succedat conservatio, quse esta quo hai habitudines fundantur, iu re sitidem.
tamen uuio formse cum ma-
sola causa prima, Quod. ita esse, paulo inferins ostendemus, et
teria eadem numero perseverat, sicut est consequenter etiam declarabimus, loquendo
eliam eadem numero forma, et compositum de actuali causalitate, magis distingui in-
idem; et boc satis est ut generatio intelligatur ter se causalitatem materia', respectu com-
esse modus ex natura ab illis
rei distinctus positi in tieri, a causalitate ejusdem com-
omnibus; ergo quatuor illa, quaj a materia positi in facto esse, quam differat causalitas
causari ostendimus, ex natura rei distincta respectu compositi et forma?, sumpta utraque
sunt. in fieri, vel utraque in facto esse.

Qucesiionis resolutio. Judicium de aliis o^rinionibus.

7. Generatio via potius ad e/fectus materice 8. In executione prior materim e/fectns est
qmmunus ex illis.
Sed quanquam hajc in forma miterialis, in intentione toturn compo-
re sint vera, nibilominus adtequatus effectus situm. Ex quo tandem facile est opiniones
materite in ipso composito continetur. Quod omnes adductas ad veritatem revocare. Nam
duplici modo causatur a materia, scilicet, in prima considcravit adtequatum et per se pri-
fieri et in facto esse in
quidern quate-
; fieri mo intentum effectum materiee, et ideo clixit
nus materia est causagenerationis; nonenim esse ipsum compositum. Non tamen nega-
causat illam nisi quatenus est via ad compo- vit, aut negarc potuit, vel duplicem ratio-
situm, seu quatenus per illam pendet com- nem, et quasi statum ejusdem compositi, sci-
positum in fieri ab ipsa materia. Unde, licet licet, in fieri et in facto esse, vel materiam
generatio causetur a materia, tamennontam esse utroque modo causam ejus, vel esse ve-
causatur ut effectus, quam ut via ad eflec- ram causam generationis et eductionis, sicut
tum ; et ideo, licet ex natura rei distingua- in est causamaterialis mo-
universum mobile
tur, non censetur augerenumerum etfectuum, tus. Neque etiam negat illa opinio, quin ma-
quia ubi est unum propter aliud ibi est , teria componendo compositum influat in
,

unum tantum. Sicut respectu efficientis cau- suo genere in forniarn, saltem ut informan-
saj actio est quid distinctum ex natura rei a tem. Imo dicendum videtur, ordine naturaj,
termino, ut calefactio a calore, et utrumque et quasi via originis, hinc proxime inchoari
estab agente nam calefactio manat et fit a
; causalitatem materiae quia materia reci-
,

calefaciente, non tamen proprie, ut effectus, piendo actum, componitcompositum. Ordine

sed ut via ad effectum, et ideo non censetur vero intentionis primario tendere in compo-
ponerc in numerum cum effectu. At vero in situm, et ad illud ultimate terminari, et ideo
xxv. 32
 ;
, ;

42 4 DISPLTAT. XIH. DE MATERIALI GAUSA SUBST, NTI.E.

illud proprie designari, et nominari effectuni
materisB. Sieut agens dicitur proprie efficere SECTIO VIII.

compositum, cum tamea causalitas ejus pro- Per quid causet materia.
xirne etiam versetur cirea formam, eamedu-
cendo ct uniendo matcrise. Qua intelligen-
. 1. Quorumdam sententia. Sicut in causa
tia supposita. solum videtur dissensio de no- efficiente creata distinguere solent principium
mine. an materia sit dicenda causare for- principale agendi, et principium proximum,
mam, necne, ut etiam fatetur Major, loc. et conditiones necessarise adagendum, ita
cit.. significans in re non dissentire ; non est existimant aliqui hsec omnia distingui posse
tamen eur in illa locutione dubitemus, cjuia et debere in causalitate rnateriee. Nam prin-
verbum causandi amplissimum est, quod non cipalis ratio causandi materialiter (inquiunt)
solum attribui solet idtimo tcrmino genera- est ipsa essentia materise ; iila enim est pri-
tionis vel compositionis, sed eiiam actioni et mum fundamentum et basis totius materialis
cuicunque rei, quse ab alia vere pendet. causalitatis et sustentationis, et ex illa ut sic
9. M dici polest formte principiiim. esscntialiter constatcompositum. Principium
Neque aJiud probant argumenta illius opi- autem proximum bujus causalitatis dicunt
nionis ; nam duo priora solum probant mate- csse potentiam materise ;
per eam enim pro-
riam primo ac per sc esse causam compositi. xime recipit formam omnis enim actus pro-
;

Ad terlium vero rcspondetur, idem esse di- xime recipitur in potentia sibi proportionata
cendum de principio quod de causa nam ma- ;
est autem illa potentia proprietas ipsius mate-
teria etiam dici potest principium fornise, vei rise data illi a natura ad suum effectum cau-
quia ex ejus potentia educitur, vel quia ei sandum, ut sentit Gomment., de Substantia
unitur. Quod autem Aristoteles ait unum , orbis, c. 1, et.I Phys., text 70; et ibi Tlie-
priucipium non esse ex alio, intelligendum mist., text. 69. Quorum ratio est, quia omnis
est, velquoad compositionem, quia unum potentia fundatur in aliqua entitate et essen-
non componitur ex aJio, vel quoad effectio- vero addunt, banc potentiam, per
tia. Alicjui
nem simpliciter, et primario intentam a na- quam materia proxime causat, esse quantita-
tura sic enim non fit principium unum ex
;
tem ejus, quia materia prima preecise consi-
alio, sed quod ex eis constat. Argumenta vero absque quautitate non est apta, ut sit
clerata
aliarum opinionum solvenda non sunt, nam subjectum generationis, quia non est extensa,
recte probant aliquam causalitatem materise neque habet partes; per quantitatem autem
in iila omnia; non tamen excludunt, quin om- fit apta, cjuia fit extensa.
nis illa causalitas in causalitate compositi in- 2. Quas in materia, ut causet, conditiones
cludatur, et ad illam ordinetur. Solum pos- aliqui desiderent. Inter
conditiones autem
set quis specialiter dubitare de unione animse requisitas ad banc causalitatem quiclam po-
rationalis, quomodo pendeat a materia, cum nunt existentiam materise, cjuia ad causalita-
in se spiritualis sit; sed de bac unione quse et tem et compositionem realem existentia realis
qualis sit, inferius ex professo tractabitur videtur necessaria. Alii nec existentiam re-
dudc breviter dicitur, unionem non solum ex cjuirenclam putant, quia sufficit materia 1
, ut
materiali (ut dicam) entitate, sed ex for-
ita causet, suum esse essentice; existentiam vero
mali ratione unionis babere talem modum es- non habet ut prserequisitam, sed solum ut
sendi , ut essentialiter
ab altero pendeat consequentem formam. Rursus alii requirunt
exlremo, ad quod iit unio, et in co genere utconditionemnecessariam cjuantitatem prop-
et modo quo ad illud fit unio. Undc si fiat ad ter rationem superius factam, cjuia agensnon
subjectum, pendet ab ilio in genere causse potcst agerenisi in subjectum extensum ergo ;

materialis; si ad formam, in genere causce praasupponit in subjecto quantitatem saltem

formalis si ad subsistentiam, u^, a puro ter-
;
mino quo modo unio bumanitatis, quamvis
; cjue lianc conditionem necessariam existi-
creata sit, essenlialiter pcndet a Verbo in-
creato; sic igitur unio animas rationalis
quamvis in se spiritualis sit, pendere potest
a materki ut a subjecto cui forma illa unitur.
ut conditioncm necessariam. Alii vero nc-
mant, quia putant quantitatem consequi for-
mam, et ab ea omnino penderc. Quapropter
nullam conditionem requirunt ad causalita-
tem materiai pitcter entitatem et potentiam
ejus. Posset cliam hic referri opinio eorum,
qui in materia requirunt sigiilationem, qua
raateria, qiue de se indiffcrens estadomnem
 SECT. Vill. PER QUI D MATEHIA CACSET. 4^5
forniam, ad hanc individuam potius quam ad sed non ordinatur nisi ut potentia receptiva
;

alias determinctur, cjuia causa indifferens, ergo materia essentialiter est hujusmodi po-
manens indifferens, nou potest defmitum ef- tentia. Secundo, forma per essentiam suam
fectum causare, de qua opinione satis multa est actus materice, unde anima definitur quod
superius dicta sunt tractando de principio in- sit actus corporis physici, etc. ; ergo, e con-
dividuationis. verso, materia essentialitcr est potentia ad
formam habent enim
; inter se proportiona-
Materiw potentia, ab ipm indistincta, ratio est lem correlationem, et ita sunt essentialiter
causandi ipsi. institutce, ut per suas essentiales entitates
3.Dicendum vero imprimis est materiam immediate conjungantur; et inde est, quod
primam non habere duas rationes causandi, unam essentiam per se et essentialiter com-
alteramprineipalem, alteram proximam, sed ponant ;"
componunt autem ut actus et po-
per seipsam et per entitatem suam et princi- tentia inter se unita ; est ergo materia essen-
pnliter et proxime causare effectum suum in ticditer potentia, sicut forma est essentialiter
suo genere. Hcec sententia sumitur cx D. actus. Tertio, ad hoc confirmandum adduci
Tliomce, ] Phys., textu 79, ubi ait poten- possunt omnia, quibus probavimus materiain
tiam materice non esse aliquid materice atl- csse puram potentiam non enim tantum di- ;

clitum pfaBtef substantiam ct essentiam

,
cunt philosophi materiam habere potentiam,
ejus; et idem babet 1 p. ,
qucestione 5, sed totam ipsam nihil aliud esse quani po-
art. 3, ad 3, et qucest 77, art. 1, ad 2, et 1 tentiam, et hoc ipsum est quod Aristoteles
contra Gent., c. 43, et in 1, dist. 3, qucest. -I, dixit, materiam esse primum subjectum. Au-

art. 1 ; idemque sentiunt communiter Tho- gustin. etiarn, lib. de Natura boni contra Ma-
miste , Hervceus, de TJiiit. formar., qucest. 16 ;
"
nichceos, c. 18, materiam ait grcece appellari
Capreol., in I, dist. 42, qucest. i, ad argu- siham (OXyiv), quod operantibus apta sit, non
menta Aureoli cont. 4 conclus. ;
Soncin., ut aliquid ipsa faciat, sed unde aliquid iiat.
8 Metaph., qucest. 6; Henric , in Summ., Damascenus etiam, insua Phys., cap. 3," ait
art. 5, qucest.8 et hoc ipsum signifieavit
; materiam, quantum ad idquod poteniia est,
Averroes, de Substant. orbis, cum dixit, ma- substantia prccditam esse.
teriam sulstantiari pcr possc. Ex hoc ergo 5. Ultimo declaraturin huncmodum: nam
principio probatur conclusio inhunc modum. vel potentia materice est ipsamet substantia
Materia primo ac principaliter causat per es- et essentia materice, vel est aliquod accidens
sentiam suam, proxime vero et immediate realiter ab illa distinctum, vel modus aliquis
per suam"potentiam; sed potentia materiai saltem ex natura rei diversus praeter hcec ;

non est aliudab ejusessentia,neque realiter, enim nihil aliud excogitari potest; sed non
neque ex natura rei ergo in materia non est ; potest secundum aut tertium dici ergo ; pri-
aliudproximaratio causandi a ratione princi- mum verum est. Minor quoad priorem par-
pali, sed suntomnino idem. Consequentia est tem probatur primo, quia potentia est pro-
evidens, et major etiam est extra controver- portionata actui; ergo ad actum substantia-
siam ; nam, quod attinet ad priorem partem lem potentia esse clebet substantialis. Secun-
ejus, nihil prius vel principalius excogilari do, quia alias forma uniretur materice me-
potest in materia, quod sit prima radix et diante aliquo accidente, et ita non compone-
quasi origo causalitat's ejus, cpiam ipsius es- ret cum illa unum per se, quia earum unio
sentia. Quoad secunclam vero partem, cum non esset substantialis, sed accidentalis. Un-
causalitas materice sit causalitas subjecti, et de Aristoteles, 8 Metaphys., text. 15, docet
recipientis, etiam constat potentiam recepti- materiam et formam substantiales, per se
vam seu capacitatem materiseesse proximam immediate uniri, ut unum per secomponant.
rationem causancli. Item, quiainateriacausat Tertio, quia si essetaliquocl accidens, maxime
recipiendo actum ; actus autem proxime reci- quantitas sed hoc non ergo. Major patet,
; ;

pitur in potentia ; ergo materia per potentiam quia nullum est accidens materice propin-
suam proxime respicit actum, suumque effec- quius quam quantitas. Minor vero probatur,
tum causat. quia quantitas non ordinatur per se ad reci-
4. Minor vero asseritur a dictis auctoribus. piendam formam suhstantialem, sed potius
Et ratione probatur primo, quia materia es- est vel proprietas consequens illarn, vel ad
sentialiter ordinatur ad formam, ut supra summum est dispositio prceparans subjectum
ctictum est cum Aristot., 2 Phys., tex,'26; ad receptionem ejus.Et confiimatur, nam alias
 ; ;;

im DISPUTAT. XIII. DE MATEKIALI CAUSA SUBSTANTI.-E.

sicut albedo, verbi gratia, recipitur in quan- primce causa3, quia secundum priorem con-
titate, ita etiam forma substantialis reciperetur siderationem nibil est, sed solum concipitur
in illa,etcommunicaretillisuumessesubstan- ut non repugnans esse ; secundum posterio-
tiale, et consequenter sicut ablata substantia rem vero non est aliud quam ipsa creatrix
etconservata perse quantitate, sine novo mi- essentia; ergo ut actu exerceat munus realis
raculo permanet illa quantitas alba, ita abla- subjecti, necesse est ut in sc sit actu extra
ta materia, et conservata quantitate, sine no- causam suam, et extra potentiam objectivam;
vo miraculo maneret informata forma sub- sed lioc ipsnm est existere ergo ut materia ;

stantiab, quce omnia sunt absurda. Tandem, materialiter causet, necesse est quod actu
quodcunque sit illud aecidens, quod per mo- existat. Et coniirmatur, nam ideo res natura-
dum potentia? interponitur inter substantiam lesnon creantur quia fiunt ex materia; sed non
materiie et formam, necesse est illud recipi ideo non creantur quia fiunt ex materia pos-
in materia, quia recipi debet in aliquo sub- sibili; ergo quia fiunt ex materia actu exis-
jecto, et ibi non est aliud, cum talis potentia tente, et consequenter ipsa materia non cau-
supponatur formae, et consequenter etiam sat materialiter, nisi quatenus actu existens.
composito ergo est in materia potentia ad
; Minor probatur, nam ipsa materia, dum fit a
recipiendum in se tale accidens, cum sub- Deo, ex materia possibili, et nibilominus
fit

jectetur in materia; inquiro ergo an illa po- cieatur, quia fieri ex materia possibili est
tentia materiae sit ipsamet substantia mate- fieri ex nibilo, eo quod materia possibilis, ut

riae, vel aliud accidens boc posterius dici

;
sic, nihil sit. Unde dictio ex in illa locutione
non potest, alias procederetur in infinitum non dicit habitudinem causee materialis, sed
si vero dicatur illud prius, ergo aliquapoten- termini a quo. Quando ergo dicit babitudi-
tiareceptiva materise estipsa substantia ejus'; nem causee materialis, necesse est ut designet
ergo ba^c potius est ad actum substantialem rem qufe non tantum possibilis sit, sed etiam
quam acl accidentalem, vel saltem primario actu, et extra causas. Tandem materia non
ad illuni actum ordinatur est ergo per se et
;
potest materialiter causare, nisi sit creata a
immediate receptiva illius. Deo; sed creatio terminatur ad rem existen-
6. Atque binc facile probatur altera pars tem; ergo materia non potest materialiter
minoris, scilicet, banc potentiam non essc causare nisi existens. Qua2 rationes formaliter
modum ex natura rei distinctum a substantia et immecliate probant materiam non causare
materise. Primo quidem quia nulla est necessi- materialiter, nisi ut est extra causas suas tan-
tasnecvestigium talis disfinctionis. Nam talis quaui actualis entitas in suo esse essentise
potentiaconnaturalisestmaterie,etabi]laom- consequenter vero probant cle esse existen-
nino inseparabilis, etiamper potentiamDei ab- tice_, quia omnis actualis entitas extra causas

solutam; imoetiamperintellectum concipinon formaliter constituitur per existentiam, ut in-

potest materia completa in essentia materiee, fra suo loco probabimus.
quinconcipiaturcapaxformoe ; ergo illa capa- Materia qualiter a forma dependeat.
8.
eilas non estmodus in re distinctusamateria, Atque hinc ctiam probatur facile posterior
sed est veluti diffcrentia esscntialis ejus nam ; asscrtionis pars nam quod materia sit en-
; ,

matcria essentialiterest entitas substantialis, titas actualis, non est quasi extrinseca condi-
non completa, scd partialis, non per modum tio necessaria ad causandum, sed est intriu-
modumpotentia est ergo ipsa
actus, sed per 1
. ; seca, et propria ratio causandi nam materia ;

maleria per essentiam suam, et principalis, per suarn entitalem actualem recipit formam
et proxima ratio recipiendi formam, ct cau- sed per existentiam constituitur in esse enti-
simdi materialiter. tatis actualis ergo existentia materiee non
;

Existentiam essentialiter requirit ma.te-

7. utcunque est conditio nccessaria sed ut per ,

ria v.t causet.

Dico secundo existentia ma- : sc ac formaliter pertincns ad principium cau-
terise etiam est necessaria ad causalitateni sandi. Qua? res constabit latius ex dicendis
materire, non tarnen proprie ut conditio tan- infra dc existentia. Solum potest objiei, quia
tum qua: sit extra rationem principii per sc materia pendet in sua cxistcntia a forma; er-
iii genere cause materialis, sed ut in illo in- go non potest prius etiam ordine naturse exis-
time et formalitcr inclusa. Prior pars proba- tere quam formam rccipiat ergo existentia ;

tur, quia materia non potest esse rcale sub- non potest illi esse necessaria ad causandum.
jectum, vel actu exercere munus ejus, prout Patet consequentia, quia conditio necessaria
est iu sola potentia objcctiva, vel in virlutc ad causandum supponitur ad effectum. Nec
 SECT. VIII. PER QUID MATERlA CADSET. 427
intelligi polest quod eausa in suo esse neces- quentia ; nam intima preesentia talis est, ut
sario ad causandum pendeat a suo effectu. possit saltem per divinam potentiam conser-
Respondetur, exactam hujus objectionis res- vari sine unione, et consequenter sine causa-
ponsionem dari non posse, donec explicemus litate materiali ; e contrario vero nullo modo
causalitatem formee erga materiam et illam , potest materialis causalitas actu conservari
propositionem Aristotelis Cansce sunt sihi in~: sine intima propinquitate, ut per se constat.
vicem causce; ideo breviter dicitur, probabile 10. Qnaniitatem %on requirit materia ut
esse materiam non dependere proprie a for- %ecessariam conditionemad causandum. Dico
ma ut a causa sua, quee potest dici dependen- quarto preeter hanc conditionem nullam
,

tia antecedens, sed solum ut a connaturali aliam esse simpliciter necessariam ad causa-
actu, et quasi dispositione et conditione ne- litatem materiee,quantum est ex parte ejus.
cessaria, quee potest dici dependentia conse- Explicatur brcviter , nam quod attinet ad
quens, secundum quam non
inconveniens est quantitatem, satis controversa res est, an illa

causam materialem pendere a suo effectu. An sit in materia, vel in composito, et quomodo.
vero dici possit pendere etiam a priori mate- Et quamvis sit probabile esse in materia et
riam a forma, infra videbimus. naturaliter non separari ab illa, id tamen non
9. Proximitatem cum furma ad suam cau- ideo est quia quantitas est conditio necessa-
salitatem requiritmateria. Dico tertio : con- ria ad cousalitatem materialem formaliter ,

ditio necessaria ad causandum in materia est loquendo sed quia materia est talis entitas
,

propinquitas intima, seu indistantia a forma. quee natura sua talem proprietatem postulat,
Itaque, sicut in causa efficiente applicatio ad ita ut quantitas potius sit proprietas conse-
passum dicitur conditio necessaria ad agen- quens talem causam materialem, quam con-
dum, ita in materiali causa applicatio ad for- clitio antecedenter necessaria ad causalitatem

mam nam ; respectu illius vel cum illa exer- ejus. Unde fit ut vel forma, si materialis etiam
cet causalitatem suam. Hsee autem applicatio sit, vel saltem suo modo informatio formse,
est per intimam propinquitatem et indistan- participent effectum seu modum quantitatis,
tiam, quia non possunt materia et forma uni- non quia per se sit necessarius ille modus ad
ri, nisi sint indistantes et quasi penetratee in- unionem cum materia sed quia forma sese ,

time per entitates suas. Dices, hanc non esse accommodat materiee, quatenus omne quod
conditionem necessariam, sed ipsammet con- recipitur, ad modum recipientis recipitur. Et
junctionem materiee et forinae. Responcletur simili modo, materiale agens indiget exten-
non ita esse, quia intima preesentia aliquid sione quantitatis in passo, ut in illud agere
distinctum est ex natura rei ab unione cum ; possit; idtamen provenit ex eo quod ipsum
enim anima creatur in corporc, non unitur agens ratione talis proprietatis consequentis
corpori ex vi creationis in tali loco, sed per materiam habet modum existendi et agendi
,

aliam actionem ,tamen creatur intime

et in- illi accommodatum , secundum omnes facul-
distans a corpore. Unde etiam reipsa est se- tates quee a materia pendent. Itaque (quidquid
parabilis illa intima preesentia ab unione. Si- sit de ilia queestione, de qua modo nihil defi-

cut enim Angelus potest esse intiuie preesens nimus) nunc solum dicimus quantitatem per
rnateriee, et non informans illam, ita etiam se ac formaliter non esse necessarium pro-
potest esse anima rationalis, imo et queelibet pter causalitatem materialem. Unde si per ,

alia forma, saltem per potentiam Dei absolu- potentiam Dei conservetur materia sine quan-
tani; est ergo illa intima preesentia quid dis- titate, quantum est exparte sua, poteritexer-
tinctum ab unione, et necessaria ad
conclitio cere suum munus sustentandi formam vel in-
illam, et ad materieecausalitalem.Heec autem formationem ejus.
conditio in hominis generatione manifeste 11. Rursus sigillatio materiee, quee sit ali-

est prior natura ,

quia ibi supponitur forma quid distinctum a quantitate et qualitatibus
creata absque causalitate materiee circa il- disponentibus materiam, prorsus est quid fie-
lam; in aliis vero formis non tam videtur tum et commentitium, ut loco supra citato
conditio prior natura quam concomitans, quia monstratum est. Qualitates autem, si fortasse
aliee formae absolute et simpliciter, et secun- non manent eeedem in genito et corrupto,
dum ordinem causalitatis , non prius natura non aliter sigillant materiam nisi quia hee ,

sunt aut fmnt, quam uniantur, ut postea vi- qualitates quee preecedunt instans generatio-
debimus. Intercedit autem ibi alia naturee nis, denudant materiam, et relinquunt illam
prioritas, quee dicitur in subsistendi conse- liberam et expeditara, ut agens in eam intro-
 128 DISPUTAT, XUI. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTl/E.
dueat suam formam ; qualitates vero, quse in Sed haee sententia vera esse non potest nam, ;

eo instante introducuntur, solum consequun- licetverum sit materiam non aliter causare
tur forrnarn. ct quasi fovent, ae eam retinent quam sustentando aut componendo id quod
in materia, Si autem eeedem numero disposi- causat nihilominus hoc quod est sustentare
,

tiones, quee fuerunl inchoatse in corrupto, aut componere, aliquid est in re ipsa distinc-
manent consummatae in genito, sie faeilius tumab ipsamateria nam potest materia ; esse
dieipossunt determinare materiam ad talem in noncausare hanc formam,
rerum natura, et
formam; illud tamen non est, quia materia vel hoc compositum, et successive variare
ex se illis indigeal ad suam causalitatem, sed causalitatem suam circa varios effectus, ma-
vel ob naturalem modum et ordinem agendi nente invariata entitate ejus ; ergo causatio
mediis accidentibus, nceessario ita praemittun- ipsa aliud est ab ejus entitate. Imo de poten-
fur.velquia foima ipsa lales postulat disposi- tia absoluta potest conservari materia sine
tiones. Materia autem, quamvis ex se sit in- ulla forma, ut infraostendemus, et tunc nihil
dlfferens ad plurcs effectus seu formas, non actu causaret, solum ex se esset potens
secl
est ex se insufficiens aut incompleta ad sin- ad causandum ergo aliud est id quo consti-
;

gulos effectus suos, sed potius in suo genere tuitur actu causans, ab co quo constitui-
est quasi universalis causa, suificiens ad sin- tur potens ad causandum; hac enim solara-
gulos effeetus causa autem sic indifferens
; tione probamus in causa agente aliud esse
bene potest determinatum effectum causare, actionem a potentia agentis. Quod si quis
si aliunde concurrant aliae causge ad eam deter- forte dicat, materiam causare, non addere aii-
minationem necessariee, ut sunt in proposito quid ipsi materiae, sed connotare existentiam
agens, vel dispositiones. Jgitur per se et in- formse in illa,ndn satisfaciet. Nam, quidquid
trinsece ex vi causalitatis materialis nulla , sit de iilo addito, quod postea videbimus, for-
sigillatioad illam requiritur utnecessaria con- mam existere inmateria, formaliter ac prse-
ditio. Praeter bas autem conditiones, nullee cise loquendo, non estmateriam causare,sed
aliae hactenus exeogitatsa sunt neque fingi , potius causari vel informari ; oportet autem
facile possunt, cum nulla appareat ratio vel aliquid designare a quo formaliter sumatur
,

fundamentum talis necessitatis. Omitto enim illa denominatio causandi, et declarare an il-
conditionem generalem et quasitranscenden- lud intrinsecum, vel extrinsecum materiai.
sit

talem respectu omnis causee creatae, scilicet, Causalitas malerim nequit esse prcedica-
2.
quod eonservetur a Deo nam hoe et com- ; mentalis relatio. Secundo dicunt alii causa-
mune sub existentia comprehenditur.
est, et litatem actualem nihil addere materiae prae-
Omitto etiam necessariam habitudinem seu tcr relationem causae ad effectum. Sed si sit
relationem ad formam, et (ut ita dicam) con- sermo de propria relatione praxlicamentali,
causalitatem formse nam hoc potius est quid
; non potest heec sententia vera esse, quia haec
necessario consequens, quam requisita condi- relatio consequitur causato jam effectu, et
tio ad causandum. Nihil ergo aliud ad cau- positis fundamento et termino ; ergo supponit
saiitatem cx parte illius necessarium est. Et causalitatem ut rationem proximam acl quam
hsec satis sint de hoc puncto nam funda- ; consequitur ergonon potest causalitas in hac
;

menta aliarum opinionum, quse inter illas relatione consistere. Quod et supra de causa in
referendas insinuata sunt, ex dictis sufficien- communi dictum est, et pro omnibus causis
ter soluta et expedita sunl. dictum intelligatur, ne id amplius repetere
necesse sit. Si vero sit sermo de aliqua reia-
SECTIO IX. tione transcendentali, coincidit Iwec opinio

Quid sit causalilas malerix.

cum quarta statim referenda.
3. CausalUas materue non est idem cum

\. Causalitas materice non est ipsa entitas omni efectu ipsius.

Potest crgo tertia sen-
materice. Variee sunt hac de re opiniones. tentia esse,asscrenshanc causalitatem mate-
Dicunt enim aliqui , causalitatem materise rise csse ipsummet cffectum ejus diverso ,

niliil aliud csse quam ipsammet materiam, modo significatum et conceptum, quia hoc
quee seipsam exhibet composito, et per seip- sufflcit ad cxplicandam hanc causalitatem, et

sam sustcntat formam, quia ejus causalitas vix potest alia inveniri aut cogitari. Sed, licet
non consistit in productione alicnjus rei a se do aliquo effectu hoc fortasse verum sit, ut
distinctce, sicut causalitas cfficientis, sed in de gcneratione ct unione statim declarabo
hoc solum quod seipsnm praebet suo effectui. fnam ha?c ita se habent sicut actio ad cau-
 SECT. IX. DE CAUSALITATE MATERI/E. 429
sam agentem, quae etiarn dici potest eflectus formrc, entitatcm formse, et compositum ip-
ejus), non tamen potest icl esse in universum sum. Quoad generationem ergo existimo per
verum, tum quia causalitas in oiimibus cau- seipsam causari a materia nulla alia re vel
,

sis est aliquicl medium inter causam et efifec- modo adclito materice prceter ipsam genera-
tum; tum etiam quia forma materialis est ef- tionem illi inhcerentem; atque adeo causali-
fectus materiee. et non potest esse causalitas tatem ipsius generationis a materia nihil ,

ejus. Nam
animaequi, verbi gratia, quae nunc aliud esse quam ipsammet gcnerationem, ut
causatur materialiter a sua materia, potest est eductio ex materia. Sicut enim actio est
in re conservari sine tali causalitate ; ergo illa ab agente, non per aliam actionem, secl per
causalitas aliud est in re ab illa anima et ab en- seipsam, et habet rationem actionis ut est ,

titate ejus. Sicut quantitasEucharistise, qua? an- ipsa emanatio a causa agente et ut sic est ,

tea conservabatur meclia causalitate materiali ipsa causalitas agentis, ut infra dicam ita ,

substantia? panis, postea conservatur cessante
illa quodest signum causalitatem
causalitate,
illam esse quid diversum a realitate quanti-
tatis. Quod si forma secunclum suam absolu-
tam entitatcm non est causalitas materice,
nec totum compositum esse potest
eductio, seu passiva generatio, quatenus es-
sentialiter pendet a subjecto, et per seipsam
necessario illi conjungitur, ab illo causatur
materialiter non per aliam causalitatem, sed
per seipsam. Hoc imprimis probatur ex ip-
; maxime samet rei declaratione nam hoc modo opti-
;

quia in compositio incluclitur ipsa materia, me gene-

intelligitur causalitas materia? circa
quce a seipsa non causatur, et in aliquo com- rationem, etnibilaliucl est necessarium ergo ;

posito, nempe homine, includitur etiam for- superfluum Sccundo,

est aliquid aliud fingere.
ma, quee a materia non causatur quo modo ;
id cleclaratur ex accidentalibus mutationibus
ergo totum compositum esse poterit causali- ct unionibus quanclo enim lignum calefit,
;

tas materise ? calefactio fit in tali subjecto et ex subjecto

,
;

4. Quorwmdam opinio.- Quarta opinio esse non fiunt autem tunc duce mutationes in illo
potest , causalitatem materice esse modum subjecto, una, quce sit ipsa calefactio passiva;
quemdam ipsius materige realem, et ex na- alia, quce sit modus aliquis, quo tale subjec-
tura rei distinctum. Nam, considerata abso- tum causat materialiter calefactionem , ilhve
luta entitate materiee, hic modus solum in unitur; superituum enim est has multiplicare
potentia ab ea continetur; oblata autem oc- mutationes, nam, boc ipso quod calefactio
casione agentis inducentis formam, materia talis est, ut intrinsece dicat habituclinem ac-
etiam actu exhibet bunc modum, quo in se tualis unionis et dependentiae a tali subjecto
recipit ct fovet formam , et consequenter in genere causce materialis, et ipsa causatur
componit compositum. Si autem talis forma a subjecto, et subjectum causat ipsam, et ipsa
recedat, adveniente alia forma, materia etiam unitur subjecto, et subjcctum manet illi uni-
amittit priorem modum, et alium exhibet tum; superfluum ergo aliam mutatio-
est
circa advenientem formam. Ita sentiunt Co- nem in subjecto acldere; idem ergo est in
nimbricenses, 2 Phys., qua?st. 6 et 8. Funda- causalitate materiali substantialis generatio-
mentum sumitur tum a sufficienti partium nis. Uncle confirmatur tertio, quia per idem,
enumeratione, tum etiam quia talis modus seu per eumdem modum quo cffectus causa-
necessarius est, cum ostensum sit hanc cau- tur, causa causat, quia causatio ipsa ut sic
salitatem esse aliquid necesse ut
, et non sit duplicem illam habitudinem essentialiter in-
sit entitas distincta, cum materia per seipsam cludit, ad causam ut ad principium, et ad
immediate uniatur formse ergo oportet ut ; effectum ut ad terminum, et ideo utrumque
sit aliquis modus realiter quidem identificatus denominat, alterum causans, alterum causa-
materice, modaliter autem ex natura
et rei tum; sed generatio, hoc ipso quod intrinsece
distinctus, cum sit separabilis ab ipsa. et essentialiter est pendens a materia, per
seipsam causatur ab illa ergo ab eadem, ut
;

Qucpstionis rcsolutio. est exmateria, denominatur materia causans

5. Causalitas matcrice rcspcctu gencratio- illam ; ergo nulla alia res aut modus neces-
ipsamet c/eneratio. Verumtarnen hsec
nis, est denominetur actu cau-
sarius est, ut materia
sententia partim falsa videtur. partim dubia. sans generationem. Imo neque intelligi potest
Quod ut declarem, et meam sententiam ape- quomodo materia per alium modum causet
riam, distinguo illa quatuor, quce supra dixi generationem. Quod quarto declaratur, nam
causari ex materia, generationem, unionem materiam causare generationem, nihil aliud
 ,

i30 UISITTAT. XIII. DE JlATl RIALI CAUSA SEBSTANTL-E.

est quain sustentare illam ut subjectum sus- ; extra subjectum conservari. Ex his ergo
tentat autem illam immediate in entitate, et (ut existimo) satis constat in matcriali causa-
per entitatem suam, lioe ipso quod generatio litate generationis non distingui hujusmodi
in ipsa fit; ergo omnis alius modus est im- causalitatem ab ipsa generatione ,
prout est
pertinens ad hanc causalitatem, nee conferre in materia, a qua denominatur materia actu
quidq am potest ad hanc sustentationem. causans, quatenus ab illa est, sicut ab eadem
6. Objectioni respondetur. Ultimo argu- denominatur generans actu agens, quatenus
mentor, quia si praeter generationem ipsam ab illo est. Unde, sicut denominatio agentis
causalitas materia?essetmodus realis distine- non est ab aliquo modo, qui sit in ipso agen-
tus, oporteret tieriab aliquo agente omnis ; te, sed extrinsecus ab aetione ita denomina- ,

enim modus realis novus a nova eausa fieri de- lio causantis actu in ipsa materia non est ab

het; sed nullum est agens a quo fiat talis mo- aliquo modo, qui sit illi ita intrinsecus, ut sit
dus; ergo. Prohatur minor, quia agens sieut in re idem cum ipsa, sed ab ipsamet genera-
solnm agit per suam formam substantialem, tione, quatenus est ex ipsa, et hac ratione
vel accidentalem, ita non concurrit effective poterit dici talis denominatio extrinseca ,

nisi ad eductionem fornice, quce est calefactio, quamvis quia generatio est in ipsamaleria,
verbi gratia, vel generatio ; ergo, praeter ii- ea ratione possit dici intrinseca, in quo differt
lam non facit aliquein alium modum. Dices : a denominatione agentis. Dices, posse Deum
quamvis per se primo ille alius modns non eamdeni numero generationem conservare
fiat, resultat tamen; nam, lioc ipso quod hcec scparatam a materia; tunc autem non causa-
res unitur illi , ad hanc.
resultat unio illius retur a materia et consequenter non deno-
,

Sed contra primo, quia ostensum nullam est minaret illam actu causantem ergo non de- ;

esse necessitatem talis resultantice ad causa- nominatur actu causans prcecise a genera-
iitatem, ncque videtnr etiam necessaria ad tione ut sic; oportet ergo adjungere aliquem
unionem, quia potest alia res denominari alium modum. Responcletur imprimis falsam
unita per unionem alterius ad ipsam, sine esse assumptionem ;
nam implicat esse ,"
aut
novo modo unionis in ipsa, ut in mysterio conservari actionem generationis extra sub-
Incarnationis dicunt Theologi, et in naturali- jectum, et absque causalitate materice , tum
hus cum homo sedet verbi gratia, sessio
, quia generatio essentialiter est mutatio ; mu-
unita est homini, et homo" sessioni; quis au- tatio autem nee intelligi potest sine subjecto.
tem fingat hominem denominari unitum ses- Tum etiam quia generatio in omnibus aliis

sioni per novum modum distinctum a ses- extra hominem essentialiter est eductio de
sione, et non potius per ipsam sessionem, potentia materice ; in homine vero est unitio
quce per seipsam unitur subjecto ? alioqui formte cum materia ; utroque autem modo
procedendum esset in infinitum. Sic ergo ma- repugnat intelligi sine concursu materice.
teriadenominatur unita generationi, quia ge- Tum denique quia actio sine concursu sub-
neratio in ea fit neque est necessarius alius
, jecti est creatio , vel productiva, si sit nova,
modus, qui in materia resultet. Deinde in- vel eonservativa, si sit circa rem prceexisten-
quiram qualis sit, et a quo illa resultantia ;
tem; ergo, hoc ipso quod forma, quce erat in
duobus enim modis intelligi potest primo :
,
subjecto , et a subjecto pendebat, extra sub-
quod, posita in materia actione agentis edu- jectum conservatur, necessario variatur ac-
centisformam, resultct a materia ille modus; tio. Unde concluditur mutationem iHam ,

atque ita materia effective faceret suam cau- quce est generatio ,
essentialiter includero
salitatem materialem, quod dici non potest, unionem ad materiam, et causalitatem mate-
etiamsi dicatur esseilla efficientia per resul- ria^, etideo ab illa, prcecise sumpta, denomi-
tantiam naturalem. Secundo, potest excogi- nari materiam causantem. Adde quod, licet
tari illa rosultantia, quod fiat ab agente ex- gratis daremus id quod assumitur non inde ,

trinscco media forma, quam inducit in mate- inferretur, ad illam denominationem esse ne-
riam, et sic forma indueta efficerct causalita- cessarium in ipsa matcria specialem modum,
tem materialem, per quam ipsa causatur, et sed ipsa generatione distingui cntitatem et
prius natura esset in materia ,
quam ille formalitatem generationis ab unione ejus cum
modus resultaret; ex quo facile convincitur materia, sicut inferius dicemus de ipsaforma;
talem modum esse impertinentem ad mate- sed quia in mutatione, quce est generatio, id
rice causalitatem. verum non est , in hoc nunc non immorabi-
7, Greneratio neqnit etiam supernalwolUer mur.
 ;

SEGT. IX. DE CAUSALITATE MATERLE. 431

8. Materia in formam, et compositum, gene- quid medium inter materiam et effectum, seu
ratione ut causalitate influit. Ex his ulte- compositum in re, non est aliud ah ipsa ge-
rius concluditur, causalitatem materia?, qua- neratione, ut est ex materia.
tenus est causa in lieri, vel foraue ,
vel com-
Quce materice causalitas post motum
positi , non esse aliud quam ipsammet gene-
persevcrans.
rationem , ut essentialiter pendentem a ma-
teria; nam,mediante illa, concurrit materiaad 9. Unio formce ad materiam per seipsam

eductionemformee, velcompositionem compo- a materia causatur, et pendet. Superest di-

siti; causalitas autem causse nihil aliud est quam cendum de causalitate materia? in facto esse,
concursus ejus. Item quia causare aliquam ad quam explicandam incipiendum est a cau-
rem in fieri , nihil aliud est quam quod fieri salitate unionis forma? cum materia; nam

talis rei causa

sit aergo per eamdem
tali ; etiam hanc diximus causari a materia ; nunc
causalitatem causatur res in fieri per quam ,
vero addimus non causari per aliquam cau-
causatur ipsummet fieri rei. Quod patet a si- salitatem distinctam a tali unione, sed per
mili ex causa agente nam ipsamet actio, ; ipsammet. Quod facile demonstrari potest ex
qua? est per seipsam ab agente , est causali- dictis de ipsa generatione ; est enim eadem
tas activa ejus respectu termini,seu rei in proportionalis ratio. Quod sic ostendo nam :

fieri ; eadem ergo proportio servanda est in etiam ha?cunio forma? cum materia, per se-
causalitate materiali. Tandcm applicari ad ipsam est conjuncta materia? eo modo quo
hoc possunt multa ex argumentis factis, pra?- esse potest; ergo per seipsam est pendens
sertim illud quod ha?c ratio causandi, sufficit a materia, eo modo quo pendere potest ergo ;

ad eam denominationem, qua materia dicitur per seipsam causatur eatenus enim causa-
;

causare rem qua? generatur, et posita illa tur quatenus pendet ergo e converso, mate-
;

ratione causandi et praeciso per intellectum

, ria causat illam unionem per ipsammet nam, ;

quocunquealiomodo, sequitur necessario illa ut dixi, eadem est causalitas, a qua et eifec-
denominatio ; ergo, quidquid aliud fingatur, tus denominatur causari, et causa causare.
estsupervacaneum et sine fundamento. So- Omnes consequentia? probata? sunt in supe-
lum videtur notanda differentia in hac causa- rioribus antecedens vero patet primo a pos-
;

litate respectu foraia?, et respectu compositi, teriori, quia impossibile est illain unionem
quod respectu forma? materia quodammodo conservari sine concursu materia?, seu quin
extrinsecus manet, quatenus sustentat for- sit in materia eo modo quo esse potest ergo ;

mam in se vel ut informantem, non vero in- signum est per ^seipsam immediate ac essen-
trinsece componit illam ; et ideo manifestissi- tialiter pendere a materia nam, si penderet;

mum videtur causaiitatem materia? respectu mediante aliquo modo ex natura rei distincto,
forma3 in fieri nihil aliud esse quam eductio- posset Deus, auferendo modum illum, con-
nem vel unitionem ejus, prout est a materia, servare unionem illam sine materia; hac
quam ostcndimus in re non esse aliud praeter enim ratione potest conservare formam, ut
ipsam generationem. At vero respectu com- infra dicam. Antecedens patet, quia non po-
positi, materia comparatur rnagis intrinsece, test unio manere quin actu uniat non po- ;

quia per seipsam illud componit et ideo res-
pectu compositi, necessarium videtur ut ipsa-
met materia intrinsecus includatur. Sed hoc
est quidem verum quoad inclusionem in ef-
fectu causato, non tamen quoad viam, seu
iieri, quo tenditur ad talem effectum in hoc
genere causse materialis nam materia non
ita est causa in fieri rei genita?, ut ipsa etiam
fiat nam illa semper prsesupponitur facta, et
; seu illis conjungatur, ne procedatur in intini-
solum se communicat composito, quod gene-
ratur in suo genere causa? et quatenus ha?c
communicatio est in fieri, et materia est causa
, test autem actu unire, quin conjungat extre-
ma, et utrumque attingat eo modo quo po-
test et debet. Et ha?c est ratio a priori prop-
ter quam illa unio per seipsam pendet essen-
tialiter, tum a forma, tum a materia, a sin-
gulis in suo genere, quia est veluti actuale
; vinculum illarum, et non indiget alio inter-
jecto vinculo, aut modo quo ipsas attingat,
tum. Tandemjconfirmatur ratione supra facta,
; quia hoc sufficit ad hanc causalitatem, et sine
illo poni non potest, ac illo posito, et pra?ciso

ejus dicitur esse causa rei genita? in fieri

, omni alio modo, sufficienter intelligitur talis
non est autem ha?c communicatio in fieri, causalitas materia? ergo omne aliud est fic-
;

nisi media eductione vel generatione, et ideo tum et sine fundamento. neque in hoc est ulla
tota ha?c causalitas, quatenus intelligitur esse difficultas, pra?ter statim attingendam.
 ; ;,

432 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALl CAUSA SUBSTANTI/E.

10. Permancns eausalitas materiee in for- causat formam mediante illa, juxta princi-
mam materialem est unio.
Q.ualis sit ralio- pium supra positum, quod causari et causare
nalis animcc cum matcria ncxus. Hinc ulte- dicunt eamdem causationem sub diverso res-
rius addo, causalitatem materiee in ipsam for- pectu ; ergo bcec ipsa unio est causalitas ma-
mam (quando forma talis est ut a materia terice circa talem formam. Secundo quia ,

causetur, et pendeat), non esse aliud a pro- causalitas causse mediat quodammodo inter
pria nnione talis formse cum materia, quate- ipsam et effectum sed inter materiam et
;

nus ipsamet nnio materialiter causatura ma- formam non mediat, nisi hcec unio, et quasi
teria et mediante illa, forma ipsa pendet
,
inhcesio ; ergo illa est causalitas materice in
etiam a materia. Dixi non esse aliud a pro- formam. Tertio, quia hcec sufficit ad hoc ge-
pria unione talis forma?, qnia non qucelibet nus causalitatis prseciso quocunque alio
,

unio sntfioit ad hane causalitatem ; anima etiam per intellectum.

enim rationalis babet propriamunionemcum 12. Dices, neque hoc videri necessarium,
materia, quce unio etiam causatur materiali- quia forma et materia immediate uniuntur,
ter a materia, et tamen ipsa anima non cau- ut supra dictum est. Respondetur, immedia-
satur; non ergo qucelibet unio est causalitas tam unionem non excludere modum unionis
ipsiusmet forrnce, sed illa quce est per educ- realiter, vel ex natura rei distinctum ab ex-
tionem formce. Ex qno obiter intelligimus tremis, sed excludere formam mediam, quce
unionem animas rationalis cum materia esse intercedat tanquam communis terminus, in
singularem, et diversae rationis essentialis ab quo conjurigantur extrema modus autem ;

omni unione materialis formce quam sub- ,

unionis excludi non potest, quando extrema
stantialem inbcesionem appellare possumus, talia sunt quce possint esse separata, quia,
et banc dicimus esse causalitatem, per quam nisi vel utrumque, vel alterum illorum ali-
materia causat talem formam. ter se habeat, quam cum sunt sejuncta, non
11. Objectioni occurritur.
Dices cur non : poterunt esse realiter unita, et ideo etiam
possumus in forma materiali distinguere duos in mysterio Incarnationis ponunt Theolo-
modos, quoriun unus sit mera unio formee gi hunc modum unionis ex parte humani-
cum materia, qualis est in anima rationali, tatis.
et per illum nonpendeatillaforma amateria,
Quotuplex unio in materiali composito.
sed solum uniatur ad componcndum composi-
tum; alius vero modus sit dependentia talis 13. Sed hinc oritur alia difficultas, quce
formse a materia Respondeo, quia vel planc
? sola videtur esse alicujus momenti in hac sen-
impossibile, vel omnino superfluum est tales tentia, et propter quam diximus quartam opi-
modos distinguere et multiplicare. Primo, nionem exparte esse dubiam, nimirum, quia
quia in accidente non distinguimus duos mo- si forma unitur materice per proprium mo-
dos, quorum unus sit unio, alius inhserentia, dum unionis ergo etiam materia unitur for-
,

seu dependentia accidentis a subjecto, sed mce per proprium modum unionis ergo ma- ;

eadem inbcerentia unitur et pendet ; ergo et teria non tantum causat per unionem vel in-
Secundo, quia propria depen-
similiter, etc. hcesionem formae, sed multo magis per pro-
dentia a causa materiali intrinsece et essen- priam unionem, qua ipsa conjungitur formae
tialiter includit unionem, ita ut neque fieri, atque ita causalitas materice erit potius pro-
neque quin illam intime in-
intelligi possit, prius modus ipsius materice quam formce. Ad
cludat; crgo inhcesio, quse idem cst quod de- hanc diflicultatem fateor rem esse dubiam,
pendentia materialis, non est modus cx na- an in compositione materice et formce habcat
tura rei distinctus ab unione formce inbceren- materia proprium unionis moclum, distinc-
tis, sed est veluti species unionis in communi tum ab unione formce. Dico tamen duo. Unum
nam alia est inhsesiva, alia vero non; sicut est, esse valde probabilem partem negan-
ergo genus et species non sunt modi ex na- tem, quia ad unionem duorum extremorum,
tura rei diversi in eodcm individuo, ita nnio quse inter se immediate uniuntur suflicit ,

et inbcesio seu depcndentia raatcrialis , non unus simplex modus unionis, et assignari
sunt modi distincti in eadem forma. Ex bis potest spccialis ratio, ob quam talis modus
ergo facile probata relinquitur assertio po- magis ad formam pertineat, et cum illa rea-
sita, quia ha-c forma per suam unionem pen- liter idem sit, quamcum maleria; ergo non
det a materia; ergo, mediantc illa, causatur oportct plures modos hujusmodi multiplicare.
a materia in suo genere; ergo etiam materia Major probatur, qnia omnis modus unionis
 :

SEGT. IX. DE CAUS ALITATE MATERl^. 433

est vmculum duormn extremorum, unde ad alium modum, ex hoc quod columna ei su-
utrumque dicit habitudinem, sine qua esse perponatur, vel auferatur, aut varietur sed ,

non potest; ergo quilibet modus unionis tota mutatio fit in columna quse superponi-
unit duo extrcma, quorum est unio; ergo tur, a qua provenit omnis denominatio in
unus suffieit ad bujusmodi extrema conjun- basim, quse dicitur sustentare columnam. Et
genda. Et ideo supra dicebamus, unionem smiiliter in accidentalibus mutationibus ,

formse ad materiam non posse esse aut intel-
ligi in rerum natura sine conjunctione et de-
pendentia, non solum a forma, sed etiam a
materia ; et ideo, si per intellectum
damus omnem alium modum identificatum
materise, per solam unionem formae admate-
riam, intelligemus materiam et formam esse
perfeete unitas inter se, et
quando lignum, verbi gratia, calefit, non fit
ctuplex mutatio in ligno, una in adha^sione
caloris, altera in unione ligni ad calorem,
pra?.scin- sed.una tantum qua^ consistit in introductio-
ne caloris.
Addo secundo, quamvis gratis aclmit-
J4.
teremus esse in materia proprium modum
materiam exer- unionis distinctum ab unione fornice, nihilo-
,

cere in formam totam causalitatem quam ba- minus non posse illi tribui quod sit causali-
bet; ergo non est necessarius duplex modus tas,per quam materia causat formam, quia
unionis, sed unus sufficit. Minorautem, scili- nec materia per talem moclum sustentat for-
cet, hunc modum potius pertinere ad for- mam, neque forma per illum modum pendet
mam qnam ad materiam, probatur, quia tota a materia. Prior pars constat, quia materia
efficientia agentisnaturalis terminatur for- non per modum, sed per suam entitatem
maliter et proxime ad formam, educendo il- sustentat formam. Posterior probatur, quia
lam, vel uniendo materiee ergo quidquid ; forma per suam inhresionem pendet a mate-
de novo facit, est in forma tanquam in for- ria, unde, si in materia est talis modus unio-
mali termino actionis, in materia autem so- nis potius erit ut eifectus consequens ex in-
,

lumut in subjecto, etideonon unitmateriam formatione, et, quantum est ex se, ejusdem
formoe, directe efficiendo in materia specia- rationis erit sive forma pencleat a materia,
,

lem modum, sed solum uniendo foraiam ipsi sive non. De qua unione rnaterioe iterum oc-
materiae, et efficiendo in ea informationem et curret sermo, tractando de causa formali.
unionem, vel inhcerentiam. Estque hoc con- 15. Materia qua causalitate compositum
sentaneum moclo se habendi et concurrencli constituat. Ex his ulterius concluditur,
materiae et formce ; nam
materia substat ac- causalitatem materise circa compositum, nihil
tioni agentis, et adventui ac recessui forma- omnino unionem
acldere ipsi materiee praeter
rum. Unde ,
quantum ad suam entitatem, formse, atque itanon esse aliam causalitatem
omnemque suum intrinsecum modum, inva- compositi, nisiipsammet causalitatem formee,
riata manet, solumque variatur vel mutatur vel unionis solumque addere respectu com-
,

ratione privationis, aut formee recedenlis, aut positi, quod materia, media unione, seipsam
denuo advenientis. Quod his verbis clixisse exhibet ad componendum intrinsece compo-
videtur Damascen., in sua Phys., c. 3, ubide situm; unde ipsa entitas materiae magis inti-
materia ait : Ut quw suljecti rationem oMi- me ingreditur causalitatem compositi ,
quam
neat, et quantum ad id, quod poteniia est, at- formee vel unionis ; in re tamen nihil aliud in-
tinet, substantia prceditam esse, et cum priva- tervenit , -nisi entitas materiae , et unio seu
tione esse, ac forma actu prcesente manere, causalitas formae.
atque illud suuvi hoc est, potentia aft, , 16.Duplici distincta causalitate fungitur
omni mutalione liberum conservare, Mncque materia.
Objectioni satisfit. Ultimo in-
fieri tit nec ab lioc, quod potentia est, in ac- telligitur ex dictis, quod supra etiam insinua-
tum migret, verum in suo statu manens for- tum est, duas tantum esse causalitates mate-
mam suscipiat, ac, forma recedente, rursus riseex natura rei distinctas, licet ratione pos-
priorem statum retineat. At vero forma est sint plures distingui. Causalitas enim mate-
quee advenit materiee, et ab illa recedit, et rialis respectu rei in fieri , vel in facto es-
ideo omnis mutatio, quae fit in materia, est se ,ex natira rei distinctce sunt sicut ge- ,

ratione formse, onmis unio est

et similiter neratio ex natura rei clistinguitur a forma,
per conjunctionem formee ad illam. Quod seu a re genita, et unitio in fieri ab unione ut
praeterea materiali exemplo declarari potest facta ostendimus autem causalitatem rei in
;

nam basis, quae supponitur columnee, in se fieri non distingui in re ab ipsa generatione ,

non variatur, nec mutat loeum, aut aliquem vel unitione : causalitatem vero rei in facto
 ,
;

m DISPUTAT. XIII DE MATERIALI CALSA SUBSTANTL-E.

esse , non distingui ab nnione tit
shniliter tamen, ad explicandam tertiam, quee pro-
facta, et formaliter terminante nnitionem pria est hujus loci, aliee necessario pramiit-
ergo necesse est hnjusmodi causalitates inter tendee sunt.
se esse distinctas ex natura rei. Dices, posse
has duas causalitates ad unam revocari, quia
Prima Commentatoris opinio.

res in facto esse non causatur, nisi mediante 2. Circa propositam ergo queestionem fuil

actione ergo causalitas tota consistit in ac-

;
opinio Commentatoris, negantis esse in ccelo
tione et generatione ipsa, prout est amateria; compositionem materiee et formee. Ita habet
reliqua enim omnia potius sunt quid causa- 8Metaph., comm. 12, et lib. 12, eom. 20,
timi quam causalitates, sicut respectu agentis et 1 de Ccelo, com. 20, et libro cle Substant.
tota causalitas consistit in actione vel uni- orbis, cap. 1 et 2. Eumque sequuntur omnes
tione, et unio in facto esse non est causalitas sectatores ejus, Jandun., de Substant. orb.,
agentis,sed quid causatum. Respondetur queest. i;Zimara, theorem. 40";Cajetan.
non esse parem rationem, quia causa mate- de Thienis, 1 Physic, queest. 21 et exScho- ;

rialisper se est causa rei in facto esse, etiam- lasticis, Durand. etGabr., et alii, in 2, dist.

si cesset omnis actio ita ut si, per impossi- , 12, ubi etiam D. Thom. in eamdem senten-
bile, compositum materiale non penderet ab tiam inclinavit, queest. 1, art. l,et in Qiieest.
aliquo agente in fieri vel in conservari, ni- disput., de Spiritualibus creatur., art.6, adj2,
hilominus haberet materia suam causalita- et 8 Metaph., cap. 14. Fundatur preecipue
tem circa tale compositum, vel circa formam heec sententia in variis Aristotelis testimoniis,
ejus ; materia propria queedam
est igitur in propter quee Scotus, in 2, dist. 14, queest. 1,
causalitas quse non versatur circa actionem
,
fatetur esse sententiam Aristotelis, licet eam
vel mutationem neque per illam fit, sed im-, non approbet. Primum est 8 Metaph., text.
mediate est circa ipsum esse totius compositi, 14, ubi ait Neque omnium materia est
: , sed
quatenus includit unionem materise cum for- quorumcunque generatio et transmutatio invi-
ma et ex sectione sequenti constabit inter-
; , cem sunt; quwcunque vero, absque eo, quod
dum esse materiam causam rei et non pro- , transmutentur, sunt, aut non, horum materict
ductionis rei ; sunt ergo hee causalitates ex non est; et text. 4 ejusdem libri, ait : Non
natura rei distinctee. Unaqueeque vero earum est necesse, si quid materiam habet localem,
potest comparari, et preecise concipi in ordine etiam habere materiam generaUlem et corrit^-
ad res diversas, et secundum varias habitudi- fundamentum genera-
tibilem, id est, quee sit
nes explicari in ordine ad formam vel compo- tionis et corruptionis, quee apud ipsum idem
situm tota tamen illa distinctio est per ratio-
; esse videtur quod materia componens sub-
nem, seu per conceptus nostros inadeequatos, stantiam, ut statim ostendam.Et eodem sensu
ut ex superioribus constat. subdere videtur, text. 12, substantias perpe-
tuas aut non habere materiam, aut non ta-
lem, sed solum qua? secundum locum mobilis
SECTIO X.
est, et lib. 9, text. 17, ait, in rebus perpetuis
Vtrum materialis causa substantialis in corporibns non esse potentiam ad esse simpliciter, sed
incorruptibilibus inveniatur. tantum ad Ubi Alioqui (inquit) etiam esset
:

potentia ad non esse ; nam omnis potentia est

\ Hactenus solum explicuimus materialem
. poientia coniradictionis. Demum 12Metaph.,
causam in substantiis generabilibus et corrup- text. 10, eamdem sententiam repetens, ait :

quibus notior est ob continuam

tibilibus, in Qucecunquc mutantur, materiam habent, sed
transmutationem nunc videndum superest ;
diversam,nam et ipsorwn sempiternorum quw-
an sit etiam hoc genus causa^ in corporibus cunque non sunt generabilia, sed latione mo~
qua re multee continen-
incorruptibilibus. In bilia, attamen non generabilem sed unde ,

Prima utrum in coolis (hos

tur queestiones. , quo.
enim nomine corporum incorruptibiliurn in- 3. Ratio hujus sententiee est, quia philoso-
telligimus) sit materia. Secunda, qualis sit, phinonpcrvenerunt in cognitionem materiee,
et in quo cum materia generabilium conve- nisiperviamtransmutationis, sumpta propor-
niat aul differat. Tertia, quomodo materia- tione a transmutationc artificiah vel acciden-
lem causalitatem cum illis corporibus exer- tali ad substantialem ergo in his substantiis,
;

ceat et, quamvis duai primee queestiones phy-

; ubinullum estvestigium transmuteitionis sub-
sicee sint, et in libris de Crelo tractari soleant, stantialis, non est necessaria materia nee ;
 SECT. X DE MAJEIUA CQELESTI. 435
potest esse ullum fundameutum ad eam as- substantiam simplicem et corpoream undc ;

serendam. Secundo declaratur amplius hsec perinde est dicere substantiam immaterialem
ratio, quia natura nihil facit frustra; sed in et corpoream, ac dicere substantiam imma-
ccelis non est ad ullum finem necessaria hsec teriaiem et materialem. Et confirmatur (ac
compositio ex materia in his enim rebus in- ; fere in idem redit), nam omnis substantia
fcrioribus, quia futurse erant continuse gene- vel est potentia, vel actus, vel composita ex
rationes et corruptiones, ob earum contrarie- potentia et actu ; sed illa substantia non esset
tatem, necessaria erat materia, quee esset potentia substantialis ac receptiva, alioqui
pvimum subjectum et fundamentum earum ;
esset materia ; neque etiam esset composila
at vero cum cceli instituerentur ut essent ex actu et potentia ergo esset actus subsi- ;

perpetui, sicut conditi sunt sine contrarietate, stens sed hujusmodi actus non est capax
;

ita etiam sine illa compositione, qua? estpro- quantitatis, alioqui occluditur via ad proban-
pria earum rerum, qua? sicut componuntur, dum angelicas snbstantias non esse capaces
ita dissolvi possunt aplior enim est simplex
; quantitatis. Sed hre rationes non satis viden-
entitas ad perpetuitatem, quam composita. tur ostendere repugnantiam ; nam prior divi-
Tertio, quia si aliquod esset signum materiae sio substantise in materiam, formam et com-
in ccelo, maxime quia quantitatem habet ; at positum, non est adasquata substantia? in com-
hoc non est sufiiciens signum, quia non repu- muni nam Aristoteles, cum eam divisionem
;

gnat fieri integram substantiam physice sim- tradit in 2 de Anima, in princip., et 7 Metap.,
plicem et capacem quantitatis ; ergo quanti- text. 7, plane loquitur de forma informante ;

tas non est sufiiciens signum materialis com- sicautem angelica substantia nec est forma,
positionis. Nam, si illa substantia est possibi- nec materia, nec compositum dividitur ergo ;

lis, faciat illam Deus

ergo tunc extensio
; ibi substantia inferior , seu aliquo modo ge-
quantitatis non esset sufiiciens indicium ma- nerationi et corruptioni obnoxia. Alioqui, ut
terialis compositionis in tali substantia ergo ; omni substantise, loco il-
divisio sit adsequata
neque nunc est in ccelo. Gur enim non dice- liusmembri, scilicet, substantia? composita?,
mus talem esse substantiam cceli ? Etenim, ponenda esset completa; omnis enim substan-
si hujusmodi substantia quanta possibilis est, tia aut estcompleta, aut incompleta per mo-
melior est et perfectior, si sit simplex quam dum potentiEe, ut materia, autpermodumac-
si composita, cseteris paribus. Rursus ad de- tus, ut forma. Substantia vero completa rur-
corem perfectiouem universi pertinebit
et sus dividenda est in compositam ex materia
talis substantia sunt enim in universo qua;-
; et forma, et simplicem secundum negationem
dam substantise simplices nonquantee, et alise talis compositionis ha?,c vero ulterius potest
;

substantiee compositaj et corporea? ergo ut ; subdividiinincoipoream, qna3est ita simplex,

in universo sit omnium rerum vel graduum
varietas, optime quacirat ut sit aliqua sub-
stantia simplex quoacl compositionem physi-
cam et essentialem, quanta vero et composi-
ta expartibus integrantibus ergo hujusmodi
ut compositionem etiam partium integran-
tium excludat, et corpoream, qua? habeat
compositionem ex his partibus sine composi-
tione ex principhs essentialibus materia? et
; formee nulla enim afiertur ratio ob quam
;

sunt illa corpora seterna quse ex hac parte , repugnet, eamdem substantiam completam
propinquius videntur accedere ad modum habere unam compositionem sine alia.
existendi substantiarum simplicium. 5. Quapropter repugnantia illa, quod talis
i. Quod vero non repugnet id, quod in hac substantia esset matcrialis et immaterialis,
ratione assumitur, scilicet, dari substantiam solum in vocibus consistere videtur. Unde
non compositam ex actu et potentia physicis distingui potest illa vox, materialis ; proprie
et substantialibus, et capacem quantitatis, enim significat rem compositam ex materia,
probatur ,
quia nulla repugnantia involvitur quae sitpurapotentia, et forma, etin hoc sen-
in his terminis vel conditionibus, neque fieri su illa substantia simplex non esset materia-
potest ulla ratio ob quam tale ens non com- lis, sed potius immaterialis, sumpta hac pri-
prehendatur sub latitudine entis creabilis. vativa voce in contraria ct proportionata si-
Dices, omnem substantiam esse aut formam, gnificatione ; sic autem non convertentur im-
aut materiam, aut compositum substantia ; materiale et incorporeum, juxta prsedictam
ergo, qua?, neque est composita, neque capax sententiam. Quia vero partes integrantes ad
materice, erit forma subsistens ergo intellec- ; materialem causam reducuntur ab Aristotele,
tualis ergo incorporea ergo repugnat essc
; ; ideo latius potest sumi illa vox, et omnis sub-
 ;

430 DISPUTAT. XIII. DE METERIALI CAUSA SUBSTAMT/E.

staatia, qiue partes babet integrantes, appel- etiam Avicenna, lib. 1 Suffic, cap. 6; Paulus
lari potest et materialis, et composita aliquo Yenet., in Summa de Ccelo, c. 2, ubi refert
modo ex materia. Et hoc sensu iila substantia Tbemistium, Theopbrastum, et alios. Et pro
de qua aginms, non diccretur immateriaiis, hac etiam parte afferuntur varia Aristotclis
sed materialis nam immateriale sumptumin
;
testimonia,itaut, quaa fuerit ejus in hac parte
proportionata signiflcatione reciproce dicetur sententia, satis obscurum esse videatur. Nam
cum incorporeo. Nec suut inusitatse hse signi- 1 de Ccelo, c. 9, text. 93, 94 et 95, expresse
nam forma ligni dicitur materialis,
iicationes, dicit, ccelum ex materiaconstare, etinde pro-

quamvis materia non constet, quia est exten- bat non posse esse aliud ccelum, quia ex uni-
sa; forma vero liominis contraria ratione, , versa materia constat. Prseterea, 12Metapb.,
immaterialis est. Altera vero divisio actus et text. 22, ait omnium sensibilium corporum
potentia? etiam patitur seqnivocatioiiem; nam, eadem esse principia, materiam, scilicet, et
si nomine actus subsistentis intelligatur sub- formam et 2 de Generat.,-c. 9, text. 51,
, ait

stantia intcgra, quce non indiget alio actu sub- duo principia, materiam, scilicet, et formain,
stantiali et intrinseco, ut actu sit, sic conce- etiam rebus a^ternis, primasque tenentibus
dimus illam substantiam simplicem, de qua tribui ; in his vero inferioribus addi tertium,

agimus, fore actum subsistentem ; negamus nempe privationem, ad generationemconsti-

tamen bujusmodi actum subsistentem non tueudam. Denique 8 Metapb., text. 10, ait
posse esse capacem quantitatis neque pro- ; omnem substantiam sensibilem materia con-
pterea occluditur via ad probandum substan- stare. Ratione fundatur hfec sententia, duo-
tias angelicas esse incapaces quantitatis id ; bus principiis superiori oppositis. Unum est,
enim non est probandum excommuni ratione ad incorruptibilitatem ccelorum seu coipo-
actus subsistentis in ea significatione sed , rum non esse necessariam carentiam mate-
aliunde, scilicet, quia sunt actusperfectiores, rice, quod principium declarabitur fusius in

et indivisibiles, et inteiligentes. Unde, si no- puncto sequente. Nunc breviter probatur,

mine actus subsistentis intelligatur substantia quia, quamvis res constet materia et forma,
ita perfecta, ut omnino recedat a conditioni- potest unio earum esse indissolubilis, quod
bus lnaterice, et a compositione ex partibus satisestadincorruptibilitatem. Alterum prin-
integrantibus , sic negamus divisionem illam cipium est, quantitatem molis, quam habent
csse adcequatam, aut iilam substantiam sim- omnia corpora etiam incorruptibilia, esse ne-
plicem et corpoream esse actum subsisten- cessario conjunctam cum materia ita ut sit ,

tem. Atque heec est tota probabilitas bujus proprietas tam propria materia3, seurei com-
sententise, juxta quam negandum est propriam positffi ex materia, ut sit certum indicium il-

causam materialem et substantialem, de qua lius. Quod hisverbis scripsit Plotinus, Ennea-

agimus, reperiri in ccelestibus vel incorrupti- de 2, lib. 4 c. 6 Quidguid habet molem, ha-
, :

bilibus corporibus, sed solum reductive, qua- bet materiam.

tenus partes integrantes, ut dixi, ad materia-

Collatio superiorum opinionum.
lem causam reducuntur. Negari enim non
potest quin substantia corporea necessario 7. Ex his sententiis neutra potest eviden-

habeat hanc compositionem contrarium ; ter probari, qnia nullus est effectus qui evi-

enim claram repugnantiam involvit. denternobisostendat, esse, vel non esse ma-
teriam in hujusmodi corporibus, quod satis
Secunda D. Thomw sententia. declaratum est, rcfercndo ipsas sententias.
6. Secunda sententia principalis est, omnia Nam prior ex incorruptibilitate infert caren-
corpora, etiam incorruptibilia, componi ex tiam materise, quam illationem posterior sen-
vcra et propria rnateria, qua.' sit substantialis tentia cvidcnter ostendit non csse bonam

potentia physica ad formam. Ha?c csl opinio nam, licet res immatcrialis necessario sit in-

D. Thomse, et discipuiorum ejus, 1 part., q. 66, corruptibilis non tamcn convertitur; atque
,

art. 2, et 1 de Ccelo, lect. 6, et 8 Phys.,

lcct. ita, licet inre incorruptibili ut sic non sit nc-
Soncin., cessaria composilio ex materia, ad incorrup-
20; CapreoL, in 2, dist. 12, q. 1 ;

12Metapb., q. 7: Javel., lib. 8, q. 12; Soto, libilitatcm tamcn potest esse necessaria pro-
Phys., q. Tcnct ctiam Scolus, ioco cit. et
1. ;
pter alias causas, non impcdiente incorrupti-
vEgid., in 2, dist. 2, ct 1 part. Hexamer., c. 4 bilitate. Quia, licet hsec ssepe oriatur ex sim-

et sequentibus; Ocham, in 2, q. 22; D. Bo-

plicitate rei, interdum tainen potest oriri ex
navent., in % dist. 12, art. 2, q. 1. Tenuit indissolubili nexu formcc et materia?, ut po-
 SEGT. X. DE MATERIA CGELESTI. 437
sterior opinio recte dicebat. Neque enim ra- neam doctrincne Quid vero ad priora
Aristoteiis.

tionabiliter dici potest, repugnare unioni ma- testimonia respondendum sit videbimus se- ,

terice et foraice quod sit indissolubilis ;

qua? quente sectione. Atque hsec resolutio ma-
est enim hase repugnantia? Non enim omnis gis ex sequentibus responsionibus persuade-

compositio postulat ut dissolvi possit, etiam bitur.

in naturalibus, ut patet in compositione ex A. rgumentorum sohtiones.

accidente et subjecto. Si ergo datur forma ac-
cidentalis inseparabilis a subjecto, cur non 9. Ad primam ergo rationem prioris opi-
poterit etiam dari forma substantialis insepa- nionis respondetur, quod, licet prima cogni-
rabilis a materia ? Item compositio ex parti- tio materice primaj inventa fuerit per viam
bus integrantibus potest esse naturaliter iu- motus et transmutationis, tamen, semel co-
divisibilis ut est in ccelo ergo etiam alia
, ; gnita hac compositione ex materia in inferio-
compositio ex materia et forma poterit esse ribus, inde ratiociuatum est ad superiora, et
naturaliter indissolubilis inemcax ergo est
; ex aliis similituclinibus, el accidentibus ta-
illatio, qua^ fit ex incorruptibilitate ad caren- lium corporum intellectum est, hanc compo-
tiam materise. sitionem communem esse omnibus corpori-
8. Ccelimi ex materia et forma conipositmn. bus. Uncle aclsecundam respondetur, non
Posterior vero sententia ex quantitate mo- oportere ut compositio ex materia et forma
iis compositionem exmateria, quce con-
infert sit propter alium finem extrinsecum , sed
secutio etiam videtur incerta, ob argumen- propter ipsam substantiam componendam,
tum ultimum prioris sententiee. Propter quod quce ex eis constat et, quia natura talis sub-
;

non est mibi evidens, implicare contradictio- stantia; hujusmodi compositionem postcdat,
nem, fieri substantiam simplicem et complc- ut habeat omnia quce sibi connaturalia sunt,
tam quantitatis capacem quod si hoc non
, ; scilicet, materiam, ut possit subsistere, occu-
implicat, enervatur omnino illa consecutio, pare locum, moveri et similia formam vero, ;

cum non sit formalis, neque absolute neces- ut sit in actu, et ut agere possit. Quocirca
saria. Nihilominus tamen, cmantum ex siguis falso videtur in eo argumento supponi, ma-
et effectibus nos judicare possumus, verisi- teriam in his rebus inferioribus solum esse
mile est cceium esse compositum ex materia proptergenerationes etcorruptiones; estenim
et forma. Primo quidem, quia in illo sunt hcec una ex proprietatibus hujus materice ,

omnia accidentia, quce materiam conseqmm- non tamen adcequata ratio materise ut sic.
tur, excepta corruptibilitate, ut sant*quanti- 10. Ad tertiam respondetur primo, proba-
tas, quce ejusdeni rationisestin omnibus cor- bile esse quantitatem et materiam ex natura
rarum etdensum,
poribus. Deinde est in ccelis sua ita esse adrcquate connexas, ut repugnet
qucp per materiam definiuntur; est enim den- quantitatem esse connaturalem alicui enti
sum quocl sub parva quantitate multum ha- quod materiamnon habeat hoc enim magis ;

bet materise, ut constat ex 2 de Generatione. indicant ea, quce de corporibus experimur,

Ad hcec in ccelis sunt quasdam acciclentia, et nullumest prorsus fundamentum sufficiens
quse videntur ordinata tantum ad recipien- ad fmgendum aliud genus naturalium entium
dum, ut quantitas, secundum quam sunt phy- possibilium. Neque hoc repugnat infinitati
sice mobiles ; alia vero ad agendum, ut lu- divince potentice, ut per se satis patet, quia
men , et si quse sunt alise facultates ,
per non immutat rerum
potentice divinas infmitas
quas influunt ; ergo, sicut hcee indicant for- naturas quamvis possit supra illas ope-
; et,

mam, ita illa indicant materiam. Denique om- rari,non tamen facit utsit connaturale, quod
nia corpora physice mobilia, sunt entia natu- ordini naturse congruum vel consentaneum
ralia ideo enim sub objecto philosopbice
; non est. Unde inferius ostendemus, e con-
comprehenduntur unde Aristot., 1 de Gcelo, ; verso non posse ut sit substantia ex ma-
fieri

cap. 2, ccelestia corpora ponit inter naturalia teria etformacomposita, cui naturale non sit
entia, quce natura constant; sed juxta ejus- habere quantitatera quid ergo mirum videri
;

dem doctrinam, 2 Phys., cap. 1 et 2, natura debet, ute converso etiam repugnetdarisub-
non est, nisi vel materia vel forma, neque nos stantiam omnino completam et quantam ,
,

aliam physicam naturam cognoscimus ergo ;

qucenon sit composita ex materia et forma
onmia corpora etiam incorruptibilia hujus- tanquam ex suis partibus ? Concipiendi ergo
modi natura constant. Quse ratio saltem pro- sunt duo ordines subslantiarum a Deo crea-
bat esse hanc sententiam magis consenta- bilium,scilicet, compositarum ex materia et
 .

438 DISPLTAT. XIII. DE MATEUIALl CAUSA SUBSTANTI^.

forma , et simplieium. Prioribus omnibus
communis est hajc imperfectio, quod suntca- SLCTIO XI.
paces quantitatis; posteriores vero omnes
An materia incorruptibilium corporum sit ejusdcm
substantia? adeo perfectse sunt (agimusde sub- rationis cum elementari.
stantiiscompletis), ut eis quantitas repugnet;
et ideo tales substantia?. dicuntur ab Aristo- 1 In hac re fuit sententia Avicennae, eam-
tele separatae, et actus simplices ac inlellec- dem secundum speciem om- esse materiam
tuales. Repugnat autem naturis rerum, ut bi nium corporum, tam ccelestium quam terre-
duo ordines inter se confundantur, ideoque strium, tam corruptibilium quam incorrup-
non potcst una et eadem res babere imper- tibilium ,
quam opinionem multi ex Theo-
fectionem unius ordinis conjunctam cum per- logis secuti sunt, pra?sertiin iEgidius, lo-
fectione alterius. cis citatis; et in eamdem inclinat Scotus,
11. Addo deinde, quamvis boc admittere- et alii. Potest autem ha?c sententia duo-
mus, scilicet, posse dari substantiam simpli- bus modis defendi. Primo asserendo cce- ,

cemet integram, ac subjectam quantitati mo- lum esse corpus corruptibile, et elementaris
lis, non posse convenienter attribui ccelo ta- naturse, et boc modo eam docuit Plato, ut
lem substantia? modum, quia esset valde im- etiam D. Tbomas infra citandus meminit et ;

perfecta, quia non esset actus perfectissi- .Nemesius, lib. de Natura hominis, c. 5, re-
mus, ut per se constat, quia esset imper- fert, Platonem posuisse ccelum ex igne et ter-
fectior substantiis intellectualibus , imo et ra. Secundo, potest illa sententia defendi si-
multis substantiis compositis ex materia et mul cum cceli incorruptibilitate, et utroque
forma, prtesertim bomine, et aliunde etiam modo a nobis tractabitur, quamvis inpra?sen-
careret actu substantiali, qui est maxime per- tinos potius supponamus incorruptibilitatem
fectus inter 'actus informantes. Sicut ergo aliquorum superiorum corporum, et ea incor-
substantia creata carens omni pulchritudine ruptibilitate supposita, materialem causam
fornue accidentalis, esset valde imperfecta, eorum inquiramus. Fundari autem potest
ita substantia corporea, carens pulchritudine preedicta opinio partim in naturali ratione,
forma? substantialis, esset valde imperfecta, partim theologica.
et quasi monstrosa. Et fortasse hinc sumitur 2. Prima ratio metaphysica est, quia im-
non leve argumentum proportionale, nec par- possibilis videtur distinctio specifica inter
dicam) ponderis sicut non potest
vi (ut ita ,
materias, quia , teste Aristotele , 7 Metaph.,
dari substantia creata incapax accidentis, ita text. A% actus est qui distinguit, praesertim
non posse dari substantiam corpoream inca- specifice et essentialiter ;
sed quselibet mate-
pacem substantialis forma?, seu nonconstitu- ria est pura potentia ; ergo non potest in ea
tam per actualitatemillius, si integra etcom- reperiri distinctio specitica. Et confirmatur,
pleta sit ; si vero sit simplex, et sub quanti- quia materia prima est infimum ens substan-
tate subsistens, non esse integram, sed po- tiale,quod esse potest, et ideo ab Augustino
tentialem partcm indigentem aetualitate for- dicitur esse prope nihil; ergo intra latitudi-
ma?. Et confirmatur, namtalis substantia non nem materise, non potest dari specifica dis-
posset esse secundum se totam activa ullo ac- tinctio; alias, cum dua? res specie cliversa?
tionis genere non enim actione immanente,
; necessario sint ina?qualis perfectionis , esset
cum esset res inanimis, nec vero transeunte, una materia essentialiter perfectior alia, at-
quia hocexcedit limites naturalium agentium, que ita aliqua mateiia non esset infimum
qualia sunt corpora ccelestia, etita potius es- ens, nec summe distans a Deo quod repu- ,

set nullius activitatis aut elficaciu?.Sicut ergo gnat imperfectioni materia?. Nampura poten-
corpora ccelestia non agunt, nisi inducendo tia cxtreme opponitur puro actui videntur- ,

formam in materiam, ita ctiam non sunt nisi que esse quasi duo extrema totius latitudinis
per existentiam propria? formse in propria substantiarum unde sicut in puro actu non
;

maleria. Quocirca, quamvis simplicitas, cse- ita nec videtur

potest csse spccifica distinctio,
teris paribus, sit indicium et argumeutum possibilis in puia potcntia.
perfectionis, tamen illa simplicitas in sub- 3. Secunda pieedictae opinionis ratio sit,
stantia corporea non esset indicium perfec- quia talis distinctio neccssaria non est. Si
tionis, sed polius imperfectionis nec enim ; quid enim cogeret ad illam introducendam,
semper entia, quo simpliciora, eo perfectiora maxime incorruptio ccelorum; sed hoc non.
sunt. Primo quidem, quia, licet cceli nunquam actu
 ;

SECT. XI. DE MATERI/E COELESTIS QUALITATE. 439

comimpantur, non inde fit ab intrinseco esse elementa condidisse, ideoque nulla esse cor-
incorruptibiles fieri enim potest ut, licet ex
;
pora quee ex distinctis materiis constent. An-
vi suse compositionis substantialis coelum tecedens probatur ex illis verbis Genes. 1 :

corruptibile de facto tamen nunquam

sit, In principio creavit Deus ccelicm et terram,
corrumpatur quia in suo loco naturali exis-
,
terra autem erat inanis et vacua et tenebra? ,

tens, et distans ab omnibus agentibus con-
trariis, est ita dispositum, ut omnibus resisterc
possit. Vel secnndo, quia,licet ccelum constet
ex hac materia, potest esse naturaliter in-
corruptibile ab intrinseco. Quia sola materia
prima non principium corrupti-
est sufficiens
bilitatis, nisi etiam forma talis sit ut unio
ejus sit separabilis a materia, quod duplici ex
capite provenire solet, scilicet, vel quia for-
ma talis est ut non repleattotam capacitatem
materia?^ vel quia unitur materiee, mediis dis-
positionibus babentibus contrarium, quee duee
erant super faciem abyssi. Ubi August., 12
Confcss., c. 1, intelligit, per coelum signifi-
cari naturam angelicam, nomine autem terree
materiam primam, ex qua omnia corpora for-
mata sunt. Alii vero, quia illa interprctatio
illius vocis ccelum , nimis videtur metaphori-
, ca, nomine cceli significari dicunt ccelum
empyreum, quod est sedes Beatorum, de quo
multa in antiquis Patribus leguntur, ut videre
licet apud Damascen., lib. 2 Fidei, c. 6; et
Theodoretum, Qucestion. super Genes., q. 11
et 14 et Basilium hom. 2 et 3 in Genesim
; ,

rationes inveniuntur in formis rerum gene- et Bedam, in suo Hexamer. in princ. et ,

;

rabilium, non autem in formis coelorum; nam Chrysostom., exponentem verba illa ad Hebr.
forma coeli propter suam eminentem perfec- 8 : Sanctorum minister et tabernaculi Dei
tionem virtute continet inferiora, et ita per quod fixit Deus et non liomo ; ct Hilarium, in
sese replet totam rnateriee capacilatem, et illa verbaPsal. 22 Ad te levavi ocidos meos,
:

propterea unitur materiee per dispositiones qui habitas in ccelis; et Diodorum, apud Lip-
non babentes contrarium unde Aristoteles ; pomanum, in Catena superGenesim. Nomine
inde solum probavit, coslum esse incorrupti- autem terree significari dicunt materiam pri-
bile, quia non babet contrarium. Sic ergo mam, seu corpulentam massam, ex quaDeus
conficitur ratio nam ut coelum sit incorupti-
;
omnia corpora formavit, in quo cum Augusti-
bile, satis est quod unio ejus cum materia sit 110 conveniunt. Quam opinionem sequitur
naluraliter indissolubilis sed boc esse potest ; Abulensis, in Genesim; et tribui solet Bedee,
absque diversitate materia?, propter modum Straboni etHugoni Victori; et eamdeminsinuat
informationis et dispositionum ; ergo propter Theophil. Antiochenus, 1. 2 ad Autolycum, ali-
banc causam non oportet illam materiarum quantulum a principio ; et Philastrio, lib. de
distinctionem introducere. Quod potest cle- Ha?resibus, inter ignorantias quorumdam hee-
exemplo theologico nam unio huma-
claraii ; reticorum refert, quod duplicem terree acce-
ad Verbum indissolubilis est,
nitatis Christi ptionem ignoraverint. Una, qua significat hoc
quanquam illa humanitas ex se sit capax elementum, quod inhabitamus altera, qua ;

propriee subsistentiee , et illa careat ,

quia significat Hyle, id est, materiam invisibilem
subsistentia Verbi talis est, ut repleat capa- et incompositam, quee veluti matrix est om-
citatem humanitatis et contrarium non ha-
,
nium rerum. Quee sententia confirmari potest
beat ; &ic ergo in preesenti intelligi potest de difficili loco Sapient. 1 1 Omnipotens manus :

infozTiiatione formee coeli, etiamsi sit in ma- tua creavii orbem terrarum ex materia invisa;
teria rerum generabilium. Et confirmatur, heec ergo materia nomine terree significata
quia alias, si propter incorruptibilitatem coe- est, et ex illa, tanquam ex materia, coustat
lorum oporteret materiam eorum distingui a totus terrarum orbis.
materiainferiori, eademratione distinguenda 5. vero
Alii quoniani heec etiam inter-
,

esset materia uniuscujusque coeli a materia pretatio nominis terree valde metaphorica
aliorum, quod videtur valde absurdum; se- est, et aliena ab historica narratione, proprie
quela autem patet a paritate rationis. intelligunt ea voce significari elementum ter-
4. Tlieologico argnmento roboratur prwcc- ree, quod Deus primo die simuf cum ccelo

dens opinio.- -Tertio addunt Theologi funda- empyreo creavit. Addunt tamen simul cum
mentum sumptum ex prima rerum creatione, eis creatam fuisse aquam quee totum illud ,

quod non possumus, ut

bic proetermilte re spatium replebat quod inter terram et coe-
,

declaremus metaphysicam non repugnare lum empyreum interjectum est, ex qua pos-
Theologiee. Aiunt ergo ex historia Genesis tea Deus omnes ccelos et elementum ignis e
constare, Deum ex eadem materia ccelos et aeris creavit ; atque ita concludunt, beec om-
xxv. 33
440 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTJjE.
nia corpora ex eadem materia consiare. As- sententia Scripturee est, ccelos alicjuando fore
suroptum vero probant cx illis verbis proxime corrumpendos et igne comburendos et in
, ,

sequentibu? Et tcnclnr crant supcr faciem

: meliorem substantiam transformandos, ut vi-
abyssi; abyssus enim cst copiosa aqua, ad detur expresse praedicere Isaias, c. 51 et 65;
cujus fundum non facile peuetrari potest ut , et clarius D. Petrus 2 Canonic. c. ult., et , ,

Basilius declarat super Genesim ct Augusti- , indicatur multis aliis locis. Hinc ergo recte
nus in Psal. 14. Unde statim subditur Et : colligitur, constare ccelum materia capaci
Spirilus Domiu.i f&rebatur super aquas. Fue- substantialis mutationis, et consequenter ha-
runt ergo aquce simul cum terra et couo et , bere materiam ejusdem rationis cum mate-
inter terram ccelum procreata?
et et cum ; riahorum. inferiorum.
verisimile non sit aliquod spatium interpo-
situm inter ecelum et terram mansisse va- Posterior sententia priori contraria.

cuum, constat totum repletum fuisse aquis, 7. Secunda sententia docet, materiam coj -
quia Seriptura non facit mentionem alterius li esse diversae rationis a materia horum in-
corporis tunc procreaii, quo repleri posset. feriorum, vel, ut universalius magisque me-
Atque ita concluditur, ccelum productum esse tapbysice loquamur, materiam corporum in-
ex aqua. Gui sententiae favent verba illaPetri, corruptibilium necessario esse diversae ra-
2 epistol., cap.ult. Latct lioc volentcs, quod
: tionis a materia corruptibilium corporum.
cceli crant prius, aquam
et terra de aqua etper Ita docet D. Thomas , 1 p. ,
quaest. 66 ,

Idemque dixisse eum-

consistens verbo Dci. art. 2, et \ . 2, qusest. 49, art. 4, et 2 cont.
dem Petrum cum Simone Mago disputantem, Gent., c. 16; et eam sequuntur auctores ci-
refertur in lib. 1 Recognit. Clementis, circa tati in superiori sectione. Imo etiam Com-
principium. Denique vox etiam hebraea, qua ment., SMetaph., com. 12, licet absolute ne-
cceli Samaim appellantur, huic sententiee fa- get ccelum habere materiam, sub conditione
vet , nam (ut ait Hieron., epist. 83, ad Ocea- tamen ait, si illara habet, eam esse diversae
num) illud nomen ex aquis sumptum est rationis. Atque heec
dubio sententia est sine
Aliqui vero addunt, corpus illud, quo spatiurn Aristotelis locis citatis pro opinione Com-
non fuisse
inter terram et ccelum replebatur, mentatoris in superiori puncto nam in eis ;

proprium elementum aquee, sed aqueam ma- plane negat ccelum habere talem materiam,
teriam quasi vaporem cpiemdam aut nebu-
,
qualem habent htec inferiora unde cum ; ,

lam, juxta illud Ecclesiast. 24 Sicut ncbula, : aliis locis dixerit habere materiam , neces-
texi omnem terram ; et illud Job. 38 Quis :
se est ut illam asserat esse diversa >
. ra-
conclusit ostiis mare,quando erumpebat quasi tionis.Id quod disertis fere verbis affirmai,
de vulva procedens, cum ponerem nubem ves- 12 Metaph., text. 11 et in hoc sensu com- ;

timentum cjus, et caligine illud, quasi pannis muniter exponitur, quodlib. lOMetaphysic,
infantice, olvolverem ? Et ex hac materia ne- cap. 5 , ait, corruptibile et incorruptibilc
bulosa aiunt creatos esse ccelos omnes preeter differre genere non est enim hoc verum
;

empyreum, atque ita fit ul eadem materia de genere logico cum corpora corrupti-
,

constent. bilia et incorruptibilia in genere substan-

6. Et confirmatur haBc opinio, alia duplici tia3 et corporis conveniant oportet ergo ;

sententiaScripturo'. Una est, quod sunt veree intelligi dc genere physico, quod omnes ma-
aquae super hrmamentum, id est, super oc- teriam esse mtelligunt, quse ita appellatur,
tavam et stellatam spheeram, ut constat ex quia eam proportionem servat ad formam,
eodem Genes. 1 : Fiat firmamentum in me- cpiam genus ad differentiam. Uncle 1 de Ge-
dio aquanm , et dividat aquas ab aquis, et nerat., cap. 6, apertius dicit, ea, qure non
fccit Deus /mnamentum, divisitque aquas qiue possunt mutuo agere et pati, non habere
erant sub /irwamcnto, ab iis quce erant super eamdem materiam. Est ergo haec sententia
firmamentnm; et in aliis Scripturse locis ssepe magis consentanea philosophicae cloctrina? ;

fil mentio aquarum supra ccelos cxistentium, ut vcro simpliciter veriorem esse ostenda-
ut Psalm. 103 et 148, et apud Danielem in mus, paulatim procedendum est, juxta tria
Cantico trium puerorum. Ex hac ergo Scri- fundamenla prioris sententiee.
pturae sententia coUigitur, ccelum non esse
ulterius materiee quam elementum aquee,
Maieriarum speci/ica diversitas non
fuisseque ex acjua formatum partemque rcpugnat.
,

aquarum super ipsum fuisse relictam. Altera 8. Dico primo, nihil repugnare naturis re-
 ;

SECT. XI. DE MATEiU.E CQELESTIS QUALITATE. jzi

rum, quod iu substnntialibus potentiis et ma- ab alia distinguatur, quod manifeste convin-
teriisdetur specifica et essentialis diversitas. citur ex distinctione essentiali materia? a for-
Probatur primo ostensive, ex iis quga in su- ma, nam si actus est qui distinguit,
necesse
perioribus dicta sunt de natura materia? pri- est ut materia in se babeat actum, quo a for-
mse. Ostendhnus enim babere veram essen- ma Eo
vel maxime quod val-
distinguatur.
tiam, realem ct substantialem, et in genere de probabile conceptum communem
est, dari

entis habere suam actualitatein entitativam, univocum et genericum ad materiam et for-

quamvis incompletam, et cum babitudine ad mam, eo scilicet modo quo in partibuspotest
lbrmam ; ergo in illogradu el modo essjentiae genus reperiri, juxta supra dicta de universa-
partialis potest csse major et
diversitas, et libus hujusmodi namque esse videtur con-
;

minor essentialis perfectio. Patet consequen- ceptus naturrc, aut principii vel causce intrin-
tia, quia nec exparte Dei est impotentia, nec seca* et cssentialis hoc ergo genus per dif-
;

ex parte rei est repuguantia. Sicut enim po- ferentias oppositas dividitur tanquam per ac-
tentia passiva accidentalis potest esse diversa tus ita ergo potest communis ratio materife
;

specie, quia ad actum specie et genere di- per varias differentias distingui. Quod si sit
versum ordinatur, eodem modo possunt di- serino de actu physico seu reali, adhuc di-
stingui potentiae substantiales. Quod declara- stinguere possumus de actu entitativo, vel for-
tur amplius ; nam formee substantiales quse- mali, et priori modo non oportet ut qiuelibet
dam sunt, quae uniuntur materiee per gene- simplex entitas distinguatur ab alia dissimilis
rationem totius, qua? lato modo dici possunt naturse per alium actum, praHer ipsiusmet
formae generabiles ; alise vero sunt fornia? qua?. rei entitatem. Quia entitas simplex non po-
non possunt iieri aut uniriper generationem, test in re distingui ab alia, nisi seipsa nam ;

sed per creationem vel concreationem tan- eodem distinguitur quo est. Loquendo autem
tum ergo si instituatur materia apta ad re-
;
de posteriori actu, scilicet formali, sic etiam
cipienclas solasformas priorisgeneris. et in- illi attrilnii potest omnis distinctio^ quatenus
capax aliarum, erit plane diversee naturee a vel per ipsum, vel perhabitudinem ad ipsum
materia capaci ingenerabilium forniaruin fit;sicenim compositum distinguitur perfor-
non autem repugnat ut bujusmodi materia mam, ut per actum constituentem una vero ;

cum natura et capacitate instituatur er-

tali ; materia distinguitur ab alia per habitudinem
go non repugnat fieri materies diversaruni ad djversam formam generabilem velingene-
naturarum et essentiarum. rabilem, ut declaravimus.
9 .Actum distinguere ,qualiter intelligendum. '10. MateriageneraMlium est unapositive.
Secundo, potest bocprobari, solvendo fun- Efc declaratur amplius conclusio, quia mate-
damentum primee senteutia?, etomnes ratio- riae primae non repugnat unitas specifica cum

nes quibus probare conantur ejus defensores distinctione numerica ergo nec repugnabit
;

hocesse impossibiie. Cumenim ex Aristotele distinctio speciBca gnm unitate numerica.

adducitur illud principium Actus est qui di- :
stiiiguit, si nomine actus in tota sua latitudi-
ne utamur, facile respondebimus, materiam
unam distingui specie ab alia per intrinsecam
Consequentia inde probatur, quia, sicut actus
est qui distinguit, ita etiam actus est qui dat
unitatem, et qui constituit specificam natu-
ram prius enim secundum rationem est con-
;

differentiam essentialem, quEe ad genus ma-
terise comparatur, ut actus metapbysicus
jam enim supra ostendimus, non repugnare
puree potentialitati materise in genere physi -
co, constitui ex potentia et actu metaphysicis.
Neque enim necesse est recurrere ad analo-
giam materise in communi respectu materia-
rum diversarum rationum, quain constituit
Gajet., 1 p., qutest. 66, art.
stituere quam distinguere. Item, quia sicut
;
genus comparatur ut potentia ad differeirtiam
specificam, ita species ad differentiam indivi-
dualem. Ac denique quia etiam numerica clis-
cum sit actualis et realis, debet fieri
tinctio,
per actum, ut constat ex superius dictis de
Primum vero ante-
principio individuatioiiis.
cedens quoad utramque partem manifestum
2. Talis enim est. Nam quoad priorem, omnes fatentur ma-

analogia nulla probabili ratioiie fundatur, terias omncs rerum generabilium esse ejus-
cum essentialis ratio potentiee substantialis dem speciei. Primo quidem, quia smit omni-
propriissime conveniat cuilibet materia?, et no similes in essentia, unde et eamdem ha-
sineulla habitudine unius ad aliam. Itaque, bent definitionem. Secundo, quia qucelibel
si de actu metapbysico loquamur., queelibet portio materia? est capax omnium formarum,
materia in se halje.t intrinsecum actum, quo quarum est alia, nam ^uselibet est commune
442 DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI.E.
DISPUTAT. XIII.

suhjectum haruui trausmutatiouum et ideo tice magis infimum et imperfectum, non so-
;

reete dixit Aristoteles eas res uuam hahere

, lum comparando genus ad genus quod cla- ,

materiam, quee sunt invieem trausmutabiles, rissimum est, sed etiam comparando omnia
quod de uuitate specifica necessario intefli- et singula contenta sub genere materise ad
gendum est. Denique supra late probavimus, alia omnia quee sub aliis generibus vel ra- ,

primam causam materialem rerum genera- tionibus substantise continentur. Declaratur

hilium non posse esse nisi unam, utique se- hoc, nam materia ut sic distinguitur intra la-
cundum speciem, id quod docet Aristoteles, titudinem substantiee , tum a forma, tum a
toto primo Physicorum, praesertim text.
lihro substantia completa sive composita sive
, ,

69, et Comment. ihi, et 12 Metaphys., com- simplici, atque hoc modo clarum est, genus
ment. et D. Thomas, 1 part., queest. 66,
1-4; materise, ut sic, minus perfectum esse quam
art. Nec prohandus est modus loquendi
2. genus formee et a fortiori quam substantiam
,

quorumdam dicentium, materiam generahi- compositam vel completam. Possumus tamen

lium esse unam specie negative, non posili- ulterius comparare quamlibet formam cum
ve volunt enim uuitatem specificam positi-
; qualibet materia et sic non est tam evidens,
,

vam esse per formam. Est tamen inepta. dis- omnem materiam esse inferiorem qualibet
tinctio, nam si loquantur de unitate pro for- forma. Quid enim, si quis dicat materiam
mali, omnis unitas negativa est; si autem cceli empyrei esse perfectius ens, quam sit
pro fundamento unitatis, hoc tam positivum forma terree ? qua enim evidenti ratione de-
in multis materiis, sicut in muitis formis vel monstrabitur id esse falsum ? Neim quod for-
compositis, nam vere hahet positivam essen- ma illa plus habeat de ratione actus actuantis,
tiam, et positivam similitudinem, seu conve- non videtur satis convincere, quia etiam acci-
nientiam in tota sua essentiaii natura. Quoad dentia habent plus de ratione actus actuantis
alteram etiam partem de distinctione nume- quam materia , et nihilominus in sua entitate
rica res est clarissima ; corpora enim duorum actuali simpliciter sunt minus perfecta quia ,

hominum numero differunt; ergo et materiae absolute minorem perfectionem conferunt in

eorum, quani distinctionem retinent, etiamsi genere entis. Sic ergo dicere quis posset, me-
priventur suis formis. Quin etiam materiee, liorem esse materiam ,
quce veluti inchoat
qua? sunt suh formis specie diversis, quamvis perfectissimum corpus, quale est ccelum em-
quoad dispositiones proximas dicantur difterre pyreum, quam sitforma, quse veluti consum-
aliquo modo specie, ut sumitur ex Aristotele, mat et complet corpus imperfectissimum ,

8 Metaph., text. 11, tamen materise primee quod est terra. Nec etiam obstat quod illa
quoad entitates suas solum sunt nume.ro di- matcria sub genere minus perfecto continea-
vcrsee, cum qua distinctione conservari pos- tur, nam seepe accidit perfectam speciem sub
sunt absque ulla forma actu informante. Nec genere minus perfecto esse simpliciter nobi-
refcrt quod tota heec materia generabilium liorem quani sit afiqua species infima sub
,

posset sub forma ejusdem rationis constitui, meliori genere , sicut voluntas est absolute
et sub eadem quantitate continua, et ita esse perfectior potentia quam visus, licet hic con-
una numero, nam heec unitas vel distinctio tineatur sub genere potentiee cognoscentis,
in materia talis est, qualis esse solet in rebus quod nobifius est. Nobilitas enim generis
homogeneis, quarum partes integrantes, si non est sumenda ex comjKiratione omnium
sint actu divisae, sunt ctiam plura individua et singularum specierum, sed vel secundum
simpliciter, et actu distincta numero; si vero se et comrparando preecisas rationes, vel certe
non sint disjunctee, sed continuee, actu sunt confercndo supremam speciem unius generis
unum numero, et plura in potentia. Sic igitur ad supremam eilterius. Quanquam vero hoc
constat, unitatem vel dislinctionem, tam spe- ita disputeiri possit, nihilominus tanquam
citicam quam genericam vcl numericam ,
probeibifius admittimus, quamlibet materiam
noii repugnare cum natura vci essenlia ma- esse infcriorem quafibet forma, quia est pura
terioj. potentia in genere substantiee , sub quo ge-
Materia omnium cnlium imper [eclissi-
11. nere parum perfectionis parlicipare potest.
#*.
Ad confirmationem quse fundabatur ,
Item, quia alias facile posset quis dicere, ali-
in imperfectione materiee, respondetur primo, quam jn:i.teriam esse perfectiorem ediqua sub-
probabileesse materiam ut sic secundum stantia completa et integra, quia cum pona-
suum commune genus, tam csse imperfectum tur esso perfectior quam forma, et edioqui
ens, ut nullum possit esse in generc substan- includat totam materiee perfectionem , facile
 . ;

SECT. XI DE MATERI/E COELESTIS QUALITATI- 443

fieri saltem intensive excedat in
potest ut , , agimus de coelo quasi materialiter (ut sic di-
perfectione aliquam substantiam integram et cam), sed formaliter de corpore incorruptibili.
compositam, quod verisimile non est. Hoc Est autem certum , non repugnare dari ali-
igitur modo optime explicatur, materiam pri- quod corpus incorruptibile, de quo procedit
mam esse infimum ens, non solum ratione qusestio proposita, sive illud de facto detur,
liujus inferioris materiae rerum generabilium, sive non. Rursus de aliquo corpore ccelesti,

de qua] potissimum locutus est Augustinus, saltem de empyreo coelo, Theologi pro com-
cum dixit materiam esse prope nihil; sed perto habent esse corpus incorruptibile, ut
etiam ratione totius generis, seu totius latitu- ex auctoribus superius citatis constat. Deni-
dinis materise, nam tota pertinet ad infimum que, quanquam de inferioribus orbibus multi
gradum substantialis entis. existiment eos esse corruptibiles et nonnulli ,

12. Non vero spectat ad hanc infimam ma- ex antiquis Patribus id interdum significent,
terise perfectionem, ut in ejus latitudine non et moderni etiam astrologi ex quibusdam ap-
possit esse gradus, vel major et minor essen- paritionibus cometarum id se demonstrare
tialis perfectio, quia non oportet ut illa per- existimeut, nobis tamen verisimilior est Aris-
fectio materise sit omnino indivisibilis essen- totelis sententia, illa omnia corpora usque ad
tialiter ; nam, ut declaravi, per varias diffe- coelum lunse esse natura sua incorruptibilia,
rentias dividi ac contrahi potest. Neque quoad tum propter experientiam; videmus enim cor-
hoc comparanda est pura potentia cum puro ruptibilia corpora, vel secundum se tota, vel
actu, cujus signum manifestum est, quia pu- secundum partes, aut corrumpi, aut alterarl,
rus actus essentialiter est unus numero et peregrinas impressiones recipiendo ,
aut a
singularis, non autem pura potentia. Ratio naturali statu interdum cadere ; at vero ve-
autem est, quia purus actus in se constituitur tustissimo experimento constat, coelos, tam
per infmitam perfectionem simpliciter in se , secundum se totos, quam secundum omnes
includentem omnem aliam perfectionem, cui partes suas, integros a creatione mundi per-
infinitati et continentise repugnat multiplica- mansisse, et invariabili uniformitate eodem
tio tam essentialis quam generica ut postea , modo moveri , nec alterari aut dejici a statu
videbimus. Pura autem potentia non consti- connaturali ex qua experientia ortus est
,

tuitur per infmitam perfectionem , ut per se communis omnium gentium consensus exi- ,

constat, cum sit neque

infimge pcrfectionis ; stimantium ccelum ex se perpetuum esse ut ,

etiam constituetur per carentiam omnis per- Aristoteles, lib. de Mundo ad Alexandrum,
fectionis nec per inclusionem (ut sic dicam)
, et 2 de Coelo, cap. 1, adnotavit. Tum etiam
omnis imperfectionis, nec denique de ratione quia hoc est magis consentaneum fini propter
materise ut sic est, quod habeat infimam et quem corpora illa creata sunt, nimirum ut ,

indivisibilem perfectionem physicam nam , sint qusedam causae universales quse sno ,

ratio purse potentise hoc non postulat et , motu et influxu uniformiter variabili adju-
aliunde id non habet. Sed hic statim occure- vent haec omnia inferiora, ut per continuam
bat quserendurn qusenam harum materiarum successionem et generationem conserventur
sit minus perfecta non enim sunt sequales,
;
ad hunc autem finem necessarium fuit ut
ut jam concessimus, et ratio specificae distinc- cceli essent perpetui, eteodem modo inva-
tionis postulare videtur. Rursus quseri potest riabili moverentur. Tum denique quia non
an possit fieri alia materia minus pei^ecta es- repugnat ccelos esse creatos naturae incorru-
sentialiter, quam sit quselibet materia creata, ptibilis, ut ex dictis constat, et magis patet

et consequenter an in eis materiis possit pro- ex dicendis ergo verisimilius est tales crea-
;

cedi in infmitum. Sed hsec declarabuntnr tos esse nam, ut dixi, hoc est magis consen-
;

commodius sectione sequente. taneum fini eorum et mugis etiam pertinet

,

ad perfectionem et pulchritudinem universi,

Assertio secunda.
neque in Scriptura divina est aliquid quod
13. omnes incorruptibiles.
Ccelestes orbes huic philosophicee rationi repugnet, ut se-
Dico secundo si solam rationem spectemus,
: quenti assertione ostendam. Imo sunt mul-
probabilius est materiam ccelorum esse diver- tae locutiones quse illi favent , ut quod coeli

S33 rationis a materia rerum generabilium. firmissimi, 2 Paralipomenon 6, et solidis-

Ad probandanrhanc conclusionem, supponi- simi, Job 37, et seterni, scilicet, m pos-

mus ccehim esse ingenerabile et incorrupti- terum, Psalm. U8, et 2 ad Corintb., 5, di-

bile. Quanquam ut dixi nos hoc loco non

, , cuntur.
 ;

444 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALI GAUSA SUBSTANTLE.

14. Probatio conchisionls. Qfornmdam actuat mateiiam, et cum illa sit perfectissima,
respofisio refutatur. Hoc ergo supposito, illa sola dici potest explere intensive capaci-
probatur conclusio posita, cpiia, si cceliim tatem matefiee, et nihilominus relinquit illam
esset compositum ex matoria olementorum, itacapacem aliarum, ut sit sufficiens princi-
tam esset ex se eorruptibile quam sunt ipsa pium corruptionis. Responcleri potest ani-
elementa. Probatur sequela qiiia materia . mam rationalem excedere formam cceli in
cceli esset capax aliarum formarum , verbi gradu fofmse, excedi tamen in modo infor-
graiia , elementorum et careret illis
, ; ergo mandi. Nos vero dicimus, ex hoc excessu et
esset subjecta prOpfice privationi talium for- informandi modo colligi sufficienter diversi-
marmn, et consequonter, quantum est ex se, tatem materise, et alias explicari non posse
illas appeteret ; sed h oc est tota ratlix cor- cpialis sit ille excessus, ut ex sequentibus
elementorum; ergo. Responclent
ruptibilitatis magis constabit. Vel ergo intelligitur forma
aliqiii negando niajorem, quiamateria, dum cceli explere capacitatem materiee extensive,
est sub una forma non est capax alterius,
, et hoc est impossibile, si illa materia est ejus-
quia non potest habere utramque simul, et dem omnino rationis et capacitatis cum hac
ideo non habet proprie privationem, neque nostra materia, quia de se est plane indiffe-
appetitum alterius, quia ea forma, quam lia- reus ad omnes formas, quarum perfectiones
bet, contenta est. Sed hoc frivolum est, nam nec formaliter continet forma cceli, nec emi-
capacitas ad plures formas non est in sensu nenter. Quapropter fieri non potest ut per se
composito (ut aiunt), sed divisim declaranda; sola et per suum informandi modum repleat
est enim idem subjectum capax contrariarum capacitatem talis materioe.
forniarurn, non qtiia possit simul utramque \Q. Alia responsio est, capacitatem mate-
recipere, sed quia de se indifferens est ut rise dupliciter posse considerari : uno modo,
unam vel aliam suscipiat, atque hoc satis est secundum se et quasi remote ; alio modo
ut, quand<$ unam habet vere sit altera pri-
,
proxime, ad actum. Prio-
et ut est reducibilis
vatum, quia vere caret forma cujus est capax. ri modo concedunt materiam cceli esse capa-
Alias neque materia generabilium rerum cem aliarum formarum, ut argumentum fac--
esset subjecta privationi , neque in aliquo tum probat; et similiter habere privationem,
subjecto, in quo est forma, vel qualitas po- et qiiasi radicalem appetitum proxime vero ;

sitiva, esset unquam privatio formce oppositce, negant habere capacitatem, quia jam illa ma-
quod est contra communem omnium sensum, teria ita est affecta, disposita et actuata, ut
etloquendi modum. Denique, materia gene- non sit ad alium actum, eo quod
reducibilis
rabilium non alia ratione est principium cor- iion sit separabilis ab illo quem nunc habet.
ruptionis , nisi quia hoc modo est eapax Hoc autem provenit partim ex dispositioni-
aliarum formarum quibus caret, et ea ratione bus qua? non habent contrarium, partim ex
dicitur eas appetere, secundum metaphoram ipsamet informatione seu modo informandi,
nam hic appetitus non est aliud a naturali cjui talis est, ut inseparabiliter conjungat ta-
capacitate, ut in prima disputatione prooc- Iem fofmam huic autem est
materice. Materia
miali declaratum est. principium corruptibilitatis non prout con-
,

15. Alii respondcnt formam cceli explere
capacitatcm materiae propter suam eminen-
ticiru ei virtuaJeuj conlinentiam, et ob hanc
peculiarem rationcm materiam existentem ,
sub tali forma non appetere alias nec pro-
prie esse capacem illarum. Sed hoc etiam est
falsum, nam forma cceli non continet emi-
nenter ac virlute omnes alias formas non
enim continet animam rationalcm rieque
alias forcnas perfectortim viventium, neque
forma unius cceli eminenter aut virtute con-
tinet formas aliorum ccelorum supposiio
quod specie ditferant. Unde, cum dicitur f u-
ma cceli explere capacitatem materiee, intel-
ligi potest intensive, et hoc
nec satis est, nam anima
sideratur secundum remotam capacitatcm,
sed prout est proxime disposita et affecta.
Hsec quideni responsio est probabilis, non
tamen ita satisfacit quin contraria opinio pro-
,
babilior rclinquatur.Primo quidem, cjuia, ut
agens possit alterare passum, non oportet ut
supponat in ilio dispositionem posilive con-
; trariam, scd satis est ut supponat capacita-
,
tem cum privatione, nam hcec, adjuncta for-
mji quam agens introducit, sunt sufficientia
pfincipia naturalis mutationis ; ergo, licet in
, ccelo iioii sint dispositioncs directe et positive
contrafia? qualitatibus elcmentorum, si tamen
in eo est materia capax talium qualitatum,
neque est verum, et carcns illis, hoc satis est ut possit ccelum
rationalis perfectius ab elementis alterari, et percgrinas impres-
 ;,

SECT. XI. DE MATERI^ CQELESTIS QUALITATE. 445

siones recipere. Dices, habere ccelum nobiles ergo potentiee seu materise orclinatee ad hu-
aliquas qualitates formaliter repugnantes et jusmodi actus ciistinctce sunt.

resistentes omnibus his inferioribus qualita- 18. Coilestes orbes omnes ingeneraUles.
tibus. Secl hoc imprimis dicitur voluntarie et Ex opposito quot oriantur alsnrda. Ultimo
sine probatione, ac deincle ex illa responsione possunt rationes non minus efficaces sumi,
ad summum habctur, ccelos non posse cor- ex co cjuocl ccelum est ingenerabiie naturali
rumpi, quia non est in inferiori agente vir- generatione hactenus enim solum incorrup-
;

tus qiise possit vincere resistentiam passi ; si tibilitatem ejus ponderavimus. Si ergo mate-
ergo virtus activa augeretur, aut fortior red- ejusdem
ria aeris et solis, verbi gratia, essent
deretur, posset ccelum alterare et ad corrup- rationis, esset nunc materia
capax for- aeris
tionem disponere. mce solis, et carens ilia, et appetens illam,
17. Ac denique, licet daremus esse possi- non enim est minor ratio de illa quam de
bilem illum iucorruptionis modum, tamen aliis formis, quaruni est actu. Ergo, quantum

negari non potest quin facilior et nobilior est ex parte causaj materialis, ccelum revera
modus sit, si ccelum non per resistentiam qua- est geuerabiie ex aere ergo simpliciter est
;

litatum, sed per intrinsecam et substantia- generabile. Patet consequentia tum quia ,

lem compositionem sit incapax peregrmarum hcec denominatio maxime sumitur ex parte
impressionum et formarum. Cum ergo cce- materise ; tum etiam quia potentise passivas
lunf factum sit, ut ab his omnibus impressio- natirtali correspondet potentia activa natura-
nibus et alterationibus sit abstractum, et ut lis, alias superflua esset et otiosa talis po-
materia ejus nunquam mutetformam, verisi- tentia in rerum natura. Vel certe, quamvis
milius est factam esse de se incapacem om- de facto non daretur talis vis activa, non ta-
nium harum formarum et qualitatum, atque men repugnaret dari intra ordinem agentium
adeo non solum quoad formam, secl etiam naturalium. Atque ita quantum estde se cce-
qnoad materiam esse ccelum alterius rationis lum esset naturaliter generabile. Quinpotius,
et ordinisab omnibus inferioribus corporibus. nulla ratio reddi posset cur ccelum ipsum aut
Quod si quis dicat hanc incapacitatem pere- sol non possit ex materia sibi applicata ge-
grinarum impressionum corrumpentium non nerare sibi simile, quia datur in natura sub-
esse tribuendam aut incapacitati materite jectum continens in potentia illam formam et
aut quaiitaiibus resisteniibus, sed moclo in- carensilla; ergo illa forma factibilis est per
formandi forma contra hoc est, quia si ma-
1

, eductionem de potentia talis subjecti ergo ;

teria habet eamdem capacitatem, vix potest et in suo esse et gradu finita est, et in modo
intelligi quomodo per solum modum infor- crao fieri potest ergo per virtutem finitam
;

mationis reddatur ipsum compositum inca- agentis naturalis ecluci potest ; cur ergo non
pax inferiorum qualitatum, maxime cum pas- est in ccelo aut in sole talis virtus ad gene-
siva potentia ad recipiendas has qualitates randum sibi simile ? certe non poiest uila ra-
conveniat corporibus ratione materiee. Et pro- tio philosophica assignari. Cum ergo ccelum
pter hanc causam
Aristoteles, locis supra ci- sit ingenerabile, forma ejus talis est, ut nec
merito existimavit, sicut ea, quse mu-
tatis, possit educi de potentia materise, neque illi

tuo transmutantur communein habent ma-

, uniri per generationem ; ergo non continetur
teriam, ita etiarn, e converso, qiice transmu- inpotentia illius materiee, qua; est subjectum
non possunt, non habere materiam com-
tari generationis, neque iilam respicit aut actuare
munem, quia sola diversitas in forma non po- potest ergo e contrario materia, quse subji-
;

test ad id sufficere. Accedit quod, licet forma citur tali forma;, natura sua est subjectumin-
cceli habeat talem informandi modum, ut na- capax generationis, et consequenter est di-
tura sua postulet inseparabilitatem a sub- versffi naturae ab alia materia, quee est gene-
jecto, c[uod informat, tamen per hoc ipsum rationis subjectum. Atque hserationes, quam-
sufficienter indicatur, materiam illi formee vis exempli causa de materia cceli factce sint,
subjectam debere esse diversee rationis, quia tamen universe et formaliter procedunt de
potentire distinguuntur per actus sed forma ; corpore ab intrinseco incorruptibili, qua3 ma-
illo modo informans, est actus longe diversce gis coufirmabuntur solvendo secundum fun-
rationis a forma generabili, et postulat in damentum prioris sententiae.
subjecto conditiones longe diversas nempe ,
19. Fundamentum ergo secundum prioris
inseparabilitatem et plenam satietatem, et (ut sententice ex confirmatione praecedentis as-
ita dicam) perpetuam quietem sub taii actu sertionis solutum est ;
jam enim satis ost#n-
 .

446 DISPUTAT. XIII DE MATERIALI CAUSA SUDSTANTI.E.

dimus quomodo ex corporis incorruptibili- sunt, vcrbi gratia, ccelum empyreum et ece-
tate, si omnino naturalis et intrinseca sit, in- lum lunce, quce specie differre longe verisi-
feratur diversitas materise, et omnia, quce in railius est, sive se habeant ut partes ejus-
discursn fundamenti attinguntur, sigil-
illius dein corporis, ut sunt astra respectu aliarum
latimsunt a nobis tractata et expedita.Exem- partium corporum ccelestium. De his ergo
plum autem. quod ibi adducitur de indisso- onmibus est difficultas, quia si ratio facta est
lubili unione lvumanitatis Christi, nih.il adrem cfficax, ceque juobat, materias omnium cor-
prcesentern refert ; non cnim negamus ali- porum incorruptibilium specie differentium
quam unionem posse esse indissolubilem na- esse etiam specie differentes, quod videtur
tura sua, sed dicimus bujusmodi unionem incredibile.
formse cummateriaesse indiciumdiversitatis, 22. Quorumdam in hoc sententia. In hac
non solum in forma, sed etiam in materia, re divisi sunt discijrali D. Thomce, nam Ca-
tum quia potentia proportionatur actui, tum preolus cjuem Soncinas et alii sequuntur, non
etiam quia talis unio postulat materiam inca- existimat esse admittendumilludconsequens,
pacem peregrinarum impressionum. quia, ut materice sint specie diversce, non sa-
tis est formas esse specie distinctas, cum con-
Ctmparantur materice cceloncm inter se.
stet in his rebus inferioribus eamdem mate-
20. In confirmatione vero illius funda- riam recipere varias formas oportet ergo ut ;

menti petitur speeialis difficultas de mate- sit diversitas in modo informandi; onfnes
riis ccelorum an inter se etiam differant
, autem formce coelorum conveniunt in eodem
specie, in qua loqui possumus, vel suppo- modo informandi inseparabiliter, et explendo
nendo ccelestia corpora esse ejusdem spe- appetitum materice ergo, quamvis in gradu
;

ciei, vel ex bypotbesi quod differant specie ; essentiali illce formce differant, nihilominus
et, ut sa?pe dixi, nihilad j)rcesentem qusestio- materia onmium estuna, quia respicit omnes
nem quid de facto in hoc verius sit,
refert, veluti sub una ratione formali qua? sumitur ,

nam de possibili, in quo non

satis est loqui exmodo informandi, sicut materia inferiorum
est dubium quin possint dari corpora incor- corporum est una, quia respicit jmires for-
ruptibilia et ejusdem et diversee sjieciei. Si mas, quatenus conveniunt in alio modo in-
ergo loquamur de corporibus habentibusfor- formandi, scilicet separabiliter. Unde A.risto-
mas ejusdem rationis,nulla superest qucestio, tcles, qaamvis dixerit corruptibile et incor-
quin materice debeantetiam esse ejusdem ra- ruptibile differre genere nuncjuam tameii ,

tionisessentialis, cjuia nonhabentundedistin- dixit incorruptibilia inter se differre, etiam

guantur. Neque talis convenientia in materia genere pbysico non ergo differunt in mate-
;

potest obstare incorruptibilitati talium corpo- ria. Tandem illa omnia corpora, sicut sunt
rum, quia simile non patitur a simili; unde incapacia alterationum corrumpentium , ita
inter talia corpora non potest esse naturalis sunt capacia earum mutationum quse corru-
actio et transmutatio, nec materia unius ap- ptionem non afferunt, ut motus localis et ,

pefit formam cum sint ejusdemspe-

altcrius, passivce illuminationis ergo signum est ha- ;

ciei. Et quoad hoc eadem est ratio de di- bere materiam ejusdem rationis.
versis corporibus cjuce de diversis partibus 23. Materia ccelestium orbiwm inter se spe-
bomogeneis ejusdem corporis; partes autem cie diversa. At vero Cajetanus concedit se-
ejusdem corporis homogenei distinctas ha- quclam argumenti, et docet omnia corpora
bent portiones materiec, ejusdem tamen ra- incorruptibilia specie diversa habere non so-
tionis, sicut sunt formce. Non est autem im- lum formas, sed etiam materias sjjecie di-
probabile banc singularem materiam talis vcrsas. Et in ea scntentia magis consequen-
speciei esse naturaliter coaptatam et propor- tcrloquitur, quiarationes facta? eamdem effi-
tionatam huic singulari formce, et cum ca cacitatem in prcesenti habent. Nam si mate-
habere peculiarc vinculura et propriam in- ria cceli crystallini, verbi gratia, est ejusdem
dividualem habitudinem quanquam icl in- ,
ralionis cum materia cceli cmpyrei, crgo est
cerlum sit, parumque ad rem prcesentem re- naturaliter capax formce ejus et dispositio-
ferat. num omnium quce ad illam recjuiruntur; ergo
2 1 Difficultas ergo in prcedicta confirma- forma empyrci, quantum est ex se, et
cceli
tione tacta procedit supponendo disfinctio- cx parte talis subjecti, educi potest de poten-
nem specificam inter hujusmodi corpora, si- tia ejus ergo ccelum empyreum naturaliter
;

ve illa intercedat inter corpora integra, qualia est generabile et e contrario crystallinum
,
 ;

MATERLE COELESTIS QUALITATE.

SECT. XI. DE 447
ccelum erit naturaliter corruptibile et trans- litas formarum requirit unitatem in materia,

mutabile in aliud. Patet consequentia quia et talem capacitatem, quse non omnino ex-
,

materia dicitur esse de se indifferens ad om- pleatur una vel alia forma. At vero materia
nes illas formas, et per proprias uniuscujus- uniuscujusque cceli ideo respicit formam in-
que dispositiones determinari ad illas ergo separabilem quia non respicit aliam nisi
;
, ,

erit tanta repugnantia inter dispositiones sicut suam, et ideo illa satiatur, quia non est ca-
inter formas ergo per illas dispositiones po-
; pax aliarum , neque indifferens sed ex vi ,

terit materia illa preeparari ad abjiciendam suse essentise est determinata ad talem for-
unam formam, et recipiendam aliam. Neque mam. Neque Aristoteles huic sententise re-
acl banc transmutationem videtur necessaria pugnare potest, cum ille generatim dixerit,
contrarietas positiva et perfecta, sed sufficiet illa differre materia, quee non sunt invicem
propria oppositio privativa cum naturali re- transmutabilia. Quod vero 10 Metaphys.
pugnantia et incompossibilitate formarum, et dixerit, corruptibile et incorruptibile differre
propriarum qualitatum vel dispositionum. genere , non impedit quominus ipsa etiam
Quod si ex parte potentiee passivee naturalis incorruptibilia possint dici inter se genere
hoc totum verum est, nulla ratio afferri po- physico differre, si hoc nihil aliud sit quam
test cur potentia activa naturali illi potentise differre materia ; si vero illa locutione plus
passivee correspondens, sit impossibilis imo ; indicetur, sic speciali ratione dicentur differre
nec reddi potest ratio, cur de facto non re- genere corruptibilia corpora ab incorruptibi-
periatur in ccelis. Igitur, quod talia corpora libus, potius quam incorruptibilia inter se,
sintad invicem impassibilia talipassione, qua> quia nimirum illa sunt diversorum ordinum,
ad corruptionem vel generationem disponat, hsec vero unum gradum constituunt. Item
provenit ex eo quod unumquodque habet materise ccelorum et elementorum differunt
propriam materiam ita accommodatam et quodammodo genere physico, quia una ma-
commensuratam proprise formee , et disposi- teria est subjectum generationis, tota vero
tionibus illius, ut sit prorsus incapax aliarum alia materia est incapax generationis et ita ;

unde necessario fit tam esse diversas specie est etiam major similitudo specifica et subal-
materias borum corporum, quam formas eo- terna inter materias ccelorum inter se, quam
rumdem. cum materia horum inferiorum. Et ilia con-
24. Quocirca, quamvis verum sit omnes venientia satis est ut in aliquibus mutationi-
materias ccelorum in boc convenire, quod or- bus localibus aut perfectivis convenire pos-
dinentur ad formam inseparabiliter informan- sint, ut per se constat. Atque ita sufficienter
tem, tamen heec convenientia non potest esse satisfactum est fundamentis aliorum, et nos-
in eis specifica, sed generica, et ex illa infer- tra sententia confirmata.
tur diversitas specifica. Nam, ut unaquseque
materia inseparabiliter conjungatur propriee Tertia assertio, qua ditince Scripturw testi-

formse, necesse est ut ex vi suee entitatis et

moniis satisfit.
essentiee cum sola illa possit naturalc vincu- 25. Ccelwm cmpyreum longe incorrupti/Ale.
lum contrahere nam, si esset indifferens,
;
Dico ex divinis Scripturis colligi non
tertio :

hoc ipso posset suam formam dimittere, et potest ecelos esse factos ex materia elemento-
repugnanti coheerere. Igitur respicere
alteri rum et consequenter nihil est in Scriptura
,

formam inseparabiliter informantem, nihil sacra quod propositse philosophicoe veritati

aliud est quam determinate respicere pro- repugnet. Hsec assertio excedit quidem limi-
priam et unicam formam; et e contrario, tes metaphysicse non possumus tamen eam
;

quod forma inseparabiliter informet, ideo est, preetermittere, tum ut satisfaciamus funda-
quia talem respicit potentiam quee illo actu mentis oppositse sententise, tum etiam ut bre-
contenta neque alium appetit, quia alte-
est, viter attingamus materialem causam totius
rius non est capax. Neque alia ratione intel- universi corporei, et conditionis ejus, in quo
ligi potest quod unaqueeque forma cceli sa- non solum Tbeologi, sed etiam philosophi a
tiet appetitum proprise materise. Est ergo in principio laborarunt. Primum ergo, quod at-
hoc magna dissimilitudo inter materiam re- tinet aclccelum empyreum, conclusio est ex-
rum corruptibilium, et incorruptibilium, nam tra controversiam nam Theologi qui cceluni
;

illa ideo respicit formam separabilem, quia illud admittunt,in primomomento creationis
ex se indifferenter respicit plures formas in- rerum docent fuisse creatum simul cum ter-
ter se repugnantes, unde ipsamet separabi- ra; ibudque aut significari, aut saltem com-
 ;,

448 DISPUTAT. XIII DE MATERIALI GAtJSA SUBSTANTLE.

preliendi in verbis illis : In principio creavit freciuens in Scriptura, ut nomine cceli com~
Dcus coclum. Unde, saltem quantum ad lioc prehendatm 1
aer, Psal. 103 : Extendens ccelum
corpus, sine ulla diilieultate theologica pro- sicut pellem, qid tegis aquis superiora ejus.
cedunt oiunia dicta de materia cceli. Propter Ef frequenter in Scriptura fit mentio avium
quod etiam Theologi docent illud ccelum in seu volucrum cceli, id est aeris ; et in eodem
fine mundi. neque esse igne comburendum, loco Genesis dicitur : Vocavitque Deus fir-
neque innovandum, quia semper est porissi- mamentum, ccelum ; quod firmamentum, vel
mimi et clarissimuin, prout sedem Beatorum aeris pars qusedam est, vel aerem includit.
decet. Pbilosophi vero nihil de illiiis cceli Sicut ergo paulo inferius dicitur : Et vocavit
existentia cognoscere potuerunt, quia nec rho- aridam terram, et nihilominus eodem no-
tum habet, nec illuminationem, aut manifes- mine (quasi per anticipationem) illam in prin-
tam intluentiam qua possit a mortalibus hu- cipio appellavit, ita etiam de nomine cceli
mano discursu investigari. commocle intelligi potest,
cum em-
26. Inferiorcs orbes caclcstes simuJ 27. Atque hinc ulterius colligitur nullum
pyreo niMJo creati.
ccc
De aliis autem c(e- esse argumentum, ccelum fuisse creatum ex
lis probatur conclusio, quia nulla ratio eogit acpia, aut totum spatium a superficie terraa
ut nomine cceli in citatis verbis unum tan- usque ad ccelum empyreum plenum fuisse
tum corpus cceleste, illudque supremuni et aquis, eo quod in illa prima narratione, tan-
empyreum intelligatur, nam frequens et usi- tum cceli, terrfe et ac[uarum Moyses mentio-
tatus modus loquendi habet, ut nomirie cceli nem Hoc (inquam) argumentum ef-
fecerit.
simpliciter dicti totus ordo ccelestium corpo- ficax non est, Primo, quia declaratum jam
runi comprehendatur. Qui mos etiam est fre- est, nomine cceli comprehendisse onmia cor-
quens in Scriptura, eo vel maxime quod illud pora superiora uscpie ad aerem. Secundo
singulare in hebreeo plurale est, eo quod vox etiam, quia probabilis est expositio multorum
Samaim singulari careat, et in alio loco in Patrum, qui nomine spiritus intelligunt ae-
plurali transfertur, Psal. 101 : Initio, tu, Do- rem significari, cum ibidem dicitur : Et spi-
mine, terram fundasti, et opera manuum tua- ritus Domini ferebatur supra aquas, ut videre
rum sunt cceJi; ubi significatiir, omhes ccelos licet in Theodoreto, queest. 8 super Genes.,
shnul cum terra fuisse conditos. Nec vero et aliis,quos in catena Genesis refert Lippo-
obstat quod paulo post in eodem c. \ Genes. manus. Tertio, quia valde etiam probabilis
dicitur, firmamentimi factum fuisse seeundo est nmltorum expositio, qui putant nomine
die, et appellatum cceUim ; et solem, lunam terrse complexum esse Moysem quatuor ele-
ac stellas quarta die fuisse creatas boc (in- ; menta, suis sitibus naturalibus, et proprio or-
quam) non obstat, tum quia probabilius est dine disposita. Quse est sententia Basilii, et
htec non fuisse creata secundo et quarto die Beda; in Hexamer. et Damascen., lib. 2 de
;

quantum acl substantiam, sed solum quoad Fid., c. 5, et communior Theologorum nam, ;

qutedam accidentalia munera, ut paulo post sicut nomine cceli totum superiorem orbem,
indicabimus; tum etiam quia illud firmamen- ita terroe nomine totum inferiorem mundum
tum, de quo secundo die fit mentio, non est comprehendere potuit, ex extremis media
aliquod ex corporibus incorruptibilibus de ,
subintelligendo. Pr?esertim quia (ut philoso-
quibiis loquimur, ut mox declarabimus. Ve- phi aiunt), posito uno contrariorum in re-
risimilius ergo est nominc cceli comprehen- rum natura, necesse est aliud etiam existere
I i
- ~ r
Moyspm omnes orbes ccelestes, et ma- uncle facta mentione creationis terrse , ignis
xime loculum de ccelo hoC visibili,
fuisso etiam illi extreme contrarius in situ et levi-

quod bumanis oculis conspicitur; boc enim compre-

tate creatus subintelligitur, et in eis
praecipue egit in eo opere, ut Deum ostcnde- henduntur media; vel certe sub terra etaqua
fet creatorem omnium \<isibilium, sicut an- comprehenduntur aer et ignis, cmai in qua-
notavit Hieronymus, ep. 139 acl Cyprianum. litatibus primis extreme illis opponuntur.

Nofi est ergo credendum incepisse Moysem Addo dcnique, si ex eo, cjuod in verbis il-

narrationem suam a crcatione solius cceli in- lis,In principio creavit Deiis ccelum et ter-
visibilis; comprehendit ergo sub illa voceom- ram, solum elementum terree expresse nomi-
nes ccelos visibiles, ut interpretatur etiam natum cst, recte colligitur aerem et ignem
Basilius, homil. 2 Hexameron. Imo prolxibilc non fuisse tunc creatos, pari ratione colligi
satis est nominc cceli comprebendisse omnia posse neque aquam tunc fuisse creatam
coiporea usque adaerem inclusive ; est enim quia neque hoc cle illa narratur sed statim ,
 ,

SEGT. XI. DE MATEM.45 COELESTIS QUALITATE: M

subditur , Terra autem erat inanis et vacua, teria fuisse condita ;
quod si inde non habe-
et ttnshrcB erantsuper faciemabyssi, etc. Uncle tur , ex nullo alio Scripturte testimonio id
aliqui haeretici sumpserunt occasionem dicendi colligi potest utrumque autem manifes-
;

Denm non creasse abyssum illam de cjiia tius fiet, respondendo ad tertium funda-
ibi fit mentio, neque terram illam invisam et mentum prioris sententise. Expositio igitur
incompositam, qtiia de his non dicitur quod illa, quse nomine terrse materiam primam
creata sunt, sed cpiod erant, utique ante- intelligit ex ea omnia corpora
?
et ,
preeter
quam creatio rerum fieret. Aiebantque illis ccelum quoad
empyreum formata dicit , j

verbis signiticari illud aritiquum chaos, quod priorem quidem partem est Augustini, non
pbilosophi yel poeta? excogitarunt , vel ma- vero quoad posteriorem. Quamvis enim no-
teriam primam, quarn Plato increatam exis- mine terree intelligat materiam primam, non
timavit, ex qua dicebant Deum creasse cce- inde fit intellexisse unam esse et eamdem
lum terram elementarem. Quse expositio
et materiam, ex qua formata sunt corpora cce-
hseretica est. Necesse est ergo ut sub ccelo et lcstia et terrestria, sed solum quocl utraque

ierra aquam etiam intelligamus unde, sicut ; ex aliqua materia informi creata sunt. Eo vel
proxime sequentia verba Terra autem erat : maxime quod idem August., lib. de Genes.
inahis et vacua non iiitelliguntur de alia
, cont. Manich., c. 7, arbitratur nomine cceli
ierra, qtiam de illa qiice creata est iii priii- et terrse significari materiam informem, ex
cipio, ita abyssiis aquariim, de qua in eis- qua ccelum formata sunt, cpiam dicit
et terra
dem verbis fit mentio, in eodem principio sic appellari, jam hoc erat, sedquia
non cjuia
simul cum terra creata intelligitur; ergo ne- esse poterat ergo eadein ratione intelligi po-
;

cesse est sub illis verbis, In principio creavit test, sensisse Augustinum aliquam diversita-
Deus ccelum et terram, aliquid aliud compre- tem iii ipsa mateiia informi preecessisse, ob.
hendere, preeter icl quod expresse verba si- quam distinctis illis nominibus appellata est.

gnificant; ergo, cpia ratione coniprehendi- Sed (quod ad rem spectat) tota illa expositio
tur acpia, comprehendentur etiam alia ele- Augustini est valde rnetaphorica, et aliena a
menta. sensuhistorico, qui esse debet proprius, et
28. Grcecorum et LaMnorum rcceptct exposi- noii divertere ad metaphoras, praesertim obs-
tio.
Et quiclem si nomine cceli significari iU- curas et inusitataSi Unde aliud est dicere no-
telligamustotumcorpus cceleste usque ad cce- mine cceli comprehendi Angelos,non exclu-
lumaereum, optimenomine terroe significan- dendo proprium sensum vociSj sed addenclo
tur terra et aqua, cjtice ita sunt conjuncta, ut contentum compreliendi in continenti, seu
unumcorpus et inferioremmunclumquodam- locatum in loco, uliucl vero est diCere, no-

modo componant. Nec refert quod hi eO princi-
pio inquocreatasunt, non erant itadisposita,
nec habebant omnino eum situm quem nunc
habent ; nam satis est quod quando Moyses
scripsit, jam ita essent constituta, lit de eis
mine cceli significari solam naturam angeli-
cam, quocl est incredibile, quia illa meta-
phora est valde obscura et inusitata, maxime
cum eodem capite saqie significet visibile cor-
pus multo v6ro incredibilius est nomine cce-
;

per modum unius loqueretur. Si vero nomine li significari materiam informeni. Atque idem

cceli solum intelliguntur proprii orbes ccele- fere est de liomine terrte, quod in toto illo
stes, sub terrse nomine comprehenduntur re- capite elementum terrae signifiCat, et hwc
jam dicta. Itaque utro-
liqua elementa ratione sola est propria sigiiificatio ejiis, quai excludi
que modo concluditur, nomine cceli et terros noii debet, quamvis sub illa aqua etiam vel
ibiGomprehendi totum universum ex simpli- alia elementa comprehendantur, ut explicui-
cibus corporibus quoad eorum substantiam miis. Et hic est, ut dixi, communis sensus
constans, shie ornatu tamen et dispositionc Patrtim ; imo Tertull., lib. cont. Hermogen.,
cpiam nunc habet. Et ha?c est inagis recepta c. 21, veheffienter in illurn invehitur, eo quod
expositio firsecOrum et Latinorum super Ge- iioffiino terrre materiam iiiforffiem interpre-

nesim nec displicet Augustino, 11 deCivit,

;
Item alias etiam iiomen abyssi, et
taretur.
cap. 33, etlib. 2 cont. Maximin., cap. 3, licet nomen ac[uarum significaret materiam infor-
aliquid ampliusinterdum addat,quod adpree- mem, c[iiod valde repugnat certitudini et ve-
sentem disputationem non spectat. ritati historiee.

29. Ex his constat nullum posse argumen- 30. Locus Sairientice \ 1 exponitur. Ad
tum colligi ex historia creatiouis mundi, cruo locum autem Sapieiitioe 11, Manus iua cre-
suadeatur ccelos et elementa ex eadem ma- avit oroem terrasiim ew materia invisa, duo-
450 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTI.E.
bus modis responderi potest primo, ut ver- ;
esse omnia, sed aptata esse secula, quia sex
bailla, exmateria invisa, non significent ma- diebus Deus aptavit et disposuit hunc mun-
terialem causam ordine temporis preeexisten- dum, ut ex invisibilibus, id est, ex latentibus
tem creationi orbis terrarum, sed tantum or- et inornatis corporibus, tum propter tene-
dine natura\ ita ut non proprie significent bras, tum quia terra sub aquis delitesce-
materialem causam ipsius ereati6"his, sed re- bat, visibilia fierent, id est, in eo statu con-
rum creatarum, ut sensus sit Manus tua : stituerentur in quo videri possent ; et tam
creavit orbem terrarum constantem ex infor- simplicia corpora, quam mista, et preesertim
mi materia, quam eadem manus tua condi- animantia, possent hoc visibili mundo frui.
dit, ut ex ea totum orbem formaret. Quce 31. lllatio notanda. Preeterea, ex dictis
expositio est consentaneadoctrinee Angustini, etiam constat non colligi ex historia Genesis,
qui aliis locis ait informitatem materiee non totum illud spatium, quod inter ccelum em-
tempore, sed natura, corporum creationem pyreum et terram jacet, prius fuisse aquis
prsecessisse, ut infra videbimus. Juxtahanc plenum, ut ex eis cceli procrearentur. Abys-
vero interpretationem, non oportet ut ver- sus enim sufficienter dicitur de toto elemento
burn illud, ex materia invisa seu informi (ut
. aquee quod tunc circumdabat terram, et te-
ad litteram habent greeca), significet aliquam nebris erat circumfusum super illud autem;

speciem ultimam materiae, sed absolute ma- erat aer, et alia corpora ccelestia. Verba au-
teriam, sive situnius generis, sive speciei.Se- tem illa D. Petri, Cosli erant prius, et terra de
cundo, magis ad litteram, respondetur
et aqua, et per aquam consistens
ad rem , nihil
non loqui ibi Sapientem de prima rerum faciunt, tum quia non
sermo de ccelo
ibi est
creatione, quee non ex materia, sed ex ni- cethereo, sed aereo tum etiam quia non cce-
;

hilo facta est, sed de ornatu, dispositione, hun, sed terra dicitur consistere Dei verbo
ac rerum distinctione, qua hic mundus con- de aqua, et per aquam, non quidem quoad
ditus est, et in eo statu et pulchritudine quam substantiam suam, sed quoad statum quem
nunc habet, Quamvis enim Vul-
constitutus. nunc habet, ut habitabilis sit , et fructifera
gata Latina vertat, creavit, non tamen sumit esse possit, ut latius exposui in 2 tom. ter-
verbum illud in eo rigore quo significat pro- tice partis, disp. 57, sect. 2. Quod denique
ductionem ex nihilo, sed prout significare hebraicum nomen quo cceli nominantur,
,

etiam solet quamcunque effectionem ; atque ex aquis sumptum sit, non ideo est quia cce-
ita verbum Grsecum xt^w, quod ibi respon- lum conditum sit ex aqua, sed quia ccelum
det, fabricare et condere generatim signifi- interpositum est inter aquas , ut divideret
cat. Unde per materiam invisam non intelli- aquas ab aquis.
gitur ibi materia prima (de qua nunquam ex- 32. Vavor aqueus non fuit materia cx qua
pressam mentionem fecit divina Scriptura), corporum inter empyreum ct terram sitorum.
sed significantur omnia corpora simplicia, Ecclesiastici locus exponitur. Nec pro-
ex quibus Deus hunc mundum constituit et babilior est alia sententia, quce omnia, preeter
ornavit, eo modo quo lapides et ligna dici ccelum empyreum et terram, facta esse dicit
solent materia domus, et in universum res, ex aqueo vapore nam, si ille vapor aqueus
;

quae supponitur ad actionem vel
nem, dici solet materia actionis. Dicitur au-
tem illa materia informis, non informitate
substantiali absolute et simpliciter,
accidentali propter carentiam lucis,
etc, vel aliqua etiam informitate substan-
fabricatio- distinctum quid est ab aqua, repugnat icl
Scripturee, quee aquam dicit fuisse creatam
uper terram, non aqueum vaporem. Repu-
sed vel gnat etiam rationi, quia ille vapor non potest
motus, esse nisi aliquod mistum imperfectum; est
autem contra rationem dicere quod mista ,

tiali, quia forma; mistorum nondum erant in fuerint facta ante corpora simplicia. Unde
materiam introductce , et peculiari ratione etiam repugnat omnibus antiquis cxpositori-
dici potuit materia invisa propter tencbras bus, quia nullam mentionem fecerunt illius
quce erant super faciem abyssi. Potest au- vaporis aquei in primo instante cum ccelo et
tem ha;c expositio declarari ex Paulo, qui ad terra creati.Neque testimoniaScripturce, quce
prcedicta verba Sapientis videtur allusisse, ad idconfirmandum asseruntur, quidquam
cum scripsit ad Haebr. 1 1 : Fide intelligimus efficiunt; nam quod Ecclesiastici 24, Sapientia
aptata csse sccula verbo Dei, ubi recte Caje- de se dicit, Sicut neiula texi omnem tcrram,
tan. advertit, Paulum loqui de opere distinc- duobus modis ad litteram exponitur. Primo,
tionis et ornatus, et ideo non dicere creata ut non significetur aliquod opus peculiare
 ; 1

SECT. XI. DE MATERI E CGELESTIS QUALITATE. 45

divinee sapientke, sed ejus preesentia et ma- 34. Vercene aquce supra firmamentum. Ad
jestas, qua replet omnem terram, quoe per aliam confirmationern dc aquis supra firma-
similitudinem ct metaphoram nebulae decla- mentum, omissis multis quee de illa quecstio-
ratur, quemadmodum reipsa interdum Deus ne disputari possunt, et erudite tractantur a
exhibebat prsescntiam suam in specie nebulae Benedicto Pererio, lib. \ in Genes., in opere
in tabernacula ; etjuxta hunc sensum nebula secundi diei ea mihi sententia placuit sem-
,

in dicto testimonio non est ablativi casus, sed per, quse negat esse supra ccelos sethereos
nominativi. Alter sensus est, ut non formali- veras et elementares aquas, quia oppositum
ter (ut ita dicam), sed etrective dicatur sa- non habet in Scriptura sufticiens fundamen-
pientia obtexisse terram nebula; et sic re- tum, quo sublato constat, sententiam illam
ferri potest ad prirnam creationem mundi, esse ab omni ratione philosophica alienam.
quando tenebree erant super facicm abyssi ;
Major nunc solum ostenditur, declarando lo-
vel referri potestad continuam successionem cum Genesis constat enim ex omni interpre-
;

tenebrarum et noctis post illuminationem so- tum sententia, et ex proprietate vocabuli rakia,
lis, quod indicare videntur proxime antece- firmamentum non significare unum tantum
dentia verba : Ego feci in ccelis, ut oriretur corpus, sed totam hanc expansionem cceli,
lumen inde/iciens, et sicut nebula texi omnem tam aerei quam eetherei, de quo toto dictum
terram. est Extendens ccelum sicut pellem. Quoniam
:

33. Jobi locus elucidatur. Alia autem vero in illa expansione variee sunt partes, ali-
verba Job 38 ,
Quis conclusit ostiis mare ? quid interdum ei tribuitur secundum partem
etc, solmn commendant divinam omnipoten- supremam, ut cum dicitur Deus posuisse stel-
tiam, qua in tertio die creationis mundi con- las infirmamento cceli, interdum vero secun-
gregavit aquam in locurn unum, quee primo dum partem infirmam, et sic dicitur Deus
die quasi erumpebat, ut universam terram posuisse firmamentum, id est hanc infimam
circumdaret. Cum vero subditur, Cum, pone- regionem aeris, in medio aquarum, scilicet
rem nubem vestimentum ejus, et caligine ob- pluvialium et terrestrium. Et eodem modo
volverem, nihil aliud significatur , nisi quod additur in citato loco Qui tegis aquis supe- :

Genes. d , dicitur : Et tenebrce erant super riora ejus; superiora enim vocat respectu
faciem abyssi. Potest autem aliquis ex eo loco nostri, non respectu supremorum corporum,
ansam sumere opinandi fuisse tunc aquam , et de his aquis, ac ccelo aereo, facillimo nego-
circumdatam densissima aliqua nube ,
qua? tio exponi possunt omnia Scripturee loca in
erat causa illarum tenebrarum, et ideo dici, quibus fit mentfo aquarum supra ccelos exis-
fuisse nubem quasi vestimentum aquge, etc. tentium. Atque hanc interpretationem satis
Quee opinio licet vera esse admittatur, non indicat Hieremias, cap. 40, dicens Qui facit :

oportet fingere nubem illam replevisse om- terram in fortitudine sua, prceparat orbem in
nia superiora loca usque ad ccelum empy- sapientia sua, et prudentia sua extendit cce-
reum, sed tantum fuisse juxta aquam in den- los. Ad vocem suam dat multitudinem aqua-
sitate et magnitudine qme sufficeret ut , rum in ccelo, et elevat nebulas ab extremita-
aquam caligine obvolveret. Quod si ita for- tibus terrce ; et c. 51 : Dante eo vocem, multi-
tasse factum est, facile ratio redditur tene- plicantur aquce in ccelo, qui levat nubes ab
brarum quae tunc erant super faciem abyssi extremo terrce. Objiciunt aliqui, quod cap. 2
non tamen facile redditur ratio cur Deus vo- Genes., condito jam paradiso, dicitur Non- :

luerit in primo instanti illam nubcm creare, dum pluerat Dominus super terram ; unde
et aquam illa tegere. Nec verba illa cogunt colligunt pluviales aquas non potuisse ele-
ut nubem proprie intelligamus ; nam aer ca- vari et ab inferioribus secunda die.
dividi
liginosus et tenebrosus qui aquam circumda- Propter quod aliqui concedunt non fuisse
bat, potuit per metaphoram nubes appellari. secunda die sublatos vapores et nubes usque
Quod si hoc ita est, causa tenebrarum esse ad mediam regionem aeris, scd solum fuisse
potuit, vel quia Deus non indidit lucem soli designatum aerem, ut divideret aquas ab
in primo instanti, vel quia non concurrit cum aquis. Sed non placel, tum quia Scriptura di-
illo ad illumiuandum. Utcunque tamen id sit cit eo die factam esse divisionem aquarum;

( hoc enim ad rem prsesentem non spectat), tum etiam quia, seclusa hac divisione et su-
nulla potest assignari materia, neque ullum blevatione aquarum, illa designatio aeris ni-
corpus, ex quo corpora ccalestia et elementa hil est nisi fortasse aliqua denominatio ex-
condita fuerint. trinseca. Nec video vim collectionis illius ar-
4S2 DISPUTAT. XIII DE MATEIUALI CAUSA SUBSTANTI.E.
g-umenti ; non enini statim ae vapores aqnei semper ac necessario conjuncta suo actui;
ascendunt ad mediam regionem aeris ita , quo fit ut, tam secundum entitatem suam.
disponuntur ut subito pluat; maxiuie eum quam secunchun unionem ad suum actum,
Job 26 seriptum sit Qui ligat aquas in, nu-
:
sit omnino incorruptihilis alia vero materia ;

bibus suis, v.t non erumpnnt pariter dcorsum. licet secuudum entitatem sit incorruptibilis,

35. Qualis in diejudicii rcrum omni/cm im- tamcn secundum unionem mutatur. Tertio,
mntatio. Ultima contirmatio illius senten- prior materia nou est subjecta privationi ;

tiee suniebatur ex iunovatioue muncli fiitura unde nec secundum eam rationem corrumpi
in die judieii, in qua ceelum comburendum potest posterior vero semper est subjecta
;

est juxta Scripturam, de qua re disputavi late alicui privationi, imo infmitis privationibus,
in 2 tom. tertiee part., dispul. 58, sect. 2, ubi secundum quas corrumpi potest, ut Aristo-
ostendi, in die judicii non esse ccelestiacor- teles dixit, 1 Physic. Quarto, prior materia
pora seeundum substantias immutanda, sed semper est plene satiata, cjuia semper est ple-
solum seeundum aliqua acciclentia pertinen- ne actuata unde aliam formam non appetit
;

tia ad perfectionem status gloriee, ignemque prseter eam quam habet; quare non babet
eonflagrationis non ascensurum supra cce- appeiitum per modum desiderii, sed solum
lmn aeremn ; ubi et locuni Petri , et alia per modum amoris et quietis ; altera vero
Scriptura? testimonia fuse exposuimus, quee appetit et quasi desiderat alias formas quas
liic repetere non est necesse. non habet, et ideo et turpis et malefica ab
Arislotele, primo Physicor., text. 81, appel-
SECTIO XII. latur, et principium corruptionis dicitur, 7
Ltra materia, coelestisne an elementaris, perfectior Metaph., text. 22.
sit. At vero materia rerum corruptibilium
4.
ccelestem superat in hoc, quocl simpliciter
\ . Cum ex dictis eonstet nibil in Scripturis est capax nobilioris formfe cruam illa ; imo
reperiri, quod ccelorum incorruptibilitati et videtur esse capax nobilissimee formse om-
creationi ex nibilo repugnet, consequens fit nium qufc esse possunt, scilicet animce ra-
eam sententiam, quee affirmat ccelum babe- tionalis; sola autem ha^c exceltentia videtur
re materiam diversee rationis a materia ge- majoris momenti, magisque pertinere ad ab-
nerabilium ,
philosophicee doctrinee magis solutam perfectionem materise, quam omnes
esse consentaneam, et Catholicee nihil repu- alice enumeratse. Nam perfectio potentia3
gnare.Quseri vero subinde potest cpieenam is- non exquocumque, sed ex nobilissimo actu
tarum materiarum perfectior sit ; non enim pensanda est ergo cjuamvis materia gene-
;

sunt seque perfectse, cum specie differant, ut rabilium sit capax plurium formarum, inter
in superioribus dictum est. quas queedam sunf ignobiliores formis ccele-
2. Et quidem, comparando materias cce- stibus, tamen, quia in toto illo ordine forma-
lorum inter se, certum est illam esse perfec- rum sunt alite, vel saltem aliqua nobilior
tiorem materiam, cpise natura sua destinatur omnibus ccelestibus formis, boc satis est ut
ad nobiliorem formam recipiendam. Probu- heec materia absolute nobilior judicetur. Et
poteutia nobitior, quaj ad
tur, quia illa est confirmatur, quia etiam materia generabi-
uobiliorem actum natura sua ordinatur; sed lium excedit in amplitucline et capacitate sua;
quselibet materia eeeli orclinatur ad suam for- potentice, quse etiam per se confert acl per-
m.iMi, ntad actum sibi ada3Quatmn; ergo il- fectionem potentise passivse ut intcllectus, ;

la est nobiiior, qua- est ad nobiliorem for- quia in gencre potentio3 cognoscitiva?. poten-
mam. Neque in hoc oceurrit aliqua proba- tia perfectissima est, plures potest recipere
bilis ratio dubitandi. formas ; ergo adjungatur, quod
si aliunde
3. eomparando mate-
DiflBeuitas vero est illaamphtudo materia3 sub se complectitur
riam rerum generabilium ad materiam iu- nobilissimam formam, crit absolute talis raa-
eorruptibilium ut sic, cuirenam iJlarum nii- teria nobilior.
nus perfecta sil. Et ratio chdjitaudi est, quia 5. Ccelestis materia longe prwstantior infe-
sc babent ut excedeus et excessum, uaoi riori. Nihilominus omnes auctores, qui
materia cceli est determinata ad formam distinguunt has materias, censent cselestem
cjuamdam perfectissimam; materiu vero iu- esse imo communiter materia
nobiliorem ,

feriorum corporum est indifferens ad formas ha3C generabilium reputatur infima rerum
etiam imperfectissimas. Item materia cceli est omnium, qua3 esse possunt, etiam per poten-
 ;

SECT. XIII. QUALIS CAUSALITAS MATERLE INCORRUPTIBILIUM CORPORUM. AWi

tiam Dei absolutam, intra genus substantiee. ruptibili, est subjecta privationi , et eonse-
Quod sentit Richardus, Quodlib. 2, queest. 5 ;
quenter capax diversarum formarum et con-
et JEgidius, Quodlib. 3, qusest. 5; Durand., trariarum dispositionum; et ideo non potest
in2, dist. 12, queest. I, et ibidem Richard., talis materia esse determinata ad formam,

queest. 2 ; et inclinat Scotus qusest, 2, ad

,
neque esse capax unius, quin sit etiam om-
argumenta ,
quamvis dubius sit ; idem tenet nium repugnantium, quee illam ex se pellere
Thomas de Argentina, in 1, dist. 44., queest. possunt ab eodem subjecto. Et ideo materia
1, art. 2; Abulens., in 22 Mattheei,
cap. corruptibilium non solum minus perfeeta est

q. 222. Et ratio est ,

quia, in genere loquen- quam ccelestium, sed etiam infima omnium
do, maxima imperfectio est potentiee passivee, quee esse possunt.
si cum perfectione actus ejusdem generis
conferatur ; ergo inter potentias passivas sub- SECTIO XIII.

stantiales illa est imperfectissima, quee de se Qualis causalitas materise incorruptibilium cor-
est maxime passiva, atque adeo maxime indif- porum.
ferens ad recipiendum quemlibet actum, sive
perfectum, sive imperfectum. Et confirmatur Materia ccelestis suam circa compositum
1 .

ac declaratur in Imnc modum nam materia ;

etformam exercet causalitatem. Superest
generabiiium sub minima forma conservari dicendumde causahtate materiali, quam exer-
potest ; ergo signum est illam esse miniinee cet matcria corporis incorruptibilis. Duas au-
perfectionis etentitatis. Tandem, materia coe- tem causalitates materiee circa substantiam
lestium corporum est incapax omnis altera- supra distinximus : unam, quoad constitutio^

tionis et peregrinee impressionis

,
ergo si- ;
nem; alteram, quoad effectionem. De priori

<muni est esse in altiori ordine constitutam. certum exerceri a materia ccelesti circa est

Unde, licet in potentiis activis perfectio atten- suum compositum, et consequenter etiam
datur penes actum perfectissimum, non au- circa formam ejus. Nam illud compositum ta-
tem in passivis, nisi ceetera paria sint sed le est, ut essentialiter constet ex sua mate-
;

considerandus est proprius et adeequatus ac- ria et forma ergo ab illa essentialiter pen- ;

tus earum, et preecipue modus actuandi. In det, tanquam ab intrinseco et essentiali prin-

quo etiam excedit materia coelestis quia cipio, et materiali causa componente. Forma
,

respicit actum inseparabiliter informantem iem cceli talis est, ut extra suam materiam
materia autem corruptibilium respicit formam conservari non possit; pendet ergo ab iilo
informantem separabiliter et icleo queelibct esse tanquam a subjecto, in quo sustentatur;
;

materia ccelestis perfectior est materia ele- exercet ergo illa materia circa talem formam
mentari. causalitatem suam. Ex quo etiam fit, mate-
6. Num infima luec materia alia queat riam illam exercere hanc causalitatem media
esse inferior.
Quod vcro de potentia abso- unione formee coeli cum illa materia, nam illa
luta nulla possit creari materia inferior hac, etiam unio pendet essentialiter a tali mate-
non est adeo constans et certum; nam si ria, et, mediante illa, forma, ettotum compo-
concipiamus materiam capacem formee lapi- situm, ab eadem materia, neque preeter illam
dis, verbi gratia, et ad illam ita determina- est necessarius alius modus qui sit causalitas

tam, ut incapax omnium perfectiorum,

sit materiw., ut ex superioribus facile probari
illa sine dubio esset minus perfecta quam potest ; nam quoad hoc eadem est ratio cor-

materia generabilium, quee nunc est. Nihilo- poris incorruptibilis et corruptibilis.

minus probabilior videtur communis senten- 2. An in cceli cffectione materia aliqualiter
tia, quia, ut dixi, heec materia videtur esse concurrerit. De altera vero causalitate quoad
summse potentialitatis, et prope nihil, ut Au- effectionem potest esse difficultas, an in ali-

gustinus dixit. Nec videtur possibilis materia quo vero sensu dici possit, materiam cceli in
capax unius forrnee corruptibilis, quee ex se suo genere materialis causa3 concurrere ad
non sit etiam capax aliarum, tum quia omnes effectionem cceli. Et ratio difficultatis est, quia

formoe corruptibiles conveniunt in hac ra- coelum, et in uuiversum corpus incorrup-

tione separabiliter informandi, quee est suf- tibile, fit tantumper creationem; ergo effec-
ficiens ad constituendam ultimam quamdam tio illius est ex nihilo ; ergo nulla potest dari
speciem materiee, sub qua non potest essen- materialis causa illius effectionis, repugnant
tialis divisio intelligi tum etiam quia, hoc ;
enim duo. Et confirmatur, nam etfectio
illa

ipso quod materia conjungitur forcna cor- 1

, cceli est (ut ita dicam) totalis effectio substan-
 ;
. ,

454 DiSPUTAT. XUl. m MATERIALI CALSA SUBSTANTLE.

tiai cceli , etiani quoad lnateriam
potest materia esse causa
tionis suiipsius hoc enim repugnat in omni
;
genere causa*, excepta tinali, quia in aliis,
causare supponit esse ergo non potest ma-
teria esse causa effeetionis cceli. In contra-
rium vero est, quia cum cceium fit, forma
ejus tit dependenter a materia, nam in esse
pendet ab ilia ergo et in tieri ergo effectio
; ;
totius cceli pendet a materia. Probatur luec
ultima conseqnentia nam ab eadem materiali
;
causa pendet effectio totius compositi, a qua
pendet effectio forrna?, maxime quando talis
; sed non ad formam, ut informantem materiam, atque
materialis effec- adeo ad compositum ut sic, terminetur. Actio
enim proportionata est termino, cum quo
identificatur ; ergo, sicut terminus composi-
;
tus est, ita et actio seu dependentia. Illa ergo
actio, ratione ejus partis, quse ad materiam
terminatur. non habet causam materialem,
ut dictum est; quoad alteram vero partem
videtur habere iliam, idque satis probari ar-
gumentis factis. Sed in hac sententia difficile
est ad explicandum an illse sint duse actio-
nes, vel una; nam si sunt dua3, altera erit
creatio materia?, altera vero generatio vel ,

est forma, ut non fiat nisi unita materiae ; sed eductio formse de potentia materise si vero ;

effectio formce cceii pendet in genere causai est una, erit veluti mista et composita ex
materialis a materia; ergo et efiectio totius creatione et eductione, et non apparet quo-
compositi. Minor patet ex dictis, nam si forma modo dua? illse partiales actiones uniantur ad
pendet in fieri a materia, ergo effectio ejus componendam unam.
pendet a materia. Item quia talis est ilia 4. Quapropter dici aliter potest, actionem
forma ut naturaliter fieri non possit nisi unita illam esse unam et indivisibilem, qua primo
subjecto. Unde per eamdem actionem fit qua et per se producitur totum corpus incorrup-
unitur subjecto, et per eamdem actionem uni- tibile, ct comproducuntur partes, qua; actio
tur, qua fit sed actio unitiva essentialiter
; non potest habere causam materialem eo ,

pendet a subjecto, ad quod fit unio; ergo.
Major autem videtur etiam clara, quia compo-
sitmn non fit nisi per unionem forma? cum
materia ergo si illa actio pendet a subjecto,
;
etiam effectio compositi pendet a subjecto.
Item, non alia ratione
quod sit omnino ex nihilo. Atque ita fit ut
materia horum corporum nullo modo con-
currat materialiter ad productionem eorum.
Sed hac sententia etiam est creditu diffi-
in
cile, actio terminata ad rem compositam
quod
compositum corrupti- sit in se indivisibilis. Nam ratio supra facta

bile per actionem dependentem a materia,

fit videtur probare oppositum, quia actio identi-
nisi quia forma ejusfit vel uniturmateria? per ficatur cum termino producto ergo, sicut
;

actionem pendentem ab illa sed ostensum
est idem contingere in corpore incorruptibili
suppono enim formam talis corporis non esse
subsistentem, sed materialem et pendentem
a materia, cpue forma proprie non fit, sed
comproducitur composito et ideo eadem ac-
tione qua illa fit et unitur, fit etiam compositum
; terminus coalescit ex partibus, ita necesse
est integram actionem productivamipsiuster-
mini consurgere ex partialibus actionibus
productivis, seu comproductivis partium ip-
sius termini.
; 5.Quot possit modis actio indivisibilis esse.
Est igitur advertendum dupliciter posse
,

3. Hfec difficultas non procedit de crea- actionem aliquam dici indivisibilem uno :

tione quatenus ad materiam ejus ter-

cceli, modo, quia non est composita ex partibus,
minatur sic enim constat non essc materia-
; sicut est indivisibilis creatio Angeli; et hoc
lem causam ejus, sed terminum. Proccdit de modo non potest dici indivisibilis productio
illa coeli productione quatenus formaliter
,
cceli, ut recte probat ratio facta. Alio modo

terminatur ad formam ejus, et ad unionem dici potest actio natura sua indivisibilis, quia,
formse cum materia, etad compositum, qua- licet constet ex partibus, non tamcn potest
tenus ex illa resultat, an, videlicet, illa actio nisi indivisibiiitcr seu inseparabiliter fieri, ne-
quantum ad illam partem (ut sic loquar) ha- que una pais fieri aut manere potest sine
beat propriam materialem causam argu- ; alia, nec per se sola, sed simui cum tota ac-

menta enim, posteriori loco facta, videntur af- tione. Atque hoc modo existimo esse unam
firmantem partem convincere. Undc posset et indivisibilem actionem, qua creatur cce-
quis excogitare, sicut corpus incorruptibilc lum, et concrcatur materia et forma ejus.
est compositum ex duabus partibus, ita ef- Quidquid enim sit de potentia absoluta
fectionem ejus esse compositam ex duabus quod infra videbimus, tamen ex natura rei
partibus seu dependentiis partialibus, qua- ita pendet crcatio materira cceli ab actuali

rum altcra ad materiam absolutc, altera vero informatione eeu unitione formse, ut non pos-
 ;,

SECT. XIV. DETURNE MA.TER1A IN SUBSTANTIIS INCORPOREIS. 455

sit naturaliter esse illa effectio materise sine
consortio alterius partialis actionis, qua in il- SECTIO MV,
lam introducitur forma; neque e converso Utrnm in rebus incorporeis dari possit causa ma-
illaincluctio formse possit perse fieri permo- terialis substantialis, et quomodo quantitas ad
dum totalis actionis, sed solum per modum lianc materialem causam comparetur.
partis componentis unam totalem actionem
simul cum productione materiee. In quo dif- 1. Supponit hsec queestio esse inter sub-
fort effectio incorruptibilis corporis a produc- stantias creatas quasdam incorporeas, id est,
tione corporis corruptibilis, nam in corpore .
carentes hac -quantitate molis quam habent
corruptibili actio qua creatur maleria, potest corpora, quod infra nobis probandum est,
eaclem manere, variata actione qua induci- tractando de substantiis separatis. Hoc ergo
tur forma, vel secundum numerum, vel etiam supposito, ad explicandam in universum cau-
secundum speciem quamvis oporteat ut
;
ali- salitatem materialem circa substantiam, vel
qua maneat vel succedat et e contrario, ; ac- assignandos ei terminos quibus dauditur, vel
tio inductiva formse potest per se tieri per designandam certam proprietatem qua di-
modum totalis actionis, sicut fit generatio, ut gnosci possit, necessaria visa esthsec qusestio.
iufra latius declarabimus, tractando de ecluc-
tione forma^ Varue sententice.

6. Solvitur propodta difficultas. Hoc 2. qua nonnulli errarunt, dicentes cau-

In
ergo supposito, ad diflicultatem propositam salitatem materialem nou limitari ad res cor-
dicendum actionem illam integram et
est , poreas, sedinincorporeis etiam reperiri. Quai
indivisibilem absolute et simpliciter non pen- sententia duobus modis inteJligi potest. Prior
dere a materia in genere causee materialis, est, ut intelligatur de materia ejusdem ratio-
quia illi actioni u t sic nullum subjectum sup- nis cum matcria rerum corruptibilium. Quo
ponitur nihilominus tamen fatendum est il-
; sensu tenuit eam opinionem Aviccmbron
lam actionem, quantum ad eam partem, qua in lib. Fontis vitse, ut refert et declarat U.
est comproductiva forrna?, pendere a mate- Thom., 1 part., qiuest. 50, art. 2. Sed hic
ria, ut a suhjecto et causa materiali boc ; sensus facile rejicitur ex dictis, prseter aliqua
enim recte probat discursus supra factus. quse mox subjiciemus. Quia ostendimus cor-
Nec vero inde fit illam actionem quoad ali- pora ccelestia propter suam incorruptibilita-
quam partem esse generationem autpropriam temnon posse constare bac materia; sed sub-
eductionem formee de potentia subjecti, nam stantise incorporea? sunt incorruptibiles, ma-
heec ralio solum convenit illi actioni, quee per gisque abstractee ab hujusmodi peregrinis al-
se ac separatim et per modum tolalis actio- terationibus, quam ccelestia corpora ; ergo.
nis fieri potest; illa autem partialis actio 3. Alio ergo sensu potest illa sententia in-
concreatio dicenda est, quia natura sua est telligide materia alterius rationisspecificse ab
pars unius totalis actionis ,
quae est vera hac nostra materia ejusdem tamen rationis
;

creatio. Nec repugnat concreationi ut sic, genericee cum materia rerum corporalium
pendere a subjecto et materiali causa, quan- ita ut de'se illa materia quee de facto esse ,

tum ad eam rationem seu partem, secundum dicitur in rebus incorporeis, capax sit corpo-
quam dicitur concreatio sicut etiam qua- ;
,
rete molis , et quantitatis , si forma illam ad-
tenus est partialis concreatiomaterise, pendet mittat. Et hoc sensu dicitur illa materia esse
suo modo a forma et unione ejus. Quod nihil ejusdem rationis communis cuai materia re-
aliud est dicere quam dari quamdam creatio- rum corporearum, quamvis in statu differat,
nem totalem, quee constat ex partibus mate- et actu careat mole corporea ratione formce.
riali et formali, proportionatis partibus qui- Quod etiam asseruit Avicembron cit. loco. ,

bus constat terminus ejus quod verissimum ;

Est autem etiam hic sensus improbabilis, quia
est. Atque ita satisfactum est omnibus ratio- materiee corporali connaturale est esse sub
nibus dubitandi, intelligenturque melius heec quantitate , et sub illa vel per iUam dividi in
omnia ex dicendis infra de creatione, et de partes; ergo impossibile est ut aliqua sub-
eductione formee substantialis, ubi plura de stantia natura sua constet hujusmodi materia
hac difncultate dicam. carente mole corporea. Patet consequentia,
tum quia non potest talis materia esse sine
quantitate , saltem connaturali modo ; non
potest autem aliqua substantia naturaliter
xxv. 34
iat) DISPUTAT. XIII. DE MATEMALI CAUSA SUBSTANTI.E.
constare ex materia, et non habere illam in 5. Posset ergo aliter excogitari (et sit ter-
statu connaturali, sed prodigioso et miracu- tius dicendi modus) in re incorporea compo-
ioso; tmn etiarn quia talis substantia incor- sitioex materia prorsus spirituali et indivisi-
porea constaret ex portione seu parte mate- bili,ita ut, sicut datur substantia composita

riae distincta vel a tota materia substantia-

. ex materia et forma corporeis et suhstantia ,

rum corporalium, ut argumentatur D. Thom., composita ex materia corporea et forma incor-

loco eit.. vel etiam a matcriis aliarum sub_ porea, ita etiam dari possit substantia compo-
stantiaram incorporearum, ut ibidem Cajeta- sita ex materia et forma incorporeis. Quid

nus addit. Repugnat autem huic materise se- enim repugnat quin detur hujusmodi compo-
cundum communem rationem suam dividi in sitio in substantia spirituali ? Atque hanc sen-

partes, nisi media quantitate. temiam probabilem reputat Alexander Alens.,

4. Sed dicere potest aliquis non esse de _lpart., queest. 20, memb. 2, infme, etqufest.
ratione hujus materise in communi smnptee 44, memb. 2 , ubi distinguit triplicem mate-
habere quantitatem, neque positive (ut ita riam, scilicet elementarem, coelestem et spi-
dicam) postulare illam ut proprietatem sibi ritualem ; et Bonavent., in 2, dist. 3, art. 1,
necessariam, sed solum indifferenter se ha- quasst.l et seq. ; etrevera loquitur de propria
bere ut illam habeat vel non habeat juxta
,
,
materia , ut esf essentialis pars distincta rea-
exigentiam fornite. Sed hoc imprimis est alie- liter a forma; et idemtenet Richard., eadem
num ab omni ratione philosophica quia nos ,
dist., art. i, q. 2; et in eamdem sententiam
nunquam experti sumus hujusmodi mate- refertur Aureolus ibi idem docuit Plotin., ; et
riam, nisi sub qUantitate ergo non solum ; lib. -4 ubi ait profwtdum
.Eneadis, 2, c. 5, ,

ha?c materia est capax quantitatis natura sua, uniuscujusque rei esse materiam etiam in ,

vel potest admittere illam, si forma non re- munclo intelligibili. Idem tenuit Proclus, in
pugnet, sed etiam natura sua postulat esse Elementario ,
proposit. 2 10. Citatur pro hac
sub quantitate, imo vix potest intelligi sine sententia ex philosophis Aristoteles, 2 Meta-
ilia. Et confirmatur hoc, nam si in materia est phys., text. 12, ubi omne quod movetur,
ait

capacitas ad quantitatem, non potest naturali- habere materiam; Commentator, 12 Me-

et
ter illa carere propter formam; nam maxime icl taph., text. 20, dicens materiam esse cau-
accideret quando forma esset spiritualis at ;
sam potentise in rebus , in quibus est po-
videmus in homine formarn esse spiritualem, tentia, scilicet passiva , significans omnia
et non propterea privari materiam sua quan- quee sunt aliquo modo in potentia habere ,

titate. Sed prseterea argumentor a priori in materiam; quod etiam habet 8 Physie., text.
hunc modum nam vel illa materia substan-
, 15. Idemque habet Avicen. 2 Metaph. , ,

tiarum incorporearum esset in sua entitate cap. 2. Unde, 1. 4, cap. 2,ait omne quod
indivisibilis, et carens partibus entitativis in- habet esse post non esse habere mate- ,

tegrantibus ipsam , vel haberet partes entita- riam. Ex Patribus vero I. de Augustin., I

tivas, sese tamen penetrantes propler caren- Mirab. sacrse Scripturee c. 1, ait, Deum ex ,

tiam quantitatis. Si primum dicatur, plane informi materia, quam prius ex nihilo coudi-
sequitur talem materiam non solum non ha- dit cunctarum visibiiium et invisibilium re-
,

ber actu quantitatem, scd etiam esse omni- rum, hoc est sensihilium et insensibilium, in-
no incapacem illius, quia rei indivisibili re- tellectualium et intellectu carentiam, species
pugnat pcr quantitatem extendi, ut per se multiformes divisisse ; et 12 Confess., c. 20
notum esi ex ipsis tenninis talis ergo mate- ; et 21 , inter alias expositiones illorum verbp-
ria non conveniet cum materia substantiarum rum In princdpio creamt Beus ccclum et ter-
:

corporalium, ctiam in hoc commani gcnere ram, hanc ponit, id est, fecit Deus informem
materias corporese, seu capacis quantitatis. materiam creaturce spiritualis et corporalis.
Si vero dicatUr secundurn , rcpugnat (saltem Damascenus etiam, lib. 2de Fide, cap. 3, ait,
naturaliter) illam materiarn esse a quantitate licetqucedam creaturce respectu nostri, mate-
separatam tum quia materia corporaliurn
, ria vacare dicantur, tamen quidquid est aliud
non aia rationc poslulat quantitatem nisi , a Deo, crassum esse, et materia constare. Et
quia divisibilis est in partes; tum ctiam quia Boetius, liJ). de Dnitate et Uno, ait Angelum
neque cst in nalura indicium aliquod aut ves- esse unum coujunctione materia?, et fbrmse ;

tigiiun talis materise neque faciie, ut dice-

; et lib. 1 de Trinit., c. 3, ait, formam, qute est
bam. concipi potest illo modo existens, pne- sine materia, non posse esse subjectum acci-
sertim natura stra.; dentium.
 ,;

SEGT. XIV. DETURNE MATERIA 1N SUBSTANlllS 1NCOKPOKE1S. 457

0. Ex quibus omnibus colligit hsec opinio ria, quamvis in hoc excedere videatur fa- ,

non posse dari substantiam creatam quee sit ciens illas puros actus cle qua re dicemus ;

pura forma subsistens ,

quia nulia cst sub- infra suo loco. Nunc probatur ratione asser-
stantia creata quae, licet actu sit ratione for- tio posita, quia neque ex ratione substantiee
mffi,non sit in potentia ut possit esse et non creatce ut sic, neque ex proprietatibus vel ef-
esse,quod convenit illiratione materise. Item, fectionibus talis substantiee potest colligi ne-
nulla est substantia creata quae non possit cessitas bujus compositionis scu causalitatis
agere, et pati aut moveri ; primum con-
sed materialis; ergo nulla est talis necessitas.
venit ratione forma? ; ergo secundum conve- Antecedens quoad priorem partem patet
nit ratione materi&> qnia non potest eaclem
,
quia de ratione subsiantice ul sic, solum est
potentiaseeundum eamclem rationem simpli- quod sii ens per se subsistens seu natura ,

cem esse acriva et passiva, quia non potest sua apt.um ad subsistendum. Quod vero talis
secundum idem esse in actu et in poteutia. substantia creata sit, addit solum dependen-
Denique nulla substantia creata potest esse tiam ab alio et consequenter
, quod talis ,

purus actus ergo" nec pura forma ergo esse

; ; substantia non sit ex se ens ne-
sit fmita , et"

debet constans ex materia et forma. Nec ve- cessarium, neque omnino simplex; sed tota
ro repugnat beec compositio rei spirituali, haec ratio substantise creatae optime salvatur
quia uon repugnat intelligere entitatem sub- et intelligiturabsque compositione cx materia
stantialem indivisibiiem ac incorpoream, quae et forma, seu ex actu et potentia substantia-
in suo genere sit pura potentia et pendeat , libus ac realiter distinctis; ergo. Probatur as-
ab aliquo actu substantiali informante. Nam, sumptum, quia, ut substantia non sit omnino
sicut substantia spiritualis integra est in po- simplex, compositio metaphysica, vel
sutlicit

tentia ad. formas aceidentales proportionatas, ex natura et supposito, vel ex esse et essen-
ita dari potest substantia spiritualis partialis, tia,de quibus infra chcemus; praeter quas
qpuae sit in potentia ad substantialem formain etiam est compositio ex genere et differentia
proportionatam. Dcnique , sicut in formis quse sufficit etiam ut talis substantia fmita
sunt gradus, cur non etiam possunt esse in neque talis compositio indi-
esse intelligatur ;

materiis usque ad graduin spiritualem ? catveram compositionem ex materia et for-

7. Haec sententia est sine dubio falsa; ta- ma, quia non oportet genus et ditferentiam
men duas liabet partes. Una est, causalita- sumi ex partibus substantife realiter distinctis,
tem materiee esse necessariam in omni sub- ut in superioribus dictum est. Denique , ut
stantia creata, quantumvis incorporea. Alia talis quod ex
substantia dependeat, satis est
est, hanc causalitatem saltem non repugnare se et ex sua intrinseca essentia non sit ens
illi. Quia ergo prior pars facilius impugna- actu, sed per efficientiam alterius; hoc au-
tnr quam posterior, cie ipsa est sigillatim di- tem convenire potest substantiae boc , ipso
cendum. quod ahquani compositionem habet ex esse
et esseniia, vel ex modo dependentiae et re
Qjumstionis resohdio.
quee dependet; ergo ad rationem substantiee
8. Dico ergo primo : non est de ratione creatae non est necessaria propria compositio
substantia1 creatae et completse ut babeat cau-
, ex materia et forma.
sam materialem intrinsecam, ex qua compo- 9. Aliera vero pars antecedentis probatur,
natur. Hanc conclusionem supponunt omnes quia non repugnat eamdem rem esse in actu
auctores, qui docent dari de facto substantias in genere substantiaj, et esse in poieniia ad
creatas, non compositas ex materia, nimirum accideniia, ut sequenti disputatione latius dic-
Angelos. Ita sentiunt fere omnes Scholastici, turi:sumus. Ei patet breviter, quia respectu
in 2, dist. 3; et D. Thomas, 1 part., qutest. diversorum non repugnat actus et potentia.
50, art, 2, et 2 cont, Gent,, cap. 50 etot, et Imo, hoc ipso quod substantia creata non ha-
qu*st, de Spiritualibus creatur., art. 2; Mar- bet per seipsam omnem perfectionem, sequi-
sil., in 2, q. 2
Henr., Quodlib. 5, queest. 16;
;
tur ut post perfectionem substantialem sit
Herveeus, Quodiib. 11, quaest, 3; et est ex- perfeciibiiisper accidentia; et hoc est esse in
pressa sentemia Dionysii, cap. 4 de Gcelesti poteutia ad illa. Deincle, si talis substantia sit
Hierarcb., et de Divin. nominibus et sine ;
vivens, et maxime iniellectualis, per camdem
dubio idern sentit Damascen., lib. 2, cap. 3; realem'facultatem habere potest vim agendi
Aristotel.etiam 12 Metapb., cap. 6, clare
, et recipiendi; ut per eamdeai voluntatem po-
docei intelligentias esse abstractas a mate- test elicere et lecipere actum volendi; et
 ,
;

458 DISPUTAT. XIII. DE MATERIALI CAUSA SUBSTANTLE.

eodein niodo potest se movere, non ratione tibile esset. Igitur nullo modo dici potestra-
materiae, sed ratione suee propria? substantise; tionalem animam constare materia et forma.
ergo heec non simt snfficientia indieia compo- 11. Occurritur objectioni. Sed dicet ali-
exmateria et forma, qnia non
sitionis propriee quis non esse eamdem rationem
de anima
necessario illam requirunt; sed preeter heec rationali et de substantiis completis, de qui-
nulla alia sunt indicia talis compositionis bus nunc agimus; nam illa cum sit incom-
quse in omni substantia ercata necessario in- pleta, et natura sua instituta ad informan-
veniantur ; ergo nulla est necessitas attri- dam materiam, non est mirum quod tota sit
buendi hanc compositionem omni substantise forma, et non constet ex materia; secusvero
createe. esse potest in substantiis completis, quee
10. Aniiuii rationalis nullam onateriam in- ita per se subsistunt, ut materiam informare
cludit. Et confirmatur ac declaratur hic non possint. Sed heec differentia nil obstat;
discursus ex anima rationali separata a ma- quin potius, ex eo quod anima rationalis,
teria enim est substantia creata depen-
; illa quamvis incompleta substantia, quia in-
sit

dens, et non omnino simplex et potens ad
intelligendum, volendum et se movendum
et hormn omnium capax est sine composi-
tione ex materia et forma.
hoc exemplo, in-
eontrariee sententiee, coacti
dicant etiam in anima repeiiri hanc composi-
tionem; vermntamen id est valde alienum,
, corporea est, potest esse per se subsistens si-
ne materia, et in sese operari, ac se movere,
ex hoc (inquam) inferimus, non repugnare
Unde auctores quod dentur completse substantise incorpo-
rese, quae materia non constent, et inse ope-
rari possint ac se movere. Et ratio hujus
consequentise sicutinanima eadem
est, quia,

nou solum a principiis naturalibus, sed etiam res potest esse principium efficiendi et reci-
tidei. ?sam vel intelligunt, animam , etiam piendi motum
actum accidentalem, ita iii
et
dum est in corpore, esse compositam ex ma- illis anima se-
substantiis completis. Et sicut
teria et forma spiritualibus ; at inde sequitur parata non indiget materia ad suos actus et
animam non esse veram formam corporis, motus, ita nec substantia completa et incor-
tum quia anima per se erit substantia com- porea indigebitilla. Et aliunde non est ma-
pleta et integra, utpote ex propria materia teria necessaria ad rationem substantiee com-
substantiali et propria forma composita ; tum pletai ut sic, nam Deus est completa sub-
etiam quia non poterit iuformare corpus stantia sine materia neque ex eo prcecise ;

per suam materiam, quia materia non est quod substantia sit creata, postulat ut com-
actus actuans, sed primum subjectum for- plementum ejus sit ex compositione materise,
rnee neque etiam per suam formam, quia
; ut demonstratum est ergo. ;

non potest eadem forma simul informare 12. Et hinc insurgunt duse. alise rationes
duas materias, neque habere connaturalem egregie confirmantes conclusionem. Una ra-
et intrinsecam Labitudinem transcendenta- tioestD. Thomee, loco citato, quia non re-
lem ad illas. Vel intelligunt animam ratio- pugnat dari substantiam creatam completam,
ualem, statim ac separatur a corpore, reci- habentem operationem simplicem indepen-
pere aliquam spiritualem materiam cui uni- dentem a materia ergo non repugnat dari;

tuTj et iu qua conservetur ct hoc eeque fal- ; substantiam habentem esse completum abs-
sum est et erroneum. Nam inde fit primo, que materia. Gonsequentia probatur, quia
auimam rationalem vere nou conservari se- esse est propter operari, unde est proportio-
paratam. Secundo, sequitur necessariam esse natum operationi,et operatio ipsi esse; si er-
(.reationem novee materiee, ut anima possit go substantia nullo modo indiget materia ad
extra corpus mancre, quia illa. materia non operationem, neque ad suum esse comple-
poteratantea praeessc, alias oportuisset vei tum illa indigebit ; co vel maxime quod tahs
sine forma, vel aliquid aliud corrumpi, materia nihil conferre posset ad esse vel
uc anima rationalis extra corpus manerepos- subsistere formee quia forma, ut supponi-
;

sjet.Quse omnia sunt absurda. Imo, preete- tur, esset incorporea crgo independens in ;

rea sequitur non oporterc ut talis anima ali- esse a quolibet subjecto, et per se subsis-
quaudo redeat ad eorpus; nam si jam habet anima igitur talis for-
tens, sicut cst nostra ;

propriam et perfcctiorcm materiam quam in- ma, neque quoadesse, neque quoad operari,
formet, cur debet illa privari, ut ad corpus indigebit matcria ergo non potest natura
;

redeat? Maxime quia compositum illud ex sua csse actusmaterice, secl actusper scsub-
lali materia et anima, natura sua incorrup- sistens, tanqnam snbstantia completa. Ante-
 ;

SECT. XIV. DETlRNE MATERIA IN SERSTANTHS INOORPOREIS. 459

cedens vero probatur, quia non repugnat ter formam sed materia
incorporea nulli
;

dari substantiam creatam pure intellectua- usui esse potest forinee incorporeee ergo. ;

lem operatio autem intellectualis per se et

;
Minor probata satis est in preecedente asser-
natura sua independens est ab omni mate- tione; nam forma incorporea non indiget
ria, ut late probatur in 3 de Anima et pa- ;
materia absolute ut sit, neque etiam ut ope-
tet breviter, tum ex objecto ejus, nam sub se retur intellectualiter, ut ibi probatum est
complectitur omne ens, quantumvis abstrac- neque ut moveatur localiter, ut probat etiam
tum a materia tum ex modo ejus, quia ex
;
exemplum nostree aniniee separatee. Et ratio
se abstrahit a tempore et loco, et ab omni est, quia motus localis recipi potest in qua-
compositione tum denique ex primaria sub-
;
cunque re subsistente, habente fmitum ct
stantia intellectuali, quee est Deus, in quo limitatum locum, sive illa res sit composita,
nullum est genus inateriee, et ex infima, sive simptex. Nec fingi potest aliud genus
quee est homo, vel anima rationalis. Nam, operationis, ad quam talis materia deserviat,
licet heec anima sit actus corporis, cujus mi- quia in materia incorporea non possunt esse
nisterio uti aliquo modo potcst ad suas men- sensus, neque aliquis modus cognitionis, qui
tis operationcs, tamen per se ac formaliter per solam formam non melius exerceatur ;

non indiget anima rationalis aliqua materia neque etiam esse posset actus vitee vegetati-
ad intellectuales. operationes unde separata ; vee, cum substantia incorporea sit incorrup-
illas exercet sine ulla materia si ergo non ; tibilis ; est ergo talis materiee modus ineptis-
repugnat dari substantiam creatam totaliter simus ad omnem usum naturee ; ergo non
intellectualem, non repugnabit dari substan- potest esse connaturalis alicui substantiee ;

tiam creatam carentem compositione ex ma- ergo simpliciter impossibilis est ; nam mate-
teria. ria vel est pars naturce, vel non est materia.
13. Altera ratio sumitur ex similitudine Item, si possibilis est aliqua materia, possi-
effectus ad causam, saltem secundum com- bilis etiam est forma quee sit naturalis actus
munem et analogam rationem; cum ergo ejus ; ergo composito ex utraque connatura-
Deus sft substantia completa simplex. non re- lis erit talis causa materialis si ergo liulli ;

pugnabit dari substantiam similem Deo in formee vel composito esse potest connaturalis
hac perfectionc, saltem quantum ad caren- hujusmodirnateria, neque absolute esse po-
tiam compositionis ex partibusrealiter distinc- test. Ratio autem a priori sumenda videtur

tis;omnis enim similitudo ad Deum, queenon ex nobilitate gradus et ordinis substantice

pugnat cum ratione effectus eequivoci et de- incorporece, nam illeordo rerum est actua-
pendentis, vel quce aliunde non pugnat cum lior quam sit omnis substantia corporea et
ratione entis ut sic, communicari potest a extensa ideo repugnat dari in illo ordi -
; et
Deo alicui creaturee de quo discursu dice-
; ne entitaiem substantialem per modum pu-
mus plura infra, tractando de intelligentiis ree potentiee indigentis forma substantiali, ac
creatis. realiter distincta, ut esse possit.
44. Incorporew subslantice repugnat mate-
rialis cav.sa. Dico
secundo omnino re- :
Materia et quantitas mutuo sese inferunt.

pugnat fieri incorpoream creaturam haben- 15. Ex his infero materiam et quantitatem
tem veram materialem causam substantia- se habere inseparabiliter ac reciproce, ita ut
lem. Hanc conclusionem non invenio ita ex- omne compositum ex materia, necessario sit
pressam in auctoribus solum enim dicunt
; quantum; et onme etiam corpus quantum
Angelos carere omni materia tamen quate- ; necessario sit compositum ex materia heec ;

nus hoc colligunt ex eo quod incorporei sunt, enim posterior pars in superiori sectione pro-
plane supponunt repugnare substantiee incor- bata est prior vero ex proxime dictis constat.
;

poreee utsic, compositionem ex materia, qua- Unde fit consequens, quantifcatem comparari
liscunque illa esse fmgatur. Potest autem ad materiam ut proprietatem ejus, nam cum
probari assertio primo ab effectu, vel potius inseparabiliter sese comitentur necesse est ,

ex fme, quia compositio ex materia non po- ut inter se habeant aliquam naturalem con-
test convenire alicui substantiee, nisi quate- nexionem; cum autem materia sit substantia,
nus ei est connaturalis ; natura autem non et quantitas accidens, non possunt aliter con-
postulat compositionem ex ob materia, nisi necti, nisi ut proprietas ct essentia, radix,
aliquem usum vel fmem consentaneum et seu fundamentum. Imo, si de proprietate
composito et formee, nam materia est prop- reali et physica loquamur, nullam aliam iji
 .

460 DISPUTAT. XIII. DE MATER IALI CAUSA SUBSTANTL45.

raateria inveniemus; nam si qnid aliud assi- nem, et in ea sunt omnino similes, et secun-
gnari solet, vel non cst proprietas, sed essen- dum eam rationem convenit illis proprietas;
tia , ut esse potentiam ad formam ,
vel non habent vero ulferins quod. sint potentite acl
,

est proprietas positiva, sed quce per negatio- formam, et secundum hanc rationem diifemnt
nem declarat eamdem essentiam, ut esse in- per diversam hahitudinem ad formam. Et
g nerdoilein et inCorruptibiteiH, esse de sc in- secundum hanc' specificam rationem et dis-
fbrmem, ct aliquo rnodo iiicognoscihilcm, ca- tinctionem, verum est non habere unam ma-
rere ri a.ctira, et similes. Vel denique solum teriam, aliquam peculiarem proprietatemac-
per metaphoram explicat eamdem essentia- cidentalem, distinctam a quantitatc vel a pro-
lem capacitatem materhe, ut liabcrc appeti- prietatibus alterius materice. Neque hoc est
tv.m iid. foTvrt(i7tl., At vero quantitas est vera inconveniens, quia materia, cum sit pura po-
et realis proprietas propriam habens entita- tentia, non indiget aliis proprietatibus vel fa-
tem (de qua infra suo loco dicernus), natura- culfatibus.
liter ac necessario conjunctam cum entitate
materia?. Estque illi valde proportionata. nam A r g mnentor um so hiiiones

est aptissima ad recipiendum et patienclum, 17. Zocus Aitgustini exponitv.r. Damas-

etex se non est ordinata ad aliquid agendum. cenus explicatur. Boetius exponitur. Ad
Statim vero se offerunt hoc loco quasstiones argumenta alterius sententia?, responcletur,
graves, scilieet, an quantitas ita sit proprietas Aristotelem, cum ait omnia, quae moventur,
materia?, ut sit illi coccva, et an ab illa di- habere materiam locpii de motu physico, in
,

manet, vel mediante forma,et aninillaimme- quo una pars mobilis prius pertransit spa-
diate suhjectetur, vel in toto composito sed ;
tium quam alia. Gommcntator autem et
,

ha? qua^stiones non sunt necessarice ad pra?- Avicenna procedunt in eo errore, quod in-
sentem disputationem, et in sequenti hahe- telligentia? omnes sunt entia necessaria et
bunt commodiorem locum. aeterna. Ad Augustinumimprimis opus illud de
16. Dubiolum.
Rtsponsio. Solum po- Mirabilibus sacra? Scriptura? incerti est auc-
test in hac assertione duhitari, si quantitas toris; deincle D. Thomas, q. unica de Spiri-
et materia sese consequuntur, quomodo, va- tualib. creat., art. I, ad 4, explicat Augusti-
riata rationc materice, non variatur ratio quan- . num non loqui cle materia proprie , ut est
titatis diximus enim materiam incorruptibi-
;
pars essentia?, nec de informitate substantiali,
lium corporum esse distinctam a materia cor- sed de materia, ut dicit cpiamcuncpie sub-
rnptibilium; nemo aulem dicet quantitates sfantiam, vel suhjectum accidentahter infor-
esse diversarum rationum. Quod si dicatur me. Unde per materiam informem in intel-
qnantitatem consequi maleriam utsic, secun- lectuali natui'a. nihil alind quain intelligit
dum genericam rationem suam, restabii in- ipsam naturam intellectualem nondum illn-
quirendumqua? proprietas consequatnr hanc, minatam a Yerbo. Vel fortasse auctor illius
qua? vero illam materiam, quatenus talis est, lihri cxistimavit Angelos csse corporeos. At-
vel quomodo ad rationem genericam materice cpie hoc modo respondet Capreolus, in 2, d.
sequatur spccifica proprietas, et tamen ad 3, q. 1, ad alium locum Augustini ex libris
specificas rationes materia? nulla proprietas Confessionum, eam expositionem esse juxta
consequatur. Ad hoc vero diccndum est bre- opinionemPlatonis, existimantis Angelos esse
viter nulhim esse iticonveiiiens quod dufe na- corporeos pra^sertim quia Augustinus non
;

turae seu matcrire spccic distiticta?, qnatcnns approbat, scd rcfcrt tantum illam expositio-
inter se sunt aliqno modo similcs, habeaiit ncm. Damasconus autem aperte scntit An-
proprietatcm communem, id cnim frequens gclos cssc immateriales, cpiamvis compara-
est etiam in formis et substantiis complclis. fioiie Dei eos appeilet crassos ac materiales,
Natrtl causy spccie distincta.', pO$-
sicut dua^ ii(u (jniu materia constcnt, scd quia aliquo
sunt hahere effectum ejusdem r;itiouis, qltia modo snnt compositi et potentiales. Ita fere
possunt habere vhtutem communem, vel for- divus Thomas, q.'50, a. l,ad primum. Boe-
malem, vcl emincntem, ita duaj matcria^pos- lins iuiicm, in priori loco, vel existimavit An-
sunt habere proprietatem communem prc qitcr gclfis cssc materiales, vel loquitur latc de
convenientiam in dliqua conditione naturse, miiteria ct forma, prout interdum dicunfur
quam\is non conveniant simpliciter in tota clc qnacunque potentia ct actu , sive sint
essentia. Omncs enim materia; hahcnt inte- genus ct differentia. sive cssentia ct esse. In
^ralimn partium extensionem et compositio- posteriori autem loco, vel loquitur de forma
 SECT. I. UTRUM DETUR VEP.A CALSA MATERIALIS ACCIDENTlUM. 461
pura, qua? sit purus actus, ut expouit Capreo- babet quia, licet partcs integrantes vel dis-
;

lus, vel loquitur secuudum prsecisionem for- positiones soleant ad hoc genus causre re-
raalem, quod forma ut forma non recipit ac- vocari, idsolum est per quamdam reductio-
cidentia, sedquatenus aliquid participat de nem, non per proprietatem. Igitur de materiali
conditionibus materiee, seu de potentiali- causaaccidentium, primum videbimus an sit,
tate. et cjualis, et respectu quorum accidentium.

18. Et ex liis ultimis verbis fere respon- Deinde quibus rebus conveniat.
sum est adrationem illius sententise ; negatur
enim esse impossibilem substantiam crea- SECTIO I.

tam non compositam ex vera materia. Ad Utrum detur vera causa materialu accidenlium-
primam probationem respondetur falsum ,

esse omnem substantiam creatam posse non 1. Dupliciter de accidentibus loqui possu-
esse per intrinsecam potentiam passivam, mus : uno modo in abstracto, seu de sola for-
quee convenit rebus ratione rnateriae, subjec- ma accidentali modo in concreto, seu
; alio
tse privationi sermo de potentia
; si vero sit de composito ex tali fforma et subjecto. Et
ad non esse per solam denominationem ex- juxta hanc duplicem considerationem dupli-
trinsecam a causa efficiente, illa non requirit citer potest quseri causa materialis accidentis,
materiam. Ad aliam probationem responde- scilicet, vel componens ipsum, vel sustentans

tur , eamdem rem viventem posse seipsam ipsum aut unionem ipsius.
movere accidentaliter, vel in actum recluce-
Malerialis acciclentium causa datur.
re, quia ad boc esse potest per suam sub-
stantiam in actu eminenti seu virtuali, et in 2. Primo ergo in genere certum est dari ,

potentia formali, ut supra confirmando ve-

, causam materialem accidentium. Hoc patet
ritatem, declaratum est, ettractando de causa primo ex Aristotele, 12 Metaphys., text. 13,
efricienti latius dicemus. ubi, resolvens qusestionem quarn lib. 3, text.
19. Acl ultimam probationem jani decla- 15, proposuerat, dicit omnium generum ea-
ratumest, imde repugnetdari substantiamin- dem esse principia secundum proportionem ;

corpoream et puram potentiam in genere

, nam (ut Commentator exponit), licet alia sit
substantise, sciticet, ex eminentia illius gra- potentia ad esse substantiale,et alia ad esse ac-
dus et ordinis; et ideo non est simile de po- cidentale,tamen proportionaliter conveniunt
tentia ad formas accidentales, quia substan- in ratione causse materialis.Unde hoec causa-
iia, qase sit simpliciter in actu ,
potest esse litas eadem via et proportione demonstratur,
iii potentia ad aecidentia ;
quse non est po- qua causalitas materise primse; imo, tanquam
tentia ad esse simpliciter, sed secundum nobis notior, prius cognita est, et per propor-
quid. Est denique cliversa ratio formee et tionem ad illam, ventum est in cognitionem
materise, nam
forma, cum sit actus merito , materise primec, ut supra vidimus. Experimur
reperiri potestm gradu incorporeo, itemque enim in eodem subjecto mutationem fieri ab
gradus corporeus potest participare actuali- uno accidente in aliud,ut a calido in frigidum;
tatcm formee substantialis, quia non est ille ex quo intelligimusdari subjectum, quodutri-
ordo adeo imperfectus, quin intra illum re- o:ue acciclenti subest, et illud appellamus cau-
periatur ens simpliciter in actu per formam sam materialem accidentis. Nam revera est
constitutum ; e contrario vero materia pro- causa, quandoquidem ab illo dependet acci-
pter suam imperfectionem non potest ele- dens; et quatenus subjectum est, non parti-
vari.ad graclum incorporeurn. cipat aliud cansalitatis genus, ut per se con-
stat, et magis patebit ex dicendis. Deinde,
DISPUTATIO XIV. quia non in omnibus accidentibus fit hsec
transmutatio, addenda est ratio universalis,
DE GAUSA MATERIALI ACCIDENTIUM. quse ex natura entitatis accidentalis sumenda
est ; entitas enini accidentalis in se subsistere
Explicata causalitate materiali in prima non potest, sed indiget subjecto, in quo sus-
radice causa illius generis, facile est eam
et tentetur; et ideo indiget causa materiali tan-
applicare ad omnia subjecta quse bujusmodi quam necessaria ex natura rei, ut esse pos-
gcnus causalitatis exercent circa accidentia ;
sit. Qure ratio probat non solum dari posse
nam circa substantiam sola materia prima causam materialem accidentium sed etiam ,

veram ac propriam eausalitatem materialem omnia accidentia natura sua necessario po-
 ;

562 DISPUTAT. XIV DE MATEMALl CAUSA ACCIDENTIUM.

stulare hanc causam quia accidentis esse cst
;
latio est, et de actione transeunte ut sic, et
inesse, utpostea suo loeo declarabimus in ;
de loco, vel aliis formis extrinsece denomi-

ipsa autem ratione inhserendi includitur suh- nantibus, nam in propriis locis commodius
jectum et consequenter materialis causa. tractabuntur.
3. Notandum inter substantiam et accidens
discrimen.
Ex quo colligitur differentia in- Accidms in concreto componitur ex materia,
fer substantiam et aceidens, quod substan- non in ahstracto.
tia etiam creata non requirit in uriiversum
materialem causam, ut supra ostensum est, 4. Dico secundo : entitas accidentalis in
accidens veroomne illam requirit. Et ratio alistractosumpta non habet causam mate-
est, quia ratio substantite aut forma?. creatoe rialem, ex qua intrinsece componatur, sed
ex hac pra?eisa et communi ratione non re- hoc modo datur causa materialis accidentis
quirit materiam, cum ex vi illarum rationum in concreto, seu compositi accidenlalis. Hanc
non repugnet esse rem subsistentem et sim- conclusionem, prasertim cjuoad priorem par-
plicem, sed requiritur ex peculiari ratione tem,ponunt Soncinas, 12 Metaph.,qu8est. 26,
talis substantia', nimirum corporere, vel talis et Javell.,quest. 8, et significant aliquos 1
seri-
forma?, scilicet materialis. At vero accidens sisse oppositum propter Aristotelem ibi text.
ex prfecisa et communi ratione accidentis 26 dicentem, in omni genere dari propriam
postulat materialem causam, quia dicit en- potentiam et actum. Conciusio tamen est cer-
titatem ita diminutam ut natura sua sit
, tissima, loquendo de propria et reaii materia,
inepta ad subsistendum , ac proinde indi- quia tota entitas accidentalis esl quEedani for-
geritenl aliquo subjecto sustentante. Quo fit ma ;
non ergo indiget compositione intrin-
ut haec causalitas materialis etiam ad incor- seca et reali ex propria materia et forma.
poralia se extendat, nam etiam spiritualia ac- Antecedens declaratur, quia tota entitas ac-
cidentia indigent materiali causa extenso
, cidentalis est in subjecto tanquam forma
nomine materialis, ultra icl a quo sumptum est. unde qui in accidente fmgunt dictam com-
Materia enim proprie et in rigore appellata positionem ex materia, necesse est fateantur
est matcria corporea, et ab ea denominatio illam partem, quam materiam appellant alte-
materialis sumpta est; inde tamen extendi- rius partis formalis , respectu subjecti esse
tur ad omnem causam, quse rationem cau- actum et formam saitem partialem. Hinc ve-
sandi eamdem seu proportionalem habet ,
ro probatur prima consequentia, quia forma,
etiamsi secundum entitatem suam spiritua- ut forma, non postulat compositionem ex po-
lis sit, et incorporea ; atque hoc modo acci- tentia et actu realiter distinctis, ut in sub-
dentia spiritualia, licetin se sint indivisibilia, stantialibus constat, et in speciali de anima
et incapacia extensionis quantitativse, nihilo- rationali superius probatum est. Neque in ac-
minus causam materialem habent. Quin po- forma excogitari potest propria ra-
ciclentali

tius, juxta principia divinse Theologiai, etiam tio, ob quam illam compositionem requirat :

supernaturalia accidentia indigent materiali nam, licet talis forma constet genere et dif-
causa. iiiim quantumvis sint entia perfectis- ferentia, quse per modum materia? et formse
simi ordinis, tamen , hoc ipso quod acciden- metaphysice comparantur, tamen necpie in
tia quo fulciantur.
sunl, indigent subjecto, re distinguuntur, nec per se requirunt prin-
Advertendurn tamen ultinio, in hac con-
est cipia seu fundamenta realiter distincta, ut in
clusione sermonem esse de propria entitate superioribus probatum est. Nec vero ha3 for-
accidentali, nam modus accidentalis, qui ex mse accidentales propter suam imperfedio-
se non habet propriam entilatem, sed intrin- nem postulant illam compositionem ex po-
sece identiticatur alicui accidcnlali entitati, tcntia et actu realiter distinctis, quia res im-
cujus est modus, non sernper habel propriam pcrfccta, si sit partialis et incompleta aut ,

materialem causam, sed iili sufficit ipsa en- forma alterius, potest esse realiter simplex,
titas, quam proxime modificat, sive illi con- imo ct indivisibiiis, ut punctus, nam simpli-
jungatur ut subjecto, sive alio modo, quod citas non semper importat aut requirit ma-
in particulari declarari non potest, nisi expli- gnam perfcctionem, sed tunc solum est si-
cando vnria genera liorum rnodorum acci- gnum majoris perfectionis quando c&etera
,

dentaliurn,quod in discursu hujus materise sunt paria : ergo nulla probabilis ratio exco-
prcestabimus. Et ideo omitto speciales diffi-

tultates, qua occurrebant de relatione ut

j
re- 1
Jandun., 8 Metaph., q. 8.
 ; ;

SECT. 1. UTRUM DETUR VERA CAUSA MATERIALIS ACCIDENTIUM 463

gitari potest ad tribuendum accidentibus hanc formoa ergo subjectum habet rationem ma-
;

compositionem. terialis causse. Unde fit causalitatem hanc

5. Addo prseterea, intelligi non posse qua- respectu compositi eadem proportione ex-
lis sit illa materia, ex qua intrinsece compo- plicandam esse in his compositis acciden-
natur forma accidentalis; nam vel est talis talibus, qua in substantiahbus illam declara-
u t eadem numero successive sit sub diversis vimus. Ipsum enim compositum est effectus
formis accidentalibus, vel semper transmu- talis causse, cum ex illa constet, et ab illa
tatur seu perit cum ipsa forma. Primnm dici pendeat. Ratio vero seu principium causandi
non potest, alias non solum ex calido fieret st prima potentia vel entitas per quam
,

frigiduin, sed etiam ex calore frigus, et ex subjectum recipit accidens, de qua potentia
amore odiurn, et sic de aliis, quod est aperte et entitate in sequentibus sectionibus ex pro-
falsum. Item, quia calor activus est secun- fesso dicemus. Causalitas vero in re non est
dum totam entitatem suam ; ergo introducit aliud quam unio accidentalis formaa ad sub-
in subjecto calorem secundum totam entita- jectum, nam ea mecliante fit ut ex subjecto
tem ejus, quantum ad illum gradum quem et accidente unum compositum coalescat.
introducit ergo expellit oppositum gradum
; Loquimur enim de composito et causalitate
frigoris similiter quoad totam entitatem ejus ejus in facto esse ; nam de causalitate in fie-

non ergo expellit tantum partem formalem ri statim dicetur. Neque oportet in subjecto
a materiali, ut in banc introducat aliam par- accidentis fingere distinctum modum unionis
;

tem formalem oppositam, sed simpliciter ex- prseter ipsum accidens ut unitum ^subjecto,
pellit totam formam, vel totum gradum con- quia, cum accidens fit in subjeeto, non fiunt
trarinm, ut suum introducat. Sicut in muta- in ipso subjecto duae mutationes, una per
tione pure privativa, ut, verbi gratia, in de- informationem accidentis, alia per peculia-
sitione luminis, non perit pars formalis lumi- rem modum unionis identificatum ipsi sub-
nis, et manet potentialis, sed absolute totum jecto; et propter alias rationes supra factas,
himen. Siautem transmutatio accidentis sem- qua3 bic eamdem vel majorem vim habent.
per fit in tota entitate formo ergo illa ma- 1
; Atque ita patet tota hsec causalitas respectu
teria, ex qua linguntur accidentia constare, accidentalis compositi.
nihil deservit ad transmutationes acciden- 7. Occurritur objectioni. Dices hoe com- :

tium, neque etiam deservit ut informent sub- positum accidentale est unum per accidens
stantiam nam ratio materiee ex se potius
; ergo respectu illius non potest intercedere
impedit informationem, quia materia ut sic vera causalitas materialis. Alias omne com-
non est actus aetuans,ut supra diximus. Item positum per accidens consurgeret ex hujus-
non deservit ad actionem; quin potius impe- modi causalitate quod patet esse falsum in
;

dire potest ne forma seeundum se totam sit acervo lapidum, vel etiam in domo, quatenus
activa, nam materia secundum se non est constat fundamento, parietibus et tecto. Res-
activa; cum ergo multre forma? accidentales pondetur ex supra dictis cle unitate, in enti-
sint activse secundum totam suam entitatem, bus, qua3 sunt unum per accidens, esse lati-
non constant intrinsece materia et forma. tudinem, et quaadam habere majorem uni-
Tandem si accidens ita constat materia et tatem quam alia. Compositum ergo ex sub-
forma, etiam forma ipsius accidentis consta- jecto et accidente, est unum per accidens,
bit materia etforma. Atque ita procedetur in quia constat ex rebus diversorum pra^dica-
mfmitum; si ergo in aliqua sistendum est, mentorum, et ex actu et potentia, non per se
ut revera est, sistamus in prima, quse sit ip- ordinatis , sed accidentaliter. Nihilominus
sum accidens, quod est tantum forma, cujus tamen illa unitas, quam habet, non est tan-
materia est subjectum quocl informat. Prima tum metaphorica aut apparens sed vera et ,

sequela patet, quia non est major ratio de physica, quia est per veram unionem et rea-
una forma quam de alia, quia utraque est en- lem unins ad aliucl, ct ideo tale compositum
titas imperfecta et incompleta, et forma al- vere consurgit per realem causalitatem com-
terius, et in utraque concipi potest ratio ge- ponentium, tum inter se, tum respectu com-
nerica et specifica est ergo eadem ratio.
; positi. Acervus autem lapidum ita est unum
6. Et ex his facile patet altera pars con- per accidens, ut non habeat veram et phy-
clusionis, quia compositum accidentale in- sicam unitatem sed solum metaphoricam
.

trinsecc constat ex subjecto et accidente, et vel apparentem ut sic dicam ) et ideo, si-
( ;

in ea compositione accidens habet rationem cut non consurgit ex vera unione partium
 ; ;

464 DISPUTAT. XIV. DE MATEMALI CAUSA ACCIDENTIUM.

componentimn, non oportet ut vera cau-
ita dam accidens pendens necessario a snbjecto
salitas materialis ibi intercedat, sed tantnm in quo vel ex quo fit. Est tamen hoc cum pro-

securidilm proportionem, quatenus in situ et portione intelligendum, nam quaedani acci-

ordine una pars eonjungitur alteri. In com- dentia fiunt per propriam actionem, alia vero
positione autem artiticiali solet intercedere solumper resultantiam, vel consecutionem ad
qu;!'iium major conjunctio et subordinatio cftectionem aliarum rerum; unumquodque
partium, non tamen vera et pbysica unio, ergo accidens, eo modo quo fit, pendet ab
atque ita neque vera causalitas materialis aliquo subjecto in fieri, atque ita habet ma-

quod intelligitur comparando partes inte- terialem cnusam suse etFectionis eo modo quo
grantcs artiticium inter se, nam si compare- naturaliter fieri potest. Quid autem sit ba?c
tur totum artificium ad propriam formam ar- non oportetiterum declarare nam
causalitas, ;

tificialem, qure est ligura, respectu illius est eadem omnino est quse in substantiali cau-
magis propria causalitas materialis, quatenus salitate, servata proportione.
figura comparatur ad suum subjectum tan- 9. Q.ualiter materialis causa de substan-
quam verum accidens illi realiter unitum. tiali et accidentali dicatur.

Quaerere vero
aliquis potest an materialis causa univoce di-
Accidens in abstraclo cducitur et sustentatur
catur de illa quae est substantia? , et de causa
a materia.
materiali accidentis. Et ratio dubii esse po-
Discrimen inter accidentia quoad fieri.
8. test, quia causa materialis accidentis in se,
Dico tertio aceidens quoad suam entita-
: vel est perfectior , vel est Eeque perfecta,
tem accidentalem praecise et abstracte sum- causa materiali substantiee, nam vel est in-
ptam, babet materialem causam, non ex qua tegra substantia, vel forma, vel ad minimum
componatur, sed a qua sustentetur in suo ipsa materia ; ergo etiam in ratione causa?
esse ; unde illa non tantum est materialis materialis est vel perfectior, vel saltem a:que
causa accidentis quoad unionem, sed etiam perfecta, quia in hac causalitate causa pra5-
quoad entitatem ejus, quam hVsuo genere bet seipsam et suum esse ; ergo si in se est
causat mediante unione; neque etiam est
, aeque perfecta, etiam erit in ratione causa?.
causa solum in facto esse, secl etiam in iieri. In contrarium vero est, quia esse, quod re-
Tota haec assertio sequitur ex pra?cedentibus sultat ex hac causalitate, non est esse sim-
a sufficiente divisione, nam ex prima asser- pliciter, sed secundum quid, nimirum esse
tione constat accidentia indigere causa ma- accidentale. Item productio vel generatio ac-
teriali ob diminutam entitatem quam habent; cidentis , solum est productio et generatio
et secunda probatum est entitatem acci-
in secundum Unio item forma? accidenta-
quid.
dentalem non indigere hac causa ut ex ea , lis cum subjecto est tantum secundum quid,
intrinsece componatur; ergo ut ab ea susten- utpote acciclentalis ; sed actualis causalitas
tetur. Imo etiam qui fingunt causam mate- materialis consistit in ipsa actuali unione ,

rialera componentem accidentia,

intiinsece vel unitione, quatenus a subjecto pendet
non excludunt causam materialem sustentan- ergo causalitas ha3C respectu accidentis est
tem totum ipsum accidens compositum ex tantum secundum quicl. Atque ita dicendum
inlrinseca mateiia et fonna; quod estnovum est, causam materialem formaliter iii ratione
argumentum,falso confingi illam intrinsecam causa? analogice de his causis dici, etprinci-
compositionern accidentis ex materia et for- palius cle causa substantia?; materialiter vero
wi;i. Rufstis BX eadcm diminula et imperfecta rem ,
qure causat accidentia, posse esse vel
entitatf accidentis constal pendeie a sua a;que, vel magis perfectam. Id vero non satis
causa matei-iali, non solum in unione, sed in est ut in ratione causa? sit perfectior, etiamsi
entitate sua, quia in sc subsisterennllo iikkIu per seipsam intret compositione mtotius com-
pOtefit ualiiralilfr. Item, quia non minus pen- positi accidentalis, quia nonest inderatio cau-
del causa materiali
accidens a sua quam , S8B sumenda, sed ex actuali causalitate quam
forma substantialis matorialis a materia; sed exhibet, et cxformali esse quodinde consurgit.
ha3G pendet non tantum in unione, sed etiam
hinc etiam con- SECTIO 11.
in entitate; ergo. Deniepie
/1 eubstantia ut sic esse possit immediata causa
(Jiiditur pendere nou lanlum in facto essc,
materialis accidentium.
r,\ etiam in fieri, tum quia fieri est propor-
tionatum ipsi esse; tum etiam quia. actio, per ! . Dc bac causalitate formaliter sumpta,
quam accidens naturaliter fit, est etiam quod- nihil aliud nobis dicendum superest ; de
 ;,

SECT. II. DE PROXIMA RATIONE RATIONE RECIPIENDl ACCIDENTIA. 465

fundarnento vero talis causalitatis , et cle po- que prcedicamentum csse in illo gcnere pr&di-
tentia per quam causat, nonnuila dicere ne- camenti, in qno e,st actus ; et 1 cle Anim.,
cesse est. Cum enimmaterialis causalitas con- com. 6 potenliam ct actum csse differen-
,

sistat in receptione, cluo ex parte causce re- iias, omnibus prcedicamen-

quce contingunt
quiruntur; scilicet res quee recipit, etpotentia tis , de potentia receptiva, nam
et loquitur
per quam recipit, quse possunt vel re, vel ra- tractat de anima quatenus est actus, et cle po-
tione clistingui. Supponimus autem, ut per se tentia qme illi respondet. Eodem principio
notum ex dictis, substantiam esse quasi pri- utitur D. Thomas seepe, signatim i p., q. 77,
mum fundamentum, vel primam rem quse cau- art. 1, ubi inquit Cum potentia et actus di-
:

sat materialiter accidentia, quia totus ordo vi&int ens, et quodlilct genus entis, oporlet
accidentiuin imperfectus est, et insuiliciens ut quod ad idem genus referantur potentia et
in se subsistat; etideo primum fundamentum, actus ; et icleo si actus non est in genere sub-
in quo accidcntia nitautur, non potest esse stantice, potentia, quce dicitur acl illum actum,
aliquod accidens, sed clebet esse substantia. non potest esse in genere substantue. In quibus
Inquirimus ergo per quam potentiam sub- verbis et principium illud, et conclusio in-
stantia causet materialiter accidentia, an per tenta, et ratio conclusionis contineri viden-
potentiam accidentalem realiter, autex natura tur. Estautem ratio, quia potentise specift-
rei distinctam ab ipsa, an vero per seipsarn, cantur per actus ergo potentia ad recipien-
;

seu per potentiam ratioue tantum distinctam. dam formam accidentalem sumit speciem
suam ab actu, ad quem ordinatur ergo illa ;
Tractatur prior opinio.
potentia non potest esse substantia. Simili
2. Quidam enim auctores sentrant nullum enim ratione probavirnus supra, potentiam
accidens recipi in substantia nisi media po- , materiEenon esse accidens, sed substantiam
lentia accidentali pertinente ad iclem praecli- et proportionali discursu concludi potest
camentum. Ita sentiunt Soncinas, 12Metaph., potentiam ad recipiendam qualitatem esse
c[. 26, et Javel., q. 8, qui clicunt esse in sub- in genere qualitatis. Ex qua ratione aliqui
stantia potentiam receptivam quantitatis ,
extendunt illud principium ad potentiam ac-
cpiae redueitur ad prfedicamentum quantita- tivam et receptivam unde generatim infe- ;

tis, et aliam receptivam qualitatis, acl prcedi- runt, potentiam ad actum accidentalem esse
camentum qualitatis pertinentem , vel potius accidens, et referri ad iclem genus.
in superiicie ipsa ait Soncinas esse aliquid
Substantia seipsa immediata causa materia-
potentiale de genere coloris ad recipiendum
iis accidentium.
colorem, quidquid illud sit (inquit), puta dia-
pbaneitas, velaliquid hujusmodi. Fundamen- 4. Htec vero sententia, qnantum ad rem
tnm eorum est dictum quodclam Aristotelis ,
prsesentem attinet, defendi non potest , nisi
4 2 Metapbys., text. 26, eaclem esse principia fortasse in sensu verborum cequivocatio sit.

omnium, generum. Quod Coimuentator exponit Dico ergo, substantiam per seipsam absque
de identitate secundum analogiam, nam quee- additione alicujus rei realiter distinctEe , vel
babet illa tria
libet res alicujus prcedicamenti alicujus modi ex natura rei diversi, posse esse
principia, materiam, formam et privationem; causam materialem immediate in se recipien-
non tamen in omnibus praedieamentis sunt tem aliquod accidens. Probatur prior pars,
eadem, sed proportionalia. Hinc ergo colli- quia si substantia recipit quantitatem, verbi
gunt quod sicut in unoquoque prcedicamen-
,
gratia, mediante aliqua re distincta, quee sit
to est propria forma et propria privatio, sic potentia ad recipiendam quantitatem, inter-
etiam sit propria potentia, constituens proxi- rogo an illa res sit substantia vel accidens.
mum materiale principium illius generis. Substantia esse non potest , tum quia alias
Unde recte concluditur, substantiam ut sic non esse res ultra totam substantiam rei ;

non posse esse principium proximum mate- tum etiarn quia jam poneretur substantia per
ri^Ie alicujus accidentis. seipsam receptiva accidentis. Si est accidens,
Atque binc sumptum est illud axioma
3. : ergo est in aliquo subjecto proximo cpia?ro ;

Potentia et actits siint in eodem genere, quod ergo an illud sit potentia accidenlaljs reali-
a multis, ut primum in metapbysica princi- ter distincta, vel ipsamet substantia; si hoc
pium, recipitur, ob dictum testimonium Aris- posterius dicatur, habemus incentum. Si vero
totelis, cui adclunt aliud Commentatoris 5 , dicatur prius, de illo accidente iterum redibit
Physic, comm 9., potentiam ad tmnmquod- cpraistio, et ita in infinitum procedemus, nisi
 .

460 DISPUTAT. XIV. DE MATERI \LI causa accidentium.

in ipsa substantia tandem sistanius. Et ita est qui ab illa separabilis est ; ergo fal^o contin-
revera necessarium, nam, licet substantia gitur distinctio ex natura rei inter talem ca-
possit uniri alicui accidenti, medio alio, ut pacitatem et substantiam.
postea dicemus, tamen comparando substan- 6. Cajetanus restringit nostrce oppositam

tiam ad totam collectionem accidentium, non sententiam.

ImprooaUir Cajetani Umitatio.
potest illi uniri, media aliqua re quee non sit Unde Cajetanus, \ part., q. 54, art. 3,
aut substantia, aut accidens; ergo necesse cum ex parte adheereat priori sententise cita-
est ut aliqua substantia et aliquod accidens tee, eam limitat ad ea accidentia, quae media
immediate uniantur, id est, nulla mediante aliqua actione et passione acquiruntur ; nam
re distincta ab extremis. Ratio denique^a ea, quee sunt congenita subslantiee, non indi-
priori ex eo sumi potest, quod accidens adji- gent potentia media, sed substantia ipsa per
citur substantiee createe ad perticiendam il- seipsam est capax illorum atque hoc modo ;

lam, et supplendum id quod talis substan- evitat processum in infinitum. Ratio autem
tia per seipsam habere non potest ergo ne- ; hujus distinctionis et limitationis, quse ex eo
cesse est ut in entitate talis stibstantiee intime colligitur in eadem 1 part., queest. 77, art. d,
includatur capacitas ad recipienda acciden- est, quia potentia congenita substantiee est
tia; ergo heec capacitas substantiee, quee est essentialiter potentia ad hoc principaliter
,

receptiva accidentium,utsic, non potest esse ordinata ut actum recipiat quod vero sit ac-
;

res distincta ab ipsa substantia unde quoad ; tus substantise, solum habet ex communi ra-
hanc partem conclusio posita evidens vi- tione accidentis et ideo non requirit aliam
;

detur. potentiam qua mediante inhsereat substan-

vero parte, de modo ex natura
5. In altera tiee alia vero accidentia primo ac per se sunt
;

rei distincto,imprimis non agimus de modo actus, et ideo proprias requirunt potentias,
unionis actuali, de quo supra dictum est, sed quibus mediantibus inhsereant substantiee.
de modo (ut ita dicam) potentiali, seu de po- Verumtamen ex hac doctrina imprimis col-
tentia aliqua ex natura rei distincta a sub- ligo, ex vi causalitatis materialis accidentis

stantia, tanquam modo , et non tanquam re ut sic, per se non requiri potentiam mediam,
omnino diversa. Et sic applicari fere potest sed substantiam per seipsam esse sufficien-
discursus factus nam etiam illa potentia
; tem ad hanc causalitatem. Hocpatet, quia ad
modaliter distincta erit verum accidens, nam recipienda illa accidentia, quee sunt essentia-
si esset substantia, falso diceretur distincta liter potenti* receptivee, non requiritur alia
ex natura rei a tota rei substantia ergo per ; potentia ;
quia ha? potentiee non actuant sub-
seipsam inest suo modo substantiee, et ab ea stantiam secundum aliquam specialem ra-
pendet in genere causse materialis; ergo ab illa tionem actus , sed ob communem rationem
recipitur immediate per propriam entitatem accidentis ; ergo ex vi causalitatis accidentis
substantialem. Deinde ficta est in preesenti ut sic non requiritur talis potentia, sed si in
li83C distinctio ex natura rei, seclusa distinc- aliquibus requiritur, erit propter aliquas spe-
tione reali,namba3c capacitas recipiendi pri- ciales rationes. Deinde falso hoc limitatur ad
mum accidens (ut sic dicam) ita est intima ea accidentia quee per se primo instituta sunt,
substantise creatse , ut inseparabilis ab illa ut sint potentia? receptivee; nam quantitas
sit, etiam per potentiam absolutam Dei ; nam, nonrequirit in substantia potentiam mediam,
hoc ipso quod substantia Angeli, verbi gratia, per quam recipiatur, ut probatum est, quia
talis est essentialiter, per seipsam capax est substantia per seipsam est capax quantitatis,
intellectivee potentise et quamvis demus posse
; et superfluum absurdum aliam
est ac plane
Deum separare intellectum Angeli a substan- fingere potentiam mediam, ex natura rei dis-
tia ejus, necessario intelligimus semper ma- tinctam, et tamen quantitas non est per se
nere illam substantiam capacem intellectus, primo instituta, ut potentia receptiva, ut ipsi
et quantumvis nudam Deus conservet illam etiam fatentur, alias quantitas essentialiter
substantiam, impossibile est quin maneat ca- esset qualitas. Unde quantitas per se primo
pax suse naturalis facultatis intellectivee ; et instituta est ad extendendas partes substan-
eodem modo intelligimus comparari substan- tiee, ita ut naturaliter non possint sese loco
tiam compositam ex materia et forma ad penetrare. Inde vero consequenter habet, ut
quantitatem, nam per seipsam est capax ejus, sit medium ad recipienda queedam alia acci-
nec potest hac capacitate privari, etiamsi a dentia ; ergo non solum ilia accidentia, quee
tali substantia separetur omnis res aut modus sunt per se primo instituta ut sint potentia?
 , ,

SECT. II. DE PROXIMA RATIONE RECIPIENDI ACCIDENTIA. 467

receptivse, sed etiam alia, qua?. ob quamcun- tivee, sive per modum simplicis formee vel dis-

que rationem habent immediatam habitudi- positionis, seu quantitatis, aut alterius modi
nem ad substantiam, non requirunt poten- accidentis , sive congeniti , sive adventitii

tiam mediam, ut ab ea recipiantur, seu ma- per se , et ex vi harum generalium rationum

terialiter causentur. preecise sumptarum, non esse necessariam ex
7. Imo vero addo, nullam fortasse reperiri parte substantise specialem potentiam ex
potentiam accidentaleni pure receptivam re- natura rei ab illa distinctam.

ipsa distinctam a substantia, ut potest bre-

Improbatur prior sententia.
viter inductione ostendi. Nam in substantiis
corporcis inanimatis nulla est potentia rece- 9. Inductio probans non correspondere cui-
ptiva accidentium preeter quantitatem,ut par- vis actui potentiam ejusdem categoriw. At-
tim ostensum est, partim ex sequentibus ma- que hinc infero, accidens non semper requi-
gis constabit ;
quantitas autem, ut dixi, non rere in substantia potentiam receptivam pro-
estper se primo potentia receptiva, sed est prie pertinentem ad suum prffidicamentum,
forma dans substantiee materiali hanc corpo- imo raro id accidere, nisi in aliquibus acci-
ream molem et extensionem, ratione cujus dentibus propter peculiares rationes. Hoc
apta est locum occupare. In rebus autem vi~ plane infertur ex preecedenti assertione. Et
ventibus ut sic , non agnoscimus potentias declaratur amplius inductione, nam in sub-
aliquas purepassivas. nam onmes, quee con- stantia spirituali tantum sunt accidentia per-
veniunt viventibus ut viventia sunt, sunt ali- ad intellectum et voluntatem, et quee
tinentia
quo modo activee ;
quod etiam in substantiis locum respiciunt. Loquor naturaliter ut ,

angelicis considerare licet ; ergo preecise ob omittam ea quee per divinam gratiam seu
recipienda accidentia, non oportet fmgere in virtutem fieri possunt. Quanquam, si aliquod
substantia potentias distinctas, nisi aliunde donum gratiee potest poni in substantia spi-
necessitas oriatur. rituali, quod non sit in intellectu nec in vo-

8. Ex quo ulterius concluditur, illam limi- hmtate, ut revera potest , illud non supponit

tationem seu distinctionem dc accidentibus in substantia potentiam ejusdem generis ,

congenitis seu transmutabilibus

, non esse ,
nam illud donum est qualitas ;
capacitas au-

formalem, neque in universum veram. Pri- tem obedientialis non est qualitas, sed ipsa-
mum patet quia si substantia per seipsam
,
met substantia animffi, ut ex Theologia con-
potest esse capax accidentis ut sic, etiam po- stat. Accidentia ergo, qua? pertinent ad mo-

terit esse capax mutationis ad tale accidens, tum vei prsesentiam localem non suppo-
, ,

si fortasse illud separabile sit. Quod si sit in- nunt in suostantia potentiam pertinentem ad
separabile, illud est per accidens, et mate- preedicamentum Ubi, vel actionis, aut pas-
riale quid respectu causalitatis substantiee. sionis qualiter enim concipi, aut quo funda-
;

Secundum patet, quia quantitas, juxta com- mento fmgi potest talis potentia ? cum ratio
munem sententiam, est accidens, quod trans- potentiai, si propria sit, pertineat ad qualita-
mutatur, et per proprium motum acquiritur; tem si vero sumatur late, sit quasi tran-
;

et nihilominus non requirit in substantia po- scendens, et ratio qucedam intime inclusa in
tentiam ab illa distinctam. Item, preesentia variis rebus diversorum preedicamentorum
iocalis seu Ubi est modus accidentalis, qui in- et ita fit in proposito, nam substantia spiri-
terdum atiicit immediate ipsam substantiam ,
tualis per seipsam est capax talis preesentias.

ut clarius patet in substantia spirituali , et Intellectas autem et vohmtas absque ulla du-
est suo modo verum in materiali, ut infra suo bitatione non supponunt in substantia poten-
loco dicemus tamen illud accidens potest
; et tiam aliam de genere qualitatis, ut proba-
per propriam mutationem acquiri et perdi. tum est. Actus vero harum potentiarum
Ilem, si verum est relationem similitudinis vel insunt substantiae mediis ipsis potentiis ,

identitatis specificee esse aliquid ex natura quamvis de modo sit controversia infra

rei distinctum a subjecto et fundamento, tale tractanda, sect, 4 tamen id provenit ex pro-
;

accidens non requirit in substantia specialem pria ratione inventa in talibus actibus, ut
potentiam, et tamen non est congenitum, sed ibidem dicemus. Et adhuc est sub judice lis,
amitti potest vel de novo resultare. Restat
, an tales actus sint ejusdem preedicanienti
ergo ut absolute dicamus ad causalitatem ,
cum ipsis potentiis ; enim eos collocant
aliqui

materialem substantioe circa accidens, sive in tantum in genere actionis. Et licet verum sit

ea sit per modum potentiie passivaj , aut ac- esse qualitates, et supponere potentiam, quee
-168 DISPUTAT. XIV. DE MATEMALI CA13SA ACCIDENTiUM.
sit qunlitas, tamen id non provenit ex illa sionem insinuavi superius, posse in bac quee-
generali ratione , sed ex peculiari cansa et stioue esse sequivocationem in verbis, nam
natura. si solum sit sensus, substantiam vel quantita-
10. De accidentibus vero substantise corpo- tem conceptam a nobis sub formalitate capa-
rea\ onmesfatentur, inter aecidentia habentia citatis talis accidentis reduci quodammodo ad

propriam enlitatem reipsa distinctam a sub- pnedicamentum illius accidentis, tanquam

stantia primum aeeidens talis subsiantise
,
quoddam additum per quod definitur tale
,

esse quantitatem, qua? non supponit in sub- accidens, sic controversia est de moclo lo-
stantia aliquam potentiam , quse ad prsedica- quendi aut concipiendi nostro nam secun- ;

mentum quantitatis pertineat , ut a fortiori dum rem nulla vera potentia additur media
probant omnia qase hactenus diximus. Ipsa iuter substantiam et quantitatem, vel inter
vero quantitas est medium seu potentia per ,
quantitatem et qualitatem, sed solum qusedam
quam luve potentia recipit qualitates eorpo- denominatio vel conceptio respectiva. Nos
reas, et similia accidentia ; at quantitas non autem loquimur de reali et vera potentia, de
est pertinens ad prsedicamentum
potentia qua loquiturD.Thomas, cum ait potentiam et
qualitatis, ut per se notum est. Nec vero in- actum revocari ad idem genus aiias non be- ;

ter superficiem, verbi gratia et albedinem , ne iude concluderet, potentias anima; esse
fingi poiest mediare aut intercedere potentiam res distinctas ab anima, cjuod illis locis inten-
aliquam de genere qualitatis, per quani su- dit; et eodem sensu loquitur Cajetanus, qui

perficies albedinem quocl etiam

recipiat ;
propterea adhibuit limitationes et distinctio-
probant argumenta hactenus facta, quia talis nes supra citatas. Commentator ilem in eo-
potentia , si in re non est distincta a superfi- dem sensu loqui videtur, cum dicit, poten-
cie,non potest esse vera qualitas ; fingere tiam et actum esse differentias oppositas di-
autem illam esse distinctam , vel ut rem, vel videntes singula preedicamenta.
ut modum diversum, et super-
ex natura rei
Declaratur axioma : Actus et potentia sunt in
flimm est, ac sine fundamento et vel pro- ;

eodem genere.
cedendum erit in infinitum vel si sistendum ,

est in intrinseca capacitate superficiei, qua per 'J2. Quomodo ergo intelligendum est ilhul

seipsam est receptiva illius potentiaj ,

verius axioma : Actus et potentia suiit in eodem ge-

dicetur sistendum esse in eadem intrinseca nerel rejiciendumne omnino est, ne senten-
capacitate superficiei qua per seipsam est ,
tiee a nobis positre , et resolutioni datse ob-

immediate receptiva albedinis, et tolletur de stare videatur? Respondetur imprimis, axio-

medio illa inintelligibilis et minime necessa- ma illud non recte fundari in Aristotele, 12

ria potentia. Sic igitur constat, potentiam, Metaph.; uam ibi solum asserit res omnium
per quam substantia recipit accidens ,
non prsedicamentorum habere eadem principia
semper pertinere ad idem prsedicamentum secundum proportionem seu analogiam, nun-
cum accidente recepto. Et ratio a priori est, quam vero ait omnia illa principia in eodem
quia ex accidente et subjecto non oportet prsedicamento cofiocari ; imo, ponens exem-
fieri unum per se, sed per accidens, et ideo pla, aitin coloribusaJbum esse principium ut
non quod talis potentia et actus
requiritar formam, nigrum ut privationem, superficiem
pertineant ad idem genus unde nec necesse ; ut materiam, et in illuminatione iumen esse
est ut talis potentia sit per se iustituta et or- formam, tenebrasprivationem, aerem subjec-
dinata ad talern actum. tum, et in sanatione sanitatem esse formam,
1 Q?n liter aligui effiigiant vim prceceden-
1 .
moibum privationem corpus materiam, in ,

fium ralionum.tices, tiis argumentis reete quihus exemplis nunquam assignatpotentiam,

probari potentiam rcceptivam accidentis hon quse debeat essc ejusdem pra clicamenti cum

esse semper proprie ac directe in eo prcedi- forma non ergo dixit Aristoteles materiam
;

camento, in quo accidens receptum, non

esl et formam pertinere semper ad idem genus,

vero probari non collocari in illo saltem rc-
ductive, quodsolumasseruntauctores prioris
scntentin' nam, cum accidcns dicat intrinse-
;
cum ordinemad subjectum, quatenus estca-
pax ip-ius accidentis, necesse
tum secundum eam capacitatem reducatur ad
prsedicamentum accidentis. Propter hanc eva-
quamvis dixcrit res omnium generum posse
habere aliquo modo prineipium formale et
materiale. Unde ihiclcm ait, res omnium ge-
nerum habere causam eliicientcm seu mo-
est ut subjec- vcntem, non tamen dicit, aut seritit, illam
causam pertinere ad iclem genus cum re ef-
fecta. Neque obstat Soncinatis repliea. quod
 SECT. II. DE PROXlMA RATIONE RECIPICNDI ACCIDENTIA. 469
causa efficicns cst extrinseca, et ideo noa sunt ; imo dicere etiam posset esse eamdem
oportet esse ejusdem generis ;
materiale au- rem negative (ut aiunt), quia nonsuntduee
tem principium est intrinsecum, quod debet res, sed eadem, in diversis statibus concep-
esse ejusdem generis. Respondeo cnim ma- ta. Quocirca res, quam Scotus in ea inter-
terialeprincipium aecidentis , si ad totum non tamenrec-
pretatione intendit, vera est,
compositum cornparetur esse intrinsecum , te accommodatur illa interpretatione aucto-
illi, non tamen esse illud compositum ut sic ribus, qui ante Scotum illud axioma docue-
proprie in uno genere, cum sit unum per ac- runt; Aristoteles enim, ut ex dictis patet,
cidens, et constet ex rebus diversorum gene- nunquam in eo sensu locutus est, nec Aver-
ruru ; si vero comparetur adformam aceiden- roes, qui loco citato aitpotentiam et actum
talem, non esse priucipium iutrinsecum ejus, esse differentias oppositas ; et cum 9 Meta-
id est, illam intrinsece componens, secl solum physieee, inprincipio, varias numeret poten-
per modum additi seu subjecti, cui forma ac- tise acceptiones, nuncpiam mentionem
fecit

cidentalis unitur. Hoc autem principium non illius potentice objectiva?..

est necessario ejusdem generis cum forma in 14, Dicendum ergo est, axioma illud com-
> accidentali compositione. muniter intelligi de propria potentia recepti-
13. Qualiter Scotus explicet dietwm pro- va, vel activa. Ut ar.tem verum sit, intelli-
nuntiatum. Qmd oijectiva potentia apud gendum imprimis de potentia per se pri-
est
Scotum. Hinc Scotus, in 2, distinct. '16, mo instituta et ordinata ad talem actum, non
q. 1, respondet, axioma illud, intellectum vero de potentia vel capacitate intrinsece in-
de potentia receptiva et actu ejus, esse fal- clusa et quasi concomitante aliquam entita-
sum, et affert contra illud instantias a no- tem absolutam. Declaratur hoc, nam duo-
bis insinuatas de substantia et accidente, de bus moclis intelligi potest quod alic[ua virtus,
superficie et colore, etc. Et similiter docet tam activa, quam receptiva, comparetur ad
esse talsum intellectum de potentia activa et actum. Uno modo, quia ex primaria ratione
actu ejus, nam etiam habet claras instan- et essentia sua ordina*a est ad talem actum; sic
tias, preesertim in potentiis qure agunt ac- materia estpotentia ad formam, ut supra cle-
tione transeunte, sive cornparentur ad actio- claratum est; sic gravitas est virtus activa ad
nem, ut actio est, quia manifeste pertinent ad efficiendum motum deorsum, vel permanen-
diversa prredicainenta sive acl rem seu for- ; tiam in ipsomet loco deorsum; sic denique
mam factam, nam
secuudum locum potentia intellectus est virtus activa et receptiva in-
motiva est qualitas, efficit autem Ubi, seu Hujusmodi ergo potentia dicitur
tellectionis.
pra?sentiam localem, et potentia augmenta- perseprimo instituta propter actum, etideo
"tiva est qualitas, agit autem quantitatem aut ab illo sumit speciem ; et de illa ad summum
substantiam. Dicit ergo axiona illud esse potest axioma illud verificari modo statim
intelligendum de potentia objectiva. Quam declarando. Alio vero modo potest aliqua en-
interpretationem multi rejiciunt, impugnan- titashabere vim vel capacitatem ad aliquam
do acriler hanc potentiam objectivam. Sed actionem vel actum, non quia propter illum
quoad hoc existimo de nomine et ffiqui- primario sit instituta, sed quia vel ob emi-
voce hos cum Scoto disputare ; nam ille nentiam naturae sua3, vel ob naturalem con-
non intelligit per potentiam objectivam ali- ditionem, autmodum essendi, quein habet,
quam veram rem ,
qu?e sit.actu in rerum quasi concomitanter, vel potius connaturali-
natura ,
quo sensu sola potentia activa vel ter,habet per seipsam talem vim vel apti-
passiva est potentia realis , ut infra di- tudinem. Sic Deushabet omnipotentiam agen-
cam latiustractmdo de essentia creatu-
, di sic etiam creatura intellectualis habet et
;

ree, declarando speciem qualitatis, quee

et capacitatem, et vim activam obedientialem
est potentia; sed per potentiam objecti- supernaturalium actuum vel donorum sic ;

vam intelligit Scotus rern in statu pos- denique substantia materialis est capax quan-
sibili antequam actu sit, quomodo dicimus titatis, et quantitas ipsaest capax qualitatum.

rem esse in potentia antc q larn sit ; et quia Et in hoc posteriori genere potentia; vel ca-
res, ut est possibilis, est objectum potentiae pacitatis, non est necesse potentiam scu ca-
activte , ab Scoto esse in po-
ideo dicitur pacitatem et actum esse in eodem genere ;

tentia objecliva. Atque ita dicit banc poten- quia, cum non sit ordinata per
talis potentia
tiam et actum esse ejusdem generis, quia se primo ad actum, nec sumat ab illo spe-
res possibilis et res in actu ejusdem generis ciem suam, nec componat cum ipso actu
470 DISPUTAT. XIV. DE MATERI ALI CAUSA ACCIDENTIUM.
unmn per se,nonest eurtalis potentia et actus cipit. Et ita nulium invenio exemphun in quo
in eodem genere colloeanda sint. Nec D. heec regula deficiat. Ratio autem reddi po-
Thonias unquam de hoc posteriori genere test, quando potentia receptiva per se
quia,
potentiaj, sed de priori locutus est ; et de eo- est ordinataad actum, et comparatur ad il-
dem exponendus est Averroes, si ejus dicta lum ut imperfectum ad perfectum in suo ge-
defendere neeesse Nec ratio in contra-
sit. nere, et quodanimodo per se unum videtur
rium facta plus probat unde per lisec suffi-
; in illo ordine constituere cum suo actu ; ut
cienter responsum estfundamentis contrarise potentia intellectiva cum actu intelligendi
sententise. per sc conjungitur, et sic de aliis ; et ideo
15. D. Tkomas ct Commcntator qualitcr oportet ut talis potentia et actus sub eodem
intelligant axioma.
Ut vero principium il- genere collocentur, ut ita etiam inter se ma-
lud exacte maneat declaratum, addere opor- jorem proportionem servent.
tet duubus modis intelligi posse, potentiam 16. At vero in potentiis activis, etiamsi sinl
prioris ordinis et actum esse ejusdem gene- per se primo ordinatae ad agendum, non vi-
ris. Primo, ut genus late sumatur pro gene- detur necessarium quod potentia et actus
ralibus rationibus substantiai et accidentis, sub eodem genere in rigore contineantur.*
ita ut potentia per se ordinata ad actum sub- Nam, si per actum hujus potentiee intelliga-
stantialem substantialis, ad accidentalem
sit mus actionem ut actio est, constat potentiam
accidentalis; nonvero quodin rigore necesse et actionem ad diversa prtedicamenta perti-
sit potentiam et actumesse ejusdemprsedica- nere. Nequeulliusmomenti est quod quidam
menti aceidenlis, quainvis in substantia id aiunt, potentiam et actionem, directe qui-
verum sit, eo quod substantiai tantum est dem e; per se
ad diversa praedicamenta
,

unicum prtedicamentum. Et heec expositio pertinere; tamen per reductionem, etpoten-

multis placet, quia evitat difficultates. Alii tiam coliocariingenere actionis, et actionem
vero etiam in aceidentibus volunt potentiam in genere quia babent inter se
potentiai;
bujusmodi actum ejus ad idem prtedica-
et mutuam habitudinem transcendentalem ter- ;

mentmn in rigore pertinere, quia alias non minus autem habitudinis reducitur ad pra?-
est in rigore verum, potentiam et actum esse dicamentum relati. Hoc (inquam) nil refert,
ejusdem generis. Sed boc in universum de- quia hcGc reductio solum est secundum ex-
fendere difficile est, prsesertirn in potentiis trinsecam denominationem quam includit ,

activis.Quaproptcr probabiliter dici potest terminus ut terminus est nos autem loqui- ;

potentiam passivam accidentalem (nam de mur de collocatione sub uno genere secun-
substantialijam satis dictum est), quan.do ex dum propriam naturam et essentiam ejus.
primaria institutione vi suce essentiae ordina- Hoc enim sensu necesse est ioquantur auc-
ta est adactum, sub eodem genere etprsedi- tores, cum dicunt potentiam et actum esse
camento cum suo actu contineri. Et de bac sub eodem genere ; alias non recte inde con-
potentia videtur loqui D.Thomas,et Commen- cluderent materiam , verbi gratia, esse in-
lator,citatis locis.Subpotentiis autem passivis trinsece substantiaui, quia est potentia ad
potentias animge comprchendimus, qua^ li- substantiam, ct inteUectum esse qualitatem
cet activa; etiam sint, simul tamen sunt pas- quia est polentia ad actum accidentalem
etinpassione ac receptione seu infor-
sivse, et vitalem etc. Potentia ergo activa com-
,

matione habent consummatam perfectionem parata ad actionem suam ut actio est , ,

suam. Hoc autem modo cxplicata hoec asser- non constituitur sub eodem genere si au- ;

lio probari potest inductione in omnibus his tem per actum hujus potentiee inteiligamus
nam habitus et actus carum in eo-
potentiis; terminum formalem actionis ejus, non est
dem genere in rigore collocantur Jicet cnim ; nccesse collocari in codem pra dicamento, j

actio ut actio pertineat ad preedicamentum ut probat exemplum supra adductum degra-

actionis, tamen ut actus vitalis habens esse vitate, quod in universum adduci potest de
consummatum et pcrfectimi in suo genere, potentia secundum locum motiva, sivc sit
collocatur inpnedicamento qualitatis quan- ;
progressiva, sivc attractiva, sive expulsiva,
do autempotentia comparatur ad actum, et aut impulsiva,vel impulsus ipsc, quem multi
ad idem genus pertinerc dicitur, non est existimant esse qualitatem, et tamen non or-
comparanda ad actum in fieri, sed ad actum dinatur ad faciendam qualitatem, sed motum,
perfectum ct consummatum ad illum enim
; vel Ubi. Et ratio reddi potest, quia potentia
per se primo ordinatur, el ab illa speciem rc- acliva ul sic non ordinatur ad actum ,
ut
 SECT. 111. QU.E-SUCSTANTIA SlT ACCtDENTlUM MATIRIA. 47{
imperfcctum ad perfectum, neque ut cum axlomotis : Potentia et actus sunt sul eodem
illo componat nliquid per se uuum, sed ut genere.
causa extrinseca ad effectum fieri autem ; SECTIO II?.

potest ut causa activa non sit ejusdem ratio- Qumnam substantia possit esse causa malerialis
nis aut generis cum effectu, sed eminentioris, accidentium.
eticleonon est necesse ut in eodem preedi-
camento cum suo actu collocetur. Quanquam 1 . Cum dictum sit primariam causam ma-
necessarium videatur, si actus maxime pro- terialem accidentis esse substantiam, ad per-
prius talis potentice sit accidentalis , etiam fectam hujus causce expositionem necessa-
potentiam accidentalem
ipsam esse quia ,
rium est cleclarare qucenam substantia possit
substantia ut sic nou ordinatur per se primo hanc causalitatem exercerc. Suppono autem
ad accidentalem actum erit ergo talis poten-
;
hic non csse qucestionem de substantia
tia accidens, quamvis sub nobiliori genere ac- creata, quam constat non esse capacem
ciclentis collocetur. dcntis, et discurrcndum breviter erit per om-
17. Oljectio dissolvitur. Notabile. Di- nes creatas. Inter quas qucedani sunt simpli-
ces, interdum potentiam accidentalem ordi- ces, alice compositee de quibus et cle parti-;

nari per se primo ad producendam substan- bus componentibus ipsas, esse potest con-
tiam ut potentia nutritiva et generativa.
,
troversia. Ut ergo quce dubitationem habent
R,espondeo primo nondum esse exploratum, tractemus, ea quce certa sunt breviter prce-
neque a nobis tractatum, quomodo acciden- mittamus.
tia attingant productionem substantice nam ; 2. Sulstantke simplices suisistentes seipsis
si solum attingunt disponendo materiam,ces- materiales causai.
Primo ergo certum est,
sat diificultas si vero immediate etiain effi-
; substantias simplices per se subsistentes esse
ciunt, et introducunt formam substantialem, sufiicientes ad recipienda seu materialiter
dicendum est non attingerc substantiam, causanda accidentia sibi proportionata. Hoc
nisi instrumentaliter. Non attingunt autem constat in omnibus substantiis spiritualibus
instrumentalem actionem nisi prcevia alia creatis ; dc his enim est sermo. Omnis enim
actione coiinaturali, et maxime propria, quce substantia creata,quiapotentialis est,et imper-
semper est accidcntalis; et respectu illius ve- fecta, capax est accidentium, et acl ea susten-
rificandum est talem potentiam etactum esse tanda sufficit ei, habere per se snbsisten-
ejusdem generis,nam altera actio instrumen- tiam, si alioqui sit capacitas. Cum autem
talis, licet fortasse sit a nalura principalius dicimus bas substantias esse per se sufficien-
intenta, respectu tamen talis potcntiee non tcsad hoc, non exclndimus quin possint cau-
est ita propria et accommodata, ut ei com- sare materialiter unum accidens mediante
mensuretur natura talis potentice seu qualita- aiio, ut sequcnte sectione clicemus; sed res-
tis. Imo hinc obiter colligere licet, extra po- pectu collectionis omnium suorum acciden-
tentias loco motivas omnem aliam potentiam tium dicimus per se sufficere, et non indigere
per se primo ordinatam acl agendum, collo- alio adminiculo prceter suam substantiam, et
cari in eodem prcedicamento cum suo aetu subsistentiam propriam.
proprio seu termino actionis suce nam talis ; 3. SuJjstantioMs forma subsistens sufficiens
potentia semper est qualitas, nihilque efficit materia accidentiim .

Hinc secundo est
nisi prcevia aliqua propria actione tenclcnte etiam certum, formam subsistentem,etiam si
ad qualitatern, nam, ut dixi, licet efficiat in- sit incompleta substantia, et actus corporis,

strumentaliter substantiam, vel etiam quan- esse sufficientem causam materialem aliquo-
titatem, semper id efiicit prcevia aliqua actio- rum accidentium quce illi proportionata,

ne propria tendente ad qualitatem ad alia ; sunt.Hoc constat in anima rationali,non so-

autem prcedicamenta prseterUbi, non estper lum a corpore separata, sed etiam conjuncta;
se actio, sed semper resultant ex fermino al- et ratio est eadem fere quce de substantiis
terius actionis. Atque ita fit ut omnis potentia angelicis. Nam quod anima1 in-
substantia ,

activa accidentalis prceter motivam ordinetur completa sit , non impedit quominus susten-
ad qualitatem aliquam efficiendam per ac- ,
tare possit aliqua accidentia, cum per se esse
tionem maxime propriam, licet fortasse me- possit, et a subjccto ipso non pendeat. Ex
diante illa possit ad res aliorum prsedicarnen- quo a contrario sumpto argumento constat,
torum ordinari saltem ut instrumentum. At- et cst etiam certum, formas substantiales,
que heec dicta sint in explicationem illius quce naturaliter subsistere non possunt, ine-
xxv. 35
472 DISPUTAT. XIV. DE MaTERIALI CaUSA. ACCIDENTIUM.
ptas esse ad causanda rnaterialiter accidcntia inter quas primum locum obtinet quantitas,
per se solas, quia quod in se non snbsistit, et aliee insunt mediante illa, ut dicemus sec-
non potest aliud sustentare formee autem hee ; tione sequenti. Unde in quo subjecto fuerit
non sunt capaces proprioe subsistentia?, etiam quantitas , erunt reliquee corporeee qualita-
partialis, ut postea dicemus. An vero simid tes.

cum substent accidentibus

materia paulo ,

Sententia negans quantitatem inesse ma-

post videbimus. Solum posset quis dubitare
tcrice.
de nonnullis relationibus, verbi gratia, unio-
nis aut simibtudinis, etc, quee videntur sub- Testimonia Aristotelispro relata sententia.
6.

jectari in bis formis. Verumtamen probabilius Sunt ergo in hac re duae oppositee senten-
est bas relationes non addere rem distinctam tise valde communes. Prima est dicentium
a substantia , vel modis substantialibus for- materiam per se non habere entitatem suffi-
mre. Item probabile est entitatem talis forrnee, cientem ad causandum materialiter aliquod
ut sustentatam suo modo in materia, esse accidens, sed mdigere prius conjunctione ad
capacem alicujus forniee aut modi accidenta- formam substantialem, ut ex utraque resul-
lis, eo modo quo de ipsis accidentibus in se- tet compositum, quod possit accidentia reci-
quente sectione explicabimus. pere. Heec est opinio D. Thoiu., 1 p., q. 76,
4. Partes intcgrales, accidentium snfftcieii', art. 6, et q. unic. de Spiritualib. creatur.,
ti:i receptiva.
Hinc etiam obiter constat quid art. 3, ad 18 et Alberti, in Summa de homi- ;

dicendum sit de partibus integralibus sub- ne, 2 p.,quaa.st. An nulritio fiat ex simili, a. 1 ;

stantiee non est enim dubium quin eo modo

; Durand., 1, dist. 8, 2p., queest. 4; Capreol.,
quo sunt et subsistunt, possint materialiter in2, dist. 13, q. 1, conclus. 2 et 3, et dist. 18,
concurrere ad esse accidentium; nam possunt q. 1, conclus. 6; Cajet., de Ente et essent.,
illa in se recipere et sustentare, ut inductione cap. 7, q. 1G; Soncin., 8 Metapb., q. 7, et
constat. Et quidem si partes istee sint actu 15, 17 et 18 ; Ferr., 4 contra Gentes, c, 81,
divisee a toto, et solum dicantur partes pro- q.2 et 3 ; Solo, 1 Phys., q. 7 ; Astudill., 1 de
pter babitudinem ad illud, constat in re esse Generat. ' Tribuiturque Aristoteli, quia 1 cle

veras substantias subsistentes, ideoque posse Generat., text. 23, clixit, generationem tieri
accidentia sustentare ut de sanguine fere , ex materia nullo sensibili manente ex quo
, ;

omnes censent. Si vero sint proprie conti-
nuatee aliis partibus
subsistere in se, sed in toto
ab accidentibus, quee in eis insunt solet in-
terdum denominari totum, ut homo dicitur
crispus; nibilominus tamen tota causalitas
loco, et ex his quee Aristoteles subdit, text.
,
proprie non dicuntur 24, sumunt omnes bujus sententiee auctores,
; et hac ratione in transmutatione substantiali nulluni acci-
, dens manere in materia prima. Quod si ita
fit, ob id utique evenit, quod materia non
sufficiat sustentare accidentia sed solum ,

materialis, quee ibi intervenit exercelur per , compositum et ideo pereunt corrupto com-
;

eam partem in qua accidens inhseret et ea- ; posito, quod nulla ratione fieri posset, si ma-
dem durabit, si talis pars secundum totam teriee primee inhairerent. Secundo hoc con-
suam substantiam separata conservetur. firmat,quod Aristoteles, Phys., text. 81 1 et
82, materiam primam respicere per
ait, se
Qnantitas an insit materice.
primo substantialem formam. Tertio lib. , 5,
5. Solum ergo superest mate- qusestio de de Gen. text. 24, differen-
text. 8, et lib. 1 ,

ria prima, et de integra substantia composita tiam constituit inter generationem, et alte-
ex materia et forma nam de materia quaes- ; rationcm, vel auginentationem, quod subjec-
tio est an per seipsam possit matcrialiter et tum generationis est sola materia, quam dicit
immediate causare aliquam formam acciden- esse materiam simpliciter, tdterationis vero
talem quee fere coincidit cum communi
;
et augmenlationis subjectum dicit esse sub-
qusestione, an et quomodo possit materia esse stanliam intcgram, quam vocat materiam se-
subjectum accidentium. Quee ut brevius et cundum quid. Quarto, 7 Metaph., text. 8, ait
distinctius tractetur, tota estrevocanda ad matcriam non esse quid, nequc quantum,
quahtitatcm nam nunc non agimus de rela-
;
neque quale, neque aliquid hujusmodi. Quin-
tionibus vel modis accidcntalibus, de quibus to, 7 Metaph., text. 4, e.t 12 Metaph., text. 43,
postea obiter dicemus, quia nihil fere habent
dubitationis, sed agimus de propriis formis 1
Herveeus, Quodlib. 24, 10; JaveL, 8 Me-
accidentalibus realiter distinctis a substantia. tapb.
 ;

SECT. III. QU/E SUBSTANTIA SLT ACCIDENTIUM MATERIA. 473

ait substantiam esse priorem natura acci- subslantialis, ut est Quod forma corporeitatis.
dente. Sexto, in Praedicam., c. de Substantia, habet etiam optimam proportionem tum ,

dicit, destructis primis substantiis, impossi- quia forma accidentalis, actus infor- cum sit
bile esse aliquid remanere ;
primae autem mans, esse debet participatio forma3 substan-
substantiee sunt substantiae integree simplices, tialis, potius quam materiae tum etiam quia ;

aut cornpositse. forma substantialis, ut estforma corporeitatis,

7. Rationes pro hac sententia aclducuntur nullam aliam proprietatem habet, qua3 ad il-
plures. Prima, quia materia est pura poten- lam consequatur, praeter quantitatem. Et con-
tia, ita ut neque esse habeat, nisi illud men- firmatur, quia si quantitas prius rnaterise in-

dicetaforma; ergo ex se estimpotens ad sus- esset quam substantialis forma, reciperetur

tentanda accidentia, nisi prius saltem natura forma substantialis in materia, media quanti-
conjungatur formaj, et ab illa esse recipiat. tate propterea enim qualitates corporeee in-
;

Probatur consequentia, tum quia esse secun- sunt substantise, media quantitate, quia sup-
dum quid, quod dat accidens, supponit esse ponunt illam in substantia. Consequens au-
simpliciter; tum etiam quia nihil potest aliud tem est falsum, tum quia alias intimior ma-
sustentare, nisi prius in se subsistat; nihil au- gisque proprius actus materiee esset quanti-
tem subsistit in se, nisi quod habet esse ac- tas, quam forma substantialis. Tum etiam
tuale, et simpliciter. Secunda ratio, qua D. quia non posset fieri unum per se ex materia
Thomas utitur, quia materia est potentia ad et forma substantiali unirentur enim medio;

omnes actus ordine quodam; ergo respicit accidente unde potius ex materia et quan-
;

substantialem formam, ut primum actum titate per se unum nam poten-

deberet fieri ;

suum, acl quem per se primo ordinatur ac- ; tia potius facitunum per se cum suo primo
cidentia vero ut actus secundarios conse-
,
et immediato actu quam cum secundario,
,

quentes primum. Probatur antecedens, quia quem mediate recipit; nec potest intelligi
non potest materia seque primo respicere ae- quod compositio entis per se fundetur in ente
tus acleo diversos alias diversas etiam spe-
; per accidens. Tum denique quia alias non
cies ab eis sumeret, essetque simul potentia solum materia, sed etiam quantitas esset
substantialis et accidentalis. Consequentia principium materiale generationis substantia-
autem probatur, tum quia potentia substan- lis. Secundo confirmatur eadem ratio, quia

tialisprimario debet respicere substantialem si quantitas esset in sola materia, esset in-

actum, cum ad illum per se primo ordinetur, generabilis et incorruptibilis, sicut ipsa est,
et ab illo speciem sumat ergo illum etiam ; quod repugnat Aristoteh ponenti motum per
debet prius recipere tum etiam quia forma; se ad quantitatem. Sequefa vero patet, quia
accidentalis comparatur ad substantialem, ut non posset quantitas corrumpi ad corruptio-
actus secundus ad primum actus autem se- ; nem subjecti, quia materia est incorruptibi-
cundus semper supponit primum. lis;neque etiamposset corrumpi a contrario,
8. Tertia ratio est, nam si quod accidens quia illud vere non habet, ut constat ex Ari-
esset in materia prima, maxime quantitas ;
stotele in Preedicamentis;neque etiam pendet
sed heecnon ; ergo. Majorrecepta est ab om- ab alia causa, percujus absentiam possitna-
nibus, etconstat ex dictis in principio. Minor turaliter clesinere esse ; ergo nullo modo
probatur, quia quantitas est proprietas sub- posset quantitas corrumpi , et consequenter
stantiee corporece necessario concomitans il- neque generari.
lam non potest autem esse proprietas con-
; 9. Quarta ratio sit quia non repugnat,

sequens materiam ut sic, sed formam ergo ; quantitatem et accidentia omnia corporalia
non potest recipi in materia secundum se, recipi in toto composito, mediante forma et ;

sed ut informata forma, seu in composito.
Probatur minor, quia proprietas manat acti-
ve ab essentia, cujus est proprietas non po-
test autem quantitas manare ab essentia ma-
teriee ut sic, quia hsec dimanatio est aliqua
efficientia materia autem secunclum se nul-
;
lam efficientiam habet, ut constat ex Aristo-
hoc magis consentaneum naturis rerum
est
ergo. Major declaratur, quia nou repugnat
; unum accidens recipi in substantia mediante
alio, ut constat de qualitate corporea et de
quantitate , et inter qualitates ipsas reperi-
tur interdum hic ordo, ut patebit sectione se-
quenti ergo multo magis reperiri potest in-
;

tele, 1 de Gener.,text. 55, et libro secundo, ter substantialem actum, et accidentalem.

text. 55 non ergo manat quantitas a mate-
; Minor vero probatur, quia potentia ad reci-
ria, sed a substantia corporea, ratione formee piendum accidens est tantum secundum quid;
.47 4 DlSPUTAT. XIV. bE MATtfel kU CAUSA ACCIDENIIUM.
potentia autem materiee ad recipiendam for- toris, reprehendit tamen illam. Omnes deni-
mam substantialem est potentia simpliciter; que auctores qui tenent eadem numero ac-
ergo est maxiine eonsentaneum naturis re- cidentia corporalia manere in genito et cor-

rum, ut haec potentia materise prius reduca- rupto, tenent etiam quantitalem et disposi-
tur in aetum solum relinquat
simpliciter, qni tiones materiales subjectari in materia pri-
potentiam secundum qnid mediante ; et illo ma, ut Gregor., in 2, dist. 12, q. 2, art. 2;
recipiat aceidentia, quibus compositum ac- et Aureol., apud Capreol., in 2, dist. 13, q.
tuetur quoad potentiam secundum quid, quee 1, argum. contra 3 concl.; Marsil., 1 de Ge-
inillo manet.Sic ergo videtur sufficienter pro- nerat., q. 7 ; Paul. Venet., Summ. de gener.,
bari, solam materiam non posse esse cau- cap. 54; JEgid. 7 Metaphys. , qusest. 4; ,

sam materialem alicujus entitatis acciden- Niphus, 8Metaph., disput. 4; Zimara, Theo-
talis. rem. 46.
H. Loci Aristotelis pro proxime prwcedente
Sententia affirmans quantitatem inesse ma-
opinione. Et huic sententiee favet Aristote-
teria?.
les multis in locis, nam 7 Metaph., text. 8,
10. Secunda sententia est, materiam primam significat quantitatem primo inesse materise;
ex vi suse entitatis esse sufficientem causam et in 3 Phys., sentit quantitatem esse pro-
materialem formarum accidentalium sibi pro- prietatem ipsius materiee et lib. 2 de Gene-
;

portionatarum primo quidem et immediate

;
rat., text. 6, sentit dispositiones ad formas

quantitatis, et, ea mediante, cseterarum.Hanc substantiales, et altcrationem, quse ad eas fit,

sententiam docuit Averroes, in libro de Sub- proxime versari circa materiam; etlib. 1 de
stantia orbis, et Physicor., comment. 63,
1 Generat., et lib. 2, text. 27, ait accidentia,
et in epitome Metaph., tract. 2, cap. ultimo, in quibus res genita convenit cum corrupta,
qui dicit esse in materia dimensiones inter- manere eadem. Potest etiam in hanc senten-
miuatas illi coaevas, et in re ipsa ingenera- tiam Plato adduci, qui in Timeeo materiam,
biles et incorruptibiles, solumque accidenta- magnum et parvum appellavit, quod ex se
liter mutabiles. Per dimensiones autem inter- quantitatem habeat, indifferentem tamen ad
minatas nil aliud intelligit, quamipsam quan- magnitudinem, vel parvitatem. Rationes pro
titatem, quae quantum est ex parte materiee, hac sentcntia partim metaphysicce sunt, par-
nec certam aliquam densitalem, nec rarita- tim physicee ex utrisque tamen integer dis-
;

tem, nec definitum terminum magnitudinis, cursus conflari debet; nam rationes meta-
vel parvitatis, nec peculiarem aliquam figu- physicee probare videntur non repugnare cx
ram postulat; et ideo, sicutmateria cle se in- parte materire, seu esse in ea sufficiens fun-
formis dicitur, ita quantitas, ut illi coeeva, di- damentum entitatis, ut sustentet materialiter
citur inierminata ,
quanquam reipsa sem- accidentia ;
autem rationes osten-
physicse
per habeat aliquem terminum, juxta exigen- dunt id esse magis consentaneum tam fini
tiam formee, vel actionem agentis; et juxta seu muneri, ad quod materia instituta est,
hanc varietatem terminorum, figurarum, vel quam sensibilibus effectibus, quos experi-
dispositionum accidentaliter mutatur, quam- mur.
vis in entitate sua eadem semper persevcret. 12. Primo igitur probatur hanc causalita-
Hanc etiam sententiam, quantum ad inhee- tem posse conve/iire materia?, quia materia
rentiam quantitatis in materia, tenuit Simpli- habet propriam entitatem actualem cum sua
cius, in 1 Phys., text. G9, tribuitque Aristo- propria cxistentia, ut supra dictum est, et
teli, et Platoni; tenct etiarn Philoponus, 1 propriam ctiam subsistentiam partialem ut ,

lib.de Generat., tcxt. 33 ct 40, ubi ait matc- infra ostendetur; ergo ex hac parte habet
riam dimensionibus affectam, esse genera- sufficientem entitatem, ut sustentet aliquod
fionis subjectum. Et Ammonius, in Prsedi- accidens. Patet consequentia ,
quia quod in
cam., cap. de Quantitatc dicit maleriam , se subsistit , licet alioqui partialis entitas sit,
prius accipere molem per quantitatem; D. potest sustcntare accidentia sibi proportio-
Thomas, in 4, dist. 12, q. 1, art. 2, qusos- nata, ut paulo antea de anima rationali dice-
tiunc. 4, opinioncm Com-
refert et scquitur bamus. Dicetur fortasse materiam dependere
mentatoris, prout a nobis relata est in opu- ; in suo esse a forma, et cx hac parte esse in-
sculo autem 32, quod est de Natura materiee, ferioris cnnditionis, quam
sit anima rationa-

et dimensionibus interminatis, cap. 4, licet lis comparata ad materiam. Secl hoc non
eodem modo referat opinionem Commenta- obstat, etiamsi illam depeudentiam admitta-
 SEGT. II!. QUJE SUBSTANTIA SIT ACCIDENHUM MaTERIA. 475
mus, quam nonnulli negant; quia illa clepen- 1-4. Diluitur ohjcctio. materiam Dices,
dentia materise a forma non est, ut a vera et non posse simul esse materialem causam for-
propria causa ipsius materiee, secl ut a con- mee substantialis efquantitatis; imo,hoc ipso
ditione quadam naturaliter necessaria , ut quod est substantialis potentia ad formam,
materia conservetur in esse ; liujusmodi au- esse improportionatam, ut simul sit poten-
tem genus dependentise, quod est extrinse- tia , causa quantitatis. Sed
seu materialis
cum entitati materiee, id est, superveniens hoc nullam ingerit difficultatem, quia seepe
illi, non intrinsece componens illam, nihil
et accidit ut una causa plures habeat effectus,
obstare potest quominus entitas materise se- quorum unus sit nobilior alio ; ut eadem for-
cundum se sit sufficiens ad sustentanda acci- ma principium dispositionum vel proprie-
est
dentia in genere causee materialis ; depen- tatum quee ab ea manant et simul est prin- ,

dentia enim unius causee ab alia extrinseca cipium generandi sibi simile et in genere ,

in suo esse, nihil impedit quominus ipsa in causee formalis simul est causa sui compositi.
suo genere sit sufficiens, ad causandum ef- Sic igitur non repugnabit materiam simul
fectum proportionatum. Estque ad hominem esse causam quantitatis ut proprietatis sibi
optimum et valde accommodatum exemplum; connaturalis, et formee ut principalis actus,
nam substantiale compositum pendet a suis ad quem natura sua ordinatur. Atque hoc fa-
naturalibus dispositionibus, nam, illis ablatis, cilius contingit, quando hujusmodi effectus
dissolvitur; et tamen hoc non obstat quin sunt inter se ordinati, ut in preesenti sunt
ipsum compositum secundum se sit mate- quantitas et forma est enim quantitas veluti
;

rialis causa aliorum accidentium. Imo, quod dispositio quEedam materiee, per quam fit ap-
magis ipsarum dispositionum est
est, etiam tum subjectum alterationis, et dispositionum
materialis causa ipsum compositum, licet quibus accommodatur ad recipiendam for-
alias ab eis pendeat; quid ergo mirum quod mam substantialem. Unde omnes auctores,
materia, quamvis pendeat a forma, possit etiam qui priorem sententiam defendunt, fa-
esse materialis causa accidentium? Accedit tentur materiam esse causam materialem
quod, licet materia pendeat a forma potest ,
formce et quantitatis, quamvis quiclam dicant
esse causa materialis ejusdem formce ergo, ; respectu formee esse causam totalem in suo
quamvis pendeat a forma, poterit esse causa genere , respectu vero quantitatis solum par-
materialis quantitatis. Patet consequentia ,
tialem, quia totum compositum est causa to-
quia major videtur esse repugnantia inter talis, Alii vero etiam juxta priorem senten-
illas duas habitudines dependentiee et causa- tiam concedunt materiam esse causam tota-
litatis respectu ejusdem, quam respectu di- lem in suo genere, tam quantitatis quam
versorum. formee hoc tamen ordine ut prius natura
, ,

4 3. Ex quo tandem roboratur ratio facta ;

sit causa formee quam quantitatis non ergo ;

nam materia prima habet in se siifficientem est inconveniens ut eadem materia sit causa
entitatem existentem et subsistentem, qua in materialis utriusque. Et quod ad ordinem ,

se sustineat formas substantiales materiales ;

magis consentaneum videtur ut licet
attinet,
ergo etiam ut sustentet, seu materialiter secundum ordinem perfectionis et finis ma-
causet quantitatem. Probatur consequentia, teria prius respiciat formam quam quantita-
tum quia non minus imo plus esse videtur
, tem, tamen ordine executionis et generatio-
sustentare formam substantialem neque ad ; nis, prius recipiat quantitatem quam formam.
id est minus necessaria subsistentia, et exis- Solet enim ordo executionis esse oppositus
tentia, vel actualis entitas ; tum etiam quia ordini intentionis. Quod etiam in preesenti
sicut materia dicitur pendere a forma, ita necessarium est, cum
materia per quantita-
potest dici pendere a quantitate ; ergo , sicut tem preeparetur, et coaptetur ad formam. Et
hoc non obstat quominus materia sustentet ideo etiam non impedit quod materia sit po-
formam, ita etiam non obstabit quominus ientia substantialis ; nam, sicut substantia
sustentet quantitatem. Consequentia tenet a potest esse capax accidentis , non per poten-
paritate rationis; et antecedens probatur, tiam accidentalem sed per seipsam quia , ,

quia, sicut non potest materia conservari sine concomitanter habet illam capacitatem ex vi
forma, ita nec sine quantitate, adeo ut etiam suee entitatis , ita potentia substantialis, quee
in ordine ad potentiam Dei absolutam facilius quia per se primo est instituta ad
talis est,
intelligi valeat materia sine forma, quam sine recipiendum actum substantialem potest ,

quantitate, ut inferius ostendam. concoraitanter per seipsam habere capaci-

 ;

476 DISPUTAT. XIV. DE MATERIALI CAUSA ACCIDEMTUM.

tatein ad recipiendam proprietatem, vel dis- 1 7. Aliter responderi potest hoc quidem ,

positionem aecidentalem naturee suae consen- argumento convinci, quantitatem hominis re-
taneam, et fini, ad quem instituta est, accom- cipi inhajsive in sola materia, non tamen pro-

modatam. bari, quod in tali materia non supponatur in-

15. Ex liis ergo demonstratum esse
satis formatio humanfe forma? dantis esse ma-
non esse repugnan-
videtur ex parte materise teria? et constituentis compositum
, quod ,

tiam, neque improportionem ullam, quin pos- dicatur recipere et causare quantitatem ,

sit esse sufficiens causa materialis quantita- quamvis non per se primo et secundum se
tis. Quod vero ita sit, imprimis videtur con- totum illam recipiat, sed ratione alterius par-
vincere exemplum de humano corpore, in tis. Sed imprimis ex hac responsione sumo,

quo suppono non esse aliam substantialem solam materiam esse subjectum cui quantitas
formam, praeter rationalem animam, quod in hominis inheeret, et consequenter illam so-
sequente disputatione generaliter ostendam, lam esse causam materiaiem quantitatis ;

et in pra?cedenti ex parte probatum est. Sup- illa enim est causa materialis, ad quam ter-

pono deinde animam hominis esse spiritua- minatur unio seu inheesio formse, qure mate-
lem, et omnino indivisihilem. Hinc ergo con- rialiter causatur sed unio et inhtesio quan-
;

cluditur ratio, nam quantitas humani corporis titatis corporis humani ad solam materiam

non potest esse in eo ratione totius compositi terminatur ut argumentum factum probat,
,

ex materia forma; ergo est in sola mateiia;

et et in responsione conceditur ergo materia ;

nam constat non esse in sola forma. Antece- per suam entitatem est sufhciens ad causan-
dens prohatur, quia accidens, quod est in dam materialiter quantitatem unde conse- ;

toto composito, attingit simul sua unione for- quenter fit, in qualibet re habere eamdem-
mam materiam per modum unius at vero
et ;
sufficientiam et vim quantum est ex se. Et ,

quantitasnon potest ullo modo attingere ra- confirmari hoc ac declarari potest amplius,
tionalem animam, cum hsec spiritualis sit nam cum in homine sint materia et anima,
,

ergo non potest esse in toto composito huma- inter materiam et animam est immecliata unio
no, sed in sola materia. substantialis et inter quantitatem et mate-
;

16. Q>eantitas in nullo spiritu recipi potest. riam est etiam immediata [unio, licet acci-
Diceturfortasse non repugnare ut accidens dentalis inter quantitatem vero et animam
;

materiale attingat sua unione immaterialem nulla est immediata unio, qua h^er se unian-
formam lit informantem materiam nam for- ; tur, sed solum per accidens uniuntur in uno
ma immaterialis attingit sua unione ipsam tertio, scilicet materia ; ergo sola materia
materiam ; cur ergo non poterit materiale cst quee exercet munus causse materialis res-
accidens attingere hujusmocliformam ? ltem pectu quantitatis ,
quia ha?c exercetur per
in unione Verhi incarnati videmus corpus immediatam unionem ipsarum , ut supra de-
crassum et materiale hahere unioncm termi- claratum est.
natam ad supremum spirituale suppositum, 18. Quamvis autem hoc satis esse videa-
quale est Verbum Dei quid ergo mirum ;
tur ad id quod nunc intendimus, hinc tamen
quod quantitas tcrminet unionem suam ad in- ulterius concludi potest, sine causa vel fun-
fimum spiritum, ut corpori unitum ? Sed ni- damento dici unionem matcria? ad animam
hilominus hoc dici non potest, quia quantitas esse priorem natura unione ejusdem mate-
unitur subjecto suo ut forma et actus ejus; et ria? acl quantitatem, priorem (inquam) ordine
ideo illi tantum rci uniri potest , quae est ca- generationis nam de ordine perfectionis et
;

pax etfectus formalis ejus ; anima autem ra- finis, vcrissimum

id est, nil tamen ad rem
tionalis nullo modo
capax eifectus forma-
est prassentem refert. Quocl autem altera prio-
lis quantitatis, quia non est capax extensionis ritas nulla sit, probatur, quia imprimis ani-
quant,itativa3, etiam dum informat corpus ;
ma non dat materia? intrinsecum et proprium
non ergo potest ullo modo in se susciperc esse illius, sed supponit illlid, ut materia;
nec totahter, neque partialiter quantitatem ;
s*pc dictum est; ergo ex hac
uniri possit, ut
neque etiam potest unio quantitatis ad illam parte non supponitur necessario ordine na-
terminari quia illa unio non est nisi infor-
,
turw unio materise ad animam. Rursus neque
matio informatio autem terminari non potest
; sub aliqua alia ratione unio ad animam cst
nisi ad rem capacem etfectus formalis. Unde causa unionis ad quantitatem ergo nullo ;

nulla est proportio in exemplis adductis, ut modo est prior natura. Antecedens patet,
ex dictis constat. quia non est causa in genere causee materia-
 ; ;

SECT. III. QILE SUBSTANTIA SIT ACCIDENTIUM MATERIA. 477

lis ; ostensum est enim materiam per solam nem aliarum dispositionum, quas necessa-
entitatem suam causare materialiter, seu re- rio postulat talis forma in materia quam in-

cipere quantitatem. Neque etiam est causa format; ergo nulla ratio reddi potest cur,
in genere eausae efficientis, quia neque alte- recedente anima a materia, recedat quanti-
ra unio fit ab altera, ut per se notum vide- tas,aut dissolvatur unio ejus cum materia ;
tur, neque etiam ipsa anima, quee unitur, est solum enim corrumpitur una res ad desitio-
principium efficiens quantitatem sui corpo- nem alterms, quando ab
pendet. Et quam-
illa

ris, quia nullum est indicium, nec sufficiens mediate pendere ab

vis dici possit quantitas
ratio hujus efficientise, ut infra generalius anima, quatenus materia pendet ab illa, hsec
ostendam et speciaJiter forma incorporea
; tamen dependentia sufficienter suppletur per
videtur valde improportionata, ut per se sit subsequentem formam, quee informando, et
principium effectivum corporese molis et quan- suo proprio esse actuando eamdem numero
titatis. Nullo ergo modo antecedit unio mate- materiam, sufficienter terminat dependen-
riee ad animam, unionem materise ad quan- tiam ejus a forma ergo nulla causa est ob
;

tilatem. Imo hsec videtur ordine naturse sup- quam, recedente anima, recedat quantitas
poni in genere causse materialis, saltem tan- humani corporis. Quseratio eodem modo pro-
quam conditio ex parte matefiee necessaria, bat cle omnibus accidentibus qua^ iasunt cor-
utpossit materia esse subjectum aptum, tum pori, media quantitate, et ab anima effective
ad actioncm qua anima unitur materise, tum non pendent.
etiam ut ipsa anima possit informare, et su- 20. A posteriori vero idem probari potest
bire vicern formre corporeitalis, extenso quo- nam experimur in cadavere hominis statim
dam modo intormans materiam, cum ipsa in post mortem ejus manere eadem accidentia
se maneat inextensa. corporalia quse erant in homine vivo, excep-
19.Atque hinc ulterius fit, unionem mate- tis illis facultatibus quse sunt proprise viven-
ria? ad quantitatemetiam esse priorem natura, tium, ac propterea effective ab anima pen-
prout dicitur, in subsistendi consequentia dent. Ad quam experientiam communiter re-
namimprimis extra controversiam est, unio- sponderi solet, illa accidentia videri eadem,

nem materise ad animam non posse natura- non tamen esse, sed similia in specie, gradu
liter csse aut conservari sine unione ad
, et modo, numero tamen diversa. Qure re-
quantitatern, non solum quia non potest na- sponsio admitti quidem posset, si et interce-
turaliter esse anima in materia carente omni deret ralio quae nos efficaciter cogeret ad
quantitate quod est evidentissimum sed
, ; sensum corrigendum, et reddi etiam posset
etiam quia, perseverante hac unione hujus sufficienscausa talium accidentium; neutrum
matefise ad hanc animam, non potest variari autem hic intervenit. Primum ostensum satis
haec quantitas in hac materia; nam quantitas est ratione metaphysica qua tacite ever-
,

non potest expelli directe ab atia quantitate, timusfundamenta contrariae senteniiee, qui-
quia omnes sunt neque una quanti-
similes, bus distinctius inferius satisfaciemus. Secun-
tas habet aliam contrariam, vel ita repugnan- dum autem probatur, quia si accidentia, quse
tem, ut expellat eam ab eodem subjecto; er- insunt cadaveri in instanti mortis, sunt nu-
go, manente eadem materia, et eodem com- mero distincta ab iis quae erant in homine,
unionem ad eam-
posito totali vcl partiali per nccessaria erit aliqua causa efficiens, quee
dem animam, non potest quantitas variari. E ilia de novo producat in illo instante; haec
converso autem, etiamsi anima recedat, et autem sa^penulla mfervenit ergo. Minorim- ;

alia forma adveniat, potest eadem quantitas primis probatur ab aliquibus de quantitate
in materia perseverare ergo unio ad quan-
; ipsa, quia non potest fieri ab alia quantitate,
titatem est simpliciter prior in subsistendi cum cjuantitas non sit activa neque etiam a ;

consequentia, atque ita sola materia eritpro- qualitate, quia quantitas est prior qualitate
pria causa materialis quantitatis. Consequen- corporea; unde non potest ab illa fieri; ne-
tia est clara ex dictis, nec de illa est ulla con- que etiam a forma substantiali, tum quiahsec
troversia. Antecedens vero a priori probari non est immediate activa tum etiam quia ;

potest ex dictis, quia unio ad quantitatem in nulla est forma substantialis communis om-
nullo genere catisaj pendet ab anima, vel ab nibus rebus corporeis, cum tamen quantitas
informatione ejus ; et aliunde potest anima omnibus sit communis. Acceditquod si quan-

directe expelli a materia per introductionem titasdenovo fieret inmateria cadaveris, fie-
alterius formse repugnantis, et per mutatio- ret in illa, ut prius natura est non quanta et
478 DISPLTAT. XIV. DE MATERIALl CAUSA ACCIDENTIUM.
quod involvitrepugnantiam. Ye-
iudivisibilis, nullum est circumstans aut proximum agens,
rumhae rationes noo sunt efficaces namre- ; quod possit inducere tantum calorem aut ,

sponderi quantitatem produci

potest vel , tale temperamentum ,
quale manet aliquo
comproduei potins ab agente extrinseco in- tempore cadavere hominis, maxime quan-
in
ducente formam proxime vero esse ab ipsa
;
do mors per suffocationem, ju-
est violenta
forma introdueta, per naturalemresultantiam; guJationem, etc; in quo genere mortis vix
hoc enimmodonon est inconveniens, formam invenitur causa particularis, quee possit for-
immediate efficere aliquod accidens, utafor- mam cadaveris inducere; et ad universales
ma aquce emanat intensio frigoris, cum se re- intcrdum confugimus, quce illam efficiant ob
ducit ad pristinam frigiditatem. Neque ad hoc rationem universalem scilicet ne materia , ,

esset necessarimuut omnia corpora haberent maneat sine forma; de qualitatibus autem
aliquam formam substantialem communem, similibus, cum per se necessarise non sint ad
sed sufficere posset convenientiaonmium introductionem talis formee cui non sunt ,

formarum in ratione communi formee sub- connaturales, non est cur a causis universa-
Neque etiam est inconveniens quod
stantialis. libus per se, et propria actione fiant; propriee
quantitas comproducatur in materia et ex autem ct particulares eausee seepe nullse sunt,
materia prius natura non quanta nam in ; \\t inductione et experientia constat. Nec de-
omni opinione, necesse est fateri quantita- nique dici potest , hujusmodi
calorem et
tem aliquando fuisse productam vel compro- alias qualitates fieri in eo instante
ab spiri-
ductam et quacunque ratione facta sit modo
; tibus vitalibus, qui aliquo tempore manent,
consentaneo suse naturee, necesse est factam aut ab humoribus, preesertim sanguine quia ;

esse in materia, et ex materia; ergo facta est imprimis etiam de sanguine et spiritibus du-
ex materia, ut priusnatura de se non quanta bium est an eadem anima informentur vel ,

actu, quanta autem in potentia, et de se actu saltem an eorum formee, quee sunt quasi
indivisibili quantitative , divisibili autem in partiales, pendeant ex conjunctione ad ani-
potentia. Hoc ergo non includit repugnan- mam, ita ut statim pereant , illa recedente ;

tiam, quia illa indivisibilitas quantitativa non unde multi existimant, sanguinem statim ac
intelligitur actu et quasi positive prsecedere a venis, et separatur a reliquo san-
cffluit

in materia,sed solum quasi negative, scilicet,
quia materia de se non habet actu illam di-
visibilitatem nisi per quantitatem confera-
,
tur; babet autem aptitudinem quia habet
entitatem aptam ad talem formam recipien-
guine qui manet in corpore, mutare formam
substantialem, etiamsi retineat aliquo tem-
porc calorem, et similia accidentia. Deinde
,
tempus, quo durare possunt hujusmodi spi-
ritus aut humores, est brevissimum acci- ;

dam, ad quod necesse est ut ipsa materia ex dentia vcro similia diutius permanent. Ac
se habeat quamdam divisibilitatem entitati- denique non solum in homine, aut aliis ani-
vam quam infra explicabo tractando de
, ,
malibus, secl etiam in aliis rebus, manent
quantitate. Ad eumdem ergo modum posset simifia accidentia ,ut supra ex Arisfo-tele re-
quantitas resultare ex forma cadaveris, et ferebamus, etiamsi non sint intrinseca et
iieri ex matcria sine repugnantia. De quan- connaturalia rei genitee, ut possint a forma
titatc igitur non potest, ut exietimo, efficaci- ejus dimanare; ut, verbi gratia, si ex vapore
ter probari assumpta propositio, nisi aliunde huiuido, et non summe frigido, sed habente
supponatur , agentia naturalia nihil posse aliqualem calorem, per condensationem fiat
agere nisi in subjeeto quantitative extenso, aqua, non semper fit summe frigida et pura,
et divisibili ; dc qua rationc dicemus paulo sed retinet eumdem calorem; non tamen est
inferius. nova causa extrinseca a qua fiat, sed perma-
21. Igitur minor propositio superius as- net idem calor, quia non potest tam cito
sumpta prcecipue probatur de qualitatibus, expclii a forma aquee.
quce ssepe non habent causam elficicntem a 22. Et hinc sumitur etiam optimum ac ge-
qua fiant, si ecedem numcro non raanent ;
neralc argumentum, quia hte qualitates in-
non enim fiunt per naturalem resultantiam a tensibiles, et remissibiles, et habentes contra-
forma cadaveris, quee non sunt connaturales rium , non manant ab intrinseca forma
si ,

illi, imo sunt peregrinte et extraneee unde ; sed per cxtrinsccam alterationem fiunt, non
iit ut brevi tempore paulatim amittantur, ut fiunt subito in gradu intenso sed paulatim, ,

patet de calorc, et similibus. Neque etiam quia et intrinseca forma et alia corpora cir- ,

fiunt ab extrinseco agente quia interdum ,

cumstantia resistunt sed videmus has qua-
;
 , ;

SECT. III. QILE SUBSTANTIA SIT ACCIDENTIUM MATLRIA. .479

litatesmanere in instanti mortis in magna ipsa prseintelligatur corporata et extensa ,

intensione ergonon est verisirnile lunc su-

;
quia agens corporeum prserequirit passum
bito per se fieri per actionem extrinseci agen- cxtensum et corporeum, et localem ac quan-
tis ; cum ergo non fiant per intrinsecam di- titativam applicationem ejus ; imo et contac-
manationem a fornia cadaveris, signum est tum, utphilosopbicommuniter dicunt.Nec[sa-
non tunc fieri, secl easclem numero manere. tis est, quod in toto tempore alterationis pra?-

Dicunt aiiqui non esse necessariam aliquam via ad generationem, alteratio fiat circa sub-
causam efiicientem harum qualitatum, jquia jectum quantum,sednecesse etiam estut idem
naturali sequela succedunt pereuntibus simi- contingat in instante intrinseco generatio-
libus qualitatibus. Sed in his verbis involvi- nis, in quo est nova
procedens etiam ab
actio
tur repugnantia ;
quid enim significatur no- agente corporeo et quanto ergo subjectum,
, ;

mine naturalis sequela? ? Aut enim successio quocl supponiturilliactioni, etiam supponitur
necessaria unius post aliud, aut naturalis di- corporeum et quantum non ergo fit quan-
;

manatio unius ab alio. Si hoc posterius signi- tum per illam actionem, nec immediate, nec
ficetur,illametdimanatioestqusedam efficien- mediate nam conditio necessaria ex parte
;

tia ; repugnantia invoivitur et pra?-

et ideo ; subjecti ut possit officium subjecti exercere,
terea ostensum est, nullum esse principium non potest fieri ab agente supponente neces-

vei formam, a qua sit talis dimanatio. Si vero sario subjectum jam aptum nt agere possit.
dicatur prius, oportet imprimis reddere ratio- 24. Responderi potest, ad actionem corpo-
nem illius necessaria? successionis ; nam quoct rei agentis satis esse quod toto tempore al-
prrecesserit similis qualitas , non est ratio terationis prcecedentis supponat subjecturn
sufiiciens, ut necessario similis succeciat, si quantum, et in instante generationis ipsum-
subjectum omnino mutatur, et quod succedit met agens inducat formam talem, ad quam
priori subjecto, non petit similem qualitatem. consequatur subjecti quantitas. Juxta quam
Et prseterea omnis necessaria successio requi- responsionemnegandum est, extensionem aut
rit causam efficientem ; nam quod succedit contactum quantitativum esse in rigore con-
alteri, fit de novo ; ergo ab aliquo fit ; ergo ditionem prseviam, aut necessario pra?requi-
vel per intrinsecam resultantiam , vei extrin- sitam ad omnem actionem agentis naturalis,
sesam nec potest aiiter intelligi
efficientiam, sed velpra?requisitam, velconcomitantem; ad
naturalis sequela. Cum
ergo interdum ac actionem enim accidentalem et alterationem
sa?pe non intercedat talis causa intrinseca, est prcerequisita, quia per alterationem non
vet extrinseca, signum est non esse ibi natu- fit talis forma, ad quam consequatur quan-

ralem sequelam sed durationem ejusdem

, titas, sed qua? potius quantitatem supponat

numero dispositionis seu qualitatis. Quod si ad actionem autem substantialem negabitur

eadem qualitas manet ergo et quantitas ,
;
esse conditionem praerequisitani in illomet
nam cum talis media quantita-
quafitas insit, instante, sed consequentem ordine natura?,
te, non posset eaciem qualitas manere si , quia per illam actionem talis inducitur for-
quantitas mutaretur. ma, qua? secum adducere quantitatem
possit
23. Pra?ter ha?c argumenta physica ,
quce et corporationem materia?. Atque hoc modo
ex corpore humano peculiariter sumpta sunt, solvi potest argumentum Commentatoris, ni-
quamvis nonnulla possint ad alias res exten- mirum, materiam habere ex se quantitatem,
di, sunt alia communia omnibus rebus gcne- qua in diversas partes dividatur, quia ordi-
rabilibus, qua? exmodo et orciine generationis nata est ut sit subjectum diversarum forina-

naturalis desumuntur. Primum enim materia rum, quas non potest nisi in diversis parti-
de se est sufficiens subjectum generationis bus recipere,quam partium diversitatem non
naturalis ,
quatenus esse potest per actionem habet nisi media quantitate. Ut enim omit-
agentis corporei et naturalis ; et aliunde est tam responderi posse, ad hoc satis esse en-
de se indifferens ad quamcunque formam, titativam partium distinctionem quam mate-
qua? per generationem induci possit ex ; riaexse habet,etnon formaliter per quantita-
utraque autem conditione intelligi potest tem etiam dici potest materiam a principio
,

materiam habere ex se quantitatem coaevam divisam esse in varias partes, quia sub di-
et non niutare, vel aliquo modo acquirere il- versis formis et consequenter sub diversis
,

lam per generationem. Ex priori quidem, partibus quantitatis condita est. Postea vero
quia ut materia sit aptum subjeclum respectu in singulis generationibus et corruptionibus
agentis corporei et extensi , necesse est ut hanc materiam conservari distinctam ab aliis
 ,

480 DISPUTAT. XIV. DE MATERIALI CAUSA ACCIDENTICM.

toto tempore preeeedentis alterationis per ,
trinseea, quia in materia nullam rem, nec
quantitatem quam habet sub forma rei, quoe realem modum relinquunt, jtvxta hanc sen-
corrumpitur in instanti vero generationis,
; tentiam non potest autem intelligi quod ma-
;

per quantitatem, quam in eodem instante ob- teria, qttee erat ex se indifferens, maneat dis-
tinet. mediante forma geniti. posita per solam extrinsecam denominatio-
25. Sed licet ba?c responsio apparens sit, nem.
tamen magis pbilosoplucum, magisqne con- 27. Sccunda responsio improlatur. Se-
sentaneum corporalibus agentibus videtur cunda responsio est, in eodem instanti ge-
quod in omni actione sua supponant subjec- nerationis disponi materiam per ultimas dis-
tum quantum et divisibile, et distinctum ab positiones, et per eas preeparari et accommo-
aliis, non solum entitative. sed etiam quanti- dari ad formam, et nibilominus non esse sub-
tative. sibique propinquum seu applicatum jective in materia, neque introduci in illam,
propria et locali applicatione quee non fit ,
nisi ut jam informatam substantiali forma,
nisi media quantitate. Et boc maxime confir- imo et consequi ex forma ipsa per naturalem
matur ex altera conditione materioe, quee est dimanationem. Modus autem, quo boc intel-
indifferentia ad plures formas cum enim ex ; ligi aut fieri potest, declaratur ex illo prin-

se talis sit ut determinatam formam recipiat, cipio Aristotelis : Causa; sunt sili inviccm cau-
oportet ut ab agente prius accommodetur et sr.e in diverso gencre. Unde fit ut forma et ul-
proxiuie disponatur ad talem formam heec ;
tima dispositio possint invicem esse cau-sibi

autem accommodatio et dispositio non fit nisi sae nam calor ut octo, verbi gratia, est causa
;

prseviis dispositiouibus accidentalibus, quas formae ignis in genere dispositionis, quoe ad

necesse estin materia recipi, lum quia ante- materialem causam reducitur, forma vero
cedunt formam ad quam disponunt tum ;
ignis est causa caloris ut octo in genere prin-
etiam quia pbysica et naturalis dispositio cipii activi, vel formalis. Quo fit ut calor in
proxime et immediate esse debet in eo sub- suo genere sit prior natura quam forma, et
jecto quod disponit acpreeparat; liee auteni ut sic intelligatur prsccedere, disponendo et
dispositiones insunt subjecto, media quanti- coaptando materiam ad formarn, quamvis in
tate ; ergo et qnantitas inest eidem ma- alio genere sit natura posterior, et ut sic, in-<-

terise. telligatur subsequi formam, et subjectari in

toto composito.
Forma substantialis et dispositiones ad illam 28. Contra banc vero responsionem multa
quem ordinem in materia servent. occurrunt, quibus (ut existimo) satisfacere
26. Prima responsio rejicitur. Ad banc dillicile est. Primum non intelligo, quomodo
rationem variee dantur responsiones quas .
aliqua qualitas vere prseparans et adaptans
sit

necesseest proponere et examinare, ut simul subjectum ad formam, et quod effective con-

haac sententia confirmetur, et si quee est pro- sequatur ipsam formam. Dico autem, vere
babilis via defendendi priorem sententiam, pr/tparans et adiptans ; nam si esset tantum

innotescat. Prima ergo responsio est, mate- dispositio ornans et perficiens, facile intelligi
riam sufficienter aptari et accommodari ad possetconsequensformam etnecessaria etiam
formam per dispositiones, quae. tempore vel ad naturalem conservationem formse hic ;

mornento proecedunt introductionem substan- tamen agimus cle dispositionc proeparante,

tialis formee; nam, licet in eo instanti, in quo quee determinat et quasi proxime limitat ca-
formo introducitur, omnes prsecedentes dis- pacitatem subjecti et consequenter etiam
;

positiones dcsinant essc, ita ut in eo momento determinat agens ad talem formam introdu-
jam non sint, nibilominus relinquunt matc- cendam; ergo fieri non potest ut talis forma
riam accommodatam, ct sigillatam (ut aiunt) effective sequatur ex forma introducta. Pro-

ut sit proxime capax talis formee in specie batur consequentia, quia si dispositio fluit a
et individuo, potius quam altcrius. Hsec ta- forma immediate, et forma ab agcnte, ergo
men responsio supra, tractando dc principio agens simpliciter inchoat actioncm suam ab
individualionis, rejecta est, eo quod illa si- introductione forma?, et non attingit^ active

gillatio materire nibil esse possit in materia, dispositionem nisi per formam, ergo talis dis-

si materia prorsus manet dcnudata priori positio nullo modo determinatagensadtalem

quantitate, et qualitatibus omnibus. Quod au- introductionem forma;, sed polius, mediante
tfifn immediate antea tales qualitates in ma-> forma, determinatur agens ad talem ultimam
teria proecesserint, est sola denominatio ex- dispositionem efliciendam. ltem dispositio ,
 ;

SECT. III QU/E SUKSTANTLV SIT ACClDENTlUM MATEBIA. 481

illa nullam eausalitateiii realem habere po- quantitatis, in quo subinde recipi possunt
test, nisi quatenus facta est fit autem me- ; dispositiones ad gradum viventis; et sic de
diante forma; ergo non potest intelligi ut subsequentibus. Sed hsec responsio mihi
habens causalitatem realem circa ipsammet nunquam placere aut satisfacere potuit, tum
actionem qua fit forma. Prseter.ea, causa dis- quia illa distinctio formse secundum diversos
positiva non disponit, nisi informando, ut su- gradus, est distinctio rationis pernostroscon-
pra declaravi unde, licet respectu termini,
; ceptus prsecisos aut confusos; ergo nihil re-
ad quem disponit, dicatur reduci ad causam ad realem causalitatem et inhse-
ferre potest
materialem, tamen respectu subjecti, quod sionem accidentium in materia vel composi-
disponit, revera est causa formalis si ergo ; to; tum etiam quia, etiamsi loquamur de for-
hoec accidentia non informaut materiam, quo- ma secundum primum gradum formse sub-
modo disponunt illam? Item, si in genere corporeum, introducitur
stantialis dantis esse
causae materialis dispositio illa est prior, ergo in materiam determinata forma et distincla a
in eodem genere inest prius, tum quia ejus reliquis non enim introducitur forma in com-
;

esse est inesse tum etiam quia non disponit,

; muni ; ergo antecedit dispositio prseparans
nisi inhaerendo et informando si autem prius ; materiam tum prteterea quia forma, quse
;

natura inest, cui, quseso, inest ? Non mate- corrumpitur, non prius expellitur sub gradu
rioe, quia si in reali duratione non inest ma- generico quam specifico nam est impossi- ;

teriaj,, nullum genus causalitatis exercere po- bile intelligere gradum specificum sine ge-
tesl, mediante tali inhserentia ergo secun- ; nerico, quia hoc est quasi fundamentum il-
dum nullam prioritatem naturse vel causalita- lius ; undesialiquis ordo deberet intercedere,
tis potest vere concipi ut sic inhserens.Neque inchoandum esset ab inferioribus gradibus ;

etiam potest inhserere composito, prout exer- ergo nec forma opposita introducitur prius
cet talem causalitatem quia prseparat ad ,
secundum gradum genericum, etc. Denique
compositum, et quia non disponit composi- falsum est agens prius disponere materiam
tum, sed materiam, quia illud disponit, cui ad gradum genericum; nam ignis, verbi gra-
inhseret. tia, non disponit ad formam elementi, nisi

29. Prseterea, sidispositio inhseret compo- disponendo ad formam ignis ; et sic de

sito,necesse est formam substantialem ante- aliis.

cedere in genere causse materialis et iri ge- , 31. Corrupta disposilio non potest inslru-
nere prseparationis et dispositionis ad ipsam mentaliter pliysice inducere formam, Ulti-
formam accidentalem ergo impossibile est ; mo solet fieri argumentum de ratione causse
ut in eodem genere forma accidentalis ante- efhcientis ; nam dispositio ultima etfective at-
cedat. Consequentia patet, quia non potest tingit eductionem seu introductionem forrnse
circulus committi inter causas in eodem ge- nam accidens in virtute substantise attingit
nere causalitatis. Et antecedens probalur, effectionem ejus; ergo non potest eadem dis-
quia vel accidens inhserettoti composito perse positio effectivemanare a forma quam ef- ,

primo ; et sic partialiter inhseret formse sub- ficit. Respondent aliqui non dispositionem ul-

stantiali; ergo anteceditforma substantialis in timam, quae manet cum forma in instanti
genere causse materialis vel accidens inhseret
; generationis, sed quee immediate ante prse-
materise ut prius informatse forma substantiali, cessit, attingere effective introductionem for-
et sic forma substantialis saitem est medium mse, ut instrumentum ejus. Sedhoc improba-
quo materia recipit quantitatem et subse- bile est, quia quod non est, non potest esse
quentes dispositiones ergo multo magis dici
; instrumentum agendi ; illa autem dispositio
potest forma substantialis dispositio materise in illo instanti jam non est, juxta hanc sen-
ad recipiendam quantitatem, et cseteras dis- tentiam. Quod vero proxime prsecesserit, non
positiones, quam e contrario. satis est, quia solum est extrinseca denomi-
30. Ad hoc
responderi solet, in forma sub- natio ;
sequela inter il-
et licet sit naturalis
stantiali esse gradus, et prout forma confert lam dispositionem et formam, necesse est ut
superiorem et genericum graduni, complere illamet sequela sit ex vi alterius causse effi-
subjectumdispositionurusubsequentisgradus; cientis; nam illa sequela non est dimanatio
et ita non committi circulum in eodem genere forniEe a dispositione,cum res non dimanet
causEe intereadem, secundum eamdem ratio- ab eo quod jam non est, sed est solum ne-
nem; ut, verbi gratia, animaut dat esse cor- cessaria et immediata successio post talem
poreum , complet subjectum receptivum dispositionem, qua? successio fundari neces-
482 DISPOTAT. XIV. DE MATERi ALI CAUSA ACLllDENTHJM.
sario debetiu effieientia alicujus eausa?, qua? ad talem formam; quia est indifferens per
unum immediate post aliud. Melior
efficit universalitatem seu integram capacitatem cu-
responsio est, nullam dispositionemreceptam juscunque formse agens vero ex sua forma
;

in passo attingere effeetive introductionem determinatur ad introducendam hanc for-

formce; quando autem dicitur accidens in mam in specie potius quarn aliam et ex cir- ;

virtute substantia? attingere effective sub- cumstantiis, vel concursu prima? causce de-
stanxiam,non esse intelligendum de accidcnte terminatur ad introducendam hanc numero
quod recipitur in passo, vel effectu, sed de formam. Quod a simili declaratur ex acciden-
facultate accidentali, quae est in ipso agente, tali actione, nam lignum de se indifferens

ut verbi gratia,de calore, qui est in igne, vel est ad calorem et frigus si vero applicetur
;

de virtute seminali quce est in semine. Sed, ignis, recipit calorem potius quamfrigus, non
licet boc admittamus, inde sumitur non leve propter preeviani disposilionem, sed propter
argumentum nam instrumentum naturale
; determinationem et naturam agentis.
non attingit superiorem actionem principalis 33. Hsec responsio est quidem apparens ;
agentis, nisi preevia propria et connaturali sed videtur parum cbnsentanea communi doc-
actionc juxta doctrinam D. Thomce, 1 part., trinse philosophorum,apud quos receptissima
qucest. 45, art. 5, infra tractandam ergo si ; est distinctio materise in primam, et proxi-
ignis per calorem, quem in se babet, attin- mam, id est, preeparatam et ultimo disposi-
git formam substantialem in instanti genera- tam ad determinatam formam et e contrario ;

tionis, calor ejusdem ignis in eodem instanti dicere solent iidem, formam unamquamque
agit preevia calefactione ; ergo calor, qui re- secundum propriam speciem, non respicere
cipitur in passo tanquam ultima dispositio ad tantum materiam nudam, sed preeparatam,
formam ignis, non manat effective ab ipsa et sibi accommodatam per connaturales dis-
forma sed per propriam actionemfit a
geniti, positiones. Unde et anima definitur, quod sit
calore, qui est in igne generante alias po- ; actus corporis physici, organici, etc. Deinde
tius actio, qua educitur substantialis forma, non possunt omnes physici effectus illo modo
esset preevia ad emanationem caloris, qui est commode salvari. Primo quia juxta illam ,

ultima dispositio, quam e converso. Nec vero sententiam agens perfectum semper efficeret
dici potest quod illa ultima dispositio simul ex quacunque materia effectum sibi perfecte
fiat duobus modis, scilicet directe et imme- similem in omnibus qualitatibus sibi connatu-
diate a calore ignis per actionem preeviam in ralibus quia si prius omnino denudat mate-
;

genere causse materialis et rursus a forma

, riam, et relinquit illam sine ulla repugnan-
ignis geniti per dimanationem naturalem, tia, et in illa primo introducit suam formam

quia non potest naturaliter idem effectus si-
mul fieri a pluribus causis, et actionibus to-
talibus ac per se sufficientibus et quia se-
cundum alteram actionem preeviain deberet
dispositio illa fieri in materia licet per aliam,
perfecte sibi similem in natura specifica, ne-
cesse est ut ad illamformam necessario con-
; sequantur omnes qualitates et dispositiones
ei connaturales, quia nihil est quod resistat
formaliter in ipsa materia videmus autem ;

dimanationem dicatur fieri in composito. non ita aceidere in naturalibus generationi-

32. De tertia responsione fertur judiciam. bus, sed multa substantialiter generari cum
Tertia responsio ad principalem rationem, admistione peregrinarum qualitatuin ob dis-
materia nullam per se
et probabilior, est in positionem, vel impuritatem rnaterite ex qua
requiri dispositionem prseviam, sed solum generantur. Secundo, in agentibus eequivocis
per accidens ad expellendam formam, et dis- non potest reddi sufficiens ratio ob quam dc-
positionescontrarias. Unde totaalteratio,quee terminentur ad introducendam unamformam
antecedit instans generationis, solum ad hoc substantialem potius quam aliam; ut, verbi
ordinatur, ut in instante generationis materia gratia, quanclo sol generat aurum, si in in-
maneat sine ulla repugnantia ad recipien- stanti quo introducit formam auri, reperit
dam actionem agentis perfectam ; in materia materiam nudam et de se prorsus indifferen^
autem sic relicta, agens statim introducit tem, non potest ab illa dcterminari; ncc vero
suam formam substantialem absquc disposi- ex se est determinatus alias semper indu-
,

tione pra?via cum omnibus dispositionibus ceret talem formam in materiam indifferen-
concomitantibus ipsam. Nec enim quia mate- tem. Et in generationc hominis optime etiam
ria ex se est indifferens, necessaria illi est declaratur hoec difficultas ; nam si in instan-
ultima dispositio prcevia, qua determinetur ti, in quo anima rationalis inducitur in cor-
 ;; ,,;

SECT. IIJ. QU.E SUBSTANTIA SIT ACCIDENTIUM MATERIA. 183

pus, tota materia corporis pra?intelligitur
da omnibus dispositionibus, eeque indifferens
est secundum omnes partes saas, ut anima
eas intbrmet boc vel illo modo, et ut ex illa
sequantur hse vel illa? dispositioncs in bac
vel illa parte materia? unde ergo determi-
; teria possit terminare dependentiam forma?
natur ut in bac parte potius uniatur hoc mo-
do cpiam alio?
34. Solum video posse responderi esse
banc naturalem suecessionem rerum, ut post
talem alterationem prcecedentem sequatur ta-
lis forma, vel unio formce, etiamsi materia
nu- biliterpersuadere, quee ut declarem, et sen-
tentiam meam aperiam, distinguo varias
qucestiones, qua? hic involvuntur. Prima et
in prcesenti preecipue intenta, est an ratione
proprii subjecti et causce materialis sola ma-
accidentalis, ita ut proxime et adaequate
accidens inhaereat soli materiee, etiamsi alias
, debeat esse informata forma substantiali
tanquam necessaria ad esse materiee, non
tamen ut concurrente simul in ratione sub-
jecti vel causce materialis, ad esse forma?
,

de se sit emi-
indifferens, et virtus agentis accidentalis. Secunda qua?stio est, si quan-
nentior. Ratio autem bujus successionis ne- titas et alia accidentia, qua? illi insunt , in -

cessarice solum reddi potest, vel quia agens bcerent materice preedicto modo, an inde se-
natura sua est determinatum ad agenduni quatur quantitatem esse cocevam materiee ,

tali modo, vel quia res ipsce sunt ita ex se et manere eamdem numero cum aliis acci-

coordinata?. Verumtamen ba?c responsio so- dentibus in genito et corrupto. Tertia quees-
lum ad fngiendam difficultatem, non
est apta tio est, an in aliquo gencre causa? dici pos-
vero ad rem declarandam, et rationem ejus sit formam prius uniri materia?, quam acci-
reddendam. Maxime cpiia tota alteratio, quce dentia ; et quornodo in variis opinionibus lo-
prcecedit, juxta hanc sententiam per accidens quendum sit.Quarta qucestio esse potest
est, ad tollenda solum impedimenta,quse sunt esto inha?rere possit quantitas soli materia?,
cx parte passi ergo ordo et successio inter
;
an quando substantialis forma materialis est
illam alterationem ct sequentem actionem et extensa sicut materia, tunc quantitas im-
non potest esse per se ; neque inde sumi po- mediate etiam inhcereat toti composito per se
test sufficiens ratio determinationis. Tertio, primo, ita ut utramque ejus partem essentia-
urget ratio superius facta, saltcm ad homi- lem proxime attingat.
nem, quia ignis vel sol introducit formam
Quantitas inierduni soli materice inhceret.
medio calore, aut lumine, ut instrumento
ergo agitpreevia calefactione, etc. Responderi 36. Dico ergo primo, rationibus posteriori
vero similiter potest agere preevia calefac-
, loco factis sufficienter convinci, materiamesse
tione non in eodem instanti, sed praevia cale- posse, et de facto aliquando esse proprium
factioue, quce prcecedit toto tempore ante in- subjectum, cui soli cpumtitas inhaeret, quam-
stans generationis. Qua? responsio eadem ra- vis non extra compositum substantiale, quod
tione nonsatisfacit, quia illa calefactio duratio- ab materiamesse subjectum
aliis dici solet,

ne anterior, solumperaccidenscstprceviajux- inha?sionis, quamvis totum compositum sit

tahanc sententiam, propter expellendam for- subjectum denominationis, vel aliter, compo-
mam repugnantem. Unde si fingeremus non siturn esse quod recipit quantitatem, ratio-
esse necessariam calefactionem ad corrum- nem vero recipiendi esse solam materiam
pendum prius subjectum, sed alia via posse sicut totus bomo denominatur intellectualis,
corrumpi, nihilominus in instanti generatio- et habere seu recipere intellectum, quamvis
nis, ignis generaret ignem medio calore suo ratio recipiendi seu subjectum inha?sionis sit
orclo autem instrumentiagendo pra?via in sola anima. Et ha?c conclusio est auctorum
non per acci-
actione propria est, per se, et secunda? sententice, et non est contraria auc-
dens; ergo non debet esse solum in actione, toribus primce. Unum excipio Durandum, qui
quce anlecedit duratione, sed etiam iii ipso- diserte declarat contrarium sensum ,
solum
met instanti generationis. propter illam rationcm, quod materia estpo-
tentia pura, et ideo non potest recipere ac-=
In quatuor membra prcssens quceslio
tumaccidentalem sine substantiali. Quceratio
dividitur. solum probat, actum substantialem exigi, vel
35. Fundamenta posterioris sententia? vi- ad summum prseexigi ante actum acciden-
dentur sane valde urgentia, et aliquid con- talem non vero quod ipsemet actus substan-
,

vincere quocl ad preesentem queesiionem

,
tialis necessario debeat concurrere materia-
maxime pertinet, aliquid vero satis proba- liter ad recipiendum accidens. Nec video
-184 DISPUTAT. XIV. DE MATERI \LI CAUSA ACCIDENTIUM.
quornodo Durandus se expediat ab argumento denique aiunt necessariam quidem esse effi-
faeto de quantitate corporis humani eonce- ; cientiam et receptionem, satis vero esse quod
dit enim etiam animam rationalem concur- actus recipiantur in potentia et corpore, cui
rere proxime ct immediate cnm materia ad anima intime ac formaliter conjuncta sit. Et
recipiendam quantitatem negat tamen inde ; ideo non tam proprie dicitur anima videre,
sequi animam participarc etlectum formalem sicut inteliigere, sed horno totus est, qui per
quantitatis, quia potcst (inquit) forma recipi se primo quidem per ani-
videt, principaliter
per se primo .in composito ratione utriusque mam instrumentaliter autem per corpus.
,

partis immediate recipientis partialiter for- Quid autem horum verius sit, in proprio loco
mam accidentalem, et nihilominus non con- tractandum est.

ferre suum effectum formalem nisi alteri parti

compositi. Qua? sane est clara repugnantia, et Qiue accidentia cornipti eadem numero ma-
implicatio in adjecto, ut variis modis superius neant in genito.
declaratum, et probatum est; nam recipere
materialiter accidens, idem est quod infor- 38. Quot modis possit accidens perire.
mari accidcnte ergo, ; si partialiter recipit, Dico secundo quamvis probabile sit naturali-
:

partialiter informatur ; implicat autem, in- ter non manere eadem accidentia numero in
formari et uon recipere informationem, juxta re genita, quoe erant in corrupta, probabilius
modum informationis , scilicet vel totalis ,
tamen videtur oppositum qnoad quantitatem,
vel partialis. Et confirmatur ac declaratur : et dispositiones quae vel ordinantur ad for-
nam rehqiue formae substantiales, hoc ipso mam geniti, vel illi non repugnant, prceser-
quod informantur partiahter quantitate, re- tim quando in so!a materia prius inhcerebant.
cipiunt formalem effectum ejus ergo si ; Cur addam hanc limitationem, constabit ex
rationalis anima etiam informatur partia- resolutione. quartee quoestionis propositse.
liter, participabit eumdem effectum. Quod Hanc conclusionem ( ut existimo ) satis pro-
si dicatur formas participare illum
alias bant multa ex argumentis factis in secunda
effectum, quia sunt capaces ejus, nostram opinione. Et declaratur breviter, supponen-
vero animam esse incapacem, heec ipsa res- do, quod Gajetanus notavit de Ente et es- ,

ponsio convincit humanam animam non esse sent., cap. 7 quaest. 4 7, quatuor tantum
,

capacem proxime et immediate receptionis mociis posse desinere accidens, scilicet, vel ad
partialis quantitatis, sicut sunt aliee forrnee corruptionem subjecti, vel per introductio-
substantiales. Haee ergo ratio videtur convin- nem contrarii vel per desitionem termini,
,

cere assertionem positam. vel per absentiam alterius causa? conservantis.

37. Cui proximo subjecto actus inhcereant In praisenti ergo talia accidentia non possunt

immanentes. Solum potest objici de actibus desinere ex defectu proprii subjecti cui inhoe-
immanentibus sentiendi et amandi sensibili- rent ; nam supponimus esse inhaesive in sola
ter, qui sunt extensi, et consequenter imme- materia, quee non perit. Item, secundus mo-
diate in quantitate recepti et tamen necesse ; dus corruptionis hic non habet locum, quia
est ut immediate informent, saltem partiali- quantitas nonhabet contrarium; et licet qua-
ter, ipsam animam; alias quomodo constitue- litas illud habeat supponimus tamen in casu
,

rent animam viventem? namhomo certe non de quo loquimur, non introduci. De tertio
videt per corpus, sed per animam. Sed hsec etiam modo constat non esse ad rem quia ,

objcctio longiorcm postulat disputationem, est proprius relativorum. Superest ergo di-
pertinentem ad libros de Anima nam multi ; cendum de quarto nam si per absentiam ;

proptcr eam causam putant, potentias etiam formee substantialis pereunt omnia acciden-
sensitivas non distingui reaiiter ab anima, tia non ex defectu causa) ma-
compositi, et
et actus ipsos sentiendi esse spirituales , et terialis, formam per sc non
quia supponimus
recipi immediate in sola anima, quibus diffi- immediate concurrere, etiam partialiter, ad
cile est, vel colligcrc immortalitatcm animae recipicndam quantitatem, necesse est ut for-
ex operatione, vel evitarc quominus idcm se- ma habeat respectu accidentium aliquod aliud
quatur in animabus brutorum. Alii dicunt, genus causalitatis , ratione cujus ex absentia
cognoscere et amarc praxipue consisterc in talis causoe sequatur corruptio talium acci-
ciiiciendo actus illos; et ideo satis esse quod dentium. Nam
accidentia non pendent a
si

unima acluahter immediate in illos influat, forma genere causai non est cur
in aliquo ,

quamvis eis proxime non informetur. Alii pereant recedente forma. Duobus autem mo-
 )

SECT. III. QVJE SUBSTANTIA SIT ACCIDENTIUM MATERIA. 483

dis intelligi possunt pendere , scilicet in ge- non destruentur accidentia, recedente for-
nere causee formalis, vel efficientis. ma.
39. Accidentia in genere causce formalis 40. Accidentia in genere efficientis an a
quomodo a /orma siibstantiali yendcant. substantiali forma pendeant. Alius modus
Prior dependentia non potest esse immedia- dependentiee esse potest in genere causee ef-
ta , sed mediata ; forma enim substantialis ficientis, qui est probabilis, omnino tamen

non informat quantitatem vel alia acciden- ,

incertus, nec ulla sufficienti ratione hactenus
tia, neque intelligi potest quo alio moclo im- probatus, ut supra ostendi, et ex solutionibus
mediate circa illa exerceat munus causee for- argumentorum amplius patebit. Nunc vero
malis ergo non possunt accidentia pendere
; addo, etiam admissa illa dependentia effec-
a forma immediate in eo genere causee. Me- tiva immediata, non sequi recedente forma ,

diata vero dependentia vera est, et facile in- substantiali, perire quantitatem, propter cau-
telligitur; nam quia accidentia proxime
,
sam paulo antea insinuatam, videlicet, quia
pendent a materia, ut a subjecto, et materia illi causce, quee receclit, alia similis succedit,
pendet a forma in genere causee formalis fit , sufficiensad conservandum eumdem numero
ut saltem mediate quantitas pendeat a forma effectum absque interruptione quando au- ;

in genere causee formalis. Heec autem depen- tem causa; efficientes ita sibi succedunt, non
dentia non satis est ut recedente forma,
, , mutatur effectus sed idem numero conser-
,

pereat quantitas quia formee quee recedit,

, vatur. Heec posterior propositio supponitur ex
succedit alia quee idem numero subjectum
,
dicendis infra de causa efficienti. Prior autem
conservat. Etenim sub hac ratione quantitas propositio probatur, quia, licet forma sub-
non alia de causa pendet a forma nisi quia , stantialis, quee succedit alteri , sit specie di-
materia pendet ergo, si circa materiam illa
; versa, tamen in ratione causandi effective
dependentia satis suppletur per subsequen- quantitatem, in qualibet est sufficiens vis.
tem formam, multo magis circa quantitatem. Unde etiam qui dicunt mutari quantitatem,
Et cleclaratur a simili nam si materia effec-; fatentur ex forma succedente , cpantumvis
tive conservaretur ab uno agente et postea , imperfecta, manare quantitatem omnino si-

desineret conservari ab illo, et conservaretur milem perfectam ergo multo

priori, et eeque ;

ab alio, nibilominus haberet eamdem for- majori ratione habebit illa forma vim acl in-
mam substantialem, et eadem accidentia in fluendum in preeexistentem quantitatem et
ea manerent quia formee et accidentibus
,
conservandam illam nec potest reddi suffi- ,

impertinens est, quod materia conservetur ciens ratio cur in hoc effectu hoc magis re-
ab hoc vel illo agente, aut hac vel illa actio- pugnet quam in aliis. Nam , licet posset ali-
ne, sed per se solum est necessarium ut ea- quis clicere, eam efficientiam, quee est per
dem numero conservetur; idem ergo est in naturalem resultantiam, esse adeo intrinse-
preesenti. Imo, si Deus per absolntam poten- cam, ut non possit per successionem similis
tiam conservaret materiam sine forma, sup- aut eequalis causee continuari ut ita dicam (

plendo effective formalem concursnm formee circa eamdem proprietatem , vel effectum , id
(quod infra ostendemus fieri posse), quantum tamen dicetur mere gratis ad effugiendam
est exvi bujus dependentiee manerentin ma- vim rationis tum quia illa dimanatio, quan-
,

teria omnia acciclentia quee in illa mheerent, tumvis inlrinseca dicatur non transcendit .

quia ad illa solum requiritur quod materia ,

cansalitatem effectivam tum etiam quia ;

conservetur ; quod vero hac via, id est, me- qualiscunque sit illa efficientia, alia similis
diante forma, vel per solam efficientiam su- succeclit, et ibi non acljungitur aiia connexio
perioris causee, parum interest. Sicut in mys- formalis aut materialis, neque individuatio
terioEucharistiee dicunt Theologi, conservata quantitatis est perhanc formam; nihii ergo
quantitate absque substantia, sine novo mi- obstare potest quominusper intluxum sinhhs
raculo in ea conservari accidentia quee illi formee eadem quantitas conservetur; ergo,
inheerent, quia, supponendo quod illi inhee- sive quantitas effective dependeat a forma
reant, solum pendent a substantia mediate, substantkih ut est forma corporeitatis, sive
,

ut a sustentante quantitatem unde, hoc ipso ;

non, hinc inferri non potest mutari acciden-
quod Deus supplet effective sustentationem tia in aiia similia numero distincta, mutata
illam materialem, possunt eadem accidentia forma. Quod si nulla causa sufficiens corrup-
in quantitate inheerere et conservari. Propter tionis assignatur , superflue multiplicantur
hanc ergo solam mediatam dependentiam res, et introducitur tanta mutatio , ubi etiam
 ; ,

486 DISPUTAT. XIV. DE MATERl ALI CAUSA ACCIDENTIGM.

sensus ipsi reptignare videntur. Omitto, liunc gratia , absolute prior duratione est quam
dicendi modura favorabiliorem (ut sic loquar) forma ligui fuit enim creata a principio
,

esse ad res aliquas theologicas explicandas, mundi, et ex tunc babet esse nunc autem ;

ut est mysterium Eucharistia?, et cffectus qui quatenus pendct ab bac forma est natura ,

ex eonsequuntur, et veneratio reliquia-

illo posterior illa. Similiter, si unum lumen prius
rum; nam, cum contingamus quantitatem et productum a prsecedente luminoso, conser-
extrinseca accidentia. major devotio concilia- vetur ab alio postea creato, tale lumen est
tur circa corpora Sanctorum, si intelligamus, prius tempore sua causa conservante quan- ;

hanc eamdem quantitatem, quam nos con- diu vero ab ea conservatur, sub bac ratione
1
tingimus fuisse in corpore vivo ejusdem
, est natura posterius et ut tempore anteces-
;

Sancti. sit, non fuit effectus talis causee et ideo illa ;

temporalis antecessio per accidens se habet

Explicatur mutua dependentia et prioritas
ad causalitatem vel ordinem naturee postea
idter quantitatem et formam substantia-
subsecutum; etpropterea non repugnateam-
lem.
dem rem, quee nunc est natura posterior,
Al. Dico tertio : in aliquo genere causae, tempore antecessisse nam per se solum ne- ;

verum est compositum substantiale, ac unio- cessarium est ut effectus natura posterior, ex
nem formaj cum materia esse prius natura quo ccepit esse effectus seu quatenus effectus
quantitate, et aliis accidentibus , licet in alio est, non sit tcmpore prior sua causa, a qua
genere sint posterius. Hsec assertio imprimis pendet per influxum realem, quod addo, ut
potest probari hac generali ratione, quod for- finalem causam excludam. Ad hunc ergo mo-
ma substantialis quantitatem requirit in ma- dum philosophandum est de quantitate et
teria ; et e contrario , accidentia babent ali- forma substantiali potest enim quantitas clici
;

quam dependentiam a composito et a forma ;

posterior natura substantiaii forma, quatenus
sed omnis dependentia secum affert aliquam ab ea pendet modo supra dicto, et nihilomi-
prioritatem natura?; ergo. Major patet ex dic- nus esse tempore anteriorhac vel illaforma.
tis; namsaltem oportet esse dependentiam Quaproptcr nullam vim habet iila ratiocina-
mediatam quatenus materia pcndet a com-
, tio : Compositum substantiale est prius nalura
posito et a forma. Modus autem in particulari quam accidentale , et forma substantialis
declarandi et defendendi boc genus causali- quarn quantitas ergo quantitas non inheeret
;

tatis varius esse potest, juxta varios modos materiae ergo recedente hac forma perit
; ,

attribuendi formce causalitatem in quantita- hsec quantitas. Negatur cnim utraque illatio,
tem. Ex quibus ille facilior est et ciarior, et quia cum posterioritate naturee potest esse
iu rigore sufficiens, juxta quem forma dicitur prioritas temporis, et quia quod una ratione
supponere quantitatem, ut praiparationern est prius, potest aiia esse posterius.
materia? cjusque prioritatem reduci ad ge-
, 43. Atquc hic modus est facilis, ut clixi, et
nus causse materialis quantitatem vero pen- ; in rigore sufficiens autem alius* exco-
;
potcst
dere a forma solum mediate in genere causa) gitjari acl cxplicandum hunc mutuum ordi-
formalis. Unde, sicut materia et forma ad in- nem inler quantitatern et formam, ut, nimi-
viccm pendent, ct sunt prius et posterius in rum, altera respectu alterius sit conditio ne-
suis generibus sine rcpugnantia ita similitcr , cessaria , ut materia iiias possit recipere ;

se babere possunt quantitas et forma sub- nam materia non potest recipere naturaliter
stantialis; et eadem ratione,
sicut materia formam nisi sit extensa, neque quantitatem
licet pendeat a forrna, et sub ea ratione dica- nisi sitterminata pcr formam atque hac de :

tur posterior illa, nibilominus potest manere causa possunt ad invicem dependere quanti-
subforma distincta, ita idern proportionalitcr tas et forma sub diversis rationibus materia-
est in quantitatc. libus. Nam licet forma rcspectu materiee sit

42. Rs aliqua prior natura csse potest causa formalis, respectu tamcn quantitatis re-
qumn ea qua? est postcrior duratione. Ex quo ducituradinalcrialem, juxta hunc dicendimo-
etinm obiter intelligilur non repugnare eam- dum, quia est veluti clispositio materiee, ut
dem rem esse priorem duratione quam aliam, possit quantitatem sustcntare. Nec est incon-

et postcriorcm natura in aliquo generc causa? veniens quod dispositioncs diversarum ratio-
loquor dc eadem re materialiter (ut ita di- num habeant intcr sc hanc mutuam depen-
cam), et non formaliter, quatenus effectus est dentiam, tum quia ordinantur ad cliversos
nltcrius; sic enim materia bujus ligni, verbi effectus formales, qui ex diversis capitibus
 SECT. III Qfcl/E SUDSFAiNTlA SiT ACCiDEiNTIliM MATLRIA. 4y-
sttnt necessarii subjecto; tum pr&cipue quia materialibus. Est in his formis specialis ratio
non habent illum mutuum ordinem hrier se dubitandi, quiahse formae extenste participant
immediate, sed respectu subjecti, ad eujus effectum formalem quantitatis ; nam coexten-
esse sunt necessaria?. Exempluui esse potest duntur illi , et partes earum non possunt na-
in calore, et siccitate ignis utraque enim qua- ;
taraliter sese loco penetrare propter quanti-
litas est necessaria dispositio ad conservatio- tatein ;ergo necessarium videtur ut quantitas
nem ignis; unde et calor dici potest neces- longc aliter eis uniatur, quam animse ratio-
saria dispositio ad siccitatem, et siccitas ad nali ; ergo unitur eis proxime et immediate ;

calorem ignis, quia illa necessitas non oritnr unitur autem per modum accidentalis forinse,
ex ipsis qualitatibus secundum se, sed qua- et dando suum effectum formalem juxta ca-
tenus utraque necessaria est ad conservatio- pacilatem passi ergo inhabret iUis, et recipi-
;

nem talis subjecti. Hsec tamen mutua depen- tur in illis partialiter. Et confirmatur, nam ex
dentia quantitatis etforma? non impedit quo- negatione formalis effectns quantitatis in ani-
minus quantitas et possit inhffirere materise, ma rationali, inferebamus negationem proxi-
et possit manere mutata forma, quia per se niee unionis et partialis inhoerentiai ergo ex ;

non requirit Lanc vel illam formam, sed ab- opposita affirmatione , contraria etiam affir-
solute substantialemformam. Addo etiam, in matio recte colligitur enim ad negatio- ; ideo
Imjusmodi mutua dependentia prioritatem nem sequitur negatio, quia ad affirmationem
ipsam naturse esse diversa? rationis in utro- requiritur attirmatio. Tandem confirmatur ,

que extremo nam in quantitate est via ori-

; qnia duobus tautum modis potest aliqua res
ginis et executionis, ac praeparationis mate- participare effectum quantitatis, scilicet, vel
riee iu forma vero est via perfectionis, in-
; quia recipit quantitatem, vel quia recipitur
tentionis, et ultiinre terminationis materiae. in quantitate , ut calor vel color ; sed forma
Et hac etiam rationefacilius intelligitur posse substantialis non participat effectum quanti-
mutari formam, manente eadcm quantitate tatis hoc posteriori modo, quia non potest
in materia. Atque ita posset etiam lnvc mu- ipsa recipi in quantitate ergo oportet ut fiat ;

tua prioritas explicari per habitudinem causee priori modo. Major patet, qnia nisi altero ex
finalis et maferialis, ut ex dictis facile constat. iilis duobus modis conjungantur quantitas et

Denique a multis explicatur per habitudinem res quee quantificatur (ut sic dicam) non ,

eausa? materialis et efticientis, quia quantitas unientur per se immediate sed tantum per ,

materialiter comparatur ad formam per mo- accidens quatenus uniuntur eidem sub-
,

dum dispositionis ; forma vero ad quantita- jecto hoc autem non satis est ut una partici-
;

tem Hic vero modus in se est dif-

efficienter. pet effectum alterius, ut patet m anima ratio-
licilior propter ea quse dixi inter arguendum nali, et in accidcntibus;
albedo et nam, licet
pro secunda sententia erit tamen
; intelligi- dulcedo in eodem subjecto uniantur albedo ,

bilior, si quantitas non ponatur ut
prseparans, sed tantum ut conservans et fo-
vens. Et, hoc etiam posito, non obstat quo-
minus quantitas inhtereat materias, et in ea
manere possit, mutata forma, quia potest
qiumtitas manare a forma in materiam, et
dispositio non fit dulcis, nec dulcedo alba. Propter has
'
ergo rationes videtnr probabile esse siugu-
lare in homine, quod quantitas in sola mate-
ria inhaireat, qnod licet verum esset, non re-
pugnaret his qua? hactenus diximus de cau-
salitate materio? respectu accidentium solum ;

per varias formas eademconservari, ut supra enim dictum est materiam ex se posse per
cxplicatum est. Mihi tamen priores modi pro- suam entitatem solam exercere hanc causali-
babiliores videntur, et omnibus difficultati- tatem sine adminiculo forma? (ut sic dicam)
bus sufficienter satisfacere. conrecipientis accidens nunc vero probabi- ;

liter addimus compositum posse per se pri-

,

Probaoilius est qiuintitatem semper inha-rere

mo et ada?quate exercere hanc causalitatem
soli matcrice.
immediate circa quantitatem, et mediate circa
44. Dico quarto : in compositis substantia- accidentia qua; insunt quantitati unde con- ;

libus ex materia etforma extensa probabile ,

cluditur, materiam interdum per se solam,
est habere quairiitatem peculiarem unionem interdum simul cum forma exercere hanc
cum forma seu in illa immediate recipi par-
, causalitatem.
tialiter simul cum materia ;
probabilius ta- 45. Ad persuadendam autem alteram as-
men est oppositum, id est, eodem modo phi- sertionis partem, qua dicimus oppositum esse
losophandum esse de omnibus substantiis probabilius , interrogandum occurrit juxta
xxv. 36
 ;

488 DK&PUTAT. XIV. DE MATERI ALl CAUSA ACCIDENTIUM.

clictam sententinm, si quantitas inest imme- unionem ad ipsam ergo necesse est illas
;

diate alicui composito materiali, ita ut proxi- uniones esse saltem partialiter distinctas.
mc uniatur formwet niaterise partialiter, an Item, de facto in bomine conservatur unio
in quantitate ima indivisibilis unio ad ma-
sit quantitatisad materiam sine immediata
teriam ei formam, au vero sit una composita unione ejusdem quantitatis ad formam ergo ;

ex duabus partialibus. Nam, quod sit indivi- pari ratione in quolibet alio corpore potest
sibilis, videtur ex eo probari, quod res quae manere eadem unio quaniitatis ad materiam,
unitur, indivisibilis est : non enim nunc con- dissoluta vel mutata unione ad formam. Ne-
sideramus in quantilate divisibilitatem par- que enim verisimile est, unionem quantitatis
tium integrantium, sed indivisibilitatem quam ad materiam esse majorem, vel alterius ra-
habet in ratione forrace nam comparando ;
tionis in homine quam in aliis substantiis ;

totam quautiiatem, et singulas partes ejus ad quia non babet majorem, vel diversum etfec-
subjeetum, eadem entitas quantitatis, quse tum formalem in corporc bominis quam in
unitur materiae, unitur formse, el e contrario; aliis corporibus; ergo nonmagis inhseret illi,

et boc sensu dicimus illam esse indivisibilem aut cliverso modo. Denique ahas necesse ess
in ratione formse ergo unio est indivisibilis,
;
set, mutata forma, mutari totam unionem
licet res , ad quam
terminatur unio compo- ,
quantitatis ad subjectum suum, quia si est
sita sit. Patet consequentia, tum quia unio, indivisibilis, non potest minui aut augeri,
cum sit modus formee
quas unitur, de- aut in una parte mutaii, ct in alia manere,
bet esse proportionata et accommodata
ilii
;
sed aut tota manere debet, aut tota mutari
tum etiam quia per eam unionem indivisibili- non potest autem tota manere, si est indi-
ter unitur quanlitas composito, et utrique visibiiis, et pecuiiari modo ac immediate ad
parti ejus. Et confirmatur, nam in causalitate formam materialem terminatur ;
quia si for-
effectiva ,
quando etfectus procedit a duabus ma qute recedit est materialis, jam tollitur
eausis per se, vel partialibus in uno ordine, unio ad ipsam ; si vero forma quse recedit,
vel totalibus in diversis, unica indivisibili ac- est immaterialis, necesse est ut illi succedat
tione manat effectus ab utraque causa; ergo materialis forma, cui quantitas peculiariter
in genere causeematerialis, quantitas, qiue est uniatur, quod non posset fieri per augmen-

achequate in toto composito, et partialiter in tum unionis, si uuio est indivisibilis ergo ;

materia et forma, eadem indivisibili unione crit per mutationem totius unionis ergo quo- ;

ab utraque pendet. ties forma mutatur, necessario mutanda est

46. Jn contrarium vero cst, quia illa unio tota unio quantitatis ergo et quantitasipsa, ;

quantitatis ad materiam potest conservari, quia non potest quantitas mutari de subjec-
etiamsi dissolvatur unio acl lianc formam ;
to in subjectum, nec conservari eadem, mu-
ergo non est una et indivisibilis unio ; nam tata inhsesioneostendimus autem proca-
:

quod non potest ex parte

indivisibile est, bilius esse, non necessario mutari quantita-
manerc, ex parte coriumpi; pugnat enim
et tem, mutata forma ergo. ;

boc cum iudivisibilitate. Unde, quando effec- Al.Quantilas materia? ct formce non simplici
tus per eamdem actionem indivisibilem pen- unione nectitur.Propterhsec ergo probabilius
deta duabus causis, nonpotestilla actio con- videtur,non uniri quantitatem materise et for-
scrvari respectu unius causse, et cessare re- ma^ una et indivisibili unione. Neque enim
spectu alterius ; quomodo enim clividetur verisimile est unionem quantitatis ad male-
quod indivi.-ibiic cst?Primum vero antece- riam esse diversse rationis in homine, ac in
dens probatur, quia materia de se sufticiens aliis rcbus c|uia de unionc non possimius
;

est ad sustinendam quantitatem, ut supraest judicare, nisiex termino eteffectu ipsius hic ;

- nsum ergo de se est sufficiens terrninus

;
autem est ejusdem rationis in materia homi-
unionis quantitatis ad ipsam ergo qnamvis ; nis, et aliarum rerum si ergo illa unio in ;

dissoivalur unio ad formam, si materia in homine non dicit habitudinem essentialiter

rerum natura nianet, conservabitur unio ad ct indivisibiliter acl duas rcs, neque etiamin
.u ut, verbi gratia, si Deus, ablata
; aliis rebus illam includet. Quapropter, si in

forma cgnservaret materiam, supplendo

, aliis rcijus quantitas peculiari modo unilur
effective concursum forma?., sine novo mi- formis, id fitper augmcntum unionis, addcn-
raculo conservaretur unio quantitatis ad do scilicet peculiarcm seu partialem unio-
ad materiam, propter dictam ratioucm; et nem ad formam.
tamen ablata forma, necesse est auferri
, 48. Formambstantialis cnm quantitate non
 SECT. III. QU/E SUBSTANTIA SIT ACCIDENTIUM MATERIA. 489
immediate unitur. Ex hoc vero ulterius in- rationem in oppositum quia, ut forma ma-
;

fero probatioeni posterioris partis conclu- teriahs sit suo modo extensa, et quanta, non
sionis, scilicet, probahilius esse etiam in re- est necesse ut quantitati subjiciatur, sed

bus oiniiino materialibus non intercedere satis est cjuod rei quanta3 inhcereat, non in-
specialem unionem partialem inter formam hserendo ipsi cjuantitati, sed rei per se primo
etquantitatem.Probatur primo, quia in omni- cjuantificatse per quantitatem, se illi coaptan-
bus rebus quantitasunitur materise ut causa? do et coextendendo, cjuoclest manifestumin
totali, et suiiicienti in geuere causae materia- aliquibus formis, aut moclis accidentalibus,
lis crgo non uuitur alteri rei in eodem ge-
;
ut sectione sequente tractabimus. Et a priori
nere causaj. Antececlcns probatur, quia in declaraturbreviter, supponendo quod distinc-
bomine unitur quantitas materise, ut causai tio partium quoad entitatem, necjue in ma-
totali in illo genere ; sed illa unio est ejus- teria, necjue in forma, provenit formaliter a

dem rationis et perfectkmis in aliis rebus ; quantitate, sed supponitur potius in unacjua-
ergo. Item, quia materia de se est sufliciens, que entitate ex sua intrinseca natura, et gra-
ut sit totalis causa,- et in suo genere necessa- du perfectionis, et in materia est veluti pri-
rio et naturaliter causat quantum potest ;
mum fnndamentuin, et aptitudo ad quantita-
ergo in qualibet re ita causat, et unitur tem. Formaj igitur materiales natura sua ha-
quantitati per modum suflicientis et totalis bent constare ex partibus entitativis (in quo
causce. Tandem, quia quando materia trans- differunt ab anima rationali), quod non ha-
mutatur a forma bominis ad formam cada- bent a quantitate, sed ex sua specifica et es-
veris, non diminui in illa cau-
est verisimile sentiali ratione, quia non transcendunt talem
salilatem circa quantitatem, et, ut dicebam, graclum perfectionis, et quia sunt educibiles
non posset satis intelligi iila diminutio sine de potentia materice, a qua in esse et fieri
transmutatione ipsiusmet quantitatis. Prima penclent. Ex hac vero natura in eis consequi-
vero consequentia probatur, quia unius ef- tur, ut quando uniuntur materise, coexten-
fectus tantum potest dari una causa totaiis dantur ilii extensione entitativa (ut ita dicam),
in quolibet genere et ordine si ergo mate- ; id est, quod uniantur uni parti materia? per
ria causa per modum
est sufficiens et totalis unam partem suam, et alteriper aliam, etc;
subjecti inhcesionis quantitatis, superfluum quam extensionem non habent formaliter per
est fingere, quod aliquid aliud concurrat quantitatem, sed per entitatemsuam. Unde,
proxime in eodem genere causse. Item, quia si Deus conservaret substantiam materialem

unio quantitatis ad materiam est in sua spe- sine quantitate, manerent forma et materia
cie integra et totalis, ut patet in bomine ; er- unitae cum preeclicta extensione, seu entita-
go nonpotest conjungi cum alia unione par- tiva partium distinctione. Ex boc autem ul-
tiali ad componendam unam integram unio- terius jarovenit, quod, cummateria estaffecta
nem. Tandem, quia quantitas est proprietas quantitate, et, ratione illius, partes ejus sunt
intrinseca substantite corporece ergo natura ; impenetrabiles in ordine ad locum, materia-
sua dicit definitam babitudinem acl aliquod iisforma, qua? tali mateiise coextenditur, hoc
subjectum inhcesionis sibi connaturale et pro- ij)so parficipet illam conditionem cjuantitatis,
portionatum ; ergo vel illud semper est ma- non ratione sni. sed ratione subjecti ; nam,
teria, vel semper compositum neque enim ; quia partes formce inseparabiliter aclhrerent
intelligi potest, quod iuditferenter, et quasi partibus materice cjuantce, necesse est utsint
sub distinctione respiciat utrumque, cum ha- impenetrabiles inter se, vel cum alia simili
bitudo ejus sit simplex et unius rationis, et forma, sicut sunt jjartes ijisius matcriee ergo ;

determinet subjectum seu tcrminum sibi pro- propter hunc modum essendi talium forma-
porlionatum. Si ergo hoc subjectum sit totum rum non est necesse cjuantilatem Tramediate
compositum, erit quantitas in bomine prae- inbaerere tali formrc, ut partiali subjecto. Un-
ternaturali modo et quasi inachequato si ve- ;
cle ad argumentum forma respondetur,
in
ro habitudo transcendentalis quantitatis est esse quantum per non csse effec-
accidens,
ad materiam, ut ad propiium et adcequatum tum formalem quantitatis, sed solum esse
subjectum inhresionis semper et ubique
,
quantum per se primo, nam etiam motus et
quantitas est in sola materia, ut in tali sub- tempus sunt cjuanta per accidens, ratione
jecto. subjecti vel spatii, idcjue magis patebit ex so-
49.. Formce inlicerentes suljecto quanto, qua- lutione secundce confiimationis.
liter extcndontur. - Et confirmatur solvendo 50. Ad primam ergo respondetur, si sit
 ;

490 DlSPliTAT. XIV. LE MATERl ALl CAUSA ACCIDENTiEM.

serruo proprio et rigoroso effectu formali
tle quin potius ssepe significat aliquando ma- ,

quantitatis,nequeinformis materialibus, ue- nere eamdem affectionem in re genita, qua?

que in accidentalibus habere quantitatem corrupta
fuit in quamvis (ut verum fatear)
;

hunc effectum si vero latius dicatur effectus

; etiam non dixit expresse esse eamdem nu-
quantitatis queelibet extensio corporalis, sic mero, et potest exponi de eadem in specie ;

uegatur consequentia. Nam, licet ex eo quod ipse vero absolute de identitate loquitur, ut
anima rationalis non habet extensionem per patct, primo de Generat., textu vigesimo
se, vel per accidens, recte inferatur non uni- quarto, et certe in qualitatibus non dicitur

ri immediate quantitati per modnm subjecti, eadem, quae est numero diversa, sed similis.
tamen illa negatio non est adsequata ratio, Deinde respondetur ad singula testimonia.
et quantum ad
ideo ex opposita affirmatione, 53. Aristotelis testimoniain oppositum induc-
extensionem per aceidens, non recte infer- ta cxplicantur. Primum erat ex 1 de Gener.,
tur formas materiales habere prsedictam unio- ubi constituens differentiam inter generatio-
nem ad quantitatem. nem et alterationem , ait in generatione non
51. Ut ad secundam eonnrruationem res- manere subjcctum sensibile ; et inferius ait

pondeam, imprimis ex ea sumo, quantificatio- tunc esse generationem substantialem, quan-

nem (ut italoquar) formarum, vel qualitatum do nullum sensibile manetut subjectum. Res-
corporalium non pertinere ad effectum for-
, pondetur tamen per subjectum sensibile intel-
malem quantitatis nam interdum resultat
, ligere Aristotelem substantialecompositum ,

hic effectus, seu conditio ex quantitatc, non quod communiter appellari substantia
solet
ut ex forma, sed ut ex subjecto quantitas ;
sensibifis. Unde idem est clicere subjectum,
autem non dat suum effectum formalem ut , quod suppositum sensibile illud enim est in ;

exercet munus subjecti, sed ut est forma in- quo principaliter sunt accidentia, et de quo
haerens ; nam priori ratione potius ipsa reci- pra?dicantur quaudo ergo in transmutatione
;

pit formalem effectum, dum fit alba, etc. Igi- manet hujusmodi subjectum secundum idem
tur, quod albedo quantitati mhserens, sao nomen, et eamdem rationem, solum facta est
modo quantificetur non est per informatio-
, alteratio quando vero tale subjeetum non
;

nem seu causalitatem formalem quahtitatis, manet, fit substantialis corruptio et generatio.
sed est conditio et denominatio quam partici- Male ergo quidam exponunt, nullo sensibili
pat a subjecto suo, in quo inhaerendo, ei co- mancnte, id est, nulla qualitate, Vel accidente
extenditur, nam inde fit ut partes formse ita sensibili manente, cum idem Aristoteles ex-
inter se distent , vel impenetrabiles sint , si- presse addiderit Nullo scnsibili manente ut
:

cut partes subjecti. Hinc ergo ulterius dici- subjecto, scilicet integro et completo. In text.
tur, illis duobus membris in argumento posi- autem 2i non dicit Aristoteles, in substantiali
tis addendum esse tertium, vel potius secun- corruptione mutari onmia accidentia ; scd po-
dum subdividendum esse , nam potest forma tius ait ,
quando iu genito et corrupto manet
extendi ad extensionem subjecti, vel quia re- integra eadem affectio, ut eadem frigiditas
cipitur in quantitate, vel quia recipitur in re vel perspicuitas in aqua et aere ex illa ge-
extensa per quantitatem ut declaratum est, , nerato, non esse existimandum frigidum aut
et magis constabit ex dicendis sectione se- perspicuum esse aliquod commune subjec-
quenti. tum, cujus affectiones sint esse aquam, aut
esse aercm, alioqui (inquit) solum facta esset
Solvuntur argmnenta prioris sententiw.
alteratio iit enim alteratio
; quotiescunque
52.Quid Aristoteles de hoc seuserit. Su- quod transmutatur, est passio ejus, quod per-
,

perest respondeamus arguineutis prioris sen- raanet. Atquc ita exponit illum locum D.
tentiae et primum ad Aristotelcm responde-
: Tbomas. Ex qua expositione potius habetur
tur generaliter, quamvis seepe dixerit sub- posse fieri transmutationem substantialem in
stantiam seu ens actu esse subjectum acci- subjecto, quamvis mancat eadem affectio.
dentium, nunquam tamcn explicuisse, quod 51. Secundum testimonium, ex 1 Pbysic,
per se primo sit subjectum ratione totius nil obstat fatemur enim materiam respicerc
;

compositi. Potest autem simpliciter tribui per se primo substantialem formam, quia hoc
composito, quod recipiat accidenlia, quamvis non impcclit quominus quantitatem et acci-
non per seipsum sed per partem illa reci-
, dentia recipiat, quatenus ad illam disponunt.
piat. Neque etiam unquam dixit aperte, pe- Ad tertium cx 5 Physicorum respondetur, dif-
rire omnia accidentia corrrupta substantia ferentiam inter substantialem generationem
 J

SECT. III. QU/E SUBSTANTIA SIT ACClDENTIUM MATERIA 49

et alios rnotus accidentales esse,quod mate- postulat ; et icleo de se neque est magna
ria, ut est subjectum generationis, non sup- nec parva, etc. Rem,
subjectum quia, licet sit

ponitur informata aliqua forma substantiali ; cui inhseret quantitas, quia tamen solum sup-
unde tam adaequatum quam proprium et positum est id quod simpliciter est, ideo illi
principale subjectum generationis est ipsa soli hujusmodi denominationes simpliciter

materia , ut est in potentia ad esse simplici- tribuuntur. Si tamen rem ipsam solum spec-
ter at vero ad mutationem accidentalem
; temus, non est dubium quin sicut materia
semper supponitur constitutum ens simplici- dicitur corporea, ita etiam possit dici quanta.
ter, seu substantiale suppositum, quod abso- 56. Ad quintum testimunium, ex 7 et 12
iute denominatur subjectum quod seu prin- , Metaphysicse, respondetur, substantiam esse
cipale talis mutationis ; et eodem sensu dici- priorem natura accidente absolute et simpli-
tur, subjectuni mutationis accidentalis esse citer, si ea etiam absolute et simpliciter com-
ens actu et simpliciter non est tamen ne- ; parentur si vero unaqureque substantia ad
;

cesse ut secundum se totum, ac per se primo sua accidentia comparetur, est etiam prior
recipiat talem mutationem, sed potest ipsam omni genere, aut secundum
simpliciter et in
recipere per partem. Dices in instanti, quo : totuin, aut secundum partem; comparando
fit generatio substantialis , alteratio prsecedit vero substantiam compositam ad ejus quan-
in sola materia. Responcletuiysi sit sermo de titatem, est quidem prior perfectione, et prior
motu non prsecedere in sola ma-
alterationis, natura in ratione finis, et suo modo etiam in
teria secundum sensum prsedictum, sed prse- genere causae formalis tamen in aliquo ge- ;

cedere in ligno, verbi gratia, aut aqua (si ex nere causse, scilicet materialis, non repugnat
ea fiat generatio) tanquam in supposito seu
, aliquod accidens esse prius natura alicraa
subjecto principali, quod solum est de ratione substantia, quod in omni sententia fere om-
motus proprie quamvis sit in materia,
dicti, nes auctores concedunt; et ita nos dicimus,
ut in proprio subjecto inhsesionis quod non ,
via generationis, prius natura quantitatcm
repugnat rationi motus. Si vero sit sermo dc inesse materisB,quam formam. Ad sextum
alteratione quoacl ultimum et momentaneum testimonium ex cap. de Substantia, respon-
terminum ejus, sic verum est ordine naturse detur non dicere Aristotelem, destructa hac
fieri [in materia priusquam intelligatur sub- vel illa substaniia, destrui omnia accidentia,
stantialiter informata, sed tamen illa termina- qua? sunt in ipsa, sed destructis primis sub-
tio non est motus proprie dictus, sed mutatio stantiis ;
quod est verissimum, quia nisi suh~
qusedam instantanea vel potius quoddam
,
stantise corruptsesuecederet alia, non mane-
mutatum esse extrinsece terminans motum. rent accidcntia. Deinde etiamsi de particu-
Addo etiam, ex accidente contingere, ut illa lari substantia loquamur, intelligendum est
mutatio fiat in materia prima, quia conjungi- destructa substantia omnino, id est, secun-
tur generationi substantiali, et corruptioni dum secundum partem, non posse
totum, et

prioris subjecti, quod toto tempore prsece- quod in ipsa est manere nam si tota substan- :

dente motu movebatur.

illo tia destruatur, et pars maneat, non repugna-

55. Quartum testimonium, ex 7 Metapbys., bit aliquid in illa manere sic enim destructo ;

non babet difficultatem: ita enim dieitur ma- homine manet intellectus in anima, qua? ma-
teria ex se neque qualis, neque quanta, sicut net ; cum ergo materia permaneat, poterit in
dicitur informis dicitur autem informis, non illa quantitas conservari.

;

quia non formetur, sed quia ex se et in en- 57. Ratiories primce senteniia? sohuntvr.
titate sua nullam includit formam sic igitur ; Prima. Secunda. Rationes illius senten-
dicitur non esse qualis, non quia nulla qua- tite expeditae fere sunt ex probationibus sc-
litate afficiatur, sed cjuia ex se nullam babet cundse. Ad primam enim jam saepe dictum
qualitatem, nec in entitate sua illam includit. est materiam habere suum esse proprium,
Dices : saltem dicetur quanta, quia ex natura quocl, licet in genere substantise sit incom-
sua habet quantitatem. Respondeo primum pletnm, tamen comparatione accidentis est
dici posse ex se non quantam, quia in entita- esse simpliciter, ac per se subsistens partia-
tesuanon includit quantitatem,quamvisillam litcr et licet pendeat a forma in aliquo ge-
;

postulet; sed hoc moclo etiam substantia cor- nere, et ideo in illo dici possit materia prius
porea integra posset dici non quanta. Aliter natura conjungi formaa substantiali quam ac-
ergo potest dici materia non quanta de se, cidentali , hoc tamen non obstat quominus
quia nullum certum terminum quantitatis materia , et per suam entitatem sit capax
492 DISPUTAT. XIV. DE MATERI AIJ CAUSA ACGIDENTtUM.
sustentandi accidentia, et sub alia ratione et posito ratione materice. Primum enim, com-
in alio genere causae prius natura eonjunga- mune fere axioma est quantitatem sequi ma-
tur iliis. Ad secundam concedimus materiam teriam, et cpialitatem formam; bac enim ra-
primario respicere substantialem fonnam, et tione distribuunt Doctores prcedieamcnta ab-
ideo ordine intentionis seufinis prius illi con- soluta, et eorum sufncientiam assignant.
jungi, non tamen ordine cxecutionis ; nam Deinde per sc consentaneum est rationi, ut
potius sub bac ratione prius natura conjun- cum materia babeat veram ac realem essen-
medio seu dispo-
gitur accidcntali formae, ut tiam propriam, licet partialem, ratione illius
sitioniad formam substantialcm. Samc enim babeat aliquam proprietatcm nec necesse est ;

potentia quo? primario ordinatur ad aliquem ut forma ex coinmuni ratione formce substan-
actum in executione prius recipit alium
,
,
tialis babeat certam aliquam proprietatem

quo ad alterum disponitur, ut visus primario specificam ; sed satis est quod ifii respondeat
ordinatur ad visionem, prius tamen respicit aliqua communisseugenerica ratio qualitatis.
lumcn, speciem, etc, et in universum est hic Sicut ex communi ratione substantice i.nma-
ordo naturce consentaneus ut priora inten- terialis non sequitur aliqua forma accidenta-
tione sint posteriora executione, et e conver- lis specifica, sed sequuntur intellectus et vo-
so, ut quce imperfectiora sunt, via originis luntasut sic. Prceterea,cum bomo constetex
antecedant. Quod autem ibi dicitur, formam materia et forma omnino spirituali, et nibilo-
accidentalem comparari acl substantialem ,
minus sibi vendicet eamdem quantitatem
ut actum secundum ad primum. non est in quam alice res materiales, signum est postu-
universum necessarium; nam quantitas non lare illam ratione materice, non ratione for-
videtur boc modo^ comparari, sed tantum ut ma\ Denique ipsa proporiio inter quantita-
connaturalis dispositio substantice ratione tem materiam satis indicat, quantitatem
et
materise. Et similiter accidentia extrinseca, consequi materiam; nam quantitas per se
quce non manant a forma, neque in illa reci- non est activa, sicut nec materia. Item, esl
piunlur, non comparantur ad illam, ut actus apta ad recipiendum, vel ut potentia proxi-
secundi ad primum. Acldo vero deinde, etiam- ma, vel ut ratio et conditio bene disponens
si gratis demus totum, quod in illo argumento ad patiendum et recipiendum est ergo satis ;

sumitur, nib.il nostram senten-

inferri contra verisimile quantitatem esse debitam materice,
tiam ostendimus enim quod, licet admitta-
; seu ratione materice. Quod etiam confirmari
mus formam esse primum actum materise, potest ex eo quod supra probavimus, nempe,
ordine perfectionis, intentionis, et primse ori- onmem rem babentem materiam babere ,

ginis, etiam ordine causalitatis effec-

atcpie etiam quantitatem, Duobus
et e converso.
tivce, nibilominus optime consistit et est ve- autem modis potest intelligi hcec naturalis
rissimum quantilatem in sola materia recipi, conjunctio inter materiam et quantitatem.
ut in proprio subjecto inhcesionis, et mate- Primo solum ratione potentice passivce in-
riali causa quod a nobis boc loco prcecipue
, trinsece natura sua postulantis talem affec-
intenditur. Quod vero, non obstante ea prio- tionem. Neque enim necesse est ut omnis in-
ritate formce, possit quantitas manere in ma- nata proprietas sit debita ratione principii
tcria, et esse prior tcmpore in illa, quam activi ; sed interdum sufficit passivum ;
quo
quodibet determinata forma prceter primam, modo multi existimant motum esse natura-
qure cum materia concreta est, satis probabi- lem ccelo, et, esse in centro, esse naturale
liter ^ut existimo) est a nobis declaratuni in terrce, et intellectui angelico csse naturales
secunda asseriione. species inteiligibiles secundum potentiam re-
58. Terlia.
Quot titulis inter quantita- ceptivam, non activam. Secundo modo potest
tem et materiam connexio intervenial. Hinc intelligi pcr intrinsecam dimanationem acti-
facile rcspondetur ad tertiam rationcm, pri- vavn. El licet prior modus sufiiciat, bic poste-
mo, gratis concedcndo quantitatem consequi rior nullum habet inconveniens ,
quia, licet
aclive formam substantialem, ut cst forma matcria sit potcntia acl formam substantia-
corporeitatis et negando consequentiam,
, lem, in se tamen habet veram esscntiam ac-
quia (ut scepc dixi) potest manare a forma in tualcm et cntitativam quid ergo mirum quod
;

materiam, et per successionem formarum in ab illa manet aliqua proprietas ipsi propor-
ea conservari. Secundo verisimiliimum est tionata ? Quod enim materia non sit activa
quantitatemesse proprietatem consequentem per propriam actionem, ideo est quia, cum
materiam, seu(quod idem est) debitam com- sit pura potentia, nec potest agere rem sibi
 SECT IV. ACCIDENSNE ACCIDENTIS POSSIT ESSE SUBJECTUM, 493
quia deberet creare illam; nec potest
sirnilein, lum ut conditione necessaria, et principali
agere in simileui potentiam, quia non habet termino suce existentia? sic concecli posse
,

ex se actum proportionatum, nisi inpotentia totam rationem, et nihil inferri contra doc-
tantum receptiva. Ssepe autem contingit ut trinam datam, ut facile intuenti patebit; si
res, quse non potest agere propria actione in vero intelligatur mediante forma, ut partiali
aliud, liabeat intrinsecam dimanationem in subjecto, et propria causa materiali, sic di-
se ; ut substantia Angeli non babet vim acti- cendum est, interdum manifeste hoc repu-
vam similis substantise ; habet tamen vim, a gnare, ut in homine indeque satis probabi-
;

qna in ipsa propor-

dimanent potentia? sibi liter colligi, non esse
id consentaneum natu-

lionatse;et formasubstantialisjuxta receptam risrerum, et causalitati materia? ac forrnse in

doctrinam non est immediate activa forniee omnibus rebus naturalibus.
accidentalis, et tamen per intrinsecam dima- 61 , Rationes posterioris sententia?,quatenus
nationem manat intellectus ab anima, et in- probant materiam esse proprium subjectum
tensio frigoris a forma aquse, civm se reducit inha?rentice, et sufficientem causam materia-
ad pristinam frigiditatem. Denique probabile lem quantitatis, et accidentium qua? per illam
valde est alios modos ex natura rei distinctos inhserent, non habent, ut existimo, probabi-
manare active ab essentia materise, ut sub- lem solutionem. Unde etiam Thomista et 1
,

sistentiam partialem et intrinsecam, prsesen- specialiter Astudillo, 1 de Generat., qua?st. 2,

tiam localem, et relationes, si sunt aliquid ex hoc concedunt etiam in doctrina D. Thom.,
natura rei distinctum a fundamento. dummodo non negetur, et formam substan-
59. An dicenda materia recipere formam tialem simpliciter prius natura pra?cedere in
substantialem media quantitate. Ad pri- materia, et quantitatem et accidentia omnino
mam confirmationem negatur sequela, abso- ab illa pendere. Quatenus autem rationes il-

lute loquendo, quamvis possit distingui, du- la?procedunt contra banc posteriorem par-
plieiter intelligi posse materiam reciperefor- tem, et probant eadem accidentia manere in
mam substantialcm media quantitate. Primo genito, quse erantin corrupto, possentfortasse
solum ut dispositione seu conditione neces- probabiliter solvi ; sed quia nobis viclentur
saria, et sic conceditur neque contra hunc
; piobabilius saltem id persuadere, in eis dis-
sensum procedtmt rationes et incommoda , solvendis immorari non libet.

quee ibi proponuntur. Secundo, tanquampo-

tentia proxime receptiva formee substantialis, SECTIO IV.

ethoc sensu rectc improbaturhoc consequens Utritm unum aceidens possit esse proxima causa
in iila coniirmatione negamus tamen id se-
; materialis alterius.
qui, quia nullam habet necessariam conne-
xionem cum doctrina traclita. Quid vero de 1. Siqjematuraliter unum accidens alii in-
qualitatibus corporeis dicendum sit, videbi- liceret, iit suljecto quocl. Secus naturaliter.
mus sectione sequenti. Ad secundam confir- Loquimur juxta naturas rerum; nam, sup-
mationemconcedosequelam, nimirum, quan- posito aliquo miraculo, non est dubium quin
titatemesse incorruptibilem quoad suamenti- possit aliquod accidens concurrere per mo-
tatem, hcet quoad. varios terminos possit in- dum subjecti et materialis causae ad esse
cipere et desinere esse, per divisionem, et alicujus accidentis, et ad effectionem ejus,
conjunctionem quantitatis. Quomodo autem ut cle cjuantitate in Eucharistia consecrata do-
ad quantitatem. sit per se motus, non potest cent probatiores Theologi. Secundum natu-
hic pro rei difficultate examinari breviter ; ras autem rerum duo sunt certa primum :

tamen dico, ad productionem quantitatis non
esse per se motum, sed ad accretionem
eamquenon tieri eo quod nova quantitas, aut
nova pars quantitatis simpliciter incipiat esse
in rerum natura, sed quia una quautitas ad-
fit propria
jungituralteri, et qua? erat aliena,
per specialem quamdam actionem, ad hoc
per se tendentem.
60. Ad quartum primo dicitur (applicando
distinctionem datam) si materiam recipere
est nullum accidens esse posse primum et
;
(ut itadicam) fundamentale subjectum alte-
rius accidentis, quod ab aliquibus vocatur
subjectum quod. Hoc patet, quia nullum ac-
cidens potesl sustentare aliud, quin utrum-
que in altero sustentetur, et in hoc progressu
non potest procecli in infinitum; alias nihil
esset in quo tota illa causalitas materialiter
fundaretur. Et eadem ratione non potest
sisti in aliquo accidente, alias tota collectio

quantitatem mediante forma intelligatur so- accidentium non essetin alio,sed in se,quod
-494 DISPUTAT. XlY. DE MATERI KU CAUSA ACGIDENTIUM.
repugnat natura? aecidentis; necessario ergo Unde e contrario dicetur aceidens svbjectum
sistendum est in subjeeto seu materia sub- quocl alterius accidentis, si vere illud in se
stantiali. Et ad hune sensum dici solet' acei- reeipiat, et in seproxime terminet unionem
dens non posse esse primam causam mate- et inhsesionem illius, etiamsi non sit prirnum
rialem accidentis, sed ad sumnmm proxi- (ut ita dicam) sustentacutum utriusque, et in
mam. Hocque ex professo docet Arist., lib. 4 hoc sensu tractatur queestio pra?sens.
Metaph., iu loco stathn tractando.
Farue sententite.
2. Utiwm accidens ratione alterim in sub-
stantia redpitur.
Secundo est eertum quse- i. Prima sententia est, nultum aceidens
dam accidentiainesse substantise mediis aliis esse verum subjectum et materialem causarn
aecidentibus hoc patet inductione, nam ac-
; alterius aeeidentis. Ita tenet Gregorius, in 2,
tus intellectus insunt substantiae spirituali d. 12, qua^st. 2,' art. 2; tribuitque Aristoteli,
medio intellectu , ct actus votuntatis media A Metaph., text. 13 et 14, ubi probat, acci-
voluntate. et sic proportionahter de reliquis dens non accidere aceidenti, nisi quia ambo
actibus, vel habitibus potentiarum sensitiva- eidem accidunt, et subdit causam, quia non
rum; et qualitates corporea? ex omnium sen- est niajor ratio, cur unum accidens alteri ac-
tentia insunt media quantitate. Et ratio gene- cidat, quam e eonverso. Iclem supponere vi-
ralior reddi potest, quia, licet omnia acciden- dentur Nominales, qui negant qualitates pa-
tia ordinentur ad substantiam non tamen , nis inhserere quantitati, etiam post consecra-
sine ordine inter se, et ideo potest unum res- tionem panis quos citavi 3 tomo tertia? part.,
;

picere substantiam mediante alio. disp. 56, seet. 3. In eamdem sententiam re-
ferri potest Gapreolus, in t, dist. 3, qurest. 3,
Punctus qncestionis.
art. 2, ad 2 Scoti cont. 1 conclusionem, ubi
3. Ditticultas ergo est, quomodo unum ac- non quo sensu loquatur de sub-
satis explicat
cidens insit substantia? mediante alio, an so- jccto qvo et quocl; nee ex locis D.Thomse, quce
lum v.t qv.o, vel etiam iit quocl, his enim ter- affert, satis id constare potest, ut videbimus ;

minis utuntur philosophi. In quibus est ca- Gregorius vero elarius locutus est, qui non
venda aequivocatio ut punctus eontroversise
, profertrationesmagniponderis; summa enim
attingatur ;
nam uno
sensu potest negari ac- omnium est, quoniam forma non potest esse
cidens esse subjectum quod, solum quia non principium patiendi aut recipiendi, alias con-
est primum fundamentum, et veluti basis to- funditur munus forma? cum officio materiie;
tius causalitatis, qua sustentatur aliud acci- sed omne accidens est vera forma accidenta-
dens ; dicetur autem juxta hunc sensum ali- lis ergo non potest esse principium reeepti-
;

quod accidens esse subjectum quo, quia est vum accidenlis.

id quo mediante substantia recipit aliud ac- 5. Secunda sententia est, unum accidens
cidens, sive priori accidenti posterius vere ae esseposse proximum subjeetum, in quo aliud
proprie inhaereat, sive non.Ethic sensus non recipiatur; et consequenter posse exercere
potest in dubitationem cadere nee de illo , propriam causalit-atem materialem circa ii-
est controversia. Alio sensu dici potest acci- lud. Hane tenet et bene declarat Durandus,
dens esse tantum subjectum quo, et non in 1, d. 8, 2 part., quaest. 4. n. 15, eamque
quod, alterius accidentis, quia non potest supponunt D. Thomas et alii auctores, qui
unum accidens esse subjectum etiam proxi- (ut prredicto loco allegavi) diciint in Eucha-
rnum, in quo aliud aceidcns vere inhaereat, ristia post consecrationem panis cpialitates
quamvis possit esse ratio inhserendi, id est inhserere quantitati separatoe, non per inhav
necessaria conditio, vel disposilio prserequi- rentiam novam, quse per eonsecrationem iilis

sita in substantia, ut aliud accidens ei inhse- conferatur, scd per antiquam, quam habe-
rere possit, quomodo multi putant diapha- Itant in quantitate, qua3 antea. inha?rebat in
neitatem comparari ad lumen. Et juxta hune materia ul in subjecto, cpio sublato, rema-
sensum vere ac proprie unum accidens non nent alia accidentia fundata super ipsam
est causa materialis alterius, nisi eo fortasse quantitatem, ut expresse docet D. Thomas,
sensu quo causa dispositiva ad materialem 3 part., quast. 77, art. 2, ratione 2. Et in so-
revocatur quomodo etiam potest accidens
: lutione ad 2, declarat, unum accidens per se
esse causa materialis substantiae nos autem ; non pos.se esse subjectum alterins, qu.ki per se
agimus de propria causa materiali, in qua non quatenus vero est in alio, posse esse
est ;
proxime insit et recipiatirr aecidentalis forraa. snhjerium, quio. potest vnnm accidens, me-
 . ;

SECX- IV. ACCIDENSNE ACCIDENTIS POSSIT ESSE SUBJECTUM. 493

diante alio, recipi in subjecto; et sic ait, su~- forma substantialis, cum sit superioris ordi-
per/iciem esse subjectum coloris ; quod non es- nis,estimproportionata, ut accidentiproxime
set absolute verum, si accidens tantum esset non unitur per modum acci-
inhsereat. Item,
medium quo, in priori sensu supra declarato. dentalem, sed substantialem, et ideo imme-
Et 1. 2, qusest. 7, art. 1, ad 3, et quaest. 56, diate debet substantise uniri qualitas vero ;

art. 1 , ad 3, ubi eamdem doctrinam repetit, corporeaest accidens,et per modum acciden-
ait, unnm accidens inluerere alteri, quod non talem unitur, et ideo ex se proportionata est,
potest vere dici de pura dispositione. Similia ut possit accidenti proxime inha?rere ; ergo,
fere habet in 3, dist. 33, quaest. 2, art. 4, quando talis est qualitas, ut per se et neces-
qua?stiuncul. 1, et optime in quaest. de Spiri- sario in substantia supponatquantitatem, ad
tual. creat., art. 11, ad 13, et sa?pe alias. At- hoc ut mediante illa recipiatur, verisimilius
que hanc sententiam censeo esse veram. est in illa immediate recipi. Et confirmatur
ex mysterio Eucharistige, nam in quantitate
Qucestionis resolutio
separata accidentia inhaerent, ut ex Theologia
6. Ut vero illam probemus,
et declaremus suppono ergo ex natura sua apta sunt in-
;

amplius, dico primo quamvis non possit : formare quantitatem, quia forma non potest
omne accidens in alio accidente proxime in- suum eflectum formalem exercere extra sub-
haerere, aliquibus tamen accidentibus id po- jectum sibi proportionatum ergo ante con- ;

test convenire. Prior pars nota est, quia cum secrationem ilhe qualitates inhaerebant quan-
tota collectio accidentium debeat necessario titati, quia qualitas naturaliter informat sub-
inhsereie substantiae, necesse est ut aliquod jectum sibi proportionatum, si illi conjunc-
accidens immediate substantise inhaereat non ;
tum sit. Item, quia superflue fmgitur nova

enim potest inter substantiam et accidens inhaesio, de novo et miraculose facta in illis

medium inveniri ,
quamvis inter substantiam qualitatibus, si juxta rei naturam intelligi

et aliquod accidens possit aliud aeeidens in- potest etprseecssisse, et semperpermansisse.

tercedere, quia sicut generalis divisio entis Evidentiorque esl haec inductio in quibusdam
in substantiam et accidens adsequata est, ita accidentibus, quae non sunt res omnino dis-
ut inter membra dividentia nullum possit ca- tinctae ab accidentibus in quibus fundan-
dere medium ita inter primum accidentis
, tur , sed modi eorum ut est ligura res-
,

subjectum, quod est substantia, ettotam col- pectu quantitat .s, et motus, et Ubi seu prae-
:

lectionem accidentium, seu inter substantiam, sentia localis respectu ejusdem, et relatio (si
et primum accidens ejus, non possit medium est modus distinctus) respectu sui funda-
inveniri. Quod rccte notavitD. Tbomas, 1 p., menti. Praeterea, in spiritualibus accidenti-
qusest. 77, art. 1, ad 5. bus (et eadem ratio est de materialibus, quaa
Accidentia spiritualia aliis accidentibus
7. illis proportionantur ) hoc videtur certissi-
vere inluerent.
Posterior pars probatur pri- mum, nam imprimis necesse est habitus ope-
mo inductione in accidentibus corporeis rativos immediate inhaerere in potentiis, ad
nam omnia insunt substantiae, media quanti- quas juvandas ordinantur quia hi habitus ;

iate, ut omnes philosophi docent ; et videtur prsebent inclinationem et facilitatem his po-
probari experientia, nam albedo in superticie tentiis; sednon preebent hanc facilitatem, nisi
extenditur, et calor similiter, cum ditiimditur formaliter per seipsos ergo informant has ;

per corpus, in quanlitate ejus extenditur.
Responderi potest hinc solum colligi, quanti-
tatem esse dispositionem necessariam in sub-
jecto, ut alia accidentia corporea
possint esse connaturali
ipsam quantitatem esse proximum subjectum,
cui talia accidentia vere inhaereant. Sicut de
substantiali forma supra probabiliter diceba-
mus non ingredi in materiam, nisi extensam
per quantitatem ; supposita vero ea disposi-
tione, immediate conjungi
coextendi illi cur ergo non posset
teriae, et
idem dici de albedine, et de calore, etc. ? Res-
pondetur, rationemessevalde diversam, nam
potentias; ergo in eis proxime recipiuntur.
Atque hac ratione scientia recipitur in intel-
lectu, et species impressae in potentia cognos-
in ipso cente ipsis proportionata, et sic etiam dicunt
modo , non tamen Theologi fidem esse in intellectu, et charita-
tem in voluntate. Atque eadem vel major ra-
tio estde actibus vitalibus, qui essentialiter
sunt actus immanentes; unde necesse estre-
cipi immediate in proximo principio, a quo
procedunt. Ratio vero a priori hujus partis
cntitati ipsus ma- sumenda est ex subordinatione naturali ta-
; lium accidentium, quam ex ipsis efiectibus
et naturalibus indiciis investigamus, et non
est unde repugnet natura3 accidentis ut sic.
496 DISPUTAT. XIV. DE MATERIALI CAUSA ACClDENTluTg
Seeunda conc^usio.
8. Dico secundo : uniri pluribus rebus : sic Ocham, 4, qucest. 4,
unurn aceidens vere potest exercere causali- aitaccidens simplex non posse esse, nisi in
tatem materialem, respectu alterius sibi pro- subjecto a j que simplici.
portionati. Ha?c assertio sequitur ex priori, At vero, quando acciclens estcomposi-
10.
nam subjectum recipiens in se formam, pro- tum modo explicato, adaequate est in subjecto
priam causalitatcm mateiialem exercet erga eomposito; et ideo, licet secundum imam
illam : sed unum accidens est proximum sub- partem sitin altero accidente,secundum aliam
jeetum reeipiens in se aliud accidens ergo. ;
esse potest immediate in substantia atque ad ;

Secundo, quia accidens, quod in alio recipi- hunc modum dici solet, quantitatem discre-
tur, pendet ab eo in esse et fieri et non ut ; tam esse in multis subjectis partialiter, de
ab clliciente, formaliter ac piwcise loquendo quo suo loco. Atque in hac posteriori parte
ex vi receptionis, quse interdum potest re- non est in re difticultas, quamvis esse possit
ipsa separari ab effectione, ut patet in quan- qua?stio de nomine, an illud sit dicendum
titate, qua? non facit albedinem, quam in se unum accidens, vel potius duo, cum in re sint
recipit unde albedo non pendet ab illa, me-
: ita distincta, ut possitunumsine alio manere;
dia actione, sed media unione ct inbsesione ;
sicut de facto destructa fuit praesentia sub~
pertinet ergo illa dependentia acl materialem stantia? panis et mansit pra?sentia quanti-
,

causalitatem. Tertio, accidens, quod alteri tatis, et potuisset etiain contrario moclo fieri.
inha?ret, est forma ejus, unde actus vitales Unde non est duhium cphn illse pra?sentia? sint
dicuntur actus secundi potentiarum, quia il- in re distincta?, et diversarum rationum. An
las ultimo actuant et informant, et albedo de- vero propter aliqualem unionem dicenda? sint
nominat superficiem albam, ut informans il- componere unam, nil interest ad rem pra?-
lam; ergo, e converso, accidens recipiens sentem, et videtur qua?stio de modo lo-
aliud exercet materialem causalitatem circa quendi.
illud. 11. De autem parte major clubitatio
priori
9. QHccstiwicula tractatur ct resolvitur. est, nam quod accidens sim-
illud principium,
Sed quaret aliquis, cum unum accidens cau- plex in entitate sua non possit immediate et
sat aliud materialiter, an solum illud proxime ada?quate recipiinsubjecto composito, neque
concurrat in eo genere, vel etiam ipsum sub- est ceitum, neque videtur necessarium. Nam
jectum, aut aliquod aliud accidens. Respon- imprimis multi ita censent de omnibus acci-
dent aliqui, qua?dam esse accidentia simpli- dentihus corporalibus, cpiod sint per se primo
cia, id est, nec formaliter, nec identice com- in composito substantiali, saltem quando ex
posita ex variis entitatibus, ut est albedo, vi- utraque parte est materiale (qua? opinio ex -

sio, etc; alia vero composita ex variis enti- hoc pra?cise, quod subjectum sit compositum,
tatibus, qua? compositio nunquam reperietur et forma accidentalis sit simplex, non invol-
in accidentihusqua? propriam babent enfita- vitrepugnantiam); ergo eadem ratione esse
lem ; nam, licet in eis esse possit composilio poterit in composito accidentali. Item, inter-
intensionis vel extensionis, ha?c tamen in or- dum unum et idem accidens, vel accidentalis
dine ad subjeetum comparatur per modum modus respicit duas res distinctas, ut modus
Bimplicis entitatis ; in accidentibus autem quee unionis et respicit vel atticit rem quam unit,
sunt modi rerum, intcrdum reperitur illa et rem ergo similiter una entitas ac-
cui unit ;

compositio ; verbi gratia, prresentia localis cidentalis potest per se primo respicere duas
panisnon tantum est in quantitate, sed ctiam res, ut componentes uuum ada?quatum sub-
in substanliapanis, unde integrailla praesen- jecturn,verbigratia, materiam et quantitatem,
tia composita ex prcesentia substantice, et
est ut componunt hoc subjectum quantum. Deni-
pra-sentia quantitatis. De prioribus ergo ac- que in hoc nulla apparet intrinseca repugnan-

cidentibus, quando unum
medio alio, aiunt materialem causalitatem
per solum accidens proxime exerceri, et c
converso unionem seu inha j rentiam acciden-
lis per se ct immediate terminari ad solum
accidens, ad subjectum vero ahcriusaecideii-
tis, non nisi remote, et quasi per accidens
nam, cum tale accidens sit simplex modus,
aut simplex enlitas, non potest immediate
inest substantia', tia.Existimo ergo exhoc principionon posse
gcneraliter defmiri, quanclo unum accidens
inestsubstantia? mediante alio, an substantia
ihi concurrat solum remote, vel etiam proxi-
me, nec invenio aliud gcnerale principium ex
quo id possit universaliter expediri.
;
12. Quapropter respicicndum censeo ad
naturam uniuscujusque acoidentis, et ad ef-
fectum formalem ejus; nam, si effectus for-
 ;

SECT. IV. ACCIDENSNE i CCIDENTIS POSSIT ESSE SUBJECTUM. 497

malis accidentis ob specialem naturam suam accidentali inhserentia, sed etiam de acciden-
non postulat immediatum concursum mate- tali preedicatione, qua unum accidens omni-
rialem substantise , verisimilius est substan- no per accidens dicitur de alio, ut cum mu-
tiamtantum concurrere remote, etimmediate sicus dicitur esse albus; hujusmodi enim praj-

solum inhaerere unum accidens in alio, atque dicatio non oritur ex eo, quod unum accidat
ita absolute affirmat Durandus, loco supra ci- alteri, sed quod ambo in uno tertio conjun-
tato. El ratio est, quia si illa causa proxima gantur. At vero interdum potest accidens
est sufficiens, superfluum erit aliam addere. praedicari de accidente,non omnino per ac-
Atque hoc modo existimo albedinem et simi- cidens, utin hac propositione Qnantum : est

les qualitates inhterere quantitati, ita ut mo- inloco, aut, Intellectuale intelligit, Appetiti-
dus inheerentiee earurn in sola quantitate pro- vitm amat ; et in his non repugnat accidens
xime terminetur. Cujus signum optimum est, inesse accidenti, modo superius exposito ; et

quia, sublata mateiia, et manente quantitate,
conservatur eademinba^rentia. Neque estali-
quod aliud signum, vel indicium quod ad
effectum formalem horum accidentium am-
plius requiri ostendat.
13. At vero, si est aliquod accidens quod
ex suo speciali moclo informandi requirat im-
mediatam iiiheerentiam, non solum ad aliquam
facultalem, sed etiam ad ipsam substantiam
in eodem sensu non repugnabit accidens ac-
cidere accidenti, non mere per accidens, sed
,
propter aliquem ordinem per se, quem inter
se habeant, quo etiam modo superficies dici-
tur alba, et sic de aliis. Ad rationem respon-
detur, non repugnare quod res, quse est for-
ma respectu unius, sit potentia receptiva res-
pectu alterius, quod patet in anima rationali,
et in qualibet potentia passiva accidentali, et

rei, non repugnabit ita fieri. Hoc specialiter ex dictis in sect. 1 satisclarumest; nequehic
adverto propter actus vitales, verbi gratia, occurrit nova difiicuitas.
intellectus aut voluntatis, quos aliqui putant
ita esse in facultatibus, ut ipsam etiam anima? DISPUTATIO XV.
vel Angeli substantiam immediate attingant
propter intrinsecum modum afficiendi vitalis DE CA.USA FORMALI SCBSTANTIALI.
actus, et quia ita essentialiter est actus im-
mane.ns, ut immediate afuciat totum priuci- Quoniam causa materialis et formalis mu-
pium intrinsecum, immediate in illum in- tuam habitudinem inter se* dicunt, ideo ea-
fluens boc autem principium, ut bi auctores
; dem metbodo, qua de materia disseruimus,
consequenter opinantur, non est sola poten- dicemus prius de forma substantiali, et po-
tia,sed ipsa etiam substantia Angeli vel ani- stea de accidentali, nam quee de forma in
mse. Qua3 sententia ex vi causalitatis mate- communi desiderari poterant, vel tacta sunt
rialisnon repugnat, ejus tamen veritas alibi in disputatione de causis in communi, vel
examinanda est. Atqueeodemmodo est pro- explicabuntur distinctius in singulis membris,
babile, quod in Theologia aliqui censent, ha- quse inilla ratione communi solum analogice

bitus per se infusos, sicut simul concurrunt conveniunt. Tractando autem de substantiali
active cum ad eliciendos actus su-
potentiis forma, complebimus ea quse de materia prima
pernaturales, etiam concurrere materiali-
ita in hunc locum remisimus, propter intrinse-
ter ad recipiendos illos boc enim (si aliunde
; cam connexionem inter ipsam et formam.
probetur necessarium, aut magis connaturale Supponendum est autem bic non esse ser-
talibus actibus) non repugnat, ex eo quod monem de forma extrinseca, quam exempla-
potcntia etbabitus suntresdistincta;, quia satis rem vocant, de qua infra dicemus, quia ut
est quod uniantur et concurrant per modum sic magis habet rationem eflicientis quam
unius integras facultatis. formse. Neque etiam de forma separata, ut
solet natura Angelica, aut immatcrialis no-
Uesyonsio ad argumenta.
minari, non propter causalitatem, sed proptcr
14. Accidens an accidat accidcnti. Fun- actualitatem seupulcbritudinem; sed agjmus
damentum Gregorii non habet difficultatem de sola forma informante seu recepta inma-
propositio enim Aristotelis, quod accidens non teiia, quia illa est quae propriam el specialem
accidit accidenti, intelligenda est, ut subjecto habet rationem eausae. Rursus vero dividiso-
quod, in priori sensu supra declarato. Quem let forma in physicam etmetapbysicam prior :

sensum D. Tbomas ibi indicat. Dici etiam est, quaj veram et realem causalitatem formce
posset, Aristotelem ibi non solum agere de exercet, et ideo de illa principalius dicendum
198 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORNALI SUBSTANTIALI.
est. Quamvis enim physica forma dicatur, potest, alias infmitee formee preeexisterent in
vel quia naturam rei principaliter constituit, materia, et reipsa nihil de novo fieret, sed
vel quia per motum
pliysieum principalius appareret. Neque etiam potest dici secundum,
investigatur priusque in scientia physica
, tum quia in eadem parte materiee non potest
consideratur, non tamen est extra metapliy- csse aliquid formee, quin sit tota forma, cuin
sicam considerationem, tum quia ratio formse indivisibilis sit ; tum etiam quia, etiamsi pars
communis est et abstracta, tum etiam quia formee preesit, et pars inducenda sit, heec
forma constituit essentiam, tum denique quia pars fiet ex nihilo ; non enim potest ex priori
est una ex preecipuis causis. Quid autem per parte fieri; restat ergo, ut dicatur tertium,
metaphysicam formam significetnr, et quo- quod tamen repugnat, et excedit vim natu-
modo hanc rationem causee participet, in fme ralium agentium.
hujus disputationis subjiciemus. 4. Veteres pMlosopM formas substantiales
nescivere. In hac qusestione antiqui philo-
SEGTIO I. sophi fere omnes ignorarunt formas substan-
An denlur in rebus materialibus substantiales ex his quee supra retulimus
tiales, ut constat

forrme. de eorum opinionibus circa materiam pri-

mam, vel primum subjectum transmutatio-
i Dulii rationes.
. Ratio dubitandi est num naturalium; cum enim existimaverint
primo, quia formee substantiales nullo expe- illud subjectum esse completum ens actu,
rimento cognosci possunt, nec sunt necessa- non potuerunt substantialem formam agno-
rieead omnes actiones et differentias rerum scere ; nam formasubstantialis, et materia
quas experimur ergo non sunt sine causa
; prima, quee pura potentia, quasi correla-
sit

introducendee. Antecedens patet, quia ignis, tiva sunt. Nonnulli etiam e posterioribus phi-
verbi gratia, sufficienter intelligitur in suo Josopliis, saltem in elementis, negarunt sub-
esse constitutus, si concipiamus quamdam stantiales formas. Ita significat Alexander
substantiam habentem perfectum et sum- Aphrodiseeus, 12 Metaphysic, commento 12,
mum calorem cum siccitate conjunctum ,
quanquam ibi solum exempli causa, et se~
etiamsi substantia, his accidentibus subjecta, cundum proportionem loquivideatur; et Phi-
sit simplex et hoc etiam satis est ad omnem
; loponus, 2 dc Gener., com. 7; et prius tenuit
actionem ignis, quam experimur, et ad dis- eamdem sententiam Galenus, lib. 1 dc Ele-
tinctionem inter ignem et aquam, et ad trans- ment.; et antea idem sensit Empedocles, qui
mutationem unius in aliud, queein hoc vide- mislorum formas non negavit, sed elemento-
tur consistere, quod illa substantia a summo rum, ut significat Aristoteles, 1 Phys., text.
frigore transit in summum calorem, et e con- 51, et 2 Physic, lext. 22.
verso. Hoc ergo ad constitutionem,
satis est
QMPstionis resolutio.
distinctionem actionem elementorum
, et ;

idem ergo proportionaliter sufficiet ad misto- 5. Dicendum vero est, omnes res natura-
rum compositionem haec enim ex elemento- ; les seu corporeas constare forma substantiati
rum mistione procreantur. (preeter materiam), tanquam principio intrin-
2. Secundo involvi videtur repugnantia seco et causa formali. Heec est sententia Aris-
cum forma informans, et substantialis;
dicitur totelis innumeris in locis, qui seepe repreheu-
narn vel est res subsistens, et nullo indigens dit veteres philosophos quod, fere preeter-
subjecto sustentante, vel illo indiget si pri- : missa substantiali forma, omncm inquisitio-
mum habeat, non potest esse forrna infor- nem circa materiam adhibuerint> ut constat
mans, quia rcpugnat, id, quod subsistens est, ex toto lib. 1 Pliysic, et Jib. 2, cap. 1, ubi
in alio recipi. Si secundum habeat, est forma formam perfectiorem naturam dicit esse,quain
inlieerens ; ergo accidentalis non datur ergo
;
materiam. Itlem habet lib. 1 de Parthbus ani-
substantialis forma. malium, cap. \ et 7 Metaph., cap. 4, et lib.
,

3. Tertio, quia positis substantialibus for- 12, cap. 2, ubi vocat formam hoc aliquid. quia
rnis, non potest inteUigi quo modo fiant re- complet substantiam, quee est lioc aliquid; et
rum transmutationes et generationes , nisi ibidem, preesertim lib. 7 Metaphysic, vocat
aliquid ex nihilo fiat, quod esse non potest formam, quoil quid est ; et rationem reddit,
juxta naturalia principia. Sequela patet, quia quia ipsa est quee constituit et distinguit re-
vel forma substantialis preeexistit generationi, rum essentias. Preeterea, Jib. 2 de Anima,
aut aliquid ejus, vel nihil. Primum dici non cap. I, distinguit substantiam in materiam,
 1. FORMANE SUBSTANTIALIS SIT.
SECT. 499
formam et compositum et formam ,
vocat ut cum illa componat substantiam integram
ws>,xeiav, de quo nomine multa erudite scri- ac per se unam, qualis est homo.
bit Fonseca, lib. 1 Metaphys., in fme;com- 7. Prima vero consequentia probatur, sup-

muniter tamen docent scriptores vocem en- ponendo sermonem esse de rebus naturalibus
telechise generaliorem esse, et plura compre- generabilibus et corruptibilibus , nam hae
bendere quam substantialem formam; signi- sunt quoad hanc partem ejusdem ordinis
ticat enim proprie perfectionem, seu actum cum liomine, et inter eas potest esse trans-
perficientem rem. Per antonomasiam vero mutatio et vicissitudo inde tamen facile con-
;

attribui solet formse substantiali ,

quod sit cludetur a fortiori idem esse dicendum de in-
preecipuus actus,et maxima perfectio rei sub- corruptibilibus corporibus, supposita senten-
etiam nominibus solet abAris-
stantialis. Aliis tiaquam supra tractavimus de materia eo-
totele forma substantialis nominari, quee in- rum Hominis ergo compositio ex materia et
ferius, explicando ejus causalitatem, adnota- forma substantiali ostendit esse in rebus na-
bimus. Non tamen fuit Aristoteles hujus veri- turalibus quoddam subjectum substantiale
tatis inventor, nam ante eum substantialem natura sua aptum , ut informetur actu aliquo
ibrmam agnovit Plato, ut constat ex Timeeo, substantiali ergo tale subjectum imperfec-
;

ubi formas appellat vere existentium simula- tum incompletum est in genere substantiae;
et
idearum participationes, cum ta-
chra, id est, petit ergo semper esse sub aliquo actu sub-
mcn non ponat ideas nisi substantiarum.
ipse stantiali. Hoc autem subjectum non est pro-
Et ante Platonem nonnulli e philosopbis cre- prium hominis, sed in aliis etiam rebus na-
duntur substantiales formas attigisse, ut con- turalibus reperitur, ut per se notum est; unde
stat ex Aristotele, 1 de Partibus animal., c. 1, et ad generationem hominis supponitur, et
et aliis locis supra citatis. Jam vero est hoc ad nutritionem, et post ejus corruptionem
dogma ita receptum in philosophia, ut sine manet ergo res omnes naturales quse illo
;
,

magna ignorantia id negari non possit ; est- subjecto seu materia constant, constant etiam
que consentaneum veritati fidei chrisiia-
ita substantialiforma actuante et perficiente ,

non paruin inde augea-

na?, ut ejus certitudo subjectum illud. Praderea, ex eadem hominis
tnr; quare placethujus veritatis probationem compositione colligitur aggregationem plu- ,

a quodam principio fide certo, et lumine na- rium facultatum vel formarum accidentalium
turali evidente inchoare. in subjecto substantiali non satis
simplici
essead constitutionem rei naturalis; nam in
Ex rationali cceterw substantiales formm col-
homine sunt illa? facultates, et formse acci-
Hguwtur.
dentales, plures fortasse ac perfectiores quam
6. Prima igitur ratio sit, nam homo con- in aliis naturaiibus rebus, et tamen non suffi-

stat forma substantiali, ut intrinseca causa ;

ciunt ad constitutionem alicujus naturalis
ergo etres omncs naturales. Antecedens pro- entis completi, sed proeterea requiritur forma
batur, nam anima rationalis substantia est, qua? veluti prsesit omnibus illis facultatibus
et non accidens, ut patet, quia per se manet et accidentibus, etsitfons omnium actionum,
separata a corpore, cum sit immortalis ; est et naturalium motuum talis entis, et in qua
ergo per se subsistens, et independens a sub- tota illa varietas accidentium et potentiarum
jecto; non est ergo accidens, sed substantia. radicem et quamdam unitatem habeat ; ergo
Ilursus illa anima vera forma corporis, ut
est eadem ratione in reliquis entibus naturali-
docet fides, et est etiam evidens lumine na- bus necessaria est aliqua forma substantialis
turali ; non enim potest esse substantia as- distincta ab accidentibus, et intimior ac per-
sistens, aut extrinsece movens corpus, alias fectior illis. Tertio , eodem exemplo constat
non.vivificaret illud, neque ex pra:sentia et generationem et corruptionem hominis sub-
conjunctionc ejus essentialiter penderent ope- stantialem non consistere in acquisitione vel
ra vitoe nec deniquc esset ipse homo qui
;
amissione aliquorum accidentium sed in ,

intelligeret,sed quoedam alia substantia illi unione vel disjunctione anima? rationalis sub-
assistens. Constat ergo homo corpore ut ma- stantialiter informantis corpus humanum, ad
teria, et anima rationali ut forma; est ergo quam pra?parant accidentia quasdam, quibus
hsec anima substantialis forma; nam, ut in- sublatis, anima recedit, et bomo corrumpitur;
fra declarabimus, nomine substantialis formse ergo eodem modo intelligendum est fieri cor-
nihil aliud significatur, quam substantia qua> ruptionem et generationem aliorum entium
dam partialis, quse ita potest uniri materia^, naturalium. Nam, quantum experientia colligi
 ;

500 DISPUTAT. XV. DE C \IISA FORMALI SUBSTANTIALI.

potest, idem niodus est generationis et cor- ficri, quod probabile censet Cajetan., 1 part.,
ruptionis in nliis rebus, qui est in homine, qusest. 54, art. 3 ; et tribuitur Averroi, 2
de
excepta ditferentia in perfcctione et subsis- Anima, com Sed boc frivolum est, et con-
1.
tentia forma? humana\ quam ex modo gene- tra experientiam sensu enim percipimus
;

rationis ct corruptionis non colligeremus, totam aquam infusam vasi alicui, esse valde
nisi aliunde nobis nota osset. Et propterea calidam, quacunque ex parte attingatur si ;

dicitur Ecclesiast. 3 : Unus interitus est homi- autem essent aliquae partes adeo frigidte, vel
nis. rt jumcntorum . ct cequa utriusque condi- perciperentur sensu, vel saltem temperaient
tio, homo ita ct illa moriun-
sicut moritur , in aliqua parte aqure caloris sensum; neutrum
tur etc. Denique omnia indicia et signa
. autem fit. Est etiam contra rationem physi-
substantialis compositionis qua? in homiue ,
cam, nam tota aqua secundum omnes suas
cogitari possunt, sunt in aliis entibus natu- partes est uniformiter difformiter applicata
ralibus, et prassertim in animantibus, ut ex igni naturaliter agenti; ergo secundum om-
sequente ratione constabit. nes partes eodem modo patitur uniformiter
quid enim est quod posset, vel actionem illam
Suhstautialis formce indicia varia. impedirc, vel ita interrumpere, ut in quibus-
Reductio alterati fjassi in pristinum sta-
8. dam partibus fieret, et non in aliis? Item,
tum.
Secunda ergo ratio principalis sumitur vel illse partes, quse frigus retinere dicuntur,
ex variis indiciis ortis ex accidentibus et
, possunt calefieri, vel non si non, ergo neque ;

operationibus entium naturalium , qua? in- corrumpi poterunt si vero possunt calefieri,
;

dicant latere sub illis formam substantialem. ergo si tota aqua est sufficienter applicata
Primum cernitur etiam in elementis ; nam igni, etiam illae calefient, vel certe dari po-
siaqua, verbi gratia, calefiat, et postea re- test status in quo iila potentia reducatur in
moveatur agens, ab intrinseco reducitur ad actum, et illo posito, adhuc illa acjua reduce-
pristinam frigiditatem ut experimento con- , tur ad pristinam frigiditatem remoto agente
stat ; ergo signum est esse in aqua aliquod contrario, dummodo ad corruptionem aqure
intimius principium, a quo iterum manat in- perventum non sit.

tensio frigoris , sublatis extrinsecis impedi- 10 respondent illam actionem non

Alii ,

mentis ; illud autem principium non potest provenire ab aliquo principio distincto a fri-
esse nisi forma substantialis ;
ergo. Conse- giditate; semper enim manet frigiditas in aii-
quentia probatur quia nullum potest esse
,
quo gradu, et ipsamet statim ac non impedi-
extrinsecum principium illius eductionis, tum tur, se revocat in pristinum statum. Possunt
quia, si illa reductio esset ab extrinseco, non enim in ipsamet frigiditate duo distingui, sci-
esset per se ac necessaria, sed ex accidente, licet, essentia, et moclus int nsionis ; et es-
prout extrinsecum agens casu occurreret; sentiasemper manetintegra, etiamsi intensio
tum etiam quia, discurrendo per omnia prin- minuatur, ideoque potest ab eadem essentia
cipia extrinseca, quce communiter occurrunt, modus inlensionis manare. Sedhsec responsio
nullum est a quo possit illa actio provenire, etiam est falsa.Primo, quia non potest a qua-
quia proxime solum occurrere solet aer cir- litate remissa intensior gradus procedere ,

cumstaus qui vel naturaliter non est tam

, alioqui etiam aer sese elliceret summe cali-
frigidus, sicut aqua, vel ex accidente rclinqui dum, et sic de omnibus aliis rebus. Secundo,
solet seque ealidus ac ipsa aqna ; uncle ipse quia saepe contingit plures gradus caloris
etiam se rcducit ad pristinum statum, quan- esse in aqua quam frigoris ; ergo, etiam re-
tum potest remotc vcro solum interveniunt
; moto cxtrinseco agente, non posset frigiditas
causte ccelestes et universales, quee cx sc non vinccre calorem intensum, quia nullo moclo
sunt determinatse od hujusmodi actionem, a subjccto juvaretur, cum sola materia de se
ut notum est. indilferens sit ad utrumque accidens. Tertio,
9. Varice talis reductionis causci' refellun quia alias nunquam frigus et calor in gradi-
tur. Secundum
vero antecedens, scilicet, bus remissis possent quieta manere in eodem
niillum aliam causam intrinsccam illius ac- subjecto, scd semper altera qualitas alteram
tionis excogitari posse praeter ipsam aqure usque ad ultimam
expelleret, se perficiendo
formam, probatur, nam qusenam crit illa? intensionem, quia ex parte subjecti
(si solum

Dicunt aliqui in quibusdam partibus aquoe csset matcria prima ) nullum esset impedi-
semper manere intcnsum frigus et ab illis , racntum, et supponimus omnia alia extrin-
partibus alias, qu?e calefacta? fuerunt, frige- seca esse sublata.
 ;;

FORMANE SUBSTANTIALIS SIT.

SECT. I. 5QJ
\\. In elementis mdlce qualitates virtuali- postulat, immutentur slatim ac contrarium ,

ler privias continent. AY\i tandem rcspon-

recedit, ad naturalem statum revertuntur;

dent ', necessarium quidem esse aliudprinci- ergo babent aliam priorem formam a qua ,

cipium internum prius frigiditate, cjuocI inte- derivantur, quce immutata maneat ergo vel ;

grum maneat, etiamsi frigiditas renrittatur, singulis respondent singulas formse radicales

a quo illa reductio dgrivetur ; negant lamen ( quod natura ab-

utita dicam) aut virtuales,

illud principium esse formam substantialem, borret, et estomnino superfluum, vel est una
nam ab illa non posset immediate provenire forma, in qua omnes illse propiietates radi-
alteratio, sed dicunt esse qualitatem quam- cantur et quasi colligantur, quod est verissi-
dam superioris rationis , virtute continentem mum; ergo illa forma non est accidentalis,
primas qualitates sensibiles. Verumtamen sed superioris orciinis. Est ergo forma sub-
ha^e sententia duobus modis intelligi potest :
stantialis, a qua talis reductio provenit , ut
primo, non negando formam substantialem, communis babet sententia, Avicen. , lib. i

sed ponendo illam qualitatem virtualem, me- Suflic, c 5; Soncin., 9 Metapb., q. 8; Soto,
diam inter formam substantialem et primas 2 Physic, q. i, et aliorum.
qualitates sensibiles, et in boc sensu non re- i2. Atque hinc sumi potest aliud indicium,
pugnat veritati quam probare intendimus
,
quod est confirmatio pra?cedentis, nam fere
enervat tamen rationem, quam prosequimur, evidenti experimento constat etiam in liis

et prseterea rejicienda esttanquam superva- rebus inanimatis aut elementis, corruptionem

canea, et gralis conficta, multiplicat enim substantialem esse distinctam ab alteratione;
qualitates sine fundamento vel experientia loquor in specie de inanimatis, ut a fortiori

ulla, namemanatio acciclentis ab intrinseca sit inductio universalis ;

quoniam in rebus
forma non indiget alio accidcnte intermedio, animatis est res evidentior, ut patebit. Ex-
alias procederetur in infmitum. Item, quia perimur itaque, a!terationem,ut, verbi gratia,
repngnat dari in elementis aliquas qualitates calefactionem aquee, autferri, interdum esse
priores primis sunt autem, teste Aristotele,
;
adeo vehementem, ut intensissimus calor in
primff qualitates
1
elementorum formalis ca- eis senliatur, et nihilominus si actio contra-
lor, frigiditas, etc. Unde
mis- licet fortasse in rii agentis cesset, res illae manent vel inte-
tis interdum detur qualitas virtute continens gra3 vel fere integrre in substantia sua, et
,

calorem, aut frigus, illa tamen et est poste- facile etiam ad accidentalem statum rcver-
rior temperamento primarum qualitatum tuntur; interdum vero adeo proccdit altera-
connaturali misto, et non est ad intrinsecam tio, ut omnimoda transmutalio rei fiat, ita ut
dimanationem primarum qualitatum in eodem quamvis removeatur agens, nunquam possit
subjecto , sed ad elbciendum propria actione passum illud ad pristinum statum redire, ne-
in extrinseca subjecta. Aliter potest intelligi que priores actiones aut similia aceidentia
illa responsio, ita ut intendat e medio au- recuperare interdum etiam in viliorem sub-
;

ferre formam substantialem, et loco iliius po- stantiam sensibilem, ut cineres, scoriam, elc,
nere qualitatem. In boc autem sensu intel- mutatur nonnunquam vero omnino consu-
;

lecta, facile refutatur, quia illa quaJitas im- mitur insensibiliter, quia in aliucl corpus sub-
mediate et per se non sentitur, sed ex boc tilius et insensibile transformatur ergo si- ;

eiTectu naturalis dimanationis dignoscitur gnum evidens est alterationem interdum esse
quo crgo funclamento dicitur, illud internum puram, et manere intra latitudinem mutatio-
principium esse c|ualitatem accidentalem et ,
nis acciclentalis,interdum vero habere con-
non formam substantialem ? Iteni illud prin- junctam majorem rei mutationem. Haec au-
cipium est primus actus materice, coiryplens tem non potest esse alia, nisi quia ipsum
cum illa boc ens naturale quod aquam ap- ,
substantiale compositum dissolvitur , rece-
pellamus ;
ergo est actus substantialis, et non clente forma substantiali; dantur ergo sub-
accidentalis. Item, illa forma non solum est stantiales formaj. Probatur ultima subsum-
radix frigoris sed etiam humiditatis densi-
, , ptio, quia si tota substantia rei semper ma-
tatis, et aliarum proprietatum quas elemen- neret a?que integra, quantumcunque proce-
tum aqua? requirit nam de illis potest fieri
; deret alteratio, ipsa de se scmper baberet
idem argumentum ,
quod si per actionem eamdem habitudinem ad accidentia ; ergo vel
contrariam ab illo naturali statu, quem aqua semper post quanicunque alterationem ma-
neret quieta sub quibuscunque accidentibus,
1
Javel., 8 Melaph., q. 9. quantum esset ex se, et remoto contiario
502 DiSPUTAT. XV. l)E CAUSA FOftMAU SUBSTANTIALI.
agente, vel certe remotis eisdem agentibus mus accidentia contraria ad cei*tos gradus
semper rediret ad eadem aeeidentia. redacta in eodem misto conservari id au- ;

13. Et confirmatur hsec ralio, nam vide- tem non potest provenire ex ipsis qualitati-
mus quaedam accidentia esse ita inseparabi- bus, ut per se satis constat, cum potius na-
lia ab aliquibus subjectis, ut si illa auferan- tura sua pugnent. Ncque etiam provenit a
tur,vel nimiuindiminuantur, omnimoda trans- causa extrinseca, neque a materia, ut facile
mutatio fiat in subjeetis, ita ut non possiut per patet ; ergo oportet ut proveniat a forma.
intrinsecam vim ad pristinum statum redire ;
Yerumtamen heec confirmatio vel nullam
ergo illa inseparabilitas provenit ex con- omnino habet vim, vel non est distincta ra-
nexione talium accidentium cum aliquo prin- tio a prrecedcntibus, nam quatuor qualita-
cipio interno talium rerum. Quod non po- tes prima! ad eam temperiem redaCtae, in
test esse materia prima, seu illud primum qua possint simul esse in eodem subjecto, ut
subjectum, quod manet sub omni transmu- in eo perpetuo conserventur in eodem statu,
tatione, quia respectu illius nullum est acci- nonindigent alia interna causa vel principio,
dens inseparabile, exhis quse possunt per al- sed sola remotione extrinseci agentis cor-
terationem acquiri vel amitti. Neque etiam rumpentis, quia illee qualitates in eo gradu
illud principium potest esse aliquod accidens, conslitutfe, nec sunt proprie contraria?, ne-
si sit sermo de primo et radicali principio ;
que possunt inter se habere actionem imo, ;

nam, licet unum accidens sit inseparahile si eam habere possent non posset forma ,

respectu alterius, ut raritas respectu caloris, substantialis eam impedire aut conciliare.
vel albedo respectu talis temperamenti pri- Quo fit ut in viventibus, etiam in homine,
marmn qualitatumtamen tempera-
, illud ubi forma est maxime una, non possit impe-
mentum ab alia priori forma
est inseparabile dire actioneminter partes heterogeneas, quia,
naturae suee relicta sistendum ergo necessa-
;
licet in singulis partibus qualitates sint ita
)io est in aliqua forma, qua3 sit prima res- temperatee, ut inter se consentiant respectu
pectu accidentium inseparabilium illa ergo ; sui proprii subjecti, non vero sunt ita tempe-
est forma substantialis et non accidentalis, ratee respectu qualitatum alterius partis dis-
cum constituat propriam esscntiam, cui pro- similis. Ex hac ergo conservatione tempera-
prietates accidentales connaturaliter et inse- menti, ex contrariis qualitatibus constante,
parabiliter insunt. pnecise sumpta, non infertur forma substan-
1-4. Subordinatio proprictatum interse in- Infertur tamen optime ex eo quod in
tialis.

dicium formce sulstantialis. Tandem for- lmjusmodi temperamento non solum permit-
mari potest ex hoc indicio alia ratio, quia tuntur (ut ita clicam) cjualitales manere in eo
in uno ente naturali multa proprietates con- j
gradu, secl etiam in eo ita connectuntur, et
junguntur, quse interdum ita sunt inter se ita illum requirunt, utsi altera earum extrin-
subordinatre, ut una ab altera oriatur, ut secus vel augeatur, vel minuatur, remoto
voluntas ab intellectu; interdum vero inter se extrinseco agcnte, statim ad priorem propor-
non babent subordinationem, ut calor et hu- tionem temperamentum redeat, quod maxi-
miditas in aere, albedo et dulcedo in lactc, me ceraitur in animalibus hoc ergo est si- ;

vel plures sensus in animali ergo hsec mul- ; gnum evidens esse tale temperamentum ali-
titudo et varietas proprietatum, praesertim cujus forma?, in qua Hlse c[ualitates connec-
quando postcriori modo se habent, requirit tuntur. Hoc autem signum coihcidit cum illo

unam formam, in qua omncs uniantur; alio- de reductione rci ad naturalem statum.
qui essent mere accidentaliter congregatse \o. Quodresunum intense agens, in alio-
in eodem subjecto, et una omnino sublata, r-um Mctione remiltatur, signum substantialis
non propterea recederet alia at oppositum ; formw. Ultimo confirmatur haec ratio alio
constat experientia ergo signum est, talia
; sumpto ex actione quarumdam re-
indicio,
accidentia in tali numero, pondere, et men- rum naturalium experimur enim rem ali-
;

sura in tali subjecto et ente requisita, non quam habcntcm plurcs opcrandi facultates,
habere illam connexionem rcspectu solius dum intensc pcr unam operatur, impcdiri
primi subjecti, seu mateiue prirna?, sed re- ne per aliam operari possit, aut ne cum tan-
spectu alicujus compositi, quod rationc for- to conatuergo est signum illas facultates
;

mce illum accidentium inter se ordinem rc- esse subordinatas eidem forma?, quaa per eas
quirit. Soletque lnrec ratio specialiter confir- principalitcropcratur;nam sinullamsubordi-
mnri in corporibus mistis, in quibus vide- nationem inter se habcrent,neque cum aliquo
 ;

S.ECT, l FORHANE SUBSTANTULIS SlT. 303

coinrnuni principio, qnaelibet eantm haberet spirituum concursum ; nam intellectualis at-
suam operationem independenter ab alia, tentio,pra3sertim vehemens, et circa res si sit

neque esset ulla ratio cur conatus unius im- superioris ordinis, etiam ipsam phantasiae ac-
pediret conatum alterius magis quam si es- tionem valde minuit; ergo non provenit ex
sent in diversis subjectis ; at vero ex subordi- spiritibus, sed exoccupatione ejusdem animse

natione ad camdem formam redditur optima circa aliquam operationem.

ratio, quia cum illa sit finitse virtutis, dum
Formce substantialis causce ipsam clare osten-
intense applicatur ad unam operationcm,
dunt.
distrahiturab altera, et tanto conatu potest
uni incumbere, utibi exhauriatur ejus virtus. 16. Substantialem formam esse non repu-
Antecedens declaratur ab aliquibus, inrebus gnat. Tertia ratio principalis reddi potcst
a priori ex propriis causis formee substan-
seu agentibus naturalibus, qute dum intense
quse sunt finalis, efficiens et materialis
agunt ad vincendum contrarium, sese non tialis,

possunt omnino tueri, quin aliqua ex parte nam formalem non habet , cum sit ipsamet
vincanturvcl patiantur a contrario. Verum- forma unde ex ipsa nulla potest sumi posi-
;

tamen hosc experientia cle repassione agen- tiva ratio. Possumus tamen supponere, ex

tium naturalium non provenit ex subordina- parte ejus nullam esse repugnantiam quod ,

tione plurium facultatum acl unam formam, tale genus entis vel substantise incompletee

sed ex eo quod rcs non est semper seque po- detur in rerum natura ;
qua? enim repugnan-
tens ad resistendum, ac cst ad agendum. Un- tia in hoc fingi aut excogitari potest ? Item,
de etiam ferrum calidissimum, dum calefacit quia non repugnat dari in rerum natura actus
aquam, ab ea repatitur, quamvis forma fer- substantiales supremi ordinis, qui sint sub-

ri nihil prorsus ad illam actionem conferat ;

sistentes et non informantes
, ut Angeli et , ,

imo ibi non intercedunt operationes diversa- actum substantialem medii ordinis, qui simul
sit subsistens et actuans seu informans, ut cle
rum facultatum, sed actio unius qualitatis,
scilicet caloris, et passioeidem aliqua expar- anima rationali dictum est ergo non repu- ;

te quod calor
contraria, quee ex eo provenit, enabit dari actus substantiales infimi ordinis,
non est tam potens ad resistendum, sicut ad id est qui sint actus actuantes et non inte-
,
,

agendum. Quocirca in rebus inanimatis vix gre subsistentes , et bos vocavimus formas
credo posse inveniri experimentum aliquod, substantiales. Item , vel repugnaret talis ac-

quo illud antecedens probetur, quia in actio- tus, cptia actus est, vel quia substantialis est,
nibus accidentalibus, quse a vita non proce- vel quia hasc duo in eadem re conjungi repu-

dunt, non videtur proxime intercedere aliquis gnat ; nihil horum potest cum probabilitate

concursus formee substantialis, ratione cujus dici ergo nec repugnat dari substantialem
:

remittatur actio unius facultatis ex conatu al- formam quantum est ex parte ejus. Quod si
terius. In viventibus autem, et preesertim in ex parte ejus non repugnat, statim facile pro-
babitur, ex aliis causis, vel non repugnare,
nobis, experimur manifeste hujusmodi effec-
tum interdum enim
;
interior cogitatio atten- vel etiam esse necessariam. Dute primai par-

ta impedit ne res etiam prsesentes videamus; tes primi antecedentis per se notee videntur.

imo et actionem nutritivse partis impedire so- Prima quidem quia per se notum est dari in,

diuturna meditatio. Neque refert, si quis rebus entitates quoe sunt actus ct perfectio-
let ,

nes aliarum sic enim candor est actus albi,

dicathoc provenire ex concursu spirituum ;

vitalium, qui necessarii sunt ad operationes et intellectio intelligentis. Secunda vero, quia

harum facultatum, ct dum ad unam

con- etiam est per se notum dari in rebus entitates
tum quia ipsemet substantiales cttm lue sint aliarum omnium
iluunt, aliam destituunt :
,

concursus spirituum vitalium ad unam facul- fundamentum. Probanda ergo superest lertia
tatem potius, quam ad aliam, est signum pars, quod nimirum has duas proprietates

unius formre utentis ipsis spiritibus et facul- seu rationes in eadem entitate conjungi non
tatibus ad duas actiones, alias nulla esset ra-
repugnet hoc autem patet, tum quia nihil
;

tio cur spiritus magis ad unam facultatem in altera illarum rationum assignari potest,

confluerent, quam ad aliam tum etiam quia ;

quod cum altera intrinsece repugnet ; tum
intellectualis operatio non fit mediis spiriti- etiam quia ratio actus ex se perfectionem di-
bus, et tamen conatus et attentio ad illani cit; ergo si illi non repugnat conjungi cum
esse accidentali cur repugnat cum substan-
impedit inferiores actiones. Nec potest hoc ,

tribui cooperationi phantasiee, qtue requirit tiali copulari ? tum denique quia, cum ratio

37
xxv.
 ,

504 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORMALl SUBSTANTIALI.

substantialis entitatis ad perfeetionem simpli- seu effectus est absolute necessarius in rerum
citer speetet, magis videtur repugnare eum natura alioqui nihil esset in rebus corporeis
;

ratione potentialiiatis, quam eum ratione ac- in sua substantiaii natura completum et per-
tualitatis; sed primum non repugnat, nt in fectum; neque esset multitudo et varietas
ma'.eriaprima eonstat ergo nee secundum ; specierum substantialium in qua maxime ,

repugnabit. Atque hinc nova ratio consurgit; consistit hujus universi corporei mirabilis dis-
nam potentia et actus in onmi genere ^ibi cum positio et pulchritudo. Aci hunc ergo fmem est
proportione respondent sed nou repugnat ; omnino necessaria substantialis forma, quia
dari in rebus naturalibus substantialem po- cum materia sit vaide imperfectum ens non ,

tentiam, qua? in genere substantiae sit incom- potest in illa sola consistere integra uniuscu-
pletum et imperfectum ens, ut supra est os- jusque rei essentia. Deinde quia materia ,

tensum. et ex bominis compositione est ma- quatenus est primum subjectum, est una et
nifestum ergo non repugnabit clari actum
: eadem in omnibus rebus naturalibus ; ergo
propor.ionatum buic potentia? quo possit in ,
non potestin sola illa consistere earum essen-
qualibet re naturab actuari, et modo sibi tia, alioqui omnia essent unius essentise, so-
connaturali existere et conservari. lumque accidentaliter differrent, quod repu-
17. Ex m iteHali causa et efficiente demon- gnat amplitudini et pulchritndini totius uni-
stratvr. Atque binc concluditur facilc ratio versi, quaj ex specierum varietate maxime
ex materiali causa desumpta ;
' nam, cum ma- consurgit. Quod significari videtur Genes. 1,

teria sit substantialis potentia, continet in suo in iliis Facienlem semen juxta genus
verbis :

genere ct in potentia receptiva omnem actum suum, vel, secimdam speciem suam. Et seepe
sibi proportionatum ergo est potens ad cau-
; frt illa repetitio juxta speciis suas et in ge-
,
,

sandum illum in suo genere, si aliunde non nere suo, et tandem concluditur Vidit Deus :

repugnat ergo ex hac parte babet substan-

; cuncta quce fecerat, et erant valcle bona. quia
tialis forma materialis sufficientem causam nimirum totius universi compleia bonitas ex
ut esse possit. Rursus concluditur ratio ex illa varietate consurgit. Quam
etiam variee
causa nam si sit sermo de prima
eflBeienti ; rermn mutuee ge-
virtutes et operationes, et
causa, non potesi ilii deesse virtus, qua effi- neralioues et corruptiones satis ostendunt
cerc potuerit in universo formas substantiales ut cleclaratum est. Aliquid ergo preeter mate-
actuantes materiam vel dependenter vel , riam est ipsi addenium, quo essentia unius-
independenter ab illa juxta varios gra- ,
cujusque rei compleatur; cum autem mate-
dus et perfectiones talium formarum, sup- ria sit potentia, id quod ei additur ad com-
posita non repugnantia earum ergo cum ; plendam essentiam erit actus, quia potentia
tales formae sint necessaria? in rerum na- dicit essentialem ordinem ad actum.
tura effectce sunt ab hujusmodi causa. Si
, 19. Non potest autem ille actus, qui ad
autem sit sermo de causa proxima, postea complendam rei essentiam acljungitur mate-
videndum est qusenam interceclere possit ria?, esse actus accidentalis. Primo quidem
respectu uniuscujusqne formse. Nunc sutticiat quia ex actu et potentia diversorum ordinum
dicere, non posse talem causam deesse, si non completur essentia vere ac per se una ;

talis effectus ad rerum naturalium constitu- essentia autem rei naturalis et substantialis
lionem est neeessarius ; unde si causis crea- esse debet vere ac per se una alias non esset ;

tis rnterdum haec vii tus defici it, ad causalita- una substantia. Secundo quia cum materia ,

tem primee causae spectat ut munus etiam sit substantialis potentia non expletur per ,

caus:e proximae suppleat, quod, per se lo- actum accidentalem ergo cum ilio non po-;

quendo, solum facit in anima rationali quan- test complere veram* essentiam vei naturalis.
tum ad effeetionem ejus; aliis enir formis, Terlio, quia si talis actus est accidentalis, in-
iodo quo fiunl , non repugnat fieri ab terrogo cuinam accidat. Aut enim accidit
itih - creatis, cum iiant eum concursu composito ex iiio actn. ct potenlia, ut iale est,
materiae, ut statim explieabimiis. An vero in et hoc repugnat, quia cum compositum illud
talibus ngentibus sit sufficiens virtus, dicemus intrinsece constet ex tali forma non potest ,

tractando de causa effieiente. ei accidere quomodo etiam albedo nou est

;

18. Prcccipuus index formce fims ipsws est. accidens albi, ut album cst, sed subjecti albi.
Igitur prjecipua ratio siiruenda est ex fme Aut acciciit materia? seu subjecto substantiali,
forma? substantiul.s, qui est constituere et et sic interrogo rursus, cur dicatur ei acci-
complere essentiam entis naturalis, qui finis dere. Vel enim cpiia potest materia esse cum
 .

SECT. II. DE EDUCTlOiNE FOMi/E DE 1'OTENTIA MATEllLE. 505

tali actuet etiam dn3
,
ullo. Et hoc non est
etiam anima rationalis esset acci-
satis, alias SECTIO II.

dens corporis lioc ergo commune esse potest

; Qaomodo possit forma substantialis fieri iu mate-
tam substamiali actui qnam accidentali. Vel ria et ex materia.
est quia talis forma pendefc a materia in suo
esse, et hoc etiam non est satis, quia etiam 1. Difficultatis ratio. Ratio clnbitandi
partes substantia? possunt pendere ab aliis tacfca est in prsecedenti sectione ; nam forma
partibus, efc materia ipsa pendet sao modo n. substnntialis est res distincta a matcria ; vel
forma sunt itaque varii modi dependenfcia?,
; ergo illa res est aliquid generationem,
ante
et non repugnat incompleta? aiicni substanfcia?, vel nibii ; si est aliquid, ergo est forma sub-
quod pendeat a subjecto ejusdem ordinis. stantialis antequam fiat ; nam iila res est in-
Vel denique dicitur accidens, quia in suo esse divisibilis, et essentiaiiter est forma substan-
habet entitatem ita imperfectam et diminu- fcialis ; non ergo potest illa res esse aliquid
tam, ut sit inferioris ordinis, quam tota lati- ante generationem, quin sit substantialis for-
tudo substantia?. Et boc imprimis est gratis et ma ; boc autem est impossibile , tum quia
sine fundamento dictum unde enim constat
; alias nuiia esset substantialis generatio tum ;

illiun actum ad quem ipsa per se

tuateria?,
primo ordinatur, quiqne cum ipsa complet
essentiam rei naturalis, esse tam diminutam
et incompletam entitatem ? Deinde repugnat
fini talis formce, quia, ut dixi,
etiam quia aiias essent simul in materia for-
ma? repugnantes. Si vero eligatur altera
pars, nimirum formam arite generationem
nihil esse, sequitur formam ex nihilo fieri,
non pofcest ex quod repugnat phiiosophorum axiomafci :

subjecto substantiali , et forma accidentali, Ex nihilo niliil fit. Nec safcisfacit qui re-
componi una essentia substantialis maxime , sponderit, formam nonIieri,sedcompositum;
cum forma sit quce dat ultimum gradum, efc compositum autem fieri ex materia, et ideo
complementum essenlia?. Propter quod meri- nibil esse quod ex nihilo fiat; hoc (inquam)
to dixit Aristot., 1 Pbysicor., c. 6, suostan- non satisfacifc, quia magis consistit iri verbis
tiam non compom ex non substanliis ; constat et modo loquendi, cjuam in re nam forma ;

autem res naturales, earumque essentias sub- revera antea non erat, et postca est ergo ;

unas est ergo cer-

stantiales esse, ac per se ; facta est. Item, quia compositum nou fit nisi
tissimum dogma pbiiosophicum cle substan- quatenus ex raateria et forma componitur ;

tialibus formis. non autem componitur nisi ex entibus factis.

Itein, qnia cum totum corrumpitur, forma
Solv un tur arg mn enta
vere desinit esse,transitque iri nihilum nam ;

20. Ex rationibus dubitandi in principio qua? antea erataiiquid, postea est nihil ergo ;

positis, dua?prima?ex relinquun-

clictis soluta? cum totum incipitesse, forma etiam fit.
tur. Acl primam enim negatur deesse in rebus 2. Rejicitur placitum antiquorum phitoso-
naturalibus sulficientia indicia et effectus, pliorum. Propter hanc difiicultatem anti-
per quos sufiicienter deveniri possit in co- qui philosophi negarunt formas substantiales,
gnitionem formarum substantialium, negatur- et omnia fieri per soiam accideritium muta-
que snbinde aut actiones omnes,aut transmu- tionem existima unt. Quorum sententia im-
tationes salvari posse sine formis substantiali- probata jam est exdemonstratione substantia-
bus. Ad secnndam, negatur repugnare quod lis forma?, et generationis ac corruptionis ;

aliqua forma sit subsistens et informans, vel nunc vero addimus eos non solvisse difficul-
etiamin eodem, utla-
in diversis statibus, vel tatem, negando substantiales formas, nisi
tius deciarabimus infra tractando de subsi- etiam accidentales negent, qna? vere et rea-
stentia. Negatur etiam repugnare esse for- liter de novo fiant, et consequenfcer clicant
mam dependentem a subjecfco, et esse sub- nullam esse in rebus mutationem nisi for-
stantiaiem, ut paulo ante dictum est quo- ;
tasse localem, sed videri res transmutari,
modo autem ditferat ha?c dependentia ab iii- quia qua? apparebant occultantur, et qua? oc-
hserenfcia accidentis, dicemus disputatione se- cultse erant apparent, quod craam sit absur-
quenti. Intertio vero argumento petitur spe- cluin, perspicuum est. Assumptumpatet, quia
cialis ciitfjcultas, cmam oportet secprente sec- de forma accidentali potest eadem difficultas
tione tractare. objici nam efciam illa forma, cum
; est, babet
suam realitatem et enfcitatem. Aut ergo illa,

antequam fiat, erat aliquid, vel nihil. Si ali-

 ;

oCG DISPUTAT. XV. DE CAUSa FORMALI SUBSTAMIALI.

quicl, ergo non fit: si nibil, ergo fit ex nihilo. potentiam materice a materia, cniod adaliam
Unde Anaxagoras, ut supra vidimus, omnes qucestioncm supratraetatam spectat, et posset
formas rerumconcedebat aetuesse iu atomis, satis probabiliter exponi de distinctione ratio-

ex quarum coneursu vario omnia eompone- nis, et non rei nam ibidem eodem modo
;

bat sed illud placitum satis est in supcriori-

;
distinguit in genere naturam generis a potes-
bus refutatum. tate qua differentias confmet.
4. Alia sententia refertur a Durando, in 2,
Pfima opinio projponitur, ct variis modis ex- dist. 18, qucest. 2, qua? ponebat in materia
plieatur. quasdam possibilitates formarum, quae non
3. Albertus Magnus ab liac scntcntia crui-
manent quando prociucuntur formse sed in
tv.r. Omissis ergo antiquis philosophis, in-
eas convertuntur atque ita salvabat non fieri
;
,

ter posteriores sunt de liac re variee senten- formas ex nihilo, scd ex illis possibilitatibus.
Prima est, omnes formas actu esse in
tia?.
Non refert autem Durandus aliquem aucto-
materia non quidem integras et perfectas,
,
rem hujus sententice, et ideo non possumus
quia vident hoe e medio tollere veram rerum sensum illius certo affirmare vix tamen cre- ;

generationem et corruptionem, et iuvolvere di potest illos auctores per eam possibilita-

manifestam repugnantiam, cum formce ipsce
inter se pugnantes sint et cum eadem ratio ;
sit de accidentalibus, quce interdum sunt pro-
prie contraria?. Sed dicunt esse formas actu
tem intellexisse rem aliquam veram distiuc-
tam a materia et a forma, sed solam essen-
tiam formae possibilem, quam alii vocant, in
potentia objectiva quanquam si hoc tantum ;

in materia secundum quasdam inchoationes voluit haec opinio, nihil peculiare attulit, quo
earum. Hanc opinionem Soto, \ Phys., q. 7, explicaret formam non creari; nam etiam res,
tribuit Alberto, ibicl. tract. 3, c. 3 Soncinas
, ;
quce creantur, fiunt exhujusmodi possibilita-
vero, 7 Metaph., qucest. 28, negat Albertum tc. Refert tanclem Soto aliam opinionem Au-
esse hujus sententice. Et revera Albertus so-
quod forma prceestin mate-
reoli, 2, dist. t8,
liim ait, in materia, quae est subjectum forrna- riasecundum partem, ex qua perficitur per
rum, esse habitum confusum earumdem for- actionem agentis, et ideo non fit ex nihilo
marum, hunc autem habitum declarat nil eam vero opinionem nec Capreolus refert ex
esse aliud quam poteutiam habitualem, qua Aureolo, neque apud alium auctoreminvenire
materia claudit in se formas; significat autem potui.
illum habitum confusum, esse alicpiicl distinc-
5. Quocunque igitur sensu asseratur, prae-
tum a natura uiateriae, ratione cujus forma eedere in materia rem aliquam distinctam ab
dicitur pra?existere in materia : Nec inlendo ipsa materia, ut ex illa producatur forma, est
inquit) dicere, quod formce pars sit ab intus, improbabilis, nihilque deservit ad enoclandam
et pars ab extra, sed tota est ab intus, ct tota difficultatem in qua versamur. Primum patet,
csl ah cxtra. Quod declarans, significat for-
quia intelligi non potest quce sit, vel qualis
mam esse ab intus, icl est prseexistere in ma- illa entitas, quia vel cst substantia, vel acci-
teria secundum esse essentia?, et ideo ait, dens hoc posterius non dicitur ab illis auc-
;

agcns non agerc prodiccendam essentiam

acl
toribus, nec dici potest, tum quia accidens
formce, sed ad ; et hoc sensu dixe-
esse forma> non est intrinseca inchoatio formce substan-
rat formam totam esse ab extra, id est fieri ab tialis, sed adsummum esse potest dispositio;
efficienti quantum ad esse existentiae. Quce
tum etiam quia propter accidens prceexistens
omnia licet obscurissime dicta sint, possunt non vitatur, quin tota realitas formae fiat exni-
ad rectum sensum Irahi, si per esse essen- hilo ipsius, quia accidens non estaliquid ipsius
tiae solimi intelligamus esse in potentia,quod
formse. Si vero dicatur secundum, inquiretur
non fil ab agente naturali, sed supponitur in rursus an substantia
illa sit materia, vel for-
materia. Unde idem Albcrtus, 5 Mctaphys., ma, compositum non potest esse compo-
vel ;

tract.2, cap. 12, ait totam formam esse ab situm, ut per se notum est non materia, ;

intrasecundum esse potentiale, et ab extra
secundum esse actuale; in 8 ctiam Physic,
4, potentiam ad formam vocat inchoatio-
<.
nem formre. Recte igitur per illum habitum
connisum intelligimus ipsam potentialitatem
materiae, quam ipsemet Albcrtus vocat habi-
tualem potestatem. Solumvidetur distinguere
quia supponitur essc res distincta ab illa
ncc forma, quia hcec incipit esse per genera-
tionem. Dicetur fortasse csse forma in esse
imperfecto. Sed contra hoc urgetur ulterius,
supponendo esse sermonem dc csse actuali,
quo res est vera entitas actualis extra causas
suas ; nam esset valdc frivolum loqui de esse
 ,

SECT. II. DE EDUCTIONE FORiVLE DE POTENTIA MATERI/E. 507

possibili tantum, quia secundum illucl esse tra posteriorem modum ; primo enim ex illo

non ponitur in materia aliqua vera res dis- sequitur supponi in materia infinitas entita-
tincta ab illa, quai sit extra nihil, et sit forma tes; nec enim potest fingi una et eadem, quee
in esse imperfecto. sit omnium formarum nam si
inchoatio ;

Loquendo igitur de hujusmodi re ha-

6. quanclo una forma,tollitur et destruitur in-
fit

bente verum esse actuale, licct imperfectum, choatio ejus, manentibus aliis, et ita in om-
inquiro quomodo ex illa re fiat forma in esse nibus vicissim et mutuo fieri potest, necesse
perfecto, an per intensionem, an per trans- est omnes illas entitates esse inter se distinc-
mutationem unius in aliud. Nec prseter hos tas. Secundo, quia si forma perfecta fit ex in-

modos potest alius excogitari ; nam in priori choata per transmutationem, vel conversio-
modo manet prior entitas, quse erat imper- nem, ergo tantum fit una ex alia tanquam

fecta, remota imperfectione per aliquid, quod ex termino a quo; ergo fit tota entitas forrmv,
ei superadditur in posteriori autcm modo
; quse antea nihil erat actu nam propter pree- ;

toilitur illa imperfecta entitas, et ei succedit existentem inchoationem non potest dici actu
perfecta , sive per conversionem unius in preefuisse, cum sint res distinctee, quarum
aliam, sive quacunque alia ratione ; inclu- una perit, quando alia incipit ; ergo imperli-
dunt ergo duo modi immediatam contra-
illi nens est illa entitas imperfecta, ut forma non
dictionem unde non potest excogitari alius,
; fiat ex nihilo ; nam etiam illa inchoatio non
qui ad alterum eorum non reducatur. Primus est aliquid, id est aliqua pars, vel aliquis
autem modus nullam habet verisimilitudi- gradus ejus forma?, qure fit. Quod si habitudo
nem. Primo, quiaforma substantialis non est ad terminum a quo positivum est necessaria
intensibilis et remissibilis, ut infra ostendam. vel sufficit ut res non fiat ex nihilo, etiam ad
Secundo, quia alias prseexislerent actu in ma- hoc non est necessaria illa inchoatio, quia suf-
teria omnes formee substantiales, quae ex illa citforma contraria seu repugnans, quee sem-
educi possunt, m
gradu quidem remisso, ta- per expellitur, quando alia introducitur, quia
men secundum aliquam veram et actualem generatio unius est corruptio alterius. Tertio
entitatem, et ita essent simul in materia in- inquiri potest, an illa entitas imperfecta, quee
finitee entitates actuales; nam formee in infi- abjicitur, et forma perfecta, quee introdueilur,
nitum multiplicari possunt. Hoc autem est sint ejusdem speciei essentialis, vel distincta?.
plane absurdum, tum propter infinitatem en- Nam si sunt distinctee, ergo unaqueeqiie est
titatum, tum etiam quia materia ex se non perfecta in sua specie ; et si una abjicit aliam,
habet congenitas hujusmodi formas quasi di- erunl inter se repugnantes ; ergo ponere iilas
manantes a propria entitate; neque est ali- inchoationes, nihil aliud est quam multipli-
quod agens a quo factee sint neque sunt ; care formas in materia sine utilitate ; nam ut
ipsi materiee debitee, ut fingamus Deum illas una forma fiat ex termino repugnante, sufii-
infudisse aut concreavisse.Tertio, quia etiam cit una forma contraria, vel incompossibilis,
positis illis imperfectis entitatibus, restat ea- quse semper supponitur. Si vero illce entitates
dem difficultas, quomodo fiat ille gradus, vel sunt ejusdem speciei, nulla potest reddi ratio
pars entitatis, quee additur prsecedenti : quia cur una abjiciat aliam, aut cur una fiat in
omnino incipit esse, cum antca nihil esset; subjecto, in quo actu prgeexistebat alia.
nam in formis, quee intenduntur, secundus 8. Quam dijferentiam inter ariefactorum
gradus non fit proprie ex primo, nisi fortasse diversoritm materias posuerit Aristot. Sed
ut ex termino a quo; quo modo potius fit po- objicies Aristotelem , 7 Metaphysic. , text.
sterior gradus ex remissione, vel limitatione 29, dicentem in materia esse aliquam par-
prioris, quee est privatio ulterioris gradus, tem rei faciendee, et constituentem in hoc
quam ex ipsamet entitate positiva prioris gra- differentiam inter artificialia et naturalia ,

dus ;ergo quod unus gradus supponatur, quod in artificialibus solum supponitur mate-
non tollit quin secundus antea sit nihil, do- ria apta obedire artifici ; in naturalibus vero
nec per actionem agentis recipiat esse ergo ; est in materia aliquid formse introducendee.
de illo gradu restat eadem difficultas, quo- Et confirmatur, quia alias non magis esset
modo non ex nihilo. Tandem juxta illam
fiat naturalis, generatio substantiee completee
sententiam tollitur vera generatio, et corru- quam effectio rei artificialis in sua materia.
ptio substantialis, quia solum erit quaedam Respondetur, Aristotelem ipsam aptitudinem
intensio vel remissio formarum. materiee ad formam vocare partem rei effi-
7. Nec desunt rationes eeque efficaces con- ciendse. Ita expommtD, Thomas et Aiexander
508 DISPUTAT. XV. Dli CAUSA FORMALI SUBSTANTIALI.
Alensis, et posset intelligi de parte non ipsins mas substantiales fieri per creationem. Quam
sed totius compositi. Proprius vero
foriuce, opinionem refert Albeitus, in 2, clist. 18, art.
sensus est, Aristotelem uon voeare partem, 12, et aliqui eam tribuunt Platoni in Pheedo-
ipsam materiam, sed virUitem aliquam acti- ne, eo quod. dixerit formas induci in mate-
vam, quce iuterdum est eoujuneta materiae, et riamab ideis separatis, et Avicennce, 1 Suffi-
eooperatur ad rei generationem vel effectio- cient., cap. 10, et 9 sua?. Metaph., cap.4, qui
nem. Dubitat enim ibi Aristoteles eur ea, quae dixit easdeni formas induci ab intelligentia
ab arte fiunt, iuterdum fiant ctiam casu, et separ.ata, quam decimam post novem, qua?
absque arte, ut sauitas interdum vero non ,
prcesunt novem corporihus ccelestibus, esse
contingat fieri sine arte, ut domus; etrespon- dicebat, et prasesse mundo sublunari. Sed hi
det ratiouem esse, quia interdum in materia, duo pbilosophi, licet fortasse erraverint circa
ex qua vel circa quam ars operatur, praecedit principium effectivum substantialium forma-
alicpia pars. quse potest esse principium mo- rum quo postea circa effieientem causam
(de
vendi seu operandi circa illam materiam, ut dicturisumus) tamen quod erraverint circa
,

in sanitate prceeedil calor animalis, quem modum efficiendi bas formas, non constat;
contiugit aliunde excitari aut juvari praafer neque Aristoteles boc titulo Platonem impu-
artem, atque ita sine illa et casu quodam gnaf sed quod separatas ideas sine causa in-
,

efficere sauitatem. Aliquando vero in materia troduxerit, cum bujusmocli res possint a sibi
artis nulla est pars activa, ut in lapidibus et similibus generari". Quoe ratio magis urget
non potest ex eis eftici domus
lignis, et ideo contra Avicennam; nam Plato fortasse non
sine arte. Non loquitur ergo Aristoteles de posuit ioeas extra mentem clivinam, et ab il-

incboatione formarum ut recte notarunt

,
lis dixit introduci formas, ut ab universaii
D. Thom. et Scotus, sed de virtute. quse in- principio, quod agentia proxima non exclu-
terdum est in materia ad inchoandum actio- dit ;Avicenna vero erravit quidem tribuens
nem. Et banc etiam expcsitionem tradiderunt intelligentiis superioribus creationem inferio-
Commentator et Alexander Aphrod. Unde rum, et infimse introductionem formarum
falsum est, et omnino prseter litteram Aristo- substantialium non tamen conslat ipsum
;

telis, quod ibi constituatur differentia inter
artificialia et naturalia tantum enim consti-
;
tuitur inter artiticialia inter se. et potius ibi,
text. 31, significat Aristotelis
in naturalibus, ut D. Tbomas
interdum passum, ex quo generatur res na-
turalis, est in sola potentia passiva, et
dixisse omnes inferiores formas fieri per
creationem. Unde Soncin., 7 Metapb., q. 29,
arbitratur ejus opinionem probabiliter posse
idem contingere defendi; cle qno dicemus loco citato de causa
notavit; nam efficiente, et iterum inferius iraciando de in-
telligentiis creatis. Cujuscunque vero fuerit
tunc illa opinio universaliter intellccta improba-
,

non potest ex illo generari aliquicl nisi ab ex- bilis est; de anima namque rationali, vera est

trinseco agente naturali; interdum vero ha- et catholica de aliis vero est falsa, quia alias
;

bet adjunctam virtutem seminalem activam, omnes forrriee substantiales essent subsisten-
quse est quasi pars ejus , ut patet in semine, tes independentes a materia in fieri, et
et
aut in grano tritici, et tunc contingit fieri ef- consequenter etiam in esse, quod est absur-
fectum absque alio extrinseco agente. Ad dissimum alias omnes anima? brutorum es-
;

confirmationem respondetur generationem ,

sent immortales. Sequela patet, quia creatio
esse naturalem ex paric potentice passiv.e na- et est rerum subsistentium, et non pendet a
turalis, et consequenter etiam ex parte po- materiali causa, ut infra dicemus. Sccundo
tentice activtp. naturali9, qusa passivce respon- urget eontra hanc opinionem ratio supra in-
non tam esse
det; ad artificialia vero ut sic sinuata, quia si formce substantiales creantur
potentiam passivam naturalem quam obe- propter dictam causam , etiam accidentales
dientialem, cui non respondct potentia activa creari necesse esl ,
quia etiam forma acci-
naturalis, sed rationalis, seu idealis, quod dentalis fit ex nibilo sui, et non prceexistit
paulo inferius declarabimus. actu in subjecto, neque secundum se totam,
neque secundum partem. Quocl si hoc conce-
Non, omnes formce substantiales creantur. datur, soquitur ullerius, quod, sicut intro-
duclio formarum substantialium ob eam cau-
9. Plato et Avicen. alj errore vendicantur. sam non est ab agentibus naturalibus, ita
Serunda sentenlia fuit aliorum ,
qui, su- necpie elfectio accidentalium. Atque ita tan-
perati ditlieultate tacta, dixerunt omncs fur- dem sequitur agentia naturalia nihil omni-
 SEGT. II. DE EDUCTiONE FORM^E DE POTENTIA MATERl/E, 509
no agere, quod absurdissimum esse infra os- \\. Ex nihilo nihil fit, axioma limitandum.
tendemus. Quocirca principium illud, Ex nihiio nihil
universe intellectum de omni causa, etde
fit,
Resohitio qucestionis.
omni effectu, falsum est et contra rationem
10. Prior assertio de anima ratiomli. naturalem, ut hoc ipso exemplo animee ratio-
Vera igitur et Peritatetica sententia est, inter nalis ostenditur, et exemplo etiam materiee
formas substantiales quasdam esse spiritua- primee, ut supra tactum est, et plura in sequen-
les, et independentes a materia quamvis ,
autem de virtute
tibus afferemus. Intellectum
eam vere informent alias vero esse mate-
; agentis finiti verum est. Unde
et naturalis,
riales, itaquematerise inheerentes, ut ab ea in quoad hanc formam, concedendum est hon
esse et tieri peudeant. Prioris ordinis sunt esse in proximis agentibus naturalibus vir-
sola3 animee humanse (agimus enim tantum tutem ad eflieiendam illam, sed proximum
de formis informantibus),etdeiIlis conceden- agens disponere materiam, intelligenliam ve-
dum est consequens illatum in difficultate ro separatam efficere formam, non quidem
tacta, nimirum fieri ex nibilo per veram crea- intelligentiam creatam, ut putavit Avicenna,
tionem, quod in proprio loco latius est osten- necideam separafam, et extra Deumexisten-
dendum nunc ; satis sit dicere id necessario tem, sed Deum ipsum, quein solum esse ef-
consequi ex principio posito, supposito quod fectorem rerum omniumquee percreationem
hee anirnsenon preeexistunt antequam corpo- ostendemus.
fiunt, infra
ribus uniantur, quod certum est ex fide, et ex Matcria prima, naiuralis potentia est
12.
illo principio, quod sunt veree formaa corporis. ad rationalem animam.
Dices, hinc fieri
Imo, licet preeexisterent, non possent nisi materiam primam non esse in potentia na-
per creationem existere. quia non sunt entia turali ad animam rationalem quod videtur ,

necessaria ex se, etex sua quidditate haben- inconveniens. Sequela patet, quia omni po-
tia esse, ut universe demonstrabimus infra, tentiee passivee naturali correspondet potentia
partim in disputatione de causa efficienti, activa naturalis ; sed nulla est potentia activa
partim demonstrando unum tantum esse ens naturalis quee possitformam hanc in materia
increatum. Si autem rationalis anima non ha- efficere ergo neque in materia est poten-
;

bet esse nisi per efficientiam alterius, et fin- tia passiva naturaiis ad illam. Aliqui con-

gitur csse ante corpus, quodammodo clarius cedunt sequelam, tum propter rationem fac-
et evidentius est hahere esseper creationem, tam, tum etiam quia, si materia esset in
quia facta est ex nihilo, et absque concursu potentia ad animam rationalem, cum fit heec
subjecti, vel causee materialis. Dico autem anima, diceretur educi de potentia materiee.
esse quodammodo clarius, quia nunc, dum Sed non placet heec sententia; nam si mate-
expectatur dispositio corporis ut anima fiat, ria non esset in potentia naturali ad animam
videri potest non esse tam propria creatio, rationalem, generatio hominis non esset na-
quia fit cum aliquali concursu materise Ni- . turalis, quia neque ex principio activo, neque
hilominus tamen est vera creatio, quia ex ex passivo esset naturalis. Item, quia materia
parte corporis non est concursus per se, et in naturaliter disponitur ultimate ad recipien-
genere causee materialis, in ipsum esse vel dam formam rationalem, et illi sic dispositee
fierianimse rationalis, sed est veluti queedam juxta naturee ordinem debetnr talis forma est ;

occasio exigens creationem illius animee, sine ergo in potenlia naturali ad illam. Ad diffi-
qna occasione nec ipsi animee debetur ut fiat, cultatem ergo respondetur negando seque-
nec causa ejus ad illius effectionem determi- lam. Adprimamvero rationem respondetur,
naretur. Quod autem corpus seu materia non naturalem potentiam primo et per se esse at-
influatper se in fieri, velesse animee, constat tendendam in ordine ad actum connaturalem
ex eo quod anima rationalis, separata a cor- et proportionatum ; anima autem rationalis
pore, retinet suum esse ergo non pendet a
; est actus naturalis, et proportionatus mate-
subjecto sustentante in suo esse ergo neque ; riee, etideo etiam materia est potentia natu-
in fieri, quia tale est fieri rei, quale est esse ;
ralis ad illum actum unde ex utraque fit
;

ergo et e converso subjectum ipsum seu ma- quoddam ens naturale per se unum, et mate-
teria non habet per se influxum in esse aut ria ipsa coniiaturaliter conservatur sub tali
fieri talis animss ;nam Ii.tsc duo correla- actu. Quodveroattinet ad potentiam activam,
tiva sunt, vel potius idem, dependentia effec- imprimis dari potest poteutia activa naluralis
tus, et influxus causee. ad uniendum talem actum tali potentiee, et
510 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORMALl SUBSTANTIALI.
hoc modo jam respondet potentia activa na- non fiunt, ut dictum est, ideo neque ex ni-
turalis potentia? naturali passivce. Deinde, hilo sunt. Attamen ,
quia latiori modo su-
quamvis haec forma a solo Deo fieri possit, mendo verbum illucl fieri, negari non potest
tamen Deus in ea actione operatur juxta mo- quin sit, eo modo
forma facta quo nunc
dum et ordinem naturis rerum debitmn, et est , antea non erat
et ut etiam pro- ,

hoc satis est ut dicatur operari per modum bat ratio dubitandi posita in principio sec-
eausa^ naturalis, et ut potentice passivce suffi- tionis, ideo addendum est, sumpto fieri in
ciens virtus activa respondeat. Ad alteram hac amplitudine, fieri ex nihilo, non tantum
rationem respondetur, aliud esse materiam negare habitudinem materialis causse intrin-
continere formam in potentia, et aliud esse in sece componentis id quod fit, sed etiam habi-
potentia ad formam nam primum indicat vim
; tudinem causce materialis per se causantis,
eausancti formam nam causa continet effec-
; et sustentantis formam quce fit, seu confit.

tum iu suo genere secundum vero indicat ; Diximus enim in superioribus materiam, et

solum capacitatem ad recipiendam formam. esse causam compositi, et formce depenclentis

Materia ergo est in potentia naturali ad ra- ab illa; ut res ergo dicatur ex nihilo fieri,
tionalem animam recipiendam, non tamen il- uterque modus causalitatis negaii debet, et
lam in potentia sua continet, cum non possit eodem sensu accipiendum est nlud axioma,
causare illam ideoque anima rationalis non
; ut sit verum Ex
nihilonihil fit, scilicet vir-
:

educitur ex potentia materice, quia nihil edu- tute agentis naturalis et fmiti nihil fieri, nisi
citur, nisi unde continetur, et quia eductio ex prcesupposito subjecto per se concurrente,
indicatcausalilatemmaterirt' in forma, ut jam et aclcompositum, et ad formam, si utrum-
dicemus. que suo modo ab eodem agente fiat. Ex his
Formce sulstantiales omnes, rationali
13. ergo recte concluditur, formas substantiales
Secun-
excepta, ex subjecto prcc-jacente fiunt. materiales non fieri ex nihilo, quia fiunt ex
do, de omnibus aliis formis substantialibus materia, quce in suo genere per se concurrit,
ciicendum est nou fieri proprie ex nihilo, sed et intlnit ad esse, et fieri talium formarum,
cx potentia prcejacentis materice educi ; ideo- quia, sicut esse non possunt nisi affixa1 , ma-
que in effectione harum formarum nihil fieri terice, a.qua sustententur in esse, ita nec
contra illud axioma : Ex nihilo nihil ftt, si fieri possunt, nisi earum effectio et penetra-
recte ihtelligatur. Hcec assertio sumitur ex tio in eadem materia sustentetur. Et hsec est
Aristot., 1 per totum, et llb. 7
Physicor., propria et per se differentiainter effectionem
Metaph., et ex aliis auctoribus, quos statim ex nihilo, et ex aliquo, propter quam, ut in-
referam. Et declaratur breviter nam fieri ex ; fra ostendemus, prior moclus efficiendi supe-
nihilo duo dicit : unum est fieri absolutc et rat vim finitam naturalium agentium, non
simpliciter; aliud est, quod talis effectio sit vero posterior.
ex nihilo. Primum proprie dicitur de re sub- 14. Quidsit educi de potentia materice, va-
sistente, quia ejus est fieri, cujus est esse ; riis modis explicatur.
Primo.Ex his etiam
id autem proprie est quod subsistit, et habet constat, proprie de his formis dicinoncreari,
esse nam quod alteri adjacet, potius est quo
; sed educi de potentia materice, et quid sit,

aliud est. Ex hac crgo parte, formce substan- educi de poientia materue ; in quo explicando
tiales materiales non fiunt ex nihilo, quia multi laborant, tum in 1 Pbys., tumin 7 Me-
proprie non fiunt. Atque hanc rationem red- taph.Sed utrumque breviter declaravit D.
dit D. Thomas, 1 par., qucesl. 45, art. 8, et Thomas, 1 par., qucest. 90, art. 2. Nam cum
qucest. 90, art. 2, et cx dicendis magis ex- illce forma? non fiant ex nihilo, non creantur,
plicabitur. Smnendo crgo ipsum fieri in hac quia creari est fieri ex nihilo. Gum autem
proprietate et rigore, sic fieri ex nibilo est illce formae in potentia materice contineantur,
fieri secundum se totum, id est nulla sui ct per aclionem agentis quasi cxtra illam po-
parte prcesupposita, ex qua fiat. Et hac ra- lentiam liant, non quod extra matefiam exis-
tione res naturales dum
de novo liunt, non tant, ejusque potentiam non actuent, et illi
fiunt ex nihilo, quia fiunt ex prassupposita acllrcercant, sed quocl, cum anteatantum con-
materia ex qua componuntur, et ita non liunt tinerentur in potentia, et in causci, postea
secundum se totce, sedsecundum aliquid sui. sunt actu, et extra causam, et ita ex esse po-
Formce autem barum rcrum, quamvis rcveia tentiali materise, in qua contincbantur, inac-
totam suam entitatem dc novo accipiant ,
tum educuntur virtute agentis, concurrenle
quam antea non li.ibebnnl, qujfl vero ipsce eadein materia, Dices : erpo cadem ratione
 ,
; ;

SEGT. II. DE EDUCTIONE FORM/E DE POTENTIA MATERI/E. 511

dicentur res educi de potentia agentis, quia potentiam rnaterioe ergo eductio formse de;

etiara in ea continebanturvirtute et potestate, potentia ruateriee optime per illam actionem

et ex hoc esse educuntur in ac-
in potentia declaratur.
tum per actionem Respondetur
ipsius agentis.
Corollaria ex prcecedenti resohdione.
absolute negando sequelam, quia illa verba
in omni proprietate significant habitudinem \ 6. Rationalis anima non educitur de po-
causae materialis, et non efficientis. Itaque, tentia materiw.
Atque hinc primo intelligi-
tam efficiens quam materia potest dici conti- tur amplius quod supra dicebamus, formam
nere effectum, diverso tamen modo ; nam rationalem non educi de potentia materise,
agenscontinet eminenter seu virtualiter, ma- quia nec continetur in potentia illius, ut extra
teria vero solum in potentia receptiva seu ipsam educatur, neque fit aut existit depen-
passiva cum ergo dicitur forma educi de po-
; denter a materia neque fit eadem actione
,

tentia inateriae,peeuliariter denotatur haec ha- qua fit compositum, seu qua ipsa unitur ma-
bitudo materialis causse agens vero proprie ; teripe ;
prius enim, saltem natura, in se fit, et
dicitur per virtutem suam educere effectum accipit esse suum independens a materia , et
dc potentia in actum. postea alia actione unitur, qua totum, compo-
15. Secundo.
Aliter etiam explicari solet situm genefatur.
quid sit educi formam de potentia rnaterife, 17. Formwne ccelesteseducantur de poten-
nimirum, quod sit fieri in materia cum de- tia materiw. Secundo expeditur ex dictis
pendentia ab illa in esse et fieri, quod con- alia difficultas, quai hic occurrebat de formis
venit oranibus formis substantialibus, excepta ccelestibus, an, scilicet, dici possint eductw
rationali. Quaa explicatio solis verbis differt de potentia rnatenee ; nam juxta priores in-
a prajcedenti nam (ut supra dicebam) ma-
; terpretationes videbaturita esse affirmandum;
teriam continere in potentia sua, causalitatem nam illse formae pendent in fieri et esse a sua

seu vim causandi importat ex parte materiae materia; ergo educuntur de potentia illius
in suo genere formam ergo trahi
; aut fieri , nam si pendent in fieri, et in esse, ergo cau-
extra potentiam raateria;, in qua continetur, santur a materia ; ergo continentur in poten-
nihil aliud est quam fieri actu in materia tia ejus ; ergo, cum actu fiunt, educuntur ex
concurrente materia ipsa in suo genere per potentia ejus. Nec satis est respondere, illas

potentiam suam ad fieri et esse talis fornue
sed hoc ipsum est fieri iorraam cura depen-
dentia raateria? in fieri et
formas non fieri, sed confieri cum composilis,
quia etiam formse rerum generabilium non
in esse ;
solumque fiunt sed confiunt et nibilominus dicuntur
, ,

est diversus modus explicandi per habitudi- educi propter dictam dependentiam et con-
nem effectus ad causam vel e contrario per, tinentiam. Dicendum vero est cum communi
habitudinem causse ad effectum. Alia item sententia, illas formas vere non educi, quia
explicatio occurrit, qute, licet rem diversam ubi non est totius compositi generatio nec ,

a prajcedentibus non contineat , tamen eam potest esse formae eductio. Ratio autem a
magis cleclarat, et apta est ad nonnullas dif- priori est, quia, ut supra tactum est , unica
ficultates insurgentes exphcandas. Formam est actio,qua ccelum secundum se totum pro-
ergo educi de potentia materiae est fieri ea- , ducitur, et non solum forma, sed etiam ma-
dem actione qua fit compositum ex materia teria fit, qure actio est integra et perfecta
praecedente, quse per illam actionem non fit creatio totius, et concreatio materise et for-
quam expositionem videtur intendisse divus mee, et ideo ibi non est eductio de potentia
Thomas cum dixit , formam non creari, sed materise. Gum ergo dicitur forma educi, quae
educi, quia non est ipsa quee per se produci- pendet in fieri et esse a materia, iiftelligitur,
tur, sed compositum, forma vero comprodu- quando ad ipsam formam, vel ad formale
citur ex prsejacente materia. Et inductione esse, quod per illam communicatur tendit ,

constat ita fieri in omnibus formis, quae cdu- proprium fieri et propria actio quae ita ma- ,

cuntur ex potentia materise. Ratio vero reddi teriam prsesupponit ut per eam materia ,

potest, quia eductio in hoc consistit, craod sit non fiat. Et similiter, cum dicitur educi forma
actio vel rautatio per se et essentialiter
pen- de potentia materiae quia in potentia ejus ,

dens a materia per hanc autem actionem si-

;
mul forma fit, et unitur materi&e; ideoque
per eamdem fit per se primo compositum, et
comproducitur talis forma, fitque actu extra
continebatur, supponitur materia prius exis-
tens in potentia ad forraam, quam illam actu
habeat; materia autem cceli, licet sitpotentia
ad suam formam, postulat ex natura sua ut
 ;

512 DISPfTAT. XV. DE CAUSA FORMALI SUBSTANTIALI.

non sit in potentia ad illam, quia hoc esse in tiones partiales componentes unam; alias di-
potentia includit privationem. cendum esset, etiam nunc componi unam
actionem ex conservatione materiee, et educ-
SECTIO III. tione formse, seu generatione. Nam si fuit

eductione substantialis formss oporteat ma- una actio composita, qua fuit creata heec pars
.1/? in
teria tempore antece lat.
terree, et postea heec terra corrumpitur, et
convertitur in herbam, cessat actio quantum
I . H vc ex preecedenti re-
difficultas naecitur ad illam partem ,
per quam conservabatur
solutione, ejusque cognitio est necessaria ad formaterrse in iila materia, et loco illius suc-
comprebendendam amplius hujusmodi formee cedit alia, quia inducitur forma herbse in
originem seu eductionem. ExpHcaturque op- eamdem materiam; actio vero terminata ad
time diffieultas in formis elementorum, sub entitatem materise semper manet eadem
quibus hsBC materia generabilium creata est, ergo de se est partialis, et componit
si illa

cum primum fuit produtta, de quibus quse- unam actionem completam cum actione in-
ritur an fuerint eductse de potentia materiee. ductiva, vel conservativa primse formse ea- ,

Quibusdam enim videturidem esse judicium dem ratione componit unam actionem cum
de his formis, et de formis ccelestibus quia illa, per quam inducitur secunda forma, qua5 .

etiam elementa tunc non fuere genita, sed priori succedit. Probatur consequentia, quia
creata; ergo forrna^ eorum non fuere eduetee, est omnino eadem conjunc-
ratio, proportio,

sed concreatee. Item, quia materia nunquam tio has actiones, sicut inter
et aptitudo inter

fuit in potentia ad illas formas, quia semper illas tum etiam quia alias actio illa conser-
;

fuit ergo non fuerunt eductee,

actu sub illis; vativa materise esset de se partialis et apta
quia, ut dicebamus, eductio ex proprietate ad componendam unam totalem actionem,
verbi dicit habitudincm ad subjectum, quod et tamennunc perpetuo maneret incompleta,
prius erat in potentia. Item, in illo initio per et sine debita compositione. Consequens
eamdem actionem, qua fuit creata terra, fue- etiam videtur plane falsum quia actio qua , ,

runt simul concreatee materia et forma ejus; fit materia, est vera creatio, et eadem perse-

ergo ibi non est eductio. Tertio, cum creatur verans est, qua conservatur ex creatione au- ;

Angelus vel anima, non educuntur potentiee
ejus ex capacitate subjecti, quia concreantur;
ergo multo minus dicentur educi formee sub-
stantiales, quee concreantur cum qualibetma-
teria. Quarto.cumcreatur Angelus, non edu-
tem et generatione non componitur una ac-
tio; sunt ergo illss duse actiones, et non duee
partes ejusdem actionis; ergo etiam in prima
rerum conditione intervenerunt hee actiones
clistinctce inler se; quamvis tempore conjunc-

citur subsistentia aut personalitas de potentia tee. Juxta hunc ergo discursum plane con-

naturee, licet concreetur; ergo similiter, etc. cluditur, ad veram eductionem necessarium
Atque ita his rationibus videtur concludi, acl non esse ut materia tempore antecedat nam ;

ediirtioncmnecessarium esse ut materia tem- ex illis cluabus actionibus, illa, quee posterior
poro antecedat formarn. natura est, habet veram rationem eductio-
2. Aliunde autem videtur esse valde dispar nis nam pendct essentialiter a materia, quee
;

ratio de formis elementorum ac corporum per illam non fit sed creata supponitur. Et
,

ccelestium nam hae tales sunt, ut natura sua

; confirmatur nam si fingamus Deum produ-
,

postuJent iieri eadcm actione qua fit materia, xisse illam materiam prius informem, etpost
ill " voro minime, sed potius supponunt ma- aliquod tempus in eam induxisse formam,
teriam creatam per propriam et distinctam nemo negaret eam fuisse veram eductionem;
actionem, et per aliam in cam inducuntur, scd, licet ha>c posterior actio in eoclem in-
eliam in prima ipsorum conditione crgo illa ; stanti conjungatur priori, est ejusdem ratio-
actio, qua inducitur forma non potest esse , nis; ergo est vera cductio.
nisi vera eductio. Antecedens probatur, nam 3. Dices : simili argumento probaretur for-
actioilla, qua crcata fuitmateriaelementaris, mam cceli educi de potcntia materia?, quia si

talis est ut usque nunc eadem persevcret, Dcus prius tempore creasset illam matcriam
conservando ipsam materiam; actio vero ter- sine forma, et postea in eam induceret for-
minata ad formam, vol compositum, cessavit, mam, jam tunc educerct illam de potentia
quando illud compositum corruptum fuit; materia^. RespondetUr negando sequelam, et
ergo signum est illas actiones esse ex natura ad proliationem negatur assumptum quia ,

rei diversas. Nec dici potest illas fuisse ac- etiam tunc non possetdici ccelum factum per
 ,

SECT. Ul. QUOMODO FACT/E SINT PRIM/E FORM/E IN MATER1A. 513

generationein, etcoasequenternecforma ejus
facta per eclnctionem, quia actio illa ex
tura suanon supponitmateriam factam qnod
vero in illo casn miraculoso illam supponat,
est pcr accidens, et non mutat naturam ac-
tionis. Et fortasse illa actio, qua fieret, vel
conservaretur materia sine forma, vel sub
alia forma distincta, non esset ejusclem ra-
tionis ctim ea qua fit sub propiia forma. Et
tionibus vidctur impertinens; nam disposi-
na- tiones remotae. solent tempore antecedere
;
quasiper accidens propterinefficaciam agen-
tis; at si Deus in uno instanti transmutat
aquam invinum, illee dispositiones nonprae-
cedunt tempore, et nibilominus illa vera ge-
neratio est. et vera eductio. Dispositio autem
ultima nunquam antecedit tempore introduc-
tionem formce eo autem modo, quo ingene-
;

ideo in prsedicto casu, quanclo induceretur ratione nafurali antecedit ordine naturce, an-
forma materiam praeexistentem, ces-
cceli in tecessit etiam in prima elementorum crea-
saret prior aclio,qua conservabatur nuda, et tione. Nam revcra illa unio formee ad mate-

inciperet nova actio, qua ex tunc totum cce- riam, quce tunc facta est, fuit facta cum ea-

lum acciperet esse, quce in re esset vera et dem dependentia ab ultima dispositione
totalis creatio, quamvis forte non sic deno- quam nunc habet in quocunque elemento ;

minaretur propter prceexistentem materiam. ergo cum eadem causalitate ex parte dispo-
Quod si quis contendat (quod est probabile) sitionis ergo cum eodem ordine naturee
;
,

Deum conservare illam materiam per eam-
dem ac.iionem, qua antea eam conservahat,
et inducere formam cceli per aliam totalem
actionem omnino distinctam, in eo casu (si
possibilis est) fatebimur illam posteriorem
actionem esse eductionem formse cceli, et con-
nam hic ex causalitate sumitur. De ipsa vero
materia prima, hoc est quod contendimus,
nimirum, ut forma educatur de potentia ejus,
non videri necessarium, materiam antecedere
ordine temporis sub privatione, sed satis esse
quocl antecedat ordine naturcc quo modo ;

sequenter ccelum esse geuerabile miraculoso constat fuisse priorem creationem materiee
ac extraorclinario moclo negamus tamenfor-
; elementorum inductione formee nam illce ;

mam cceli ex natura sua per talem actionem fuerunt duae actiones, ut declaravimus, ita
fieri, sieut fit forma elementi ccelum autem
; snbordinatse, ut inductio formae essentialiter
nunc factum est moclo sua? naturse propor- supponat creationem materise, a qua pendet
tionato, et ideo non est similis consecutio. ut a causa omnino necessaria.
lilam vero differentiam inter ccelum et ele- 5. Discrimen iiiter materiam co?li et ele- ,

menturu colligimus ex incorruptibilitate unius, mentarem, quoad concursum ad effectionem

et corruptibilitate alterius nam quando ma-
; suarum formarum. Quod autem ha?c an-
teria et"forma suut inseparabiles natura tecessio sufficiat, potest multis modis confir-
sua, postulant fieri per unam actionem ex se mari. Primo a priori ex dictis ; nam illa satis
indivisibilem, vel omnino, vel saltem ex na- est ut ea inductio ejusdem
formce sit actio
tura rei. Quando vero materia ex se est sepa- rationis cum ea, qua? posterior dura- esset
rabilis a qualibet forma divisive, sub eadem tione, si Deus prius materiam sine forma
materia possunt variari actiones inductiyse crearet, et postea eam informaret. Nam sola
formarum, et ideo actio, per quam talis ma- temporis interruptio non sufficit variare ac-
teria fit et conservatur, distincta est, et natura tiones essentialiter ergo eadem antecessio
;

sua prsesupponitur ad quamcunque actionem naturce sufficitad eductionem formse. Secun-

induclivam formae. do a simili, quia si eodem instanti, quo aer
4. Instantice satisft, Sed dicet rursus ali- creatur, illuminetur a sole, lumen illud edu-
quis, esto hcecvera sint, nibilominus primam citur de potentia aeris suppono enim alias
;

formam concreatam huic inferiuri materiae illuminationes fieri per eductionem, quod in-
non posse clici eductam de poteutia ruaterice, fra ostendam sed aer tunc solum ordine na-
;

quia non antecessit tempore materia illa ut turce antecederet introductionem luminis, ut
existens in potentia ad talem formam ne- ; constat; ergo. Major patet, cjuia illa illumi-
que enim satis est quod ordine natura?, ante- natio est propria et per se actio distincta a
cedat; nam etiammateriacoeliorclinenaturae mate-
creatione. Tertio, ex differentia inter
antecedit suam formam in genere causae ma- riam coeli, et materiam elementi quoad an-
terialis. Imo addunt aliqui, ad eductionem tecessionem ad formam est enim duplex ;

formae necessarium esse ut dispositiones etiam differeutia notanda, et quce maxime ad rem
in materia anlecedant, quod in creatione ele- pcrtinet. Prior est, quod materia cceli etiam
mentorum dicinon potest. Sedbocde disposi- ordine naturae non antecedit simpliciter in-
514 DISPUTAT. XV. DE CAISA FORMALI SUBSTANTIALI.
troductionem propria? formse, quia habet cum matur in primo instante suse creationis, esse
illa necessariam connexionem, iia ut sine illa ejusdem rationis cum actione, qua informa-
modo connaturali creari non possit materia ; retur ab eodem agente Deo, etiamsi creatio
autem ignis simpliciter antecedit ordine natu- materife tempore prsecessisset. Hocpersuadet
ra\ quia non habet intrinsecam connexionem illa ratio,quod temporis interstitiumvel con-
cum forma ignis, sed posset sub aliis creari. comitantianihil refertad variandas essentiali-
Posterior differentia, quee prsecedenteni de- ter actiones. Item, quia illoe actiones conve-
clarat, est, quod materia ignis ita est prior, niunt in formali termino, veltotali, et in prin-
ut ex vi actionis, per quam ereatur, posset cipiis velcausis a quibus pendent; ergo nulla
esse sub privatione forinse ignis. Et hoc modo est ratio distinguencli illas essentialiter. Ex
non solum materia, sed materia ut in poten- quo ulterius concluditur, illam actionem,
tia, dicitur esse prior natura, non quia in re qua informatur heec materia, etiam in primo
prius habeat privationem annexam, sed quia instanti, quo creatur, non esse creationem,
ex vi actionis, per quam creatur, non caret in rigore loquendo, etprsecise illam actionem
privatione, sed necessaria est alia actio qua considerando. Probatur, quia si illaactio po-
informetur, quee potest habere veram ratio- steriori tempore fieret, non esset crcatio, ex
nem eductionis ; materia autem cceli, eadem omnium ergo neque tunc facta,
sententia ;

actione, qua creatur, informatur, et, licet se- quia est ejusdem rationis. Et ratio a priori
cundum propriam rationem causandi dicatur est, quia illa actio est ex materia ordine na-

prior natura, tamen ut existens in potentia, tura? prsesupposita. Neque obstat quod terra
et ahquo modo sub privatione, nullo modo absolute dicatur in principio creata, tum quia
dicitur natura prior, et ideo non habet eam etiam virgulta animalia
dicuntur creata,
et
prioritatem naturse, quee ad eductionem for- quamvis certum formas harumrerum non
sit

mee necessaria existit. Quamobrem probabi- esse introductas per rigorosam creationem :

lissimum existimo, esse longe disparem ra- tum etiam quia terra dicitur creata, non prop-
tionemdeprima informatione materiee rerum ter illam unionem preecise sumptam, sed ut
generabilium, et ccelestium. conjunctam actioni qua creata est materia
terrse ; nam quia illse duse actiones factse sunt
Resolutio quastionis.
simul ac per modum unius, ab eis dieitur
6. In hac re verum imprimis censeo, in creata terra. Unde, quamvis eodem verbo di-
creatione rei corruptibihs, sive elementi, sive catur, Creavit Deus ccelum et terram, non
alterius cujusvis, intervenire duas illas ac- oportet ut modus creationis seu actionis, quse
tiones supra declaratas. Quod indicavit Hen- in utriusque productione intervenit, sit idem,
ricus, Quodlib. I, q. 10, citans Augustin., 13 nisi quantum ad id quod utrique commune
Confes., c. materiam de om-
33, dicentem, est, nimirum fieri ex nihilo quoad reliqua ;

nino nihilo, mundi autem speciem de infor- vero unumquodque creatur juxta modum et
mi materia factam esse, quanquam ibi Augu- capacitatem naturse suse.
stinus indifferenter loqualur de ccelis et ele- 8. Atque hinc ultimo elicio, solum de no-
mentis.Neque est cur hoc mirum videatur, mine manere qusestionem, an eductio forma1
quandoquidem in conservatione ignis, vel al- ex materia locum habeat, etiamsi materia
terius rei similis duai actiones interveniunl, duratione non antecedat, sed natura tantum,
ut satis declaratillaratio, quoduna cessante, seu (quod idem cst) an illa prima effectio for-
alia perseverat. Sed juxta doctrinam D. Tho- mse tenoe dicenda sit eductio de potentia ma-
mse, conservatio, per se loquendo,est eadem teriee ; nam si nomine eductionis solum si-
actio cum productione ; ergo. Imo, in conser- gnificetur positiva ratio illius actionis ,
per
valione hominis tres interveniunt actiones, quam fit forma dependenter in fieri et esse a
scilicet, conservatio materiee, et conservatio maleria, quee per illam actionem non crea-
animre, et conservatio unionis, seu totius, tur , sed creata supponitur , revera illa est

quas esse distinctas, inde recte colligitur, eductio, ut discursus factus ostendit. Si vero
quod hac cessante alise duee manent, et inde nomine eductionis prseter dictam rationem
,

etiam recte fit argumentum easdem tres ac- positivam et realem connotetur negatio, vel
tiones in productione hominis intervenire ;
extrinseca denomiuatio, nimirum, quod cum
ergo idem est proportionaliter in aliis. illa actionc non producatur simul ipsum sub-

7. Deinde verum etiam censeo actionem jectum, etiamsi per aliam actionem creetur,
illam, per quain materia generabilium infor- sic non poterit illa vocari eductio, ut per se
 , ,

SECT. III. QUOMODO FACT/E SINT PIUM/E FOKM/E IN MATEIUA. 515

constat, sed clicitur concreatio in sensu statim et idem est de modo
unionis formse respectu
declarando. Et videtur sane nomen eductionis potentice ipsius forma?, vel subjecti; imo et de
frequentius sumi in hac posteriori significa- generatione ipsa substanliali quaeri potest an
tione, et ideo italoquendum est cnm multis, educatur de potentia materife. De quibus om-
quainvis oporteat rem ipsam intelJigere et ex- nibus breviter dicendum est in illis esse
plicare curn paucis. Et juxta hanc loquendi quemdam modum, vel participationem educ-
formam et conceduntur
conciliantnr facile , tionis , non tauien ita proprie illis convenire,
rationes factae pro priori sententia tamen, ; sicut formae substantiali enim ; subsistentia
ne videantur proceclere contra rem a nobis non fit per propriam actionem, et praeterea
declaratam, oportebit earum solutiones at- non proprie informat, et consequenter non
tingere. comparatur ad naturam ut ad subjectum et ,

propriam materialem causam quare ex hac

Argumentorum solutiones. ,

parte non dicitur proprie educi in hoc autem ;

9. Et prima quidem, quae sumitur ex for- imitatur eductionem, quod in suo esse et
mis ccelestibus, jam expedita est, et consti- fieri, qualecumque illud sit, omnino pendet a

tnta differentia inter corpora incorrnptibilia natura, quam per se terminat, et suo modo
et corruptibilia. Secunda vero , qute sumitur actuat, utlatius declaravimus infra, tractando
ex proprietate verbi cducere, etiam a nobis de subsistentia. Generatio item substantialis
admittitur si tantum ad modum loquendi et
, non tam fit, quam est via per quam fit sub-
ad extrinsecam connotationem respiciat si ;
stantia; unde non tam educitur quam est
vero ad rem et actionem positivam, sic nega- ipsa eductio eo tamen modo quo ipsa gene-
;

mus de ratione eductionis esse, jit subjectum ratio fit, dum per eam fit terminus, etiam
prius tempore antecedat; sufficit enim priori- ipsa educitur de potentia materiae, a qua ma-
tas naturse, ut a nobis declarata cst. Tertia terialiter causatur , ut supra dictum est , et
ratio nitebatur in nomine concreationis in ,
abipsa essentialiter pendet in fieri, et in esse,
quo est observandum, duobus modis dici ali- qute duo in generatione idem sunt. Denique
quid concreari alteri uno modo, quia eadem
: idem judicium est de unione formoe admate-
actione, qua aliquid creatur, ipsum fit, quo- riam, quae tamen non per se educitur, sed
modo materia et forma cceli concreantur cum educitur forma, ut unita materire, et sic etiam
ccelo, quando forma sic concreatur, non
et (ut ita dicam) coeducitur ipsa unio. Quod
educitur, ut in forma cceli declaratum est. quidem recte dici videtur in materialibus for-
Alio modo dicitur concreari quod simul fit ,
mis.
cum re quee creatur, quamvis non eadem ac- 11. Unio rationalis animm an educakir de
tione fiat, ut dicitur gratia concreata cum potentia materiw, an ipsius animw. In ani-
Angelis, et sic etiam dicitur forma terree con- ma vero rationali habet peculiarem difficulta-
creata materia?, et quod sic concreatur, po- tem, quia ex una parte videtur educi illa
test fieri per actionem, quse in re sit ejusdem unio, quia per se, per propriam actionem,
fit

rationiscum educiione, quamvis propter con- distinctam ab ea qua fit forma dico autem ;

comitantiam creationis subjecti eo nomine unionem per se fieri, ut forraalem terminum;

non appelletur. Et hinc etiam patet solutio nam adtequatus est liomo id autem satis est ;

ad quartam rationem qiue sumebatur ex

,
ad propriam eductionem, quia, ut statim di-
concreatione potentiarum in substantia ani- ceinus, forraa nunquam est per se terminus
mee vel Angeli. Petitur vero in illa ultima ra- actionis,nisi formalis, et ut quo illa ergo ;

tione speciahs difhcultas, quae hic poterat unio animse ad corpus proprie ac per se edu-
quarto Joco tractari, de eductione formse acci- citur. Item, essentialiter pendet in fieri, et in
dentalis de potentia sulijecti
tamen, quia de ; esse a corpore ut a materiali causa
, ergo ;

iorma accidentali sequentem disputationem proprie educitur. In contrarium vero est,

instituturi sumus, ibi commodius difficulta- quia illa unio est modus quidam spiritualis ;

tem hanc explicabimus. ergo non potest educi de potentia rnaterise,

10. Sudstantiales modi an educantur ex magis quani ipsa anima. Patet consequentia,
potentia matcviue.
Quinta vero ratio petit quia repugnat rcm spiritualem contineri in
difficultatem aliam de modis substantialibus potentia materia\ Antecedens vero patet
an, scilicet, dicendi sint educi de potentia quia modus proxime
ille afficit animam
subjecti, ut, verbi gratia, subsistentia de po- ipsam, quam unit materite ; est ergo ifli pro-
tentia seu capacitate naturae, quam terminat; portionatus, et cnnsequenter spiritualis, sicut
516 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FOMIALl SUBSTANTIALT.
ipsa est. Et confivrnatuv, quia, si forma non situm. Haec opinio sumituv ex Duvando, 2,
continetuv iu potentia materise, neque unio dist. 1, q. 4, adullimum.
non est nisi inodus
eontineri potest, quia unio
Qucestionis resolutio.
fovma? ergo, si forma non edueitur, neque
:

unio educi potest. Ad hoc dicendum est, 3.Utvaque tamen sententia falsa est. Et
hune uiodum unionis esse veluti medium cle hac quidem posteriori dicemus late infra,
quoddam, seu vinculum intcr formam et ma- explicando varios modos causandi efficientis
teriam, et ideo utramque attingere, et aliqua- causae. Nunc sufficiat contra illam vatio, quaa
liter allicere , et ideo ab utraque pendere in ex bactenus clictis facile colligi potest ; nam
fievi et in csse. Quo iit ut hic modus anima?. fovmaa mateviales (de his enim tantum est
vationalis , licet in sua entitate spiritualis sit, sevmo) non sunt etiam quoad entitatem suam
conditiones tamen participet vei materialis, sine concursu materiali subjecti; sed subjec-
quia et a matcria omnino pendet , et illi suo tum non influit in formam, nisi quatenus si-
modo coextenditur, quamvis ex parte animse bi unituv, ut constat ex dictis supva de mate-
extensiouem non habeat. Propter hanc evgo riali causa evgo non potest talis fovma fieri
;

causam potest ille modus educi de potentia

, pev aliquam actionem, qiife non sit unitiva
materise, quamvis non adsequate, neque pri- formse ad subjectum non possunt evgo ibi ;

mario ex soia illa nam educitur etiam de

;
duaj actiones secundum vem distingui, sed
potentia ipsiusmet aniinse, quam per se primo solum secundum rationem, vel inadsequatos
afficit, et unit niateviee. conceptus, vel ad summum secundum pavtes,
quse essentialitev intev se conjunctse sint, ut
SECTIO IV. dicto loco declarabimus.

An forma, clum ex materia eclucilur, per se fiat. 4. Duplex actionis terminus. Prior vero
sententia repugnat revera Aristoteli citatis
1. Haec difficultas oritur ex superioribus, et locis, quem sequuntur Gommentator, eisclem
adeasmagis expiicandas conteret. Nam, cum locis, et I2Metaph., com. 12 et 18, et D.
dicturn eductionem esse actionem, qua ita
sit Thom., ibid.,et part. cpise.st. 45, art. 4 efc
I ,

fit fovma in materia dependenter ab illa, ut 8, ubi solutione ad addit, formas non lievi
S

per eam actionem non fiat ipsa materia, inde pev se, sed pev accidens tantum, quod est
sequi videtur per talem actionem solam fov- sano modo intelligenclum, late utendo verbo
mam per se pvimo fievi, quocl vepugnat per accidens, pvout idem est quod cum alio;
Avistot., 7 Metaph., text. 26 et 27, et lib. 8, propvius vero dicituv fovma hsec congeneva-
text. 4. Sequela patet quia pev iliam actio- ,
ri, utidemD. Thomas signiilcat in illo avt.

nem sola fovma secundum se totam educituv 4, quaest. 65, avt. 4. Idem tenet expvesse
de non esse acl esse, totum autem non fit Scot.,7Metaph., qusest. 10 ; Anton. Andv., q.
nisi quutenus coalescit ex partibus jam factis; 9;Zimar., Theovem. 100; Soncin., 7 Me-
evgo fovma est quae fit, et pvius, et propvius. taph., cpisest. 23. Ratio autem est, quia ejus
Prius quidem, quia, ut totum ex pavtibus est per se primo fieri, cujus est esse, cum
componatur oportet ut partes supponantuv
, ileri tendat ad esse sed id proprie cst quod
;

habentes esse. Proprius vero quia ici, quocl ,

subsistit ergo id proprie fit sed ha) fovmee
; ;

secundum suam entitatem educitur de non non subsistunt, sed composita ex ipsis cr- ;

esse ad esae proprius fit quam quod soium

,
go ad composita proprie et principaliter ter-
eompcmitur exjam existentibns. minatur actio. Confirmatur, nam actio est
2. In bae re, prior aeratentia admittit, qnod una, ut supponimus ergo et terminus adse- ;

vatio facta probare videtnr formam pvoprie , quatus cst unus secl hic non potest essefor-
;

ac per se iieii; ita sumituv ex Alberto, 2 de ivia, quia compositum veveva fit, et non est
Anirn., tract. I, cap. ! ct 3, ubi ait, quod m- ionn-i ; ergo. Majoris autem claritaiis gratia
ter ha-c tvia, materiam, fovmam, ct composi- distingui soiet duplex terminus, scilicet, ut
tum, fovma pvopvie et primo est ens. quod quocl, et ut cpio, scu qui absolute fit, vel quo
late defendit Zimara, Thcorem. 20.
i
aliud fit. Compositnm crgo est terminus qui,
Aiii djstinguunt duas actioncs, etiam in efl seu ut quod, quia illud per se primo fit ; nam
tione formarum materialium. Unam ,
qua fit illud maxime intenditur per gencrationem,
forma; aliam, qua unitur; ct de priovi concc- et in icl ultimate terminatuv genevatio, et a
dunt pcr se primo terminavi ad formam, iicet simili patet in artificialibus ; nam domus est
posterior terminetur primario ad compo- cpise pevseprimo sedificatuv, etc, Terminus
 .

AN FORMA, DUM EX MATEHIA EDUCITUK, ETG.

SECT. IV.
autem <jfit&, est forrna, quia fit ut per eam
compositum constituatur. Uncle, quia verbuin
educi proprie tantum indicat habitudinem ad
hunc terminum quo, ideo proprie ac simpli-
517
tem per se. Secl sententia proposita vera est,
nam Aristoteles universaliter loquitur, et ma-
xime adhibet exempla in accidentibus. Ac
tandem in text. 3 2 expresse et in particulari
W

citer dicitur forma educi de poteutia mate- hoc docet de formis accidentalibus. Nam (ut
riee, non autem compositum verbum autem ibidem ait) ratio eaclem est, quia multo ma-
;

generariixiit fieri, dicit babitudinem princi- gis accidentia non per se fiunt, sed ut unita
palem ad id quod est, vel quod fit, et ideo subjectis, et ex illis. Nec refert quod sint en-
simpliciter dicitnr cle forma, et non de ma- tia per accidens nam realem, et veram ac ,

teria. physicam compositionem habent, quam per

5. Ad argumentum in contrarium respon- se includit illa actio ; et ideo per illam fit per
detur negando sequelam, quia, loquenclo de se primo compositum accidentale, nam et ac-

ordine temporis, non prius fit forma quam tio ipsa accidentalis est.

compositum ,neque e converso. Loquen-

do autem de ordine naturoe, compositum SEGTIO V.

non solum prius fit, sed etiam absolute
illud solum fit per hanc actionem forma ve-
ro solum confit. Et quamvis demus, in aliquo
genere causee formam prius natura educi,
quasi ordine executionis, absolute tamennon
Quse sitpropria ratio formse substantialis, pro-
;
priaque causalitas ejas in suo genere.
1 Descriptio forwice in genere. Ex dic-
tis de existentia formee substantiabs, et de

intelligitur terminata actio, nec factum id modo quo fit, facile intelligi potest quid ipsa
quod per se primo iutenditur, donec sit to- sit, et quem modum causandi habeat; utrum-

tum compositum. Nec refert quodaliquapars que autem bac brevi clescriptione compre-
compositi supponatur, et non formee opor- ; hendere possumus Forma est substantia quee-
:

tet enim quatuor genera actionum distingue- clam simplex et incompleta, quee ut actus
re :queedam enim est actio productiva tan- materiee cum ea constituit essentiam substan-
tum, et non unitiva, et hsee semper termi- tiee compositee. In qua descriptione substan-
natur ad rem simplicem, et ideo ex se termi- tia ponitur loco generis, eo modo quo a Phi-
nari potest ad entitatem partialem, si nata losopho distinguitur in materiam, formam et
sit hoc modo produci et talis est creatio ani-
; compositum. Et per eam particulam distin-
mee rationalis, atque idem est de creatione guiturheec formaab accidentalibus,quse sub-
niateriee priniee, ut opinor. Alia est actio uni- stantia? non sunt clistingui etiam potest a
;

tiva tantmn, et non productiva componen- modis substantialibus nam, licet hi ad pree- ;

tium, ut est generatio bominis, et heec sine
controversia terminatur tantum ad composi-
tum ut quod, et acl unionem ut quo. Rursus,
est alia actio ita productiva alicujus
siti, ut simul sit comproductiva
unitiva et
omnium componentium et hujusmodi est ;
creatio cceli, quam constat per se primo ter-
minari acl compositum, concomitauter vero
ad materiam et formam. Alia denique estae-
tio simul unitiva, et comproductiva alterius
partis componentis ex preesuppositione alte-
clicamentum substantiaa revocentur, non ta-
men sunt substantiee in ea proprietate ;unde
neque ab Aristotele in ea partitione enume-
compo- rantur, quia non sunt proprie entitates sub-
stantiales, ut est forma, quee heic ratione sub-'
stantia dicitur. Additur vero, simplesc ei in-
completa, ut per priorem particulam a com-
posita substantia separetur, per posteriorem
vero a substantiis separatis, quee interdum
vocari solent formee assistentes, ut illee, qiue
movent corpora ccelestia quee revera non ,

rius; et bujusmodi est actio eductiva, de qua
nunc agimus, et ideo non est de ejusratione,
ut ipsius adeequatus terminus ita fiat cle novo,
ut nulia ejus pars preesupponatur esse.
6. Atque hinc obiter colligitur, hanc sen-
tentiam non solum in substantialibus for-
mis, sed etiam in accidentalibus veram esse,
exercent munus causee formalis, sed eilicien-
tiam aliqiuim; quarenonsuntformtesubstan-
tiales, prout nunc de illis loquimur.
2. Forma qnoniodo diccdur actvs corporis
physici. Reliqua pars detinitionis distinguit
formam a materia, quee etiam est substantia
simplex ct incompleta, tamen ut potentia ;

etiamsi Scotus supra, Anton. Andr. et alii forma vero ut primarius actus illius potentiee.
oppositum significent, eo quod ex accidente Et ideo Arist., 2 de Anima, definivit, animam
et subjecto fiat unum per accidens, quod non esse aclum corporis physici, etc Quee detini-
detur posse tieri per aetionem et causalita- tio potest facile ald formam iri commimi ac-
 ;,

ol8 DISPUTAT. XV. DE CABSA FORMALI SUBSTANTIALI.

eommodari, si nomine actns substantialem causandum, ct causalitatem illam in actu se-
actum intelligamus, ut intelligi debet, et so- cundo.
lum dicamus formam esse actum corporis 2. Quoad primum dicendum est princi- ,

pbysici. roliquam partem auferendo, qua? ani- pium causandi non esse aliud quam entita-
mam secernit a formis inanimatorum. Possu- tem et naturam ipsius forina?, qua? per seip-
raus autem per eorpus pbysicum intelligere, sam et entitatem suam causat, exhibendo (ut
vel materiam ipsam, quatenus est altera pars ita dicam) sese totam rnateria?, seu composi-
compositi naturalis, qua? ut forma informetur, to. Ad quod non indiget alia facultate vel po-
semper supponitur ordine naturae, in suo ge- tentia distincta a seipsa, sed per seipsam est
nere causse, quantitate et aliquibus proximis essentialiter apta ad banc causalitatem exer-
dispositionibus affecta, et ea ratione corpus cendam. Unde, sicut supra dicebamus, in ma-
pbysicum appellari potest. Yel ctiam possu- teria non distingui principale et proximum
mus per corpus pbysicum ens ipsum naturale principium causandi, quia potentia receptiva,
intelligere, quod ex materia ct forma constat, per quam causat, non est proprietas ejus,sed
cujus actus dicitur forma, tanquam consti- ipsamet essentialiter forma conside- , ita in
tuens illud quomodo ctiam Aristoteles defi-
: queedam, vel apti-
rari potest quasi potentia
nivit esse actum viventis seu quo vivimus. , tudo ad causandum formaliter, qua? manet,
Utramque igitur babitudinem in dieta parte verbi gratia, in anima separata, etiamsi actu
nostra? descriptionis explicuinms nam forma ; non informet : et illa aptitudo est proximum
-ubstantialis ita est substantia incompleta, ut principium causandi formalitcr. Non est ta-
sit actus matcria?, actus (inquam) vel actu in- men distinctum a principali, quia illa aptitudo
formans, vel natura sua institutus ad infor- non est proprietas superaddita entitati formae,
mandam materiam, nam verba (ut aiunt) in sed est essentialis ratio et specificatio ejus
definitionibus dicunt aptitudinem, et ita com- nam forma essentialiter est actus actuans; de
prebenditur anima rationalis, etiamsi a cor- essentia autcm hujusmodi actus est aptitudo
pore separata sit. Et binc consequenter babet ad actuandum. Item, quia ex materia et for-
ut cum materia componat essentiam entis ma ideo fitper se unum, quianon interventu
naturalis, quod est substantia composita; et alicujus proprietatis vel accidentis uniuntur,
ideo Arist., 2 Pbys., cap. 3, ait, formam esse sedimmediate per seipsas, propter proportio-
essentire seu quidditatis rationem, id est, qua? nem et mutuam aptitudinem quam ad se ha-
compositi naturalis essentiam complet , et bent per suasmet entitates incompletas, ad
ab aliis essentialiter ac quidditative eam dis- idem genus pertinentes, ut sumitur ex Ari-
tinguit. stotele, 8 Metaph. c. 6, et 2 de Anima, c. I,
,

Atque hinc explicata etiam est causali-

3. ubi icl adnotat Commentator, commento7,et
tas forrna? nam quia forma essentialiter est
; alii scriptores, 8 Metaphys. D. Thomas, 2 ' ;

actus, ideo includit intrinsece babitudinem contra Gentes, cap. 70, et 1 part., q. 76, a.
transcendentalem ad id cujus est actus, et ad 7; et alii Tbeologi, in 2, dist. 12, prsesertim
actuationem quam in illud exercet ideoque ; Scotus, q. I; et Durand., q. 2; ergo, sicut in
vix potest ratio formee, nisi per habitudinem materia non est fingenda potentia distincta
ad cjus causalitatem declarari. In qua pos-
, quse mecliet inter ipsam et formain, ita neque
sumus quatuor illa considerare, qua? in omni in forma cogitanda est aptitudo quee sit ali-
causa spectamus, scilicet, formale principium quiddistinctum abipsametforma. Dices: quo-
causandi, conditionem necessariam ad cau- modo potest forma, quee tantum distat in sua
Bandum, causationem ipsarn et effectum qui , natiira a materia, illi per seipsam immediate
causatur quse omnia sigillatim cxplicanda
,
uniri ? quocl maximc videri potest difficile in
sunt, sicut in materia fecimus, licet sup- , anima rationali, qua?, spiritualis est. Respon-
positis quae ibi diximus, brevius bic expediri deo imprimis , non esse tantam distantiam
possint. quin in eodem genere conveniant. Deinde,
distantiam nibil obstare, si sit debita propor-
SFCTIO VI. tio; ut eniin dixit Plato, in Tima?o, mutua
Qux sit ratio causandi formse. proportio cst quasi vinculum inter res, qua?
proximeac perse uniuntur; proportio autem
\ . Tria sub hoc titulo complecti possumus,
scilicet, principium causandi, quod sit veluti 1
Sonc, q. 28; Javell., q. 7; Scot., q. 4 ;

actus primus, conditiones necessarias ad sic Anton. And., q. 7.

 SECT. VI. QUjE SIT RATIO CAISaNDI FOHM.-E. 519
ha>c consistit in ratione actus, et potentiee, et et necessaria est; nam
causalitas formse ab
in naturali et essentiali aptitudine, et mutua ejus entitate et existentia pendet unde ne- ;

habitudine quam inter se habent. cesse est ut inter existentiam et causalitatem

formse ordo natnree, ex quo sumitur prio-
sit
Conditiones necessarice ut forma causet. non in qao. De quibus
ritas (ut aiunt) a qtco,
3. Actualis existentui. Qaoadsecundum,- prioritatibus plura in sequentibus.
de conditionibus necessariis ad hanc causali- 4. Intimapropinquitasformce ad materiam.
tatem exercendam, tresvidentur posse condi- Alteraconditio necessaria assignari potest,
tiones assignari. Prima est actualis existentia praesentia seu intima propinquitas entitatis
ipsius formee,de quadiversimode sentiendum formee cum entitate materiee, quce conditio
est, juxta diversas sententias de existentia est verissime assignata, adeoque necessaria,
creatura?., et distinctioue ejus ab cssentia. ut sine illa, etiam de potentia Dei absolnta,
Quanquam in nulla opinione videatur exis- non forma suum effectum formalcm
possit
tentia proprie dici conditio necessaria acl cau- preestare. Quis enim intelligat formam sub-
salitatem formse ; nam si existentia est res stantiaiem loco distantem a corpore compo-
distincta ab essentia, non potest dici conditio nere substantiam per se unam ? Ha?c ergo
formse ad causandum, sed potius effectus,vel compositio per intimam unionem fit, quae non
in genere causa? formalis, prout dicitur forma est quidem localis praesentia, sed aliquid dis-
dare esse vel in genere causae etlicientis,
; tinctum ab illa ; necessario tamen illam re-
prout dicunt aliqui, existentiam manare ab quirit. Quod ex dictis supra in simili de
essentia vel, ut alii volunt, in genere causae
; materia, declarari amplius ac persuaderi po-
materialis, quatenus forma complet essen- test; nam quoad hoc eadem est ratio de for-
tiam, quee est proximum receptaculum exi- ma.
stentise. Atvero, si existentia in re non dis- 5. Bispositiones conmturales formce.
tinguitur ab essentia actuali, existentiaformae Tertia conditio assignari potest, dispositio ac-
non potest proprie dici conditio necessaria ad commodata cx parte materiee, quam necessa-
causandum conditio enim requisita, si pro-
; rio forma requirit, ut suum effectum forma-
prie loquamur, distinguitur ab ipsa ratione lem conferre possit. Quam dispositionem ali-
causandi ; existentia autem non potest sic qui existimant adeo esse necessariam, ut
distingui juxta illam, opinionem, quia forma etiam per potentiam absolutam non possit
causat per suam entitatem actualem, quia forma informare materiam omni carentem
non potest actu causare, nisi ut ha-
intelligi clispositione, prtesertim quantitate. Ita Hen-
bens entitatem suam actualem, et extra cau- ric, Quocllib. 7, q. 17. Verumtamen quidquid
sas; ergo ut habens existentiam. Atque haec sit, an ex parte materiae vel quantitatis repu-

opinio magis probanda est, quia sicut actua- gnet iilam ab hac separari, quodtractare non
litas formse non est conditio distincta a ra- possumus usque ad disputationem de quan-
tione causandi, seu actuandi, ita neque exi- titate, nihilominus, si semel supponatur ma-
stentia, quce intime includitur in ipsa actua- teriam posse conservari a Deo sine quanti-
litate. An vero necesse sit existentiam formse tate, quod verius existimamus, non repugna-
esse praeviam ad causalitatem ejus, dicendum bit conservari etiam a Deo talem materiam
est non esse necessarium ut sit preevia ordine in eo statu informatam substantiali forma,
durationis, quia talis antecessio est imperti- quia nulla est tam essentialis connexio inter
nens; imo naturaliter non est possibiiis, quia formam, ut exercentem suum intrinsecum ef-
formse non debetur esse, donec illam postulet fectum formalcm, et heec accidentia, ut non
subjectuni proxime aptum, quo posito, forma possit a Dco sine illis conservari. Non inter-
simul ac est, naturaliter illud informat. Rur- cedit igitur tam absoluta necessitas; quod
sus, neque necesse est existentiam formee vero haec conditio modo naturali et phy-
ita esse prseviam ordine naturae, ut intelliga- sico necessaria sit experientia ipsa docet.
,

tur aliquod signum vel momentum, in quo Hinc enim provenit naturalis rei corruptio,
existat et non informet, quia neque hoc est per quam forma a materia separatur, qua3 .

necessarium ad prioritatem naturse, neque in incipit abjectionem seu corruptionem

per
formis quee a materia pendent intelligi po- pispositionum ergo signum est esse hujus-
;

test, ut ex dictis sectione prcecedente con- modi dispositiones saltem conditiones neces-
stat.Antecessio autern naturse secundum ,
sarias ex natura rei, ut forma informet mate-
aliquod genus causalitatis, intervenire potest, riam. An vero sint conditiones preeviae, vel
xxv. 38
 . ; ;

320 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORMALI SUBSTANTULI.

consequentes forruam ordine natnrre ,
pe- tum est Unde in hoc est notanda dif-
; ergo.
tendum est exdietis disputatione prcecedenti. ferentia unionem, cjuam diximus esse
inter
causalitatemforma?, etactionem, quampostea
Causalitas formcc cxplicatur.
dicemws esse causalitatem efficientis, quod
6. Quoad tertium de causahtate actuali ip- actio ita est causalitas agentis, utagens, qua-
sius formse, quidnam sit, non est facile ad tenus agens est, omnino maneat extra effec-
explicandum tamen ex liis quce dicta sunt
; , tum quia, licet pcr actionem eommunicet
;

de materia, procedereproportionate possu- se, non tamen seipsum per seipsum dando
mus ad id declarandum. Et imprimis eertum effeetui, sed similem aliquam entitatem ei
videtur, hujusmodi causalitatem aliquid esse conferendo unio vero ita est causalitas for-
;

in rerum natura distinctum ex natura rei ab ma?, ut ea mcdiante-seipsam pra?beat velma-

entitate forinre.. Probatur, quia sicut agere, terias vel composito est enim causa in'rin- ;

aliquid est inrerum natura, ita et informare, seca per seipsam causans. Quo sensu dici
quia vere est realiter ac physice causare. etiam posset causalitatem formse complecti
,

Rursus illud, quidquid est, est in re ipsa se- in se entitatem formae, seu hanc causalitatem
parabile a forma ; nam in anima rationali de esse ipsam formam, non absolute sumptam,
facto separatur, et in qualibet forma substan- secl unitam. Sed in hoc loquendi modo con-
tiali separari posset per potentiam Dei abso- funditur causa cum causalitate , et ratio cau-
lutam ; nam potest extra materiam conser- sandi quasi in actu primo, cum causatione,
vari, sicut conservata est quantitas est enim
; qua3 est quasi actus secundus, et ideo forma-
eadem vel major ratio; ergo distinguitur ex lius et magis prsecise dicitur hasc causalitas
natura rei ab illa. in ipsa unione consistere.
7 Unio formce acl materiam est forma? cau- 8. Duhiolum.
Sed occurrit difficultas,
sa litas. Notandum inter causalitatem effi- nam heec unio duplici modo contingit in di-
cicntis et forma? discrimen. Deinde dicen- versis formis substanttalibus. In quibusdam
dum est banc causalitatem nihilaliud esse posse enim pura unio, id est, sine inha^sione
est
prsefpr actualem unionem formce ad mate- vel dependentia forma?, utinanimabus ratio-
riam. Probatur primo a sufficienti enumera- nalibus ; in aliis vero est unio, qua3 simul est
tione, quia neque est materia, neque forma, dependentia, et quasi inhresio forma3 in ma-
neque compositum; ergo est dicta unio nam ; teria. Prior ergo unio non potest esse causa-

praeter heec nibil aliud excogitari potest; et litas formalis rationalis animee, quia est ab ea
antecedens quoad omnes partes est per se effective causalitas autem effectiva longe di-
;

evidens. de forma jam probatum est et

Nam ; versa est a formali. Antecedens patet, quia
eadem ratio a fortiori probat de materia hoc ipso quod anima creatur a Deo in cor-
compositum autem est ultimus effectus hujus pore disposito, statim ipsa quasi naturali im-
causalitatis, ut statim dicetur; non est ergo petu sese unit materias, efficiendo unionem
causatio ipsa. Item, compositum incluclit en- nam, cum anima naturaliter sit propensa ad
titatem niateriee et formee; causalitas autem iilam unionem, et habeat applicatum pro-
formae prcecise sumpta non potest hcec omnia prium subjectum perfectibile ab ipsa, non est
includerc. Praeterea, posita unione, et pree- cur non possit ipsa quasi naturali pondere
ciso quocunquc alio, prn ter ea quee dicta sese corpori copulare ut sensit Henric, ,

sunt, fonna nccessario exercet suam causali- Quodlib. 11, qua3st. 14; et Aureol., apudCa-
tatcm positis autem omnibus aliis, ct ablata
;
preol., in 4, dist. 43, quasst. 2; et probabile
unione, impossibilcestformamexcrcere suarn existimat ibi Richard., art. 3, qua^st. 2. Po-
eausalitatem crgo signum est in unione consi-
; sterior itera unionon potest esse causalitas
stere talem causalitatcm. Major patet, quia si formalis respectu aliarum formarum quia ,

formauniturrnateriee, neccssario communicat illse formae per ipsam unionem causantur a

illiseipsam per seipsam, id est, non eificien- materia, et ab ea pendent in suo esse crgo ;

do aliam similem, sedsuammct perfectionem non possunt ea^dem formas esse causse ejus-
et entitatern illi cornmunicando, et hoc modo dem unionis; ergo non potest unio esse cau-
illam actuando. inde ctiam. necessario
Et salitas hujusmodi formse causalitas enim ;

consurgit substantialis natura composita per est ab ea causa cujus est causalitas, sicut ac-
se una; sed in hoc consistit tota causalitas tio cst ab agcnte, ct ideo supponit esse talis
forman, totusque elfectus ejus, qui, ablata causx. Nec potest intelligi quocl eadem res
unione, permanere non potest, ut per se no- seu modus sit ratio, seu quasi via, ut cause-
 ;

SECT. VI. flU.-E SIT RATIO CAUSANDI FORM.E.

tur forma, etper quam causet fnrmo. Et con- respondetur earadem unionem causari,"et
firmatur, nam supra, disput. !2, sect. I, dlc:- a forma et matcria
, et ab efliciente
, ab ,

bamus, formani non possc esse causam for-
maJem generationis, quia per generalionem
fit, et educitur de non esse ad esse ergo ea-
dem ratione non potest esse causa unionis, et
consequenterneque uuio potcst cssc causalilas
ejus. Patet consequentia, tum
a paritatc ra-
unoquoque in suo genere causce, quia ab
omnibus iflis pendct; ideoque nonrepugnare
;
ut eaclem unio, quatenus est a forma, sit
quasi via seu ratio qua mediante forma cau-
sattotum compositum; et quatenusest a ma-
qua mediante forma materialis
teria, sit ratio

tiouis, tum etiam quia ipsa generatio videtur in suo e?se a materia pendet. Est enim illa
esse idem quod unio, cum dictum sithas fpr- unio nexus utriusque, scilicet, rnateriee et
mas eadem actione ficri et uniri. form.T, et ideo quando talis est unio ut etiam
9. Ritionalis anima corpori disposito iu- sit inhau-entia, simul esse potest, et via (ut
iime oinwi. Ad priorem partem
sese uniat. ita clicam) materia? ad formam, et forma; ad
respondetur sententiam Henrici
, quee ibi ,
materiam. Nec refert quocl causalitas formce
commemoratur, satis incertam esse, ut vicle- debet esse a forma, et icleo supponere debet
re licet in Scoto, in 4, dist. 43, qucest. 3, art. eam esse priorem ordine natura^; nam, ut
3; et Capreol., ibi, q. 2, art. 3. Nam fortasse supra attigimus, hsec prioritasnon estin quo,
unio anima3 rationalis et corporis fit, vel vir- sed a quo non repugnat autem quod eadem
;

tute seminis et dispositionum ab ipso gene- unio, et sit a forma ut informante materiam,
rante, vel si ab
tantum sit dispositive,
lioc et sit talis nexus formee cum materia, ut illo

fiet effective quo anima crea-

a solo Deo, a mediante forma sustentetur a materia. At-
tur. Quod vero ab ipsamet anima fiat, nulia que ita eademinet unio quatenus esfa forma,
sufEcienti ratione ostenditur nam, licet for- ;
est medium seu ratio qua mediante forma
ma natura sua sit apta unlri, ideoque sit na- actuat materiam, et componit compositum, et
turaliterpropensa acl unionem, non inde se- hoc modo dicitur esse causalitasformee; qua-
quitur esse potentem acl sese uniendum sunt ; tenus vero per illam forma materice adhasret
enim hee diversce aptitudines seu potestates, et sustentatur aJj iila, est dependentia ejus-
quarum una non necessario infertur ex alte- dem forma3 a materia. Est euim tam intrin-
ra ; sicut etiam materia est apta uniri, et est seca connexio inter huj usmodi formam et unio-
in suo genere propensa ad unionem, et ta- nem, ut diversis rationibus mutuo inter se
men non estpotens seunire. Quemadmodum pendeant. Ad confirmationem respondetur,
enim potentia receptiva, et appetitus in illa unionem interdum accipi proactione, quoe
fundatus, est diversoe rationis a potentia ac- ad tollenciam secpiivocationem solet dici uni-
propensione ejus ita potentia (ut sic
tiva, et , tio mterdum vero ac magis proprie sumi
;

dicam) seu aptitudo formalis, ct propensio in pro ipso modo unionis vel inha;rentiu3 perma-
illa fundata, est distinct e rationis ab activa nentis in facto esse inter materiam et for-
nec est ulla sutficiens ratio cur ex iila infera- mam, et aliquando sumi etiam pro relatione
tur, maxime cumomnibus aliis formis pro-
in consequente, ut latius annotatur in 3p., q. 2,
babilius videatur, unionem non esse effecti- art. 8. Cum ergo dicimus unionem esse cau-
ve a forma. Secundo, etiamsi illa sententia salitatem formce, non est sermo de relatione,
admiitatur neganda est consecutio nam
, ; ut per se notum est ; nam ha^c si sumatur ut
etiamsi unio ad corpus sufiicienter dispositum aliquid distinctum ab aliis, vel nihil est, vel
effective manet ab anima rationali, nihilomi- quid posterius est. Neque etiam
est sermo de
nus esse potest formale vinculum quo ani- actione, dequa procedit dicta confirmatio ;

ma conjungitur materiee, ut actus potentice. fatemur enim formam, prsesertim illam qua3
Nibilque repugnat quod eadem unio sit ab educitur de potentia materia 1
, non esse pro-
anima in duplici genere causa>, efiectivee sci- prie causam formalem illius actionis, per
licet et formalis, vel quod sit eifectus animee, quam educitur, ut citato loco ostendimus,
ut efiiciens, et quocl sit ratio causandi for- quia est terminus ejus, unde illa actio aliquo
maliter totum compofitum nulJa enim re- ; modo comparatur ad ipsam formam,
active
pugnantia in his diversis babitudinibus invol- et ideo non potest vere ac proprie causari ab
viiur. ipsa forma. Loquiniur ergo de modo unionis,
Unio quai est causalitas formre
-10. al , de quo est longe diversa ratio, quia non com-
hac a materia causatur.
et Unionis va- paratur active acl formaai, sed est quasi for-
nce acceptiones.
Ad posteriorem partem malis nexus inter ipsam et materiam, et deo
 ,

522 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORMALl SUBSTANTIALI.

potest habere dependentiam ab utraque, ut unio formae ad materiam, et illa posita, et
declaratum est. prrecisa omni alia re, vel modo reali, materia
1 i . Hic vero oeeurrebat statim diliicultas, manet informata per formam, compositum
et
cur hic modus unionis magis attribuatur for- ex utraque resultat ,
quamvis in ipsa forma
nice quam materia?. Sed huic satisfactum est possint diverste relationes considerari res-
disp. 13, sect. 6. Neque hic aliquidaddendum pectu materise vel compositi. Rursus mate-
occurrit. riam esse actuatam forma, non est effectus
ex natura rei distinctus a composito, quia
SECTIO VII. per materiam ut informatam non intelligimus
Quis sit effectus causse formalis.
solam materiam cum aliqua denominatione
quasi extrinseca nam hic conceptus vel nul-
;

1. Duo tantum effectus sunt, qui formaa lus est, vel non est conceptus alicujus effec-
attribui possunt, scilicet, compositum et ma- tus realis sed denominationis, quam intel-
,

teria ; nam de generatione vel unitione jam lectus confingere potest ex concomitantia,
dictum est non posse esse proprie effectum vel habitudine ad formam ut prsesentem sed ;

ejus. De unione vero ipsa in facto esse, con- per materiam informatam intelligimus ma-
stat ex dictis non posse dici proprie effectum, teriam, utintrinsece affectam forma; incluclit
nisi fortasse eo modo quo actio dicitur effec- ergo materia ut informata, et materiam ip-
tus agentis, quatenus ab illo est. quamvis sam, et formam et unionem. Sed composi-
,

proprius dicatur via ad effectum. tum hasc tria includit, et nihil aliud; ergo
ha3c non sunt in re distincta ergo non sunt ;

Explicatur prior effectus formw. duo effectus sed unus diversimode a nobis
,

2. Primarius effectus formw compositum conceptus et cleclaratus.

est. Quoad compositum ergo satis clarum h. Et confirmatur ac explicatur asimili;

est ex dictis, illud esse proprium ac prima- nam in forma accidentali non est aliud in-
rium effectum forma3 nam ex illa intrinsece ;
formare subjectum, et componere cum illo
et essentialiter constat, et ab illa habet spe- compositum accidentale ut in albedine deal- ;

ciem, et (ut ita dicam) pulchritudinem suam; bare nivem, et constituere hoc album ut sic,
nam ipsa complet essentialem naturam et ra- idem sunt; ergo idem est proportionaliter in
tionem ejns ut ex Aristotelis definitione su-
,
forma substantiali. Respondent esse disparem
pra tradita constat. Item materia est causa rationem quia ex subjecto et albedine fit
,

compositi, ut supra ostensum est; ergo multo unum per accidens, quodnon est aliquid dis-
magis forma quia magis confert ad esse
,
tinctum ab extremis simul sumptis et unitis ;

compositi; ergo e converso ipsum composi- ex materia autem et forma fit unum per se,
tm est effectus formse nam in suo esse ab ,
quod oportet esse aliquid prseter illa tria,
illa maxime pendet. etiam simul sumpta ut possifc esse magis,

3. Unica
materiam et composi-
v.nione et unum. Sed heec responsio falsam doctrinam
tum causat forma. Sed objiciunt aliqui ', supponit; impossibile est enim substantiam
nam si compositum est proprius et prima- compositam in re aliquid includere praster ,

rius effectus formte, ergo propria causalitas illa tria simul sumpta. Quod infra ostendam,
formo3 erit constituere compositum hoc au- ; disputando de essentia substantias materialis.
tem verum esse non potest, quia forma prius Neque in eo consistere potest differentia inter
natura actuat materiam quam compositum ;
ens per sc, et per accidens; sed in hoc quod
nam cum essentialiter sit actus materiae ipsamet unio, et extrema unionis omnia sunt
prius respicit materiam, et per illam compo- ejusdem ordinisin ente per se uno, non vero
situm ergo compositum non est primarius
;
in ente per accidens. Unde etiam fit ut in
effectus forina?, sed materia ut actuata seu ,
ente pcr se uno unio sit intimior, et orta ex
,

ut informata ex quo effectu consequilur

;
majori proportionc unibilium inter se. Quod
fornpositum ut posterior effectus. Rcspondeo, vero in hoc solum et non in alio sita sit dif-
his vocibus non explicari duas causalitates, ferentia, demonstrari potest, quia tam ens
aut duos effectus fornne, sed unum duntaxat per se unum prout nunc de illo agimus,
,

sub diversis habitudinibus. Unica est enim quam ens unum pcr accidens, non est unum
unitatc simplicitatis, scd unitate compositio-
1

Vide Fonsecam, o Metaph., cap. 2, q. 1, nis seu unionis; ergo major unitas entis per

sect. 3, et q. 2, sect. 5. se compositi consistit in nobiliori unione, et

 SECT. Vlf. QUIS SIT EFFECTTJS CAJJSA FORMALIS. 523
majori proportione unibilium , et non in ad-
ditione tertise entitatis intelligibilis, quse si sit
An forma sit joerfectior composito.

simplex, et ipsa sola praecise sumpta dicatur 6. Prius vero solvenda est occurrens ob-
esse per se una, non erit una compositione, jectio ; nam causa esset debet nobilior efFectu,
et non erit compositum illud quod per
ita teste Commentatore, 2 Phys.
com. 4; sed ,

formam constituitur. Si vero illud tertium sit forma non est nobilior composito ergo non ;

unurn intrinsece includens materiam et for-

,
potest compositum esse proprius effectus for-
mam, et unionem earum, niliil bis adjungere mse. Ad hanc objectionem respondent aliqui
oportet, ut illud sit per se unum; imo inde negando minorem nam Aristot., 7Metaph., ;

potius minueretnr ha;c unitas, nam plura text. 7 et 8, prsefert formam composito, dicens
aggregarentur in eo composito sine ulla ne- esse magis ens, et prius
illo. Atque ita sentit

cessitate. Retinet ergo ratio facta vim suam, ibiComment., et absolute defendit Zimara,
quod si in accidentali forma actuari subjec- Theorem. iO,qui etiam refert Lynconiensem.
tum et constitui accidentale compositum,
, Et probat, quia quidquid perfectionis est in
verbi gratia, album, idem sunt in rc etiam , composito, est in sola forma, et mateiia nul-
in substantiali forma actuari materiam, et lam addit perfectionem et aUunde tota illa ;

compositum constitui, idem sunt. Neque uni- perfectio est in forma, tanquam in causa, et
tas per se, hoc impedit, sed majori ratione id illa est quse secum affert esse, quod non con-

postulat. venit composito nisi ratione illius ; ergo illa

5. Ad rationem ergo in contrarium con- , est simpliciter perfectior. Sed heec responsio
cedenda est sequela nimirum , essentiam , falsofundamento nititur nam sine dubio ;

substantialem compositam, esse primarium compositum est perfectius sua forma. Quee
effectum formse in suo genere, et consequen- est aperta sententia Aristotelis nam in 2 de ;

ter prsecipuam causalitatem formse esse con- Anima, ubicunque distinguit

in principio , et
stituere idem compositum , non utcunque, substantiam in materiam, formam et compo-
nam boc absolute dictum commune est ma- situm, prsefert compositum formse, et formam
terise, sed ut perficientis et complentis es- materise; imo infra, agentes de substantia,
sentiam ; materia enim inchoat illam , forma ostendemus analogice de illis dici; et ita ex-
vero complet. Cum vero additur formam prius plicuit Commentator, 2 de Anima, com. 3; et
natura actuare materiam quam constituere ,
ideo dixit Aristoteles in praedicamento sub-
compositum, negatur assumptum, quia illa stantiae primam substantiam esse maxime
non sunt duo, sed iinum in re, unde non est substantiam , ubi licet comparet priraam ad
inter ea causalitas, et consequenter nec ordo secundam tamen etiam prsefert primam et
,

naturee sed ad summum potest esse ordo

, completam substantiam partibus et incom-
rationis, secundum conceptus inadsequatos. pletis substantiis. Unde etiam Commentator,
Neque obstat quod forma essentialiter sit 12 Metaph., com. 15, dicit compositum csse
actus materiee, nam feque essentialiter est quam sit materia vel for-
majoris nobilitatis
pars compositi; imo, si inter hsec facienda ma, Alexanderin eamdem senten-
et refertur
esset comparatio , essentialius est pars com- tiam. Quam etiam tenet Simplicius in i ,

positi quam actus materiae ,

quia forma non Physic, textu 70, et 2 Physic, text. 4.
est proptermateriam, sed propter composi- 7. Ratio vero est, quia compositum includit

tum; re tamen vera

ha?c non suntduo in ipsa quidquid est perfectionis in forma, et addit
forma, sed unum fundans duas relationes. aliquid; ergo est perfectius. Antecedens pro-
Ex quo potius retorquetur argumenlum ;
batur ab aliquibus , quia compositum inclu-
l

nam, sicut forma, una et eadem aptitudine, dit esse, quod non includit forma. Sed hsec
est pars compositi, et actus materise, ita ea- ratfo nullius momenti est ; nam vel existen-
dem exhibitionetotam dat materise et
se tia distinguitur in re ab essentia actuali, vel
composito, huic ut toti, illi ut comparti ergo ; non ; si non distinguitur, sicut essentia com-
etiam in effectu idem est, et omnino simul, posita includit suum adsequatum esse, ita

quod materia sit informata forma, et compo- forma suum proprium esse ; si vero distin-
situm constitutum est ergo compositum pro-
; guitur, primum ratio illa non habet locum in
prius et primarius effectus formse substantia- homine ,
quia esse prius convenit animse
lis, et fortasse unicus in genere causse for- quam homini. Deinde, ut recte fiat compara-
malis; sed de hoc postremo puncto dicendum
est in sectione sequenti, 1
Soncin., 7 Metaph., q. 28,
 ; ,

524 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORMALI SUBSTAINTIALl.

tio,debct fieri inter essentiam formre et es- text. 7 non loq i de prioritate perfectionis,
sentiarn compositi prcecisM, <>t sie non proce- sed de prioritate causalitatis ; sic cnim virtute
dit illa ratio; vel si ii.it comp iratio forma ad 1
.
colligit Pbilosopbus Forma est prior mate-
:

coujpositnm nt includit esse,

,
etiam forma ria ct materia piior composito ergo forma
; ;

sumi debet ut includehs suo modo esse nam ; est prior composito. At si loqueretur de prio-
illi per se primo debetur ut priihffi radici ritate perfectionis, minor esset falsa ; loqui-
ipsius esse, qua per illud etiam existit, quam-
1
tur ergo prioritate causalitatis. Ita Albertus
vis denominatio existendi simplieiter tribua- Magnus et Scotus, et indicat D. Tbom. Sed
tur eomposito propter modum subsistcndi. non placet expositio. Primo, quia ratio illa
Probatur ergo antecedens, quia compositum argumentandi non est formalis, eutn miitetur
includit perfectionem fornne et praterea , genus causa Deinde, quia melius et bre-
1
.

includit peifectionem uiateria Respcmdet 1

.
vius concluderet formam esse priorem com-
Zimara a materia nullani sumi perfcetio-
, posito, quia est causa ejus. Tertio probatur,
nem sed omnem potius imperfeetionem.
, quia Aristoteles non tantum dicit esse prio-
Fallitur tamen, quia, ut supra ostensum est, rem, sed etiam esse magis ens. Verum est
mateiia babet veram realitatem et essentiam Aiistotelem in illatione non repetere quod
partialem; unde necesse est ut babeat ali- sit magis ens, sed solum quocl sit prior ; et
quam perfectionem in latitudine entis et , ideo Javellusibi, qua.'stione 4, dicit compara-
majorem quam accidentia. Itcm subsistentia, tionem inter formam et materiam fieri in
perfectio est; banc autem habet substantia prioritate el perfectione ; inter formam autem
materialis maxime ratione materiee. Itein ina- etcompositum, in prioritate tantum. Sed hoc
secum affert suum
eria partiale esse ,
quffi est prseterexpositionem omnium nam ex ;

omnia constabunt infra, latius tractando de modo colligendi et argUendi quo utitur Pbi-
subsistentia et existentia. Et hoc sensu ap- losopbus, constat aut brevitatis causa fuisse
plicata prior ratio est efikax; nam composi- in consequente omissam illam particulam
tum babet esse completum ; esse autem for- qure ex \irt-ute antecedentis intelligebatur,
mce est incompletum. Denique unio forma? vel certe sub prioritate comprebensam esse
ad materiam aliqua perfectio est; alioqui cur prioritatem perfectionis. Secunda expositio
forma illam naturaliter appeteret ? lianc au- est formam esse priorem et perfectiorem non
tem perfectionem includit compositum, non simpliciter, sed secundum quid, ita Pbiloso-
vero forma. Itespondet aliter dictus aucior, phus virtute sia colligat Forma est prior et :

quamvis compositum fbrmaliter includat ali- perfectior materia, quia illa est actus, hiec
quam perfectionem preeter formam non se- , potentia; ergo forma est etiam perfectior et
qui esse perfectius forma quia omnis illa ,
prior quam compositum, saltem secundum ali-

pcrfectio est a forma et virtute in illa con-

, quid, scilicet, quia forma cst actus simplex,
tinetur. Sicut (inquit) Deus et mundus non non includens potentialitatem compositum ;

est quid perfectius quaui Deiis solus. Sed autem includit potentialitatem mateiia"\ lta
imprimis, ut minimum, falsum erit quod as- D. Thomas et Aiehsis ibi ; et Soncin., 7 Me-
serit, formam esse perfectiorem composito taph., qua?st. 28. Duo vero obstant buic
sicut Dcus solus non est perfectior Deo et expcsitioni : unum est, quod proptcr exces-
mundo simul. Dcinde falsum est formam con- sum secundum quid non debuisset Aristote-
tinere eminenter aut virlute totam perfectio- lss simplicitcr id afiirmare ct colligere, pras-
nem compositi non cnim babet in virtule
; sertim cum in antececlente absoluta sit com-
perfectioncm materia', ucc causalitatem ejus paratio, quia forma simpliciter est perfectior
ullo modo supplere potest, maxime cum ipsa rhaieria. Aliud cst, quod ctiam secundum
pcndcat a materia. Tandcm forma est propter quid non videtur coniposilum minns perfec-
compositum tanquam pmpter finem pro-
, tum quam forma nam includere potentiali-
;

prium ac prajcipuum; hujusniodi autcm finis tatcm materia;, nou est imperfcctio in com-
p'jifectius quid est eo quod ad fincm ordi- posito comparatione formc informantis, sed
natur, 2 Pbys., text. 31. solum comparatione substantioe complcta' im-
materialis. Sicut rem cssc simpliciorem non
Exponilur Aristotelis locus ex 7 Metapliys.. est sempcr inajor etiam secunduih
perfeclio,
8. Prima expositio. Ad Aristotelem in 7 quid , (juando talis rcs ordinatur acl com-
Metapb., respondetur varic locnm illurn ox- ponendum unum aliquid simpliciter pejfcc-
poni. Prima exposilio est, Aristotelem in eo tius.
 SEGT. VIII. DE CAUSALITATE FOKM 1N MATERIAM. 525
Quocirca existimo Aristotelem nullo mo-
9. centes. Hic jam non agimus de materia
ut
cb ibi prceferre formam composito, sed vel iuformnta, de hoc enim dictum est sectione
nullam inter ea facere comparationeni, vel praicedenti, sed de materia quantnm ad enti-
potius prceferre compositum formse, quod no- tatem, seu quantum ad esse ejus. Et ratio

tavit Simplicius, citato loco, et constat ex ver- dubitandi est, quia tota entitas materiaa sup-
sione Argyropoli, quse sic habet :Si forma ponitur ad eductionem, vel introductionem
prior materia est, et magis ens, iUud qmque, formse ; ergo non potest ilia entitas causari

quocl ex amlolms cst, prius crit ob eamclem a forma,maxime cum materia recipiat esse
rationem. Unde antiqua versio decepit expo- per creaiionem, ad quam non potest forma
sitores, quia loco norninativi ipsum, habet cooperari concausando. fn contrarium autem
ablativum ipso. Et quod ad contextum atti- est, quia non repugnat formam esse cau-
net, hsec etiam lectio est magis consentanea sam materias, cum causae sint sibi invicem
intentioni Aristoteiis; nam preeeipue intendit causse, 2 Phys., tex. 30, et 5 Metaph., text.
contra antiquos ostendere, materiamnon esse 2. Item, quia si forma non esset causa ma-

maxime substantiam, sed esse minus perfec- teria?, materia posset naturaliter esse sine
tam ceeteris. Unclc postea in text. 8, refert forma ;
quia si non est causalitas, non est
antiquos dicentes , materiam esse maxime cur sit clependentia.
substantiam; ipse vero docet esse impossi-
Referuntur opiniones.
bile,et concludit, propter quocl forma, et
quocl ex ambobus substantia videtur esse magis 2. Circa hanc queestionem varise suntsen-
quam materia. Unde in priori comparatione, tentiaa, juxta diversum modum sentiendi de
cum concluditcompositumesse prius ob eam- esse materice. Quienim existimant materiam
dem rationem, formaliter quidem et immediate ex se nullum habere esse existentise, dicunt
solum videtur comparari compositum ad ma- formam causam
proprie esse materia?, quia
teriam, virtute tamen etiam illud preefert illud est quod dat
causa rei, ilii esse. Haec
formee, clum sic colligit Forma est prior ma-
: opinio esse videtur D. Thom., 1 part.,qua3st.
teria ; ergo etiam compositum, eadem (in- 66, art. i, et de Potentia, quaest. 4, art. 1,
quam) ipsam
ratione, scilicet, quia includit quam tenent omnes Thomista; , Capreolus,
formam; et consequenterest etiampriusper- in 2, clist. 43, queest. i; Cajetanus, de Ente
fectione, et nobilitare ipsa forma, cum ad il- et essentia, cap. 5, sub qusest. 9; Ferrar.,
lam ut totum ad partem comparetur. in lib. 3 contra Gentes, cap. A; Soncin. et
10. Non omnis causa nobilior effeciu. Acl Javell., 8 Metaphys., qua?st. 1. Iclem secutus
objectionem autem in principio positam res- est Durandus, in 2, dist. 12, quaest. 2 ; et
poncletur, negando simpliciter majorem; non Argentin., qucest. \. Modus autem explicandi
enim est necesse omnem causam esse nobi- lianccausahtatem formalem juxta opinionem
liorem effectu sed solum in aliqua causa
, distingueutem realiter existentiam ab essen-
efficiente et finali ; nonveroin materiali, ut tia actuali creaturee, hic esse debet, quod en-
omnes neque etiam in formali, fere
fatentur, titas partialis essentia? materia? de se est in-
propter eamdem causam, quia, nimirum, bee capax existentiai , donec informetur forma
causee intrinsecee ita sunteairsee, utsintetiam substantiali;ipsa vero forma secundum suam
partes, et neutraper se dat effectui totam entitatem essentice per se piimo unitur ma-
entitatem aut perfectionem ejus, sed consti- terice, et cum illa componit unam essentiam
tuit illum dando ipsi id, quod habetentitatis; integram ; atque hic est primarius effectus
illevero quia consurgit ex multis, evadit per- formalis formce. Ex quo ulterius sequitur,
fectior singulis. Unde addi etiam potest effec- quod forma communicetesse existentice, quocl
tum non superare causam secundum id quocl secum affert per se primo composito, et per
ab ea recipit posse autem superare secun-
; participationem materiee, sive illud esse ma-
dum id quod habet ab alia causa. De quo la- net active a forma, seu per rescdtantiam, sive
tius infra, disput. 26, sect. i. solum formaliter, quod in hoc solo consistere
potest, quod tali formce, vel rei informata?
SECTIO VIII. per illam, naturali necessitate debeatur tale
Utrum forma substantialis sit vemeausa matense, esse, etiamsi a sola causa extrinseca confera-
ct materia effectus ejus. tur, a qua fd forma. Et hanc explicationem
indicavit Cajetanus, dicto loco, nec videtur
\. Rationes utrinque cUfficultatem indu- posse convenientius exponi in principiis il-
 ;

526 DISPUTAT. XV. DE CAUSA FORMALI SUBSTAMTALL

lius sententia? nam. si existentia est entitas
; 5. Secundaopinio omnino contraria, est for-
distincta a fornia, non potest ipsum esse exi- mam non dare esse materia?, neque esse pro-
steutia? esse primus effeetus fornKe, sed esse priam causam ejus. Ita tenet Henricus, Quod-
essentia\ quod distinctum est nam prhnus ; lib. 1, q. 14; et in eam sententiam citatur

etieetus forma? est essentialis rei, quia forma Avicen., lib. 6 Met. ; et eamdem tenet Scotus,
ut forma est de essentia rei at vero existen- ; in 2, dist. 12. q. 2, in fine ; et Gregorius ibi,

tia estextra essentiam,juxta hanc opinionem; qurest. 1, art. 2. ad i Aureoli, et q. 2, art. 3.

non ergo pertinet ad primum effectum for- Fundamentum est, quia materia habet suum
malem. proprium esse, quod formaliter a nulla causa
3. Unde juxta principia lmjus sententiee, recipit, cum sit esse simplex,| et partiale, ac
anima rationalis in Christo homine habet eondistinctum ab esse, quod dat forma, sed
proprium et primarium etfectum formalem; habet illud effective a solo Deo et secundum
illo enim privari non potest si actu informat illud esse supponitur materia forma? absolute
et tamen juxta hanc opinionem non habet et simpliciter ordine naturee ergo nullo mo-
;

propriam existentiam creatam ergo solum ; do illud esse causatur a forma, sed completur
potesl forma dare formaliter existentiam se- vel actuatur per formam.
cundario, quia, videlicet, ipsa est, vel consti- 6. et qaomodo, materiam sine
Qui asserant
tuit proprium susceptivum existentia? sub- forma esse posse naturaliter. Quod si contra
stantialis vel (quod in in idem fere redit)
, hanc sententiam inferas materiam naturaliter
quia essentia? completee per formam intrin- posse esse sine forma, quandoquidem forma
sece debetur esse substantiale, et non alteri. non est causa ejus quidam respondent con-
,

Sic autem declarata heec sententia probatur cedendo sequelam quod videtur sensisse
,

primo quia materia est pura polentia ergo

,
; Marsil., in 2, q. 9, art. 2, dum asseverat in
ex se non habet actum sed a forma ergo , ; principio creasse Deum materiam rerum gc-
cum existentia sit actus quidam, non potest nerabilium sinc ulla forma substantiali, et
materia? convenire nisi per formam. Secundo, post aliquod tempus illam formasse. Quod
quia existentia est posterior actus, si compa- etiam placet Gabrieli, in2, dist. 12, q. 1 et 2;
retur ad essentiam ergo supponit essentia-
; et videtur aliquando placuisse Augustino ,

lem actum hic autem actus est forma. Ter-

; lib. 1 de Genes. contra Manicheeos. c. 5 et 7,

tio, quia esse substantiale est esse comple- et lib. 12 autem id Deus
Confess., cap. 8. Si
um ac perfectum ergo per se non debetur
; fecit in creatione existimandum est
mundi ,

nisi natura? completa? et formali ; ergo tantum non esse preeter naturas rerum, quia, ut Au-
debetur formae, vel ratione formee. gustinus annotat in principio expositionis
4. Addit vero Durandus, etiamsi dicatur Genesis, Deus tunc non est operatus ut mira-
existentia non distingui in re ab essentia, ni- culorum opifex, sed ut auctor natura?. Neque
hilominus asserendum esse , formam esse ab hac opinione videtur dissentire Henricus
causam formalem existentia? actualis mate- supra, dum ait materiam secundum commu-
rieenam, licet essentia sit sua existentia, id
; nemcursum natura?, non posse expoliari om-
tamcn intelligi debet cum proportione; nam n forma, quia non fit unius rei corruptio
i

essentia in potentia erit existentia inpotentia, quin sequatur generatio alterius. Si ergo fieri
et cssentia actualis erit existentia actualis ;
posset corruptio naturaliter sine generatione
ergo sola forma erit actualis existcntia ,
qua alterius, quantum est ex parte materia?, na-
formaliter sit Atque ex hac opi-
in materia. turalitcr maneret sine forma. Quod de facto
nione utrovis modo mate- explicata, sequitur ita accidisse in morte Christi tenet Marsilius,
riarn naturaliter pendere a forma in tota sua in 3, qruest. 3, art. 1, et queest. 13, art. I. et
entitate, ita ut non possit sinc illa mancre, probabile cxistimat Henricus ,
Quodl. \ ,

quia non potest mancre sine existcntia ; scd qua?st. 4, imo ct verum, quantum ad hoc,
non iiabet existentiam nisi a forma et per , quod ibi facta est separatio unius forma; sine
formam, a qua ipsa existcntia pendet ergo. : introductione alterius quod tamen fuisse in
;

Quo etiam fit ut, mutata forma, miitet mate- Christo singulare et pra?ternaturale sentit, in
ria existentiam quamvis sub diversis formis
,
Quodl. 2, qiuvst. 2, ad 4. At vero Scotus na-
et existentiis, eadem essentia materice conser- tnrale esse putat in qualibet moite hominis,
vetur. An vero tanta sit heec dependentia, ut prassertim violenta imo ct aliorum animan-
,

a Deo suppleri non possit sine forma , dice- tium, ut patct in 4, dist. 11, queest. 3. Hi ta-
mus sectione sequenti. men non dicunt in eo casu manere materiam
 ,;

SECT. VIII. DE CAUSALITATE FORM.t; 1N M.VTERIAM. 5-27

sine forma absolute, sed sine forma specifica, supponitur formee secundum proprium esse
et cum forma corporeitatis, quam ipsi ponunt. habet esse actuale, prout
essentice partialis,

Alii vero distinctione utuntur dicitur enim :

naturale, vel secundum particularem, vel se-
cundum universalem naturam aquae enim
secundum privatam conditionem non est na-
turale ascendere tamen ad replendum va-
;
cuum est hoc illi naturale secundum propen-
sionem universalis naturce. Sic (inquiunt) ma-
distinguiturab esse potentiali objectivo
quia sine hujusmodi esse non posset esse
; verum ac reale subjectum transmutationis
et formae ; ergo. Et confirmatur ac decla-
ratur ; nam Deus, eadem actione qua crea-
vit ac conservavit materiam sub prima for-
ma , conservat illam sub omnibus formis ,

lerice secundum privatam naturam non repu- quse postea succedunt ergo illa actio Dei ;

gnat conservari sine forma, si illa privetur ;

terminatur ad aliquod esse materia?, quod
at vero ex debito ordine naturce universaiis id manet idem sub omnibus formis nam crea- ;

fieri non potest, quia, si repugnat dari va- tio, et conservatio illi respondens, terminatur

cuum in locali spatio, multo rnagis in capaci- ad aliquod esse, et non potest actio perma-
tate et potentia materice. Alii tandem dicunt nere eadem, nisi terminus sit idem ; ergo il-

etiam secundum particularem conditionem lud esse non datur formaliter a forma, nam
suce naturce non posse materiam esse sine esse, quod dat forma, variatur, variata for-
forma, licet forma non sit propria causa ejus, ma ; illudautem esse est esse existentice,
nisiomnis conditio necessaria ad existendum quia est esse temporale, et actuale extra cau-
causa dicatur. Et hic modus dicendi propin-