Instagram : ebookalbania

Milan Kundera

Shakaja
Roman

Përktheu nga frëngjishtja: Mirela Kumbaro

Shtëpia Botuese DITURIA

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Titulli origjinal: ZERT

Titulli në variantin frëngjisht: La Plaisanterie - Milan Kundera

Redaktore: Mariana Ymeri

Kopertina: Lulzim Mema

© Milan Kundera 1967

© i botimit dhe i përkthimit në shqip, DITURIA 2000 PËRMBAJTJA

Pjesa e parë: Ludviku 7

Pjesa e dytë: Helena 17
Ky libër, botuar në kuadrin e programit të ndihmës për
botim të shërbimit kulturor të Ambasadës franceze në Pjesa e tretë: Ludviku 29
Shqipëri, gëzon mbështetjen e Ministrisë franceze të Pjesa e katërt: Jarosllavi 113

ebookalbania
Punëve të Jashtme. Pjesa e pestë: Ludviku 149
Pjesa e gjashtë: Kostka 187
Cet ouvrage, publië dans le cadre du programme d'aide a Pjesa e shtatë: Ludviku, Helena, Jarosllavi 223
la publication du service culturel de l'ambassade de
France en Albanie, bënëficie du soutien du ministëre
français des Affaires ëtrangëres.

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

PJESA E PARË
LUDVIKU

ebookalbania

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

gjenda kështu pas shumë vitesh, në vendin tim të lindjes.

Nuk provoja asnjë emocion tek rrija më këmbë në sheshin
qendror (ku kisha kaluar me mijëra herë kur isha çilimi, fëmijë e më
pas djalë i ri), përkundrazi mendoja se kjo hapësirë në të cilën kulla e
bashkisë vrojton çatitë përreth (si një ushtar me përkrenare), të
kujton terrenin e gjerë stërvitor të ndonjë kazerme dhe se e kaluara
ushtarake e këtij qyteti të Moravisë që dikur shërbente si fortesë
kundër sulmeve të magjarëve dhe të turqve, kishte lënë mbi fytyrën
e tij gjurmët e një neverie të pashlyeshme.
Për vite të tëra, asgjë s'më tërhiqte drejt qytetit të lindjes; mendoja
se nuk më bënte më përshtypje e kjo më dukej e natyrshme: ka

ebookalbania
pesëmbëdhjetë vjet që unë jetoj tjetërkund, këtu s'më kanë mbetur
veç ca të njohur, dhe nja dy shokë (që megjithatë më mirë t'i shmang),
nëna është varrosur në një varr që s'është i familjes me të cilin unë
s'jam marrë fare. Në fakt unë s'isha i sinqertë: kur thosha s'më bënte
përshtypje ishte fjala për mëri; s'e kisha shumë të qartë pse, në këtë
qytet si kudo tjetër kisha njohur dhe të mira dhe të këqia, gjithsesi
mëria mbetej; këtë e kuptova kur ndërmora udhëtimin; detyrën që
më solli këtu, në fund të fundit, mund ta kisha kryer fare mirë edhe
në Pragë, por papritmas nuk i bëja dot ballë tundimit për të përfituar
nga rasti që më jepej për të shkuar në qytetin tim të lindjes, sepse
fjala ishte pikërisht për një detyrë cinike dhe të thjeshtë që, në
mënyrë qesharake, më çlironte nga dyshimi që kisha se mos
kthehesha këtu i prekur nga ndonjë drithërimë e mjerë për kohën e
humbur.
I hodha edhe një vështrim qesëndisës sheshit të pakëndshëm
para se t'i ktheja shpinën për të marrë rrugën që të çonte në hotelin
ku më ishte rezervuar një dhomë. Portieri më zgjati çelësin me
dardhën e drunjtë duke thënë: "kati i tretë". Dhoma nuk ishte
kushedi se çfarë: një shtrat ngjitur pas murit, në mes një tryezë e
vogël dhe vetëm një karrige, pranë shtratit çoç ishte një tavolinë
tualeti prej mogani me pasqyrë, afër kishte një lavamari të ciflosur
fare të vockël. Vendosa çantën mbi tryezë dhe hapa dritaren që binte
mbi një oborr dhe ca shtëpi që i tregonin hotelit kurrizin e tyre të
lakuriqtë e të pistë. Mbylla dritaren, ula perdet dhe u afrova te
-9-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
lavamani me dy rubineta, një me shenjë të kuqe e tjetri me shenjë
blu; i provova, nga të dy rridhte vetëm ujë i ftohtë; fatkeqësisht aty
mund të ulej vetëm një njeri pasi në dhomë nuk kishte karrige tjetër.
Duke shtyrë tavolinën drejt shtratit, u përpoqa të ulesha mbi të,
mirëpo ai ishte shumë i ulët e tavolina shumë e lartë, për më tepër ai
u zhyt kaq shumë nën peshën time saqë jo vetëm si ndenjëse nuk ishte
i rehatshëm, por si zor se mund të ishte i tillë dhe për të fjetur. U
mbështeta me grushte dhe u tendosa duke ngritur me kujdes këmbët
me këpucë për të mos bërë pis mbulesën dhe çarçafët. Dysheku u bë
gropë ndën trupin tim dhe unë ndjehesha si në një varr të ngushtë:
as që mund të mendohej se dikush tjetër mund të shtrihej aty bashkë
me mua.
U ula në karrige me vështrim të përhumbur mbi ndriçimin e
perdeve të tejdukshme dhe mendoja. Atë çast, nga korridori u dëgjuan
zëra dhe hapa; dy vetë, një grua e një burrë bisedonin midis tyre e
fjalët u dëgjoheshin.qartë: flisnin për njëfarë Peter që kishte ikur nga
shtëpia dhe për një teze Klara që ishte idiote dhe llastonte djalin e
ebookalbania
vogël; pastaj u dëgjua një çelës që rrotullohej, dera që u hap dhe
zërat që vazhdonin në dhomën ngjitur; dëgjova psherëtimat e gruas
(po, po, edhe psherëtimat ndjeheshin!) dhe vendimin e burrit për t'ia
thënë njëherë e mirë dy fjalë asaj Klarës.
U ngrita, e kisha ndarë mendjen; lava përsëri duart në lavaman, i
fshiva me peshqir dhe dola nga hoteli pa e ditur as vetë se ku duhet të
shkoja. Dija thjesht se në qoftë se nuk doja të prishja suksesin e gjithë
udhëtimit (udhëtim goxha i gjatë e i lodhshëm) vetëm për shkak të
dhomës së parehatshme të hotelit, më duhej, ndonëse s'ma kishte
aspak qejfi, të kërkoja me lezet ndihmën e ndonjë miku këtu. Solla
nëpër mend të gjitha fytyrat e njohura që në rini por e lashë shpejt këtë
punë mënjanë, pasi natyra konfidenciale e shërbimit që kërkoja
nevojiste shumë mundim për të mbushur boshllëkun e gjithë viteve që
s'i kisha takuar - e kjo s'më pëlqente. Më tej u kujtova që këtu jetonte
pa dyshim një njeri të cilit i isha gjendur dikur dhe që, ashtu siç e
njihja unë, do të gëzohej që po i jepej rasti të ma shpërblente nderin e
bërë. Ishte një qenie e çuditshme, me ca parime kryeneçe por dhe
njëkohësisht çuditërisht i trazuar e i paqëndrueshëm, që, me sa dija
unë, kishte vite i ndarë nga gruaja e jetonte ku t'i dilte, mjaft që të mos
ishte me të shoqen dhe me të birin. Tani, vetëm ideja se mund të ishte
m'artuar përsëri, më bënte të dridhesha, kjo gjë do ta ndërlikonte
realizimin e kërkesës sime, ndaj shpejtova hapat drejt spitalit.
SpitaJi është një grumbull ngrehinash e pavionesh të shpërndara
sa andej-këndej në një kopshtije të gjerë; futa kokën në koliben e rojës
-10-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
ngjitur me derën e madhe dhe iu luta portierit të ulur pas një
tavoline të më lidhte me repartin e virologjisë; ai shtyu telefonin deri
në buzë të tavolinës nga ana ime dhe tha: "Zero, dy!" i rashë zero
dyshit dhe mora vesh se doktor Kostka sapo kishte dalë dhe duhej të
ishte duke zbritur. Zura vend në një stol afër derës kryesore për të
mos e humbur, vështroja i shpërqendruar njerëzit që endeshin aty të
veshur me penjuare spitali me vija të bardha e blu, pastaj pashë edhe
atë: po vinte, ëndërrimtar, i gjatë, i dobët, simpatik në shpërkujdesjen
e vet, po, po, ai ishte. U ngrita nga stoli dhe eca drejt tij sikur doja të
përplasesha me të; më hodhi një vështrim të pakënaqur, por më
njohu menjëherë dhe hapi krahët. M'u duk se u gëzua tek më pa dhe
çiltërsia me të cilin më priti më pëlqeu.
I shpjegova se s'kisha as një orë që kisha mbërritur për një çështje
pa shumë rëndësi për të cilën do të më duhej të rrija rreth dy ditë. I
gëzuar, ai shfaqi menjëherë çudinë që vizitën e parë ia kisha bërë atij.
Papritmas më erdhi keq që nuk kisha ardhur thjesht për ta takuar pa
ndonjë interes dhe që pyetja ime (e pyeta duke qeshur nëse ishte
martuar prapë) dukej si një vëmendje e sinqertë ndaj tij, ndërkohë që
buronte nga një llogari e ulët. Më tha (për kënaqësinë time) se
vazhdonte të ishte vetëm. I thashë se kishim shumë gjëra për t'i
treguar njëri-tjetrit. E pranoi dhe shprehu keqardhje që, për fat të keq,
nuk kishte më shumë se një orë kohë për të ndenjur, pasi i duhej të
kthehej përsëri në spital e më pas, në mbrëmje, të merrte autobusin
për të ikur. "Nuk banoni më këtu?" thashë i tmerruar. Më siguroi se
këtu banonte, në një garsonierë në një pallat të ri, por se "s'ishte e
lehtë të jetoje i vetmuar". U mor vesh që Kostka kishte në një qytet
tjetër, rreth 20 km larg, një të fejuar, mësuese, që kishte një dhomë e
një kuzhinë. "Mendoni të vendoseni aty më vonë?" e pyeta. Më tha se
zor të gjente gjetiu një punë aq interesante sa ajo që i pata rregulluar
unë dhe se nga ana tjetër edhe e fejuara e tij do ta kishte të vështirë të
gjente një punë këtu. Unë fillova të shfryj (me gjithë zemër) kundër
zvarritjeve të burokracisë së paaftë për t'i lehtësuar gjërat me qëllim
që një burrë e një grua të mund të jetonin bashkë. "Mos u shqetësoni,
Ludvik,- më tha ai butë-butë,- nuk është dhe aq e pamundur! Sigurisht
që udhëtimi më kushton para edhe kohë, por vetmia ime mbetet e
paprekur dhe unë i lirë. - Po përse keni kaq nevojë për liri?- e pyeta. -
Po ju?- ma ktheu. - Unë bredh pas femrave,- iu përgjigja. - Lirinë nuk
e dua për gratë, e dua për vete", tha dhe shtoi: "Dëgjoni, shkojmë pak
nga unë para se të nisem." Unë s'doja gjë tjetër.
Pasi dolëm nga muret e spitalit mbërritëm shumë shpejt në një
grumbull paJlatesh të reja që kishin mbirë njëri pas tjetrit pa kurrfarë
-11-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
harmonie, në një truall të pluhurosur e të parregulluar (pa lulishte,
pa trotuare, pa asfalt) e që krijonin një dekor të trishtë në kufi të
fushave të gjera e të rrafshta, të shtrira shumë larg. KaJuam një portë,
ngjitëm ca shkallë shumë të ngushta (ashensori nuk punonte) dhe u
ndalëm në katin e katërt ku ishte shkruar emri i Kostkës. Hymë dhe
u gjetëm brenda një dhome që më pëlqeu shumë: një divan i gjerë e i
rehatshëm zinte një kënd; përveç divanit kishte një tavolinë të vogël,
një kolltuk, një bibliotekë e madhe, një gramafon dhe një radio.
la lëvdova Kostkës dhomën dhe e pyeta se si e kishte banjon. "Pa
salltanete", tha ai i kënaqur për interesin që po tregoja dhe më çoi në
korridor ku hapi derën e banjës, e vogël por shumë e këndshme, me
vaskë, dush, lavaman. "Tek shoh këtë apartament të mrekullueshëm
më erdhi një ide,- thashë. - Çfarë do të bëni nesër mbasdite dhe në
mbrëmje? - "Më vjen keq,- kërkoi falje i hutuar,- nesër e kam të gjatë
ditën në punë dhe nuk do të kthehem para orës 7. Po ju jeni i lirë në
darkë? - Ka mundësi të jem i lirë,- iu përgjigja,- po, a e di ç'keni? A
mund të ma lini shtëpinë nesër pasdite?"
Pyetja ime e habiti, por menjëherë (duke pasur frikë se mos unë
ebookalbania
dyshoja në zellin e tij) më tha: "Me gjithë qejf, është juaja." E pastaj
vazhdoi, sikur donte të tregonte se nuk i kërkonte arsyet e pyetjes
sime: "Po qe se s'keni ku të flini, mund të vini që sot këtu, pasi unë do
të kthehem nesër në mëngjes, madje as nesër pasi do të shkoj drejt e
në spital. - Jo, jo, s'është nevoja. Jam vendosur në hotel. Mirëpo dhoma
ime nuk është aspak mikpritëse dhe nesër pasdite, më duhet një
ambient më i këndshëm. Natyrisht, jo për të ndenjur vetëm." - Po,- ia
bëri Kostka duke ulur lehtas kokën,- e marr me mend." Pas një çasti
ai tha: "Jam i gëzuar që më jepet mundësia të bëj diçka për ju." Dhe
pastaj shtoi: "Duke menduar që është vërtetë diçka e mirë."
Paskëtaj zumë vend rreth tryezës së vogël (Kotska kishte bërë
gati kafen) e bëmë një copë herë muhabet (i ulur në divan, vura re
me kënaqësi fortësinë e tij dhe se as nuk fundosej e as nuk kërciste).
Kostka tha pastaj se duhej të kthehej në spital e nxitoi të më tregonte
sekretet e shtëpisë: që të mbyllej rubineti i vaskës duhej shtrënguar
fort, uji i ngrohtë, ndryshe nga rregulli, rridhte nga rubineti me
shkronjën F, priza e korentit për gramafonin ndodhej poshtë divanit
dhe në dollapin e vogël ndodhej një shishe me vodka e sapofilluar.
Më pas ai më dha dy çelsa të lidhur bashkë e me tregoi atë të hyrjes
së pallatit e atë të shtëpisë. Gjatë jetës sime kam provuar kushedi sa
shtretër dhe për mua çelësat përbëjnë një kult të veçantë, ndaj me një
ngazëllim të heshtur i futa në xhep.
Duke ikur, Kostka uroi që streha e tij të më falte "vërtet diçka të
-12-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
bukur". "Po,- i thashë, -ajo do të më lejojë të bëj një shkatërrim të bukur.
- Ju mendoni se mund ketë shkatërrime të bukura?"- tha Kostka dhe
unë buzëqesha së brendshmi sepse, përmes kësaj pyetjeje (e thënë
ëmbël por e menduar egërsisht), e pashë atë siç e kisha njohur në krye
(i mirë e njëherësh komik) këtu e pesëmbëdhjetë vjet të shkuara. la
ktheva: "E di që jeni një punëtor i paqtë në kantierin e përjetshëm
hyjnor dhe që nuk ju pëlqen kur dëgjoni të flitet për shkatërrime, po
ç'të bëj unë: ja që s'jam ai çiraku- murator i Perëndisë. Le që, në qoftë
se çirakët- muratorë të Perëndisë ndërtojnë këtu poshtë ngrehina me
mure të vërteta, si zor që shkatërrimet tona t'i dëmtojnë ato. Veçse, më
duket se kudo në vend të mureve unë shoh vetëm dekore. Dhe
shkatërrimi i dekoreve është një gjë shumë e drejtë."
U kthyem përsëri atje ku ishim ndarë herën e fundit (ndoshta
rreth 9 vjet më parë); mosmarrëveshja jonë kishte marrë tashmë
forma metaforike pasi thelbin ia njihnim mirë të dy e nuk e ndjenim
të nevojshme t'i ktheheshim përsëri; donim vetëm t'i përsërisnim
njëri-tjetrit se nuk kishim ndryshuar dhe se ishim gjithmonë po aq të
ndryshëm nga njëri-tjetri (meqë ra fjaJa, duhet të them se më pëlqente
ky mosngjasim me Kostkën dhe se për këtë arsye, kisha kënaqësi kur
diskutoja me të. Kësisoj mund të verifikoja kalimthi kush isha në të
vërtetë dhe çfarë mendoja). Pra, për të më hequr çdo lloj dyshimi në
lidhje me të, m'u përgjigj: "Çka po thoni, tingëllon mirë. Po, a s'më
thoni: skeptik siç jeni, ku e gjeni sigurinë që ju bën të dalloni dekorin
nga muri? A nuk ju ka ndodhur ndonjëherë të dyshoni se iluzionet
me të cilat ju talleni të mos jenë vërtet veç iluzione? Po sikur të
gaboheshit? Po sikur të jenë vlera dhe ju një shkatërrues vlerash?"
Më tutje vazhdoi: "Një vlerë e rrënuar dhe një iluzion i zhveshur
kanë të njëjtën pamje të mjerë, ato ngjajnë dhe s'ka gjë më të lehtë
sesa t'i ngatërrosh."
Shoqëroja Kostkën për në spitaJ dhe luaja me çelësat në fund të
xhepit, ndjehesha mirë krah mikut të vjetër që merrte mundimin të
më mbushte mendjen për të vërtetën e tij kudo e kurdo që të ishte,
madje edhe tani tek po përshkonim terrenin e thepisur të lagjeve të
reja. Natyrisht Kostkës iu kujtua që kishim gjithë mbrëmjen e të
nesërmes për të folur, prandaj hoqi dorë nga filozofia për të kaluar
në gjëra të zakonshme, duke më pyetur nëse kisha nevojë për gjë
tjetër, i bindur përsëri se unë do ta prisja të nesërmen në shtëpi kur ai
të kthehej në orën 7 (ai vetë, s'kishte çelësa të tjerë). Kalova dorën
mbi fytyrë dhe i thashë se kisha nevojë të shkoja te berberi pasi
mjekra më ishte rritur shumë. "Duhet domosdo,- ia bëri Kostka,- do
t'ju siguroj unë një rruajtje me mik!"
-13-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Unë nuk i refuzoja shërbimet e mira të Kostkës dhe e ndoqa pas
në një sallon ku përpara tri pasqyrave të mëdha ishirvvendosur tre
kolltukë të mëdhenj rrotullues dy nga të cilët ishin zënë nga burra
me kokë të varur pas e me fytyrë të mbushur me shkumë. Dy gra me
përparëse të bardha ishin përkulur mbi ta. Kostka iu afrua njërës prej
tyre dhe i pëshpëriti diçka; gruaja fshiu briskun e rrojës me një picetë
dhe nga një derë e brendshme thirri dikë: një vajzë e re me përparëse
të bardhë doli prej andej për t'u kujdesur për zotërinë e braktisur në
kolltuk, ndërsa gruaja me të cilën foli Kostka, me një përkulje të shkurtër
të kokës dhe me dorë më ftoi të ulesha në kolltukun e lirë. U ndava
me Kostkën duke shtrënguar duart dhe u ula duke mbështetur
kokën në vendin e caktuar, e, meqenëse prej vitesh nuk më pëlqente
më ta shihja fytyrën time, iu shmanga pasqyrës përballë dhe i ngrita
sytë lart duke endur vështrimin përmes njollave të tavanit të lyer me
gëlqere.
I mbajta sytë në tavan edhe pasi ndjeva në qafë gishtat e
berberes që futën nën jakën e këmishës sime buzët e një peshqiri të
bardhë. Pastaj berberja u largua një hap ndërsa unë, i ngrirë brenda
ebookalbania
një lloj qetësie të palëvizshme të mbushur me moskokëçarje të lumnuar,
dëgjoja vetëm ecejakun e briskut që mprehej mbi rripin prej lëkure.
Pas pak, ndjeva mbi faqe gishtat e lagësht që përhapnin butshëm
mbi lëkurë pastën e rrojës dhe mendja më shkoi se sa e veçantë dhe e
pa udhës ishte që një e panjohur që s'e kam asgjë dhe s'më ka asgjë,
më përkëdhel kaq ëmbël. Paskëtaj, me një furçë, berberja filloi të
përhapë shkumën dhe mua m'u duk se ndoshta nuk isha më as i
ulur, por thjesht notoja në një hapësirë të bardhë e me njolla. Atë çast
e përfytyrova veten (edhe në momente paqeje, idetë nuk i lënë
lodrat) si një viktimë pa mbrojtje, krejt të lëshuar në duart e gruas që
mbante briskun. Dhe meqenëse trupi im shkrihej në hapësirë e nuk
ndjeja veçse fytyrën që prekej nga gishtat, nuk e kisha vështirë të
përfytyroja duart e saj që ma mbanin ëmbëlsisht kokën (e
rrotullonin, e përkëdhelnin) si të mos e lidhnin kurrsesi me një trup,
por e shihnin aq të vetmuar sa që tehut të mprehtë që priste në
tavolinkën ngjitur nuk i mbetej veç të çonte deri në fund pavarësinë
e kokës sime.
Më tutje përkëdheljet u ndërprenë dhe ndjeva se si u shkëput
berberja për të marrë, më në fund, briskun, dhe në atë çast u kujtova
(pasi mendimet vazhdonin lojën e tyre) se më duhej të shihja se cila
ishte pamja e vërtetë e zonjës (e kujdestares) së kokës sime, e vrasëses
sime të ëmbël. Shkëputa sytë prej tavanit dhe vështrova mbi pasqyrë.
U çmerita: loja që deri atëherë po më zbaviste, mori papritmas forma
-14-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
çuditërisht reale; më dukej se këtë grua që përkulej mbi mua në
pasqyrë unë e njihja.
Me një dorë ajo më mbante llapën e veshit, me tjetrën hiqte me
shumë kujdes shkumën nga fytyra ime; po e këqyrja dhe identiteti i
saj, që një çast më parë më çuditi, po shkërmoqej ngadalë duke u
humbur krejt. Më pas ajo u përkul mbi lavaman e me dy gishta
rrëzoi nga brisku një shtullungë shkume, drejtoi trupin dhe më
rrotulloi lehtas poltronin; atëherë vështrimet tona u kryqëzuan një
çast dhe përsëri m'u duk se ishte ajo! Sigurisht, ai portret kishte
ndryshuar disi, si të ishte i motrës së saj më të madhe, ishte bërë gri, i
fishkur, paksa i thelluar; por bëheshin 15 vjet që kur e kisha parë për
të fundit herë! Gjatë kësaj periudhe koha kishte vënë një maskë
mashtruese mbi tiparet e saj të vërteta, por, fatmirësisht, kjo maskë
kishte dy të çara nga ku mund të më vështronin sërish sytë e saj, të
vërtetë, ashtu siç i kisha njohur unë.
Por ndërkohë një zhurmues prishi valët: një tjetër klient hyri në
sallon e u ul në një karrige pas shpinës sime për të pritur radhën;
pa e zgjatur shumë ai iu drejtua berberes duke llomotitur për verën
e mrekullueshme dhe për pishinën që po ndërtohej në të dalë të
qytetit; berberja përgjigjej (i mbaja vesh zërit të saj më shumë sesa
fjalëve që në fund të fundit s'kishin rëndësi) dhe vura re se nuk po
e njihja atë zë; tingëllonte i zvargur, pa ankth, gati vulgar, një zë
krejt i huaj.
Tani ajo po më lante fytyrën duke e mbajtur midis pëllëmbëve,
dhe (pavarësisht nga zëri) fillova përsëri të besoj se ishte ajo, se po
ndjeja sërish, pas pesëmbëdhjetë vjetëve, prekjen e duarve të saj mbi
fytyrë, se ajo po më përkëdhelte prapë, po më përkëdhelte gjatë me
dashuri (harrova krejt se nuk ishte përkëdhelje por larje); megjithatë
zëri i huaj nuk rreshtëte së përgjigjuri dërdëllitjeve pa fund të atij
tjetrit, por unë s'doja t'i besoja zërit. I zija më tepër besë duarve të
saj; këmbëngulja që ta njihja te duart; tek ëmbëlsia e prekjes po
përpiqesha të dalloja nëse ishte ajo dhe nëse ajo më kishte njohur.
Pastaj mori një peshqir e më fshiu faqet. Llafazani shpërtheu
zhurmshëm pas një anekdote që sapo e tregoi dhe vura re se berberja
nuk qeshi, domethënë se ajo pa dyshim nuk po i kushtonte ndonjë
vëmendje të madhe asaj çka i thoshte tjetri. Kjo më turbulloi sepse
ishte për mua një provë që ajo më kishte njohur dhe se po ndjente një
lloj trazimi të përmbajtur. Vendosa t'i flas sapo të ngrihesha nga
poltroni. Ajo më hoqi pecetën që kisha rreth qafës. U ngrita. Nxora
një kartëmonedhë pesëkoronëshe nga xhepi i brendshëm i xhaketës.
Po prisja që vështrimet tona të ndesheshin përsëri për t'iu avitur
-15-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

duke e thirrur me emër (ai tjetri vazhdonte të llomotiste), por ajo

ktheu kokën me indiferencë, mori paratë me një gjest të prerë, pa
domethënie, aq sa m'u duk vetja si një i marrë që u beson mirazheve
të veta dhe nuk pata guxim për t'i thënë asnjë gjysmë fjale.
Çuditërisht i pakënaqur, dola nga lokali; dija vetëm një gjë, që
nuk dija asgjë dhe që ishte një mendjetrashësi të dyshoje për identitetin
e një fytyre aq të dashur dikur.
Kuptohet që s'ishte shumë e vështirë ta mësoja të vërtetën. Me
nxitim u ktheva në hotel (rrugës më kapi syri në trotuarin tjetër një
mik të vjetër të rinisë, Jarosllavi, drejtues i një orkestre çembalesh,
por, sikur të doja t'i shpëtoja muzikës therrëse e tejet të fortë, e
shmanga vrullshëm vështrimin), e që andej i telefonova Kostkës; ai
PJESA E DYTË
ishte ende në spital.
- Pa më thoni, ajo berberja tek e cila më çuat, mos quhet Luçia HELENA
Sebetkova ?
- Ajo është, por sot mban një emër tjetër. Po ju nga e njihni ?- tha
Kostka.

ebookalbania
- Kanë kaluar tmerrësisht shumë kohë,- iu përgjigja dhe pa më
shkuar aspak mendja për të ngrënë darkë, dola nga hoteli (tashmë
nata po zbriste) për t'u endur përsëri.

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

/~)\ onte do të bie herët në shtrat, nuk e di nëse do të më zërë

**-*J gjumi Por do të bie herët, Paveli iku sot pasdite për në
Bratislavë, ndërsa unë do të nisëm herët nesër me avion për në Brno
dhe aty pastaj do të marr autobusin, Zdena ime e vogël do të kalojë
dy ditë fillikat në shtëpi, por kjo nuk e shqetëson, nuk ia ka qejfi të
rrijë me ne, ose të paktën me mua, ajo adhuron Pavelin, i pari idhull
mashkull për të, duhet thënë se ai di se si ta rrotullojë rrotën me të,
siç ka ditur gjithmonë të bëjë me të gjitha gratë, edhe me mua, dhe
kështu vazhdon të jetë, kësaj jave, ai nisi të sillet prapë me mua si
dikur, më binte lehtë në faqe dhe më premtonte se kur të kthehej nga
Bratislava do të kalonte në Moravi për të më marrë, sipas tij ne duhej

ebookalbania
të flisnim përsëri bashkë, mos vallë ka filluar ta kuptojë se s'mund të
vazhdojmë më kështu, mos ndoshta kërkon që gjithçka midis nesh të
kthehet si më parë, po pse u kujtua kaq vonë, tani që unë u njoha me
Ludvikun? Kjo më ka futur në ankth, megjithatë nuk duhet të
trishtohem, nuk duhet, kurrë mos u lidhte me emrin tim trishtimi, kjo
fjali e Fuçikut është deviza ime, edhe nën tortura, edhe para litarit
Fuçiku nuk trishtohej asnjë herë, e as që më duhet fare nëse gëzimi
është sot jashtë mode, jam idiote, ka mundësi, po edhe të tjerët nuk
janë më pak me skepticizmin e tyre modern. Nuk e kuptoj pse duhet
të heq dorë nga budallallëku im për të përvetësuar budallallëkun e
tyre, nuk dua ta pres jetën më dysh, dua që jeta ime të jetë një e
vetme, nga një skaj në tjetrin, prandaj më pëlqen aq shumë Ludviku,
kur jam me të, nuk kam nevojë të ndërroj as idealet e as shijet, është
njeri i zakonshëm, i thjeshtë, i qartë, kjo më pëlqen, kjo më ka pëlqyer
gjithmonë.
Nuk më vjen turp që jam kështu si jam, nuk mund të jem ndryshe
nga ajo që kam qenë gjithmonë, deri sa u bëra tetëmbëdhjetë vjeç
nuk njihja veçse apartamentin shumë të rregullt të një borgjezeje
provinciale po aq të rregullt, ndërsa studimet, dhe jeta e vërtetë
rridhnin përtej shtatë mureve rrethuese, në dyzet e nëntën kur vajta
në Pragë, ishte një mrekulli, një lumturi kaq e dhunshme sa që s'kam
për ta harruar kurrë, e pikërisht kjo më bën që të jem e paaftë për ta
fshirë Pavelin nga shpirti, megjithëse nuk e dua më, megjithëse më
ka bërë keq, s'mundem, Paveli është rinia ime, Praga, fakulteti, qyteti
-19-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
i studentëve dhe sidomos Ansambli i famshëm i këngëve dhe i
valleve "Fuçik", ansambël studentësh, askush s'e di tani se ç'ishte
për ne, aty njoha Pavelin, ai ishte tenor ndërsa unë kontralto, kemi
marrë pjesë në qindra koncerte e aktivitete, ku kemi kënduar këngë
sovietike, këngët tona politike, dhe, patjetër, këngë popullore, këto të
fundit na pëlqenin më shumë, isha kaq e dhënë pas muzikës së
Moravisë asokohe sa që, ndonëse e lindur në Bohemi, ndjehesha
morave, ato këngë u bënë leitmotiv i ekzistencës sime, për mua ato
përzihen me atë periudhë, me rininë time, me Pavelin, i dëgjoj sa
herë që më duket se po lind dielli, po i dëgjoj edhe këto ditë.
Si u lidha së pari me Pavelin, s'di t'ia them sot asnjeriu, është si
një lloj letërsie e keqe, një ditë të përvjetorit të Çlirimit u bë një
miting i madh në sheshin e pjesës se Vjetër të qytetit, edhe Ansambli
ynë kishte festë, ne lëviznim të gjithë bashkë, si një tufë e vogël
përmes dhjetra mijëra njerëzve, në tribunë kishin hipur udhëheqësit
e shtetit dhe të huaj, shumë fjalime, shumë bujë, më pas i erdhi radha
Toliatit të afrohej të mikrofoni për të përshëndetur në italisht dhe, si
ebookalbania
gjithmonë, sheshi u përgjigj duke thirrur, duke përplasur duart, duke
brohoritur me parrulla. Rastësisht Paveli gjendej pranë meje në këtë
zallamahi të madhe dhe e dëgjova tek bërtiste diçka vetëm në tërë
atë furtunë , diçka të veçantë, i vështrova gojën dhe kuptova se ai
këndonte, më shumë gërthiste se sa këndonte, donte ta dëgjonin e të
bashkoheshin me të, ai kishte në gojë një këngë revolucionare
italianë që bënte pjesë në repertorin tonë dhe që ishte mjaft popullore
në atë kohë: Avanti popolo, alla riscossa, bandiera rossa, bandiera rossa...
Ja, ky ishte Paveli, s'kënaqej asnjëherë duke iu drejtuar arsyes,
donte të arrinte te ndjenjat, m'u duk e mrekullueshme të përshëndesje
në një shesh të Pragës një udhëheqës punëtor italian duke i kënduar
një këngë revolucionare të vendit të tij, dëshiroja që Toliati të prekej
po aq sa unë dhe, me sa fuqi kisha u bashkova me Pavelin, të fjerë e
plot të tjerë u bashkuan me ne, më në fund i gjithë Ansambli ynë
këlthiste duke kënduar atë këngë, por uturima e sheshit ishte
tmerrësisht e fuqishme e ne nuk ishim veçse një grusht, ne ishim
pesëdhjetë, ndërsa ata të paktën pesëdhjetë mijë, epërsi dërrmuese,
betejë e dëshpëruar, gjatë gjithë strofës së parë menduam se do të
mundeshim, se asnjeriut s'i binte ndërmend se ç'po këndonim, por
mrekullia ndodhi, pak nga pak zërat që bashkoheshin me ne po
shtoheshin, njerëzit filluan ta kuptojnë dhe dalëngadalë, kënga po
përhapej në të gjithë turmën si një flutur gjigande që shtrin krahët
duke dalë zhurmshëm nga fshikëza. Më në fund flutura, kënga, ose të
paktën masat e saj të fundit muzikore fluturuan deri në tribunë, ne,
-20-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
ethshëm, ngulëm sytë mbi portretin e italianit flokëthinjur dhe u
shkrimë kur na u duk se ai lëvizi dorën si përgjigje ndaj këngës,
madje unë isha e sigurt se pashë lot në sytë e tij.
Në këtë entuziazëm e në ngazëllim e sipër, nuk e di se si e zura
Pavelin për dore dhe ai iu përgjigj shtrëngimit, kur sheshi u qetësua
disi e një orator tjetër e mori fjalën, pata frikë se mos ma lëshonte
dorën, por jo, vazhduam ashtu deri në fund të mitingut dhe nuk u
shkëputëm nga njëri-tjetri as kur njerëzit u shpërndanë dhe, për shumë
orë më pas, vazhduam të shëtisnim përmes Pragës të mbushur me
lule.
Shtatë vjet më pas, Zdena e vogël kishte mbushur pesë vjeç, s'do
ta harroj kurrë këtë, ai me tha, ne nuk u martuam nga dashuria por për
hir të disiplinës se partisë, e di mirë që ma tha në sherr e sipër, që ishte
një gënjeshtër, që Paveli u martua me mua se më donte dhe se më
vonë ndryshoi, megjithatë është e llahtarshme që arriti të më thotë
një gjë të tillë, pikërisht ai që nuk ka rreshtur kurrë së thëni se
dashuria e sotme është tjetër gjë, se ajo nuk të largon nga njerëzit por
të mbështet nëpër beteja, në fund të fundit ne kështu e jetonim atë,
në drekë nuk kishim kohë as të hanim, gëlltisnim thatë dy kafshata
buke në sekretarinë e Bashkimit të Rinisë, e më pas shpesh nuk
shiheshim deri në fund të ditës, zakonisht e prisja Pavelin rreth
mesnatës kur ai kthehej nga mbledhjet që s'mbaronin e që zgjasnin
gjashtë a tetë orë, kur kisha pak kohë të lirë kopjoja për të raportet që
duhej të paraqiste në lloj-lloj konferencash e nëpër stazhe kualifikimi,
këto tekste ishin shumë të rëndësishëm për të, vetëm unë e di sa e
vlerësonte ai suksesin e fjalimeve të tij politike, përsëriste me qindra
herë se njeriu i ri ndryshon nga i vjetri për faktin se ai ka fshirë
dallimin midis jetës private e publike, e tani më ankohet mua, pas
kaq vitesh, se nuk ia kanë respektuar jetën e tij private.
Kishim dy vjet që shoqëroheshim bashkë dhe unë kisha filluar ta
humbisja pak durimin, asgjë për t'u çuditur, s'ka grua që të kënaqet
vetëm me dashuriçka studentësh, ndërsa Paveli kënaqej me aq ngaqë
ishte mësuar me atë lloj jete pa detyrime, të gjithë burrat janë pak
egoistë dhe i takon gruas të vetëmbrohet e të mbrojë misionin e saj
prej gruaje, këtë, për fat të keq, Paveli nuk e kuptonte aq sa shokët e
tjerë të Ansamblit e thirrën përpara komitetit, nuk e di se ç'i thanë,
kurrë s'folëm midis nesh për këtë, gjithsesi me siguri që s'ia kanë
përtuar, asokohe nuk të falnin, shkonin ca si shumë larg, por
megjithatë më mirë ta tepronin duke bërë moral se sa kështu pa
moral fare si tani. Për shumë kohë Paveli më shmangej, kujtova se
kisha djallosur gjithçka, isha e dëshpëruar, doja t'i jepja fund jetës,
-21 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
por më pas ai erdhi tek unë, më dridheshin gjunjët, më kërkoi të
falur dhe më dhuroi një medalion me pamjen e Kremlinit, kujtimi i
tij më i shtrenjtë, kurrë s'do ta ndaj nga vetja, është shumë më tepër
se një kujtim nga Paveli, është kujtim lumturie, shpërtheva në lot
dhe, pas pesëmbeëdhjetë ditësh, bëmë dasmën ku mori pjesë gjithë
Ansambli dhe që zgjati njëzet e katër orë, kënduam, kërcyem, dhe i
thosha papushim Pavelit që nëse do ta tradhtonim njëri-tjetrin do të
tradhtonim të gjithë ata që po festonin dasmën tonë, do të
tradhtonim mitingun në sheshin e Vjetër të qytetit dhe Toliatin, sot
më vjen për të qeshur kur mendoj për të gjitha ato që tradhtuam më
pas...
ebookalbania
-22-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
o mendoj se çfarë të vesh nesër, për shembull bluzën rozë
dhe pardesynë, këto më shkojnë për trupin që kam, s'jam dhe
aq e hollë tani, po pastaj! Edhe në qoftë se kam ca rrudha i kompensoj
me hiret që i mungojnë një vajze të re, hiret e një gruaje që ka jetuar,
me siguri që Jindra këto hire sheh te unë, i shkreti djalë, s'e harroj
mërzinë e tij kur mori vesh se unë do të ikja me avion herët në
mëngjes dhe se duhej të udhëtonte vetëm, ai lumturohet kur është me
mua, i pëlqen të tregojë para meje burrërinë e tij nëntëmbëdhjetë vje-
çare, me siguri që do të donte të ishte njëqind e tridhjetë vjeç që unë
ta adhuroja, shëmtaraqi i vogël, përveç kësaj ai është edhe teknik
edhe shofer, shkëlqyeshëm, gazetarët e marrin gjithmonë kur bëjnë
reportazhe jashtë rrethit, le që ç'të keqe ka kur e di që ai tjetri kënaqet
kur më shikon, këto vitet e fundit mua s'më shohin me sy shumë të
mirë në radio, thuhet se jam një dhi e keqe, fanatike, dogmatike, qen
rojë i Partisë, etj., etj., vetëm se mua nuk më vjen turp që e dua Par-
tinë, që i sakrifikoj për të të gjitha kënaqësitë e mia. E ç'më ka ngelur
në jetë? Paveli ka gra të tjera, as që dua të di cilat janë, vajza adhuron
të atin, puna, ka dhjetë vjet që bëj të njëjtën gjë, reportazhe, intervista,
emisione, për realizimin e planit, për stallat model, për mjelëset, sa
për vatrën familjare, ajo vazhdon të jetë e pashpresë, vetëm Partia
s'ma ka pasur ndonjëherë fajin e unë ia kam shpërblyer njësoj, edhe
atëherë kur të gjithë donin ta braktisnin, në pesëdhjetë e gjashtën, kur
shpërthyen krimet e Stalinit, njerëzit u bënë si të lojtur mendsh,
pështynin mbi gjithçka, pretendonin se shtypi ynë gënjente, tregtia e
shtetëzuar nuk ecte më, kulturës i merrej fryma, kooperativat
bujqësore nuk duhej të kishin lindur, Bashkimi Sovjetik ishte një vend
pa liri, më e keqja ishte se kështu flisnin edhe vetë komunistët, nëpër
mbledhjet e tyre, edhe Paveli fliste kështu, e të gjithë e duartrokisnin,
Pavelin gjithmonë e kanë duartrokitur, që fëmijë, djalë i vetëm, e ëma
fle me fotografinë e tij, fëmijë i mrekullueshëm, por si burrë, mesatar,
nuk pi duhan, as alkool, por i paaftë të jetojë pa brohoritje, ky është
alkooli, nikotina e tij, ai ngazëllehej kur i copëtonte zemrat publikut të
cilin e mbante me orë duke i folur për proceset e Uahtarshme staliniste
me një zell që njerëzit sa s'shkreheshin në lot, e ndjeja sa i lumtur ishte
në zemëratën e tij, dhe e urreja.
-23-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Për fat të mirë, Partia dinte t'u jepte nga një dackë histerikëve, dhe
ata heshtën, Paveli, si gjithë të tjerët, e mbylli gojën, vendi i profesorit
të marksizm.it në Universitet ishte shumë i mirë e nuk donte ta
rrezikonte, megjithatë diçka qarkullonte në ajër, fara e apatisë, e
mosbesimit, e dyshimit, fara që bulëzonin në heshtje, fshehtas pyesja
veten se ç'mund të bëja kundër kësaj, e vetmja gjë ishte të lidhesha më
ngushtë me Partinë, sikur Partia të ishte një krijesë e gjallë, kujt mund
t'i rrëfehesha tani që në fund të fundit s'kisha më gjë për t'i thënë
asnjeriut, dhe jo vetëm Pavelit, por as të tjerët nuk më duan, u vu re
shumë mirë kur duhej rregulluar ajo dreq çështjeje, një nga redaktorët
tanë, burrë i martuar, kishte marrëdhënie me një teknike, një beqare e
re, e papërgjegjshme dhe cinike, bashkëshortja e redaktorit nga
dëshpërimi kërkoi ndihmën e organizatës, e shqyrtuam çështjen për
orë të tëra, i thirrëm njëri pas tjetrit, gruan, tekniken, dëshmitarët që
punojnë në sektor, u përpoqëm t'i kuptojmë të gjitha palët e të
tregoheshim të drejtë, redaktori mori një vërejtje nga partia, teknika u
qortua dhe të dy premtuan përpara organizatës se do t'i ndërprisnin
ebookalbania
lidhjet. Për fat të keq, fjalët mbetën fjalë, na i thanë sa për të na
qetësuar e vazhduan me njëri-tjetrin, por, le t'ia hidhnin ndonjë tjetri
këtë, nuk zgjati shumë dhe e zbuluam të vërtetën, atëherë, unë u
shpreha për vendimin më të egër, për abuzim dhe për mashtrim me
vetëdije të Partisë, propozova që kolegu të përjashtohej nga Partia, se
në fund të fundit, ç'komunist është ai që gënjen Partinë e tij, e urrej
gënjeshtrën, mirëpo propozimi im nuk u zbatua, redaktori ia hodhi
me një vërejtje tjetër, ndërsa teknikja u detyrua të largohej nga radioja.
Ata u hakmorrën keq, më tregonin si një përbindësh, bishë të
egër, një fushatë e tërë, filluan të spiunonin jetën time private, kjo
ishte thembra e Akilit për mua, gruaja s'mund të bëjë pa ndjenja, ose
s'është grua e pse ta mohoj, e kërkoja dashurinë gjetiu se nuk e kisha
në shtëpi, megjithatë më kot e kërkoja, një ditë të bukur më sulmuan
në një mbledhje të hapur, isha hipokrite, i turpëroja njerëzit me
pretekstin se prishnin vatrat familjare, pretendoja t'i përjashtoja, t'i
zboja, t'i zhdukja, ndërkohë që unë vetë e tradhtoja burrin sa herë që
ma donte qejfi, kështu shpreheshin para meje, se pas shpinës sime
më zvarrisnin në baltë, për sytë e botës hiqesha si murgeshë, por në
të vërtetë isha një kurvë, thua se nuk kishin ditur të kuptonin që unë,
pikërisht nga që e dija se ç'ishte një martesë e trishtuar, për këtë
arsye pra, isha kaq kërkuese ndaj të tjerëve, nuk e bëja nga urrejtja
por nga dashuria, nga dashuria për dashurinë, nga dashuria për
vatrat e fëmijët e tyre, sepse doja t'u vija në ndihmë, edhe unë kam
fëmijë e vatër e drithërohem për ta!
-24-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Le që, mbase ata kanë të drejtë, mbase unë jam me të vërtetë një
xhadi, ndërsa njerëzve u duhet dhënë liria që u takon, asnjëri s'ka të
drejtë të përzihet në jetën e tyre personale, mos vallë e kemi nisur
keq botën ku jetojmë dhe ndoshta unë jam me të vërtetë një spiune e
ndyrë që fut hundët në punë që s'e takojnë aspak, vetëm se unë
kështu jam gatuar dhe bëj gjithmonë siç e ndjej, tani është tepër vonë
për të ndryshuar, gjithmonë kam menduar se krijesa njerëzore është
e pandashme, vetëm borgjezi shtiranak e ndan veten në qenie
publike dhe në person privat, ky është parimi im sipas të cilit veproj
gjithmonë, edhe këtë herë kështu veprova.
Që unë u tregova e ligë, e pranoj pa e vënë në diskutim, i kam
tmerr këto çupërlinat, këto kurvicka kriminele në rininë e tyre, pa
asnjë fije solidariteti me gratë pak më në moshë, a thua se një ditë
s'do jenë edhe ato tridhjetë e tridhjetë e pesë vjeçe apo dyzet vjeçe, e
të mos më tregojnë mua se e dashuronte, e ku merr vesh ajo nga
dashuria, futet në shtrat me të parin që i del, pa komplekse, pa pikë
turpi, ofendohem nëse dikush guxon të më krahasojë me këto lavire
vetëm e vetëm sepse jam e martuar dhe kam shumë lidhje të tjera.
Dallimi qëndron në atë që unë kam kërkuar gjithmonë dashurinë e
nëse gabohesha, nëse nuk e gjeja atje ku e kisha kërkuar, largohesha,
e rrënqethur, e shkoja tjetërkund, megjithatë e dija sa e thjeshtë do të
ishte të harroja një herë e mirë ëndrrën time rinore të dashurisë, të
kapërceja kufirin për t'u gjendur në viset e kësaj lirie të çuditshme ku
nuk përmbahesh, ku s'ka as turp, as moral, në zotërimet e kësaj dreq
lirie të ndyrë ku lejohet gjithçka, ku mjafton të ndjesh se si brenda
vetes seksi rreh si një bishëzë.
E dija gjithashtu se po ta kaloja këtë kufi, nuk do të isha më unë,
do të bëhesha dikush tjetër, nuk e di se kush, ky ndryshim i frikshëm
më llahtaris, ja pse e kërkoj dashurinë, me forcërt e dëshpërimit,
kërkoj një dashuri ku mund të jetoj siç kam qenë gjithmonë, siç jam
ende, me ëndrrat e mia të vjetra e me idealet e mia, sepse nuk dua që
jeta ime të thyhet nga mjedisi, dua që ajo të mbetet e njëjtë nga një
skaj në tjetrin, dhe kjo më bëri që të marramendem aq shumë kur të
njoha, Ludvik, Ludvik...
-25-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
€*j shte krejt qesharake kur hyra për herë të parë ne zyrën e tij,
*-^ nuk më rrëmbeu në mënyrë të veçantë, pa kurrfarë droje i
thashë se çfarë informacioni kërkoja prej tij, si e mendoja këtë
reportazh radiofonik, por, më pas, kur ai m'u drejtua mua vura re
papritmas se po ngatërrohesha, se po më merrej goja, se po thosha
budallaJlëqe, ndërsa ai, përpara turbullimit tim, e ktheu menjëherë
bashkëbisedimin te mua, nëse isha e martuar, nëse kisha fëmijë, ku i
kaloja zakonisht pushimet, tha gjithashtu se dukesha e re dhe se isha
e bukur, donte të qetësonte trazimin tim, shumë i sjellshëm, kam
njohur kaq shumë nga ata mburracakë që dinë vetëm të hedhin hi
syve edhe sikur të mos kenë as një të dhjetën e njohurive që kishte ai,
po të kishte qenë Paveli s'do kishte pushuar së foluri për veten, më e
ebookalbania
bukura ishte se pas një orë bashkëbisedimi unë nuk mësova ndonjë
gjë më shumë për institutin e tij, në shtëpi isha ngulur para letrës së
bardhë, s'më ecte dora fare, më mirë kështu, kisha një arsye për ta
marrë në telefon, a do të pranonte të lexonte atë që kisha shkruar. U
takuam në një kafe, i shkreti reportazh kishte dalë katër faqe, ai e
lexoi me shumë mirësjellje, e quajti të shkëlqyer, që në fillim më dha
të kuptoj se më shihte më shumë si grua se sa si gazetare, nuk dija
nëse kjo duhej të më gëzonte apo të më fyente, gjithsesi ai tregohej
shumë i këndshëm, kuptoheshim me njëri-tjetrin, nuk është nga ata
intelektualët që nuk shohin më larg se hunda e tyre e që të plasin
buzën, ka pas një përvojë shumë të pasur, madje ka punuar dhe në
minierë, i thashë se më pëlqenin njerëzit e këtij lloji, por sidomos
mbeta me gojë hapur kur mora vesh se ishte nga Moravia, se kishte
luajtur në një orkestër çembalesh, s'u besoja veshëve, po dëgjoja
leitmotivin e jetës sime, shihja se si vinte së largu drejt meje rinia ime
dhe ndjeja se po i dorëzohesha.
Më pyeti se ç'bëja gjithë ditën e perëndisë, ia tregova dhe ai më
tha, e dëgjoj akoma zërin e tij, gjysmë tallës e gjysmë prekës, jetoni
keq, Helena, pastaj deklaroi se kjo duhej të ndryshohet, se më duhej
të bëja një jetë tjetër, t'i kushtohesha pak më shumë gëzimeve të
ekzistencës. la ktheva se s'kisha asgjë kundër, se gjithmonë e kisha
adhuruar gëzimin, se asgjë nuk më irritonte më shumë se sa
melankolia e mërzia pa kuptim, ai m'u përgjigj se kjo s'do të thotë
-26-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
asgjë dhe se ithtarët e gëzimit në shumicën e tyre janë njerëzit më të
trishtë, oh! e di që keni të drejtë! më vinte të thërrisja, më pas ai më
tha troç se do të vinte të nesërmen të më merrte në orën katër
përpara radios për të bërë së bashku një shëtitje diku në natyrë, në të
dalë të Pragës. U përpoqa të kundërshtoj, çne, unë jam e martuar,
nuk mund të dal të shëtis nëpër pyll me një burrë, me një të
panjohur, Ludviku u përgjigj duke qeshur se ai nuk ishte një burrë,
por vetëm një shkencëtar, dhe po aty mori një pamje të trishtuar,
shumë të trishtuar! E vura re dhe ndjeva një valë ngrohtësie, provova
kënaqësi kur pashë se ai më dëshironte, e më dëshironte akoma më
shumë kur i kujtoja se isha e martuar, kësisoj bëhesha më e paarritshme,
gjithmonë, mbi gjithçka, me lakmi, dëshirojmë të paarritshmen, tek
po pija trishtimin e portretit të tij kuptova se ai kishte rënë në
dashuri me mua.
Të nesërmen, në një anë lumi Vltava, në anën tjetër pylli i pjerrët,
pamja ishte romantike, mua më pëlqejnë gjërat romantike, sjellja ime
duhet.të ishte paksa e çmendur, ndoshta pa vend për një nënë me një
vajzë dymbëdhjetë vjeçe, qeshja, kërceja, e zura për dore dhe e
detyrova të vraponte me mua, u ndalëm, zemra po më dilte nga
kraharori, ishim përballë njëri-tjetrit, sa s'prekeshim, Ludviku u
përkul lehtas e më dha një të puthur të lehtë, iu largova menjëherë,
ia rrëmbeva përsëri dorën dhe rendëm sërish, sforcimi më i vogël më
jep rrahje zemre, sikur edhe një kat të ngjis, e ngadalësova shpejt
hapin, frymëmarrja m'u qetësua pak nga pak dhe papritmas
kuptova se po këndoja lehtaz dy masat e para të një melodie morave,
melodia ime e preferuar, dhe kur m'u duk se ai më kuptonte,
vazhdova me zë të plotë, s'kisha turp, ndjeja se si më binin nga supet
vitet, hallet, hidhërimet, mijëra luspa ngjyre gri, pastaj u ulëm në një
lokal të vogël ku hëngrëm bukë e salçiçe, çdo gjë ishte përsosmërisht
e zakonshme dhe e thjeshtë, kamerieri hungërinte, mbulesa e
tavolinës me njolla, por aventura ishte e mrekullueshme, i thashë
Ludvikut, a e dini ju se pas tri ditësh do të shkoj në Moravi për të
bërë një reportazh mbi Kalërimin e Mbretërve. Më pyeti se në cilin
qytet do të shkoja dhe pas përgjigjes sime, tha se ai kishte lindur aty,
një koinçidencë tjetër që më la pa frymë, Ludviku tha: Do ta rregulloj
që të vij edhe unë rne ju.
Pata frikë, m'u kujtua Paveli dhe ajo dritë e zbehtë shprese që
ai kishte ndezur tek unë, nuk jam cinike ndaj martesës sime, jam
gati të bëj gjithçka për ta shpëtuar, qoftë edhe për hir të Zdenës së
vogël, pse të gënjej, sidomos për veten time, për gjithë atë që kemi
jetuar, për kujtimin e rinisë, por nuk gjeta forca për t'i thënë jo
-27-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Ludvikut, nuk e kisha atë guxim, kështu pra, zarët u hodhën, Zdena
e vogël po fle, unë kam frikë ndërsa Ludviku në këtë orë ka
mbërritur tashmë në Moravi dhe nesër do të më presë kur të zbres
nga autobusi.

PJESA E TRETË
LUDVIKU

ebookalbania

-28-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

C^F^°/ dola për t'u endur. U ndala mbi urën e Moravës dhe
*-^ vështrova rrjedhën, sa e shëmtuar kjo Morava (ngjyra kafe e
lumit ishte kaq errët sa që të duket se shtrati i tij mbarte llucë të
lëngët e jo ujë) dhe sa të zymtë e ka bregun: një rrugë me pesë shtëpi
borgjeze njëkatëshe, të ndara nga njëra tjetra, të ngulura secila për
hesap të vet, si jetime të çuditshme; ndoshta duhet të ketë qenë
embrioni i ndonjë skele me projekt ambicioz që s'u realizua
ndonjëherë; dy prej tyre kanë dekoracione me engjëj e motive prej
qeramike e allçije të plasaritur; engjëjve u kanë rënë krahët, ndërsa
motivet vende-vende janë gërryer sa duken tullat, nuk kuptohen më
se çjanë. Aty ku mbaron rruga e shtëpive jetime nuk ka veçse shtylla

ebookalbania
të hekurta të linjave elektrike, bar ku kullosin ca pata të vonuara, e
më pas fusha, fusha pa horizont, që nuk shkojnë asgjëkundi, fusha
përmes të cilave përhumbet lluca e lëngët e Moravës.
Qytetet dinë t'i shërbejnë njëri- tjetrit si pasqyrë, dhe unë, në
këtë panoramë (e njihja mirë, qëkur isha fëmijë, por atëherë nuk më
bënte përshtypje) papritmas pashë Ostravën, qytetin e minatorëve të
ngjashëm me një fjetore gjigante të përkohshme, plot me ndërtesa të
braktisura e me rrugë të papastra që shpien në zbrazëtirë. Rashë në
kurth; gjendesha mbi këtë urë si një njeri i pambrojtur nga të shtënat
e mitralozit.
Nuk doja ta sodisja më gjatë rrugën e braktisur me pesë shtëpitë
e humbura, sepse ia kisha ndaluar vetes që të mendoja për Ostravën.
U ktheva mbrapsht për të ndjekur bregun në drejtim të kundërt me
rrjedhën.
Andej kalonte një udhë e vogël drejtvizore e mbjellë dendur nga
njëra anë me plepa. Në të djathtë, një shpat i mbuluar me bar e me
bimë të harlisura zbriste deri në buzë të ujit; më larg, përtej lumit,
vështrimi të zinte punishte e oborre fabrikash të vogla; në të majtë të
shtegut, pirgje plehrash të pafund, e më pas fusha të gjera të pickuara
nga grumbujt metalikë të shtyllave të tensionit të lartë. Duke e
zotëruar gjithë këtë pamje, ecja përgjatë udhës së ngushtë, sikur të
isha mbi një urë të varur mbi ujë dhe nëse e krahasoj këtë peizazh
me një sipërfaqe të madhe ujore kjo ndodh se ia ndjeja të ftohtin tek
më depërtonte; se duke ndjekur këtë udhë më dukej sikur do të
-31-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
rrokullisesha. Në të njëjtën kohë e kuptoja se atmosfera e çuditshme
e këtij peizazhi kopjonte atë kujtim që unë ia ndalova vetes pasi
takova Luçinë; thua se kujtimet e mia të fundosura po njomnin gjithë
ç'ka unë vështroja rrotull vetes, shkretimin e fushave, të oborreve të
hambareve, baltovinën e lumit dhe këtë ftohtësi të kudogjendshine
qe i jepte unitet gjithë dekorit. Kuptova se nuk do t'i shpëtoja dot
kujtimeve; ata po më rrethonin.
ebookalbania
-32-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
2
/"">/•/ uk do të ishte e vështirë të tregoja me një ton të lehtë e ma-
^S r dje zbavitës se si arrita në rrënimin e parë të jetës sime (dhe
se si në këtë mënyrë jo fort të këndshme u njoha me Luçinë): çdo gjë
ndodhi për faj të prirjes sime fatale për të bërë shaka idiote, si dhe të
paaftësisë së Marketës për të kuptuar shakanë. Marketa ishte nga ato
vajza që marrin gjithçka seriozisht (gjë që e identifikon për bukuri
më vete frymë e kohës) dhe qysh kur kanë lindur, zanat u kanë falur
si cilësi kryesore aftësinë për të besuar. Me këtë s'dua të them tërthorazi
se ndoshta ajo ishte e mefshtë; jo: ajo ishte mjaft e zonja dhe mendjehollë,
e për më tepër aq e re (nëntëmbëdhjetë vjeç) e aq e bukur sa që besimi
i saj naiv shihej më shumë si diçka tërheqëse se sa si e metë. Në
fakultet të gjithë e donim shumë dhe, kush më shumë e kush më
pak, ishim përpjekur t'ia fitonim zemrën gjë që s'na pengonte (disa
të paktën) ta ngacmonim me lezet e pa të keq.
Sigurisht që humori me Marketën nuk shkonin gjëkundi bashkë
e aq më pak me frymën e kohës. Ishte viti i parë pas shkurtit të dyzet
e tetës; kishte filluar një jetë e re, një jetë vërtet e ndryshme, me një
fizionomi që, ashtu siç është ngulur në kujtimet e mia, kishte një lloj
serioziteti të ngurtë, por çuditërisht ky seriozitet nuk ishte aspak i
ngrysur, përkundrazi, kishte pamje të qeshur; po, ato vite konside-
roheshin si më të lumturit, dhe për atë që nuk ngazëllehej dyshohej
menjëherë se nuk e gëzonin fitoret e klasës punëtore ose (mangësi jo
më pak e rëndë) se ishte mbyllur si individualist brenda halleve
vetjake.
Asokohe s'kisha shumë halle vetjake, përkundrazi, kisha shumë
dëshirë për shaka, e megjithatë nuk mund të them se isha i suksesshëm
për vështrimin gëzimtar të kohës: shakave të mia iu mungonte
serioziteti më shumë se ç'duhej, ndërsa gazi bashkëkohës nuk i duronte
hokat apo ironinë, sepse, po e përsëris, ishte një gëzim i rëndë që plot
krenari quhej "optimizmi historik i klasës fitimtare", një gëzim asket
dhe solemn, me një fjalë Gëzimi.
Më kujtohet se atëherë në fakultet ishim të organizuar në "rrethe
studimi" ku mblidheshin rregullisht të gjithë anëtarët për të bërë
kritikë dhe autokritikë të hapur, dhe që këtej jepej një vlerësim për
secilin. Si gjithë komunistët edhe unë ushtroja funksione të ndryshme
-33-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
(kisha një vend të rëndësishëm në Bashkimin e Studentëve), meqenëse
edhe me mësime nuk shkoja keq, por një vlerësim si ai vetëm
probleme mund të nxirrte. Gjithsesi, formulat lavdëronjëse që
përkufizonin aktivitetin, zellin e qëndrimin tim pozitiv ndaj shtetit e
ndaj punës si dhe njohjet e mia për marksizmin, përgjithësisht
shoqeroheshin me një fjali sipas së cilës personaliteti im mbartëte
"mbeturina individualizmi". Një rezervë e tillë nuk ishte dhe aq
shqetësuese, pasi rregulli e donte që edhe në karakteristikat më të
shkëlqyera të futej një vërejtje, njërin e kritikonin për "interes të ulët
ndaj teorisë revolucionare", tjetrin për "ftohtësi ndaj shoqërisë", atë
tjetrin për mungesë "vigjilence dhe pjekurie", një tjetër për "sjellje të
pahijshme me gratë"; merret vesh, sapo një vërejtje e tillë nuk ishte
më e veçuar dhe një tjetër qortim i shtohej pas, ose po të shihej se
ishe përzier në ndonjë konflikt ose se të kishin vënë në shenjë për të
të nxirë jetën, "mbeturinat e individualizmit" apo "sjellja e paJiijshme
me gratë" mund të mbillnin një katastrofë. Dhe, si një fatalitet i
pakuptueshëm, një farë e tillë i bënte rojë dosjes së secilit, po, të
secilit prej nesh.
ebookalbania
Nganjëhere (më shumë për t'u zbavitur se sa frika) ngrihesha
kundër akuzave për individualizmin dhe u kërkoja prova shokëve të
mi të fakultetit. Prova konkrete, ata nuk kishin; më thoshin: "Kështu
sillesh ti. - Si sillem? i pyesja. - Se ç'ke gjithmonë një buzëqeshje. - Po
pastaj? Shpreh gëzim! - Jo, ti buzëqesh sikur mendon diçka që e
mban vetëm për vete."
Kur shokët gjykuan se qëndrimi dhe buzëqeshjet e mia vinin erë
intelektuali (një tjetër sharje e famshme në atë kohë), fillova dhe unë
t'i besoj, si i paaftë që isha për të menduar (kjo e kapërcente guximin
tim) se gjithë të tjerët e kishin gabim, se edhe vetë Revolucioni,
fryma e kohës, mund të ishte gabuar, dhe se unë, individi, mund të
kisha të drejtë. Fillova të kontrolloja buzëqeshjet dhe nuk vonoi
shumë e ndjeva brenda vetes një krisje të lehtë që thellohej midis atij
që isha dhe atij që (sipas frymës së kohës) duhej dhe doja të isha.
Por kush isha unë në të vërtetë? Kësaj pyetjeje dua t'i përgjigjem
ndershmërisht: Unë isha njeriu me shumë fytyra.
E numri i tyre rritej. Pak a shumë një muaj para pushimeve,
fillova t'i afrohesha Marketës (ajo ishte në vit të parë, ndërsa unë në
të dytin) e bëja çmos që t'i imponohesha, në mënyrë po aq të trashë
sa e bëjnë gjithë 20-vjeçarët e të gjitha kohërave: i vishja vetes një
maskë; shtiresha sikur të isha më i vjetër (nga mendja e nga përvoja);
bëja sikur mbaja distancë me çdo gjë, sikur e shihja botën nga lart
e sikur kisha mbi lëkurë një shtresë tjetër, të padukshme e të
-34-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
padepërtueshme nga plumbat. Mendoja (dhe me të drejtë) se shakaja
e shpreh qartë distancën dhe, nëse gjithmonë më ka pëlqyer të bëj
shaka, me Marketën e bëja me një zell të veçantë, në mënyrë artificiale
dhe të shtirur.
Por kush isha unë realisht? Jam i detyruar ta përsëris: Unë isha
ai njeriu me shumë fytyra.
Gjatë mbledhjeve isha serioz, entuziast dhe i bindur; i lirshëm
dhe ngacmues në shoqëri; thellësisht cinik dhe i sofistikuar me
Marketën; dhe kur isha vetëm (kur mendoja për Marketën) bëhesha i
përunjur e turbullohesha si një adoleshent.
A ishte e vërtetë kjo fytyra e fundit?
Jo. Të gjitha ishin të vërteta: ndryshe nga hipokritët unë nuk
kisha një fytyrë të vërtetë e të tjera të rreme. Kisha shumë fytyra
sepse isha i ri dhe se nuk e dija as vetë kush isha e kush doja të isha.
(Megjithatë, hendeku që ekzistonte midis gjithë këtyre fytyrave më
fuste frikën; me asnjërën prej tyre nuk ngjisja krejtësisht dhe ecja pas
tyre qorrazi e në tym.)
Makineria psikike dhe fiziologjike e dashurisë është kaq e
komplikuar sa që në njëfarë periudhe të jetës një djalë duhet të
përqëndrohet mbi mjeshtërinë e vet aq sa i rrëshqet edhe vetë objekti i
dashurisë: gruaja që dashuron (njësoj si një violinist i ri që s'mund t'i
kushtohet përmbajtjes së pjesës për sa kohë nuk ka arritur të dominojë
teknikën e dorës deri në atë ptkë sa të mos mendojë më për të kur
luan). Fola për emocionet e mia prej adoleshenti kur ëndërroja për
Marketën dhe duhet të shtoj se ato nuk vinin aq prej gjendjes sime
dashurore se sa prej ngathtësisë e mungesës së sigurisë që më rëndonin
e sundonin ndjenjat e mendimet e mia më shumë se sa Marketa.
Për të mposhtur këtë siklet si dhe ngathtësinë time, e vrisja lart
me Marketën; përpiqesha ta kundërshtoja ose edhe taJlesha me
mendimet e saj, gjë jo fort e vështirë për t'u bërë sepse me gjithë
talentin që kishte (dhe me bukurinë që - si çdo bukuri - i krijonte një
rreze paprekshmërie) ajo ishte një vajzë pafajshmërisht e dëlirët;
gjithmonë e paaftë të vështronte përtej diçkaje, shihte vetëm çka dukej;
zotëronte plotësisht botanikën por jo rrallë nuk i kuptonte shakatë e
shokëve; iu hapte derën të gjitha zjarreve entuziaste të epokës, por
sapo shihte një qëndrim politik që lidhej me shprehjen "qëllimi
justifikon mjetet", intelekti i saj, njësoj si me shakatë, mpihej në çast;
pikërisht për këtë shokët menduan se ajo kishte nevojë të forconte
vrullin e saj duke njohur strategjinë dhe taktikën e lëvizjes revolucionare,
e kësisoj vendosën që ajo, gjatë pushimeve, të merrte pjesë për
pesëmbëdhjetë ditë në një stazh kualifikimi të Partisë.
-35-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Ky vendim nuk më vinte aspak për mbarë, sepse pikërisht këto
dy javë kisha parashikuar t'i kalonim me Marketën në Pragë për ta
çuar lidhjen tonë (që deri në atë kohë ishte mjaftuar me shëtitje,
biseda e ca të puthura) pak më tutje; unë s'kisha mundësi tjetër veç
këtyre dy javëve (më duhej të shkoja një muaj në brigadë bujqësore
dhe dy javët e fundit të pushimeve do t'i kaloja me time ëmë në
Moravi) dhe më theri në shpirt që Marketa nuk u hidhërua si unë,
nuk u acarua aspak prej stazhit, dhe ca më keq pati sy e surrat të më
thoshte se kjo e gëzonte shumë!
Që andej ku bënte stazhin (e organizuar në një lloj kështjelle në
qendër të Bohemisë) ajo më dërgoi një letër që i ngjasonte shumë asaj
vetë: i pëlqente sinqerisht shumë jeta që bënte atje; gjithçka e
ngazëllente, pa harruar këtu çerekorëshin e gjimnastikës së mëngjesit,
raportet që shkruanin, orët e diskutimit, këngët; më shkruante se atje
mbizotëronte një "frymë e shëndoshë"; e nga zelli i madh, shtonte se
në perëndim ora e revolucionit nuk do të vononte.
Hollë-hollë, edhe unë isha dakord me fjalët e saj, ashtu si ajo
ebookalbania
edhe unë i besoja revolucionit në Europën Perëndimore; vetëm një
gjë nuk ia pranoja dot: që ajo ndjehej e kënaqur dhe e lumtur ndërsa
unë vuaja nga malli për të. Atëherë bleva një kartolinë dhe (për ta
prekur, për ta lënduar, për ta çoroditur) shkrova: Optimizmi është
opiumi i gjinisë njerëzore! Mendja e shëndoshë kutërbon era
budallallëk. Rroftë Troski! Ludoviku.
-36-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
artolinës sime provokatore Marketa i ktheu një kartolinë sa
të shkurtër aq edhe të thatë dhe nuk iu përgjigj fare letrave
që i shkrova gjatë pushimeve. Diku mes maleve unë thaja kashtë me
një brigadë rinie dhe memecëria e Marketës më mbyste më trishtim.
Që andej, thuajse çdo ditë, i shkruaja letra të mbushura me një pasion
përgjërues e melankolik; e lusja që të paktën të mund të shiheshim
gjatë dy javëve të fundit të pushimeve, isha gati të mos kthehesha në
shtëpi në Moravi, të mos shihja nënën time të vetmuar, të shkoja
kudoqoftë për të qenë me Marketën; e të gjitha këto jo vetëm sepse e
doja, por kryesisht sepse ajo ishte e vetmja femër në horizontin tim
dhe gjendja ime prej djaloshi pa një vajzë më dukej e papranueshme.
Por Marketa nuk iu përgjigj letrave të mia.
Nuk po kuptoja se ç'po ndodhte. Në gusht u ktheva në Pragë dhe
arrita ta gjej në shtëpinë e saj. Bëmë sëbashku shëtitjen e zakonshme
në buzë të Vltavës në ishullin që quhet Lëndina perandorake (kjo
lëndinë e zymtë e gardhuar me plepa dhe terrene sportive të zbrazëta)
dhe Marketa pohoi se midis nesh s'kishte ndryshuar asgjë; në fakt ajo
sillej njësoj si më parë, vetëm se, pikërisht, kjo pandryshueshmëri e
ngurtësuar (puthje e ngurtësuar, bisedë e ngurtësuar, buzëqeshje e
ngurtësuar) të dërrmonte. Kur i kërkova Marketës që ta takoja sërish
të nesërmën, ajo më tha që f i bëja një telefon për f u marrë vesh më
pas.
I telefonova, nga ana tjetër, një zë femëror, jo i saji, më bëri të
ditur se Marketa ishte larguar nga Praga.
Ndjehesha i trishtuar siç mund të ndjehet një djalë njëzetvjeçar
kur nuk ka pranë një femër; që është ende mjaft i drojtur, që nuk ka
njohur veçse pak herë dashurinë fizike, kalimthi e përciptas, dhe që,
megjithatë, nuk i zinte shpirti rehat. Ditët zvarritnin në mënyrë të
padurueshme gjatësinë dhe kotësinë e tyre; nuk lexoja dot, nuk
punoja dot, shkoja tri herë në ditë në kinema, nuk lija mangët asnjë
seancë filmi, në mëngjes e në mbrëmje, si e si që të shtyja kohën, që
të shuaja vajtimin e vazhdueshëm prej zogu nate që lëshonte qenia
ime e brendshme. Unë, që Marketa (në saje të kryelartësisë sime të
përpunuar me shumë kujdes) më kujtonte se isha, pak a shumë, i
rrahur me vaj e me uthull me gratë, nuk guxoja t'u hidhja një fjalë
-37-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
vajzave në rrugë, ndërsa për këmbët e mrekullueshme të tyre më
qante shpirti.
Pra me shumë dëshirë e përshëndeta më në fund ardhjen e
shtatorit dhe fillova përsëri dy-tri ditë para punët e mia në Bashkimin
e Studentëve ku kisha një zyrë vetëm për vete e një sërë detyrimesh të
tjera. Që të nesërmen, një telefon më thirri në sekretarinë e Partisë. Prej
atij çasti, gjithçka, deri në detajet më të vogla, u skalit në kujtesën time:
Dita notonte në diell, dola nga ndërtesa e Bashkimit të Studentëve dhe
ndjeva se trishtimi i zi që më kishte gëlltitur gjatë pushimeve po më
largohej dalëngadalë. Duke shkuar për në sekretariat provova një
kureshtje të këndshme. I rashë ziles dhe derën ma hapi kryetari i
komitetit, një djalë i ri, i gjatë me fytyrë të ngushtë, me flokë të çelët,
dhe me sy të kaitër si qiell i ftohtë.
"Lavdi punës" thashë, siç përshëndesin komunistët në atë kohë. Ai
nuk iu përgjigj përshëndetjes dhe tha: "Shko atje në fund, po të presin".
Atje, në zyrën e fundit të sekretariatit, po rnë prisnin tre anëtarë të
komitetit studentor të Partisë. Më thanë që të ulesha. U ula dhe kuptova
ebookalbania
se punët nuk i kisha mirë. Të tre shokët, që i njihja mirë dhe me të cilët
isha mësuar të bëja hoka, kishin marrë një pamje të padepërtueshme;
sigurisht që m'u drejtuan me "ti" (siç e donte shoqëria) , vetëm se
papritur nuk ishte më një "ti" miq'ësore, por zyrtare dhe kërcënuese. (E
pranoj që qysh atëherë nuk e duroj dot "ti"-në; në fillim tregon afërsi e
besim, por kur njerëzit që i drejtohen njëri-tjetrit me "ti'nuk janë të afërt,
ajo merr papritmas një domethënie të kundërt, është shprehje e
vulgaritetit, në atë masë që bota ku njerëzit flasin zakonisht me "ti" nuk
është botë e miqësisë së përgjithshme, por një botë e mungesës së
kudondodhur të respektit.)
Isha ulur pra, përpara tre studentëve që duke m'u drejtuar me
"ti"më bënë pyetjen e parë: nëse e njihja Marketën. Thashë se e
njihja. Më pyetën nëse kisha shkëmbyer letra me të. U përgjigja po.
Më pyetën nëse më kujtohej se çfarë i kisha shkruar. U thashë se nuk
më kujtohej kur kartolina me tekst provokues më doli para syve dhe
fillova ta nuhas nga frynte era. Nuk e kujton dot? më pyetën ata. Jo,
u thashë. Po Marketa, çfarë të shkruante. Ngrita supet, duke dhënë
përshtypjen se letrat e saj trajtonin çështje intime të cilat nuk mund
t'i paraqisja aty. Po për stazhin s'të ka shkruar asgjë? Si jo, thashë. E
çfarë? Që atje i pëlqente, iu përgjigja. Po tjetër? Që temat ishin
interesante dhe që kolektivi ishte i mirë thashë. A të shkruar se në
stazh kishte një frymë të shëndoshë? Po, thashë, duhet të më ketë
shkruar diçka të tillë. A të ka shkruar që po mësonte se ç'ishte forca e
otpimizmit? Pyetën më tej. Po, thashë. Po ti ç'mendon për optimizmin?
-38-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Më pyetën ata. Pa dyshim, thashë me droje. Më pëlqen të bëj shaka,
jam tip i qeshur, theksova duke u përpjekur t'i jepja një ngjyrë më të
lehtë hetimit. Edhe një nihilist mund të jetë i qeshur, vuri në dukje
njëri prej tyre, dhe mund të tallet me njerëzit që vuajnë. Nuk e la me
aq por tha: Edhe një cinik mund të jetë i qeshur! Ta ha mendja se
mund të ndërtohet socializmi pa optimizëm? Pyeti një tjetër. Jo,
thashë unë. Atëherë, domethënë se ti nuk je për ndërtimin e
socializmit në vend deklaroi i treti. Si s'qenkam? Protestova unë.
Sepse për ty optimizmi është opiumi i gjinisë njerëzore! Shpërthyen
ata. Çfarë, opiumi i gjinisë njerëzore? Protestova sërish. S'ke nga ia
mban. E ke shkruar vetë! Marksi e ka cilësuar fenë si opium të
njerëzimit, ndërsa për ty opiumi është optimizmi ynë! la ke shkruar
Marketës. Do të isha kureshtar të dija se ç'do të thoshin për këtë
punëtorët tanë, gjithë punonjësit që me sulm tejkalojnë planet, po të
mësonin se optimizmi i tyre është opium, rimori fjalën menjëherë
tjetri. Ndërsa i treti shtoi: për një trockist, gjithmonë optimizmi
ndërtues nuk është veçse opium. Dhe ti je një trockist! O Perëndi e
madhe, nga i gjetët të gjitha këto? Protestova. Ti i ke shkruar në letër,
apo jo? Bën vaki të kem shkruar diçka të tillë, me tallje, megjithatë
kanë kaluar dy muaj e s'më kujtohet më. Ta freskojmë ne kujtesën,
thanë ata, dhe më dhanë të lexoja kartolinën time: Optimizmi është
opiumi i gjinisë njerëzore! Fryma e shëndoshë kutërbon era
budallallëk! RroftëTrocki! Ludviku. Në dhomën e vockël të sekretariatit
politik, këto fjalë jehonin aq shumë saqë në çast më tmerruan, ndjeva
se ato mbartnin një fuqi shkatërruese, së cilës unë s'do ti rezistoja
dot.
Shokë, kjo ishte vetëm për të bërë një shaka, thashë dhe ndjeva se
asnjëri s'mund të më besonte. Ju duket shaka kjo, juve? u tha një prej
shokëve dy të tjerëve. Këta të dy tundën kokën. Duhej të njihnit
Marketën! Thashë unë. Po ne e njohim,- ma kthyen ata. E pra, e shihni,
thashë unë. Marketa e merr çdo gjë seriozisht, dhe ne gjithmonë i
kemi sajuar historira për ta ngacmuar. Interesante, tha njëri prej
shokëve, sipas letrave të tua të mëvonshme nuk duket se s'e ke pasur
seriozisht me Marketën. Çfarë, keni lexuar të gjitha letrat që i kam
shkruar Marketës? Kështu pra, me pretekstin se Marketa merr
gjithçka seriozisht, ndërhyri një tjetër, ti e fut në thes. Pa na thuaj një
çikë, çfarë merr seriozisht ajo? Partinë, për shembull, optimizmin,
disiplinën, s'është kështu? E të gjitha këto, që ajo i merr seriozisht, iy
të bëjnë për të qeshur. Shokë, kuptomëni, thashë unë, as nuk e mbaj
mend se si e kam shkruar këtë, ndodhi shumë shpejt, dy rreshta, sa
për t'u tallur, as që mendoja për ato që shkarravisja, të kisha pasur
-39-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

ndonjë qëllim të keq s'do ta dërgoja këtë në një stazh Partie. Si e
shkrove s'ka shumë rëndësi. E shkrove! Shpejt apo ngadalë, mbi gju
apo mbi tavolinë, ti ke shkruar atë që ke pasur në mendje. S'ka tjetër.
Ka mundësi që po ta kishe menduar ca më shumë, s'do ta kishe
shkruar. Të paktën, kështu e ke shkruar pa doreza. E dimë ne që ti ke
shumë fytyra, një për Partinë e një për të tjerët.
Ndjeva se përgënjeshtrimet e mia s'kishin më asnjë lloj vlere. I
përsërita disa herë: se ishte vetëm një shaka, se ishin fjalë pa kuptim
e që vetëm sa zbulonin gjendjen time shpirtërore, e të tjera si këto. As
deshën t'ia dinin fare. Thanë se unë i kisha shkruar në një kartolinë
të hapur që kushdo mund ta lexonte, se ato fjalë kishin një rëndësi
objektive dhe s'kishin asnjë lloj shpjegimi që të lidhej me gjendjen
time shpirtërore. Pastaj, ata më pyetën se ç'kisha lexuar nga Trocki.
Asgjë, u thashë unë. Më pyetën se kush m'i kishte dhënë ato libra.
Asnjëri, u thashë. Ata më pyetën me cilët trockiste takohesha. Më
asnjë, u thashë unë. Ata më njoftuan se isha i pezulluar nga
funksionet e mia në Bashkimin e Studentëve dhe më kërkuan t'u
dorëzoja çelësin e zyrës. E kisha në xhep e ua dhashë. Pastaj më
këtë zyrë, U thashë se kisha ardhur sa për të marre kulaçin dhe
çorapet e mia. Pastaj ai shkoi te sirtari e filloi të qëmtonte një nga një
letra e fletore. Vërtet s'kishte gjë tjetër veç gjërave të mia, sa që edhe
ai më lejoi që t'i fusja, para syve të tij, në një valixhe të vogël. Futa
çorapet, pis të zhubrosura, kulaçin të mbështjellë me po atë letër me
yndyrë e me thërrime që ishte në dollap. Ata mbikëqyrnin të gjitha
lëvizjet e mia. Ika nga zyra, me valixhen në dorë, dhe përgjegjësi për
kuadrin në vend të lamtumirës më tha që të mos shkelja më aty.
Sapo u largova nga shokët e Komitetit të Rinisë së rrethit dhe të
një logjike të papërkulur të hetimit, m'u duk se isha i pafajshëm, se
nuk kishte asgjë të tmerrshme në fjalet e mia dhe se duhej të gjeja
dikë që e njihte Marketën dhe që do ta kuptonte groteskun e kësaj
historie. Takova një student të fakultetit tonë, komunist; pasi i
tregova gjithçka, ai më tha se ata të sekretariatit ishin më katolike se
papa, se s'merrnin vesh fare nga shakatë, dhe se ai vetë, që e njihte
Marketën, e merrte shumë mirë me mend se për çfarë ishte fjala.
Ndërkohë, sipas tij, më duhej të flisja me Zemanekun, i cili atë vit do
të ishte kryetar i Partisë për fakultetin tonë dhe që, në fund të fundit,

ebookalbania
thanë se në nivel Partie, organizata-bazë e Fakultetit të Shkencave do na njihte mirë edhe Marketën edhe mua.
të merrej me çështjen time. U ngritën pa më vështruar. Unë thashë
"Lavdi punës" dhe ika.
Pak më vonë m'u kujtua se kisha mjaft sende të miat në zyrën
time të Bashkimit të Studentëve. S'kam qenë ndonjëherë shumë i
rregullt, kësisoj në një sirtar më kishin mbetur ca çorape si dhe letra
personale, në një dollap plot me dosje, kishte mbetur një kulaç
shtëpie i filluar, që ma kishte dërguar nëna. Vërtet, sapo e kisha
dorëzuar çelësin, në sekretariatin e Partisë, por te portieri në katin e
parë, kishte një çelës tjetër, të varur, mes shumë të tjerëve, në një
tabelë druri; e mora; kujtoj çdo gjë me hollësi: çelësi ishte i lidhur me
një gjalmë prej kërpi me një pllakëzë të vogël prej druri, të lyer me të
bardhë, ku ishte shënuar numri i derës. Pra, me këtë çelës hyra në
zyrë dhe u ula në tavolinën e punës; hapa sirtarin e fillova të nxjerr
gjithë ç'më takonte mua; pa nxituar e përhumbshëm, sepse gjatë këtij
momenti të shkurtër qetësie relative, përpiqesha të mendoja për atë
që sapo më kishte ndodhur dhe se çfarë duhet të bëja.
Kjo nuk zgjati shumë, sepse dera u hap. Shokët e sekretariatit u
gjendën përsëri aty. Kësaj radhe, fytyrat e tyre nuk ishin më të ftohta
e as të nxirra. Tani ata flisnin me një zë të gërmushur e të fortë.
Sidomos ai më i shkurtri, përgjegjës për kuadrin në Komitet. Ai më
pyeti ashpër se si kisha hyra brenda. Me ç'të drejtë. Mos doja që të
thërriste ndonjë nga rojat për të më nxjerrë jashtë. Ç'punë kisha në
-40- -41-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
4 shkëmbim të valutave të majme, drejt Francës ku zonjat kapitaliste,
^f-^ ajmi që Zemaneku do ië ishte kryetari i ardhshëm i
cs£*-s organizatës m'u duk i shkëlqyer dhe madje isha i sigurt se
gëzoja simpatinë e tij, qoftë edhe për shkak të origjinës sime morave.
Në të vërtetë Zemanekut i pëlqente shumë kur këndonte këngët e
Moravisë; asokohe, ishte shumë në modë të këndoje këngë popullore
dhe sidomos kur këndoheshin me theks fshatarak, me krahun ndën
kokë, për të marrë pamje të vërtetë prej njeriu të popullit, sikur e kishte
lindur nëna duke hedhur ndonjë valle nën tingujt e çembaleve.
Në fakt unë isha i vetmi morav i vërtetë në Fakultetin e Shkencave,
gjë që më jepte ca privilegje; në çdo rast solemn, mbledhje të veçanta,
nëpër festa ose me një Maj, shokët më thërrisnin të nxirrja klarinetën
ebookalbania
dhe, bashkë me dy-tri amatorë të zgjedhur mes studentëve, i binim
ndonjë muzike të vërtetë morave. Kësisoj (me një klarinetë; një violinë
dhe një kontrabas) dy vjet me radhë, morëm pjesë në parakalimin e 1
Majit, dhe Zemaneku, si djalë bukurosh që i pëlqente të dukej, u
bashkua me ne; i veshur me një kostum krahinor të marrë borxh,
vallëzonte duke ecur, ngrinte krahun lart e këndonte. Lindur në
Pragë, e duke pa qenë asnjëherë në Moravi, ai luante gjithë afsh të
parin e fshatit, si të qe nga anët tona, dhe unë e vështroja miqësisht, i
lumtur që muzika e atdheut tim të vogël, e kohës se paharrueshme të
parajsës së artit popullor, pëlqehej aq shumë.
Pastaj, Zemaneku e njihte vetë Marketën, e kjo ishte përsëri në
dobinë time. Në rrethana të ndryshme të jetës studentore, na kishte
qëlluar shpesh të rrinim të tre; një ditë (ishim një grup i madh), po
sajoja histori me fise xhuxhësh që jetonin në malet çeke, duke
përmendur si fakt fragmente nga një vepër shkencore që trajtonte këtë
problem të famshëm. Marketa u çudit që s'kishte dëgjuar ndonjëherë
të flitej për këtë. I thashë se s'kishte pse të çuditej. Sigurisht që shkenca
borgjeze e mbante qëllimisht në heshtje ekzistencën e xhuxhave, sepse
kapitalistët i përdornin për tregti skllevërish.
Po atëherë duhet të shkruhet për këtë gjë! Briti Marketa. Pse s'e
bëjmë? Ky është një argument më shumë kundër kapitalistëve!
Ndoshta druhen të flasin, thashë unë me pamje të menduar, për
shkak të natyrës disi delikate dhe të ndërlikuar të kësaj çështjeje:
xhuxhat kanë aftësi dashurore të jashtëzakonshme dhe kjo i bën ata
-42-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
mjaft të kërkuar, si të tillë Republika jonë i eksportonte ata, në
disi në moshë, i punësonin si shërbëtorë, kuptohet për të abuzuar me
ta në mënyra të tjera.
Shokët mezi mbanin të qeshurën jo aq nga shpikja ime e
stërholluar se sa nga pamja tërë sy e vesh e Marketës, e gatshme për
të marrë zjarr pro ose kundër ndonjë gjëje; ata kafshonin buzët nga
frika se mos prishnin kënaqësinë që kishte Marketa tek mësonte të
rejat dhe disa prej tyre (e sidomos vetë Zemaneku) më mbanin iso që
t'i mbështesnin kush e kush më mirë të dhënat e mia për xhuxhët.
Kur Marketa pyeti se kujt i ngjanin më shumë xhuxhët, më
kujtohet se Zemaneku i pohoi, krejt serioz, se profesor Çeshura, që
Marketa dhe të gjithë shokët kishin nderin ta takonin rregullisht në
Katedrën e tij në universitet, ishte me prejardhje xhuxhe, në mos nga i
ati nga e ëma, o njëri o tjetri! Huli, asistenti i tij, duket se i kishte
treguar Zemanekut se kur kishte qenë me pushime nuk e di se kur,
kishte shkuar në të njëjtin hotel me çiftin Çeshura të cilët, po fi
vendosje mbi njëri-tjetrin, nuk arrinin më shumë se tre metra lartësi.
Duke qenë i sigurt se bashkëshortët po flinin ende, ai kapërceu një
mëngjes pragun e dhomës së tyre dhe mbeti i shastisur: ata ishin
shtrirë në të njëjtin shtrat, jo krah për krah, por një nga koka e një nga
këmbët, Çeshura i kruspullosur në fund, ndërsa e shoqja në krye.
Po, pranova unë: natyrisht, në këtë rast, jo vetëm Çeshura por
edhe e shoqja duhet të ketë pa asnjë dyshim lidhje gjaku me xhuxhat
e maleve të Çekisë, sepse të fjeturit kësisoj është një atavizëm i të
gjithë xhuxhave të kësaj krahinë, madje, në të kaluarën, ata nuk i
ndërtonin kasollet me bazë katrore ose rrethi, por gjithmonë në
formë drejtëkëndëshi të shtrirë në gjatësi, pasi nuk ishin vetëm çiftet,
por gjithë farefisi flinte në zgjatim të njëri-tjetrit.
Duke kujtuar në atë ditë të zezë broçkullat e atëhershme, pata
ndjesinë se po më ndriste një shkëndijë e vogël shprese.
Zemaneku, i cili duhej të përkujdesej për drejtimin që do të merrte
fati im, e njeh natyrën time tallëse; duke njohur edhe Marketën, ai do
ta kuptojë se kartolina ime nuk ishte veçse një kalamaJlëk që kishte për
qëllim të ngacmonte një vajzë që ne e pëlqenim të gjithë dhe (që
pikërisht për këtë arsye) kishim qejf ta vinin në lojë. Që në rastin më të
parë, e vura ne dijeni për fatkeqësinë time; Zemaneku më dëgjoi me
vëmendje, rrudhi ballin dhe tha se do ta shihte.
Gjatë kësaj kohe unë jetoja me sot e me nesër; ndiqja leksionet si
më parë dhe prisja. Rregullisht thirresha para 11 oj 11 oj komisionesh të
Partisë që rrekeshin të mësonin se mos bëja pjesë në ndonjë grup
-43-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
trockist; unë nga ana ime përpiqesha t'u tregoja se në përgjithësi unë
nuk merrja vesh shumë nga trockizmi; i dëshiruar për të gjetur pak
besim, mundohesha të zhbiroja në secilin nga vështrimet e shokëve
hetuesë; dhe kur më ndodhte ta gjeja, e ruaja gjatë atë vështrim, e
mbaja brenda vetes sime duke ushqyer me durim një copëz shprese.
Marketa vazhdonte të më shmangte. E dija që qëndrimi i saj
kishte të bënte me situatën e shkaktuar nga kartolina ime dhe, ca për
sedër e ca nga inati, nuk i bëja as pyetjen më të vogël. Megjithatë, një
ditë ajo më ndali në korridorin e fakultetit: "Doja të të thosha diçka."
Kësisoj, pas shumë muajsh dolëm përsëri bashkë; vjeshta kishte
hyrë, ne ishim zhytur të dy nën një mushama tejet të gjatë, siç
visheshin asokohe (kohë pa pikën e elegancës); binte një shi i hollë,
pemët anash rrugës ishin zhveshur e nxirë. Marketa më tregoi se si
kishte ndodhur e gjitha: kur ajo ishte në stazh gjatë pushimeve,
shokët drejtues e kishin thirrur menjëherë për ta pyetur në se i vinin
letra; ajo kishte thënë po. Ata e kishin pyetur se nga i vinin letrat. Ajo
u kishte thënë se i shkruante e ëma. Po njeri tjetër? Kishin ngulmuar
ata. Ajo u kishte dhënë emrin tim. E çfarë të shkruan shoku Jan? Ajo
ebookalbania
kishte lëvizur supet, sepse në të vërtetë nuk donte t'iu përsëriste ato
që kisha shkruar në kartolinën time. Edhe ti i ke shkruar? kishin
pyetur ata. Po, kishte thënë ajo. Për çfarë? donin të dinin ata. Po ja,
kishte thënë ajo, për stazhin e për të tjera. Të pëlqente stazhi ty? e
kishin pyetur ata. Po, shumë, ishte përgjigjur ajo. Po, ia shkrove këtë
atij? Po, sigurisht, u përgjigj ajo. Po ai, çfarë të tha? Ai? Kishte thënë
Marketa duke u përtypur, si t'ju them, ai është pak i çuditshëm, po ta
njihnit... E njohim ne, e njohim, kishin thënë ata po duam të dimë se
çfarë të ka shkruar. A mund të na e tregosh atë kartolinën?
- Mos më merr inat,- shtoi Marketa,- isha e detyruar t'ua tregoja.
- Mos kërko ndjesë,- i thashë Marketës,- gjithsesi ata e kanë parë
para se të ta thoshin ty; përndryshe s'do të të kishin thirrur.
- As që më shkon nëpër mend të kërkoj ndjesë, mua nuk më vjen
turp që ua kam treguar, nuk duhet të më keqkuptosh. Ti je anëtar
Partie dhe Partia ka të drejtë të dije cili je dhe çfarë mendon, kërceu
Marketa; paskëtaj ajo më tha se ishte skandalizuar nga ato që i
shkruaja unë, se, fundja, të gjithë e dimë që Trocki është armiku më i
madh i qëllimit për të cilin ne luftojmë e jetojmë.
E ç'mund t'i thosha unë Marketës? E luta të vazhdonte të më
tregonte si kishte ngjarë më tej.
Marketa më tha se ata kishin lexuar kartolinën time dhe bënë
çudi. Pastaj e pyetën se ç'mendonte ajo. Ajo u kishte thënë se ishte e
llahtarshme. Ata e kishin pyetur pse nuk kishte shkuar vetë t'ua
-44-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
tregonte. Ajo kishte ngritur supet. Ata e kishin pyetur nëse i dinte
rregullat e vigjilencës. Ajo kishte ulur kokën. Ata e kishin pyetur se a
e dinte ajo që Partia kishte shumë armiq. Ajo u kishte thënë se e dinte,
por se nuk besonte që shoku Jan mund... Ata e pyetën nëse me njihte
mirë. Ata e kishin pyetur se ç'njeri isha. Ajo kishte thënë se isha i
çuditshëm. Se, pa dyshim, ajo shihte tek unë komunistin e formuar,
por se nganjëherë me ndodhte që të thosha ca gjëra krejtësisht të
papranueshme për një komunist. Ata e pyetën se për çfarë gjërash
ishte fjala. Ajo ishte përgjigjur se nuk i kujtohej pikërisht çfarë, vetëm
se unë nuk respektoja asgjë. Ata kishin thënë se kjo kartë e tregonte
qartë. Ajo thoshte se grindej shpesh me mua për shkaqe nga më të
ndryshmet. Ajo u kishte thënë edhe se unë ndryshe flisja nëpër
mbledhje e ndryshe me të. Nëpër mbledhje isha gjithë entuziazëm,
ndërsa kur dilja me të nuk rreshtja së talluri me gjithçka thuhej dhe
çdo gjë e ktheja në qesharake. Ata e pyetën nëse mund të ishte një
njeri i tillë, sipas mendimit të saj, anëtar Partie. Ajo ishte përgjigjur
me një të ngritur të supeve. Ata e kishin pyetur se si do të arrinte
Partia të ndërtonte socializmin kur anëtarët e saj predikonin se
optimizmi është opiumi i gjinisë njerëzore. Ajo kishte thënë se në këtë
mënyrë një Parti nuk mund ta ndërtonte socializmin. Ata i kishin
thënë se kjo iu mjaftonte. Dhe se ajo nuk duhej të më thoshte asgjë për
momentin, pasi ata donin të mbikëqyrnin letrat e tjera që do të
shkruaja. Ajo u kishte thënë se nuk donte më të më takonte. Ata nuk
kishin qenë dakort. Përkundrazi, ata e kishin këshilluar të vazhdonte
korrespondencën me mua, të paktën për ca kohë, me qëllim që të
merrej vesh mirë se ç'mbaja ende brenda.
- Dhe pastaj ti u tregove atyre të gjitha letrat e mia? E pyeta
Marketën, duke u skuqur brenda vetes nga që m'u kujtuan hovet e
mia sentimentale.
- E ç'mund të bëja tjetër?- tha Marketa.- Ndërsa unë, pas gjithë
kësaj, vërtet që nuk isha më në gjendje të të shkruaja. S'arrija dot aty
sa t'i shkruaja dikujt vetëm e vetëm që të shërbeja si grep! Prandaj të
dërgova vetëm një kartolinë dhe kaq. Nuk doja të të takoja, sepse më
kishin ndaluar të tregoja ç'kishte ndodhur, nga ana tjetër druaja se
mos ti më pyesje, e në këtë rast do të detyrohesha të gënjeja, e kur më
ndodh të gënjej e bëj gjithmonë pa pikën e dëshirës. "
Në këto kushte e pyeta Marketën se pse kishte dashur të shihej
memuapërsëri.
Ajo më tha për arsye të shokut Zemanek. Ai e kishte takuar të
nesërmen që ishte kthyer nga stazhi në një korridor të fakultetit dhe e
kishte futur në zyrën e vogël të organizatës së Partisë së fakultetit të
-45-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
Shkencave. Ai i kishte thënë se kishte marrë një raport që e informonte
mbi një kartolinë ku unë i kisha shkruar fjalë armiqësore kundër
Partisë kur ajo ishte në stazh. Ai e kishte pyetur se ç'ishin ato fjalë. Ajo
ia kishte thënë. Ai e kishte pyetur se ç'mendonte ajo për këtë. Ajo i
kishte deklaruar se e dënonte një gjë të tillë. Ai e kishte miratuar dhe
ishte shqetësuar të dinte nëse ajo vazhdonte të shoqërohej më me mua.
E turbulluar, ajo kishte dhënë një përgjigje të zvargur. Ai i tha se, nga
stazhi, kishte ardhur në fakultet një raport shumë i mirë për të dhe se
organizata e fakultetit kishte besim te ajo. Ajo kishte thënë se kjo e
gëzonte shumë. Ai i kishte thënë më pas se nuk kishte ndër mend të
përzihej në punët e saj, por, si i thonë më thuaj me kë rri, të të them se
cili je, shoqërimi me mua nuk ishte në interes të saj.
Sipas pohimit të Marketës, kjo gjë po i trokiste në tru që prej
shumë javësh. Kishte disa muaj që ne nuk shiheshim, saqë, në fakt,
edhe nxitja e Zemanekut ishte krejt e panevojshme; e megjithatë ishte
pikërisht kjo nxitje që e kishte shtyrë të mendonte, të pyeste veten se
a nuk ishte shpirtligësi dhe moralisht e papranueshme që të ndahesh
me të dashurin vetëjn e vetëm se ky i fundit ka bërë një gabim dhe
ebookalbania
se, nga ana tjetër, s'ishte e padrejtë që ajo vetë të më kishte lënë që
më parë. Ajo kishte shkuar të bisedonte me shokun që drejtonte
stazhin ku kishte marrë pjesë gjatë pushimeve, për ta pyetur nëse e
kishte ende të ndaluar të me tregonte ç'kishte ndodhur me
kartolinën time; pasi kishte mësuar se s'kishte ç'të më fshihte më, ajo
kishte vendosur të bisedonte me mua.
Dhe tani më rrëfen gjithë ç'mbante përbrenda dhe e trazonte: po,
ajo nuk bëri mirë kur mori vendimin që të më linte; në fund të fundit
askush nuk është i humbur, edhe kur e fajësojnë për gabimet më të
rënda. Asaj i kujtohej filmi sovjetik Gjykata e nderit (asokdhe kjo
vepër ishte tejet e pëlqyer në rrethet e Partisë) ku një mjek shkencëtar
sovjetik ia kushtoi premierën e zbulimit të tij publikut të huaj para se
sa ta vinte këtë zbulim në shërbim të bashkatdhetareve të tij, dhe kjo
vinte era kozmopolitizëm (një tjetër sharje e famshme e asaj kohe),
madje era tradhti; Marketa, e emocionuar, kishte sidomos parasysh
fundin e filmit: Shkencëtari dënohej në fund nga një juri nderi e
përbërë nga kolegët e tij, ndërsa gruaja e dashuruar, jo vetëm që s'e
braktisi burrin e turpëruar, por, përkundrazi, iu vu punës që t'i
rikthente atij forcat për të ndrequr këtë gabim të rëndë.
- Kësisoj ti ke vendosur që të mos më braktisësh,- thashë unë.
- Po,- tha Marketa duke më zënë për dore.
- Pa më thuaj, Marketa, a beson se ajo që kam bërë është një gjë e
dënueshme?
-46-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
- Po, e besoj,- tha Marketa.
- Si thua ti, a kam të drejtë unë të rri më në Parti apo jo?
- Jo, Ludvik, unë mendoj se jo.
E dija se, po të kisha hyrë në lojën ku Marketa ishte zhytur kokë
e këmbë, dhe që, me sa dukej, ajo po përjetonte me gjithë shpirt
pjesën patetike, do të fitoja atë për të cilën isha meruar më kot muaj
më parë: e shtyrë nga pasioni shpëtimtar, si një anije nga forca e
avullit, ajo do të hidhej në krahët e mi pa pikë dyshimi. Por,
sigurisht, me një kusht: pasioni i saj duhej të ngopej plotësisht, dhe
që kjo të ndodhte, duhej që objekti i shpëtimit (fatkeqësisht! unë) të
pranonte fajësinë e tij të thellë, shumë të thelle. Këtë e kisha të
pamundur. Për fare pak trupi i Marketës bëhej i imi, por unë nuk e
doja më këtë çmim, isha i paaftë të pranoja gabimin dhe t'i
nënshtrohesha një verdikti të patolerueshëm; nuk mund të pranoja të
dëgjoja që qenia, e cila duhej të ishte aq e afërt për mua, të pranonte
atë gabim e atë verdikt.
Nuk isha dakort me Marketën, nuk e pranova ndihmën e saj dhe
e humba; por a është kaq e sigurt se unë ndjehesha vërtet i pafajshëm?
Sigurisht, nuk rreshtja së binduri veten për karakterin qesharak të
gjithë asaj që kishte ndodhur, por bashkë me këtë nisa t'i shihja tri
fjalitë e kartolinës me sytë e hetuesve të mi; ato fjali m'u dukën një
llahtar: mos vallë ato fjali do të zbulonin, nën maskën e tyre
rremashe, diçka vërtet të rëndë, domethënë se unë asnjëherë nuk
isha shkrirë i tëri me gjakun e Partisë, se unë asnjëherë nuk kisha
qenë një revolucionar proletar i vërtetë, por me një vendim të thjeshtë
isha "radhitur me revolucionarët" (për ne, t'i përkisje revolucionit,
ishte, si të thuash, jo një çështje zgjedhjeje por një çështje helbësore; o je
revolucionar dhe bëhesh një me lëvizjen, ose nuk je por do që të jesh i
tillë; mirëpo, në këtë alternativë, e quan veten përjetësisht fajtor
brenda këtij alteriteti).
Kur e sjell sot ndër mend se si isha atëherë, vetiu më shfaqet në
mendje pushteti i fuqishëm i krishtërimit që i kujton besimtarit
gjendjen e tij themelore dhe të përhershme prej peshkatari. Kështu u
solla atëherë (ne, të gjithë, kështu silleshim), vazhdimisht kokulur
përpara Revolucionit dhe Partisë, aq sa, pak nga pak, u mësova me
idenë se teksti i kartolinës sime, i nisur si një shaka, përbënte edhe
një krim, ndërkohë vetëkritika kishte nisur të më gërryente trurin: i
thoja vetes se ato tri fjali nuk më erdhën në mendje ashtu kot; kishte
kohë (dhe sigurisht me të drejtë) që shokët më kritikonin për
"mbeturina individualizmi"; mendoja se isha bërë shumë mendjemadh,
se më dukej vetja i ditur, ngaqë isha student, me të ardhme inte-
-47-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

lektuale dhe se im atë, punëtor, vdekur në kampet e përqendrimit
gjatë luftës, me siguri që s'do ta kishte kuptuar cinizmin tim; e mora
inat veten që, mentaliteti i tij prej punëtori, për fat të keq, tek unë
ishte tharë; pasi e akuzova veten për të gjithë të këqiat e botës,
pranova në fund se duhej të ndëshkohesha; të gjitha përpjekjet e mia
mblidheshin në një qëllim: të mos zbohesha nga Partia që të mos
quhesha, më pas, armik i saj; më dukej shumë dëshpëruese të jetoja si
armik i njohur i asaj që kisha zgjedhur që në adoleshencë, i asaj që
ishte aq e rëndësishme për mua.
Të tillë vetëkritikë, që ishte njëherësh edhe një mbrojtjeje lutëse,
e bëja njëqind herë në ditë me mendje, nja dhjetë herë përpara
komisioneve e komiteteve të ndryshme dhe, së fundi, e bëra në
mbledhjen plenare të fakultetit ku Zemaneku, para se të propozonte
në emër të organizatës përjashtimin tim nga Partia, mbajti një fjalim
hyrës (të arritur, xixëllonjës, të paharrueshëm) për mua dhe për fajin
tim. Diskutimi që u hap pas vetëkritikës sime, mori për keq; askush
s'më erdhi në ndihmë, aq sa, në fund, të gjithë (rreth njëqind vetë ku
shqetësuar për karrierën e tij dhe i frikësuar para parrullave ateiste),
u tregua i kujdesshëm që të mos i fuste dasmorët në kishë, sado e
paimagjinueshme që mund të ishte një martesë tradicionale popullore
pa prift e pa uratën hyjnore; kësisoj ai e la "patriarkun" të recitojë
gjithë pjesët e parashikuara për këtë rast, por pasi i kishte qethur me
shumë kujdes motivet biblike, ndonëse pikërisht këto motive ishin
baza figurative e ligjërimeve dasmore të qëmotit. Për shkak të
trishtimit që s'më linte të shkrihesha në dalldinë e festës martesore,
uji burimor që rridhte nga ritet e të parëve më kutërbonte era
kloroform. Aq sa edhe Jarosllavit (i prekur nga kujtimi i zellit tim në
aktivitetet tona të dikurshme) që më lutej të rrëmbeja klarinetën e të
ulesha me sazexhinjtë e tjerë, i thashë jo. Në të vërtetë sapo më kishte
dalë para syve pragezi Zemanek me kostum, tek përdridhej krah
meje në festën e një Majit të dy viteve të fundit, duke ngritur njërën
dorë e duke kënduar. Nuk mund ta zija klarinetën me dorë dhe
ndjeja se gjithë kjo potere folklorike më ngjallte neveri, neveri,
neveri....

ebookalbania
bënin pjesë edhe profesorët dhe shokët e mi më të afërt), po, të gjithë,
deri të më i fundit, ngritën dorën për të miratuar jo vetëm përjashtimin
tim nga Partia, por edhe (këtë nuk e prisja kurrë sesi) ndalimin e
studimeve.
Atë natë pas mbledhjes mora trenin për fu kthyer në shtëpi,
vetëm se ky kthim nuk më ngushëllonte aspak ngaqë për ditë të tëra,
nuk merrja guximin t'ia pohoja fatkeqësinë time mamasë, që
lumturohej nga studimet e mia. Ndërsa të nesërmen, më erdhi në
shtëpi Jarosllavi, një shok i klasës dhe i orkestrës së çembaleve ku
luaja kur isha gjimnazist. Ai s'përmbahej dot nga gazi që më gjeti në
shtëpi: do të martohej pas dy ditësh dhe donte që të isha dëshmitari i
tij. Si mund t'ia prishja një miku të vjetër? S'më ngelej gjë tjetër veç të
festoja fundosjen time mes haresë dasmore.
S'mjaftonte kjo, por patrioti morav e folkloristi kokëngjeshur
Jarosllav, donte të përfitonte nga dasma për të kënaqur të gjitha
pasionet e tij etnografike, duke respektuar të gjitha zakonet e vjetra
popullore: kostumet krahinore, orkestrën me çimbale, "patriarkun"
që recitonte copëza tekstesh lozonjare, nusen që e merrnin në krahë
për të kaluar pragun e shtëpisë, këngët, me një fjalë, një ceremonial i
tërë që zhvillohej gjatë gjithë ditës dhe që Jarosllavi e kishte ndërtuar
më shumë sipas manualeve të folklorit që lexonte se sa nga kujtesa e
gjallë. Megjithatë, vura re një gjë të çuditshme: shoku im Jarosllav, që
mbahej ende si organizuesi i një grupi të njohur këngësh dhe vallesh,
nuk kishte harruar asnjë nga ritet e vjetra, por, (me sa duket i
-48- -49-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
5 ishin të zeza!); dhe për ta mbyllur përfunduam në një barakë ku një
/"}y^^eqë më ishte hequr e drejta për të vazhduar studimet, nuk
wX/V përfitoja më as shtyrjen e afatit të shërbimit ushtarak dhe
s'më mbetej gjë tjetër veçse të prisja ditën kur do të më thërrisnin
ushtar; deri atëherë duhej ta zija kohën në dy brigada pune: fillimisht
punova në rindërtimin e një rruge, diku andej nga Gotvaldova, në të
humbur të verës, më futën si punëtor sezonal në një uzinë konservash
dhe së fundi, një mëngjes vjeshte, pas një nate të pagjume mbi
hekurudhë, u sosa në kazermën e një lokaliteti të panjohur e të
shëmtuar të Ostravës.
U gjeta në një oborr garnizoni, bashkë me rekrutë të tjerë si unë;
nuk njiheshim me njëri-tjetrin; në gjysmerrësirën e kësaj mosnjohjeje
ebookalbania
të parë e të përbashkët, shihej se si çlirohej te të tjerët gjithçka
vulgare dhe e çuditshme që kishin; e vetmja lidhje njerëzore ishte
mjegulla e asaj që na priste dhe për të cilën vetëm sa hidheshin ca
hamendje lakonike. Disa pretendonin se ne bënim pjesë te "të
zinjtë", të tjerë thoshin jo, ca të tjerë as që e dinin se ç'donte të
thoshte kjo fjalë. Unë që e dija, i dëgjoja ato hamendje me llahtar.
Një rreshter na mori dhe na shpuri në një barrakë, u rrasëm në
një korridor e që andej në një sallë të madhe muret e së cilës ishin
mbushur me pllakate të stërmëdha ku binin në sy slogane, fotografi
e vizatime pa shije; në fund të sallës, mbi një parrullë të ngulur me
gozhdë, ishte shkruar me gërma prej letre të kuqe: NE NDËRTOJMË
SOCIALIZMIN dhe nën këtë mbishkrim, pranë një karrigeje
qëndronte një plakush ngordhalaq. Rreshteri i bëri shenjë njërit prej
nesh të ulej. Plakushi i lidhi një picetë të bardhë rreth qafës, rrëmoi
në një çantë të mbështetur të këmba e tavolinës, nxori prej andej një
makinë rroje dhe i mëshoi tufës me flokë të djaloshit.
Te karrigia e berberit zinte fill zinxhiri që do të na shndërronte
në ushtarë: pas asaj karrigeje ku kishim lënë gjithë flokët, na shpinin
në një të ndarë aty ngjitur ku ishim të detyruar të zhvisheshim krejt,
të mbështillnim teshat në një qese letre, t'i lidhnim me një spango
dhe t'i dorëzonim në sportel; të qethur e lakuriq tejshkuam
korridorin për të marrë këmishat e natës në një sallë tjetër dhe ku na
dhanë këpucët e uniformës; me këpucë e në këmishë nate parakaluam
tej e tej oborrit për t'u futur në një barakë tjetër ku jepnin këmisha, të
-50-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
mbathura, çorape leshi, rripa dhe unfiormën (shenjat e xhaketës
nënoficer lexoi me zë të lartë emrat tanë, na ndau në grupe e na
caktoi dhomat e shtretërit.
Po atë ditë mësuam që ishim të dënuar të grumbulloheshim kur
hanim supën e darkës dhe kur binim për të fjetur; të nesërmen në
mëngjes, na zgjuan e na çuan në minierë; me të mbërritur atje u
ndamë në skuadra pune e na dhanë veglat (shpues, lopatë, llampë
minatori) që asnjë ose thuajse asnjë prej nesh nuk dinte t'i përdorte;
pastaj kafazi i ashensorit na zbriti nën tokë. Kur u ngjitëm përsëri,
me trup të dërrmuar, nënoficerët që po na prisnin na vunë në rresht
dhe na çuan në kazermë; hëngrëm drekë, pasdite kishte rreshtore,
pastrim territori, formë politike, këngë të detyruara; i vetmi vend
intim ishte dhoma me njëzet shtretër marinari. Kësisoj rridhnin ditët
pa e prishur terezinë e tyre.
Depersonalizimi me të cilin na ndëshkonin dukej krejt i
padepërtueshëm ditët e para; punët e detyruara që kryenim, i zunë
vendin gjithë pamjes sonë njerëzore; kuptohet që kjo ishte relative,
sepse shkaktohej jo vetëm nga rrethanat reale por edhe nga të
pamësuarit (njësoj si të kalosh nga një vend me dritë në një dhomë të
errët); me kalimin e kohës errësira filloi dalëngadalë të zbehej, aq sa
edhe në atë gjysmënatë depersonalizimi elementi njerëzor u bë pak nga
pak i kapshëm. Më duhet të pranoj se vështrimi im ishte ndër të
fundit që u mësua me atë ndryshim ndriçimi.
Kjo ndodhte sepse e gjithë qenia ime nuk donte ta pranonte
fatin. Ushtarët me simbole të zeza ku bëja pjesë edhe unë, nuk bënin
gjë tjetër veçse rreshtore pa armë dhe punonin në thellësi të minierës.
Puna e tyre shpërblehej (gjë që në krahasim me ushtarët e tjerë ishte
më e favorshme), por kjo për mua ishte një ngushëllim mjeran kur
mendoja se ata ishin të gjithë njerëz që Republika socialiste nuk iu
besonte armën, pasi i konsideronte si armiq të saj. Për rrjedhojë,
merret vesh, i trajtonin me shumë egërsi dhe mbi ta peshonte kërcënimi
i zgjatjes së kohës së shërbimit tej dyvjetëshit të parashikuar me ligj;
e megjithatë ajo që më tmerronte më shumë ishte thjesht fakti që
gjendesha midis atyre që unë i quaja armiqtë e mi të betuar dhe që
aty më kishte degdisur vendimi i shokëve të mi. Kësisoj fillimin e
egzistencës sime mes të zinjve e kaloja në një vetmi kryeneçe; nuk
doja të shoqërohesha me armiqtë e mi. Aty ishte shumë e vështirë të
kishe liridalje (ushtari s'kishte kurrsesi të drejtë të dilte, liridalja i
jepej vetëm si shpërblim) megjithatë, ndërkohë që ushtarët e tjerë nuk
linin bar pa shkuar e vajzë pa i ardhur rrotull, unë parapëlqeja të
-51-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
rrija vetëm në qoshen time; kruspull në shtratin tim prej ushtari,
përpiqesha të lexoja a të studioja (kur je matematikan, mjafton një
laps e një copë letër) dhe haja veten me dhëmbë nga mospërshtatja;
atëherë mendoja se kisha vetëm një detyrë të vetme: të vazhdoja
luftën për të fituar të drejtën "për të mos qenë një armik", të drejtën
për të dalë që andej. Disa herë kisha takuar komisarin politik e jepja
e merrja t'i mbushja mendjen se unë ndodhesha gabimisht mes të
zinjve; se unë isha përjashtuar nga Partia për intelektualizëm dhe
cinizëm por jo si armik i socializmit; i shpjegoja pa u lodhur (kushedi
sa herë!) historinë qesharake të kartolinës që në fakt s'ishte aspak
qesharake por që duke e lidhur me simbolet e zeza të uniformës
sime po bëhej gjithmonë e më e dyshimtë dhe dukej se po fshihte
diçka që unë s'e përmendja. Për hir të së vërtetës duhet të them që
komisari më dëgjoi me durim dhe u tregua më i gjerë se ç'e priste
etja ime për t'u justifikuar; gjithsesi ai vërtet kishte pyetur më lart
(ç'topografi misterioze), vetëm se kur erdhi tek unë, me një hidhërim
të sinqertë më tha: "Përse deshe të ma hedhësh? Tani e mora vesh që
ebookalbania
ti je trockist".
Fillova të kuptoj se s'kishte asnjë mundësi të korrigjoja pozitën
time që ndodhej në duart e instancës më të lartë të fateve njerëzore;
kuptova se kjo pamje (sado pak e ngjashme) ishte pambarimisht më
reale se unë vetë; se kjo nuk ishte kurrsesi hija ime, se isha unë vetë,
hija e pamjes sime; se kurrsesi s'mund t'ia hidhja kësaj fajin që nuk
më ngjante mua, dhe se isha unë fajtori për këtë mosngjashmëri, pra
peshën e kryqit duhet ta mbaja unë dhe s'e shkarkoja dot mbi asnjë
tjetër, isha i dënuar ta mbartja.
E megjithatë, nuk doja të dorëzohesha. Kërkoja vërtet të mbartja
mosngjashmërinë time: të isha ai që kishin vendosur të mos isha.
Një pesëmbëdhjetëditësh më mjaftoi për t'u mësuar pak a shumë
me punën rraskapitëse të minierës, shtrëngoja me duar shpuesin e
rëndë, dridhja e të cilit më shkundte tërë kraharorin deri të nesërmen
në mëngjes. Nejse, punoja si i çmendur e me ndershmëri; kisha vendosur
të bëhesha shembullor dhe nuk vonoi që t'ia arrija.
Vetëm se asnjë nuk e shihte këtë si një shf aqje të bindjes sime: ne
të gjithë paguheshim për detyrën e përmbushur (është e vërtetë që
na mbahej pagesa për fjetje dhe ushqim, por megjithatë nuk merrnim
pak), prandaj sido që t'i kishim mendimet, shumicës i binte bretku
me qëllim që t'u shkulnin atyre viteve të humbura diçka me vlerë.
Ndonëse na mbanin të gjithë për armiq të tërbuar të regjimit, në
kazermë ishin ruajtur format e jetës publike që praktikoheshin në
bashkësitë socialiste; ne armiqtë e regjimit, organizonim mbledhje të
-52-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
çastit dhjetë minutëshe nën kontrollin e komisarit politik, merrnim
pjesë në debate të përditshme politike, duhet të bënim gazetat e
rnurit, të ngjisnim fotografitë e udhëheqësve të shtetit socialist duke i
shoqëruar me parrulla për të ardhmen e lumtur. Në krye të herës i
bëja me shumë zell këto punë, gati duke u krekosur. Por as kjo s'i
thoshte gjë njeriu: a nuk përpiqeshin edhe të tjerët të vepronin njëlloj
kur donin që shefi t'i merrte me sy të mirë e t'u jepte liridalje? Asnjë
ushtar nuk shihte aktivitetet politike si të tilla por thjesht si një
majmunëri pa kuptim që duhej bërë në sytë e atyre që na mbanin
kërbaçin te koka.
Më së fundi kuptova se revolta ime ishte një iluzion, se
pangjashmërinë e dalloja vetëm unë, ndërsa për të tjerët ishte e
padukshme.
Midis nënoficerëve që na kishin në dorë, ishte një sllovak i ri
flokëzez, një tetar që daJlohej për butësi dhe që i mungonte krejtësisht
sadizmi. Ai shihej me sy të mirë nga ne, megjithëse, disa shakaxhinj
të këqinj thonin se ai ishte i mirë nga budallallëku. Ndryshe nga ne,
kuptohet, nënoficerët ishin të armatosur dhe ndodhte që herë pas
here të shkonin për qitje. Një ditë tetari i ri u kthye nga kjo stërvitje i
nderuar sepse, siç thonin, kishte marrë maksimumin e pikëve. Jo pak
djem e uruan (ca nga simpatia e ca për f u tallur) dhe tetari skuqej nga
krenaria.
Po atë ditë, fare rastësisht, u gjenda vetëm me të. Sa për t'u
gjendur në muhabet, e pyeta "Si dreqin arrini të qëlloni në shenjë?"
Tetari më këqyri mirë para se të përgjigjej: "Kam një marifet të
veçantë. I them vetes: kjo që kam përpara nuk është tabele qitjeje prej
hekuri të bardhë, është një imperiaJist. Dhe atëherë, i tërbuar, qëlloj
drejt e në shenjë!"
Digjesha nga dëshira për të mësuar se ç'lloj krijese njerëzore
përfytyronte ai për konceptin aq abstrakt të imperialistit kur, sikur t'i
dilte përpara pyetjes sime, tha me një zë të trashë e duke e peshuar:
"E di unë pse më brohorisni ju. Po fundja, po të qe luftë, sido që të
ishte, unë mbi ju do të qëlloja!"
Kur dëgjova një gjë të tillë nga goja e një qenieje të pastër që nuk
diti të ngrejë një herë zërin për të na qortuar - e për këtë me vonë
edhe e transferuan që andej - kuptova se fija që më kishte lidhur me
Partinë dhe me shokët, po me rrëshqiste nga duart në mënyrë të
pakthyeshme. Më kishin hedhur jashtë rrugës së jetës sime.
-53-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
6 nëse me vinte ndonjë letër, atë ma dërgonte mamaja ... Po çfarë, a
(^•^ °- Të gjitha fijet ishin këputur.
*^r U këputën të gjitha, studimet, pjesëmarrja në lëvizje, puna,
miqësitë, u këputën dashuria dhe dëshira për dashuri. S'më ngelej
veçse koha, këtë të fundit mësova ta njoh nga afër si kurrë më parë.
Nuk ishte me ajo kohë që më dukej aq e imja dikur, që shndë-
rrohej në punë, në dashuri, në gjithëfarë përpjekjesh të mundshme,
një kohë që unë e pranoja pa e vrarë mendjen, sepse edhe koha
s'binte në sy, duke u fshehur gjithë delikatesë prapa aktiviteteve të
mia. Ndërsa tani ajo vinte drejt meje ashtu siç ishte, e zhveshur, me
pamjen e saj origjinale dhe më detyronte ta quaja me emrin e saj të
vërtetë (sepse tani unë jetoja kohën e kulluar, krejtësisht të zbrazët) që
të mos e harroja për asnjë çast, që të mendoja vetëm e vetëm për të, që
ebookalbania
të ndjeja pa ndërprerje peshën e saj.
Kur dëgjojmë një muzikë, na mbetet në mendje melodia dhe
harrojmë që ajo nuk është veçse një nga mënyrat e kohës; sapo orkestra
hesht ne dëgjojmë kohën; kohën në vetvete. Po jetoja një pauzë.
Sigurisht, jo një pauzë orkestre (kohëzgjatja e të cilës përcaktohet qartë
me një shenjë konvencionale), por një pauze të pakufi. Ne nuk kishim
mundësi (siç ndodh zakonisht nëpër repartet ushtarake) të numëronim
ditët që shkonin, duke shkurtuar kështu vitet e shërbimit ushtarak; të
zinjtë mund t'i mbanin në kazermë për sa kohë të gjykohej e
nevojshme. Ambrozi, një dyzetvjeçar i kompanisë se dytë, po mbushte
vitin e katërt këtu.
S'kishte gjë më të hidhur se të ishe i mbyllur në kazermë kur në
shtëpi të priste një grua ose një e fejuar; kjo don të thoshte që
vazhdimisht të gërryente ideja se ato jetonin jashtë çdo kontrolh. Por
po kështu, kjo parakuptonte ngazëllimin kur ato vinin për t'i takuar
(aq rrallë!), si dhe drithërimën e pandërprerë nga frika se mos
komandanti nuk jepte lejen për të dalë e gruaja vinte deri të dera e
kazermës për hiçgjë. Të zinjtë, midis tyre (me humorin e zi që i
dallonte), tregonin se oficerët i prisnin gratë e pakënaqura të
ushtarëve për f iu zënë rrugën e vilnin kësisoj frutet e një dëshire që
duhej t'i përkiste burrave të mbyllur në kazermë.
E megjithatë: për ata që kishin një grua në shtëpi, ishte një fill që
tejshkonte pauzën, mbase i tërhequr, mbase ankthshmërisht i brishtë
-54-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
e lehtësisht i këputshëm por gjithsesi ishte një fill. Një fill të tillë unë
nuk e kisha; i kisha ndërprerë të gjitha marrëdhëniet me Marketën e
s'ishte fill, ky?
Jo, një strehë që nuk është veçse shtëpi e prindërve, nuk është
fill; është vetëm një e kaluar: letrat që vijnë nga prindërit, janë
mesazhe nga një kontinent prej të cilit largohesh; më keq akoma,
këto lloj letrash nuk rreshtin së përmenduri gabimin, duke të kujtuar
portin e ndërtuar me mundim prej ku je nisur; po, të thotë, njëra prej
këtyre letrave, porti aty është, për bukuri, s'ka lëvizur nga vendi, po
kokën, kokën ku e ke\
Kësisoj, pak nga pak u mësova me faktin që jeta ime kishte
humbur vazhdimësinë e saj, me kishte shkarë nga duart e më mbetej
veç një gje: që, edhe brenda vetes sime, të qëndroja atje ku isha
realisht e pa u përpjekur për të dalë që andej. Dalëngadalë, pamja
ime po përshtatej me atë gjysmerrësirë depersonalizimi dhe nisa të
dalloj njerëzit rreth meje; disi me vonesë, por hehdeku, për fat të
mirë, nuk ishte aq i thellë sa unë të isha krejt i huaj për të tjerët.
I pari që doli nga ajo gjysmerrësirë (ashtu sikurse u shfaq sot i
pari nga gjysmerrësira e kujtesës sime) ishte Honza, një djalosh nga
Brno (që njihej nga e folmja popullore gati e pakuptueshme), i cili
kishte përfunduar mes të zinjve, pasi ishte përleshur me një polic. E
kishte shqepur në dru, sepse kur kishin qenë shokë në fakultet ishin
zënë, mirëpo gjykata s'kishte dashur t'ia dinte për këtë shpjegim dhe
e kishte rrasur Honzen gjashtë muaj në burg para se ta sillnin drejt e
këtu. Megjithëse axhustator i mirë, nuk i bëhej vonë nëse do t'i
kthehej një ditë zanatit apo do të merrej me çfarëdo gjë tjetër; nuk
ishte i lidhur me asgjë dhe të ardhmen e shihte me një liri
moskokëçarëse.
I vetmi që hahej me Honzen në këtë ndjenjë të çuditshme lirie,
ishte Bedrishi, tipi me i çuditshëm nga ne të njëzetë që flinim në një
dhomë; ai kishte ardhur mes nesh pasi kishte bërë dy muaj ushtri të
rregullt, në një repart këmbësorie ku me kryeneçësi kishte kundërshtuar
të zinte armë me dorë, pasi kjo nuk pajtohej me parimet e tij të rrepta
fetare; s'dinin ç'të bënin me të, sidomos pasi i kishin gjetur letrat që
ia çonte Tramanit dhe Stalinit, me anë të të cilave i luste me një ton
patetik, të zhbënin të gjitha ushtritë në emër të vëllazërimit socialist;
të sikletosur, eprorët e tij kishin arritur deri aty sa ta lejonin të bënte
rreshtore pa armë dhe në mes të ushtarëve të tjerë ai zbatonte
urdhrat "në sup armë" dhe "armë ul" në mënyrë të përkryer, por
duarbosh. Ai kishte marrë pjesë edhe në seancat e para të formës
-55-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
politike, ku s'përtonte të merrte fjalën duke bërë kërdinë mbi fajtorët
e luftës imperialiste. Megjithatë, kur nisi të përgatisë e të verë nëpër
muret e kazermës afishe ku bënte thirrje për të dorëzuar armët,
prokurori ushtarak e çoi në gjyq për rebelim. Gjykatësit ishin
prapëseprapë aq të turbulluar nga dërdëllisjet e tij për paqen, sa që
urdhëruan një kontroll psikiatrik dhe mëdyshen gjatë para se të
merrnin një vendim e ta dërgonin te ne. Bedrishi ishte i kënaqur: i
vetmi që lumturohej tek mbante mbi uniformë shenjat e zeza. Ja
përse ndjehej i lirë - ndonëse te ai kjo ndjenjë nuk shfaqej si guxim i
tepruar, siç ndodhte me Honzën, përkundrazi dukej qetësisht i
disiplinuar dhe paqësisht i zellshëm në punë.
Të gjithë të tjerët ndjeheshin shumë më në ankth: Varga, tridhjetë
vjeç, hungarez nga Sllovakia, pa asnjë paragjykim për kombësinë,
kishte luftuar me disa ushtri njëra pas tjetrës e kishte njohur disa lloje
kampesh burgimi, nga të dy anët e frontit; Petrani, një kuqalash,
vëllai i të cilit ia kishte mbathur jashtë shtetit pasi kishte palosur një
roje kufiri; Zhozefi, pa shumë tru, bir i një fshatari pasanik nga lugina
e Elbes (i mësuar me hapësira të mëdha me ajër, i merrej fryma nga
ebookalbania
frika kur mendonte ferrin e galerive); Stana, njëzet vjeç, spitullaq nga
periferitë punëtore të Pragës, për të cilin Komiteti kombëtar i lagjes
kishte qëndisur një raport të tmerrshëm, pasi në parakalimin e 1 Majit
qenkësh bërë xurxull e paskësh urinuar me vetëdije në buzë të
trotuarit në sy të të gjithë qytetarëve që shqyheshin gazit; Peter Pekni,
student për drejtësi, gjatë muajit shkurt, bashkë me ca shokë, kishte
demonstruar kundër komunistëve (nuk do të vononte shumë që ai të
kuptonte se edhe unë i përkisja atyre që e kishin zbuar nga fakulteti
që të nesërmen dhe ai ishte i vetmi që provonte kënaqësinë helmuese
tek më shihte në të njëjtin kallëp me të).
Mund të kujtoj edhe ushtarë të tjerë që kishin të njëjtin fat me
mua, por dua të mbetem te më kryesoret: Honza më pëlqente më
shumë nga të gjithë. Më kujtohet një nga bisedat tona të para; gjatë
një pushimi të shkurtër në galeri, siç rrinim shpesh (për të ngrënë një
kafshatë buke) afër njëri-tjetrit, Honza më goditi me pëllëmbë mbi
gju: "Ej ti, shurdh-memec, çfarë dreqin je ti?" Atëherë isha vërtet
shurdh-memec (i mbyllur tërësisht brenda aktmbrojtjeve të mia) dhe
përpiqesha (me terma që edhe vetë i ndjeva sa të gënjeshtërt e të
sajuar ishin) t'i shpjegoja me sa mundja si kisha përfunduai; aty e që,
tekefundit, unë s'hyja fare në atë mes. Ai më tha: "Ej trap! Po pse ne,
ç'hyjmë këtu ne?" Sërish bëra t'i paraqes pikëpamjen time (duke
kërkuar fjalë më të natyrshme), ndërsa Honza duke gëlltitur
kafshatën e fundit, foli shkoqur: "Sikur të ishe po aq i gjatë sa je dhe
-56-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
budalla, dielli do të ta kishte përcëlluar kaplloqen". Me këtë fjali,
shpirti plebe i periferive po zgërdhihej me mua. Më erdhi turp që, si
një fëmijë i llastuar, s'pushoja se përmenduri privilegjet e humbura,
ndërsa bindjet i kisha ndërtuar pikërisht mbi mohimin e privilegjeve.
Me kohë u afrova më shumë me Honzën (kisha fituar simpatinë
e tij, sepse dija të bëja shpejt me mend të gjitha llogaritë që lidheshin
me rrogën dhe nuk lejoja që të ma hidhnin); një ditë, ai zuri të tallej
me mua që mykesha në kazermë në vend që të përfitoja nga
liridaljet, e kësisoj më futi në bandën e vet. Më kujtohet shumë mirë
dalja e parë; u bëmë një dorë e mirë, rreth tetë vetë, ishte Stana,
Varga, edhe Çeneku, një djalë nga Artet Dekorative që kishte ndërprerë
studimet (e kishin plasur mes të zinjve për shkak të pikturave
kubiste, nga të cilat s'kishte dashur të hiqte dorë; ndërsa tani,
përkundrazi, për të rrjepur ndonjë përfitim aty-këtu, ai stoliste me
karbon muret e kazermës duke vizatuar figura gjigande luftëtarësh,
nga ata të Jan Husit, të armatosur deri në dhëmbë). Vendet ku mund
të shkonim ishin të pakta: qendra e qytetit të Ostravës ishte e
ndaluar për ne; mund të frekuentonim vetëm disa lagje dhe, në këto
lagje mund të hynim vetëm në disa bare të caktuara. Me të mbërritur
në lagjen më të afërt na eci fati: bëhej një mbrëmje vallëzimi në një
palestër që s'përdorej më si e tillë e që s'futej në vendet e ndaluara.
Me një leje hyrjeje pa pikë vlere u dyndëm brenda. Salla ishte e
mbushur me tavolina e karrige, por jo me njerëz: gjithë-gjithë, nja
dhjetë vajza; rreth tridhjetë burra, gjysma e të cilëve vinin nga
kazerma e artilerisë aty afër; sa na panë, ata u bënë gjithë sy e veshë
dhe ne ndjemë mbi lëkurë se si na vëzhgonin e na numëronin. U
ulëm në një tavolinë të gjatë që u gjend e lirë dhe porositëm një
shishe vodka, mirëpo kamerierja me një ton të thatë na bëri të ditur
se ishte e ndaluar të shërbehej alkool. Atëherë Honza pa e zgjatur
porositi tetë limonada; pastaj secili prej nesh i futi në dorë ca para
dhe për dhjetë minuta ai u kthye me tri shishe rum, gjë që do ta
përmirësonte nga poshtë tavolinës përmbajtjen e gotave me limonadë.
Këtë e bëmë me shumë kujdes, sepse artilierët na mbikëqyrnin nga
afër dhe ne e dinim, ata mezi prisnin të zbulonin alkoolin që ne
pinim fshehurazi. Me forcat e ushtrisë së armatosur, duhet theksuar,
marrëdhëniet ishin tejet armiqësore: nga njëra anë ata na shihnin si
elementë të dyshimtë, si vrasës, kriminelë e armiq, të gatshëm (sipas
letërsisë me spiunazh që lexohej në atë kohë) për të masakruar
tradhtisht familjet e tyre të qeta, nga ana tjetër (dhe kjo ishte pa
dyshim edhe më e rëndësishmja), ata na kishin zili se paguheshim
dhe mund të prishnim pesë herë më shumë.
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Në të vërtetë kjo ishte e veçanta e gjendjes sonë: ne njihnim veç
lodhje e punë, çdo pesëmbëdhjetë ditë na rruanin kokën, nga frika se
mos bashkë me flokët na rritej dhe fara e guximit, ne ishim fatkeqët
që s'prisnim asgjë të mirë nga jeta, por, sa për para, ato s'na mungonin.
S'qe kushedi çfarë, por, për një ushtar që dilte veç dy herë në muaj,
ishte gjë e madhe, sepse në ato pak orë lirie (në ato pak vende të
lejuara), ai mund të sillej si pasanik e të kompensonte kësisoj
pafuqinë kronike të ditëve të pafund.
Ndërsa orkestra mediokre me vegla fryme e vendosur mbi një
podium, merrte valse e polka për dy tre çifte që rrotulloheshin mbi
pistë, ne, pa e prishur terezinë, gjuanim vajzat e gjerbnim limonadën
që me shijen e saj alkoolike na e çonte moralin më lart se të tjerët;
ishim në humor të shkëlqyer; ndjeja se po më hipte qejfi për shoqëri
gazmore, për t'u afruar me shokët, gjë që s'e kisha provuar që nga
koha kur rrinim me Jarosllavin në orkestrën e tij të çembaleve.
Ndërkohë, Honza kurdisi një plan për t'iu marrë artilierëve sa më
shumë vajza. Plani ishte sa i shkëlqyer, aq edhe i thjeshtë dhe, pa e
bërë të gjatë, kaluam drejt e në zbatim. Çeneku u tregua më i
ebookalbania
zellshmi dhe, si karagjoz e kapadai që ishte por edhe për të bërë
gallatë me ne, duke u krekosur ftoi për të vallëzuar një brune të
stërlyer që më pas na e solli në tavolinë; i shërbeu edhe asaj dhe
vetes limonadë me rum dhe pastaj iu drejtua me një vështrim të
nënkuptuar: "Atëherë, u morëm vesh!"; brunia pohoi me kokë dhe
ngriti gotën. Aty kaloi një qurrash, me dy shiritat e brigadierit mbi
suporet e uniformës së artilerit, ndaloi përpara brunës dhe me një zë,
s'bëhet më i trashë, i tha Çenekut: "Më lejon? - Jepi, mor vlla!" i tha
Çeneku. Ndërsa brunia përdridhej me brigadierin e eksituar nën
ritmin idiot të një polke, Honza nxitoi të telefononte për të thirrur një
taksi; për dhjetë minuta taksia mbërriti dhe Çeneku shkoi e u ngul
para daljes; brunia përfundoi vallëzimin, i kërkoi falje brigadierit
duke i thënë se donte të shkonte në banjo, një çast më pas u dëgjua
zhurma e veturës që u nis.
Pas suksesit që korri Çeneku, i erdhi radha Ambrozit plak që
gjeti një grua disi më të pjekur dhe me një pamje mjerane (gjë që s'i
kishte penguar katër artilierë t'i vinin rrotull me këmbëngulje); pas
dhjetë minutash një taksi tjetër u gjend të dera dhe Ambrozi ia
mbathi bashkë me gruan e me Vargen (i cili pretendonte se s'kishte
grua që t'i vente pas), për t'u takuar me Çenekun në një lokal të
caktuar që më parë, në anën tjetër të Ostravës. Dy të tjerë prej nesh
arritën të përlajnë edhe një vajzë tjetër dhe ngelëm akoma vetëm tre:
Stana, Honza dhe unë. Veshtrimet e artiherëve po bëheshin gjithmonë
-58-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
e më të liga, sepse filluan të dyshonin që kishte një lidhje midis
pakësimit të efektivit tonë dhe zhdukjes se tri grave nga territori i
tyre i gjahut. Megjithëse kishim marrë parnje prej të pafajshmi, e
ndjenim se aty po vinte era sherr. "Thërrasim dhe një taksi e
tërhiqemi me nder",- thashë duke kundruar me zili një bjonde me të
cilën kisha kërcyer në fillim të mbrëmjes, pa guxuar t'i propozoja që
të vinte me mua; shpresoja ta bëja këtë në vallëzimin tjetër, mirëpo
dukej se artilierët po e ruanin aq mirë, sa që e kisha të pamundur f i
avitesha. "Kot e ke që ngul këmbë",- më tha Honza dhe u ngrit që të
telefononte. Por ai ishte ende në mes të sallës kur artilierët lanë
tavolinat e tyre dhe u lëshuan rrotull tij. U mor vesh, do plaste sherri,
mua dhe Stanës s'na mbetej gjë tjetër veç të linim tavolinën e të
shkonim në përforcim të shokut të kërcënuar. Një grup artilierësh
rrethoi Honzen pa thënë gjysmë fjale kur njëri prej tyre, një lengaraq
gjysmë i dehur, (me siguri që edhe ai kishte fshehur ndonjë shishe
nën tavolinë) prishi këtë heshtje të keqe, duke dërdëllisur se babai i
tij kishte qenë i papunë para luftës dhe se ai nuk i shihte dot këta
borgjezë të ndyrë me simbole të zeza që bënin qejf, se në fund të
fundit i kishte ardhur në majë të hundës dhe se shokët e tij duhet ta
mbanin ose përndryshe ai do t'ia bënte turinjtë pershesh këtij këtu.
Honza, duke përfituar nga një ndërprerje e ligjeratës së lengaraqit,
kërkoi me mirësjellje se çfarë dëshironin shokët artilierë. Që të
zhdukeni që këtej një orë e më parë, thanë ata, dhe Honza iu përgjigj
se pikërisht atë ishim duke bërë, por, ama ta linin që të thërriste një
taksi! Në atë çast, u duk se lengaraqit do t'i binte të fikët: një mut,
ulëriti ai me një zë të çmendur, një mut, ne na doli bytha vendit,
rraskapitemi gjithë ditën dhe s'kemi një grosh, ndërsa këta kapitalistët,
agjentët subversive, plehrat, na bredhin me taksi, këtë jo, me mirë t'i
mbys me këto duar, s'keni për të ikur që këtej me taksi!
U futën të gjithë në sherr; me uniformat u përzien edhe civile, si
dhe personeli i ndërtesës që donte të shmangte incidentin. Aty më
kapi syri bjonden; e mbetur vetëm në tavolinë (krejt indiferente ndaj
përleshjes), ajo u çua për të shkuar në banjo; u shkëputa fshehtas nga
tufa dhe, në hyrje, ku gjendeshin garderoba dhe banjot (s'kishte njeri
tjetër veç bjondes) i fola; ndjehesha si ai që hidhet në ujë pa ditur not
dhe që do s'do do f i lëvizë krahët; gërmova në njërin nga xhepat
dhe duke nxjerrë prej andej një shuk me kartëmonedha njëqind
koronëshe i thashë: "Hë, si thua, do të vish me ne? Do të bëjmë më
shumë qejf se sa këtu!"Ajo i pa të hollat me bisht të syrit dhe ngriti
supet. I thashë se e prisja jashtë, ajo pohoi me kokë, humbi brenda
banjos dhe doli përsëri pa vonuar, e veshur me pallto; me buzëqeshi
-59-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
dhe më tha se dukej sheshit që unë nuk isha si të tjerët. Kjo gjë më
pëlqeu, i futa krahun dhe e tërhoqa nga ana tjetër e rrugës ku zumë
një cep nga ku mund të shihnim Honzen dhe Stanën në dalje të
palestrës që ndriçohej vetëm nga një llambë. Bjondja me pyeti nëse
isha student dhe, pasi ia pohova këtë, ajo më rrëfeu se një ditë më
parë, në garderobën e ndërrmarjes, i kishin vjedhur paratë që nuk
ishin të sajat por të uzinës, dhe se ajo ishte shumë e dëshpëruar
ngaqë mund ta çonin në gjyq për këtë: më kërkoi nëse mund t'i jepja
ca të holla hua, një qindëshe për shembull; kërkova në xhep dhe i
dhashë dy qindëshe të zhubrosura.
Nuk pritëm shumë dhe dy miqte me kapë e kapotë dolën që
andej. lu fishkëlleva por po aty u shfaqën edhe tre ushtare (pa
kapotë e pa kapë) që u turrën drejt tyre. Kapa tonin kërcënues të
pyetjeve që s'ua dalloja dot fjalët, por kuptimin e mora me mend; ata
kërkonin bjondinën time. Më tej, njëri syresh u sul mbi Honzen dhe
u përleshën. Vrapova dhe unë drejt tyre. Stana po ndeshej me një
artilier, ndërsa Honza kishte dy mbi vete, sa s'po e palosnin për tokë
kur ia beha unë në kohë dhe zura me grushte njërin prej sulmuesve.
ebookalbania
Ata ishin krekosur se ishin më të shumtë në numër, por u ra vrulli
kur panë që u barazuan; njëri prej tyre ishte shëmbur nga një grasht
dërrmues i Stanës, ata humbën toruan dhe ne përfituam për t'ia
mbathur.
Bjondja po na priste e bindur në cep të rrugës. Kur e panë,
djemtë morën kot duke deklaruar se unë isha i madh e duke më
përqafuar. Honza nxori nga kapota e tij një shishe të mbushur me
rum (nuk arrita ta kuptoj se si kishte bërë për ta shpëtuar gjatë
përleshjes) dhe e tundi në ajër. Ishim shumë në qejf, vetëm se nuk
dinim ku të shkonim: sapo na kishin zbuar nga një lokal, në baret e
tjera na ndalohej hyrja, rivalët tanë të tërbuar nuk na lanë të merrnim
taksi dhe, duke ndenjur aty jashtë, rrezikonim të ndëshkoheshim
përsëri. Pa e zgjatur, u futëm në një rrugicë; në krye të saj, në të dy
anët radhiteshin shtëpi, pastaj, nga njëra anë ngrihej një mur, ndërsa
nga ana tjetër gardhe; afër gardhit ndodhej një karro dhe pak më tej
një si autokombajnë me një ndenjëse prej llamarine. "Një fron",
thashë unë dhe Honza uli aty bjonden, një metër lart nga toka.
Shishja kalonte dorë më dorë, pinim të katërt, bjondja u bë llafazane
dhe ia priti Honzes: "Ve bast që ti s'më jep as njëqind korona!" O zot
i madh, Honza i ngjiti një kartëmonedhë qindëshe e sa hap e mbyll
sytë ia ngriti pallton treçerekëshe dhe i përveshi fundin; u desh veç
një çast që vetë bjondja të hiqte mbathjet. Ajo më zuri përdore duke
me tërhequr drejt vetes, por mua s'ma mbajti dhe u shkëputa duke
-60-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
shtyrë Stanën në vendin tim, ky, pa iu dridhur bebja, u fut mes
këmbëve të saj. As njëzet sekonda s'ndenjën bashkë, ndërsa unë nuk
desha të dilja para Honzes (jo vetëm se doja të sillesha si mikpritës i
vërtetë, por edhe pse ngërçi s'më kishte lëshuar ende), mirëpo, kësaj
radhe, bjondja u tregua e vendosur, më puthiti mbi vete dhe, kur pas
disa kontaktesh inkurajuese, viriliteti im u zgjua, ajo më pëshpëriti
në vesh: "po unë për ty erdha këtu, more budalla", më tej ajo nisi të
psherëtijë, aq sa mua m'u krijua befas përshtypja se ishte një vajzë e
re dhe e dashur, që më donte dhe e doja, e ajo psherëtinte,
psherëtinte, ndërsa unë vazhdoja punën, derisa Honza lëshoi një
ndyrësi nga goja e unë u kujtova që ajo nuk ishte vajza e re që unë
doja dhe u shkëputa prej saj aq papritmas e pa përfunduar sa që
bjondja gati u frikësua dhe tha: "Ç'dreqin pate?"mirëpo Honza pa
një pa dy iu gjend pranë dhe psherëtimat filluan përsëri.
Atë natë u kthyem në kazermë rreth orës dy. Në katër e gjysmë
na u desh të ngriheshim për punën vullnetare të se dielës që i jepte
shefit një shpërblim, ndërsa neve liridaljen e së shtunës një herë në
dy javë. Ishim të pangopur me gjumë dhe trupin e kishim të mpirë
nga alkooli por, me gjithë ngathtësinë fantomatike të lëvizjeve tona
nëpër gjysmerrësirën e galerisë, unë kujtoja me kënaqësi mbrëmjen
që kisha kaluar.
Shkëlqimi nuk qe dhe aq i madh pesëmbedhjetë ditë më pas; për
një arsye Honzes nuk i dhanë lejedalje; pra, dola me dy djem të një
seksioni tjetër që i njihja fare pak. Shkuam (me mendje të mbledhur
ose thuajse) te njëra që për shkak të gjatësisë së saj të përbindshme i
kishin vënë nofkën Llambadare. Ishte një llahtar, po s'kishim
ç'bënim, rrethi femëror që mund të frekuentonim ishte shumë i
ngushtë dhe kjo vinte pikërisht nga fakti se vendet zbavitëse i kishim
shumë të kufizuara. Nevoja për të përfituar me çdo kusht nga
momentet e lirisë (kaq të shkurtra e kaq të rralla) i detyronte ushtarët
të pranonin edhe atë që s'durohej. Me kalimin e kohës dhe në saje të
zbulimeve që ia bënim të ditur rregullisht njëri-tjetrit, ishte ngritur
një rrjet i tillë grash (sado mediokre) pak a shumë të mundshme për
t'u takuar (sigurisht gati të padurueshme), dhe që shërbenin për
përdorim të përbashkët.
Llambadarja bënte pjesë në këtë rrjet të përbashkët; për këtë as
që më bëhej vonë fare; kur dy shokët filluan të talleshin me gjatësinë
e saj anormale, duke stërthënë se na duhej të vinim një tullë për të
hipur sipër kur të na vinte radha për të bërë atë punë, këto shaka më
dukeshin çuditërisht të këndshme: ato ngacmonin dëshirën time të
dhunshme për femra; për çfarëdolloj femre; sa më e paveçantë të
-61-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
ishte ajo, aq më pak shpirt do të kishte e aq më mirë do të ishte;
akoma më mirë po qe se ishte një femër çfarëdo.
Ndonëse kisha pirë shumë, uria ime frenetike u shua kur pashë
vajzën që e thërrisnin Llambadare. Çdo gjë m'u duk e neveritshme
dhe e kotë dhe, ngaqë as Honza e as Stana nuk ndodheshin aty,
asnjeri s'më pëlqeu, të nesërmen u fundosa turivarur në një ngrysje
të tmerrshme që ma helmoi kujtimin e aventurës së pesëmbëdhjetë
ditëve të shkuara, aty u betova se kurrë unë nuk do të shkoja me një
vajzë të ulur mbi ndenjësen e autokombajnës dhe as me një
Llambadare pijanece.
Mos po më ngjalleshin vallë parimet morale? Jo; ishte vetëm
pështirosje. Po përse m'u pështiros, ndërsa vetëm disa orë më parë
kisha një dëshirë të dhunshme për femër dhe ndërkohë që dhuna e
tërbuar për këtë lloj dëshirë lidhej pikërisht me faktin që as nuk doja
t'ia dija se cila do të ishte ajo femër? Vallë isha më i fisëm se të tjerët
apo i kisha tmerr prostitutat ? Jo; mua më mbuloi trishtimi.
Trishtim, nga që kuptova se këto aventura nuk kishin asgjë të
ebookalbania
jashtëzakonshme, se nuk i kisha zgjedhur nga qejfi, as për kapriçio e
as nga dëshira e trazuar për të njohur e jetuar gjithçka (fisnike apo të
ndyrë), por ishin kthyer në një gjendje themelore dhe të zakonshme të
ekzistencës sime. Ato ishin perimetri i ngurtë i mundësive të mia,
kufizonin me një vije të qartë horizontin e jetës dashurore që më
ishte caktuar tashmë. Ato nuk shprehin Hrinë time (siç do ta kisha
konceptuar një vit më parë po të më ishte dhënë rasti), por
determinizmin tim, kufijtë e mi, dënimin tim.
Më zuri frika. Frika nga ky horizont mjeran, frika nga ky fat.
Ndjeja se si me kruspullosej shpirti brenda vetes, e ndjeja tek tërhiqej
mbrapsht dhe tmerrohesha nga ideja se përpara këtij rrethimi ai nuk
arratisej dot.
-62-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
7
i,/ rishtimin që çlirohej nga horizonti mjeran i jetës sonë dashurore,
t-X e njihnin të gjithë ose thuajse të gjithë. Bedrishi (autori i
manifesteve për paqen) përpiqej t'i shpëtonte duke u futur në
thellësitë meditative të vetvetes ku me sa dukej, ndodhej Perëndia e
tij mistike; kësaj bote të brendshme të devotshme i përgjigjej erotizmi
me vesin vetmitar që ai praktikonte rregullisht si një rit. Të tjerë
vetorganizonin një mbrojtje më të rreme: ata plotësonin gjuetinë e
kurvave me një romantizëm sentimental; ca të tjerë kishin lënë nëpër
shtëpi një dashuri që reminishencat e përqendruara i vishnin me një
shkëlqim verbues; të tjerë besonin te Besnikëria jetëgjatë dhe te Pritja
besnike; të tjerë akoma tregonin se vajza që kishin peshkuar kur
ishin dehur në një bar, përvëlohej nga dashuria për ta. Stanës dy herë
i kishte ardhur për ta parë një prageze, me të cilën ai ishte shoqëruar
pak para se të fillonte shërbimin (dhe që asokohe ai sigurisht s'e
kishte marrë seriozisht); kur befas, krejt i emocionuar, vendosi të
martohej menjëherë. Megjithëse na thoshte se e bënte këtë vetëm që
t'i jepnin dy ditët e lejes së parashikuar për këto raste, unë e dija se
nuk ishin veçse fjalë që i shiste si cinike. Kjo ndodhi ditët e e para të
marsit, me të vërtetë komandanti i dha 48 orë leje dhe Stana iku të
shtunën e të dielën në Pragë për t'u martuar. Më kujtohet shumë
saktë, sepse dita e martesës së Stanës ishte e rëndësishme.
Kisha liridalje dhe, meqënëse herërt e fundit u mërzita që e
harxhova lejen me Llampadaren, iu shmanga shokëve e dola vetëm.
Mora trenin, një tramvaj të vjetër e të ngushtë që lidhte dy lagje të
largëta të Ostravës, dhe e lashë veten në duart e rastit. Pastaj për
fatin tim të mirë zbrita diku dhe mora një linjë tjetër; gjithë kjo
periferi e pafund e Ostravës, ku mpleksen çuditshëm, uzinat dhe
natyra, fushat dhe grumbujt me plehra, tufat me pemë dhe pirgjet
me gurë, ngrehina të mëdha dhe shtëpiza fusharake, më tërhiqte e
më turbullonte në mënyrë të jashtëzakonshme; pasi e lashë tramin
njëherë e mirë, nisa një shëtitje të gjatë: gati me një lloj pasioni,
kundroja atë peizazh të çuditshëm e rrekesha t'i merrja kuptimin;
kërkoja një emer për atë që i jep unitet e rregull kësaj tabloje kaq të
papajtueshme; duke kaluar pranë një shtëpie idilike të mbështjellë
me lerth vura re se ajo ishte në vendin e vet dhe se pikërisht për këtë
-63-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
nuk shkonte gjëkundi me fasadat e larta lebroze që ngriheshin afër
saj, ashtu siç nuk shkonte me siluetat e skelave, oxhaqeve të
furrnaltave që i rrinin si dekor; ecja përgjatë një grumbulli barakash
dhe pak më tej pashë një vilë, vërtet e pisët e ngjyrë gri, por e
rrethuar me një kopsht e me kangjella; në kënd të kopshtit një shelg
vajtues dukej se kishte humbur rrugën në këtë peizazh - e megjithatë,
thashë me vete, pikërisht për këtë ai ka gjetur këtu vendin e tij të
vërtetë. Këto papajtueshmëri më turbullonin, jo vetëm sepse ato më
dukeshin si një emërues i përbashkët i pejzazhit, por, dhe sidomos,
sepse aty shihja pamjen e fatit tim, të mërgimit tim këtu; e natyrisht
projeksioni i historisë sime personale në objektivitetin e një qyteti të
tërë më ngushëllonte disi; e kuptoja se nuk i përkisja atij vendi ashtu
siç nuk i përkiste as shelgu lotues e as shtëpia me lerth, siç nuk i
përkisnin ato rrugë të shkurtra që s'të çonin asgjëkundi, rrugë të
krijuara nga ndërtime të papajtueshme, unë nuk i përkisja këtij
vendi, dikur një fshat i gëzuar, po aq sa nuk i përkisnin këto lagje të
shëmtuara me baraka të ulta dhe, unë e kuptoja, vendi im i vërtetë
ishte këtu, pikërisht sepse unë nuk i përkisja këtij peizazhi, këtu, në
ebookalbania
këtë metropol të topitur të papajtueshmërive, në këtë qytet ku çdo
gjë ishte e huaj për shkak të ngërçit rrethues e të paprekshëm.
Ndodhesha në një nga arteriet kryesore të Petrkovicës, që dikur
ka qenë fshat, ndërsa sot është një nga periferitë e Ostravës. Mbajta
hapin pranë një ngrehine të rëndë njëkatëshe, në kënd të së cilës
shkruhej vertikalisht: KINEMA. Në mendje më erdhi një pyetje, krejt
e kotë, siç iu vijnë bredharakeve: si i bëhet që kjo kinema s'ka një
emër? Vështrova me kujdes, por s'kishte gjë tjetër të shkruar mbi
ndërtesë (që në fakt s'ngjante gjëkundi me një kinema). Midis kësaj
dhe shtëpisë ngjitur, një hapësirë rreth dy metra krijonte një rruginë;
mora për andej dhe u gjenda në një oborr; vetëm aty dukej se
ndërtesa kishte prapa një shtesë njëkatëshe, mbi mur ishte vendosur
vitrina me afishe reklamash dhe fotografi filmash; u avita, por as
aty nuk e gjeta emrin e kinemasë; u ktheva mbrapsht dhe, tej
kangjellave, në oborrin ngjitur, dallova një vajzë të vogël. E pyeta si
quhej kinemaja; vogëlushja më hodhi një vështrim të habitur dhe më
tha se nuk dinte gjë. Atëherë iu nënshtrova anonimatit të saj dhe
idesë së në këtë mërgim ostravian as kinematë nuk mund të kishin
një emër.
U ktheva (pa asnjë synim të veçantë) drejt vitrinave dhe vetëm në
atë moment vura re se afishja e fotografitë ishin të filmit sovietik
Gjykata e nderit. Ishte po ai film, heroina e të cilit frymëzonte Marketën
kur i hipi në kokë të luante rolin e madhes mëshirona në jetën time,
-64-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
I
ishte po ai film që shokët e përmendnin për rreptësinë e tij gjatë
procedurës që u ndoq kundër meje në Parti; të gjitha këto m'a kishin
pështirosur aq shumë atë film, saqë nuk doja të dëgjoja më për të; po ja
që gishtit të tij tregues që më akuzonte nuk i shpëtova dot as këtu në
Ostrave... E çë pastaj, nëse një gisht i ngritur s'na pëlqen, mjaft t'i
kthejmë kurrizin. Dhe ashtu bëra: doja të dilja përsëri në rrugë,
Atëkohë pashë Luçinë për të parën herë. Ajo po vinte në
drejtimin tim, po futej në oborrin e kinemasë; përse nuk e vazhdova
rrugën kur u ndesha me të? Mos vallë për shkak të plogështisë së
çuditshme me të cilën po endesha? Mos vallë ishte ai ndriçim i
habitshëm i oborrit në atë fund pasditeje që më vonoi e s'më la të
dilja në rrugë? Apo e gjitha kjo erdhi nga shfaqja e Luçisë? Që,
megjithatë, ishte krejt e zakonshme, dhe, megjithëse me tej kjo
zakonshmëri më preku e më tërhoqi, si ta shpjegoj që ajo më bëri të
ndalesha që në krye të herës? Sa vajza të tilla të zakonshme kisha
parë nëpër trotuaret e Ostravës? Apo ishte kaq e jashtëzakonshme
kjo zakonshmëri? Nuk e di. Gjithsesi, u ngula në vend, duke
vështruar vajzën: me hapa të ngadaltë, pa u nxituar, ajo u drejtua për
nga vitrinat me fotografitë e Gjykatës së nderit; më pas, po me atë hap
të qetë ajo u largua duke tejshkuar portën e hapur që të shpinte drejt
sportelit. Po, ishte padyshim ngadalësia e veçantë e Luçisë që më
kishte magjepsur aq shumë, ngadalësi që çlironte ndjesi nënshtrimi,
sikur thoshte se nuk ia vlente të vrapoje dhe se ishte e kotë të zgjasje
me padurim duart drejt diçkaje. Po, ishte ndoshta me të vërtetë kjo
ngadalësi plot melankoli që më kishte bërë ta ndiqja me sy vajzën,
ndërsa ajo shkoi të arka, nxori paratë, mori biletën, rrëshqiti një
vështrim brenda sallës e pastaj u kthye në oborr.
Nuk ia ndaja sytë. Ajo qëndroi pa lëvizur, me shpinë nga unë,
duke kundruar larg, tej oborrit, kopshtijet dhe shtëpitë fshatare të
rrethuara me gardhe të vegjël, deri në konturet ngjyrë kafe të një
guroreje që thyente, tutje larg, perspektivën. (Asnjëherë s'do ta harroj
atë oborr, asnjë detaj të tijin; me kujtohen kangjellat që ndanin nga
oborri fqinjë, ku një vajzë e vogël, ëndërronte e ulur në shkallët e
.shtëpisë; më kujtohen shkallët ngjitur me murin e vogël mbi të cilin
rrinin dy vazo lulesh të zbrazura dhe një legen gri; më kujtohet dielli
i hirtë që përkulej deri poshtë gurores).
Ishte ora gjashtë pa dhjetë, kjo do të thoshte se mbeteshin edhe
dhjetë minuta para se të fillonte shfaqja. Luçia u kthye dhe pa u
nxituar doli nga oborri për në rrugë; i rashë pas; prapa meje u mbyll
tabloja e fshatit të shpartalluar të Ostravës dhe u gjendëm në rrugë
qytetase; pesëdhjetë hapa më tutje shtrihej një shesh i vogël, i
-65-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
mbajtur me kujdes, me shumë stola, një copë vend të mbjellë me bar
dhe, nën një dritë të dobët e të tërthortë, ndriçonin tullat e kuqe të
një ndërtese gjoja gotike. Këqyrja Luçinë: ajo ishte ulur mbi një stol;
nuk e kishte harruar për asnjë çast ngadalësinë e saj, mund të thosha
madje se ajo ishte ulur ngadalë; nuk vështronte rreth vetes, nuk lëvizte
aspak, sikur po priste ulur t'i bënin një operacion kirurgjikal ose
diçka që të rrëmben aq shumë sa që duke harruar gjithë ç'na rrethon
e përqëndrojmë vëmendjen vetëm brenda vetes; ka shumë mundësi
që për këtë arsye unë munda t'i vij rrotull e ta vëzhgoj dhe ajo nuk
kuptoi asgjë.
Flitet shumë për dashurinë me vështrim të parë; jam i ndër-
gjegjshëm se është dashuria që e krijon legjendën për veten, për të
mistifikuar më pas fillimet e saj; kësisoj nuk do të nxitohesha e të
pohoja se këtu ishte fjala për një dashuri të tillë; por , kishte një lloj
parashikimi: thelbin e Luçisë ose - që të jem sa më i saktë - thelbin e
asaj që u bë më vonë Luçia për mua, unë e kisha kuptuar, ndier, e
kisha parë në çast e menjëherë: Luçia më kishte sjellë vetveten, siç
ebookalbania
sillen të vërtetat e zbuluara.
E vështroja, vëzhgoja permanentin e saj fshatarak që ia thërmonte
flokët në një masë paforme kaçurrelash, i këqyrja pallton e vogël
ngjyrë gështenjë, të mjerë, të rrjepur dhe shumë të shkurtër; i
vështroja fytyrën me një bukuri të fshehur dhe që e fshehte bukur;
ndjeja tek ajo vajzë e re qetësinë, thjeshtësinë e modestinë, ndjeva se
kisha nevojë pikërisht për ato ndjenja; atëherë m'u duk se mjaftonte
që t'i afrohesha, t'i flisja dhe (pak a shumë) në çastin kur ajo do të më
vështronte në sy, do të buzëqeshte sikur të kishte parë papritmas të
vël-lanë që kishte vite pa e takuar. Atëherë Luçia ngriti kokën;
vështroi orën e qytetit (kjo lëvizje është regjistruar përgjithmonë në
kujtesën time; lëvizja e vajzës që nuk mban orë dore dhe që,
automatikisht, ulet gjithmonë përballë një ore muri). U ngrit nga stoli
dhe mori për nga kinemaja; doja f i afrohesha; nuk më mungonte
guximi, por papritur fjalët më ikën; sigurisht që kraharori ndjente
shumë gjëra, por koka mbeti pa një rrokje; e ndoqa vajzën deri te
kontrolli prej ku shihej salla e zbrazët. la mbërritën disa vetë e u
dyndën drejt sportelit; nxitova para tyre dhe mora një biletë për
filmin e urryer.
Ndërkohë vajza hyri në sallë; po kështu edhe unë; në atë sallë
gjysmë të zbrazët, numrat e karrigeve nëpër bileta humbnin kuptimin,
secili ulej ku t'i pëlqente; u futa në të njëjtën radhë me Luçinë dhe u
ula pranë saj. Më tej shpërtheu muzika çjerrëse e një disku të
rraskapitur, dritat u fikën dhe mbi ekran u shfaqën reklamat.
-66-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
1
Luçia duhej ta kishte kuptuar se ushtari me shenja të zeza nuk
ishte ulur rastësisht pranë saj, sigurisht që ajo e kishte ndier praninë
time të afërt, për më tepër që unë isha përqendruar i tëri mbi të; nuk
fiksoja asgjë nga ato që jepeshin në ekran (ç'revansh qesharak: isha i
lumtur që filmi, autoritetin e të cilit ma kishin përmendur kushedi sa
herë predikuesit e moralit, shfaqej para meje pa i kushtuar aspak
vëmendje).
Filmi mbaroi, dritat u ndezën përsëri, ata pak spektatorë që
ishin u ngritën. Edhe Luçia u ngrit, mori pallton që e mbante mbi gju
dhe veshi njërën mëngë. Unë vura menjëherë kapën nga frika se mos
ajo vinte re kokën time të qethur tullë dhe, pa thënë një fjalë, e
ndihmova që të zbriste një shkallë. Ajo më hodhi një vështrim të
shkurtër dhe nuk tha asgjë, shumë-shumë, përkuli fare lehtas kokën,
por unë nuk e kuptova nëse e bëri për të më falënderuar apo ishte
vetëm një lëvizje e pavullnetshme. Pastaj, me hapa të vegjël, ajo doli
nga radhët e karrigeve. Duke veshur shpejt e shpejt edhe unë
kapotën (që me siguri më rrinte shumë keq aq e gjatë sa ishte) ndoqa
hapin e saj. S'kishim dalë ende jashtë kur i fola.
Dukej sikur dy orët që kisha kaluar pranë saj, duke menduar për
të, më kishin futur në të njëjtat gjatësi vale: papritur dija t'i flisja,
sikur ta njihja mirë; nuk e fillova bisedën me ndonjë shaka ose
paradoks, siç e kisha zakon; isha krejt i natyrshëm, gjë që më habiti
edhe mua, ngaqë, në prani të vajzave, deri në atë kohë përdridhesha
duke ndërruar maskat.
E pyeta ku banonte, me çfarë merrej, nëse shkonte shpesh në
kinema. I thashë se punoja në minierë, ku puna më dërrmonte dhe se
dilja shumë rrallë. Ajo tha që punonte në uzinë, se banonte në një
konvikt për punëtoret e reja ku duhej të kthehej në orën njëmbëdhjetë,
se shkonte shpesh në kinema, pasi mbrëmjet e vallëzimit nuk i
pëlqenin. I thashë se mund ta shoqëroja me kënaqësi në kinema kur
të kishte ndonjë mbrëmje tjetër të lirë. Ajo tha se ishte mësuar të
shkonte vetëm. E pyeta nëse kjo i ndodhte ngaqë ishte e trishtuar në
jetë. Ajo pohoi. I thashë se as unë nuk isha i lumtur.
Asgjë nuk i afron njerëzit aq shpejt (ndonëse shpesh është një
afrim i rremë) sa një bashkëbisedim i trishtë e melankolik; kjo
atmosferë bashkëfajësie e paqme që vë në gjumë çdo lloj frike apo
frenimi dhe që kuptohet si nga shpirtrat e hollë ashtu edhe nga
vulgarët, përfaqëson mënyrën me të lehtë për t'u afruar, por
megjithatë shumë të rrallë: në të vërtetë duhet lënë menjanë
"përpunimi mendor" që i bëjmë vetes, gjestet dhe mimikat e sajuara
dhe të sillemi thjesht; nuk e di tani se si ia dola (menjëherë pa u
-67-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
përgatitur), se si arrita aty dhe kush, unë, që jam zvarritur gjithmonë
si një i verbër pas fytyrave të mia të rreme; nuk di asgjë; por e ndjeja
këtë si një dhunti të papritur, si një çlirim të magjishëm.
Pra, po thoshim gjerat më të thjeshta të vetes sonë; ecëm deri te
konvikti i saj dhe aty mbajtëm një çast këmbët; një llampë përfshinte
Luçinë me dritë, ndërsa unë, duke vështruar pallton e vogël ngjyrë
kafe përkedhelja jo fytyrën apo flokët e saj, por stofin e vjetruar të
asaj veshjeje prekëse.
Më kujtohet ende që llampa tundej sa andej-këndej, që rrotull
nesh kaluan me shpërthime të qeshurash të pakëndshme një grup
vajzash që hapën derën e konviktit, më del përsëri para syve ngrehina
vertikale me muret lakuriqe e ngjyrë gri me dritare pa parvaze; më
kujtohet edhe fytyra e Luçisë që (e krahasuar me të tjera vajza që
kisha njohur më parë në rrethana të ngjashme) mbetej krejt e qetë, pa
u trazuar, duke të kujtuar shprehjen e nxënësit që është ngritur në
mësim dhe thotë ato që di (pa kryeneçësi inatçore e pa hile), pa u
shqetësuar as për notën e as për lavdërimet.
ebookalbania
Ramë dakord që t'i dërgoja një letër për ta vënë në dijeni se kur
do më jepnin përsëri leje e kur mund të shiheshim. U ndamë (pa u
përqafuar, pa u prekur) dhe unë ika. Pasi bëra disa hapa, u ktheva
dhe e pashë aty të pragu, me çelësa në dorë, pa lëvizur, tek më
vështronte; vetëm kur unë isha më larg, ajo e kishte lëshuar
vetëpërmbajtjen dhe më kishte ngulur sytë (deri në atë çast të
drojtur). Më tej ajo ngriti dorën si ndonjë që s'e ka bërë ndonjëherë
atë gjest e nuk di si të veprojë, por di vetëm që tundet dora për të
përshëndetur dhe, kjo mjafton që ta ndërmarrë lëvizjen. U ndala dhe
ia ktheva përshëndetjen, u vështruam nga larg, unë mora përsëri
rrugën, përsëri mbajta hapat (Luçia vazhdonte të tundte dorën), dhe
kësisoj, ngadaJë, arrita deri të cepi i rrugës ku i humbëm nga sytë
njëri-tjetrit.
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
8
f Jm- të mbrëmje gjithçka tek unë ndërroi; nuk isha më i zbrazët;
*~^ *^ brenda meje u ndërtua papritmas një shtëpi ku jetonte
dikush. Ora e murit, me akrepat e paralizuar prej muajsh, filloi
menjëherë të shkoqte tik-takun e saj. Ishte shumë e rëndësishme:
koha që deri atëherë ikte si një rrjedhje e papërfillshme, nga hiçi drejt
hiçit (përderisa unë isha në pauzë!), pa lënë gjurmë, pa njësi matëse,
nisi pak nga pak të merrte fytyrë njerëzore; ajo filloi të nyjëzohej e të
copëzohej. Papritur, zura të vlerësoja lejet për të dalë nga kazerma
dhe numëroja ditët që më ngeleshin deri sa të takoja Luçinë.
Kurrë qysh atëherë, s'i kam kushtuar ndonjë gruaje tjetër aq
mendime, aq vëmendje të heshtur (kjo edhe për arsye se asnjëherë
s'kam pasur aq shumë kohë). Për asnjë grua tjetër s'kam provuar aq
shumë mirënjohje.
Mirënjohje? Për çfarë? Së pari, Luçia më shkuli nga ai rreth
dashuror mjeran që na zinte frymën të gjithëve. Sigurisht, Stana që u
martua aq i ri gjeti një mënyrë për të këputur këtë rreth: që nga ai
moment ai kishte në shtëpi, në Pragë, gruan që donte, për të cilën
mund të mendonte. Megjithatë, s'ishte për t'u pasur zili. Me aktin e
martesës ai kishte tronditur fatin e tij por, me të vënë këmbën në
trenin e kthimit për në Ostrave, e humbi ndikimin mbi fatin.
Duke zbuluar Luçinë edhe unë e kisha tronditur fatin tim; por
nuk e kisha harruar; ndonëse të rralla, takimet e mia me Luçinë ishin
pothuajse të rregullta dhe unë e dija që ajo mund të më priste
pesëmbëdhjetë ditë, dhe më shumë, duke u sjellë sikur të ishim
ndarë një ditë më parë.
Por Luçia nuk më kishte çliruar vetëm prej neveritjes së
përgjithshme që vinte nga dëshpërimi i aventurave dashurore të
Ostravës. Tashmë e dija dhe ishte e vërtetë se e kisha humbur betejën
time dhe se nuk mund f i ndryshoja dot shenjat e zeza, e dija se ishte
e kotë të mbyllesha në vetvete para atyre burrave me të cilët duhet të
kaloja dy vjet, mos më shumë, se ishte absurde të kërkoja parreshtur
të drejtën për të vazhduar udhën time (ndërkohë që po kuptoja se ajo
udhë kishte qenë një privilegj), por ndryshimi i qëndrimit nuk ishte
veçse pasoje e arsyes dhe e vullnetit, pra isha i paaftë të përthaja
vajtimin e brendshëm për/ahVi tim të humbur. Këtë vajtim të brendshëm
-69-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
e qetësoi Luçia si me magji. Më mjaftonte ta ndjeja pranë, ashtu siç
ishte me jetën e saj ku kozmpolitizmi dhe internacionalizmi, vigjilenca
dhe lufta e klasave, debatet mbi përkufizimin e diktaturës së
proletariatit, politika me strategjinë dhe taktikën e saj, nuk luanin
asnjë lloj roli.
Mes këtyre çështjeve (aq të përshtatura me kohën saqë fjalori i
tyre u bë i pakapshëm) u mbyt anija ime; pikërisht ato kishin qenë të
rëndësishme për mua. I detyruar të dilja para shumë komisioneve,
kisha parashtruar dhjetra arsye që më kishin shtyrë drejt komunizmit,
por ajo që më kishte tërhequr më shumë, madje që më kishte
magjepsur, kishte qenë timoni i Historisë pranë të cilit isha ndodhur
(ose kujtoja se ndodhesha). Në të vërtetë ne vendosnim realisht për
fatin e njerëzve dhe të gërave dhe kjo ndodhte pikërisht në universitete:
duke qenë se asokohe anëtarët e Partisë në gjirin e trupit pedagogjik
numëroheshin me gishtat e dorës, studentët komunistë në vitet e
para thuajse merrnin përsipër drejtimin e fakulteteve, duke marrë
vendime për emërimet e profesorëve, reformën në arsim si dhe
ebookalbania
programet mësimore. Shijonim atë lloj dalldie që zakonisht quhet
dehje nga pushteti, megjithatë (me pak dëshirë të mirë) mund të
zgjidhja edhe fjalë më të buta: ne ishim magjepsur nga Historia,
ishim të dehur ngaqë i kishim hipur kalit të Historisë, të dehur se
ndjenim trupin e saj nën të ndenjura; në shumicën e rasteve kjo
shndërrohej në një etje të keqe për pushtet, por (ashtu siç janë të
paqarta të gjitha gjërat njerëzore) kjo mbartte në të njëjtën kohë edhe
iluzionin e bukur se ne po përuronim epokën kur njeriu (secili prej
njerëzve) nuk do të ishte më jashtë Historisë e as nën thundrën e
Historisë, por do ta udhëhiqte e do ta kaliste atë.
Isha i bindur se, larg timonit të Historisë, jeta nuk ishte jetë por
gjysmëvdekje, mërzi, mërgim, Siberi. Dhe ja tani (pas gjashtë muajsh
Siberie) dalloja papritur një mundësi ekzistence, një mundësi krejt të
re e të paparashikuar: para meje shtrihej, e fshehur nën krahun c
Historisë që fluturonte, lëndina e harruar e së përditshmes ku më
priste një grua e varfër dhe e thjeshtë: Luçia.
E ç'mund të dinte Luçia për krahun e madh të Historisë. Zor t'ia
kishte zënë ndonjëherë veshi; ajo nuk dinte asgjë nga Historia; jeta e
saj rridhte poshtë Historisë; nuk e ngacmonte; ajo nuk i njihte
shqetësimet e mëdha e të përkohshme, ajo jetonte për shqetësimet e
saj të vogla e të përjetshme. Përnjëherësh u çlirova edhe unë; më
dukej se ajo kishte ardhur të më merrte me vete në parajsën e saj të
përhimtë dhe hapi që deri një çast më parë, më dukej i dyshimtë, ky
hap që më kishte nxjerrë "jashtë Historisë", m'u kthye papritmas në
-70-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
hap lehtësimi e lumturie. E drojtur, Luçia më mbante për bërryli dhe
më vinte pas....
Luçia ishte ndihmësja ime ngjyrë gri. Po, kush ishte në të vërtetë
Luçia?
Ishte nëntëmbëdhjetë vjeç, por tregonte shumë më tepër, siç
ndodh rëndom me gratë që jeta i ka lodhur dhe i ka vërtitur me
kokë poshtë nga fëmijëria në moshën e pjekur. Ajo thoshte se kishte
lindur në Sheb, se kishte shkuar në shkollë deri sa u bë
katërmbëdhjetë vjeç dhe më pas u fut të mësonte një zanat. Nuk i
pëlqente aspak të fliste për familjen, dhe kur kjo ndodhte, e
detyroja unë. Nuk kishte qenë e lumtur në familje: "Të mitë nuk më
donin", thoshte dhe sillte shembuj: e ëma ishte martuar përsëri;
njerku pinte dhe sillej keq me të; një herë ata dyshuan se ajo iu
vidhte para; e rrihnin keq. Kur mosmarrëveshja arriti kulmin,
Luçia, duke përfituar nga një rast, iku dhe u vendos në Ostrave.
Këtu jeton që prej një viti; ka shoqe; por i pëlqen të dalë vetëm;
shoqet shkojnë në mbrëmje vallëzimi dhe sjellin të dashurit në
konvikt; dhe kjo asaj nuk i pëlqen ajo është serioze: preferon të
shkoje në kinema.
Po, e quante veten "serioze", duke e lidhur këtë cilësi me shijet e
saj për kinemanë; vlerësonte sidomos filmat me luftë që asokohe
shfaqeshin shumë; pa dyshim ata e rrëmbenin; por, ndoshta edhe për
shkak të vuajtjeve të tmerrshme me të cilat ishin mbushur këta filma
dhe që Luçia i gëlltiste si pamje të ngarkuara me mëshirë e me
pikëllim, ndjenja që ajo besonte se e kishin formuar e mbështetur në
"seriozitetin" që ruante brenda vetes.
Kuptohet që do të ishte gabim të mendohej se ishte vetëm
ekzotizmi i thjeshtësisë që më tërhoqi te Luçia; dëlirësia, mungesat e
shkollimit nuk e pengonin aspak të më kuptonte. Kjo nuk vinte as
nga përvojat apo nga dituria e as nga aftësia për të diskutuar një
problem e për të dhënë këshilla, por nga ndjeshmëria intuitive me të
cilën ajo më dëgjonte.
Më kujtohet një ditë vere: atë ditë kisha mundur të largohesha
nga kazerma më shpejt sesa Luçia të linte punën; kisha marrë një
libër me vete; lexoja i ulur mbi një parmak të vogël; në lexime isha
mjaft dobët, kisha shumë pak kohë e shumë pak kontakte me shokët
e mi në Pragë; por në dhomën time prej rekruti mbaja tre libra me
vargje ku zhytesha pa rreshtur për t'u ngushëlluar: poema të
Frantisek Halasit.
Ata libra kanë luajtur një rol të veçantë në jetën time, të veçantë
sepse së pari unë nuk jam lexues poezish dhe se ata libra me vargje
-71-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
s'më kishin tërhequr asnjëherë. I zbulova mbasi më kishin përjashtuar
nga Partia; pikërisht në atë kohë emri i Halasit ishte bërë përsëri i
famshëm, sepse udhëheqësi ideolog i atyre viteve sapo e kishte
akuzuar poetin që s'kishte shumë që kishte vdekur, për frymë të
sëmurë, për mungesë besimi, për ekzistencializëm e për gjithë
ç'mund të konsiderohej si një anatemë politike. (Përmbledhja ku ai
kishte shprehur mendimet e veta për poezinë çeke e për Halasin
ishte botuar me tirazh shumë të madh dhe studiohej si tekst i
detyruar nëpër mijëra rrethe të rinjsh ).
Megjithëse e pranoj, mund të duket pak qesharake, nevoja për
vargjet e Halasit më vinte nga dëshira për të njohur një tjetër të
shkishëruar; doja të dija nëse universi im mendor ngjasonte vërtet me
të tijin; doja të provoja se mos trishtimi i tij, që ideologu i
rëndësishëm e quante patologjik dhe të rrezikshëm, duke u
kombinuar me timin mund të më kthehej në një lloj gëzimi (sepse në
gjendjen time gëzimin s'e kërkoja dot të gëzimi). Para se të merrja
rrugën e Ostravës ia kisha marrë të tri vëllimet e vogla një shoku të
klasës, i marrë pas letërsisë, duke iu përgjëruar që të m'i linte
ebookalbania
përgjithmonë.
Atë ditë kur Luçia më gjeti në vendin e caktuar, me libër në
dorë, më pyeti se çfarë po lexoja. I zgjata librin e hapur. "Poezi, tha
ajo e habitur. - Të duket e çuditshme që unë lexoj poezi?" Duke
ngritur supet u përgjigj: "Pse", por besoj se ajo u befasua me të
vërtetë, pasi, me siguri, për të poezia përzihej me leximet fëmijërore.
Ne endeshim aty në atë verë të rralle ostraviane të mbushur me
blozë, një verë e zezë ku, në vend të reve të qumështa, rendnin
vagonat e qymyrit radhë-radhë mbi shina. Mbaja librin në duar dhe
e shihja se ai po e tërhiqte shumë. Kësisoj, kur u ulëm pranë një
korije të brishtë, e hapa përsëri duke iu drejtuar: "Të pëlqen pra?"
Ajo bëri po me kokë.
S'kisha lexuar ndonjëherë vargje për dikë tjetër; tek unë
funksionon, një siguresë turpi, që nuk më lejon të zhvishem para
njerëzve e t'iu zbuloj ndjenjat; mirëpo, të lexoja vargje, për mua, jo
vetëm do të thoshte të flisja për ndjenjat e mia, por, do të më duhej të
ruaja ekuilibrin duke ndenjur mbi një këmbë. Do të ndihesha i ngrirë
po të isha i detyruar f i jepesha ritmit dhe rimës duke mos qenë
vetëm.
Por Luçia kishte fuqinë magjike (që askush tjetër pas saj s'e ka
pasur) që e nxirrte jashtë loje siguresën e m'i hiqte si me dorë
mëdyshjet. Para saj mund t'i lejoja çdo gjë vetes: çiltërsi, ndjenja,
patetizëm. E kësisoj lexova:
-72-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Kalli i zbehtë trupi yt
lëshon njëfarë cjë nuk mbin
Si kalli gruri është trupi yt
Shtëllungë mëndafshi trupi yt
dëshirëshkruar deri në rrudhën efundit
Si shtëllungë mëndafshi është trupi yt
Qiell i përvëluar trupi yt
në teshat e tua Vdekja ruan e ëndërron
si cjiell i përvëluar është trupi yt
Heshtje e papërsëritshme është trupi yt
nga vajet e tij dridhen qepallat e mia
Sa i heshtur është trupi yt
I kisha hedhur një krah mbi supe (të veshur me cohën e hollë të
një fustani me lule) që i ndjeja nën gishtat e mi; po më mposhte ideja
se vargjet që lexoja (si një lutje e ngadaltë) flisnin për trishtimin e
trupit të Luçisë, trup memec, i nënshtruar, i dënuar me vdekje. Pastaj
lexova poezi të tjera, edhe një tjetër që, ende sot, ma sjell atë ndërmend
e që përfundon me këtë strofë:
O marri efjalëve gënjeshtare Unë i besoj heshtjes
më efortë se bukuria më efortë se gjithçka
O hare e atyre që kuptohen në heshtje
Befas, nën gishta ndjeva se supet e Luçisë po lëviznin me dridhje
të shkurtëra; Luçia po dëneste.
Përse iu derdhën ata lot? Nga kuptimi i vargjeve? Mos vallë nga
melankolia e thellë që rridhte nga fjalët, nga timbri i zërit tim? Apo
ndoshta, hermetizmi i rëndë i poemave e kishte magjepsur dhe kjo
magjepsje e kishte prekur deri në lot? Ose, më thjesht, vargjet i kishin
hapur një derë të fshehte dhe e kishin liruar nga një peshë e
mbledhur prej kohësh?
Nuk e di. Si një foshnje, Luçia ishte varur në qafën time, kishte
ngjeshur kokën pas uniformës jeshile që më shtrëngonte kraharorin,
dhe qante, qante, qante.
-73-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
9 hipotetike, duke qenë se m'u hoq shumë shpejt e drejta për të ngritur
/-A a e sa herë, këto vitet e fundit, lloj-lloj grash më qortojnë (vetëm
C_^/ se xmë nuk di t'u përgjigjem me të njëjtat ndjenja) për
kufizimin tim. Kjo s'ka kuptim, unë nuk jam i kufizuar, por, të them
të drejtën, edhe mua më vjen keq që nuk jam i zoti, në këtë moshë të
pjekur, të ndërtoj një marrëdhënie të vërtetë me një graa dhe që, si i
thonë, nuk kam dashuruar asnjë. Nuk jam i sigurt nëse i njoh
shkaqet e këtij dështimi, nuk e di nëse këto të meta të zemrës janë të
lindura apo i kanë rrënjët në biografinë time; nuk dua të bëhem
patetik, po ja që kështu është: në kujtimet e mia shumë shpesh hapet
një sallë ku njëqind vetë, duke ngritur krahun, dekretojnë thyerjen e
jetës sime; ata njëqind njerëz nuk e dinin se një ditë gjërat do të
nisnin të ndryshonin; ata pandehën se syrgjynosja ime do të ishte e
ebookalbania
përjetshme. Jo se kam ndonjë kënaqësi të ripërtyp hidhërimin, por,
këmbëngulja e të menduarit më ka bërë të sajoj shpesh variante të
ndryshme të historisë sime, çfarë do të kishte ndodhur për shembull
sikur në vend që të më përjashtonin të kishin vendosur të më varnin.
Dhe gjithmonë kam arritur në përfundimin se po të kishte ndodhur
kështu, të gjithë do të kishin ngritur dorën, sidomos po qe se fjalimi
hyrës do të kishte motivuar, në mënyrë lirike, përfitimin e madh nga
ky dënim. Qysh atëherë, sa herë që njoh njerëz, burra e gra, miq të
rinj apo dashnorë, i zhvendos me mendje në atë kohë e në atë sallë
dhe pyes veten nëse do ta kishin ngritur dorën; askush nuk e përball
këtë provim: të gjithë ngrejnë dorën siç bënë dikur miqtë e të
njohurit e mi (kush pa humbur kohë, kush nga e keqja, i bindur ose i
frikësuar). Pranojeni atëherë: është e vështirë të jetosh me njerëz që
janë gati të të degdisin në mërgim ose në botën tjetër, është e vështirë
të afrohesh me njerëzit, është e vështirë t'i duash.
Ndoshta isha i padrejtë kur i detyroja të gjithë ata që njihja të
kalonin një provim imagjinar aq të pashpirt, ndërkohë që ishte krejt e
vërtetë që ata kishin kaluar krahas meje një jetë pak a shumë të qetë,
përtej të mirës apo të keqes, pa e kapërcyer asnjëherë pragun e sallës
ku u ngritën duart. Ndonjëri do të shkojë deri aty sa të thotë se sjellja
ime kishte një qëllirn të vetërn: me lëvdata morale, të ngrija vetveten
mbi gjithë të tjerët. Megjithatë akuza e kufizimit vërtet nuk qëndronte;
është e vërtetë që unë asnjëherë s'kam votuar për shkatërrimin e
-74-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
kujtdo qoftë, vetëm se e dija shumë mirë se kjo meritë mbetej
dorën. Për një kohë të gjatë, kështu është, përpiqesha të bindja të
paktën veten se në rrethana të tilla unë nuk do të isha sjellë si të
tjerët, por gjithsesi, në fund të fundit, isha aq i ndershëm sa t'ia
përplasja vetes: me një fjalë vetëm unë s'do ta kisha ngritur dorën,
hë? Vetëm unë paskam qenë i drejtë? Epo jo, nuk gjeja te vetja ime as
garancinë më të vogël se mund të isha më i mirë se të tjerët; vetëm se
çfarë ndryshon kjo në marrëdhëniet e mia me tjetrin? Ndërgjegjja e
mjerimit tim nuk pajtohet gjëkundi me mjerimin e shokëve të mi.
S'ka gjë që më pështiros me shumë se sa kur njerëzit vëllazërohen
pasi secili sheh te tjetri poshtërsinë e vet. Ky vëllazërim i neveritshëm
nuk më duhet.
Po si ndodhi që munda të dashuroj Luçinë? Për fat të mirë, këto
mendime janë më të vona, kështu që (në atë moshë ku je më shumë i
prirur drejt trazimit se sa drejt mendimeve) me zemër të uritur e pa
hije dyshimi e pranova Luçinë si një dhuratë; dhuratë të qiellit (qiell
gri e dashamirës). Ishin kohë të lumtura për mua, më të lumturat,
ndoshta: isha i drobitur, i dërrmuar, i rraskapitur nga hallet, por
thellë brenda meje shtendosej një paqe gjithmonë e me blu. Është për
të qeshur. Sikur gratë që më qortojnë sot për kufizimet e mia e që
mendojnë se unë i shoh të gjithë si të mangët, do të kishin njohur
Luçinë, do t'u ishte dukur budallaqe e nuk do të kuptonin dot që
unë e dashuroja. Ndërsa unë e doja aq shumë sa që nuk mund të
parafytyroja se mund të ndaheshim ndonjëherë; është e vërtetë që
asnjëherë s'kisha folur me Luçinë për këtë, por unë vete jetoja me
bindjen se një ditë do të martoheshim. Dhe nëse ky bashkim nuk më
dukej i barabartë, kjo pabarazi në vend që të më largonte, më
tërhiqte më shumë drejt saj.
Për ata muaj të shkurtër lumturie duhej t'i isha mirënjohës edhe
komandantit që kishim në atë kohë; nënoficerët na i merrnin shpirtin
me sa të mundnin, duke qëmtuar teshat tona për të gjetur sadopak
pluhur, duke na rrukullisur shtretërit kur ata nuk rregulloheshin në
forme drejtëkëndshi të përkryer, ndërsa ai, komanadanti, ishte
korrekt. Jo dhe aq i ri, atë e kishin përplasur te ne pasi kishte qenë në
një regjiment këmbësorie dhe me ç'thuhej, kishte ardhur me zbritje.
Pra, edhe ai ishte i dënuar, dhe ndoshta kjo gjë, fshehtas, na kishte
pajtuar; merret vesh, ai duhet të na kërkonte rregull e disiplinë, shto
dhe ndonjë ditë punë vullnetare të dielen aty-këtu (që të kishte ç'tu
raportonte eproreve të tij për aktivitetin politik), por asnjëherë s'na
çante veshët kot më kot dhe na i jepte pa problem lejen e së shtunës
-75-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
çdo pesëmbëdhjetë ditë, madje, asaj vere më duket se jam takuar me
Luçinë edhe tre herë në muaj.
Në ditët kur s'e shihja, i shkruaja letra e kartolina pa numërim.
Sot nuk di të them se për çfarë e as si i flisja. Por se ç'thoshin letrat e
mia nuk ka shumë rëndësi; dua më shumë të tregoj se unë kisha
shkruar shumë, ndërsa Luçia asnjë.
S'gjeja asnjë mënyrë që ta bëja të më përgjigjej; ndoshta letrat e
mia e kishin trembur; ndoshta pandehte se nuk dinte çfarë të më
shkruante, se bënte gabime drejtshkrimore; ndoshta i vinte zor nga
shkrimi i saj i keq që unë e njihja vetëm nga firma mbi letërnjoftim.
Nuk arrita ta bind pikërisht, sepse ngathtësia dhe padija e saj ishin
shumë të shtrenjta për mua duke më zbuluar një Luçie të paprekur,
duke më dhënë kësisoj shpresën se mund të mbetesha tek ajo si një
shenjë e thellë dhe e pashlyeshme.
Në fillim Luçia më falënderoi gjithë droje për letrat; s'vonoi dhe
i erdhi dëshira që të më falte edhe ajo diçka e duke mos dashur të
shkruante, vendosi të më dhuronte lule. Ja si ndodhi: po shëtisnim
në një korije me pemë të rralla, befas Luçia u përkul, këputi një lule
ebookalbania
dhe ma zgjati. M'u duk shumë prekëse, por nuk më habiti. Mirëpo
kur në takimin tjetër ajo po më priste me një buqetë lulesh, u
shahstisa.
Isha njëzet e dy vjeç, i largohesha çdo lloj hijeje prej femre ose
prej të mituri, sado e vogël që të ishte; më vinte zor të dilja me lule
në rrugë, s'më pëlqente as t'i blija dhe aq më pak të merrja lule si
dhuratë. I sikletosur, i vërejta Luçisë se ishin burrat që u dhuronin
lule grave dhe jo e kundërta, por, kur e pashë që mezi po i mbante
lotët, s'vonova ta falënderoja e t'ia merrja.
S'kisha ç'bëja më. Që nga ajo ditë, në çdo takim më priste një
buqetë dhe unë e pranova, sepse më çarmatoste spontaniteti i
dhuratës, e kuptoja që për Luçinë kjo formë të dhuruari ishte e
rëndësishme; ajo ndoshta e vuante mungesën e gojëtarisë dhe shihte
te lulet një mënyrë të foluri; jo sipas simbolikës së rënduar të gjuhës
antike të luleve, por në një kuptim akoma më arkaik, më mjegullor,
më instinktiv, paragjuhësor; ndoshta duke parapëlqyer të heshtte më
shumë se sa të ligjëronte, Luçia ëndërronte për atë kohë kur fjalët
nuk ekzistonin dhe njerëzit flisnin me gjeste të holla: me gisht
tregonin një pernë, qeshnin, njëri prekte tjetrin...
Pavarësisht nëse e qartësova apo jo kuptimin e vërtetë të
dhuratave të Luçisë, ato përfundimisht më kishin prekur dhe më
kishin zgjuar dëshirën për t'i bërë edhe unë një dhuratë. Luçia kishte
vetëm tre fustane që i ndërronte gjithmonë sipas se njëjtës radhë, aq
-76-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
sa takimet tona ndiqnin një ritëm me tre kohë. Mua më pëlqenin të
gjithë ata fustane të vogla, edhe ngaqë ishin të rrjepur, të përdorur,
fare pa shije; ata më pëlqenin po aq shumë sa dhe palltoja gështenjë
(me mëngë të holluara) që, në fund të fundit, e kisha përkëdhelur më
parë se sa fytyrën e Luçisë. E megjithatë, më kishte hypur në kokë t'i
bleja një fustan, një fustan të bukur, shumë fustane. Një ditë e
tërhoqa Luçinë në një dyqan të madh me rroba të gatshme.
Që në fillim ajo pandehu se hymë atje nga kureshtja, për të parë
lumin e njerëzve që hipnin e zbrisnin nëpër shkallë. Në katin e dytë
u ndala pranë varseve pa fund të veshjeve për gra, dhe Luçia, kur
vuri re që po i shihja me vëmendje, u afrua duke parë disa prej tyre.
"Ky qenka i bukur" tha duke më treguar një fustan me lule të kuqe
të riprodhuara deri në detaje. Vërtet që s'kishte ndonjë gjë kushedi se
çfarë, po gjithsesi diçka do të gjenim. Nxora një fustan dhe thirra
shitësin: "A mund ta provojë zonjusha këtë?" Luçia mbase do të
kishte kundërshtuar, vetëm se para përgjegjësit të repartit, një i huaj,
nuk guxoi, kështu që përfundoi në dhomën e provës pa e marrë vesh
as vetë.
Pas një çasti ngrita një cep të perdes për ta parë; ndonëse fustani
nuk kishte asgjë të jashtëzakonshme, unë nuk e merrja dot veten:
prerja pak a shumë moderne e fustanit, si me magji e kishte
shndërruar Luçinë në një tjetër krijesë. "Më falni?" tha pas shpinës
sime shitësi dhe e mbuloi Luçinë dhe fustanin me një lumë fjalësh
admiruese. Nuk harroi të me hidhte dhe mua një vështrim
përgëzues, mua dhe shenjave të mia të zeza, dhe më pyeti (ndonëse
përgjigjja merrej vesh) nëse unë isha nga ata "me politike". Bëra po
me kokë. Ai më shkeli syrin, buzëqeshi dhe tha: "Kam mall të mirë;
doni ta shihni?" dhe na tregoi një fustan vere e një tjetër të zi, serioz.
Luçia i provoi njëri pas tjetrit dhe të gjitha i shkonin për mrekulli,
secili prej tyre e shndërronte, ndërsa, me fustanin e bukur të zi, nuk e
njihja më.
Çastet vendimtare në evolucionin e dashurisë jo gjithmonë
lidhen me ngjarje dramatike, shpesh ato u përkasin rrethanave krejt
të papërfillshme në pamje të parë. E tillë ishte vizita në dyqanin e
rrobave të gatshme. Deri atëherë, Luçia përfaqësonte për mua çdo
gjë të mundur: fëmijën, burimin e dhemshurisë e të ngushëllimit,
balsamin dhe arratisjen nga vetja ime, e thënë fjalë për fjale ajo ishte
gjithçka për mua - me përjashtim të femrës. Dashuria jonë, në
kuptimin sensual të fjalës, nuk e kishte kapërcyer pragun e të
puthurave. Madje, edhe mënyra se si puthte Luçia ishte fëmijërore
(magjepsesha nga të puthurat e gjata e të pafajshme të buzëve të
-77-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
mbyllura, vazhdimisht të thata, dhe që në shkëmbim të përkëdheljeve
të tyre shtonin valëzat e holla vertikale që trondisnin sa s'thuhet).
Me një fjalë, deri aty provoja për të dhemshuri, por jo
sensualitet; aq isha mësuar që të kjo të mungonte sa që nuk më bënte
përshtypje; lidhja me Luçinë më dukej kaq e bukur sa ideja se diçka
mungonte nuk më kishte shkuar ndonjëherë nëpër mend.
Ç'kombinim i bukur: Luçia, me fustane gri, si një murgeshë; dhe
marrëdhëniet e mia me të të dëlira, si prej murgjish. Në çastin kur
Luçia kishte veshur një fustan tjetër, i gjithë ekuacioni u përmbys:
Luçia e braktisi pamjen që unë kisha për Luçinë. Pashë këmbët që
përvijoheshin nën fundin e prerë mirë, përmasat e trupit të përpjestuara
hijshëm, një grua të bukur, droja e zymtë e së cilës, zbehej nën
ngjyrat e freskëta e format elegante. Ky zbulimi i beftë i trupit të saj më
la pa frymë.
Në konvikt, Luçia banonte në një dhomë me tri vajza të tjera;
vizitat pranoheshin vetëm dy herë në javë, nga tri orë, nga pesa në
tetë, dhe vizitori duhej të regjistronte emrin te portieri, në kat të parë,
ku duhej të linte edhe letërnjoftimin dhe të paraqitej përsëri në ikje.
ebookalbania
Nga ana tjetër, secila nga shoqet e Luçisë kishte një ose më shumë
dashnorë që i fuste në dhomën e përbashkët, aq sa ato ziheshin,
urreheshin, grindeshin me njëra-tjetrën për çdo minutë të harxhuar.
E gjithë kjo ishte kaq e mundimshme dhe asnjëherë nuk kisha
guxuar të shkoja te Luçia. Megjithatë, e dija që bashkëbanueset e
Luçisë, pas një muaji, duhet të shkonin në brigadë bujqësore për tri
javë. I thashë Luçisë se doja të përfitoja nga kjo periudhë për ta
takuar në dhomën e saj. Ajo u trishtua dhe tha se parapëlqente të
shoqërohej me mua jashtë. I thashë se dëshiroja të rrija me të në një
vend ku asnjë nuk do të na shqetësonte dhe ku mund t'i kushtoheshim
krejt vetes sonë; pastaj doja të shihja se ku banonte. Luçia nuk më
përballi dot, dhe sot e kësaj dite më kujtohet sa i emocionuar isha
kur ajo më në fund e pranoi kërkesën time.
-78-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
10
^^t'isha kaluar gati një vit në Ostrava dhe shërbimi i padurue-
«_>^C/ shëm në krye, më ishte kthyer në diçka banale e të
/akonshme; me gjithë kokëçarjet e hallet, arrija të mbijetoja, kisha dy-
tre shokë, isha mirë; ishte për mua një verë e bukur (pemët ishin
blozë e gjallë, megjithatë për sytë e mi të sapoçliruar nga hija e
galerisë, ata ishin tejet të gjelbër) vetëm se, dihet, fara e fatkeqësisë
fshihet brenda gjirit të lumturisë: ngjarjet e trishtuara të vjeshtës u
ngjizën gjatë asaj vere gjelbëroshe të zezë.
Filloi me Stanën. Ai u martua në mars dhe, pak muaj më pas,
lajmet e para s'vonuan: e shoqja zvarritej nëpër klube nate; i nxehur,
ai i shkroi një varg me letra, përgjigjet vinin paqendjellëse; ndërkohë
(në ato ditë të bukura) i erdhi e ëma në Ostrave; ndenjën bashkë
gjithë të shtunën dhe kur u kthye në kazermë ishte gëlqere në fytyrë
e i heshtur si gur; në fillim, nuk donte të fliste, nga turpi; megjithatë
të nesërmen, iu hap Honzes, pastaj edhe disa të tjerëve; dhe kur pa
që të gjithë e morën vesh, e përmendëte çdo ditë e më shumë pa
rreshtur: se gruaja e tij ishte kurvë, se do t'ia thoshte dy fjalë siç dinte
ai e do t'ia këpuste kokën. Pastaj shkoi menjëherë te komandanti për
t'i kërkuar dy ditë leje, mirëpo komandanti ngurronte ngaqë,
pikërisht ato ditë, si nga kazerma ashtu edhe nga miniera, atij i
kishin ardhur shumë ankesa në emër të Stanës, i hutuar e i acaruar
me të gjithë. Ky i fundit e luti që t'i jepte të paktën njëzet e katër orë.
I prekur, komandanti u dorëzua dhe ia dha. Stana u nis dhe ne nuk e
pamë më kurrë. Atë që ndodhi, unë e di vetëm nga ç'thuhej lart e
poshtë:
Kishte mbërritur në Pragë, i ishte sulur gruas (them grua, por
nuk ishte veçse një foshnjë nëntëmbëdhjetëvjeçe!) dhe kjo, pa
kurrfarë droje, (dhe me kënaqësi, ndoshta), i pohoi gjithçka; ai filloi
ta rrihte, ajo u mbrojt, ai u përpoq ta mbyste dhe në fund e goditi me
një shishe në kokë; foshnja u shemb mbi parket dhe nuk lëvizi më.
Stana, i tmerruar, ia mbathi; një Zot e di se si kuturisi në një kasolle,
thellë në male, dhe, atje, jetoi duke pritur që të vinin e ta varnin. Në
të vërtetë erdhën për ta arrestuar pas dy muajsh, por nuk e gjykuan
për vrasje po vetëm për dezertim. Në fakt pak pas ikjes së Stanës, e
shoqja kishte ardhur në vete dhe, përveç një gunge në kokë, s'kishte
-79-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
pësuar gjë tjetër. Kur atë e futën në burg ushtarak, ajo bëri ndarjen
dhe sot është gruaja e një aktori të njohur në Pragë me të cilin
takohem herë pas here, për të kujtuar shokun e vjetër që më tej do të
përfundonte shumë trishtueshëm: pasi mbaroi shërbimin, ai mbeti
në minierë; një aksident në punë i preu një këmbë dhe plaga e
mbyllur keq i mori jetën.
Ajo grua, për të cilën thuhet se vazhdon të shkëlqejë në rrethet e
artistëve, i solli tersllëk jo vetëm Stanës, por të gjithë neve. Ose të
paktën kështu na u duk, ndonëse s'arritëm të merrnim vesh me saktësi
nëse kishte ndonjë lidhje shkak-pasojë (gjë që të gjithë e mendonin)
midis skandalit të zhdukjes së Stanës dhe ardhjes, pak kohë më pas, të
një kontrolli nga Ministria në kazermën tonë. Sidoqoftë, komandanti
ynë u shkarkua dhe u zëvendësua me një oficer të ri (s'ishte as njëzet e
pesë vjeç), ardhja e të rilit ndryshoi çdo gjë.
Thashë që ishte njëzet e pesë vjeç por dukej shumë më i ri, dukej
si çilimi. Përpiqej të linte përshtypje te ne. Nuk i pëlqente të gërthiste,
fliste thatë, duke na i bërë të qartë me një qetësi të palëvizshme se për
ebookalbania
atë ne ishim të gjithë kriminelë: "E di, dëshira juaj më e zjarrtë do të
ishte të më shihnit në litar,- na deklaroi ky fëmijë që në fjalën e parë
të ardhjes,- e keqja është se nëse ka njeri për t'u varur, jeni ju dhe jo
unë."
Konfliktet e para nuk vonuan. Sidomos historia e Çenekut më ka
mbetur në mendje, me siguri ngaqë ishte edhe për të qeshur: që prej
një viti që ishte futur aty, Çeneku kishte mbushur muret me vizatime
që, në kohë'n e komandantit tjetër, dukej se pëlqeheshin. Temat e tij të
parapëlqyera, e kam thënë dhe më parë, ishin nga Jan Zizka,
kapiteni i famshëm i luftrave husite dhe ushtarët e tij me armë
mesjetare; pa harruar të zbaviste djemtë, ai i shoqëronte këto figura
me pamjen e një gruaje lakuriq që ai ia paraqiste komandantit si një
simbol të lirisë ose të atdheut. Komandanti i ri, i cili kishte vendosur
t'i drejtohej edhe ai Çenekut për këto lloj shërbimesh, i kërkoi të
pikturonte diçka për të stolisur sallën ku zhvilloheshin orët e
edukimit politik. Por i tha që të mos merrej me Zizken, të cilit i kishte
ikur koha, e "të shihte më shumë drejt bashkëkohores"; tabloja duhej
të paraqiste Ushtrinë e Kuqe dhe unitetin e saj me klasën tonë
punëtore dhe të jepte gjithashtu rëndësinë që kishte pasur kjo në
fitoren e socializmit në Shkurt. Çeneku kishte thënë: "Si urdhëron
Komandant!" dhe i ishte vënë punës; u çapërlua mbasdite të tëra
mbi tabakë të mëdhenj letre, të vendosura në dysheme, të cilat i
mbërtheu pastaj me gozhdë në gjithë gjatësinë e murit. Kur pamë
vizatimin e mbaruar (një metër e gjysmë i lartë, tetë metra i gjatë) ra
-80-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
heshtje e plotë: në mes, me pozën e heroit qëndronte një ushtar rus i
veshur trashë, me mitraloz hedhur në qafë, kokoren rrasur gjer në
vesh, i rrethuar nga të gjitha anët prej tetë grave lakuriqe. Dy prej
tyre, anash tij, i hidhnin një vështrim ngacmues, ndërsa ai iu kishte
hedhur krahët mbi supe dhe në surrat i dridhej një qeshje e
dhjamosur; gratë e tjera e rrethonin me krahë të tendosur drejt tij ose
thjesht rrinin aty (njëra ishte e shtrirë) duke treguar format e tyre të
bukura.
Çeneku doli para tablosë (ishim vetëm në sallë duke pritur
komisarin) dhe mbajti një fjalim të tipit: "Pra, kjo që ndodhet në të
djathtë të rreshterit, zotërinj, është Alena, ka qenë gruaja e parë në
jetën time, isha gjashtëmbëdhjetë vjeç kur shkova me të, ishte
dashnorja e një oficeri, pra këtu është pikërisht në vendin e vet. E
kam vizatuar siç ishte në atë kohë, se me siguri që s'duhet të jetë kaq
e mirë sot, por atëherë ishte e mbushur mirë, ja, shiheni në ije (dhe
tregonte me gisht). Meqenëse ishte më e bukur nga prapa, e kam
vizatuar edhe një herë këtu! (ai shkoi në skaj të kompozimit dhe
nguli gishtin në drejtim të njërës prej grave, e cila duke i treguar të
pasmet publikut dukej sikur po ikte diku). E shihni ç'vithe që më ka,
është një çikë kallëp më i madh se ç'duhet, po ne kështu na pëlqen.
Pa mbajeni një çikë këtë këtu (dhe tregonte gruan në të majtë të
rreshterit) është Lojzka, kisha ardhur në moshë kur shkoja me të, ajo
kishte gjinj të vegjël (ai i tregoi), këmbë të gjata (i tregoi) një fytyrë
tmerrësisht të bukur (e tregoi përsëri), ishim në të njëjtin brez në
shkollë. Sa për atë tjetrën atje, ishte modeli ynë në Artet Dekorative,
e njoh përmendësh dhe po ashtu përmendësh e njihnin edhe njëzet
djemtë që ishin me mua, sepse ajo pozonte gjithmonë në mes të
klasës, ne ushtroheshim në vizatimin e trupit njerëzor duke pasur atë
parasysh dhe asnjëri nuk e preku kurrë, e ëma e priste çdoherë në
dalje për ta çuar drejt e në shtëpi, Zoti e faltë atë vajzë, djema kur i
nxirrnim në pah hollësitë e bënim ndershmërisht e pa të keq. Ndërsa,
kjo tjetra, mor zotërinj, ishte një kuçkë (ai tregoi një femër të shtrirë
sa gjatë gjerë mbi një kanape të stilizuar) avituni, ejani të shihni (e ne
ashtu bëmë), mbi bark, të kjo pika këtu, e shihni? Është djegur me
cigare, nga një grua xheloze gjoja, dashnorja e vet, se kjo zonjë, more
zotërinj, shkonte me të dy llojet, kishte një seks, fizarmonikë e
vërtetë, zotërinj, ku kishte vend për çdo gjë, mund të ishim rrasur
aty brenda të gjithë, siç jemi këtu, me gjithë gra, dashnore e kalamaj,
me gjysh e me katragjysh...
Çeneku po fillonte me sa duket pjesën më të mirë të tregimit të
tij kur komisari hyri në sallë dhe ne zumë vendet nëpër banka. I
-81-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
mësuar me punimet e Çenekut që nga epoka e komandantit tjetër,
komisari, krejt indiferent ndaj tablosë së re, filloi me zë të lartë
leximin e një broshure që sqaronte dallimet midis ushtrisë socialiste
dhe asaj kapitaliste. Tregimi i Çenekut jehonte ende në kokat tona;
po përkundeshim në një ëndërr të ëmbël, kur djalka komandant u
shfaq në sallë. Pa dyshim, kishte ardhur të merrte pjesë në orën e
studimit, por para se të dëgjonte raportimin e zakonshëm të
komisarit, ai mori goditjen e afreskut të madh; pa e lënë komisarin të
vazhdonte leximin, ai, me një ton të akullt, e pyeti Çenekun se
ç'donte të thoshte ajo tablo. Çeneku u hodh përpjëtë, u ngul përpara
veprës së tij dhe recitoi: Këtu kemi një alegori që simbolizon
rëndësinë e Ushtrisë se Kuqe në luftën e popullit tonë; këtu (tregoi
rreshterin), Ushtria e kuqe; në të dy krahët figurojnë simbole të
klasës punëtore (tregoi dashnoren e oficerit) dhe ditët e lavdishme të
Shkurtit (tregoi shoqen e tij të kursit). Ja (tregoi zonjat e tjera)
alegoria e Lirisë, kjo e Fitores, kjo tjetra e Barazisë; ndërsa këtu (dhe
tregoi dashnoren e oficerit që dëftente të ndenjurat) gjejmë borgjezen
ebookalbania
që po del nga skena e Historisë.
Çeneku heshti, ndërsa komandanti deklaroi se kjo tablo ishte një
fyerje për Ushtrinë e Kuqe dhe se duhej hequr menjeherë që andej;
ndërsa me Çenekun do të shihej më vonë se si do të veprohej. Unë
pyeta (nëpër dhëmbë-) përse. Komandanti, që më kishte dëgjuar, më
pyeti nëse kisha ndonjë vërejtje për t'i bërë. Duke u ngritur, thashë se
ajo tablo më pëlqente. Komandanti tha se s'kishte asnjë dyshim për
këtë, sepse ajo ishte tamam për ata që masturbohen. I thashë se edhe
Mylbeku i madh e kishte gdhendur Lirinë e tij si një grua lakuriq dhe
se edhe riviera Jizera në tablone e Alesit përfaqësohet nga tri nudo;
se kështu, kanë vepruar piktorët në të gjitha kohërat.
Djalka komandant më hodhi një vështrim mëdyshës dhe
përsëriti urdhrin e tij për të hequr vizatimin. Megjithatë, ndoshta ne
arritëm f ia dridhnim, pasi ai nuk e dënoi Çenekun; por nga ana
tjetër s'e shihte dot me sy, po ashtu edhe mua. S'kaloi shumë kohë
dhe Çeneku e hëngri një masë disiplinore, po ashtu edhe unë.
Ndodhi kështu: një ditë, skuadra po punonte në një qoshe të
veçuar të kazermës, me kazma e lopata; një kapter përtac na
mbikëqyrte me dembelizëm, aq sa orë e çast ne mbështeteshim mbi
vegla për të bërë muhabet, pa vënë re që djalka komandant kishte
zënë një vend jo shumë larg nesh e na vëzhgonte. E kuptuam vetëm
pas një copë here, kur zëri i tij arrogant thirri: "Ushtari Jan, paraqitu!"
Zura lopatën me forcë dhe u ngula gatitu para tij. "Kështu punoni
ju?" më pyeti. Nuk më kujtohet mirë ç'përgjigje i dhashë, sigurisht jo
-82-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
rne arrogancë, sepse nuk kisha aspak dëshirë ta ngatërroja më keq
jetën time në kazermë duke bërë llafe për gjepura me një njeri që
kishte çdo lloj pusheti mbi mua. Megjithatë, pas përgjigjes sime krejt
pakuptim, vështrimi i tij u ngurtësua, ai m'u afrua si vetëtimë, më
zuri për krahu dhe, me një kapje xhudoje prej mjeshtri, më përplasi
përtokë. Pastaj u ul mbi mua dhe më gozhdoi në dhe (unë s'kisha
bërë as gjestin më të vogël për f u mbrojtur, vetëm rrija i habitur),
'Të mjafton?" më pyeti me forcë (në mënyrë që ta dëgjonin të gjithë);
iu përgjigja se më mjaftonte. Më urdhëroi të rrija gatitu dhe, para
gjithë skuadrës të mbledhur në rresht, njoftoi: "E dënoj ushtarin Jan
me dy ditë izolim. Jo se ishte harbut me mua, këtë gjë, siç e patë, e
rregulloj me një të përdredhur të dorës. Do të hajë dy ditë në birucë
se i bën bisht punës. Dhe të tillë ka plot këtu te ju". U kthye
mbrapsht dhe u largua shumë i kënaqur me veten.
Në çast ndjeja vetëm urrejtje për të dhe urrejtja shkakton një
ndriçim shumë të fortë ku forma e sendeve humbet. Komandanti më
shfaqej si një mi tinzar e hakmarrës. Ndërsa sot e shoh më shumë si një
djalosh që luante. Në fund të fundit, të rinjtë nëse luajnë s'kanë faj; jeta i
ngul të pakryer në një botë të kryer ku iu kërkohet të veprojnë si burra
të mbaruar. Më tej, ata s'vonojnë të përvetësojnë forma dhe modele që
janë në modë, që iu shkojnë, që iu pëlqejnë - dhe luajnë me to.
Edhe komandanti ynë ishte i parritur dhe, një ditë të bukur, u
ndodh përpara tufës sonë krejt të paaftë për ta kuptuar; po diti t'ia
hidhte mirë, sepse gjithë ç'kishte lexuar e mësuar i jepte një maskë
enkas për situata të ngjashme: heroi prej tunxhi i filmave vizatimorë,
mashkulli i ri me nerva prej çeliku që bën sus një bandë me horra, pa
shumë llafe, vetëm me një qetësi të akullt, me humor të hidhur që
qëllon në shenjë, me besim në veten dhe në fuqinë e muskujve të tij.
Sa më shumë ndërgjegjësohej ai për pamjen e vet njomëzake, aq më
me f anatizëm e luante rolin e tij prej supermeni.
E para herë ishte që takoja një aktor të ri si puna e këtij? Kur më
morën në pyetje në sekretariat për kartolinën, sapo i kisha mbushur
njëzet vjetët, hetuesit e mi nuk ishin më shumë se një apo dy vjet më
të mëdhenj se unë. Edhe ata ishin kryesisht njomëzake që i fshihnin
fytyrat e parritura nën maskën që e pandehnin të gjithë të shkëlqyer,
maskën e revolucionarit asketik e të papërkulur. Po Marketa? A
s'kishte zgjedhur edhe ajo rolin e shpëtimtares, rol që e kishte gjetur
në një paçavure ekrani? Po Zemaneku që befas e rrëmbeu patosi
sentimental i moralit? A nuk ishte dhe ky një rol? Po unë? Nuk kisha
pasur edhe unë shumë role? Pa torua, rendja nga njëri rol te tjetri
deri sa, me bisht ndër shalë, më zunë.
-83-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

Rinia është e llahtarshme: është një skenë ku, me këmbalka të larta e E kuptoja, unë vetë kisha provuar të njëjtën gjë një vit më parë.
me kostume të shumëllojshme, fëmijët tunden e shkunden e predikojnë Ivlegjithatë tani nuk ndjehesha aq i lënduar: shërbyesja e jetës sime të
shprehje të nxëna më parë e që s'i kuptojnë veç gjysma-gjysma, por i përditshmes, Luçia, më kishte nxjerrë nga ajo zonë ku Aleksejtë
ruajnë me fanatizëm. Historia është po aq e shumëllojshme kur shërben torturoheshin nga dëshpërimi.
si shesh lojrash për aguridhet; shesh lojrash për një Neron çunak, për një
Bonapart çunak, për turmat e elektrizuara të kalamajve me pasione të
kopjuara e role të thjeshtëzuara që përshndërrohen në një realitet
katastrofikisht real.
Kur mendoj për këtë, gjithë shkalla e vlerave lëkundet në kokën
time dhe ndjej një urrejtje të thellë për rininë- dhe anasjelltas një lloj
tolerance paradoksale ndaj batakçinjëve të Historisë, në veprimet e të
cilëve papritur shoh vetëm një lëvizje të frikshme të papjekurish.
Meqë po flasim për të papjekur më kujtohet Aleksej, edhe ai
luante rolin e tij të madh që ia tejkalonte arsyen dhe përvojën. Kishte
diçka të përbashkët me komandantin tonë: tregonte me i ri se
ç'kishte moshën; megjithatë, rinia e tij (ndryshe nga komandanti)
s'kishte hir: trupvogël e shëndetlig, me sy miope prapa qelqeve të

ebookalbania
trashë e fytyrë të mbjellë me pika të zeza (dhuratë e një puberteti që
s'po shuhej). Fillimisht, si për të mbushur radhët, nga nxënës në një
shkollë për oficerë këmbësorie, sa hap e mbyll sytë, e sollën tek ne.
Ishim në vigjilje të proceseve të famshme politike dhe, në shumë
salla (Partie, drejtësie apo policie), ngriheshin pa pushim duar për
t'u hequr të akuzuarve besimin, nderin, lirinë. Aleksej ishte bir i një
personaliteti që e kishin burgosur para pak kohësh.
Një ditë ai u shfaq në grupin tonë dhe i caktuan shtratin e
Stanës. Ai na shihte me atë sy që i shihja unë në fillim shokët e rinj;
kësisoj edhe ai u mbyll në vetvete dhe kur të tjerët morën vesh se ai
ishte anëtar Partie (akoma s'ia kishin njoftuar përjashtimin), filluan
të tregoheshin të kujdesshëm kur flisnin para tij.
Kur mori vesh se unë kisha bërë pjesë në Parti, Aleksej u bë pak
më i hapur me mua; më tregoi se duhej ta kalonte me çdo kusht
provën e madhe që i kishte vënë jeta përpara e të mos e tradhtonte
Partinë. Pastaj më lexoi një poezi që kishte shkruar (ndonëse më parë
s'kishte bërë ndonjëherë vargje) kur kishte marrë vesh që do ta
dërgonin këtu. Ishte ky katërvargësh:

Jeni të lirë, shokët e mi

Si një qen t'ë më trajtoni, mbi mua të pështyni
Nën maskën e qenit, nën të pështyrat tuaja, shokë
besnikërisht, do i'ë mbetem në radhë, me ju.

-84- -85-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme

I Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
11
x~) /i/ dërsa djalka komandant vendoste regjimin e tij në njësinë
w^ f tonë, unë vrisja mendjen nëse do t'i merrja dot ndonjë
lejedalje; shoqet e Luçisë ishin prej kohësh në brigadë, ndërsa unë
kisha një muaj që s'isha larguar nga kazerma; më e keqja ishte se
komandanti s'ma kishte harruar as fytyrën e as emrin. Tani, ai nuk
linte rast pa më treguar se çdo orë e ekzistencës sime varej nga tekat e
tij. Sa për lejet s'kisha asgjë në vijë; që në krye, ai kishte deklaruar se
vetem ata që merrnin pjesë rregullisht në punën vullnetare të së
dielës do të kishin liridalje, kështu që punonin të gjithë; vetëm se
ishte jetë qeni, s'kishte ditë që të mos zbrisnim në galeri, dhe nëse më
në fund ndonjëri nga ne përfitonte një të shtunë që zgjaste deri në dy
ebookalbania
të natës, të dielën, i vdekur për gjumë, duhej të fillonte përsëri punën.
Isha futur dhe unë si të tjerët në listën e së dielës vullnetare gjë
që, në fund të fundit, nuk më siguronte aspak se do të arrija të merrja
leje, pasi mjaftonte një shtrat i rregulluar keq apo çfarëdo gabimi
tjetër për të shumëzuar me zero meritat e së dielës. Megjithatë
vetekënaqësia nga pushteti nuk shfaqet vetëm me shpirtegërsi, por
(ndonëse më rrallë) edhe duke u treguar i butë. Kishin rrjedhur disa
javë, kur djalka komandant filloi të tregohej më bujar dhe më në fund
mora leje një mbrëmje, dy ditë para se të ktheheshin shoqet e Luçisë.
U turbullova, kur portierja plakë më regjistroi emrin, duke më
lejuar kësisoj të hipja në katin e katërt ku trokita në derën në fund të
korridorit të gjatë. Dera u hap, por Luçia qëndronte e fshehur pas saj
dhe para meje doli vetëm dhoma që në pamje të parë s'kishte asnjë
lidhje me një dhomë konvikti; mund ta pandehja veten në një dhomë
të përgatitur për kushedi çfarë riti fetar: tavolina shndriste nga një
buqetë gjeorgjinash, dy fikuse të mëdhenj kërcenin nga të dy krahët
e dritares, dhe kudo (mbi tavolinë, mbi shtrat, mbi dysheme prapa
tablove) kishte gjethnaja të gjelbërta (kuptova menjëherë që ishin
asparaguse) sikur pritej ardhja e Jezu Krishtit mbi kërriçin e tij.
E tërhoqa drejt vetes Luçinë (që vazhdonte të fshihej pas derës
së hapur) e i dhashe një të puthur. Ajo kishte veshur fustanin e zi
dhe një palë këpucë elegante me taka të larta që ia kisha dhuruar unë
kur blemë fustanet. Qëndronte më këmbë si një prifterëshë në mes të
atij gjelbërimi solemn.
- 86-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Mbyllëm derën dhe vetëm atëherë kuptova se ndodhesha në një
dhomë të zakonshme konvikti dhe se dekori bimor vetëm sa
mbulonte pak katër shtretërit prej hekuri, katër komodina të
rrjepura, një tavolinë e tri karrige. Por kjo nuk e ulte aspak
ekzaltimin që më kishte përfshirë që në çastin ku Luçia më kishte
hapur derën: më në fund, pas një muaji, më kishin dhënë disa orë
liri; por s'ishte vetëm kjo: për të parën herë, pas një viti të gjatë,
ndodhesha përsëri në një dhomë të vogël; era e intimitetit më
mbështillte me kundërmimet e saj dehëse aq të fuqishme sa gati sa
s'u lëshova përdhe.
Deri aty hapësirat e hapura të shëtitjeve me Luçinë nuk më
shkëpusnin nga kazerma dhe nga gjendja ime; me një fije të
padukshme, ajri që rrotullohej rreth meje më lidhte me kangjellat që
dilnin tej mbishkrimit; "Jemi në shërbim të popullit", rnë dukej se
s'ekzistonte në asnjë vend ku mund të rreshtja një çast "së qenuri
shërbyësi i popullit"; kishte një vit që s'e kisha parë veten brenda
katër mureve të një dhome private.
Ndodhesha befas në një situatë të paparë; kisha mundësinë që
për tri orë të isha krejtësisht i lirë; për shembull, mund të hiqja pa
kurrfarë droje (gjë që ishte kundër çdo rregulli ushtarak) jo vetëm
kapotën e rripin por edhe xhaketën, pantallonat, kambalet e këpucët,
gjithçka, madje, mund edhe t'i shkelja me këmbë; mund të bëja
çfarëdo pa më parë kurrkush; përveç kësaj, dhoma ishte ngrohur
mjaft këndshëm dhe ca nga ngrohtësia e ca nga liria m'u ndez gjaku.
E përfshiva Luçinë dhe e shpura mbi shtresat e veshura me
gjelbërim. Degëzat mbi shtrat (të mbuluara me një kuvertë të
shëmtuar ngjyrë gri) më turbulluan. Nuk mund t'i interpretoja
ndryshe veçse si simbole martesore, mendova (dhe u preka) se në
dëlirësinë e Luçisë jehonin krejt intiktivisht ritet më të lashta, sa që
ajo kishte vendosur f i thoshte mirupafshim virgjërisë së saj mes një
liturgjie solemne.
M'u desh njëfarë kohe për të vënë re se, ndonëse u përgjigjej
puthjeve e shtrëngimeve të mia, Luçia e përmbante veten. Buzët e
saj, megjithëse të dëshiraara, mbeteshin të mbyllura si me dry; u
ngjesh me mua me gjithë trupin, por kur i shkova dorën nën fund
për të ndier nën gishtat e mi lëkurën e këmbëve të saj, ajo u tërhoq.
Kuptova që spontaniteti pas të cilit doja të lëshoheshim të dy si në
një vorbull të verbër, mbeti jetim; aty më kujtohet (s'kisha as pesë
minuta që kisha hyrë në dhomën e Luçisë) që ndjeva në sy lot
zhgënjimi.
Pra, u ulëm pranë njëri-tjetrit mbi shtrat (duke shtypur nën të
-87-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

ndenjura shkarpëzat e mjera) dhe zumë të bisedojmë. Pas do kohe
(biseda zvarrisej) u rreka përsëri ta puthja, por ajo bëri qëndresë;
zura pra të luftoja me të, por shpejt m'u desh të pranoja se nuk ishte
aspak një dyluftim i këndshëm dashurie, por një sherr që fare mirë
mund ta shëmtonte në njëfarë feje lidhjen tonë, përderisa Luçia po
mbrohej me thonj, me egërsi e gati me dëshpërim. Nuk më mbetej
tjetër veç të ndalesha.
U përpoqa ta bind me fjalë; zura t'i flas; i thashë, pa dyshim, se e
doja dhe se të duash do të thotë t'i jepesh njëri-tjetrit, tërësisht; sado i
mjerë, argumentimi nuk mund të hidhej poshtë, dhe Luçia nuk dukej
se donte ta hidhte poshtë. Por ajo ose heshte ose përgjërohej: "Jo, të
lutem, jo!" ose "Jo sot, jo sot.L. " duke u rrekur (me një ngathtësi që
të prekte) të ndërronte temën e bisedës. la nisa nga e para; ti s'je si
ato vajzat që i ndezin burrat e pastaj tallen me ta? Kaq e pandjeshme
je, kaq e keqe? ... dhe e përfshiva edhe njeherë, dhe përsëri ajo luftoi
prerë e me dëshpërim, me ashpërsi e pa pikë dashurie dhe përsëri
më la një shije të keqe.
ndjente. Pas çdo pyetjeje, duke gjetur çdoherë argumente për të
Rundërshtuar, ajo pohonte përunjshëm. I thashë se virgjëria ishte gjë
e bukur dhe se do ta zbulonte vetëm me mua, me mua që e doja: "Ti
nuk gëzohesh që të jesh krejtësisht gruaja ime?"Ajo tha po, se kjo e
gëzonte. E përfshiva sërish e sërish ajo u ngurtësua. Mezi e përmbaja
zemëratën. "Po hë pra, pse je kaq e egër me mua?"Ajo u përgjigj: "Të
lutem, herës tjetër, edhe unë dua, por jo sonte, një herë tjetër.- E pse
jo sot ? - Jo, jo sonte. - Po pse xhanëm? - Të lutem, jo tani! - Kur
atëherë? Sikur s'e di po aq mirë sa unë që s'do të kemi rast tjetër që
të jemi vetëm të dy, pasnesër shoqet e tua kthehen! Ku mund të
takohemi më vetëm? - Po do të gjesh ndonjë gjë,- tha ajo - Mirë,- i
thashë,- do ta gjej një zgjidhje po më premto se do të vish, se zor të
gjej një qoshe kaq të lezetshme sa dhoma jote.- S'ka rëndësi,- tha ajo,-
s'ka asnjë rëndësi! Ku të duash ti mirë do të jetë.- E lemë ashtu pra,
vetëm se do të më premtosh se kur të jemi aty ti do të bëhesh gruaja
ime e nuk do të dredhosh. - Mirë,- tha ajo.- Betohesh? -Po."
Kuptova që kësaj radhë s'mund të merrja tjetër veçse një
premtim. I varfër ishte, po më mirë se asgjë. Gëlltita zhgënjimin dhe

ebookalbania
Rreshta; befas m'u duk se kuptova pse Luçia nuk më pranonte;
si s'më ra ndërmend, Luçia është fëmijë, dashuria i fut frikën, ajo atë kohë që mbeti e kaluam duke biseduar. Në të ikur, shkunda
është e virgjër, ka frikë nga e panjohura; menjëherë vendosa të heq rrobat nga fijet, duke i thënë se do të mendoja vetëm për takimin
dorë nga ato qëndrime nxitëse që vetëm e shkurajonin, të isha i butë, tonë të ardhshëm (dhe nuk gënjeja).
delikat, që akti i dashurisë të mos ndryshonte aspak nga
përkëdheljet tona. Nuk këmbëngula më shumë dhe e mora me të
mirë. E puthja (kaq tmerrësisht gjatë sa s'po më shijonte më), e
ledhatoja (duke u shtirë); duke u përpjekur ta shtrija pa u kuptuar. la
arrita; i mikloja gjinjtë (Luçia s'e kishte kundërshtuar ndonjëherë
këtë); i çuçurisja se doja të isha i ëmbël me të gjithë trupin e saj, sepse
ai trup ishte ajo dhe unë doja të isha i ëmbël me të, të gjithën; arrita
t'ia ngre pak fundin dhe ta puth 10 apo 20 centimetra mbi gju; po
s'shkoja dot më tutje; kur desha ta rrëshqisja kokën deri te seksi i saj,
Luçia e tmerruar, më shpëtoi e u hodh nga shtrati. E pashë në sy dhe
në fytyrën e saj vura re një ngërdheshje që s'di ta them e që s'ia kisha
parë ndonjëherë.
"Luçia, Luçia, mos ke droje nga dita? Do që ta bëj errësirë?" e
pyeta dhe ajo, duke u kapur pas pyetjes sime si pas fijes së kashtës
pohoi: drita e bezdiste. Mora nga dritarja për të ulur grilat, por Luçia
tha: "Jo, jo kështu! Lëre! - Pse?, pyeta - Kam frikë. - Po nga se ke frikë,
nga dita apo nga nata?" Pa thënë gjysmë fjale, ajo u shkri në lot.
Kundërshtimi i saj jo vetëm që s'më preku, por m'u duk i
pakuptimtë, paragjykim, padrejtësi. E pyeta nëse sillej kështu ngaqë
ishte e virgjër, nëse kishte frikë nga dhimbja fizike që mund të
-89-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
12
isa ditë pas atij takimi të fundit me Luçinë (ishte një dite
vjeshte me shi) ecnim në kolone nga miniera në kazermë, në
një rruge gungat e së cilës krijonin pellgje të thella: të baltosur, të
rraskapitur, të qullur deri në palcë, ishim të etur për pushim. Kishim
një muaj që shumë prej nesh nuk kishin pasur një të diel të lirë.
Megjithatë, ende s'kishim mbaruar se përtypuri drekën kur djalka
komandant i ra bilbilit për të na mbledhur e për të na bërë të ditur se
kishte gjetur çrregullime gjatë kontrollit të kryer në dhomat tona. Për
këtë arsye, ai urdhëroi nënoficerët të na e zgjasnin stërvitjen edhe dy
orë të tjera si ndëshkim.
Meqënëse ishim pa armë, stërvitja ushtarake kishte veç një
qëllim: t'i zhvlerësonte kohën jetës sonë. Një herë, më kujtohet, nën
ebookalbania
regjimin e djalkës komandant, na u desh gjithë paraditen të
zhvendosnim dërrasa të rënda nga një cep i kazermës në tjetrin, t'i
sillnim përsëri mbrapsht të nesërmen dhe kësisoj vazhduam dhjetë
ditë me radhë. Gjithçka bënim në oborrin e kazermës pas punës në
minierë i ngjante lëvizjes së dërrasave. Gjithsesi, atë ditë, nuk
lëviznim dërrasa por trupat tanë; i bënim të ecnin, i kthenin sa
majtas-djathtas, i hidhnin barkas, i vinim të vraponin, i ushtronim
duke i zvarritur mbi zallishte. Kishim tre orë që e bënim këtë punë
kur u faneps komandanti; i udhëzoi nënoficerët që të na bënin
edukatë fizike.
Në fund, pas barakave, shtrihej një biçim stadiumi, jo dhe aq i
gjerë, ku mund të luhej futboll por edhe të bëheshin manovra apo
vrap. Nënoficerëve u kishte shkuar mendja të organizonin një
vrapim me stafeta; kompania jonë kishte nëntë grupe me nga dhjetë
veta: nëntë ekipe që do të futeshin në garë. Merret vesh që
nënoficerët donin të na shkundnin mirë, por, duke qenë se shumica e
tyre ishte rreth tetëmbëdhjetë deri njëzet vjeç kishin ambicie të rinjsh,
donin të merrnin pjesë në garë, që të na tregonin se ne nuk kishim
vlerë; pra, ata krijuan një skuadër kundërshtare të përbërë nga dhjetë
kapterë, rrula të rinj.
Atyre iu desh një copë herë sa të na e shpjegonin planin e tyre:
dhjetë të parët duhet të rendnin nga një cep i terrenit në tjetrin; në vijën
fundore pala tjetër duhej të rrinte gati për f u hedhur në drejtim të
-90-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
kundërt për t'ia lënë stafetën grupit të tretë të vrapuesve e kështu me
radhë. Nënoficerët, pasi na numëruan, na ndanë në dy skajet e fushës.
Pas minierës dhe stërvitjes ne ishim të lodhur për vdekje dhe kjo
garë veçse na tërbonte më shumë; atëherë më shkoi ndërmend një
rnarifet që ia thashë dy-tre shokëve: të vrapojmë pa vrull e pa u
vrarë! Ngjiti menjëherë dhe gojë më gojë e morën vesh të gjithë, një
valë kënaqësie ngërdheshëse u përhap fshehtas në të gjithë turmën e
dërrmuar të ushtarëve.
Pra, ishim të tërë në vendet e shënuara, të gatshëm për një garë,
qëllimi i fundëm i të cilit s'kishte pikë kuptimi: megjithëse me
uniformë e këpucë të rënda ushtarake, duhej të niseshim të gjithë
nga pozicioni në gjunjë; mënyra e dorëzimit të stafetës ishte krejt e re
(sepse edhe ai që duhej ta merrte vraponte drejt nesh), në dorë
shtrëngonim një shkop të vërtetë stafete dhe sinjali i nisjes u dha me
një pistoletë të vërtetë gare. Kur një kapter (vrapuesi i parë i
skuadrës së të graduarve) kishte marrë vrull për një vrap të tërbuar,
u ngritëm edhe ne (unë isha i pari në radhë) për të filluar vrapin me
ritëm të ngadalësuar; s'kishim bërë as njëzet metra e mezi mbanim
gazin, sepse kapteri po arrinte cepin tjetër të fushës, ndërsa ekipi
ynë, i rreshtuar si mos o zot, jo shumë larg nga vendnisja, dukej
sikur jepte e merrte me sa fuqi kishte; djemtë të grumbulluar në të dy
skajet e fushës na bënin tifozllëk duke thirrur: "Jepi, jepi, jepi! ..." Në
gjysmë të rrugës u kryqëzuam me nënoficerin e dytë që turrej drejt
vendit që sapo kishim lënë. Kur ne arritëm më në fund skajin tjetër
dhe shkëmbyem stafetën, pas shpinës sonë u nis nga ana tjetër
nënoficeri i tretë, me shkopin e stafetës në dorë.
E kujtoj atë vrapim me stafeta si të fundit parakalim madhështor
të shokëve të mi të zinj. Shpikjet e tyre s'kishin të sosur. Honza
vraponte duke çaluar, të gjithë e nxisnin duke thirrur si të çmendur
dhe, në fakt, si një hero, ai e arriti stafetën (nën breshëritë e
brohorimave) dy hapa para të tjerëve. Arixhiu Matlos ishte rrëzuar
nja tetë herë gjatë vrapit. Ndërsa Çeneku i çonte gjunjët te mjekra
(gjë që sigurisht e lodhte shumë më tepër se sa po t'ia kishte dhënë
vrapit me gjithë fuqinë). Të gjithë e luajtën lojën deri në fund: edhe
më i rregullti e më i urti që shkruante manifeste për paqen, Bedrishi,
rëndë-rëndë ndiqte ritmin tonë të shtruar, edhe Jozefi djaJi i fermerit,
edhe Peter Pekni që nuk më kishte qejf, edhe Ambrozi plak që mezi i
hidhte këmbët, me duar të lidhura pas, edhe kuqaloshi Petran që
kuiste me zë therrës, edhe Varga magjari që duke rendur thërriste
"Hurra!", asnjëri nuk e prishi atë skenar të bukur e të thjeshtë,
shfaqja e të cilit na bëri të shkuleshim gazit.
- 91 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
Në gallatë e sipër, nga krahu i barakave dalluam djalkën
komandant. Një kapter që e pa, i doli para që t'i rrëfente ç'ndodhte.
Komandanti e dëgjoi e pastaj erdhi të vërente bëmat tona, nga buzë e
fushës. Të nervozuar, nënoficerët, (skuadra e tyre kishte mbaruar me
kohë) thërrisnin në drejtimin tonë: "Hajde, shpejt! Lëvizni! Më të
gjallë!" por nxitjet e tyre shuheshin nga të thirrurat tona. Pasi e
kishin humbur toruan, nënoficerët tanë nuk dinin ç'të bënin, pyesnin
veten mos duhet ta ndërprisnin garën, lëviznin sa te njëri te tjetri,
bisedonin, vështronin vëngër nga komandanti, i cili, s'ua hidhte sytë
fare, por mjaftohej duke këqyrur garën me një sy të akullt,
U nis grupi i fundit; aty ishte edhe Aleksej; po prisja me
kureshtje të shihja se si do të sillej, dhe në fakt nuk isha gabuar; ai
donte ta thyente lojën: që në fillim ia shkeli me të katra dhe pas
njëzet metrash ishte, të paktën, pesë metra më para. Mirëpo ndodhi
diçka e çuditshme: i ra vrulli dhe nuk bëri përpjekje për ta shtuar;
kuptova menjëherë se Aleksej nuk mund ta thyente lojën edhe sikur
të donte: ishte shëndetlig aq sa, që në krye të dy ditëve, deshën
ebookalbania
s'deshën, i kishin caktuar punë të lehta, se s'kishte as frymë e as
këllqe! Atëherë mendova se vrapimi i tij do të ishte kulmi i spektaklit
tonë; Aleksej u mobilizua i tëri, por ishte për t'i qarë hallin kur e
krahasoje me djemtë që zvarriteshin pesë hapa pas tij; komandanti
dhe nënoficerët me siguri që mendonin se nisja e rrufeshme e
Aleksejit bënte pjesë në komedi, njësoj si dhe çalimi i stisur i Honzes,
rrëzimet e Matlosit apo hungërimat e tifozëve. Aleksej rendte me
grushta shtrënguar njësoj si ata që i vinin nga prapa e që shiteshin
sikur po stërmundoheshin e mezi po merrnin frymë. Vetëm se
Aleksejit i sëmbonte me të vërtetë në ije dhe duke dashur ta mposhte
me sa mundte, nga balli i rridhte një djersë e vërtetë; nga mesi i
fushës Aleksejit iu desh ta ulte përsëri vrapin, aq sa të tjerët e zunë
pa shumë mundim; tridhjetë metra para mbërritjes e kaluan;
mbeteshin vetëm njëzet metra dhe ai rreshti së vrapuari duke iu
marrë këmbët e duke shtrënguar me dorë ijen e majtë.
Komandanti kishte urdhëruar të grumbulloheshim. Kërkoi të
merrte vesh arsyen e ngadalësisë sonë. "Ishim shumë të lodhur,
shoku kapiten."Ai kërkoi që të lodhurit të ngrinin dorën. Ne ngritëm
dorën. Vështrova me kujdes Aleksejin (ai ishte në rreshtin para
meje); vetëm ai nuk e ngriti dorën. Por komandanti nuk e vuri re dhe
tha: "Bukur, me një fjalë, të gjithë. - Jo, tha dikush. - Kush nuk është i
lodhur?" Aleksej u përgjigj: "Unë. - Pa shiko, ju s'qenkeni lodhur?"-
u habit komandanti duke e zhbiruar me sy. Si ka mundësi që ju s'jeni
i lodhur? - Sepse unë jam komunist", u përgjigj Aleksej. Pas këtyre
-92-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
fialëve e gjithë kompania hungëroi duke qeshur shurdhër. "A dolët i
fundit ju?- pyeti komandanti. - Po, tha Aleksej. - Po s'ishit i lodhur
ju?- pyeti komandanti. - Jo, u përgjigj Aleksej. - Përderisa s'ishit i
lodhur e paskeni sabotuar me qëllim stërvitjen. Unë ju ndëshkoj me
pesëmbëdhjetë ditë izolim për tentativë rebelimi. Ju të tjerët ishit të
lodhur, pra e keni një justifikim. Meqenëse rendimenti juaj në galeri
s'vlen një grosh kjo do të thotë se lodhja ju vjen nga të dalat. Për të
ruajtur shëndetin tuaj kompania nuk do të marrë asnjë lejedalje për
dy muaj."
Para se të futej në birucë Aleksej deshi të më fliste. Më qortoi që
nuk sillesha si komunist; me vështrim të rreptë më pyeti nëse isha
apo jo për socializmin. lu përgjigja se isha për socializmin, por se
këtu, në kazermën e të zinjve, s'kishte asnjëlloj rëndësie, sepse këtu
brenda njerëzit ndaheshin ndryshe nga jashtë; nga njëra anë, janë ata
që kanë humbur fatin e tyre dhe, nga ana tjetër, janë ata që e kanë
vjedhur këtë fat dhe bëjnë ç'të duan me të. Aleksej nuk ishte i të
njëjtit mendim me mua: sipas tij vija ndarëse midis socializmit dhe
reaksionit kalonte ngado; në fund të fundit edhe kazerma jonë nuk
ishte veçse një mënyrë për të mbrojtur socializmin nga armiqtë. E
pyeta se si e mbronte djalka komandant socializmin nga armiqtë
ndërsa atë, Aleksejin, e rraste brenda për pesëmbëdhjetë ditë dhe
ushtarët i trajtonte si armiqtë më të keqinj të socializmit. Aleksej
pranoi se as atij nuk i pëlqente komandanti. Por kur i thashë se në
qoftë se kazerma ishte një mënyrë mbrojtjeje nga armiqtë, atë
Aleksejin, nuk duhej ta kishin dërguar aty, ai m'u përgjigj
përdhunshëm se kishin bërë shumë mirë që e kishin futur aty. "Babai
im u arrestua për spiunazh. E merr vesh ti se ç'domethënë? Si mund
të më besonte Partia mua? Partia e ka për detyrë të mos ketë besim të
unë!"
Më tej fola me Honzen; u ankova (duke menduar për Luçinë)
për dy muajt që s'do dilnim dot. "Budallë,- më tha ai,- do dalim që
ç'ke me të, më shumë se përpara!"
Sabotimi gazmor i garës me stafeta e kishte forcuar ndjenjën e
solidaritetit te shokët dhe iu kishte zgjuar shpirtin e iniciativës.
Honza kishte krijuar një lloj komiteti të ngushtë për të studiuar
mundësitë e daljes pa leje. Për dyzet e tetë orë, ishte bërë gjithçka
gati; u mblodh një fond i fshehtë për rryshfete; dy nënoficerët,
përgjegjës të kapanoneve tona, u futën në thes; ishte gjetur vendi më
i përshtatshëm për të prerë kangjellat në fund të kazermës ku
ndodhej vetëm infermieria; vetëm pesë metra ndanin kangjellat nga
shtëpia e parë e bllokut me banesa, ku banonte një minator që e
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
njihnim; shokët u morën vesh shumë shpejt me të: ai nuk do ta
mbyllte me çelës derën e oborrit të tij; ushtari që duhej të dilte do të
arrinte tinëz deri të kangjellat, pastaj, sa hap e mbyll sytë, duhet t'i
kalonte ato e të përshkonte pesë metrat; me të dalë te dera e oborrit
ia kishte hedhur; pasi të kapërcente shtëpinë ai do të gjendej në një
nga rrugët e lagjes. i rregullisht veglat dhe ai ishte i detyruar t'i paguante nga rroga e tij;
Pra, zgjidhja ishte relativisht e sigurt; me kusht që të mos
teprohej; po të iknin shumë ushtarë në të njëjtën ditë, mungesa e tyre
me siguri do të binte lehtësisht në sy; kësisoj komiteti i Honzes duhej
të organizonte daljet.
Mirëpo para se të më vinte radha mua, e gjithë ndërmarrja e
Honzes u shemb. Një natë, komandanti bëri vetë një kontroll të
barakave dhe doli që tre nga ne mungonin. E vuri me shpatulla për
muri kapterin (që përgjigjej për dhomën tonë) që nuk e kishte vënë
në dijeni për mungesat dhe, sikur të dinte gjithçka, e pyeti se sa
kishte marrë për këtë. Kapteri duke menduar se e kishin tradhtuar
nuk u rrek të mohonte. Komandanti thirri Honzen për ballafaqim
ebookalbania
dhe kapteri pranoi se i kishte marrë paratë nga ai.
Djalka komandant na kishte zënë mat. Kapteri, Honzën dhe tre
ushtarët që kishin dalë fshehtaz atë natë, i dërgoi te prokurori
ushtarak. (Nuk arrita t'i them as lamtumirë shokut tim më të mirë,
çdo gjë ndodhi shumë shpejt në mëngjes, kur ne ishim ende nën
tokë; shumë kohë më vonë mësova se ata i kishin dënuar të gjithë,
Honzen me një vit burg.) Kompanisë i bëri të ditur se do të zgjatej
ndëshkimi edhe me dy muaj të tjerë, dhe, përveç kësaj, do të
zbatoheshin rregullisht masat disiplinore. Kërkoi të ndërtoheshin dy
kulla vrojtimi, të vendoseshin projektorë, pa folur për ardhjen e dy
personave me qen-ujk që ruanin kazermën.
Ndërhyrja e komandantit kishte qenë kaq e rrufeshme dhe e
saktë saqë të gjithë na pushtoi i njëjti mendim: dikush kishte
tradhtuar aksionin e Honzes. Nuk mund të thuhet se spiunllëku
lulëzonte te të zinjtë; asnjëri s'e duronte, por e dinim se nuk ishte gjë
e pamundur, përderisa spiunimi ishte një mënyrë e shpejtë për të
përmirësuar gjendjen e secilit, për të shkurtuar kohën e shërbimit,
duke marrë një dëshmi që të siguronte një të ardhme që mund të
jetohej. Kishim arritur (shumica jonë) të mos binim aq poshtë, por
nuk mund të mos dyshonim te të tjerët.
Edhe kësaj radhë, dyshimi zuri rrënjë menjëherë, madje u kthye
në bindje kolektive (sadoqë goditja e komandantit mund të kishte
sigurisht edhe shpjegime të tjera, të ndryshme nga denoncimi) që pa
kurrfarë hezitimi binte tnbi Aleksejin. Ky po vuante ditët e fundit të
-94-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
burgut; por çdo ditë, merret vesh, ai zbriste në galeri me ne; kësisoj
të gjithë pretendonin se mund f ia kishte sjellë era (në veshët e tij prej
spiuni) lajmin e aksionit të Honzes.
Fatkeqi student me syze, ç'nuk i punuan: përgjegjësi i turnit (një
nga tanët) e vinte të bënte punët me të shpifura; i humbnin
thumbat e sharjet nuk ia kursente njeri, pa folur për ngacmimet e
gërnjet që duhej të duronte; mbi murin e drunjtë në rreze të së cilit
ndodhej shtrati i tij, dikush kishte zhgarravitur me graso, me
shkronja të mëdha të zeza: KUJDES, MASKARA.
Pak ditë pas largimit të shoqëruar të Honzes dhe të katër
fajtorëve të tjerë, u futa, një pasdite vonë, në kapanonin e grupit
tonë; s'kishte njeri me përjashtim të Aleksejit të kërrusur që
rregullonte shtratin e tij. E pyeta pse po e bënte këtë. Ai më shpjegoi
se djemtë ia prishnin shumë herë gjatë ditës. I thashë se të gjithë
ishin të bindur se ai kishte kallëzuar Honzen. Ai kundërshtoi, gati
duke qarë; nuk dinte asgjë dhe kurrë nuk do të kishte spiunuar. "Pse
e thua këtë?- i thashë.- Ti e quan veten aleat të komandantit. Atëherë,
është logjike që edhe mund të spiunosh. - Unë nuk jam aleat i
komandantit! Komandanti është sabotator!" ia bëri ai me një zë të
copëzuar. Dhe më shpjegoi opinionin e tij në të cilin thoshte se kishte
arritur duke menduar gjatë kohës që ishte në birucë: Partia kishte
krijuar formacionet e ushtarëve të zinj për ata të cilëve nuk mund t'u
besohet arma, por që duhen riedukuar. Armiku i klasës nuk fle
kurrë, ai do me çdo kusht të prishë këtë riedukim; ai do të ushqejë te
ushtarët e zinj urrejtjen e tërbuar për kundërrevolucionin. Dhe kur
djalka komandant vepron kësisoj me ushtarët duke u ngjallur atyre
zemërim, është e qartë se kjo bën pjesë në planin e armikut! Me sa
duket unë nuk i di të gjitha qoshet ku futet armiku i Partisë. Me
siguri që komandanti është agjent i armikut. Aleksej i njeh detyrat e
veta dhe shkroi një raport të hollësishëm për qëndrimet e
komandantit. Ngela pa mend: "Për çfarë? Çfarë ke shkruar? Kujt ia
ke dërguar këtë?"Ai m'u përgjigj se i kishte bërë Partisë ankesa
kundër komandantit.
Ndërkohë kishim dalë nga baraka. Ai më pyeti nëse kisha frikë
të dilja me të para të tjerëve. I thashë se duhej të ishe budalla që të
bëje pyetje të tilla dhe dy herë budalla që të pandehje se letra e tij do
të mbërrinte në destinacion. Dhe ai u përgjigj se si komunist,
pavarësisht nga rrethanat, duhej të sillej në mënyrë të atillë që te mos
skuqej nga vetja. Nuk harroi të më kujtonte se edhe unë isha
komunist (megjithëse i përjashtuar nga Partia) dhe se duhej të
-95-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
sillesha ndryshe nga ç'bëja: "Ne, komunistët, përgjigjemi për çdo gjë
që ndodh këtu." Me këtë më bëri të qesh; i thashë se përgjegjësia nuk
mund të mendohet pa liri. Ai u përgjigj se ndjehej mjaft i lirë për të
vepruar si komunist; ai dijhej të provonte dhe do ta provonte se ishte
komunist. Kur fliste i dridhej mjekra; sot, pas kaq vitesh, kur e sjell
ndërmend atë çast, jam më se i ndërgjegjshëm se Aleksej që s'kishte
mbushur as njëzet vjeç në atë kohë, ishte vetëm një njomëzak dhe
fati i tij i varej si një kostum gjigand mbi një trup të vogël.
Më kujtohet se, pak pasi kisha folur me Aleksejin, Çeneku më
pyeti pse rrija me atë maskara. Aleksej është budallë, i thashë, por jo
maskara; dhe i tregova ato që më kishte thënë Aleksej për ankesën që
kishte bërë kundër komandantit. Kjo nuk i bëri ndonjë përshtypje të
veçantë Çenekut: "Budallë, nuk e di,- tha ai,- po është patjetër edhe
maskara. Se që të mohosh hapur babanë tënd duhet të jesh maskara."
Nuk e kuptova; ai u habit që unë s'e dija; vetë komisari u kishte
treguar gazeta të para disa muajve ku ishte botuar një deklaratë e
Aleksejit: ai mohonte babanë e tij, i cili, sipas tij, kishte tradhtuar e
hedhur vrer mbi atë që i biri e shihte si gjënë më të shtrenjtë.
ebookalbania
Afër mbrëmjes së asaj dite, nga lartësia e një kulle vrojtimi (të
ndërtuar pak ditë më parë), për të parën herë kazerma ndriçohej nga
projektorë; një rojë me qen ecejakte përgjatë kangjellave rrethuese.
Një trishtim i humnershëm më pllakosi: isha pa Luçinë, dija se për
dy muaj të gjatë s'do ta shihja dot. Po atë mbrëmje i shkrova një letër
të gjatë; i thashë se për shumë kohë s'do shiheshim dot, se nuk
kishim të drejtë të dilnim nga kazerma dhe se më vinte shumë keq që
ajo më kishte kundërshtuar atë që dëshiroja dhe se ai kujtim do të më
kishte ndihmuar të përballoja ato javë të errta.
Të nesërmen e ditës kur kisha postuar letrën, ne bënim gati-tu
pa fund, para marsh, barkaz shtrihu. Ekzekutoja urdhrat automatikisht
e nuk vështroja as kapterin e tërbuar, as shokët e mi që ecnin ose
hidheshin për tokë; nuk vështroja asgjë rrotull: tri anë të kazermës
me baraka, ana e katërt me kangjellat që binin nga rruga. Andej, herë
pas here ndalonin kalimtarë (në më të shumtën fëmijë, vetëm ose me
prindërit që u shpjegonin se tej kangjellave ushtarët bënin stërvitje.)
E gjitha kjo shndërrohej për mua në një dekor pa jetë, në pëlhurë të
pikturuar (gjithçka ndodhte tej hekurave nuk ishte veçse pëlhurë e
pikturuar); dhe nuk do t'i kisha hedhur përsëri sytë andej sikur
dikush të mos kishte lëshuar zë në atë drejtim: "Hë bukuroshe, po
ëndërron? "
Vetëm atëherë, e pashë. Ishte Luçia. Ajo rrinte në këmbë, pranë
kangjellave, me pallton e saj të vjetruar ngjyrë gështenjë (si kisha
-96-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
harruar, kur blemë rrobat, se vera do të mbaronte e do të vinte i
ftohti?), me këpucët elegante me taka të larta në këmbë (dhurata ime).
Ajo na këqyrte, pa lëvizur. Duke i kushtuar gjithnjë e më shumë
vëmendje, ushtarët komentonin pamjen e saj çuditërisht të duruar
dhe fusnin në fjalët e tyre gjithë dëshpërimin seksual prej burrash të
ndryrë në një beqari të detyruar. Edhe nënoficeri e vuri re që ushtaret
ishin hutuar ethshëm dhe, shpejt, kuptoi shkakun; pafuqia e tij e
tërboi: ai nuk mund ta ndalonte vajzën të rrinte aty; jashtë hekurave
shtrihej një zonë lirie relative që i shpëtonte urdhrave të tij. Pasi u
kërkoi djemve t'i mbanin vërejtjet e rastit për vete, ngriti tonin e
komandave dhe shpeshtoi direktivat.
Hera-herës Luçia bënte disa hapa, dilte krejt nga këndi im i
vështrimit, por përsëri kthehej aty ku mund të shiheshim. Më tej ora
e rreshtores mbaroi, por unë s'munda f i afrohem Luçisë sepse duhej
të shkoja, pa humbur asnjë minutë, në orën e edukimit politik;
dëgjuam fjalë për kampin e paqes dhe për imperialistët, dhe vetëm
pas një ore arrita të shkëputëm (ishte muzg) për të parë nëse Luçia
ishte ende të kangjellat; ajo ishte aty; renda drejt saj.
Ajo më thoshte që të mos i mbaja inat, ajo më donte, hante veten
me dhëmbë që isha mërzitur për shkak të saj. I thashë se nuk e dija
se kur mund të takoheshim. Ajo tha s'ka gjë, se do të vinte këtu shumë
shpesh (disa djem kaluan pas shpinës time dhe lëshuan fjalë të
ndyra). E pyeta nëse e bezdiste vulgariteti i ushtarëve. Ajo më siguroi
se s'kishte asnjë rëndësi, përderisa më donte. Përmes hekurave
rrëshqiti një trëndafil (ra çanga; ishe ora e grumbullimit); u puthëm
në një nga hapësirat e hekurave.
-97-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
13
^w-\ uçia vinte pothuajse çdo ditë te hekurat e kazermës, kur unë
^-*» * kthehesha nga miniera në orët e pasdites; çdo ditë merrja një
buqetë të vogël (rreshteri m'i hodhi të gjitha përtokë gjatë një kontrolli
të plaçkave) dhe ndërroja pak fjalë me Luçinë (po ato fjalë, sepse në
fund të fundit s'kishim ndonjë gjë të madhe për f i thënë njëri-tjetrit;
nuk shkëmbenim ide ose lajme, ne i pohonim njëri-tjetrit vetëm një të
vërtetë të thënë e të stërthënë); në të njëjtën kohë unë i shkruaja
thuajse çdo ditë; ishte periudha më e ngjeshur e dashurisë sonë.
Projektorët e kullës së vrojtimit, lehja e thatë e qenve afër mbrëmjes,
djalka që mbretëronte mbi të gjitha këto, zinin një vend shumë të
varfër në mendjen time, të tendosur vetëm drejt ardhjes së Luçisë.
Në fakt, isha i lumtur në atë kazermë të ruajtur me qen apo në
ebookalbania
thellësi të minierës, ku mbështetesha mbi çekiçin pneumatik që
turfullonte. Isha i lumtur e krenar, sepse Luçia ishte një pasuri që
nuk e kishte asnjë nga shokët e mi, as oficerët s'e kishin; kisha dikë
që më donte, që më donte në sy të të gjithëve, me këmbëngulje.
Ndonëse Luçia nuk mishëronte idealin femëror të shokëve të mi,
ndonëse dashuria e saj shfaqej - sipas mendimit të tyre- në mënyrë
mjaft të çuditshme, ishte gjithsesi dashuri e një gruaje dhe kjo
ngjallte çudi, nostalgji dhe lakmi.
Sa më shumë zgjatej izolimi ynë nga bota dhe gratë, aq më
shumë ndërfuteshin gratë, me gjithë hollësitë e tyre, në bisedat tona.
Kujtonim nishanet, vizatonim (me laps mbi letër, me kazëm mbi dhë,
me majën e gishtit mbi rërë) konturet e gjinjve e të vitheve; grindeshim
se cila nga format e harkuara që na mungonin ishte më e lakuar;
risillnim të plota fjalët e rënkimet që shoqërojnë aktin seksual; të
gjitha këto thuheshin e stërthuheshin, e çdo herë me detaje të reja.
Më pyesnin edhe mua për këto, e këtu shokët ishin akoma më
kureshtarë, pasi vajzën e re për të cilën duhej të flisja ata e shihnin
çdo ditë dhe kështu e kishin më të lehtë ta lidhnin pamjen e saj
konkrete me tregimin tim. Nuk mund t'i zhgënjeja shokët e mi, nuk
më mbetej tjetër veç të tregoja; flisja për trupin lakuriq të Luçisë që
s'ia kisha parë kurrë, për netët e dashurisë që s'i kisha jetuar
ndonjëherë, e papritmas në sytë e mi përvijohej me imtësi pasioni i
saj i shtruar.
-98-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Si kishte qenë hera e parë kur kisha bërë dashuri?
Në dhomën e saj, në konvikt; ajo u zhvesh para meje, e butë, e
përkushtuar, megjithatë nuk jepej e tëra, sepse ishte vajze fshati dhe
unë isha i pari burrë që e shihte lakuriq. Ai përkushtim i përzier me
turp më eksitonte çmendurisht; kur i afrohesha, ajo kruspullosej me
duart të mbërthyera mbi pubis...
Po përse vesh gjithmonë ato këpucët e zeza me taka të larta?
la kisha blerë enkas, për ta soditur më mirë, krejt lakuriq, vetëm
me ato këpucë; asaj i vinte turp, por bënte çdo gjë që dëshiroja; unë
qëndroja i veshur, ndërsa ajo shëtiste lakuriq, vetëm me ato këpucët,
(më pëlqente tmerrësisht shumë që ajo ishte lakuriq e unë i veshur!)
lakuriq, ajo merrte verën në dollap dhe, po lakuriq, vinte për të më
mbushur gotën...
Kësisoj, sa herë vinte Luçia të hekurat, unë s'isha më i vetmi që e
vështroja, bashkë me mua e këqyrnin edhe nja dhjetë shokë që dinin
fare mirë se si bënte dashuri Luçia, se çfarë thoshte e si psherëtinte,
dhe çdo herë ata vërenin me bindje se ajo vazhdonte të vishte
këpucët e zeza dhe e përfytyronin lakuriq, duke shëtitur majë takave
nga një kënd në tjetrin, në dhomën e vogël.
Secili prej shokëve sillte ndër mend një grua dhe e ndante me të
tjerët, por asnjëri, përveç meje, nuk mund të jepte pamjen e asaj gruaje;
vetëm e imja ishte e vërtetë, e gjallë dhe e pranishme. Solidariteti që
më kishte shtyrë të përshkruaja lakuriqësinë dhe erotizmin e Luçisë, e
kishte konkretizuar dëshirën time deri në dhimbje. Për fjalët e paturp
që thoshin shokët kur ajo vinte nuk më bëhej aspak vonë: mënyra e
tyre për ta zotëeruar Luçinë nuk ma hiqte pushtetin (hekurat dhe
qentë e mbronin nga të gjithë, edhe nga unë); përkundrazi, ata të gjithë
ma afronin: të gjithë përpunonin për mua imazhin e saj turbullues, të
gjithë i jepnin bashkë me mua forma të ndryshme dhe e mbështillnin
me një joshje të zjarrtë; i isha dhënë shokëve dhe, të gjithë bashkë, i
ishim dhënë dëshirës për Luçinë. Kur shkoja ta takoja pranë hekurave,
më rrënqethej i gjithë trupi; nuk e kisha të mundur të flisja, kaq shumë
e dëshiroja; nuk e kuptoja se si kisha ndenjur me të gjashtë muaj, si
student i druajtur, pa vënë re tek ajo femrën; do të kisha sakrifikuar
çdo gjë për të bërë një herë seks me të.
Me këtë nuk dua të them se dashuria ime ishte shëmtuar, se
ishte tharë, se kishte humbur dhemshurinë. Do të thosha se në atë
kohë provoja - të vetmen herë në jetën time - dëshirën më të plotë për
një femër ku do të futej e gjithë qenia ime: trupi e shpirti, epshi dhe
dhemshuria, hidhërimi dhe dëshira e tërbuar për të jetuar, lakmia
për vulgaren e për ngushëllimin, etja për një çast kënaqësie e për
-99-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
zotërimin e pafund. Isha i tëri i pushtuar, i tendosur, i përqendruar
dhe i kujtoj ato momente si një parajsë të humbur (parajsë e veçantë
e ruajtur nga qentë e nga rojat).
Isha gati të bëja çdo gjë vetëm e vetëm të takoja Luçinë jashtë
kazermës; ajo më kishte dhënë fjalën se, herës tjetër, "ajo nuk nuk do
të kundërshtonte më"dhe se do të vinte ku të doja unë. Kushedi sa
herë ma kishte përsëritur atë premtim përmes telave të hekurt. Pra,
mjaft që të merrja guximin për të organizuar ndonjë gjë.
Dhe nuk vonoi të piqej në kokën time. Thelbësorja e planit të
Honzes kishte mbetur e pazbuluar nga komandanti. Hekurat
rrethuese kishin mbetur të këputura dhe marrëveshja me minatorin
që banonte afër nesh nuk ishte prishur. Sigurisht, mbikëqyrja ishte
kaq e plotë tani sa që s'bëhej më fjalë f ia mbathje në mes të ditës.
Natën aty rrotulloheshin rojat me qen-ujq, ndërsa projektorët ishin të
ndezur, dhe këto funksiononin edhe në fund të kazermës, më shumë
për kënaqësi të komandantit se sa për ikjet tona të cilat ishin bërë të
pamunduara; po të të kapnin e paguaje me gjyq ushtarak e rreziku
ebookalbania
ishte shumë i madh. Unë mendoja se pikërisht këtu ishte fati im.
Zbulova një vend të fshehtë jo shumë larg nga kazerma jonë.
Shumica e minatorëve që banonin aty afër zbrisnin nga e njëjta hyrje
me ne, kësisoj u mora vesh shpejt me njërin prej tyre (një i ve
pesëdhjetëvjeçar) që pranoi (për treqind korona të asaj kohe) të më
lëshonte banesën e tij. Ishte një shtëpi njëkatëshe ngjyrë gri që dukej
nga kazerma; ia tregova Luçisë që brenda hekurave duke i shpjeguar
planin tim; ajo nuk u lumturua; u përpoq të me bindte se nuk duhej
të rrezikoja për shkak të saj por më së fundmi pranoi nga që nuk
dinte të thoshte jo.
Erdhi dita e caktuar. Ajo filloi në mënyrë shumë të çuditshme.
Me t'u kthyer nga miniera, djalka komandant na mblodhi për të
ligjëruar një nga ato fjalimet e tij. Zakonisht ai tundte dordolecët e
luftës se pashmangshme dhe të egërsisë me të cilën do f i shkulnim
nga rrënjët reaksionaren (në kokën e tij ishte fjala për ne në radhë të
parë) kësaj radhe ai shtoi ca ide të reja: armiku i klasës ishte futur në
radhët e Partisë komuniste; por ta dinë mirë spiunët dhe tradhtarët:
armiqtë e maskuar do të dënoheshin njëqind herë më shumë sa ata që
nuk i fshihnin mendimet e tyre, sepse armiku i fshehur është si qeni i
zgjebosur. "Edhe ne e kemi një të tillë këtu", tha djalka komandant,
dhe nxori nga xhepi një shuk letre që ia rrasi nën hundë: "Të thotë gjë
kjo letra? - Po, tha Aleksej. -Ti je një nga ata qentë e zgjebosur; dhe jo
vetëm kaq po je edhe spiun i keq. Vetëm se të lehurat e zagarëve nuk
ngjiten deri në qiell!" Dhe ia grisi letrën para syve.
-100-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
"Kam një letër tjetër për ty,- tha pastaj duke i zgjatur një zarf të
hapur Aleksejit; lexoje me zë të lartë!"Aleksej nxori që andej një letër,
i hodhi një sy - dhe heshti. "Lexoje pra!"- përsëriti oficeri. Alekseji
heshte. "Nuk do hë?"- pyeti komandanti dhe, përballë memecërisë
së Alkesejit, urdhëroi: "Barkas shtrihu!"Aleksej u plas në baltë.
Djalka komandant ndejti një hop mbi të dhe ne të gjithë e dinim se
tani do të kishte vetëm shtrihulnë këmbë! shtrihu! në këmbë! shtrihu!
dhe se Aleksej duhej të ngrihej, të shtrihej, të ngrihej, të shtrihej.
Mirëpo komandanti nuk i vazhdoi urdhrat, i ktheu shpinën Aleksejit
dhe parakaloi pa u nxituar rreshtin e parë; verifikoi me sy pajimet,
shkoi në fund të rreshtit (për këtë u deshën shumë minuta), rrotulloi
thembrat dhe po aq ngadalë, u kthye pranë ushtarit të shtrirë barkas:
"Dhe tani lexoje!"- tha ai. Aleksej ngriti mjekrën e ndotur me llucë,
nxorri dorën e djathtë ku kishte mbajtur shtrënguar letrën dhe,
gjithnjë barkas, lexoi: "Ju informojmë se më pesëmbëdhjetë shtator
1951, jeni përjashtuar nga Partia komuniste e Çekoslovakisë. Për
komitetin e rrethit..." Komandanti i dha Aleksejit urdhër të futet në
rresht dhe ia kaloi komandën një oficeri tjetër, i cili na vuri të bëjmë
rreshtore.
Pas stërvitjes erdhi ora e mësimit politik dhe rreth orës gjashtë e
gjysmë (ndërkohë ishte bërë natë) Luçia po priste te kangjellat;
shkova drejt saj, ajo përkuli kokën gjë që do të thoshte se çdo gjë
ishte në rregull dhe u nis. Pastaj erdhi koha e darkës, u fikën dritat
dhe ne shkuam për të fjetur; brenda në shtrat, po prisja që kapterin e
kapanonit tonë ta zinte gjumi. Atëherë mbatha këpucët dhe ashtu siç
isha, në benevrekë e këmishë nate, dola nga dhoma, pasi përshkova
korridorin u gjenda në oborr; kisha ftohtë. Kalimi i fshehte ndodhej
në fund të kazermës, prapa infermierisë, kjo qëllonte mirë, sepse po
të më dilte njeri, mund të thosha se s'ndjehesha mirë dhe se po
shkoja te mjeku. Megjithatë nuk takova njeri; i rashë rrotull murit të
qendrës shëndetësore duke u fshehur brenda hijes së saj; një
projektor ndriçonte me dembelizëm të njëjtin vend (me sa duket roja
e kullës së vrojtimit nuk e kishte marrë shumë seriozisht detyrën e
vet) dhe pjesa e oborrit ku duhej të kaloja ishte fundosur në errësirë;
kisha vetëm një shqetësim: të mos përplasesha me rojen me qen që
gjithë natën vinte rrotull kangjellave; asgjë s'pipëtinte (heshtje e
dyshimtë që ma ndërlikonte përgjimin); mbas rreth dhjetë minutash
dëgjova një të lehur qeni; vinte nga ana e kundërt e kazermës. Lashë
murin ku rrija ngjeshur dhe renda drejt vendit ku telat kishin rënë
përtokë në sajë të aksionit të Honzes. U zvarrita nën to; tani s'kisha
pse të ngurroja më; pak hapa dhe u gjenda pranë murit të drunjtë të
-101 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
minatorit; çdo gjë në rregull; dera<nuk ishte e mbyllur me çelës, u
futa në oborrthin e shtëpisë, dritajja (me grila të ulura) sitiste dritën
e brendshme. Trokita dhe disa ^aste më pas në hyrje u shfaq një
kolos që më ftoi zhurmshëm t'i veja pas. (U mbulova me djersë nga
gjithë ato zhurma, sepse nuk mund të harroja që ishte aq afër
kazermës).
Dera që u hap më futi drejt e në një dhomë; qëndroja te pragu,
disi i shushatur; brenda, për qejf të tyre, ishin ulur rreth tavolinës
(mbi të cilën ishte vendosur një shishe e hapur) pesë vetë; kur më
panë ata zunë të qeshin me veshjen time të çuditshme; pranuan të
gjithë se, me këmishë natë, po njordhja së ftohti dhe më mbushën
një gotë; e vura në gojë; ishte alkool 90 gradë i holluar me pak ujë;
ata më dhanë zemër dhe e ktheva me fund; më zuri kolla, gjë që
përsëri i bëri të qeshin pa të keq dhe më afruan një karrige; pyetën se
si ia kisha bërë për të "kaluar kufirin"e përsëri duke vështruar
veshjen time qesharake ia plasën gazit, duke më quajtur "benevrekë i
arratisur". Të gjithë ata minatorë midis tridhjetë e dyzet vjeç e kishin
ebookalbania
zakon të mblidheshin aty; pinin po nuk ishin të dehur; pasi më kaloi
befja e fillimit, moskokëçarja e tyre më çliroi nga ankthi. Nuk i
thashë jo një gote tjetër me atë lëngun e fortë e mbytës. Ndërkohë
minatori ishte hedhur në dhomën ngjitur dhe u kthye me një kostum
të errët në duar. "A të bën?" pyeti ai. Kisha vënë re që minatori ishte
nja dhjetë centimetra të mira më i gjatë se unë dhe goxha më i
bëshëm, por i thashë: "Duhet të më bëjë". Vesha pantallonat mbi
benevrekët e uniformës, por m'u desh t'i mbaja me dorë përndryshe
më rrëshkisnin. "Ka ndonjëri një rryp?" pyeti dhuruesi im. Asnjëri
s'kishte. "As ndonjë gjalmë?" thashë unë. Më në fund u gjet një gjë
dhe pantallonat nuk binin. Vesha xhaketën dhe sipas tyre (s'e mora
vesh pse) unë i ngjaja Çarli Çaplinit, dhe se më mungonte vetëm
kapelja dhe bastuni. Që t'ua bëja më shumë qejfin, hapa majat e
këmbëve dhe bashkova thembrat. Mbi këpucët gjigande pantallonat
paloseshin si fizarmonikë, burrat s'mbaheshin dhe bënin be se atë
natë s'kishte femër që të mos bëhej copa për mua. Pasi më dhanë dhe
një gotë tjetër që e rrëkëlleva me fund, ata më shoqëruan deri te
trotuari. Burri më tha se mund fi trokisja në dritare në çfarëdo lloj
orë që të doja për t'u ndërruar.
Dola në rrugën e ndriçuar keq. M'u desh t'i vija rrotull rreth një
çerek ore hekurave të kazermës para se të dilja në rrugën ku do të
takohesha me Luçinë. Ndërkohë isha i detyruar të kaloja patjetër
para portës së madhe të ndriçuar të kazermës; ankthi që më pickoi
ishte i kotë: leckat civile më mbronin për mrekulli dhe roja më
-102-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
vështroi pa më njohur fare; mbërrita shëndoshë e mirë. Hapa derën e
shtëpisë (që ndriçohej vetëm nga një fener) dhe eca me hamendje
(duke kujtuar përshkrimin e minatorit): shkalla majtas, kati i parë,
dera përballë. Trokita. Çelësi u rrotullua në bravë dhe Luçia e hapi.
E putha (ajo kishte që në orën gjashtë që më priste, kishte ardhur
kur minatori kishte dalë për të shkuar në turnin e natës), ajo më
pyeti nëse kisha pirë; i thashë po dhe i tregova se si kisha ardhur. Më
tha se gjatë gjithë kohës ishte dridhur nga frika se mos më ndodhte
gjë. (Aty e kuptova se ajo po dridhej vërtetë). I tregova me sa gëzim
të madh kisha ardhur te ajo, tek e mbaja në krahë ndjeja se dridhmat
e saj nuk rreshtnin. "Ç'ke? u shqetësova.- Asgjë, ia bëri ajo.- Po pse
dridhesh?- Kisha frikë për ty", tha ajo dhe, lehtas, u shkëput prej
meje.
Hodha një sy rrotull. Dhoma ishte shumë e vockël dhe e zymtë:
një tavolinë, një karrige, një shtrat (i rregulluar, ndërsa çarçafët nuk
dukeshin fort të pastër); një tablo e përshpirtshme mbi mur; në
murin përballë një bufe me një radhë kavazonash me reçel (e vetmja
gjë e ëmbël në atë dhomë), e mbi të gjitha këto digjej e vetmuar në
tavan, një llampë pa abazhur që të digjte sytë e ndriçonte egërsisht
pamjen time zymtësisht qesharake që më theri në zemër: xhaketa e
stërmadhe, pantallonat lidhur me ushkur, majat zijoshe të këpucëve;
e në krye, koka ime e sapo qethur tullë që, nën dritën e llampës,
duhej të shkëlqente si një hënë e venitur.
"Për hir të Zotit, Luçi, ndjemë për pamjen time!" iu luta dhe
sërish i shpjegova pse isha veshur ashtu. Luçia më qetësoi se s'kishte
asnjë rëndësi, por unë, ca dhe nga afshi i alkoolit, brita se kurrësei
s'mund të rrija kështu para saj dhe pa e zgjatur lëshova përtokë
xhaketë e pantallona; por, poshtë tyre, dolën këmisha e natës dhe
benevrekët e llahtarshëm të uniformës që binin deri në kyçet e
këmbëve, dy veshje dhjetë herë më qesharake se sa kostumi që i
mbulonte një çast më parë. Shtypa çelësin për të fikur dritën, por
s'kishte errësirë që të më shpëtonte, sepse nga rruga feneri ndriçonte
deri brenda. Kisha më shumë turp nga të qenurit qesharak se sa nga
të qenurit lakuriq. Flaka tej këmishën dhe benevrekët dhe dola
lakuriq, në këmbë, para Luçisë. E përfshiva. (Përsëri ndjeva se ajo
dridhej.) I thashë të zhvishej, të shkarkohej nga çdo gjë që na ndante,
I përkedhelja gjithë trupin dhe e lusja, e lusja; por Luçia më tha të
prisja pak, se nuk mundte, se nuk mundte menjëherë, se nuk mundte
aq shpejt.
E zura për dore dhe u ulëm mbi shtrat. Futa kokën në prehërin e
saj dhe ndejta një çast pa lëvizur; befas m'u përhi se sa e pahijshme
-103 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
ishte lakuriqësia ime (e ndriçuar dobët nga drita e pisët e fenerit); po
mendoja se ëndrra ime po kthehej kokëposhtë: nuk ishte një vajzë e
re lakuriq pranë një burri të veshur, por një burrë lakuriq me kokën
futur në prehërin e një gruaje të veshur; më dukej vetja si Jezu i
çkryqëzuar në duart e Marisë mëshirëplotë dhe kjo ide më tmerroi,
s'kisha ardhur aty për mëshirë por për krejt tjetër gjë - dhe sërish
fillova të puth Luçinë mbi fytyrë e mbi fustan që përpiqesha ta
zbërtheja butësisht.
Por dështova; Luçia u tërhoq; humba vrullin e fillimit, besimin e
paduruar, m'u shterën fjalët e ledhat. I shtrirë, pa lëvizur, lakuriq,
qëndroja mbi shtrat, Luçia, ulur, më përkëdhelte fytyrën me duart e
saj të ashpra. Ndërkohë, pak nga pak, hidhërimi dhe zemërata po
fundoseshin tek unë: i kujtova (me mend) gjithë dënimet që mund të
më kushtonte aventura e kësaj mbrëmjeje. Por nuk ishin veçse
qortime të sipërfaqshme (kështu - të paktën me mend - mund t'i
rrëfehesha Luçisë). Burimi i vërtetë i inatit tim ishte shumë më i
thellë (do të isha i skuqur po ta rrëfeja): mjerimi im po më therrte në
ebookalbania
zemër, mjerimi keqardhës i rinisë sime të dështuar, mjerimi i atyre
javëve të gjata e të pashuara, poshtërimi nga mosplotësimi i pafund i
dëshirës; ripërtypja fitoren e kotë të Marketës, vulgaritetin e asaj
bjondes mbi autokombajnë dhe sërish fitoren e kotë mbi Luçinë. Më
vinte ta ulërija ankimin tim: përse ne gjithçka më duhet të jem i
rritur, si të rritur më gjykuan, më përjashtuan, më shpallën trockist,
si të r/itur me degdisën në minierë, ndërsa në dashuri nuk kam të
drejtë të jem i rritur dhe më detyrojnë të pi kupën e turpit të
papjekurisë? E urreja Luçinë, megjithëse e dija sa më donte, gjë që e
kthente kundërshtimin e saj në një marrëzi të pakuptimtë dhe më
tërbonte. Pas rreth një orë memecërie kokëfortë u ktheva përsëri në
sulm.
lu hodha sipër; duke përdorur gjithë forcën, arrita t'ia heq
fundin, t'ia gris sutienat, i shtrëngova gjinjtë e zhveshur, por Luçia
m'u kundërvu duke u mbrojtur gjithmonë e më me shumë furi (me
një dhunë po aq të verbër sa dhe e imja) u shkëput, kërceu nga
shtrati dhe u ngjesh pas dollapit.
"Përse kundërshton?"- bërtita. E paaftë për t'u përgjigjur, ajo
belbëzoi që nuk duhej të zemërohesha, të mos ta merrja inat, por nuk
tha asgjë të qartë, asgjë me kuptim. "Pse kundërshton? Ti nuk e di që
unë të dua? Ti je e çmendur!- E fyeva. - Mirë pra, më zbo, tha ajo, pa
u shqitur nga dollapi. - Po, do të të zboj, sepse ti nuk më do, sepse ti
tallesh me mua!" lu hakërreva përfundimisht, o bëhesh e imja, ose
nuk dua të të shoh më, kurrë.
-104-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Dhe shkova drejt saj për ta përqafuar, kësaj radhë ajo nuk
kundërshtoi, por rrinte në krahët e mi pa fuqi, si e vdekur. "Ç'të
duket vetja se je e virgjër? Për kë e ruan virgjërinë tënde?" Ajo
heshte. "Çfarë ke që hesht?- Ti nuk më do,- tha ajo - Unë, nuk të dua?
- Jo! Unë pandehja se ti më doje..." Ajo u shkreh në lot.
U gjunjëzova para saj; i putha këmbët, iu përgjërova. Ajo, duke
dënesur, përsëriste se unë nuk e doja.
Befas më pushtoi tërbimi. Një lloj force e mbinatyrshme dukej se
më mbyllte çdo rrugë, duke më shkulur vazhdimisht nga duart atë
për të cilën doja të jetoja, atë që dëshiroja, atë që më përkiste; ishte po
kjo forcë që më duket se më kishte vjedhur Partinë, shokët, fakultetin;
ishte ajo që çdo herë më merrte gjithçka e gjithmonë, për një po apo
një jo dhe pa asnjë arsye. Kuptova që ajo forcë e mbinatyrshme e
ngrinte Luçinë kundër meje e unë e urreja Luçinë që ishte bërë vegël e
saj; e godita në fytyrë duke mos menduar se i bija Luçisë por asaj
forcës armike; ulërija që e urreja, që nuk doja ta shihja me sy, kurrë
më, kurrë më në jetë.
I hodha pallton ngjyre gështenjë (të harruar mbi një karrige) dhe
iu hakërreva që të dilte jashtë.
Ajo veshi pallton dhe doli.
Pastaj u plasa mbi shtrat me shpirtin bosh, isha gati ta thërrisja
sepse ajo më mungoi që në momentin kur e dëbova, sepse, e dija që
ishte një mijë herë më mirë me një Luçi të veshur se sa fare pa
Luçinë.
E dija, e megjithatë, nuk bëra as lëvizjen më të vogël për ta
kthyer mbrapsht.
Ndejta gjatë lakuriq mbi shtratin e asaj dhome të marrë borxh,
sepse në atë gjendje nuk mund të mendoja dot se mund të takoja
njerëz, të shkoja përsëri te shtëpia përballë kazermës, të bëja shaka
me minatorët e t'u përgjigjesha pyetjeve të tyre paturp.
Gjithsesi (nata kishte bërë do rrugë), më në fund u vesha dhe
dola. Feneri, nga trotuari përballë, vazhdonte të ndriçonte shtëpinë
prej nga dola. I rashë rrotull kazermës, trokita te dritarja, (drita ishte
shuar) prita tre minuta, hoqa rraqet në sy të minatorit të cilit i hapej
goja, iu përgjigja nëpër të pyetjes se tij se si më eci, dhe (sërish në
këmishë natë dhe benevrekë) mora për nga kazerma. I dërrmuar nga
dëshpërimi nuk më bëhej vonë për asgjë. Nuk e vrava mendjen se në
ç'anë ishte roja me qen-ujk, e as për dritë e prozhektorit. Rrëshqita
nën tela, bëra dy hapa drejt barrakës time. Po ecja përgjatë murit të
infirmierisë kur dëgjova: "Ndal aty!" Mbajta këmbët. Një elektrik
dore hodhi dritë mbi mua. "Ç'dreqin bëni aty?
-105-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

- Po nxjerr zorrët,- shoku rreshter, shpjegova duke mbështetur

dorën pas murit.
- Vazhdoni, vazhdoni!- ia priti rreshteri dhe bashkë me kafshën 14
vazhdoi patrullimin.

C^r^a e zgjatur shumë (kapteri gërhiste si derr) arrita te shtrati

t-^ im, por nuk mbyllja dot sy, aq sa u lumturova kur zëri i
çjerrë i oficerit të rojes ("Ngrihuni ju atje!") i dha fund asaj nate të
keqe. Mbatha këpucët dhe renda drejt lavamanit për t'i hedhur një
të ftohtë fytyrën. Kur u ktheva rreth shtratit të Aleksejit, vura re një
grup shokësh gjysëm të veshur që gajaseshin zhurmshëm. E mora
vesh: Aleksej (i shtrirë përmbys, i mbuluar me batanije, me kokën
futur nën jastëk) flinte si thes. M'u kujtua menjëherë Franta
Petraseku qe, i inatosur një mëngjes me komandantin e skuadrës,
bënte sikur e kishte zënë një gjumë aq i thellë sa asnjëri nga tre
eprorët që e tundën dhe e shkundën nuk arritën ta zgjonin; duke

ebookalbania
mos ia dalë dot ndryshe u desh ta nxirrnin me gjithë krevat në oborr
dhe aty zuri të fërkonte sytë gjithë dembelizëm vetëm pasi e
kërcënuan me flakëhedhëse. Por, s'kishte dyshim që Aleksej s'e
bënte për rebelim, ai gjumë i thellë i vinte vetëm nga që ishte
shëndetlig. Një kapter (përgjegjës për kapanonin tonë) u fut në
dhomë duke mbajtur në duar një tenxhere të madhe me ujë; pas e
ndoqën shumë prej nesh që me sa duket, ia kishin futur në kokë atë
rreng të vjetër idiot që i përshtatet për bukuri truve të nën-oficerëve
të të gjitha kohërave. Ajo bashkëfajësi prekëse e ushtarëve dhe e
oficerit (që zakonisht përçmohej) më ngriti nervat: ndjehesha i fyer
tek shihja që befas të gjitha hesapet e vjetra u harruan para urrejtjes
së përbashkët për Aleksejin. Dukej që të gjithëve u kishin ardhur
pas avazit fjalët e komandantit një ditë më parë kur e kishte
akuzuar Aleksejin si spiun dhe kishin ndjerë valën e ngrohtë të
kënaqësisë që pajtohej me ligësinë e oficerit. M'u errën sytë e me
hipi gjaku në kokë, kundër të gjithëve që më rrethonin e që mezi
ç'prisnin të hidheshin në grykë, kundër zemërligësisë që s'shteronte
kurrë - i dola para kapterit dhe lukunisë së tij. U afrova në buzë të
krevatit dhe thashë me zë të fortë: "Ngrihu, Aleksej, mos u bëj
budalla!"
Atë çast, dikush prapa shpine, më përdrodhi kyçin e dorës duke
më rrëzuar në gjunjë. Ktheva kokën dhe pashë Peter Peknin. "Hë
mor bolshevik, do të na prishësh festën?" më fërshëlleu ai. Me një
lëvizje u lirova prej tij dhe ia përvesha me shpullë. Do të ishte ndezur
-106- -107-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
keq, ppr të tjerët nxituan të na qetësonin nga frika se mos i dilte
gjumi Aleksejit. Nga ana tjetër, kapteri po priste me tenxhere në
dorë. U ngul mbi Aleksejin dhe ulëriti: "Ngrihu!" duke i zbrazur
sipër dhjetë litra të mira uji.
Ndodhi diçka e çuditshme: Aleksej rrinte shtrirë si më parë pa
lëvizur as gishtin. Pasi ngriu për disa sekonda, kapteri lëshoi një
ulërimë tjetër: "Ushtar! Në këmbë!" Por ushtari nuk lëvizi. Kapteri u
përkul, e shkundi për supesh (mbulesa ishte qull po ashtu edhe
çarçafi dhe shtrati, pika uji binin mbi dysheme). Arriti f ia kthente
trupin dhe u shfaq fytyra e Aleksejit: e thelluar, e zbehtë, e palëvizur.
Kapteri bërtiti: "Doktorin!" Asnjëri nuk lëvizi, të gjithë vështronin
Aleksejin me këmishë natë të lagur, kapteri bërtiti sërish: "Doktorin!"
dhe i bëri shenjë një ushtari që u nis menjëherë.
(Aleksej prehej pa lëvizur, më i holluar, më i vuajtur se kurrë,
edhe më i ri, si një fëmijë, vetëm se buzët i mbante të shtrënguara
shumë fort, jo siç bëjnë fëmijët; pika uji binin përtokë. Dikush tha:
"Po bie shi...")
Doktori erdhi me vrap, e zuri Aleksejin për dore dhe tha:
ebookalbania
"Hëm..." Pastaj ngriti batanijen e lagur: dhe e pamë në të gjithë
gjatësinë e tij (të shkurtër), me benevrekët e gjatë e të lagësht, me
shputat e këmbëve lakuriq të ngritura përpjetë. Doktori hodhi sytë
rrotull dhe mbi komodinë gjeti dy shishka; i këqyri me vëmendje
(ato ishin bosh) dhe tha: "Mjaftojnë për të vrarë edhe dy." Pastaj
tërhoqi çarçafin nga shtrati ngjitur dhe e hodhi mbi Aleksejin.
E gjithë kjo na vonoi shumë; hëngrëm mëngjesin shpejt e shpejt
dhe treçerek ore më vonë zbritëm në galeri. Pastaj erdhi ora e
mbarimit të punës, më tej përsëri një orë rreshtore, edukatë politike,
ora e detyruar e këngës, pastrim territori, ora e gjumit dhe unë u
kujtova që Stana nuk ishte më aty, që miku im më i mirë Honza nuk
ishte më aty (nuk e pashë kurrë më, e vetmja gjë që mora vesh ishte
se pas shërbimit të detyruar ishte arratisur në Austri) dhe se as
Aleksej nuk ishte më aty; ai, me verbëri e me kurajo, kishte marrë
përsipër një rol të çmendur dhe nuk ishte faji i tij që, papritmas, nuk
mund ta luante dot më, që nuk dinte më të rrinte rië radhë, me maskën
e qenit, që nuk kishte më fuqi; nuk ishte shoku im, nga mënyra se si i
përkushtohej besimit të vet ngelej i huaj për mua, por me fatin e tij ai
më afrohej më shumë se kushdo tjetër; më dukej sikur në vdekjen e
tij fshihte një qortim për mua, sikur donte të më thoshte se që nga
momenti kur Partia e dëbon dikë nga gjiri i saj, ky njeri nuk ka më
arsye për të jetuar. Papritmas u ndjeva në faj që nuk e kisha dashur,
sepse tani ai kishte vdekur një herë e përgjithmonë dhe unë s'kisha
-108-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
fcërë asgjë për të, ndonëse kisha qenë i vetmi këtu që munda të bëj
diçka për të.
Por unë nuk kisha humbur vetëm Aleksejin dhe të vetmin rast
për të shpëtuar një njeri; duke i parë gjërat me syrin e sotëm, kuptoj
që pikërisht në atë kohë humba dhe ndjesinë e ngrohte të solidaritetit
me shokët e zinj dhe bashkë me të edhe mundësinë e fundit për të
ringjallur besimin tim te njerëzit. Fillova të dyshoj për vlerën e
solidaritetit tonë që vinte vetëm nga presioni i rrethanave dhe instinkti
i vetruajtjes që na ngjeshte në një tufë të qëndrueshme. Fillova
gjithashtu të mendoj se kolektivi i të zinjve ishte në gjendje t'i qepej
tjetrit këmba-këmbës, (ta syrgjynoste në mërgim e në mort) ashtu siç
bënte kolektivi i sallës së dikurshme e siç do të bënte ndoshta çdo
kolektiv tjetër.
Ato ditë isha si i tejshkuar nga shkretëtira; isha një shkretëtirë
brenda shkretëtirës dhe kisha shumë dëshirë të thërrisja Luçinë. Krejt
papritur nuk e kuptoja më pse e kisha dëshiruar aq çmendurisht
trupin e saj; ndërsa tani më dukej se ajo ndoshta nuk ishte grua prej
mishi por një kolone e tejdukshme ngrohtësie që e tejshkonte
perandorinë e të ftohtit të pafund, kolonë e tejdukshme që largohej
nga unë.
Pastaj erdhi dita tjetër dhe, ndërsa bënim rreshtore në oborr, nuk
i ndaja sytë nga kangjellat; prisja që ajo të vinte. Por pas gjithë asaj
kohe nuk erdhi veçse një plakë që u ndal për t'i treguar kalamanit të
saj pisanjos se ç'bënim ne. Në mbrëmje shkrova një letër, të gjatë e të
përvuajtur; i lutesha Luçisë të kthehej, se duhej ta shihja, nuk do t'i
kërkoja më asgjë tjetër, veç të ekzistonte, për ta parë e për ta ditur që
është me mua, që ajo është...
Si për inat, koha u ngroh, qielli u kaltërua, bënte një tetor i
mrekullueshëm. Pemët ishin ngjyruar dhe natyra (ajo natyrë e varfër
ostraviane) festonte lamtumirën vjeshtore në një ekstazë të marrë.
Mua më dukej si tallje nga që letrat e mia mbetën trishtueshëm pa
asnjë jehonë dhe të kangjellat (nën një qiell provokues) ndalonin
vetëm njerëz tmerrësisht të huaj. Rreth pesëmbedhjetë ditë më vonë,
posta më kthen një prej letrave të mia; mbi zarf, adresës i ishte vënë
një kryq dhe, me laps, ishte shkruar: është larguar pa lënë adresë.
U llahtarisa. Një mijë herë që nga takimi i fundit me Luçinë,
kisha sjellë ndër mend ato që i kishim thënë njëri-tjetrit, njëqind
herë kisha mallkuar veten e njeqind herë isha justifikuar para vetes,
një qind herë mendoja se e kisha flakur përgjithmonë dhe një qind
herë qetësoja veten se, megjithatë, Luçia do të dinte të më kuptonte
dhe do të më falte. Por shkrimi me laps i postierit më ra si plumb.
-109-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Prë e një nervozizimi të pakontrolluar, një ditë më pas i hyra një e, e, për pasojë, nuk kam (duke mos i dhënë vlera të tilla vuajtjes,
marrëzie të re. Them marrëzi, por ishte po aq me rrezik sa dhe dhimbjes, disfatës) as arsyen më të vogël për të shitur mend.
arratisja e fundit nga kazerma, vetëm më pas e kuptova sa Luçia? Ah, po: kaluan pesëmbëdhjetë vjet e unë s'e kam parë e
pakuptim ishte ajo që bëmë dhe për më tepër sa e kotë dhe e për shumë kohë s'dija asgjë për të. Vetëm pas shërbimit ushtarak,
rrezikshme. Para meje, e dija, Honza e kishte bërë këtë gjë më se një mora vesh se ajo mund të ishte diku në perëndim të Bohemisë. Por
herë gjatë verës kur dilte me një bullgare, burri i të cilës nuk nuk e kërkova më.
ndodhej në shtëpi në mëngjes. Ndoqa metodën e tij: pasi u paraqita
me të tjerët në turnin e mëngjesit, mora numrin tim, llampën e
sigurimit, zhgërreva fytyrën me pluhur dhe humba pa u vënë re;
renda në konviktin e Luçisë dhe pyeta portieren. Mësova që ajo
vajza e re ishte larguar rreth pesëmbëdhjetë ditë më parë, me një
valixhe të vogël ku kishte futur gjithë ç'kishte; askush nuk e dinte
ku kishte shkuar, nuk i kishte thënë asgjë askujt. U tmerrova: po
sikur t'i kishte ndodhur gjë? Portieria më vështroi dhe bëri një gjest
të plogësht: "Heu! Këto çupërlinat që vijnë nëpër brigada, kështu
bëjnë gjithmonë. Vijnë, ikin, pa i thënë gjë njeriu." Shkova të pyesja
edhe në uzinë, në zyrën e personelit, por s'mora vesh më shumë.
Më tej u enda nëpër Ostrave dhe u ktheva në galeri pak para se të

ebookalbania
mbaronte puna, duke dashur të përzihesha me tufën e shokëve kur
ata po ngjiteshin mbi tokë; duhet të më ketë shpëtuar një pikë nga
receta që Honza kishte përgatitur për këtë shëtitje; më zunë. Pas dy
javësh, më nxorën para gjyqit ushtarak dhe hëngra dhjetë muaj
brenda për dezertim.
Po, aty, në atë kohë kur humba Luçinë, filloi gjithë ajo periudhë
e gjatë dëshpërimi dhe zbrazëtie që ma solli ndër mend dekori i
baltosur i periferisë së qytetit tim të lindjes ku kisha ardhur për
shumë pak kohë. Po, vetëm aty filloi: Gjatë dhjetë muajve nën
hekura, më vdiq mamaja dhe nuk munda të shkoj në varrim. Pastaj u
ktheva në Ostrava te të zinjtë, ku bëra edhe një vit tjetër shërbimi.
Asokohe nënshkrova zotimin të punoja tre vjet në minierë pas
shërbimit ushtarak, sepse thuhej se ata që nuk e pranonin këtë do të
mbaheshin në kazermë edhe për disa vjet të tjera. Kësisoj vazhdova
të zbres në galeri si civil gjatë tre vjetëve.
Nuk dua ta mendoj, nuk dua të flas për të dhe, në fjalë e sipër,
sot nuk më pëlqen kur njerëz si unë, të hedhur poshtë nga lëvizja të
cilës ata i besonin, mburren me fatin e tyre. Po, është e vërtetë, edhe
unë jam shitur si hero me fatin tim prej të mallkuari, por ishte një
mburrje e rreme. Me kohë, m'u desh të pranoja me vështirësi se nuk
u gjenda mes të zinjve nga që isha i guximshëm, ngaqë luftova, apo
se me idetë e mia luftova idetë e tjera! Jo, rënia ime s'kishte njohur
më parë asnjëlloj drame, isha më shumë objekt se subjekt i historisë
-110- -111-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

PJES A E KATËRT
JAROSLLAV

ebookalbania

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

/-)Y hoh një rrugë mes fushave. Shoh tokën e kësaj rruge, të
\^J brazduar nga rrugët e karrove fshatare. Dhe, përgjatë rrugës,
bari është aq jeshil sa nuk mund të mos e përkëdhelësh.
Rreth e rrotull, fusha të vogla, jo tokat gjymtyrëngjitura të
kooperativave. Si ? A nuk po përshkoj një peizazh të kohës sonë? E
ç'peizazh është ky ?
Shkoj më tutje dhe ja, para meje, anës fushës, një trëndafil i egër,
plot lule të vogla. Mbaj këmbët i lumturuar. Ulem mbi bar në rreze të
gëmushës e pa e zgjatur tendosem. Ndjej se si më prek shpina tokën
e kadifenjtë. E ledhatoj me shpinë. E mbaj me shpinë dhe e lus të
mos druajë se me rëndon, le të peshojë mbi mua sa të dojë.

ebookalbania
Pastaj ndjeva të rrahura nallanesh. Së largu u ngrit një re e hollë
pluhuri. Sa më shumë afrohej, aq më i tejndritshëm bëhej. Që andej u
shfaqen disa kalorës. Djelmosha me uniformë të bardhë, të gjithë
kaluar. Por, sa më shumë afroheshin aq më shumë dallohej se sa e
sajuar ishte veshja e tyre. Ca mbanin dolloma të mbërthyera me
kopsa të arta, ca ishin të zbërthyer, ca të tjerë vetëm me këmishë. Disa
me kapele, të tjerë kokëzhveshur. Jo pra, nuk ishin një detashment i
rregullt, ishin dezertorë, tradhtorë, banditë! Ishin! Ishin kalorësit
tanël Ngrihem tek i shoh që vijnë. Kalorësi i parë ka nxjerrë e po tund
jataganin. Skuadra ndaloi.
Jataganmbajtësi përkulet mbi qafën e kafshës për të më këqyrur.
"Po, unë jam,- i them.- Mbreti! Thotë tjetri i habitur. Të njoha."
Ula kokën i lumtur. Ka kaq shekuj që ata kalërojnë këtu e më
njohën.
"Si je, Mbreti im? Pyet burri.- Kam frikë, or miq, i thashë. - Të
ndjekin?
- Jo, më keq akoma. Se ç'po kurdisin kundër meje. Nuk i njoh
njerëzit që më rrethojnë. Kthehem në shtëpi e gjej një tjetër dhomë,
tjetër grua, çdo gjë është ndryshe. Me vete them se me siguri jam
gabuar, dal, por jashtë shoh që është vërtet shtëpia ime! E imja nga
jashtë, e huaj nga brenda. Kështu më ndodh sa herë. Ka ca gjëra që
më tmerrojnë, or miq."
Burri më pyet: "Di akoma t'i hipësh kalit?" Aty vë re se pranë
kalit të tij është një kalë tjetër me shalë e pa kalorës. Burri më bën
-115-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
1
Instagram : ebookalbania
shenjë. Ngjesh këmbën në mamuze e i jap trupit. Kafsha lëkundet
pas, me gjunjë i shtrëngoj ijet me shumë kënaqësi. Burri nxjerr nga
xhepi një vel të kuq e ma zgjat: "Lidhe mbi fytyrë, që mos të- të
njohin!" Fytyrëmbuluar siç isha, nuk shihja më. Në vesh më erdhi
zëri i burrit: "Kali e di vetë rrugën." Kaluam gjithë fushën me galop.
Krahas meje ndjeva të tjerët që kalëronin, pulpet e mia prekën pulpat
e tyre e nganjëherë dalloja frymëmarrjen ritmike të kuajve të tyre.
Kalëruam kështu mbase një ore, ngjitur me kafshët. Paskëtaj u
ndalëm. Po ai zë burri më foli: "Erdhëm, mbreti im!"
- E ku jemi?- pyeta
- Nuk e dëgjon këngën e lumit të madh? Jemi në breg të
Danubit. Këtu, mbreti im, je i sigurt.
- Vërtet,- thashë,- ndjehem i mbrojtur. Ma ka ënda ta heq velin.
- Jo, mbreti im, akoma jo. E ç'të duhen sytë? Sytë vetëm të
gabojnë.
- Po unë dua të shoh Danubin tim, lumin tim, dua ta shoh!
- Nuk të duhen sytë, mbreti im! Do t'i tregoj unë të gjitha. Do të
ebookalbania
jetë shumë më mirë. Rrotull nesh shtrihet fusha sa s'ta rrok syri.
Kullota. Ndonjë gëmushë nëpër të që ngre krye aty-këtu, një shigjetë
e gjatë druri tregon një pus. Ne jemi në breg, mbi bar. Dy hapa më
tutje, bari bëhet rërë sepse, në këto anë, shtrati i Danubit është ranor.
E tani zbritja kalit mbreti im!"
Zbrita në tokë dhe u ulëm përdhe.
"Djemtë po ndezin një zjarr,- foli përsëri zëri i burrit,- dielli u
shkri i tëri atje tej në horizont e moti nuk do të vonoje të freskohet.
- Desha të takoja Vlasten,- thashë papritur
- Do ta takosh.
- Po ku është ajo?
-116-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
2
('/\ ysheku poshtë meje ishte vendosur mbi një shtrat druri me
<=*L~/ llak. Mua nuk më pëlqen druri me llak. As këmbët metalike
të lakuara të divanit nuk më pëlqejnë. Sipër meje, në tavan, varet një
glob qelqi ngjyrë rozë me tri shirita të bardhë. As ky top s'më pëlqen.
As bufeja përkarshi, vitrina e së cilës tregon një qerre me xhamllëqe
që s'i duhen njeriu. Vetëm harmoniumi në qoshe është prej drari. E
vetmja gjë që më pëlqen në këtë dhome. E kam kujtim nga babai. Ai
ka një vit që ka vdekur.
U ngrita nga divani. Vazhdoja të ndjehesha i lodhur. Ishte e
premte pasdite, dy ditë para së dielës së Kalërimit të Mbretërve. Çdo
gjë varej nga unë. Gjithçka folklorike që bëhet në rrethin tonë, varet
gjithmonë nga unë. Ka pesëmbëdhjetë dite që s've dot gjumë në sy
nga telashet, nga ecejaket, nga sherret.
Pastaj në dhome hyri Vlasta. Shpesh e zë veten duke menduar se
ajo duhet të ishte më e shëndoshë. Përgjithësisht gratë e fuqishme
janë si brumë. Vlasta është e dobët, me rrudha të holla në fytyrë. Ajo
më pyeti nëse më kishte rënë ndërmend të kaloja nga lavanderia për
të marrë rrobat e lara, kur u ktheva nga shkolla. Kisha harruar.
"Sikur ta dija" tha ajo, dhe më pyeti se a do të rrija më në fund në
shtëpi sot apo jo. Isha i detyruar f i thosha jo. Pas pak duhet të shkoja
në një mbledhje në qytet. Në rreth. "Po ti i premtove Vladimirit që
do ta ndihmoje për të bërë detyrat. - Ngrita supet.- E kush do të jetë
në atë mbledhje? Pasi i dhashë emrat, Vlasta ma preu: "Edhe ajo
Hanzlik? - Po pra", pranova. Vlasta u ndje e fyer. Biseda po prishej.
Kjo që quhej Hanzlik kishte nam të keq. Dihej që ajo shkonte me kë
t'i dilte. Vlasta nuk dyshonte për mua, por i përbuzte punët ku
merrte pjesë edhe ajo që quhej Hanzlik. Ishte e kotë të diskutoje. Më
e mira ishte t'ia mbathja.
Mbledhja i kushtohej përgatitjeve të fundit të Kalërimit të
Mbretërve. Çdo gjë po shkonte ters. Komiteti kombëtar kishte nisur
të na i shtrëngonte rripin. S'ka ca vjet, ai jepte shuma të konsiderueshme
për festat folklorike. Tani na duhet ne të ndihmojmë Komitetin
kombëtar. Bashkimi i Rinisë nuk i tërheq më të rinjtë, le t'ia besojnë
atij organizimin e KaJërimit që t'i japin një çikë dinjitet! Dikur, të
ardhurat që nxirreshin nga Kalërimi i Mbretërve përdoreshin për të
-117-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

mbështetur aktivitete të tjera flolklorike më pak fitimprurëse, ndërsa grupin e këngëve e valleve që kisha ngritur me fëmijët e formacionit
kësaj radhe, le të përfitojë Bashkimi i Rinisë e t'i përdorë paratë për tonë. Që aty filloi ta dridhte. Pretendonte se nuk i jepej për muzike.
vete. I kishim kërkuar shërbimeve të Sigurimit të ndërprisnin Megjithatë luante fort mirë me kitare dhe s'i mungojnë shokët për të
qarkullimin rrugor gjatë kohës që do të bëhej kalërimi. Por, pikërisht kënduar ku di unë se ç'rokan amerikan.
ditën e mbledhjes morëm përgjigje negative. Na u tha se ishte e Të them të drejtën, Vladimiri nuk është as pesëmbëdhjetë vjeç.
pamundur të prishej qarkullimi vetëm për shkak të Kalërimit të Dhe më do shumë. Këto ditë folëm kokë me kokë, ndoshta më ka
Mbretërve. Po, ç'dreq Kalërimi do të jetë ai me kuaj gërdallë të kuptuar.
stolisur që ecin mes makinave. Telashe pa fund.
Mbledhja u zgjat dhe kiir u ktheva ora kishte shkuar pothuajse
tetë. Në shesh më zunë sytë Ludvikun. Ecte në drejtim të kundërt
nga trotuari tjetër. Gati u drodha. Ç'erë e sillte këtu? Kapa vështrimin
e tij që për një sekondë u drejtua nga unë pastaj u shmang menjëherë.
Bëri sikur s'më pa. Dy shokë të vjetër. Tetë vjet në të njëjtën bankë në
shkollë! Dhe bën sikur s'më sheh!
Ludviku ka qenë krisja e parë e jetës time. Tani jam mësuar. Jeta
ime është si një shtëpi ku mezi rri në këmbë. Kur isha së fundi në
Prage, shkova në një nga teatrot e vegjël që filluan të hapen me

ebookalbania
shumicë në vitet 60 dhe që shpejt u bënë të modes në saje të frymës
së re që sollën studentët. Luhej një farse jo dhe aq interesante, por
kishte këngë plot gjallëri dhe muzikë të mirë xhazi.
Papritur, muzikantët, vunë në kokë nga një qeleshe me pupla
siç i mbajmë ne kur veshim kostume popullore duke imituar një
orkestër çembalësh. Me sa kishin në kokë e duke u shkrirë nga
qejfi a"ta parodizonin lëvizjet e valleve tona pa harruar atë gjestin
tipik - krahun e ngritur lart drejt qiellit. Publiku shqyhej gazit.
Nuk u besoja syve. Pesë vjet të shkuara s'do të kishte guxuar njeri
të tallej kështu me ne. Le që, kjo s'do të bënte për të qeshur
askënd. Ndërsa tani u bëmë për gaz. Po pse u bëmë kështu
papritur për gaz?
Po Vladimiri. Hej, ç'më ka punuar këto javët e fundit. Komiteti
kombëtar i rrethit i kishte propozuar Bashkimit të Rinisë ta zgjidhte
mbret për këtë vit. Një përzgjedhje e tillë ishte gjithmonë një nder që
i bëhej babait. Kishin menduar për mua. Nëpërmjet tim biri, donin të
më shpërblenin për gjithë ç'kisha bërë për artin popullor. Mirëpo
Vladimiri ta bënte borxh. Përpiqej si e si ta vërtiste. Thoshte se donte
të shkonte në Brno atë të diel për garat e motorrëve. Pastaj na nxori
se kishte frikë nga kuajt. Në fund e tha se nuk pranonte të bëhej
mbret vetëm me izëm nga lart. Se nuk donte që të bëheshin punët me
mik.
Sa ma prishi gjakun. Sikur donte patjetër të fshinte nga jeta e vet
gjithçka që i kujtonte jetën time. Asnjëherë s'ka dashur të vijë në
-119-
-118-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
3 flërvtëmbëdhjetë, kur patriotët e mbyllën artin popullor nëpër qivure,
i~*)Jw§ ë kujtohet shumë tnirë. Isha ulur mbi stolin që rrotullohej,
V^^*^ Vladimiri rrinte mbi divan përballë meje. Bërrylin e kisha
mbështetur mbi kapakun e ulur të harmoniumit, instrumentit tim të
dashur. E dëgjoja që nga fëmijëria. Babai im i binte çdo ditë. Luante
sidomos këngë popullore me kombinime të thjeshta. Më dukej sikur
dëgjoja cicërimat që vinin nga larg. Kjo ndodhte kur Vladimiri
pranonte ta dëgjonte. Kur vendoste ta kuptonte.
Në shekullin e shtatëmbëdhjetë e të tetëmbëdhjetë, populli çek,
ta themi kështu, rreshti së egzistuari. Në fakt, në shekullin e
nëntëmbvdhjetë lindi për herë të dytë. Ishte një foshnje në rrethin e
kombeve të vjetra europiane. E kishte edhe ai të kaluarën e tij të
madhe, por e ndante prej saj një humnerë 200-vjeçare. Gjatë kësaj
ebookalbania
kohe gjuha çeke kishte marrë arratinë nga qytetet për t'u strehuar
nëpër fshatra dhe u përkiste kështu vetëm analfabeteve. Megjithatë,
edhe atje, ajo vazhdoi të pjellë kulturën e saj. Kulturë e thjeshtë dhe krejt
e pazbuluar për sytë e Europës. Kulturë këngësh, rrëfenjash, ritesh
zakonore, proverbash e gojëdhënash. E vetmja urë që hidhet mbi dy
shekujt.
E vetmja urë e varur, i vetmi kalim. E vetmja degë e një tradite
që s'u këput kurrë. E pikërisht, me këtë degë i shartuan krijimet e
tyre, nismëtarët e letrave të reja çeke. Ja përse poetët tanë të hershëm
këmbëngulin aq shumë në mbledhjen e rrëfenjave e të këngëve.
Vjershat e tyre të para u ngjanin këngëve popullore.
Vladimir, i dashuri im, që s'do ta kuptosh këtë! Yt atë nuk është
ndonjë i çmendur pas folklorit. Edhe ajo është, vetëm se ai qëllon më
larg se kaq. Nëpërmjet artit popullor, ai mendon të shtojë lëngun e
jetës, pa të cilin kultura çeke nuk do të ishte veçse një pemë e thatë.
Të gjitha këto i kam kuptuar gjatë luftës. U përpoqën të na bëjnë
të besojmë që s'kishim të drejtë të ekzistonim, që s'ishim veçse
gjermanë që flisnim çekisht. Na u desh të siguronim veten tonë se
kishim qenë dhe se ishim. Të gjithë, asokohe, u rikthyen në gurrë.
Atëherë i bija kontrabasit në një grup të vogël gjimnazistësh që
luanin xhaz. Dhe një ditë të bukur erdhën e më kërkuan nga Rrethi
Morav, që të ringjallnim një orkestër me çembale.
E kush thoshte jo në një kohë të atillë. Shkova dhe luaja në violinë.
-120-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
I nxirrnim këngët e vjetra nga shtrati i vdekjes. Në shekullin e
jshte çasti i fundit. Qytetërimi modern kishte nisur të mbinte në
folklor. Kësisoj, në fillim të shekullit tonë, lindën rrethe folklorike që
kishin për qëllim të fusnin përsëri në jetë artin popullor të shpëtuar
nga librat. Së pari në jetën e qyteteve. Pastaj nëpër fshatra. Kështu
ndodhi në Moravi. U organizuan festa popullore. Gjithë ato
përpjekje, por që kishin frezik të mbeteshin shterpë: folkloristët nuk
nrnnd të ishin aq të shpejtë në ringjallje sa ç'kishte qenë qytetërimi
në varrosje.
Lufta na dha një forcë të re. Vitin e fundit të pushtimit nazist u
organizua një kalërim i Mbretërve. Në qytet kishte një kazermë dhe
oficerët gjermanë dilnin përmes turmës që shëtiste nëpër trotuare.
Kalërimi ynë u kthye në manifestim. Skuadra me djem të rinj me
jataganë në duar. Përhitje e Historisë së largët. Kështu e kuptonin të
gjithë çekët dhe sytë u lëshonin shkëndija. Isha pesëmbëdhjetë vjeç e
më kishin zgjedhur mbret. I rrethuar nga dy shatër, me fytyrë të
mbuluar i jepja kalit. Isha krenar. Edhe im atë. Ai e dinte që më
kishin zgjedhur mbret për nder të tij. Mësuesi i shkollës së fshatit,
patriot, të gjithë e donin.
Vladimir, vogëlushi im, unë them se gjërat kanë një kuptim. Unë
them se fatet njerëzore janë të lidhura midis tyre me çimenton e
urtësisë. që të zgjodhen ty mbret sivjet, mua më duket se do të thotë
diçka. Ndihem krenar si njëzet vjet më parë. Edhe më shumë akoma.
Sepse nëpërmjet teje ata më nderojnë mua. E pse ta mohoj, ky nder
është i rëndësishëm për mua. Dua të të përcjell mbretërimin tim. Dua
që ti ta marrësh nga duart e mia.
Ndoshta do të më ketë kuptuar. Më premtoi se do të pranonte të
zgjidhej mbret.
-121-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
>O/l/ë qoftë se do të kuptojë se sa interesante është. Unë nuk di të
^•^ r këtë gjë më interesante. Që të të rrëmbeje më shumë.
Ja për shembull. Për shumë kohë muzikologët pragezë kanë
mbështetur idenë se këngët popullore të Europës kishin origjinë
baroke. Nëpër orkestrat e kështjellave luanin e këndonin muzikantë
fshatarë, të cilët përcillnin më pas në jetën e njerëzve të thjeshtë
kulturën muzikore të fisnikëve. Kësisoj kënga popullore nuk
përfaqësonte aspak një formë artistike sui.generis. Ajo rridhte nga
muzika e përpunuar.
Por sido që të ketë qenë puna në Bohemi, këngët që ne këndojmë
në Moravi i shmangen këtij shpjegimi. që nga pikëpamja e tonit.
Muzika e përpunuar e epokës baroke shkruhej në maxhor e në
ebookalbania
minor. Këngët tona këndohen me tone të pakonceptueshme për
orkestrat e kështjellave!
Për shembull, me tone lidiane. Ky ton përmban një kuart të
zmadhuar. Ai më nxjerr gjithmonë mallin e motiveve baritore të një
herë e një kohe. Më dalin para syve Perëndia e paganeve, Pan, të
cilës i dëgjoj fyellin:
Muzika baroke dhe e periudhës klasike i kishte ngritur kult
fanatik përdorimit të septima maxhores. Ajo nuk njihte mënyrë tjetër
për tonikun veç rregullit të tingullit sensibël Septima minore që
ngjitej në tonik me sekonda maxhore e tmerronte. Dhe ajo që më
pëlqen mua, në këngët tona popullore, është pikërisht ajo septima
minore, pavarësisht se kujt i përket, mënyrës eoliane, doriane apo
mikolidiane. Për melankolinë e saj. Që nuk pranon të rendë si
budallaqe drejt tonit themelor që i jep fund të gjithave, edhe këngës,
edhe jetës:
-122-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Por janë ca këngë me tonalitete aq të veçanta sa që asnjë nga
tonet e njohura nga Kisha s'i emërton dot. Ato më shastisin:
Këngët morave kanë një kompleksitet të përfytyrueshëm
tonalitetesh. Mendimi i tyre harmonik është enigmatik. Duke filluar
në minor ato mbarojnë në maxhor e duken sikur mëdyshen midis
toneve të ndryshme. Shpesh, kur më duhet t'i kombinoj, nuk di si ta
kuptoj tonin.
Dhe janë po aq të paqarta në rendin ritmik. Sidomos ariet e
shtruara që Bartok i quajti me termin parlando. Nuk ekziston asnjë
mjet për të përkthyer ritmin me sistemin tonë të shenjave, të gjithë
interpretuesit popullore i këndojnë këto këngë sipas një ritmi të
papërcaktuar.
Si shpjegohet? Leos Janaçek pohonte se kompleksiteti i pakapshëm
i ritmit ka të bëjë me gjendjen e humorit të këngëtarit. Me mënyrën
se si këndon, ai reagon ndaj ngjyrave të luleve, ndaj motit, ndaj
peizazhit rrotull tij.
Po a nuk është ky një interpretim ca si shumë poetik? Që në vitin
e parë të Universitetit, një profesor na tregoi përvojën e tij. U kishte
kërkuar shumë këngëtarëve popullorë të këndonin veç e veç, të
njëjtin motiv muzikor me ritëm të copëzuar të notave. Masat e
regjistruara me anë të aparateve elektronike shumë të sakta e kishin
çuar në përfundimin se të gjithë këndonin në të njëjtën mënyrë.
Pra, kompleksiteti ritmik i këtyre këngëve nuk vjen nga
mungesa e saktësisë apo nga humori i këngëtarit. Ai u bindet ligjeve
të fshehta. Kësisoj ndodh që për shembull në një lloj këngë morave
që vallëzohet, gjysmë masa e dytë është gjithmonë një fraksion
-123-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
sekonde më e gjatë se sa e para. Por si tregohet ky kompleksitet në
partiturë? Një rreth vlen sa dy të zeza, masa ndahet në dy, tri ose
katër kohë me vlerë të barabartë. Por si ta trajtosh një masë me dy
kohë pabarazisht të gjata? Për ne, sot, kokëçarja më e madhe është se
si të shënojmë ritmin origjinal të këngëve morave.
Një gjë është e sigurt. Këngët e anëve tona nuk mund të kenë
lindur nga muzika baroke. Ato të Bohemisë, ndoshta po. Në Bohemi
niveli i qytetërimit ishte i epërm dhe kontaktet e qyteteve me
fshatrat, të fshatarëve me kështjellat ishin më të ngushta. Edhe në
Moravi kishte kështjella. Por bota fshatare, më primitive, qe më e
izoluar. Këtu s'ndodhte ndonjëherë që muzikantët e katundit të
bënin pjesë në një orkestër kështjelle.
Në të tilla rrethana, këngët e popullit, edhe ato më të hershmet,
janë ruajtur tek ne, kjo shpjegon edhe larminë e tyre. Ato u përkasin
periudhave të ndryshme të historisë se tyre të gjatë e të ngadaltë.
Kur gjendesh përballë muzikës sonë popullore, është njësoj
sikur të kesh para syve kërcimtaren e një Mij'ë e një Netëve që duke
vallëzuar hedh vellot njëra pas tjetrës.
ebookalbania
Vështro! Velloja e parë. Mbi cohë janë stamposur motive tejet të
rëndomta. Janë këngët më të reja, të pesëdhjetë, shtatëdhjetë vjetëve
të fundit. Ato kanë ardhur nga perëndimi, nga Bohemia. Mësuesit ua
mësonin nxënësve të shkollave. Pjesa më e madhe e tyre janë në
maxhor; dhe vetëm sa janë përshtatur pak me zakonet tona ritmike.
Po ja dhe velloja e dytë. Dallon me ngjyrat e saj të forta. Këto
këngë janë me origjinë hungareze. Ato ndiqnin shtrirjen e gjuhës
magjare. Orkestrat cigane u përhapën në shekullin XIX. Des csardeas
et des refrains de conscrits.
Kur kërcimtarja është shkarkuar edhe nga kjo vello, shfaqet
tjetra. Këngët e sllaveve autoktonë, në shekujt XVIII e XVII.
Por velloja e katërt është edhe më e bukur. Janë këngët që vijnë
që nga shekulli XIV. Asokohe, nga kreshpat e Karpateve vinin te ne
vllehet e juglindjes. Barinj. Këngët e tyre prej çobanesh e prej kaçakësh
nuk i njohin fare akordet e harmonitë. Ato janë konceptuar në
mënyrë krejt melodike. Tonalitetet arkaike përcaktohen nga instrumente
si fyelli e pipëza.
Dhe kur bie edhe kjo vello s'mbetet gjë tjetër nën të. Gruaja
vallëzon krejt lakuriq. Me ariet më të hershme. Që janë krijuar në
kohët pagane. Ato bazohen mbi sistemin më të lashtë të mendimit
muzikor. Mbi sistemin me katër nota, tetrakordën. Këngët e kositjes.
Këngë që lidhen me rite të fisit patriarkal.
Kënga apo ceremoniali popullor është një Iloj tuneii që kalon
-124-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
poshtë Historisë dhe ku ka shpëtuar një pjesë e mirë e asaj që kalon
sipër e që, prej kohësh, shkatërrohej nga luftrat e revolucionet, një
pjesë qytetërimi. Një tunel ku unë shoh shumë larg në të kaluarën.
Shoh Rostislavin e Svatoplukun, prindërit e parë morave. Shoh
botën e vjetër sllave.
Po përse flasim vetëm për botën sllave? Humbisnim të hamendur
përballë enigmës së një teksti kënge. Ku i këndohet sumbullares e ku e
di unë se çfarë lloj lidhjeve që ka një qerre me një dhi. Njeri hidhet
mbi një dhi, tjetri lëviz me qerre. Lëvdohet sumbullorja që fejon
virgjëreshat. As vetë këngëtaret popullore që e këndonin atë këngë
s'i kuptonin fjalët. Vetëm forca e inerdsë së një trashëgimie të paha-
rrueshme ka ruajtur në këngë atë bashkim fjalësh të pakuptueshëm që
qëmoti. I vetmi shpjegim i mundshëm janë Dionisët e Greqisë së
lashtë. Një satirë mbi kurrizin e një cjapi dhe perëndia që tund e
shkund një dege të rrethuar me sumbullore.
Lashtësia! Kjo më dukej e pabesueshme! E megjithatë më tej më
duhej të studioja në Universitet, historinë e mendimit muzikor. Në të
vërtetë, struktura e këngëve tona popullore më të vjetra, përputhet
me atë të muzikës së lashtë. Tetrakorda lidiane, frigjiane apo doriane.
Konceptimi zbutës i gamës muzikore që e konsideron si themelor
tonin e lartë e jo të ultin dhe kështu do të ndodhë vetëm kur muzika
do të fillojë të mendojë në mënyrë harmonike. Këngët tona më të
vjetra popullore i përkasin të njëjtës periudhë të mendimit muzikor
që udhëhiqte dhe këngët që këndoheshin në Greqinë e lashtë. Ato
ruajnë për ne kohët e Lashtësisë.
-125-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
5 Babai i Ludvikut kishte pasur një motër, e cila që para luftës,
x-)/§/^ mbrëmje, duke ngrënë darkë, nuk më hiqej nga sytë
C / f Ludviku që i vidhej vështrimit tim. Dhe ndjeja sa shumë
isha lidhur me Vladimirin. Befas pata frikë se e kisha harruar. Se nuk
do arrija ndonjëherë ta fusja në brendësi të botës. Kur mbaruam së
ngrëni, Vlasta qëndroi në kuzhinë, ndërsa unë dhe Vladimiri kaluam
në sallon. U rreka t'i hap muhabetin e këngëve. Por s'po më ecte. Më
dukej vetja si mësues. Druaja se mos e mërzisja. Ai, merret vesh,
rrinte ulur, pa folur, thua se po më dëgjonte. Ka qenë gjithmonë i
sjellshëm me mua. Po si ta marr vesh se ç'ka me të vërtetë brenda
kungullit të tij?
Kisha një copë herë që po i merrja shpirtin me predikimet e mia
ebookalbania
kur hyri Vlasta e tha se ishte koha për të fjetur. Ç'të bëja? Ajo është
shpirti i shtëpisë, kalendari dhe ora e saj.
S'po e zgjasim. Hajde bir, ngrihu, natën e mirë.
E lashë në dhomën ku ndodhej harmoniumi. Ai fle aty, mbi divanin
me këmbë të kromuara. Unë fle në dhomën ngjitur, në një shtrat me
Vlastën. Nuk po shtrihem menjëherë. Do të rrotullohem aq shumë në
krevat sa që kam frikë se mos e zgjoj. Po rri dhe pak jashtë. Nata është e
ngrohtë. Prapa shtëpisë sonë të vjetër, kopshti kundërmonte erën e
fushës si dikur. Ndënë dardhë ndodhet një stol druri.
Ludvik, o djall! Pse erdhe pikërisht sot? Shenjë e keqe kjo, kam
frikë. Shoku im më i vjetër! Sa herë jemi ulur nën këtë dardhë kur
ishim çunakë. Unë e doja shumë, që kur jemi njohur, në klasë të
gjashtë. Na i merrte të gjithëve në kthesë, por s'e çante fort kokën. As
që donte t'ia dinte për shkollën e për mësuesit. Ai kënaqej veten kur
vepronte në kundërshtim me rregulloren e shkollës.
Po si u bëmë bashkë ne të dy? Me siguri na kanë bërë magji
shtrigat. Si ai edhe unë ishim jetime nga njeri prind. Nëna vdiq tek
më lindte mua. Ndërsa Ludviku ishte vetëm 13 vjeç kur gjermanët i
morën babanë, murator, ia internuan në kamp dhe ai nuk e pa më
kurrë.
Ludviku ishte djali i madh. Pastaj mbeti vetëm pas vdekjes se
vëllait të vogël. Kur arrestuan babanë, nënë e bir, mbetën fillikat.
Ishin tejet të varfër dhe shkolla u kushtonte shumë shtrenjt. Dukej se
Ludviku duhej të hiqte dorë prej saj.
-126-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Megjithatë shpëtimi u erdhi në çastin e fundit.
fcishte arritur të martohej me një pasanik që merrej me tregti. Qysh
atëherë ajo nuk e shihte më të vëllanë murator. Mirëpo, menjëherë
pas arrestimit të tij, zemra e saj patriote u ndez. I kërkoi kunatës të
kujdesej për Ludvikun. Ajo vetë kishte vetëm një vajze pak si të
vonuar, aq sa i nipi, djalë i zgjuar e i shkathët, i ngjallte një ndjenjë
zilie. Ata jo vetëm e ndihmuan materialisht, por edhe filluan ta
ftonin çdo ditë. E paraqitën të ajka e qytetit që vinte gjithmonë në
shtëpinë e tyre. Ludviku ishte i detyruar t'u shprehte mirënjohjen,
sepse shkollën po e bënte vetëm në saje të mbështetjes së tyre. Por në
të vërtetë nuk i shihte dot me sy.
Ata quheshin Kutecki dhe, qysh atëherë, këtë nofkë e përdornim
për të treguar gjithë mendjemëdhenjtë.
Zonja Kutecki e shihte shtrembër të kunatën. Ajo vazhdonte t'i
mbante inat të vëllait që s'kishte ditur të martohej. Edhe kur e
internuan, ajo s'ndryshoi qëndrim ndaj saj. Topat e mëshirës i drejtoi
vetëm nga Ludviku duke e parë si trashëgimtar të gjakut të saj e
duke dashur ta adoptojë. Ekzistenca e së kunatës për të ishte vetëm
një gabim fatkeq. Nuk e ftoi asnjëherë në shtëpi. Ludviku që i vinte
re të gjitha këto, skërmiste dhëmbët. Kushedi sa herë kishte dashur
të ngrinte zërin. Por e ëma, me lot e të lutura, e bindte çdo herë që të
tregohej i mençur.
Për këtë arsye ai ndjehej shumë më i lumtur kur vinte në
shtëpinë tonë. Ishim si dy binjakë. Babai im, gati sa s'e donte më
shumë se unë. Lumturohej kur e shihte që gllabëronte librat e
bibliotekes, titujt e të cilëve i dinte përmendësh. Kur fillova të
merresha me xhaz në gjimnaz, edhe ai kërkoi të vinte me mua. Bleu
fare lirë te tezgat një klarinetë dhe shpejt mësoi t'i bjerë jo keq.
Paskëtaj ne bashkë u dhamë pas xhazit, dhe bashkë u futëm në
orkestrën e çembaleve.
Vajza Kutecki u martua nga fundi i luftës. E ëma kishte
organizuar një dasëm të paparë, me pesë çifte nderi që u venin pas
dhëndrrit dhe nuses. Ajo detyroi Ludvikun të futej te shoqëruesit
duke e lidhur për këtë rast me vajzën (njëmbëdhjetë vjeçe) të
farmacistit të qytetit. Ludvikut sa s'i ra pika. I vinte shumë turp që
duhej të bëhej si lolo në ato karnavale martesore prej snobesh të
nënprefekturës. Ai vdiste të dukej më i madh dhe u skuq deri në
vesh që duhej t'i jepte krahun një qurrasheje njëmbëdhjetëvjeçare.
Tërbohej që gjatë ceremonisë duhej të puthte kryqin gjithë jargë. Kur
erdhi mbrëmja, ia mbathi nga banketi e u bashkua me ne në sallën e
-127-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
mbrapme të bujtinës. Rrinim rrotull çembalit e pinim. Ai shpërtheu
duke shpallur urrejtjen e tij për borgjezët. Pastaj mallkoi ceremoninë
e fryrë të martesës fetare, deklaroi se do të pështynte mbi kishën dhe
se do ta hiqte emrin nga regjistri i besimtarëve.
Ne nuk i morëm seriozisht fjalët e tij, por pak ditë pasi mbaroi
lufta, Ludviku e bëri atë që kishte thënë. Me këtë i dërrmoi për
vdekje Kuteckët. Por për këtë s'iu bë vonë. U prish me shumë
kënaqësi me ta. Shkonte në konferencat që bënin komunistët. Blente
broshurat e tyre. Qyteti ynë, e sidomos shkolla jonë, ishin shumë
katolikë. Megjithëkëtë, ne ishim gati t'ia falnim Ludvikut
skajshmërinë e tij komuniste. E pranonim si të privilegjuar.
Në dyzet e shtatën morëm maturën. Në vjeshtë Ludviku filloi
studimet në Pragë, ndërsa unë në Brno. Për një vit të tërë nuk e
pashë.
ebookalbania
-128-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
C,J shte viti dyzet e tetë. E gjithë jeta po vente rrokopuje. Kur
*-^ Ludviku erdhi me pushime të na takonte, ne u ndjemë në
siklet. Me grushtin e shtetit që bënë komunistët në shkurt, na u duk
se erdhi terrori. Ludviku kishte marrë me vete edhe klarinetën, por
s'i hyri në punë. E kaluam natën duke diskutuar.
A thua filloi aty hendeku midis nesh? S'e besoj. Edhe atë natë
Ludviku ma mori mendjen. Duke i shmangur diskutimet politike,
foli më shumë për orkestrën tonë, Sipas tij, ne duhej të gjenim
kuptimin e punës sonë në një perspektivë më të gjerë se më parë. S'ia
vlen të merresh me një të kaluar të humbur. Kush vështron prapa, do
të përfundojë keq.
Ndërsa ne: Po ç'duhet bërë atëherë?
Kuptohet, përgjigjej ai, ne duhet të ruajmë pasurinë e artit
popullor, por kjo nuk mjafton. Jetojmë kohëra të reja. Horizonte të
gjera hapen para nesh. Na takon ne ta pastrojmë kulturën tonë muzikore
të përditshme, nga këto avaze të vjetra, nga kupletet paçavure me të
cilat borgjezët dëndnin njerëzit e f i zëvendësojmë me artin origjinal
të popullit.
Çudi. Ajo që thoshte Ludviku ishte utopia e vjetër e patriotëve me
konservatorë të Moravisë. Ata kishin lëshuar rrufetë mbi korruptimin
e kulturës qytetare e pa din e pa iman. Meloditë e çarlestonit tingëllonin
në veshët e tyre si fyelli i Satanait! Në fund të fundit s'kishte ndonjë
rëndësi. Fjalët e Ludvikut ishin më të qarta për ne.
Më tej mendimet e tij bëheshin më origjinale. Fliste për xhazin.
Xhazi kishte dalë nga muzika popullore zezake dhe kishte robëruar
gjithë Perëndimin. Për ne ky mund të jetë një fakt që provon se
muzika popullore ka një pushtet të mrekullueshëm. Se ajo mund të
lindë stilin e përgjithshëm të një epoke.
Tek dëgjonim Ludvikun, ndjenim një përzierje të admirimit me
antipatinë.
Siguria e tij na acaronte. Kishte marrë pamjen që kishin gjithë
komunistët asokohe. Thua se kishte bërë një pakt të fshehtë me të
ardhmen që i jepte mandatin të vepronte në emër të saj. Na ngriheshin
nervat, sepse papritur para nesh nuk shihnim më djaloshin që
kishim njohur dikur. Për ne, ai kishte qenë gjithmonë një djalë i mirë
-129-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
e shakaxhi. Dhe ja ku na flet tani i fryrë, me fjalë të mëdha, pa ia bërë
syri tërr. Sigurisht që na mërziste mënyra se si e lidhte aq kollaj e pa
e zgjatur fatin e orkestrës sonë me objektivat e Partisë komuniste,
ndërkohë që asnjëri prej nesh nuk ishte komunist. Mirëpo, nga ana
tjetër, ligjërata e tij na tërhiqte. Idetë e tij u përgjigjeshin ëndrrave tona
tnë të strukura. Papritmas ato na ngrinin në lartësite e madhështisë
historike.
Me mendje e thërras, Gjahtari i Minjve, kështu ishte. Një të rënë i
bënte fyellit dhe, ne, të gjithë, rendnim pas tij. Aty ku ai s'i mbaronte
mendimet, ne s'vononim t'i shkonim në ndihmë. Më kujtohet si
arsyetoja unë. Po flisja për evolucionin e muzikës europiane që nga
periudha baroke. Pas impresionizmit ajo ndjehej tejet e lodhur nga
vetvetja. I kishte shterrur lëngu i jetës si për sonatat, ashtu edhe për
avazet e saj të vjetra. Prandaj xhazi bëri një lloj mrekullie mbi të. Ai
nuk magjepsi vetëm lokalet e kabaretë e Europes, por mrekulloi edhe
Stravinskin, Honeggerin, Milhodin, të cilët i hapën derën e muzikës
së tyre ritmit të xhazit. Por kujdes. Po në atë kohë, ose, të themi, rreth
ebookalbania
dhjetë vjet më herët, muzika europiane ushqehej me gjakun e freskët
të folklorit të lashtë të kontinentit plak që këtu të ne në Europën
Qendrore, mbetej më i gjaJlë se kudo tjetër. Janaçek, Bartok. Kësisoj
vetë historia e muzikës hiqte paralele midis shtresave të vjetra të
muzikes popullore europiane dhe xhazit. Si njëra edlie tjetri kontribuonin
njësoj në gjenezën e muzikës serioze moderne të shekullit XX. Vetëm
se, për muzikën e masës së gjerë, gjërat rrodhën ndryshe. Ariet e
vjetra të popujve të Europës nuk i lanë asnjë gjurmë. Aty xhazi u bë
zot i vetëm. E këtu fillon detyra jonë.
Po, ishim të bindur: Në rrënjët e muzikës sonë popullore prehet
e njëjta forcë si ajo e xhazit. Ky i fundit ka një vijë melodike të vetën
ku vazhdimisht shfaqet hegzakorda primitive e muzikës së vjetër
zezake. Por edhe kënga jonë zotëron vijën e saj melodike dhe me
tone shumë më të larmishme. Xhazi dallohet për një origjinalitet
ritmik jashtëzakonisht të pasur që është krijuar gjatë dhjetra shekujve
të mbarsur me kulturën e daulleve e të tam-tameve afrikanë. Po
kështu edhe ritmet e muzikës sonë i përkasin vetëm muzikës sonës.
Në fund të fundit, xhazi bazohet mbi improvizimin. Mirëpo, edhe
koncerti i çuditshëm i violinistëve që asnjëherë s'kanë ditur të
lexojnë notat, bazohet mbi improvizimin.
Ka një gjë që na dallon nga xhazi, shtoi Ludviku. Ai zhvillohet e
ndryshon shumë shpejt. Ka një stil gjithmonë në lëvizje. E përpjeta
është e vështirë, nga polifonia te muzika e New-Orleans -it, kalon
përmes orkestrës së swing -ut, drejt bop-it e më tej akoma. As në
-130-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
ëndërr, New-Orleans nuk do t'i kishte krijuar dot vetëm harmonitë e
xhazit që njohim sot. Muzika jonë popullore është si bukuroshja e
fjetur e shekujve të shkuar. Na duhet ta zgjojmë. Ajo duhet të futet
në jetën e sotme dhe të zhvillohet bashkë me të. Pavarësisht nga
xhazi. Pa rreshtur se qëni vetvetja, pa humbur asgjë nga melodia apo
ritmet e saj, i duhen zbuluar etapa gjithmonë të reja për stilin e saj.
Është e vështirë. Është një vepër që kërkon punë. Dhe që mund të
kryhet vetëm në socializëm.
Po ç'hyn socializmi këtu xhanëm? protestonim ne.
Ai na e shpjegoi. Fshati i qëmotshëm jetonte në bashkësi. Ritet e
shoqëronin vitin e fshatarit nga fillimi në fund. Arti popullor jetonte
vetëm brenda këtyre riteve. Periudha romantike e përfytyronte një
fshatar në fushë të pushtuar nga muza dhe krejt natyrshëm kënga i
rridhte nga buzët si uji nga gurra. Kënga popullore lind ndryshe nga
vargjet e poetit. Poeti krijon me qëllim që të shprehë vetveten, të
thotë të veçantën e tij. Me këngën popullore nuk dallohesh nga të
tjerët, por bashkohesh me ta. Ajo krijohet njësoj si stalaktitet. Pikë-
pikë, duke u veshur me motive të reja, me variante të reja. Ajo
përcillet nga një brez në tjetrin, duke marrë nga çdo këngëtar një gjë
të re. Secila prej atyre këngëve ka pasur krijuesit e vet, që të gjithë
janë fshehur me thjeshtësi pas kontributit të tyre. Asnjë këngë
popullore s'ka egzistuar vetëm për vetveten. Ajo ka pasur funksionin
e saj të caktuar. Ka pasur këngë për dasmat, të tjera për të korrat, për
karnavalet, për krishtlindjet, për mbledhjen e jonxhës, ka pasur
këngë për vallet e këngë, për varrimet. As këngët e dashurisë nuk
mund të jetonin jashtë disa dokeve. Shëtitjet e mbrëmjes, serenatat
nën dritare, kërkesat për martesë, të gjitha këto ishin rite kolektive
ku këngët kishin vendin e tyre të caktuar.
Kapitalizmi e shkatërroi atë jetë kolektive. Arti popullor humbi
kësisoj themelin, arsyen e egzistencës, funksionin. Do të ishte e kotë
të përpiqeshe ta ringjallje në një shoqëri ku njeriu jeton i veçuar nga
tjetri, vetëm për vete. Por ja ku erdhi socializmi që i çliroi njerëzit nga
zgjedha e vetmisë. Ata do të jetojnë në një kolektivitet të ri. Të lidhur
me të njëjtin interes të përbashkët. Jeta private do të shkrihet me jetën
publike. Njerëzit do t'i bashkojnë shumë rite. Disa do t'i marrim nga e
kaluara: festa e të korrave, mbrëmjet e vallëzimit, festat e punës. Të
tjera do t'i krijojmë: festimi i një Majit, mitingje, festa e Çlirimit,
mbledhjet. Arti popullor do ta gjejë kudo vendin e vet. Ai do të
zhvillohet, do të ndryshoje, do të rinohet. A e kuptojmë tani?
Në të vërtetë, nuk do të vononte shumë për të parë se e
pabesueshmja u bë në realitet. Asnjëri s'ka bërë aq shumë për artin
-131-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
tonë popullor sa qeveria komuniste. Ajo i kushtoi shuma kolosale
krijimit të ansambleve të reja. Muzikën popullore, violinën, çembalin,
i dëgjoje çdo ditë në programet e radios. Këngët morave përfshinë
universitetet, festat e 1 Majit, mbrëmjet e vallëzimit dhe pritjet
zyrtare. Xhazi jo vetëm që u zhduk nga faqja e atdheut tonë, por ai
simbolizonte kapitalizmin perëndimor dhe shijet e tij dekadente.
Rinia harroi tangon dhe bugi-bugin dhe parapëlqeu të kërcente në
rreth duke kënduar, me duar të vendosura në shpatullat e sho-
shoqit. Partia komuniste ishte e vendosur të krijonte një stil të ri jete.
Duke u mbështetur në përkufizimin e famshëm që i kishte bërë
Stalini artit të ri: me përmbajtje socialiste dhe formë kombëtare. Këtë
formë kombëtare, muzikës, valles, poezisë sonë mund t'ia jepte vetëm
arti popullor.
Edhe orkestrën tonë e morën valët e kësaj politike. S'vonoi dhe
ajo u bë e njohur në të gjithë vendin. lu shtuan këngëtarët e valltarët,
u bë një ansambël i madh që jepte shfaqje në qindra e qindra skena
dhe që çdo vit nisej për turne jashtë shtetit. Ne nuk këndonim vetëm
këngët e qëmotit, këngën e banditit që kishte vrarë të dashurën, por
ebookalbania
edhe këngë që i kompozonim vetë. Për shembull, një këngë për
Stalinin ose për të korrat në kooperativë. Kënga nuk kujtonte thjesht
kohët e lashta. Ajo bënte pjesë në historinë me bashkëkohore. Ajo e
shoqëronte historinë.
Partia komuniste na mbështeste. Kësisoj mëdyshjet tona politike
u shpërndanë shumë shpejt. U futa në Parti që në fillim të vitit dyzet
e nëntë. Shokët e ansamblit nuk vonuan të bashkoheshin me mua
njëri pas tjetrit.
-132-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
7
C^^^or ne mbeteshim gjithmonë miq. Kur hyri atëherë hija e parë
*-^ midis nesh?
Sigurisht që e di. Dhe e di shumë mirë. Ditën e dasmës time.
Në Brno isha nxënës në Shkollën e Studimeve të Larta muzikore,
ndërsa ndiqja në Universitet leksionet e muzikologjisë. Në vit të tretë
ndjeja se nuk po e gjeja më veten. Në shtëpi, babai ishte gjithmonë e
më keq. Pësoi një hemorragji cerebrale. Megjithëse shpëtoi, qysh
atëherë duhej të ishte shumë i kujdesshëm. Ideja se ai ishte vetëm,
nuk më linte një çast trurin. Po t'i ndodhte ndonjë gjë, as telegram
s'më bënte dot. Dridhesha çdo të shtunë kur kthehesha në shtëpi e
çdo të hëne në mëngjes që më duhej të largohesha prej tij më zinte
ankthi. Një ditë, ky ankth më mbyti, më torturoi të hënën, të martën
edhe më shumë dhe të mërkurën ngrita leckat, i pagova ç'duhej
qiradhënëses time dhe i thashë se nuk do të kthehesha më.
Më kujtohet si sot kur mora rrugën drejt shtëpisë. Për të shkuar
në fshat duhej të ecja përmes fushave, jo shumë larg qytetit. Ishte
vjeshtë, pa rënë muzgu. Fiynte erë dhe çiliminjtë hapnin brazda në
qiell me balonat prej letre që përdridheshin të varura në fije të
pafund. Edhe mua më kishte bërë dikur babai një të tillë. Ai vinte me
mua në fushë, e lëshonte në ajër dhe turrej që era ta ngrinte lart
zogun prej letre. Mua kjo nuk më zbaviste shumë. Por babai shkrihej
fare. Ky kujtim më preku dhe nxita hapin. Me vete mendoja se ato
balona babai ia dërgonte nënës.
Qysh kaherë e kam përfytyruar nënën në qiell. Jo, unë s'besoj
më te Zoti, te jeta e përjetshme e në tilla gjëra. S'bëhet fjalë për besim.
E kam fjalën te përfytyrimi, Nuk di pse duhet ta braktis. S'bëj dot pa
të, do të ndjehesha jetim. Vlasta më qorton se jam ëndërrimtar. Duket
se nuk i shoh gjërat siç janë. S'është aspak e vërtetë, i shoh gjërat
ashtu siç janë, por përtej atyre që duken, unë dalloj të tjera. Pse kot
ekziston përfytyrimi? Ai e ngre folenë në vatrën tonë.
Unë s'e kam njohur ndonjëherë mamanë. Pra, s'kam qarë
ndonjëherë për të. Por isha shumë i lumtur që ajo ishte e re, e bukur,
atje lart në qiell. Fëmijët e tjerë nuk i kishin mamatë aq të reja sa e imja.
Më pëlqen të përfytyroj Shën Pietrin, të ulur mbi një stol pranë
dritares së vogël prej ku shihet Toka. Mamaja i shkon shpesh pranë.
-133-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
Ç'nuk bën Pietri për të, se ajo është e bukur. Ai i lejon të shohe nga
dritarja. Dhe mamaja na sheh ne. Mua dhe babanë.
Fytyra e mamasë s'ka qenë asnjëherë e trishtuar. Përkundrazi.
Ajo shpesh qeshte tek na vështronte nga dritarja e vogël e strehës së
Pietrit. Kush jeton në përjetësi, nuk e njeh hidhërimin. Dihet që jeta e
njerëzve nuk zgjat veç një çast dhe se nuk është larg dita e takimit.
Por kur unë isha në Brno dhe babai vetëm në shtëpi, fytyra e
mamasë m'u duk e trishtuar dhe e ngarkuar me qortim. Ndërsa unë
doja të isha gjithmonë në paqe me mamanë.
Pra nxitova drejt shtëpisë dhe vështroja balonat e varura në qiell.
Isha i lumtur. Nuk më vinte aspak keq për ato që lija pas. Natyrisht
që isha shumë i lidhur me violinën dhe muzikologjinë. Por nuk po
më digjej shpirti për të bërë karrierë. As suksesi më i madh nuk më
hynte fare në sy para gëzimit të kthimit në shtëpi.
Kur i dhashë lajmin babait se nuk do të kthehesha më në Brno,
ai u bë keq. Nuk mund të pranonte që të prishja jetën time për të.
Atëherë i thashë se m'u desh ta lë shkollën për shkak të notave të
ebookalbania
mia të dobëta. Pasi e besoi këtë, më mori akoma më inat. Por kjo nuk
më shqetësonte fort. Për më tepër që unë s'isha kthyer për të tundur
zinxhirin. U futa si violinë e parë në orkestrën e ansamblit tonë.
Përveç kësaj, fillova edhe punë si mësues violine në shkollën
muzikore të bashkisë. Kësisoj mund të merresha me atë që më
pëlqente.
Domethënë edhe me Vlastën. Ajo banonte në një fshat ngjitur
që, njësoj si fshati im, është sot një nga periferitë e qytetit. E kisha
njohur kur isha me studime në Brno, dhe që kur isha kthyer e takoja
me kënaqësi thuajse çdo ditë. Megjithatë dashuria e vërtetë do të
çelte pak më vonë - papritmas, kur duke bërë prova ajo u rrëzua kaq
keq sa theu këmbën. E mora në duar deri të autoambulanca që u
thirr me urgjencë. Ndjeva mbi krahet e mi trupin e saj të hollë, të
imët, të brishtë. Papritmas, u kujtova me çudi se isha një metër e
tetëdhjetë, se peshoja 100 kile, dhe se mund të rrëzoja trungje të tëra,
ndërsa ajo ishte aq'e dobët, aq e dobët.
Në atë çast gjithçka u ndriçua. Tek Vlasta, krijesë e vogël, e
plagosur, befas pashë një tjetër personazh, shumë më të njohur. Si nuk
e kisha vënë re më parë? Vlasta ishte shërbëtorja e gjorë, personazh i
aq e aq këngëve popullore! Shërbëtorja e gjorë që s'ka tjetër plaçkë
veç ndershmërisë, shërbëtorja e varfër që e fyejnë, shërbëtorja e varfër
me rroba të vjetra, shërbëtorja gjyhnaqare e jetime.
Sigurisht që s'ishte krejtësisht kështu. Ajo i kishte prindërit dhe
aspak të varfër. Por pikërisht ngaqë ishin fermerë të mëdhenj, epoka
-134-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
e re i kishte zënë në menengje. Jo rrallë Vlasta na vinte në prova me
lot në sy. Familja e saj ishte prekur rëndë nga tatimet. Babain ia
lcishin cilësuar kulak. I kishin sekuestruar traktorin dhe makinat. E
kishin kërcënuar me arrestim. Më vinte keq për të. Më pëlqente ideja
që të kujdesesha për të. Për shërbëtoren e gjorë.
Qysh kur e shihja nën dritën e fjalëve të këngëve popullore, më
dukej sikur jetoja pa zë një dashuri të jetuar një mijë herë. Thua se
luaja një partiturë të lashtë. Thua se ato këngë m'i kishte ënda. I
lëshuar në ato valle tingëllore ëndërroja martesën.
Dy ditë para ngjarjes së madhe ia mbërriti Ludviku pa u ndjerë
fare. E prita me shumë dashuri. I thashë menjëherë lajmin e madh,
duke shtuar se meqënëse ishte shoku im më i ngushtë e kisha
zgjedhur për dëshmitar. Me dha fjalën. Dhe erdhi.
Shokët e ansamblit kishin qejf të më organizonin një dasëm të
vërtetë morave. Që herët pa gdhirë, erdhëm të gjithë siç ishin me
muzikë e kostume. Një pesëdhjetë vjeçar, virtuoz i çembalit, ishte
shoqëruesi i nderit më i moshuar. Atij i takonte detyra e "patriarkut".
Para se të fillonte, babai u nxorri të gjithëve raki kumbulle, bukë e
proshutë. Pastaj, pasi vendosi heshtjen me një shenjë, patriarku recitoi
me një zë tingëllues:
"Shumë të nderuar ju të virgjër e virgjëresha
Zotërinj dhe Zonja!
Këtu ju kam sjellë
Sipas lutjes së zotërisë së ri të shtëpisë
cjë bashkë me të rrugën t'ë marrim p'ër të ati i asaj
cjë ai kazgjedhur përfejesë, virgjëreshënfisnike ..."
Patriarku është kryetari, shpirti, kyçi i të gjithë ceremonialit.
Kështu ka qenë gjithmonë. Shekuj me radhë. Asnjëherë dhëndri s'ka
qenë i zoti i martesës. Ai nuk martohej. E martonin. Atë e rrëmbente
martesa dhe e merrte para si një dallgë. Ai nuk duhej të vepronte e
as të fliste. Në vend të tij, jepte e merrte patriarku. Madje as
patriarku. Ishte tradita e lashtë që i zgjidhte burrat një nga një, duke i
futur në rrjedhën e saj të butë.
Duke i vajtur pas patriarkut, u nisëm për në fshatin e të fejuarës
sime. Ecnim përmes fushave e miqtë e mi u binim veglave duke ecur.
Përpara shtëpisë së Vlastës, njerëzit e saj, po na prisnin të veshur me
kostume. Patriarku deklaroi:
-135-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

"Hapni derën, o bujarë
Ne udhëtarëve të lodhur
e na lini të hyjmë
rien strehën tuaj të ndershme"
Nga grupi që rrinte para derës, u shkëput një burrë. "Nëse jeni
njerëz të mirë, qofshi të mirëseardhur!". E na ftoi të hynim brenda . E
ashtu bëmë pa thënë një fjalë. Duke qenë se patriarku na paraqiti si
udhëtarë të rraskapitur, ne s'kishim si të zbulonim qëllimin e vërtetë.
Plaku, zëdhënësi i palës së nuses, na dha zemër: "Po t'ju rëndoje gjë n'ë
zemër, flisni!"
Atëherë patriarku zuri të flasë, së pari si nëpër mjegull tërthorazi
dhe bashkëfolësi i përgjigjej në të njëjtën mënyrë. Pasi e përdrodhën
mirë e mirë, ai nxori arsyen e vizitës.
Dhe plaku më tej e pyeti:
veshur çizme të zeza, përparëse të kuqërreme e jelek me ngjyra të
ndezura. Në kokë mbante një kurorë të thurur. M'u duk e bukur. Ai i
iriori dorën e ia vuri mbi timen.
Pastaj, plaku u kthye nga nëna e nuses dhe thirri me zë të
vajtuar: "Oh nënoke!
"Pas këtyre fjalëve, nusja ma lëshoi dorën, u përul para nënës së
saj dhe përkuli ballin. Ndërkaq plaku vijoi:
Nënoke e dashur, falm'ë të keqen që të kam bërë!
Nënoke e shtrenjtë, për hir të Zotit,
falmëfajet që kam bërë!
Nënoke e shtrenjtë, për hir të pesë plagëve të Krishtit,
falmë çdo gjë cjë kam bërë!"
Ne rrinim si lexues memecë të një teksti shumë të lashtë. Fjalët
ishin të bukura magjepsëse e gjithçka ishte e vërtetë. Paskëtaj, rifilloi
muzika e ne morëm rrugën drejt qytetit. Pastaj shkuam në drekë.

ebookalbania
"Pa t'ju pyes o byrazer,
përse do ky djalë i dëlirë
të marrë për grua këtë vajzë te dëlirë?
I do lulen a i dofrutin ? "
Patriarku gjegji:
"Çdokush e difort mirë, kur lulja çel
bukur e plot shkëlqim,
ne na jep gëzim,
Por ikën lulja
fruti vjen
e për ne nusja lule nuk është
ajo ësht'ë fruti q'ë na ushqen"
Replikat vazhdojnë të shkëmbehen edhe një copë herë, deri sa
plaku arriti në përfundim: "Kur është kështu, t'i flasim nuses, le të na
thotë nëse pranon". Ai u fut në dhomën ngjitur, nga ku një çast më tej
doli duke mbajtur për dore një grua me kostum. E dobët, e gjatë,
eshtër e gjallë, fytyrëmbuluar me shami: "Ja tek është nusja jote!"
Aty patriarku tundi kokën, ndërsa ne kundërshtuam gjithë
zhurmë. Plaku, pasi dërdëllisi ca pranoi më në fund ta kthente
mbrapsht gruan e maskuar. Dhe vetëm atëherë thirri Vlastën. Kishte
-136-
Pasdite të gjithë kënduan e kërcyen.
Në mbrëmje, zonjushat e shoqërimit i hoqën Vlastes kurorën prej
rozmarinë e ma vunë mua gjithë solemnitet. Me flokët e saj të lëshuar
ato thurrën një gërshet të gjatë që ia vunë rreth kokës, pastaj ia
stolisën flokët me një kufje që i rrinte si me porosi. Ky rit shënonte
kalimin nga virgjëresha te gruaja. Kuptohet që Vlasta prej kohësh nuk
ishte më e virgjër. Dhe në këtë rast asaj s'i takonte simboli i kurorës.
Por kjo me dukej krejt e parëndësishme. Në një kuptim më të sipërm,
shumë më të rëndësishëm, ajo vetëm tani e humbi virgjërinë,
pikërisht në çastin kur zonjushat e shoqërimit më dhuruan kurorën e
saj.
O Perëndi, si ka mundësi që kujtimi i asaj kurore të vogël më
mallëngjeu më shumë se sa shtrëngimi ynë i parë, më shumë se sa
gjaku i vërtetë i Vlastes?
Nuk e di, po ja që kështu është. Gratë këndonin, në këngët e tyre,
ajo kurorë e vogël valëvitej mbi ujë, ndërsa rrjedha zgjidhte kordelet e
saj të kuqe. Më vinte të qaja. Isha dehur. E shihja kurorën që notonte,
nga rrëkeja në përrua, nga përroi në lume, nga lumi në Danub, nga
Danubi në det. E shihja kurorën e virgjërisë që ikën pa kthim. Po, pa
kthim. Të gjitha gjendjet më të rëndësishme në jetë janë pa kthim. Që
njeriu të jetë njeri, duhet që të jetë plotësisht i ndërgjegjshëm për këtë
moskthim. Të mos bëjë dredha. Të mos bëjë sikur s'di gjë. Njeriu
modern e dredh. Ai përpiqet t'u shmanget çasteve të rëndësishme që
nuk kthehen më dhe ecën kësisoj pa paguar gjë nga lindja në vdekje.
-137-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
Njeriu i popullit është më i ndershëm. Duke kënduar, ai u shkon deri
në fund situatave të rëndësishme. Kur Vlasta kishte përgjakur picetën
që i kisha vënë poshtë, nuk më shkonte aspak mendja se po jetoja
situatën e rëndësishme, pa kthim. E megjithatë, moskthimi qëndronte
pikërisht në atë çastin ceremonial të këngëve. Gratë këndonin
lamtumirën. Prit, prit, i vluari im, që të marr lejen e nënokes sime.
Prit, prit, mbaje kalin, motërza ime po qan, s'është e lehtë ta lë kështu.
Lamtumirë, lamtumirë, shoqet e mia të dashura, po iki përgjithmonë,
përgjithmonë.
Pastaj nata hodhi kuvertën e saj dha dasmorët na shoqëruan deri
në shtëpi. Njëri prej tyre nisi dhe një këngë të fundit:
"Te pragu rrinte
Sa bukur dukej
lulja ime, e vogla lule
Pragun kaloi
nuri iu shua
ufik, e vogla lule"
ebookalbania
Pastaj dera u mbyll pas nesh. Ishim vetëm. Vlasta ishte 20 vjeç.
Unë nuk isha më shumë. Por mendoja se ajo sapo kaloi pragun dhe
se pas atij çast magjik, nuri do t'i binte si gjethet e pemës. Shihja tek
ajo rënien e afërt të gjetheve. Rënien që kishte filluar. I thosha vetes
se ajo ishte lule, vetëm atë çast, çasti ardhshëm i frutit ishte ndërkohë
i pranishëm tek ajo.
Ndjeja se si vinte radha e pashmangshme ku përzihesha dhe
unë, të cilin e pranoja dhe unë. Endërroja për Vladimirin që s'e njihja
ende dhe që as e përfytyroja dot. Megjithatë e ëndërroja dhe përmes
tij, vështroja sa larg shkonte ardhmëria. Paskëtaj Vlasta dhe unë u
shtrimë në shtrat dhe m'u duk se ishte pafundësia e urtë e llojit
njerëzor që na mori në krahët e saj të butë.
-138-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
8
më bëri Ludviku ditën e martesës? Më mirë të them asgjë. I
kishte ngrirë goja e ishte bërë i çuditshëm. Ndërsa pasdite
vallëzohej, çunat i kërkuan t'i binte klarinetës. Donin që të luante me
ta. Ai nuk pranoi. Pas pak humbi nga sytë. Për fat, unë isha
çakërrqejf dhe nuk i kushtova shumë vëmendje. Gjithsesi, të
nesërmen ndjeva se humbja e tij kishte lënë një si njollë në ditën e
djeshme. Alkooli që po hollohej në gjakun tim e zmadhonte atë
njollë. Dhe Vlasta akoma më shumë. Ajo s'e kishte dashur asnjëherë
Ludvikun.
Kur i thashë se ai do të ishte dëshmitari im, ajo nuk u duk
shumë entuziaste. Aq sa s'mungoi që të nesërmen e dasmës të më
përmendte qëndrimin e tij. Turinj të varur sikur të gjithë po i çanin
veshët! Ç'mendjemadh!
Po atë mbrëmje, Ludviku na erdhi për vizitë. Me disa dhurata të
vogla për Vlastën dhe duke kërkuar ndjesë. Na kërkoi ta falnim se dje
nuk kishte qenë mirë. Na tregoi ç'i kishte ndodhur. E kishin
përjashtuar nga Partia e nga fakulteti. Nuk dinte se ç'do të bëhej me të.
Nuk u besoja veshëve e nuk dija ç'të thosha. Nga ana tjetër, pa
pranuar që t'i qanin hallin, Ludviku nxitoi të ndërronte muhabet.
Ansambli do të nisej pas 15 ditësh për një turne jashtë shtetit. Ne,
provincialet, nuk mbaheshim nga gazi. Ludviku zuri të më pyeste për
atë udhëtim. M'u kujtua që, qysh i vogël, ai ëndërronte të udhëtorite
jashtë shtetit, e tani, s'e bënte dot më. Njerëzit me politike në biografi
nuk i linin të kalonin kufirin. E shihja tashmë se situatat tona
ndryshonin si nata me ditën. S'më bëhej të flisja për turneun tonë nga
frika se mos ndriçoja humnerën e hapur midis fateve tona. Duke
dashur ta mbuloja sa më shumë me errësirë, masja çdo fjalë që mund
të hidhte sadopak dritë. Por nuk gjeja fjalë që s'ndriçonte. Edhe fjalia
më e shkurtër që fliste për jetën tonë tregonte se ne ishim shumë larg
njëri-tjetrit. Se e ardhmja jonë, perspektivat tona, ndaheshin. Se kishim
marrë drejtime të ndryshme. Përpiqesha të flisja për gjëra të rëndomta.
Por ishte më keq akoma. Padomethënia e kërkuar e bisedës u bë
menjëherë e tejdukshme dhe bashkëbisedimi i pamundur.
Ludviku kërkoi leje dhe u largua. Ai doli vullnetar për disa
punime që bëheshin jashtë qytetit, ndërsa unë u nisa me ansamblin
-139-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
jashtë shtetit. Qysh asokohe nuk e pashë më, për vite të tëra. I dërgova
nja dy letra, në ushtri, në Ostrava. Çdo herë kisha po atë shije të keqe të
bisedës sonë të fundit. Nuk mund ta shihja në sy rënien e Ludvikut.
Më vinte turp nga arritjet e mia. Ishte e padurueshme t'i drejtoja miku
tim, nga lartësitë e sukseseve të mia, fjalë inkurajuese ose ngushëlluese.
Hiqesha sikur asgjë s'kishte ndryshuar mes nesh. Në letrat e mia i
përshkruaja me hollësi ç'bënim, cilat ishin të rejat e ansamblit dhe sa i
afirmuar ishte interpretuesi i ri me çembal. la tregoja botën time njësoj
sikur ajo të kishte mbetur e përbashkët për ne.
Dikur, një ditë, babait i erdhi një letër. Nëna e Ludvikut kishte
vdekur. Asnjëri nga ne, nuk e dinte që ajo kishte qenë e sëmurë. Kur
Ludviku u zhduk nga horizonti im, nuk u shqetësova më për të.
Mbaja në duar letrën me shirit të zi duke zbuluar indiferencën time
ndaj njerëzve që ishin shmangur, sado pak, nga udha e jetës sime. E
jetës sime të arrirë. Ndihesha fajtor. Paskëtaj vura re diçka që më
tronditi. Në fund të njoftimit, si emër i vetëm i familjes ishte çifti
Kutecki. Asnjë shenjë nga Ludviku.
ebookalbania
Erdhi dita e varrimit. Më kishin zënë emocionet që në mëngjes,
duke menduar se do të takoja Ludvikun. Por ai nuk ishte aty. Vetëm
pak veta pas arkivolit. Pyeta Kutecket për Ludvikun. Duke ngritur
supet, thanë se nuk e dinin. Kortezhi i vogël dhe arkivoli u ndalën në
afërsi të një varri madhështor, me gurë të mëdhenj prej mermeri dhe
një statuje engjëlli të bardhë. Pasi u kishin konfiskuar thuajse gjithë
pasurinë, ata njerëz jetonin tani vetëm me një pension të vogël. Nuk
iu kishte mbetur veçse ky varr familjar, me një engjëll të madh. Këtë
e dija, por nuk e shpjegoja dot pse e futën qivurin e saj pikërisht aty.
Vetëm më vonë mësova se në atë kohë Ludviku ishte në burg.
Në të gjithë qytetin vetëm e ëma e dinte këtë gjë. Kur ajo vdiq,
Kutecket e morën kufomen e kunatës së padëshiruar. Më në fund ata
mund të hakmerreshin kundër nipit bukëshkalë. I vodhen nënën. E
futën nën bllokun e tyre të mermerte me një engjëll sipër. Ai engjëll
me flokë kaçurrela e me një degë në dorë vazhdon qysh atëherë të
më shfaqet. Ai fluturon mbi jetën e plaçkitur të shokut tim, të cilit i
grabitën edhe trupat e prindërve të vdekur. Ëngjëlli i shkatërrimit.
-140-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
9
[,f / lastës nuk i pëlqejnë gjërat e tepruara. të çlodhesh në stol,
C/ natën, në kopsht, për të është teprim. Dëgjova trokitje të forta
në xham. Hija e rreptë e një siluete femërore në kemishë natë u ngrit
që prapa dritares. U binda. Jam i paaftë të tregohem kryeneç me më
të dobtit. Dhe megjithëse jam një metër e nëntëdhjetë dhe me një
dorë ngre një thes njëkuintalësh, s'më ka ndodhur ndonjëherë të kem
takuar njeri me të cilin të jem treguar kokëfortë.
Kësisoj hyra brenda e u shtriva në krah të Vlastes. Si në fjalë e sipër
thashë se kisha parë Ludvikun. "E pastaj?" tha ajo me një mungesë
interesi të qëllimshme. Përfundimisht s'e honeps dot. As sot e kësaj
dite s'e pranon. Në fund të fundit, ajo s'ka pse të ankohet. E ka parë
vetëm një herë që kur jemi martuar. Në pesëdhjetë e gjashtën. Kësaj
radhë nuk e fsheha dot humnerën që na ndante .
Ludviku mbante mbi shpinë shërbimin ushtarak, burgun dhe
shumë vite punë në minierë. Në Pragë kishte arritur të rregullohej të
vazhdonte studimet dhe nëse ishte rishfaqur në qytetin tonë kishte
dashur vetëm të kryente disa formalitete me policinë. Pra ideja se
mund të takohesha me të më krijonte ankth. Por njeriu që kisha para
meje nuk i ngjante aspak një qaramani. Përkundrazi. Ky Ludvik
ishte i ndryshëm nga ai që kisha njohur dikur. Kishte fituar një lloj
ashpërsie, fortësie, e ndoshta me shumë qetësi. Asgjë s'të ngjallte
mëshirë. M'u duk se do ta kapërcenim pa u munduar humnerën që
më tmerronte. Nga padurimi për t'u lidhur sërish, e tërhoqa në
provat e orkestrës sonë. Unë mendoja që vazhdonte të ishte edhe e
tija. Ç'rëndësi ka nëse çembalit i bie dikush tjetër, një tjetër violinës
së dytë, se edhe klarinetisti paskësh ndryshuar, vetëm unë kisha
ngelur nga garda e vjetër.
Ludviku mori një karrige afër çembalit. Luajtëm së pari këngët
tona të preferuara, ato që këndonim që në gjimnaz. Pastaj ca të tjera
që i kishim zbuluar në fshatra të humbur në rrëzë të maleve. Pastaj
vinin këngët që na bënin të ndjeheshim krenarë. Jo këngët autentike
tradicionale, por ato që ishin shpikur sipas mënyrës së artit popullor.
Kësisoj këndonim për pafundësinë e fushave të kolektivizuara ose
për të varfërit që sot ishin zotër të vendit të tyre, ose për traktoristin
që s'i mungonte gjë në kooperativë. Muzika e atyre këngëve u
-141-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
ngjante melodive të vërteta popullore, ndërsa fjalët e tyre ishin më
aktuale se dhe vetë teksti i gazetave. Në këtë potpuri na tërhiqte më
shumë kënga kushtuar Fuçikut, heroit të torturuar nga nazistët në
kohën e Pushtimit.
Ulur mbi karrigen e vogël, Ludviku ndiqte me sy vrapin e
gishtave të muzikantit që luante në çembal. Kthente shpesh gotën e
verës. E vëzhgoja që nga sipër violinës sime. Ishte i mallëngjyer dhe
nuk e ngriti asnjëherë kokën për të më parë.
Pastaj, njëra pas tjetrës në sallë hynë gratë e muzikantëve. Kjo
donte të thoshte se provave u kishte ardhur fundi. I propozova
Ludvikut të vinte me mua në shtëpi. Vlasta na përgatiti diçka për të
ngrënë dhe iku të flinte, ndërsa na la kokë me kokë. Ludviku hapte
sa një muhabet një tjetër. Por e ndjeja se ishte bërë llafazan me qëllim
që të mos fliste për atë që doja unë. Por, si të mos i thosha asgjë
shokut tim më të ngushtë për atë që përbënte pasurinë tonë më të
çmuar? Aq sa c ndërpreva lumin e fjalëve të Ludvikut. Si të duken
këngët tona? Ludviku tha se i kishin pëlqyer. Unë nuk e lashë që ta
mbyllte me një formule mirësjelljeje. E pyeta më tej çfarë mendonte
ebookalbania
për këngët e reja që i kishim kompozuar vetë?
Ludviku i shmangej bisedës. Megjithatë, pak nga pak, iu imponova
dhe e bëra të flasë. Ato pak këngë të vjetra popullore janë bukuria
vetë. Sa për këngët e tjera të repertorit tonë, ato s'i thonë ndonjë gjë.
lu vemi shumë nga pas shijeve të ditës. S'ka ndonjë gjë për t'u
çuditur. Japim shfaqje para publikut dhe përpiqemi t'i pëlqejmë.
Kësisoj këngët i bjerrin të gjitha tiparet e tyre të veçanta. lu heqim
ritmin e paimitueshëm duke i përshtatur me një metrikë konvencionale.
Ne vetëm sa e gërricim shtresën kronologjike më të cekët të këngëve
popullore se ajo është më e kollajtë.
Unë protestova. Nuk jemi veçse në fillim. Ne duam të përhapet
sa më shumë kënga popullore. Ja pse duam ta përshtasim disi me
zakonet kolektive. Më e rëndësishmja është që kpmi krijuar një
folklor bashkëkohor, këngë popullore të reja që rrëfejnë jetën tonë të
sotme.
Ai nuk ishte dakord. Pikërisht ato këngë të reja i çirrnin veshët.
Ç'surrogato mjerane! E ç'hipokrizi!
Edhe sot e kësaj dite më dhemb kur e mendoj. Kush na kishte
kërcënuar se do të përfundonim si mos më keq po të vazhdonim të
vështronim prapa? Kush na tregonte se nga muzika e popullit do të
dilte stili i ri i kohës? E kush na nxiste që t'i jepnim një të shtyrë asaj
muzike popullore për ta detyruar të ecte krah për krah me historinë
e kohës sonë?
-142-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
- E gjitha kjo ishte utopi,- tha Ludviku. Si utopi? Ja ku janë
këngët! Ato ekzistojnë!
Ai qeshi me qesëndi. I këndon ansambli juaj. Pa më trego një
njeri të vetëm që t'i këndojë jashtë ansamblit?! Më gjej vetëm një
kooperativist që të fishkëllejë për qejf të vet, refrenin që ju thurni për
lavdinë e kooperativës! Do të duhej të përdridhte turinjtë, aq të
sajuara janë!
Me ato tekste propagandistike që futën si pilaf në një muzikë
pseudopopullore! një këngë gjoja morave për Fuçikun! Sfidë e
bukur shumë! një gazetar nga Praga! E ç'gjë të përbashkët ka ai me
Moravinë?
Fuçiku, ndërhyra unë, u përket të gjithëve, edhe ne kemi të
drejtë të këndojmë për të sipas mënyrës sonë.
Sipas mënyrës sonë thua? Ju këndoni sipas mënyrës së
agjipropit e aspak sipas mënyrës sonë! Vetëm fjalët kujto! Pastaj pse
duhet një këngë për Fuçikun? Vetëm ai ka marrë pjesë në Rezistencë?
S'ka pasur dhe të tjerë të cilët i kanë torturaar?
Po ai është me i njohuri!
Natyrisht! Aparati i ngarkuar me propagandën kujdeset shumë
që të ketë një radhë në gaJerinë e të vdekurve të famshëm. Mes
heronjve duhet një hero kryetar.
Pse flet me kaq sarkazëm? A s'ka çdo epokë simbolet e veta?
Ashtu është, por interesante është të dish kush u zgjodh për të
shërbyer si simbol! Ka pasur me qindra, po aq trima, dhe i kanë
harruar. Dhe shpesh kanë qenë njerëz të jashtëzakonshëm. Politikanë,
shkrimtarë, dijetarë, artistë. Ata s'i kthyen në simbole. Fotografitë e
tyre nuk i zbukuruan muret e sekretarive e as të shkollave. Megjithatë,
ata kanë lënë një vepër. Por është pikërisht kjo vepër që krijon
shqetësim. E kanë të vështirë ta rregullojnë, ta krasisin, ta qethin. Është
pikërisht kjo vepër që sjellë shqetësim në galerinë propagandistike të
heronjve.
Asnjëri prej tyre nuk është autor i Reportazhit të shkruar para
litarit.
Ja ku dolëm! Ç'ta bësh një hero që hesht? Që s'pranon t'i përdore
çastet e tij të fundit për të tërhequr vëmendjen? Sa për pedagogji?
Fuçiku, s'kishte lënë asnjë vepër pas, dhe e gjykoi të rëndësishme t'i
bënte të ditur gjithësisë se ç'mendonte, ç'ndjente, ç'përjetonte në qeli,
se ç'i thoshte e ç'nuk i thoshte njerëzimit. Këto gjëra i shënonte në
copëza letrash, duke u rrezikuar kokën atyre që fshehtas i nxirrnin
jashtë për t'ia ruajtur në vende të sigurta. Sa mendim të lartë kishte
për opinionet e përshtypjet e veta! E sa rëndësi që i jepte vetes!
-143-
I Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Kjo s'durohej. Fuçiku qenkësh ngopur me veten e vet?

ndiqeshin dhe se bisedat e tyre regjistroheshin se njerëzit që rrinin
Ludviku ishte bërë si kalë i tërbuar. Jo more, se s'shkruante vetëm
me ta pyeteshin vazhdimisht dhe se ndonjë dëshmi e zellshme apo
nga ngopja. E kishte nga dobësia. Sepse që të jesh i guximshëm në
lceqadashëse mund t'jua shtonte vitet e telasheve. Pastaj, u përdrodh
izolim, pa dëshmitarë, pa mbështetjen e të tjerëve, duke u përballur
përsëri nëpër kotësira dhe, kur erdhi momenti për t'u ndarë, tha se
vetëm me veten, kjo kërkon një krenari të madhe dhe shumë forcë.
ishte shumë i kënaqur që u takuam. Nisi sërish të më lutej që të mos
Fuçiku kishte nevoje për ndihmën e publikut. Në vetminë e qelisë se
mendoja më për çka më kishte thënë një ditë më parë.
tij, ai sajonte të paktën një publik të rremë. Duhej ta shihnin! I
Lidhja e kësaj lutjeje me aluzionet mbi përvojat që kishin kaluar
duheshin duartrokitjet! Qoftë edhe imagjinare! E metamorfozoi
miqtë e tij ishte më se e qartë. Nuk mblidhja dot veten. Ludviku
qelinë e tij në një skenë dhe duke nxjerrë në shesh fatin e tij, duke e
rreshti së foluri me mua, sepse kishte frikë! Kishte frikë se mos
rrëfyer, e përballonte më lehtë atë.
merrej vesh biseda jonë! Frikë nga ndonjë denoncim! Frikë nga unë!
Isha përgatitur për sulmin e Ludvikut. Për dufin e tij. Por ky
Ishte e tmerrshme. Dhe - përsëri - krejt e papritur. Humnera midis
tërbim, kjo ironi gjithë vrer më gjeti të papërgatitur. Ç'të keqe i kishte
nesh ishte më e thellë nga ç'e mendoja, aq e thellë sa që nuk na
bërë i ziu Fuçik? Për mua vlera e burrit duket te besnikëria e tij. E di,
lejonte të mbaronim asnjë bisedë.
Ludviku u ndëshkua padrejtësisht. Por ca më keq! Atëherë arsyet
për të cilat ai ktheu mendje janë fare të qarta. A mund të ndryshosh
krejtësisht qëndrimin në jetë, vetëm se të kanë ofenduar?
Të gjitha këto ia plasa Ludvikut në sy. Paskëtaj ndodhi diçka e
papritur. Ludviku nuk u përgjigj. Thua se ethja e zemërimit e lëshoi

ebookalbania
në çast. Më vëzhgonte me një vështrim dyshues, pastaj me zë të ulët
dhe qetësisht më tha të mos zemërohesha.
I gënjente mendja. E tha aq çuditshëm e aq ftohtë sa që mungesa
e sinqeritetit m'u duk tejet flagrante. Nuk doja që biseda jonë të
mbyllej me një mungesë të tillë sinqeriteti. Sado i madh të ishte
hidhërimi im, mbetesha nën pushtetin e dëshirës sime të fillimit.
Doja të shpjegohesha me Ludvikun dhe të rimëkëmbja miqësinë
tonë. Sado e fortë që të ishte përplasja, unë shpresoja se do të kishte
diku, pas një sherri të gjatë një copë tokë të përbashkët ku asokohe
kishte aq diell dhe ku ne mund të banonim sërish sëbashku.
Megjithatë, përpjekjet e mia për ta vijuar bisedën u zbehën. Ludviku
nuk dilte dot nga të falurat: ai prapë po e tepronte. M'u lut të harroja
fjalët që sapo kishte thënë.
T'i harroja? E pse dreqin duhej të harroja një bisedë për ta
vazhduar? Vetëm të nesërmen e dallova kuptimin e fshehur të
kërkesës se Lludvikut. Ndejti atë natë të ne dhe pasi hëngri mëngjes,
biseduam edhe rreth gjysmë ore. Më tregoi sa të vështirë e kishte për
të rifituar të drejtën që të mbaronte dy vitet e studimeve në fakultet.
Ç'vulë e rëndë ishte për ekzistencën e tij përjashtimi nga Partia.
Kudo e shihnim me mosbesim. E vetmja shpresë për t'u ulur përsëri
në bankat e sallës së leksioneve ishte ndihma e pak shokëve që e
kishin njohur para përjashtimit nga Partia. Pastaj foli për disa të
njohur që ishin në të njëjtën pozitë si ai. Ishte i sigurt se ata
-144-
-145-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

muzikant vagabond. Dhe tutje horizontit ndodhet një shtëpi prej

10
lastën e ka zënë gjumi. E gjora. Herë pas here, lëshon nga një
gërhitje të lehtë. Në shtëpi çdo gjë ka rënë në gjumë. Ndërsa
unë jam shtrirë i tëri, sa gjatë gjerë, dhe mendoj sa pa forcë jam. Kësaj
radhë pata një ndjesi fort të keqe. Më parë, pa të keq, pandehja se
çdo gjë ishte në duart e mia. Unë e Ludviku kurrë nuk i kishim bërë
keq njëri-tjetrit. Pak dëshirë e mirë dhe asgjë s'më mungonte të
bëhesha përsëri i afërt me të.
U provua se kjo nuk varej më nga unë. As shkëputja e as afrimi
ynë nuk qenë varur ndonjëherë nga unë. Pra ia kanë lënë në dorë
kohës. Koha kalonte. Rrodhën nëntë vjet që nga takimi ynë i fundit.
Ludviku i mbaroi studimet dhe gjeti një vend të shkëlqyer si punonjës
druri e brenda saj, Vlasta - shërbëtorja e gjorë.
Dezertori më quan mbretin e tij e përbetohet se në çdo moment
mund të gjej strehë nën mbrojtjen e tij. Mjaft të afrohem te trëndafili i
egër. Ai do të jetë gjithmonë në pritje.
Sa e lehtë do të ishte të gjeje paqë në një botë fantazish! Por unë
gjithmonë jam përpjekur të jetoj në të dy universet njëherësh, pa e
lënë njërin për tjetrin. Nuk kam të drejtë të heq dorë nga bota reale,
ndonëse aty i humbas të gjitha. Ndoshta në fund të fundit, mjaft që
të arrij një gjë. Të fundit: t'ia jap jetën time, si një mesazh të qartë e të
lexueshëm vetëm atij individi që do ta kuptojë e do ta çojë më tej.
Deri atëherë nuk kam të drejtë t'ia mbath me dezertorin drejt
Danubit.
Ky njeri i vetëm për të cilin mendoj, shpresa ime e fundit pas
kaq disfatash, një pengesë e ndan nga unë, ai po fle. Pasnesër ai do të
hipë mbi kalë. Fytyrën do ta ketë të mbuluar. Do ta quajnë mbret. Eja
vocrraku im. Unë po kotem. Ata do të të japin titullin tim. Po shkoj
të fle. Dua të të shoh në kalë, në ëndrrat e mia.

ebookalbania
shkencor në një sektor që i pëlqen. Nga larg, unë ndjek fatin e tij. E
ndjek me dhemshuri. Kurrë s'mund ta konsideroj Ludvikun si
armikun tim ose si të huaj. Ai është miku im, por i kanë bërë magji.
Si në ndonjë variant të ri të përralles ku e fejuara e princit shndërrohet
në gjarper apo në gaforre. Në përralla gjithmonë durimi besnik i
princit shpëton gjithçka.
Por në rastin tim, koha nuk po e nxjerr mikun tim nga magjia.
Gjatë këtyre viteve, disa herë, ai ka kaluar nga qyteti ynë. As edhe
njeherë nuk është ndalur tek unë. E takova sot dhe m'u shmang.
Ludvik o djall!
E gjitha filloi pas bisedës sonë të fundit. Nga një vit në tjetrin,
ndjeja shkretëtirën që zgjerohej rrotull meje dhe ankthin që hidhte
farë në zemren time. Lodhja shtohej gjithmonë e më shumë,
ndërkohë që gezimi e suksesi shkonin drejt bjerrjes. Dikur, ansambli
nisej çdo vit jashtë shtetit, më pas ftesat u rralluan, ndërsa tani
thuajse nuk na ftojnë fare. Punojmë gjithë kohën, dyfishojmë
përpjekjet por ngado na rrethon heshtja. Kam mbetur në një sallë të
zbrazet. E më duket sikur është Ludviku që ka dhënë urdhër që unë
të mbetem vetëm. Sepse nuk janë armiqtë, por miqtë ata që e dënojnë
njeriun me vetmi.
Qysh atëherë, gjithmonë e më shpesh, më është bërë zakon të
arratisem në atë copë udhë që shkon përmes fushave të copëzuara.
Në atë copë udhë përmes fushash ku ende mbin ndonjë trëndafil i
egër. Aty gjej besimtarët e fundit. Një dezertor me ca djem. Një
-146- -147-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

PJESA E PESTË
LUDVIKU

ebookalbania

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

\sf jeta gjatë dhe fort mirë. U zgjova kur akrepi kishte kaluar
<-^ tetën, nuk më kujtohej të kisha parë ndonjë ëndërr, as të mirë
e as të keqe, as koka nuk më dhimbte, thjesht s'më vinte të ngrihesha;
pra vazhdova të rrija shtrirë; midis meje dhe takimit të djeshëm,
gjumi kishte ngritur një lloj muri; jo se Luçia u përhumb në vetëdijen
time në mëngjes, por u kthye përsëri në abstraksion.
Abstraksion? Po: pas zhdukjes së saj aq enigmatike dhe të
dhimbshme në Ostrava, nuk kisha pasur më asnjë rast tjetër për të
rënë në gjurmë të saj. Dhe kur (pas shërbimit ushtarak) vitet
rridhnin, pak nga pak e humba dëshirën për të bërë të tilla kërkime. I
thosha vetes se Luçia, sado fort që ta kisha dashur, sado përsosmërisht

ebookalbania
e veçantë të ishte, nuk mund të shkëputej nga rrethanat në të cilat
ishim njohur e dashuruar. Më dukej e palogjikshme të shkëputej
gruaja e dashur nga rrethanat në të cilat ajo takohej, duke u rrekur
kësisoj ta zhvishje nga vetvetja, me fjalë të tjera nga historia që të
lidhte me të dhe që i jepte formë dashurisë.
Në të vërtetë, tek gruaja më pëlqen jo çka ajo është për vetveten,
por çka ajo përfaqëson për mua. E dua si personazh i historisë me ne
të dy. Ç'do të ishte një Hamlet që i kanë hequr kështjellën e Elsinorit,
Ofelinë, të gjitha situatat konkrete që lidhen me rolin e tij? E ç'do të
mbetej nga ai përveç një thelbi zgavër e iluzor?
Po kështu edhe Luçia, pa periferitë ostraviane, pa trëndafilat që
futeshin mes hekurash, pa fustanet e saj të rrjepura, pa javët e mia të
gjata që prisnin të pashpresa, pa dyshim që nuk do të ishte më Luçia
që unë doja.
Kështu i shihja dhe i shpjegoja unë gjërat dhe me vitet që
p kalonin kisha thuajse frikë ta takoja përsëri, sepse e dija se ne do të
takoheshim diku ku Luçia nuk do të ishte më Luçia dhe se unë s'do
t'i lidhja dot më fijet. Me këtë nuk dua të them së nuk e doja më, se e
kisha harruar, se irnazhi i saj ishte zbehur; përkundrazi: ajo ishte tek
unë ditë e natë, si një nostalgji e heshtur; e dëshiroja siç dëshirohen
gjërat e humbura përgjithmonë.
Dhe duke qenë së Luçia ishte kthyer për mua në një histori të
mbyllur (që si e kaluar gjëllin gjithmonë, ndërsa si e tashme ka vdekur)
dalëngadalë ajo po humbte pamjen fizike materiale, konkrete, për t'u
-151-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
kthyer gjithmonë e më shumë në legjendë, në mit të shkruar në
pergamen e të fshehur në kuti metalike të futur thellë-thellë në jetën
time.
Ndoshta pikërisht për këtë, ajo që s'mund të merrej me mend
ishte bërë e mundur: pasiguria ime përpara fytyrës së saj, në
kolltukun e floktores. Dhe ndoshta, po për këtë, në mëngjes pata
përshtypjen se ai takim nuk kishte qenë real; edhe duhet të ketë qenë
përrallë, ose profetik, apo gjëagjëzë. Nëse, dje në mbrëmje, prania
reale e Luçisë më kishte goditur dhe hedhur befas tutje në kohën e
largët ku ajo mbretëronte, në këtë mëngjes të shtunë vetëm sa e pyeta
veten pa e prishur gjakun (i çlodhur nga gjumi): përse e takova?
Ç'domethënë kjo rastësi e.ç'kuptim ka për mua?
Historitë personale, kur ndodhin, a duhet të thonë diçka? Me
gjithë skepticizmin tim, më ka ngelur pak supërsticion irracional siç
është kjo bindje e çuditshme që çdo ngjarje që më ndodh duhet edhe
të ketë një domethënie; që jeta na flet nëpërmjet aventurës së saj, na
zbulon pak nga pak një sekret, paraqitet si një fjaJëkryq që duhet
zgjidhur, që historitë që ne jetojmë krijojnë njëherazi mitologjinë e
ebookalbania
jetës sonë dhe se kjo mitologji mban çelësin e së vërtetës dhe të
misterit. A është një iluzion? Mundet, madje ka të ngjarë, por s'e
shtyp dot këtë nevojë për të deshifruar vazhdimisht jetën time.
Vazhdoja të rrija në hotel shtrirë në shtratin që kërkëlliste dhe
mendoja për Luçinë që sërish ishte shndërruar në një ide të thjeshtë,
në një pikëpyetje të vogël. Shtrati kërkëllinte dhe kjo gjë që cakiti
përsëri vetëdijen time; bëri nje shkrepje (të beftë, të çrregullt) të
mendimit në drejtim të Helenës. Si të ishte ky shtrat kërkëllitës zëri
që më thërriste në detyrë, lëshova një psherëtime, nxora këmbët nga
shtrati, u ngrita ulur, u shtriqa, shkova duart në flokë, përmes
dritareve vështrova qiellin e pastaj u ngrita. Takimi i djeshëm me
Luçinë, gjithsesi, kishte fshirë e mbytur interesin tim për Helenën, aq
i fortë pak ditë më parë. Tani ky interes nuk ishte veçse kujtimi i një
interesi; veç një ndjenjë detyre ndaj një interesi të humbur.
U afrova te lavamani, hoqa xhaketën e pizhamave dhe hapa
rubinetin deri në fund. Vura duart e bashkuara si kupë nën të dhe
me lëvizje të shpejta hodha ujë pa kursim në qafe, në supe, në trup
para se të fërkohesha me peshqir; doja të rrihja gjakun. Papritur u
tmerrova për mungesën e interesit tim ndaj ardhjes së Helenës; pata
frikë se mos kjo indiferencë më prishte një rast të jashtëzakonshëm
që si zor të më vinte prapë në dorë. U zotova të ha një mëngjes të
mirë, të zbukuruar me një vodka.
Zbrita në sallën e kafenesë, por aty nuk gjeta veç një kortezh të
-152 -
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
trishtë karrigesh të rreshtuara me këmbë përpjetë, mbi tiyeza të larta pa
mbulesa, midis të cilave zvarritej një plakaruqe me përparëse tërë zgjyrë.
Në recepsion i kërkova portierit, të lëshuar pas banakut në një
lcolltuk po aq të thellë sa dhe plogështia e tij, nëse kishte ndonjë
irmndësi të haja mëngjesin në hotel. Pa lëvizur nga vendi, ai tha se
ishte ditë pushimi për barin. Dola në rrugë. Dita dukej e bukur, retë e
vogla shëtisnin në qiell dhe puhiza ngrinte pluhurin e trotuarit.
Nxitova hapin drejt sheshit. Para dyqanit të mishit kishte radhë; me
torba ose me rrjeta në duar, gratë prisnin me durim f u vinte rradha.
Mes kalimtarëve shpejt dallova disa që mbanin në dorë, si një
elektrik dore të vogël, nga një kaush akulloreje të mbuluar me një
kapuç rozë që e lëpinin. Ndërkohë kisha dalë në sheshin qendror.
Aty ndodhej një shtëpi njëkatëshe - një vetshërbim.
U futa brenda. Salla ishte e madhe, dyshemeja me pllaka: në
këmbë, prapa tavolinave mjaft të larta, njerëzit ngulnin dhëmbët në
paninet e mbushura e pinin kafe ose birrë.
S'kisha dëshirë të haja aty. Që kur u zgjova, më ishte ngulur në
kokë mëngjesi i rëndë me vezë e proshutë të tymosur, me një gotë
alkool, për të rigjetur forca. M'u soll ndër mend një restorant që
ndodhej diçka më tutje, në një shesh tjetër me lulishte dhe një
monument barok. Sigurisht që s'ishte ndonjë gjë e madhe, por boll
që të gjeja një tavolinë, një karrige e një kamerier që të më shërbente.
Kalova anash monumentit: piedestali mbante një shenjtor,
shenjtori mbante një re, reja një engjëll, engjëlli një tjetër re mbi të cilën
ishte ulur engjëlli i fundit; ngrita vështrimin përgjatë monumentit, ajo
piramidë shenjtorësh prekëse, me re e me engjëj, guri masiv e i rëndë i
së cilës krijonte qiej e thellësi, ndërsa qielli i vërtetë, blu i zbehtë,
qëndronte dëshpërimisht larg kësaj copë toke të pluhurosur.
Pra përshkova lulishten me bar dhe me stola (aq lakuriq sa të
mos prishnin zbrazësinë e atmosferës së pluhurosur) dhe shtrëngova
dorezën e derës së restorantit. Ishte e mbyllur. Fillova të kuptoj se
gostia e vogël aq e dëshiruar po ngelej një ëndërr, e u alarmova sepse
vazhdoja ta konsideroja, me një kryeneçësi fëmijërore, si kusht për
suksesin e ditës. Kuptova që qytetet e vogla nuk bëheshin merak për
tipat që donin të hanin mëngjes ulur, përderisa restorantet aty
hapeshin aq vonë. Nuk vazhdova ta kërkoj më, iu ktheva përsëri
lulishtes në drejtim të kundert.
E sërish u ndesha me njerëzit me kausha të vegjël të mbuluar me
kapuçë rozë e sërish thashë me vete se ata kaushë më kujtonin
elektrikët e dorës dhe se ajo pamje kishte ndoshta një domethënie
meqenëse të ashtuquajturit elektrikë nuk ishin vërtet të tillë, por
-153-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
vetëm parodi elektrikësh dhe ajo që mbartnin aq solemnisht, ajo
gjurmë arratisëse kënaqësie rozë nuk ishte epsh, por një parodi epshi,
gjë që, sipas të gjitha gjasave, shprehte karakterin e pashmangshëm
parodik të të gjithë elektrikëve e epsheve të këtij qyteti tërë pluhur.
Më tëj u hamenda se po të ecja në të kundërt të rrymës së
pishtarmbajtësve lëpirës, mund të kisha pak fat për të mbërritur në
një ëmbëltore ku do të kishte një qoshkë me një tavolinë e karrige,
një kafe e madje edhe ndonjë copë ëmbëlsirë.
Në të vërtetë mbërrita në një bar; aty mbahej radha për një filxhan
kakao ose qumësht me croissants dhe prapë tavolinat dukeshin si
mbi këmbalka, klientët hanin e pinin mbi to; në thellësi të dyqanit
duhet të kishte ca tavolina e karrige por ato ishin të zëna. Zura
radhën që ecte shumë ngadaJë, pas dhjetë minutash pritjeje arrita ta
marr një kakao e dy croissants, dhe me to në dorë u drejtova nga një
tavolinë e mbushur me një gjysmë duzinë filxhanësh bosh, dhe aty,
mbi një cep të sipërfaqës që kishte shpëtuar pa u ndotur nga lëngjet e
derdhura, vendosa gotën.
Hëngra me një shpejtësi të trishtueshme: s'kishin kaluar as tri
ebookalbania
minuta dhe u gjenda përsëri në rrugë; ora ishte nëntë; kisha edhe dy
orë kohë akoma; Helena do të merrte sot në mëngjes avionin e parë
nga Praga për në Brno që të kapte autobusin që arrin këtu pak para
orës njëmbëdhjetë. E dija që kisha dy orë krejt të zbrazëta. Merret
vesh, ndërkohë mund të vizitoja vendet e dikurshme të fëmijërisë
sime, të ndalesha pranë shtëpisë ku u linda, ku nëna ime jetoi deri sa
vdiq. Mendoj shpesh për të, por këtu, në qytetin ku prehet skeleti i
saj i imët nën një mermer të huaj, kujtimet e mia janë helmuar:
ndjesia djegëse e pafuqisë sime të atëhershme i ka vrerosur - dhe
pikërisht nga kjo dua të mbrohem.
S'më mbetej gjë tjetër veç të ulesha në një nga stolat e sheshit prej
ku u ngrita menjëherë e shkova t'u hedh një sy vitrinave, kopertinave
të librave të ekspozuar nëpër librari e në fund bleva Rude pravo në një
kioskë, kalova shpejt titujt e shpëlarë, lexova nja dy informacionë disi
me interes nga faqja e huaj, u ngrita nga stoli, palosa gazetën dhe e
hodha, të paprekur, në një kosh plehrash. Pastaj, ngadalë iu afrova
kishës, u ndala para saj, vështrova dy këmbanat, ngjita shkallët e
gjera, përshkova hyrjen dhe u futa brenda me drojën se mos u prishej
terezia njerëzve nga një i sapoardhur që vinte aty si në një park, sa
për të bërë një shëtitje.
Kur njerëzit u shtuan, u ndjeva si një i huaj që nuk dinte
ç'qëndrim të mbante në atë vend, dhe kësisoj ika, vështrova orën dhe
konstatova se koha ime e vdekur do të ishte jetëgjatë. Që të përfitoja
-154-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
nga koha bosh, u përpoqa të kujtoja Helenën e të mendoja për të; por
ky mendim nuk donte të lëvizte, mbetej i amullt dhe më shumë zor
iriG vinte fytyra e Helenës para syve. Pastaj, dihet: kur një burrë pret
një grua, e ka shumë të vështirë të mendojë për të dhe s'i mbetet gjë
tjetër veç ecejakut të palëvizshëm rrotull shtyllës. Pra nisa ecejakun
tim. Përballë kishës vura re rreth dhjetë karroca fëmijësh bosh, të
ndalura para ndërtesës së bashkisë (tani Komiteti Kombëtar i
Qytetit). S'e kuptoja dot për çfarë ishte fjaJa. Pastaj një djalë i ri të cilit
i merrej fryma ndali pranë të tjerave një karrocë tjetër, shoqja e tij
(disi e nervozuar) nxori që andej një si pako prej pëlhurash e
kordelesh të bardha të qëndisura (që pa dyshim mbështillnin një
bebe), dhe çifti u zhduk i nxituar brenda mureve të bashkisë. Duke
menduar se kisha edhe një orë e gjysmë kohe për të vrarë, i vajta pas.
Në shkallët e mëdha kishte shumë sehirxhinj që shtoheshin sa
më shumë ngjitesha. Korridori i katit të parë dukej i stërmbushur,
ndërsa shkalla që të shpinte më lart ishte e zbrazët. Me sa dukej,
ngjarja që kishte tërhequr gjithë ata njerëz duhej të zhvillohej në
katin e parë, me siguri në sallën, porta e madhe e të cilës ishte zënë
nga një turmë njerëzish që rrinin në korridor. U futa brenda; salla
nuk ishte shumë e madhe, kishte afro shtatë radhë me karrige të
zëna nga njerëz që dukej se po prisnin ndonjë shfaqje. Në krye ishte
një podium me një tavolinë të madhe të mbuluar me beze të kuqe
dhe, në një vazo një tufë me lule; prapa saj, ngjitur me murin
vareshin, të shtrira me kujdes, palat e flamurit me ngjyrat e shtetit;
përballë podiumit në sallë (tre metra nga rreshti i parë i karrigeve)
tetë karrige ishin vendosur në formë gjysmë rrethi; në skajin tjetër, në
fund, qëndronte një harmonium i vogël; një burrë i vjetër me syze,
ulur, përkulte kokën e tij tullace mbi tastierën e zbuluar.
Shumë karrige ishin ende të lira; unë kisha zënë njërën prej tyre,
Për një copë herë të mirë, s'ndodhi asgjë, por publiku nuk jepte shenja
mërzie, përkuleshin drejt njëri-tjetrit, flisnin me gjysmë zëri. Ndërkohë
të vonuarit e mbushën sallën, duke zënë edhe karriget e fundit të lira.
Më në fund diçka ndodhi: që pas podiumit u hap një derë; u
shfaq një grua me fustan ngjyrë kafe, me syze mbi hundën e gjatë e
të hollë; ajo hodhi vështrimin mbi pjesëmarrësit dhe ngriti dorën e
djathtë. Më rrethoi heshtja. Pastaj kjo grua u kthye andej nga kishte
ardhur si për t'i drejtuar një shenjë a një fjalë dikujt, por u kthye
menjëherë dhe e ngjiti kurrizin pas murit, ndërsa në fytyrë s'vonoi të
shfaqej një buzëqeshje solemne dhe e ngrirë. Çdo gjë ishte sinkronizuar
mjaft mirë, sepse pas shpinës sime, në të njëjtën kohë me buzëqeshjen,
harmoniumi zuri të lëshojë tinguj.
-155-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Disa sekonda më vonë, nga dera pas podiumit u shfaq një grua e
duhet pranuar se ishte mjaft i disiplinuar dhe se e kishte marrë
re, me flokë të verdha rica-rica dhe e lyer, me pamje të trembur, e cila
shumë seriozisht, serbes-serbes, si profesionistë të vërtetë; përbëhej
mbante në krahë një bebe të mbështjellë me të bardha. Gruaja me
nga fëmijë dhjetëvjeçarë; ishin vënë në rresht për një, një vajzë, një
fustan kafe, për t'i liruar vend, u ngjit edhe më pas murit, ndërsa
djalë; djemtë mbanin pantallona blu si marinarët, këmisha të bardha
buzëqëshja e saj i jepte zemër mbajtëses së bebes. Gruaja hidhte hapat
dhe me shallin e kuq trikëndësh që i lidhur në qaf ë iu binte në mes të
me mëdyshje, duke shtrënguar foshnjën; një tjetër doli pas kësaj me të
shpatullave; vajzat ishin veshur me funde të shkurtra blu si djemtë,
njëjtën mbështjellëse të bardhë dhe pas saj (si në rresht për një) një
jne bluza të bardha dhe rreth qafës mbanin dhe ato të njëjtin shall të
kolonë e tërë; vëzhgoja gjithmonë të parën; sytë e saj pasi ishin endur
kuq; të gjithë kishin nga një buqetë të vogël me trëndafila në dorë.
jo fort larg tavanit, ishin ulur dhe me siguri duhet të kishin ndeshur
Ata ecnin siç e thashë gjithë siguri dhe elegancë, dhe jo si dy grupet e
në vështrimin e dikujt në sallë, përderisa, humbën përmbajtjen dhe
para; nuk ndoqën gjysmërrethin e karrigeve por u vendosën para
papritmas u drejtuan gjetkë dhe ajo bëri një buzëqeshje, vetëm se ajo
podiumit; aty u ndalën, pastaj u përhapën në të gjithë gjatësinë e
buzëqeshje (ajo përpjekje për të buzëqeshur) u shpërbë shpejt në një
podiumit, përballë grave të ulura në sallë.
ngërç buzësh të ngrira, e gjitha kjo ndodhi mbi fytyrën e saj vetëm në
Kaluan dhe pak sekonda, kur në derë u shfaq një personazh i ri,
pak sekonda (koha që duhet për të bërë gjashtë metra që nga dera);
që s'e ndiqte njeri tjetër dhe u drejtua për te podiumi dhe te tavolina e
duke ecur drejt përpara ajo nuk e merrte kthesën për nga gjysmëhëna
gjatë e mbuluar me beze të kuqe. Ishte një burrë rreth të pesëdhjetave
e karrigeve dhe gruaja me kafe kërceu nga muri (me fytyrë disi të
pa flokë. Ecte krenar, me kokën lart të ngrirë, me kostum të zi, në
inatosur) dhe i doli para që t'i kujtonte me një të prekur të dorës nga
dorë mbante një dosje të kuqërremtë; u ndal në mes të tavolinës dhe
duhej të shkonte. Duke e ndrequr pa vonesë devijimin, gruaja bëri një

ebookalbania
me fytyrë nga publiku përshëndeti duke u përkulur. I shihej fytyra e
lëvizje rrotulluese dhe ndoqi mbajtëset e tjera të bebeve. Gjithsej ishin
mbufatur dhe në qafë një shirit i gjerë i kuq, blu dhe i bardhë ku varej
tetë. Kur e kryen itinerarin e caktuar, ato u ndalën, me shpinë nga
një medalje e praruar që i rrinte mbi stomak e që tundej sa herë ai
publiku, secila më këmbë përballë një karrigeje. Gruaja me fustan
lëvizte në tribunë.
kafe bëri një shenjë nga lart poshtë; ngadalë, njëra pas tjetrës, gratë
Befas, njëri prej çunakëve të rreshtuar para podiumit zuri të
(gjithmonë me shpinë të kthyer nga publiku) e morën vesh dhe
ligjëronte me zë të lartë. Ai thoshte se pranvera kishte ardhur, se
(bashkë me pakot me foshnjë) u ulën.
babatë dhe mamatë ishin shend e verë dhe se gjithë toka ngazëllehej.
Gruaja buzëqeshi sërish e shkoi drejt derës që kishte mbetur e
Vazhdoi ca në këtë frymë, pastaj njëra prej vogëlusheve e ndërpreu
hapur përgjysmë. Ngriu për një çast në prag, pastaj, me tre katër
për të thënë ca gjëra të ngjashme jo dhe aq të qarta, por ku rimerreshin
hapa të shpejtë, së prapthi, u kthye në salJë për t'u ngjitur përsëri pas
të njëjtat fjalë: mama, baba, edhe pranverë dhe, nganjëherë, fjala
murit. Atëherë u shfaq një djalë rreth njëzetvjeçar, i veshur në të
trëndafil. Paskëtaj, një djalkë tjetër ia preu fjalën, dhe këtij të fundit një
zeza, me këmishë të bardhë, jaka e së cilës e stolisur me një kravatë
vajzë ia mori sërish; kurrsesi s'mund të thuhet se ata po grindeshin,
me motive të stamposura, po i shtrydhte qafën. Kokën e mbante ulur
përderisa të gjithë pohonin të njëjtën gjë. Njëri prej djemve deklaroi,
dhe hapin e kishte të rëndë. Shtatë burra të tjerë i vinin pas, me
për shembull, se fëmija ishte paqja. Vajza pas tij tha se fëmija ishte
mosha të ndryshme por të gjithë me veshje të errët dhe këmisha të
lule. Dhe ranë në një mendje për këto të fundit, që kori i fëmijëve e
mira. Rrethuan gratë që tororisnin foshnjët dhe u ndalën. Aty, dy ose
përsëriti në një zë duke bërë një hap përpara e me buqetat në duar.
tre prej tyre u duken disi të shqetësuara, duke hedhur vështrime Meqë ishin tetë fëmijë, aq sa dhe gratë e ulura në gjysmërreth, secila
rrotull sikur kërkonin nuk dihet se çfarë. Gruaja me kafe (fytyra iu mori nga një buqetë. Fëmijët u kthyen pranë podiumit dhe aty
mbulua menjëherë nga e njëjta re si më parë) rendi me vrap dhe,
heshtën.
njëri prej burrave mëdyshës i pëshpëriti disa fjalë, dhe ajo bëri po me Nga ana tjetër, burri që rrinte më këmbë mbi podium, hapi dosjen
kokë; burrat ndryshuan menjëherë vend.
e tij të kuqërremtë dhe zuri të lexonte me zë të lartë, edhe ai foli, për
Pasi ngjiti përsëri buzëqeshjen në buzë, gruaja me kafe mori pranverën, për lulet, për mamatë e për babatë, foli për dashurinë që,
sërish drejtimin për nga dera prapa podiumit. Kësaj radhe, ajo as që sipas tij, sillte frytet, por pa vonuar fjalori i tij pësoi një ndryshim, ai
pati nevojë të lëshonte ndonjë sinjal. Një detashment i ri hyri brenda, nuk thoshte më mami dhe babi, por nëna dhe babai, filloi të numëronte
-156 -
-157-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
gjithë çfarë iu siguronte atyre (nënave dhe baballarëve) shteti, duke,
theksuar se për këtë ata duhej fi edukonin fëmijët, për të mirën e3
shtetit, si qytetarë shembullorë. Pas kësaj ai deklaroi se të gjithë)
prindërit që ishin të pranishëm në sallë duhet të bënin angazhimin
solemn duke firmosur dhe tregoi në cep të tavolinës ku ishte një libër i
trashë me lidhje lëkure. Në atë çast gruaja me kafe erdhi e u ngul
prapa nënës së ulur në gjysmën e rrethit, i preku supin, nëna u kthye
dhe gruaja i mori fëmijën nga duart. Pastaj nëna u ngrit dhe shkoi
drejt tavolinës. Burri me shirit hapi librin dhe i zgjati nënës një penë.
Ajo firmosi, u kthye të karrigia e saj dhe gruaja me kafe i dha beben e
vet. Edhe babai firmosi; pastaj gruaja me kafe mori beben e nënës
tjetër dhe e drejtoi këtë për nga podiumi; pas saj firmosi i shoqi, pas tij
një tjetër nënë, një tjetër burrë e kështu me radhë. Më tej harmoniumi
lëshoi një sërë tingujsh, ndërsa fqinjët e mi u turrën për të shtrënguar
duart e nënave e baballarëve. Ndoqa lëvizjen (sikur doja edhe unë të
shtrëngoja duart); kur papritmas dëgjova që thërrisnin emrin tim:
ishte burri me shirit që po më pyeste nëse e mbaja mend.
Sigurisht që s'e mbaja mend, ndonëse e kisha këqyrur gjatë gjithe
ebookalbania
fjalimit. Për të mos i dhënë një përgjigje negative pyetjes disi të
sikletshme, e pyeta si shkonte. M'u përgjigj jo keq dhe e njoha:
Kovalik, një shok shkolle. Vetëm tani i kujtova tiparet e tij si të shuara
nga një lloj brumosjeje e fizionomisë; ndër bashkënxënësit, Kovaliku
nuk ishte shquar as për frikacak e as trim, as i shoqërueshëm as i
vetmuar, ishte nxënës mesatar; asokohe maja e ballit i stolisej nga një
kallëz flokësh që sot i mungonin - pra kisha si t'i kërkoja ndjesë, pse
nuk e njoha menjëherë.
Më pyeti se ç'bëja aty, nëse ndonjë nga nënat ishte kushërira ime.
I thashë se jo dhe se kisha ardhur nga kureshtja. Duke buzëqeshur i
kënaqur ai nisi të më shpjegonte se Komiteti Kombëtar i qytetit bënte
ç'ishte e mundur që ceremonitë civile të ishin sa më dinjitoze dhe,
me një krenari të drojtur shtoi se ai, i ngarkuar me çështjet civile,
kishte bërë një punë të rëndësishme dhe se për këtë eproret e kishin
lavdëruar. E pyeta nëse ajo që shihja aty, ishte një pagëzim. Më tha se
nuk ishte pagëzim, por një mirëseardhje në jetë për qytetarët e rinj.
Dukej se ishte i lumtur që po bisedonim. Sipas tij po kundërviheshin
dy institucione të mëdha: Kisha katolike me ritet, me traditën e saj
mijëvjeçare dhe institucionet civile që duhej të zëvendësonin me
ceremonitë e saj ato rite të lashta. Ai thoshte se njerëzit do të hiqnin
dorë nga festimi i pagëzimeve dhe martesave në kishë vetëm kur
ceremonitë tona qytetare do të ishin po aq madhështore dhe të
bukura sa dhe ceremonitë fetare.
-158-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
I thashë se sipas gjasave s'duhej të ishte aq e lehtë. E pranoi dhe
e quajti veten të lumtur që ata vetë, të ngarkuarit me çështjet civile,
gjenin pak mbështetje tek artistët tanë, që e kishin kuptuar (le të
shpresojmë) që ishte një nder i madh f i jepje popullit tonë, varrime,
tnartesa e pagëzime (lapsus që e korrigjoi aty për aty duke thënë
mirëseardhje qytetarëve të rinj) vërtet socialistë. Ndërsa vargjet, shtoi
ai, që kishin recituar pionierët e vegjël aty, ishin shumë të bukura. Pa
e kundërshtuar e pyeta se, përkundrazi, a s'do të ishte më frytdhënëse,
që të çmësoheshin njerëzit nga ceremonitë eklesiastike, t'u jepej atyre
mundësia e plotë për të shmangur çdo lloj ceremonie.
Ai tha se asnjëherë njerëzit nuk do t'u vidheshin martesave apo
varrimeve. Pa thënë këtu që, nga pikëpamja jonë (ai i mëshoi fjalës
jonë, si për të më dhënë të kuptoja se edhe ai kishte hyrë në Partinë
Komuniste), s'do të ishte mire të mos përdoreshin të tilla ceremoni
për t'i afruar këta njerëz me ideologjinë dhe shtetin tonë.
E pyeta shokun tim të vjetër të shkollës se si ia bënte me më
kokëfortët, në rast se kishte të tillë. Më tha se natyrisht që kishte nga ata,
pasi jo të gjithë e kishin përvetësuar mentalitetin e ri, por nëse ata mbajnë
inat, iu dërgojmë ftesa mbas ftesash, kësisoj pjesa më e madhe më në
fund vjen, një javë apo dy javë më vonë. E pyeta nëse ishte e detyruar
pjesëmarrja në ceremoni të tilla. Jo, m'u përgjigj duke buzëqeshur, por ajo
e ndihmon Komitetin Kombëtar të gjykojë për nivelin e ndërgjegjes së
qytetarëve, si dhe për qëndrimin e tyre ndaj shtetit, dhe duke qenë se, në
fund, setili e kupton këtë, atëherë ai vjen vetë.
I thashë Kovalikut së Komiteti Kombëtar i trajton besimtarët e
vet më me rreptësi se sa kisha të sajët. Kovaliku buzëqeshi dhe tha se
s'kishe ç'ti bëje. Pastaj më ftoi të shkoja një copë herë në zyrën e tij. I
thashë se fatkeqësisht s'kisha fare kohë dhe se duhet të prisja dikë te
stacioni i autobusit. Më pyeti sërish nëse kisha takuar ndonjë "nga
çunat" (donte të thoshte: nga shokët e shkollës). I thashë jo, por se
gëzohesha që e takova, sepse kur të kem ndonjë fëmijë për të pagëzuar,
nuk do të ngurroj të vij deri këtu te ai. Duke u gajasur, ai më ra mbi
supe. Shtrënguam duart dhe unë zbrita në shesh, duke rrotulluar në
mendje pesëmbëdhjetë minutat që më mbeteshin derisa të vinte
autobusi.
Pesëmbëdhjetë minuta nuk ishin dhe aq shumë. Pasi kapërceva
sheshin, kalova përsëri nga berberi, hodha një vështrim përtej
xhamave (ndonëse e dija se Luçia nuk ishte atje, ajo vinte pasdite); e
më pas duke u endur rrotull stacionit të autobusit sillja ndërmend
Helenën: fytyrën e saj ngjyrë thekre, floknajën e kuqe, të çngjyrosur
dukshëm, linjën e saj aspak të hajthme, por që ruante megjithatë
-159-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
raportin fillestar të përpjesshmërisë që të lejon ta shohesh një grua si
grua, sillja ndër mend çdo gjë që e vendoste atë në kufirin ngacmues
midis së pështirës dhe tërheqëses, zërin e saj, më shumë të zvargur
se sa të këndshëm, mimikën e tepruar që ia tradhtonte ambicien e
paduruar për të qenë ende e pëlqyeshme.
Helenën e kam parë vetëm tri herë në jetën time, me fjalë të tjera
aq pak sa kujtesa ime nuk e ruan dot të saktë portretin e saj. Çdo herë
që rrekesha ta sillja para syve, ndonjë prej tipareve të këtij portreti
theksohej aq shumë, saqë Helena vazhdimisht më shndërrohej në
karikaturën e saj. Megjithatë, sado i pasaktë që të ishte përfytyrimi
im, besoj se pikërisht nëpërmjet këtyre shformimeve kapja te Helena
diçka thelbësore që i vidhej pamjes së saj. Kësaj radhe isha i pazoti të
çlirohesha, sidomos nga përfytyrimi i squlljes së trapit të Helenës, si
brumë, shenja jo vetëm të moshës, të lindjes, por para së gjithash të
psikikët së saj (erotizmit) të çarmatosur, të paaftësisë për të rezistuar
(e fshehur më kot nën fjalët e matura), të prirjes që kishte për t'u bërë
prë seksuale. A pasqyronte vërtet ky përfytyrim thelbin e Helenës
ebookalbania
apo vetëm marrdhënien time me të? Kush e di? Autobuzi duhet të
vinte nga një çast në tjetrin dhe unë doja që Helena të shfaqej ashtu
siç e kishte përpunuar fantazia ime. U fsheha nën njërin prej harqeve
të ndërtesave të sheshit që rrethojnë stacionin e autobuzit, me
dëshirën për ta pare pak tek do shqyente sytë rrotull saj, e pafuqishme,
e pushtuar nga ideja se e kishte marrë më kot rrugën dhe se nuk do të
më gjente aty.
Një autobuz ndaloi te stacioni dhe e para zbriti Helena. Kishte
veshur një pardesy të kaltër (me jakë të ngritur, belin ia shtrëngonte
një rrip) që i jepte pamje të re e sportive. U kthye sa majtas-djathtas
dhe, pa u hutuar fare, u nis pa mëdyshje drejt hotelit tim ku ishte
rezervuar një dhomë për të.
Vërtetova sërish se përfytyrimi im më jepte vetëm një pamje të
shformuar të Helenës. Fatmirësisht, në të vërtetë Helena po dilte
gjithmonë e më e bukur se sa krijesa që kisha unë në kokë, dhe
përsëri e vura re këtë duke e parë nga pas tek mori mbi takat e larta
rrugën e hotelit. I vajta pas.
Ajo kishte arritur te recepsioni, e përkulur mbi banakun ku
portieri po regjistronte emrin e saj. Ajo i shqiptonte emrin e vet;
"Zemanek, Ze-ma-nëk ..." Rrija më këmbë pas saj dhe e dëgjoja. Kur
portieri uli stilolapsin, Helena e pyeti: "Po shoku Jahn, ka ardhur
këtu? " Bëra përpara dhe, nga pas, i vura dorën mbi sup.
-160-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
2
jl/JI rt ithë ç'kishte ndodhur midis meje dhe Helenës ishte rrjedho-
"l^'V jë e një llogarije të bërë deri në detaje. S'kishte asnjë dyshim
që nga takimi ynë i parë Helena të mos kishte kolovitur ndonjë
hamendje, por zor se qëllimet e saj shkonin tej dëshirës së vagullt të
një gruaje që do të ruajë spontanitetin, poezinë sentimentale, dhe,
kësisoj, nuk e kishte vrarë mendjen për të rregulluar e komanduar që
më parë rrjedhën e ngjarjeve.
Ndërsa unë, përkundrazi, që në fillim kisha vepruar edhe si
autor, por edhe si regjisor i aventurës që do të jetoja, dhe nuk ia kisha
lënë tekave të frymëzimit as fjalët që do të thosha as dhomën ku doja
të rrija vetëm me të. Nuk doja ta rrezikoja aspak rastin e rëndësishëm
që më jepej, jo se Helena ishte veçanërisht e re, e këndshme apo e
bukur, por për të vetmen arsye se ajo quhej ashtu si quhej; se kishte
për burrë njeriun që unë e urreja.
Kur një ditë më thanë në institut se do të vinte një shoqe
Zemanek nga radio , dhe se duhej ta informoja për kërkimet tona,
është e vërtetë që menjëherë m'u kujtua shoku im i vjetër i shkollës,
por identiteti i emrit m'u duk vetëm një lojë e rastësisë, dhe nëse nuk
kisha deshirë ta prisja atë njeri kjo vinte për arsye krejt të tjera.
Mua nuk më pëlqejnë gazetarët. Në më të shumtën ata janë të
sipërfaqshëm, llafazanë, dhe s'ua kalon njeri për paturpësi. Dhe fakti
që Helena vinte nga radio e jo nga gazeta më bënte akoma më të
ftohtë. Mua më duket se gazetat kanë një rrethanë lehtësuese: nuk
janë shumë të zhurmshme. Kotësia e tyre mbetet e heshtur; ato nuk
imponohen; mund t'i hedhësh në plehra. Megjithëse po aq pavlerë,
radio nuk e ka këtë rrethanë lehtësuese; ajo na përndjek në kafe,
restorant, madje edhe në vizitat që bëjmë te njerëz të paaftë të jetojnë
pa ushqimin e pandërprerë të veshëve.
Te Helena, edhe mënyra e të folurit më neveriste. E kuptova
menjëherë se opinioni i saj për institutin dhe kërkimet tona ishte i
atillë që asaj i duheshin vetëm të merrte ca shembuj konkretë që do
të mbushnin dogmat e zakonshme. Bëra ç'munda për f ia vështirësuar
punën, duke përdorur një gjuhë të vështirë që zor s'e kuptohej, duke
përmbysur të gjitha opinionet e paraformuara. Kur u paraqit rreziku
se, megjithatë, ajo mund të orientohej në shpjegimet e mia, u
-161-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
përpoqa f i shpëtoja duke e bërë bisedën konfidenciale; i thashë se i
shkonte shumë ngjyra .e kuqe e flokëve (ndërsa mendoja krejtësisht
të kundërtën), e pyeta për punën në radio, për librat që i pëlqenin.
Dhe, duke vrarë mendjen në heshtje nën rrogozin e bisedës, fillova të
mendoj se homonimia nuk ishte dhe aq e rastësishme. Kjo gazetare
fjalëshumë, e zhurmshme, arriviste, m'u duk shumë e afërt me atë
personazhin që e kisha njohur po aq fjalëshumë, të zhurmshëm e
arrivist, kësisoj duke marrë lehtas pozën e qejfliut e pyeta për të
shoqin. Isha në rrugë të mbarë, me dy-tri pyetje identifikova me
siguri Pavel Zemanekun. Duhet të them se në atë çast nuk më
shkonte mendja të afrohesha me të ashtu siç ndodhi më pas.
Përkundrazi antipatia që provova për të kur e pashë m'u rrit akoma
më shumë pas zbulimit që bëra. Menjëherë kërkova një sebep që të
ndërprisja bisedën me gazetaren e bezdisshme duke ia ngecur një
kolegu tjetër; madje mendova se sa do të kënaqesha sikur ta nxirrja
me shqelma përjashta atë grua që buzëqeshte pandërprerë, dhe më
vinte shumë keq që s'e bëja dot.
ebookalbania
Por pikërisht në çastin kur unë s'po e shtyja dot më, Helena, në
përgjigje të tonit miklues të pyetjeve të mia (që kishin thjesht qëllim
hetues të cilin ajo nuk mund ta kuptonte), lëvizi në mënyrë kaq të
natyrshme femërore, saqë inati im mori papritmas një ngjyrë të re:
nën petkun e nazeve profesionale të Helenës, unë dallova një grua të
zonjën si femër. Duke u ngërdheshur së brendshmi i thosha vetes se
Zemanekut i ishte bërë shumë mirë që ishte martuar me një grua, e
cila ishte pa dyshim një ndëshkim i mjaftueshëm, por shpejt ndërrova
mendje: ky vlerësim fodull ishte tejet subjektiv, madje tejet i kërkuar;
kjo grua kishte qenë sigurisht shumë e bukur dhe asgjë s'të thoshte se
Pavel Zemanëku nuk e përdorte ende si grua, dhe me shumë qejf
madje. Si pa të keq vazhdoja të dërdëllisja pa i tradhtuar mendimet e
mia. Nuk e di se çfarë më shtynte ta çoja sa më larg që të ishte e
mundur zbulimin e tipareve femërore të gazetares së ulur përballë
meje dhe ky hetim po përcaktonte dhe rrjedhën e bisedës sonë.
Ndërmjetësia e një gruaje mund t'i veshë urrejtjes disa aspekte
karakteristike që ushqejnë simpatinë, për shembull kurioziteti,
interesi ndaj trupit, dëshira për të kapërcyer pragun e intimitetit. Po
hyja në një lloj ekstaze: imagjinoja Zemanëkun, Helenën, gjithë botën
e tyre (atë botë që është kaq e huaj për mua), dhe, me një epshndjellje
të veçantë, përkëdhelja inatin tim (inat i vëmendshëm, gati i
dhëmshur) për shfaqjen e Helenës, inat për floknajën e saj kuqalashe,
për sytë blu, për qerpikët e shkurtër, inat për fytyrën e saj të
rrumbullakët, për hundën sensuale, për dhëmbët e hapura pak
-162-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
anash, inat për ngjalljen që i kishte zënë trupi i arrirë. E vëzhgoja siç
vëzhgohen gratë që të pëlqejnë, vëreja çdo hollësi si për ta ngulitur
në kujtesën time dhe për të fshehur interesin tim inatçor, zgjidhja
fjalë gjithnjë e më të lehta, gjithnjë e më të dashura, aq sa Helena
bëhej gjithnjë e më femërore. Nuk mund të mos mendoja se goja,
gjinjtë, sytë, flokët e saj i përkisnin Zemanëkut dhe, në mendjen time,
i shkapërtheja të gjitha këto, i prekja, i mbaja peshë, rrekesha të
përcaktoja nëse do të ishte e mundur t'i bluaja midis pëllëmbëve apo
t'i shtypja pas një muri, më tej, i vështrova edhe një herë të gjitha
këto, me vëmendje, përpiqesha t'i shihja me sytë e Zemanëkut dhe,
sërish, me të miat.
Mbase më erdhi kalimthi edhe ideja krejt e parealizueshme e
platonike, se mund ta tërhiqja këtë grua nga biseda jonë lozonjare
deri në shtrat. Por s'ishte veçse një nga ato idetë që të fërgëllojnë
kokën e pastaj shuhen. Helena deklaroi se ajo më falënderonte për
informacionet e çmuara që i dhashë dhe se i vinte keq që më mbajti
aq gjatë. U ndamë dhe unë isha i kënaqur që ajo iku. Dalldia e
çuditshme ra; për atë grua nuk ndjeja më gjë përveç antipatisë se
mëparshme dhe u zemërova me veten që i dhashë tërë ato shenja aq
të drejtëpërdrejta vëmendjeje e afërsie (ndonëse të shtirura).
Gjërat me siguri që do të kishin mbetur me aq sikur, disa ditë me
pas, Helena të mos kishte telefonuar për të kërkuar një takim. Bën
vaki që e ndjeu vërtet të nevojshme të më tregonte tekstin e emisionit
të saj, megjithatë për një çast pata përshtypjen se nuk ishte veç një
pretekst dhe se toni me të cilin po më fliste, dukej se prirej nga pjesa
e lehtë e familjare e takimit tonë të fundit dhe jo aq nga ajo serioze
dhe profesionale e tij. Pa u menduar, iu përshtata menjëherë atij toni
dhe nuk e ndryshova. U takuam në kafe; me këmbëngulje ndejta
indiferent ndaj gjithçkaje që kishte të bënte me artikullin e saj; pa
kurrfarë turpi shpërfillja interesin e saj si gazetare. Qëndrimi im e
hutonte, por njëkohësisht vëreja se po e dominoja. I propozova një
shëtitje jashtë Pragës. Ajo kundërshtoi duke më kujtuar se ishte grua
e martuar. S'kishte gjë që të më kënaqte më shumë se kjo mënyrë të
rezistuari. E zvarga vërejtjen e saj, aq të shtrenjtë për mua; që më
zbaviste; ia kujtoja përsëri, tallesha. Më në fund ajo ishte shumë e
lumtur që ta shmangte atë temë duke pranuar ftesën time. Paskëtaj,
gjithçka do të ecte pikë për pikë sipas planit tim. E kisha ëndërruar
me forcën e pesëmbëdhjetë vjetëve zemëratë dhe kisha një lloj
sigurie të pakuptueshme se ai plan do të përmbushej.
Po, plani po përmbushej si duhej. Mora valixhen e vogël të
Helenës pranë banakut të recepsionit dhe duke e shoqëruar u ngjita
-163-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
si kalimthi, në dhomën e saj po aq të shëmtuar sa dhe imja. Edhe
Helena ishte e së njëjtës mendje, me gjithë prirjen e saj të çuditshme
për t'i cilësuar të gjitha gjërat më të mira nga ç'ishin në të vërtetë. I
thashë që të mos e prishte gjakun për këtë se do ta rregullonim. Ajo
më hodhi një vështrim të rënduar me domethënie. Pastaj tha se
donte të freskohej pak dhe unë iu përgjigja se s'ishte ide e keqe dhe
se do ta prisja në hollin e hotelit.
Kur zbriti (nën pardesynë e zbërthyer kishte veshur një fund të
zi dhe një pulovër rozë) m'u dha edhe një herë mundësi të bindesha
për elegancën e saj. I thashë se do të shkonim të hanim drekë në një
restorant që s'ishte gjë, por që mbetej gjithsesi më i miri aty rrotull.
Ajo tha se meqenëse unë kisha lindur aty, ajo e linte në dorën time
dhe do të më bindej për gjithçka. (Dukej se zgjidhte një të folur pak
sa me dy kuptime; kjo ishte sa qesharake aq dhe e pëlqyeshme). lu
vumë përsëri rrugës që bëra në mëngjes, kur dështova në kërkimin e
një mëngjesi të mirë, dhe më se një herë, Helena shprehej e gëzuar se
po njihej me qytetin tim të lindjes, por megjithëse ndodhej aty për
ebookalbania
herë të parë, ajo nuk i hidhte sytë rrotull, nuk kërkonte të dinte
ç'kishte në atë apo këtë ndërtesë siç do të bënte vizitori i një qyteti të
panjohur. Pyesja me vete nëse kjo moskokëçarje vinte nga rreshkja e
një shpirti që nuk dinte më të provonte kureshtje, apo Helena ishte
aq shumë e përqendruar tek unë sa nuk i shkonte mendja gjetiu; doja
t'i besoja hipotezës së dytë.
Kaluam afër monumentit barok. Shenjti mbante renë, reja
engjëllin, engjëlli një tjetër engjëll, ky i fundit edhe një engjëll tjetër;
ngjyra blu e ajrit ishte edhe më e zhveshur sesa në mëngjes; Helena
hoqi pardesynë dhe e mbajti në dorë duke thënë se bënte vapë;
nxehtësia e përforconte akoma më shumë përshtypjen e pashqitur të
zbrazëtisë së pluhurosur; monumenti ngrihej në mes të sheshit si një
mbeturinë qielli që s'kthehej dot mbrapsht; mendova se edhe ne të
dy ishim hedhur në atë shesh çuditërisht të shkretë, me një lulishte e
restorant, të hedhur pa kthim; ndonëse me mendje e me fjalë ishim
ngjitur shumë lart, veprimet tona ishin po aq poshtë sa dhe toka.
Po, më pushtoi vrullshëm ndjenja e poshtërsise sime; u habita;
por u habita edhe më shumë që nuk tmerrohesha dhe e pranoja atë
poshtërsi me kënaqësi, gati-gati me gëzim e çlirim; kënaqësia rritej
nga siguria që gruaja që ecte krah meje po shkonte drejt orëve të
dyshimta të pasdites, e shtyrë nga motive pak më të larta se të miat.
Restoranti kishte hapur dyert, por tavolinat ishin bosh: ora ishte
dymbëdhjetë pa një çerek. Tavolinat ishin rregulluar; përpara çdo
karrigeje ishte vendosur një pjatë me supë e mbuluar me një picetë
-164-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
letre mbi të cilën kryqëzoheshin luga, piruni dhe thika. S'kishte njeri.
Zumë vend në një tavolinë, morëm lugën, pirunin e thikën dhe
picetat për t'i radhitur anash pjatës dhe pritëm. Disa minuta më
tutje, një kamerier u shfaq në derën e kuzhinës, zvarriti syrin e
lodhur për një çast nëpër sallë dhe mori të ikte.
E thirra: "Kamerier!"
Duke u rrotulluar mbi thembra, ai bëri disa hapa drejt tavolinës
sonë. "Donit ndonjë gjë? tha ai, që pesë-gjashtë metra larg nesh. "Do
kishim qejf të hanim", thashë. Ai ia priti: "Pas orës dymbëdhjetë!"
dhe, me një rrotullim tjetër, mori për nga strofkulla e vet. "Kamerier!"
thirra përsëri. Ai u kthye. "}u lutem,- m'u desh të bërtas se ishte larg,
- keni vodka? - Jo, s'ka vodka. - Po çfarë mund të na shërbeni atëherë?
- Raki dëllënje, u përgjigj ai së largu. - Shumë dobët, thirra; epo mirë,
na sill dy raki dëllënje!"
- Unë as që ju pyeta nëse e pini rakinë e dëllënjës,- iu drejtova
Helenës.
Ajo zuri të qeshte: - Jo, zakonisht jo!
- S'ka gjë,- thashë. Do të mësoheni, këtu jeni në Moravi dhe
dëllënja është alkooli i preferuar i popullit morav.
- Shkëlqyeshëm!- briti Helena, gjithë gaz.- Për mua s'ka gjë më të
mirë se një restorant i vogël i thjeshtë si ky, ku takohen shoferët e
mekanikët, ku hahen e pihen gjëra krejt të zakonshme.
- Jeni mësuar të ktheni një gotë rum në krikllën e birrës?
- Jo deri aty!- tha Helena
- Megjithatë ju pëlqejnë ambientet popullore.
- Është e vërtetë,- tha ajo.- I urrej lokaiet luksoze dhe lukunitë
me sahanlëpirës që mbajnë një varg pjatash përpara....
- Jam plotësisht dakord, ku ka më mirë se një klub ku kamerieri
s'jua var, një lokal të tymosur, që vjen erë të keqe! Dhe sidomos s'ka
gjë më të mire se rakia e dëllënjës. Kur isha student, s'pija gjë tjetër.
- Edhe mua më pëlqejnë ushqimet e thjeshta, gjellë me patate,
salsiçe me qepë, s'ka gjë më të mirë....
Mungesa e besimit është kaq e ngulitur tek unë sa që kur dikush
më tregon se ç'i pëlqen apo ç'nuk i pëlqen, nuk e marr fare seriozisht
ose, më saktë, e shoh vetëm si një dëshmi të thjeshtë të figurës që ai do
të krijojë për veten. Për asnjë sekondë s'kisha besuar se Helena ndjehej
më mirë në skutat e ndyra me ajër të ndenjur, sesa në sallat e
restoranteve të pastra e të ajrosura, apo se ajo pëlqente një alkool ordiner
më shumë se sa verërat e mira. Megjithatë, besimit të saj të shprehur
nuk i zhvishen vetëm vlerat, ajo zbuloi vetëm një lloj manie prej kohësh
jashtë mode, që lulëzonte në vitet e entuziazmit revolucionar ku mbetesh
-165-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

parimore e Helenës nuk mbështetej mbi një mendim, por (siç ndodh
gohë hapur para çdo gjëje që ishte "e zakonshme", "popullore", "e rëndom me shumicën e njerëzve) mbi disa nevoja pa lidhje logjike,
thjeshtë", "rustike", dhe ku të gjithë ishin të gatshëm të përçmonin çdo
s'kishte gjë më të lehtë se sa t'i bashkangjiste pamjes së një
formë "të përpunuar" dhe "elegante". Në atë shtirje, unë shihja kohën
"personazhi të kthjellët" një qëndrim krejt imoral, dhe të mos lejonte
e rinisë sime dhe, të Helena, para së gjithash shihja gruan e Zemanëkut. më këtë që sjellja që i kërkohej Helenës (tradhtia bashkëshortore) të
Dembelizmi hutaq i atij mëngjesi kaloi shpejt e unë fillova të
mos hyjë në një konflikt tronditës me idealet e veta. Burri ka të
përqëndrohesha.
drejtën të kërkojë çdo gjë nga një grua, por në qoftë se nuk do që të
Kamerieri u shfaq përsëri duke mbajtur një tabaka të vogël me
sillet si shtazë ai mund ta rregullojë që ajo të veprojë në pajtim me
dy gota me raki dëllënje që i vendosi mbi tavolinë dhe bashkë me to
edhe një fletë të shtypur në makinë, ku dallohej (me vështirësi se iluzionët e saj më të thella.
Ndërkohë, njëri pas tjetrit, klientët hynin brenda duke zënë
ishte kushedi e sata kopje) menuja.
tavolinat. Kamerieri ishte rishfaqur në skenë duke u ardhur rrotull e
Ngrita gotën duke thënë: "Hajde, të pimë për këtë raki dëllënje,
pyetur se çfarë duhej të shërbente. la kalova menunë Helenës. Ajo
për këtë pije të shoferëve!"
ma ktheu duke më thënë se unë e njihja më mirë se ajo kuzhinën
Ajo qeshi, trokiti gotën, duke deklaruar: "Gjithmonë kam pasur
mall për një qenie të thjeshtë e të drejte. Jo të sofistikuar, të kthjellët." morave.
Sigurisht, s'ishte e nevojshme të njihje kuzhinën morave përderisa
Pimë nga një gllënkë dhe thashë: "Njerëz të atillë janë të rrallë.
menuja nuk ndryshonte në asnjë fjalë nga restorantet e tjera të asaj
- Edhe gjen,- tha Helena.- Ju jeni një nga ata.
kategorie dhe numëronte disa nga ato gjellë që futen kudo e nga të
- A thua!- thashë.
cilat s'di ç'të zgjedhësh. Vështroja (me melankoli) menunë, ndërsa

ebookalbania
- Po, po.
U çmerita përpara aftësisë së pabesueshme të njeriut për ta kamerieri priste me padurim porosinë.
rimodeluar realen sipas ideales së vet, por pa mëdyshje e miratova - Një sekondë,- i thashë.
- Ju donit të hanit që para një çerek ore dhe ende s'keni zgjedhur!-
interpretimin që i bëri Helena personit tim.
"Kush e di. Ndoshta,- thashë.-1 drejtë e i kthjellët. Por ç'domethënë ma plasi ai e rrotulloi thembrat.
Për fat të mirë, u kthye shpejt dhe në mundëm të porosisim
kjo? Puna është të jesh siç je, të mos skuqesh se do një gjë që e do, se
qoftë dhe gota të tjera me raki dëllënje si dhe ujë të gazuar.
dëshiron atë që dëshiron. Njerëzit janë skllevër të normave. Dikush u
Helena (duke përtypur qoftet) deklaroi se ishte e mreku-
ka thënë se duhet të jenë kështu apo ashtu dhe ata për atë përpiqën
llueshme (ajo vdiste për këtë epitet) që na ndodhej papritmas ulur
pa mësuar kurrë se cilët ishin dhe se cilët janë. Kësisoj ata s'janë
diku në një qytet që ajo nuk e njihte, për të cilin ajo gjithmonë kishtë
askush. Mbi të gjitha duhet guxuar të jesh vetvetja. Ja ku po jua
ëndërruar kur bënte pjesë në Ansamblin Fuçik ku këndoheshin
them, Helena, që në fillim ju më keni pëlqyer e ju dëshiroj, ashtu siç
këngë të asaj treve. Ajo tha gjithashtu se s'ishte mirë, pa dyshim, por
jeni, e martuar. Nuk mund ta them ndryshe e nuk mund të mos ta
që ajo s'kishte ç'të bënte, se i pëlqente të rrinte me mua, se kjo
them.
ndjenjë ishte më e fortë se ajo vetë. Ju përgjigja se ishte një hipokrizi
Ajo që po thosha ishte e sikletshme, por e nevojshme. Mendimi
e ulët të kishe turp nga ndjenjat e tua. Dhe thirra kamerierin për të
te femra ka rregullat e veta të pathyeshme; ai që këmbëngul për të
bindur një grua, për t'i kthyer mendjen me arsye të drejta si zor se ia paguar.
Jashtë, monumenti barok ngrihej përballë nesh. M'u duk qesharak.
arrin qëllimit. Është më e udhës të kapësh figurën që ajo do të krijojë
E tregova me gisht: Vështro, Helena, ata shenjtët akrobatë! Vështrojini
për veten (parimet e saj, idealet, bindjet), pastaj të përpiqesh të
si kacavirren! Sa ua ka ënda të fluturojnë në qiell! Dhe qielli as që e
ndërtosh (nëpërmjet sofizmave) një raport harmonik midis asaj
çan kokën për ta! Qielli as që e di që këta egzistojnë, të shkretët krahë
figure dhe sjelljes që duam ne që ajo të ketë. Për shembull, Helena
përvëlohej nga ëndërrat për "thjeshtësi", për "natyrshmëri", për që s'iu shkulet prapanica nga dheu!
- Ashtu është,- pohoi Helena, së cilës era që po frynte ia
"kthjelltësi". Këto ideale vinin nga puritanizmi i vjetër revolucionar
dyfishonte efektin e alkoolit. Ç'dreqin bëjnë ato statuja shenjtorësh?
dhe bashkoheshin me idenë e njeriut "të pastër", "pa njolla", i
Pse të mos ndërtojnë në vend të tyre një gjë për lavdinë e jetës e jo të
vendosur dhe i rreptë në moralin e tij. Vetëm se, duke qenë se bota
-167-
-166-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
fesë?" Megjithatë duhej t'i kishte ngelur një fije kontrolli se shtoi:
"Mos po flas broçkulla! Thoni që s'po flas broçkulla!
- Jo nuk po flisni broçkulla Helena. Ju keni plotësisht të drejtë,
jeta është e bukur dhe ne asnjëherë s'do arrijmë ta gëzojmë sa duhet.
- Po, njerëzit mund të thonë çfarë të duan, jeta është e
mrekullueshme, pastaj, profetet e fatkeqësisë unë i kam tmerr; sepse
po të doja të ankohesha, unë kam arsye më shumë se kushdo, vetëm
se e përmbaj veten; e pse të ankohesh, thomëni, kur ju qëllon një ditë
si kjo; është kaq e mrekullueshme: një qytet ku s'kisha ardhur kurrë,
dhe jam me ju..."
Helena vazhdonte dhe ne kishim mbërritur tashmë përballë një
fasade të re.
- Ku jemi kështu?- ia bëri Helena.
- Dëgjomëni,- i thashë,- këto kafenetë janë shumë të mërzitshme.
Unë ju propozoj një tavernë të vogël të rrallë që është te kjo shtëpia
këtu. Hajdeni!
- Ku po më shpini?- ngriti zërin Helena duke më ndjekur në
hyrje të pallatit,
ebookalbania
- Një tavernë e vërtete private, sipas stilit morav. S'e dini?
- Jo,- tha Helena.
Në katin e tretë hapa derën me çelës dhe u futëm brenda.
-168-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
3
C^^T elena s'u frenua aspak nga fakti që e shpura në një aparta-
t-^ * ment të marrë hua dhe s'qe i nevojshëm asnjë koment.
Përkundrazi, me të kapërcyer pragun, ajo dukej se ishte e vendosur
të kalonte njëherësh nga loja e turbullt e lozonjares në qëndrimin që s'ka
veçse një domethënie dhe që nuk është më loje por vete jeta.
Ajo u ndal në mes të dhomës, e kthyer përgjysëm drejt meje, dhe
vështrimi i saj më thoshte se ajo s'priste gjë tjetër veç që unë t'i
afrohesha, ta puthja e ta përqafoja. Në atë çast ajo ishte pikërisht
Helena e ëndrrave të mia, e çarmatosur dhe e lëshuar në duart e mia.
I shkova afër; ngriti fytyrën drejt meje; në vend të puthjes (aq të
shumëpritur), unë buzëqesha dhe zura me gishta supet e pardesysë
blu. Ajo e kuptoi dhe e zbërtheu. la çova drejt derës dhe e vara në
dollap. Jo, tani që gjithçka ishte në pikën e duhur (si oreksi im, ashtu
edhe lëshimi i saj), unë s'do turresha duke rrezikuar të humbja
ndoshta, nga nxitimi, ndonjë element të së tërës që doja të përvetësoja.
Nisa të dërdëllis kot më kot; duke i kërkuar të ulet, i tregova gjithfarë
hollësirash të shtëpisë; hapa bufenë ku ishte vodka që Kostka ma
kishte treguar një ditë më parë; hapa shishen, e vendosa mbi tavolinën
e vogël dhe mbusha dy gota të vogla.
- Do të bëhem tapë,- tha ajo.
- Do të bëhemi të dy,- thashë (ndonëse e dija që unë s'do
dehesha, sepse kisha vendosur ta ruaja të freskët kujtesën).
Ajo nuk buzëqeshi, e ktheu dhe me zë serioz tha: "E dini
Ludvik, do të më vinte tmerrësisht keq po të më mermit për një nga
ato gratë mendjelehta që kur mërzitem s'kanë tru veç për
dashuriçka, Nuk jam naive, e di ju keni njohur mjaft gra dhe ato ju
kanë mësuar t'i shihni me përçmim. Vetëm se, unë do të ndihesha
shumë keq...
- Edhe unë, do të ndihesha keq,- i thashë,- sikur ju të ishit vetëm një
grua si të tjerat që pranon pa e vrarë mendjen çdo aventurë që e largon
nga burri. Po të ishit nga ata gra, takimi ynë s'do të kishte kuptim.
- Vërtet?
- Vërtet, Helena. Keni të drejte, kam njohur shumë gra dhe ato
më kanë mësuar të mos kem frikë nga gratë e lehta, por takimi ynë
është tjetër gjë.
-169-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
- Nuk e thoni kot këtë?
- Jo. Që herën e parë kur ju pashë e kuptova shpejt se kishte vite
që ju prisja, pikërisht juve.
- Ju s'jeni fjalëshumë! Dhe nuk do t'i thoshit këto që po thoni, po
të mos i ndjenit.
- S'do mend, unë nuk mund t'i sajoj ndjenjat, madje është e
vetmja gjë që gratë s'kanë arritur të më mësojnë. Pra, Helena, sado
pak e besueshme t'ju duket, nuk ju gënjej: kur ju takova kuptova se
po ju prisja prej kohësh. Se po ju prisja pa ju njohur. Dhe tani ju dua
timen. Sa i pashmangshëm që është fati.
- O Zot,- tha Helena, duke ulur qepallat; fytyra i ishte mbushur
me njoila të kuqe dhe po bëhej dhe po bëhej gjithnjë e më shumë
Helena e ëndërrimit tim; e çarmatosur dhe e lëshuar në duart e mia.
- Ludvik, sikur ta dinit! Kështu ishte edhe për mua! Kuptova
menjëherë tek ju pashë herën e parë që nuk ishte një flirt dhe
'.pikërisht kjo më tmerroi, sepse jam tmerruar dhe e dija që gjithçka
ishte mes nesh, ishte e vërtetë, që ju ishit e vërteta ime dhe unë nuk
mund ta përballoja.
ebookalbania
- Edhe ju, Helena, jeni e vërteta ime,- i thashë.
Ulur në divan, ajo më vështronte me sy të zmadhuar, ndërsa
unë, nga karrigia përballë e këqyrja makutërisht. I vura duart mbi
gjunjët e saj, pastaj, ngadalë i ngrita fundin derisa i zbulova buzën e
çorapeve të holla dhe llastikat që mbi shalët tashmë të dhjamura të
Helenës, të kujtonin diçka të trishtuar e të varfër. Pa lëvizur nga
prekja ime, Helena nuk ndryshoi as fytyrën e as vështrimin.
- Ah, sikur t'i dinit të gjitha ...
- Sikur të dija çfarë?
- Si jetoj unë.
- Si jetoni ju?
Ajo buzëqeshi hidhur. Papritmas pata frikë se mos mbante
ligjëratën banale të grave të pabesa, që mallkojnë martesën e tyre,
duke më përlarë kështu trofenë pikërisht në momentin që ajo po
bëhej preja ime: "Aman mos më thoni se nuk jeni e lumtur në
familje, se burri nuk ju kupton!
- Nuk doja të thosha këtë,- u mbrojt Helena, pak e çoroditur nga
sulmi im,- megjithëse...
- Megjithëse po e mendonit. Kjo i shkon në mendje çdo gruaje që
gjendet vetëm me një burrë, mirëpo, pikërisht aty fillon gënjeshtra,
ndërsa ju, Helena, ju mendoni të jeni e vërtetë, apo jo? Bashkëshortin
tuaj, ju sigurisht që e keni dashur, ndryshe s'do t'i jepeshit pa
dashuri.
-170-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
- Po,- pranoi ajo butësisht.
- Në fund të fundit çfarë lloj burri është ai i juaji?
Ajo ngriti supet dhe buzëqëshi: "Një burrë".
- Ka kohë që njiheni?
- Trembëdhjetë vjet martese, ndërkohë njiheshim më përpara.
- Ju ishit ende studente?
- Po. Një vit të parë.
Ajo u përpoq të ulte fundin, e zura për duarsh dhe nuk e lashë.
Vazhdova ta pyes.
- Po ai? Ku jeni takuar?
- Në provat e Ansamblit.
- Të Ansamblit? Këndonte dhe burri juaj?
- Po. Si të gjithë në.
- Kështu pra, jeni njohur në Ansambel... Tablo e bukur për një
dashuri që lind.
- Ah po!
- Le që, e gjitha ajo kohë ka qenë e bukur.
- Edhe juve ju pëlqen ta kujtoni?
- Ështe periudha më e bukur e jetës sime. Por pa më thoni, burri
juaj ke qenë edhe dashuriajuaj e parë?
Ajo u mëdysh: "Nuk kam dëshirë të mendoj për të!"
- Helena, unë dua t'ju njoh. Dua të di gjithçka për ju. Sa më qartë
ju shoh, aq më imja do të jemi. Pra, para tij, keni pasur ndonjë tjetër?
Ajo tundi kokën: "Po"
Fakti që Helena fare e re i përkiste një burri tjetër dhe që kjo ia
ulte rëndësinë lidhjes së saj me Pavel Zemanëkun, ishte zhgënjyes:
"Ka qenë dashuri e vërtetë?"
Ajo tundi kokën: "Një kureshtje idiote".
- Pra dashuria juaj e parë ka qenë në fakt burri juaj.
- Po,- pohoi ajo,- por është shumë e vjetër...
- Si ishte ai?- këmbëngula unë me gjysmë zëri.
- Po pse doni ta dini?
- Sepse unë ju dua të tërën, me gjithë ç'ka brenda kjo kokë! Dhe i
përkedhela flokët.
Nëse ka një gjë që i ndalon një gruaje t'i flase dashnorit për
burrin, rrallë bën vaki të jetë sqima, dashamirësia apo turpi i vërtetë,
por thjesht frika se mos acarohet dashnori. Kur ky ia heq këtë droje,
dashnorja s'është mirënjohëse, ndihet më mirë dhe sidomos: do të
ketë për çfarë të flasë, sepse temat e mundshme për bisedë nuk janë
të pakufizuara dhe, për gruan e martuar, bashkëshorti përbën temën
e ëndërruar, të vetmen ku ajo ndjehet e sigurt në vetvete, e vetmja ku
-171-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
ajo e mban veten eksperte, dhe në fund të fundit, çdo qënie njerëzore
është e lumtur të tregohet eksperte e të mburret me këtë.
Kësisoj kur e garantova se kjo gjë nuk më shqetëson aspak,
Helena, krejt e lirshme, filloi të më fliste për Pavel Zemanëkun, kaq e
rrëmbyer nga kujtimet sa që nuk i vuri asnjë njollë të zezë portretit të
tij; më tregoi se si ishte dashuruar me të (djalin bjond që e mbante
trupin drejt), si e shihte ajo kur ai u bë përgjegjës politik i Ansamblit,
si e adhuronte ajo me shoqet e saj (ai dinte të fliste aq bukur), sa mirë
harmonizohej "historia e dashurisë së tyre me atë kohë që ajo e
mbrojti me dy tri fjalë (a na i priste sadopak mendja se Stalini kishte
pushkatuar komunistët besnike?) pa dyshim që s'kishte ndër mend
ta kthente bisedën drejt politikës, por ajo e ndjente se ishte pjesë e asaj
teme. Mënyra se si e mbronte kohën e rinisë së saj dhe identifikohej
me të (ajo fliste si për një vatër të humbur) gati-gati dukej si një
manifestim, thua se Helena donte të më paralajmëronte; më merr pa
kushte, me një përjashtim: do të më lejosh të jem kështu siç jam, do
të më marrësh me gjithë bindjet e mia. Një shfaqje e tille e bindjeve në
ebookalbania
rrethana ku nuk bëhet fjalë për bindje por për trupin, ka diçka
anormale që zbulon pikërisht bindjet që në një farë mënyrë e kanë
tronditur gruan në fjalë: ose ajo dyshon se e pandehin pa bindje dhe
përpiqet si e si t'i nxjerre në pah, ose (çka kishte më shumë gjasa në
rastin e Helenës) ajo, thellë-thellë, s'është e sigurt për vlerën e tyre
dhe për t'i rivlerësuar ato, për hir të tyre, ajo vë në rrezik atë që për
të përbën pa dyshim (domosdo) një vlerë: vetë aktin e dashurise
(mbase, ajo ka sigurinë dinake se për dashnorin akti i dashurise
është shumë më i rëndësishëm se sa një grindje për çështje bindjesh).
Me këtë qëndrim Helena më pëlqente, sepse po më afronte me
bërthamen e pasionit.
"E shihni këtë?" Ajo më tregoi një pllakëz prej argjendi, të lidhur
me zinxhir të hollë e të shkurtër. U përkula për ta parë, ndërsa Helena
ma shpjegonte: motivi i gdhendur përfaqësonte Kremlini. "Është një
dhuratë e Pavelit". Dhe më tregoi historinë e asaj xhingle, që dikur
një vajzë ruse ia kishte dhuruar shokut të saj Sasha kur nisej për
luftën e gjatë, akti i fundit i së cilës e çoi deri në Pragë, ai e shpëtoi atë
por vetë gjeti vdekjen. Në vilën ku banonte Pavël Zemanëku dhe
prindërit e tij, ushtria ruse kishte vendosur një infirmieri; aty, i
plagosur rëndë, togeri Sasha jetoi ditët e tij të fundit, në shoqërinë e
Pavelit me të cilin kishte lidhur miqësi. Në agoni e sipër Sasha i kishte
dhënë për kujtim Pavelit atë Kremlin në miniaturë që ai e kishte
mbajtur në qafë, të varur në një kordon, gjatë gjithë luftës. Paveli e
ruante atë dhuratë si reliken e tij më të shtrenjtë. Një ditë - ata ishin
-172-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
ende të fejuar - Helena dhe Paveli ishin zemëruar e kishin menduar
madje edhe të ndaheshin; aty Paveli i kishte dhënë në shenjë pajtimi
atë stoli të lirë (e kujtim aq të shtrenjtë); qysh atëherë, Helena nuk e
heq asnjëherë atë gjësend që është për të një lloj mesazhi (e pyeta se
çfarë, ajo u përgjigj: "një mesazh gëzimi") që ajo duhet ta mbarte deri
në ditën e fundit të jetës.
Me faqe të skuqura, ajo qëndronte e ulur përballë meje (me
fundin e përveshur që i zbulonte zharrtieren e fiksuar mbi mbathjet e
zeza të llastikta sipas modës), por në atë çast, ajo u zhduk pas një
figure tjetër: brutalisht për xhinglën e dhuruar tri herë nxorri para
meje gjithë veten e Pavel Zemanëkut.
Nuk e besova për asnjë çast historinë e ushtarit të kuq Sasha.
Edhe sikur të ketë pasur ndonjë të tillë, ekzistenca e tij reale ishte
zvenitur gjithsesi prapa fytyrës me të cilën Paveli e kishte shndërruar
në personazhin legjendar të jetës së tij, në statujë të shenjtë, në vegël
mallëngjimi, në argument sentimental e objekt adhurimi që gruaja e
tij (e cila e vinte akoma më shumë në dukje) do ta nderonte (ca nga
zelli e ca për sfidë) deri në vdekje. Më ngjante se kisha aty zemrën e
Pavel Zemanëkut (zemër e kalbur nga ekzibicionizmi); dhe e pashë
papritmas veten në qendër të asaj skene të pesëmbëdhjetë vjetëve më
parë: amfiteatri i madh i fakultetit të shkencave; mbi tribunë, në mes
të një tavoline të gjatë rrinte Zemanëku; krah tij një vajzë trashaluqe e
faqekuqe me gërsheta, me një triko të shëmtuar, dhe nga ana tjeter,
një djalë i ri, i deleguari i rrethit. Prapa tribunës, anash dërrasës së
zezë, ishte varur në mur një portret i Fuçikut. Përballë ngriheshin
shkallët me banga ku, si gjithë të tjerët, unë që, tani, pas pesëmbëdhjetë
vjetësh, vështroj me sytë e atëhershëm Zemanëkun që bënte të ditur
se do të shqyrtohej "çështja e shokut Jahn", e shoh tek deklaron: "Tani
do f ju lexoj letrat e dy komunistëve." Një pauzë e shkurtër u vuri
pikë atyre fjalëve, ndërsa ai nxori një libërth të hollë, e kaloi dorën në
flokët e tij të dendur e kaçurrelë dhe, me një zë prapathënës, thuajse
të ëmbël, filloi të lexojë.
"T'u desh kohë për të mbërritur, zonja Vdekje! E megjithatë,
kisha shpresuar se s'do të të njihja para se të kaloja dhe shumë vite të
gjata, të jetoja jetën e një njeriu të lirë, të punoja shumë e të doja
shumë, të këndoja ende e të shihja botën ..." Njoha Reportazh te
shkruar para litarit të Fuçikut: "E doja jetën dhe për hir të bukurisë së
saj u nisa për në luftë. Njerëz, ju doja dhe isha i lumtur kur ju më
kthenit dashurinë, dhe vuaja kur ju s'më kuptonit ..." I shkruar
fshehtas në një qeli burgu, ky tekst që ishte shtypur në miliona kopje,
që lexohej në radio, studiohej detyrimisht nëpër shkolla, ishte libri i
-173-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
shenjtë i kohës; Zemanëku po recitonte pjesët më të famshme të tij,
që kushdo i njihte përmendësh. "Kurrë mos qoftë i lidhur me emrin
tim trishtimi. Ky është amaneti im që po të le ty baba, ty o nënë, juve
o motrat e mia, ty Gustina ime, juve o shokët e mi, të gjithëve ju që ju
desha..." Në mur varej portreti i Fuçikut, riprodhim i vizatimit të
famshëm të Maks Svabinskit, piktorit të vjetër të "Belle Epoque",
virtuoz i alegorive, i grave bullafiqe, i fluturave, i bukurive; thonë se
të nësermen e luftës, shokët shkuan të ai dhe i kërkuan të realizonte
një portret të Fuçikut sipas një fotografie dhe Svabinsky e kishte
paraqitur në profil, me atë finesën e parrëfyer që i diktonin shijet e
tij: gati sa s'i dukej në fytyrë një shprehje prej vajze të re, me pamje të
freskuar nga zelli e dëshira, aq i tejdukshëm e i bukur sa që njerëzit
që kishin njohur modelin pëlqenin më mirë vizatimin sesa ajo që u
kujtohej nga fizionomia e gjallë. Dhe Zemanëku vazhdonte, ndërsa
në sallën memece të gjithë e dëgjonin të tendosur dhe në tribunë
vajza trashaluqe nuk ia hiqte sytë adhurues recituesit; ky i fundit
ktheu papritmas të folurit me një zë gati kërcënonjës; ishte fjala për
tradhtarin Mirek: "E të thuash që ishte një burrë i hekurt, që nuk ia
ebookalbania
mbathte nga plumbat kur luftonte në front atje në Spanjë, që nuk
ishte përkulur nga vështirësitë e kampit të përqendrimit në Francë!
Dhe tani, shkopi i një agjenti të Gestapos e bëri të zbehet e të
tradhtojë për të shpëtuar lëkurën e vet. Sa e sipërfaqshme ishte ajo
burrëri që veç ca të goditura mjaftuan për ta fshirë! Po aq e cekët sa
dhe bindjet e tij... Ai humbi çdo gjë në çastin kur filloi të mendonte
për vete. Për të shpëtuar kockat, sakrifikoi shokët. E lëshoi veten në
duart e frikës dhe nga frika tradhtoi ..." Në mur ëndërronte fytyra e
bukur e Fuçikut, siç ëndërronte në muret e mijëra sallave të tjera
publike të vendit tonë, aq e bukur, me shprehje rrezatuese të një
vajze të dashuruar sa që kur e sodisja më vinte turp, jo vetëm për
fajin, por për fytyrën time. Dhe Zemanëku përfundonte: "Ata mund
të na e marrin jetën, apo, jo Gustina? Por nderin dhe dashurinë
s'mund të na i rrëmbejnë. Ah! Njerëz të mirë, a mund ta merrni me
mend se si do të ishte jeta jonë sikur ne të takoheshim sërish pas këtij
kalvari? Për të rifilluar një jetë të lirë që do të zbukurohej nga puna
krijuese? Kur do të realizohet ajo që ne dëshirojmë, ajo drejt së cilës
në mobilizojmë forcat tona dhe për të cilën ne do të vdesim tani?"
Pasi shqiptoi me patetizëm fjalitë e fundit, Zemanëku heshti.
Pastaj tha: "Ishte një letër komunisti e shkruar nën hijen e
trikëmbëshit. Tani do t'ju lexoj një tjetër". Aty ai nxori tri formulat
goditëse, qesharake, të llahtarshme, të kartolinës sime. Pastaj ai
heshti, edhe amfiteatri heshti dhe unë kuptova që isha i humbur.
-174-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Heshtja ishte e gjatë dhe Zemanëku, ky regjisor i shkëlqyer, kujdesej
që ajo të zgjaste sa më shumë. Më në fund ai më kërkoi që të flisja. E
dija se s'mund të shpëtoja në asgjë; nëse, dhjetë herë me radhë,
rnbrojtja ime s'kishte bërë ndonjë përshtypje, ç'efekt mund të kishte
ajo sot që Zemanëku sapo kishte përcjellë fjalitë e mia të matura me
kutin absolut të tallazeve të Fuçikut? S'më mbetej veçse të ngrihesha
e të flisja. Shpjegova edhe një herë se e kisha shkruar atë kartolinë
thjesht për t'u tallur, megjithatë i denoncova fjalët pa vend, shakanë
e trashë dhe pa lezet, dhe fola për individualizmin tim, për vullnetin
tim të dobët prej "intelektuali", për largim nga populli; e nxora veten
edhe mendjemadh, me prirje skeptike, cinik, por u betova se
megjithëkëto isha i përkushtuar ndaj Partisë dhe kurrë s'mund të
bëhesha armik i saj. Filluan diskutimet që u dhanë rast shokëve ta
konsiderojnë pikëpamjen time kontradiktore; më pyetën se si ka
mundësi që një njeri që e pranon vetëm se është cinik mund t'i
përkushtohet Partisë; një shoqe klase më kujtoi ca fjalë të ndyra dhe
donte të dinte se, sipas mendimit tim, si mund të toleroheshin këto
në gojën e një komunisti; të tjerë u hapërdanë me gjykime abstrakte
për frymën mikroborgjeze shembull konkret i së cilës isha unë; në
përgjithësi doli se autokritika ime nuk kishte qenë e thellë dhe se asaj
i mungonte sinqeriteti. Paskëtaj, vajza trashaluqe e ulur prapa
katedrës, në krah të Zemanëkut, më pyeti: "Sipas teje çfarë mund të
thoshin për fjalët e tua, shokët që i torturoi Gestapoja dhe nuk jetojnë
më?" (M'u kujtua babai dhe mendova se të gjithë aty shtireshin sikur
nuk e dinin se cili kishte qenë fundi i tij). Nuk fola një fjalë. Ajo
përsëriti pyetjen. Dhe më detyroi të përgjigjesha. Thashë: Nuk e di. -
Hajde, vrite pak mendjen,- këmbënguli ajo,- mbase e gjen!" Ajo
donte që unë të shqiptoja me gojën imagjinare të shokëve të vdekur
një gjykim të rreptë për veten time; por në atë çast më përfshiu një
vorbull tërbimi, i paparashikuar, i papritur, aq i rraskapitur nga
gjithë ato javë që kisha kaluar duke u vetëkritikuar, thashë: "Ata e
panë vdekjen me sy. Ata sigurisht nuk ishin meskinë. Po ta kishin
lexuar kartolinën time, mbase do të kishin qeshur!"
Në thelb, vajza trashaluqe po më jepte një shans për të shpëtuar
të paktën diçka. Ishte rasti i fundit për të kuptuar kritikën e ashpër të
shokëve, të radhitesha krahas saj, të identifikohesha me të, dhe,
nëpërmjet këtij identifikimi, të lypja si përgjigje një lloj mirëkuptimi
nga ana e tyre. Por me përgjigjen time të papritur unë u preva si me
sopatë nga sfera e tyre e mendimit, unë nuk pranova të luaj rolin që
luhej bashkarisht gjatë qindra mbledhjeve, procedurave disiplinore,
si dhe qindra seancave gjyqësore: ishte roli i të akuzuarit i cili duke
-175 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
akuzuar vetveten me pasion (dhe duke u identifkuar kësisoj me
akuzuesit e tij), përpiqej të lypte mëshirë.
Një heshtje e re u vendos në sallë. Zemanëku i dha fund. Ai tha
se ishte i paaftë të përfytyronte se ç'kishte për të qeshur në thëniet e
mia antiparti. Ai kujtoi edhe një herë fjalët e Fuçikut dhe pohoi se, në
situata kritike, dredhia dhe skepticizmi shndërrohen pashmangërisht
në tradhti dhe se Partia është një fortesë që nuk i duron tradhtaret
brenda vatrës së saj. Ai shtoi se fjala ime provonte se unë s'kisha
kuptuar asgjë, dhe jo vetëm vendi im s'ishte më në Parti, por as nuk
meritoja që klasa punëtore të vazhdonte të siguronte studimet e mia.
Ai propozoi përjashtimin tim nga Partia dhe nga fakulteti. Njerëzit
në sallë ngritën duart dhe Zemanëku më tha se duhej të ktheja
teserën e Partisë dhe të largohesha që andej.
U ngrita për të vendosur kartën mbi katedër, përpara Zemanëkut.
Nuk më hodhi asnjë vështrim; ai kishte vendosur të mos më shihte
më. Vetëm unë, tani, shoh gruan e tij të ulur përballë meje, të dehur,
me faqe të ndezura flakë, me fund të përveshur deri të rripi. Në krye
të këmbëve të trasha rrinte bordura e zezë e mbathjeve të llastikta;
ebookalbania
duke u hapur e duke u mbyllur me ritmin e tyre ato kishin lënë
gjurmë në dhjetë vjetët e fundit të jetës së Zemanëkut Duart e mia u
vendosën mbi ato këmbë dhe më dukej se po shtrëngonin vetë jetën
e Zemanëkut. Vështrova fytyrën e Helenës, sytë e saj, gjysmë të
mbyllur nën ndjesinë e prekjes sime.
-176-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
4
fjf vishuni, Helena,- i thashë me gjysmë zëri.
C3
^-'^Ajo u ngrit nga divani e fundi iu rrëzua mbi gjunjë. Më
vështronte në sy, pa thënë një fjalë (pa ma shkëputur vështrimin),
rrëshqiti lehtas zinxhirin e fundit i cili, pasi u çlirua, zbriti përgjatë
këmbëve; ajo nxori që andej këmbën e majtë, e hoqi fundin edhe nga
e djathta, e mori në dorë dhe e vuri mbi një karrige. Tashmë ishte
vetëm me pulovër dhe këmishë. Pastaj e hoqi pulovrën nga koka dhe
e hodhi drejt fundit.
- Mos vështroni,- tha ajo.
- Dua t'ju shoh,- thashë.
- Jo, jo kur zhvishem.
I shkova pranë. E zura nga të dy anët, poshtë sqetullave, ia
rrëshqita duart drejt ijeve; nën mëndafshin e këmishës, paksa të squllur
nga djersa, ndjeva harqet e buta të trupit të saj. Ajo i dha fytyrës përpara
me buzë gjysmë të hapura nga zakoni (nga huqi) i gjatë i puthjes. Por
nuk dëshiroja ta puthja, unë doja më shumë ta vështroja gjatë, sa më
gjatë që të ishte e mundur.
- Zhvishuni, Helena,- përsërisja duke u tërhequr ca hapa për të
hequr xhaketën time.
- Ka shumë dritë këtu,- tha ajo.
- Kështu duhet,- i thashë dhe e vara xhaketën mbi shpinën e një
karrigeje.
Ajo hoqi këmishën dhe e hodhi mbi pulovrën e mbi fundin; uli
dhe hoqi çorapet njëra pas tjetrës; nuk i hodhi por vajti deri te
karrigia për t'i vendosur me kujdes; pastaj ngriti gjoksin dhe shkoi
duart pas shpatullave; u deshën shumë sekonda para se supet e
tërhequra pas të binin përpara bashkë me sutienat që rrëshkisnin
mbi faqet e gjinjve, që të rrethuar nga supet e krahët u ngjeshën pas
njëri-tjetrit, të mëdhenj, të plotë, të zbehtë dhe, sigurisht, paksa të
rënduar.
- Zhvishuni Helena,- i thashë për të fundit herë. Ajo më vështroi
në sy, pastaj u çlirua nga mbathjet e zeza të llastikta që i mblidhnin
vithet, dhe i hodhi afër çorapeve e pulovrës. Ishte lakuriq.
Regjistrova me vëmendje edhe detajet më të vogla të asaj skene:
nuk kisha për qëllim të arrija një kënaqësi të nxituar me një grua (cila
-177-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
do qofkë), synoja të rrëmbeja një univers intim të huaj krejt të paracaktuar
dhe duhej ta rrëmbeja në një pasdite të vetme, gjatë një akti dashuror
të vetëm ku duhet të isha jo vetëm, ai që gjuan një prë që mund t'i
ikë prandaj duhet të isha tejet vigjilent.
Deri aty e kisha rrëmbyer Helenën vetëm me vështrim. Vazhdoja
ende f i rrija pak larg, ndërsa ajo, përkundrazi, kërkonte ngrohtësinë e
kontakteve që do të mbulonin trupin e saj të zbuluar që përballte
ftohtësinë e vështrimit. Ndonëse disa hapa më tutje, ndjeja tashmë
lagështinë e gojës dhe padurimin sensual të gjuhës së saj. Edhe një
sekondë dy, dhe u ngjita me të. Midis dy karrigeve të zëna me teshat
tona, në u shtrënguam pas njëri- tjetrit, në këmbë, në mes të dhomës.
Ajo mërmërinte: "Ludvik, Ludvik, Ludvik,..." E tërhoqa për nga
divani. E shtriva. "Eja, eja!" thoshte ajo. "Pranë meje, fare pranë..."
Ndodh jashtëzakonisht rrallë që dashuria fizike të ngatërrohet
me dashurinë shpirtërore. Çfarë bën në të vërtetë shpirti, ndërsa trupi
bashkohet (me atë lëvizje aq të lashtë, universale e të pandryshueshme)
me trupin tjetër? Përpiqet të shpikë gjithçka gjatë atij çasti duke
ebookalbania
theksuar kësisoj epërsinë e tij mbi monotoninë e jetës trupore! Ah sa
përçmim ka ai për trupin e tij që nuk i duhet (ashtu si dhe trupi i
tjetrit) veç si pretekst për një përfytyrim mijëra herë më të fortë se sa
mishrat e bashkuar! Ose ndryshe: sa i zoti është ta poshtërojë trupin,
duke e braktisur në atë ecejakun prej lavjerrësi, ndërsa vetë largohet
bashkë me mendimet e tij (tashmë të lodhur nga tekat e trupit) krejt
gjetiu: drejt një loje shahu, i kujtohet një drekë, ose një libër që ka
lexuar.
Që dy trupa të huaj për njëri-tjetrin të ngatërrohen, kjo nuk është
e rrallë. Ndonjëherë mund të ndodhë edhe bashkimi i shpirtrave. Por
është një mijë herë më e rrallë që një trup të bashkohet me shpirtin e
tij dhe të merren vesh për të ndarë midis tyre një pasion...
Ç'bëri pra shpirti im, ndërsa trupi bënte dashuri me Helenën?
Shpirti im vëzhgoi trupin e një gruaje. Dhe ishte indiferent ndaj
atij trupi. Ai e dinte se ai trup kishte një domethënie për të, vetëm
sepse zakonisht ai vështrohej dhe dëshirohej edhe nga dikush që nuk
ishte aty; kësisoj ai përpiqej ta këqyrte atë trup me sytë e të tretit që
mungonte; kësisoj ai rrekej të bëhej ndërmjetësi i këtij të treti; ai
shihte lakuriqësinë e një trupi femëror, kofshën e harkuar, vijën e
barkut dhe gjirin, por të gjitha këto merrnin kuptim vetëm në çastet
kur sytë e mi bëheshin sytë e atij të tretit që mungonte; atëherë shpirti
im hynte befas në vështrimin e tjetrit e përzihej me të; kofshën e
harkuar, vijën e barkut, gjirin, ai i rrëmbente ashtu siç i shihte i treti
që mungonte.
-178-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Shpirti im bëhej ndërmjetësi i atij të tretit, por e urdhëronte
trupin tim ta zëvendësonte atë, e paskëtaj ai zbythej për të këqyrur
përleshjen e trupave të dy bashkëshortëve, më tej papritmas, ajo e
urdhëronte trupin tim të kthehej te vetja, të hynte në atë çiftëzim
bashkëshortor e ta shkatërronte egërsisht.
Një damar blu u ngrit në qafën e Helenës që shkundej; ktheu
kokën dhe i nguli dhëmbët në një jastek.
Shpirti më urdhëronte të vazhdoja; ta përndiqja nga epshi në
epsh; t'ia shtrëngoja trupin në të gjitha pozicionet me qëllim që t'i
shkulja nga hija e fshehtë të gjitha skutat nga vështronte i treti që
mungonte; as që bëhej fjalë për pushim; përsëritej e përsëritej ajo
gjendje përpëlitjesh ku ajo ishte më se e vërtetë, ku ajo nuk shtirej,
ashtu siç ishte gdhendur në kujtesën e të tretit që nuk është këtu7 si
një vulë kontrolli, si një shenjë, si një shifër, si një emblemë. Ta vidhja
pra atë shifër sekrete! Atë vulë mbretërore! Të vidhja kabinetin e
fshehtë të Pavel Zemanëkut; të gërmoja deri në qoshen e fundit duke
përmbysur çdo gjë!
Vështrova fytyrën e Helenës, të skuqur flakë, të shëmtuar nga
shtrembërimi; vura dorën mbi të si mbi një objekt që mund ta kthesh
e ta rrotullosh, ta ngjeshësh e ta shtypësh dhe ndjeja se ajo fytyrë nuk
e kundërshtonte dorën: si një gjë e dëshëruar për ngjeshje e për
shtypje; i ktheva kokën në të djathtë; pastaj në të majtë; disa herë me
radhë kështu; pastaj kjo lëvizje u shndërrua në një shpullë; edhe një
tjetër; edhe një e tretë. Helena zuri të dënesë, të thërrasë, por aspak
nga dhimbja, ajo ulërinte nga kënaqësia, me mjekër të ngritur drejt
meje dhe unë e rrihja, e rrihja, e rrihja; pastaj pashë që s'ishte vetëm
fytyra, por i gjithë kraharori që ngrihej drejt meje dhe, fluturimthi i
fshikullova krahet, ijet, gjinjtë ...
Çdo gjë ka një fund; edhe kësaj plaçkitjeje të bukur i erdhi fundi. E
shtrirë barkazi ajo po prehej në mes të divanit, e lodhur, e rraskapitur.
Mbi kurriz i shihej një nishan dhe më poshtë vithet i ishin bërë vija-vija
të kuqë nga të goditurat.
U ngrita dhe përshkova dhomën duke u shalakatur; shtyva
derën e banjës, hapa një rubinet, lava me ujë të ftohtë fytyrën, duart,
gjithë trupin. Ngrita kokën dhe u pashë në pasqyrë; fytyra ime
buzëqeshte; kur e gjeta ashtu (të buzëqeshur), m'u duk e çuditshme
dhe shpërtheva në gaz. Pastaj u fshiva dhe u ula në buzën e vaskës.
Kisha dëshirë të isha vetëm të paktën për disa sekonda për t'iu
gëzuar vetmisë së papritur, për f iu gëzuar gëzimit tim.
Po, isha i kënaqur; ndoshta krejt i lumtur. Ndihesha fitmitar dhe
minutat dhe orët që do të vinin pas më dukeshin të kota e pa interes.
-179-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Pastaj u ktheva brenda.
Helena nuk ishte më barkazi, por shtrirë në brinjë dhe më
vështronte: "l dashur, eja pranë meje", tha ajo.
Ka shumë njerëz që pasi kanë bashkuar trupat pandehin se kanë
bashkuar edhe shpirtrat dhe menjëherë, me një besim të gabuar, i
japin vetes të drejtën të të drejtohen me "ti". Meqënëse unë asnjëherë
nuk kam besuar në harmoninë sinkronë të trupit me shpirtin, ajo
"ti"-ja e Helenës më bezdisi dhe më prishi qejfin. Pa iu përgjigjur
ftesës së saj, iu afrova karriges ku ishin rrobat e mia për të veshur
këmishën.
- Mos u vish ...,- u lut Helena dhe, me dorë të shtrirë drejt meje,
përsëriti: "Hë pra, hajde!"
Kisha vetëm një dëshirë: që çastet e mëpastajme të mos vinin
dhe, nëse dëshira ime ishte e parealizueshme, të paktën le të
përhumbej ajo kohë në padomethënie, të ishte papeshë, më e lehtë se
sa pluhuri; nuk e doja me prekjen e Helenës, ideja e dashurisë më
tmerronte, por më tmerronte edhe mundësia e një tensioni ose e
ebookalbania
çfarëdo lloj dramatizimi; për të shmangur këtë, ndonëse me pahir, e
lashë këmishën dhe më në fund u ula pranë saj. Ishte e llahtarshme:
ajo u zgjat deri te unë, puqi fytyrën pas këmbës sime që zuri ta
puthte; në pak sekonda këmba m'u njom; por jo nga ta puthurat: kur
ajo ngriti kokën vura re se nga fytyra e saj rrëkenin lotët. Ajo i fshiu
duke thënë: "Mos u mërzit, shpirti im, mos u mërzit nëse unë qaj.
"Duke u ngjitur edhe më pas meje, ajo më mbërtheu me krahë pa i
kontrolluar më dënesjet e saj.
"Ç'pate?" i thashë.
Duke tundur kokën, ajo tha: "Asgjë, asgjë, budallai im i vogël"
dhe me të puthura të dridhura më mbuloi fytyrën dhe gjithë trupin.
"Jam marrosur nga dashuria", shtoi ajo pastaj dhe, nga që unë s'po
thosha gjë, vazhdoi: "Ti do tallesh me mua, por aq më bën, unë jam
marrosur nga dashuria, jam marrosur!" dhe meqë unë prapë s'po i
thosha gjë, ajo tha: "Dhe ndjehem e lumtur ..." pastaj më tregoi
tavolinën e vogël dhe shishen me vodkën që kishte mbetur: "Hej, më
hidh një gotë!" S'kisha as dëshirën më të vogël që f i hidhja për të
pirë as Helenës e as vetes; druaja se mos ca gota të tjera me vodka
mund ta zgjasnin atë seancë (që ishte e shkëlqyer por me kusht që të
mbaronte e të hidhej pas.)
"I dashur, të lutem!" Ajo vazhdonte të tregonte tavolinën e vogël
dhe si duke kërkuar ndjesë tha: "Nuk duhet të më mbash inat, jam e
lumtur. Dua të jem e lumtur...
- Mbase për këtë s'ke nevojë për vodka,- thashë.
-180-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
- Unë kam qejf, më lejon?
S'kisha ç'të bëja; i mbusha një gotë. "Po ti s'do më?" pyeti ajo; iu
përgjigja jo me kokë. Ajo rrëkëlleu gotën me një frymë pastaj tha:
"Ma lër këtu!" vura shishen dhe gotën mbi parket, afër divanit. Me
një shpejtësi të çuditshme ajo e kishte marrë veten nga këputja e
mëparshme; dhe papritur u bë si një çupërlinë, donte të ngazëllehej,
të ishte e gëzuar, dhe të shfaqte lumturinë e saj. Dukej që ajo ndjehej
e lirë dhe e natyrshme në lakuriqësinë e saj (kishte vetëm orën me
zinxhir ku tringëllinte miniatura e Kremlinit e varur me zinxhirkë),
ç'nuk sajonte për t'u ndjerë sa më mirë: kryqëzonte këmbët alla
turka; pastaj hapte këmbët dhe mbështetej me bërryla; pastaj u shtri
barkas me fytyrë të rrasur në kofshët e mia. E sërish e sërish, ajo më
pohoi sa e lumtur ishte; në të njëjtën kohë donte edhe të më puthte,
gjë që e durova me shumë sakrificë, aq më tepër që e kishte gojën
tejet të lagësht dhe, meqenëse supet apo faqet e mia nuk i mjaftonin,
iu qep buzëve të mia (dhe mua s'më pëlqejnë të puthurat e qullura,
veç kur dëshira të vërbon).
Ajo më tha se një gjë të tillë s'e kishte jetuar ndonjëherë më parë;
iu përgjigja (sa për të thënë) se e tepronte. Ajo filloi të betohej se nuk
gënjente kurrë në dashuri dhe se nuk kisha arsye që të mos e besoja.
Duke e zhvilluar mendimin, ajo pohoi se kishte parandjerë çdo gjë
që në takimin tonë të parë; se trupi ka instiktin që nuk e gabon; që
natyrisht ajo kishte qenë magjepsur nga zgjuarsia dhe hovi im (hovi!
Ku e gjeti këtë?), por që edhe ajo e dinte, ndonëse s'kishte guxuar ta
thoshte më parë, se kishte pasur midis nesh në krye të herës një nga
ato marrëveshjet e fshehta që trupave u ndodh vetëm një herë në
jetë. "E di, prandaj jam kaq e lumtur!" Ajo u përkul për të marrë
shishen dhe e mbushi edhe një herë. Boshatisi gotën dhe qeshi:
"Duhet të pi vetëm meqenëse ti s'do më!"
Ndonëse për mua aventura kishte mbaruar, nuk mund të them
se fjalët e Helenës s'më pëlqyen: ato konfirmonin suksesin e
ndërmarrjes sime dhe se sa e plotë ishte kënaqësia ime. Vetëm se nuk
dija ç'të thosha dhe se nuk doja të rrija gojëkyçur, i vërejta se,
sigurisht, që ajo e tepron kur fliste për një përvojë që e jeton vetëm
një herë në jetë; a s'kishte jetuar me të shoqin një dashuri të fortë?
Ato fjalë e futën Helenën në meditim të thellë (ishte ulur mbi
divan, këmbët mbi dysheme i mbante paksa të hapura, bërrylat
mbëshetur mbi gjunjë, gotën bosh në dorën e djathtë) dhe përfundoi
duke thënë me zë të ulët: "Po".
Ajo hamendte pa dyshim se patetizmi që sapo përjetoi i impononte
një sinqeritet je më pak patetik. Ajo përsëriti "po", dhe tha se
-181-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
natyrisht që nuk ishte mirë të përçmohej ajo që ka qenë dikur për hir
të asaj mrekullie që sapo kishte ndodhur. Piu një gotë tjetër, pastaj,
pa i rreshtur fjalët, zhvilloi idenë se pikërisht përvojat më të
fuqishme janë të pakrahasueshme midis tyre; për gruan, dashuria në
20 vjeç dhe dashuria në 30 vjeç janë dy gjëra krejt të ndryshme. Dhe,
që unë ta kisha të qartë: jo vetëm nga ana psiqike por edhe fizike.
Më tej (pa shumë llogjike e pa lidhje), ajo më siguroi se kisha një
lloj ngjashmërie me burrin e saj! Nuk e dinte se si; sigurisht që unë
s'isha e njëjta gjë, por ajo nuk gabohej, kishte atë instiktin e vet të
pagabueshëm që e bënte të depërtonte përtej pamjes së jashtme.
"Do të doja të dija ku ngjaj unë me burrin tënd" i thashë.
Ajo më tha se kërkonte ndjesë, se isha unë që e kisha pyetur për
të, që kisha dashur që ajo të më fliste për të dhe që, vetëm për këtë
arsye ajo kishte guxuar të fliste për të. Por nëse unë këmbëngulja të
dëgjoja vetëm të vërtetën atëherë i duhej të ma thoshte: vetëm dy
herë në jetë ajo i ishte dhënë një dhune të tillë pa kushte; me burrin
dhe me mua. Ajo që na afronte ishte, sipas saj, një lloj vrulli jetësor;
ebookalbania
gëzimi që rrezatonte tek ne; një rini e përjetshme; forca.
Duke dashur të ndriçonte shëmbëllimin tim me Pavel Zemanëkun,
Helena përdorte fjalë të turbullta, por nuk diskutohej që ajo e shihte
atë shëmbëllim, e ndjente dhe nuk hiqte dorë prej tij. S'di të them
nëse ato çka thoshte më fyenin apo më lëndonin, vetëm se isha
shushatur nga ai mister qesharak; u afrova te karrigia e zura të
vishesha me ngadalë.
"Të fyeva, shpirti im?" Helena ndjeu pakenaqësinë time, u ngrit
dhe erdhi drejt meje; më përkëdheli fytyrën dhe m'u lut të mos i
mbaja mëri. Nuk më linte të vishesha. (Për disa arsye që nuk i mora
vesh, ajo i konsideronte pantallonat dhe këmishën time si armiqtë e
saj). Më thoshte se më donte vërtet, se nuk e kishte zakon ta
poshtëronte atë folje: se do të gjente rastin për të ma provuar; se që
në pyetjet e mia të para për të shoqin ajo e kishte kuptuar që ishte një
budallallëk të flitej për të; ajo donte që një tjetër burrë, një i huaj të
ndërfutej në marrëdhëniet tona; po, një i huaj, sepse, që prej shumë
kohësh, bashkëshorti i saj nuk ishte më asgjë për të. "Sepse më në
fund, vogëlushi im i çmendur, ka tre vjet që çdo gjë ka marrë fund
me të. Nuk kemi bërë divorc për shkak të vajzës. Por secili jeton për
hesap të vet. Vërtet si dy të huaj. Ai për mua nuk është veçse një e
kaluar, një e kaluar e largët...
- Është e vërtetë kjo?- e pyeta.
- Po, e vërtetë,- tha ajo.
- Mos gënje kështu, është groteske!- thashë.
-182-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
- Nuk gënjej! Banojmë nën të njëjtën çati, por jo si burrë e grua;
kështu është, ka vite që s'e përmendim më!"
Fytyra përgjeronjëse e një gruaje të gjorë të dashuruar më
vështronte. Disa herë me radhë ajo këmbënguli se më kishte thënë të
vërtetën, se nuk më gënjente; nuk kisha asnjë arsye që të bëhesha
xheloz për burrin e saj; burri i saj ishte e kaluara ; pra sot ajo nuk e
kishte tradhtuar, sepse s'kishte kë të tradhtonte; dhe unë s'kisha pse
ta prishja gjakun: kjo pasdite dashurie jo vetëm kishte qenë e bukur
por edhe e pastër.
I pushtuar nga një llahtar më largpamës po kuptoja papritmas se
në fund të fundit, nuk mund të mos e besoja. Kur ajo e vuri re këtë, e
lehtësuar më kërkoi e më stërkërkoi që t'i thoja me zë të lartë se më
kishte bindur; pastaj ajo hodhi prapë vodka dhe deshi të pinte me
mua (nuk pranova); ajo më puthi; megjithëse m'u rrënqeth mishi,
nuk ia hoqa dot vështrimin; sytë e saj me një blu idiote dhe lakuriqësia
(e lëvizshme që fërgëllonte) më magjepsnin.
Atë lakuriqësi nuk e shihja më si më parë; ishte së pari një
lakuriqësi e zhveshur; e zhveshur nga pushteti eksitues që mbulonte
të gjitha të metat e moshës ku dukej se ishte përqendruar historia e
Zemanëkeve dhe që më kishin marrë mendjen. Tani që ajo ishte para
meje, e zhveshur, pa burrë e as lidhje bashkëshortore, ishte vetëm
ajo, të metat e saj fizike kishin humbur papritmas joshjen perverse,
ato nuk ishin më veçse ato: thjesht të meta fizike.
Helena po dehej gjithmonë e më shumë dhe kënaqej gjithmonë e
më shumë; ajo ishte e lumtur se unë po i besoja dashurisë së saj duke
mos ditur si ta shfaqte lumturinë: befas, asaj i shkrepi të hapte radion
(më ktheu kurrizin, u ul në bisht dhe rrotulloi butonin); u dëgjua
muzike xhazi; Helena u ngrit më këmbë, sytë i shkëlqenin; përvijoi
ngathshëm lëvizjet e rrumbullakëta të një tuisti (i tmerruar vështroja
gjinjtë e saj që fluturonin sa nga e majta në të djathtë). Ajo zuri të
kukurisej: "Mirë? E di, s'e kam kërcyer asnjëherë këtë." Qeshi me zë
të lartë dhe më hodhi krahët; donte që të kërceja me të; u zemërua
nga mospranimi im; tha se këto kërcime nuk i njihte dhe se unë
duhet t'ia mësoja; se ajo shpresonte që unë t'i mësoja shumë gjëra, se
me mua ajo donte të bëhej edhe një herë e re. M'u lut ta siguroja se
ajo ishte gjithmonë e re (e bëra). Ajo u kujtua që unë isha i veshur
ndërsa ajo jo; qeshi; iu duk çuditërisht e rrallë kjo gjë; pyeti se mos i
zoti i shtëpisë kishte ndonjë pasqyrë të madhe ku ajo mund të na
shihte të dy. Në të vërtetë në vend të pasqyrës ishte vetëm një vitrinë
e madhe e bibliotekës; u përpoq të na dallonte brenda saj por pamja
nuk ishte e pastër; u afrua të biblioteka dhe u kukuris sërish tek
-183-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
vështronte titujt mbi shpinën e librave: Bibla, Institucioni i Kalvinit,
Provincialet e Paskalit, veprat e Hus"; nxorri Biblën, mori një pamje
solemne, hapi librin kuturu dhe filloi të lexonte me një ton
predikues. Donte të dinte nëse mund të ishte një prift i mirë. I thashë
se ai lexim i shenjtë i shkonte shumë, por se bënte mirë të vishej
sepse Zoti Kotska mund të vinte ndërkohë. "Sa është ora? Pyeti ajo. -
Gjashtë e gjysmë", u përgjigja. Ajo më zuri kyçin e dorës së majtë, ku
mbaj orën, dhe briti: "Gënjeshtar! Është gjashtë pa një çerek! Do të
më heqësh qafe!"
Doja që ajo të ishte sa më larg meje; që trupi i saj (aq dëshpërimisht
material) të çmaterializohej, të shkrihej, të bëhej ujë e të rridhte, apo të
avullohej i tëri e të zhdukej nga dritarja - por trupi ishte atje, një trup që
askujt s'ia kisha vjedhur, tek i cili unë as kisha mundur e as kisha
shkatërruar njeri, një trup të harruar, të braktisur nga bashkëshorti,
trup me të cilin pandeha se abuzova por që në fakt kishte abuzuar ai
me mua, dhe që tani gëzonte pa pikë turpi triumfin, shkrihej, kërcente
nga kënaqësia.
ebookalbania
Nuk m'u dha mundësia që ta shkurtoja vuajtjen time të çuditshme.
Rreth orës gjashtë e gjysmë ajo vendosi më në fund të vishej. Aty pa
mbi krahët e saj shenjat e kuqe të goditjeve të mia; i përkëdheli; tha se
kishte një kujtim nga unë deri në takimin e ardhshëm; pastaj u kujtua
menjëherë: në sigurisht që do të takoheshim shumë më përpara se sa të
shuhej ky kujtim nga mishi i saj! Ne këmbë ngjitur pas meje (një çorape
veshur, një tjetër në dorë), ajo donte që unë t'i premtoja se patjetër që
do të shiheshim më përpara; bëra po me kokë; nuk i mjaftoi, kërkoi që
t'i jepja fjalën se do të takoheshim edhe shumë herë të tjera.
U vonua shumë duke u veshur. Doli vetëm pak minuta para se
të shkonte ora shtatë.
-184-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
5
C^Gapa dritaren dhe mezi çprisja që rryma e ajrit të merrte me
*~S 1 vete sa më shpejt çdo kujtim të asaj pasditeje të panevojshme,
çdo erë dhe ndjesi të mbetur. Hoqa shishen, rregullova jastëkët e
divanit dhe kur m'u duk se s'kishte më gjurmë, u lëshova në
kolltukun pranë dritares, në pritje (gati me padurim) të Kostkës: të
zërit të tij prej burri (kisha shumë nevojë për një zë burri, të thellë), të
trupit të tij të gjatë me gjoksin e sheshtë, të fjalëve të tij paqësore, në
pritje edhe të asaj që do të më thoshte për Luçinë, që, ndryshe nga
Helena, kishte qenë kaq ëmbëlsisht jo materiale, abstrakte, kaq larg
konflikteve, tensioneve dhe dramave; e megjithatë jo aq pa ndikim
në jetën time: më shkoi ndër mend se ky ndikim ushtrohej mbi mua
njësoj siç ndikojnë yjet mbi jetën njerëzore; në gropën e kolltukut
(përballë me dritaren gojëshqyer që nxirrte jashte erën e Helenës)
mendoja se e kisha zgjidhur enigmën e gjëagjëzës supersticioze, pse
Luçia kishte përshkuar gjithë qiellin e atyre dy ditëve: vetëm për të
asgjesuar hakmarrjen time, për të mbuluar me mjegull gjithçka që
më kishte sjellë mua deri aty; sepse Luçia, ajo grua që e kisha dashur
aq shumë dhe që, në mënyrë të pashpjegueshme, më kishte ikur në
momentin e fundit, ishte hyjnia e ikjes, hyjnia e ndjekjes së kotë,
hyjnia e mjegullave; ajo vazhdon ta mbaje kokën time në duar.
-185-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

PJESA E GJASHTË
KOSTKA

ebookalbania

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

(•^^Mshte kohë që s'ishim parë, por në të vërtetë, ne jemi parë

t-^^gjithmonë rrallë. Është e çuditshme sepse, me mendje, e takoj
shpesh, Ludvik Jahn, shumë shpesh, dhe ia shkarkoj atij monologjet e
mia, si të ishte kundërshtari im kryesor. Isha mësuar aq shumë me
praninë e tij jomateriale sa që dje kur më doli papritmas përpara, pas
gjithë atyre viteve, mbeta i shushatur,
E quajta Ludvikun, kundërshtarin tim. A kam të drejtë ta quaj
kështu? Rastësisht ka ndodhur që sa herë që jemi takuar, unë jam
gjendur në hall e ka qenë ai që çdo herë më ka ndihmuar. Megjithatë,
nën këtë lidhje ka pasur gjithomnë një humnerë mosmarrëveshjeje.
Nuk e di nëse edhe Ludviku e ka ndier. Gjithsesi ai i jepte më shumë

ebookalbania
rëndësi lidhjes sonë të jashtme sesa dallimeve të brendshme. Unë jo.
Unë jam krejt e kundërta. Gjë që s'do të thotë se nuk e dua
Ludvikun. E dua ashtu siç duam kundërshtarët tanë.

-189-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Apo duhet të luftoj socializmin sepse, për fajin tonë, ai është

2 ateist? Unë vetëm mund të shpreh keqardhje për përçmimin tragjik
j&*kam njohur në një nga ato mbledhjet e vrullshme që zienin
^•^ nëpër fakultete në vitin dyzet e shtatë. Merrja pjesë në të gjitha
diskutimet, në dëbate e në votime, përkrah pakicës komuniste,
kundër atyre që në atë kohë përbënin shumicën në universitete.
Shumë kristianë, katolikë apo protestantë më kishin haJë në sy.
Ata e konsideronin tradhti që isha solidarizuar me një lëvizje që
mbante vulën e ateizmit. Ata që më ndodh t'i takoj sot, pandehin se
pas pesëmbëdhjetë vjetësh unë e kam kuptuar gabimin. Por jam i
detyruar t'i zhgënjej. Deri tani s'kam ndërruar qëndrim.
Natyrisht që lëvizja komuniste s'ka Zot. Megjithate, vetem kristianët
të cilëve u janë zënë sytë e lidhiri këtë vetëm me komunizmin. Unë
them: kristianët. Po ku janë pikërisht ata? Po të shohësh rreth e rrotull,
që e largoi socializmin nga Zoti. Nuk mund të bëj gjë tjetër veçse të
hedh dritë e të përpiqem ta ndreq.
Në fund të fundit, ç'është gjithë ky shqetësim, vellezerit e mi
kristiane? Çdo gjë bëhet me vullnetin e Zotit dhe, shpesh, pyes veten
mos vallë qëllimisht Zoti i bëri të njohur njerëzve që s'mund të
uleshin pa u ndëshkuar në fronin që i përkiste atij, dhe që sado i
drejtë të ishte rregulli i gjërave të kësaj bote, pa pjesëmarrjen e tij, kjo
bote nuk mund të mos shkonte keq dhe të mos korruptohej.
Më kujtohen ato vite kur, te ne, njerëzit kujtonin se ishin vetëm
dy hapa larg nga parajsa. Dhe sa krenarë që ishin; ishte parajsa e
tyre, ata do të arrinin atje pa i ndihmuar kush nga lartesitë e qiejve!
Vetëm se, më pas ajo u avullua para syve të tyre.

ebookalbania
nuk ka veçse pseudokristianë, që jetojnë njësoj si të pafetë. Mirëpo, të
jesh kristian do të thotë të jetosh ndryshe. Do të thotë të ndjekësh
rrugën e Krishtit, të imitosh Krishtin. Kjo do të thotë të shkëputesh nga
interesat vetjake, nga mirëqenia e nga pushteti personal, të kthesh sytë
nga të varfërit, të mjerët, nga ata që vuajnë. Kështu bënin Kishat? Im
atë ishte një punëtor përjetësisht i papunë, i përvuajtur në besimin e tij.
Kthente nga Zoti fytyrën e tij të devotshme, por Kisha kurrë nuk e
ktheu fytyrën nga ai. Ai mbeti i braktisur në mes të sojit të vet, i
braktisur në gjirin e Kishës, vetëm me Zotin e tij, deri sa u sëmur e
vdiq.
Kishat nuk e kuptuan se levizja punëtore ishte ngritja e të poshtë-
ruarve dhe e të dëshiruarve, të uritur për drejtësi. Ato nuk e vranë
mendjen që bashkë me ata e për ata, të ndërtonin mbi tokë mbretërinë e
Zotit. Ato u radhitën me shtypësit, e kësisoj ia hoqën Zotin lëvizjes
punëtorë. Dhe tani na pretendojnë se e qortojnë këtë lëvizje që është pa
Zot? Ç'hipokrizi! Sigurisht, lëvizja socialiste është ateiste, vetëm se unë
shoh aty një mallkim hyjnor, që na drejtohet ne! Mallkim për boshllëkun
që kemi ne zemër ndaj të mjerëve dhe të shumëvuajturve.
E si duhet të sillem unë në këtë situatë? Të tmerrohem nga
numri në zbritje i besimtarëve? Të tmerrohem nga ajo që shkolla u
mëson fëmijëve një mendim antifetar? Jo. Feja e vërtetë nuk ka
nevojë për nderet e fuqisë së përkohshme. Dashaligësia shekullore
s'bën gjë tjetër veçse forcon besimin.
-190- -191-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

ngjyrosur me ateizëm. Është e vërtetë edhe që gjatë orëve të mësimit

ka pasur ndërhyrje agresive nga disa studentë komunistë që fyenin
besimin tim. Vinte vërdallë një propozim që synonte dëbimin tim.
Por ishte po aq e vërtetë që unë kisha në mes komunistëve të
fakultetit shumë miq që e çmonin qëndrimin tim para ngjarjeve të
shkurtit. Mbase s'do të më ishte dashur shumë që të mbrohesha. Me
\sf-Jax& prillit 1948, kristianizmi im u vinte për mbarë komunistëve. siguri që do t'i kisha pasur me vete. Vetëm se unë s'bëra asgjë.
*^r Atyre iu pëlqente kur unë shpjegoja përmbajtjen sociale të
Ungjillit, kur ngrija zërin kundër asaj bote të vjetër që e kishin
ngrënë krimbat e që po shembej nga të mirat e nga luftrat, kur
tregoja afritë e kristianizmit dhe të komunizmit. Ata donin të
bashkonin rreth kauzës së tyre shtresat e gjera dhe kësisoj të
tërhiqnin sa më shumë besimtarë. Por pas ngjarjeve të shkurtit, çdo
gjë filloi të ndryshojë. Si asistent pedagog, mora në mbrojtje shumë
studentë që rrezikonin të përjashtoheshin nga fakulteti për shkak të
ideve politike të prindërve të tyre. Protestat e mia krijuan konflikt
me drejtorinë e institucionit. Pati zëra që thanë se një njeri me bindje

ebookalbania
fetare aq të prera nuk mund të edukonte rininë socialiste. Dukej se
do të isha i detyruar të luftoja për të mbijetuar. Aty mësova se
studenti Ludvik Jahn kishte folur pro meje gjatë një mbledhjeje
plenare të Partisë. Të harroje ato që kisha bërë unë për Partinë në
prag të ngjarjeve të shkurtit ishte, sipas tij, shumë mosmirënjohëse.
Dhe kur i vunë në dukje kristianizmin tim, ai ua ktheu se, në jetën
time, feja nuk paskësh qenë veç se një fazë tranzitore që do të kalonte
me moshën.
E falënderova për mbështetjen. Megjithatë i deklarova se duke
mos pasur aspak ndër mend ta gënjeja, doja t'i kujtoja se isha më i
madh se ai në moshë dhe se si zor të mund ta "kapërceja" besimin
tim. U hap një debat për ekzistencën e Zotit, për fundësinë dhe
përjetësinë, për pozitën e Dekartit përballë fesë, nëse Spinoza ishte
materialist e shumë gjëra të tjera. Nuk u morëm dot vesh. Për ta
mbyllur, e pyeta Ludvikun nëse ishte penduar që më kishte mbrojtur
tani që i dukesha i pakorrigjueshëm. Ai më tha se besimi fetar ishte
puna ime dhe se në fund të fundit s'i duhej kujt.
S'pata tjetër rast për ta takuar në fakultet. Por doli se fatet tona
ishin edhe më të afërta. Rreth tre muaj pas bisedës tonë, Jahn u
përjashtua nga Partia dhe nga fakulteti. Dhe gjashtë muaj më vonë
më erdhi radha mua që të largohesha nga Universiteti. Më dëbuan?
Më shtynë që të ikja? S'di ta them. Është e vërtetë se shumë zëra u
ngritën kundër meje e bindjeve të mia. Është e vërtetë se shumë
kolegë më lanë të kuptoja se duhet të bëja një si deklaratë publike të
-192- -193-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

kësaj peshe dhe në shpirt dëgjoja fjalët e Jezuit: "Mos u shqetësoni

"x-> /•/ diqmëni pas" u tha Jezui dishepujve të tij dhe, pa kundër-
vX f shtuar, ata lanë rrjetat, varkat, vatrat, familjet e tyre dhe i
vajtën pas. "Kushdo ve dorë mbi parmendën e vështron prapa, nuk i
përket mbretërisë së Zotit."
Po të dëgjojmë thirrjen e Krishtit, duhet ta ndjekim pa kushte. E
gjitha kjo është e stërnjohur nga ungjilli, por në kohët moderne, këto
fjalë nuk janë veç një tingull i përrallave me shtojzovalle. Një thirrje,
si mund ta kuptojmë këtë në gjendjen e ekzistencës tonë? Ku duhet
shkuar e kujt duhet t'i vemi pas, duke braktisur rrjetat?
E megjithatë zëri i thirrjes jehon edhe në botën tonë, për aq sa e
kemi veshin të mprehtë. Sigurisht thirrja nuk na vjen me postë, si një
për të nesërmen; sepse e nesërmja do të kujdeset për veten. Mjafton
shqetësimi i ditës."
Armiqtë e mi mendonin se mua do të më brenin shqetësimet,
mirëpo, ja që unë provoja një moskokëçarje të paparashikuar. Ata
kujtonin se unë do të ndjeja kufizimin e lirisë, dhe pikërisht në atë
çast unë zbulova për vete lirinë reale. Kuptova se njeriu s'humbet
asgjë, se vendi i tij është kudo, kudo ku ka shkuar Krishti, çka do të
thotë: kudo mes njerëzve.
Së pari i çuditur dhe i penduar i dola përballë ligësisë së kundër-
shtarëve të mi. Pranova ndëshkimin që më dhanë, si një thirrje të
koduar.

ebookalbania
letër rekomande. Ajo vjen e maskuar. Rrallë është rozë e joshëse. "Ti
duhet ti përkushtohesh jo veprimit që të pëlqen, por asaj që do të
ndodhë kundër zgjedhjes tënde, kundër mendimit dhe dëshirës
tënde, aty është udha jote, ku unë të thërras e ku ti duhet të më
ndjekësh, aty kaloi zoti yt..." ka shkruar Luteri.
Kisha shumë arsye që ta mbaja vendin e asistentit. Relativisht i
rehatshëm, ai më jepte shumë kohë të lirë për të studiuar dhe më
premtonte një karrierë profesori në Universitet për gjithë jetën. Por
ajo që me të vërtetë më llahtarisi ishte pikërisht fakti që posti ishte i
rëndësishëm për mua. Aq më tepër kur shihja sa shumë njerëz me
vlerë, pedagogë apo studentë, largoheshin me forcë nga puna.
Druaja se mos ngujohesha në një situatë të mirë, me një të ardhme të
sigurt që do të më ndante nga fati i brishtë i llojit tim. Kuptova se
sugjerimet që donin të më largonin nga fakulteti ishin një thirrje.
Dëgjova dikë që më thërriste. Dikush që më ruante nga rehati i
karrierës, e cila mund të shtrihej mbi mendimin, besimin e deri mbi
ndërgjegjen time.
Ime shoqe, e cila më kishte dhënë një fëmijë që atëherë ishte
pesë vjeç, më shtynte, me njëqind mënyra që të mbrohesha e të bëja
çmos për të mos ikur nga fakulteti. Ajo mendonte për djalin, për të
ardhmen e familjes. Të tjerat s'kishin vlerë për të. Kur vështroja
tiparet e saj tashmë të vyshkura, më zinte tmerri për atë pafundësi
shqetësimesh, shqetësime për të nesërmen, e për vitin tjetër,
shqetësime për të gjitha ditët e vitet që do të vinin. la kisha frikën
-194- -195-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

5 6

Cfshte viti 1951. Shtatori kishte qenë i freskët, por papritmas nga
^tiomunistët, njësoj si feja, mendojnë se ai që është fajtor ndaj
C-^ mesi i tetorit moti u ngroh dhe vjeshta ishte shumë e bukur
^-^^Partisë mund të përfitojë faljen e mëkateve po të punojë për
deri në thellësi të nëntorit. Mullarët që thaheshin në brinjë të
një farë kohë në bujqësi apo në punë krahu. Gjatë viteve që ndoqën
lëndinave kundërmonin rreth e qark erën e tyre. Në bar shndriste
ngjarjet e shkurtit, shumë intelektualë merrnin kështu, për një periudhë
trupi i brishtë i lulevjeshtave. Në fshatrat rrotull filloi të flitej për
pak a shumë të gjatë, rrugën e minierave, fabrikave, kantiereve e
vajzën vagabonde.
fermave shtetërore dhe, pas një spastrimi misterioz në këto vende, ata
Djem të një fshati fqinjë kishin shkuar në fushat e kositura. Tek
mund të riktheheshin në administrata, shkolla apo sekretariate. Kur i
ishin duke folur zhurmshëm me njeri-tjetrin, ata kishin vënë re një
bëra të ditur drejtorisë së fakultetit se doja të largohesha pa pretenduar
vajzë që dilte nga një mullar, me flokë krejt të pakrehur, mbushur
vendin e kërkuesit shkencor, përkundrazi dëshiroja një punë në
me fije bari të thata, një vajzë që asnjëri prej tyre s'e kishte parë
mjediset popullore, mundësisht si punonjës i specializuar diku në një
ndonjëherë në ato anë. E trembur, ajo ishte kthyer sa majtas-djathtas,
fermë shtetërore, kolegët e mi komunistë, miq apo kundërshtarë, e
para se t'ia mbathte për nga pylli. Sa u kujtuan ata të rendnin pas saj,

ebookalbania
interpretuan veprimin tim jo si një rezultat i besimit tim por i besimit të
ajo u kishte humbur nga sytë.
tyre; si shfaqje të një aftësie të jashtëzakonshme për autokritikë. Duke e
Kësaj i shtohet tregimi i një fshatareje të atyshme. Një pasdite
vlerësuar shumë këtë, ata më ndihmuan të gjeja një vend të zgjedhur
kur po merrej me punët e veta në oborrin e shtëpisë, se nga kishte
në një fermë shtetërore në Boheminë perëndimore me një drejtor të
mbirë një vajzë njëzetvjeçare me pallto tejet të përdorur, që i kishte
mirë dhe peizazh të bukur. Për mbështetje më pajisën edhe me një
kërkuar, kokulur, një copë bukë. "Po nga vete kështu?" e kishte
karakteristikë të mbushur me lëvdata.
pyetur gruaja. Vajza i kishte thënë se kishte rrugë të gjatë përpara.
Situata e re më mbushi me gëzim të vërtetë. Ndjeja se po
"Dhe ti do ta bësh në këmbë?" - "I humba të gjitha paratë që kisha" u
rilindja. Ferma shtetërore ishte në një komunë afër kufirit, e braktisur
gjegj vajza. Fshatarja nuk e zgjati dhe i dha bukë dhe qumësht.
që nga koha e internimeve të gjermanëve dhe e populluar sërish
Pastaj edhe bariu tregoi historinë e vet: dikur, kur ishte atje lart
përgjysmë pas Luftës. Rreth e rrotull shtriheshin kodra kryesisht të
në kullotë, kishte lënë një copë bukë e poçin me qumësht pranë një
shpyllëzuara e të mbuluara me kullota. Fundi i luginës pikëzohej
trungu. Ishte larguar për një çast për te kopeja dhe, kur u kthye,
nga shtëpiza fshatare. Mjegullat vozitnin duke u vendosur si perde
buka dhe qumështi ishin zhdukur pa nam e nishan.
lëvizëse midis meje dhe tokës së banuar, aq sa bota dukej si në ditën
Fëmijët i bënë të vetat menjëherë këto lajme dhe ia dhanë
e pestë të krijimit, kur Zoti nuk e kishte vendosur ende nëse do t'ua
përfytyrimit të tyre lakmitar për t'i shumëfishuar. Dukej sikur kishte
besonte njerëzve.
humbur ndonjë send dhe ata zbulonin aty ekzistencën e të panjohurës.
Edhe njerëzit ishin më të fortë. Ata përballnin natyrën, shkurret pa
Në atë fillim nëntori uji ishte shumë i ftohtë, megjithatë e kishin
kufi, tufat e lopëve e të deleve. Merrja frymë lirisht në prani të tyre.
parë, kur afronte mbrëmja, duke u larë në një pellg jo larg fshatit. Një
Menjëherë më vërshuan idetë për shfiytëzimin e mirë që mund f i bëhej
herë tjetër kishin dëgjuar diku tutje, në mbrëmje, këngën e mekur të
bimësisë së atyre peizazheve luginore: plehra, silazh foragjer, fusha
një zëri femëror. Të rriturit këmbëngulnin se ishte ndonjë radio në
eksperimentale për bimë mjeksore, serra. Drejtori u tregua shumë
shtëpitë që ndodheshin mbi shpat, por kalamajtë e dinin mirë se
mirënjohës për nismat e mia, ndërsa unë ia dija për faleminderit që ai
ishte ajo, vajza e egër me flokë të shpupurisur që ecte breg më breg
më lejonte të fitoja bukën me një punë të dobishme. dhe këndonte.
Një mbrëmje tjetër, ata kishin ndezur një zjarr me shkarpa në
-197-
-196-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
fushë dhe kishin vënë të piqeshin patatet në prush. Pastaj, duke
vështruar nga rrëza e pyllit, një vajzë e vogël kishte bërtitur duke
thënë se e kishte parë atë tek i vështronte në gjysmerrësirë. Me ta
dëgjuar, një djalë kishte marrë një plis dheu dhe e kishte hedhur
andej nga kishte treguar vajza e vogël. Çuditërisht nuk u dëgjua
asnjë klithmë, por ndodhi diçka tjetër. Të gjithë fëmijët iu sulën
hedhësit të plisit dhe desh e mbytën.
Po, kështu ishte; ashpërsia e zakonshme fëmijërore nuk u
ngacmua asnjëherë nga historia e vajzës së re endacake, me gjithë
vjedhjet për të cilat përgojohej. Që në çastin e parë kishin lindur
simpati të fshehta për të. Vallë zemrat u prekën nga padomethënia e
pafajshme e vjedhjeve të saj? Nga mosha e saj e re? Apo ishte dora e
ndonjë engjëlli që e mbronte?
Qoftë kështu, qoftë ashtu, plisi i hedhur kishte ndezur dashurinë
e fëmijëve për endacaken. Duke u larguar nga zjarri që po jepte
shpirt, ata lanë pas gjithë ato patate të pjekura, të mbuluara me pak
prush që i ruante të ngrohta e me një degë bredhi sipër. Madje i
ebookalbania
kishin gjetur edhe një emër vajzës. Mbi një fletë fletoreje të shkulur,
kishin shkruar me shkronja të mëdha: Vagabondinë, këto janë për ty.
E vendosën letrën pranë grumbullit dhe i vunë një plis përsipër.
Pastaj, shkuan e u strukën nëpër gëmusha për të ndjekur veprimet e
siluetës së frikësuar. Mbrëmja zbriti dhe u kthye në natë, por asnjeri
s'po dukej. Së fundi fëmijët dolën nga strofkullat për të shkuar nëpër
shtëpira. Por të nesërmen, qysh herët, të gjithë u kthyen me vrap në
fushë. Patatet ishin zhdukur bashkë me letrën dhe degën e bredhit.
Vajza u kthye në një shtojzovalle të përkëdhelur nga fëmijët. Ata
i linin një poçe me qumësht, bukë, patate, dhe pusulla të vogla. Çdo
herë ndërronin vendin e dhuratave të tyre. Nuk ia linin ushqimin në
të njëjtin vend siç do të kishim bërë për një lypës. Ata luanin me të.
Kush të gjejë thesarin. Filluan nga vendi ku i kishin lënë patatet e
para të pjekura, dhe pak nga pak largoheshin nga fshati thellë nëpër
fushë. I linin thesaret e tyre afër trungjeve, në rrëzë të ndonjë
shkëmbi, pranë një trëndafili të egër. Asnjeri nuk i mori vesh ato të
fshehta. Të gjithë ruheshin të mos linin gjurmë në atë lojë, kurrë nuk
e përgjuan Vagabondinën, kurrë nuk ia prenë rrugën. E pranuan
ashtu, të padukshme.
-198-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
7
£^C/jo përrallë nuk zgjati shumë. Një ditë drejtori i fermës sonë
«--^»*'/doli bashkë me kryetarin e Komitetit kombëtar të komunës
nëpër kodra, për të kontrolluar shtëpitë e pabanuara, të cilat donin t'i
kthenin në kapanone për bujqit që punonin jashtë fshatit. Rrugës i
zuri një rrebesh. Aty afër s'kishte veç një pyll të vogël me fidanë
pishash, dhe në mes të lirishtes një hangar i vogël. Rendën aty, hoqën
shulin e drunjtë që mbyllte derën dhe u futën brenda. Në një cep, në
mes të kashtës ishte hapur një si shtrat. Dhe aty u shtrinë; dëgjonin
zhurmën e pikave të shiut mbi çati, thithnin aromën që të binte në
kokë dhe bënin muhabet. Befas duke zhytur gishtat në murin me
kashtë që ngrihej majtas, kryetari ndjeu në fijet e barit një send të
fortë. Ishte një valixhe e vogël. E vjetër, prej kartoni që s'kushtonte
dy pare. Nuk di sa kohë të dy burrat u mëdyshën para misterit Por e
sigurt është se ata e hapën valixhen dhe gjetën katër fustane vajzash,
të rinj e të mrekullueshëm. Pamja e bukur e atyre teshave dukej se
binte në kundërshtim me vjetërsinë e valixhes dhe të bënte të
dyshoje për vjedhje. Nën fustane kishte të brendshme grash dhe një
pako me letra të lidhura me një kordele të hollë blu. Kaq kishte. Edhe
sot e kësaj dite unë s'mora vesh gjë për ato letra, madje s'di as nëse
drejtori dhe kryetari mësuan ndonjë gjë. Di vetëm se u bë i ditur
emri i asaj që i kishte marrë ato: Lucia Sebetkova.
Pasi e vranë gjatë mendjen për ato që gjetën, kryetari zbuloi një
tjetër send në kashtë. Një poç qumështi të ciflosur. Poçi prej cingoje
blu, për të cilin që prej pesëmbëdhjetë ditësh, bariu tregonte çdo
mbrëmje te hani i fshatit, se i kishte humbur në mënyrë krejt
enigmatike.
Më pas ngjarja ndoqi rrjedhën e vet. Kryetari përgjonte prapa
shkurreve, ndërsa drejtori.zbriti në lokalitet dhe dërgoi prej andej një
xhandar. Kur u err, vajza u kthye në strehën e saj erëmirë. E lanë të
hynte, të mbyllte derën nga pas, pritën 30 sekonda e pastaj u futën
edhe ata.
-199-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
8 9
\si ë dy burrat që e zunë Luçinë në kurthin e hangarit me kashtë
*^* ishin njerëz të mirë. Kryetari, dikur bujk, ishte njeri i ndershëm,
baba i gjashtë fëmijëve. Sa për xhandarin, ai ishte një malok i mirë e
babaxhan, me mustaqe të mëdha. As njeri e as tjetri s'i bënin keq as
mizës.
E megjithatë, provova një dhimbje të çuditshme kur mësova se
si e kishin zënë Luçinë. Edhe sot e kësaj dite, me shtrëngon zemra
kur përfytyroj drejtorin dhe kryetarin që rrëmonin në valixhe dhe
mbanin në duar gjithë intimitetin e saj të materializuar, të fshehtat e
ëmbla të të brendshmeve të ndotura, duke vështruar aty ku nuk
duhej vështruar.
ebookalbania
Dhe po aq më dhemb kur mendoj atë strofkull të mjerë kashte
pa asnjë dalje tjetër për t'ia mbathur, e vetmja rrugë shpëtimi ishte
zënë nga dy trimat shtatlartë.
Më vonë, kur e mora vesh mirë historinë e Luçisë, kuptova me
çudi se nëpërmjet atyre dy pamjeve torturuese, i kisha zbuluar aty
për aty vetes thelbin e fatit të saj. Ato dy pamje i takonin një situate
përdhunimi.
-200-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
f^~Tf^ natë Luçia nuk fjeti më në hangar, por mbi një shtrat
^-^ *-"hekuri në një dyqan që s'ishte më i tillë dhe që shërbente si
postë për Rojat e Sigurimit. Të nesërmen e pyetën në Komitetin
Kombëtar. U mësua se më parë ajo kishte punuar në Ostrava ku dhe
banonte. Kishte ikur që andej se s'duronte dot më. Kur i kërkuan
hollësi, u ndeshën me një heshtje kokëfortë.
Pse kjo arratisje deri këtu, në Boheminë Perëndimore? Prindërit,
tha ajo, banonin në Sheb. Për ç'arsye nuk ishte kthyer në shtëpi? Ajo
i kishte zbritur trenit shumë më përpara se të mbërrinte atje nga që
kishte shumë frikë. I ati s'dinte të bënte gjë tjetër veç ta rrihte.
Kryetari i Komitetit Kombëtar i tha Luçisë se do ta kthenin në
Ostrava, nga ku ajo kishte ikur pa marrë leje. Luçia u tha se ajo do të
zbriste nga treni që në stacionin e parë. Ata bërtitën pak, por nuk iu
desh shumë që të kuptonin se ashtu nuk ndreqnin asgjë. E pyetën se
paskëtaj mos duhej ta dërgonin në Sheb, te të sajët. Ajo tundi kokën me
furi. Ata u treguan të rreptë edhe për një copë herë e pastaj kryetari u
bë prapë i butë. "Çfarë do atëherë?" Ajo donte të dinte nëse mund të
qëndronte aty e të gjente punë. Ata ngritën supet dhe iu përgjigjën se
do të shihnin ç'mund të bënin aty në fermën shtetërore.
Mungesa e krahëve të punës i nxirrte gjithmonë probleme drejtorit.
Kësisoj ai e pranoi pa u menduar gjatë propozimin e Komitetit
Kombëtar, Pas kësaj ai më njoftoi se punëtoren që e kërkoja prej
kohësh, më në fund ma kishin gjetur. Dhe po atë ditë kryetari i
Komitetit Kombëtar erdhi e më njohu me Luçien.
Më kujtohet shumë rnirë ajo ditë. Fundi i nëntorit po afronte dhe,
pas disa javësh me diell, vjeshta dukej se po e tregonte pamjen e saj
me shi e me erë. Binte një shi i imët e i ftohtë. Brenda një palltoje kafe,
me valixhen në skaj të krahut, kokën varur e sy indiferentë, ajo rrinte
në krah të kryetarit. Ai mbante në dorë poçin e qumështit ngjyrë blu
dhe tha me ton solemn: "Po qe se ke bërë ndonjë gjë të keqe, ne të
kemi falur dhe të besojmë. Mund të të kishim kthyer në Ostrava, por
po të lemë të qëndrosh këtu. Klasa punëtore ka nevojë për njerëz të
ndershëm kudo që tëjetë. Përpiqu të mos e zhgënjesh atë!"
Ndërsa ai vajti të linte në zyrë për bariun poçin e qumështit, unë
e shoqërova Luçinë te serrat, e njoha me dy shoqet e saj të punës dhe
i thashë se çfarë do të bënte.
- 201 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

veten, dhe se në fund do ta shenjtëronte atë besim të madh profan.

10 Por prita me kot.
Në fund të fundit ajo epokë e tradhtoi të qenurit e saj fetar dhe i
pagoi shpenzimet e trashëgimisë radonaliste të cilës thoshte se i
përkiste, sepse ajo nuk kuptoi vetveten. Që prej shekujsh racionalizmi
skeptik gërryen kristianizmin. E gërryen por nuk do ta shkatërrojë
/O/l/ë kujtesën time Luçia eklipson gjithë ato që unë përjetova dot. Sa për teorinë komuniste, ai, pas disa dekadash, ka për t'ia
^^ ' atëherë. Nën hijen e saj, por megjithatë mjaft qartë, silueta e rrafshuar krejt veprën. Te ju Ludvik, tashmë e ka vrarë. Dhe ju e dini
kryetarit të Komiteti Kombëtar ndërpritet. Kur ju ishit dje përpara mirë.
meje, Ludvik, i ulur në atë kolltuk, nuk desha f ju fyej. Por tani që
jeni përsëri me mua dhe më i afërt do t'jua them: ai bujku i vjetër, që
donte të ndërtonte një parajsë për shokët, tij të mjerimit, ai njeriu i
ndershëm që shqiptonte me entuziazëm naiv fjalët e mëdha të
ndjesës, të besimit, të klasës punëtore, ishte shumë tnë i afërt me
zemrën dhe mendjen time se sa ju, ndonëse s'më bëri ndonjëherë
favore personale.
Një herë e një kohë, ju pretendonit se socializmi kishte mbirë mbi
trungun e racionalizmit dhe të skepticizmit europian, jashtë fesë ose

ebookalbania
kundër fesë, dhe se s'mund të ishte ndryshe. Por seriozisht keni
ndërmend të mbështesni idenë se s'ka mënyrë për të ndërtuar një
shoqëri socialiste pa besuar në përparësinë e lëndës? A jeni vërtet i
sigurt se njerëzit që besojnë te Perëndia nuk mund të shtetëzojnë uzina?
Jam absolutisht i sigurt se vija shpirtërore që heq fjala e Jezuit të
çon shumë më natyrshëm drejt barazisë shoqërore dhe drejt socializmit.
Dhe kur kujtoj komunistët më të flaktë të periudhës së parë të
socializmit në vendin tim, si përshembull ai kryetari që e la Lucinë në
duart e mia, këta njerëz më duken shumë më të afërt me zelltarët
fetarë se sa me volterianët dyshues. Epoka revolucionare pas 1948 nuk
kishte shumë të përbashkëta me skepticizmin apo me racionalizmin.
Ishte koha e besimit të madh kolektiv. Njeriu që, duke e pranuar, atë
kohë, ecte me të kishte ndjesi shumë të përafërta me ato që të jep feja:
ai hiqte dorë nga uni, nga interesi i tij, nga jeta private, për diçka më të
lartë, mbi-vetjake. Tezat e marksizimit kanë, sigurisht, një origjinë
profane, por rëndësia që u jepej atyre ishte e krahasueshme me ato të
Ungjillit dhe të porosive biblike. Krijohej një rreth idesh të paprekshme
që në terminologjinë tonë quheshin të shenjta.
Kjo epokë në fillesë, ose që kishte filluar, kishte në vetvete diçka
nga fryma e feve të mëdha. Gjynah që nuk e çoi deri në fund njohjen
fetare të vetvetes! Nga feja ajo kishte marrë gjestet dhe ndjenjat, por,
nga brenda, mbetej e gërryer dhe pa Perëndi. Megjithatë, unë
gjithmonë kam besuar se Zoti do të kishte mëshirë, se do ta tregonte
-202- -203-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

luleshkëmbin që tret gurët në veshka e në tëmth. Luçia dëgjonte.

11
t^ntfur njerëzit arrijnë të arratisen në mbretërinë e përrallave, iu
^-^^ndodh të mbushen me fisnikëri, dhemshuri, poezi. Në
mbretërinë e jetës se përditshme, ata, fatkeqësisht, janë të pushtuar
nga vëmendja, mosbesimi, dyshimet. Kështu u sollën edhe me Luçinë.
Sapo doli nga perandoria e përrallave fëmijërore dhe u bë vërtet një
vajzë e rritur, ajo ndante shqetësimet dhe gjumin me punëtoret e
tjera, aty ajo u bë shënjestra e kureshtjes së mbushur me ligësinë që
njerëzorët e ruajnë për engjëjt e hedhur nga qielli dhe për shtojzavallet
e dëbuara nga përralla.
Natyra e heshtur nuk i hyri në punë Luçisë. Nga Ostrava, ferma
shtetërore mori pas një muaji, dosjen personale të Luçisë. Nga ajo
dosje mësuam se Luçia së pari kishte punuar në një floktore në Sheb.
Asaj i pëlqenin bimët. Por sa shenjtërisht e thjeshtë që ishte! S'dinte
asgjë nga këto, ishte e paaftë të thoshte një emër luleje.
Dimri ishte në prag dhe Luçia, përveç fustaneve të bukura
verore, nuk kishte gjë tjetër për të veshur. E ndihmova që t'i përdorte
më mirë paratë e veta dhe e shoqërova të blente një pardesy dhe një
pulovër, pastaj edhe gjëra të tjera: këpucë, pizhama, çorape, pallto të
trashë ...
Një ditë e pyeta nëse besonte te Perëndia. Përgjigjia e saj m'u
duk e shkëlqyer. Nuk tha as po as jo. Vetëm sa ngriti supet dhe tha:
"Nuk e di." E pyeta nëse e dinte kush ishte Jezu-Krishti. Ajo u
përgjigj po. Por nuk dinte asgjë për të. Emrin e tij e lidhte turbull me
Krishtlindjet, me dy tri pamje mjegullore që nuk qëndronin gjëkundi
bashkë. Deri në atë kohë Luçia nuk kishte njohur as besim e as
pabesim. Ndjeva një marramendje te njëjtë me atë që provon një i
dashuruar kur zbulon se asnjë trup mashkullor nuk e kishte
paraprirë te e dashura e tij. "Do të doje që të të flisja për të?" i

ebookalbania
propozova; ajo bëri një shenjë pëlqimi. Kullotat dhe kodrat ishin
Pas kishte shkelur normat dhe zakonet, ajo kishte kaluar një vit në mbuluar tashmë nga dëbora. Dhe tregova. Luçia më dëgjonte...
një shtëpi riedukimi dhe që andej kishte shkuar në Ostrava. Nuk
viheshin në dyshim cilësitë e saj si vajzë punëtore. Në konviktin ku
ajo banonte sjellja e saj kishte qenë shembullore. Para se të largohej,
kishte kryer vetëm një shkelje, krejt të pazakontë: e kishin zënë duke
vjedhur lule në varreza.
Të dhënat ishin të pamjaftueshme dhe, në vend që ta sqaronin të
fshehtën e Luçisë e kishin bërë edhe më enigmatike.
I kisha premtuar drejtorit se do të merresha unë me Luçinë. Ajo
më tërhiqte. Fjalëpakë, jepej e tëra pas punës. Kishte një lloj qetësie
në drojën e saj. Nuk vija re tek ajo asnjë lloj shenjë shpërqendrimi që
mund të pritej nga një e re që kishte jetuar shumë javë si endacak.
Thoshte se ndihej mirë në fermë dhe se s'kishte ndërmend të ikte që
andej. E ëmbël, e gatshme për t'u tërhequr nga çdo lloj mosmarrveshjeje,
pranonte nderet që i bënin shoqet. Megjithatë, lakonizmi i saj se
ç'kishte ca shenja prej fati të dhimbshëm e prej shpirti të vrarë. Unë
nuk i kërkoja asgjë derisa ajo të më rrëfehej vetë, por e dija se në jetë
ajo duhej të kishte qenë e detyruar të përgjigjej shumë herë, gjë që e
bënte të ndjehej si në hetuesi. Kësisoj unë nuk e pyeta për asgjë dhe
vetem i tregoja. I flisja çdo ditë. I shpjegoja projektet e mia për të
krijuar në fermë një fushë me bimë mjekësore. I tregoja se fshatarët
dikur mjekoheshin duke zier ose përdorur bimë të ndryshme. I flisja
për lulemustakët, që janë përdorur kundër kolerës ose murtajës, për
- 204 -
-205-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Ata mbajtën këmbët pa guxuar ta bezdisnin. Ja ku ajo u ngrit, mori

12 nga vazoja tufën me trëndafila që pleqtë e kishin vendosur vetë me
parë, u kthye dhe u largua. Ata iu sulën pas kush jeni ju, pyetën ata.
Ajo s'dinte ç'të thoshte, belbëzonte e hutuar. Ata vunë re se ajo
s'dinte gjë për të ndjerin e tyre. Thirrën për ndihmë një kopshtare. E
urdhëruan vajzën të tregonte dokumentat. E qortuan duke ulëritur
patullat e saj të brishta kishin mbajtur më shumë se ç'duhej dhe i thanë se s'kishte gjë më të llahtarshme se sa të grabisje të
V-^f^'përsiper. Ajo kishte pasur nevojë për dikë që ta ndihmonte, vdekurit. Kopshtarja pohoi se s'ishte e para herë që aty vidheshin
por asnjeri s'kishte ditur ta bënte. Ndihma që të jep feja, Luçi, është e lule. Ata thirrën një polic, Luçinë e bombarduan sërish me pyetje dhe
thjeshtë: Jepu. Jepu me gjithe barrën tënde, që mezi e mban. ajo i pranoi të gjitha.
Lehtësimi është shumë i madh kur jep vetveten. E di që ti s'kishe
kujt t'i jepeshe, sepse ti s'ishe e sigurt te njerëzit. Por është Perëndia.
Jepju asaj. Do të ndjehesh e lehtë. Të jepesh, kjo do të thotë të lësh
jetën tënde. Ta nxjerresh nga shpirti. Të rrëfehesh. Më thuaj Luçi, pse
ike nga Ostrava? Për lulet e një varri?
Edhe për ato.
Po pse i more?

ebookalbania
Sepse ishte e trishtuar. I vinte ato në një vazo në dhomën e saj në
konvikt. Ajo mblidhte edhe lule në natyrë, vetëm se Ostrava është
një qytet i zi dhe, deri larg, rreth e rrotull, nuk ka natyrë; vetëm
plehra, gardhe, toka që lërohen, ndonjë ferrë aty këtu, dhe blozë.
Lulet e bukura Luçia i kishte gjetur vetëm në varreza. Lule të
mrekullueshme, solemne. Gladiola, trëndafilë ose zambakë. Le pastaj
krizantemat, bohçet e tyre të mëdha me petale të brishta ...
Po si të zunë?
Ajo shkonte shpesh në varreza, i pëlqente vendi. Jo vetëm për
lulet që merrte, por edhe për qetësinë. Ajo qetësi i bënte mirë. Çdo varr
ishte një kopshtth më vete, ajo ndalonte te secili, me monumente, me
mbishkrime të përlotura. Që të mos ta shqetësonin, ajo imitonte
sjelljen e disa vizitorëve, kryesisht të moshuar, gjunjëzohej në buzë të
varreve. Një herë, asaj i kishte pëlqyer tek rrinte kështu përpara një
varri ende të freskët. Qivuri ishte futur nën tokë vetëm disa ditë më
parë. Toka ishte akoma e butë, mbi të ishin shtruar kurora dhe
përpara, një vazo me një buqetë trëndafilash. Luçia rrinte në gjunjë
dhe shelgu lotues mbi të dukej si një kupë qiellore intime që
pëshpëriste. Ajo po shkrihej nga një kënaqësi që s'tregohej me fjalë.
Atë çast po afrohej një zotni i vjetër me të shoqen. Mos ishte vallë
varri i birit të tyre, i vëllait, kush e di. Ata panë një vajzë të re të
përunjur pranë varrit. U çuditën. Cila mund të ishte? Ajo shfaqje
dukej se iu fshihte një sekret, një sekret të familjes, ndoshta ndonjë fis
që s'e kishin takuar kurrë, ose ndonjë nga të dashurat e të ndjerit...
-206- -207-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
13
ff
...të vdekurit me të vdekurit" thotë Jezui. Lulet e varrezave iu
përkasin të gjallëve. Ti Luçi nuk e njihje Zotin, por ti e dëshiroje
atë. Në bukurinë e luleve natyrale ti zbulove të mbinatyrshmen. Ato
lule ti nuk i doje për dikë tjetër. Por për veten tënde. Për zbrazëtinë e
shpirtit tënd. Dhe ata të zunë e të poshtëruan. Kjo ishte e vetmja
arsye për të cilën ti ike nga qyteti i zi?
Ajo heshtte. Pastaj, me kokë, ajo bëri jo.
Të kanë bërë keq?
Ajo pohoi me kokë.
Trego Luçi!
Dhoma ishte e vogël. Në tavan, pa abazhur, e lakuriqtë dhe e ndyrë
ebookalbania
varej në folenë e vet një llampë vezake. Ngjitur pas murit, një shtrat,
një tablo e varur mbi të, dhe në tablo një burrë i bukur me tunikë të
gjatë ngjyrë blu rrinte i gjunjëzuar. Ishte kopshti i Getsemanit, por
këtë Luçia nuk e dinte. Pra ai e kishte shpënë atje dhe ajo ishte
mbrojtur e kishte klithur. Ai donte ta përdhunonte, ai i shkulte rrobat
dhe ajo i kishte shpëtuar e kishte ikur larg.
Kush ishte ai Luçi?
Një ushtar.
Ti e doje?
Jo, nuk e donte.
Po atëherë përse shkove me të në atë dhomë ku s'kishte veç një
llampë të zhveshur dhe një shtrat.
Kishte qënë zbrazëtira që kishte pasur në shpirt që e kishte
tërhequr drejt tij. E për të mbushur zbrazjen, fatkeqja kishe gjetur një
spurdhjak që bënte shërbimin ushtarak.
Megjithatë Luçi, nuk arrij të kuptoj mirë. Përderisa ti i shkove
pas në atë dhomë ku s'kishte veç një shtrat, pse ike pastaj?
Ai ishte i keq dhe i dhunshëm, si gjithë të tjerët.
Për kë po flet Luçi? Kush janë tjerët?
Ajo heshtte.
Kë ke njohur para ushtarit? Fol Luçi! Trego!
-208-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
14
/§ ta ishin gjashtë dhe ajo një. Gjashtë, nga gjashtëmbëdhjetë në
C-x C-rijëzet vjeç. Ajo ishte gjashtëmbëdhjetë. Kishin krijuar një ban-
dë, për të cilën flisnin me respekt si për një sekt pagan. Atë ditë ata
kishin përmendur fjalën "njohje e të fshehtave". Kishin marrë shumë
shishe me një verë të keqe. Ajo ishte përzier në dehje me një nënshtrim
të verbër ku kishte shfryrë gjithë dashurinë e pangopur për nënën e
babanë e saj. Piu kur pinë edhe ata. Qeshi kur qeshën edhe ata. Pastaj
ata e urdhëruan që të zhvishej. S'e kishte bërë kurrë në sy të tyre. Por
meqënëse përpara mëdyshjes së saj kapobanda doli vetë i pari lakuriq,
ajo kuptoi se urdhri nuk drejtohej aspak kundër saj dhe e zbatoi pa
kundërshtim. Kishte besim tek ata, kishte besim edhe tek vulgariteti i
tyre. Ata ishin streha dhe parzmorja e saj, nuk e mendonte se mund t'i
humbte. Ata ishin nëna, ata ishin babai. Ata pinë, qeshën dhe i dhanë
urdhra të tjera. Ajo hapi këmbët Kishte frikë, e dinte se ç'do të thoshte
kjo, por u bind. Lëshoi një britmë dhe i rrodhi gjak. Djemtë hungërinin,
ngrinin gotat dhe vaditnin me verën e keqe kurrizin e kapobandës,
trupin e brishtë të Luçisë, ndërkëmbët e saj, britnin thënie të përafërta
të Pagëzimit e të Njohjes dhe paskëtaj, kapobanda u tërhoq, u ngrit në
këmbë, ndërsa një tjetër i zuri vendin e kështu me radhë, sipas moshës,
deri te më i riu që ishte gjashtëmbëdhjetë vjeç si ajo, Luçia nuk mundte
më nga dhimbja, ajo mezi çpriste të pushonte, të rrinte vetëm dhe meqë
ai ishte më i riu, mori guximin dhe e shtyu. Por pikërisht, ngaqë ai ishte
më i riu, nuk donte të ndjehej i poshtëruar! Ishte pjesëtar i bandës! Dhe
me të drejta të plota! Donte ta provonte dhe ai; i ra me pëllëmbë Luçisë
dhe askush nuk lëvizi as gishtin për ta mbrojtur, sepse të gjithë e dinin
që ai kishte të drejtën e vet dhe duhej të merrte pjesën që i takonte.
Luçisë i shpërthyen lotët, por nuk guxoi te kundërshtonte më dhe hapi
këmbët për të gjashtën herë ....
Ku ndodhi kjo Luçi?
Në shtëpinë e njërit prej anëtarëve të bandës, prindërit e tij
punonin të dy në turnin e natës, kishte një kuzhine dhe një dhomë,
në dhomë një tavolinë, një kanape dhe një shtrat, mbi derë, nën një
xham ishte mbishkrimi: Zoti na falt'ë lumturirië dhe mbi kokën e
shtratit, në një kornizë një grua e bukur me fustan blu shtrëngonte në
gji një fëmijë,
-209-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Virgjëresha Mari?
Ajo nuk e dinte.
Po pastaj, Luçi, çfarë ndodhi pastaj?
Pastaj, kjo u përsërit, shpesh, në të njëjtën banesë dhe pastaj në
të tjera, madje edhe jashtë, në pyll. U bë një zakon për bandën.
Të pëlqente Luçi?
Ata e trajtonin gjithmonë e me keq, ishin gjithmonë e më
vulgarë, por s'dilte dot që andej, as ikte e as kthehej dot mbrapsht.
E si u mbyll kjo Luçi?
Një mbrëmje, në një nga banesat e pabanuara. Erdhi policia e i
mori të gjithë. Djemtë e bandës akuzoheshin edhe për vjedhje. Luçia
s'dinte gjë për këtë, por dihej që ajo bënte pjesë në bandë dhe që i
jeptL- asaj gjithçka mund të japë një vajzë. Ajo ishte turpi i qytetit të
Shebës dhe në shtëpi e rrahën për vdekje. Djemtë morën dënime të
ndryshme, ndërsa atë e çuan në shkollën e riedukimit. Aty qëndroi
për një vit deri sa bëri shtatëmbëdhjetë vjeç. Paskëtaj nuk donte të
kthehej në familje në asnjë mënyrë. Kështu përfundoi në qytetin e zi.
ebookalbania
-210-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
15
habita dhe u turbullova kur pardje në telefon, Ludviku më
tha se e njihte Luçinë. Fatmirësisht e njihte vetëm si fytyrë.
Në Ostravë ai duhet të ketë pasur lidhje me ndonjë nga vajzat që
banonin me të në konvikt. Dje, kur më pyeti serish për të, i tregova
gjithçka.
Qysh kaherë kisha nevojë të çlirohesha nga ajo peshë, por
s'kisha njeri që mund f ia thosha pa droje. Ludviku ka simpati për
mua dhe, njëherësh ai është mjaft larg nga jeta ime e ca më shumë
nga ajo e Luçisë. Pra s'duhej të druhesha për të fshehtat e saj.
Jo, të fshehtat e Luçisë nuk ia kam thënë askujt, me përjashtim të
Ludvikut dje. Megjithatë për shkollën e riedukimit dhe lulet e
varrezave të gjithë e kishin marrë vesh nga kartelat e zyrës së
personelit. Ata ishin të gjithë të sjellshëm me të, por ia kujtonin pa
rreshtur të kaluarën. Për drejtorin ajo ishte "vjedhacakja e vogël e
varreve". Megjithëse ai e thoshte këtë pa të keq, të tilla fjalë i bënin
mëkatet e vjetra të Luçisë vazhdimisht të pranishme. Ajo ishte
gjithmonë e papushim fajtore. Ndërsa kishte nevojë të menjëhershme
për një falje të plotë mëkatesh. Po Ludvik, falje mëkatesh, ja ç'i
duhej, ai pastrim i mistershëm që për ju është i pakuptueshëm dhe i
panjohur.
Në të vërtetë njerëzit nuk dinë të falin natyrshëm, as nuk e kanë
atë fuqi. Ata janë të pafuqishëm për ta anulluar mëkatin që është
kryer. Kjo i tejkalon forcat e njeriut. Të bësh që mëkati të mos vlejë
me, të fshihet, të shuhet nga koha, me fjalë të tjera ta shndërrosh
diçka në hiç, është një akt i patejkalueshëm dhe i mbinatyrshëm.
Vetëm Perëndia mund t'i lajë mëkatet, mund t'i shndërroje në hiç,
mund t'i falë, sepse ajo është e lirë, sepse ajo di të bëjë mrekullira.
Njeriu e fiton fuqinë për të falur njeriun vetëm duke u mbështetur
mbi faljen hyjnore. Por përderisa ju, Ludvik nuk besoni te Zoti, nuk
dini të falni.
Juve ju ka zënë sytë ajo mbledhja plenare ku njëzëri u ngritën
kundër jush, duke miratuar shkatërrimin e jetës suaj. Ju s'ua keni
falur kurrë këtë. Dhe jo vetëm secilit prej tyre. Atje ata ishin rreth
njëqind, të themi një numër që mund të përfaqsojë një lloj
mikromodeli të njerëzimit. Ju s'ia keni falur kurrë llojit njerëzor.
- 211 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

Qysh atëherë, ju ia keni hequr gjithë besimin dhe i keni dhënë gjithë
urrejtjen tuaj. Edhe sikur të mund t'ju kuptoj, kjo nuk i ndryshon
asgjë faktit që një urrejtje e tillë për njerëzit është e frikshme dhe
16
mëkatare. Ajo është kthyer në një mallkim për ju. Sepse të jetosh në
një botë ku asgjë nuk falet, ku shëlbimi nuk pranohet, është njësoj si
të jetosh në ferr. }u jetoni në ferr Ludvik dhe më ngjallni mëshirë.
ithçka që mbi këtë tokë i përket Perëndisë mund t'i përkasë
edhe Djallit. Edhe lëvizjet e dashnoreve kur bëjnë dashuri.
Për Luçinë ato ishin kthyer në diçka të urryer. I përziheshin me
fytyrat shtazore të adoleshentëve të bandës dhe më vonë, me atë të
ushtarit të tërbuar! Oh, e kam aq mirë para syve, sikur ta njihja vetë!
Ai i ngatërron klishetë dashurore, të ëmbla e të sheqerosura me
egërsinë e ulët të mashkullit të mbetur pa femër brenda hekurave të
kazermës! Dhe befas Luçia zbulon se fjalët e buta nuk janë veçse një
perde mashtruese mbi trupin shtazarak të vulgaritetit. Dhe i gjithë
universi i dashurisë vithiset përpara saj dhe rrëshqet në emër të
pështirosjes.

ebookalbania
E zbulova plagën e qelbëzuar, aty duhej të filloja. Bredharaku i
bregut që tund si i çmendur një fener majë krahut, mund të jetë një i
metë. Por natën, kur valet vënë përpara një barkë të çoroditur, ky
njeri është shpëtimtar. Planeti ku ne jetojmë është zona kufitare
midis qiellit dhe ferrit. Asnjë veprim nuk është i mirë apo i keq në
vetvete. Vetëm vendi që zë ai në rendin e gjërave e bën mirë apo keq.
Po kështu Luçi, marrdhëniet fizike nuk përmbajnë në vetvete as
virtutin e as vesin. Nëse ato harmonizohen në rendin që Zoti e ka
caktuar: "Burri do të largohet nga nëna e babai, do të lidhet me
gruan e do të bëhen një trup i vetëm".
Ditë pas ditë flisja me Luçinë, duke i përsëritur Çdo ditë se ishte
e falur, se ajo s'duhej të torturohej, se duhej të çlirohej nga parzmorja
që i kishte vënë shpirtit, se duhej të mbështetej përunjësisht mbi
rendin hyjnor ku edhe dashuria fizike do ta gjente vendin e vet.
Kësisoj rridhnin javët...
Pastaj erdhi një ditë pranvere. Mollët kishin çelur në shpatet e
kodrinave dhe kurorat e tyre nën flladin e lehte shëmbëllenin si
këmbana që tundeshin. Mbylla sytë dhe mbaja vesh tingullin e tyre
të kadifenjtë. Pastaj i hapa dhe pashe Luçinë në bluzë blu dhe kazmë
në dorë. Ajo vështronte teposhtë drejt luginës dhe buzëqeshte.
E vija re atë buzëqeshte dhe u përqendrova me lakmi për ta
lexuar. A ishte e mundur? Deri aty shpirti i Luçisë kishte qenë një
arrati e vazhdueshme, arrati nga e kaluara dhe nga e ardhmja.
Gjithçka e friksonte. E shkuara dhe e ardhmja ishin për të si vorbulla.
-212- -213-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Ajo i ishte qepur ankthshëm varkës së shpuar të së tashmes t,i një

strehë e paqëndrueshme. 17
Dhe ja sot ajo po qesh. Pa arsye. Ja kështu. Dhe ajo buzëqeshje
më thoshte se ajo e vështronte të ardhmen me besim. Ndjehesha si
një lundrues që pas kaq muajsh zbret mbi një breg. Isha i lumtur. I
mbështetur pas një trungu shtrembaluq, kisha mbyllur qepallat.
Ndjeja flladin dhe këngën e mollëve të bardha, dëgjoja cicërimën e x-)yl/aodhi ajo që s'duhej të ndodhte. Kur përmes buzëqeshjes së
zogjve që shndërroheshin në sytë e mi në mijëra drita që duar të t/ r saj, pashë shpirtin e qetësuar të Luçisë kisha arritur qëllimin
dhe s'më mbetej veç të ikja. Por nuk e bëra. Pastaj ishte më keq. Ne
padukshme i ngrinin në festë. Nuk i shihja ato duar, por dëgjoja
vazhduam të jetonim në të njëjtën fermë. Luçia lulëzonte, i ngjante
piskamat e zërave dhe më dukej se ishin fëmijë, një vargan i gëzuar
pranverës që ngadalë rreth nesh po kthehej në verë. Por unë në vend
fëmijësh ... Befas mbi fytyrën time u vendos nje dorë. Dhe nje zë:
që të lumturohesha, po çmendesha nga gjithë ajo pranverë femërore
"Jeni kaq i mirë zoti Kostka ..." Nuk i hapa sytë. Nuk e lëviza dorën.
krah meje që unë vetë e kisha vënë në lëvizje dhe që tani po më çelte
Vazhdoja të shihja zogjtë, të vegjël, që këmbeheshin në vezullime
kërcimtare, dëgjoja tringëllimën e mollëve. Zëri u bë më i dobët; "Ju gjithë kurorat e saj që s'ishin të miat dhe që nuk duhej të ishin të
dua..." miat. Në Pragë kisha djalin dhe gruan që mezi i prisnin ato pak herë
Ndoshta duhej të kisha pritur atë çast dhe pastaj të kisha ikur që unë shkoja në shtëpi.
Druaja ta prishja atë fillim afërsie. Kjo do ta lëndonte Luçinë, por
shumë shpejt, meqenëse detyrën e kreva. Por para se të kuptoja çdo
nuk guxoja as ta shpija më tej, sepse e kisha të qartë që s'kisha të

ebookalbania
gjë, një lloj dobësie më bllokoi. Ne ishin vetëm në atë peizazh të
drejtë ta bëja. E dëshiroja Luçinë dhe në të njëjtën kohë i trembesha
hapur, në mes të mollëve të gjora; e putha Luçinë dhe u shtriva me
të në shtratin e natyrës. dashurisë së saj, sepse s'dija ç'të bëja me të. Vetëm me përpjekje të
jashtëzakonshme u mundova të ruaja natyrshmërinë e mëparshme të
bisedave tona. Dyshimet e mia u ndërfuten midis nesh. Ndjeja se
ndihma shpirtërore që i kisha dhënë Luçisë, ishte demaskuar tani. Se
e kisha dëshiruar fizikisht që në çastin kur e kisha parë. Se i kisha
prishur mendjen duke u veshur si prift ngushëllues. Se gjithë ato
fjalë të bukura për Jezuin dhe Zotin vetëm sa kishin mbuluar orekset
më të ulëta të trupit. Më dukej se duke i hapur rrugë seksualitetit
tim, kisha ndyrë pastërtinë e qëllimit tim të parë dhe nuk e meritoja
të isha pranë Zotit. Por sapo erdha në atë mendje, meditimi im u
shkund: ç'mendjemadh, qortova veten, ç'pretendim hundëpërpjetë
që doja të kisha merita, t'i pëlqeja Zotit! E ç'vlerë kanë meritat
njerëzore përballe Tij? Asgjë, asgjë, asgjë. Luçia më dashuron dhe
shëndeti i saj varet nga dashuria ime! Duhet ta hedh në dëshpërim
vetëm e vetëm për hir të pastërtisë time? Nuk do të fitoj kështu
përçmimin e Zotit? Dhe sikur pasioni im të jetë mëkat, çfarë është më
e rëndësishme, jeta e Luçisë apo pafajësia ime? Do të mbetet
gjithësesi mëkati im, vetëm unë do ta mbaj. Vetëm unë do të humbas
nga ky mëkat!
Në këto meditime dhe mëdyshje erdhi nga jashtë një e papritur.
Nga qendra erdhi e sajuar në adresë të drejtorit tim një akuzë
politike. Ai u përpoq që të mbrohej me mish e me shpirt, sepse e
- 215 -
-214-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
kritikonin që rrethohej nga elementë të dyshimtë. Unë isha njeri prej
tyre: i dëbuar nga Universiteti për shkak të opinioneve antishtetërore
dhe fetare. Më kot drejtori përpiqej të shpjegonte se unë nuk isha
fetar dhe se nuk më kishin dëbuar nga Universiteti. Sa më shumë më
mbronte, aq më shumë nxirrte bashkëfajësinë tonë dhe aq më shumë
e rëndonte veten. Për mua u bë e padurueshme.
Padrejtësi Ludvik? Po, kjo është pikërisht fjala që ju përdorni më
shpesh kur dëgjoni historira të tilla. Por unë nuk e di se ç'është
padrejtësia. Sikur të mos kishte asgjë mbi gjërat njerëzore dhe sikur
aktet të mos kishin tjetër rëndësi përveç asaj që u japin autorët e tyre,
nocioni i padrejtësisë do të ishte i ligjshëm, dhe unë vetë do të isha i
gatshëm ta përdorja përderisa më dëbojnë nga një fermë shtetërore
ku kam punuar me aq zell. Ndoshta do të ishte logjike që të bëhej një
manifestim kundër kësaj padrejtësie dhe të luftoja me tërbim për të
drejtat e mia të vogla prej njeriu.
Por ja që zakonisht ngjarjet përmbajnë një tjetër kuptim përveç
atij që kanë në mendje autorët e tyre të verbër; ato janë shpesh
ebookalbania
udhëzime të maskuara që vijnë nga lart dhe njerëzit që i kanë lënë të
kryhen nuk janë asgjë më shumë veçse korrierë pa dijeni të tyre, të
një vullneti të lartë për të cilin atyre as që iu bie ndër mend.
Isha i bindur që kështu po ndodhte. Kësisoj i prita ngjarjet në
fermë si një lehtësim. Gjeta aty një direktivë të qartë: Largohu nga
Luçia para se të jetë tepër vonë. Misioni yt mbaroi. Frytet e tij nuk të
takojnë ty. Rruga jote kalon gjetiu.
Pra veprova si në Fakultetin e Shkencave dy vjet më parë. I lashë
lamtumirën Luçisë që ngashërehej dhe shkova drejt katastrofës se
dukshme. Propozova vetë që të largohesha nga ferma shtetërore. Në
të vërtetë drejtori kundërshtoi, por unë e dija që ai e bënte për
mirësjellje dhe që brenda vetes dhe ai ndjehej i lehtësuar.
Vetëm se kësaj radhe natyra vullnetare e largimit tim nuk preku
njëri. Këtu s'kishte miq komuniste të para shkurtit që do ta shtronin
udhën time të daljes me nota të mira e me këshilla. E lashë fermën si
një njeri që e pranonte që s'ishte i denjë të bënte as punën me të
parëndësishme në këtë Shtet. Kështu u bëra punëtor ndërtimi.
-216-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
18
'shte një ditë vjeshtë e vitit 1956. Për të parën herë pas pesë
vjetësh takova Ludvikun në vagonin restorant të trenit të
shpejtë Pragë-Bratislavë. Unë shkoja në kantierin e ndërtimit të një
uzinë, në lindje të Moravisë. Ludviku sapo e kishte mbyllur
kontratën e tij me minierat e Ostravës. Kishte qenë në Pragë për të
paraqitur kërkesën që t'i jepej leja për të mbaruar studimet. Që andej
po kthehej në shtëpi, në Moravi. Në fillim nuk mblidhnim dot veten.
Të dy u habitëm me përputhjen e fateve tona.
Më kujtohet shumë mirë Ludvik me sa vëmendje më dëgjuat kur
ju tregova ikjen nga fakulteti, pastaj intrigat në fermë që më detyruan
të bëhesha punëtor ndërtimi. ]u falënderoj për atë vëmendje. Ju u
tërbuat, folët për padrejtësi, për budallallëk. U zemëruat edhe ine
mua: më qortuat që nuk u mbrojta, që u dorëzova. Asnjëherë e
asgjëkundi, nuk duhet të ikësh me vullnetin tënd, thoshit ju. Duhet ta
detyrojmë kundërshtarin të përballet me më të keqen! E pse ta ketë
ndërgjegjen të qetë ai?
Ju minator, unë murator. Fatet tona janë shumë të ngjashme dhe
ne kaq të ndryshëm! Unë që fal dhe ju që s'pajtoheni, unë paqësor, ju
me sopatë. Sa të afërt për së jashtmi dhe sa të largët njëri nga tjetri
brenda nesh!
Ju dinit shumë më pak gjëra se unë për largimin e brendshëm.
Duke më shpjeguar në detaje përjashtimin tënd nga Partia ti ishe i
bindur si për një gjë më se të natyrshme se unë isha dakort me ju dhe
po aq i skandalizuar nga ajo shtirje e zellshme e shokëve që ju dënuan,
sepse bëtë shaka me atë që për ata ishte e shenjtë. Pse s'është për t'u
zemëruar? pyesnit ju, sinqerisht i çuditur.
Do t'ju them një gjë: në Gjenevë, në kohën kur ligjin e bënte
Kalvini, jetonte një djalë i ri, që ndoshta ju ngjante, djalë i zgjuar dhe
hokatar. I zunë fletoret e tij mbushur me qesëndisje për Jezu-Krishtin
dhe Shkrimet e Shenjta. A s'është për t'u zemëruar tha pa asnjë
dyshim djaloshi që ju ngjante aq shumë. Në fund të fundit s'kishte
bërë ndonjë gjë të keqe, vetëm shaka dhe kaq. Urrejtjen? Ai nuk e
njihte fare. Ai njihte veç hokat dhe indiferencën. E ekzekutuan.
Oh, mos kujtoni se jam partizan i një krimi të tillë! Dua vetëm të
them se asnjë lëvizje e madhe që don të shndërrojë botën, nuk i lejon
-217-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

sarkazmat apo talljet, sepse ato janë si ndryshku që gërryen gjithçka. Por, le të ta them për të fundit herë: vështro në thellësi të shpirtit
Pa shih vetëm qëndrimin tënd, Ludvik. Ata të përjashtuan nga tënd! Arsyeja e vërtetë e të mirave që bën nuk është dashuria por
Partia, ju dëbuan nga Fakulteti, ju futën te ushtarët politikisht të urrejtja! Urrejtja për ata që të kanë bërë keq dikur, duke ngritur duart
rrezikshëm dhe ju dërguan për dy tri vjet pune në minierë. Po ti? Ju në sallën e madhe! Duke mos njohur Zotin, shpirti yt nuk njeh faljen.
u thartuat, i bindur se po ju bëhej një padrejtësi shumë e madhe. Kjo Ti dëshiron hakmarrjesh. Ti i identifikoni ata që të kanë bërë keq
ndjenjë padrejtësie përcakton ende sot gjithë qëndrimin tuaj. Nuk ju dikur me ata që iu bëjnë keq të tjerëve sot dhe hakmerreni! Je i
kuptoj! Ç'keni ju që flisni për padrejtësi? Ata ju degdisën te të zinjtë - mbushur me hakmarrje, ndonese i ndihmon njerëzit! E ndjej. E ndjej
armiqtë e komunizmit. Dakort! Po a është kjo një padrejtësi? A nuk në çdo fjalë tënde. Por çfarë sjell urrejtja përveçse një tjetër urrejtje
ishte më shumë për ju një fat i madh? Ju mund të vepronit në radhët dhe një varg hakmarrjesh? Ju jetoni në ferr Ludvik, po ta përsëris, në
e kundërshtarëve! Ka mision më të lartë e më të rëndësishëm se sa ferr, dhe të mëshiroj.
ky? A nuk i çoi Jezui dishepujt e tij "si delet në mes të ujqërve"?
"Nuk janë të shëndoshët që kanë nevojë për doktorin, por ata që janë
sëmurë", ka thënë Jezui. "Unë nuk erdha të thërras të drejtët, por
mëkatarët..." Vetëm se ju nuk dëshëronit të shkonit në mes të
mëkatarëve dhe të atyre që janë të sëmurë!
Ju do të më thoni që krahasimi im nuk qëndron. Që Jezui i
dërgonte dishepujt e tij "në mes të ujqërve" me bekimin e tij, ndërsa
ju keni qenë i çkishëruar dhe u mallkuat, dhe vetëm më pas të

ebookalbania
dërguan mes armiqve, si armik, mes ujqërve si ujk, mes mëkatarëve
si mëkatar.
Por ti vërtet nuk e pranon mëkatin? Nuk ndjen asnjë lloj faji
kundrejt bashkësisë? Nga të vjen gjithë kjo kryelartësi? Njeriu që i
përkushtohet besimit të tij, është përunjur dhe përunjësisht ai duhet
të pranojë ndëshkimin qoftë edhe i padrejtë. Të përunjurit do të
lartësohen. Të penduarit do të falen. Ata që e kanë pësuar, kanë një
rast për të provuar besnikërinë e tyre. Nëse ti je i hidhur me tuajët
për të vetmen arsye se ata hodhën mbi supet tuaja një barrë tejet të
rëndë, kjo do të thotë se besimi yt ishte i dobët dhe se ti nuk ke dalë
fitues nga sprova që kalove.
Në mosmarrëveshjen që ti kishe me Partinë Ludvik, unë nuk
jam në krahun tënd, sepse e di që gjërat e mëdha të kësaj toke nuk
mund të krijohen veçse nga një bashkësi individësh paskajmërisht të
përkushtuar që përunjësisht i kushtojnë jetën e tyre një qëllimi të
lartë. Ti, Ludvik, nuk je paskajshmërisht i përkushtuar. Besimi yt
është i brishtë. E si të mos jetë përderisa ti nuk ke parë veç veten dhe
arsyen tënde mjerane!
Unë nuk jam mosmirënjohes Ludvik, e di çfarë ke bërë për mua
si dhe për shumë të tjerë që regjimi aktual i ka thyer. Në sajë të
marrdhënieve të tua që para ngjarjeve të shkurtit, me komunistë të
njohur, i fortë edhe për shkak të situatës tënde të tashme, ti nuk i
kursen përpjekjet, je i gatshëm për ndihmë. Kësisoj unë jam miku yt.
-218- -219-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
19
/~*)\ ikur ta dëgjonte Ludviku monologun tim, do të thoshte se jam
^~--J mosmirënjohës. E di që më ka ndihmuar shumë. Në pesëdhjetë
e gjashtën, kur u takuam në tren, atij i erdhi shumë keq për fatin tim
dhe pa vonuar filloi të kërkonte zanatin që më përshtatej më shumë
dhe në të cilin unë mund të jepja më mirë. Gatishmëria dhe
efikasiteti i tij më befasuan. Ai foli me një shok në qytetin e tij të
lindjes. Donte që unë të jepja shkenca të natyrës në gjimnaz. Guxim i
tepruar. Të merrje një besimtar për profesor në gjimnaz në një kohë
kur propaganda antiifetare kishte arritur kulmin, ishte gati e
pamundur. Ky qe edhe mendimi i atij shokut që më gjeti tjetër gjë: në
shërbimin e virologjisë në spital, u bënë tetë vjet tashmë, që unë
ebookalbania
eksperimentoj bakteriet në minj e lepuj.
Kështu është. Pa Ludvikun unë nuk do të banoja këtu e as Luçia.
Ajo u martua disa vjet pas largimit tim. Ajo s'mund të qëndronte
më aty, sepse i shoqi donte një punë në qytet. Meqenëse po kërkonin
ku të shkonin, ajo e bindi që të vendoseshin në qytetin ku banoja
unë.
Kurrë në jetën time s'kisha marrë ndonjëherë dhuratë më të
bukur, shpërblim më të çmuar. Delja ime, pëllumbesha ime, fëmija të
cilës i kisha kthyer shëndetin, që e kisha ushqyer me shpirtin tim, u
kthye sërish tek unë. Ajo s'më kërkon asgjë. Ka të shoqin. Por do që
të jetë afër meje. Ka nevojë të më ndjejë për së largu. Të më shohë në
meshën e së dielës. Të më takojë në rrugë. Isha i lumtur dhe në atë
moment ndjeva se nuk isha më i ri, se isha më plak nga ç'e mendoja
dhe ka të ngjarë që Luçia të jetë e vetmja vepër e jetës time.
Është pak kjo, Ludvik? Jo. Është mjaft dhe jam i lumtur. Jam i
lumtur. Jam i lumtur...
-220-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
20
/M h, ç'po kënaqem! Po tregohem kokëderr, i sigurt se rruga
C./ C^ ime është më e mira! Po mburrem për pushtetin e besimit
tim përpara dikujt që s'beson!
Po, arrita ta bëj Luçinë të besojë te Zoti. Arrita ta qetësoj, ta
shëroj. la shkarkova tmerrin që i shkaktonin punët e trupit Së fundi
u largova nga hapat e saj. Po, por çfarë i dhashë nga ana tjetër?
Martesa e saj nuk ishte e mbarë. I shoqi ishte vulgar, e tradhtonte
hapur, madje thuhej se edhe e rrihte. Luçia nuk ma pohoi asnjëherë
këtë. E dinte se do të më shkaktonte shumë dhimbje. Përpiqej të më
tregonte një tablo të lumtur të jetës së saj. Por në një qytet të vogël
s'mund t'i fshehësh gjërat.
Ah ç'po kënaqem! I kisha interpretuar makinacionet politike që u
bënë kundër drejtorit të fermës si një thirrje të koduar të Zotit për të
ikur që andej. Por midis gjithë atyre zërave si mund të njihja atë të
Zotit? Po sikur zëri që kapa unë të ishte vetëm zëri im prej burracaku?
Sepse në Pragë kisha një grua e një fëmijë. Ata s'kishin rëndësi për
mua, por unë nuk isha i zoti të shkëputesha prej tyre. Kisha frikë nga
ndonjë situatë pa rrugëdalje. Dashuria për Luçinë më trembte. S'dija
ç'të bëja me të. Tmerrohesha nga ndërlikimet që mund të më sillte ajo.
Merrja pamjen e engjëllit që po e shpëtonte por, në të vërtetë,
nuk isha veç një mashtrues tjetër. Pasi bëra vetëm dhe vetëm një herë
dashuri me të, i ktheva krahët. Shtiresha sikur e falja, ndërsa ishte ajo
që duhej të më falte. Qau nga hidhërimi kur unë ika dhe megjithatë,
disa vjet më pas, ajo u vendos këtu, për mua. Bisedonte me mua. Më
fliste si një miku. Ajo më fali. Pastaj është fare e qartë. Kjo s'më
kishte ndodhur ndonjëherë gjatë jetës time, por ajo vajzë e re më
donte. Unë i mbaja jetën ndër duar. Lumturia e saj varej nga unë.
Dhe unë ia kisha mbathur. Asnjeri s'ka qenë më shumë fajtor
kundrejt saj.
Papritmas, më shkrepi të nxjerr ca si thirrje hyjnore, si pretekste
për t'iu larguar detyrimeve të mia njerëzore. Gratë më trembin. Kam
frikë nga ngrohtësia e tyre. Kam frikë nga prania e tyre e vazhdueshme.
Mendimi se mund të jetoja me Luçinë me tmerronte, ashtu siç më
tmerron ideja se mund të bashkëjetoj në një dhomë e kuzhinë me
mësuesen e qytetit fqinjë.
-221-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Po, në të vërtetë, përse ika vullnetarisht nga Universiteti

pesëmbëdhjetë vjet më parë? Nuk e doja gruan që ishte gjashtë vjet
më e madhe se sa unë. Nuk ia duroja dot zërin, as tiparet, as tik-takun
e rregullt të lavjerrësit të shtëpisë. Nuk isha më në gjendje të jetoja më
tej me të dhe e kisha po aq të pamundur ta lëndoja duke u divorcuar,
sepse ajo ishte e mirë dhe unë isha i padenjë për të. Kësisoj dëgjova
menjëherë zërin shpëtimtar të thirrjes së madhërishme. Dëgjova Jezu
Krishtin që më nxiste të dilja nga fijet e ngatërruara.
Zot, vërtet kështu është? Kaq qesharak mjeran jam bërë? Thuaj PJESA E SHTATË
që s'është kështu! Më qetëso për këtë! Dua të ta dëgjoj zërin, O i
madhi Zot, fol më fort, më fort! Në këtë zallamahi zërash të prishur,
nuk të dëgjoj fare! LUDVIK-HELENA-JAROSLLAV

ebookalbania

-222-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania

onë në darkë, pasi u ktheva nga Kostka në hotel, vendosa që

të nesërmen, që herët në mëngjes, të nisesha për në Pragë.
S'kisha ç'të bëja më këtu: misioni im mashtrues në qytetin e lindjes
mbaroi. Për fat të keq, mishmashi që po më gërgëllonte në kokë, më
trazoi edhe në shtratin që kërciste dhe gjithë natën s'vura dot gjumë
në sy; kur kujtova se po më vinte gjumi, më zunë të dridhurat dhe
vetëm ndaj të gdhirë munda të fle. Kësisoj, u zgjova shumë vonë, aty
nga ora nëntë, autobusët dhe trenat e mëngjesit ishin nisur dhe më
duhej të prisja orën dy të pasdites për linjën tjetër me Pragën. Kjo gjë
nuk më pëlqeu: më dukej vetja si i një i mbytur dhe provova një mall
shumë të fortë për Pragën, për punën, për tryezën time, për librat e
mi. Por, s'kisha ç'të bëja; më duhej të shtrëngoja dhëmbët e të zbrisja

ebookalbania
në sallën e ngrënies.
U futa ngadalë, me drojen se aty mund të ishte Helena. Por nuk
ishte (pa dyshim, magnetofonin krahëqafë, ajo bridhte nga një fshat
në tjetrin duke bezdisur kalimtarët me mikrofonin dhe pyetjet e saj);
nga ana tjetër salla ziente nga klientët që kthenin krikllat me birrë,
pinin kafe e konjak, të ulur nëpër tryeza, Për fat të keq, as atë
mëngjes qyteti im i lindjes nuk po ma jepte kënaqësinë e një vakti të
mirë!
Dola në trotuar; qielli blu, retë e vogla të grisura, ajri i rëndë,
pluhuri që rrinte varur, rruga që të nxirrte në sheshin e madh me
kullën e bashkisë (po, ajo që i ngjante ushtarit me helmetë), gjithë kjo
pamje më mbështolli me hukamën e saj të mbushur me një trishtim
të thatë. Për së largu, ndihej zvarritja e dehur e një kënge morave (ku
më dukej se ishin mpleksur magjitë e mallit, të fushës dhe të
kalërimeve të ushtarëve të detyruar) dhe në mendje m'u rishfaq
Luçia, me historinë e saj të hershme, që ngjasonte tani me atë këngën
e zvarritur e thërriste zemrën time ku kishin kaluar (sikur të kalonin
fushën) aq gra e s'kishin lënë asgjë pas, njësoj si pluhuri i varur që
s'lë gjurmë mbi shesh por futet mes kalldrëmeve, pastaj era që fryn e
ngre më tutje.
Ecja mbi ato kalldrëme të pluhurosura dhe ndjeja lehtësinë e
rëndë të zbrazëtisë që peshonte mbi jetën time: Luçia, perëndesha e
mjegullave, dikur më kishte privuar nga ajo vetë, dje, ajo kishte
-225-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
shndërruar në hiç hakmarrjen time të parashikuar me shumë saktësi,
dhe, menjëherë paskëtaj ndryshoi edhe kujtimin që kisha për të në
një lloj përbuzjeje të vajtueshme, në një lojë groteske, ku e di unë se
si. Kështu duhet të jetë, sepse zbulimet e Kostkes dëshmonin se gjatë
gjithë atyre viteve unë mbaja në kujtesë një tjetër grua, përderisa në
të vërtetë unë asnjëherë s'kam ditur kush ishte Luçia.
Qysh kaherë më pëlqente të përsërisja se Luçia ishte për mua një
lloj abstraksioni, një legjendë dhe një mit, por tashmë, pas poezisë së
atyre fjalëve shihja një të vërtetë pa poezi: unë nuk e njihja Luçinë;
nuk dija kush ishte ajo realisht, ç'ishte në vetvete dhe për veten.
Kisha parë (me egocentrizmin tim djaloshar) vetëm ato anë të qënies
së saj që ktheheshin me droje drejt meje (drejt vetmisë, skllavërimit,
dëshirës time për dhemshuri dhe dashuri); ajo për mua ishte vetëm
funksion i gjendjes në të cilën unë ndodhesha; gjithçka që vinte prej
saj dhe e tejkalonte situatën konkrete të jetës sime, gjithçka që i
përkiste asaj, unë nuk e shihja. Por, le ta zemë se ajo për mua kishte qenë
vërtet vetëm funksion i një situate, ishte logjike që me ndryshimin e
kësaj situate (me ardhjen e një situate tjetër më pas, me plakjen dhe
ebookalbania
ndryshimin tim) edhe Luçia ime nuk duhej të shfaqej më, përderisa
ajo ishte vetëm Luçia që unë nuk e dija, që s'më përkiste, që më
tejkalonte. Po kështu, ishte krejt logjike që pas pesëmbëdhjetë vjetësh
unë të mos e njihja më. Ajo gjithmonë kishte qenë për mua (dhe unë
s'e kisha parë ndonjëherë ndryshë veçse si "për mua") dikush tjetër,
një e panjohur.
Mandata e disfatës sime më kishte kërkuar për pesëmbëdhjetë
vjet dhe më kishte gjetur. Kostka (që s'ia kisha vënë ndonjëherë
veshin) ishte më i rëndësishëm për Luçinë, bënte shumë më tepër për
të, e njihte më shumë se sa unë, dhe kishte ditur ta donte më mirë (me
siguri jo më shumë se sa unë, sepse forca e dashurisë sime arriti
kulmin); atij, ajo i kishte besuar gjithçka - mua, asgjë; ai e kishte bërë
të lumtur - unë, fatkeqe; ai ia kishte njohur trupin - unë, asnjëherë. E
megjithatë, për ta bërë timin atë trup aq dëshpërimisht të dëshiruar,
mjaftonte një gjë fare e thjeshtë: mjaftonte ta kuptoja, ta hidhja vështrimin
drejt saj, ta doja jo vetëm për atë pjesë të personalitetit që më
interesonte mua, por edhe për gjithë atë tjetrën që nuk më përkiste
drejtpërdrejt, për atë që ajo ishte në vetvete dhe për vete. Unë nuk e
dija dhe kësisoj i kisha bërë keq të dyve, vetes dhe asaj. Më pushtoi
një valë zemërimi kundër vetes, zemërim kundër moshës së ahershme,
kundër moshës lirike idiote kur të duket vetja një enigmë aq e madhe
sa s'interesohesh për enigmat që janë jashtë teje dhe kur të tjerët
(qofshin ata edhe më të shtrenjtët) nuk janë veçse pasqyra lëvizëse në
-226-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
të cilat sheh i çuditur pamjen e ndjenjës tënde, të trazirave e të
vlerave të tua. Po, gjatë atyre pesëmbëdhjetë vjetëve, mendoja për
Luçinë si për pasqyrën që ruan pamjen time të dikurshme!
Befas më doli para syve dhoma lakuriqe, vetëm me një shtrat, e
ndriçuar keq nga feneri, pashë kundërshtimin e egër të Luçisë. E
gjitha kjo më kujtonte një ironi të keqe: unë e pandehja të virgjër,
ndërsa ajo mbrohej pikërisht sepse nuk ishte e tillë dhe, doemos,
druante se unë do të zbuloja të vërtetën. Por, mbrojtja e saj mund të
kishte edhe një shpjegim tjetër (që i përgjigjej mënyrës se si e shihte
Kostka Luçinë): përvojat e para seksuale i kishin lënë aq shumë
gjurmë, sa që ia kishin zhveshur aktin e dashurisë nga ai kuptim që i
jep pjesa më e madhe e njerëzve; ajo e kishte zbrazur aktin e
dashurisë nga çdo dhemshuri, nga çdo ndjenjë dashurie; për Luçinë
trupi ishte i neveritshëm, ndërsa dashuria nuk ishte trupore; midis
shpirtit dhe trupit ishte shpallur një luftë e heshtur dhe kokëfortë.
Ky shpjegim (sa melodramatik por edhe shumë i mundshëm),
më kujtonte sherrin e hidhur (që unë e njihja në shumë forma) të
shpirtit me trupin, dhe më solli ndër mend (sepse këtu e trishtueshmja
përzihet pa fund me qesharaken) një aventurë me të cilën kisha
qeshur aq shumë dikur: një shoqja ime, grua me zakone mjaft
praktike (nga të cilat kisha përfituar edhe unë jo pak), ishte fejuar me
një fizikant dhe kësaj radhe ishte shumë e vendosur që më në fund të
jetonte dashurinë; por, për ta ndjerë si dashuri të vërtetë (dhe për ta
dalluar nga lidhjet që kishte kaluar), ajo ia kishte ndaluar të fejuarit
marrdhëniet intime deri natën e martesës, shëtiste me të në mbrëmje,
i shtrëngonte dorën, shkëmbente të puthura nën shtyllat e neonit,
dhe kësisoj i lejonte shpirtit (të çliruar nga pesha e trupit) që të
fluturonte lart në re e të zhytej më pas në marramendje. Një muaj pas
martesës, ajo u nda dhe ankohej gjithë hidhërim se i shoqi, kishte
zhgënjyer ndjenjën e saj të madhe, ishte treguar një dashnor mediokër
dhe thuajse i pafuqishëm.
Atje larg, e pastaj, piskama e dehur e këngës morave përzihej me
afshin grotesk të kësaj historie, me zbrazëtinë e pluhurosur të qytetit dhe
me trishtimin tim që e acaronte edhe më shume urinë time. Në fund të
fundit, isha vetëm dy hapa larg barit; shkunda dorezën e derës, por ishte
e mbyllur. Një qytetar që kalonte aty më tha: "Sot, të gjithë janë në festë! -
Në Kalërimin e Mbretërve? - Po more! Lokali ka kioskën e vet atje."
Këputa një të sharë, por s'kisha ç'të bëja; mora andej nga vinte
kënga. Drejt asaj feste folklorike, të cilës i largohesha si të qe kolerë,
më shtynin ngërçet e stomakut të uritur.
-227-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
Instagram : ebookalbania
? odhje. Lodhje që kur gdhiu. A thua se isha zdërhallur gjithë
natën. E megjithatë, kisha fjetur. Vetëm se kisha bërë pjesën
më të keqe të gjumit. Gëlltisja mëngjesin për të mbyllur gojën që më
hapej gjithë kohës. Andej lart njerëzit filluan të mbërrinin. Ca shokë
të Vladimirit, e gjithëfarë sehirxhinjsh. Një djalë nga të kooperativës
solli në oborrin tonë një kalë për Vladimirin. Në mes të të gjithëve u
shfaq Kalaseku, përgjegjësi i kulturës në Komitetin kombëtar të
rrethit. Ka dy vjet që jam në luftë me të. Ishte veshur me të zeza dhe
kishte marrë pamje solemne në krah të një gruaje elegante. Nje
prageze, gazetare në radio. Më duket se duhet t'i shoqëroj. Gruaja
do të marrë intervista për një emision për Kalërimin.
Djalli e marrtë! S'kisha ndër mend të bëja numra. Gazetarja u
ebookalbania
entuziazmua që u njoh me mua, dhe, merret vesh, Kalaseku u fut në
lojë. Qenkësh detyrë politike. Palaço. Mund f i kisha hequr qafe. lu
thashë që im bir do të bëhej mbret dhe se doja të isha aty kur ai të
përgatitëj. Mirëpo Vlasta më prishi punë. Merrej ajo me përgatitjen e
djalit. Unë duhej të flisja në radio.
I lodhur, pranova. Gazetarja u ul në një nga lokalet e Komitetit
kombëtar. Aty kishte magnetofonin dhe një çunak që merrej me të. E
ç'i punonte gjuhes ajo! Fliste dhe s'pushonte së qeshuri. Pastaj, duke
mbajtur mikrofonin nën hundë, i bëri pyetjen e parë Kalasekut.
Ai u kollit pak dhe dhe ia nisi. Praktikimi i arteve popullore
ishte pjesë e edukimit komunist. Komiteti kombëtar i rrethit ishte më
se i ndërgjegjshëm për këtë. Prandaj ai e mbështeste plotësisht. Ai u
uronte sukses të plotë dhe bashkohej me ta dhe falenderonte të gjithë
ata që kishin marrë pjesë. Organizatorët entuziastë dhe rininë
entuziaste të shkollave, të tërë.
Ç'na lodhi. Po ato fjali pa fund. Kam pesëmbëdhjetë vjet që dëgjoj
po ato fjali pa fund. Dhe f i dëgjosh nga goja e Kalasekut, që as që e çan
kokën për artin popullor. Arti popullor, për të, është vetëm një mjet.
Që i jep mundësinë të mburret për aktivitete të reja. Për realizimin e
direktivave. Të nxjerrë në pah meritat e tij. Ai nuk lëvizi as gishtin e
vogël për Kalërimin e Mbretërve, duke na kursyer edhe qindarkën e
fundit. Megjithatë Kalërimi quhet si aktiviteti i tij. Ai e bën ligjin për
kulturën në rreth. Një ish-magazinier që nuk dallon violinën nga kitara.
-228-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Gazetarja e solli përsëri mikrofonin para gojës së vet. A isha i
kënaqur sivjet nga Kalërimi? Sa s'ia plasa të qeshurës: Kalërimi i
Mbretërve ende nuk kishte filluar! Por ia plasi ajo para meje: nje
folklorist i vjetër si unë me siguri që duhej ta dinte se si do të ishte ai
kalërim. Vërtet ata i dinë gjithmonë gjërat që më parë. E dinë si do të
zhvillohen. Për ta e ardhmja ka ndodhur një herë, ajo vetëm sa
përsëritet.
Më vinte t'ia zbrazja gjithçka që mbaja brenda. Që Kalërimi nuk
ishte si i viteve të tjera. Që arti popullor po i humbte gjithmonë e më
shumë partizanët e vet. Që autoritetet s'e përfillnin më. Që ky art ishte
thuajse i vdekur. Që nuk duhej të na gënjente mendja se dëgjojmë
gjithrnonë në radio një gjoja muzikë popullore. Gjithë ato formacione
instrumentesh popullorë, ato ansamble këngësh e vallesh popullore,
ishin më shumë opera e opereta, muzikë sa për të vrarë kohën, por
dreqi e mori, s'është art popullor. Orkestër me instrumenta popullorë
me dirigjent e partitura! Gati si orkestër simfonike! Ç'bastardim! Ajo
që ju servirin juve, zonja gazetare, formacionet dhe ansamblet, është
thjesht mendimi i vjetër muzikor romantik me huazime nga melodia
popullore! Arti i vërtetë i popullit ka vdekur, e dashur zonjë, ka
vdekur.
Do të kisha dashur t'i derdhja të gjitha këto në mikrofon, por
thashë tjetër gjë. Kalërimi i Mbretërve ishte shumë i bukur. Është
forca e artit popullor. Festivali i ngjyrave. Bashkohesha plotësisht me
të. I falenderoja të gjithë pjesëmarrësit. Ata që e gjallërojne, fëmijët e
shkollave,të gjithë.
Më vinte turp që flisja ashtu si donin ata që të flisja. Kaq burracak
jam? Apo kaq i disiplinuar? Apo kaq i lodhur?
Isha shumë i lumtur që e mbarova fjalimin dhe që mund të
largohesha. Mezi prisja të kthehesha në shtëpi. Në oborr, një tufë me
lloj-lloj sehirxhinjsh i vinin rrotull kalit duke tundur shirita në duar.
Doja të shihja Vladimirin tek vishej. U futa brenda, por dera e
sallonit ku po e vinin kostumin ishte e mbyllur me çelës. I rashë dhe
thirra. Vlasta m'u përgjigj nga brenda. S'ke pse vjen, mbreti po
vishet. Hej zot, po pse s'mund te futem dhe unë? Ashtu e do zakoni,
u përgjigj zëri i Vlastës. Nuk e kuptoja pse prania e babait ne veshjen
e mbretit nuk puqej me zakonin, por s'e mora mundimin ta bindja.
Me pëlqente që universi im i kishte rrëmbyer. Universi im i varfër e
jetim.
Pra, u ktheva sërish në oborr për të bërë muhabet me ata që
stolisnin kalin. Ishte nje kafshë e madhe që na i kishte dhënë hua
kobperativa. Kafshë e duruar dhe e qetë.
-229-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Pastaj, nga dera e madhe dëgjova nje zallamahi që vinte nga rruga.
Thërrisnin e britnin. Më kishte ardhur ora. Isha shumë i mallëngjyer.
Hapa derën dhe dola në prag. Kalërimi i Mbretërve ishte aty, i rreshtuar
përpara shtëpisë sonë. Kuaj të stolisur me xhingla e me fjongo që
mbanin kaluar djem të veshur me kostume popullore gjithë shkëlqim. Si
njëzet vjet më parë, kur erdhën më morën mua. Kur lutën babnë që f u
jepte djalin për mbret.
Në krye të kolonës, përballë portës, dy kalorës rrinin drejt mbi
shalë, të veshur si gra, me jataganë në duar. Ata prisnin Vladimirin
për ta shoqëruar dhe për ta ndjekur pas deri në mbrëmje. Një kalorës
u largua nga kolona, ndali kafshën dhe recitoi:
"Hyja, hyjal Të gjithë dëgjoni!
Me shpurën tonë, bablok, na lejoni
c]ë birin tuaj të marrim për mbret!"
Ata premtuan se do ta ruanin mbretin. Se do të kujdeseshin që të
ebookalbania
mos i ndodhte gjë nga të këqinjtë. Se nuk do ta linin në duart e
armikut. Se ishin gati të përlesheshin për të. Hej, hej.
Ktheva kokën: nga gjysmerrësira e portës së madhe, u shkëput një
siluetë me veshje tradicionale që rrinte kaluar mbi kalin e stolisur, me
mëngë të fryra dhe fjongo ngjyra-ngjyra që i binin mbi fytyrë. Mbreti.
Vladimiri. Befas e harrova lodhjen dhe mërzitjen dhe u ndjeva mirë.
Mbreti plak po nis nje mbret të ri. Vajta drejt tij. Krejt afër kalit, u
ngrita në majë të këmbëve, me buzët e zgjatura drejt fytyrës së tij të
maskuar. "Udhë të mbarë, Vladimir", i pëshpërita. Ai s'u përgjigj. Nuk
lëvizi. Dhe Vlasta më tha duke buzëqeshur: "Ai s'ka të drejtë të
përgjigjet. Gjatë gjithë ditës ai nuk duhet të thotë asnjë fjalë".
-230-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
/"} y*y ë duhet vetëm një çerek ore për të shkuar nga qyteti në fshat
\*SsV (kur isha adoleshent, në mes tyre kishte fusha; sot ata janë
bashkuar); Kënga që një çast më parë e dëgjoja ende në qytet, tani
jehonte me forcë nga altoparlantët e vendosur mbi fasada apo shtylla
elektrike (gjithmonë rrotë do të ngelem: për një çast më zuri trishtimi
dehës i nostalgjisë që më ngjalli ai zë i largët, ndërkohë që s'ishte veç një
zë i riprodhuar nga ndonjë disk i vjetër!); në hyrje të fshatit kishin
ngritur një hark triumfi ku kishin ngjitur një banderolë të madhe mbi të
cilën shkruhej me shkronja të bukura: MIRËSEARDHËT TË GJTTHËVE;
turmat shtoheshin, shumica e njerëzve mbanin veshje qyteti por kishte
edhe dy tri pleq që ishin veshur me kostume krahinore; çizme, qillota
prej liri të bardhë dhe këmisha me motive të qëndisura. Më tej rruga
hapej drejt sheshit të fshatit: midis xhades dhe rreshtave me shtëpi të
ulta, shtrihej një copë tokë e mbjellë me bar e me ca fidanë të rinj, ku (me
rastin e festave) ishin vendosur disa tezga që shisnin birra, limonada,
kikirikë, çokollata, kuleçë, salçiçe me mustardë dhe vafer; edhe lokali i
bashkisë e kishte hapur kioskën e vet: qumësht, djathra, gjalpë, kos e
dhallë; ndonëse asgjëkundi nuk shitej alkool, thuajse të gjithë m'u
dukën tapë; shtynin njëri-tjetrin drejt tezgave, bënin sehir, herë pas here
shihej ndonjë krah i ngritur përpjetë dhe dikush ia fillonte këngës, por
gjithmonë dështonte sepse që në masat e para kënga gëlltitej nga
gjullurdia rreth e rrotull që edhe vetë i nënshtrohej zhurmës së diskut të
altoparlantit. Për tokë ishin hedhur kudo (ndonëse festa sapo kishte
filluar) gotat plastike te birrave dhe letrat me njolla mustarde.
Me duhmën e vet antialkooliste tezga e prodhimeve të qumështit
nuk i afronte aspak njerëzit; pa rradhë fare mora një gotë qumësht dhe
një croissant, u tërhoqa disa hapa tej goditjeve të bënylave, për të
shijuar ngadalë qumështin me gllënjka të vogla. Atë çast një britmë
oshëtiu nga ana tjetër e sheshit: Kalërimi i Mbretërve filloi.
Qeleshet e vogla të zeza e të rrumbullakta me pupla gjeli,
mëngët e gjera me pala të këmishave të bardha, bolerotë e shkurtra
blu me xhufka leshi të kuqe, shirita letre të varura në pajimet e
kuajve mbushnin sheshin; mes buçimës se zërave njerëzorë dhe
këngës së altoparlanit, u futën tinguj të tjerë: hingëllima kuajsh dhe
thirrje kalorësish:
-231-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

"Hyja, hyja! Të gjithë dëgjoni,
njerëz tëfushës e të bregut,
ç'ndodhi të dielën e Rrëshajave.
Mbreti yn'ë është në hall
por është dhe shumë i mirë,
i karië vjedhur një mijë cjen
në kështjellën ku gjë s'gjen ..."
Për veshët dhe për sytë e njerëzve ishte krijuar një tablo e
ngatërruar ku të gjithë elementet haheshin me njëri-tjetrin: folklori i
altoparlantëve kundër folklorit të kuajve; ngjyrat e kostumeve të
kuajve kundër kafes dhe grisë së rrobave të qepura keq të spektatorëve;
spontaniteti i vrullshëm i kalorësve kundër sorollatjes punëmadhe të
disa burrave me shirita të kuq në krahë që rendnin sa te kuajt sa te
njerëzit dhe që u rraskapitën për të mos e lënë gjullurdinë të kalonte
caqet e arsyeshme, detyrë jo fort e lehtë, jo vetëm për shkak të
sehirxhinjve të padisiplinuar (për fat të mirë jo dhe aq të shumtë),
më kishte çarmatosur varfëria e festës) nuk doja as t'i ktheja kurrizin
asaj tabloje; ndiqja ngadalë tufën e kuajve që kishte zënë tashmë
gjithë xhadenë; në qendër ecte një treshe: mbreti, me fustan e me
jatagan, i rrethuar nga shqytarët e vet. Pak më tej kalorësit e tjerë të
shpurës mbretërore rendnin rrotull tyre: të ashtuquajturit ministra.
Ç'mbeteshin, ishin ndarë në dy rreshta që ecnin me galop në të dy
krahët e rrugës; edhe këtu rolet ishin të ndara qartë: ishin flamurtarët
(ushta e flamurit ishte kapur në të futurat e çizmes në mënyrë të tillë
që thekët e cohës së kuqe të flamurit valëviteshin afër brinjës së
kafshës), ishin kasnecët (që recitonin me ritëm para çdo shtëpie një
tekst për mbretin në hall por shumë të mirë, të cilit i kishin vjedhur
një mijë qen në kështjellën ku s'kishte gjë) dhe, për ta mbyllur, vinin
lypsarët (roli i të cilëve ishte të kërkonin: "Për mbretin, nënoke, për
mbretin!" duke tundur një shportë kashte.

ebookalbania
por sidomos nga që nuk ishte ndaluar qarkullimi në rrugë; të
vendosur në krye e në fund të karvanit, burrat me shirita të kuq në
krahë iu bënin shenjë autoveturave të ngadalësonin; kësisoj, me kuajt
mplekseshin makina turizmi, kamionë, motorrë zhurmëmëdhenj që
nervozonin kuajt dhe hutonin kalorësit.
Në të vërtetë, me inatin tim kokëfortë ndaj kësaj feste folklorike
(si dhe ndaj çdo tjetre) i druhesha tjetër gjëje nga ajo që shihja: prisja
një prishje të shijeve, përzierje të artit popullor autentik e të
shablloneve të tij me fjalimet përuruese të oratorëve idiotë, po, prisja
më keq, salltanete e shtirje, por nuk prisja atë që po shenjonte që nga
fillimi këtë festim, atë varfëri të trishtë e prekëse; dukej sikur ishte
ngjitur kudo: mbi publikun e shumtë por krejt të çrregullt e të
hutuar, mbi mosmarrëveshjen midis qarkullimit të makinave dhe
festës anakronike, mbi kuajt që rendnin për hiçmosgjë, mbi altoparlantin
buçitës inercia mekanike e të cilit s'pushonte se dërdëllituri rokanin e
saj dhe mbulonte kësisoj (bashkë me uturimën e motoçikletave)
stërmundimin e kalorësve të rinj, të cilëve u ishin enjtur damarët e
qafës nga të bërtiturit.
Mbarova qumështin dhe hodha gotën ndërsa kalërimi pasi
kishte parakaluar në shesh, filloi pelegrinazhin shumorësh përmes
fshatit. Të gjitha këto i njihja qysh kaherë: Vitin e fundit të luftës isha
krekosur dhe unë në mes të shpurës (me kostum të rëndë grash dhe
jatagan në dorë), krah Jarosllavit që ishte mbret. Nuk kisha asnjë
dëshirë që t'i lija emocionet në duart e kujtimeve, megjithatë (si të
-232- - 233 -
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

poshtra që më bën, kur jam në reportazh, kur kam nevojë të jem e

\sf aleminderit Ludvik, ka vetëm tetë ditë që të njoh e të dua si
*—^ s'kam dashur njeri, të dua e të besoj, nuk mendoj për asgjë
dhe besoj, sepse edhe sikur arsyeja, ndjenja, shpirti të më gënjenin,
trupi s'di djallëzi, trupi është më i ndershëm se sa shpirti, dhe trupi
im e di se s'e ka jetuar ndonjëherë atë që jetoi dje, harbimin, afshin,
egërsinë, kënaqësinë, dhunën, kurrë më parë trupi im s'e kishte
ëndërruar një gjë të atillë, trupat tanë dje u lidhën me një betim, dhe
mendjet tona duhet vetëm të binden, ka vetëm tetë ditë që të njoh
dhe të falenderoj Ludvik.
Faleminderit edhe se erdhe në minutën e fundit, se më shpëtove.
Mëngjesi ishte i bukur, qielli blu, unë e tëra isha e mbushur me blu,
qetë; të respektojë të paktën punën time, ta respektojë pak fare, u
bënë vite e vite që tirret ky muhabet, me përplasje, me dështime, me
poshtërime të vazhdueshme, por kësaj radhe më kërcyen edhe mua,
të ndjeja pas meje, ty dhe dashurinë tënde, të ndjeja ende mbi mua
dhe brenda meje, dhe kalorësit e bukur që thërrisnin gjithë gëzim
dukej sikur britnin që ti je aty, që jeta është, që ka një të ardhme për
mua, ndjeva në vetvete krenarinë që desh e humba, krenarinë që më
pushtoi, arrita të sajoj një të qeshur të bukur dhe i thashë, pa dyshim,
por për këtë s'është e nevojshme që t'ju dënoj me praninë time deri në
Pragë, kam makinën e radios dhe sa për atë çështjen që të shqetëson,
e rregullojmë shumë shpejt, e kam fare të lehtë të të prezantoj njeriun
me të cilin dua të jetoj, s'do ta kemi problem të merremi vesh që të
gjithë.
Ndoshta kam bërë një budallallëk, dhe po qe kështu, punë e madhe
fort, ia vlente ai çast i ëmbël kryelartësie, menjëherë, dashamirësia e tij u
shumëfishua me pesë, dukej se ishte i kënaqur, por druante se mos iu

ebookalbania
që herët çdo gjë po shkonte për bukuri, shkuam të inçizonim në kisha futur kot, më kërkoi f ia përsërisja dhe më në fund i thashë emrin
shtëpinë e prindërve, Kalërimin që do të vinte të merrte Mbretin dhe tënd, Ludvik Jahn, Ludvik Jahn, dhe në fund, i thashë me gojën plot,
aty ai më doli përpara krejt papritmas, më preu, nuk e prisja aq herët mos ki frikë, të jap fjalën për divorcin, nuk të fus më shkopinj nën rrota,
nga Bratislava dhe nuk e prisja të ishte aq shpirtkazëm, merre me mos u bëj merak, nuk të dua unë edhe sikur të më doje ti. Ndërkaq ai
mend Ludvik, sa i ndyrë u tregua që erdhi me gjithë atë! shtoi se sigurisht që do të mbeteshim miq, buzëqesha dhe iu përgjigja se
t)he unë që shpresoja si një idiote se familja ime nuk ishte natyrisht ashtu do të ishte.
shkatërruar plotësisht dhe se kishte ende një mënyrë ta shpëtoja, unë
idiotja që desh të sakrifikova ty për atë lidhje të dështuar, gati sa
s'pranova të vija këtu, unë idiotja që isha gati duke u gënjyer edhe
një herë nga zëri i tij i sheqerosur, kur më thoshte se do të vinte të më
merrte kur të kthehej nga Bratislava, se kishte shumë gjëra të
sinqerta për të më treguar, dhe ç'të shoh, ja ku më vjen i varur pas
saj, pas asaj kalamaneje, çupërline njëzet e dy vjeçare, trembëdhjetë
vjet më e vogël se unë, ç'turp që të humbas vetëm se kam lindur më
përpara. Kjo mjaftonte që të më hiqte gjithë fuqinë, vetëm se aty
s'mund t'ia lejoja vetes këtë. M'u desh të buzëqesh, t'i shtrëngoj
dorën me mirësjellje, oh Ludvik, faleminderit që më dhe forcë.
Ndërsa ajo u tërhoq pak, ai tha se mund të diskutonim sinqerisht
që të tre, ishte më e ndershme kështu, ndershmëria, ndershmëria, ia
njoh ndershmërinë unë atij, ka dy vjet që më vjen vërdallë për divorcin,
e di që s'do të nxjerrë gjë nga bisedat tona kokë me kokë, kështu që
shpreson se unë do të humbas toruan po të jem me atë çupërlinë, do
të tërhiqem përballë rolit të turpshëm të gruas së fyer, se do të
tronditem, do të qaj e pastaj do të kapitulloj. E urrej, për këto lojra të
-234- -235-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
^ur i bija ende klarinetës, në kohët e vjetra kur bëja pjesë në
orkestër, vrisnim mendjen për të kuptuar domethënien e
Kalërimit të Mbretërve. Kur mbreti Matias, i mundur, u arratis nga
Bohemia për në Hungari, ai paskësh qenë i detyruar të fshihej me
gjithë shpurën nga përndjekësit e tij çekë, në atë qoshe të humbur të
Moravisë ku ata jetuan vetëm duke lypur. Sipas traditës Kalërimi
duhej të ruante kujtimin e këtij fakti historik, të shekullit XV, por pas
një studimi të shpejtë të dokumenteve të vjetra doli se ky zakon i
përkiste një periudhe shumë më të hershme se sa aventurat e sovranit
magjar. Pra, si ka lindur dhe cila është domethënia e tij? Mos vallë i
ka origjinat që në periudhën pagane, si reminishencë e ceremonive
ebookalbania
gjatë të cilave adoleshentët hynin në radhën e të rriturve? E për çfarë
arsye mbreti dhe shqytarët e tij visheshin si gra? Mos përkujton
marifetin me të cilin një pjesë e burrave të ushtrisë (të Matiasit apo të
kohërave të tjera) maskonin kryetarin e tyre tek kalonte në territorin e
armikut? Apo ndoshta është një mbijetesë e bestytnisë së lashtë
pagane për efektin mbrojtës të maskimit kundër forcave keqbërëse?
Por përse mbreti, nga fillimi në fund, është i detyruar të rrijë memec?
Dhe përse thonë Kalërimi i Mbretërve, kur ka vetëm një mbret? Ç'do
të thotë e gjitha kjo? S'merret vesh. Ka disa hipoteza, por asnjëra nuk
është e vërtetuar. Kalërimi i Mbretërve është një rit misterioz;
kurrkush s'ia di kuptimin apo domethënien, por, ashtu si dhe
hieroglifet e Egjyptit të lashtë janë më të bukur për ata që s'dinë t'i
lexojnë (dhe nuk i shohin veçse si vizatime fantastike), mund të
ndodhë që edhe Kalërimi i Mbretërve të jetë aq i bukur, sepse
përmbajtja që duhet të përcjellë është zbehur prej shumë kohësh dhe
dalin akoma më shumë në pah, gjestet, ngjyrat, fjalët, duke e tërhequr
gjithë vëmendjen mbi vetveten, pamjen dhe formën e tyre.
Kësisoj, për çudinë time, dyshimi që pata kur u nis karvani më
ra dhe befas u pushtova nga pamja e kësaj tufe kalorësish që shkonte
shtëpi më shtëpi; për më tepër, altoparlantët që, deri një çast më
parë, përhapnin zërin këlthitës të një këngëtareje, kishin heshtur dhe
s'dëgjohej gjë tjetër (përveç zhurmës së makinave që, prej kohësh,
isha mësuar t'i hiqja nga mbresat e mia të dëgjimit) veç muzikës së
çuditshme të të thirrurave.
-236-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Kisha dëshirë të rrija aty, të mbyllja sytë dhe vetëm të mbaja
vesh: në zemër të atij fshati të Moravisë, e ndjeja se dëgjoja vargje,
vargje në kuptimin më primitiv të asaj fjale, që s'kishte radio, s'kishte
televizor e skenë teatri që të m'i sillte, vargje që jehonin si një thirrje
ritmike solemne në kufij të fjalës e të këngës, vargje që e robëronin
dëgjuesin vetëm me forcën e tyre, ashtu siç kishin robëruar dikur
dëgjuesit në amfiteatret antike. Ishte një muzikë sublime dhe
polifonike: secili prej kasnecëve recitonte me një ton monoton, por në
lartësi të ndryshme, në mënyrë që zërat të përshtaten vetvetiu;
përveç kësaj, thirrjet e kasnecëve nuk ishin të njëhershme, çdonjëri ia
hidhte vargjet e tij drejt një çasti tjetër, afër një shtëpie tjetër, aq mirë
sa që zërat duke u shkoqitur andej-këndej, krijonin një buçimë me
shumë zëra; njëri mbaronte, një i dytë ishte në mes dhe mbi këtë të
fundit shartohej një i tretë në një tjetër lartësi.
Kalërimi i Mbretërve ndoqi për shumë kohë rrugën e madhe
(duke u trembur tërë kohën nga veturat që kalonin), pastaj, në një
kryqëzim, ai u nda: krahu i djathtë vazhdoi udhën e vet drejt e drejt,
dhe ai i krahut të majtë ktheu menjëherë në një rrugicë, afër një
shtëpize të verdhë me gardh të ulët dhe kopsht të mbuluar me një
qilim lulesh shumëngjyrësh. Kasnecit i kishte hipur damari i sajimit
të hokave: shtëpia mund të mburrej për shatërvanin dhe e zonja e
shtëpisë e kishte djalin si dragua; në të vërtetë, kishte një pompë
përpara hyrjes, ndërsa dyzetvjeçarja trashaluqe, që i bëhej pa dyshim
qejfi se i përmendnin të birin, qeshte duke i dhënë një kartmonedhë
kalorësit (lypës) që kërkonte: "Për mbretin, nënoke, për mbretin!" Pa
e futur ende kartmonedhën në shportën e varur te shala e kalit, ia
behte një tjetër kasnec që thërriste dyzetvjeçaren se ishte e re dhe e
bukur, por se do të kishte akoma më qejf të shijonte nga kumbulla e
saj e vjetër; kokëpërkulur, me një pëllëmbë të mbledhur si kupë afër
buzëve ai bënte sikur pinte. Të gjithë rrotull qeshnin dhe dyzetvjeçarja,
e sikletosur, por edhe e kënaqur u largua; e kishte marrë me mend që
më parë se s'vonoi të dalë përsëri në derë me një shishe e një gotë
dhe u dha për të pirë kalorësve.
Ndërsa pinin dhe bënin hoka, pak më tutje, i rrethuar nga
shqytarët e vet, mbreti rrinte drejt mbi shalë, pa lëvizur, rëndë-rëndë,
ashtu siç iu takon ndoshta mbretërve të krekosen, i pazëshëm e
vetmitar në mes të zallahisë së ushtrive. Kuajt e dy shqytarëve
shtynin nga të dy anët kafshën mbretërore dhe prandaj tri kalorësit
sa s'përkiteshin, çizme më çizme. Kuajt mbanin në kraharor një bukë
thekre në formë zemre të mbuluar me copëza të vogla pasqyre të
stolisura me sheqer të ngjyrosur, në ballë iu kishin vënë trëndafila
-237-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

prej letre, ndërsa në jele iu kishin thurur kordele shumëngjyrëshe. rrëshqiti anash, duke rënë si nën goditjen e një kamzhiku mbi atë të
Tre kalorësit memecë mbanin veshjet e tyre të gjata femërore: funde një njeriu që kishte një copë herë që po më këqyrte. Ai tha:
të gjera, mëngë të gufuara e të kollarisura, në kokë kësula të "Tungjatjeta!" dhe, fatkeqësisht, erdhi drejt meje. 'Tungjatjeta",
ngarkuara me stolira, vetëm mbreti, në vend të kësulës kishte një thashë unë. Ai më zgjati dorën; ia zura. Ai ktheu kokën dhe i bëzani
diademë argjenti që shkëlqente prej ku vareshin tri kordele të gjëra e një vajze të re që s'e kisha vënë re: "Pse s'vjen? Eja të të prezantoj!"
të gjata, një e kuqe në mes dhe dy blu anash, që i mbulonin krejt Vajza (shtathedhur, e hijshme, me flokë e sy kafe) m'u drejtua duke
fytyrën e i jepnin një pamje të çuditshme e patetike. thënë- "Brozova". Ajo më zgjati dorën dhe unë u përgjigja:
Mbeta i çmeritur përpara kësaj tresheje të ngrirë; njëzet vjet më "Gëzohem. Unë quhem Jahn". Ai, hokatar, shpërtheu: "Po ku je
parë kisha qenë edhe unë ulur si ata mbi një kalë të stolisur, por more mik, u bënë vite që s'të kam parë!" Ishte Zemaneku.
duke e parë Kalërimin e Mbretërve nga brenda, s'kisha parë asgjë.
Vetëm tani po e shoh me të vërtetë dhe s'ia heq dot sytë: mbreti
kaluar (pak metra larg meje) i ngjan një statuje të mbështjellë me
flamur, që ruhet nga afër; e kush e di, thashë papritur, bën vaki të
mos jetë mbret por mbretëreshë; ndoshta është mbretëresha Luçi që
ka ardhur të shfaqet me pamjen e saj të vërtetë, sepse pamja e saj e
vërtetë është pikërisht pamja e mbuluar.
E në atë çast u kujtova që Kostka tek i cili bashkohej këmbëngulja
e mendimit dhe deliri, ishte tip origjinal, në kuptimin që gjithçka që

ebookalbania
kishte treguar ishte e mundshme por jo e sigurt; pa dyshim që ai e
njihte Luçinë e ndoshta dinte shumë për të, megjithatë, thelbësorja i
kishte shpëtuar: atë ushtarin që donte ta bënte të tijën në dhomën e
marrë borxh nga një minator, Luçia e donte vërtet; si mund ta merrja
seriozisht historinë e një Luçie që mblidhte lule vetëm se kishte një si
farë prirjeje për të besuar, kur kujtoj që ajo i këpuste për mua? E nëse
ajo nuk i kishte thënë gjysmë fjale Kostkës për këtë dhe as për
gjashtë muajtë e dashurisë sonë të dhimbsur, kjo do të thotë se edhe
atij ajo i kishte mbajtur një sekret të padepërtueshëm, pra as ai nuk e
njihte; atëherë, ai nuk duhet të ishte i sigurt që ajo e kishte zgjedhur
për banim atë qytet për shkak të tij; bën vaki që ajo të ketë
përfunduar këtu rastësisht, por është po aq e mundshme që të jem
unë shkaku, sepse ajo e dinte që ishte qyteti im. E ndjeja që
përdhunimi i Luçisë kishte qenë i vërtetë, por dyshoja për saktësinë e
rrethanave: historia ngjyrosej, vende-vende, nga vështrimi i përgjakur
i njeriut të eksituar nga mëkati, në të tjera kohë, nga bluja aq blu që
vetëm një njeri i mësuar me soditjen e qiejve mund ta kishte; ishte e
qartë: në tregimin e Kostkës, e vërteta bashkohej me poezinë dhe
krijonte vetëm një legjendë më shumë (ndoshta më afër të vërtetës,
ndoshta më të bukur ose më të thellë) që mbulonte legjendën e vjetër.
Vështroja mbretin e mbuluar kur më zunë sytë Luçinë tek
përshkonte (e panjohur dhe e panjohshme) madhërisht (e me ironi)
jetën time. Pastaj (si i detyruar çuditërisht nga jashtë), vështrimi im
-238- -239-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
6 shall i madh i kuq që iu varnin në qafë. As mbreti s'mbante maskë
G^^ odhje. Lodhje. S'po çlirohesha dot prej saj. Bashkë me
cs*D mbretin, Kalërimi ishte nisur drejt sheshit, ndërsa unë vetëm
e ndiqja pas. Merrja frymë thellë që të përballoja lodhjen. U ndala
para shtëpive të komshinjve që kishin nxjerrë hundën jashtë e
shastiseshin. Pata befas ndjesinë se më kishte ardhur radha edhe
mua të rrija ashtu. Se kishte shterruar ideja për udhëtime e aventura.
Se isha kyçur njëherë e përgjithmonë brenda dy ose tri rrugëve ku
unë kaloja jetën.
Kur mbrrita te sheshi, Kalërimi po largohej dalëngadalë përgjatë
rrugës kryesore. Po rrihja dhe unë të çapitesha pas tij, por papritmas
pashë Ludvikun. Ai ishte në këmbë, mbi barin buzë rrugës, me sytë
ëndërrimtarë të fiksuar te djelmoshat me kuaj. Ludvik, o djall! Në
ebookalbania
dreq vafsh! Deri tani ishte ai që shmangej, e mirë pra, sot nuk dua
unë ta takoj! Ktheva majat nga thembrat dhe shkova drejt një stoli.
Kësisoj, ulur mirë e bukur, do të dëgjoja jehonën e zbutur të thirrjeve
të kalorësve.
Ndejta aty, dëgjoja e vështroja. Kalërimi i Mbretërve largohej
pak nga pak, vajtueshëm, teposhtë udhës ku s'pushonin makinat e
motorrët. Pas u venin ca sehirxhinj. Pak kokrra. Gjithmonë e më pak
njerëz vijnë për të parë Kalërimin e Mbretërve. Megjithatë kësaj
radhe ka ardhur Ludviku. Pse vallë të ketë ardhur këtu? Të marrtë
djalli Ludvik. Tani është tepër vonë. Për gjithçka është tepër vonë.
Erdhe si ogur i keq. Ogur i zi. Dhe pikërisht tani që është bërë mbret
Vladimiri im!
Ktheva sytë nga ana tjetër. Në sheshin e fshatit kishte vetëm nja
dhjetë dymbëdhjetë të vonuar rreth tezgave e në hyrje të kafenesë.
Gati të gjithë tapë. Pijanecët janë dhe mbrojtësit më besnikë të
programeve folklorike. Mbrojtësit e tyre të fundit. Gjejnë një herë në
kaq kohë një arsye të denjë për të kthyer një gotë. Një plakush i vogël,
gjyshi i Peshaçekut ishte ulur pranë meje. Duket se s'ishte më si një
herë e një kohë. E pranova. S'është më siç ishte. Lëre ç'kanë qenë
dikur ato kalërimet, në vite e në shekuj! Me siguri që s'kanë qenë me
kaq shumë lara. Sot janë pak si shumë të ngjyrosur, si panair
karnavalesh. Me ato zemrat prej buke në kraharor të kuajve! Me ato
tonelata shiritash letre të blera nëpër dyqane! Asokohe kostumet ishin
-240-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
me po aq ngjyra, por më të thjeshta. E vetmja stoli e kuajve ishte një
gjithë kordele ngjyra-ngjyra, por vetëm një vello të hollë. Por ai
shtrëngonte një trëndafil mes dhëmbëve. Që të mos fliste.
Eh mor bablok, këto ishin njëherë e një kohë. S'ishte e
nevojshme asokohe t'u bije prapa të rinjve për t'u mbushur mendjen
që të merrnin pjesë në kalërim. S'ishte e nevojshme të bëje më parë
mbledhje me gjithë ato sherre që s'mbarojnë, për të vendosur kush
do të merret me organizimin e ku do të derdhen fitimet! Kalërimi
rridhte nga jeta e fshatrave si nga një burim. Ai shkonte fshat më
fshat duke lypur ndihma për mbretin e maskuar. Ndodhte që të
takonte një kalërim të ndonjë fshati tjetër dhe, plaste lufta. Të dy
palët mbronin me tërbim mbretin e tyre. Shpesh nga goditjet e
rrufeshme të thikave e jataganëve rridhte gjak. Kur kalërimi zinte
rob mbretin e huaj, deheshin e bëheshin tapë në hanin e fshatit dhe
paguante babai i mbretit rob.
Për besë, ke të drejtë, or gjysh. Edhe kur më bënë mua mbret në
kohën e luftës, nuk ishte kështu si sot. Madje edhe pas luftës ia
vlente akoma ta bëje kalërimin. Na gënjente mendja se do të
ndërtonim një botë krejt të re. Se njerëzit do të jetonin përsëri sipas
zakoneve të vjetra. Dhe se edhe vetë kalërimi do të gurronte nga
thellësitë e jetës. Ne donim ta ushqenim atë gurrë. Ç'nuk bënim për
të organizuar festa popullore. Vetëm se gurrën s'mund ta organizosh.
Gurra ose buron ose s'është më gurrë. Shihni, more gjysh, në
ç'derexhe jemi: ca këngë, ca kalërime dhe kaq, fundi i kazanit. Pikat e
fundit, të fundit fare.
Of... Iku dhe Kalërimi. Do të jetë futur me siguri në ndonjë rrugë
të tërthortë. Por dëgjohej ende thirrja e tij. Thirrja ishte e shkëlqyer.
Mbylla sytë dhe përfytyrova për një moment se po jetoja një tjetër
kohë. Në një tjetër shekull. Shumë të hershëm. Pastaj hapa sytë dhe
thashë me vete sa mirë që Vladimiri ishte mbret. Ishte mbret i një
mbretërie thuajse të vdekur, por të shkëlqyer. I një mbretërie të cilës
do t'i qëndroja besnik për jetë.
U ngrita nga stoli. Dikush më përshëndeti. Ishte plaku Kutecki.
Kisha kohë që s'e kisha parë. Mezi ecte, duke u mbështetur mbi bastun.
Nuk e kisha dashur ndonjëherë, por pleqëria e tij me ngjalli mëshirë.
"Ku shkoni kështu?"e pyeta. Më tha se një shëtitje e vogël të dielave i
bënte mirë për shëndetin. "Po kalërimi ju pëlqen?"Ai bëri një gjest
moskokëçarës: "As që e pashë. - Ou, po pse? " e pyeta. Bëri një lëvizje
tjetër të dorës, edhe më noprane; në çast, e kuptova pse: Ludviku
ndodhej në turmë. Kutecki po aq sa unë s'kishte dashur ta takonte.
-241-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
"Ju kuptoj, i thashë. Im bir bën pjesë në Kalërim e megjithatë
s'kisha asnjë qejf të çapitesha pas tyre. - "Djali juaj, atje? Vladimiri?"
- "Sigurisht, thashë, madje ai është mbreti!" - Kutecki tha: "Epo kjo,
çudi. - Çfarë ka për t'u çuditur? la prita. Çudi, edhe fort bile! Tha
Kutecki me sytë e vegjël që i shkëlqenin. - Po hë, pra, çfarë ka?
Këmbëngula. - Ka që Vladimiri është me Miloshin tonë", tha
Kutecki. Nuk e njihja Miloshin. Ai më shpjegoi se ishte i nipi, djali i
vajzës. "Por, s'ka mundësi, nguta zërin, unë e pashë kur u nis me
kalë nga shtëpia! - Edhe unë e pashë. Miloshi doli me të nga shtëpia
jonë me motorr, tha plaku. - Kjo s'ka vend ku të rrijë!" thashë dhe
nxitova të shtoj: "E ku po shkonin? - Ehu, përderisa ju s'ditkeni gjë,
s'më takon mua t'jua them!" tha Kutecki duke më lënë shëndenë.
ebookalbania
-242-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
7
>O/|/uk mendoja se do të takoja Zemanekun (Helena më kishte
^S ' siguruar se ai do të vinte vetëm pasdite për ta marrë) dhe
merret vesh që s'më erdhi aspak mirë që më doli përpara. Po, s'kisha
ç'të bëja. Ai ishte aty dhe s'kishte ndryshuar fare: flokët e verdhë
ishin gjithmonë të verdhë, ndonëse nuk i krihte më pas kokës
kaçurrelat e gjata. I kishte prerë shkurt e i mbante mbi ballë sipas
modës; frynte po njësoj gjoksin dhe zverkun e tërhiqte pas; ishte po
aq hokatar e i kënaqur, i pathyeshëm, kanakar i engjëjve dhe i një
vajze të re, bukuria e së cilës më kujtoi menjëherë mangësitë e
mundimshme të trupit me të cilin kisha kaluar pasditen e djeshme.
Duke shpresuar se biseda jonë do të ishte sa më e shkurtër, rrihja
f i jepja përgjigje po aq të rëndomta pyetjeve të tij të rëndomta.Tha
sërish se s'ishim parë prej shumë kohësh, duke theksuar çudinë e tij që
më shihte pikërisht aty, "në atë vrimë të humbur të djallit"; i thashë se
unë aty kisha lindur; atëherë ai kërkoi ndjesë duke pranuar se në këtë
rast vendi natyrisht që nuk ishte më i djallit; Zonjusha Brozova zuri të
qeshte. Nuk reagova ndaj shakasë, thashë vetëm se nuk habitesha që e
takoja aty sepse, me sa më kujtohej mua, ai gjithmonë kishte qenë
amator i folklorit; Zonjusha Brozova qeshi sërish, duke thënë se ata
nuk kishin ardhur për Kalërimin e Mbretërve; ajo tha se nuk i dukej
zbavitëse; e pyeta përse; ajo ngriti supet dhe Zemaneku më tha:
"Ludviku im i dashur, kohët kanë ndryshuar."
Gjatë asaj kohe, Kalërimi kaloi në një shtëpi tjetër, dhe dy kalorës
luftonin me kuajt e tyre që filluan të acaroheshin. Njëri i bërtiste tjetrit,
duke e akuzuar se s'dinte të drejtonte kafshën e vet, dhe të thirrurat
"hajvan!"dhe "idiot!" përziheshin në mënyrë komike me ritualin e
festimeve. Zonjusha Brozova psherëtiu: "Do të ishte fantastike sikur të
përplaseshin!" Zemaneku u shkri, por kalorësit ia dolën shpejt të
qetësonin kuajt dhe hyja, hyja, jehoi sërish solemnisht përmes fshatit.
Duke ndjekur hap pas hapi atë tufë të zëshme përgjatë kopshtijeve
të vogla e të lulëzuara, kërkoja më kot një pretekst të natyrshëm për
t'u larguar nga Zemaneku; më duhej të ecja i bindur krah mikes së tij
të bukur e të vazhdoja të shkëmbeja fjalë; kësisoj mësova se në
Bratislavë, nga ku ata ishin nisur herët në mëngjes, bënte po aq kohë
e bukur sa aty; se ata kishin ardhur me veturën e Zemanekut dhe se
-243-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
kishin qenë të detyruar të ndëronin stopat sapo kishin dalë nga
Bratislva; dhe pastaj që ajo ishte një nga studentet e tij. E dija nga
Helena që ai jepte marksizëm-leninizëm në Universitet, megjithatë e
pyeta se çfarë lënde jepte. U përgjigj se jepte filozofi (ky emërtim i
lëndës m'u duk domethënës; katër-pesë vjet më parë, ai duhet të ketë
thënë marksizëm, por qysh kur kjo disiplinë nuk ishte më aq e
preferuar, sidomos për të rinjtë, Zemaneku, për të cilin të qënurit i
admiruar mbetej shqetësimi kryesor, e mbulonte me lezet marksizmin
me një term më të përgjithshëm). Bëra sikur u habita duke thënë se
Zemaneku, më kujtohej fort mirë, kishte studiuar për biologji;
vërejtja ime fshihte një aluzion ironik për amatorizmin e njohur të
pedagogëve të marksizmit që bëheshin të tillë jo në saje të njohurive
shkencore, por të aftësive të tyre propagandistike. Zonjusha Brozova
ndërhyri për të thënë se pedagogët e marksizmit në vend të trurit
kishin një broshurë politike, por se Paveli ishte tjetër gjë. Për
Zemanekun ato fjalë ishin si uji i bekuar, bëri sikur kundërshtoi,
duke u treguar modest dhe duke nxitur kësisoj lëvdatat e vajzës. Aty
ebookalbania
mësova se miku i saj ishte ndër profesorët më të preferuar nga studentët
pikërisht për të njëjtat arsye që i prishnin punë me drejtorinë: ai
thoshte gjithmonë atë që mendonte, ishte i vendosur dhe merrte
gjithmonë anën e të rinjve. Zemaneku vazhdonte të kundërshtonte
squllët, ndërsa shoqja e tij më shpjegonte sa herë e kishin sulmuar
atë gjatë këtyre viteve: madje kanë dashur dhe ta pushojnë nga puna
sepse, pa iu trembur syri nga programet e pluhurosura> ai përpiqej t'i
njihte të rinjtë me gjithçka që lëvizte në filozofinë moderne (e
akuzonin se po fuste "ideologjinë e armikut" kontrabandë); paskësh
shpëtuar një djalë që donin ta përjashtonin nga fakulteti për një
kalamallëk (ishte zënë me një polic) të cilin rektori (i cili e kishte inat
Zemanekun) e paraqiste si një krim politik; pas kësaj historie,
studentët kishin organizuar një votim të fshehtë për të caktuar
profesorin më të dashur nga studentët dhe ai kishte fituar.
Zemaneku nuk e kundërshtoi më atë lumë lëvdatash dhe unë i
thashë zonjushës Brozova (me një ironi të nënkuptuar por, për fat të
keq, jo aq të kuptueshme) se e merrja vesh fort mirë se ç'donte të
thoshte, sepse më kujtohej që në kohët kur isha student, profesori i
saj i sotëm ishte nga ata që shihej me sy të mirë. Aty ajo mori vrull:
s'është për t'u çuditur, Paveli s'e kishte shokun për gojëtari dhe në
debate ishte i vetmi për të mundur kundërshtarin! "Po, është e
vërtetë", pranoi Zemaneku duke qeshur, "por nëse unë i mposht
kundërshtarët në diskutime, ata mund të më mposhtin me mënyra të
tjera më efikase!"
-244-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Në mënyrën se si mburrej, Zemaneku nuk kishte ndryshuar
aspak; por përmbajtja e atyre fjalëve më trembi, Zemaneku dukej se
kishte braktisur krejtësisht qëndrimin e tij të dikurshëm dhe po të
jetoja në rrethin e tij, me hir a me pahir, do të gjendesha krah tij. Dhe
kjo ishte e tmerrshme, për këtë s'isha përgatitur aspak, ndonëse një
ndërrim i tillë qëndrrimi, sigurisht që s'ishte i jashtëzakonshëm,
përkundrazi, ishin të shumtë ata që po e bënin, shoqëria mbarë po e
jetonte shkallë-shkallë. Por pikërisht te Zemaneku nuk e prisja; në
kujtesën time ai kishte mbetur i ngurtësuar në formën kur unë e
kisha parë për të fundit herë dhe tani nuk i jepja të drejtën të ishte
një tjetër nga ai që kisha njohur unë.
Ai është nga ata që shpallin dashurinë që kanë për njerëzimin dhe
të tjerët, me të drejtë, iu vërejnë se nuk mund të duash veçse në njëjës,
individët; edhe unë jam i këtij mendimi, madje shtoj se ajo që thuhet
për dashurinë vlen edhe për urrejtjen. Njeriu, kjo krijesë që kërkon
ekuilibër, e kompeson peshën e së keqes që i kanë hedhur mbi shpinë
me peshën e urrejtjes së tij. Por, pa provoni të përqendroni urrejtjen
vetëm mbi abstraksionin e kulluar të parimeve, të padrejtësisë, të
formalizmit, të barbarisë, ose, po qe se ju mendoni se edhe vetë parimi
i njeriut është i unyer, përpiquni të urreni njerëzimin! Këto lloj
urrejtjesh janë tejet mbinjerëzore dhe kësisoj njeriu, kur do të
shkarkojë zemëratën e tij (që e di dhe vetë se ka ca kufij), e përqendron
atë mbi një individ.
Ja pse u tmerrova unë. Në çdo moment tani, Zemaneku mund të
më përmendë metamorfozën e tij (që nga ana tjetër ai po ma tregonte
me një shpejtësi të dyshimtë) e të më kërkojë ndjesë. Dhe kjo më
dukej e llahtarshme. Ç't'i thoja? Ç'do t'i përgjigjesha? Si fia
shpjegoja se unë nuk mund të pajtohesha me të? Si t'ia shpjegoja se
po të bëja një gjë të tillë unë do të këpusja fillin e ekulibrit tim të
brendshëm? Si t'i shpjegoja që një nga skajet e drejtpeshimit tim të
brendshëm do të fluturonte tej? Si t'ia shpjegoja që urrejtja ime ndaj
tij kundërpeshonte të keqen që i kishte rënë rinisë sime? Si t'ia
shpjegoja se ai mishëronte atë të keqe? Si t'ia shpjegoja që unë kisha
nevojë të urreja?
- 245 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

8 9

'alërimi kishte kaluar dhe disa shtëpi të tjera. Një grusht

(V rupat e kuajve zinin gjithë rrugicën. Pak metra para meje
•^v w kureshtarësh (bashkë me ne) bënin të njëjtën gjë dhe biseda
*-^ pashë mbretin. Ishte mbi kalë, veç të tjerëve, anash tij troknin
jonë preku tema të reja. Zonjusha Brozova kishte kaluar nga Zemaneku
dy kuaj të tjerë, dy djem të tjerë: shqytarët e tij! Mbeta pa gojë. Ai
.te vetja, duke na bërë të njohur se i pëlqente të bënte autostop. Ajo
kërruste pak shpinën, si Vladimiri. Rrinte pa lëvizur, sikur s'kishte
fliste për këtë me kaq këmbëngulje (pak sa të sëmurë) sa që menjëherë
gjak. Të jetë ai vallë? Ndoshta. Por mund të jetë edhe ndonjë tjetër.
kuptova se kisha të bëja me manifestin e brezit të saj. Nënshtrimi ndaj
U afrova rrëshqitazi. Si zor të mos e njoh. Mënyrën si qëndron,
mentalitetit të brezit (ndaj kryelartësisë së tufës), vazhdonte të më
gjestet e tij të përhershme, ia njoh përmendësh! E dua shumë dhe
ngjallte neveri. Kur zonjusha Brozova zhvilloi idenë (po e dëgjoja për
dashuria ka instiktin e vet!
të pesëdhjetën herë) se lloji njerëzor ndahet në njerëz që i marrin në
Arrita deri tek ai. Mund edhe ta thërrisja. Ishte fare e thjeshtë.
makinë ata që bëjnë autostop në rrugë (njerëzit njerëzorë që u pëlqen
Por do të ishte e kotë. Mbreti s'duhet të flasë.
aventura) dhe në njerëz që nuk i marrin (njerëzit jo njerëzorë që kanë
Kalërimi kaloi në një shtëpi tjetër. Ja, tani do ta njoh! Lëvizja e
frikë nga jeta), e quajta duke qeshur "dogmatike e stopit". Ajo m'u

ebookalbania
kalit do ta detyrojë të bëjë një lëvizje që do ta tradhtojë. Kafsha ngriti
përgjigj se nuk ishte as dogmatike, as revizioniste, as sektare, as
gjurin, mbreti përkuli shtatin, por as ky gjest nuk e tradhtoi. Fjongot
deviacioniste, se te gjitha këto fjalë ishin tonat, që i kishim sajuar ne e
që i vareshin mbi fytyrë mbeteshin dëshpërimisht të padepërtueshme.
ne na takonin, ndërsa për ata ishin të huaja.
- Po, ia bëri Zemaneku,- ata janë ndryshe. Fatmirësisht ata janë
ndryshe! Ndryshe është edhe fjalori i tyre, për fat të mirë. Sukseset
tona s'u interesojnë fare dhe po aq më pak gabimet tona. Ti s'ke për
ta besuar, por në konkursin e pranimit në fakultet, këta të rinj nuk
dinë më as ç'ishin proceset e Moskës, ndërsa Stalini është vetëm një
emër për ta. Merre me mend, shumica e tyre nuk dinë që para dhjetë
vjetësh janë bërë procese politike edhe në Pragë.
- Pikërisht kjo më duket e llahtarshme,- thashë unë.
- Kjo s'do të thotë se ata janë të paditur. Por ata ndjehen të
çliruar. I kanë mbyllur dyert për botën tonë. Nuk e pranojnë fare.
- Një verbëri zëvendëson një tjetër.
- Unë s'do të thosha kështu. Unë i adhuroj pikërishr sepse janë
ndryshe nga ne. Ata e duan trupin e tyre, ndërsa ne s'e kemi përfillur.
Atyre iu pëlqejnë udhëtimet. Ne mykeshim. Atyre iu pëlqejnë
aventurat. Ne kemi humbur kohën nëpër mbledhje. Atyre iu pëlqen
xhazi. Ndërsa ne kopjuam pa sukses folklorin. Ata merren me veten e
tyre. Ne rrihnim të shpëtonim botën. Por me mesianizmin tonë ne desh
e shkatërruam. Mbase, me egoizmin e tyre ata do ta shpëtojnë atë.

-247-
-246-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
10
i ka mundësi? Mbreti! Një personazh me kalë, trupin përpjetë,
me vello ngjyra-ngjyra. Sa herë e kam parë, e kam përfytyruar!
Përfytyrimi më intim që kam pasur! Dhe tani që u bë realitet, gjithë
intimiteti u zhduk. Krejt befas, nuk mbeti më veç nje larvë laramane
që s'dihet se ç'fsheh. Po ç'tnund të ketë tjetër intime kjo botë reale,
përveç mbretit tim?
Biri im. Qënia më e afërt. Në këmbë, përpara tij, nuk e di nëse
është ai apo jo. Po ç'di unë atëherë kur nuk di as këtë! Çfarë sigurie
kam unë këtu kur s'jam i sigurt as par këtë?
ebookalbania
-248-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
11
x-} /1/dërsa Zemaneku po shkrihej nga lëvdatat e brezit në ngjitje,
VX r unë sodisja zonjushë Brozovën dhe konstatoja me trishtim se
ajo ishte e bukur dhe simpatike; ndjeva keqardhje që ajo s'qe e imja.
Ecte përkrah Zemanekut, në çdo tri sekonda i fuste krahun, kthehej
nga ai, ndërkaq unë kuptoja (siç më ndodh gjithmonë e më shpesh,
nga viti në vit) se, që nga koha e Luçisë, s'kisha dashur e as respektuar
ndonjë vajzë. Jeta po tallej me mua duke më kujtuar dështimin tim
nëpërmjet tipareve të dashnores së atij burri që pandeha se e kisha
mundur një ditë më parë në një betejë groteske seksuale.
Sa më shumë më pëlqente zonjusha Brozova, aq më shumë vëreja
se ajo i përkiste totalisht bashkëkohësve të saj, për të cilët unë dhe
bashkëmoshatarët e mi përzihemi të gjithë në një turmë të padallue-
shme, me të njëjtin fjalor të pakuptueshëm, të njëjtin mendim të
stërpolitizuar, të njëjtat ankthe, të njëjtat eksperienca të çuditshme të një
epoke të zezë e të kaluar.
Në atë çast fillova të kuptoj: ngjashmëria midis meje dhe
Zemanekut nuk kufizohej në faktin që duke ndryshuar opinionet ai
afrohej me mua; ngjashmëria ishte më e thellë dhe përfshinte tërë
fatet tona : vështrimi i zonjushës Brozova dhe i bashkëmoshatarëve
të saj na bëri të ngjashëm edhe aty ku ne jemi ndeshur egër. Ndjeva
menjëherë se po të isha i detyruar t'i tregoja asaj përjashtimin tim
nga Partia, ngjarja do t'i dukej e largët dhe tejet letrare (po, temë e
rrahur me qindra herë në plot romane të dobëta), ndërsa ne do t'i
ngjanim që të dy antipatikë në atë histori, si idetë e mia ashtu edhe të
tijat, si qëndrimi im ashtu edhe i tiji (të dy do të ishim njësoj,
përbindësha të përdredhur).
Tutje sherrit tonë që për mua mbetet gjithmonë i pranishëm e i
gjallë, shihja se si mbylleshin ujërat ngushëlluese të kohës që, siç e di
seicili prej nesh, fshin dallimet midis epokave të tëra e jo më midis
dy individëve të thjeshtë. Por, jam mbrojtur me tërbim kundër çdo
përpjekjeje për pajtim që bënte koha; në fund të fundit, unë s'jam i
përjetshëm, jam qepur pas tridhjetë e shtatë viteve të mia dhe nuk
dua ta këpus zinxhirin (siç bëri Zemaneku që u përshtat aq shpejt me
të rinjtë), jo, dua të mbetem në fatin tim, në moshën time, ndonëse
tridhjetë e shtatë vjet nuk janë veçse një copë kohe e papërfillshme
dhe jetëshkurtër, që harrohet, që është harruar.
-249-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

E nëse Zemaneku më flet me afërsi, më përmend të kaluarën e

më kërkon paqe, unë nuk do ta pranoj; po, nuk do ta pranoj paqen,
edhe sikur të ndërmjetësojë zonjusha Brozova me gjithë bashkë-
12
moshatarët e saj e me vetë kohën.

odhje. Më erdhi njëherësh t'u jepja dërrmën të gjithave. Të

ikja e të largohesha nga gjakprishjet e mia. Nuk dua të rri në
këtë botë gjërash materiale që nuk i kuptoj e që më mashtrojnë. Ka
dhe një botë tjetër. Bota ku gjej vetveten. Atje ka një rrugë, një
dezertor, një violinist vagabond, është dhe mamaja.
Megjithatë u shkunda dhe erdha në vete. Duhet. Duhet që t'i
shkoj deri në fund sherrit me botën e gjërave materiale. Duhet që t'i
shkoj deri në fund të gjitha gabimeve dhe mashtrimeve.
Mos duhet të pyes ndonjë? Kalamajtë e Kalërimit? Po sikur të
tallen me mua? lu ktheva mëngjesit të sotëm. Kur u vesh mbreti. Dhe
befas e gjeta se ku duhet të shkoja.

ebookalbania

-250- -251-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
13
t>reti ynë është në hall por është shumë i mirë, recitonin
kalorësit, tri-katër shtëpi më tutje, dhe ne vazhdonim t'u
venim pas vitheve të kordelosura të kuajve, vithe blu, rozë, të
gjelbërta ose mavi, kur papritmas, Zemaneku me gishtin drejtues
nga kuajt, më tha: "Pa shiko, ja ku është Helena." Vështrova andej
nga tregonte ai por nuk shihja gjë veç kuajve shumëngjyrësh.
Zemaneku dëftoi sërish: "Atje!" E pashë vërtet, gjysmë të mbuluar
nga një kalë dhe ndjeva se u skuqa: Mënyra se si e tregoi Zemaneku
(ai nuk tha "gruaja ime" por "Helena") do të thoshte se ai e dinte që
unë e njihja.
Më këmbë, në buzë të trotuarit, Helena tundte mikrofonin e
ebookalbania
lidhur me tel me magnetofonin që varej në supin e një djaloshi me
xhup lëkure e pantallona xhins dhe me kufje në vesh. U ndalëm jo
shumë larg tyre. Zemaneku (krejt papritur e sikur të mos kishte
asgjë) tha se Helena ishte një grua shumë e mirë, jo vetëm e hijshme
por edhe shumë e zonja dhe nuk habitej aspak që unë merresha vesh
mirë me të.
Ndjeva të kuqtë në faqet e mia. S'kishte asnjëlloj agresiviteti në
vërejtjen e Zemanekut, përkundrazi, Zemaneku e shqiptoi me një ton
shumë të dashur, ndërsa zonjusha Brozova më vështronte me një
buzëqeshje domethënëse sikur këmbëngulte të më bënte të ditur se
ajo e dinte dhe se i pëlqeja ose me mirë të themi se ajo ishte dakord
me mua.
Zemaneku, i çlirët, vijonte të fliste për bashkëshorten e tij, duke u
rrekur të ma tregonte (me hidh e me prit) që ai i dinte të gjitha dhe që
s'kishte ç'të thoshte duke qenë se ishte mjaft liberal ndaj jetës private
të Helenës; për t'i vesKur fjalëve të tij një lloj moskokëçarjeje të lehtë,
ai tregoi djaloshin që mbante magnetofonin dhe se ai djalë (me ato
kufje, vuri në dukje, ngjante si një insekt i madh) ishte marrëzisht i
dashururar pas Helenës që prej dy vjetësh dhe se unë duhej të isha i
kujdesshëm. Zonjusha Brozova zuri të qeshte dhe pyeti sa vjeç kishte
qenë djaloshi dy vjet më parë. Shtatëmbëdhjetë vjeç, saktësoi
Zemaneku, mjaft është për të rënë në dashuri. Pastaj ai shtoi duke
qeshur se Helena nuk merrej me çunakët, se ishte grua me mjaft
cilësi, por një djalosh i tillë sa më pak sukses të ketë, aq më i egër
- 252 -
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
bëhet dhe goditjen e ka të beftë. Zonjusha Brozova (si të bënte llogje
pa vlerë) tha se unë duhet të isha peshë e rëndë përballë atij çunaku.
- S'jam dhe aq i sigurt,- bëri shaka Zemaneku.
- Mos harro, se unë kam punuar në miniera. Më janë forcuar
muskujt,- ia prita unë, pa u menduar se kjo kujtesë po më fuste në
një bashkëbisedim të kotë.
- Ju keni punua në minierë?- ndërhyri zonjusha Brozova.
- Këtyre çunakëve njëzetvjeçarë,- vazhdoi Zemaneku që s'hiqte
dorë nga tema e vet,- kur janë grup, duhet t'u shmangesh. Jua gjejnë
anën.
- Për shumë kohë?- këmbënguli zonjusha Brozova.
- Pesë vjet,- i thashë.
- E kur kështu?
- Ka nja nëntë vjet.
- Aha, qenka histori e vjetër, epo muskujt ju kanë rënë tani...,- tha
ajo për ta ngjitur shakanë e saj me ambientin e përgjithshëm hokatar.
Ndërsa unë, në atë çast, po mendoja vërtet për muskujt e mi: thosha
me vete se ata s'kishin rënë aspak, se kisha qenë gjithmonë në formë
dhe se mund ta rrihja me të gjitha mënyrat e mundshme bjondin me
të cilin po flisja, por (dhe kjo ishte më e rëndësishmja dhe më e
trishtueshmja) unë nuk kisha veç këta muskuj për të larë borxhin tim
të vjetër.
Po përfytyroja sërish Zemanekun që kthehej nga unë, i buzëqeshur,
dhe më kërkonte të harroja gjithçka që kishte ndodhur midis nesh dhe
u ndjeva në kurth: ndjesën që kërkonte e mbështeste jo vetëm në
ndryshimin e mendimeve të tij, jo vetëm në ndryshimin e kohës, jo
vetëm te zonjusha Brozova e bashkëmoshatarët e saj, por edhe te
Helena (po, të gjithë janë me të e kundër meje!), sepse, duke më ndjerë
për tradhtinë bashkëshortore, Zemaneku më kishte blerë faljen.
Kur pashë (në përfytyrimin tim) fytyrën e tij prej drejtues kori, të
sigurtë në aleatët e vet, u ndeza nga një dëshirë e tillë për ta goditur
sa që e pashë vërtet veten duke e vrarë. Kalorësit çirreshin. rreth e
rrotull, zonjusha Brozova tregonte ku e di unë se çfarë; dielli
shkëlqente i praruar, ndërsa unë me sy të lebetitur shikoja gjakun që
rridhte mbi fytyrën e tij.
Po, ishte përfytyrimi im; por ç'do të bëja në realitet kur ai të më
kërkonte ndjesë?
Me tmerr, kuptova se nuk do të bëja asgjë.
Mbërritëm aty ku ishte Helena dhe tekniku i saj që hoqi kufjet
nga veshi. "Qenkeni prezantuar?" tha Helena e habitur tek më pa me
Zemanekun.
- 253 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

- Njihemi prej kohësh,- tha ai.
- Si? Ajo u çudit.
- Qysh nga koha e studentllëkut: kemi qenë bashkë në fakultet!-
shpjegoi Zemaneku dhe aty unë pata përshtypjen se po kaloja dhe
një nga shtigjet e fundit ku ai më kishte futur për të më shpënë në
vendin e turpshëm (që i ngjasonte trikëmbëshit) ku do të më
kërkonte falje.
- O Zot, çfarë rastësie...,- tha Helena.
- Gjëra që ndodhin,- tha tekniku,- i druajtur se mos e harronin që
ishteedheai.
- Ah po, juve s'ju kam prezantuar,- u kujtua ajo, dhe shtoi: "Ky
është Zhindra."
I zgjata dorën Zhindrës, ndërsa Zemaneku iu drejtua Helenës:-
Me zonjushën Brozova, kishim menduar të të merrnim me vete, por
tani e kuptoj që s'të vjen për mbarë, preferon të kthehesh me
Ludvikun...
- Ju do të vini me ne?- m'u hodh djali me bluxhins me një zë,
të kaluarën time për të cilën doja të hakmerresha, por që në të vërtetë
erdhi të takohej me mua pa m'i hedhur sytë, sikur të mos më njihte.
Po më mbyste poshtërimi dhe turpi. Doja vetëm të zhdukesha
që andej, të mbetesha vetëm, ta fshihja atë aventurë, atë shaka të
keqe, t'i fshihja të gjitha, edhe gjurmën e fundit. "Ju s'ju vjen keq që
t'i them dy fjalë më vete shoqes gazetare?'e pyeta teknikun.
E mora Helenën mënjanë; ajo u rrek të shpjegohej, duke
broçkullisur për Zemanekun e mikeshën e tij, u ndje rrëmujshëm që
ia kishte treguar të gjitha atij; por mua s'më interesonte më asgjë;
kisha vetëm një dëshirë; të ikja sa më larg që andej, sa më larg edhe
nga ajo ngjarje, t'i vija vizë asaj historie. Nuk mund t'i jepja të drejtën
vetes që ta mashtroja më tej Helenën; ajo ishte e pafajshme ndaj meje,
ndërsa unë isha treguar shumë i ulët duke e kthyer atë në një send të
thjeshtë, në një gur që desha (por nuk dita) ta hidhja mbi atë tjetrin.
Po më mbyste dëshpërimi qesharak i hakmarrjes sime dhe vendosa f i
jepja fund të paktën tani, ndonëse shumë vonë, por gjithsesi para se të
bëhej edhe më vonë. Por s'mund t'i shpjegoja asgjë: jo vetëm sepse e

ebookalbania
vërtet, aspak miqësor. vërteta do ta plagoste por as që do ta kuptonte. Nuk më mbetej veçse
- Ti je me makinë?- më pyeti Zemaneku. t'i përsërisja disa herë: kjo qe hera e fundit që rrinim bashkë, nuk do
- Nuk kam makinë,- u përgjigja. të shiheshim më, nuk e doja dhe ajo duhej ta kuptonte këtë.
- Atëhere do të nisesh me ata,- tha ai. Doli më keq nga ç'e mendoja: Helena u mavijos, zuri të dridhej;
- Po unë i jap me njëqind e tridhjetë në orë! Po qe se jua mban...,- nuk donte të më besonte, nuk donte të më lëshonte; ishte një torturë
paralajmëroi djali me bluxhins. derisa arrita të shkëputesha e të largohesha.
- Zhindra!- i foli me qortim Helena.
- Mund ta bësh rrugën me ne- tha Zemaneku,- vetëm se besoj që
të pëlqen më shumë mikesha e re se sa miku i vjetër.- Si kalimthi, ai
me kishte quajtur mik dhe isha i sigurt se ndodhesha vetëm dy hapa
larg nga pajtimi poshtërues; Zemaneku heshti një hop, sikur
mëdyshej, sikur donte patjetër të më merrte veças e të më fliste
vetëm për vetëm (unë kisha ulur kokën sikur po e vija në satër), por
u gabova: ai i hodhi një sy orës së dorës dhe tha: "Në të vërtetë, ne
s'kemi shume kohë se duhet të jemi në Pragë para orës pesë. Erdhi
koha të themi mirupafshim! Shëndet Helena!" ai i shtrëngoi dorën
Helenës, pastaj më përshëndeti mua dhe teknikun e na dha dorën.
Zonjusha Brozova i dha gjithashtu dorën të gjithëve dhe, të kapur
për krahu, u larguan.
Ikën. Nuk ua hiqja dot sytë: Zemaneku ecte drejt, kokën e
mbante të ngritur përpjetë, gjithë krenari (si fitimtar), ndërsa vajza
brune ecte krah tij; edhe nga mbrapa ajo ishte e bukur, e hajthme dhe
më pëlqente; më pëlqente gati në dhimbje, sepse bukuria që largohej
më tregonte indiferencën e saj të akullt, ashtu siç më tregonte gjithë
-254- -255-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
14
x-W|/gado kuaj e shirita, unë mbeta aty në mes, për dokohë,
VX f pastaj Zhindra m'u afrua, më mori dorën, e shtrëngoi dhe
më pyeti se ç'pata. E lashë dorën në të tijën dhe i thashë, asgjë,
Zhindra, asgjë, ç'të kem, dhe kisha një zë që s'ishte i imi, një zë të
therrur, dhe vazhdova si me një rrëmbim të çuditshëm, ç'na duhet
akoma për të inçizuar, thirrjet e kasnecëve i kemi, kemi dhe dy
intervista, më duhet të inçizoj dhe komentin, dhe vazhdova kësisoj të
zbrazja gjëra për të cilat isha krejtësisht e paaftë të mendoja, ndërsa
ai rrinte në këmbë, memec përkrah meje e më shtypte gishtërinjtë.
Deri atëherë, ai s'më kishte prekur kurrë, ishte tepër i drojtur,
megjithatë, të gjithë e dinin që ai çmendej për mua, dhe ja tani tek
më shtrëngonte dorën, ndërsa unë broçkullisja për punën, por
ebookalbania
mendoja vetëm për Ludvikun, pastaj, duke u zgërdhirë, thosha me
vete, kushedi si i dukem Zhindrës kështu e trullosur, duhet të jem e
shëmtuar, megjithëse, shpresoj që jo, unë s'u qaravita, vetëm jam
nervoze, kaq.
Dëgjo, Zhindra, tani më ler pak vetëm, do të shkruaj komentin
dhe pastaj do ta hedhim menjëherë në magnetofon. Ma mbajti dhe
pak minuta dorën, më pyeti ëmbëlsisht, çfarë keni, Helena, çfarë po
ndpdh, por unë ika, vajta në Komitetin kombëtar ku na kishin vënë
në dispozicion një lokal, arrita, më në fund isha vetëm në zbrazëtirën
e asaj dhome, u lëshova mbi një karrige, vura ballin mbi tryezë, dhe
qëndrova ashtu një copë herë. Kisha një dhimbje koke të tmerrshme,
Hapa çantën për të marrë një qetësues, por, pse e hapa, e dija që
s'kisha qetësues me vete, pastaj u kujtova që Zhindra mban gjithmonë
ilaçe me vete, pardesyja e tij ishte varur në garderobë, kërkova nëpër
xhepa, dhe gjeta një kuti, pa të shohim, Algena, për dhimbjet e
kokës, të dhëmbëve, shiatikun, për nevralgjitë faciale, për vuajtjet e
shpirtit s'ka ilaç, po të paktën të qetësoj kokën.
Vajta te çezma, në një cep të dhomës ngjitur, mbusha një gotë të
vogël dhe gëllitita dy kokrra. Dy, mjaftojnë, mbase do të bëjnë efekt,
por për dhimbjet e shpirtit s'ka derman, vetëm po t'i gëllits të gjitha
kokrrat, sepse po të pish shumë nga këto helmohesh dhe kutia e
Zhindrës qenka plot, mjaftojnë.
Ky mendim vetëm sa ma preku trurin për pak sekonda, mirëpo
-256-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
s'po më shqitej dhe më detyroi të pyesja veten pse jetoj, ç'vlerë ka të
ngulësh këmbë, por në fakt s'është e vërtetë, s'mendoja aspak për një
gjë të tillë, una s'mendoja fare, vetëm përfytyroja se nuk do të jetoja
dhe befas m'u duk shumë e ëmbël, aq çuditërisht e ëmbël sa që më
erdhi për të qeshur dhe vërtet zura të qesh.
Futa dhe dy kokrra të tjera në gojë, nuk kisha vendosur aspak të
helmohesha, vetëm kënaqesha duke shtrënguar fort kutinë me
pëllëmbë duke thënë me vete se e kisha vdekjen në dorë, isha në
qiellin e shtatë nga lehtësia, sikur, me hapa fare të vegjël, i afrohesha
humnerës pa fund, jo për t'u hedhur, por vetëm për ta parë, vajta të
mbush sërish gotën me ujë, gëlltita kokrrat dhe u ktheva te zyra jonë,
dritarja ishte e hapur, për së largu dëgjoheshin pa rrështur hyja, hyja,
të përziera me zallamahinë e makinave, të kamionëve të pisët, të
motorrëve të ndyrë, motorrë që shtypin çdo gjë të bukur, gjithçka që
unë kam besuar e për të cilën kam jetuar, ajo zhurmë ishte e
padurueshme, e padurueshme ishte edhe dobësia e pafuqishme e
zërave që thërrisnin, mbylla dritaren dhe sërish ndjeva atë dhimbje
të gjatë shpuese në shpirt.
Gjithë jetën time, asnjëherë Paveli s'më ka lënduar sa më
lëndove ti Ludvik në një minutë, Pavelin e fal, e kuptoj ashtu siç
është, atij i shuhet shpejt flaka, i duhet ushqim i ri, spektatorë të rinj,
më ka lënduar shpesh, por tani, përmes dhimbjes sime, e shoh pa
zemërim, si një nënë, është një kapadai artificial, më vjen të qesh kur
mendoj se ka kaq vite që përpiqet të shpëtojë nga krahët e mi, ah! ik,
Pavel, ik të kuptoj, por ty Ludvik, nuk të kuptoj, erdhe i maskuar,
erdhe të më ringjallje që pastaj, të ringjallur, të më shkatërroje, ty dhe
vetëm ty, të mallkoj dhe njëherësh të lutem të vish tek unë, të vish e
të kesh mëshirë.
O Zot, ndoshta është vetëm një keqkuptim i tmerrshëm, mbase
Paveli të ka thënë ndonjë gjë kur ishit vetëm, ku ta di, unë të pyeta,
t'u përgjërova, të më shpjegoje pse s'më do më, nuk doja të të lija,
katër herë të mbajta, por ti s'doje të më dëgjoje, vetëm përsërisje, ka
mbaruar, ka mbaruar, për gjithmonë, eh mirë, pra, dakord, ka
mbaruar, pranova unë më në fund me një zë të holluar si të ishte zëri
i një tjetre, si një çupërlinë para pubertetit, të thashë me atë zë të
mprehtë, atëherë, të uroj rrugë të mbarë, çudi s'e mora vesh pse të
urova rrugë të mbarë, por vetëm kjo më vinte në gojë, të uroj rrugë të
mbarë, atëherë.të uroj rrugë të mbarë...
Ti me siguri që nuk e di sa të dua, patjetër që nuk e di, ti
mendon se unë nuk jam veç grua që shkon pas aventurave, dhe s'të
shkon mendja se ti je fati im, jeta ime, gjithçka ... Mbase do të më
-257-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

gjesh këtu, të shtrirë nën çarçaf të bardhë, atëherë do të kuptosh që

ke vrarë atë ç'ke pasur më të shtrenjtë në jetë ... ose, kush e di, o Zot,
do të arrish kur unë të jem ende gjallë e do të më shpëtosh, do të
15
gjunjëzohesh pranë meje e do të shpërthesh në lotë dhe unë do të të
përkëdhel duart, flokët, e do të të fal, do të të fal gjithçka ...

/~)1P' kishte rrugëdalje tjetër, më duhej ta fshija gjithë atë ngjarje të

^—' vajtueshme, atë shaka të keqe që s'mjaftohej me veten por
shumëfishohej përbindshëm në të tjera shaka të këqia, doja ta
zhdukja gjithë atë ditë që u shpif kot më kot vetëm sepse më doli
gjumi shumë vonë dhe humba trenin, por doja të zhdukja edhe
gjithçka që më çoi te ajo ditë, gjithë fitoren time erotike idiote që nuk
ishte veçse një gabim.
Nxitova hapin, sikur të ndjeja pas Helenën që po më ndiqte dhe
thashë me vete: edhe sikur t'i fshij nga jeta ime këto ditë të
panevojshme, ç'vlerë do të kishte, përderisa e gjithë historia e jetës
sime është konceptuar nga gabimi i shakasë së kartolinës? Ndjeva

ebookalbania
me llahtari se gjërat e konceptuara gabimisht, janë po aq reale sa dhe
gjërat e konceptuara drejt dhe nga nevoja.
Sa do të doja t'i rikthehesha historisë së jetës sime! Vetëm se me
ç'të drejtë mund ta bëja këtë kur gabimet që e lindën nuk ishin të
miat? Në fakt, kush u gabua kur shakaja e kartolinës sime u mor
seriozisht? Kush u gabua kur babai i Aleksejit (i cili sot është
rehabilituar por mbetet i vdekur) u burgos? Kësoj fajesh ishin aq të
shpeshta e të njohura sa që nuk përbënin një përjashtim apo
"gabime" në rendin e gjërave, por përkundrazi, ishin vetë rendi.
Atëherë kush u gabua? Vetë Historia? Hyjnorja, e arsyeshmja?
Po, përse i duheshin veshur gabime? Kështu i duket vetëm arsyes
sime njerëzore, por në qoftë se Historia e ka vërtet arsyen e saj, përse
duhet të shqetësohet ajo nëse e kuptojnë njerëzit e të sillet si një
mësuese e ngurtë? Po sikur dhe Historia të bënte shaka? Aty
kuptova se s'mund ta zhdukja shakanë time përderisa dhe unë vetë,
dhe jeta ime, jemi përfshirë në një shaka shumë më të madhe (që i
kalon mundësitë e mia) dhe totalisht të pakthyeshme.
Mbi një mur të sheshit (të cilit i ishte kthyer heshtja, sepse
Kalërimi i Mbretërve ndodhej në anën tjetër të fshatit) ishte vendosur
një tabelë e madhe ku me shkronja të kuqë thuhej se sot në orën
katër pasdite orkestra e çembaleve do të jepte një koncert në
kopshtin e kafe-restorantit. Anash tabelës ishte dera e restorantit;
meqenëse më ngeleshin edhe dy orë deri sa të nisej autobusi dhe
ishte koha e drekës, u futa brenda.
-258- -259-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

e vetmja gjë që ai kuptonte ishte se unë isha e shqetësuar, më mbante

16
ryevepër, kjo dëshirë për t'iu afruar edhe më humnerës, doja
të përkulesha mbi parvaz për të parë, sikur ajo pamje do të
më ngushëllonte e do të më jepte paqe, sikur aty poshtë, thellë, në
fund të humnerës, meqë s'qe e mundur gjetiu, do të takoheshim,
bashkë, pa keqkuptime, larg poshtërsive njerëzore, larg plakjes,
mundimeve, dhe përgjithmonë ... U ktheva në dhomën ngjitur, kisha
gëlltitur vetëm katër kokrra, s'ia vlen, isha shumë larg humnerës,
edhe parmakun e saj e kisha larg. I hodha të gjitha kokrrat në
pëllëmbën e dorës. Ndërkaq dëgjova derën e korridqrit që u hap, u
hodha përpjetë, i futa të gjithë kokrrat në gojë dhe nxitova t'i gëlltis
menjëherë, ishin shumë, piva gjithë ujin, por fyti më digjte.
Ishte Zhindra, më pyeti si po shkonte puna dhe befas u ndjeva
dorën, u ndjeva papritmas tmerrësisht e mëshiruar, ai u përkul drejt
meje, më hodhi krahët dhe më puthi në buzë, u përpoqa të
rnbrohesha, por ai më shtrëngoi fort dhe aty mendova se ishte burri i
fundit që po puthja në jetë, se ishte puthja ime e fundit, dhe, e
përhumbur, e putha edhe unë, e shtrëngova ndaj vetes, dhe mes
buzëve gjysëm të hapura ndjeva gjuhën e tij mbi gjuhën time dhe
gishtat e tij mbi trupin tim, aty sikur m'u morën mendtë, tani isha
krejtësisht e lirë dhe asgjë s'kishte më rëndësi, sepse të gjithë më
kishin braktisur, bota ime ishte shembur, pra unë isha vërtet
plotësisht e lirë dhe mund të bëja çfarë të më donte qejfi, e lirë si ajo
teknikja që e nxorëm në rrugë, asgjë s'më ndante nga ajo, s'do ta
rindërtoja më kurrë botën timë të bërë thërrime, të jesh besnike,
përse, dhe për kë, tani e tutje isha krejt e lirë, njësoj si teknikja jonë,
ajo kurva e vogël që i ndërronte shtretërit çdo natë, po të vazhdoja të
jetoja, edhe unë do t'i ndërroja shtretërit çdo natë, po shijoja gjuhën e
Zhindrës në gojën time, isha e lirë, e dija që mund të bëja dashuri me

ebookalbania
të, kisha dëshirë, ku të ishte, mbi tavolinë, ose mbi dysheme,
ndryshe, s'isha më e hutuar, s'e kisha më atë zërin e çuditshëm të menjëherë aty e pa e zgjatur, shpejt të bëja dashuri për të fundit herë,
holluar, isha e ndërgjegjshme dhe e vendosur. Dëgjo, Zhindra, bëre para se të vinte fundi, por Zhindra ishte ngritur serish dhe, duke
mirë që erdhe, dua të të kërkoj diçka. Ai u skuq, tha se për mua, sido buzëqeshur me krenari, tha se do të shkonte-e do të kthehej shpejt.
që të ishte puna, ishte gati të bënte gjithçka, dhe ishte shumë i
kënaqur që unë e mora veten. Po, tani jam mirë, vetëm se, prit një
minutë, dua të shkruaj diçka, u ula dhe mora një letër e një laps.
Ludviku im i shtrenjtë, të dashurova me gjithë shpirtin e me gjithë
trupin, dhe trupi e shpirti im muk kanë më arsye të jetojnë. Po të
them lamtumirë, të dua, Helena. As që e lexova atë që shkrova,
Zhindra ishte ulur përballë meje, më vështronte, ai nuk e dinte se
çfarë po shkruaja, palosa letrën, doja ta fusja në zarf, por s'po gjeja
asnjë, Zhindra do kesh ndonjë zarf, të lutem?
Qetë-qetë, Zhindra iu afrua një dollapi, pranë tryezës, e hapi dhe
zuri të gërrmonte brenda, normalisht do t'i kisha tërhequr
vëmendjen se nuk duhen futur duart në gjërat e të tjerëve, por në atë
çast më duhej shpejt, shpejt, një zarf, ai më solli një që mbante emrin
e Komitetit kombëtar te lokalitetit, futa letrën, e mbylla dhe shkrova
sipër Ludvik Jahn, të kujtohet Zhindra, ai burri që ishte me ne,
qëparë, një brun i gjatë, që ishte me tim shoq dhe atë vajzën e re, po,
bruni i gjatë, unë s'mund të lëviz që këtej tani por më duhet që ta
gjesh e t'i japësh këtë.
Ai më zuri për dore, vogëlushi i shkretë, kush e di ç'i thoshte
mendja, si e shpjegonte tronditjen time, vinte vërdallë të merrte vesh,
-260- -261-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
17
es
pesë-gjashtë tryezave të sallës së vogël të mbytur nga
tymi e zallahia, një kamerier rendte duke mbajtur mbi
krahun e tendosur një tabaka të madhe, të mbushur më një piramidë
pjatash ku kalimthi më zunë sytë skalopë vienezë të shoqëruar me
sallatë patatesh (me sa duket e vetmja gjellë për atë të diel) pastaj,
duke çarë pa e vrarë mendjen, kaloi në një korridor që të shpinte në
një derë të hapur, e cila të nxirrte në një kopsht ku gjithashtu kishte
tryeza. Ne fund, nën një bli, ishte një tryezë e lirë: u ula.
Që sipër çative të fshatit, thirrjet e ngazëllyera, hyja, hyja, vinin
nga aq larg sa që këtu në kopshtin e rrethuar me muret e shtëpive
fqinjë, dukeshin gati irreale. Dhe gjithë ky irrealitet i dukshëm më
bëri të mëndoj se gjithçka që më rrethonte nuk ishte e tashmja por e
ebookalbania
shkuara, një e shkuar e vjetër pesëmbëdhjetë apo njëzet vjeçare, që
hyja, hyja -t ishin e shkuara, Luçia ishte e shkuara, Zemaneku ishte e
shkuara dhe Helena ishte guri që unë doja t'i hidhja asaj të shkuare;
ato tri ditë nuk ishin veçse një teatër hijesh.
Çfarë? Vetëm ato tri ditë? Gjithë jeta ime ka qenë përherë e
mbipopulluar me hije dhe e tashmja zë me siguri një vend fare pak
dinjitoz. Përfytyroj një trotuar lëvizës (është koha) dhe një njeri (jam
unë) që vrapon mbi të në drejtim të kundërt, por trotuari lëviz më
shpejt se sa unë, kësisoj ai më shpie dalëngadalë në të kundërt të
skajit ku doja të shkoja: ky skaj (çuditërisht i vendosur prapa!) është
e shkuara e proceseve politike, e shkuara e ushtarëve të zinj, e
Luçisë, e shkuar që më ka bërë magji, që unë përpiqem ta deshifroj,
ta çmpleks, ta zgjidh, dhe që më pengon të jetoj siç duhet të jetojë
njeriu, me fytyrë nga e ardhmja.
Dhe lidhja me të cilën unë dua t'i ngjitem së shkuarës që më
hipnotizon është hakmarrja, por hakmarrja, siç u binda këto ditë,
është po aq e kotë sa dhe vrapi im mbi trotuarin lëvizës. Po, atëherë,
në sallën e madhe të fakultetit, ku Zemaneku recitonte Reportazh i
shkruar para litarit, po, atëherë, dhe vetëm atëherë, unë duhet t'i
kisha shkuar përballë e ta qëlloja! E lënë për më vonë, hakmarrja
shndërrohet në një mashtrim, në besim vetjak, në mit që çdo ditë e
më shumë shkëputet nga aktorët e vet që, brenda mitit të hakmarrjes
mbeten të pandryshuar, ndërsa në realitet (trotuari nuk rresht së
-262-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
lëvizuri) ata nuk janë më ç'kanë qenë: një tjetër Jahn ka para vetes një
tjetër Zemanek dhe goditja që duhet t'i jepja nuk mund të ringjallet,
as të ribëhet, ka humbur përgjithmonë.
Po prisja në pjatë copën e madhe të skalopit dhe dëgjoja hyja,
hyja -n që notonte mbi çatitë e fshatit, melankolike dhe gati e
pakapshme; m'u shfaq sërish mbreti i maskuar me Kalërimin e tij
dhe u emocionova sa të padepërtueshme janë gjestet njerëzorë:
Ka dy shekuj që ashtu si sot, në fshatrat e Moravisë, djemtë nisen
shaluar me një mesazh të çuditshëm, që ata e thonë shkronjë për
shkronjë me një besnikëri prekëse, thonë fjalë që nuk i kuptojnë se janë
të shkruara në një idiomë të panjohur. Burra të lashtë kanë dashur pa
dyshim të thonë diçka shumë të rëndësishme dhe kjo ringjallet sot tek
pasardhësit e tyre që u ngjajnë oratorëve shurdhmemecë që u marrin
mendjen njerëzve me gjeste të shkëlqyera dhe të pakuptueshme.
Asnjëherë s'ka për t'u zbërthyer ai mesazh, jo vetëm se mungon çelësi,
por edhe se njerëzit s'kanë durim ta dëgjojnë, në një kohë që ka aq
shumë mesazhe të lashta apo të reja sa që kuptirni i tyre nuk mund të
kapet. Sot, Historia nuk është veç litari i hollë ku mbahet i kujtuari
mbi oqeanin e të harruarit, por koha ecën e do të vijë çasti i
mijëvjeçarëve të kaluar që kujtesa e fundme e individëve nuk mund t'i
përfshijë më; kësisoj shekujt e mijëvjeçarët do të bien copë-copë,
shekuj pikturash e muzike, shekuj zbulimesh, betejash, librash, dhe do
të jetë shumë keq, sepse njeriu do të humbasë nocionin e vetvetes, dhe
historia e tij, e pakapshme, e papërmbledhshme, do të katandiset në
disa shenja skematike pa kuptim. Me mijëra kalërime mbretërish
shurdhmemecë do të nisen drejt atyre njerëzve të largët me mesazhet e
tyre ankuese dhe të pakapshme dhe asnjeri nuk do të ketë kohë t'i
dëgjojë.
Isha ulur në cep të kopshtit të restorantit, përpara pjatës bosh, pa
e kuptuar si e kisha ngrënë thelën e mishit, dhe ndjeva se bëja pjesë
(që tani!) në atë harresë të madhe e të pashmangshme. Kamerieri u
rishfaq, mori pjatën, fshiu thërrimet nga mbulesa e tavolinës dhe
kaloi ngadalë në një tavolinë tjetër.
Më pushtoi hidhërimi, jo vetëm për shkak të kotësisë së asaj dite,
por sepse edhe vetë ajo kotësi do të harrohej, me gjithë mizën që më
vinte rrotull, me gjithë pluhurin e artë që derdhnin mbi mbulesë lulet e
blirit, madje me gjithë shërbimin e zvarrisur e mediokër që zbulon
gjendjen e shoqërisë në të cilën jetoj, edhe kjo shoqëri do të harrohet,
me gjithë gabimet e fajet e saj që s'më hiqeshin nga truri, që më
përvëlonin, që po lodhesha për t'i korrigjuar, për t'i dënuar e rindërtuar
më kot, sepse ç'ishte bërë ishte bërë, në mënyrë të pandreqshme.
- 263 -
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
Po, befas po shihja qartë: pjesa më e madhe e qënieve jepeshin
pas mirazhit të një bestytnie të dyfishtë: besojnë te përjetësia e kujtesës
(e njerëzve, akteve, kombeve) dhe te mundësia p'ër të korrigjuar (akte,
gabime, mëkate, faje). Të dyja janë të rreme. E vërteta ndodhet krejt
në anën e kundërt: çdo gjë do të harrohet dhe asgjë nuk korrigjohet.
Roli i korrigjimit (qoftë duke u hakmarrë, qoftë duke falur) do të
luhet nga harresa. Asnjeri nuk do t'i korrigjojë gabimet e kryera, por
1
të gjitha gabimet do të harrohen.
Edhe një herë hodha vështrimin mbi atë botë të harruar që më
parë, mbi blirin, mbi njerëzit e ulur në tavolina, mbi kamerierin (të
drobitur nga puna e drekës) mbi atë han (me pamje të ngrysur nga
rruga) që këtej nga brenda kopshtit nuk dukej keq i mbuluar me
pjergull. Vështroja derën e korridorit të hapur ku sapo u zhduk
kamerieri ( i lodhur nga ky vend i zbrazët që e mbulon heshtja) dhe
prej ku doli një djalë me xhup lëkure e blu-xhins; u fut në kopsht e
vështroi rrotull; kur më pa u qas drejt meje; m'u deshën shumë
sekonda para se të kuptoja kush ishte: tekniku i Helenës.
ebookalbania
Kam gjithmonë një ankth kur një grua që dashuron por që s'e
dashurojnë kërcënon me rikthimin e saj; kur djali më zgjati zarfin
("Jua dërgon zonja Zemanek"), gjëja e parë ishte ta vonoja në një
mënyrë ose në një tjetër leximin e letrës. I thashë të ulej; u ul ( një
bërryl të vendosur mbi tavolinë, ballin e rrudhur, me pamje të
kënaqur sodiste gjethnajën e blirit të përcëlluar nga dielli) vura
zarfin mbi tavolinë dhe i thashë: "Të porosis ndonjë gjë?"
Ai ngriti supet; propozova vodka; kundërshtoi duke vërejtur se
ai ishte në timon dhe se ligji u ndalon çdo lloj alkooli shoferave;
megjithatë, shtoi se me kënaqësi unë mund të merrja diçka. S'kisha
asnjë dëshirë për të pirë alkool, por ngaqë kisha para syve atë zarf
dhe s'doja ta hapja, mund të merrja çdo gjë. lu luta kamerierit që
kaloi aty afër, të më sillte një vodka.
- Çfarë më do, Helena, dini gjë ju?- thashë.
- Si mund ta di unë? Lexoni letrën!- ishte përgjigjia.
- Është urgjente?- pyeta.
- Ç'pandehni ju? Se më kanë detyruar ta mësoj përmendësh në
rast se do të më sulmonin në rrugë?- tha ai.
Me majat e gishtave mora zarfin (zyrtar, mbi të ishte shtypur:
Komiteti kombëtar lokal), pastaj e vura sërish mbi tavolinë përpara
meje dhe, duke mos ditur ç'të thosha, thashë: "Gjynah që nuk pini!
- Në fund të fundit, vlen dhe për sigurinë tuaj..." tha ai. E kapa ku
donte të dilte dhe jo kot: çunaku përfitonte që ndodhej në tavolinë me
mua për të qartësuar mirë kushtet e udhëtimit në kthim dhe mundësitë
-264-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
që kishte ai për t'u kthyer vetëm me të. Ishte shumë i sjellshëm; mbi
fytyën (e vogël, të zbehtë, të mbushur me quka, me hundë të shkurtër
e të përveshur) i lexohej gjithë ç'kishte brenda; një fytyrë e
tejdukshme, sepse ishte e pakorrigjueshme në pamjen e vet fëmijënore
(them e pakorrigjueshme për shkak të tipareve anormalisht të holla që,
me kalimin e moshës, nuk burrërrohen, por edhe plakut ia tregojnë
fytyrën si një fytyrë të plakur fëmije). Një pamje e tillë fëmijënore
s'mund ta kënaqë aspak një djalosh njëzetvjeçar, kështu që ai përpiqet
ta maskojë me sa mundet (siç e maskonte dikur - Oh! teatri i
përjetshëm i hijeve! - djalka komandant): me mënyrën e të veshurit
(xhupi prej lëkure me supe të gjera, i qepur mirë), e të sjellurit (mjaft i
ekulibruar, paksa vulgar ndonjëherë, me një lloj indiference të
shpenguar). Kjo lloj mbulese kërciste në çdo çast: djali skuqej,
sforconte zërin që i dridhej nga trazimi më i vogël (këtë e vura re që në
takimin e parë), dhe nuk i zotëronte as sytë e as lëvizjet e duarve ( pa
dyshim që ai u përpoq të tregohej indiferent ndaj faktit nëse unë do të
shkoja me ta në Pragë apo jo, por kur e sigurova se unë do të rrija aty,
vështrimi i tij u çel dukshëm).
Kur kamerieri i hutuar solli në tryezë dy gota me vodka në vend
të njërës, tekniku bëri një gjest dhe tha se s'kishte rëndësi dhe se
mund të më shoqëronte: "S'po ju lë të pini vetëm!" Dhe ngriti gotën:
"Atëherë për shëndetin tuaj!"
- Gëzuar!- u përgjigja dhe trokitëm gotat. Filluam të bisedonim
dhe mësova se ai parashikonte të niseshin pas dy orësh, meqenëse
Helena kishte ndërmend t'i mbyllte gjithë inçizimet, ndofta, do të
regjistronte dhe komentin e saj me qëllim që të transmetohej të
nesërmen. E pyeta nëse ecte mirë puna me Helenën. Me fytyrën
sërish prush, ai u përgjigj se Helena ishte e fortë, vetëm se pak e
ashpër me ekipin që punonte, sepse nuk ngurronte t'i kapërcente
oraret e punës dhe nuk do t'ia dijë nëse të tjerët duan të kthehen në
shtëpi. E'pyeta se mos edhe ai donte të kthehej në shtëpi. Jo, tha,
puna e zbaviste. Pastaj, duke përfituar nga pyetjet e mia për
Helenën, gjoja si kalimthi, më pyeti: "Vërtet, po ju si e keni njohur
Helenën? "I thashë por ai kërkoi të dinte më shumë: "Është e
lezetshmë Helena, apo jo?"
Sidomos kur ishte fjala për Helenën ai merrte një pamje të
kënaqur që unë ia bashkangjisja shqetësimit të tij për t'u fshehur,
sepse të gjithë duhet ta njihnin adhurimin e tij të dëshpëruar për
Helenën, ndërsa ai duhej të bënte çmos për të mos mbajtur mbi krye
kurorën e të padashuruarit, atë kurorë aq të urryer. Edhe sikur të
mos e merrja shumë seriozisht qetësinë e djalit, ajo po ma zbuste disi
-265-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
peshën e letrës që kisha përpara, kësisoj e mora dhe e hapa: 'Trupi
im dhe shpirti im ... s'kanë më arsye që të jetojnë... Po të them
lamtumirë...."
Thirra kamerierin nga ana tjetër e kopshtit: "Llogarinë!" Ai bëri
po me kokë, por, pa dalë nga orbita e vet, u zhduk menjëherë në
korridor.
"Ejani, s'duhet humbur kohë!"i thashë djalit. U ngrita dhe
përshkova kopshtin; ai më ndoqi pas. Kishim kaluar korridorin e
kishim mbërritur te dera e jashtme e restorantit dhe kamerieri, donte
s'donte, rendi pas nesh.
- Një skalop, një supë, dy vodka,- i thashë.
- Ç'ka ndodhur?- u shqetësua me ndrojtje djali.
Pasi pagova e luta të më çonte sa më shpejt te Helena. Nxituam
hapin.
- Po çfarë ka ndodhur?- pyeti ai.
- Është larg?- pyeta dhe unë.
Ai tregoi me gisht përpara dhe unë fillova të vrapoj. Komiteti
kombëtar ishte një godinë e thjeshtë njëkatëshe, e lyer me gëlqere,
ebookalbania
me një derë e dy dritare. Hymë në një lokal të zymtë administrativ:
nën dritare ishin vendosur dy tavolina të bashkuara; mbi njërën prej
tyre rrinin njeri sipër tjetrit, magnetofoni, një bllok shënimesh dhe
një çantë dore ( po, ishte i Helenës); përpara tavolinave kishte dy
karrige, ndërsa në një cep qëndronte një garderobë metalike. Ishin
varur dy pardesy: një grash e një burrash.
- Këtu,- tha djali.
- Këtu jua dha letrën?
-Po.
Vetëm se tani dhoma ishte dëshpërimisht e zbrazët; thirra;
"Helena!"dhe u tmerrova nga tingulli i pasigurt e plot ankth i zërit
tim. Asnjë përgjigje. Thirra sërish: "Helena!"dhe djali më pyeti:
- Ajo është...
- Kështu duket,- thashë unë.
- Për këtë ju fliste në letër?
- Pikërisht,- thashë.-Vetëm këtë zyrë keni?
.- Po,- tha ai
- Po në hotel?
-1 dorëzuam dhomat sot në mëngjes.
- Epo atëherë, këtu duhet jetë,- fola unë dhe dëgjova zërin e
dridhur të djalit tek ndrydhej: "Helena!"
Shtyva një derë që të shpinte në zyrën ngjitur; sërish tavolinë,
kosh letrash, tri karrige, një dollap dhe një garderobë e ngjashme me
-266-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
atë të zyrës tjetër: tubi metalik i vendosur mbi tri këmbë ndahej në
krye në tri degë; asgjë s'ishte varur; dukej si jetim me siluetën paksa
njerëzore; (lakuriqësia e saj metalike me krahët e ngritur përpjetë në
mënyrë qesharake më mbushnin me ankth); përveç dritares mbi
tavolinë rrotull kishte vetëm mure; asnjë derë; me sa duket dy zyrat
ishin të vetmet ndarje të kësaj shtëpize.
U kthyem në zyrën e parë; rrëmbeva bllokun e zura ta shfletoj.
Shënime që lexoheshin me vështirësi e që kishin të bënin (po të
nisem nga disa fjalë që munda të deshifroj) me një përshkrim të
Kalërimit të Mbretërve; asnjë porosi, asnjë fjalë lamtumire. Hapa
çantën: një shami, nje portofol,një buzëkuq, një kuti me pudër, dy
cigare, një çakmak; asnjë gjurmë kutie ilaçesh a shisheje me helm.
Mendova ethshëm se çfarë mund të kishte zgjedhur Helena dhe, më
i mundshëm ishte helmimi; po duhej të kishte mbetur diku një
shishkë apo një kuti. Shkova te garderoba e gërrmova në xhepat e
pardesysë së Helenës: ishin bosh.
- Mos ka shkuar në papafingo?- tha befas djali me padurim; ai
me siguri mendonte se kërkimet e mia brenda zyrës, ndonëse nuk
zgjatën veç pak sekonda, nuk do të nxirrnin ndonjë gjë. Rendëm në
korridor ku kishte vetëm dy dyer: njëra prej tyre kishte një të tretën e
sipërme prej xhami dhe që andej dukej një oborr; hapëm të dytën që
ishte më afër, doli një shkallë e errët, me këmbë guri të mbuluara me
pluhur e me blozë. U ngjitëm; e vetmja dritare e çatisë (me xham të
pisët) fuste brenda një ndriçim të zbehtë, të dobët. Rrotull kishte lloj-
lloj rrangullash (arka, vegla kopshti, bel, çapë, krehër, grumbuj me
dosje dhe një karrige shkatarraqe); ne po na merreshin këmbët.
Doja të thërrisja: "Helena!" por frika s'më linte; më llahtariste
heshtja që do të pasonte. As djali nuk thirri. Kthyem mbrapsht
rrangullat, kontrolluam qoshet e errta; ndjeja sa të tronditur ishim që
të dy. Dhe tmerri më i madh ishte memecëria jonë që do të thoshte se
ne s'prisnim më përgjigje nga goja e Helenës, se po kërkonim vetëm
trupin e saj të varur apo që prehej diku.
Pasi nuk gjetëm asgjë, zbritëm përsëri në zyrë. Sërish shëtita
vështrimin tim mbi raft, tavolinë, karrige, garderobën me dy pardesytë,
e pastaj, në zyrën ngjitur: tavolinë, karrige, garderoba tjetër me krahët e
lakuriqtë ngritur dëshpërimisht lart. Djali thirri (më kot) Helena!
Ndërsa unë (më kot) hapa dollapin që më tregoi raftet e mbushura me
letra, kanceleri, ngjitës, vizore.
"O Zot, duhet të ketë ndonjë gjë tjetër! Banjo! Bodrum!" thashë
dhe u kthyem në korridor; djaH hapi derën e oborrit. Ishte i vockël,
në një të futur ishte rrasur një kafaz lepujsh; më tej shtrihej një
-267-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
kopsht i mbuluar nga barëra të egra ku ishin mbjellë disa pemë
frutore (në një qoshe të largët të mendimit tim gjeta kohën të shënoja
bukurinë e atij vendi: copëra qielli të varura mes gjethnajave, trungje
të sertë e dredharakë dhe midis tyre, ndriçonin disa luledielli); në
skaj të kopshtit vura re, nën hijen idilike të një molle, një kasolle që
shërbente si nevojtore. U turra drejt saj.
Llozi i mbërthyer me një gozhdë të madhe të ngulur mbi
kornizën e ngushtë të derës (në mënyrë që të rçibyllej nga jashtë duke
e vendosur horizontalisht), ishte i kthyer përpjetë. Duke futur gishtat
midis derës e kasës së saj, me një tërheqje të lehtë kuptova se
nevojtorja ishte e mbyllur nga brenda; kjo kishte vetëm një shpjegim:
Helena ishte aty. Me zë të ulët fola: "Helena, Helena!" Asnjë përgjigje;
dëgjohej vetëm shushurima e degëve të mollës që përplaseshin lehtaz
tnbi kasolle nga një erë e lehtë.
E dija se ajo heshtje nga brenda ishte një paralajmërim i keq,
prandaj s'më mbetej veç ta shqyeja derën. Rrëshqita përsëri gishtat
midis derës e kasës dhe tërhoqa me sa fuqi kisha. Dera ( e mbyllur jo
ebookalbania
me shul por, siç ndodh rëndom në fshat, vetëm e ngecur me një
spango) u dha menjëherë e u hap e gjitha. Para meje, Helena ishte
ulur mbi rrethin e drunjtë të nevojtores në mes të një ere që qelbte.
Ajo ishte e zbehtë, por gjallë. Më vështroi e llahtarisur, duke ulur
fundin që, megjithë përpjekjet e saj, s'i mbulonte as gjysmat e
kofshëve; mbante buzën e fundit me të dy duart dhe shtrëngonte
këmbët plot ankth.
- Çfarë ka ndodhur? I bërtita. Çfarë keni pirë?
- Ikni që këtej! Më lini vetëm!
Pas shpinës sime erdhi djali, ndërsa Helena bërtiti:- Largohu
Zhindra, zhduku, ik! Ajo u ngrit përgjysmë, me dorën zgjatur drejt
derës, por unë mbajta kanatin dhe ajo, duke u lëkundur, ra sërish
mbi rrethin e WC.
Pa kaluar çasti, ajo u ngrit sërish dhe u sul mbi mua me një forcë
të dëshpëruar (vërtet të dëshpëruar, sepse pas asaj drobitjeje të madhe
nuk i kishte ngelur veçse fare pak fuqi), E varur te xhaketa time, më
shtynte jashtë derës; ishim të dy në prag të nevojtores. "Kafshë e
ndyrë, kafshë e ndyrë!" ulërinte ajo (nëse mund ta quaj ulërimë atë
përpjekje të tërbuar për të nxjerrë një zë të dobët) dhe më shkundte
me sa mundte; pastaj më lëshoi papritur dhe ia mbathi mbi bar drejt
oborrit. Donte të ikte, por tradhtoi veten: ishte larguar nga nevojtorja
me rrëmujë dhe kishte harruar të rregullohej, kështu që mbathjet (po
ato mbathje lë llastikta që kisha parë dje e që shërbejnë njëkohësisht
edhe si zharrtierë) i kishin mbetur të kthyera mbi gju dhe e pengonin
-268-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
të ecte (fundi kishte rënë, ndërsa çorapet i ishin mbledhur mbi pulpa
ku dukej pjesa e tyre më e errët e kapur pas zhartierës); bëri dhe ca
hapa të vegjël, ose më saktë ca hedhje të shkurtëra (kishte mbathur
këpucë me taka të larta), fare pak metra dhe u rrëzua mbi barin e
ndriçuar nga dielli, nën degët e një peme, (në rrëzë të një luledielli të
madhe ngjyrëfortë); e mora nga dora që ta ndihmoja të çohej; ajo u
shkëput me forcë, dhe meqë unë u përkula përsëri drejt saj, ajo zuri
të tundë krahët me furi rrotull saj duke më goditur edhe mua plot
herë; e kapa me forcë, e ngrita dhe e shtrëngova me krahë si në
pranga. "Kafshë e ndyrë, kafshë e ndyrë!" s'pushonte ajo, ndërsa me
dorën e lirë më binte parreështur mbi shpinë; kur i thashë (aq butë sa
munda): "Helena, qetësohuni", ajo më pështyu në fytyrë.
Pa e çliruar nga shtrëngimi i thashë: "Nuk ju lëslioj derisa të më
thoni se çfarë keni pirë."
- Zhdukuni! Zhdukuni!" përsëriste ajo me tërbim, por befas
heshti, ndërpreu çdo qëndresë dhe më tha: "Më lëshoni", me një zë
kaq thellësisht të ndryshëm të dobët e të lodhur sa që e çlirova dhe e
vështrova; i tmerruar, pashë fytyrën e saj të shtrembëruar nga një
ngërç i llahtarshëm, nofullat e shtrënguara, sytë e përhumbur, trupin
që i rrudhej e i palosej më dysh...
"Çfarë ka?" thashë, ndërsa ajo, pa thënë asnjë fjalë, u kthye dhe
u drejtua par nga nevojtorja, nuk do ta harroj kurrë lëvizjen e saj:
ngadalësinë e hapave të vegjël e të çrregullt, të këmbëve që mezi i
hidhte; kishte vetëm katër metra rrugë dhe megjithatë u ndal disa
herë, dhe në çdo ndalesë dukej (nga përdredhjet e trupit) lufta e egër
që bëhej brenda barkut të saj të marrosur; më në fund arriti te dera (e
mbetur hapur) dhe u plas brenda.
Qëndrova te vendi ku e kisha ngritur; kur nga nevojtorja erdhi
vrullshëm një rënkim, një grahmë vuajtjeje, u tërhoqa më tej. Vetëm
atëherë u kujtova për praninë e djalit që rrinte si hu pranë meje. "Aty
rrini, e urdhërova. Duhet të shkoj të gjej një mjek."
U futa në zyrë; që te dera më kapi syri telefonin mbi tavolinë.
Por numerator s'kishte; zura dorezën e sirtarit të mesit, ishte i mbyllur
me çelës, po ashtu dhe sirtarët anësorë; edhe tavolina përballë ishte e
mbyllur. Vajta në zyrën tjetër; aty kishte vetëm një sirtar, i hapur, por
sigurisht, kishte vetëm disa fotografi dhe një prerëse letrash. S'dija
ç'të bëja; ndjeva (duke ditur se Helena ishte gjallë dhe pa dyshim
jashtë rrezikut) një lodhje të papritur; mbeta një çast pa lëvizur dhe, i
ngurosur, i ngula sytë mbi garderobën (garderobë metalike, e dobët
që ngrinte duart përpjetë si një ushtar që dorëzohet); pastaj (duke
mos ditur ç'të bëja) hapa dollapin; mbi një tufë dosjesh, pashë
-269-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
kopertinën blu në jeshile të numeratorit; e mora te telefoni dhe gjeta
numrin e spitalit. I rashë numrit dhe kur m'u përgjigjën nga ana
tjetër, djali hyri si era në zyrë.
- Mos thërrisni njeri! S'është nevoja!- thirri ai.
Nuk po kuptoja.
Ai më mori receptorin nga dora dhe e vendosi ne vend.- Ju
thashë që s'është nevoja...
Doja të më shpjegonte se çfarë po ndodhte.
- Nuk është helmim!- tha ai duke iu afruar garderobës; kërkoi në
xhepin e pardesysë së tij dhe nxori që andej një kuti; e hapi dhe e
ktheu; ishte bosh.
- Këto ka marrë?- pyeta.
Ai pohoi në heshtje.
- Nga e dini ju?
- Ma tha vetë.
- Kutia është juaja?
Ai pohoi. la mora nga duart; mbi të shkruhej Algena.
ebookalbania
- Ju pandehni se qetësues me sasi të tillë nuk të bëjnë gjë?-
shpërtheva unë.
- Nuk janë qetësues,- tha ai.
- Po çfarë dreqin kishte këtu brenda?- bërtita.
- Laksativë,- ia bëri ai.
Ulërita: që të mos tallej me mua, unë duhej ta dija ç'ishin, dhe se
paturpësitë e tij nuk më zbavisnin aspak. E urdhërova të më përgjigjej
menjëherë.
Tek më dëgjonte që bërtisja, zuri të bërtasë edhe ai: "Dreqi e
mori, po ju them që janë laksativë! Duhet ta marrin vesh të gjithë që
unë mezi dal jashtë?" Kësisoj. Ajo që mua m'u duk një batutë idiote,
ishte e vërtetë.
E vështrova, me fytyrën e vogël e hundën e përveshur (të vogël
por mjaft të madhe sa t'i dukeshin qukat e kuqe) dhe gjithçka ishte e
qartë: emri i kutisë fshihte problemet qesharake të zorrëve të tij,
ashtu sikurse blu-xhinsi dhe xhupi prej garipi mbulonin kalamallëkun
qesharak të personazhit të tij; i vinte turp nga vetja tek tërhiqte si një
gur nga pas adoleshencën e pashqitur; atë çast, e doja fort; droja e tij
(kjo fisnikëri e adoleshencës) kishte shpëtuar jeën e Helenës dhe
gjumin e netëve të mia në vitet e ardhshme. Me një mirënjohje të
trallisur vështroja veshët e tij llapushë. Po, ai kishte shpëtuar jetën e
Helenës; por kjo ishte paguar me një poshtërim të madh; e dija, dhe e
dija mirë , që ishte një poshërim i kotë, pa kuptim e i padrejtë; një
tjetër gjë e pandreqshme në zinxhirin e gjërave të pandreqshme;
- 270 -
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
ndjehesha fajtor dhe një nevojë urgjente (ndonëse e paqartë) më bëri
të rend drejt saj, për ta nxjerrë nga fyerja, për t'u ulur para saj e për të
marrë mbi vete gjithë fajin e gjithë përgjegjësinë e asaj historie të
keqe dhe absurde.
- Boll e patë, apo jo?- ma priti djali flakë për flakë. Nuk u
përgjigja, i kalova anash për t'u futur në korridor; eca drejt derës së
oborrit.
- Ç'doni ju aty?- Nga pas, ai u qep pas supeve të xhaketës time
dhe rrekej të me mbante; vështrimet tona u ndeshën një çast; duke i
shtrënguar kyçet e duarve e largova nga vetja. Ai më doli përpara e
më pengoi kalimin. Eca drejt tij dhe u mata ta largoj. Atëhere, ai
lëshoi krahun para dhe më goditi me grusht në kraharor,
Grushti ishte shume i lehtë por ai bëri një kërcim prapa për të
marrë sërish vrull drejt meje, me një pozë paksa naOve; në fytyrë
frika i përzihej me një guxim të pamenduar.
- Ju s'duhet t'i shkoni pranë!- bërtiti ai. Nuk lëviza. Me siguri,
djali po thoshte të vërtetën: unë nuk do të isha në gjendje të ndreqja
të pandreqshmen. Kur më pa që mbeta aty pa përgjigje ai ulëriti: -Ju
jeni i ndyrë! I çatë bythën, i çatë! Ma tha vetë! Po, i çatë bythën!
Në momente tensioni nervor, mund të na vijë për të qarë, por
edhe për të qeshur; kuptimi i drejtëpërdrejtë i fjalëve të tij më drodhi
cepin e buzës. Kjo e tërboi; kësaj radhe ai më goditi në buzë dhe mezi
i shpëtova një godtitjeje të dytë. Pastaj ai u tërhoq sërish, si në ring,
me grushtet para fytyrës prej ku i dukeshin vetëm veshët flakë të
kuq.
I thashë: "Mirë. Mirë! Po iki."
Ai thirri pas shpinës sime: "Frikacak! Frikacak! E dija që do f i
mbushje! Mos u bë merak se do të të gjej prapë! Maskara! I poshtër!"
Dola në rrugë. Ishte bosh siç janë bosh rrugët pas festës; vetëm
era ngrinte lehtaz pluhurin dhe e shtynte përpara mbi truallin e
rrafshët, po aq të shkretë sa dhe koka ime, koka ime e zbrazët dhe e
çartallosur, ku për shumë kohë nuk u shfaq asnjë ide.
Vetëm më vonë, vura re krejt papritur, se po mbaja në dorë
kutinë bosh me emrin "Algena", e këqyra: ishte e stërpërdorur dhe e
lerosur: me sa dukej, kishte kohë që maskonte laksativët e djalit.
Pas dokohë, kutia më kujtoi të tjera kuti, ato të Aleksejit; dhe
kuptova se djali nuk ia kishte shpëtuar jetërt Helenës: në fund të
fundit edhe sikur të kishte pasur qetësues brenda, vetëm se do t'i
kishin prishur stomakun; për më tepër, unë dhe djali nuk ishim larg;
ishte dëshpërimi i Helenës që i kishte larë hesapet me jetën ende larg
pragut të vdekjes.
-271-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
18
/f jo ishte në kuzhinë. Mbi sobë. Me kurriz nga unë. Sikur
C_-/C^ s'kishte asgjë. "Vladimiri?" ma priti ajo pa u kthyer. "Po ti e
pe me sytë e tu! Ç'ke që më pyet" "Ti gënjen,- i thashë,- Vladimiri ka
ikur sot në mëngjes me motorr bashkë me nipin e Kuteckit. Erdha të
të them që e di. E mora vesh pse ju erdhi për mbarë ajo gazetarja e
radios. E mora vesh edhe pse unë nuk duhet të isha aty kur vishej
mbreti. E mora vesh edhe pse e filloi rregullin e heshtjes që para se të
zinte vend në Kalërim. Për bukuri i keni ndrequr gjërat".
Siguria ime e çarmatosi. Por shumë shpejt e mblodhi veten dhe
u përpoq të shpëtonte duke sulmuar. Ishte një sulm i çuditshëm. I
çuditshëm, sepse kundërshtarët nuk ishin ballë për ballë. Ajo rrinte
me kurriz nga unë, e përkulur mbi supën me fidhe që ziente. Zërin e
ebookalbania
kishte të qetë. Gati të plogët. A thua se vetëm unë s'e kuptoja një gjë
që aq të vjetër e që të gjithë e dinin. Meqë doja atëherë... Që në krye
Vladimiri s'kishte dashur të bëhej mbret. Dhe Vlasta nuk habitej. Një
herë e një kohë, djemtë s'kishin nevojë për njeri per ta bërë
Kalërimin. Tani merren njëqind organizata, deri dhe Komiteti i
Partisë së rrethit. Sot njerëzit kur kanë dëshirë një gjë, s'e bëjnë dot
vetëm. Çdo gjë duhet të drejtohet nga lart. Më përpara ishin vetë
djemtë që e caktonin mbretin. Kësaj radhe, nga lart caktuan
Vladimirin për t'i bërë qejfin të atit, dhe të gjithë duhet të bindeshin.
Vladimirit i vinte turp qe e kishin zgjedhur me mik. Asnjeri s'të do
kur futesh me mik.
- Ti do të thuash që Vladimirit i vinte turp prej meje? -Ai nuk do
qe të zgjidhet për hir të babait, përsëriti Vlasta. - Prandaj është bërë
bythë e brekë me Kuteckët? Me ata idiotë? Me ata borgjezë të
rrufjepsur? E pyeta. - Po, prandaj! U përgjigj Vlasta. Për shkak të
gjyshit, Miloshi s'ka të drejtë të vazhdojë studimet. E pse, se plaku ka
qenë pronar i një ndërmarrjeje. Ndërsa Vladimiri ynë i ka të gjitha
dyert e hapura. Vetëm se ti je babai i tij. E vë në siklet djalin kjo. E
kupton tani? "Për të parën herë në jetë ndjeva zemërim kundër saj.
Ata më kishin gënjyer. Ftohtë, ditë pas dite, që të dy, më kishin
vëzhguar, ndërsa afronte Kalërimi. Vëzhgonin durimin, ngazëllimin
tim. Më kishin vëzhguar qetësisht dhe po qetësisht më kishin
gënjyer. "E kishit të domosdoshme të më gënjenit kështu?"
-272-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Vlasta u hodhi kripë fidheve dhe tha se me mua nuk qe e lehtë.
Unë jetoja në botën time. Isha një ëndërrimtar. Ata nuk kishin gjë me
idealet e mia, por Vladimiri ishte ndryshe. Këngët e mia atij i
dukeshin arabisht. Nuk e zbavisnin. I dukeshin të mërzitshme. Unë
duhej ta kisha të qartë. Vladimiri është djalë modern. I ngjan babait
të saj. Ai kishte pasur ndjenjën e progresit. Në komunën e tyre ai
ishte i pari që kishte blerë traktor, që para luftës. Pastaj ua morën të
gjitha. Gjithsesi qysh kur fushat e tyre i ka marrë kooperativa, ato
s'japin më si më parë.
"Më plasi mua, për fushat tuaja! Dua të di ku shkoi Vladimiri.
Ka shkuar në garat e motorrave në Brno. Pranoje!"
Ajo vazhdonte të më rrinte me kurriz, i hidhte kripë supës dhe
mbante po atë avaz. Vladimiri është si i gjyshi. Ka mjekrën e sytë e
tij. Ndërsa Kalërimi i mbretërve i duket arabisht. Po, meqënëse doja
ta dija, ai kishte ikur në gara. Pse jo. Motorrat i interesonin më
shumë se sa pelat me kordele. Pse jo. Vladimiri është modern.
Motorra, kitara, motorra, kitara. Botë idiote dhe e huaj. E pyeta:
"Të lutem, më thuaj ç'është një njeri modern?"
Me shpinë nga unë, duke kripur fidhetë, ajo u përgjigj se gati sa
nuk e kisha lënë të rregullonte shtëpinë në mënyrë moderne. Sa llafe
kisha bërë unë për atë abazhurin modern. Po ai llampadari, as ai
s'ishte merita ime. Dhe të gjithë e dinin sa i bukur ishte ai llampadar
modern! Të gjithë blejnë nga këta llampadarë.
Mjaft, i thashë. Por ishte e pamundur ta ndaloje. Ajo kishte
marrë vrull. Me kurriz nga unë. Kurrizi i saj, i hollë, i keq, i dobët.
Ndoshta ai më dëshpëronte më shumë. Ai kurriz. Ai kurriz që s'ka
sy. Ai kurriz aq i sigurt në vetvete. Ai kurriz me të cilin s'merrem
vesh. Vendosa t'ia mbyll gojën. Ta ktheja nga vetja. Vetëm se ajo s'më
duronte. Nuk doja ta prekja. Do t'ia dilja ndryshe. Hapa bufenë dhe
mora një pjatë. E lashë. E lashë të binte përdhË. Ajo heshti prerazi.
Por nuk ukthye. Një pjatë tjetër dhe të tjera më pas. Ajo vazhdonte të
rrinte me kurriz. E mbledhur. Mbi atë kurriz po lexoja frikën. Po, ajo
kishte frikë, por ishte kokëfortë e s'donte të jepej. Rreshti së përzieri
supën dhe shtrëngoi, pa lëvizur, bishtin e lugës së drunjtë. Sikur ai
do ta shpëtonte. E urreja dh'e më urrente. Ajo nuk lëvizte, ndërsa unë
nuk ia hiqja sytë e vazhdoja të rrëzoja të tjera pjata nga rafti. E urreja,
e bashkë me të, urreja gjithë kuzhinën e saj. Kuzhina mderne, me
mobilje moderne, me pjata moderne, me gota moderne.
Nuk ndjehesha i eksituar. Vështroja qetësisht me trishtim e me
lodhje, dyshemenë e mbuluar me copëra enësh e pjatash të shpërndara.
Po hidhja për tokë shtëpinë time. Shtëpinë time të dashur, strehën time.
-273-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

Shtëpinë që e drejtonte shërbëtorja ime e gjorë. Shtëpinë që e kisha
mbushur me përralla, me këngë e me zana të mira. Pa shiko, ja ku janë
tri karriget ku uleshim për të ngrënë drekën. Ah, ato drekat e paqme
familjare që përkundnin e mashtronin një baba të padjallëzuar.
I zura karriget njëra pas tjetrës dhe iu theva këmbët, pastaj i
vura pranë enëve e gotave të thyera. Përmbysa mbi to tavolinën.
Vlasta nuk lëvizi nga soba, me kurriz nga unë.
Dola nga kuzhina dhe shkova në dhomën time. Aty ishte globi
rozë që rrinte varur në ajër, abazhuri dhe divani modern i urryer.
Mbi harmonium ishte violina ime e futur në këllëfin e zi. E mora. Në
orën katër kemi një koncert në kopshtin e restorantit. Po tani është
ora një. Ku të shkoj?
Nga kuzhina dëgjova dënesa. Vlasta po qante. Ngashërimet e saj
të këpusnin shpirtin dhe, thellë brenda meje, doja të isha i
mëshirshëm. Po ajo, pse s'qau dhjetë minuta më parë? Mund t'i isha
dorëzuar iluzionit tim të vjetër e të gjeja sërish shërbëtoren e gjorë.
Por, tani ishte tepër vonë.
Paskëtaj, dikush më foli. Ishte Ludviku. Nuk e prisja këtë goditje
të re. Por s'kisha më frikë. Asgjë s'më habiste tani.
Ai u ul mbi bar pranë meje dhe më pyeti se a s'duhej të shkoja në
koncert atë pasdite. "Mos do të shkosh gjë ti? e pyeta. - Po, më tha. -
Prandaj ke ardhur nga Praga? - Jo, tha ai, jo për këtë. Por gjërat s'dalin
ashtu si i parashikon! - Po, - thashë - dalin krejt ndryshe! - Ka një orë
që vërdallosem nëpër fushë. S'ma priste mendja të të gjeja këtu. - As
mua. - Dua të të lutem për diçka". Tha pastaj, pa më vështruar në sy.
Njësoj si Vlasta. Nuk më shihte në sy. Por, te ai, kjo nuk më
shqetësonte. Përkundrazi, më pëlqente. Vija re një lloj droje. Dhe kjo
drojë më ngushëllonte e më shëronte. "Dua të të lutem për diçka, tha
ai. Do të më lësh të luaj me ju pastaj?"

ebookalbania
Dola nga shtëpia. Thirrja e Kalërimit dridhej mbi çati. Kemi një
mbret në nevojë por shumë të mirë. Ku të shkoja? Në rrugë ishte
kalërimi, në shtëpi Vlasta, në mejhane pijanecët. Po vendi im, ku
është? Unë jam mbreti plak, i braktisur e i mallkuar. Mbreti i mirë e
lypsar. Mbret pa trashëgimtar. Mbreti i fundit.
Ka dhe një mundësi, përtej fshatit janë fushat. Rruga. Dhjetë
minuta më larg rrjedhin ujrat e Moravës. U shtriva mbi skarpatin
buzë lumit. Vura kutinë e violinës nën zverk. Ndejta gjatë ashtu. Një
orë, mbase dy. Me idenë se erdhi fundi. Kaq papritmas, kaq befas.
Kaq ishte. S'mund të vazhdonte më. Unë gjithmonë kam jetuar në dy
botë njëherësh. Besoja në harmoninë e tyre. Ishte një mashtrim. Njëra
prej këtyre botëve, tani më ka mallkuar. Bota reale. Më mbetej vetëm
tjetra, ajo e përfytyrimit. Por kjo s'mjafton për të jetuar. Edhe sikur
dikush të më presë aty. Edhe sikur dezertori të më thërrasë, edhe
sikur të mbajë gjithmonë për mua një kalë e një vello të kuqe. Oh, sa
mirë që kuptoja tani! Tani e di pse s'më la ta hiqja vellon e donte të
m'i tregonte të gjitha vetë! Vetëm tani e kuptoj pse mbreti duhej të
ishte i maskuar! Jo që të mos e shohin, por që ai të mos shohë asgjë!
Nuk e mendoja dot se mund të ngrihesha në këmbë e të ecja.
Nuk bëja dot asnjë hap. Do të vejë ora katër e ata do të shqetësohen.
Por s'do të kem forca të ngrihem e të shkoj deri atje. Vetëm këtu
ndjehem mirë. Këtu, pranë lumit. Këtu uji rrjedh ngadalë, që prej
mijëra vitesh. Ngadalë rrjedh uji dhe unë, ngadalë e për shumë kohë,
do të rri këtu shtrirë.
-274- -275-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
19
ë mbeteshin edhe disa orë derisa të nisej autobusi dhe, i
shtyrë nga turbullira që ndjeja, lashë pas fshatin duke u
përpjekur që, përmes fushave të largoja nga koka gjithë kujtimet e
asaj dite. Nuk ishte e lehtë: buza e çarë nga grushti i vogël i djalit më
digjte, ndërsa silueta e rishfaqur e Luçisë më kujtonte se kudo ku
isha përpjekur të laja hesapet me padrejtësinë, në fund kisha dalë
vetë fajtor. I dëboja të gjithë këto mendime, sepse tani e dija se çfarë
do të më llomotisnin; desha ta mbaja kokën të zbrazët e ta hapja
derën vetëm për thirrjet e largëta (që mezi dëgjoheshin) të kalorësve,
ishte një muzikë që më nxirrte nga vetja e kjo gjë më ngushëllonte.
Duke ndjekur shtigjet, i kisha ardhur rrotull fshatit dhe me të
ebookalbania
mbërritur në breg të Moravës mora teposhtë; në bregun tjetër, kishte
disa pata, një pyll dukej së largu dhe pastaj vetëm fusha. Më tej, disi
larg meje, dallova një njeri mbi barin e skarpatit. Kur u afrova, e
njoha; i shtrirë në kurriz, me fytyrë nga qielli, e kishte vënë kokën
mbi këllëfin e violinës (rrotull fushat ishin të pafundme e të rrafshta,
njësoj siç kanë qenë gjithmonë në shekuj, vetëm se tani janë
gërvishtur vende-vende nga shtyllat prej çeliku që mbajnë kabllot e
rëndë të tensionit të lartë. E kisha të lehtë ta shmangia: ai i kishte
ngulur sytë në qiell e nuk më shihte. Por kësaj radhe nuk doja t'i ikja.
lu qasa dhe i fola. Ai hodhi sytë mbi mua (sy që m'u dukën të drojtur
e të frikur) dhe vura re (që prej shumë vitesh ishte hera e parë që e
shihja nga aq afër) se nga kreshta e gjerë që dikur ia rriste dica
centimetra shtatin e madh, nuk kishte ngelur veç një tufë e rrallë, me
dy tri baluke të gjata e të trishta që, më kot, rrekeshin f i mbulonin
kokën; flokët e arratisur më kujtuan vitet e ndarjes sonë dhe, befas,
më erdhi keq për gjithë atë kohë që s'e kisha parë, e kisha shmangur
(thirrjet e kalorësve që mezi dëgjoheshin vinin nga larg) dhe aty për
aty ndjeva për të një vrull fajtor dashurie. I shtrirë në këmbët e mia, ai
u ngrit mbi njërin bërryl; ishte i madh dhe i ngathët, ndërsa kutia e
instrumentit ishte e zezë dhe e vogël si një qivur bebesh. M'u kujtua
që orkestra e tij (që dikur kishte qenë edhe e imja) duhej të jepte një
koncert pasdite dhe e pyeta nëse mund të luaja edhe unë me ta.
E thashë pa e peshuar plotësisht (sikur fjalët të kishin ardhur më
shpejt se sa mendimi), e thashë pak i hutuar, por megjithatë pa e
-276-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
kundërshtuar me zemër; në fakt isha i mbushur me dashuri për
gjithë atë botë nga e cila isha arratisur dikur, ajo botë e largët dhe e
vjetër ku kalorësit dhe mbreti i tyre i maskuar i vinin rrotull fshatit,
ku vishen këmisha të bardha me mëngë të gjera dhe këndohen
këngë, ajo botë që për mua përzihet me imazhin e qytetit tim të
lindjes, të nënës sime (të nënës që ma morën), të rinisë time; gjatë
gjithë ditës kjo dashuri ishte rritur brenda meje për të çelur iani kur
isha gati të shpërtheja në lotë; e doja atë botë të vjetër, dhe i lutesha
të më jepte një strehë.
Po si kështu e me ç'të drejtë? A s'isha unë që jo më larg se pardje
i isha shmangur Jarosllavit vetëm se personazhi i tij mishëronte për
mua muzikën acaruese të folklorit? Edhe sot në mëgjes, a nuk u
bezdisa kur iu afrova festës folklorike? Nga m'u fshinë papritur
gjithë pengesat që për pesëmbëdhjetë vjet më kishin ndaluar
kujtimin e bukur të rinisë sime në orkestrën e çembaleve sa herë vija
plot emocion në qytetin e lindjes? Mos ndoshta ngaqë dëgjova
Zemanekun disa orë më parë tek qesëndiste Kalërimin e Mbretërve?
A thua që ai të më ketë shtyrë ta përbuzja këngën popullore dhe po
ai të më ketë bërë tani që ta ndiej të dashur atë? Mos vallë jam vetëm
maja e gjilpërës së busullës, ndërsa ai është qendra ku fiksohet ajo? A
thua të jem kaq për turp i lidhur me të? }o, unë s'mund ta doja sërish
kaq vrullshëm këtë botë vetëm për shkak të ngërdheshjes së
Zemanekut; e dua sepse sot e rigjeta (këmbëngulshëm) të gjorë; të
gjorë dhe sidomos të vetmuar; të braktisur nga luksi dhe reklamat, të
braktisur nga propaganda politike, nga utopitë sociale, nga kopetë e
nëpunësve të kulturës, të braktisur nga pjesëmarrja e shtirë e
njerëzve të brezit tim, e braktisur (gjithashtu) nga Zemaneku; kjo
vetmi e pastronte; plot kritika ndaj meje, ajo e pastronte si një njeri që
s'e ka të gjatë; e ndriçonte me një bukuri tëfundit të papërballueshme;
ajo vetmi po ma kthente sërish mua.
Koncerti do të bëhej në kopshtin e restorantit ku, pak më parë,
kisha ngrënë drekë dhe kisha lexuar letrën e Helenës; kur unë dhe
Jarosllavi arritëm aty, gjetëm të ulur disa të moshuar (që prisnin me
durim pasditen muzikore) dhe pothuajse po aq pijanecë që
vërdalloseshin nga një tavolinë te tjetra; në fund, rrotull një bliri,
ishin vendosur disa karrige dhe te trungu ishte mbështetur një
kontrabas i futur në një këllëf ngjyrë gri; dy hapa më tej çembali ishte
i hapur, një burrë me këmishë me mëngë të gjera me pala, i ulur, po i
binte lehtaz tastierave; pjesëmarrësit e tjerë të orkestrës ishin në
këmbë, paksa mënjëanë, dhe Jarosllavi m'i prezantoi: violina e dytë
është mjek në spitalin e fshatit; kontrabasisti është inspektor për
-277-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
çështjet kulturore në Komitetin kombëtar të rrethit; klarinetisti ( që
do të ketë mirësinë të më japë instrumentin, do të ndërrojmë njëri-
tjetrin), mësues; në çembal është planifikuesi i uzinës; me përjashtim
të këtij të fundit që e mbaja mend, të tjerët ishin të gjithë të rinj. Pasi
më prezantoi dhe mua gjithë solemnitet si një veteran të orkestrës,
një nga themeluesit e saj, pra dhe klarinetisti i nderit, zumë vend në
karriget rrotull blirit dhe filluam të luajmë.
Kisha shumë kohë që s'kisha prekur klarinetë me dorë, por
meqenëse e njihja mirë pjesën me të cilën filluam e mblodha shpejt
veten, aq mirë sa që, kur ulëm veglat, të gjithë instrumentistët më
brohoritën dhe nuk besonin që s'kisha luajtur prej kohësh; kamerieri
(po ai të cilit i pagova me rrëmbim drekën) erdhi e vendosi poshtë
degëve një sofër mbi të cilën vuri gjashtë gota vere dhe një damixhanë
të veshur me kashtë; nga një çikë e nga një çikë, filluam të pimë. Pas
katër-pesë melodive, i bëra shenjë mësuesit; duke marrë klarinetën ai
më tha se ia kisha dalë shkëlqyeshëm; i kënaqur nga ky lavdërim, vajta
e u mbështeta te trungu i blirit; u mbusha nga një ndjenjë e ngrohtë
ebookalbania
shoqërie dhe isha mirënjohës që po mbyllej kështu ajo ditë therrëse.
Dhe ja ku më doli sërish para syvë Luçia, më në fund mendova se e
kuptova pse ajo m'u shfaq në floktore, dhe pastaj përsëri të nesërmen,
te Kostka, në tregimin që ishte dhe i vërtetë dhe legjendë njëherazi:
ndoshta donte të më thoshte se fati i saj (fat prej çupke të njollosur)
ishte i afërt me timin; se ne të dy e kishim humbur sigurisht njëri-
tjetrin, sepse nuk u kuptuam, por se historitë e jetëve tona ishin të
pandara si dy motra, sepse ishin që të dyja histori të shkatërrimit; ashtu
siç kishin shkatërruar te Luçia dashurinë e trupit dhe e kishin privuar
ekzistencën e saj nga një vlerë e thjeshtë, ashtu e zhveshën dhe jetën
time nga disa vlera mbi të cilat ajo donte të mbështetej, dhe që, ne
fillesat e tyre ishin të pafajshme; po, të pafajshme: dashuria fizike,
ndonëse e shkatërruar në jetën e Luçisë, është e pafajshme, ashtu siç
janë të pafajshme këngët e vendit tim dhe orkestra me çembalë e qytetit
të lindjes që unë i urreja, edhe Fuçiku, portreti i të cilit m'i kishte sjellë
zorrët në grykë, ishte i pafajshëm ndaj meje, edhe fjala shok, që më
kishte tingëlluar si një kërcënim, sikurse dhe fjala "ti"dhe fjala e
ardhfne e shumë fjalë të tjera. Faji ishte gjetkë dhe ishte aq i madh sa që
hija e tij mbulonte rreth e qark mbarë universin e gjërave (dhe të
fjalëve) të pafajshme dhe i shkatërronte. Ne, Luçia dhe unë, jetonim në
një botë të shkatërruar; dhe duke mos ditur ta mëshironim, i devijuam,
duke rënduar kësisoj fatkeqësinë e saj dhe tonën. Luçi, që të desha aq
shumë e të desha aq pak, këtë erdhe të më thoshe pas kaq vitesh? Të
shprehje mëshirën për një botë të shkatërruar?
-278-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
Kur mbaroi kënga, mësuesi më kaloi sërish klarinetën duke
deklaruar se s'do ta prekte më për sot, se unë luaja më mirë se ai dhe
se e meritoja ta mbaja, meqenëse nuk dihej se kur mund të vija
përsëri aty. Duke kapur fluturimthi vështrimin e Jarosllavit, thashë
se nuk dp të kishte kënaqësi më të madhe se sa të vija sa më shpejt që
të ishte e mundur. Jarosllavi më pyeti nëse e kisha seriozisht. I thashë
po dhe filluam një melodi tjetër. Kishte një copë herë që Jarosllavi
ishte ngritur nga karrigia; me kokë të përkulur prapa, e kishte
vendosur violinën duke shpërfillur të gjitha rregullat, shumë poshtë
mbi kraharor dhe, duke luajtur, vente e vinte pa pushim; violina e
dytë dhe unë çoheshim gjithashtu orë e çast, dhe sidomos kur donim
t'i jepnim më shumë vrull skenës. Në ato çaste kur duhej fantazi,
saktësi dhe një bashkëpunim i thellë, Jarosllavi bëhej shpirti i ne të
gjithëve, ndërsa unë admiroja muzikantin përshkënditës që fshihej
tek ai gjigand që (dhe mbi gjithë të tjerët) bënte pjesë në vlerat e
shkatërruara të jetës sime; ma kishin vjedhur dhe unë (për të keqen
dhe turpin tim) e kisha lënë të ma rrëmbenin, megjithëse ishte shoku
im më besnik, më i padjallëzuari, më i pafajshmi.
Ndërkohë publiku kishte ndryshuar pak nga pak: shikuesve të
fillimit, që dhe ata s'ishin të shumtë në numër, por që na ndiqnin me
shumë vëmendje, u ishte shtuar një grup djemsh e vajzash që, të ulur
nëpër tavolina kishin porositur (gjithë zhurmë e potere) ose kriklla me
birrë, ose gota me verë dhe (me shtimin e valëve të alkoolit)
përpiqeshin në mënyrë gati të egër që të binin sa më shumë në sy, të
dëgjoheshin e të tërhiqnin vëmendjen. S'vonoi shumë dhe atmosfera
ndryshoi, u bë më e zhurmshme e më e rrëmujshme (djemtë vërtiteshin
mes tavolinave, thërrisnin njëri-tjetrin ose u flisnin shoqeve të tyre), aq
sa unë i dhënë pas interpretimit tonë hidhja pa e kuptuar sytë
gjithmonë e më tepër nga kopshti e vështroja me armiqësi të hapur
fytyrat e atyre spurdhjakërve. Përballë atyre leshragjatëve, që hidhnin
gjithë inat, sa majtas-djathtas, stërkala pështyme dhe fjalësh, ndjeva
urrejtjen time të vjetër të ngrinte krye kundër moshës së papjekurisë
dhe pata përshtypjen se kisha përpara aktorë të cilëve u kishin ngjitur
maska që duhet të tregonin një lloj burrërie idiote, mjaft vulgare; dhe
nuk e konsideroja aspak rrethanë lehtësuese mundësinë e ekzistencës,
nën maskë, të një fytyre tjetër (më njerëzore), sepse më e tmerrshmja
ishte që fytyrat e maskuara i përkushtoheshin me tërbim barbarisë
dhe vulgaritetit të maskave.
Duhet besuar që Jarosllavi provonte të njëjtën ndjenjë si unë,
sepse e uli menjëherë violinën duke na thënë se nuk kishte asnjë lloj
kënaqësie të luante për një publik të tillë. Na propozoi të iknim që
-279-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
andej e të merrnim fushat, duke kaluar nëpër shtigje, si dikur; bën
kohë e bukur, mbrëmja është e ngrohtë, do të ketë dhe yje, mjaft të
ndalemi pranë ndonjë trëndafili të egër dhe i biem vetëm për qejf
tonë, siç bënim një herë e një kohë; tani kemi marrë një zakon (një
zakon idiot) që luajmë vetëm në seanca të organizuara, që, atij,
kishin filluar t'i vinin në majë të hundës.
Në fillim e mbështetëm të gjithë, gati me entuziazëm, sepse edhe
ata e ndjenin që pasioni i tyre për muzikën kërkonte një ambient më
të ngushtë, mirëpo kontrabasisti (inspektori për çështjet e kulutrës)
vërejti më pas se siç ishte rënë dakort, ne duhet të luanim deri në
orën nëntë, shokët e rrethit por edhe i zoti i restorantit kështu e
dinin, se kështu ishte planifikuar, prandaj ne duhet të plotësonim
detyrën siç ishim angazhuar, përndryshe do të prishej rrjedha e
festimeve; ne mund t'u binim veglave në natyrë një herë tjetër.
Në atë çast u ndezën llampat e varura në tela të gjatë e të shtrirë
nga një pemë në tjetrën; ende nuk ishte errur, ndërsa dita sapo filloi
të binte dhe ndriçimi i tyre nuk ishte ende i fortë, në hapësirën e
ebookalbania
hirtë ato dukeshin si lotë të mëdhenj e të palëvizshëm, lotë të bardhë
që as mund t'i fshije dhe as mund të rridhnin; pllakosi një lloj
limontie e beftë, e pashpjegueshme dhe askush s'i bënte dot ballë.
Jarosllavi sërish tha (kësaj radhe gati duke u lutur) se nuk mundte
më, se donte të shkonte nëpër fusha, pranë trëndafilit të egër, t'i
binte për qejf të vet, pastaj bëri një gjest të pafuqishëm, mbështeti
violinën mbi gjoks e vazhdoi.
Pa u marrë më me publikun, ne luanim tani edhe më me ndjenjë
se sa në fillim; sa më moskokëçarës e sa më shumë rrethoheshim nga
indiferenca e tij e zhurmshme, gjë që na kthente në një ishull të
braktisur, aq më shumë na përfshinte spleen -i, e aq më shumë
zhyteshim brenda vetes, duke luajtur më shumë për vete se sa për të
tjerët, duke e kthyer muzikën në një mur rrethues mbrojtës brenda të
cilit, në mes të pijanecëve rrëmujaxhinj, ne ndjeheshim si në një
kabinë qelqi të varur në thellësi të ujrave të ftohta.
"Sikur malet të ishin prej letre - sikur uji të shndërrohej në bojë -
dhe yjet në shkrues - sikur gjithë kjo botë e madhe të donte ta
shkruante - nuk do t'ia gjente fundin testamentit të dashurisë sime",
këndonte Jarosllavi pa e shkëputur violinën nga kraharori, ndërsa
unë ndjehesha i lumtur me këto këngë (në kabinën e qelqtë të këtyre
kengëve) ku trishtimi nuk është i lehtë, e qeshura nuk është
zgërdheshje, dashuria s'të bën për të qeshur, urrejtja s'ka drojë, ku
njerëzit duhen me mish e me shpirt (po, Luçi, me mish e me shpirt),
ku lumturia i bën të vallzojnë, ndërsa dëshpërimi i hedh në Danub,
-280-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
ku, pra, dashuria mbetet dashuri, dhimbja dhimbje, dhe ku vlerat
ende nuk janë shkatërruar; e më dukej se në brendësi të atyre
këngëve gjendej rrugëdalja ime, shenja ime origjinale, vatra që e
kisha tradhtuar, por që ishte akama më shumë vatra ime (sepse ankimi
më therrës vjen nga vatra e tradhtuar); por në të njëjtën kohë kuptoja
se ajo vatër nuk ishte e kësaj bote (po, ç'vatër është kur s'është e
kësaj bote?), se gjithçka që ne këndonim nuk ishte veçse një kujtim,
një monument, ruajtje imagjinare e asaj që nuk egziston më, ndjeja se
trualli i vatrës sime më vidhej nën këmbë dhe se po rrëshqisja, me
klarinetë në buzë, në thellësi të viteve, të shekujve, në një thellësi pa
fund (ku dashuria është dashuri, dhimbja është dhimbje), dhe me
çudi thosha me vete se e vetmja vatër që kisha, ishte pikërisht kjo
zbritje, kjo rënie, që kërkon e pangopur, dhe u dhashë i tëri pas saj e
pas joshjes së marramendjes.
Pastaj vështrova Jarosllavin për të parë mbi fytyrën e tij se mos
isha vetëm unë i dalldisur; vura re (një llampë e varur mbi degën e
blirit i ndriçonte fytyrën) që ai ishte veçanërisht i zbehtë; nuk
këndonte më duke i rënë violinës dhe kishte shtrënguar gojën; sytë e
frikur ishin trembur akoma më shumë; luante nota të gabuara; dora
që mbante bishtin e violinës dukej se do të rrëshqiste. Pastaj rreshti
së luajturi dhe u shemb mbi një karrige; u ula afër tij, me njërin gju
mbështetur për tokë. "Çfarë ke?"e pyeta; balli i ishte mbuluar nga
djersët, ndërsa mbante të shtrënguar krahun e majtë. "Më dhemb
tmerrësisht shumë"tha ai. Të tjerët nuk e vunë re shqetësimin e
Jarosllavit dhe vazhdonin të hipnotizuar nga muzika, pa violinë dhe
pa klarinetë; çembalisti duke përfituar nga mungesa e këtyre të
dyve, po bënte mrekullira me instrumentin e tij, duke u mbajtur
vetëm nga violina e dytë dhe kontrabasi. lu afrova violinës së dytë
(që Jarosllavi ma prezantoi si mjek) dhe e solla afër mikut tim.
Dëgjohej vetëm çembali dhe basi, ndërsa violina e dytë i mbante
kyçin e dorës së majtë Jarosllavit; dhe e mbajti gjatë, shumë gjatë;
pastaj i ngriti qepallat dhe i kontrolloi sytë; pastaj i preku ballin e
squllur. "Zemra? Pyeti ai. - Krahu dhe zemra", u përgjigj Jarosllavi,
ishte bërë jeshil në fytyrë. I alarmuar, edhe kontrabasisti e mbështeti
veglën pas blirit dhe u afrua, tani dëgjohej vetëm çembali, sepse
çembalisti s'po vinte re asgjë dhe vazhdonte të luante i lumtur në
solo. "Po telefonoj në spital" tha violina e dytë. E kapa dhe e pyeta:
"Çfarë ka? - E ka pulsin si fije peri. Mezi merr frymë. Me siguri,
inJfarkt. - Mos! Thashë - Mos u shqetëso, do f ia hedhë", më ngushëlloi
ai para se të nxitonte drejt restorantit. Shtyu me bërryla njerëzit që
ishin dehur aq shumë sa nuk e vunë re fare që orkestra jonë heshti;
-281-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

ata merreshin me krikllat me birrë, me thashetheme e me të shara që

në cepin tjetër të kopshtit, u kthyen në sherr. SHËNIM i AUTORIT
Më në fund heshti dhe çembali dhe ne të gjithë rrethuam
Jarosllavin që më vështronte dhe tha se e gjitha kjo ndodhi ngaqë
ndenjëm aty, se ai nuk donte të rrinim, por donte që të dilnim nëpër
fusha, sidomos tani që kisha ardhur edhe unë, që kisha ardhur
^ /l/jë ditë të vitit 1961, u kandisa dhe shkova të shoh ca miq në
përsëri, do të kishim luajtur aq mirë në natyrë. "Mos fol shumë, i
C/ r zonën e minierës ku kisha jetuar dikur. Ata më treguan historinë
thashë, të duhet qetësi", dhe në të vërtetë mendova se ai do t'ia
e një punëtoreje të re që e kishin arrestuar e burgosur pasi vidhte lulet e
hidhte infarktit, ashtu siç tha violina e dytë, por më tej jeta e tij do të
varrezave për të dashurin e saj. Shembëlltyra e saj s'më ndahej dhe para
ndryshonte si nata me ditën, do të ishte një jetë pa përkushtimin
syve më përvijohej fati i një gruaje të re për të cilën dashuria dhe trupi
gjithë pasion, pa lojën gjithë shpirt në orkestër, do të ishte kohë e
ishin botë të ndara, ndërsa seksualiteti ishte e kundërta e dashurisë. Një
dytë, kohë e dytë pas disfatës, dhe më pushtoi mendimi se fati
tjetër shembëllim më bashkangjitej si kontrapunkt me atë të vjedhëses së
shpesh merr fund para vdekjes, se momenti i fundit nuk përkon me
luleve: një akt i zgjatur dashurie që në të vërtetë nuk ishte veçse një akt i
atë të vdekjes dhe se fati i Jarosllavit kishte arritur cakun. Nën
përkryer urrejtjeje. Kësisoj lindi ideja e romanit tim të parë që e mbarova
peshën e rëndë të hidhërimit, i përkëdhela flokët e hollë e të gjatë që
në dhjetor të 1965 dhe e titullova Shakaja.
rrekeshin trishtueshëm t'i mbuJonin kokën e zbuluar, dhe me tmerr Redaktorët e shtëpisë botuese prageze që udhëhiqej nga Bashkimi i
konstatova se udhëtimi në qytetin e lindjes ku desha të kapja Shkrimtarëve, e pëlqyen me të parën, por dorëshkrimi duhej V i nënshtrohej

ebookalbania
Zemanekun e urryer më bëri që në fund, të mbaj në krah shokun tim
të mbaruar (po, e pashë veten tek e mbaja në krahë, të stërmadh e të
rëndë, sikur të mbaja fajin tim të errët, e mbaja përmes turmës, e
pashë veten që qaja).
Ndenjëm rreth tij afër dhjetë minuta, pastaj violina e dytë u
shfaq sërish e na i bëri me shenjë; ndihmuam Jarosllavin të ngrihej,
dhe, duke e mbajtur për krahësh, u futëm me të në zhurmën e
spurdhjakëve të dehur mbi trotuarin pranë të cilit na priste, me drita
të ndezura, një autoambulancë.
Mbaruar nië 5 dhjetor 1965
-282-
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
zyrës së censurës, Gjatë një viti të tërë, kushedi sa herë më thirrën. Më
kërkonin të bëja ndtyshime të thella e prerje pa fund. Dhe çdo herë nuk
pranoja të bëja as edhe njëlloj ndryshimi, dhe çuditërisht, pretendimet e
aparatçikëve zvogëloheshin nga një takim në tjetrin. Histori gati e
pabesueshme sot: në vitet gjashtëdhjetë, me forcën e tij ngjitëse, mendësia
liberale po e shpërbënte sistemin duke fajësuar pushtetin, aq sa edhe vetë
censorët nuk censuronin më siç duhej. Për çudinë e të gjithëve, dorë-
shkrimi, ashtu siç ishte, u çua një ditë të bukur në shtypshkronjë.
Kur doli (ishte pranverë 1967), libri u prit shumë mirë thuajse nga të
gjithë dhe Bashkimi i Shkrimtarëve Çekë i dha çmimin e vitit 1968. Deri
atëherë autor fare pak i njohur, pashë se si, për një kohë fare të shkurtër,
u thithën menjëherë nga tregu tri botime dhe tirazhi i përgjithshëm arriti
120 000 kopje. Një vit më tej, pushtimi rus përmbysi çdo gjë. Shakaja u
mbulua me të shara nga një fushatë e gjerë në shtyp, u ndalua (si dhe
librat e mi të tjerë) dhe u tërhoq nga bibliotekat shtetërore.
Më 1966, asokohe fati i dorëshkrimit të bllokuar nga censura nuk
ishte ende i sigurt, Antonin Liehm, një nga intelektualët çekë më
kozmopolitë, mori një kopje të daktilografuar dhe ia dërgoi fshehtësisht në
Francë Aragonit, Më duhet të përmend këtu një fakt pak të njohur:
Aragoni i ka ndihmuar shpesh artistët që ndodheshin në anën tjetër të
perdes së hekurt; duke botuar artikuj lëvdues për një shfaqje që kërcënohej
të ndalohej ose për një shkrimtar të persekutuar, e përjavshmja e tij Letra
Franceze (Letires Françaises), e vetmja gazetë kulturore perëndimore që
mund të shitej në vendet komuniste) shërbente si mburojë. Më kujtohet,
-283-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania
për shembull, parathënia që Aragoni shkroi për përkthimin frëngjisht të
Nfë natë me Hamletin e Vladimir Holan1, poet që pas puçit komunist, më
1948, nuk doli kurrë nga apartamenti i tij pragez ku u ngujua
kokëfortësisht si në një manastir. Liehm pra, iu drejtua Aragonit, i cili,
duke mos i rezistuar dot këmbënguljes së tij, dhe pa e njohur romanin tim
(që s'ishte përkthyer ende), ia rekomandoi botuesit Claude Gallimard,
duke përdorur gjithë autoritetin e tij dhe premtoi se do t'i bënte një
parathënie që zuri menjëherë ta shkruante - kjo ishte një rastësi - në gusht
të vitit 1968, në ditët e pushtimit të Çekosllovakisë. Kësisoj lindi një tekst
shumë i bukur i ngjyruar me një pesimizëm mendjekthjellët ("Nuk dua të
pranoj se atje mund të copëtohet mendja. E megjithatë nuk shoh ende
dritë në fund të këtij tuneli dhune"), një rregullim hesapesh me
komunizmin unik të veprës së tij. Ky tekst që për gjashtëmbëdhjetë vjet e
ruajta si parathënie të Shakasë, nuk thotë kushedi se çfarë për librin tim
por, bashkë me artikullin e paharruar të Joneskos, botuar në gazetën Le
Figaro, është një nga fjalët e rralla që janë mbajtur ndonjëherë në Francë
për tragjedinë prageze dhe e meriton të mos harrohet.
Në tetor të vitit 1968, Claude Gallimard më ftoi në Paris me rastin e
ebookalbania
daljes së romanit tim. Aty pashë për herë të parë Aragonin, në
apartamentin e tij në rrugën Varenne. Ishte aty edhe një shkencëtar rus
me të shoqen. Si shumë njerëz të vendeve komuniste, ata shihnin te
Aragoni një liberal, ndikimi i të cilit mbi autoritetet e vendeve të tyre
mund f i mbronte intelektualët që s'shquheshin për ortodoksi. "Louis,
këmbëngulnin ata, nuk duhen prerë lidhjet me Rusinë. Duhet dalluar
populli rus nga qeveria e tij! Ju duhet të vini sërish në Rusi!" Aragoni, i
tërbuar nga zemërimi që i kishte ngjallur pushtimi i Çekosllovakisë, me
kokën lart, duke ecur sa nga një anë e dhomës në tjetrën, u përgjigj
solemnisht: "Edhe sikur të doja unë të shkoja, këmbët s'do të më
bindeshin!" E admiroja. Disa vite më pas, këmbët e tij, me bindjen më të
plotë, e çuan në Moskë ku ai e la veten të dekorohej nga Brezhnjevi, dhe
disa vite më tej akoma, iu bindën sërish dhe e hipën deri në tribunën e
kongresit të Partisë që duartrokiti një tjetër pushtim, atë të Afganistariit...
Gjithsesi, pa të, Shakaja nuk do ta kishte parë kurrë dritën e botimit në
Francë dhe fati im do të kishte marrë një rrugë krejt të ndryshme (dhe
sigurisht shumë më pak fatlume). Në momentin kur, në Çekosllovaki,
emri im ishte fshirë nga letrat çeke (dhe me siguri për gjithmonë, sepse
"nuk shoh asnjë dritë në fund të këtij tuneli dhune"), dalja e Shakasë në
Gallimard e bëri të njohur romanin tim në mbarë botën, kësisoj në vend
të lexuesve çekë që i humba papritur gjeta (po aq papritur) lexues të rinj.
Një ditë, më 1979, Alain Finkielkraut më bëri një intervistë të gjatë
1. Vladimir Holan, Une nuit avec Hamlet Gallimord, 1968.
- 284 -
KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme
për gazetën Corriere della sera. "Stili juaj, i stolisur dhe barok në librin
Shakaja, zhvishet dhe kthjellohet në librat e tjerë që keni shkruar më
pas. Pse ky ndryshim?" Çfarë? Stili im i stolisur dhe barok? Kështu
ndodhi që u shtyva të lexoj për të parën herë versionin frëngjisht të
Shakasë. (Deri atëherë nuk e kisha parë të udhës të lexoja e të
kontrolloja përkthimet që më bëheshin; sot, për fat të keq, i kushtoj
këtij aktiviteti sizifian thuajse më shumë kohë se sa vetë shkrimit).
Mbeta pa mend. Sidomos që nga çereku i dytë i librit, përkthyesi (jo,
nuk ishte François Kërël, i cili, u mor me përkthimin e librave të mi të
tjerë!) nuk e kishte përkthyer romanin; ai e kishte rishkruar:
1) Kishte futur rreth njëqind (po, po!) metafora zbukuruese (unë e
kisha: qielli ishte blu; ai e bëri: nën një qiell prej lule metriku tetori
ngrinte lart flamurin shkëlqimplotë; unë: pemët ishin ngjyruar; ai:
nëpër pemë gëlonte një polifoni tonesh; unë: ajo filloi të rrihte ajrin
rreth vetes me tërbim; ai grushtet e saj u lëshuan nga zinxhirët si
mullinj me erë të harbuar; unë: më zuri trishtimi; ai: rashë në lakun e
një trishtimi të pamasë; unë: Luçia fal; ai: ajo jep lëmoshën e ndjesës;
unë: Helena kërcente nga gëzirni; ai: ajo kërcente me orgjinë e djallit;
etj., etj.)
2) Ludviku, rrëfyesi i dy të tretave të romanit, shprehet tek unë me
një gjuhë të kursyer dhe të prerë; në përkthim ai bëhet një njeri artificial, i
shtirë, që përzien zhargonet me manierizmat dhe arkaizmat si e si ta bëjë
sa më zbavitëse fjalën e vet (unë them, gratë janë lakuriq; në përkthim
bëhet, ato kanë veshur kostumin e Evës; unë, ai e goditi me shishe në
kokë; përkthimi, me një të rënë të shishes ia futi kresë; unë, një mjek
ktheu trupin e Aleksejit; përkthuni, ai e rrotulloi si një petull; unë,
harmoniumi lëshoi një seri tingujsh; përkthimi, ai lëshoi një seri
gurgullimash; unë, Helena flet me zë të ulët; përkthimi, ajo gugiste; unë,
ajo i thotë Ludvikut: "Ju nuk jeni fjalaman!", përkthimi, "Ju nuk dini të
rrotulloni muhabete pa fund!"; etj., etj..) Kësisoj, karakteri i personazheve
u shpërfytyraa: Helena doli në mënyrë karikaturale si bibë, Luçia , një
çupërlinë e shkretë dhe vulëhumbur.
3) Tek unë, të gjitha gjykimet janë skrupulozisht të sakta; në
përkthim ato mezi merren vesh; kjo sepse formulat ndërlikoheshin
("momentet vendimtare në ecurinë e dashurisë" kthehej në "nyjet e
dashurisë që duhen kapëfcyer"; "historia e ne të dyve" ktheheshin në
"pëlhurën e ngjarjeve që ne thurëm së bashku"; etj, etj.), por edhe
sepse përkthyesi ka ndjekur tejmase rregullin e famshëm të "stilit të
bukur" që ndalon përsëritjen e së njëjtës fjalë. Gjithmonë e kam urryer
këtë rregull. Mendimi që pretendon se është i saktë nuk mund të luajë
me sinonimet. Për më tepër, përsëritja i jep ritëm tekstit tim, i jep një
melodi që, në përkthim zhduket krejt. (Vetëm Claude Roy, në kritikën
-285-
Te tjeret perfitojne nga puna jone
 Instagram : ebookalbania

e tij botuar në revistën Le Nouvel Observateur, e kuptoi që atëherë

mungesën befasuese të muzikës në librin Shakaja.)
Po, ende sot e vuaj këtë gjë. Kur mendoj që për dymbëdhjetë vjet sa
herë që shtypej, Shakaja shpërfaqej në Francë e pispillosur në atë farë feje...!
Për dy muaj të tërë e përpunova përkthimin bashkë me Claude
Courtot1 u botua më 1980. Katër vjet më vonë, e rilexova këtë version të
ri dhe të gjitha ndryshimet dhe korrigjimet m'u dukën me shumë vend.
Por, për fat të keq, zbulova se më kishin shpëtuar sa e sa shtirje, sa lajle
e sa lule, sa pasaktësi, pika të errta e teprime! Në fakt, në atë kohë
njohuritë e mia në frëngjisht nuk ishin aq të holla dhe Claude Courtot
(që nuk e njeh çekishten) e kishte rindërtuar tekstin vetëm në ato vende
që i kisha treguar unë. U mora dhe ca muaj të tjerë me Shakanë. Zonja
Claudine Mëal, që merret në Gallimard me librat e mi, më dha një
ndihmë të paçmuar pa të cilën, pa dyshim, ky variant i përkthimit
("përkthim nga çekishtja nga Marcel Aymonin, krejtësisht i riparë nga
Claude Courtot dhe autori - varianti përfundimtar"), pra ky varianti
përfundimtar, s'do të kishte dalë në dritë.
Historia e Shakasë midis Pragës dhe Parisit mbaron këtu. Më 1967,

ebookalbania
në atmosferën tashmë boll liberale që i parapriu Pranverës së Pragës,
libri im nuk shkaktoi as më të voglën ndjeshmëri politike. Për të
kuptuar mënyrën se si u prit ky roman në Bohemi po citoj disa tituj
artikujsh që i mbaj mend e që u shkruan nëpër revistat çeke për
Shakanë: "ironia dhe nostalgjia"; "Versioni antisartrian i romanit
ekzistencial"; "Romani i ekzistencës njerëzore"; "Fenomenologjia e
romanit"; "Gjeometria e Shakasë". Pritja që iu bë në Paris një vit më
tutje, më mikloi por njëherësh edhe më trishtoi: romani im u mbulua
nga lëvdatat por u lexua vetëm në mënyrë të njëanshme politike. Ishte
faji i rrethanave historike të momentit (romani doli dy muaj pas
pushtimit), i parathënies së Aragonit (që nuk foli veç për politikë), i
lutjeve për ta botuar, i përkthimit (që nuk mund të eklipsonte aspektin
artistik të romanit), dhe i shndërrimit progresiv të kritikës letrare
perëndimore drejt komentit gazetaresk të nxituar dhe të nënshtruar
ndaj diktaturës së aktualitetit. Por sot, ripërtypësit e aktualitetit e kanë
harruar Pranverën e Pragës si dhe pushtimin rus. Paradoksalisht në
sajë të kësaj harrese, Shakaja do të mundë^fflf^rf^fftadtë jetë çka ka
dashur gjithmonë të jetë: roman dhe vj^çf^^oijiattb^; ^\'^\^

Maj 1985

1. Autori i admirueshëm i librit Mirëdita, Zo?/Cofi^^1984 ë§to,&jjgaf'ata shkrimtarë të

fshehtë për të cilët unë kam vlerësimin më të larre?^sS*ta^J=f^f5tësisht i ribërë nga
Claude Courtot dhe autori").

-286-

KUJDES! Kjo eshte faqja jone e vetme Te tjeret perfitojne nga puna jone