Τι

Φωτ, εξωφ . : Π ό ρ ν η θ α (Ay ia Τ ρ ι άδ α κα ι Μεγάλ ο Αρμένι]

Ο Νίκος Νέζης γεννήθηκε το 1940
στον Πειραιά και το διάστημα
1966-1995 εργάστηκε στην Εθνική
Τ ράπεζα της Ελλάδος.
Από το 1970 ασχολείται με την ορει­
βασία . Υπήρξε μέλος του Ε.σΣ.
Αθηνών και αργότερα του Αθηναϊκού
Ορειβατικού Συλλόγου του οποίου
διετέλεσε και Πρόεδρος (1989-1990).
Από το 1994 είναι Γενικός Γραμμα­
τέας της Ελληνικής Ομοσπονδίας
Ορειβασίας Αναρρίχησης.

Άλλα έργα του συγγραφέα:

Μικρή εγκυκλοπαίδεια Judo (1977)

Τα ελληνικά βουνά (1979)

Τα βουνά της Αττικής (1983)

Όλυμπος (1986)

Στιγμές μέσα στο χρόνο (1986)

Το ανθρώπινο περιβάλλον (1992)

Ε .Ο.Σ. Αθηνών 1928·2000 (2000)

Ε.Ο.Ο.Α. 1930-2000 (2000)

Στη φωτοδίνη του χάους (2000)

XόΡJες βοιινών AΠI1Ir)ς

α πό πς EKδδσt~ ΑΝΑΒΑΣΗ :=:ΞΞ::::
Τα βουν ό της Αττικής

 ΝΙΚΟΣ ΝΕ

Επιμέλεια έκδοσης: Πηνελόπη Ma raOUKa

Καλλ ΙΗχνικη επιμέλεια: Μα ρ ία Κυρίτση

Σύμβοuλος έκδοσης: ΜανΟLJέλα Μπέρκ ι

Κστσσκτυή Χαρτών : Σοφίο Ξεζωνάκη, Τρ ιάδα Γκουδ ινούδ η

Διαχωρισμοί & μοντάζ : Ε . Πσλόγου - Χ . Π ετρ ί δη ς ο. Ε.

Τα β
Εκτύπωση : Γ ρ α φ ι κές τ έ χν ε ς Μαuρ ίδη & Υ ιοί ο. Ε .

Βιβλιοδεσία : Άνδροβικ Ε u ά γ γ ε λ ο ς & Σ ί α Ο .Ε .

Γ Ε Ω Γ

Βιβλ ιογραφικά σ τοιχεία της έκδοσης

Ν ίκος Νέζης
Το βοu νά τ η ς Αττ ι κής
Γεωγραφ ί α - Φύσ η - Μνη με ία - Το ηω ν ύ μ ι σ
- Β ι β λ Ι Ο Υ ρ α φί α
Α θ ή ν α , Κ ληροδότημα Α θ . Λωκαδ ί τ η - Ανάβα ση, 2002 ,
σχ . 24 χ 17 , σ . 302 +5 χάρτ . , ISBN 960 -819 5-16-0

© Copyright Κειμένων-φωτογραφιών
Ν ί κος Κ . Ν έ ζ η ς
Μ ι αούλη 4, Ν . B o uτ ζ ά ς
190 09 Ρ ο φή ν α
τη λ. 02940 78362

© Copyright Χαρτών
Ε κ δ ό σ ει ς Α νόβ σ οη
Ορ μ ι ν ί ο υ
34
115 28 Α θ ή να
τ η λ. Ο 1Ο 7293 54 1

Ο Ι χάρτες καιοσκευόσ τ ηκον στο ΕΓΣΑ 87 με βαση τοπο γ ραφ ικές

π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς τ ω ν φύλλω ν 1:50.000 της Γ τ ω γ ρ σ φ ι κ ή τ; Υπηρεσί ας Σ τ ρ ο τ ο ύ .
Δ ιατηρ ε ί το ι το συν γρσφ ι κό δ ικα ίωμα τ η ς Γ.Υ.Σ .
KAHF
ISBN 960-8195-16-0
ΝΙΚΟΣ ΝΕΖΗΣ

Τα β ουνό της Αττικής

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ-ΦΥΙΗ-ΜΝΗΜΕΙΑ

ΤΟ Π Ω Ν Υ Μ ΙΑ- Β Ι ΒΛ Ι Ο Γ ΡΑΦ Ι Α

ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΑΘ. ΛΕΥΚΑΔΙΤΗ - ΑΝΑΒΑΣΗ

ΑΘΗΝΑ 2002
 C1εριεχ όμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ 10 ΟΡΕΙΝΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΙΚ Ι

Ιστορικά στοιχε ία 13 Γενικά έργα

Γεωγραφικά στοιχεία 18 Βιβλιογραφ ίες .

Μορφολογικά στοιχεία 20 Πρακτικά συνεδρίων .
Γεωλογικά στοιχεία 22 Γεωγραφία

Κλιματολογικά στοιχε ία 28 lστορικογεωγραφία-Τοη

χλωρίδα 29 Τουριστικοί oδηγoί-Λευ~

Πανίδα 34 Οδοιπορικά-Περιηγήσει

Προστατευόμενες περιοχές 37 Ορειβαηκοί-οναρριχηη έ

Τοπωνυμικά ..
ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ nολιτισμός - Μνημεία
Αγριλίκι 39 Πρακτικά συνε δρίων ..
Αιγάλεω 43 Αρχαιολογικά .
Γεράνε ια 51 Κάστρα-Φρούρια .
Διονυσοβούνι 58 Μονα στήρια-Εκκλη σίες .

Καμάρ ι 60 Γεωλογία

'\ Κιθαιρώνας
61 Πρακτικά συνεδρίων ..
Μαυρηνόρα
67 Γεωλογία .
Μαυρηνόρα
68 Ηφα ίστεια - Σεισμοί .
Μαυροβούνι
70 Υδρολογία ..
'Ι Μερέντα 71 Σπήλαια .
'-l Όλυμπος 78 Κλίμα ..
.( Πάνειο 79 Χλωρίδα ..
\ Πάρνηθα 87 Πανίδα ..
Πάστρα
120 Διαχείριση - Προστασ
Πατέρας
126
Πεντέλη
132
Ποικίλο
148
Σκάρπα
151
Ό, Υμηττός 154
...; Χαρβάιι 180
.... ...10
ΟΡΕΙΝΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 181

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

.......13
Γενικά έργα

....... 18
Β ι βλ ιογραφ ίες
249
.......20
Π ρα κτι κά συν εδρί ων
249
....... 22
Γεωγραφία

....... 28
Ι στο ρ ι κογ ε ωγ ρ αφ ία-Τοπογ ρ α φ
ία 251
.......29
Τουριστι κοί οδηγοί-Λευ κώματα
259
....... 34
Οδοlπορι κά -Περιηγήσεις-Ταξ ίδια 264

....... 37
Ορ ειβ ατι κο ί-α ναρρι χητικοί οδηγοί 266

Τοπωνυμι κά 267

Πολιτισμός - Μνημεία

....... 39
Πρα κτι κά συνεδρίων 268

....... 43
Αρχα ι ολογ ικά 268

....... 51
Κάστρα -Φρο ύρια 278

....... 58
Μοναστήρ ια-Ε κκλησίες 279

....... 60
Γεωλογία

....... 61
Πρακτι κά συνεδρ ίων 285

....... 67
Γεωλογία 285

....... 68
Ηφα ίσ τεια - Σεισμο ί 289

....... 70
Υδρολογία 289

....... 71
Σπήλα ια 292

.......78
Κλίμα 293

....... 79
Χλωρίδα 296

....... 87
Πανίδα 298

..... 120
Διαχείριση - Προστασία Περιβάλλοντος 299

..... 126

..... 132

..... 148

..... 151

..... 154

..... 180

 Οδικό δίκτυο

Εθν ι κή οδός

Δρόρο; δύο λωρίδων κυκλοφορ ίας

Ασφολτοστρωμένος δρό μος

Δευτερεύων ασφαλτόδρομος

Κύριος χωματόδρο μος

Κύριος χωμ Ιμος κακής βοτότητας

Δευτερεύων χωματόδρομος

Δευτερεύων χω μΙμος κ ακής βατότητ ας

Οικισμοί

Αστι κός χώρος. Αρα ιή δόμ ηση

Σπ ίτι Μεγάλο κτήριο

Έδρα δήμ ου Χολαργός

Οικισμός Βρ ανάς

Υδρογραφία

Ρέμα περιοδικής ρο ής. Χε iμαρος

Π ηγή . Κρήνη

Πηγάδι . Δεξαμενή σ Ο

Ανάγλυφο

Ισοϋψ ε ίς καμπύλες

Π ηγή , Κρήνη

Πηγάδ ι . Δεξαμενή

Μνημεία-Πολιτισμός

Αρχα ιότ ητες . Αρχα ίος πύργος

Αρχ αίο τε ίχο ς

Μ ο υσε ίο :.

Μοναστήρ ι Εκκλησία

Διάφορα

Ορειβοτικό καταφύγ ι ο

Μονοπάτι

•
Μεταλλείο. Λατο μείο

Γή πε δο

Τελεφ ερ ίκ

ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50.000 - ΙΣΟΔΙΑΣΤΑΣΗ 100μ.

 Γ\ Ι Ι 1 1"' Ι Ι

-----­
'!ι
σιό: ρ!
Ακρ . Αγκίστρι Q-<.'''' "00 ο /',
. ~ :-ιI V~jj Q·
cf: Ό
<'ς:
Θήβ α ο Σχά.\α Ωρ
οΝέα Παλάτια

~ιτ6 ς r,-. • O Iν,~lα -.

J-<S'

.
,
Σ~I[ιII] o
ΑιJlJjηί: :. :..ι-­ ~ Ωρ ~ π ~ ~: Μ r,Jρ' κόrr ο uλΌ 0/
Ν. BOIΩT1AΣ
,e
j • ~('1λoμ~ς +0
Κλειδl ι:, ό\ '
r$ L ~.
.t
/>'\­ ~ +-0
ο ΛE iίK-"Ρα" ·
"""~
ν~<;> "ο (rουνι
Aυλωνc:.ι
" / ) ~ol) P 'l/')
Ο ΚaΤ:UΡέλλl ( ' • Διιφ Μολακαόα .. . ",\J~
ο...."
<.:
-'-' '1_
~ οθι;:φνσβα ,
ο \Ι !ύλ η ο r',' ~ja
r :~λ.uo.t ·ι'~ρr Ο; ο Kαπ~~ίlι .

'<)01;> , ,.i' ~, ΟΙ ~ , 3r'ρc μ μ a.1 r t :i'i

'tδιο ΣKOO~~~ " ( '
~
%.Ar. MιφΙVι;ι,
Λ Λ Κ Υ ΟΝ ι 09\\ Ν-/ . /~1;9'%i1~~ • '. ι
~':"'ΙΙΙ Ακρ Δρακονέρσ

)f\,n ο ί. ~. 4ι:o .r.rdp""

4Q tv

.it<f,ni»,a
ΌΡΟ'
Ι/
ο
;>;
'i."f .oo
O~.:r..­ __ ο
, 1-, :1~ '.ισσοο ι ιu ργr;X; t ~
. ν' :;:Ι
Ο
F- λΕ uc; lvα ι:
--;~r.Ψ!J, · ~
t'"
.... ~"'.".. _
.p cη ή ", . ,ρ.
ΟΡμ. f'ri;,~
--;Ι
Ej\'<:-'I ~
11 tq . V
Γερα ιi
;0 -"c
~
~I ·,Ι.Ις!. 7....
;> ο
3 ~:Ψ~ Ι::: ~~ΛO ύι σ α ) 1­
l, Ι ,
Κερατα lV1
- X'1rlI !!J ~ ' Ό ~' ΛOιJloΙΙς
M IΞ r A .;.,
θο ς
Q l"ι_.. Δραπ ι τ σώνα
'/--0,,1"0 ηΛ . _\\-:,0 '-, J.jJπdι ι'Ί ιιiι η
Π ε ιραιός 6°,_,
""1" ~σ.Γ"-'Γ
~'" Ό,
,Ι
, '{ ΙΟΙ ΘΕόδωροι . -: "7ε λrΊ νι α Ηλlού πολΓ)
Ό'i' ~ ι; ΡαΙ,'Ρ'
,j§' ~ ~'b . ~ό-G,-.ι ~ζΒ '?
Ψ'ο
l'

~1(rι.~"jj<n<;·IO'll Ό?<" O ~ι πί _ ....

'"
ο Mα α ι..ι ί ",. o~λo . QqIc rν.ι-tfJ~<:­
Ν . ΣΜΑΜ ΙΝΑ
~- i(rJ(ρo.;w Γλllφάδ αο
0pjJ M~·G"" <.
~o1!
Βούλ'U ο .
O~ _""",tf,#-'
<.<J ,l:) :t­..if
ο Ό ρμ.Μ@-ό
11r0 .("
';-0
-1/';
0<­

Β Ν.ΑΓΚΙ ΣΤΡΙ
%

* Ορ ι ι .,
'}--ι>" Ακρ . Σ ού ν ι ο
4
'1.
-'~d
ΜΑΚΡ ΟΝΗ Σ Ο Σ
 Εισαγωγή

Το «Κληροδότημα Αθ. Λευκαδίτη» , που διαχειρίζεται η Ελληνική Ομοσπονδία Πέρασαν 18 και πλ:
Ορειβασίας-Αναρρίχησης (Ε .Ο.ΟΑ), δημιουργήθηκε το 1944 μετά το θάνατο του Αθα­ γηθούν και πάλι οι συν:
να σίου Λευκαδίτη , που άφησε με διαθήκη την ακίνητη περιουσία του στον Ελληνικό πρώτη τριετία . Εν τω μ
Ορειβατικό Σύνδεσμο (Ε.ο.Σ. ,μετέπειτα Ε.ο.χ .ο. και Ε .ο.ο.Σ . , και σήμερα Ε.ο.ο.Α) . μελετών για την ηεριοχ :
Το « Κ λ η ρ ο δ ό τ η μ α Αθ . Λευκαδίτη » , στα πλαίσια των σκοπών του , διοργανώνει κά­ χαρτών , επέτρεψε να σ
θε χρόνο σχολές ορειβασία ς και αναρρίχησης , ορειβατικά κέντρα νεότητας , καθώς και να περιλαμβάνει , όπως
αγώνες ορειβατικού σκι και αγωνιστικής αναρρίχησης . αυτό συγκεντρώθηκαν,
Εγκαινιάζοντας μία καινούργια δραστηριότητα του Κληροδοτήματος και συγκεκρι­ χάρτες , αλλά και μετά c
μένα την έκδοση βιβλίων σχετικών με την ορεινή φύση και τα αθλήματα που καλλιερ­ ταζόμενα βουνά , όσο TC
γεί η Ε .ο.ο.Α. , το Δ .Σ . αποφάσισε να εκδόσει το παρόν βιβλίο του Γεν . Γραμματέα Ν. βουνά (τουλάχιστον 40(
Νέζη, που η αρχική του έκδοση έ χει εξαντληθεί εδώ και 15 χρόνια , γιατί πιστεύουμε ότι Η μ ελέτη του κάθε Ι
αποτελεί μία μεγάλη προσφορά στην αθηναϊκή , και ό χι μόνο , νεολαία που τόσο αγά­ σίας του , αρ χαία ιστορί
πησε και υπηρέτησε ο διαθέτης Αθ . Λευκαδίτης, ιδρυτής του προσκοπισμού στην Ελ­ φορίες για τη γεωλογία,
λάδα και μεγάλος ευεργέτης της ορειβασίας . για και τα σπήλαιά του .
σια του , καθώς και τα μ
Δημήτριος Γεωργούλης λά και κάθε άλλη σχετικ
Για την πληρότητα'
Πρ όεδρ ο ς Ε,ο.ο. Α.
ση με το θέμα και το πν
& Κληροδοτήματο ς Α Θ. ΛεuKaδίτη
Αττικής (1 .300), καθώς
φία, τη φύση και τα μν!
πτύξει ένα θέμα να βρ:
βέβαια και ένας αναγνιJ..
Δυστυχώς εξακολο
Αττικής , καθώς οι επίσ
γράφουν πάρα πολλά 1
οι διάφοροι εηισιήμονι
τανολογική , γεωλογική
Π .χ. για προστασία πει
να χ ρ η σ ιμ ο π ο ι ο ύ ν τα '
επειδή θεωρούνται « ε η
δή είναι άγνωστα στου:
που γράφουν ερευνώ Υ"
Η χρησιμοποίηση '
ρεμφερή, είτε λόγω μ Γι
αναγραφούν τα αρβα ~ '
ση τοπωνυμίων για το!
για Κράπθι , Bελανιδlέ~
έχει γίνει ατύχημα Π.χ.
 Πρόλογος

Πέρασαν 18 και πλέον χ ρ ό ν ι α από την αρ χική έκδοση του βιβλίου για να δημιουρ­
γηθούν και πά λι οι συνθήκες για τη νέα έκδοση , αν και το βιβλίο είχε ε ξαντληθε ί στην
πρώτη τριετία . Εν τω μεταξύ , η επιπλέον έρευνα , η δημοσίευση πολλών αξιόλογων
μελετών για την περιοχή , η διεξαγωγή συνεδρίων και η έκδοση ορισμένων βιβλίων και
χαρτών, επέτρεψε να συγκεντ ρωθούν περισσότερα στοιχεία , ώστε η παρούσα έκδοση
να περιλαμβάνει , όπως δηλώνει και ο υπότιτλος , πολλές νέες πληροφορίες . Στο βιβλίο
αυτό συγκεντρώθηκαν , μετά από εξονυχιστική έρευνα σε παλιά βιβλ ία , περιοδικά και
χάρτες, αλλά και μετά από αναρίθμητες πολύωρε ς αναβάσεις και πεζοπορίες στα ε ξ ε­
ταζόμενα βουνά , όσο το δυνατόν περισσότερα σωστά και ελεγμένα στοιχεία για όλα τα
βουνά (τουλάχιστον 400μ. υψομετρικής διαφοράς ) της ηπειρωτικής Αττικής.
Η μελέτη του κάθε βουνού περιλαμβάνει την ετυμολογία και το ιστορικό της όνομα­
σίας του, αρχα ία ιστορία κ α ι μνημεία , πλήρη στοιχεία γεωγραφίας , καθώς και πληρο­
φορίες γ ια τη γεωλογία , τη χλωρίδα και την πανίδα , τα αναρριχητικά πεδία , τα καταφύ­
για και τα σπήλαιά του. Αναφέρονται ακόμα και όλα τα μοναστήρια και τα ερημοκκλή­
σια του, καθώς και τα μονοπάτια , οι πηγές και τα πηγάδια που υπάρχουν σε αυτό , αλ­
λά και κάθε άλλη σχετική με το βουνό πληροφορία.
Για την πληρότητα του θέματος θεώρησα απαραίτητο να καταγράψω , σε συνάρτη­
ση με το θέμα κ α ι το πνεύμα γραφής του βιβλίου , σχεδόν όλα τα ορεινά τοπωνύμια της
Αττικής (1 .300 ), καθώς και τα περισσότερα βιβλία (575 τίτλοι) σ χετικά με τη γεωγρα­
φία, τη φύση και τα μνημ εία της Αττικής , ώστε αν κάπ οιος ερ ευνητή; θελήσει να ανα­
πτύ ξει ένα θέμα να βρει έναν πολύτιμο τοπωνυμικό και βιβλιογραφικό ο δ η γ ό , όπως
βέβαια και ένας αναγνώστης που θα θελήσει να ανατρ έξει σε περισσότερες πηγές .
Δυστυχώς ε ξ α κο λ ο υ θ ε ί να υπάρχει και σήμερα πρόβλημα με το τοπωνυμικό της
Αττικής , καθώς οι επ ίσημοι χάρτες της Γ.Υ.Σ. (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού ) ανα­
γράφουν πάρα πολλά τοπωνύμια είτε εντελώς λανθασμένα , είτε παραποιημένα. Έτσι
οι διάφοροι επιστήμονες που γράφουν μία μελέτη για μια περιοχή ( α ρ χ α ι ο λ ο γ ι κ ή , βο ­
τανολογική, γεωλ ογική , περ ιβαλλοντική , τουριστική κ.λ.π. ) ή οι νόμοι που εκδίδονται
Π.χ. για προστασία περιοχών , αναδασώσεις , λειτουργία λατομείων , οριοθετήσεις Κ .ά .
να χρησιμοποιούν τα τοπωνύμια αυτά , ή να « α ν α γ κ ά ζο ν τ α ι» να τα χρησιμοποιούν
επειδή θεωρούνται « ε π ί σ η μ α», ενώ δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα , δηλα­
δή είναι άγνωστα στους κατοίκους των περιοχών , στους ορ ειβάτες και στους μελετητές
που γράφουν ερευνώντας και περπατώντας το κάθε πεδίο.
Η χρησιμοπ οίηση τοπωνυμίων όπως Βουναλάκι , Βουνοκορφή , Κορυφή κ.ά . πα ­
ρεμφερή, είτε λόγω μη ολοκληρωμένης έρευνας και ανευθυνότητας , ε ί τ ε για να μην
αναγραφούν τα αρβανίτικα τοπωνύμια , είναι πέραν κάθε λογικής , όπως και η επινόη­
ση τοπωνυμίων για τους ίδιους ή άλλους ανεξήγητους λόγους , Π.χ. Αστροπελέκι αντί
για Κράπθι , Βελανιδιές αντί Βεργούτιανι , Μαλλιαρά αντί Λεστόρι Κ .ά. Φανταστείτε να
έχει γίνει ατύχημα Π . χ . στη Χούνη (τοπωνύμιο καθαρά ελληνικό) της Πάρνηθας και ο ι
διασώστες πυροσβέστες να μην ξέρουν που να πάνε , γιατί ο χάρτης δεν αναφέρει τη
χαράδρα (τη γράφει ρέμα Βατουριώνας!).
Ιc

Στο βιβλίο καταγράφω τα τοπωνύμια όπως είναι γνωστά στους παλιούς κατοίκους
και βοσκούς των διαφόρων περιοχών (μία γνώση που όσο πάει και σπανίζει) , αλλά και Ονομασία: Η αρχα

στους ορειβάτες που επί δεκαετίες περπατούν στα βουνά και έχουν διασώσει αρκετά ή και Ακταία , μετά Ατθίδ

τοπωνύμια από τη λήθη , ώστε αν κάποιος επίσημος φορέας (με άλλη λογική ) αποφα­ Ο ιστορικός και γεο

σίσει να ασχοληθεί υπεύθυνα και επιστημονικά με τα τοπωνύμια της Αττικής , να έχει γράφει : «Ακτή δΙ εστίν α

ένα καλό υπόβαθρο για τις μελέτες του. Για όσα τοπωνύμια υπήρχαν αμφιβολίες για ται, ....... Δια δε τούτο κι

την ορθότητά τους, λόγω διαφορετικών εκδοχών , τα κατέγραψα όπως αναφέρονται παρανομασθεΙσαν , ότι 1

στους χάρτες της Γ.Υ.Σ . στενόν, μήκει δ' αξιολόγ

Στην παρούσα έκδοση χρησιμοποιήθηκαν τα υψόμετρα που αναγράφουν οι πρό­ Ο δε περιηγητής Πα

σφατοι χάρτες της Γ.Υ.Σ . , κυρίως αυτοί σε κλίμακα

1:25.000 γιατί είναι πιο ακριβείς, αν σιλείαν Αμφικτύων έσχε

και υπάρχουν διαφορές με τους χάρτες κλίμακας 1:50.000. Π .χ. η κορυφή Αβγό της Α ποθανόντος δε Ακταίο

Πάρνηθας αναφέρεται στο χάρτη 1:25.000 (έκδ . 1992) με ύψος 1.194μ . , ενώ στο χάρ­ Κραναός εξεδέξατο, αθι

τη 1:50 .000 (έκδ . 1992) υπάρχει σημειωμένη η υψομετρική καμπύλη των 1 .200μ. Βέ­ Ατθίδα γενέσθαι λέγουr:.

βαια σε άλλες περιπτώσεις που η κορυφή είναι αρκετά επίπεδη , το υψομετρικό κολο­ λουμένην Ακταίαν» .

νάκι (τριγωνομετρικό σημείο) της Γ.Υ.Σ. τοποθετείται λίγο χαμηλότερα (π .χ . Μαυρο­ Προϊστορία: Δεν ε

βούνι Υμηττού) και σε σημείο που να είναι ορατό από μακριά, για να είναι εύκολος ο βρεθεί ίχνη εποχικής κτ

χρησιμοποιούμενος τριγωνισμός . Γεράνεια (Κακή Σκάλα

Πιστεύω ότι έδωσα ή ανέφερα στην παρούσα έκδοση όλη την υπάρχουσα μέχρι οστά . Οι κάτοικοι της 1\

σήμερα γνώση για τα βουνά της Αττικής , ώστε να αποτελεί μαζί με την εκτενή βιβλιο­ εγκαταστάσεων και ορ

νραφία και με τους λεπτομερείς και σωστούς χάρτες , ένα χρήσιμο βοήθημα για όλους η .Χ) , που ανακαλύφθι

τους ορειβάτες, φυσιολάτρες , σπηλαιολόγους , πυροσβέστες, αλλά και φιλομαθείς ανα­ Πανός) , στο Θορικό , σι

γνώστες ,τους διάφορους μελετητές (αρχαιολόγους , γεωλόγους , δασολόγους , βιβλιο­ στην Αθήνα (Αγορά), σ

γράφου ς , ιστορικούς κ.ά .), καθώς και τους καθηγητές των σχολείων για την κατάρτιση (3200-2000 η .Χ) , που

και υλοποίηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης . λόφο Βελατούρι (Κερα;

Τελειώνοντας , θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Δημήτριο Γεωργούλη , στον Άγ . Κοσμά , στην Π

που ως Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας - Αναρρίχησης (Ε.ο.ο.Α.) Γύρω στο 2600 π .Χ

και του Δ.Σ. του Κληροδοτήματος Αθ . Λευκαδίτη, οραματίστηκε και κατόρθωσε να υλο­ γόμενων Πελασγών και

ποιήσει την ιδέα έκδοση; του βιβλίου στα πλαίσια των σκοπών του Κληροδοτήματος , ληνικοί και αρχίζουν οι ~

προσφέροντας ένα έργο που θα επιθυμούσε και ο διαθέτης Αθ . Λευκαδίτης. ληνικοί Χρόνοι) εμφα
Ίωνες, που δημιούρνη ]
σμό , κατά τη Μεσοελλαl

Νίκος Νέζης δο (2000-1600 η .Χ) σ 'Π

να, στο Μαραθώνα , σ'
Γεν. Γραμματέας ε.ο.ο.».
στην Ελευσίνα , στην λ
και κατά την Υστεροε
Μυκηναϊκή Περίοδο ('
π .Χ .) στην Αθήνα . στιι
στο Θορικό , στο ΜαραΕ
Ελευσίνα , στο Φάληρο ι
 τη
Ιστορικά στοιχεία Αττικής
ως

Και Ονομασία: Η αρχαία ονομασία της Αττικής ήταν Ακτή, που αργότερα έγινε Ακτική

,τά ή και Ακταία, μετά Ατθίδα και τέλος Αττική .

)Q. Ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβων (10ς σι . πΧ) στα « Γ ε ιο γ ρ α φ ι κ ά » (Θ , Ι , 3)

χει γράφει: « Α κ τ ή δ' εστίν αμφιθάλαπος , στενή το πρώτον, είτ' εις την μεσόγαιαν πλατύνε­

για
ται , Δια δε τούτο και Ακτήν φάσ: λεχθήναl το παλαιόν και Ακτικήν την νυν Αττικήν

ταl παρανομασθείσαν , ότι τοις ό ρεσιν υποπέπτωκε το πλείστον μέρος αυτής αλlτενές και
στενόν , μήκε: δ' αξιολόγω κεχρημένον, προπεπτωκός μέχρι Σουνίου ».
) ό­ Ο δε περιηγητής Παυσανίας (20ς αι. μ. Χ .) στα «Αττικά» (2, 6) γράφει: « Τη ν δε βα­

αν σιλείαν Αμφικτύων έσχεν ούτως Ακταίον λένοψσ: εν τη νυν Αττική βασιλεύσα: πρώτον.

ης Αποθανόντος δε Ακταίου Κέκροψ εκδέχεται την αρχήν θυγατρί συνοικών Ακταίου .....
ϊρ­ Κραναός ε ξ ε δ έ ξ α τ ο, αθηναίων δυνάμει προύχων . Κραναώ δε θυγατέρας και άλλας και

3έ­ Ατθίδα γ ε νέ σ θ α ι λένουσι« . Από ταύτης ονομάζουσιν Αττικήν την χώραν, πρότερον κα­

\0­ λουμένην Ακταίαν ». .

)0­ Προϊστορία: Δεν ε ί ν α ι γνωστό πότε πρωτοκατοικήθηκε η Αττική. Πάντως έχουν

;0 βρεθεί ίχνη εποχικής κατοίκησης σε σπήλαια κατά την Παλαιολιθική Εποχή , τόσο στα
Γεράνεια (Κακή Σκάλα) , όσο και στο Κοκκινοβούν: (Μ εσόγεια) όπ ου βρ έθηκαν και

χρ ι οστά. Οι κάτοικοι της Αττικής , που θεωρούνται αυτόχθονες, άφησαν αρκετά σημάδια

,10­ εγκαταστάσεων και οργανωμένων οικισμών κατά τη Ν εολιθική Εποχή (6400-3200

lυς
πΧ), που ανακαλύφθη καν στη Ν. Μάκρη, στο Μαραθώνα (Πλάσ} , Βρανά , σπήλαιο

ια­ Πανός) , στο Θορικό, στη Βραυρώνα (Πούσι Κσλονέρι), στο Λαύριο (σπηλιά Κίτσου) ,

,10­ στην Αθήνα (Αγορά) , στα Μέγαρα Κ .α ., καθώς και κατά την Πρωτοελλαδική Περίοδο

ση
(3200-2000 πΧ), που ανακαλύφθηκαν στη Ραφήνα , στο λόφο Ζάναν: (Σπάτα ) , στο
λόφο Βτλαιούρ: (Κερατέα ) , στο Μαραθώνα (Τσ έηι ) , στο Σούνιο, στο Πόρτο Ράφτη,

\η , στον Αγ. Κοσμά, στην Περαχώρα Λουτρακίου κ .α.

Α. } Γύρω στο 2600 η.Χ, εμφανίζονται στην Αττική τα ( π ρ ω τ ο) ελληνικά φύλα των λε­

\0­ γόμενων Πελασγών και γύρω στο 2000 η.Χ. (που θεωρητικά τελειώνουν οι Πρωτο ελ­

:Jς ,
ληνικο! και αρχίζουν οι καθαρά Ελ­
ληνικοί Χρόνοι) εμφανίζονται οι
Ίωνες , που δημιούργησαν πολιτι­ Η μετέητη ο ι σ τ ο ρ ί α της Α ττικης (σ υ ν οπτικά )

σμό, κατά τη Μεσοελλαδική Περί ο­ Αρχαϊκή περίοδος 11ΟΟ Π .Χ . - 500 π .Χ .

ης δο (2000-1600 πΧ) στη Βραυρώ­
Κλασική περίοδος 50 0 Π .χ . - 323Π.χ.
να , στο Μαραθώνα, στο Θορικό ,
'.Α. Ελληνιστική περίοδος 323 Π .χ . - 30π. Χ .
στην Ελευσίνα , στην Αθήνα κ .α .
και κατά την Υστεροελλαδική ή Ρωμαϊκή περίοδος 3 0Π . χ . - 3 24μ.χ.

Μυκηναϊκή Π ερίοδο (1600-1100 Βι>ζαντινή περίοδος 324 - 1205

πΧ) στην Αθήνα , στις Αχαρνές , Φραγκοκρατία 1205 ­ 1456
στο Θορικό , σ το Μαραθώνα, στην
Τοι>ρκοκρατία 1456 ­ 1830
Ελευσίνα, στο Φάληρο Κ.α .
Ι 4 Ι Γ Ε ΝΙ Κ Α Π Ε Ρ Ι ΑΤΤΙΚΗΣ

Θ ολ ωτ ός τάφ ος στο Βελοτ ο ύρ ι Λ ο υρ ίο υ Ακρόπολη αρχοίας Ερ έ νειας

Ερο σίνο ς κ ο ι ΟΙ
 APX AIO ΛOΓlKO I ΧΩΡΟ Ι Ι J5

Πρ ωτ οελλαδ ικός ο ι κι σμό ς στο λ ό φο Ζάγαν ι Σπάτ ω ν

Ερα σίν ο ς και α ρχα ία Βρσυρώ να Αρχα ίος π ύργος στο Βελατούρ l Οινόης Ι

16 Ι ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ

Ανώνυμο εpημOKKλr]σι στην Πάρνηθα

Οι Άγιο ι Ταξιάρχες στο Μεγάλο Βαθυχώρ ι του Πατέρα Ο Άγιος Γεώργιο

 Χ Ρ ΙΣΤΙΑΝ ΙΚΑ Μ ΝΗΜ Ε ΙΑ Ι 17

....

Οι Αγ . Ταξιάρχες και ο Πύργος της Λι άδ ας στο Μορκόπουλο

Ο Άγιος Γεώργιος στο Πουρνάρ ι Η Ζ ω ο δ όχ ο ς Πηγι') στην Πάστρα

 Ι:εωΥραφlκά στοιχεία Αττικής
γο καθ εστώς υπαγ ω
υ π ά γ ετ αι στο Ν . Kol
υπάγετα ι στο Ν . Αηυ
Θέση: Η Αττικ ή , ως εν ια ία φ υσικογεω γραφ ική ηπ εφωτική ε νό τ η τ α, καταλα μ βάνε ι
Η " Π ε ρ ι φ έ ρ ε ια ΠΙ
τ ο ΝΑ τμήμα της Στερεάς Ελλάδας κα ι εκτε ίν ετα ι μεταξ ύ τ ων Β. παραλλ ήλων 380 20 '
Ελλάδας και κατά τη
28" κα ι 370 38' 54" και μεταξύ των Α . μεσημβρ ινών 240 04' 48" και 220 50' 54" .
χί ε ς) , 55 Δ ήμους , 4 f
Όρια : Σε γενικ ές γραμμές η ( η π ε ιρ ωτικ ή) Αττ ι κή ο ρ ί ζετα ι : β όρ ε ια από τ ον κόλπο
εξετά ζεται στο ηαρό:
τ ω ν Αλκυον ίδων και τη Βο ι ωτ ία , ανατολικά από το Ν. Ευ β οϊκ ό κό λ πο και τον κ όλπο
κα ι 225 Οι κισμούς . Τι
των Πεταλι ών , νότ ια από το Μ υρτώο πέλα γος και το Σαρ ωνι κό κόλ πο κα ι δυτ ι κά απ ό
Στερεά Ελλάδα και Ε
τον Ισθμό της Κορίνθου κα ι τον Κορινθια κό κόλπο . Οι αποστάσ εις μεταξύ των α κρότα­
των σημείων τη ς Αττι κής είνα ι : πλάτος (Β-Ν ) 77 χ ιλ. ( α κ ρ ωτ ή ρ ι ο Αγκ ίστρι Χαλ κουτσ ίου­
α κρ ωτήρι ο Σο ύνι ο ) κα ι μήκος ( Α -Δ) 108 χιλ . ( α κ ρ ωτ ή ρ ι ο Δρακονέρα Αγ . Μαρ ίνα ς­
ακρωτήριο Μελαγκάβι Περα χώρας) .
Έκταση: Η έ κταση της ( η π ε ιρ ωτ ι κ ή ς) Αττικής είναι πε ρίπου 3.300 τ. χλμ. ( ε κ των
1833: Σ ύσι σ ση Ν
οπ οίων τα 457 της Περιφέρειας Πρωτευούσης) , που αποτελεί το 3,2% της έκτασης της
ηπ ειρωτικής Ελλάδας (106915 τ .χλμ . ) , ή το 2,5% της συνολικής ε π ι φ άν ε ι α ς της Ελλά­
1836 : Κα τό ργηση
δα ς (131957 τ. χλμ .) .
Πληθυσμός: Ο πληθυσμός της ( η πε ιρωτικ ή ς) Αττ ι κής ε ίνα ι , σύμφωνα με την απο­
1845 : Ε κ ν έ ο υ σι),
γραφή της 17-3-1991 , 3.475.082 κά τοικο ι (ε κ των οπο ί ων 3.072.922 της Περιφέρ ειας
Πρωτευούσης ) , πο υ αποτελο ύν το 34 % του συνολ ι κ ού πληθυσμού της Ελλάδας
(10.259.900 κάτοι κο ι ). 1899: Δ ισχωρ ισ ρ ?

Διοικητική διαίρεση: Εν ώ από φ υσι κογ ε ω γρα φ ική άπο ψη ο χ ώρος της Α ττι κής
είν αι απόλυτα ξ εκά θ α ρο ς , στον τομ έα τ η ς πολ ιτ ι κής γε ωγ ραφ ίας επικρατεί ένα πε ρίερ­ 1909 : Ε κ ν έ ου έ να

1925 : Απόσπα ση
τι ρ ο σ ό ρτ η τ

1929 : Απόσπασ η
ιι ρ ο σ ά ρ ι ητ

1936: Σύσταση τ η

1942: Απόσπαση
σόρ τ η σ ή rr.

1943: Εκ ν έ ο υ δ ια)

1964 : Απάσπαση
και η ρ ο σ ό τ

1972: Κα τά ργηση
Α ττ ική ς .

ΊXν ΓJ πρ ο ϊσ τορ ι κο ύ οικ ι σμού στο λόφο Ασκητ ορι ό Ρ α φ ή νο ς

 ΓΕ Ω ΓΡ Α ΦΙ Κ Α ΣΤΟ Ι ΧΕΙΑ Ι 19

γο καθεστώς υπαγωγής και διαίρεσης περιοχών. Σήμερα το δυτικό άκρο τη ς Αττικής

υπάγεται στο Ν. Κορινθίας , εν ώ έ ν α κομμάτι του Ν. Αργ ολίδ ας της Πελοποννήσου
υπάγεται στο Ν. Αττικής .
αμ βάν ε:
Η " Π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α Πρ ωτευούση ς" αποτελ εί μία από τις δ έ κα γ εωγραφικ ές ενότητες της
38020' Ελλάδας και κατά την απογραφή του 1991 J αποτελ είται από 4 διαμερ ίσματα (Νομαρ­
χ ί ες ) , 55 Δήμ ου ς, 4 Κοινότητες και 64 οικισμούς , ενώ το υπόλοιπο της Αττι κής (όπω ς
ι κόλπο
εξ ετ ά ζ ετ α ι στο παρόν βιβλ ίο) αποτελείται από 3 Επαρχί ε ς , 21 Δήμους , 37 Κοινότητε ς
ι κ όλ π ο
και 225 Οι κισμοικ; Το υπόλοιπο τ η ς Αττι κής υπάγεται στη γ ε ωγραφική ενότητα " Λ ο ι π ή
ι κ ά από
Στερ εά Ελλάδα και Εύβ οια " .
ακρότ α­
ι υ τσί ο υ ­
αρίνας ­ Δι οικηιική εξελιξη Νομοι) Αττικης

( εκ των
t 833 : Σύσισση Ν ομ ο ύ Αττ ικής και Βοι ωτ ί α ς .
ση ς της

ς Ελ/ά­
1836 : Κ α τ ά ρ γη ση του Νο μοί> - Σύστοο η Δ ιο ικήσεων Α ττι κή ς κα ι Βο ι ω τί α ς .

η ν απο­
t 845 : Ε κ νέου σ ύστ οσ η Νο μού Αττ ικ ής κ α ι Β ο ιω τία ς.
φέρειας
λλάδα ς
1899: Δ ι αχωρ ισ μός σε Ν ο μ ό Αττ ικ ής κο ι Ν ομ ό Β ο ι ω τ ί α ς.

Αττι κής
η ερ ί ερ­ 1909: Ε κ νέου ένωσ η σε Νο μό Αττ ικής κοι Β οι ωτ ί α ς .

1925 : Α πόσπασ η τη ς Ε π α ρ χ ί α ς Τρο ιζην ίας από τ ο Ν. Αργολ ίδας και Κ ο ρι ν θ ία ς κ α ι

προσάρ τ ησή τ η ς στο Ν. Αττ ικ ής κα ι Β οι ωτ ί α ς .

t 929 : Α π όσ παση τ η ς Επαρχί ας Κυθήρων από τ ο Ν . Αργολ ίδας και Κορ ινθίας κα ι
πρασ άρτ ησή της σ το Ν . Α ττ ι κ ής κα ι Β οιω τ ί α ς .

1936: Σ ύ σ ισ ση τη ς «Διοικ ήσεως της Πρωιευ ο όσ ηω π ο υ κα ταργήθ ηκε το 1941 .

1942: Α πόσ πασ η της Επ α ρ χ ί α ς Ύδρας από τ ο Ν . Αργολίδας και Κορ ινθ ίας και προ ­
σ άρ τ ησή τ ης σ το Ν . Αττι κή ς κα ι Β οι ωτί α ς.

1943 : Ε κ νέου δ ι αχωρ ισμ ός σε Ν ομ ό Α ττ ι κ ή ς KO I Ν ο μ ό Βο ιωτ ί α ς .

t 964: Απόσπ αση τ ω ν Ε π α ρ χι ών Κυ θήρων , Τ ρ οι ζ η ν ία ς κα ι Ύδρας α π ό το Ν. Α ττ ικ ή ς

κα ι π ροσ ά ρτησή τ ο ι»; στο νέ ο Ν. Π ει ρσι ώ τ; (κ α ι Επ α ρ χία Πε ιρα ιώς ) .

1972: Κ ατ ό ρ γη ση Ν . Π ε ιρ αι ώ ς κα ι ενσω μά τωσ ή τ ο υ μ α ζί με τι ς Επ αρχί ες το υ, στα Ν.

Α ττ ικ ής.
 ορφ ολογι κ ά στο ιχεία Α τ τ ική ς
ΟΙ εκτάσεις της Περ
τεuoύσης , σύμφωνα με
του 1991, είναι καλλlέι

Γενικά: Τα ποικ ιλόμορφα χαρακτηριστικά του ανάγλυφου της επιφάνειας της Αττ ι­ βοσκότοποι (5%), δάση
κής είναι αποτέλεσμα της έντονης δράσης τ όσο ενδογενών πα ραγόντων ( ο ρ ο γ έ ν ε σ η , σμοί (70,6%) και όιάφο ]
ηφα ιστειότητα , σεισμοί ) , όσο κα ι εξωγενών παραγόντων (ν ερ ά , άνεμοι , θαλάσσια κύ ­ της υπόλοιπης Αττικής

ματα ) . γειες(22 ,9%), βοσ κόη

Τα βουνά της αναδ ύθη καν πρώτα , κατά τις αλπι κές ο ρογενέσεις , ενώ οι λεκάνες δάση (31,6%), οι κ ισμτ

της σχηματίστηκαν αργότερα , από τεκτονικά ρήγματα και καταβυθίσεις που έγιναν διάφορα (3,1 %).

στην Αιγηϊδα (ενια ία ξηρά που ένωνε τη Μ . Ασία μ ε τα Ιόν ια νησιά και αποτελούσε τον Βουνά·λόφοι : Πά~
ανυψωμένο βυθό της θάλασσας της Τηθύος ) . Στα χαμηλότερα σημεία ε ι σχώ ρ η σ α ν τα Κιθαιρώνας 1 4 09 μ ., Γει

νερά και δημιουργήθηκαν οι θάλασσ ες , οι λιμνοθάλασσες και οι κόλποι. Στην τελική Πατέρας 1132μ . , Πεν

διαμόρφωση του ανά γλυφου , σημαντικό ρόλο έπ α ι ξ ε η αποσάθρωση και η διάβρωση , Υμηττός 1026μ. , Πάστρ

λόγω της φύσης των πετρωμάτων που το συνιστούν. νυσοβούν: 651μ . , Πάνε ι

Τα κύρια στοιχεία του ανάγλυφου (όπως διαμορφώθηκαν τελικά γύρω στο 8.000 ροβούνι 648μ. , Μαυρ

τι.Χ. που τελείωσε η τελευταία μεγάλη εποχή των παγετώνων), που δίνουν και τη γενι­ Μερέντα 614μ . , Καμάρ

κή μορφολογική εικόνα (ηπειρωτική και θαλάσσια) τη ς Αττικής είναι τα βουνά και οι λό­ πα 573μ . , Αγριλίκι 558
φοι , οι πεδιάδες και ΟΙ κοιλάδ ες , τα ποτάμια και οι χείμαρροι , οι λίμνες και οι υγρότο­ 532μ . , Όλυμπος 48ϊ

ηοι, καθώς και η θάλασσα (κόλποι και όρμοι) με τις πολυσχιδεί ς ακτές. Το έδαφος της 463μ . , Κατερ ίνι 458μ . , Ι

Αττικής χαρακτηρ ί ζεται πεδινό (30% περίπου) , ημιορεινό (60% περ ίπου ) και ορ εινό Χαρβάτ ι 414μ. , Μαυρ

(10% π ερ ίπου) . Πυργάρl 378μ . , Ριμπό

τ ρ όν: 366μ . , Πλάκα ~
Ηλ ίας 3 5 6 μ. , Άγ . Δηρή η
Κίτσου 333μ. , Τουρκοβc
308μ. , Μτιούραν: 300μ .
Πεδιάδες -Kolλάδε ~
δίο) , πε δ . Σκούρτων , ΑΙ
ραθώνα , πεδ . Μεσογεί ιι
Ποτάμια-χείμαρρc
Ασωπού , Σαρανταπότα
Χάραδρος , Προσάλεσι,
Βαθύρεμα-Ρέμα Χαλσνδ
Λίμνες-uγρότοπc
( Η ρ α ίο υ ) , Μαυρολίμνη,
πού (Ωρωπός) .
Κόλποι-όρμοι: Χα ι
ρας , Μαραθώνα , Ραφή :
λασσας , Δασκαλειού , Τ
Αναβύσσου , Βάρης , Βι
Ελευσ ίνας , Μεγάρων , Κ
 Μ ΟΡ Φ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Α ΣΤ ΟΙΧ Ε Ι Α Ι 2 1

Οι εκτάσεις τ η ς Περ ι φ έρειας Πρω­

τευούσης , σύμφωνα με την απογραφή
του 199 1, ε ί ν α ι κ α λ λιέ ργ ει ε ς (2,7%) ,
ις Αττ l ­ β οσκότοποι (5%), δ άση (14,9%) , οικι ­

'έν εση , σμ οί (70,6%) κα ι δ ιά φορα (6,8%), ενώ

:τια κύ­ τ ης υ π όλοι π η ς Αττ ι κής είν αι καλλι έρ­
γ ε ιες
(22, 9%), βοσ κότοπο ι (24 ,9 %),
εκάνες δάση (31 ,6%) , ο ι κισμοί (1 2,5%) και

έγιναν διάφορα (3,1%).

ισε τον Βουνά-λόφοι : Πάρνηθα 1413μ . ,

σαν τα Κ ιθαιρώνας 1409μ . , Γεράνεια 1369μ. ,

τελική Πατ έρας 11 32μ . , Π εντέλη 1108μ. ,

Ιρωση , Υμηττό ς 1026μ . , Πάστρα 1025μ . , Διο­

νυσοβούνι 651μ. , Πάνειο 6 4 8 μ . , Μαυ­

18.000 ροβούνι 64 8μ . , Μαυρηνόρα 646μ. ,

Γ η γενι­ Μερέντα 614μ . , Καμάρι 588μ. , Σκάρ­

: ι Ο Ι λό­ πα 573μ. , Αγριλίκι 558μ. , Βελατούρι

γ ρότο­ 53 2μ. , Όλυμπος 4 87μ . , Αιγάλεω

) ο ς της 46 3μ. , Κατ ερ ίνι 458μ . , Ποι κίλο 45 2μ. ,

ορε ινό Χ α ρ β ά τ ι 414μ . , Μαυρηνόρα 4 05μ . ,

Πυργάρι 3 7 8 μ . , Ρ ιμπάρι 3 73 μ . , Κο­
τ ρόνι 3 66 μ . , Πλ ά κ α 3 5 9 μ . , Πρ οφ .
Ηλίας 3 56 μ . , Άγ . Δημή τρ ιο ς 3 5 6 μ . , Μα υ ροβο ύν ι 33 5 μ . , Κόντρα 33 5 μ. , Τσα κ ίρι 334 μ . ,
Κίτσο υ 333 μ. , Το υρ κο βο ύνια 32 1μ . , Στα υ ρο κορ ά κι 31 3μ. , Οβριόκασι ρο 3 13 μ . , Περατή
308μ . , Μπούρανι 3 0 0 μ . Κ.ά.
Πεδιάδες-κοιλάδες Π εδ. Μ εγάρ ων , κο ι λ . Ο ινόης , πε δ . Ελε υσ ίνας ( Θρι ά σ ι ο πε ­
δίο ) , πε δ. Σ κούρτων , Αθηναϊκή π εδ . ( Λε κ ανοπέδ ι ο Αθηνών ) , κοιλ . Α υλ ώνα , πεδ . Μα­
ραθώνα , πεδ . Μεσογ ε ίων (Σπάτων-Κ ορωπίου-Μαρκόπουλου ) , κο ι λ. Θορικού .
Ποτάμια-χείμαρροι : Ιλισός , Ηριδανός , Αττι κό ς Κηφισ ός , τμήμα του Βοιωτι κού
Ασωπού , Σαρανταπόταμος ( Ε λ ευ σ ίν ι ο ς Κηφισός ) , Γκούρα ς-Γ ιαννούλας , Μαυρόρεμα ,
Χ άρ α δ ρ ο ς , Προσά λεσι , Ραπεντ όσα ς-Βρανά , Βαλανάρη ς-Μ εγάλο Ρ έμα , Πρόϊ Στ είρι ,
Βαθύρεμα-Ρ έμα Χαλανδρίου-Π οδονίφτης .
Λίμνες-υγρότοποl : Λ .Κουμουνδούρου , λ. Βουλιαγμ ένης , λ. Βουλιαγμένης
( Η ρ α ί ο υ ) , Μαυρολίμνη , Τ.λ. Μαραθώνα, Τ .λ. Πάρνηθας , Έλος Σχοινιά , εκβολ ές Ασω­
πο ύ ( Ωρω πό ς) .
Κόλποι-όρμοι : Χαλκουτσίου , Ωρωπο ύ , Αγ . Αποστόλων , Αγ . Μαρίνας , Δρακον έ­
ρας , Μαρα θώνα , Ραφήνας , Λούτσα ς , Βραυ ρώνας , Πόρτο Ράφτη , Α υλά κι , Κ ακής Θά­
λασσα ς , Δασ κ αλειο ύ , Το υ ρ κολίμ ανο , Θορι κο ύ , Λα υ ρ ίου , Πασά , Σουνίου , Λ εγ ρ ενών ,
Αναβύσσου , Βάρη ς , Β ουλ ιαγμ ένης , Κα βουρίου , Φαλήρου , Πε ιραιώς , Κ ε ρατσ ιν ίου ,
Ελευσίνας , Μ ε γά ρ ων , Καλαμ ακίου , Σ χ ίνο υ , Ψάθας , Α ιγοσ θ ένων.
 εωλογlκά στοιχεία Αττικής καυτό μάγμα , τροφοδοτ
τόξο του Νοτίου Αιγαίου
Ένα από τα ηφαίστ
Γεωτεκτονική δομή: Από γεωλογική άποψη η Αττική, που ανήκει στην Αττικοκυ­ Γερανείων και ΒΔ των
κλαδική γεωτεκτονική ζώνη , είναι δημιούργημα των αλπικών ορογενετικών και τεκτονι­ «σβησμένο » ηφαίστειο ,
κών διεργασιών που άρχισαν στην αρχή σχεδόν του Μεσοζωϊκού αιώνα (πριν από μερα από τις δύο κύριε,
230.000.000 χρόνια περίπου-Τριαδικό) στην πανάρχαια ωκεάνια θάλασσα (πανθά­ ξειδίου του άνθρακα , δι(
λασσα) της Τηθύος και συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος σχεδόν του Καινοζωϊκού αιώνα
(πριν από 1.000.000 χρόνια περίπου-Πλειστόκαινο). Σεισμοί: Οι ολισθι
Στην Αττική υπάρχουν και πετρώματα που σχηματίστηκαν πριν την έναρξη λει­ Αφρικήςπροκαλούν ρήγ
τουργίας του αλπικού γεωσύγκλινου. Αυτά τα πετρώματα (παλαιά ιζήματα) που δη­ θλιψής τους . Τα «ενερν
μιουργήθηκαν κατά τον Παλαιοζωϊκό αιώνα ονομάζονται προαλπικά ιζήματα. Τέτοια σεισμούς . Στην Αττική δ
πετρώματα έχουν βρεθεί στην Πάρνηθα και στο Αιγάλεω (ηλικίας 340-280 εκατ. ετών­ λά γίνονται ιδιαίτερα αι
Λιθανθρακοφόρο), καθώς και στον Κιθαιρώνα (ηλικίας 280-230 εκατ. ετών-Πέρμιο). από αυτήν . Οι σεισμοί 1
Στην περιοχή του Πικερμίου και μέσα στα ιζήματα αργίλλου, πηλού και ψαμμιτών λά και σε μνημεία της j.
της Μειοκαίνου (ηλικίας 5,3 εκατ. ετών περίπου) ανακαλύφθηκαν (1835-1912) απολι­ εξής:
θώματα ζώων της ελληνικής και αφρικανικής πανίδας (γύρω στα 40 είδη), όπως ρινό­
κεροι , ιππάρια, ύαινες , ελαφοειδή , αντιλόπες , πίθηκοι , μαστόδοντες, δεινοθήρια, γιγά­
ντιες χελώνες, ερπετά Κ .ά . Έμειναν γνωστά στην παγκόσμια γεωλογική ιστορία ως πι­ Σεισμοί στην,

κερμική πανίδα. Τέτοιου είδους απολιθώματα βρέθηκαν και στον Πύργο Βασιλίσσης {με καταστρεπ τικέ ς (
(Αμαλίας) στις υπώρειες της Πάρνηθας.
Έτο ς Περιοχ ή
Επίσης στη σπηλαιοδολίνη Βραυρώνας βρέθηκαν απολιθώματα 15 μεγάλων θη­
λαστικών από το Ανώτερο Πλειστόκαινο (πριν από 10-20.000 χρόνια) , όπως πάνθηρα , 480π.Χ . Σαλαμίν
βίσωνα , αρκούδας, λύκου, ελαφιού, αίγαγρου, λύγκα Κ .ά . 426π .Χ . Ορχομε
Προαλπικά πετρώματα: αργιλικοί σχιστόλιθοι, ασβεστόλιθοι , φυλλίτες , χαλαζίτες , Πμ .Χ. Κόρινθο
ψαμμίτες , αρκόζες , κροκαλοπαγή. 524 Κόρινθο
Αλπικά πετρώματα: μάρμαρο (ανώτερο-κατώτερο), σχιστόλιθοι Αθηνών , οφιόλι­ 551 Χαιρώνι
θοι , σχιστόλιθοι Καισαριανής-Καμάριζας , μάργα Πειραιά, δολομίτες, πορόλιθοι , κροκα­ 1457 Ύδρα
λοπαγή , ψαμμίτες, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι , φλύσχης , ασβεστόλιθοι , πηλός. 1694 Αθήνα
Μεταλλεύματα: Λιγνίτης (Ωρωπός , Μαλακάσα, Μήλεσι, Ραφήνα , Καλογρέζα , Ηρά­ 1805 Αθήνα
κλειο, Περιστέρι). Βωξιτης (Ελευσίνα , Ασπρόπυργος, Μάνδρα). Σιδηρομαγγάνιο 1853 Θήβα
(Γραμματικό, Λαύριο). Θειούχα (Γραμματικό , Ν . Πεντέλη , Υμηττός, Λαύριο) . 1858 Κόρινθο
Ορυκτά: Άργυρος , χρυσός, χαλκός , γύψος, γαληνίτης, μαλαχίτης , αραγωνίτης, 1876 Νεμέα
μαγγανίτης, σιδηρίτης, φθορίτης , ροδοχρωστίτης , αζουρίτης, αιματίτης Κ.ά. 1893 Θήβα
Ιαματικές πηγές Βουλιαγμένη , Λουτράκι . 1894 Λοκρίδα
1914 Θήβα
Ηφαίστεια: Κατά τις μετακινήσεις και συγκρούσεις των λιθοσφαιρικών πλακών 1928 Κόρινθο
Αφρικής και Ευρώπης (που η γραμμή σύγκλισής τους περιλαμβάνεται και στην Ελλά­ 1938 ΒΑ Πάρ'
δα) , όπου η αφρικανική πλάκα βυθίζεται κάτω από την ευρωπαϊκή (Νοτίου Αιγαίου) , τα 1981 Αλκυονί
αφρικανικά ηε ιρώμσια λιώνουν στο θερμό μανδύα της γης και μέσα από τα ρήγματα 1999 ΝΑΠάρ
διάνοιξης που δημιουργούνται στην ευρωπαϊκή πλάκα ανεβαίνουν στην επιφάνεια ως
 ΓΕ Ω Λ ΟΓ I Κ Α ΣΤοι χεl Α Ι 23

καυτό μάγμα , τροφοδοτώντας τα ενεργά ηφαίστεια , που δημιούργησαν το ηφαισιειακό

τόξο του Νοτίου Αιγαίου .
Ένα από τα ηφαίστεια του τόξου αυτού είναι και το Σουσάκι , στη Ν-ΝΔ άκρη των
Γερανε ίων και ΒΔ των Αγ . Θεοδώρων (1 χιλ . Β -ΒΑ των Διϋλιστηρίων) . Θεωρείται
« σ β ησ μ ένο» ηφα ίστε ιο , ηλ ικ ίας περ ίπου 5 εκατ . ετών ( Ν ε ογ εν έ ς), αλλά α κόμα και σή­
μερα από τις δύο κύρ ιε; σπηλαιώδεις ρωγμές του ε κλύονται αέρια που ε ίναι μ ίγμα δ ι ο ­
ξειδίου του άνθρακα , δ ιο ξειδ ίου του θείου , υδροθε ίου κα ι υδρατμ ών.

Σεισμοί: Οι ολισθήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών Ευρώπης (Ν. Αιγαίου) και

Αφρικήςπροκαλούν ρήγματα στους γεωλογικούς σχηματισμούς, καθώς και τάσεκ σύν­
θλιψής τους . Τα « ε νε ρ γ ά» ρήγματα διεγείρουν σεισμικά κ ύ μ α τ α προκαλώντας βίαιους
σεισμούς. Στην Αττική δεν υπάρχουν πολλά ε ν ερ γ ά ρήγματα που δίνουν σεισμούς , αλ ­
λά γί νονται ιδιαίτερα αισθητοί αρκετοί σεισμοί που προκαλούνται σε περιοχές γύρω
από αυτήν . Οι σεισμοί που είχαν καταστρεπτικ ές συνέπειες σε διάφορες περιοχές , αλ­
λά και σε μνημεία της Αττικής είναι. κατά έτος , εστία και μέγεθος (βαθμοί Richter) οι
εξής

24 Ι Γ Ε Ν ΙΚΑ ΠΕ Ρ Ι ΑΤΤΙ Κ ΗΣ

Σπήλαια - Βάραθρα
6. Σπήλαιο Κοκκινόβραχου
Αγριλίκι
7. Στρογγυλή σπηλιά Κοκκινόβραχου
1. Ντάρδιζας σπήλαιο (107) * Πάρνηθα
2. Αγριλικιού βάραθρο (332) 1. Πανά ς σπήλαιο (90)
3. Αγριλικιού σπήλαιο (333) 2. Βάραθρο κορυφής Κεραμ ίδι
4. Αγριλικιού σχίσμα-βάραθρο 3. Ταμ ιλθ ιού βά ραθρα
5. Ανώνυμη σπηλ ιά
4. Γκούρας βάραθρο (1 17)
Αιγάλεω
5. Μονής Κλειστών βάραθρο (101)
1. Σπήλαιο Πανάς (114)
6. Δεκέλειας σπηλαιοβάραθρο (2.983)
Γεράνεια
7. Νταβέλη σπηλαιοβάραθρο
1. Οσίου Παταπίου σπήλαιο (113) 8. Αγ. Τριάδας σπήλαιο
2. Σουσάκι ηφαίστειο (340) 9. Σπηλιά Μάστορα
3. Αγίου Ιεροθέου σπήλαιο (447) 10. Ανώνυμη σπηλιά Άρματος
4. Κακής Σκάλας σπήλαιο (452) 11 Σπηλιά Καλόγερου
5-6-7 Κακής Σκάλας (682-683-684) 12. Αλογόπετρας σπηλιά
Διονυσοβούνι 13. Σπηλιά Πρέμη
1. Σπήλαιο Διονύσου
14. Σπηλιά ανώνυμη Γκούρας
Καμάρι
15. Σπηλιά Σαρρή
1. Καλάμου σπήλαιο (340) 16. Σπηλιά Μπατάκα
Κιθαιρώνας 17. Σπηλιά στο Πλατύ Βουν ό
1. Σπήλαιο Β εργουηάνι 18. Σπηλιά Κάρπη Η Μ ε γ ό λη Θρ

2. Σπήλαιο Λουκίσθ ι 19. Αγ . Τριάδας σπήλα ιο

3. Σπηλαιοβάραθρο Λουκίσθι 20. Βιλ ίων σπήλα ιο (339)
4. Δρακοσπηλιά (3.4 54)
21 . Σπηλιά Αγελαδ ίτσας (326)
Μαυρηνόρα
22. Βάραθρο Αγελαδ ίτσας
1. Ανώνυμη σπηλιά 23. Σπήλα ια Χάραδρου
2. Συκιάς σπηλιά 24. Αγ . Μαρ ίνας σπήλαια
3. Ράχης βάραθρο
25. Τρύπιο Λιθάρι
Μερέντα
26. Σπηλιά Καμάριζας
1. Χάνι Λάγκι βάραθρο (336) 27. Σπηλιά Λυκόραχη ς
2. Σπηλιά Κουβαρά Πάστρα
3. Θρακιά Πλιάκα 1. Σπήλαιο Κακορ έματος
4. Θρακιά ανώνυμη 2. Σπηλιά Ασκηταριά
5. Θρακιά Ματζούνη nατέρας
6. Ανώνυμο βάραθρο
1. Σπηλιές Μ . Βαθυχωριού
Πάνειο
2. Σπήλαιο Λυκόραχης
1. Σπήλαιο Κερατέας (57) 3. Σπήλαια Ψάθας
2. Μεγάλη θρακιά Καλυβίων (116) 4. Σπηλιά Δραμπάλας
3. Ανώνυμο σπήλαιο (149) nεντέλη
4. Ανώνυμο σπήλαιο (150) 1 Νταβέλη σπ ήλαι ο (87)
5. Βάραθρο Κοκκ ινόβραχου 2. Προφ . Ηλία σπήλα ιο (104)
Σπήλαι ο Πον ό ι
 ΣΠ Η Λ Α Ι Α - ΒΑΡΑ Θ ΡΑ Ι 2 '5

Η Μεγά λη Θροκ ιά στο Π ά νε ι ο Σ π ηλ ι ά KiTa OU στη Λ σ ορε ω η κή

26 Ι Γ Ε Ν Ι Κ Α Π Ε Ρ Ι ΑΤΤ Ι ΚΗΣ

3. Ανώνυμο σπήλαιο κορ υ φ ή ς (105) 26. Θρα κιά συκι ά ς Βάρη ς (338)
4. Σπήλαιο Πύρνας (444) 27. Νυμφόληπτου σπήλαιο (89)
5. Θάλοσ ι δ ολ ίν η (47 5) Ποικίλο
6. Αγ . Ασωμάτων β ά ρ α θ ρο (600) 1. « Τρ ύπα» Ζασ τάνι (δολί νη)
7. Νυμ φα ίο σπήλαιο (903) Χαρβάτι
8. Σπήλαιο Νυ μφών Πύρνας (2.784) 1. Χάβ οσ ι ή Χάος ( δο λίνη) (843)
Υμηττός Υπόλοιπη Αττική
1. Λε ονταριού σπήλ αιο (91) 1. Σπήλαιο 1 Βρ εδο ύ (18)
2. Κορα κοβο υν ιού βάραθρο (492) 2. Δραγον έρας σπήλαιο (29)
3. Κορακοβουνιού σπήλαιο (6.5 73) 3. Σπηλιά Ν ύφης Κο κκινο βουνιο ύ (34)
4. Αστερ ίο υ μεγάλο βάραθρ ο (28) 4. Ντα β έλη σπήλαιο Κο κ κ ινοβουνιο ύ (35)
5. Κορυφ ογραμμής βά ρ α θ ρ ο (299) 5. Σπηλιά Κίτσου (347)
6. Σπήλαιο Κουτού κι (88) 6. Ρετσίνα βάραθρο (359)
7. Γιδοσπηλιά (153) 7. Σηράγγιο σπήλαιο (448)
8. Πύργου μεγάλο βάραθρ ο (19) 8. Σπηλιά Αρετούσας (449)
9. Πύργου μι κρ ό βάραθρο (20) 9. Περα χώρας σπήλαιο (679)
10. Μπίμπεση σπ . (Τρύπιος Βράχος ) 10. Σπήλαιο Οινόης Β (721)
11. Πρ οφ . Ηλ ία β άραθρο (34 1) 11. Σπήλαιο Σουνίου (828)
12. Προφ . Ηλία σπήλα ιο (342) 12. Βά ραθρο Θορικού (848)
13. Πρ οφ. Ηλία σ χ ίσμα-βάραθρ ο 13. Σπήλαιο Παν ός Α κρόπολης (9 12)
14. Θρακ ιά Σταυρού (30) 14. Σπήλαι ο Σταυρού Παιανίας (1.061) Τρύπιο (
15. Σταυρού μι κρό βά ρ α θ ρο (17) 15. Σηήλαι ο Πανάς Μαραθώνα (1.067)
16. Ν ταβέ λη Σταυρού σπ ή λα ιο (14) 16. Σπη λα ιοβάραθρο Βο ύλ ας ( 1.069)
17. Μ α υ ροβου νι ο ύ μ εγάλη σπηλι ά (2.982) 17. Σπ ή λαιο Προφ .
18. Μ α υ ρο β ο υ νι ο ύ
Ηλία Ρ ι ζο ύπολης (1.082)
στρογγυλ ή σπ ηλι ά (3.502)
18. Τρύπια κο ρ υ φή Πα λ . Φ ώ κα ιας (2.769)
19. Τρύπια σπηλ ι ά
19. Σπήλαι ο Μεγάρ ων (2.780)
(φυσι κ ή γέφ υρα ) (2.98 1)
20. Σπήλαιο Απόλλωνα Ακρόπολης (2.781)
20. Μαυροβουνιού
21 . Τουρκ οβουνίων σπήλαιο (4.170)
μεγάλο βάραθρο (27)
22. Βάραθρο Βουλιαγμένης (6.516)
21 . Μαυροβ ουνιού
23. Σπήλαιο Καταφύγι Παλ. Φώκαιας (7.530)
μικρό σπήλαιο (330)
24. Σπήλαιο Τρύπιας
22. Μητρομάρα σπήλαιο (331) κορυφής Παλ . Φ ώκαιας
23. Πρ οφ. Ηλία
25. Σηηλαιο δ ολίνη Βραώνας
σπηλαι οβάρ αθρο 1 (3.509)
26. Χάος ή Χάβοσι Καμάρι ζας (δ ολ ίν η)
24. Προφ . Ηλία
27. Σπηλιά Λύ κο υ ( Μ ύ ρτεζα ς )
σπηλαι οβάραθρο 2 (3.510)
28. Φιλ ι ά τι σπ ήλαιο
25. Κακαβ ούλας
29. Χαβ άρα σπή λαι ο
σπηλαιο βάρ αθρο (102)
30. Σπηλαιο βάραθρο Ακ ρόπολης

-Α. Σ. Μ. (Αριθμός Σπηλ αιολογικο ύ Μη τρώο υ)

 ΣΠΗ Λ Α Ι Α - ΒΑΡ ΑΘΡ Α

)ύ (34)
Jvιού (35)

~1 2)

.061) Τρύ πι α σ π ηλι ά

1.067)
)69)

ς (2.769)

ης (2.781)
70)
6)
αιας (7.530)

ο ,\νη)
 λιμ α τολ ογικά στοιχεία Α τ τική

Το κλίμα τη ς Αττική ς ανήκει στον λεγόμενο μεσογειακό τύπο κλίματο ς , με κύριο χ α­ Η Αττι κή , λόγω τη ς
ρακτηριστικό το ξηρό και θερμ ό καλοκαίρι κα ι τον ήπιο κα ι β ροχερό χ ε ιμ ώ ν α . των εδαφών τη ς κα ι τω
Από τη μελέτη των στοι χείων των μετεωρολογι κών σταθμών, στο Αστεροσκοπείο
ρίδα. Υ πολογ ίζετα ι ότ ι ι
Αθηνών και στη Ν . Φιλαδέλφεια , προκύπτ ουν τα ε ξ ή ς για το κλί μ α τη ς Π εριφ έρ εια ς νική ; χλωρ ί δας . Παραι
Πρωτευούσης ορ ισ μένα χ α ρα κτ η ρ ιστ ιι

Δέντρα-δέντρα/θάρντ
Κλ ί μ α Περιφέ ρε ια ς Π ρ ωτ τυ ού οη τ;
Abies ceρha/οnίca -κεφ αλο
Άνεμο ι : Β -ΒΑ (γιο 9 μ ήνες) - Ν -ΝΔ (γιο 3 μ ήνες) Ceralonia sί/ίqua-χα ρ ουπιι
Cercis si/iqu a stru~ KO UTQ(
Μέ ση ετή σι α θ ερμ ο κ ρ α σί α το υ αέρ ο : 17 .70 C (90 C laν . - 27, 20 C /ο 6λ .).
Crataegus mοnοgΥ na-θ α μ
Μ έσ ος ετή σι ος υ ετό ς (β ροχ η -χ ιόν ι-χ αλάζ ι ): 398 χιλιοστα Cu ρressus semρeIVire ns -~

Μ έ ση σχετικ ή υγρσσίο τ ο υ αέρα:
Μ έ σε ς ημ έρε ς β ροχ ης
62,2 % (47 ,7% lοί>λ. - 73,2% Δεκ . ) E/aeagnus angυstίfο/ίa-τζll
Ficus carίca- αγ ρ ιοσυκ ι ά
97 , νέ φωσ ης 78 . κ α τ α ι γί δ ας 17 . X ι αν ι oιJ 3, χ αλ ά ζ ης 2
Jug/ans regίa-καρ υδ ιά
Juniperus oxycedrus- aYPI(
Juniperus Ρhοenίcea - κ υπc
Laurus nο bί/ίs-δάφν η
Ma/osorbus fιοrentina- μηλ ι
OIea οΙeasιer-αγρ ι ελ ι ά
Ostrya ca rpίnίflοra-ο στρ υ ά
PhiIIyrea /a tίfο/ίa -φ ιλ ίκ ι
PhiIIyrea me dίa-φ ιλ ίκι
Pinus brutia-τpaXEia πε ύΚ Γ
Pinus haΙeΡe nsίs-χαλέπ ιο ~
Pinus n ίgra- μ αυ ρ όπEU ΚΟ
Pinus Ρίnea-κοu κ ο uναριά
Pistacia ΙθπlίΞcυΞ-σXίνOς
Pistacia lerebinlhus-KOKKO
PIatanus οrίe nta/ίs-πλάταν
POpuIuS a /ba- αση μόλ εuκσ
Prunus coccomi/ia- aYPIOKC
Pyrus amygdaIiformis-YKOr
Quercus aegίΙΟΡs- ή μερ η β
Quersus cοccίfera -ποu ρνά
Quersus ίΙθχ-αρι ά
Quersuspubescens- xvouC
SaIix aΙba-ασ η μοϊTlά
Salix fragίlίs-σπαζοϊτιά
Salix νίmίnaΙίs-κ αλ α θοϊτιά
Tamarix Ρentandra-αρ μu ρί

ο χα­
Η Αττική , λόγω της βιογεωγραφικής της θέσης, της ποικιλόμορφης διαμόρφωσης
των εδαφών της και των ευνοϊκών κλιματολογικών συνθηκών, έχει πολύ ηλούσια χλω ­
πιείο
ρ ί δ α . Υπολογίζεται ότ ι υπάρχουν γύρω στα 1.500 είδη, δηλ. τ ο 25% περίπου τ η ς ελλη­
)εια ς
νικής χλωρίδας . Παρακάτω αναφέρον τω, κατά κατηγορία και κατά αλφαβητική σειρά,
ορισμένα χαρακτηριστικά είδη (205).
Δέντρα-δέντρα/θ άμνοι
Abίes ceΡhaΙοnίca -κ εφαλονίτικο έλατο
Ceratonia sίΙίqua -χαροu πιά
Cercis sίΙίquasΙrum-κοu τ σοu π ιά
Crataegus mοnοgΥna-θ σμνομοuρτζ ιά
Cupressus semρerνίrens-κυπαρί σ σ ι
EIaeagnus angustίfοΙίa-τζ ι τζ ιφ ιά
Ficυs carίca-αγρ ιοσuκιά
JugIans regίa -κ αρυδιά
Juniperus οχΥcedrus -αγρlόκεδρο
Juniperus ρhοenίcea -κuπ αρισσόκεδρο
Laurus nοbίΙίs-δάφνη
Maiosorbus fιοrenΙίna -μηλοσοuρβιά
OΙea οΙeaster -αγριελιά
Ostrya c a rρίnίflοra-ο στρυ ά
Phillyrea ΙatίfοΙίa-φιλίκl
PhiIlyrea medίa -φιλίκι
Pinus bruΙίa-τραχεία πεύκη
Pinus haleΡensίs-χαλέπlος πεύκη
Pinus nίgra-μαuρόπεuκο
Pinus ρίnea-κοuκουναριά
PίsIacia lenΙίscus-σχίνος
Pistacia terebίnihus -κοκκαρεβυθιά
Platanus οrίentaΙίs- πλά τανος
POPUIUS aΙba-ασ ημόλεuκ α
Prunus cοccomίΙίa -αγρ ι οκ ορο μ ηλιά
Pyrus amΥgdalίfοrmίs-γκα ρτσιά
Quercus aegίΙΟ Ρs-ήμερη βελ ανιδ ι ά
Quersus cοccίfera -ποuρνάρ ι
Quersus i/Θχ-αριά
Quersus Ρubescens-χνουδοβελανιδιά
Sa Iίx a Ιba-ασημοϊτιά
SaIix fragilίs-σπαζοϊτιά
SaIix νίmίnaΙίs-καλαθοϊτ ιά
Tamarix ρentandra-αρμυρ ίκι
Χλ ρί α Αττικής
Θάμνοι-θαμνοειδή
AmeIanchier chelmea - ίψος
Arbulus andrachne-αγριοκουμαριά
Arbutus unedο-ή μερη κου μαριά
Arundo dοnaχ-καλαμ ιά
Asparagus acutίfοlίus-σ π α ράγγι
Asparagus aΡhΥlΙus-σπαράγγ ι
Calycotome νί/Ιοsa -ασ πάλαθος
Capparis SΡίnΟΖa -κά παρη
Capparis spinoza ονata-κά παρη
ή βέ νιο Carex ρendula-καλάμι
Cίslus ίncamus-καυνοuκλιά ή λαδανιά
Cίsius sa/νίίfοιίus-α σπροκοuνουκλιά
C1emaIis fιammu/a -κλ ηματσίδο
Coronilla emerοίdes-αγριοπήγανος
Crataegus heldre ίchίί--βοuνοτρικοuκιά
Daphne jasm ίnea-δάφνη
Ebenus sίbihοrρίί-έβενος
Erica arbοrea-ανοιξιάτικο ρείκι
Erica νertίcί/a ta-φ θ ι νοπ ω ρ ινό ρείκι
Feru/a cοmmunίs-μεγάλο μάραθο
Foenicalum νu/gare- μάραθο
Juncus acutus-βούρλο
Juncus marίΙίmus-βούρλο
Lavatera arbοrea-δεντρο μολόχα
Lonicera eιrusca -αγρ ιόκλ η μ α
Lonicera ίmΡleχa-αγ ιόκλ η μα
Medicago arbοrea -τρ ιφuλλάδεν τρο
Myrtus cοmmunίs-μuρτ ιά
Nerium o/eander-πι κρ οδ ά φ νη
Opuntia νu/garίs-φραγκοσuκιά
Prunus sρίnοsa-- τσ α ποuρ νιά
Pyracantha cοcc ίn e a-π υ ρ ά κα νθος
Rhamnus gra ecus-μαuραγκαθιά
Rhus cotίnυs-χρυσόξuλο ή κότινος
30 Ι ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ
Rosa canίna-αγριοτριαvταφυλλιά
Rosa semρervίrens-πουρναροτριανταφυλλιά
Rubus tοmentοsυs-κιτρινοβατομουριά
Ruscυs acυlelans-λαγομηλιά
Smilax asρera-αρκουδόβατος
Spartum jυn ceυm-σπάρτο
Urtica ρίlυ/ίfera-τσουκνίδα
νίΙθΧ agnus caslus-λυγαριά
Αγριολούλουδα-βότανα-πόες-φρύγανα
Acanthus sρίnοsυs-άκανθος
Adonis cυρanίana-ανεμώνα
Aegilops ovatus-aYPIOaiTapO
Ajuga οrίenta/ίs-λιβανόχορτο
A/kanna tinctοrίa-βαφόριζα
A/Jίum sρha erοceρ halυm-α γ ρ ιο κ ρέ μ μ υδο
A/Jium sυbhίrsυiυm-αγριόπραοο
Amni majυs-ασπροκέφαλο
Anchusa santοrίί-σκυλόγλωσσα
Anchusa varίegata-σκυλόγλωσσα
Anemone b/anda-ανεμώνα
Anemone cο rο na rίa-α νεμ ώ να
Anemone ρavοnίna-ανεμώνα
Anthemis chίa-άσπρη αγριομαργαρίτα
Anthemis ρarnesίa-αγριομαργαρίτα
AnthyJJis hermannίae-αλογοθύ μαρο
Apium nοdίflοrυm-αγριοσέλινο
Arum macυJatυm-φιδόχορτο
Asperula ρυlvίnarίs-ασπέρουλα
Asphode/us mίcrοcarρυ s-ασφόδελος
AslragaJlus sρrυnerί-Τετραγκαθιά
Ba/Jota a cetabυJοsa-λυχναράκι
Bromus ίnternedίυs-αγριοβρόμη
CaJamintha ίncana-λιβανόχορτο
CampanuJa ce/sii ce/sίί- κ α μ πα νο ύ λ α
Campanu/a ce/sii ρarne sίa-καμπανούλα
Centaurea attίca megarensίs-α γριαγκινάρα
C. attica ρenteJίca-αγριαγκινάρα Πεντέ λης
C. cίtha erο nea-αγρ ι α γ κ ι ν ά ρ α Κιθαιρ ώνα
C. raphanina mίχta-αγριαγκινάρα
C. sο/stίcίa/ίs-α γριαγκινάρα
C. tυntasίa-αγριαγκινάρα
Centranthus ruber sίbthοrpίί-βαλεριάνα
Chamomi/Ja recυtίta-χαμομ ήλι
Chrysanthemum cοrοn a rίυm- αγ ρ ι ο μ α ργ α ρ ίτα
CΊsiu s incanus cretίcυs-λαδανιά
CΊstυs ρarvίflοrυs-αγριοφασκομη λιά
CΊstυs sa/vίfο/ίυs- κουνού κλα
Cistus vίΙΙοsυs-κου νούκλα
Conium dίvarίcatυm-κών ε ιο
Conso/ida Ιenυίs sίma-καπουτσί νο ς
Conso/ida tυntasίana-καπουτσ l νος
Crocυs ca nce lΙa lυs- κ ρό κο ς ή κρινάκι
Crocυ s cart wrίgh tίan υs-κρό κος
Crocυs /aevίgatus- κρό κος ή κρινά κι
Crocυs oJίνίθΓί-κρόKOς
Crocυ s ρalΙa sίί-κρόκος
Crocυs sIeberi atticυs-κρόκος
Crocυs sieberi sυb/ίmίs-κρόκος
CycJamen graecυm-ρόδι νο κυ κλάμινο
CycJamen neaρο/ίΙanum-κυκλάμ ινο
Dianthus s erra tοfο /ίυs-α γ ρ ι ο γ αρ ύ φ α λλο
Ecba/lium elaterίυm-πικρα γγουριά
Erodium cίc υ tarίυm-γεράν ι
Eruca ves ίcarίa- ρ ό κα
Euphorbia acanthοthamnοs-κουκου λοαφά να
Euphorbia characίas-γα λα τσ ί δ α ή φλόμος
Euphorbia h e/ίοscορίa-γαλατσίδα
Fritillaria οbιίqυa-μαύρη φριηλάρια
Genista a canthοc/ada-αφάνα
Geranium rοtυnd ίfο/ίυm-γεράνι
Helίchrysum sίcalυm-αμάρα ντος
He/ichrysum stοe chas-αθάνατο
HyacintheJla aΙchle Υί-υάκινθος
Hypericum ρerfοratυm-βάλσαμο
/ris germanίca-κρίνος ή ίριδα
Iris pumilJa attica-κρίνο ς ή ίριδα
Knautia ίntegrίfο/ίa-λουλουδάκι
Lactuca serrίοla-αγρι ομάρ ουλο
Lavandula sl οe chas-λεβάντα
Leontodon graecυm-α γριομάρουλο
Lίlium ch alce dο nίc υm- κό κ κ ι νος κρίν ος
Lίnum /eυ canthυm- λεuκό λ ιν ά ρ ι
MaJco/mia grae ca-αγριοβlολέτα
Malva ρarvίflοra-μολόχα
Ma/va SΥJ vestrίs-αγριομΟ λόχα
Matricaria c hamοm ίlΙa-χα μ ο μ ήλι
Medicago fa/cala-τριφύλλι
Merendera attίca- «αγριοιφέμμυδο »
Muscari commυtafum-βολβός
Mus carί ρυ/chel/υm-βολβός
Onosma ka h eίreί-με λ ι σσόχορτο
Onosma ere cfυm-μ ελισσό χορτο
 Χ ΛΩ ΡΙ ΔΑ Ι 3 /

:Κ Ι

ινο

Jλ λα

J λα α φάνα
)λό μ ος

'ο ς
.1 2 Ι ΓΕΝ ΙΚΑ ΠΕΡ Ι ΑΤΤ Ι ΚΗΣ
Ophrys argο!ίca-ορχιδέα
Ophrys creΙίca-ορχlδέα
OrnithogaIυm sίbΙhοrpίί-κρίνος
Oxalispes caΡrae-ξυνήθρα
ΡΒΓίθΙΒΠΒ οffίcίπaιis-περδικάκι
ΡΒθοπίΒ mascυIa hefleπίca-άσπρη παιώνια
ΡΒΡΒ νθΓ dυbίυm-παπαρούνα
ΡΒΡΒνθΓ rhοeas-κόκκινη παπαρούνα
Phomis frυΙίcοsa-ασφάκα
PIantago beflaπdί-πεντάνευρο
RanυncυIυs veΙυΙ ίπυs-αγρlονεραγκούλα
Reseda aΙba-ρεζεντά
Rυscυs acυΙealυs-λαγομ ηλιά
Salvia Ροmίfera-φασκομηλιά
Sideritis raeseri aΙΙίca-τσάϊ
Sίlene hΟΙΖmaπnίί-λουλουδάκι
Sίlene o/iganlha Ρarπesίa-λουλουδάκι
Silene ΡenΙe!ίca-λουλουδάκι
Silene SΡίπesceπs-λουλουδάκι
Silene vυΙgarίs-λουλουδάκι
Silybum mariaπυm-γαϊδουράγκαθο
Sinapis aΙba-σινάπι
Sinapis arveπsίs-βρούβα
Smyrniυm οlυsaΙrυm-αγριοσέλινο
Stachys swa ίπsοπίί-αγριοστάχυ
Stachys swainswonii SCΥroπ ίca-αγρlοστάχυ
Sternbergia sicυla graeca-ά γριος κρίνος
Stipa brοmοίdes-σπαθόχορτο
Taraxacυm megaJοrrhίΖοπ-αγριοράδικο
Teυcriυm ΡοΙίυm-στομαχοβότανο
Thymυs caΡίtafυs-θυμάρl
Thymυs chaυbardίί-θυμάρι
TordyIίυm apυIυm-KaUKaMepa
TrifoIίυm sΙelΙaΙυm-αγριοτριφύλλι
ΤυΙίΡΒ hagerί-κόκκινη τουλίπα
ΤυliΡΒ οrphaπίdea-κόκκινη τουλίπα
ΤυlίΡΒ SΥlνesΙrίs-άσπρη τουλίπα
Urginea marίΙίma-σκυλοκρέμμυδο
Verbascυm sίnπaιυm-φλόμος
Verbascυm υndυJalυm-φλόμος
Verbena οffίcίπa!ίs -σταυροβότανο
Veronica hedaerίfοιίa-βερον ίκη
Veronica saπtοr ίana-βερονίκη
νίοlΒ rίνίπίana-αγριομενεξές
Vinca majοr-δαφνούλα
Viscυm albυm-YKI Κ ουτσ ου πιό κοι γΚ ΟΡ1
 Χ ΛΩΡΙΔΑ Ι 33

'ρ ι ο στάχ u
κρίνος

j δ ικο

Κ ο ο τσοο πιά κ α ι γκ αρτσι ές στην Πάρ ν π θ α

Κο οκο οναρlές σ τ ο Σχο ι νιά

 ανίδα Αττικής Emberiza meJanOCephi
Erithacus rubecula-KO I
FaIco ρeregrίnυs-πετρ
Από τα χιλιάδες είδη του ζωϊκού βασιλείου που υπάρ χουν στην Αττική, σναφέρο­ Fa/co tίnnυn cυlυs-βρο
νται παρακάτω, κατά κατηγορία και κατά αλφαβητική σειρά, 145 είδη των ανώτερων Fringilla cο ele b s-σπίν<
Galerida cristata-KOTa(
κατηγοριών (ομοταξιών) των σπονδυλόζωων.
Garrulus g/andariUS-Kil
Hippolais ρaΙΙίda-ωχρο
Θηλαστικά SyIvaemus (Apodemus) mystacinus­
Hirundo rustίca-aTaup l
Canis aυreυs-τσακάλι ηετροηονηκό; (μ υ στα κοη ονη κ ό τ)
Jynx tοrquίlΙa-στραβολ
Cervus e/aρhυs-ελάφι Sylvaemus (Apodemus) sylva ticυs­
Lanius cοlΙυrίο-αετο μ ά;
Cricetυlu s mίgratοrίυ s-μι κροκρικετός δασοη ο νηκ ό;
Lanius mίn οr-γαϊδουρc
Crocidura /eυcοdοn-χωραφομυγαλή Tadarida Ιen ίοtίs-μολοσσο νυ χτερίδα
Lanius senator-KOKKIVC
Dryomis n ίledυΙa-δε ντρομυwξός ή δρυ ομυωξός ΤθΙΡθ caeca-τυφλασπάλα κα ς
Larus argentatus-οση~
Eptesicus serοtίmυs-ευρυπτερυγ ον υ χτερίδα ΤθlΡΒ eυrορaea-ασπάλακα ς
ΙοχίΒ c υrvίrοs Ιra-ελατc
Erinaceus europaeus (cοncο/οr)-σ καvτζόχοιρος Vulpes vυΙρe s-αλεπού
Ιυl/υ/Β arbοrea-δεντρ ο
Glis gιίs-δ α σ ο μ υ ωξ ό ς Πτηνά
Luscinia megarhyncho:
Lepus europaeus (caρ e nsίs)-λ αγό ς Accipiter g en tίΙίs-δι πλ ο σ άϊνο
MeJanocorypha caland,
Martes {οίΠΒ-κου νάβι Accipiter nίsυs-ξεφτέρι
Merops aρίaster-μελισl
Me/es me/e s-ασβός Alauda arvensίs-σταρήθρα ή κορυδαλλό ς
Montico/a saχaιitίs-πετ
Minioplerus schreibersi­ Alectoris graeca- π ετ ροπ έ ρ δ ι κα
Montico/a so/itarius-ya
μακροmερυγονυ χτερίδα Apus aρυs-μαυροσταχτάρα
Muscicapa striata-σTa)
Mus mυs cυΙυs-στα χτοποντι κό ς Apus meΙba-βου νοστα χτά ρα
Oenanthe hispaniCa-a (
MusteIa n ίvaΙίs-νυφίτσα Apus ρaΙΙίdυs-ωχρ οστα χτάρα
Oenantheoenanthe-ol
Myotίs emargίnatυs-βλεφαΡ ίδομ υwτίδα Athene nο clυa-κουκο υβάγια
Oriolus οrίο/us-συκοφό
Myotίs mΥΟlίs-τρανομυωτίδα Bubo bυb ο-μπ ούφ ος
Otυs scορs-γ κ ιώνη ς
NyctaIus le ίslerί-μικρ ο νυχτο βάτης Bυtθo bυteο-πονTlκ οβα ρ βακί να
Parus ater-ελα τοπαπα i
Nyclalus nο ctυΙa-μεγαλοvυχτοβάτης CalandreJla bra chΥda ctΥΙa-μικρογαλlά vτρα
Parus ca e ru/ens-γαλα ζ
Pipistrellus ρίρ ίslre Ι/υs-να νο νυχτερίδα CaprimuIgus eυrορaeυs-γιδοβυ ζάτρα
Parus Ιυgυb ris-κλ ε ι δ w\
Pipistrellus savίί-βουνο νυ χτερίδα Carduelis cardυe Ιίs-κ α ρ δ ε ρ ί ν α
Parus majοr-καλόγηρο
Ρ duode cimcostatυs atlicus­ CardueIis chΙοrίs-φλώρο ς
Parus mοntanυs-βο υv<
ρυνχοσκαητοηονηκό; Certhria b ra chΥda clΥla-καμποδε vτρ οβάτη ς
Passer dοmeslίcus-σπ
Pitymys sa vίί- σκαmοπο νTlκός Certhia fam ίΙίarίs-βουνοδε ντροβάτης
Passer montanus-xwPI
PJecotus aυrίtus-μακρόωτη ν υχ τε ρ ίδα Cincfus c ίncΙυs-νεροκότσυφας
Perdix ρerdίΧ-λιβαδοπί
Rattus nοrvegicυs-μεγαλοπο νTlκ ός Cίrca e tυs g alJίcυs-φ ι δ α ετ ός
PhyIIoscopuScollybita­
Rattus raltus-μαυροπο ντικός Columba ΙίνίΒ-αγρι οπερίστερο
Pica ρίca-καρακάξα
RhinoIophus eυrya/e-μεσορι νόλοφη ν υχτε ρ ί δ α Corvus cοra χ-κοράκι
ΡΓυΠθlΙΒ moduIaris-ea~
R. ferrυme qυίnυm-τρα νορινόλ οφη ν υ χτ ε ρ ίδ α Corvus cOrOne- KOU POIJVO
ReguIus ίgnίcaρil/us-π ι
R. h ίρροsίderο s-μικρ ορ ι v όλοφη ν υχ τε ρ ί δ α Corvus m οnedυΙa-κόργια
Sciurus vυ/garίs-σκίουρος CUCuJuS canοrυs-κούκο ς
Sorex m ίnυΙυ s-μικρομυγα λή DeIichon υrb ίca-λ εuκο χ ελίδονο
ΞΡΒ/Β Χ /e υcοdοn- μι κ ροτ υ φλ οπ ονTl κ ός Dendrocopos majοr-παρδαλ οτσικλιτ άρα
S. microphthalmus graecus­ Emberiza caΙandra-καμπ οτσίχλο νο
μ εγαλοτυφλοπονTlκό ς Emberiza cίa- β ο υ νοτ σ ίχλ ο νο
Suncus eΙrυs cυs-ν α νομυγα λή Emberiza c ίrΙυs-σ ιρλ οτσίχ λονο
SyIvaemus (Apodemus) flav;collis­ Emberiza cίtrίneΙΙa-χρυσοτσ ίχλοvο
κρικοπο ντικός ή θ α μ νοηονηκό; Emberiza hοrtυlana-βλάχος

Emberiza meΙanοceΡhala -κρασοπούλ ι
Erithacus rυbecυΙa -κοκκ ινολαί μης
Falco Ρeregrίnυs-πετρίτης
ή, αναφέρο­ Falco lίnnυn cυΙυs -βραχοκιρκίνεζο
ν ανώτερων
Fn"ngiJla cοelebs-σπ\νος
Galerida crίsΙaΙa -κσ τσουλ ιέρη ς
Garrulus glandarίυs -κίσσα
Hippolais ΡaΙΙίda-ωχροστρ ιτσίδ α
:Js­
Hirundo rυsΙίca -στ αυροχελίδονο
Jς)
,­ Jynx tο rq υίΙΙa-στρα β ολα ί μ η ς
Lanius c οΙΙυrίο-αετομάχος
Lanius mίnοr-γαϊδου ροκεφαλάς
δα
Lanius senatο r-κοκκ ινοκεφαλάς
Larus argentatυs-αση μόγλαρος
Loxia cυrvίrοsΙra-ελα τοστσυ ρου ύτ η ς
ΙυJlυίθ arbο rea-δεντρ οσταρήθρα
Luscinia megarhΥnch οs-α ηδόν ι
MeJanocorypha caΙandra-γαλ ιάντρα
Merops aΡίasΙer-μελ ισσοφάγο ς
Jδαλλός
MonficoIa saχaΙίΙίs-πετροκότσυφας
MonlicoIa sοΙίfarίυs-γαλαζοκότσυφα ς
Muscicapa sΙn"afa-σταχτο μυγοχάφτης
Oenanthe hίSΡan ίca- ασ προκωλίνα
Oenanfhe οenanfhe--σ ταχτοπετρόκλη ς
OrioIus οrίοΙυs-σ υκοφάγο ς
Ofus scορs-γκ ιών η ς
Parus aιer-ελ α το παπ αδίτσα (καλόγερος)
αλ ιάντρα
Parυs caerυΙens-γ αλαζοπ απαδίτσα
πρα
Parus lυgυbrίs-κλειδωνάς
Parυs majοr-καλόγηρος
Parus mοntanυs-βουνοπ απαδίτσα
τΡοβάτης
Passer dοmesfίcυs-σπι το σπουργί της
Ιτ/ς
Passer mοnfanυs-χωραφοσπουργίτης
Perdix ΡerdίΧ-λ ιβαδοπέρδlκα
PhyJloscopuS cο llΥbίfa- δε ντ ρ ο φ υ λ λ οσ κ όπ ος
Pica Ρίca~κ αρακ άξ α
Prunella mοdυlarίs-θαμ νοψάλ τη ς
ReguJus ίgnίcaΡίJlυs- πυρροβασιλίσκος
λιτάρα
Ό
Π Α ΝΙ Δ Α Ι 35
ReguIus regυlυs-χρυσοβασ ιλίσκ ος
SaxicoIa fοrqυata - μ αυρολα ί μης
Serinus serίnυs-σκ αρθάκι
Sitta neυmaΥer-βραχοτσοπανάκος
SlrepfopeJia deca οcfο-δεκο χ τούρα
Slreptopelia [υπυΓ-τρ υΥόν ι
Slrix aΙυcο-χουχουριστή ς
Stυrnus νυΙgarίs- ψαρόν ι
Sylvia a ΙrίcaΡίJla-στσφlδοτσιροβ άκο ς
Sylvia cantίJla ns-κοκκινοτσιροβάκο ς
Sylvia meΙanοceΡhaίa- μαυρο τσι ρ οβάκος
Sylvia ΓυθΡΡθJlί-μ ο υ στα κοτσιρ ο β ά κος
TrogJodytes frοgΙοdΥles-τρυ ποφράχτης
Turdus merυΙa -κό τσυφας
TytO aΙba- π ε πλόγλαυκα
υρυΡθ eΡΟΡs -τσαλα πετεινός
Ερπε τά
AbJepharυ s kίΙaίbeJlii- αβλέφαρο ς
ChaJcides οceΙlatυs -λιακόνι ή σαύρα
CoIuber caSΡίυs-έφ ιος
Coiuber ΙθυΓθπ /ί (gemοnensis) -δεντρογαλ ιά
Coiuber najadum-oaϊTa
EJaphe qυaΙUοrlineaΙa-λαφί τη ς
EJaphe sίfυΙa-σ πι τόφιδο
Eryx jacυΙυs-ερη μόφ ι δο
HemidactyIus /υrc ίcυs- σ αμ ι α μ ί δι
Lacerta triΙίneafa-τρανόσαυρα
Lacerta νiridis-πράσ ινη σαύρα
Mauremys caSΡ ίca-γρα μ μω τή νεροχελώνα
Nafrix naΙriχ-νερόφιδο
Nafrix le sse ΙΙata -λιμνόφ ιδο
Podarcis e rh a rdίί- σ ι λ ι β ο ύ τι ή σαύρα
Telescopus faΙΙaχ-αγιόφιδο
Testυdo graeca-ελλην lκή χελώνα
Testυdo hermanί- μεσογ ε ιακή χελώνα
Testudo marg ίnata -κρ ασ πεδωτή χελώνα
TyphIops νe rmίcυΙa rίs -τ υφλίνος
Vipera ammοdyte s-οχ ιά
36 Ι ΓΕΝ ΙΚ Α Π ΕΡ Ι Α ΤΤΙΚΗΣ

ροστc

Στη ν Αττική έχ(

δρυμοί που πρ οστ

κε με το Β .Δ . 644/:
στρ έμματα . Ο Εθν ι
Α/74) και ο πυρή ν .
27.500 στρέμματα .
Ως Αισθητικό 1
το Π .Δ . 91 /22·1·19 ί
/ 6.400 στρέμματα.
Πολλές περιοχι
στατεύσνται από ει(
Ως μνημεία KC
UNESCO, έχουν αν
Περιοχές για έν

ράνεια , Υμηττός , Α
Βραυρώ να , Σούν ιο-

Δ ιάφορο εί δ η πονίδα ς
 ρο τα τε υ όμ ενε ς περιοχές Αττικής

Στη ν Αττική έ χ ο υ ν χαρακτηρ ιστε ί τμήματα της Πάρνηθας κα ι το υ ' Σ ο υ ν ίο υ ως εθν ικο ί
δ ρυμο ί που π ρ οστα τε ύ ο ν τα ι από ε ιδ ική νο μ ο θ εσ ία . Ο Εθνι κός Δρ υ μ ός Πάρνηθας ι δ ρ ύ θ η ­
κε μ ε το Β .Δ . 644 /31-8- 1961 (Φ. Ε .Κ. 155Α/61 ) κα ι ο πυρήνας του έ χε ι έ κ τ α σ η 38 .120
στρ έμματα . Ο Εθνικός Δρυμός Σουν ίου ιδρύθηκ ε μ ε το Π.Δ . 182/1 1-3-1974 (Φ .Ε .Κ . 80
Α/74) και ο πυρήνας το υ έχε ι έ κ τ α σ η 7.500 στρ έμματα , ενώ η ιι εριφε ρειακή του ζώνη
27.500 στρ έμματα .
Ως Α ισθητικό Δάσος , που προστατεύεται από τη σχετική νομοθεσία έ χεί κ η ρ υ χ θ ε ί , μ ε
το Π. Δ. 91 /22-1-1974 (Φ. Ε .Κ. 31ΑΙΊ4) , η δασική περιοχή τ ης Καισαρ ιανής πο υ έχ ε ι έ κ τ ασ η
6.400 στρέ μματα .
Π ολλέ ς περ ιοχ ές τ η ς Αττ ικής έ χουν χαρακτηρ ιστεί ως αρχαιολογικοί χώροι κα ι πρ ο­
στατεύ οντα ι από ε ι δ ι κή νομοθεσία .
Ως μνημε ία και τόποι παγκόσμιας κληρονομ ιάς , π ο υ π ρ ο σ τα τ ε ύο νται απ ό τη ν
UNESCO, έχο υ ν ανακ ηρ υχθεί η Α κρό πολη Αθηνών κα ι η Μονή Δ αφ ν ίου .
Π ερ ι οχ έ ς γ ια έντα ξη στο Ε υ ρ ωπαϊκό Ο ικολογικό Δίκτυο «Nat ura 2000 »: Π ά ρ νη θ α , Γε ­
ρ ά νε ι α , Υμηττό ς , Αισθηηκό δ ά σ ο ς Κα ισαριανής , Ωρωπός- εκβολ έ ς Ασωπο ύ , Σχο ιν ιάς ,
Β ραυ ρώ να , Σούνιο-νησ ίδα Π ατρ ό κλο υ , Λίμνη Βο υλιαγμ ένης .

Το Έλ ος του Σχο ι ν ι ά
38 Ι ΤΑ ΒΟ Υ ΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ ΗΣ

Ως προστατευόμενοι ιστορικοί τόποι ή ως τόποι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους

έχουν χαρακτηριστε ί :
- Ο λόφος του Αγ. Γεωργίου στο Κερατσίνι (Φ . Ε . Κ . 1198/2-4-59).
Η σπηλιά στη χα ρ ά δ ρ α « Γ ι ω ρ γ ίζα» της Πετρούπ ολης (Φ.Ε .Κ .
1198/2-4-59). ­ Ονομασία: Πιθανιί

ΤΟ τμήμα τη ς παλιάς πόλεως Αθηνών ( Π λά κ α) (Φ .Ε.Κ. 6068/3-10-67). αυτή , άγνωστο από ηό

Ο λόφος των Νυμφών στην Αθήνα ( Φ . Ε . Κ . 6068/3-10-67) . αφθονούσαν παλαιότε

Τα βουνά Πάρνηθα-Πεντέλη-γμηττός-Αιγάλεω-Κορυδαλλός (Φ.Ε.Κ . 6698/30-11-68). την ονομασία α υτή δεν

Η περιοχή Μεγάλα Π εύκα-Καμάριζα -Λεγραινά (Φ.Ε.Κ . 7598/23-7-75) . μο στην Ελλάδα. Παρ:

Το σπήλαιο του Διονύσου Πε ντέλης (Φ . Ε . Κ. 10638/26-9-75). πάρχουν πολλές όπως

Η περιοχή της 8ραυρώνας (Φ .Ε .Κ. 78/10-1-79, 7188/27-12-79, 7068/26-7-80). (ς) , Αγριλίτσα , Αγριλοβο

Η γ έφυρα « Πέ ν τ ε καμάρε ς » στα Μελίσσια-8αθ ύρ εμα (Φ .Ε .Κ. 2558/16-3-79). Ο Άγγλος αρ χαιολά

Η περιοχή του Σουνίου ( Φ . Ε . Κ . 7678/8-8-79 ). θηκε την Αττική το 183.

Η περιοχή Ραμνούντος και η κοιλάδα Λημικού (Φ .Ε .Κ . 7678/8-8-79). και Αθήνα 1999, το αν:
Η περιο χή Αμφιαρείου ( Φ. Ε. Κ . 8328/20-9-79. ( ό ρ ος εγγύ ς του Μαραθ

Η περιο χή Μαλακάσας (Φ.Ε.Κ . 3008/24-3-80). Ο Γερμανός ν εωγρ

Η περιο χή Μαραθώνα ( Φ . Ε . Κ . 3668/11-4-80). nd», Leipzig 1862, το γι

Η περιο χή τη ς Λαυρεωτική ς ( Φ. Ε . Κ . 8528/3-9-80). θηγητής Πανεπιστημ ίΟL

την Ελλάδα, 1832-1833
Ο Γερμανό ς χα ρτο 'ι
που σ χ εδίασε για το Αυ
λικ όν-188 6 και φύλλο rv
Lepsius, στο βιβλίο τοι
α ναφέρει Αγριελύκι . Οι (
καιρού ς Αγρη λήκι, Αγρη
και στον ε πίσ η μ ο χά ρτη
Αρχαία νεωνρσφί,
μία χαρακτηριστική βρά .
χ η (πιθανώς ακρόπολη
γεια τ εχνητή σήραγγα 6
ο χ ύ ρ ωσ η ) . Λίγο πιο πά'
παλαιό χάρτη ότι υπήρχ
Στα Α-ΝΑ, προς τη
όπου βρέθηκαν ερείπια
αγάλματα. Βόρεια και Ε
του Μαραθώνα , όπο υ Ι
τύμβοι ) , θολωτ ός μυκην
Γεωγραφική θέση:
του Μαραθώνα και 8Δ
απ ό την οποία χω ρ ί ζη
Ντάρδιζας κ α ι το ομώνυ
νο ύ όγ κο υ της Π εντέλης
JIKOU κάλλους γριλίκι (558μ.)
' ~'""\c....
Ι """"
-59). Ονομασία: Πιθανώς το βουνό έ χει πάρει την ονομασία (r7 ι " ,,­
αυτή , άγνωστο από πότε , από τις πολλές αγριελιές πο ι.ί · / i,.~· · · J ~ - ΙL--! )
r.)
αφθονούσαν παλαιότερα στις πλαγιές του. Με /Ι'-,. ../

3Β/30-11-68) . την ονομασία αυτή δεν υπ άρ χει ά λλο ορεώνυ­ ":::", -­

ι
μο στην Ελλάδα . Παρεμφερείς ονομασίε ; υ­ -­ ' ,,-, ~ ..__I .-'
πάρ χουν πολλές όπως: Αγριελιά, Αγριλέα , Αγριλιά­ '("' - ~ '- -"' '-ι..-,
~6-7-80) . ( ς) , Αγριλίτσα, Αγριλοβούνι Κ .ά. j
," \}
3-79). Ο Άγγλος αρχαιολάτρης Chr. Wordsworth , που περlηγ~­ ι;,) ;Ι)
θηκε την Αττική το 1832-1 83 3, στο βιβλίο του « Α θ ή ν α KaI lf\TT I ~r\ )) '!.- Λονδίνο 18 36 ..~,
και Αθήνα 1999, το αναφέρει Αργαλίκι και αναρωτιέται αν αυτό\.(ναι το Παραίλεω ς
(όρος εγγύς του Μαραθώνα) που αναφέρει ο λεξικογράφος Ησύχιος ( 5 0 ς αι. ).
Ο Γερμανός γεωγράφος C. Bursian στο βιβλίο του «Geogr aphie von Griechenla­
nd», Leipzig 1862 , το γράφει Argaliki, όπως κ α ι ο Γερμανός αρ χαιολόγος L. Ross ( Κ α ­
θηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών) , στο βιβλίο του « Ανα μ ν ή σ ε ι ς και ανταποκρίσεις από
την Ελλάδα , 1832-1833 », Βερολίνο 1863 και Αθήνα 1976 , που το αναφέρει Αρναλήκι
Ο Γερμαν ός χ α ρ τ ο γ ρ ά φο ς J. Α. Kaupert, στο χ ά ρ τ η της περιοχής (κλ. 1: 25.000 ),
που σ χεδίασε για το Αυτο κρατορικό Γερμανικό Αρχαιολογι κό ίνσηιούιο ( φ ύ λλ ο Πεντε­
λικόν-1886 και φύλλο Μαραθών-1889) , το γράφει Αγριελίκι. Ο Γερμανός γεωλόγο ς R.
Lepsius, στο βιβλίο του « Γ ε ω λο γ ί α της Αττικής», Βερολίνο 1893 και Αθήνα 1906, το
αναφέρει Αγριελύκι. Οι διάφοροι Έλληνες χαρτογράφοι και ερευνητές το έγραψαν κατά
καιρούς Αγρηλήκι, Αγρηλίκι, Αγριελήκι, Αγριελίκι και Αγριλίκι, ονομασία που αναφέρεται
και στον επίσημο χά ρτ η της Γ.Υ.Σ. (φύλλο Ν . Μάκρη, κλ. 1:25.000-1991).
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Στην ανατολική πλευρά το υ βουν ού, πάνω σε
μία χαρακτηριστική βράχινη κορφούλα (20 6μ. ) υπάρχουν υπολείμματα από αρχαία τεί­
χη (πιθανώς ακρόπολης, περιμέτρου 300μ .), ενώ έξω από αυτά υπάρχει μία ημιϋπό­
γεια τε χνητή σήραγγα 6 χ2 χ1 , 2 0 μ . (πιθανώς να ήταν κρυφή είσοδο ς στην υπερκείμενη
οχύρωση). Λίγο πιο πάνω από τα τεί χη και ακριβώς στη ράχη ( 3 6 5 μ . ), αναφέρεται σε
παλαιό χάρτη ότι υπήρχαν ίχνη βωμού (του Ηρακλέους Εμπυλίου ;).
Στα Α-ΝΑ , προς τη θάλασσα , υπάρ χει το Μικρό Έλος (ή Μπρεξίζα ) και το Νησί ,
όπου βρέθηκαν ερείπια αιγυπτιακού ιερού , βαλανείου και τάφων, καθώς και τεράστια
αγάλματα . Βόρεια και ΒΑ του βουνού είναι η περιοχή Βρανά και η ιστορική πεδιάδα
του Μαραθώνα , όπου έχουν βρεθεί αρχαιολογικά αντικείμενα , νεκροταφείο ( τ α φ ι κ ο ί
τύμβοι) , θολωτός μυκηναϊκός τάφος Κ .ά .
Γεωγραφική θέση: Το Αγριλίκι βρίσκεται στην ανατολική Αττική , ΝΔ της πεδιάδας
του Μαραθώνα και ΒΔ της Νέας Μάκρης. Αποτελεί τη ΒΑ προέκταση της Πεντέλης,
από την οποία χ ω ρ ί ζ ετ α ι από το ρέμα Κοράκου και από το ρέμα και την κοιλάδα της
Ντάρδιζα ς και τ ο ομώνυμο διάσελο (312μ). Στην πραγματικότητα είναι μέρος του ο ρ ε ι ­
νού όγκου της Πεντέλης , αλλά αναγνωρίζεται ως ξεχωριστό βουνό .
40 Ι Τ Α Β Ο ΥΝ Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι ΚΗ Σ

που , βρίσκεται ένα ση

στενό κατηφορικό θάλc
μ. και 1, 8 0 χ Ο, 6 0μ . , στ
3-5μ. από τ ον ηυθμ έ»
του Ε .ο.Σ. στις 8 MaTc
« Το βουνό -1946)} ( σ.
Στη Δ-ΝΔ πλευρά'
περίπου βόρεια του δι
πεύκα και τα βράχια τ η
μήκ ος 40μ., πλάτο ς 7
« β λ έ ηε ι» τα λατομ εία l.
Τ Ο Α γ ρ ιλί κ ι οπ ό τ ο Νέο Β ο υ τ ζ ά

Στα ανατολικά και ΝΑ φθάνει μέχρι το δρόμο Νέας Μάκρης - Μαραθώνα και τ ον
500ρ .
οικισμό Ανατολή , στα βόρεια και ΒΑ πέφτει στην τ οποθεσία Βρανάς και στη ν π εδιάδα
του Μαραθώνα , ενώ στα δυτικά και ΒΔ , η μεγάλη ρεματιά-φαράγγι που σχηματίζεται
κλ ίμακα 1:50.000, ισοδιάσι
απ ό τη ν ένωση των τριών ρεμάτων τη ς Π εντέλης , Ραπεντ όσα , Βαθιά Χούνη και Ντάρ­
δι ζα , χω ρ ί ζ ε ι το Αγριλίκι από τα βουνά Διονυσοβούν: και Σκάρπα.
Έκταση: Στην ισοϋψή καμπύλη των 400μ . , το Αγριλίκι έ χ ε ι περίμ ετρο 8 χλ μ . π ερί­
που . Σύμφωνα με την ισοϋψή καμπύλη των 100 μ . , που στην πραγματικ ότητα είναι η
βάση του βουνού γιατί από εκεί αρχίζ ει η μέση κλ ί σ η των πλαγιών του , έχει μήκος κα ι
πλάτ ο ς γύρω στα 3,5 χλμ . και περίμετρο περίπ ου 12 χλ μ .
Μορφολογία: Το Αγριλίκι είναι ένα μικρ ό και σχεδόν στρογγυλό βουνό , με πολύ
απότομες πλαγι ές ( βό ρ ε ι α και ΒΑ) , μι κρές χαράδρες και βραχώδ εις κορυφές .
Κορυφή : Αγριλί κι 558μ . Ο Ι. Σαρρής (γ εωγράφος και ο ρε ι β ά τ ης ) στο ά ρθρο του
« Αγ ρ ηλ ή κ ι » (επετηρίδα του Ε .ο.Σ. « το βουνό - 1946», σ . 25-27) σναφέρ ε: ό τι η κ ορυ­
φή λεγόταν ( τ ο 1938) Στρ ούγγιζα Τουρλωτή ή και μ όνο Στρούγγιζα ή και Τού ρλα.
Άλλ ες κορυφές: Ανώνυμη 517μ ., Καληγιάννη 489μ . ( ο χάρτης της Γ.Υ.Σ . : ρά χη Κα­
τσώνη ) κ α ι Πετρωτή 467μ .
Γεωλογική δομή: Το βουνό ανήκει από γεωλογι κή άποψη στην Αιη κοκυκλαδική
Ζώνη και τα πετρώματά τ ου εί ναι ασβεστόλιθος κ αι α ν ώτερ ο μάρμα ρο . Εξαιτίας της
φύσης των π ετρωμάτων του , το Αγριλίκι δεν έ χει καθόλου πηγα ί α νερά.
Σπήλαια : Στη ν ανατολική πλευρά του βουν ού , σε ύ ψ ο ς 2 60μ . , πάνω στο τ ελευ­
τα ίο Α-ΒΑ αντ έ ρεισμα κ α ι ακ ριβώς πάνω στη ράχη , βρίσκεται ένα β άραθρ ο-ρήγμα
(Α. Σ . Μ . 332) με συνολι κό βάθος 35μ. Η είσοδός του, που « βλ έπε ι » τη Ν έα Μάκ ρη (λι­
μά νι ) , είναι έ ν α ά ν οιγμα Ο,60 χ1 , 8 0 μ . και β ρίσκεται 180μ. περίπου ψηλότερα α πό μικρή
χα ρ α κ τ η ρ ι στ ι κ ή βράχινη κορφούλα ( 2 0 6 μ. ), όπου και υπολείμματα από αρ χαί α τείχη
και ακριβ ώς πάνω στο μο νοπάτι που οδηγεί στη ν υπερκείμε νη κ ορυφή . Π ρι ν τη βράχι­
νη κορφ ούλα υπάρχει μία αρχαί α τε χνητή ημιϋπόγεια σή ραγγα 6 χ2 Χ1 , 2 0 μ . , κ α θ ώ ς και
έ να μικρ ό σπηλαιοβάραθρο με δύ ο ανο ίγματα . Όλη η περιοχή έχε ι ανασκαφεί από αρ­
χα ι ο κ άπ ηλο υς. Σε απόσταση 7 0μ. β ορει ότ ερα από το βάραθρ ο και στο Ιδιο ύ ψ ο ς περί­
 ΑΓ Ρ Ι Λ Ι Κ Ι Ι 41

που, βρίσκεται ένα σπηλαιοβάραθρο-ρήγμα (Α .Σ .Μ . 333) που αποτελείται από ένα

στενό κατηφορικό θάλαμο μήκους 20μ . περίπου . Έχει δύο εισόδους-ανοίγματα 3χ1 ,60
μ. και 1 ,80 χΟ ,60μ . , στη ρίζα βράχου διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ , που βρίσκονται σε ύψος
3-5μ. από τον πυθμένα του . Και τα δύο εξερευνήθηκαν από τη Σπηλαιολογική Ομάδα
του Ε.ο.Σ . στις 8 Μαlου του 1938 και περιγράφονται αναλυτικά στην επετηρ ίδα του
« Το βουνό -1946» (σ . 117-120).
Στη Δ-ΝΔ πλευρά της κορυφής Πετρωτή , σε ύψος 330μ . και σε απόσταση 800μ .
περ ίπου βόρεια του διάσελου της Ντάρδιζα ς (312μ .), βρίσκεται , ανάμεσα στα αραιά
πεύκα και τα βράχια της περιοχή ς , το σπηλαιοβάραθρο της Ντάρδιζας (Α.Σ.Μ. 107) με
μήκος 40μ. , πλάτο ς 7μ . και βάθος (υψομετρική διαφορά) 30μ. Η είσοδός του που
« β λ έ π ε ι» τα λατομεία Διονύσου , είναι ένα άνοιγμα στην πλαγιά 1 , 5 χ 1 μ. , απ' όπου αρ-

ι και τον
Β
500μ . 2 χλμ .
πεδιάδα
ιατίζεταl
Ι Α
αι Ντάρ-

.μ περί-
J είναι η
ήκος και

με πολύ

θρο του
η κορυ-

Ι.

άχη Κα -

κλαδική
τίας της

) τελευ-
-ρήγμα
: κ ρ η (λι-
[ό μικρή
ία τείχη
1 βράχι-
θώς και
από αρ-
)ς περί-
42 Ι ΤΑ ΒΟΥΝ Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

χίζει ο κατηφορικός διάδρομός του για να καταλήξει μετά από ένα στενό πέρασμα, στη
μεγάλη αίθουσα που υπάρχει στο τέλος του . Περιγράφεται στο Δελτίο της Ε .Σ.Ε. τόμο
1, έτους 1950-52.
Λίγα μέτρα χαμηλότερα και ΝΔ της κορυφής Στρούγγιζα, σε ύψος περίπου 520μ ., Ονομασία: Τ<
υπάρχει ένα μεγάλο και βαθύ άνοιγμα (ρήγμα), με κατεύθυνση Δ.ΒΔ-Α.ΝΑ και στην ευ­ λεως και Αιγάλεω\
θεία Σκάρπα - Μάτι (λιμάνι) , μήκους (στην κορυφή) 7μ ., πλάτους 0,80μ . και με βάθος άλλο βουνό στην
γύρω στα 5-6μ., που φαίνεται να προεκτείνεται προς τα πλάγια. Επίσης στα Ν-ΝΑ που κατά την αρχ
της κορυφής , σε ύψος 51 Ομ . περίπου και κοντά στο προηγούμενο ρήγμα , υπάρχει (Στράβων H-IV,2 (
ακόμα ένα μεγάλο και βαθύ ρήγμα, ίδιας διεύθυνσης, με άνοιγμα 3Χ1 μ. , μήκους (στον τω Αιγαλέω ..... »)
πυθμένα) 8μ., πλάτους 2μ . και με βάθος γύρω στα 12μ. , που φαίνεται να προεκτείνε­ γολάον (ηινακίδε .
ται προς τα πλάγια. λεω κατά μία εκδ :
Υπάρχουν ακόμα μερικά σπήλαια στη ΒΔ πλευρά του βουνού, τα οποία διακρίνο­ λέγεται ο βραχώδ
νται από το απέναντι βουνό Σκάρπα, προς τις απότομες πλευρές του φαραγγιού που οποίο σπάζουν γε
καταλήγει στο Βρανά, αλλά είναι δύσκολη η προσέγγισή τους . (=καταιγίδες, άνεμ
Χλωρίδα - βλάστηση: Όλο το βουνό είναι σχεδόν γυμνό από δέντρα και θάμ­ γειρα, ΑιγηΊς , Αιγια
νους , αποτέλεσμα των μεγάλων πυρκαγιών που έγιναν το 1977 και 1995 στην περιο­ Για την ονορσι

χή. Εξίσου καταστρεπτική πυρκαγιά είχε γίνει και το 1939, οπότε και σταμάτησε η χει διαφωνία και σ
έντονη ρητινοσυλλογή που γινόταν τότε . Λίγα πεύκα και διάφοροι θάμνοι (αγριελιές , και των ερευνητών
αγριόκεδρα , πουρνάρια, σχίνα, ασφάκες, φασκομηλιές κ.ά.) υπάρχουν σήμερα μόνο Ο Η ρόόοιοξ-δ
στα ΒΑ, ΝΑ-Α και ΝΔ . «κατήμενος υπό Τ<
Πανίδα: Στο Αγριλίκι υπάρχουν αλεπούδες, λαγοί, (παλαιότερα υπήρχαν και τσα­ 50ς αι . π.χ.-(Iστo~
κάλια), κοτσύφια, γεράκια, κουκουβάγιες και διάφορα άλλα μικρότερα πουλιά. ξιά έχοντες το AIYc
Οικολογικά: Με σκοπό την προστασία και διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος , Πελοποννήσου) , έ
καθώς και τη διατήρηση, ανάπτυξη και εκμετάλλευση του θηραματικού πλούτου και Κορυδαλλό (Θ-Ι, ι.
της άγριας πανίδας , το Αγριλίκι και η γύρω περιοχή Πεντέλης - Ραπεντόσας - Βρανά ο δήμος οι Κορυδ:
(24.500 στρέμματα) έχει χαρακτηριστεί ως καταφύγιο θηραμάτων (Φ .Ε.Κ. 689Β/76). τε Υμηττός και BPIJ
Διαδρομές - μονοπάτια: Επειδή το βουνό είναι μικρό, η ανάβαση στην κορυφή, Ο Παυσανίας-:
είτε από τον οικισμό Ανατολή (όπου παλιό λατομείο), είτε από κάποιο σημείο του δρό­ ηκά » του (37,7) γι
μου Διονύσου-Ν. Μάκρης (στη μεγάλη στροφή του δρόμου) δεν χρειάζεται πάνω από καλούμενον όρος,
1 ώρα. Για μια ολοκληρωμένη γνωριμία με το βουνό συνιστάται η περιήγηση όλων των (Πυθίου) Αηόλλω.
κορυφών και των θέσεων που αναφέρονται στο κείμενο. ριζε την ονομασία
κά ») και ονόμασε
(σύμφωνα με το λ
όπως πράγματι ή ι
ποικίλο (=ζωγραφ
και επιγραφές στο
Ο Fr. Pouque\
Ελλάδα . Στερεά Ε.
ρει ότι παράκαμψε
ότι το μονοπάτι τ
(άγνωστο ποιά εν'
έρα σμ α, στη ιγάλεω (463μ.)
; Ε.Σ .Ε . τόμο

/ "j .....- 1. " >, < -, .......­

)ίπου 520μ ., Ονομασία: ΤΟ Αιγάλεω στην αρχαιότητα λεγόταν Αιγά- ίΓ " ,

και στην ευ­ λεως και Αιγάλεων . Με την ονομασία αυτή υπάρχει Kαι<~ ,,~"' .) (~\ l.. .... J r
)
.ω με βάθος άλλο βουνό στην Πελοπόννησο (Ν. Μεσσηνίας) ,>'

ς στα Ν-ΝΑ που κατά την αρχωότητα λεγόταν Αlγαλέον <:.ζ"" ,", ." ../(

μα , υπάρχει ( Στ ρά β ω ν H-IV,2 « Π ύλο ς η Μεσσηνια κή υπό . ,"< ./' ..~

ήκους (στον τω Αlγαλέω ..... ») και στα παν άρ χαια χρόνια Αι-
)-.._..J \

προεκτείνε- γολάον (πινακίδ ες της Π ύλου-1 .200 η. Χ). Αιγά- " . ..') -,

λεω κατά μία εκδοχή (λε ξικογράφος Ησύχlος-50ς αι. Itά .)

. Q
r-';J
\ J
.,
) ία διακρίνο­ λέγεται ο βραχώδης τόπος από το λάας ή λ άος (=λίθος , Jπ έ Τ Ρ~)J πάνω στον
)αγγιού που οποίο σπάζουν γεμάτα αφρού ς τα μεγάλα κύματα αίγες (':::tκύμ α , από το αιγίδες
( = κ α τ α ι γ ί δ ε ς , άνεμοι). Το Αιγάλ εω έ χει ίδια ρίζα μ ε τις ο νομασίες Αιγά , Αιγαί, Αιγαίο , Αί­
' ρ α και θάμ­ γειρα , ΑlγηΤς, Αιγιαλ εία , Αιγιαλή, Αίγινα, Αιγίνιον , Αίγιο, Αιγός Κ .ά .
στην περιο­ Για την ονομασία αλλά και για τα όρια της οροσειράς και των τμημάτων της υπάρ­
ταμάιησε η χει διαφωνία και σύγχυση μεταξύ των ιστορικών , των γεωγράφων , των χαρτογράφων
ι (αγριελιές , και των ερευνητών, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

' ή μ ερ α μόνο Ο Ηρόόοιοτ-ϋω; οι . π .Χ .-(Η-90) ονομάζει Αιγάλεως το ΝΔ τμήμα της οροσειράς

« κ ατ ή μ ε ν ο ς υπό του ούρε: τω αντίον Σαλαμίνος το καλ έετο: Αιγάλεως », ο Θουκυδίδης­

χαν και τσα­ 50ς α ι π .Χ .-(lστορlών Β-19 ) αναφέρει το ΒΑ τμήμα της Αιγάλεων « π ρο υχώ ρο υ ν εν δε­
\ι ά . ξιά έχοντε ς το Αιγάλ εων όρος δια Κρωπιάς (σ η μ ερ ι νή σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών­

)Ι βάλλοντο ς , Πελοποννήσου ) , έω ς αφ ίκοντο ες Αχαρνάς », ενώ ο Σιράβων-Ιω ; αι πΧ-την ονομάζει

πλούτου και Κορυδαλλό (Θ-Ι, 14) « Υ π έ ρ δε της ακτής ταύτης όρος εστίν ο καλείται Κορυδαλλός κα:

τα ς - 8ρανά ο δήμος οι Κορυδαλλείς » και (Θ-I,23) « Των δ ' ορών τα μεν ε ν ονόματι μάλιστα εστιν ο

5898/76). τε Υμηττός και Βριλησσός και Λυκαβηττός , έτι δε Πάρνης και Κ ορυδαλλός » .

Γ η ν κορυφή , Ο Παψσσνίαο-Ζοο αι-δεν αναφέρει καθόλου την ονομασία Αιγάλεω , αλλά στα « Α τ­

Eio τ ο υ δρό­ τικά » του (37,7) γράφει για το Ποικ ίλον όρος « Γ ε ν ο μ έ ν ο κ δε αυτοίς κατά το Ποι κίλον

J\ πάνω από καλούμενον όρος, δράκων εφάνη σπουδή κατά τον φωλεόν ιών » , όπου και το ιερό του

ση όλων των (Πυθίου) Απόλλωνα (στην περιοχή της σημερινής Μονής Δαφνίου) . Μάλλον δεν γνώ­

ριζε την ονομασία Αιγάλεω (δεν την αναφ έρει ούτε στα « Αττ ι κ ά», ούτε στα « Μ εσ σ η νι α ­
κά ») και ονόμασε το βουνό πάνω (;) από το ναό του Απόλλωνα Ποικ ίλον, δηλ. πυκνό
(σύμφωνα με το λεξικογράφο Ησύχιο-δοτ; αι και το λε ξικό Σ ούδα ή ΣουΤδα-1 Οος αι . ) ,
όπως πράγματι ήταν και είναι σε σχέση με τα γύρω υψώματα και όχι με την ερμηνεία
ποικίλο (=ζωγραφιστό, όπως Π. χ. ποικίλη στοά δηλ. ζωγραφισμένη με τοιχογραφίες
και ε π ι γ ρ α φ έ ς στοά) , γιατ ί δεν αναφ ερόταν στο ναό αλλά στο βουνό.
Ο Fr. Pouqueville στο οδοιπορικό του των αρχών του 19 0υ αι (βιβλίο : Τα ξίδι στην
Ελλάδα. Στερεά Ελλάδα-Αττική-Κ όρινθος , έκδ. Αφοί Τολίδη-1995 , σ . 427-428) αναφ έ­
ρει ότι παράκαμψε από τα ν ότια το Ποικίλον όρος για να φθάσε: στη Μονή Δαφνίου και
ότι το μονοπάτι του Χαϊδαρίου περνά ανάμεσα στα βουνά Κορυδαλλό και Ίκαρο
(άγνωστ ο ποιά εννο εί) . Οι χάρτε ς της επο χής ανέφεραν τον αρχαίο δήμο Ικαρία στην
44 Ι Τ Α ΒΟΥ Ν Α ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

περιοχή. Αργότερα , το 1887, εντοπίστηκε και αναγνωρίστηκε ότι ήταν στο Διόνυσο , λός ή Κορυδαλός
βόρεια της Πεντέλης . τσα στα βόρεια , κ ι
Ο Δ. Σουρμελής στο βιβλίο του « Ι σ το ρ ί α των Αθηνών, Β έκδ. 1853, σ. 259-262» κοινώς και Σκορϊ
ονομάζει Ίκαρο και κοινώς Κανιάρο την ανατολική πλευρά του κεντρικού τμήματος , σημείο που καταλ
Κορυδαλλό το ΒΑ τμήμα της οροσειράς (από Καματερό μέχρι Δαφνί) και Αιγάλεως τη Ο Ι. Σαρρής (
δυτική πλευρά του. Το ΝΔ τμήμα της οροσειράς το ονομάζει Αιγάλεω, τη νότια πλευρά οροσειρά Αιγάλευ
του , από Κερατόπυργο μέχρι Στενό Σαλαμίνας , Ηράκλειον (όπως μαρτυρεί ο Πλούταρ­ το νότιο τμήμα βο
χος προς τον Θεμιστοκλή ) . Την ονομασία Ποικίλον όρος δεν την αναφέρει καθόλου. Η Γεωγραφία
Ο Ι . Ραγκαβής στο βιβλίο του « Τα Ελληνικά » , τ. Α -1853 γράφει ότι ο Statius ανα­ λεω και αναφέρει
φέρει το βουνό Aega/eos και ο Plinius Aegia/us, ενώ ό ίδιος ονομάζει όλη την οροσει­ δαλλός χωρίς να (
ρά (από Λιόσια μέ χρι Πέραμα) Αιγάλεων ή Αιγάλεως, με τμήματά του το καθαυτό Αιγά­ βαρη , ονομάζει (
λεω (το νότιο τμήμα), τον Κορυδαλό (το μεσαίο τμήμα) και το Ποικίλο (το βόρειο τμή­ (Δαφνί) χωρίζει
μα), μέρος του οποίου ε ί ν αι το βουνό του Δαφνίου (το πάλαι Ποικίλον) . Ζαχαρίτσα) και στ
Ο Δ . Καμπούρογλους στο βιβλίο του « Δ α φ ν ί» -1920 γράφει ότι ο Αιγάλεως « χω ρ ί ­ Ο γεωλόγoς~
ζεται κατά την Ιεράν Οδόν εις Κορυδαλλόν και εις Ποικίλον όρος, δηλαδή εις Στεφανο­ λογικές του έρευν
βούνι και εις Δαφνοβούνι » και ταυτίζει το σημ ερινό ύψωμα Δαφνοβούνι με το Ποικίλον (από Λιόσια μέχρ
όρος του Παυσανία. τα « Π υ ρ ο β ολε ία»
Ο Χρ . Ενισλείδης στη μελέτη του « Κο ρ υ δ α λό ς-Α ι γά λ ε ω ς- Π ο ι κ ίλο ν» που δημοσιεύ­ στα Α-ΒΑ έχε ι τις ι
θηκε στο περιοδ. « Ε κ δ ρ ο μ ι κ ά», Απρ. 1933, σ. 93-96, υποστηρίζει ότι το τμήμα της Μία απόφασ η
οροσειράς από τη δίοδο του Δαφνιού μέχρι το στενό της Σαλαμίνας και το Πέραμα λέ­ στα βουνά Αιγάλε
γεται Αιγάλεως και περιλαμβάνει το Δαφνοβούνι, το βουνό του Σκαραμαγκά και το Τρί­ την οροσειρά ως J
κορφο, ενώ το τμήμα από τη δίοδο του Δαφνιού μ έ χρι τα Άνω Λιόσια λέγεται Κορυδαλ­ ρυδαλλό .
Οι διάφοροι ΧΙ
Ι Το Α ιγάλεω οπα το Π ο ικ ίλ ο τα τμήματά της με
Ο χάρτης του
να-Πεφαιεύς-188:
του Σκαραμαγκά ~
(βουνό των αιγών
μα, αλλά αναφέρε
Ο χάρτης Αθ ι
1912, κλ. 1:75.001
και Ζάστανι και σ
(ψηλότερη) , ενώ (
Ένας άλλος Χ
της οροσειράς , στ
Ο χάρτης τη;
Σαρρή , που σχεί
rt-1906, αναγράφ
μα αναφέρει τις κ
ένδειξη της αρχαίι
Ο χάρτης τη:
 Α Ι Γ ΑΛ ΕΩ Ι 45

ο Διόνυσο. λός ή Κορυδαλός (από τον αρχαίο δήμο Κορυδαλλείς) με ψηλότερη κορυφή τη Ζαχαρί­
τσα στα βόρεια, και το Στεφάνι στα νότια. Υποστηρίζει ακόμα ότι ο Κορυδαλλός λέγετOl
. 259-262)} κοινώς και Σκορδαλλός ή Σκορδιλός και ότι το Ποικίλον όρος του Παυσανία είναι το
τμήματος , σημείο που καταλήγουν ο Αιγάλεως και ο Κορυδαλλός .
.ιγάλεως τη Ο Ι. Σαρρής στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ . Β -1927 ονομάζει όλη την
σισ πλευρά οροσειρά Αιγάλεως , το βόρειο τμήμα Δαφνοβούνι-Ζαχαρίτσα ( <<άλλοτε Ποικίλον») και
ο Πλούταρ­ το νότιο τμήμα βουνό του Σκαραμαγκά ( <<άλλοτε Κορυδαλλό; »).
αθόλου. Η Γεωγραφία-Άτλας , τ. Ελλάς του Δημητράκου ονομάζει όλη την οροσειρά Αιγά­
;tatius ανα­ λεω κ αι αναφέρει ότι ο αυχένας του Δαφνίου χωρίζει τα υψώματα Ποικίλον και Κορυ­
Γην οροσει­ δαλλός χωρίς να ακριβολογεί ποιά είναι αυτά. Η σύγχρονη Γεωγραφία-Άτλας του Κού­
)αυτό Αιγά­ βαρη , ονομάζ ει όλη την οροσειρά Αιγάλεω και αναφέρει ότι η κοιλάδα του Πυθίου
3όρειο τμ ή­ ( Δ α φ ν ί ) χωρίζει το Αιγάλεω σε δύο τμήματα: στο όρος Ποικίλον (Δαφνοβούνι­
Ζαχαρίτσα) και στο όρος Κορυδαλλός (βουν ό του Σκαραμαγκά) .
εως « χωρί­ Ο γεωλόγος Α. Τάταρης που επισκέφθηκε πολλές φορές την περιοχή για τις γεω­
ς Στεφανο­ λογικές του έρευνες (1966) αναφέρει σε σχετική μελέτη του όλη την οροσειρά Αιγάλεω
ΓΟ Ποι κίλον (από Λιόσια μέχρι Πέραμα) , με τη Ζαχαρίτσα ψηλότερη κορυφή του ΒΑ τμήματος και
τα « Π υ ρ ο β ο λ ε ί α» ψηλότερη κορυφή του κεντρικού τμήματος , η απόληξη του οποίου
ι δημοσιεύ­
στα Α-ΒΑ έ χει τις κορυφές Κορυδαλλό (ψηλότερη ), Κακοσούλι και Κανιάρη .
τμήμα της
Μία απόφαση του Υπ . Προεδρίας το 1968 (βλ. παρακάτω : οικολογικά) αναφέρεται
Ιέραμα λέ­ στα βουνά Αιγάλεω και Κορυδαλλό (ως ξεχωριστά ;), ενώ το Υπ. Γεωργίας θεωρεί όλη
και το Τρί­
την οροσειρά ως Αιγάλεω και ονομάζει το ΒΑ τμήμα Ποικίλο κ α ι το κεντρικό τμήμα Κο­
ι Κορυδαλ­ ρυδαλλό.
Οι διάφοροι χάρτες, παλιοί και νέοι, επίσημοι και όχι, εμφανίζουν την οροσειρά και
τα τμήματά της με διάφορες ονομασίες . Συγκεκριμένα :
Ο χάρτης του Αυτοκρατορικού Γερμα νικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, φύλλο Αθή­
να-Πειραιεύς-1882, κλ. 1:25.000 αναφέρει το κεντρικό τμήμα της οροσειράς ως βουνά
του Σκαραμαγκά και του Δσφνιού, ενώ το ύψωμα Κορυδαλλός το αναφέρει liegenberg
(βουνό των αιγών-Αιγάλεω;). Στο φύλλο Πύργος-1883, δε δίνει ονομασία στο ΒΑ τμή­
μα , αλλά αναφ έρει τις κορυφές Ζαχαρίτσα, Βέρδη και Ζαστάνι.
Ο χάρτης Αθηνών και Περιχώρων της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού τ ου
1912, κλ. 1:75.000 αναφέρει στο ΒΑ τμήμα της οροσειράς μόνο τις κορυφές Ζαχαρίτσα
και Ζάστανι και στο κεντρικό τμήμα μόνο τις κορυφ ές Κορυδαλλός και Σκαραμα γκά
(ψηλότερη ), ενώ στ ο ΝΔ τμήμα αναφέρει μόνο την κορυφή Μεγάλο Προσήλιο.
Ένας άλλος χάρτης έκδ. Ελευθε ρουδάκη, κλ . 1:100.000-1923 α ναφέρει το τμ ήμα
της οροσειράς , από Δαφνί μ έχρι Πέραμα, ό ρ η Σκαραμαγκά και όλο το βουνό Αιγάλεως .
Ο χάρτης της Αττικής, κλ. 1:150.000-1930 , έκδ . Ι. Σιδέρη και χαρτογράφηση Ι.
Σαρρή, που σχεδιάστηκε με βάση τους χάρτες του J . Kaupert-1882 και Η . Kiepe­
rt-1906 , αναγράφει όλα τα τμήματα της οροσειρά; ως Αιγάλεως όρος , ενώ στο ΒΑ τμή­
μα αναφέρει τις κορυφές Ζαχαρίτσα κα: Ζαστάνι και το ονομάζει Ποικίλον όρος με την
ένδειξη της αρχαίας ονο μ ασ ία ς.
Ο χάρτης της Χαρτογραφι κής Υπηρεσίας Στρατού του 1924, φύλλο Αττική, κλ.
46 Ι Τ Α ΒΟΥΝ Α ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗ Σ

1:400.000, αναφέρει το ΒΑ τμήμα της οροσειράς Ζαχαρίτσα και τα υπόλοιπα δύο τμή­ νικό και αρχαίο
ματα Σκαραμαγκά . και τον Κορυδσ.
α χάρτης που δημοσιεύεται στο «Γύρο της Ελλάδος» , τ . 1-Ιαν. 1936 της «Μηνιαί­ βούνι. ΤΟ δυη«

ας Ακροηόλεωτ; » αναφέρει όλη την οροσειρά Αιγάλεω , το ΒΑ τμήμα Ζαχαρίτσα και το λέγεται βουνό τ
μεσαίο τμήμα Όρη Σκαραμαγκά, ενώ αγνοεί τελείως την ονομασία Ποικίλο. ρυφές έχουν ύψ
α χάρτης του Δ. Διαμαντόπουλου του 1942, φύλλο Λεκανοπέδιον Αθηνών, κλ . λης λέγεται Κοκ
1:72.000, αναφέρει στο ΒΑ τμήμα τις κορυφές Βορεινό , Κόκκινος Βράχος, Ζαχαρίτσα , γ. Το ΝΔ τμ

Στέμμα, Ζασιάν: (Ξαστένι) , Ταμπούρι, Στεφάνι , Καψαλώνα, Κασκαδάμι και Δαφνί και μα, το καθαυτό
στο ΝΔ, που το ονομάζει Αιγάλεω , τις κορυφές Κορυδαλλό και Σκαραμαγκά. ίκονίου και Περ:
α χάρτης της Ε .Σ.Υ.Ε ., φύλλο Περιφέρεια Πρωτεούσης , κλ.1:100.000 , 1961, ανα­ κορυφές (219μ.
φέρει όλα τα τμήματα με την ονομασία Αιγάλεως όρος . λέγεται και Ξέρ:
α χάρτης της Γ.Υ.Σ. κλ . 1:50.000, φύλλο Αθήναι-Ελευσίς -1992, αναφέρει το ΒΑ σήλιο.

τμήμα ως Αιγάλεω με την ονομασία Ποικίλον όρος ως αρχαία και στο φύλλο Αθήναι­ Γεωλογική

Πειραιεύς -1991, αναφέρει το κεντρικό και ΝΔ τμήμα ως Αιγάλεω με την ονομασία Κο­ λική; Ελλάδας,
ρυδαλλός ως αρχαία . βεστόλιθους , α~
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: ΤΟ Αιγάλεω έγινε ονομαστό από τη ναυμαχία της ριοχή του Κορυ
Σαλαμίνας, κατά την οποία ο Ξέρξης, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και άλλους , παρακο­ φία και άρθρο «
λουθούσε από κάποιο σημείο του βουνού την εξέλιξη της μάχης. Η θέση πάντως αυτή, τσου Κ .ά. στο Α.

ο θρόνος του Ξέρξη κατά το θρύλο, δεν έχει εντοπιστεί αν ήταν πάνω σε μία από τις Στο λόφο το
κορυφές Κέρατα (το πιθανότερο στην μπροστινή 193μ.) , ή στη βραχώδη μικροχερσό­ απολιθώματα θΓ
νησο Κερατόπυργο του Ν. Ικονίου ή στη δυτική άκρη του λόφου του Αγ . Γεωργίου Κε­ όπως αναφέρει
ρατσινίου, όπου ήταν και το ιερό του Ηρακλή (Ηράκλ ειον). κή » (A.G.P.H ., τ
Γεωγραφική θέση: Το Αιγάλεω που βρίσκεται στο Ν . Αττικής υψώνεται δυτικά της Το βουνό δε
Αθήνας και βόρεια του Πειραιά . Εκτείνεται από τη δίοδο του Δαφνιού (127μ.) στα ΒΑ που είναι υπεύθ

μέχρι το στενό της Σαλαμίνας και το Πέραμα (αρχ. Αμφιάλη) στα ΝΔ (εξετάζεται το συ­ Σπήλαια: Γ
γκεκρψένο τμήμα της οροσειράς-βλ. εξήγηση παρακάτω) . οκετα: στη βόρι
Έκταση : Το Αιγάλεω έ χει μήκος (ΒΑ-ΝΔ) 9 χιλ., μέγιστο πλάτος (ΒΔ-ΝΑ) 4 χιλ . και Το σπήλαιο έχε ι

περίμετρο 32 χιλ. περίπου. ανασκαφές ποι

Μορφολογία: ΤΟ Αιγάλεω είναι ένα βρα χώδες «ξεροβούνι» με τραχιές και απότο­ λυ χνάρι και διά
μες πλαγιές που κατακερματίζονται από βαθιές ρεματιές και μικρά φαράγγια. Όλη η σπηλιά , ναός τι
οροσειρά από τα Άνω Λιόσια και το Καματερό μέχρι το στενό της Σαλαμίνας και το Πέ­ στο Δελτίο της Ε
ραμα λέγεται Αιγάλεω και χωρίζεται σε τρία μεγάλα τμήματα : Χλωρίδα: f
α. Το ΒΑ τμήμα, από Άνω Λιόσια μέχρι τη δίοδο του Δαφνιού, είναι στο σύνολό του αρκετά είδη πο
ανώνυμο και πρέπει να θεωρηθεί ξεχωριστό βουνό , όπως και στην πραγματικότητα εί­ 261-278,1980)
ναι , μ ε δική του ονομασία (π.χ . Ζαχαρίτσα ή Ποικίλο, όπως λανθασμένα έχει καθιερω­ είδη, καθώς και
θεί-βλ . σχετικό κεφάλαιο), γιατί και το όνομα (ετυμολογία) Αιγάλεω δεν το αντιπροσω­ βαλλοντικής εκ '
πεύει. Μάναλη δημοσ:
β. Το κεντρικό τμήμα από Δαφνί μέ χρι Σ χιστά και Αμφιάλη , όπου και η ψηλότερη ριστικά είδη είν
κορυφή της οροσειράς στη θέση «Πυροβολεία » , με ύψος 463μ . που η ονομασία της εί­ κουτσουπιές κα
ναι Κούκος. Το βραχώδες Α-ΒΑ τμήμα του (που χωρίζεται από τον κύριο όγκο με το Πανίδα: Η
Σχιστό Κορυδαλλού) όπου και λατομεία, λέγεται Κορυδαλλός , από τον ομώνυμο νεηο­ 50υ Γυμνασίου
 Α Ι ΓΑΛ ΕΩ Ι 47

10 τμή­ νικ ό και αρ χαίο οικισμό και έχει τρεις κορυφές , τον Κανιάρη 269μ ., το Κακοσούλι 260μ .
και τον Κορυδαλλό 284μ. Το χα μ η λό ύψωμα (231μ .) νότια του Δαφνιού λέγεται Δαφνο­
~ην lαί· βούνι . Το δυτικό τμήμα του συγκροτήματος , πάνω από τα Σχιστά , με κορυφή 359μ. ,
και το λέγεται βουν ό του Σκαραμαγκά ή γενικά υψώματα Σκαραμαγκά . Άλλες ανώνυμες κο­
ρυφές έχουν ύψος 371 μ. , 355μ . και 349μ . Η χαμηλή κορυφή ( 2 6 8 μ . ) βόρεια της Αμφιά­
JY, κλ . λης λέγεται Κοκ κινόβρα χος .
:ρίτσα, γ . Το ΝΔ τμήμα από Σ χιστό Αμφιάλης μέχρι το στ ενό της Σαλαμίνας και το Π έρα­
ρνί και μα, το κ α θ α υ τ ό αρχαίο Αιγά λεω. Μία σειρά βράχινων απότομων κορυφ ών , μεταξύ Ν .
Ικονίου και Περάματος , με ύψος 277μ ., 24 6μ . και 264μ. λέγεται Τρίκορφο . Οι χ α μ η λ έ ς
, ανα­ κορυφές (219μ . και 193μ . ) πάνω από το Ν . !κόνιο λέγονται Κ έρατα (η κορυφή 193μ .
λέγετοι και Ξέρξης) και η κο ρ υ φ ή πάνω από το Πέραμα (198μ. ) λέγεται Μεγάλο Προ­
το ΒΑ σήλιο .
θήνσι­ Γεωλογική δομή: ΤΟ Αιγάλεω ανήκει από γεωλογική άποψη στη ζώνη της Ανατο­
ία Κο­ λική ς Ελλάδας , τα πετρώματά του ε ί ν α ι κυρίως ιζηματογενή και αποτελούνται από ασ ­
βεστόλιθους , αργιλικό σ χιστόλιθο και ψαμμίτες (αθηναϊκός σ χιστόλιθος) , ενώ στην πε­
(ία της ριο χή του Κορυδαλλ ού έ χει μεταλλοφόρα κοιτάσματα χ ρ ω μ ι ο ν ι κ ε λ ί ο υ ( βλ . βιβλιογρα­
ιρακ ο­ φία και άρθρο « Το σύστημα των σ χιστολίθων Αθηνών » των Γ. Μαρίνου , Γ. Κατσικά­
. αυτή , τσου Κ.ά. στοΑ.G .Ρ .Η ., ΧΧΙΙΙ , 1971, σ. 183-212).
ηό τις Στο λόφο του Κ ορυδαλλού βρέθηκαν τ ο 1961 από τον γεωλόγο Η . ΠαρασκευαΤδη
τρσό­ απολιθώματα θηλαστικών όπως αρκούδας , νυφίτσας κ .ά . , αλλά και π ερισσοδακτύλων,
JU Κε­ όπως αναφέρει στη μελέτη του « Νέ ον κοίτασμα τεταρτογεν ών σπονδυλωτών εν Αττι­
κή» (A.G.P.H., τ. ΧΙΙ ).
κά της Το βουνό δε ν έχει καθόλου πηγαία νερά, εξαιτίας της φύσης των πετρωμ άτων του ,
τα ΒΑ που είναι υπεύθυνα και για τις πολλές μκροοηηλ.«; που έχει.
το συ­ Σπήλαια: Πιο γνωστή σπηλιά είναι το σπήλαιο του Πανός ( Α. Σ . Μ . 114) που βρί­
σκετα: στη βόρεια πλευρά του βουνού , 1Ο ' δυτικά της Μονής Δαφνίου σε ύψος 160μ.
ιλ. και Το σπήλαιο έχει σχήμα χωνιού με βάθος 11 , 5 μ . πλάτο ς 7 ,5μ. και ύψος 3 ,5μ. Κατά τις
ανασκαφές που έγιναν το 1937 από τον Ι . Τραυλό βρέθηκαν κομμάτια από ειδώλια ,
πότο ­ λυχνάρι κ α ι διάφορα αγγεία (περισσότερες λ επτομέρειες υπάρχουν στο άρθρο « Η
Ολη η σπηλιά, να ός του θεού Πάνα » της Χ . Δεληγιώργη-Αλεξοπούλου , που δημοσιεύθηκε
ΓΟ Πέ­ στο Δελτίο της Ε .Σ .Ε. τ. XVII-1980, σ . 154-159).
Χλωρίδα: Η χ λ ω ρ ί δ α ( α υ τ ο φ υ ή ς και από αναδάσωση) του Αιγ άλεω περιλαμβάνει
\ό του αρκετά είδη που έχο υ ν καταγράψει ο Γ. Σαρλής στην εργασία του (Phyton, Νο 20, σ .
1τα εί­ 261-278,1980) «The flora of Mountain Egaleo (Attica, Greece)>> , όπου αναφέρει 443
Ιιερω­ είδη , καθώς και το 50 Γυμ νάσι ο Νίκαιας που κατά τη διάρκεια του πρ ογράμματος π ερι­
. ο σω ­ βαλλοντικής εκπαίδευσης (1991-93) κατέ γραψε άλλα 114 είδη (σχετικό άρθρο του Π .
Μάναλη δημοσιεύθηκε στο περιοδ . « Η Φύση», Φθιν. 1995, σ . 22-25). Τα πιο χα ρα κ τ η ­
όιερη ριστικά είδη είναι πεύκα , κυπαρ ίσσια , πουρνάρια, αγρι ελιές , πικροδάφνες , φιλίκια ,
Γης εί­ κουτσουπιές και φρύγανα.
με το Πανίδα: Η παν ίδα του Αιγάλεω περιλαμβάνει, σύμφωνα με την καταγραφή του
νειτο­ 50υ Γυμνασίου της Νίκαιας , αλεπούδε ς , νυφίτσες, λαγούς, γεράκια, πέρδικες, ορτ ύκια ,
48 Ι Τ Α Β Ο ΥΝ Α ΤΗΣ Α ΤΤΙΚΗ Σ

αγριοπερίστερα, κοτσύφια, κορυδαλλούς , χε λ ώ ν ε ς Κ .ά . (σχετι κό άρθρο έ χει δημοσιευ­

θ εί στο περιοδ . « Ν έ α Οικολογ ία » , Φεβρ. 1994, σ . 46-49).
Οικολογικά: Στις αρχές του 200υ αιώνα , πολλές περιοχές του Αιγάλεω ήταν κατά­
φυτες από π εύκα , κυπαρίσσια κ α ι πι κροδάφνες και τα δάση του Δαφνιού , του Κορυ­
δα λλού και τ ου Σκαραμαγ κά ήταν τόσο ονομαστά για την έ κ τ α σ η και τη ν πυκν ότητά
τους που ο Δήμος Πεφαιώς εί χε αποφασίσει την ίδρυση σανατορίου . Μετά όμως από
τις καταστρεπτι κ ές υλοτομί ες του 1917, 1922-24 και 1941-44 κ α ι τις διάφορ ες πυρ κα­
γιές , δεν απόμειναν παρά μόνο λ ίγ α από αυτά στις περιοχές του Δαφνιού κα ι του Σ κα­
ραμ αγ κά (σχετικό ά ρθ ρ ο του Α. Στεφάνου έχ ει δημοσιευθεί στο περιοδ . « το βουνό » ,
Σ επτ . 1945, σ . 7-1 Ο μ ε τίτ λο « Πέ ν θ ι με ς σε λίδ ες από το πράσινο της Α τηκή ς » , ε ν ώ
υπάρ χει κα ι ο χά ρ τ η ς του Υπ. Δημοσ ίων Έργων του 1946, φύ λλο Λε κανοπ έδι ο Α θ η ­
νών-Καταστροφ ές δασών , όπου σημειώνονται τα παλαιά και τα εναπομείναντα δάση).
Το 1947 το Υπ. Γεωργία ς αποφάσ ισ ε για 2η φορά (η 1η το 1934) την πλήρη ανα­
δάσωση του Αιγάλεω, καθ ώ ς και την προστασία του από κοπ έ ς δέντρων , κλώ νων και
θάμνων , ε κριζώσεις, χω μ α τολη ψ ία και βοσ κή .
Το Κράτος μ ε τις αποφάσεις του Υφ . Πρ ο ε δρ ία ς τη ς Κυβ ερνήσε ως 25638/23-11-68
(Φ.Ε .Κ. 6698/68) κα ι 25683/27-3-69 (Φ .Ε .Κ . 2368/69) κή ρ υ ξε « τοπ εία των ο ρ έ ων ......
Κορυδαλλού και Αιγάλεω ως ιδιαΙτ ερου φυσι κού κ ά λ λ ο υ ς χ ά ρ ι ν της διατηρήσεως και
προστασίας του χα ρακτ ή ρο ς αυτών ε κ της ασυδότου λα το μ ή σ ε ως και ατάκτου ο ικοδο­
μήσεως » και αναγνώρισ ε τα όρη ..... Κορυδαλλός κα ι Α ι γ άλ ε ω ως τόπους που χ ρ ή ­
ζο υ ν ε ι δ ι κ ή προστασία. Επίση ς ο λόφος του Αγ . Γεωργίου Κερατσιν ίου έχε ι χα ρα κ τ η ρ ι ­
στ ε ί ιστο ρικός τόπος (Φ Ε Κ 1198/2-4-59) και πρ οστ ατεύεται από ειδική νομοθεσία.

Ο Βο τα Υικός Κήπος Ι . & Α. Δlομή60()ς

.i co ---ι(
><
'" :::i.
c:>
c:>
.­u:
~

c <
Ι:> «
σ σ.

ε
;>,
-σ
~

.ο i
ο
2
ο
c:>
c:>
ό

~ ~
..­
'"'"
σ

~
50 Ι Τ Α Β Ο Υ Ν Α ΤΗΣ ΑΤΤΙ ΚΗΣ

Στη ΒΑ πλευρά του βουνού υπάρχει σε μία περιφραγμένη έκταση 1700 περίπου
στρεμμάτων , που παραχωρήθηκε από το Υπ . Γεωργίας το 1961 , ο « β ο τ α ν ι κ ός κήπος
Ι. & Α. Διορήό οικ » του Πανεπιστημίου Αθηνώ ν στον οποίο προστατεύεται και αναδει­
κνύεται η χλωρίδα της περιοχής . Ονομασία: Ο περιηγητι
Με σκοπό την προστασία και διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος , καθώς και τη στα « Αττ ι κά» του (40,1), ότι
διατήρηση , ανάπτυξη και εκμετάλλευση του θηραματικού πλούτου και της άγριας πανί­ ο Μέγαρος , γιός του Δ ία KC
δας , όλο το κεντρικό τμήμα του Αιγάλεω έχει χαρακτηριστεί ως καταφύγιο θηραμάτων φης , γ ι α να γλυτώσει από
(Φ .Ε.Κ . 683Β176). που έγινε τον καιρό του Δευ l

Με το Ν . 274217-10-99 (Φ.Ε .Κ . 207ΑΙ99) «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος προς τα « ά κ ρ α της Γερανείc
ανάπτυξη ...... }) καθορίστηκαν (άρθρο 21) ζώνες προστασίας όλης της οροσειράς του είχε αυτή την ονομασία , αλ}
Αιγάλεω , καθώς και ζώνες ειδικών χρήσεων και όρων δόμησης . γαρος κολυμπούσε προς τι
Μοναστήρια: Στη βόρεια πλευρά του βουνού βρίσκεται η Μονή Δαφνίου (αφιερω­ τις κραυγές των « γ ε ρ άνων»

μένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου) που κτίστηκε τον 11 ο οι. στα ερείπια παλαιοχριστια­ (γερανοί είναι μεγάλα πουλl
νικής βασιλικής που « α ν ηκ α ιέ σ ι η σ ε», πιθανώς τον 50 αι . , το αρχαίο ιερό του Απόλλω­ Ο τραγικός ποιητής Αισ
να και που αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα βυζαντινής αρχιτεκτονικής με γκτον και τη λίμνη Βουλιαν]
εξαιρετικής τέχνης μωσαϊκά και ψηφιδογραφίες . Έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκό­ Θουκυδίδης - 50ς αι. πΧ­
σμιας κληρονομιάς και προστατεύεται από την UNESCO και την ελληνική νομοθεσία τέλαβον .....», (1 ,107) «δια
(Ν . 1126/81-Φ .Ε .Κ . 32Α/81). (1 ,108) « α π ή λθον επ ' οίκοι
Διαδρομές - μονοπάτια: Το άλλοτε πανέμορφο αυτό βουνό , με τα ελαφρώς ροδί­ το Θουκυδίδη αναφέρει : « Γ
ζοντα πετρώματα , που οι χαράδρες του , οι βραχώδεις κορυφές του και οι τραχι ές από­ επίμηκες και από του σχήμc
τομες πλαγιές του θυμ ίζουν μεγάλο βουνό , είναι απαγορευμένο (κυριολεκτικά και μετα­ Η έννοια επομένως της
φορικά) στους πε ζοπόρους , εξαιτίας των πολλών στρατιωτικών και ναυτικών εγκατα­ νε ια) ε ίναι « μ α κ ρόλαι ρ η opc
στάσεων που υπάρχουν σε αυτό, αλλά και των οικισμών, του βοτανικού κήπου , των τερο όνομα της ψηλότερης Ι
λατομε ίων και διαφόρων άλλων εγκαταστάσεων που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο Ο γεωγράφος Στράβων
μέρος του . Μικρές πορείες μπορούν να γίνουν στην περιοχή Β-ΒΔ της κορυφής. παρεμφερές , α λλά ονομάζε
Αναρριχητικά πεδία: Αναρριχήσεις μπορούν να γ ίνουν στις πίστες που έχουν τις Σκ (ε)ιρων ίδες Πέτρες μέ
ανοιχθε ί βόρεια της Αμφιάλης , δυτικά της Αγ. Βαρβάρας κα ι δυτικά της Μονής Δαφνίου μηκυνομ ένη μεν από των ~
(λεπτομέρειες και σκίτσα των αναρριχητικών διαδρομών υπάρχουν στο βιβλίο «Ανα ρ ­ διείργουσα δε την κατά Νίσι
ρί χηση δίπλα στο σπ ίτι σαξ» των Ρ. Bailey και Δ. Τιτόπουλου-1991) . γορευομένοις » . Ο λεξικογρc
Κορινθία, αλλά δεν αναφέρ
φέρει: Γεράνεια - όρος μετα
Με την ίδια ή παρεμφε
νεια στην Αιτωλοακαρνανία .
ράνιο στα Φιλιατρά , όλα ονι
χε και στην Κοζάνη , καθώς
βλ ίο του « η Πίνδος και τα χ
δωρική ονομασία Γεράνεια
Αρχαία γεωγραφία κο
στη θέση Δερβένι ή Μεγάλc
δίσκος , όπως αναφ έρε ι ο Θ
ε νώ ο Στράβων ( Θ - Ι , 10) TC
 Α Ι ΓΑΛ Ε Ω Ι 49
5ημοσιευ­
lταν κατά­
ου Κορυ­
υκνότητά
;μως από
: ς πυρκα­
Ι του Σκα­
) βουνό » ,
: ή ς )} , ενώ
έδιο Αθη­
-α δάση) .
,ήρη ανα­
.ώνων και
123-11-68
ρέων ......
jσεως και
;υ οικοδο­
που χρή­
αρα κτηρι­
εσία .
n~
ο
<Ι
ΕΞ
CL
«
Ζ
 ,
) περίπου ερανεια (1369μ.)
< ό ς κήπος
ΩΙ αναδει­ ( (J Λ -ν "-,,,_,,,,\,
•

Ονομασία: Ο περιηγητής Παυσανίας - 20ς αι.- αναφέρει (Γ) j \ _'<

3ώς και τη στα «Αττικά » του (40,1), ότι κατά τη μυθική παράδοση ι : ~-._; ..
·- Ι Ι )
ριας πανί­ ο Μέγαρος , γιός του Δία και μιας Σιθνίδας νύμ­
ηραμάτων φης, για να γλυτώσει από τον κατακλυσμό c..~ "'­I'-'=----='-,
που έ γ ι ν ε τον καιρό του Δευκαλίωνα , κατέφυγε
αειφόρος προς τα « ά κ ρ α της Γερανείο; » , η οποία όμως δεν
ιειράς του είχε αυτή την ονομασία , αλλ ά την πήρε επειδή ο Μέ­ ,,)
γαρος κολυμπούσε προς τις κορυφές, οδηγούμενος από' : ! Ι., \.;~/
, . . . • <­
J (αφιερω­ τις κραυγ ες των « γ ε ρ α ν ώ ν » που πετουσαν απο πανω του .,r-­l
υοχρσηα­ (γερανοί είναι μεγάλα πουλιά με χαρακτηριστικό μακρύ λαιμό) . \r
JΑπόλ/ω­ ο τραγικός ποιητής Αισχύλος (60ς-50ς αι . η.Χ) αναφέρει το δυτικό τμήμα Αιγίπλα­
Γονικής με γκτον και τη λίμνη Βουλιαγμένη Γοργώπιν (Αγαμέμνων, στ. 302-303). Και ο ιστ ορικός
ίο παγκό­ Θουκυδίδης - 50ς αι . π.χ.- αναφέρεται σχετικά (1,105) (πα δε άκρα της Γερανείας κα­
ιομοθεσία τέλαβον ..... », (1 ,107) « δ ι α δε της Γερανείας ουκ ασφαλές εφαίνετο αυτοίς ..... » και
(1 ,108) «αηήλθον επ ' οίκου δια Γερανείας και Ισθμού .....». Ένα δε αρ χαίο σχόλιο για
,ρώς ροδί­ το Θουκυδίδη αναφέρ ει: « Γ ερ α ν ί α, ακρωτήριόν εστι της Μεγαρίδος εις την μεσόγειαν ,
1χιές από­ επίμηκες και από του σχήματ ος ούτως ο νο μ ά ζ ετ α ι» ,
i και μετα­ Η έννοια επομένως της ονομασίας αυτής ( α ρ χ. Γεράνεια ή Γερανία , σήμ. τα Γερά­
JV εγκατα­ νεια) είναι « μ σ κ ρ όλ α ι μ η ορ οσειρά ή κορυφογραμμή » που είναι σύμφωνη και μ ε το νεό­

Ιπου , των τερο ό νομα της ψηλότερης ράχης του βουνού που είναι Μακρυπλάγι.
: γ αλ ύ τε ρ ο Ο γεωγράφος Στράβων - 1ος αι. η.Χ, - δεν αναφ έρει την ονομασία Γερανεία ή κάτι
>ή ς . παρεμφερές , αλλά ονομάζει (Θ-Ι,8), προφανώς από σύγχυση, Όνεια όρη τη ράχη απ ό
του έχουν τις Σκ(ε)ιρωνίδες Π έτρ ες μέχρι τον Κιθαιρώνα («..... τα καλούμ ενα Όνεια όρη , ράχις τις
ς Δαφνίου μηκυνομένη μεν από των Σκειρωνίδων πετρών επί την Βοιωτίαν και τον Κιθαιρώνα,
. ί ο « Αν α ρ­ διείργουσα δε την κατά Νίσαιαν θάλατταν από της κατά τας Παγάς Αλκυονίδος προσα­
γορευομένοκ » . Ο λεξικογράφος Ησύχιος (50ς αι.) τοποθετεί σωστά τα Όνεια όρη στην
Κορινθία , αλλά δεν αναφέρει τα Γεράνεια, ενώ ο Στ έφανος ο Βυζάντιος (60ς αι .) ανα­
φέρει : Γεράνεια - όρος μεταξύ Μεγάρων και Κορίνθου .
Με την ίδια ή παρεμφερή ονομα σία υπάρχουν και άλλα τοπωνύμια, όπως Γερά­
νεια στην Αιτωλοακαρνανία, Γεράνεια και Γ ερανός στη Λήμνο, Γεράνειο στη Λέσβο , Γε­
ράνιο στα Φιλιατρά , όλ α ονομασίες βουνών ή κορυφών. Το τοπωνύμιο Γεράνεια υπήρ­
χ ε και στην Κοζάνη , καθώς και σε μία συνοι κία της Σιάτιστας. Ο Χρ . Ενισλ είδης στο βι­
βλίο του « η Πίνδος και τα χωριά της » , Αθήνα 1951, σ . 22-23, αναφέρει ότι πιθανώς η
δωρική ονομασία Γεράνεια να σημαίνει Ιερά Αιάνα .
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Δ-ΒΔ των Μεγάρων και πριν το διάσελο Α έρας ,
στη θέση Δερβένι ή Μεγάλα Δερβένια, υπήρχε κατά την αρ χαιότητα ο οικισμός Τριπο­
δίσκος , όπως αναφ έρει ο Θουκυδίδης (1 ,70) και ο Παυσανίας στα «Αττικά » του (43,8),
ενώ ο Στράβων ( Θ ­ Ι , 1Ο ) τον αναφέρει Τρίποδ ες , απ' όπου περνούσε ο πανάρχαιος
52 Ι Τ Α ΒΟ ΥΝ Α ΤΗΣ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

δρόμος που ένωνε τα Μέγαρα με την

Κόρινθο , αποφεύγοντας έτσι τις δύσ­
βατες Σκειρωνίδες Πέτρες (σήμ. Κακή
Σκάλα) , όπου ανακαλύφθηκαν ίχνη
αρχαίου ναού και βωμού του Αφεσίου
Διός (στη σημερινή θέση Μάρμαρα).
Ερείπια αρχαίου στρογγυλού πύργου
βρέθηκαν και λίγο πριν τις Σκειρωνί­
δες Πέτρες σε μικρό ύψωμα πάνω
από τη σιδηροδρομική γραμμή.
Στη λοφώδη ΒΔ άκρη των Γερα­
ΓεΡάν ει ο , Μι κρή Ν του σ κιά νείων, στη χερσόνησο της Περαχ ώ­
ρας που καταλήγει στο ακρωτήριο Με­
λαγκάβι (αρχ . Άκρα Ήρας-Ηραίον) , υπήρχαν κατά την Πρωτοελλαδική Περίοδο Έκταση: Με βάση τ
(3.200-2.600 πΧ ) οικισμοί που ανήκαν στο Πείραιον ή Περαία Χώρα. Κατά τις ανα­ φές των Γερανείων έχοι»
σκαφές που έγιναν το 1930-33 βρέθηκαν ερ είπια ενός μεγάλου ιερού (μάλλον της νεια έχουν μήκος 26,5 χ ι
Ήρας Ακραίας) του 90υ πΧ αι. , καθώς και αρχαϊκού ναού του 60υ πΧ αι . , ενώ απο­ κές όμως διαστάσεις όλο
καλύφθηκε και το σημαντικής έκτασης και τεχνολογίας αρδευτικό σύστημα (δεξαμενές , κλίση των πλαγι ών του ε
σήραγγες , κανάλια , μηχανισμοί άντλησης). και περίμετρο 125 χιλ πι
Αρχαίοι οικισμοί υπήρχαν ακόμη στο Λουτράκι (Θ ερμά) , στο χωριό Ασπρόκαμπος Μορφολογία: Τα Γει
(ΒΑ της Περαχ ώρας και στη βορινή πλευρά του λόφου Καμάριζα ), στην Οινόη (στους που υψώνονται σχεδόν
βόρειους πρόποδες της Μεγάλης Ντουσκιάς και ανατολικά του χωριού Σχίνος (όπου χιλ ) , δηλαδή είναι αρκεκ
το Διόκαστρο ή Δίκαστρο) , στην Κρωμμυωνία (στις ακτές του Σαρωνικού, παρά τους όπως του Πραρθιού-Ζάο
Αγ . Θεοδώρους) και αλλού . της Πίκας, το Μσυρόρεμ
Νεότερη ιστορία : Επί Τουρκοκρατίας είχαν γίνει αρκετά πολεμικά επεισόδια στην ή Μούρτεζα), το Βαθύρει
ορεινή περιοχή των Γεραν είων, με πιο χαρακτηριστικό τη σφαγή από του ς Τούρκους Απότομ ες πλαγιές έχ
(το 1779) χιλιάδων Αλβαν ών που καταδυνάστευαν την επο χή εκείνη Χρισηανοικ και ναι στο Μακρυηλάνι-νό :
Οθωμανούς. Η σφαγή έγινε στην τοποθεσία Μύγες ή Πλάτανος και από τότε η ρεματιά Καβαλλάρη ( νό τ ι α ) , στη
της Ντάρδιζα ς που κατεβαίνει στου ς Αγ. Θεοδώρους , ονομάστηκε και " χ ε ί μ α ρ ρ ο ς της στην Παλιοβούνα (Α , ΝΑ
σφαγής". Κορυφή : Μακρυπλά'ι
Κατά την Επανάσταση και στις 9 lουλίου 1822 οι Έλληνες κατάφεραν το πρώτο Ψηλές κο ρ υ φές : Αέι
μεγάλο κτύπημα στον Δράμαλη γιατί στον Α έρα, τα Μεγάλα Δερβένια και ης Μύγ ες ΟΤΕ) 1 350μ., Ανώνυμη'
τω ν Γερανείω ν , εξόντ ωσαν τη φρουρά του από 300 άτομα, καθώς και τις ενισχύσεις 1068μ . , Παλιοβούνα 106
που έστειλε από 400 άτομα , κατέλαβαν τα περάσματα και έτσι δεν μπόρεσαν να περά­ Χαμηλ ές κορυφές: Αι
σουν οι εφοδιοπομπές του Χουρσίτ για την Κόρινθο . στράκι 764μ., Κίκιδα (πc
Γεωγραφική θέση: Τα Γεράνεια βρίσκονται στο δυτικό άκρο της Αττικής. Το δυτικό (παλ Μάλια Φράσα) 88C
τμήμα τους ανήκει διοικητικά στο Ν. Κορινθίας. Παλαμήδι 740μ . , Πέτρα
Εκτείνονται σε γενικ ές γραμμές από την Κακή Σκάλα δυτικά από τα Μέγαρα , μ έχρι 880μ . , Τζεμπελί 580μ. KC
το Λουτράκι και την Π εραχώρα . Περιβάλλονται από το Σαρωνικό κόλπο, τον Κορινθιακό Γεωλογική δομή: ­
κόλπο και τον κόλπο τω ν Αλκυονίδων. Η κορυφή τους βρίσκεται σε απόσταση 18 χιλ. Ανατολικής Ελλάδας και
(ευθ εία ) ή 26 χιλ (οδ ι κώ ς) δυτικά των Μεγάρων και 54 χιλ (ευθεία) από την Αθήνα. μοαρνιλκά και αμρουδετ
 Γ Ε ΡΑ Ν Ε Ι Α Ι 53

JE την
; δύσ­
Κακή
ι ίχνη
'εσ ίου
αρα).
) ργου

ρωνί­
πάνω

Γερα­
)αχ ώ ­ Τ ο Λ ο υτρ ά κ ι και ΓΙ Παλιoβ oιJ νa ΓεΡα ν ε ίω ν

ιο Με­
ρίοδο 'Εκταση: Με βάση την ισοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 1ΟΟΟμ . οι ψηλ ές κορυ­
; ανα­ φές των Γερανείων έχουν περίμετρο 28 χιλ Με βάση την καμπύλη των 600μ . τα Γερά­
)ν της νεια έχουν μήκος 26,5 ΧΙλ , πλάτος 6 χιλ και περίμετρο 80 περίπου χιλ. Οι πραγματι­
) απο­ κές όμως διαστάσεις όλου του ορεινού συγκροτήματος , δηλαδή από εκεί που αρχίζει η
μενές, κλίση των πλαγιών του είναι , μέγιστο μήκος (Α-Δ) 30 χιλ., μέγιστο πλάτος (Β-Ν) 13 χλ.
και περίμετρο 125 χιλ περίπου.
]μπος Μορφολογία : Τα Γεράνεια έχουν όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των βουνών
στους που υψώνονται σχεδόν αμέσως από τη θάλασσα (η κορυφή τους απέχει μόνο 4,5
(όπου χιλ) , δηλαδή είναι αρκ ετά βραχώδη, με πολύ απότομες πλαγιές και μεγάλες χαράδρες ,
i τους όπως του Πραρθιού-Ζάστανου , της Ντάρδιζας, του Ζουργιά , της Λαφίνας , της Κίκιδας ,
της Πίκας , το Μαυρόρεμα, του Λουμπινάρη, του Μαυρατζά , το Μεγάλο Ρέμα (Μύρτιζα
1 στην ή Μούρτεζα) , το Βαθύρεμα, του Αγ. Δημητρίου, το Σπανάκι κ .ά .
ρκους Απότομες πλαγιές έχουν όλες οι κορυφές των Γερανείων , αλλά πιο απόκρημνες εί­
ύς και ναι στο Μακρυπλάγι-νότια και δυτικά (Ζάστανο-Καλιακούδα), στο Λίσ: (νότια) , στον
:ματιά Καβαλλάρη ( ν ό τ ι α ), στη Μεγάλη Ντουσκιά (βόρεια), στις Τρεις Πόρτες (βόρεια) και
)ς της στην Παλιοβούνα (Α , ΝΑ και ΝΔ) .
Κορυφή: Μακρυπλάγι, ύψ . 1369μ . Η π ερ ι ο χ ή της κορυφής λέ γεται και Ελατιάς.
φώτο Ψηλές κορυφέ ς : Αέρας ή Καστράκι 1058μ. , Ανώνυμη (κτήριο Υ.Π .Α & πύργος
ν1ύγες ΟΤΕ) 1350μ. , Ανώνυμη 1269μ . , Γκούρα Κόκκαλη ή Κονάκια 1013μ. , Μεγάλη Ντουσκιά
(ύ σ ε ι ς 1068μ. , Παλιοβούνα 1060μ. , Πίντιζα 1031μ. και Τρεις Πόρτες 1150μ.
περά­ Χαμηλές κορυφές: Ανώνυμη 840μ . , Βράχος Κίκιδας 890μ., Καβαλλάρης 640μ . , Κα­
στράκι 764μ., Κίκιδα (παλ Φουβάγια) 904μ . , Λούτζα 920μ . , Λίσι 986μ., Μακριά Ρά χη
5υτικό (παλ Μάλια Φράσα) 8 8 0 μ . , Μαυροβούνι 628μ. , Μικρή Ντουσκιά 992μ., Ομάλια 662μ. ,
Παλαμήδι 740μ . , Πέτρα Περαχώρας ή Βρά χος Περα χώρας 906μ . , Ρά χη Κουκουνάρι
μέ χρι 880μ . , Τζεμπελί 580μ. και Φράσι 905μ .
ι θ ι α κό Γεωλογική δομή: Τα Γεράνεια ανήκουν από γεωλογική άποψη στη Ζώνη της
8 χιλ Ανατολικής Ελλάδας και περιέ χουν ιζηματογενή πετρώματα ασβεστόλιθου (μαζί με αμ­
ια . μοαργιλικά και αμμουδερά) και αργιλικού σχιστόλιθου.
54 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤΙΚ ΗΣ

Στη Ν-ΝΔ πλευρά των Γερανείων και ΒΔ των Αγ . Θεοδώρων, μέσα στη χαράδρα από πυρκαγιές , που κινδ
Ψωρόχωμα (1 χιλ. Β-ΒΑ των Διϋλιστηρίων) και σε ύψος 180μ. , βρίσκεται το πανάρχαιο τσίκια) που είνα ι και η κί
« σ β η σ μ έ ν ο» ηφαίστειο Σουσάκι (Α .Σ.Μ. 340) που από τις δύο κύριες σπηλαιώδεις δάσους. ΤΟ 1986 μεγάλη
ρωγμές του (θερμοκρασία 42° C) εκλύονται αέρια, που είναι μίγμα διοξειδίών άνθρα­ Λουτράκι , που είχε ξανακ
κος και θείου , υδρατμών και υδροθείου. Τέτοιου ε ίδους ατμίδες εκλύονται και χαμηλό­ Με σκοπό την ΠΡΟσΊ
τερα, κοντά στην Κόκκινη Σπηλιά στα ΝΑ. διατήρηση , ανάπτυξη και
Υδρολογία: Στα Γεράνεια υπάρχουν 2 λίμνες , η Βουλιαγμένη ή λίμνη Ηραίου δας , όλη η περιοχή της r.
(αρχ . Γοργώπις) στα δυτικά και η Μαυρολίμνη στα βόρεια (σήμερα επικοινωνούν με τη φύνιο θηραμάτων ( Φ. Ε. Κ
θάλασσα) και αρκετές πηγές , αλλά και πηγάδια , κυρίως στην περιοχή του Λουτρακίου από Μάζι-Μονή Αγ . lωά\
που φημίζεται για την ποσότητα και την ποιότητα των νερών του , καθώς και για τις ια­ Μοναστήρια-εκκλr
ματικές του πηγές. είναι της Παναγίας Φανε
Γνωστές πηγές στο βουνό είναι η Γκούρα , βόρεια της ψηλότερης κορυφής, η δας (440μ.) στην Παλιό '
Γκούρα Κόκκαλη νότια της ομώνυμης κορυφής, η Γκούρα, βόρεια της κορυφής της στο Μαυροβούνι , της Αι
Παλιοβούνας, η πηγή βόρεια της κορυφής Πίντιζα, καθώς και οι πηγές στην Παναγία αλλά και αρκετά μoναστr
Φανερωμένη, στη ρεματιά της Ντάρδιζας, στα Πίσια Κ .α. 1. Το γυναικείο μονc
Σπήλαια: Στη ΝΑ άκρη των Γερανείων και στην περιοχή της Κακής Σκάλας βρί­ να , σε ύψος 520μ . Ο Ό<
σκονται πάρα πολλά σπήλαια , που μερικά έχει εξερευνήσει η Σπηλαιολογική Ομάδα Αιγύπτου , όπου μόνασε
του Ε .Ο .Σ.-Τμήμα Αθηνών (περιοδ . « τ ο βουνό», lούλ.-Αύγ . 1962, σ. 125), καθώς και η νούπολη όπου ίδρυσε σ
Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Α.Σ.Μ . 682-683-684). Το λείψανό του φυλάχτ Γι
Στην περιοχή αυτή είχε κάνει αρκετές έρευνες , κατά το
1928, ο διάσημος Αυστρια­ δρόμου « το υ εν τη Πέτρ
κός σπηλαιολόγος Ad. Markovits, που ανακάλυψε τα πρώτα ίχνη παλαιολιθικού αν­ νε ια Νοταρά , στο σπήλι
θρώπου στην Αττική . Από τα 3 σπήλαια που ερεύνησε , τα 2 (Α.Σ.Μ. 413-451) κατα­ του ανακαλύφθηκε τυχα ί
στράφηκαν κατά τη διάνοιξη της (νέας) εθνικής οδού, ενώ το τρίτο (Α.Σ.Μ . 452) είναι 2. Το πρώην αντρυ«
πάνω από τον παλιό δρόμο Αθηνών-Κορίνθου . σε ύψος 830μ . , που ιδρί
Άλλες γνωστές σπηλιές είναι τα ασκητήρια του Άγ . Ιερόθεου (Α .Σ .Μ . 447) και του 3. Το γυναικείο μον:
Όσιου Πατάπιου (Α.Σ .Μ . 113) που έχει διαστάσεις 11χ 7χ 2 ,5μ. ύψος . μου στην Παλιοβούνα , σ
Χλωρίδα-βλάστηση: Όλο το ορεινό συγκρότημα των Γερανείων είναι κυριολεκτι­ 4. ΤΟ νέο γυναικείο μ
κά κατάφυτο από έλατα (κεφαλληνιακή ελάτη) , πεύκα (χαλέπιο πεύκη και μαύρη τιεύ­ 5. Το νέο γυναικείο ~
κη) , δρύες , πλατάνια , σχίνα, πικροδάφνες, μυρτιές , κουμαριές , ρείκια , έβενους και με­ 6. ΤΟ νέο (από το 19
γάλα πουρνάρια. Πολλές περιοχές είναι σχεδόν αδιάβατες από την πυκνή βλάστηση , 7. Το γυναικείο μονα
όπως είναι όλο το ύψωμα Μαυροβούνι , το Λίσι και όλες οι βόρειες πλαγιές από Μαυ­ κοντά στη συμβολή της
ρολίμνη μέχρι Άγ . Βλάσιο και Σχίνο. Τα Γεράνεια έχουν επίσης πλούσια αρωματική και ιδρύθηκε το 1932/33.
φαρμακευτική χλωρίδα . Έχουν καταγραφεί 946 φυτικά είδη. 8. Το γυναικείο μονc
Πανίδα: Στα Γεράνεια υπάρχουν τσακάλια, αλεπούδες , λαγοί , γεράκια , μπούφοι , στη ΝΔ άκρη της κορυφι
πετροπέρδικες , κοτσύφια, κοράκια και άλλα μικρότερα πουλιά, καθώς και ερπετά . 9. ΤΟ ερειπωμένο (α
Οικολογικά: Τα Γεράνεια, κυρίως λόγω της ποικιλίας της χλωρίδας τους , που πε­ Παναγίας Φανερωμένης

ριλαμβάνει αρκετά σπάνια και προστατευόμενα είδη , έχουν επιλεγεί για ένταξη στο ευ ­ τικά της κορυφής Μακρ υ
ρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. γραφ ίες . Διαλύθηκε , όπιι
Λόγω της μεγάλης έκτασης των πευκοδασών των Γερανείων γίνεται συστηματική των Αλκυον ίδων της 24·
υλοτόμηση , καθώς και ρητ ίνευση , με ετήσια παραγωγή γύρω στους 500 τόννους ρηιί­ στεί καινούργια δίπλα <
νης . ΟΙ υλοτόμοι και οι ρητινοσυλλέκτες έχουν προστατεύσει μέχρι σήμερα το δάσος υπάρχουν στο άρθρο το
 ΓΕΡ Α ΝΕΙ Α Ι 55

χαράδρα από πυρκαγιές, που κινδυνεύει μόνο από την έ ντο ν η αινοβοσκή (πάνω από 2.000 κα­
'σνάρχσιο ισίκια) που είναι και η κύρια αιτία τη ς υποβάθμισης και τη ς μη ανανέωσης του ελατο ­
lλαιώδεις δάσους. Το 1986 μεγάλη πυργαγιά αφάνι σε το δάσος της Παλιοβούνας , πάνω από το
lν άνθρα­ Λο υ τ ρά κ ι , πο υ είχε ξανακαεί ολοσχερώς επί Κατοχής .
ι χαμηλό­ Με σκοπό την προστασία και διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος, κ α θ ώ ς και τη
διατήρηση, ανάπτυξη και εκμετάλλευση του θηραματικού πλούτου και της άγριας πανί­
1 Η ραίου δας, όλη η περιοχή της Παλιοβούνας (17.000 στρέμματα) έ χει χαρακτηριστεί ως κατα­
ούν με τη φύγιο θηραμάτων (Φ .Ε .Κ . 628Β /88 ) , καθώς και η περιο χή στα ΒΑ (25.198 στρέμματα),
)υτρακίου από Μάζι-Μονή Αγ. Ιωάννου-θάλασσα (Φ .Ε.Κ. 305Β/86) .
για τις ια­ Μοναστήρια-εκκλησίες: Στα Γεράνεια βρίσκονται αρκετά ερημοκκλήσια , όπως
είναι της Παναγίας Φανερωμένης (730μ .) , του Αγ. Γεωργίου (520μ .) και της Αγ . Τριά­
ρυφής, η δας (4 4 0 μ . ) στην Παλιοβούνα , του Αγ . Νικολάου (180μ . ) και του Προφ . Ηλία ( 5 1 0 μ . )
υφής τη ς στο Μαυροβούνι, της Αγ . Τριάδα ς (290μ. ) στο Μάζι (με 2 τεράστια πουρνάρια ) κ .ά . ,
Παναγία αλλά και αρκετά μοναστήρια, όπως
1. Το γυναικείο μοναστήρι ( από το 1952/53) του Όσιου Πατάπιου στην Παλιοβού­
jλα ς βρί­ να , σε ύψος 520μ. Ο Όσιος Πατάπιος γεννήθηκε πιθανώ ς τον 50 αι . στις Θήβες τη ς
ή Ομάδα Αιγύπτου, όπου μόνασε σε ασκητήριο στην έρημο. Αργότερα πήγε στην Κωνσταντι­
,ώς και η νούπολη όπου ίδρυσε στην περιοχή Βλαχερνών μονή που λεγόταν « τ ω ν Αινυητίων ».
Το λείψανό του φυλάχτηκε αρ χικά στη γειτονική μονή, αιγυπτιακή και αυτή, του Προ­
Αυστρια­ δρόμου « τ ο υ εν τη Πέτρα » και μετά μεταφέρθηκε , γύρω στα 1453-55 από την οικογέ­
3 ι κο ύ αν­ νεια Νοταρά , στο σπήλαιο-ασκητήριο των Γεραν είων όπου εντοιχίστηκε. Το λείψαν ό
51) κατα­ του ανακαλύφθηκε τυχαία το 1904 από τις εργασ ίες επέκταση ς του εκ εί ναϊδρίου.
~52 ) είναι 2. ΤΟ πρώην αντρικό μικρομ ονάστηρο του Αποστόλου Παύλου στην Παλιοβούνα ,
σε ύ ψο ς 830μ. , που ιδρύθηκε το 1970 και εγκαταλείφθηκε το 1990.
7) και του 3. ΤΟ γυναικείο μοναστήρι (παλαιοημερολογητών) του Γενεθλί ου Τψίου Προδρό­
μου στην Παλιοβούνα , σε ύψο ς 300μ. , που ιδρύθηκε το 1930.
ιρ ι ολεκτι ­ 4. Το νέο γυναικε ίο μοναστήρι της Ανάληψης Σωτήρο ς στην Παλιοβούνα .
ύρη πεύ­ 5. Το νέο γυναικείο μοναστήρι του Προφ . Ηλία στην Παλιοβούνα.
J ς κ α ι με­ 6. Το νέο (από το 1981 ) γυναικείο μοναστήρι της Αγ. Μαρίνα ς στην Παλιοβούνα.
\άστηση , 7. ΤΟ γυναικείο μοναστήρι (παλαιοημερολογητών) τη ς Αγ . Τριάδα ς , σε ύψος 420μ . ,
πό Μαυ­ κοντά στη συμβολή της ρεματιά ς τη ς Κίκιδας με τη χαράδρα-φαράγγι Ζάστανο , που
ατική και ιδρύθηκ ε το 1932/33.
8. Το γυναικείο μοναστήρι (παλαιοημερολογητών) τη ς Αγ. Μαρίνας , σε ύψ. 1 60μ .,
ιηούφοι , στη ΝΔ άκρη της κορυφή ς Μαυροβούνι, μέσα στη ρεματιά , που ιδρύθηκε το 1960.
ετά. 9. ΤΟ ερειπωμ ένο ( απ ό τον Πόλεμο ) μικρομονάστηρ ο τη ς Κοιμήσεως Θεοτόκου ή
που πε­ Παναγίας Φανερωμένης, στην τοποθεσία Πράρθι (παλ. Φουβάγια) σε ύψο ς 760μ. , δυ ­
η στο ευ­ τικά της κορυφής Μακρυπλάγι , που ιδρύθηκε το 1463 και είχε βυζαντινής τέχνης τοιχο­
γραφίες. Διαλύθηκε, όπως όλα σχεδόν τα μοναστήρια , το 1833. Μετά το μεγάλο σεισμό
τηματική των Αλκυονίδων της 24-2-1981 ερειπώθηκε τελείως η εκκλησία του . Σήμερα έχει κτι­
ους ρητί­ στεί καιν ο ύργια δίπλα στην παλιά , μαζί με 2-3 « κ ε λ λ ι ά» . Σημαντικές πληροφορίες
Ό δάσος υπάρχουν στο άρθρο του Α. Χαρολίδη «Πράρθι και όχι Πράθι και ολίγα περί ομωνύμου
56 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗ Σ ΑΤΤΙ ΚΗ Σ

μονής των Γερανείων» (περ. « Π α ν» ,

Σεπτ. 1949, σ . 81-85).
10. ΤΟ γυναικείο μοναστήρι (από
το 1960161) του Αγ. lωάννου Προδρό­
μο υ (Μακρυνού) , σε ύψος 200μ . , στη
ΒΑ ά κρη των Γερανε ίων , που ιδρύθηκε
π ιθαν ώς τον 11 ο α ι ., ω ς μετόχι τη ς
Μονή ς Οσίο υ Μελετiου ( Π ά στ ρ ας ) και
διαλύθηκε το 1833.
11. Το αντρικό μοναστήρι (από το
1984) της Αγ . Παρασκευής στη ΒΑ
πλευρά των Γερανείων, σε ύψ . 450μ . ,
στην περι οχή Μάζι . Κτίστηκε δίπλα
από το ομώνυμο ερημοκκλήσι της Αγ .
Παρασκευής, όπου και τεράστιο πουρ­
νάρι 700 περίπου ετών.
12. Το γυναικείο μοναστήρι (από
το 1930) του Αγ . Ιεροθ έ ου και της
Ι Η Μουρολίμνη
Κοιμήσεως Θεοτόκου « Κ υ πα ρ ι σ σ ι ωτί­
σης» , σε ύψ. 3 0 0 μ . , δυτικά των Μεγά­
ρων, που ιδρύθηκε π ιθανώς στα τέλη
του 110υ σι. , ω ς μετόχι τη ς Μονή ς
Οσίου Μελετίου της Πάστρας κα ι δ ια­
λύθηκε το 1833. Επί Τουρ κ ο κρατίας
λεγόταν Μ ονή Κυπαρίσσι .
Αναρριχητικά πεδία: ΟΙ παρακά­
τω περιοχές των Γερανείων χρησίμευ­
αν κατά το παρελθόν για την εξάσκηση
των αναρριχητών στις τε χνικές βρά­
χ ο υ . Η μεγάλη όμω ς απόσταση από
την Αθήνα, όπου υπάρχουν οι αθηναϊ­
κές σχολές βράχου στην Πάρνηθα κ.α.
δεν επέτρεψε την εκτεταμένη και πλή­
ρη χρησιμοποίησήτους.
1. Πέτρα Περαχώρας. Είναι η από­
τομη βράχινη κορυφή στη δυτι κή άκρη
της Παλιοβούνα ς με τι ς εντυπωσιακές
ορθοηλανι ό;
2. Μεγάλη Ντουσκιά . Για αναρρ ι­
χή σ ε ι ς χρησιμ οπο ιού ντα ι οι Β -ΒΑ ορ­
Η κ ορ υ φή Μοκρυ πλό ΥΙ θοπλαγ ιές .
 ΓΕΡ ΑΝΕΙΑ Ι 57

3. Παλιοβούνα . Για αναρριχήσεις χρησιμοποιούνται οι ορθοηλαγιέ-; που βρίσκο­

νται στη νότια και ΝΑ πλευρά της Παλιοβούνας. Στις ορθοηλαγιέ; έχουν δοθεί διάφο­
ρα ονόματα, όπως Πύργος, κεντρικό συγκρότημα, δεξιό σπηρούνι κ.ά .
Διαδρομές - μονοπάτια: Τα Γεράνεια προσφέρονται για μια μεγάλη ποικιλία δια­
δρομών , από τον πιο απλό πεζοπορικό περίπατο μέχρι την πιο δύσκολη και κοπιαστι­
κή πορεία . Μερικές διαδρομές που μπορούν να γίνουν είναι:
1. Μέγαρα - πύργος ΟΤΕ με αυτοκίνητο. Από εκεί σε 15' στην κορυφή Μακρυπλάγι.
2. Μέγαρα - διάσελο Αέρα με αυτοκίνητο . Από εκεί σε 30' στην κορυφή Λίσι .
3. Μέγαρα - πλάτωμα Ελατιά με αυτοκΙνητο-σχεδόν ράχη και δασικός δρόμος - κο­
ρυφογραμμή - Μακρυπλάγι - πηγή Γκούρα-ρεματιά - Μονή Πραρθίου(4*) - ράχη ­
Τρεις Πόρτες - πηγή Γκούρα - διάσελο Γκούρας Κόκκαλη - πλάτωμα Ελατιά .
4. Δασικός δρόμος - ρεματιά-μύλοι(5*) - Ζάστανο-Μονή Αγ . Τριάδας - δασικός δρό­
μος - Λουτράκι.
5. Δασικός δρόμος - διάσελο - Μεγάλη Ντο υ σκιά - Παναγία Φανερωμένη - Πίσια .
6. Λουτράκι - Μονή Όσιου Πατάπιου (με αυτοκίνητο ή όχι) - Μονή Απόστολου Παύ­
λου - Πέτρα Περαχώρας - Πίντιζα - πηγή(7*) - Πίσια.
7. Ράχη - κορυφή Παλιοβούνας - επιστροφή (ή Πίσια).
Λογοτεχνικά: Για το βουνό έχει γράψει ο Νικηφόρος Βρεττάκος ένα ποίημα με τίτ­
λο « Γ ε ρ ά νε ι α όρη-χίλια μέτρα ψηλότερα» που δημοσιεύθηκε στο περιοδ. « Φ υ σ ι ολα τ ρ ι ­
κοί Ορίζοντες», Μάϊ.-Ιούλ . 1959
Ορειβατική θέα: Από την κορυφή Μακρυπλάγι μπορούμε να δούμε τα παρακάτω
βουνά, όταν υπάρχει διαύγεια στην ατμόσφαιρα :
Βόρεια: Κορομπίλι , Ζαγαρά.
Β-ΒΑ: Κιθαιρώνα, Πάστρα , Κτυπά, Καντήλι, Δίρφη , Ξεροβούνι, Όλυμπο Ευβοίας.
Ανατολικά: Πατέρα, Πάρνηθα, Πεντέλη, Όχη .
Α-ΝΑ: Υμηττό , Πάνειο , Αιγάλεω .
Νότια: Δίδυμο, Ορθολίθι .
Ν-ΝΔ: Αραχναίο, Τραπεζώνα, ΤαΌγετο , Πάρνωνα, Αρτεμίσιο, Κτενιά, Μαίναλο.
Δυτικά: Ολίγυρτο , Ζήρια, Χελμό, Μαυρονόρος, Ρούσκιο , Παναχαϊκό .
ΒΔ : Γκιώνα, Παρνασσό , Ελικώνα.
Χάρτες: Βασικοί για τα Γεράνεια είναι της Γ.Υ.Σ., Κλ. 1:50.000, φύλλα: Περαχώρα
(1973) - Καπαρέλλιον (1988) - Ερυθραί (1989) - Μέγαρα (1990) - Σοφικόν (1989). Ο
πλέον ενημερωμένος χάρτης είναι των εκδόσεων ΑΝΑΒΑΣΗ (υπό έκδοση).
 Διονυσοβούνι (651 μ.) προστα τεύεται από ε ιδl κ
ένα ύψος 20μ. έχει σήμε;

( ;ι-,--'.. " , χής που έχει κυριολεκη«

r', ( " " ", Η παλαιότερη, ί σ ως και αρχαία , ο νομασία τ ου του βο υνού, του καιαρρό
( -\ , '\', βουν ού ήτα ν Ικάριο ν όρος και οφ ειλόταν στον αρ­ Το Διονυσοβο ύν: βρί
""--',.-' O r ,,(' 'χαίο δήμο τη ς Ικαρίας (Ικαριής) που υπήρχε στην προέκταση προς β ο ρ ρ ά
,ι_ .r".Λ, \ π ~Ρlo xή . Μέχρι ΠΡΝ μερικά χρόνια οι χάρτες ονό­ Διονύσου (μ έσου ύψ. 46C
.w'". -, ~,~' i ( (" μαζαν το βουνό Σιαματοβούνι , από τ ον ( πα λ ι ό ) ΟIΚΙ­ ρεματιές της Ραπεν τόσας
; -~-_/ c.;. );; \/'\ Ι) σ μ ό Σταμάτα που βρίσκεται στα Β-ΒΔ τ ου . Οι πιο Σύ μφωνα με την ισο
\J'~ , "ι, παλι ο ί κάτοικοι της Σταμάτας το λένε ακόμα Σταμα­ χιλ. Σύμφωνα με την ισοl
\ :•. ~: σ \ .:, ~:! ι) τοβούνι, αλλά λένε Ικάρια όρη όλα τα γύρω υψώ­ κος (ΒΔ-ΝΑ) 2,5 χιλ. καιι
() ':./ ~ν '-ι>" t ματα . Η σημερινή ονομασία , που αναφέρει και ο
f
Το βουνό ήτα ν παλα l
<.: .> επίσημος χάρτης τη ς Γ.Υ.Σ . είναι Διονυσοβούν: και πεύκα, αλλά οι μεγάλε ς
oφείλετ~1 στο νεότερο οικισμ ό του Διονύσου που βρίσκεται στα ΝΔ στην ομώνυμη κοι­ βλάστη ση . Στη ρεματιά 1
λάδα . Με τη ν ονομασία Διόνυσο ς ή Διονυσοβούνι υπάρχει και άλλο ορεώνυμο στην πλατάνια. Πιθαν ώ ς έχει
Αττική (ανατ ολικά του Κουβαρά). pi-rapesί που σημαίνει
Στη μικρή ρ εματιά που αρχίζ ει από το Διό νυσο και καταλήγει στη χαράδρα της Ρα­ 1734 η Ραπεντόσ α avaq
πεντόσας , υπά ρχουν αρχαία ε ρ ε ίπ ι α από ναό του Απόλλωνα και ιερό του Διονύσου Γ ραμπετόζας , Το Διονυσ
( εκεί πρωτολατρεύτηκ ε στην Αττική) . ΒΑ-Α του ι ερού , δίπλα στον εκεί καταρράχτη , νούσαν παλαιότερα στ ις
υπάρχει το ονομαζόμενο σπήλαιο Διονύσου , το οπο ίο μαζί μ ε τη διπλανή πηγή και τον Ανάβαση στην κορικ
προ του σπηλαίου εντοπισθέντα προϊστορικό οικισμό έχει χαρακτηριστεί με την Υ.Α. σι του Αγίου Ιωάννη Βιδί
21739/1 628/9-8-1975 (Φ . Ε , Κ. 10 6 3 Β 17 5 ) περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλου ς και ο « Ζ ή ν ων » το 1946) στα

Σ π ή λαιο Δ ι ο ν ύσου
 Δ Ι ΟΝ ΥΣΟ Β ΟΥΝ Ι Ι 59

προστατεύ εται από ειδική νομοθεσία . Ο καταρρά χτης που έπεφτε στη ρεμ ατιά από
ένα ύψος 20μ. έχει σήμερα στερ έψει, εξαιτίας των εργασιών του λατομείου της περιο­
χ ή ς που έ χει κυριολεκτικά καταστρέψει όλη την παλιά φυσική ομορφιά του ΝΑ μέρους
rIa του του βουνού , του καταρρά χτη και της ρεματιάς .
ι ο ν αρ­
Το Διονυσοβούνι βρίσκ εται στην ανατολική πλευρά του Ν. Αττικής και αποτελεί
: ε στην πρ οέ κταση προς βορρά της Π εντέλης , από την οποία χω ρ ί ζ ετα ι με την κοιλάδα του
, ς ονό­ Διονύσου (μ έσου ύψ . 460μ.) . Σε γενικές γραμμές ορίζεται από τον οικισμό Διόνυσο , τις
ό ) ΟIΚΙ­ ρ εματιές της Ραπ εντόσας και του Κιμπέτου κ α ι τον οικισμό Ροδόπολη (παλ Μπάλα ).
ΟΙ πιο Σύμφωνα με την ισοϋψή καμπύλη των 600μ . το Διονυσοβ ούνι έ χει περίμ ετρο 2
Σταμ α ­ χ ι λ Σύμφωνα μ ε την ισοϋψή καμπύλη των 400μ. έχ ε ι περίμ ετρο 1Ο χ ι λ περίπου , μή­
J υψ ώ­ κος ( Β Δ- Ν Α) 2,5 χ ιλ . και πλάτος (ΒΑ-ΝΔ ) 2 χιλ
, ι και ο
Το βουνό ήταν παλαιότερα κυριολεκτικά κατάφυτο και σ χ εδόν αδιάβατο από μικρά
, ύνι και πεύκα , αλλά οι μεγάλες πυρκαγι ές του 1982, 1991 & 1998 αφάνισαν όλη σ χεδόν τη
μη κο ι ­ βλάστηση. Στη ρεματιά της Ραπεντό σας, στη ΝΑ άκρη τ ου β ο υ ν ο ύ, υπάρ χ ουν μεγάλα
ο στη ν
πλατάνια . Πιθανώ ς έ χει πάρει την ονομασία Ραπεντόσα από την αρβανίτικη λέξη rra­
pi-rapesi που σημαίνει πλατ άνι-πλατάνια. Πάντως σε έ ν α πωλητήριο ( χοτζ έτl) του
ης Ρα­ 1734 η Ραπεντόσα αναφέρ εται Γ ραμπ ετόζα και η ΒΑ περιο χή της Πεντέλης βουνά της
.ν ύ σο υ Γ ραμπετόζας . Το Διονυσοβούνι ήτα ν ονομαστ ό και γ ι α τα πολλά μανιτάρια που αφθο­
ράχτη , νο ύσαν παλαι ότερα στι ς πλαγιές του .
κα ι τον
Ανά βα ση στην κορυφή , όπου πηγαίνει δρ όμ ος , μπορεί να γίνει απ ό το ερημοκκλή­
ην γΑ σι του Αγίου Ιωάννη Βιδίστι (ή Βυδίστη ) και της ομώνυμης πηγής (τη βρύ ση την έκ τ ι σ ε
) υ ς κ αι
ο « Ζ ή ν ω ν» το 1946) στα βόρεια ( χάρτης στη σ . 41).

Κατάλοι πα αρχαίου ι ερού

 ΑΓ Ρ Ι ΛΙΚ Ι Ι 41

που , βρίσκεται ένα σπηλαιοβάραθρο-ρήγμα (Α .Σ.Μ . 333) που αποτελε ίται από ένα
στενό κατηφορικό θάλαμο μήκους 20μ . περίπου . Έχει δύο εισόδους-ανο ίγματα 3χ1 ,60
μ . και 1, 8 0 χ Ο , 6 0 μ . , στη ρίζα βράχου διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ , που .βρ ίσκονται σ ε ύψος
3-5 μ . από τον πυθμένα του . Και τα δύο εξερευνήθηκαν από τη Σπηλαιολογική Ομάδα
του Ε .ο.Σ . στ ις 8 Μαίου του 1938 και περ ιγράφονται αναλυτικά σ τ η ν επετηρ ίδα του
« Το β ο υ νό - 1 94 6 » ( σ . 117-120).
Στη Δ-ΝΔ πλευρά της κορυφής Πετρωτή , σ ε ύψος 330μ. και σε απόσταση 8 0 0μ .
π ερίπο υ βόρ εια του διάσελου της Ντάρδιζας ( 3 1 2 μ . ) , βρίσκεται , ανάμεσα σ τ α αραιά
πεύκα και τα βράχια της περιοχής , το σπηλαιοβάραθρο της Ντάρδιζας (Α . Σ . Μ . 107) με
μήκος 40μ . , πλάτος 7μ. και βάθος (υψομετρική διαφορά) 3 0μ . Η ε ίσοδός του που
« β λ έπ ε ι » τα λατομεία Διονύσου , είναι ένα άνοιγμα στην πλαγιά 1, 5 χ 1μ . , απ' όπου αρ­

Λαραθώνα και τον

Β
500μ . 2 χλμ .
; και στην πεδιάδα
Ι λ
ι που σχηματ\ζεται
ά Χο ύνη κ αι Ντάρ­

ί μ ετ ρο 8 χλμ . περ ί­
ιμαηκότητα είναι η
του , έχ ει μήκος και

λό βου νό , με πο λύ
κο ρυφές .
ης ) στο άρθρο του
ναφέρ ει ότι η κορυ­
και Τούρλα .
ης Γ.Υ.Σ . : ράχη Κα­

ιν Αττικο κυκλαδική
μαρο. Εξαιτίας της
. ρά .
., πάνω στο τελευ­
α β ά ρα θ ρο-ρ ήγ μ α
, τη Νέα Μάκρη (λl­
ηλόιερα από μικρή
α από αρχα ία τ είχη
υφή . Πριν τη βράχι­
~χ 1 , 20 μ. , καθώς και
ανοσκ αφ εί από αρ ­
στο ίδιο ύ ψ ο ς περ ί­
 ,
αμαρι (55 8 μ .)

.;,ι _ .. ~ ~ ..
ι' Ο Μ ε την ονομασία Καμάρι χα ρ α κτ η ρ ίζοντ α ι τα υψώ­ Ονομασία : Το α ι

'''-'<; ' ματαττ ου βρίσκονται στην περιο χή του Καλάμου της κατά μία μυθολογ ική
,.. " ρίων, όνομα ήρωα Tl
",
-' (-'"-J ~ ~}\TTΙKής (αρ χαία Ωρωπία). Τους δίνεται η ονομα­
~~" . \ σία αυτή , από την ψηλότερη κ ο ρ υ φ ή τους, αφού δεν από τις Εριν(ν )ύε ς ή

....--...-...ιi:l3~;>:..,i:
- ,\ υπάρ χει μία ε νιαία ονομασ ία που να τα αντιπροσω­ ώνυμο Αστ ερ ίων έχει

C >ιΙ \ :r :\ )~~ πεύει . Αποτελεί μαζί με τα γειτονικά του βουνά, Μαυ­ της Κρήτης (Αστερο ι
~ \ (Αστράς ). Αρ γ ότερα
'•.. ""- ';, ρηνόρα Μαλακάσας και Μαυροβούνι Βαρνάβα , την
\~-7 " \ ι, ο ρ ε ι ν ή περιο χή της βόρειας αρ χαίας Διακρίας. Με
./ πιθανώς απ ό τον οι
v ι.:....r'
ι.ν ~) !} την ονομασία Καμάρι υπάρ χουν αρκετά τοπωνύμια Κατά μία άλλη μυθολ
Ι~~-) τωσε τον αδελφό το ι
σε πολλές περιοχές της Ελλάδος .
:,-;
Το Καμάρι , σύμφωνα με την ισοϋψή καμπύλη των 400μ. μπου έδωσαν τα ονό

έχει περίμετρο 12 χ ι λ. περίπου. Στα δυτικά χωρίζεται από τη Μαυρηνόρα με τη μεγάλη να κατοικία των Ερν

ρ εματιά Μαυροδήλεσι και στα ανατολικά, η ε π ί σ η ς μεγάλη ρεματιά-χαράδρα Χούνη το Η ονομασία Κιθ ι

χω ρ ί ζ ε ι από τις δυτικές προεκτάσεις του Μαυροβουνιού. Στα βόρεια φθάνει με τις προ­ Τύραννος » του Σοφ

εκτάσεις του μέχρι σ χεδόν τον όρμο των Αγ. Αποστόλων. Θεόφραστος (40ς α

ΤΟ Καμάρι είναι κατάφυτο από πεύκα και έ χει πολλά πηγαία νερά που έ χουν όμως ρών. Ο Ρωμαίος π ο

δεσμευτεί τα περισσότερα για την ύδρευση της Αθήνας , όπως πχ οι πλούσιες πηγές κά » και « Α ι νε ι ά ς» Κι

του Καλάμου . νραφι κά » του , καθ ώ

Η ψηλότερη κορυφή των υψωμάτων του Καλάμου λέγεται Καμάρι , έ χε ι ύψος αρκετές φορές τον Κ

588μ . , και απ έ χει 30' περίπου από το δρόμο που πηγαίνει στον Κάλαμο και από τον Το παράδοξο εί \

αυχένα που συνδ έει τα δύο ρ έματα Μαυροδήλεσι και Χούνη , ό πο υ και εικονοστάσι . νος ο Βυζάντιος (60
Στη ΒΑ πλευρά του βουνού και ανατολικά τ ου Καλάμου βρίσκεται , σε ύψος 190μ . , η ται στο λεξικό Σούδι

γυναικεία (από το 1948) Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος , στη θέση Καλό Λιβάδι ή πωνύμιο στην Ελλά i

Καλολίβαδο που είναι μία από τι ς παλαιότερες της Αττικής . Η Μονή ιδρύθη κ ε στα τέλη Αρχαία γεωγρ'

του 160υ αι. ως σταυροπηγιακή μονή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στο χώρο της χαιότητα οι πόλεις r
ερ ειπωμένης πρώτης μονής , που η ίδρυσή της ανάγεται στον 60 αι . Μετά την κατα­
σ τρ ο φ ή της από του ς Τούρκους (1824) ανασυγκροτήθηκε σιγά -σιγά ως μονή Μετα­
μορφώσεως του Σωτήρος.
Μετά το χ ω ρ ι ό Κάλαμος και λίγο πιο κάτω από τις χα ρ α κτ η ρ ι στι κέ ς βρύσες με τα
πλατάνια , στα δεξιά του δρόμου , και σε απόσταση 2 00μ. από αυτόν και 70-8 0μ. ψηλό­
τ ερα, στη ρίζα χαρακτηριστικών κάθετων βράχων (ύψ . 291 μ.) , βρίσκεται το σπήλαιο
του Καλάμου (Α. Σ . Μ . 340).
Το σπήλαιο έ χ ε ι δύο εισόδους, η μία έχει πλάτος 2 ,50μ . , και ύψος 5μ., απ ' όπου
ανοίγονται αντίστοι χοι παράλληλοι διάδρ ομοι βάθους 10-12μ . που στο τέλος τους ενώ­
ν ονται μεταξύ τους με άλλο οριζόντιο θάλαμο . Μέγιστο ύψ ος σπηλαίου 8μ . Εξερευνή­
θηκε την 7-6-1947 και περιγράφεται αναλυτικά στη ν επετηρίδα του Ε .ο.Σ. « τ ο βουνό
1947- 48», σ. 43-45 ( χάρτης στη σ. 69).
 Μ Α ΥΡ Η ΝΟ Ρ Α - ΚΑ Μ Α Ρ Ι - Μ ΑΥ Ρ Ο Β Ο ΥΝΙ
ρό
νό
lα­
ση
ιη­
δό
Jία
1­
'ώ­
lά ­
' το
Ja ­
φ ί­
χα ­
2,5
(ιλ.
του
ία ς
ν ό­
ίγο
( ση
μα­
 ,
Ι σι ω να ς (1 409μ.)

Ονομασία: Το αρχικό και πανάρ χαιο όνομα του βουνού,

κατά μία μυθολογική παράδοση , ήταν Ασιέριοξ ή Ασιε- Ι ~ · · .
ρίων, όνομα ήρωα που εφόνευσε η Τισιφόνη , μία. '
,1 Ι " Γ
από τις Ερlν (ν )ύΕς ή ΕυμΕνί δ Ες , αν και το ΟΡΕ- ·
. ..:........-, r-
/ ."'.'

ώνυμο Αστερίων έΧΕΙ διασωθεί μόνο σε βουνά . _ \ -> -" · -'Ξ~.

. : ~;, . ·,-'~{;."'( ~. .\.,\
της Κρήτης (Ασι ερούσια) και της Π Ελοπ οννήσου .: ',., -' ", . - .
( Α σ τ ρ ά ς ) . Αρνόιερα ηήρ ε την ονομασία Κιθαιρών 1 ...... .' \ \Γ'~" " '~
πιθανώς από τον ομώνυμο βασιλέα των Πλαταιών. _.! ~, (~ ~-? " 'ι. ; ~Ί {~!
Κατά μία άλ λη μυθολογική παράδοση, ο Κιθαιρώνας σκό- \ 1./ ~....) ~.. ./' V

τωσε τον αδελφό του Ε λικώνα , γι ' αυτό οι θεοί του Ολύ- ' 'ς')

μπου έ δ ω σ α ν τα ονόματα αυτά στα δύο γειτονικά βουνά και έκαναν τον κακό Κιθαιρώ­

να κατοικία των Εριν(ν )ύων και τον καλό Ελικώνα κατ οικία των Μουσών.
Η ο ν ο μ α σ ί α Κιθαιρών αναφέρεια: από τον 50 αι . Π .Χ . στι ς τραγωδίες « Ο ι δ ί πο υ ς
Τύραννος » του Σοφοκλή και « Β ά κχ α ι » και «Φοίνισσαι » του Ευριπίδη. Ο φιλόσοφος
Θεόφρασιο; (40ς αι η.Χ ) στο βιβλίο του « Π ε ρ ί ανέμων » - 1:32 τον α ναφέρει Κιθαι­
ρών . Ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος (10ς αι η . Χ) τον αναφέρε: στα έργα του «Γ εωργι­
κά » και « Α ι νε ι ά ς» Κιθαιρών (Cithaeron), όπως και ο Στράβων (10ς σι . η .Χ) στα « ΓΕ ω­
γραφικά » του , καθώς και ο Πλούταρ χος (1 ος αι .) , Ενώ ο Παυσανίας ( 20ς αι .) αναφ έρει
αΡΚΕΤ ές φορές τον Κιθαιρώνα στα « Α ττ ι κά» και στα « Β ο ι ω τι κά» του .
Το παράδοξο Είναι ότι οι λ ε ξ ι κ ο γ ρ ά φ ο ι Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς (50ς αι . ) και Στ έφα­
νος ο Βυζάντιος (60ς αι .) δεν αναφέρου ν καθ όλου τον Κιθαιρώνα , που επαν εμφανίζε­
ται στο λεξικό Σούδα ή ΣουΤδα (10 0ς αι.). Με την ονομασία αυτή δεν υπάρχει άλλο το­
πωνύμιο στην Ελλάδα .
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία : Γ ύρω από τον Κιθαιρώνα υπή ρχαν κατά την αρ­
χ α ι ό τ η τ α οι ηόλεκ; Πλαταιαί, Ερυθραί , Ελευθεραί και Αιγόσθενα . Από τους αρ χαίους

Ο Κ lθΟιΡών ος ο πό τ ο Κορο μπίλ ι

62 Ι Τ Α ΒΟΥΝ Α ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

χρόνους ακόμα , ο Κιθαιρώνας χώριζε την Αττική και Μ εγαρίδα από τη Βοιωτία. Από σικάδ: και Γκίκα-Χούνη , ι
τις δύο φυσικές διαβάσεις του βουνού περνούσαν οι πανάρχαιοι δρόμοι που 'ένωναν και δυτικά από τους όρρι
τα Μέγαρα με τη Θήβα (δίοδος Λεστόρι ή Κιάφα Φίχθι) και την Ελευσίνα με τη Θήβα Έκταση: Με βάση τ

(δίοδοι Ελευθερών και Δρυός κεφαλαί ή Τριών κεφαλών ή Κιάφα Σούρι). έχει μήκος 8 χιλ ., ηλάτο:

Από τους Βοιωτούς, ο Κιθαιρώνας λεγόταν Ιερόν όρος και Ζάθεος Κιθαιρών . Το το βουνό έχει περίμετρο

βουνό και η περιοχή των Πλαταιών ήταν τόπος λατρείας του Διονύσου , καθώς και του ρώνα, δηλαδή από εκει
(Κιθαιρώνιου) Δία και της (Κιθαιρώνιας) Ήρας . α Παυσανίας γράφει στα «Βοιωτικά» (Α-Δ) 22,5 χ ι λ. , μέγιστο τ
του (2,4) «......... ο δε Κιθαιρών το όρος Διός ιερόν κιθαιρωνίου εστίν ». Μορφολογία: Ο ΚιΕ

Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (Αριστείδης - 11, 3-4), σε μία κορυφή του Κιθαιρώ­ υψών εται απότομα , σε ι

να και στραμμένο προς το σημείο που δύει ο ήλιος το καλοκαίρι υπήρχε « τ ο των Αρχίζει να υψώνεται σχε
Σφραγιτίδων νυμφών άντρον» , δηλαδή σπήλαιο όπου λατρεύονταν οι Σφραγίτιδες ης Ερυθρές, φθάνε: στ ο

Νύμφες, που παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν και για μαντείο (15 στάδια χαμηλότερα μηλώνει αρκετά αηότοι
της κορυφής γράφει ο Παυσανίας στα « Β ο ι ω τ ι κ ά» του, δηλ. 2,5-3 χλμ. περίπου). Το όγκος του με τη μεγάλη

σπήλαιο αυτό παρά τις προσπάθειες δεν έχει εντοπιστεί. ΤΟ πιθανότερο είναι ότι οι αρ­ Βασιλείου , σε δύο σιεν­

χαίοι λέγοντας κορυφή του Κιθαιρώνα, δεν εννοούσαν την ψηλότερη κορυφή , που είναι το ρ έμα της Δρα κο

ήταν μάλλον δύσκολο να ανέβει πομπή με αμάξια , για να ανάψουν φωτιά στο βωμό Ερυθρών και Πλαταιών

όπου έκαιγαν ξόανα και σφάγια που αναφέρει ο Παυσανίας, αλλά μία άλλη χαμηλότε­ Κορυφή : Προφήτης
ρη , ίσως το Λουκίσθ: που είναι πιο ομαλό και πιο κοντά στους αρχαίους δρόμους και φανίζεται στη Γ εωνραφ]
φαίνεται καλύτερα (άρα και η φωτιά) από τις Πλαταιές. Εάν αυτό διαπιστωνόταν, τ ότε Ψηλέ ς κορυφές: Avl
το σπήλαιο των Σφραγίδων συμπίπτει με μία από τις τρεις σπηλιές που έ χουν ανακα­ Μπαχαντούρι 1024μ . , Τ

λυφθεί στην περιοχή . σούρι 1 043μ.

Στον όρμο των Αιγοσθένων (Πόρτο Γερμενό) βρίσκεται η ομώνυμη ακρόπολη δια­ Χαμηλές κορυφές 'Ά

στάσεων 1ΟΟχ200μ . περίπου με το μεγάλο φρούριο των Αιγοσθένων που κτίστηκε κα­ χος 860μ ., Καρούμπαλ
τά τον 50 και 40 αι . η .Χ . Μέσα στην ακρόπολη υπήρχε ιερ ό του μάντη και θεραπευτή 660μ ., Μαύρο Σπιθάρ ι
Μελάμποδα . Στο χώρο αυτ ό κτίστηκε μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική , εκεί όπου εί­ 663μ . , Π έτρα Αετού 855
ναι σήμερα το εκκλησάκι της Αγίας Άννας . Μέσα στο φρούριο υπάρχει επίσης το εκ­ Γεωλογική δομή: (
κλησάκι του Αγ. Γεωργίου , καθώς και μερικά κελιά από την εποχή που χρησιμοποιή­ τολικής Ελλάδας και τα

θηκε ως μοναστήρι . κούς ασβεστόλιθους , δ (

α Κιθαιρώνας , σύμφωνα με τον Αισχύλο ( << Αγα μ έ μ ν ω ν » , στ. 281-311), ήταν ένα σχεδόν γεωλογική δομή

από τα 8 βουνά που στην κορυφή του άναψε η φωτιά που ανήγγειλε την άλωση της Σπήλαια: Στη βόρι

Τροίας. Τα άλλα 7 ήταν: Ίδη (στην Τροία), Ερμαίον (ακρωτήριο στη Λήμνο), Άθως, Μά­ σπηλιές που πιθανώς η

κιστος (Καντήλι) , Μεσσάπιο ( Κτ υπά ς) , Αιγίπλαγκτον ( Π α λ ι ο β ο ύ να Γερανείων) και Αρα­ 1. Σε ύψος 440μ. , π

χναίο (σημείωση: η απόσταση Άθως-Καντήλι είναι οριακή για οπτική επαφή και μπορεί Αγίας Άννας και σε μ ία ~
να επιτευ χθεί μόνο με άριστη διαύγεια ατμ όσφαιρας). λιά Βερνούτισνι που έχε
Γεωγραφική θέση: α Κιθαιρώνας βρίσκεται στο ΒΔ άκρο του Ν . Αττικής και στα 2. Σε ύψος 700μ., σ
σύνορα με το Ν . Βοιωτίας. Από την Αθήνα απ έχει σε ευθεία γραμμή 48 χιλ. σαν τοίχος βράχια , βρίc
Σε γενικές γραμμές ορίζεται βόρεια από τις Ερυθρές , τις Πλαταιέτ ; το Βαθύπεδ ο διαστάσε ων 6χ5μ. και ύ
του Καπαρελλίου και τη μεγάλη ρεματιά-χαράδρα της Λιβαδόστρας (αρχ. Ωερόη) , στα 20μ . περίπου που στο τ

ανατολικά από το βουνό Πάστρα απο το οποίο χω ρ ί ζεται με τη δίοδο των Ελευθερών 3. Σε ύψος 800μ., β
( Κά ζα ς) και το διάσελο Κιάφα Σούρι (αρχ . Δρυ ός κεφαλαί) , στα νότια από τα Βίλια , το σθι ». Είναι ένα μεγάλο ι

β ουνό Πατ έρας από το οποίο χωρίζεται μ ε την κοιλάδα των Βιλίων και τα ρέματα Ντα­ ρυφής που έ ν α ς μεγάλ (
 Κ Ι Θ Α Ι ΡΩΝΑ Σ Ι 63

σικάδι και Γκίκα-Χούνη , καθώς και τον οικισμό Αιγόσθενα (Πόρτο Γερμενό) και στα ΝΔ
και δυτικά απ ό τους όρμους Αιγοσθένων και Λιβαδόστρας.
'Ε κτα σ η : Με βάση την ισοϋψή ( υ ψ ο μ ε τ ρ ι κ ή ) καμπύλη των 1Ο Ο Ο μ . ο Κιθαιρώνας
έ χει μήκος 8 χ ι λ ., πλάτος 2 χιλ και ηερίμ ετρο 20 χιλ Μ ε βάση την καμπύλη των 600μ.
το βουνό έχ ε ι περίμετρο 54 χιλ. περίπου . Οι πραγματικές όμως διαστάσεις του Κιθαι­
ρώνα , δηλαδή από εκεί που αρ χίζει η κλίση των πλαγιών του είναι μέγιστο μήκος
(Α-Δ ) 22,5 χ ι λ . , μέγιστο πλάτος 7,5 χ ιλ και περίμετρο 68 χ ιλ περίπου.
Μορφολογία: Ο Κιθαιρώνας είνα: ένας συμπαγής πετρώδης ορεινός όγκος που
ιιψώνετα: απότομα , σε ύψος 1409μ. σε μια απόσταση μόνο 4 χιλ. από τη θάλασσα .
Αρ χίζει να υψώνεται σχετικά ο μ αλ ά και με διεύθυνση προς τα δυτικά , από τ α Βίλια και
τις Ερυθρές , φθάνει στο μέγιστο ύψος του νότια των Πλαταιών και μετά αρ χ ί ζει να χ α ­
μηλώνει αρκετά απότομα προς τον κόλπ ο των Αλκυονίδων , αφού χω ρ ι στε ί ο κύριος
όγκος του με τη μ εγάλη και βαθιά ρεματιά Λυ ζιμά, που καταλήγει στον όρμο του Αγ.
Βασιλείου, σε δύο στενούς βρα χίονες ( σ α ν ψαλίδι). Άλλες ρεματιές στη νότια πλευρά
είναι το ρέμα της Δρακοσπηλιάς , το ρέμα Σοχά , το ρέμα Τσόκα και στα βόρεια μ εταξύ
Ερυθρών και Πλαταιών η Βεργούηαν: και μία ανώνυμη .
Κορυφή : Προφήτης Ηλίας 1409μ . Λέγεται και Ελατιάς, ονομασία που (πρωτο)εμ­
φανί ζεται στ η Γεωγραφία του Μελέτιου, το 1807 (τ . Β . σ . 330) .
Ψηλές κορυφ ές : Ανώνυμη 1010μ . , Λεστ όρι 1000μ., Λουκίσθι ή Λουκέσθι10 04μ. ,
Μπαχαντούρι 1024μ. , Τρεις Κορυφές (παλ Τριμάλια) 1370μ .-1365μ.-1358μ . και Φρα­
σούρι 104 3μ.
Χαμηλές κορυφές: Άγ. Κωνσταντίνος (ή Καστάνοβα) 566μ. , Βορδοσίτι 969μ . , Βρά­
χο ς 860μ . , Καρούμπαλο 867μ . , Ράχη Λύκου ή Λυκόρα χη 922μ.-881 μ . , Μαυροβούνι
660μ . , Μαύρο Σπιθάρι 398μ .-366μ . , Με γάλη Κορυφή 876μ . , Μπλέτα (ή Μελίσσι)
663μ . , Πέτρα Αετού 855μ. , Παγώνι ζα 517μ . και Ταψί ζα 4 28μ.
Γεωλογική δομή: Ο Κιθαιρώνα; ανήκει από γεωλογική άποψη στη ζώ ν η της Ανα­
τολικής Ελλάδας και τα πετρώματά του αποτελούνται από ασβεστόλιθ ους , δολομιτι­
κούς ασβεστόλιθους , δολομίτες, αργιλικούς σ χιστόλιθους και ψαμμίτες. Έ χει την ίδια
σ χεδόν γεωλογική δ ομή με την Πάστρα και την Πάρνηθα .
Σπήλαια: Στη βόρεια πλευρά της κορυφής Λουκίσθι υπάρχουν ο ι παρακάτω 3
σπηλιές που πιθανώς η μία από αυτές να είναι το Σφραγίδιον άντρον.
1. Σε ύψος 440μ. , πάνω (νότια ) από την πηγή Βεργούτιανι και τ ο ερημοκκλήσι της
Αγίας Άννας και σε μία μικρή βράχινη έξαρση βρ ίσκεται η χ α μ η λ ή σαν στέγαστρο σπη­
λιά Βεργούτιανι που έ χει διαστάσεις 3χ1 , 2 μ . και βάθος 9μ .
2. Σε ύψος 700μ., στο ανατολικό αντέρεισμα της κορυφής και στα χα ρα κτ η ρ ι στ ι κά
σαν τοίχος βρά χια , βρίσκεται ένα σπήλαιο που έ χει μία κύρια αίθουσα με σταλακτίτες
διαστάσεων 6Χ5μ. και ύψους 2μ . περίπου , καθώς κα: μία σήραγγα 1 , 5 χ 1 μ . και μήκους
20μ . περίπου που στο τέλος της έχει ένα μικρό άνοιγμα ε ξ α ερ ι σ μο ύ στην οροφή .
3. Σε ύψος 800μ ., βρίσκεται έ να σπηλαιοβάραθρο που λέγεται « Τ ρ ύ πα του Λουκί­
σθι ». Είναι ένα μεγάλο σχίσμα , με διεύθυνση Β-Ν , του δυτικού αντερείσματος της κο­
ρυφής που έ ν α ς μεγάλος ογκόλιθο; έ φ ρ α ξ ε το πάνω μ έρος δημιουργώντας σπήλαιο
64 Ι Τ Α Β ΟΥΝ Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ ΗΣ
ΚΙΘΑΙΡΩΝΑ:
Νίκος Νίζης , 2002. Τα βουνά
κλίμακα 1:50.000, ισοδιάστα
r
500μ . 1
Ά_ _
Ελ ληνικό ΓιωδalTlκό [ύσtl ι μα Α\ι ο φο.ρ( ~
Copyrlght ΑΝΑΒΑΙΗ Α παγορ ru ετ ο l η ι . ~ σ
'1αγη γρ α φή Jμf ιμάτων '\ τ ο υ συ νόλου rc

με διαστάσεις στην είσοδό του 2 ,5 Χ2 ,5μ . Έχει μία μεγάλη πρώτη « α ί θ ο υ σ α» από πε­
σμένους και σφηνωμένους βράχους που δείχνει να συνε χίζει στο βάθος της με δύο λα­
γούμια κατά τη διεύθυνση του ρήγματος .
Υδρολογία: Εξαιτίας της φύσης και της διάταξης των πετρωμάτων του ο Κιθαιρώ­
νας δεν έχει πολλά πηγαία νερά . Λιγες βρύσες και πηγάδια βρ ίσ κονται στα χαμηλά ,
κυρίως στις κατοικημένες περιοχές . Πολύ γνωστή είναι η πηγή Γκούρα στην ομώνυμη
χ α ρ ά δ ρ α -όπου και οι ερειπωμένοι υδρόμυλοι- από την οποία υδρεύονται τα Βίλια ,
500
καθώς και η ονομαστή πηγή Β εργ ούτ ιανι (που εικάζ εται ότι ε ίναι η αρχαία πηγή της 400

Άρτεμης) δίπλα στο ερημο κκλήσι της Αγ. Άννας , που χρησίμευε μέ χρι πρόσφατα για
ύδρευση των Πλαταιών , ενώ παλαιότ ερα τροφοδοτούσε το μι κρό ποτάμι Ωερόη (σήμ.
Λιβαδόστρα ).
Χλωρίδα - βλάστηση: Ο Κιθαιρώνας είναι κυριολεκτι κά κ α τ ά φ υ τ ο ς από κοινά
π εύ κα (χα λέ π ι ο ς πεύκη ) στα χαμηλά και από έλατα ( κ ε φ α λλ η ν ι α κ ή ε λά τ η ) στα ψηλά .
Πολλ ές πλαγιές του είναι αδιάβατες από την πυκνή βλάστηση. Τα δάση του Κιθαιρ ώνα
από έλατα , πεύκα , μεγάλα πουρνάρια , φιλίκια , κ έδρα και αγριοφυστικι ές ήταν ονομα­ ο 00

Ό~
στά από την αρχαιότητα . Έχουν καταγραφε ί 835 φυτικά είδη. Εκμεταλλευόμεν οι τα πυ­
οχώ ,
κνά δάση του Κιθαιρώνα ο ι κάτο ι κο ι των γύρω περιοχών και κυ ρ ίω ς των Βιλίων ασχο­
λήθηκαν συστηματικά μ ε τη συλλογή κα ι την επεξεργασία της ρητίνης.
Πανίδα: Στον Κιθαιρώνα κατά την αρχαιότητα υπήρχαν κα ι λιοντάρια, όπω ς ανα­
φέρ ει ο Ευριπί δης στην τραγω δία « Β ά κχα ι» ( στ . 1142) και ο Παυσανίας στα « Αττ ι κά»
(41,4). Το 190 αι ώνα υπήρχαν ακόμα αρκετά μεγά λα ζώα, όπως ε λάφια , ζαρ κάδια ,
αγριογούρουνα , λύκοι , τσακάλια , αλεπούδες και μεγάλα αρπακτικά . Σήμ ερα έ χ ο υ ν

Ο ΚιθσιρώΥσς από Τ Ο Υ Π ατέρ α
ΚΙ Θ ΑΙ ΡΩΝ Α Σ , 65
απομείνει μόνο αλεπούδες , κουνάβια,
λαγοί, γεράκια, τσίχλες Κ .ά .
Μοναστήρια - εκκλησίες: Σε
ύψος 570μ. , στη 'β ό ρ ε ι α πλευρά του
βουνού κ α ι σε απόσταση 5χλμ. από
τις Πλαταιές , βρίσ κετα ι το γυναικείο
μοναστήρι της Αγ. Τριάδας , που το αρ­
χι κό του κτίσμα χρονολονε ίιω από το
120 αιώνα .
Στη ΝΑ άκρη του βουνού , λίγο
πριν τα Β ίλια και σε ύψ . 440μ . υπάρχ ει
το νέο (από το 1971) γυναικείο μονα­
στήρι του Προφ . Ηλία . Το ομώνυμο εκ­
κλησάκι πιθανώς να είναι κτίσμα του
130υ αι .
Στον Κιθαιρώνα υπάρχουν και
ε ρ η μ ο κ κ λ ή σ ι α , όπως της Παναγίας
(700μ .) στο ρέμα της Γκούρας , του Αγ .
Γεωργίου (51 Ομ .) στο Παλ ιοχώρι, του
Αγ . Ιωάννη (490μ . ) ΝΔ της κ ο ρ υ φ ής
Βράχος (περιοχή Φιλίππι) , της Αγ. Πα­
ρασ κευής , της Αγ . Άννας και του Αγ .
Νικολάου σχεδόν στην παραλ ία τ ων
Αιγοσθένων , του Αγ . Γεωργίου μέσα
στο φρούρ ιο , της Αγ. Άννας ( 4 3 0 μ. )
στην περιοχή Βεργούτιανι και λίγο βο­
ρειότερα των Αγ . Αναργύρων (390μ .) ,
καθώς και το εκκλησάκι του Προφ .
Ηλία σχεδόν στην κορυφή (1390μ .) .
Καταφύγια: Στη θέση Πέταλο , σε
ύψος 1090μ., 9 ,5 χιλ. από τα Βίλια,
υπάρχει καταφύγιο του Ε.ο.Σ . Ελευσί­
νας με την ονομασία « Β α γγ έ λ η ς Τσά­
κος » . ΤΟ καταφύγιο είναι ένα μεγάλο
οίκημα που άρχισε να κ α τα σκ ε υ ά ζετ α ι
το 1976 και τα επίσημα εγκαίνιά του
έγιναν την 26-9-82 . Το καταφύγιο αυτ ό
που διαθέτει 25 κρεββάτια , βρίσκεται
στην ανατολική ράχη των Τριών Κορυ­
φών , δίπλα στη με γάλη στροφή του
δρόμου της κορυφής και δεσπό ζει
66 Ι ΤΑ ΒΟ Υ Ν Α Τ ΗΣ Α ΤΤ Ι ΚΗ Σ

όλης της περιοχής. Πληροφορίες: Ε.ο.Σ. Ελευσίνας τηλ . 010-5545430.

Λίγο πριν την κορυφή, σε ύψος 1400μ . υπάρχει ένα μικρό καιαφύνιο του Ε .ο.Σ.
Ελευσίνας που μπορεί να φιλοξενήσει 9-1 Ο άτομα. ΤΟ καταφύγιο ήταν παλιό στρατιω­
τικό κτίσμα που διασκευάστηκε μαζί με τον περιβάλλοντα χ ώ ρ ο από τον Ε.ο.Σ . Ελευ­ Η Μαυρηνόρα.

σίνας το 1998-99. ρο ς, ένα μικρό κα

Διαδρομές - μονοπάτια: Η ανάβαση στην κορυφή του Κιθαιρώνα παλαιότερα ανατολική Αττ ική, ι

ήταν απαγορευμένη γιατί υπήρχαν εκεί εγκαταστάσεις της Αεροπορίας . Τη δεκαετία ΝΑ του βουνού Με

του '80 και μετά το σεισμό των Αλκυονίδων της 24-2-81 όπου έπαθαν αρκετές ζημιές την πηγή Κρόνιεζα

τα κτήρια, η περιοχή εκκενώθηκε και σήμερα είναι ελεύθερη η προσπέλαση σε αυτή Στείρι και καταλήγι

και μάλιστα με αυτοκίνητο. σα και Αυλάκι με

Στον Κιθαιρώνα μπορούν να γίνουν διάφορες διαδρομ ές σε συνδυασμό με αυτοκί­ ακρωτήριο Τσουργ

νητο ή αυτοκ ίνητα , αν και το απότομο των πλαγιών του και η πολύ πυκνή βλάστησή (Β-Ν) 3 χιλ. και πεf
του , κυρίως του Ν-ΝΔ τμήματός του, δεν επιτρέπουν ποικιλία διαδρομών . Μερικές δια­ Βόρεια της κο:

δρομές ε ίνα ι : βρίσκεται η ρεμαυ

1. Παλιό λατομείο (διάσελο Κιθαιρώνα-Πάστρας ή Κιάφα Σούρι) 640μ .-διάσελο Κα­ μικρότερη ρεματιά

ρούμπαλου 780μ.-διάσελο 840μ. (Κιάφα Μούζα}-ορεινός δρόμος-διάσελο 840μ. το ξεχωριστό ύψιι

(Κιάφα Φίχθl}-ύψωμα 996μ.-καταφύγιο-βόρεια πλευρά Τριών Κορυφών-σ χεδόν γράφουν λανθασμ

κορυφογραμ μή-κορυφή. Μαυρηνόρα και

2. Βίλια-ρ εματιά Γκούρας-ερημοκκλήσι Παναγίας (700μ .)-διάσελο 840μ . (Κιάφα Μού­ 1:25.000-1989, αν'

ζα) και συνέχεια όπως στη διαδρομ ή 1. ανώνυμο (το αναφ

3. Βίλια-βρύση Τσίας (620μ .)-ρεματιά-διάσελο 840μ . (Κιάφα Φίχθι) και συνέχεια λl. Ο απόκρημνος

όπως στη διαδρομή 1. (Έχει σηματοδοτηθεί ως Εθνικό Μονοπάτι

22). έχει μία ορθοπλαγ ι

4. Ερ υθ ρές-βόρε ια πλευρά κο ρυφή ς Λου κίαθι-σηήλα: α-κο ρυφή 1004 μ .-ύψω μα νών το 1948-49, ε'
996μ. και συνέχεια όπως στη διαδρομή 1. γων το χρησιμοποί

5. Πλαταιές-Μονή Αγ. Τριάδας (570μ .)-δlάσελο 980μ .-δυτική ράχη Ελατιά-κορυφή Στη Μαυρηνό]

(Εθνικό Μονοπάτι 22). στη ΝΔ-Δ άκρη , τη

6. Δρόμος Αγ . Βασιλείου-στροφή/διάσελο Ταψίζα 440μ.-Λυκόραχη-κορυφογραμμή­ λαιού ναΊσκου του

Φρασούρι-διάσελο 980μ .-δυτική ράχη Ελατιά-κορυφή. της Θεοτόκου-Νέα

7. Δρόμος Αγ. Βασιλείου-μεγάλη στροφή ρεματιάς (250μ .)-ρεματιά Λυζιμά-διάσελο ρά, της Παναγίας (
Μεγ. Κορυφής-ράχη Μπαχαντούρι (- ή διάσελο 980μ.)-κορυφή. ας ή Μονή Κακής ι

8. ΤΟ πέρασμα του Κιθαιρώνα (διαδρομή 1 και αντίστροφα η διαδρομή 6 ή 7). λάου (ιδρύθηκε το

Ορειβατική θέα: Από την κορυφή του Κιθαιρώνα μπορούμε να δούμε , όταν υπάρ­ Στη ΒΑ-Α πλει

χει διαύγεια στην ατμόσφαιρα, τα εξής βουνά: Β-ΒΑ: Κτυπά και Καντήλι. ΒΑ: Δίρφη , στρα και σπηλιές

Ξεροβούνι και Όλυμπο Ευβοίας . Ανατολικά: Πάστρα και Πάρνηθα . ΝΑ : Πεντέλη, Υμητ­ ποιούνται για στάν

τό και Πατέρα. ΝΔ : Γεράνεια, Ζήρια και Χελμό. Δυτικά: ΚορομπΙλι. Β-ΒΔ : Ελικώνα και (ερημοκκλήσι ;) της

Παρνα σσό . της δείχνει να συνε

Χάρτες: Αξιολογότεροι χάρτες για τον Κιθαιρώνα είναι της Γ.Υ.Σ., Κλ. 1:50.000, μονοπάτι που καπ

φύλλα: Καπαρέλλιον (1988) και Ερυθραί (1989) και Κιθαιρώνας 1:25.000 των εκδόσε­ διάσελο , υπάρχει έ

ων ΑΝΑΒΑΣΗ . Μια ενδιαφέρc

πηγή Κρόνιεζα-Μι
Μονή Ν . Ιερουσαλι
 r
αυρηνορα (405 μ.)
',
τιω­
.J-~-'

'ευ­ Η Μαυρηνόρα, που λέγεται και Μαυροβούνι ή Μαυρονό- ( """ '-~"

ρος , ένα μικρό και κατάφυτο από πεύκα βουνό στην.. (--?~ - , J <," ,

ερα
ανατολική Αττική , εκτείνεται ΒΑ της Κερατέας και ..;;:, '--'~-" l -, / ' /~'
ετία ΝΑ του βουνού Μερέντα. Αρ χίζει σχεδόν από "Γ'-.....,. _-- - / (

την πηγή Κρόνιεζα ή Κρόνιζες στο ρέμα Πρόϊ

~.
""' · ~ __. .
\(
μlές
ιυτή Στείρι και καταλήγ ει στ ους όρμους Κακή Θάλασ-- ~.., --.,/ ς -.\/ ..
~)
σα και Αυλάκι με το βραχώδες και απόκρημνο ,.--..-.'.,
υκί­ ακρωτήριο Τσουργέλι. Έ χει μήκος (ΒΑ-ΝΔ) 4,5 χιλ ., πλάtος '--7
ησή (Β-Ν) 3 χιλ. και περίμετρο 13 χιλ. περίπου. _ D
δια­ Βόρεια της κορυφής και ανάμεσα στις απολήξεις τη~ Τρ - ι και Φλαμπούρι
βρίσκεται η ρεματιά -χαράδρα Μπουκουρίμα που καταλήγει σ τ Αυλάκι , ενώ μία άλλη

Κα­
μικρότερη ρεματιά στα ΝΔ που καταλήγει στο Πρόϊ Στείρι, χωρίζει τη Μαυρηνόρα από

ωμ . το ξεχωριστό ύψωμα Διόνυσο ή Διονυσοβούν: (272μ .-266μ .) . Ορισμένοι χάρτες ανα­

:δόν γράφουν λανθασμένα τα τοπωνύμια, δηλαδή το ακρωτήριο το ονομάζουν Μαυρονόρι ή

Μαυρηνόρα και το βουνό Τσουργέλι. Ο χάρτης της Γ .Υ.Σ . , φύλλο Πλάκα, κλ.

~oύ­ 1:25.000-1989, αναφέρει το ΝΔ τμήμα Μαυροβούνι (367μ.), το ΒΑ και ψηλότερο το έχει

ανώνυμο (το αναφέρει Κορυφή) , ενώ το ακρωτήριο το αναφέρει Μαυρονόρι ή Τσουργέ­

χε ι α
λι . Ο απόκρημνος βρά χος Τσουργέλι (204μ .) που πέφτει σχεδόν κάθετα στη θάλασσα
έχει μία ορθοπλαγιά (120μ .) όπου πρωτοέγιναν αναρριχήσεις από τον Ε .σΣ.-Τμ. Αθη­

JJ μ α νών το 1948-49, ενώ αργότερα, από το 1962 και μετά , αναρριχητές διαφόρων συλλό­
γων το χρησιμοποίησαν για την εξάσκησή τους στο βράχο.

υφή Στη Μαυρην όρα βρίσκονται τρία μοναστήρια παλαιοημερολογητών, ένα αντρικό
στη ΝΔ-Δ άκρη, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (ιδρύθηκε το 1935, στο χώρο πα­

Jμή­ λαιού ναΤσκου του Αγ . Νικολάου) , ένα γυναικείο στη ΒΔ-Δ πλευρά, η Μονή Εισοδείων
της Θεοτόκου-Νέα Ιερουσαλήμ (ιδρύθηκε το 1932) και ένα γυναικείο στη ΝΑ-Α πλευ­

πλο ρά, της Παναγίας (Εισόδια της Θεοτόκου) της Πευκοβουνογιάτρισσας (ή Μονή Κερατέ­
ας ή Μονή Κακής Θάλασσας) στο χώρο και αυτή άλλου παλιού ναΊσκου του Αγ . Νικο­
λάου (ιδρύθηκε το 1930).
ίΤά ρ­ Στη ΒΑ-Α πλευρά της Μαυρηνόρας υπάρχουν πολλές καρσυκέ.; τρύπες, στέγα­

)φη , στρα και σπηλιές μικρές και μεγάλες, όπως η σπηλιά της Συκιάς (μερικές χρησιμο­

'μ η τ ­ ποιούνται για στάνες) με πιο ενδιαφέρουσα μ ία , ν ότια του μισοτελειωμένου κτίσματος

J και (ερημοκκλήσι ;) της ράχης, που έχει βάθος γύρω στα 10μ. , πλάτος 3-4μ. και στο τέλος
της δείχνει να συνεχίζει με δύο στενά λαγούμια . Επίσης , πάνω στη ράχη και δίπλα στο

000, μονοπάτι που κατηφ ορίζει από την κύρια κορυφή προς το Τσουργέλι και λίγο πριν το

όσε­ διάσελο, υπάρχει ένα στενό , γύρω στα 80 εκ . διάμετρο, μικρό βάραθρο με βάθος 6-7μ.
Μια ενδιαφέρουσα διάσχιση της Μαυρηνόρας γίνεται από το ρέμα Πρόϊ Στείρι­
πηγή Κρόνιεζα-Μονή Μεταμορφώσεως-Ευαγγελισμός Θεοτόκου (Ευαγγελίστρια)­
Μονή Ν . lερουσαλήμ-κορυφογραμμή-κορυφή-ράχη-Τσουργέλι (χάρτης στη σ. 73).
 ΜΕ Ρ ΕΝ Τ Α - Χ Α ΡΒ Α Τ Ι - Μ Α ΥΡ ΗΝΟ Ρ Α 73
οχουν
, ηύρ­
.ρήτ η ,
τη πε­
)ε ιους
;, που
δε εν
:ό χώ­
:ροτα­
υ 80υ
ι , διά­
φασί­
8). Τα
ας. Η
υ 551
ου 35
είε ια:
άστα
 r
α ρη ορα (6 4 6 μ .) ~ ω ....ιιιι( ~
Χ
Ν ::i.
σ

.ι-;
D Η Μαυρηνόρα (παλ . Μαυρονόρος) είναι ένα μικρό
σ

!. ....-
i )
..
..' γυμνό από βλάστηση (λόγω πυρκαγιών) βουνό
<, ' . . /
πουβρίσκεται στο ΒΑ ά κρο του Ν. Αττικής και ανα­
" ..
τολικά της Μαλακάσας . Αποτελεί τη ΒΑ προέκταση
: των κορυφών Μπελέτσι και Καλπατσά κι της Πάρνη­
J.
, -ι, θας , από τις οποίες χωρίζεται με την εθνική οδό
'χ t
""" '" \ Αθηνών-Λαμίας , σε ύψος 360μ . Με την ονομασία
/ Ω " " υ τ ή υπάρχουν άλλα δύο τοπωνύμια στην Αττική.
~ c,.•• / r; Η μεγάλη ρεματιά Μαυροδήλεσι, που περνώ­
'\ ) ντας από το αρχαίο ιερό του Αμφιαράου (Αμφιά­
\ ..­
ρειο) καταλήγει στη θάλασσα (νότιος Ευβοϊκός κόλπος) , χωρίζει τη Μαυρηνόρα από το
βουνό Καμάρι του Καλάμου, Στη Δ-ΒΔ πλευρά του βουνού βρίσκεται η μεγάλη ρεμα­
τιά-χαράδρα της Μαυροσουβάλας που καταλήγει στα Νέα Παλάηα Ωρωπού και χωρί­
ζει τη Μαυρηνόρα από τις βόρειες προεκτάσεις της Πάρνηθας , που αποτελούν τα χα­
μηλά υψώματα μεταξύ Μαλακάσας-Ωρωπού .
Σύμφωνα με την ισοϋψή καμπύλη των 600μ. η Μαυρηνόρα έχει περίμετρο 2,5
χιλ . , ενώ σύμφωνα με την ισοϋψή καμπύλη των 400μ. έχει περίμετρο γύρω στα 14 χιλ.
Μαζί με τα άλλα βουνά της περιοχής, το Καμάρι του Καλάμου και το Μαυροβούνι του
Βαρνάβα , αποτελούν την ορεινή περιοχή της βόρειας αρχαίας Διακρίας , ή αρχαίας
Ωρωπίας.
Πιο ομαλή ανάβαση στη δίκορφη Μαυρηνόρα (646μ . κα ι 625 μ .) γ ί ν ε τ α ι από τη νό­
τια πλευρά και από κάποιο σημείο του δρόμου που πηγα ίν ει στον Ωρωπό και λίγο
πριν τα λατομε ία μαρμάρου . Ενδιαφέρουσες όμως διαδρομέ ς , καθώς και ανάβαση
στην κορυφή , γίνονται από την ανατολι κή ή ΒΑ πλευρά και συγκεκριμένα από τη ρεμα­
τιά Μαυροδήλεσι (χάρτης στη σ. 69).
 Μ ΑΥΡ Η ΝΟΡ Α - Κ ΑΜ Α ΡΙ ­ Μ Α Υ ΡΟ ΒΟ Υ Ν Ι
ίναι ένα μικ ρ ό
(γ ιών ) βο υ νό
Τικ ή ς και ανα­
:Α πρ οέκταση
κ ι της Π άρ νη­
v ε θν ική οδό
την ο ν ο μ α σ ί α
στην Αττική .
ι π ου περνώ­
οάου (Αμφιά­
ηνό ρα από το
μεγάλη ρε μα­
πο ύ κ α ι χωρί­
l τε λού ν τα χα­
ιερί μ ετ ρο 2,5
)w στα 14 χιλ.
ιυ ρο β ούνι τ ου
Jς , ή αρ χαίας
raI α π ό τη νό­
ι ωηό κ α ι λί γο
κα ι α ν ά βαση
από τ η ρ εμα­
 αυροβούνι (648μ.)

· ·' 1

.-. ( (-1
(} ".Λ~

(ο
J
............

.'-> :χαρα κτη ρ ίζοντα ι τα υψώματα που βρίσκονται στο

v
Με την ονομασία Μαυροβούνι, έ χ ε ι καθι ερωθ εί να Ονομασία: Δεν ι
γία της λέξης Μερέν
' · '_.. Ι ( .f' ΈtΑ..άκρο της Αττικής , β όρ εια από το χωριό Βαρνά­ ζουν ορισμένοι συγγι

\ βας και πάνω στο αν ώμαλο υψ ίπεδο , μ έσου ύψους τερους ερευνητές π~
\ αλλοιώσεις της ονο]
( 460μ., που αποτελεί την ορεινή περιοχή της βόρειας
ι
.;:;. αρχαίας Διακρίας . Τα υψώματα αυτά , σύμφωνα μ ε μου Μυρρινούντα πc

\ την ισοϋψή καμπύλη των 60 0 μ . , έ χο υ ν περίμετρο Μυρρινούς ή Μυρ ριν

ι') ).~../ . ~i 1)4 ,5 χιλ. , ενώ σύμφωνα με την ισοϋψή καμπύλη πολλές μυρρίνες ή μ

_ "3~ ,/> , των 50 0μ . έ χο υν περίμετρο 30 χιλ. περ ίπ ου, γιατ ί είχε πολλά μάρ
/ ."\
\ ./ Με την ονομασία αυτή ή παρεμφερή υπάρχουν μεί η άγνος (λυγαριά

αρκετά τοπωνύμια σε πολλές περιοχές της Ελλάδος. νους (είδος θάμνων )

Από τη νότια πλευρά το Μαυροβούνι δε δίνει την εντύπωση βουνού , επειδή η τόπος με αφθονία αν

υψομετρική διαφορά με τη γύρω περιοχή είναι μικρή. Η βόρεια ό μ ω ς πλευρά τ ου , που ρέντα να μην ηροέρ,

κατακερματίζεται από χαράδρες , όπως είναι το ρέμα Κρίκεζι και ο Χιλιοπόταμος, πέ­ να αναζητηθεί αλλο ύ

φτει απότομα , μέχρι του ύψους των 1 0 0μ., προς τη θάλασσα. « Αθ ηνά », 1930, σ . 1:
Στη νότια πλευρά του υπάρχουν τα χωριά Καπανδρίτι, Βαρνάβας και Γραμματικό, Οι λεξικογράφοι

καθώς και μία μεγάλη ρεματιά το Προσάλεσι, που καταλήγει στη Λίμνη Μαραθώνα, αι.), καθώς και το λε Ι

Στα δυτικά χωρίζεται από το βουνό Καμάρι με ης ρεματιές Χιλιοπόταμος και Χούνη και Μερέντα ή κάτι παρε

στα βόρεια και ΒΑ εκτείνεται μέχρι σχεδόν τη θάλασσα (νότ ι ο ς Ευβοϊκόι; κόλπος). land» 1862, σ . 347 Τ(
Η ψηλότερη κορυφή ( δ ί κ ο ρ φ η ) των υψωμάτων αυτών λέγεται Βαρνάβας ή Προφή­ νοπ Attika (φύλλο Mc

της Ηλίας, από το ομώνυμο εκκλησάκι που ε ίναι κτισμένο εκεί και έχει ύψος 648μ. και βιβλίο του « Αρ βαν ίτε

6 46 μ, Υπάρχουν ακόμα δύο κορυφές πάνω από τα 6 00μ. , οι Πύργος 626 μ . και Μη­ την ονομασία και τη '

τσάρι 636μ . , ΒΔ και ΝΑ αντίστοιχα της κύριας κορυφής. νών « Π α υ σ α ν ίο υ Ε

Χαμηλές, αλλά χαρακτηριστικές , κορυφές είναι στα ανατολικά το Μάλιζι (ή Μαυρο­ 407-409, καθώς και

βούνι) 401 μ" στα ν ότια ο Στραβαετός 591μ, και η Ντρίζα 557μ. , στα δυτικά η Κοκορέ­ που δημοσιεύθηκε σ

τσιζα 549μ. και η Πέτρα Σταυραετού 579μ . κ α ι στα βόρεια η ΚρόΊ' Πέτρος 572μ. και το περί της ονομασ ίας ι

πολύ απότομο και γεμάτο καρ στικές τρύπες ύψωμα Ζάστανο ή Ζαστάνι 464μ, Ο Γ ερ­ βλ ίο « Μ α ρ κ ό π ο υ λ c

μανός γεωγράφος Ο . Bursian στο βιβλΙο του «Geographie νοπ Griechenland », Leipzig Θεοδώρου .

1862, τ , Ι, σ. 251 και 337 αναφ έρει όλο το βουνό Ζαστάνι. Υπάρχει όμως τι

Όλα τα υψώματα τ ου Μαυροβουνιού ήταν κατάφυτα από πε ύκα, αλλά η μεγάλη ρέντα να προέρχετα ι

πυρκαγιά που έγιν ε στη περιοχή το 1992 αφάνισε το μεγαλύτερο μέρος της βλάστη­ hicum ( αανρι οκρέιη

σης. Η περιοχή έχει πολλά πηγαία νερά και πιο γνωστή πηγή ήταν παλαιότερα η πηγή (άσπρο) και το Φθιν

Βιλιατζίκι στο ομώνυμο χω ρ ι ό (σήμερα Μικροχώρι). πιθανώς στην καθο μ

Η ανάβαση σε όλες τις ψηλές κορυφές είναι απαγορευμένη γιατί υπάρχουν στρα­ δεν αναφέρεται σ ε κ(

τιωτι κές εγκαταστάσεις, Ενδιαφέρ ουσες διαδρομές γίνονται στα βόρεια των υψωμάτων Μερικοί παλιοί ΧΙ

αυτών , σε συνδυασμό και με αναβάσεις στις κορυφές Κρόϊ Πέτρος και Ζάστονο . ντα ή Μπράσσα ή Π
του Μαρκόπουλου (.
ρου οικισμού και στ Γι
 ΜΑ ΥΡ Η ΝΟ ΡΑ - ΚΑ Μ Α Ρ Ι- Μ Α Υ Ρ ΟΒ ΟΥΝ Ι Ι 69
.ω
3t
><
'" :i
C)
C)
ένα μικρό
~
JV} β ουνό
} ς κα ι ανα­
τροέ κταση
η ς Π άρνη­
θνι κή οδό
ονομασ ία
ιν Αττ ική.
)υ πε ρνώ­
ι υ (Αμφιά­
ιρ α από το
' ά λ η ρεμα­
j και χωρί­
.ούν τα χα­
ί μ ετ ρο 2,5
στα 14 χ ιλ.
ο βούνι του
ή αρ χα ίας
από τη ν ό ­
τ ό κ αι λ ί γ ο
ι ανάβαση
ιό τη ρεμα­
 r
ερεντα (614μ.)

ίνα Ονομασία: Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη η ετυμολο­

στο γία της λέξης Μερέντα (ή Μερρέντα , όπως υποστη,e! ' . /~_(Ι l
νά­ ζουν ορισμένοι συγγραφείς), Κατά τους περισσό­ [ξ' ~.

ους τερους ερευνητές προέρχεται από συνεχείς 4~ ' '-'' "­· '''' ,.., ~
~ιας αλλοιώσεις της ονομασίας του αρχαίου δή­ <, , ~_
1 με μου Μυρρινούντα που βρισκόταν στην ηεριοχή: \ ._-./'
τρο Μυρρινούς ή Μυρρινών λεγόταν ο τόπος γιατί είχε \'--'χ
ύλη πολλές μυρρίνες ή μυρσίνες (μυρτιές) , όπως ΜαραθώΥ.) " - "";>

γιατί είχε πολλά μάραθα, ή Αγνούς-τόπος όπου ευδοκι-? () "~.""/

ουν μεί η άγνος (λυγαριά), Ραμνούς-τόπος με πολλούς ράμ­ ' 'ζ')
νους (είδος θάμνων), Αλιμούς-τόπος με αφθονία αλίμων (αρμifρηθρών),Αναγυρούς­
)ή η τόπος με αφθονία αναγύρων (βρωμόχορτων) Κ.ά . Είναι ό μ ω ς πιθανό, η ονομασία Με­

που ρέντα να μην προέρχεται από τη λέξη Μυρρινούς και η ετυμολογική της αρχή πρέπει

πέ­ να αναζητηθεί αλλού (Π. Φουρίκης: Συμβολή εις το τοπωνυμικόν της Αττικής, περιοδ.
«Αθηνά», 1930, σ . 127-128).
ικό, Οι λεξικογράφοι Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς (50ς αι .) και Στέφανος ο Βυζάντιος (60ς

Να . αι .) , καθώς και το λεξικό Σούδα ή Σουϊ'δα (100ς αι .) δεν αναφέρουν κανένα τοπωνύμιο

Ι και Μερέντα ή κάτι παρεμφερές. Ο C. Bursian στο βιβλίο του «Geographie von Griechen­
land» 1862, σ. 347 το (τιρωτοισναφέρε: Merenda. Ο J.A. Kaupert, το 1886, στο Karten
)φ ή ­ von Attika (φύλλο Μαρκόπουλο) το αναφέρει Μερέντες (Merentaes). Ο Κ . Μπίρης στο
και βιβλίο του « Α ρ β α ν ί τ ε τ; ». σ. 325 το αναφέρει Μυρρέντα. Περισσότερες λεπτομέρειες για

Μη­ την ονομασία και την ιστορία της περιοχής υπάρχουν στο βιβλίο της Εκδοτικής Αθη­
νών « Π α υ σ α ν ί ο υ Ελλάδος Περιήγησις-Αττικά», σχόλια Ν . Παπαχατζή , 1974, σ.

ιρο­ 407-409, καθώς και στο άρθρο του Χρ. Ενισλείδη « Θ εο ί και δαίμονες της Μερέντας»

ορέ­ που δημοσιεύθηκε στο «Απικόν Βήμα» , Σεπτ.-Οκτ . 1958, ενώ ανάλυση των απόψεων

11 το περί της ονομασίας και της θέσης της Μερέντας και του Μυρρινούντα υπάρχει στο βι­

ερ­ βλίο «Μαρκόπουλο Μεσογαίας-τοπωνύμια }}, Αθήνα , 1997 του Ε. Ειρήναρχου­

)Zig Θεοδώρου.
Υπάρχει όμως το ενδεχόμενο (δεν έχει διατυπωθεί μέχρι σήμερα) η ονομασία Με­

:Ιλη ρέντα να προέρχεται από το φυτό Merendera attica, που συγγενεύει με το γένος Colc­
ιτη­ hicum (κσνριοκρέμμυδο » μ ε 6φυλλο σαν άστρο λουλούδι) που βγαίνει την Άνοιξη

~ γή (άσπρο) και το Φθινόπωρο (ροζ) στη Μερέντα, αλλά και σε όλη σχεδόν την Αττική και
πιθανώς στην καθομιλουμένη να λεγόταν μερέντα και στον πληθυντικό μερέντες , αλλά

ρα­ δεν αναφέρεται σε κανένα λεξικό .

' ων Μερικοί παλιοί χάρτες , εγκυκλοπαίδειες και βιβλία αναγράφουν το βουνό ως Μερέ­
ντα ή Μπράσσα ή Πρασσάς, που είναι τα ονόματα του παλιού συνοικισμού Μερέντα
του Μαρκόπουλου (το 1928 είχε 53 κατοίκους) που είχε κτιστεί στα ερείπια παλαιότε­
ρου οικισμού και στη θέση του αρχαίου δήμου .
72 Ι Τ Α ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤ Ι Κ ΗΣ

:i ω
-<
><
'"
...

:i
'"
~
r:
t:I
(
"....t:I
-σ
ιΟ
ο
'2
" ,'

'"
'"
ci
l - ~

σ
.
."
:L
:<

Ι Η Μερέντα από το Π ό νειο

Ας σημειωθεί ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει άλλο τοπωνύμιο Μερέντα. Υπάρχουν
μόνο τα παρεμφερή (;) τοπωνύμια Μυρ(ρ)ίνι στον Πατέρα , όπου ερείπια αρχαίου πύρ­
γου, Μυρ(ρ)ίνη στο Ν. Σερρών και Μύρινα στη Λήμνο, στην Καρδίτσα και στην Κρήτη ,
ενώ Μυρίνα υπήρχε και στην παραλία της Μυσίας . Η λέξη Μύρινα έχει προέλευση πε­
λασγική (Μόρινα) , όπως και η λ έξη Μυρρινούς.
Αρχα ία γεωγραφ ία κα ι ι στο ρ ία : Στα ΝΑ του Μαρκόπουλου και στους βόρειους
πρόποδες του βουνού υπήρχε κατά την αρχαιότητα ο μικρός δήμος Μυρρινούς, που
αναφέρει και ο ονομαστός περιηγητής Παυσανίας στα «Αττικά» (31 , 4-5) « ..... το δε εν
Μυρρινούντι ξόανόν εστι Κολαινίδος ..... (Αρτέμ'δοξ)» .
Στις ανασκαφές που έγιναν (από το 1948) στον εκτειαμένο αυτό αρχαιολογικό χώ­
ρο (που κηρύχθηκε με τον Ν. 2447/20-7-1923) βρέθηκαν (1952-1960-1972), νεκροτα­
φείο με 26 τάφους, αγροικίες, αγγεία των αρχαϊκών και γεωμετρικών χρόνων του 80υ
αι. πΧ, αμφορείς , πολλές επιγραφές, επιτύμβιες στήλες , λουτροφόροι , λήκυθοι, διά­
φορα γλυπτά, καθώς και 2 μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα, Κούρος και η Κόρη Φρασί­
κλεια, όλα του 60υ και 50υ αι. πχ (εφημ. «η Καθημερινή» 4-9-1960 & 1-3-1998). Τα
ευρήματα βρίσκονται στα αρχαιολογικά μουσεία Αθηνών (Εθνικό) και Βραυρώνας. Η
αρχαία Μυρρινούς πιθανώς καταστράφηκε από τον καταστρεπτικό σεισμό του 551
μ.Χ . (μεγέθους 7,2 R.).
Γεωγραφική θ έση : Η Μερέντα βρίσκεται στη ΝΑ Αττική, σε απόσταση περίπου 35
χιλ. (οδικώς) ΝΑ των Αθηνών και Ν-ΝΑ του Μαρκόπουλου Μεσογαίας. Περικλείεται
από τα χωριά Μαρκόπουλο στα βόρεια , Καλύβια Θορικού στα δυτικά , Κουβαρά στα
νότια και από τα υψώματα Χαρβάτι και Κοκογκίνη στα ανατολικά .
74 Ι ΤΑ Β ΟΥ Ν Α ΤΗΣ ΑΤΤ ΙΚ Η Σ

Έκταση: Με βάση την ισοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 600μ . η Μερέντα έχει Στο περιοδ . του Ε.ο.

περίμετρο μόνο 1 χιλ. Σύμφωνα με την καμπύλη των 200μ., που στην πραγματικότητα ραθρο με κατακόρυφο β ά
είναι και οι πρόποδες του βουνού, γιατί από εκεί αρχίζουν οι κλίσεις των πλαγιών του, 2 7 μ., χω ρ ίς όμως να δίνc
έχει περίμετρο 15 χ ι λ . περίπου , με μήκος (ΒΔ -ΝΑ) 5 χιλ. και πλάτος (ΒΑ-ΝΔ) 3 χ ιλ . ότι λέγεται βάραθ ροτηςl
Μορφολογία: Η Μερέντα είναι ένα μικρό βρα χώδες βουνό, με π ολύ απότομες χ ι λ. περ ίπου από τον Πύ
πλαγιές (δυτικά , ΒΔ και βόρεια), που αυλακώνεται κυριολεκτικά από πολλές μικρές χα­ φράγκικο παρατηρητήριο
ράδρες-ρεματιές και δυσπρόσιτα λούκια που λέ γονται χ ώ ν ι α . Ο εσωτερικ ός δρόμος λαιού οι κισμο ύ Δάγλα ή f\
Μαρκόπουλου-Κουβαρά και το διάσελο , σε ύψος 207μ., κοντά στο βράχο Βελατούρι, Ένας παλι ό ς θρ ύλος
χωρίζει τη Μερέντα από τις ανατολικές προεκτάσεις της Χαρβάτι , Κοκο γκίνη Κ .ά. που το σπηλαιοβάρα θρο Χ όν ι
θεωρούνται ξεχωριστά υψώματα. Η ρ εματιά Πρόϊ-Στ είρ: που αρ χίζει μετά τον Κουβαρά λά αυτό δ εν διαπιστώ θηι
κα ι το ύψωμα Μεσονήσι και καταλήγει στους όρμους Πόρτο Ράφτη και Αυλάκι , χω ρ ίζε ι εισ όδου, που είναι ένα β '
καθαρά τη Μερέντα από το Κοκογκίνη , από το λόφο Διόνυσο ( Δ ι ο ν υ σο β ο ύ ν ι) και το ρος ) από το Δήμο Μαρκό
βουνό Μαυρηνόρα (Μαυροβούνι) . άδειαζαν το π εριεχόμενό
Κορυφή : Μερέντα 614μ. Στην κορυφή όπου πηγαίνει αυτοκίνητο υπάρχουν ενκα­ 2. Σπηλι ά Κουβαρά .
ταστάσεις (πύργος-οίκημα ) βοηθητικές του νέου αεροδρ ομίου των Σπάτων . Οι κάτοι κοι σε απόσταση 700μ . βόρ
τω ν Καλυβίων ονομάζουν τη ν κορυφή Κουτούκι . πηγαίνει από τ ον Κουβc
Άλλες κορυφές: Καστρί ή Κάστρ ο 429μ. Στο χά ρτ η του Ι . Σαρρή που ε ίχ ε ο « Ο δ η ­ β άθο ς 18μ . και ύψος 8μ.
γός της Αττικής » του Ε.ΟΤ το 1930, η κορυφή αναφερόταν ως Κόκκινο Στεφάνι. Μά λ­ γ ι α στάνη.
λον λ α ν θ α σ μέ ν η ον ομασία γιατί η μορφο λογία της κορυφής δεν συ νηγορεί σε αυτή την 3. Θρακιά Π λιάκα ( Π
ονομασία . Αντίθετα η ονομασία Καστρί (γνωστή στους γύρω κατοίκους) αλλά και ορ­ νότια πλ ευρ ά του βουνο
θότερη γιατ! υπάρ χουν υπολείμματα τεί χους ( 5 0 χ 1 μ. ) παλαιάς οχύρωσης (μάλλον της αριστερά του δρόμου ( ό
Κλασικής Περιόδ ου-δω; αι. πΧ) . στον Πόρτο Ράφτη.
Η ΒΑ περιο χή της κο ρ υ φ ή ς ε ίν αι ένα μεγάλο κ ατ η φ ο ρ ικό ο ρ οπ έ δ ι ο , που στη βό­ Η είσοδος της θρακι
ρεια πλευρά τ ου έχει δύο μεγάλα β υ θ ί σ μ α τα - δ ο λ ίν ε ς, διαστάσεων 50 χ25μ . περίπου επίμη κες άνοιγμα 8 χ2 ,5~
και βάθους 4 -5μ. που το χ ε ι μ ών α μετατρέποντ αι σ ε μ ικρές λούτσες . τρώνει σχ εδόν από τον τ
Γεωλογική δομή : Η Μερ έντα ανήκ ει από γεωλογική άποψη στην Αττικοκυκλαδική ρίπου π ου στο τέλος τοι
Ζώνη και τα πετρώματά της περιέ χου ν ασβ εστόλιθους, κρυσταλλικ ο ύς σ χιστόλιθους μεγαλύτερη αίθουσα με )
κ α ι μάρμαρο . να ι στρογγ υλό αλλά το ε
Υδρολογία : Στη Μερέντα υπάρουν λίγες πηγ ές και πολλά πηγά δια που βρίσκο­ διαδο χικά μεγάλα φυσικ
νται χα μ η λά , στο ν Κουβαρά , μέσα στη ρεματιά Πρόϊ-Στείρι , καθ ώς κοι στις εκκλησίες απαιτείται χ ρ ή σ η σχοινιο
και ερημοκκλήσια της περιο χής. 4. Θρα κιά ανώνυμη
Σπήλαια: Εξαιτίας της φύσης των πετρωμ άτων της η Μερέντα έ χει πάρα πολλά σ χεδόν ανατολικά της θ~
βάραθρα ( θ ρ α κ ι έ ς ) , σπηλιές , στέγαστρα και καρστικές τρύπες . Τα πιο αξιόλογα ε ίν αι : νη κ α ι δίπλα στη μεγάλΓ
1. Χόνι Λ ά γ κ η ( ή Λά γκι ή Λιάγκι ) σπηλαιοβάραθρ ο (Α.Σ .Μ . 336). Βρίσκεται στη βό­ Έ χει βάθ ος 6μ . και άνοιγ
ρεια πλευρά του βου νού σε ύψος 120μ . και σε απόσταση 300μ . αριστερά (ανατολικά ) 5. Θρα κιά ΜατζούνΓ
της εισόδου του εκεί λατομ είου. Ε ίνω κ υ ρ ι ολ ε κτ ι κά πολυδα ίδαλο με πολλ ές αίθουσες του βου νού , 50μ. από τ
κα ι δια κλαδώσεις , που έχο υ ν μέγιστ ο μήκος (δ ι α δ ρ ο μ ή) 140μ . , μέγιστο πλάτος 15μ . οδηγούν στο β άθος του Ι
και μέγιστο βάθος 6 3μ . ματα της θρα κιάς α νοίγο
Για πρ ώτη φορά το α ναφέρει ο δημοσιογρ άφ ος Δημ . Χ α τ ζό πο υ λ ο ς (Πεζοπόρ ος ή τοι διάδρομοι. Το σπηλαι
Αττικός) στην εφημ. « Ε μ π ρ ό ς » τη ς 20-10-1921. ΤΟ σπήλαιο εξερευνήθηκε το διάστημα που ό μ ω ς έχο υν καταση
1962-64 από την Ε.Σ.Ε. κα ι περιγράφεται στ ο « Δ ελτ ίο » της , τ. 111-1965, σ. 72-75. τες της θ ρ α κ ι ά ς Πλιάκα ).
 ΜΕΡΕΝΤ Α Ι 75

: έχει Στο περιοδ. του Ε.ο.Σ . « τ ο βουνό », Σεπτ.-Οκτ. 1953, σ . 139 αναφέρεται ένα βά­
nητα ραθρο με κατακόρυφο βάθος 55μ. που στο τέλος του καταλήγει σε οριζόντιο διάδρομο
του, 27μ., χωρίς όμως να δίνονται περισσότερες λεπτομέρειες για τη θέση του, εκτός μόνο
ότι λέγεται βάραθρο της Λιάδας. Πιθανώς είναι το ίδιο με το Χόνι Λάγκη που απέχει 1
ο μες χιλ . περίπου από τον Πύργο της Λιάδας. Ο πύργος , που σώζεται μέχρι σήμερα, ήταν
ς χα­ φράγκικο παρατηρητήριο (βίγλα) . Η Λιάδα είναι η νέα (από το 1927) ονομασία του πα­
Jμος λαιού οικισμού Δάγλα ή Ντάγκλα.
ούρι, Ένας παλιός θρύλος της περιοχής (όπως σε όλες τις περιοχές με σπήλαια) λέει ότι
που το σπηλαιοβάραθρο Χόνι Λάγκη συγκοινωνεί με το πηγάδι του Πύργου της Λιάδας, αλ­
3αρά λά αυτό δεν διαπιστώθηκε κατά την εξερεύνηση του σπηλαίου. Σήμερα ο χώρος της
φίζει εισόδου, που είναι ένα βύθισμα της πλαγιάς έχει περιφραχτεί (ως αρχαιολογικός χώ­
αι το ρος) από το Δήμο Μαρκόπουλου, γιατί δυστυχώς παλαιότερα πολλά βυτία ακαθάρτων
άδειαζαν το περιεχόμενό τους μέσα στο βάραθρο]
:γκα­ 2. Σπηλιά Κουβαρά. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του βουνού, σε ύψος 220μ . , και
ΟΙΚΟΙ σε απόσταση 700μ. βόρεια του Κουβαρά και στα δεξιά του εσωτερικού δρόμου που
πηγαίνει από τον Κουβαρά στονΆγ. Γεώργιο. Η σπηλιά έχει πλάτος (άνοιγμα) 15μ.,
:)δη­ βάθ ος 18μ . και ύψος 8μ . Δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον και απ ό χρόνια χρησιμοποιείται
\ι1άλ­ για στάνη.
1την 3. Θρακιά Πλιάκα (Παλιά θρακιά ή βάραθρο Γριάς) . Βρίσκεται σε ύψος 370μ . στη
ι ορ­ νότια πλευρά του βουνού , ΒΑ του Κουβαρά και της Σπηλιάς και σε απόσταση 700μ .
" της αριστερά του δρόμου (όπου πηγάδι σε ύψος 250μ .) που πηγαίνει από τον Κουβαρά
στον Πόρτο Ράφτη.
1 βό­ Η είσοδος της θρακιάς που « β λ έ π ε ι» τον Κουβαρά και το Κερατοβούνι είναι ένα
ίπου επίμηκες άνοιγμα 8χ2,5μ. που καλύπτεται ολόκληρο από μία τεράστια συκιά που φυ­
τρώνει σχεδόν από τον πυθμένα της. Το βάραθρο έχει βάθος 8μ. και διάμετρο 4μ . πε­
ιδική ρίπου που στο τέλος του έχει θολωτή αίθουσα. Ένα στενό πέρασμα οδηγεί σε άλλη
θους μεγαλύτερη αίθουσα με λίγους σταλακτίτες . ΤΟ βάραθρο στη νότια πλευρά του, δεν εί­
ναι στρογγυλό αλλά το επίμηκες σχήμα της εισόδου του προχωρά και σε βάθος , ενώ
σκο­ διαδοχικά μεγάλα φυσικά σκαλοπάτια φιάνουν μέχρι την πρώτη αίθουσα χωρίς να
ισίες απαιτείται χρήση σχοινιού. Περιγράφεται στο περιοδ. «Εκδρομικά », Απρ. 1932.
4. Θρακιά ανώνυμη. Βρίσκεται σε ύψος 340μ ., σε απόσταση 500μ . (ευθεία) και
ολλά σχεδόν ανατολικά της θρακιάς Πλιάκα, πάνω ακριβώς στη ράχη, κοντά στην εκεί στά­
"Οι : νη και δίπλα στη μεγάλη ρεματιά που καταλήγει στην αρχή του ρέματος Πρόϊ-Σιείρι.
1 βό­ Έχει βάθος 6μ. και άνοιγμα 3-4μ . Περιγράφεται στο περιοδ . « Ε κ δ ρ ο μ ι κ ά », Απρ. 1932.
λικά) 5. Θρακιά Ματζούνη (σπηλαιοβάραθρο) . Βρίσκεται σε ύψος 320μ. στη ΝΑ άκρη
υσες του βουνού , 50μ. από την προηγούμενη θρακιά . Αλλεπάλληλα φυσικά σκαλοπάτια
15μ. οδηγούν στο βάθος του βάραθρου, όπου μεγάλη κεντρική αίθουσα . Στα πλάγια τοιχώ­
ματα της θρακιάς ανοίγονται διάφορες μικρές αίθουσα; στις οποίες οδηγούν στενότα­
lος ή τοι διάδρομοι. Το σπηλαιοβάραθρο είναι αρκετά πολυδαίδαλο. Έχει λίγους σταλακτίτες
τημα που όμως έχουν καταστραφεί από τους κατοίκους της περιοχής (όπως και οι σταλακτί­
τες της θρακιάς Πλιάκα) . Περιγράφεται στο περιοδ. «Εκδρομικά » , Απρ. 1932.
76 Ι Τ Α Β ΟΥΝ Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι ΚΗ Σ

6. Ανώνυμ ο βάραθρο Μερέντας. Βρίσ κεται στη δυτική πλευρά του βουνού και σχε­ 3. Του Αγ . Γεωργ
δόν δυτικά της κορυφής σε ύψος 450μ ., πάνω στη ρά χη του αντερείσματος με τα χα ­ ν ού , με ιοι χονραφία
ρακτηριστικά μεγάλα βρά χια. Το άνοιγμά του είναι 1, 50 χΟ , 7 0 μ . και έχει διεύθυνση Β-Ν. κοδόμησή ς το υ θ εω ρ :
Φυσικά «σκαλοπάτια » κατεβαίνουν απότομα μέχρι τα 5μ ., μετά πέφτει κσισκόρυφα , 4. Του Αγ. Αθανα
περίπου 12μ. κ αι στο τέλος του δεί χνει να προχωρά με ένα μεγάλο πλάγι ο σ χίσμα. Το αρχή του ρέματος π~
χ ε ιμ ώ ν α βγαίνε ι ρεύμα ζεστού αέρα με έντονη μυρωδιά (σάπιου ξ ύ λο υ; ) . Γ . Μάρ κου (1744).
Η πιο εύκολη π ροσπ έλαση γίνεται από το δρόμο που από τον Αγ. Γεώργιο φθάνει Για του ς Άγ ιο υς rr
μέχρι τα ρι ζά του βουνού. Μόλις ανέβουμε πάνω στα πρώτα μεγάλα , απότομα βρά χια σ λ ε ίδη , που δημοσιε ι

(ύψος 4 20μ .) που φαίνονται , το βάραθρο βρίσκεται πριν από τα αμ έσως επόμ ενα « Ε κ κλ η σί ες της Αηικ:
προς την κορυφή μικρά βράχια. Η είσοδός τ ου «βλέπει » (στα ΝΔ) κατευθείαν το δρό ­ Διαδρομές - μο
μο που πηγαίνει από την κεντρική λεωφόρο Λαυρίου στα Καλύβια Θορικού . βουνού , ενώ κοπ ι α c
Βοσκοί της περιοχής μου γνώρισαν κα ι την ύπαρξη ενός ακόμα σπηλαιοβάραθρου πλευρά , π χ από τη
(καθώς και ενός μ εγάλου σ χίσματος) που βρίσκεται στην αρ χή τη ς μεγαλύτερη ς ρεμα ­ Μια κα λ ή δι α δ ρ ο
τιάς του βουνού , που ξ ε κ ι νά ει σχ εδόν από τι ς δολίνε ς του οροπεδίου της κορυφή ς και ανατολική πλ ε υρά, ο
φτάνει μέ χρ ι το λατομείο στη βόρεια πλευρά . Πιθανώς βρίσκονται βόρεια της κορυφή ς νε ς , κορυφή , κατά βο
κ α ι σε ύψος 500μ . περίπ ου , στη βάση των δύ ο μ εγάλων βρά χων της αρ χή ς της ρεμα­ κινα βράχια , διάσελο
τιά ς. Είναι αδύνατη η πρ οσπέλαση σε αυτά λόγω του αδιάβατου της περι οχή ς από την Ορειβατική θέα
πολύ πυ κνή βλάστηση (πουρνάρια και αγριελι έ ς) . χε ι διαύγ εια στην α η
Πιθανώς ο τοπικός θρύλος που μιλά ει για τη Β έρα Φάλκο ή Β έρα Ντράκ ο, δηλ. Α νατολικά: Μαυρηνό
τρύπα του όρνιου ή τρύπα του δράκου (φτερωτό φίδι) να εννοεί αυτές. Ο « δ ρ άκ ο .; » Χάρτες : Α ξιολογ
που ζούσ ε στ η μεγάλη σπηλιά , άρπαζε κάθ ε χ ρ ό νο μία κοπ έλα του χ ω ρ ιού που την κ ο ύ Αρ χαιολογικο ύ Ι ,

έ τ ρ ω γε, ώσπου τον σκότωσε ο ε κεί Άγ . Γεώργιο ς τη ς Αιματόρριζα ς ( α π ό το αίμα του πουλο ) και τ ης Γ . Υ.Σ
δ ρ ά κο υ που έβαψ ε τα χ ώ μ ατα ) . Οι κάτοι κοι των Καλυβίων ο νο μ ά ζο υ ν Αιματόρ(ρ}ιζα τη 1993 ( φ ύλλο κερατό
Μερέντα και κ υ ρ ί ως τη δυτική πλευρά τη ς.
Χλωρ ί δ α - βλάστ η ση: Ο κύριο ς όγκος του βουνού είναι γυμνό ς από μεγάλα δ έ­
ντρα , ενώ αφθον ούν οι διάφοροι θάμνοι (σπάρτα , ρεί κια , σχίνα , μυρτι έ ς , αγριόκεδρα
κ .ά .) . Πεύκ α , πλατάνια κ α ι πικροδάφνες υπάρ χουν μόνο στα ΝΑ της Μερέντα ς , στι ς
ρεματιέ ς και προς τον κατάφυτο Δι όνυσο και Μαυρηνόρα.
Πανίδα: Επειδή η Μερέντα ε ί ναι πολύ μικρό βουνό υπάρ χουν μόνο αλ επούδε ς ,
λαγοί , χελώ νες , πέρδι κες , κοτσύφια κα ι άλλα μικρότερα πουλιά.
Οι κολογικά: Στον αρχαιολογι κό χώ ρο λειτουργεί , μέσα στην Α' ζώνη προστασ ίας
και παρά τις απαγορ εύσει ς, λατομείο που συνεχώ ς επ εκτείνεται ανεξ έλεγ κτα , προ ξ ε­
νώντας ανεπανόρθωτε ς ζημιέ ς στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον τη ς περιο χή ς
(εφημ. « η Καθημερινή » 1-3-1998).
Μοναστήρια - εκκλησίες: Πάνω στη Μερ έντα δε ν υπάρχουν ερημοκκλήσια. Στην
περιοχή όμως γύρω από το βουνό βρίσκονται αξιόλογες εκκλησίες και ερημοκ κλήσια ,
που έχουν όλα του ς π ερίβολο και έ χουν οικοδομηθ εί με πολλά α ρχα ί α υλι κά (κίονε ς ,
επ ιτ ύ μ β ιες στήλε ς , ε π α ετ ίδ α, ρόδακες , κιονόκρανα , μάρμαρα κ.ά . ) όπως ε ίναι:
1. Τη ς Παναγία ς (Κοίμηση τη ς Θεοτόκ ου), σε ύψο ς 8Όμ . , στη β όρ εια πλ ευρά του
βουνού και πάνω στα ερείπια του αρ χαίου Μυρρινούντα.
2. Των Τα ξιαρχών , νότια του Μαρκόπουλου και δίπλα στον πύργο της Λι άδας.
 Μ Ε Ρ ΕΝ ΤΑ Ι 77

σχε­ 3. Του Αγ. Γ εωρ γίου τη ς Αιματ όρρι ζας , σε ύψος 14 0μ . , σ τ η ΝΔ π λευρά του β ου­
ι χα ­ νο ύ, μ ε το ι χογραφ ίες του ο νομαστ ού α γιο γράφου Γ. Μάρκου και π ου η αρ χική φάση 01­
Β-Ν . κοδ όμησή ς του θ ε ωρείται παλαι ο χριστα νι κή .
υ φα , 4. Του Αγ. Αθανασίου , σ ε ύ ψ ο ς 150μ. , στη ν Α-ΝΑ πλευρ ά της Μερ έ ντας και στη ν
J. Το αρ χή του ρ έματο ς Πρ όϊ-Στ είρι , ζωγ ρ α φ ι σ μέν η και αυτή α πό το ν ον ο μ ασ τό α γι ο γρ άφ ο
Γ. Μάρκου (1744).
Ιά νε ι Για το υ ς Άγιους τη ς Μερέν τ ας και του Κου βαρά υπά ρ χ ει σχετ ικό ά ρ θ ρ ο του Χ ρ . Ε νι­
άχια σ λ είδη , πο υ δημοσιε ύθηκε στο « Α τ η κ ό ν Βήμα » , Νο έμ .-Δεκ. 1958, καθώ ς και τ ο βι βλ ίο
ιε να « Ε κ κ λ η σ ί ε ς της Αιηκή; » τω ν Χ. Μπο ύρ α , Α. Κα λ ο γ ερ οπο ύ λου και Ρ. Ανδρε άδ η (1969).
δ ρ ό­ Διαδρομές - μονο άτια : Π ιο ο μαλές α ν α βά σ ει ς γ ίνο ν τ αι απ ό τη ΝΑ πλευ ρά το υ
β ο υν ο ύ , ε νώ κοπιαστικ έ ς α λ λά α ρ κ ετές ε ν διαφ έ ρ ουσ ε ς ε ίν α ι από τη ΒΔ και βόρει α
3 ρο υ π λ ευ ρά , Π . χ. απ ό τη ρ εμ α τ ι ά τ ω ν λ α το με ίων ή απ ό το ερημ οκκλήσι της Πα να γί α ς.
εμα­ Μ ια καλή δ ι αδ ρ ομή γ ίν ετ α ι απ ό το διά σ ε λο ύψ . 2 0 7 μ . , ( Βε λ α το ύ ρ ι -Τσ α ρ ο ύ λ ι ) στην
; και α νατολι κή π λ ευρ ά , α νάβαση μ έ σα απ ό το φ αρ ά γ γι στ ο ο ροπέ δ ιο της κο ρυφή ς , δ ο λί­
Jφής νε ς , κορυφή , κατά βαση στη ΝΑ πλευρά, ε πί σκε ψ η θρακιω ν Πλιάκα κ α ι Ματζούνη , κόκ­
εμα­ κ ι να βρά χι α , διάσ ε λο σ ε 5 ώ ρε ς περίπου .
) την Ορειβατική θέ : Από την κορυφή της Με ρ έντα ς μπορούμε ν α δ ο ύμ ε , ό τ α ν υπάρ ­
χ ε ι δι αύγε ι α στη ν ατμ όσφ αιρα , τα εξ ής βουν ά: Βόρ ει α: Πε ντ έλη. ΒΑ Χ α ρ β ά τ ι και Ό χ η .
δη λ. Ανα τολι κά : Μαυρηνόρα . ΝΔ : Πά νειο. ΒΔ : Υ μ η ττό κ α ι Πάρνηθα
«»;» Χάρτες: Α ξ ι ο λογ ό τ ε ρ ο ι χά ρτ ε ς γ ι α τη Μ ερ έ ντα ε ί ν αι : Το υ Αυτ οκρατορι κ ού Γερμα νι­
ι την κ ο ύ Αρ χαιολογικού lν στι τούτου- χαρτ. J.A. Kaupert, 1886, κ λ. 1:25.000 ( φύλ λο Μαρκ ό­
[ το υ π ο υ λ ο ) και τη ς Γ .Υ.Σ. , κλ. 1:50.000, 1988 ( φ ύλλ ο Α θή να-Κ ο ροπίο ν ) κα ι κ λ . 1:25.000,
; α τη 1993 (φ ύλλο Κερατ έα) .
'Αγ. Γ ε ώρ γ ι ο ς κ ο ι Μ εΡ έ ν το

ι δέ­
:δ ρ α
στ ις

δες ,

οίας
ο ξε ­
)χ ή ς

Σ: τ ην
σια ,

νες,

τ ου
 λυμπος (487μ.)
/ Ο Όλ υμπος της Αττ ι κ ής ε ίναι έν α μ ι κρ ό : σ χεδό ν Ονομασία: Υποθέc
(,-?- ,_~ ι
ί
",' • . ..ί 1 ( "'. σιρονγυλ ό , βρα χ ώδες ξε ρ ο βού ν ι ( π α λ αι ό τ ε ρ α τε κ αι π ως πήρε την c
.''-. ./ ιήτψ κα τά φ υ το) , Β -ΒΔ τ η ς Αν αβ ύσσο υ , πο υ υ ψώ ­ α ναφ ερόμενου στους Ε
νεται μό νο το υ στη γύ ρω πε ρ ιοχή . Χωρίζεται από της Ε .Σ . Υ.Ε . ως Πόνεκ»
? το βουν ό Πάνε ιο μ ε μ ια στενή κοι λά δ α, τ η ν οποία Ο γε ωγράφος Στρά
\ διασχ ίζει ο δρόμος Καλυβίων-Αναβύσσου , ΟΙ δε ΝΔ φέρε ι στα « Γ εωγ ρ α φ ι κι
\J , απολ ή ξε ις του φτάνουν σχεδό ν μέχρι τη θάλασσα . «π ε ρί δε Ανάφλυστόν ε ι
('-)-.1 σ ,1 () Μ ε την ονομα σ ία αυτή υπάρ χουν πολλά τοπων ύ­ Κωλιάδος Αφροδίτης ΙΕ
D .:~ } f/ μια στην Ελλάδα ( Π ιε ρ ία , Λακωνία , Εύβοια , Σκύ­ λευταία τα ε κ της περί:
"\-) ρος, Λέ σβος , Κάρπαθος , Έβρος). άγιά φασι , περί ων και
Στη~ ισοϋψή καμπύλη των 400μ. ο Όλυμπος έ χει περίμετρο 3 χ ι λ . Στην ισοϋψή διευκρινί ζει εάν ηρόκευ
των 1ΟΟμ . που στην πραγματικότητα είναι και η βάση του βουνού , γιατί από εκεί αρ χί­ νει π ερισσότερο το δεί
ζει η μ έση κλίση των πλαγιών του , έχ ει μήκος και πλάτος 4 χ ι λ. και περίμετρο 19 χιλ. σκόιαν στην περιοχή τ
Στον Ό λυμπο , που τα πετρώματά του είναι κ ρ υ σ τα λλο σχ ι στ ώδ η , σα ν του γειτονι ­ ήτα ν στη θέση του Αγ. 1

κού Πάνειου , υπάρχουν πολλές μι κρές σπηλιές ( β ρ αχο σκ επ έ ς) και κα ρ σ τ ικ έ ς τρύπες . Ο λε ξικογράφος Ηc
Μία μεγάλη χα ρ ά δ ρ α , μετα ξύ της κύριας κορυφή ς και της κορυφής Σκόρδ: ( 3 5 5 μ .) , χω­ Πάνειο, αλλά γράφει «1
ρ ίζει το βουνό σχ εδόν στα δύο . κο γρ άφο ς Στ έφανος ο
Ε ίναι άγν ωστο πότε εμφανίστηκαν οι ονομασίες Σκόρδ ι ή Σκορδί και Όλυμπος για Πάνειο ή άλλο περεμc
το βουνό . Η λέ ξη Σ κόρδ ι ( δ ε ν υπάρ χει άλλο τοπ ωνύμιο στην Ελλάδα ) π ιθαν ώς να από το οποiο ρέ ει ο πι
προέ ρ χεται από τα αγρι ό σ κορδα που α φθονούσαν παλαιότερα σ το β ο υ νό. Η λέξη επ ίνειο της Κιλ ικίας. Ε
Όλυμπος υ π ή ρχε στ ην αρ χαιότητα , ε κτός από τ η ν Ελλάδα , κα ι στην Κ ύπρο , κα θώ ς κ α ι νένα τοπωνύμιο Π άνε ]
στ η Μ . Ασία (Λυκία, Μυσία , Κιλικία κα ι Παμφυλ ί α ) , όπως κα ι η λέ ξη Σκορδ ίσκος , που σαν » και « Π ά ν ι ο ν = όν
κα τά τον Στράβ ωνα ήταν οροσειρά κοντά στις α κτές το υ Εύξει νου Π όντου ( Καππαδο­ κλ ε ίας μέρεσι » ( Η ρά κ?
κία ή Μ ι κρή Αρμεν ία) . ηράκλεια λίθος ) .
Ο Γάλλος Πρόξενος στην Αθήνα J. Giraud αναφέρεται (1674) στο χω ρ ι ό Elimbo Ο Μητροπολίτης τι
('Ελυμπο ς) κ α ι ο Γάλλος περιηγητής Fr. PouqueviIIe γράφει (1805) για το βουνό Όλυ­ ληψη των Αθηνών απ (
μπος , που ο γεωγράφος C. Bursian τ ο αναφέρει (1862) Έλυμπ ος. Σε εγκυκλοπαίδειες φίλο του καλόγερο ( επ
και βιβλία αναφ έρ εται ως Λαυρ εωτικός Όλυμπος , μάλλ ον από τ ο χωριό Όλυμπ ος ( τ α ώντ ας μάλλον το βουν
σημ ερινά Καλύβια Ολύμπ ου), με πληθυσμό 60 κατ . το 1835 που ανήκε στο νεο σχημα­ κει , αναφέρεται ή αρικ
τισθέντα τότε Δήμο Λαυρεωτικής με έδρα την Κερατέα (ο Δήμος χω ρ ίστ η κε το 1890 σε ναι ο αιφν ίδιος και αβι
Δήμο Σουνιέων και Δήμο Θορικίων με έδρα την Κερατέα , στον οπ οίο και προσαρτήθη­ φράση παν είον δείμα (
κ ε το χω ρ ι ό Όλυμπος , ενώ το 1912 προσαρτήθηκε στα Καλύβια Θορικού ) . Πιο σωστή Ο Γάλλος περιηγΓ
ονομα σία είναι Αττικός Όλυμπος. 190υ αι . για το όρος r
Ο Γερμανό ς χ α ρ τ ο γ ρ ά φ ο ς J.A.Kaupert στο «Karten νοπ Attika » (φύλλο Όλυ­ συνέχεια για το Πάνειc
μπος-1887) αναφ έρει τη δεύτερη σε ύψ ος κορυφή Σ κόρδ ι κα ι την ψηλότερη Όλυμπο , ριέγραψε και ο R. Cha
αλλά παρεμβάλ ει α νάμεσα το δια ζευκτικό oder ( δ η λ . ή) . Ο Λόρδος Βύρων
Ανά βαση στον Όλυμπο γ ί ν ε ται από τη δια σ τ α ύρω σ η Κερα τέας σ την α να το λικ ή ρατοβούν ι , δ εν αναφέ
πλευ ρά ( Άγ . Παν τε λεήμων-ύψος 37μ .) με α νάβ α ση στο Σ κ όρδι-διάσελο ( ύ ψ ο ς 238μ .)­ τ ητα . Ε ί χε οπωσδήπσ
κορ υφή-κα ι κατάβαση α πό το παλι ό λατομεί ο στ η ν Α-ΝΑ άκ ρ η του ( χάρτης στη σ. 81 ). μενη ημέρα ε ί χε επισ~
 Ι
ΠΑΝΕΙΟ - ΟΛΥΜ ΠΟΣ 81

λ όγ ερου ς από

) Κερατοβ ο ύνι
< εροι έω; ( π ε ­

, α
1i το ΒΔ τμημ
aupert, στους
αναφ έρ ει τι ς
έ α ς απλ ώ ς τ ο
ψά ζε ι .
,n Griechen la­
ι ν .ι , αλλά κάν ει

. Ανα φλ ύστο υ ,
~T1 K ή ς » , μ ετ. Γ.
ιφέρ ε: το σπή­
ής το υ Γ. Β ο υ ­

ινσγράφε : την
ους χάρτες να

~ λoν δυσε ύ ρε­

t να χ ρησίμ ε υε
φαίν εται ό τ ι 10
. α δε
ς το υ Π αν

50 0 μ .
" αυτό ήταν το

~~i1!1am-~κλίμ::.
ακα -"-: .
α ρό - κ ατά τo ~
Ξ> ο ρ ι κ ού . Αυτο 11 :' 55~
0~oo~o.:
. ι σ: ..
O δ:ια.:..:.στo_ση 100 μ . _
) από το ύψω -
 Πάνειο (648μ.)

J;rw... . ~.
), σχεδόν Ονομασία: Υποθέσεις μόνο μπορούν να γίνουν για το πό- / "') ( '~ \'X ι
λαιότερα τε και πως πήρε την ονομασία Πανί το ΒΔ ιμήμο ~(). ν ""., __! (~ 1) ~
που υψώ­ ανα φερόμενου στους επίση μους χάρτ ες της Γ. Υ. Σ. και 'ζ '-,.. / Λ
ζεται από της Ε.Σ.Υ.Ε . ως Πάνειον όρος . '" rr ,. ",_ .~,··// \
' η ν οποία ο γεωγράφος Στράβων (1 ος αι. πΧ) ανα- ·,·Χ J -.J - '/~'2 f
, οι δε ΝΔ φέρει στα « Γε ωγ ρ αφ ι κά » του (Θ-Ι , 21) τη φράση .S''' ---./ Γ,...... ·- . . <ι, '''',\ :)
θάλασσα . « πε ρ ί δε Ανάφλυστόν εστι και το Πανείον και το της "'" ),,\;"".
( τοπωνύ­ Κωλιάδος Αφροδίτης ιερόν, εις ον τόπον εκκυμανθήναι if1. τε- C ~? ο
l o ι α , Σκύ­ λ ευταία τα εκ της περί Σαλαμίνα ναυμαχίας της Περσικής ν,αυ- () ':~'~ ') ~, ..

άγιά φασι, περί ων και το Απόλλω προειπείν », χωρίς να 'Ζ, )

ιν ισοϋψή διευκρινίζει εάν ηρόκειιο: για βουνό ή για ιερό του Πανός, αν και ηλέξη Πανείον δηλώ­
εκεί αρχί­ νει περισσότερο το δεύτερο . Ανάφλυστος ήταν ο αρχαίος δήμος της Αττικής που βρι­

ι 19 χιλ. σκόταν στην περιοχή της σημερινής Αναβύσσου και το ιερό της Κωλιάδος Αφροδίτης

)υ γειτονι­ ήταν στη θέση του Αγ . Κοσμά.

ς τρύπες. Ο λεξικογράφος Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς (50ς αι.) δεν αναφέρει κανένα τοπωνύμιο
55μ .) , χω­ Πάνειο, αλλά γράφει « ιι ά ν ι ον ή και πανίον=ομόχρους ( ί δ ι ο χρώμα ). ή καθαρό » . Ο λεξι­
κογράφος Στέφανος ο Βυζάντιος (60ς αι.) στα (Εθνικά » του δεν αναφέρει τοπωνύμιο
υμπος για Πάν ειο ή άλλο περεμφερές. αλλά γράφει για το Πάνιον σπήλαιον στην Παλαισιίνη ,
θανώς να από το οποίο ρέει ο ποταμός lορδάνης που λέγεται και Πανιεύς. Πανία δε λεγόταν το
ό. Η λέξη επίνειο της Κιλικίας . Επίσης και το λεξικό Σούδα ή ΣουΤδα (1 Οος αι . ) δεν αναφέρει κα­
καθώς και νένα τοπωνύμιο Πάνειο, αλλά γράφει « η α ν ι κ ω δείματι=τα άνευ αιτίας τω Πανί ανετίθε­
Jκος, που σαν» και « Π ά ν ι ο ν = ό ν ο μ α τόπου , ένθα κάστρον παρά αιγιαλώ , προς τοις της Ηρα­
(αππαδο­ κλείας μέρεσι » (Ηράκλεια ήταν πόλις της Σικελίας , αλλά και η μαγνήτις λί θος λεγόταν
ηράκλεια λίθος) .
ιό Elimbo Ο Μητροπολίτης των Αθηνών Μιχαήλ Ακομινάτος (Χωνιάτης) , που μετά την κατά­
ι υνό Όλυ­ ληψη των Αθηνών από τους Φράγκους το 1205 είχε εξοριστεί στη Τζιά , έγραφ ε σε ένα
.οηοίδειει; φίλο του καλόγερο (επιστολή 99η) «..... την του Πανικού όρους ακρώρειαν .....» (εννο­
Jμπος (τα ώντας μάλλον το βουνό της Κ ερατέας) . Η λέξη πανικός -ή -όν σημαίνει αυτός που ανή­
τοσχημα­ κει, αναφέρεται ή αρμόζει στον Πάνα , Π.χ . πανική πηγή , πανικόν όρος και πανικός εί ­
ο 1890 σε ναι ο αιφνίδιος και αβάσιμος φόβος (π ου προέρχεται ή προήλθε από τον Πάνα). Η δε
σαρτήθη­ φράση πανείον δείμα σημαίνει πανικός φόβος.
110 σωστή Ο Γάλλος περιηγητής Fr. Pouqueville γράφει στο οδοιπορικό του των αρχών του
190υ αι για το όρος Πάνειο που βρ ίσκεται πάνω από την Κερατέα και αναφέρει στη
λλο Όλυ­ συνέχεια για το Πάνειον ή σπήλαιο του Πάνα που βρίσκεται στο νότιο Υμηττό (που πε­
Όλυμπο, ριέγραψε και ο R. Chandler στο οδοιπορικό του του 180υ αι .) .
Ο Λόρδος Βύρων που είχε επισκεφθεί την 20η lανουαρίου 1810 τη σπηλιά στο Κε­
ινατολικη ρατοβούνι, δεν αναφέρει έστω μια ένδειξη ότι εκ εί λατρευόταν ο Παν κατά την αρχαιό­
)ς 238μ .)­ τητα . Είχε οπωσδήποτε γνώση του θέματος για τα ιερά του Πανός , γιατί την προηγού­
ησ.81). μενη ημέρα είχε ε π ι σ κ εφ θ ε ί το σπήλαιο του Νυμφόληπτου (το αναφέρει Πάνειο ή σκα­
50 Ι ΤΑ Β ΟΥΝ Α ΤΗ Σ Α ΤΤ ΙΚ Η Σ

Ι Η ΚεΡοτεο κω το Πο νειο
λισμένη σπηλιά) στους νότιους πρόποδες του Υμηττού, με οδηγούς καλόγερους από
τη Μονή Ασωμάτων (Ταξιαρχών) που ήταν στο Πανί .
Ε πίσης ούτε κα: ο Χ . Παρμενίδης που είχε επισκεφθεί τη σπηλιά στο Κερατοβούν:
το 1847 δεν την αναφέρει ως σπήλαιο Πανός, αλλά μόνο ως σπήλαιο Κερατέας (πε­
ριοδ . « Π ανδ ώ ρ α »,
1856, σ. 181).
Στο χάρτη του Lapie «Grece Moderne» του 1827 ηρωιοαναφέρεια: το ΒΔ τμήμα
Πανί και το ΝΑ βουνό της Κερατέας . Ο Γερμανός χαρτογράφος J.A. Kaupert, στους
χ ά ρ τε ς που σχεδίασε το 1886-1887 (για το έργο «Karten νοπ Attika»), αναφέρει τις
ίδιες ονομασίες (όπως και ο χά ρ τ η ς του Lapie). ΤΟ σπήλωο της Κ ερατέας απλώς το
σημειώνει σε ύψος 548μ . ως «καρστικό σπήλαιο » , χω ρ ίς όμως να το ονομάζει .
Ο Γερμανό; γεωγράφος C. Bursian στο βιβλίο του «Geographie νοπ Griechenla­
nd», 1862 α ναφέρει τις δύο κορυφές ως βουνό της Κερατέα ς και ω ς Πανί, αλλά κ ά ν ε ι
και την υπόθεση ότι το σπήλαιο της Κερατέας ίσως είναι το πανείον της Αναφλύστου ,
ενώ ο Γερμανός γεωλόγος R. Lepsius στο βιβλίο του « Γ ε ωλο γ ί α της Αττικής », μετ . Γ.
Βουγιού κα , 1906, ονομάζει την κορυφή 635 « ρά χ κ του Πανείου » και αναφέρει το σπή­
λαιο της Κερατέας ως σπήλαι ο Πανός. Στο δε γεωλογι κό χά ρ τ η της Αττικής του Γ. Βου­
γιούκα (1906), το Πανί αναγράφεται πλέον Πανείον.
Α ργότερα, το 1930, ο χάρτης της Αττικής του γ εωγράφου Ι. Σαρρή αναγράφε ι την
κορυφή 635 ως Πάνειον όρος και στη συν έ χεια καθιερώθηκε σε διάφορους χάρτες να
αναφέρεται ολό κληρο το βουνό ως Πάνειο .
Επειδή η ε ίσοδος της πολυδαίδαλης σπηλιά ς της Κερατέας ήταν μάλλον δυσεύρε­
τη την ε π ο χ ή εκείνη και αρκετά στενή (μπαίνεις έρποντας) , ήταν απίθανο να χ ρ η σ ί μ ευ ε
η σπηλιά για τόπο λατρείας του Πάνα . Πάντως από διάφορα ευρήματα φαίνεται ότι τ ο
σπήλαιο ήταν ίσω ς γνωστό κατά την αρ χαιότητα , αλλά ενδ είξεις λατρείας τ ου Πάνα δ ε
βρέθηκαν καθόλου.
Αντί όμω ς να λέγεται Πάνειο η κορυφή που βρίσκεται το σπήλαιο , αν αυτό ήταν το
Πανείον , λ έγεται Κεραιοβ ούνι ενώ Πα νί ( δ οτ ι κ ή του Πανός ή μέρος καθαρό - κατά τον
Ησύχιο ή κάτι άλλο;) λέγ εται η κορυφή του βουνού κοντά στα Καλύβια Θορικού. Αυτό
μπορεί να εξηγηθεί μόνο αν σε μια από τις σπηλιές που υπάρ χουν γύρω από το ύψω­
82 Ι ΤΑ Β ΟΥΝ Α ΤΗΣ Α ΤΤ ΙΚ Η Σ

μα αυτό λατρευόταν ο Παν (αυτό δεν έ χ ε ι αποδειχθεί), αν και δεν είναι γνωστό πότε Κοντά σκ
και γιατί άρχισε να λέγεται Πανί η κορυφή αυτή . πιθανώς στη ι
ΤΟ πιθανότ ερο είναι ότι όλη αυτή η σύγχυση να προήλθε από την ασάφεια της δ οση έκτισαν
φράσης του Στράβωνα, ο οποίος ίσως εννοούσε με τη φράση « η ε ρ ί δε Ανάφλυστον αυτή (σήμ ερα
.....» το σπήλαιο του Νυμφόληπτου, όπου λατρευόταν ο Παν (κατά τον 50 αι. πΧ) και ένας μαρμάρυ
βρισκόταν 20 χιλ. μακριά στο νότιο Υμηττό, στον αρχαίο δήμο Αναγυρούντα . Ή ν α είχε γικό Μουσείο .
ακούσει ο Στράβων για το σπήλαιο του Νυμφόληπτου και το τοποθέτησε αβασάνιστα pus , Οκτ. 200
στην περιοχή της Αναφλύστου ή να υπέθεσ ε ότι το σπήλαιο της Κερατέας (εάν ήταν στην περιοχή)
γνωστό την ε ποχ ή εκείνη) ήταν Πανείον. Γεωγραφ
Δεν αποκλείεται τέλος , να υπήρχε πράγματι σπήλαιο όπου λατρευόταν ο Παν και λυβίων Θορη«
μάλιστα στο Πανί , αλλά σήμερα δεν υπάρχει πια (υπάρχουν πολλές ενδείξεις για γκρε­ Έκταση: r
μισμένα σπήλαια στην περιο χή αυτή) , ή να ήταν Πανείον μία από τις μικρές σπηλιές που βρίσκοντc
που υπάρχουν τόσο στα δυτικά της κορυφής Πανί , όσο και στα νότια της κύριας κορυ­ φωνα με την κ

φής , αλλά και γύρω από την Ανάβυσσο (π.χ. σηήλαιο Καταφύγι στην Τρύπια Σπηλιά­ 200μ . , που στ !
κορυφή της Παλαιάς Φώκαιας , σπήλαιο Κοκκινοβουνιού , σπηλιά Νύφης , ιερό των ση κλί σ η των '
Νυμφών στη Λουμπάρδα κ.ά.). μέγιστο ηλάτο
Πολλές εγκυκλοπαίδειες στο λήμμα Πάνειον δεν αναφέρονται στο βουνό της Κερα­ Μορφολο
τέας, αλλά στο ύψωμα του νότιου Υμηττού όπου το σπήλαιο Νυμφόληπτου , το οποίο υψώνεται μόν :
και περιγράφουν λ επτο μ ε ρ ώς και το ταυτίζουν με το Πανείον που αναφέρει ο Στράβων. τρόπο χωρίζε:
Ο αρχαιολόγος και Δήμαρχος Καλυβίων Θορικού Π. Φιλίππου-Αγγέλου σε ανακοί­ κορυφή Κεραυ
νωσή του στη Δ ' Επιστημονική Συνάντηση ΝΑ Αττικής υποστήριξε ότι το Παν ε ίο που Το Κερατο
αναφέρει ο Στράβων πιθανώς να είναι το σπήλαιο Καταφύγι ή Καταφύκι (Α.Σ .Μ . 7530) ριολεκτικά απ
που απέ χει 2 χιλ. ΝΑ της Παλαιάς Φώκαιας στην πλαγιά της « Τ ρ ύ π ι α ς Κορυφής » και λα ι ών γεωλογ l
στο οποί ο υπάρχουν ίχνη λατρευτικής χρήσης , ενώ πρόσφατα βρ έθηκαν και αρχαιολο­ δεν είναι <ψ ύ τ ,
γικά αντικείμενα (λήκυθοι , αμφορείς κ .ά. ) της Κλασικής Περιόδου ( 5 0 ς αι . ηΧ}. το της διάβρωση
σπήλαιο περιγράφεται στο « Δ ε λ τ ί ο» της Ε.Σ .Ε . τ . ΧΙΧ , σ. 131-133 κ αι στα Πρακτικά βουνά ) .
της Συνάντηση; (1993 ), σ . 323-342 , όπου και φωτογραφίες σπηλαίου και ευρημάτων . Κορ υφή : f
Απ ό τη μελέτη όλων των παραπάνω πιστεύω ότι ο Στράβων μ ε την επίμα χη φρ ά­ ύψο ς 614μ. κο
ση του « π ε ρ ί δε Ανάφλυστ ον εστι και τ ο Πανείον ....» εννοούσε το σπήλαιο του Νυμ­ Γεωλονικ
φόληπτου που βρίσκεται στον Υμηττό . Δεν μπορούσε να ήταν πιο ακριβ ής γιατί δεν εί­ Ζώνη και τα π
χ ε γνώση της περιο χής. Ας μη ξ ενάμε ότι στην π εριγραφή της Αττικής έχει κά νει και ν τα ι για την K ~

άλλο λάθος μ ε το να τοπ οθετήσει τα Όν εια όρη τη ς Κορινθία ς στην ορεινή Μ εγαρίδα . στόλιθου ς ( α θ :
Οι κάτοικοι των Καλυβίων και της Κερατ έας ονομάζουν την κορυφή 637μ. Π αν ί και γδρολογί
όλο το β ο υ νό , ΝΑ του διάσελου 4 98μ. μ αζί με την ψηλότερη κ ο ρυφή , Κερατοβο ύνι . ΟΙ δεν έχε ι πηγα ί
σύγχρονοι επίσημοι χά ρ τε ς της Γ.Υ.Σ. και της Ε.Σ.Υ.Ε. αναγρ άφουν ολόκληρο το βουνό στο Πανί , δίπΙ
Πάνειο και την ψηλότερη κορυφή του Κερατοβού νι. Με την ονομασία Πά νειο δ ε ν χου Πηγής φη
υπάρχει ά λλο τοπω νύμιο στην Ελλάδα. είναι ούτε καν
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Στη ν περιο χή της Κερ ατ έα ς υπήρ χαν κατά τη ν Σπήλαια:
αρχαι ότητα οι δήμοι της Κεφαλής και τη ς Αμφιτροπής , ο δήμ ος Ποταμοί και πιθανώς 1. ΝΔ της
το ι ερό των Δι όσκουρων που αναφ έρ ε: ο Παυσανίας στα « Α ι η κ ά » του (31,1), καθώς ας (Α.Σ .Μ . 57;
και ένα ιερό της Αφροδ ίτης (πιθανώς στη σημερινή θέση του Αγ. Σ εραφείμ ) . ρυφή και λίγο
 ΠΑΝΕΙΟ Ι 83

ηό πότε Κοντά στα Καλύβια Θορικού (τέως Καλύβια Κουβαρά) ήταν ο δήμος Πρόσπαλτα,
πιθανώς στη θέση του μεσαιωνικού οικισμού Εννέα Πύργοι τον οποίο κατά την παρά­
φεια της δοση έκτισαν 9 αδέλφια και είχε 9 πύργους, 9 εκκλησίες και 9 ηηνάόια. Στην περιοχή
φλυστον αυτή (σήμερα Βαλομάντρα), όπου και αρχαίο νεκροιαφείο, αν6καλύφθηκε το 1900
πΧ) και ένας μαρμάρινος κούρος του 60υ αι. η.Χ. που σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολο­
-1 να είχε γικό Μουσείο . Στα νότια του βουνού τοποθετείται και ο δήμος Φρεάρριοι (περιοδ . Οοι­
ισάνκπα ρυε , Οκτ. 2001, σ . 20-27-άρθρο της Ελ. Παπατσαρούχα για τις αρχαιολογικές έρευνες
.άν ήταν στην περιοχή).
Γεωγραφική θέση: Το Πάνειο βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Αττικής , νότια των Κα­
Παν και λυβίων Θορικού και δυτικά της Κερατέας.
(ια γκρε­ Έκταση: Με βάση την ισοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 600μ., οι 4 κορυφές του
σπηλιές που βρίσκονται πάνω από τα 600μ . έχουν συνολική περίμετρο 5,5 χιλ. περίπου . Σύμ­
ας κορυ­ φωνα με την καμπύλη των 400μ. έχει περίμετρο 19 χιλ . Σύμφωνα με την καμπύλη των
Σπηλιά­ 200μ., που στην πραγματικότητα είναι η βάση του βουνού, γιατί από εκεί αρχίζει η μέ­
ερό των ση κλίση των πλαγιών του , έχει περίμετρο 32 χιλ . περίπου , μήκος (ΒΔ-ΝΑ) 9 χιλ . και
μέγιστο πλάτος (ΒΑ-ΝΔ) 4,5 χιλ.
ης Κερα­ Μορφολογία: ΤΟ Πάνειο είναι ένα μακρόστενο και πολύ βραχώδες βουνό, που
το οποίο υψώνεται μόνο του στη γύρω περιοχή, έχει γενική διεύθυνση ΒΔ -ΝΑ και κατά κάποιο
τράβων. τρόπο χωρίζεται σε δύο τμήματα, το ΝΑ με διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ , όπου και η ψηλότερη
; ανακοί­ κορυφη Κερατοβούνι και το ΒΔ , το Πανί , με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ.
νείο που Το Κερατοβούνι και το Πανί έχουν πολύ απότομες πλαγιές που αυλακώνονται κυ­
Μ.7530) ριολεκτικά από χαράδρες (μεγάλοι Χώνοι ή Χώνια) και ρεματιές με φανερά ίχνη πα­
φής » και λαιών γεωλογικών κατακρημνίσεων και αναστατώσεων. Όλες οι κορυφές του Πάνειου
ρχα ιολ ο­ δεν είναι «μοτ«;» αλλά πλατώματα, όπως του Υμηττού και της Με ρέντας, αποτέλεσμα
σ .Χ). Το της διάβρωσης που υπέστησαν τα πετρώματά τους (είναι από τα αρχαιότερα αττικά
Ιρακτικά βουνά).
) μ άτων . Κορυφή : Κερατοβούνι 648μ. Άλλες κορυφές: Πανί 637μ ., και δύο ανώνυμες με
)χη φρά­ ύψος 614μ. και 604μ. στην κύρια κορυφογραμμή (στα Στεφάνια) .
ιου Νυμ ­ Γεωλογική δομή: Το Πάνειο ανήκει από γεωλογική άποψη στην Αττικοκυκλαδική
: τ ί δεν εί­ Ζώνη και τα πετρώματά του , που είναι μεταμορφωμένα παλαιά ιζήματα , χαρακτηρίζο­
κάνει και νται για την κρυσταλλικότητά τους . Περιέχουν ασβεστόλιθους , μαρμαρυγιακούς σχι­
'αρίδα. στόλιθους (αθηναϊκός σχιστόλιθος) και μάρμαρο (κατώτερο μάρμαρο).
Πανί και Υδρολογία: Εξαιτίας της φύσης και της διάταξης των πετρωμάτων του το Πάνειο
30ύνι. Οι δεν έχει πηγαία νερά. Στα χαμηλά κυρίως υπάρχουν πηγάδια. Πάντως σε ύψος 540μ .,
τ ο βουνό στο Πανί, δίπλα στη Ζωοδόχο Πηγή υπάρχει πηγάδι . Παλαιότερα το νερό της Ζωοδό­
νειο δεν χου Πηγής φημιζόταν ότι ήταν ένα από τα καλύτερα των Καλυβίων , αλλά σήμερα δεν
είναι ούτε καν πόσιμο.
κατά την Σπήλαια: Στο Πάνειο υπάρχουν τα εξής σπήλαια και βάραθρα:
πιθανώς 1. ΝΔ της κορυφής Κερατοβούνι, σε ύψος 570μ . , υπάρχει το σπήλαιο της Κερατέ­
), καθώς ας (Α.Σ.Μ. 57). Βρίσκεται σε απόσταση 100μ . δεξιά του δρόμου που πηγαίνει στην κο­
ρυφή και λίγο μετά από κτίσμα παλαιού λατομείου . Η πολύ στενή είσοδός τ ου (μπαί­
84 Ι Τ Α ΒΟ Υ ΝΑ Τ ΗΣ ΑΤΤΙ Κ ΗΣ

νεις έ ρ π ο ν τ α ς ) που « β λέ η ε :» την Ανάβυσσο , είναι στη ρίζα χαρα κτηριστικού βράχου ,
σαν στ έγαστρου , που διακρίνεται εύκολα από το δρόμο. Νότια κ α ι αριστερά του δρό­
μου όλη η περιοχή είναι έντον α καρση κοησημένη ( μ ικ ρά φα ράγγια και μισοδολίνες ) .
ΤΟ σπήλαιο της Κερατέας αποτελ είται από 4 κυρίω ς παράλληλους θαλάμου ς και
έ χει μ έ γιστ ο μήκο ς 60μ. , πλάτο ς 35μ . , ύψο ς 10μ., μήκο ς διαδ ρ ομής 9 1 μ . και συνολική
ε π ι φάνε ι α 950 Τ.μ.
Μικρές λψ νούλες με νερό σ χηματ ίζονται στο δάπεδο τη ς σπηλιά ς η ο π ο ί α δ εν πα­
ρουσιάζει ό μ ω ς τίποτε το ε ξαιρετικό σε σταλακτικό διάκοσμο , εκτ ός από διάφορους μ ε­
γάλους λιθωματικούς σχηματισμ ούς που χ ω ρ ίζο υ ν τι ς αί θου σ ε ς μεταξύ τους . Από
σπηλαιολογική άποψη το σπήλαιο θεωρείται σχε δόν νεκρό , ε ξαιτία ς του μικρού πά ­
χους τη ς οροφής του, που αφήνει ν α διεισδύουν εύκολα τα νερά της βρο χής και ν α
επιφέρουν έτ σ ι μεγάλες αλλοιώσει ς.
Από ό ι ά φ ο ρ α θ ρ α ύ σ μ ατ α αγγείων που βρ έ θηκαν στο ε σ ωτε ρ ικό του φαίνεται ότι
το σπήλαιο ήταν ί σ ω ς γνωστό απ ό την αρχαιότητα . Ο Λόρδος Βύρων μαζί με τον J.
Hobhouse που το εί χαν επισκεφθεί μα ζί με άλλ ου ς την 20-1-1810 (μετά την επίσκεψή
τους στο σπήλαιο Νυμφόληπτου στον Υμ η ττ ό) κινδύν ευ σαν να χαθούν μ έ σα σ ε αυτό,
ότ αν τους έσβησα ν τα π εύκινα δαδιά του ς (( Δ ε λτ ί ο» Ε .Σ .Ε . , τ. 1-2 , 1967) . Μία άλλη
επί σκ εψη τη ς σ π η λ ι ά ς, ε νός Χ . Παρμενίδη , αναφέρεται στο περιοδ . « Π α ν δ ώ ρ α» ,
1856, σ . 181 (τ ίτλος άρθρου: περι οδείαι σπο υ δ αστού 30-5-1847).
Από του ς Φυσιολατρικο ύ ς Συ λλόγου ς πρώτο ς επ ι σ κ έφθ η κε το σπήλαιο ο Οδ οιπο ­ ΤΟ άνοιγμα TC

ρικός Σύνδ εσμο ς στις 28-11-1921 κα ι 4-12-1922 και ακολο ύθη σε η Υπα ί θ ρ ιο ς Ζωή την κου , καθώς και τκ

1-12-192 9. Αργ ότερα τη ν 21-9-1 930 ο Παν έ καν ε τη ν πρ ώτη συστηματική εξε ρ ε ύν η σ η με περίμετρο 22μ

και κατα μ έτ ρ η σ η μ ε του ς Ι . Πετρόχειλο, Ι . Καψαμπέλη , Κλ . Δ ενδρινό και Ν . Τσε κούρα. βάθο ς 67 μ . πο υ c
Το 1931 επι σκέφθηκα ν το σπήλαιο ο Φ.ο.π. π ου βρήκε ν έ ο θάλαμο , ο Ε .ο.Σ .-Τμήμα κ ρό τε ρες , πο υ ση

Αθη νών , ο ο.Φ .Ακτής , ο Ζή νων και ο Φοί νι ξ . Το σπήλαιο της Κερατέα ς π εριγράφεται υπήρ χ ε ηαλαιότερ

ανα λυτικά στο π εριοδ . « Εκδ ρο μ ικ ά» , Οκτ . 1930 κ αι Μάρτ. 1932, καθ ώ ς κα ι στο « Δε λ­ σών καταβόθρες ,

τίο » της Ε .Σ .Ε. , τ. 3, 1955-56, σ . 143-151. κάθετα βράχια τ η (

2-3. Χαμηλότερα από τ ο σπήλαιο Κ ερατ έας υπάρχου ν α κόμα δύο μι κρά σπ ή λ α ια. περί εργοι σταλα κτ

ΤΟ έ να με Α.Σ.Μ. 149 έχ ε ι διαστάσεις 11 Χ7μ. και ύψος 0 , 80μ . , το δ ε άλλο με Α.Σ .Μ. Ε ξερευνήθη κ

150 έχ ε ι διαστάσει ς 6 Χ5μ . και ύψο ς 1 , 5μ . Περιγράφονται στο « Δε λτ ίο» της Ε .Σ .Ε. , τ. 1, Ε .ο.Σ .- Τμήμα Αθ

1950-52. θριο Ζωή το 1930

4. Σε ύ ψ ος 440μ. και Β-ΒΔ της κορυφής Πανί υπάρχ ει η μ εγάλη θ ρ α κ ι ά (βάραθρο ) Ε.ο.Σ . « το βο υνό)

Καλυβίων (Α . Σ . Μ .116). Βρ ίσκεται στο τελευταίο ΒΔ αντ έρ εισμα τη ς κορυφής πριν τη 5. Σ χεδό ν δω

δυτική της πλ ευρά που κά νε ι μία μεγάλη στροφή προ ς τα νότια και που έ χει τα χα ρ α ­ θετων βρά χων τη '

κτηριστικά , σαν τεί χος , βρά χια (μι κρέ ς ορ θοπλαγι ές). Απέ χ ει 50 0μ. από την κ ο ρ υ φ ή μα 2 χ1 , 5 μ . Έχε ι ι

Πανί (κορυφή-βά ραθρο-Μαυ ροβούνι Υμ η ττού βρίσκονται σε ευ θεία γραμμή ) και 900μ. προ ς τα νότια.

από το ε ρημ οκκλήσι τη ς Ζω οδόχου Πηγή ς (πηγάδι-βάραθρο-νησί Φλ έ βε ς βρίσκονται 6-7. Υπάρ χοι

σ ε ευθ εία γ ραμμή ) . Ο δρόμο ς Κα λύβια-Άγ . Τα ξιάρ χε ς ( πα λ ι ό μικρομονάστη ρ ο ) συνε χί­ σμ ένο : χά ρτ ες το

ζε ι νότια , στα ριζά του β ουνού και περνά σε απόσταση 7 00μ . κάτω από το β άραθρο , σπήλαιο- στ έγασ η

που οι μεγάλοι β ρ άχο ι της εισόδου του διακρ ίνονται εύκολ α, ψηλά στο τ έλος τη ς χα ρ ά ­ ποτε το ιδιαίτερο.

δρας (διασταύρωση -Τα ξιά ρ χες-αρ χή χα ρ άδ ρ ας 2 χ ιλ. ). μο ποιείται γ ια σ κ

 ΠΑ Ν ΕΙΟ Ι 85

ράχου,
)υ δ ρ ό­

ν ες ).
:Jυς και

)Υολική

5 ε ν πα­
ους μ ε­

ς . Από
ο ύ πά­

: και να

εται ότι
ο τον J.
ί σκ ε ψ ή
ε αυτό ,
ία άλλη
) ώρα » , f-i Ζωοδό χο ς Π ΠΥή σ τ ο Πον !

) δο ι πο­ Το άνοιγμα του βάραθρ ου που « β λέ π ε ι » τα υψώματα Αγ. Δημητρίου και Μπαρά­

'ωή την κου , καθώ ς και τι ς Φλέβε ς και τη Βουλ ια γμ έ νη , έ χει σ χήμα α κανό νιστου πολύπλευρου

ε ύνη σ η με τι ερ ίμειρο 22μ. Έ χει 2 εξ ώ σ τες σε βάθος 10μ. και 3 5 μ . και συ νολικό κατακόρυφ ο

: κο ύ ρ α . βάθος 6 7μ . που στο τ έλος του καταλή γ ει σε μ ία μεγάλη αί θουσα 25 χ12μ . και δύο μι­

-Τμ ή μα κρότ ερ ε ς, που σ τ η μία βρέθηκε κτ ισμ έ νος έ ν α ς τ ο ίχ ος (ξ ε ρ ολ ι θ ι ά ) 2 χ1 , 5 μ . Μάλλον θα

οά φ εισ : υπήρ χε π αλαιότε ρα άλλη είσοδος , πιθανώς απ ό τι ς υπάρ χ ου σ ες σ τ ο τέλος των αιθου­

:> « Δε λ ­ σ ών καταβόθρες , οι οποί ες πιθανότατα β γαίν ουν λίγο χαμηλότερα στα χαρακτηριστικά
κάθετα βρά χια της πετρώδους ρεματι άς. Στη με γάλη αίθουσα υπάρ χουν δ ύ ο μ ε γάλ οι

π ήλαια. περίεργοι σταλακτίτες με σ χήμα αναστραμ ένης αγκινάρας.

Α .Σ .Μ. Ε ξερευνήθηκ ε την 25-11-1934 από μι κτή ομά δα της Υπαιθρίου Ζωής κ αι του

Ε . , τ. 1, Ε.σΣ .­ Τμήμα Αθηνών (είχ α ν προη γηθεί δύο αν επιτυχεί ς προσπ άθ ει ε ς από την Υπαί­
θριο Ζωή το 1930 και 1931 ). Η μεγάλη θρακιά Καλυβ lων περιγράφεται στο περιοδ . του
Ε . σΣ . « το β ο υνό » , Ιαν. 1935 , σ. 22-23.
:ρ αθρο )
πριν τη
5. Σ χεδόν δυτικά της κορυφής Πανί σε ύψος 4 20μ . , στη ν κ ο ρ υ φ ή σ χ εδό ν των κά­

] χ α ρ α­
θετων βρά χων τη ς περιο χής , υπά ρ χ ει βάραθρο με κατακόρυφο βάθ ος 1 3μ . κ αι ά ν ο ι γ ­

ω ρ υφ ή μα 2 χ 1, 5 μ. Έ χ ει έ να πρώτο πατάρι στα 2 μ . και σ το τ έλος του φαίν εται να σ υ ν εχ ί ζ ε ι

11 9 00μ . προς τα νότια.

σκονται
6-7 . Υ π άρχ ο υν ακόμα , στο δυτι κό αυτό α ντέρ εισμα της κο ρυφή ς Πανί , που ορι­

σ υνε χί­ σμέν οι χά ρ τ ες το αναφ έ ρ ου ν Κ οκκι νόβ ρα χο κ α ι στη ρίζα τω ν κάθ ετ ω ν β ρά χ ων , έ να

ι ρα θ ρο , σπήλαιο-στέγαστρο κ αι ένα μεγαλύτερο σαν τούνελ, χω ρ ί ς ό μ ω ς να παρουσιά ζου ν τί ­

ς χα ρά ­ ποτ ε το ιδια ίτερο . ΝΔ τω ν σπηλιών αυτών υπάρ χ ει και άλλο μικρό σπήλαιο που χ ρ η σ ι ­
μοποιείται για στά νη και η ε ί σο δό ς του « β λ έ η ε ι» τ ο Λα γονήσι . Στη ν πλαγιά τ ου Κο κκι ­
86 Ι Τ Α ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

νόβραχου και λίγο πιο κάτω από τις μικρές ορθοπλαγιές του υπάρχει μία πολύ μικρή
βράχινη φυσική γέφυρα.
Χλωρίδα - Βλάστηση: Το Κερατοβούν: είνσ: γενικά γυμνό βουνό. Αντίθετα το Πα­
νί, εκτός από τη νότια πλευρά του , είναι σχεδόν κατάφυτο και σε ορισμένες περιοχές Ονομασία:

αδιάβατο , από μικρά πευκάκια, πουρνάρια και άλλους θάμνους, καθώς και από αρκε­ Πάρνης . Η λέξη

τές συστάδες μεγάλων πεύκων που σώθηκαν από παλαιότερη μεγάλη πυρκαγιά. λασγική και η ετι

Πανίδα: Επειδή το Πάνειο είνOl μικρό βουνό υπάρχουν μόνο αλεπούδες , λαγοί, λο , αν όχι αδύνα

γεράκια, πέρδικες, κοτσύφια και άλλα μικρότερα πουλιά . (πελασγική) συ'!

Μοναστήρια - εκκλησίες: Στο Πάνειο υπάρχουν δύο αντρικά μοναστήρια πα­ νασσός ή Παρνη

λαιοημερολογητών, του Αγ . Ιωάννη του Θεολόγου (μονύδριο) με αξιόλογη βυζαντινή Σύμφωνα με

εκκλησία. πάνω από την Κερατέα σε ύψος 300μ., που το 1745 εκχωρήθηκε στη Μονή κά » 1912, σ. 251
Ασωμάτων Πετράκη, και της Αγ. Σκέπης (από το 1950), σε ύψος 370μ . στην ανατολική πελασγική Παρν

πλαγιά της κορυφής Πανί. Στη βόρεια άκρη του βουνού και νότια από τα Καλύβια πρώτο , το λογιζc

υπάρχει το παλιό μικρομονάστηρο των Ταξιαρχών σε ύψος 115μ., που στην τελευταία κή η ονομασία ~

περίοδο της Τουρκοκρατίας έγινε μετόχι της Μονής Ασωμάτων Πετράκη . Η εκκλησία Ν. Ελευθεριάδης

του είναι κτισμένη στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής (που πιθανόν «αντικατέ­ ται από την πελ ,

στησε» αρχαίο ναό) και ήταν πλήρως ζωγραφισμένη από τον ονομαστό αγιογράφο Γ. όρουω και το οι

Μάρκου (180ς αι.) λά όρη» . Κατά μ

Υπάρχουν ακόμα και τα ερημοκκλήσια. της Αγ. Κυριακή; και του Αγ . Αθανασίου Ο Κ. Δούκας

στα χαμηλά, του Προφ. Ηλία , σε ύψος 400μ. και της Θεοτόκου Ζωοδόχου Πηγής . σε νεία των πελασγ

ύψος 575μ . Για το βυζαντινό ναΊσκο της Ζωοδόχου Πηγής που είχε τοιχογραφίες από φραστικά : «το ό l

το 1734 (σήμερα έ χουν καταστραφεί από τα πολλά ασβεστώματα) έχει γράψει σχετική τοικία θεών και c
μελέτη η Αθηνά Τζάκου, στο βιβλίο του Ε.Μ .Π . «ΕκκλησΙες στην Ελλάδα μετά την Άλω­ Στα αρχαία ~

ση» , 1979, σ. 209-216 323) του Αριστο

Διαδρομές - μονοπάτια: Η ανάβαση στην κορυφή , όπου πηγαίνει δρόμος. είναι ησυχή αυιά;». (
απαγορευμένη γιατί υπάρχουν στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Μπορούν όμως να γίνουν στο έργο του ΠΙ

δύο ενδιαφέρουσες διαδρομές: Θεόφραστος , πc

1. Καλύβια-εσωτερικός δρόμος Κερατέας,-βόρεlα κο! ΒΔ πλευρά-μεγάλη θρακιά­ τική Σχολή » μέχ

κορυφή Πανί-ερημοκκλήσι Ζωοδόχου Πηγής-Μονή Αγ. Σκέπης-Καλύβια. και χειμώνων κι

2. Κερατέα-Μονή Αγ . Ιωάννη -ερημοκκλήσι Προφ. Ηλία-σπήλαιο Κερατέας­ Πάρνηθα και Βρ

κορυφογραμμή-διάσελο 498μ .-Κερατέα . τας Στράβων (1

Ορειβατική θέα: Από την κορυφογραμμή του Πάνειου μπορούμε να δούμε , όταν μεν εν ονόματι μ

υπάρ χει διαύγεια στην ατμόσφαιρα, τα εξής βουνά: Β-ΒΑ: Πεντέλη, Μερέντα και Όχη. νης και ΚορυδαΙ

Ν-ΝΔ : Όλυμπο Αττικής. ΒΔ: Υμηττό . ΒΔ-Β: Πάρνηθα. 150 μ .Χ. την αν,

Χάρτες: Αξιολογότερο\ χάρτες για το Πάνειο είναί: του Αυτοκρατορικού Γερμανικού Πεντελικόν ένθα

Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, χαρτ . J .Α. Kaupert, κλ .1:25.000, 1886 (φύλλο Μαρκόπου­ και Υμηττός ος q
λο) κο! 1887 (φύλλο Όλυμπος) και της Γ.Υ.Σ ., κλ . 1:50.000, 1988 (φύλλο Αθήνα- Κορο­ ΤΟ βουνό αν

πίον) και κλ. 1:25.000, 1993 (φύλλο Κερατέα). Μένιππος. το π

Πάρνηθος ή αηι
Ο Ησύχιος ,
όρο.; », ο λεξικο
Πάρνης-όρος τ
 ΠΑ ΝΕ Ι Ο - Ο Λ Υ ΜΠ ΟΣ Ι 81

τροικ από

ερατοβούνι
Jατέας (π ε­

) ΒΔ τμήμα
Jert, στους

ναφέρ ει τις
; απλώς το
ζει.
;riechenla­
αλλά κάνει
ιαφλύστου ,
ής » , μετ . Γ.
ρει το σπή­
του Γ. Βου­

Ν ρ ά φ ε ι την
; χάρτες να

ν δυσεύρε­
, χρησίμευ ε
νεται ότι το
)υ Πάνα δε

JTό ή τ α ν το 2 χλμ .
Β
) - κατά τον

» κο ύ, Α υτ ό κλίμα κα 1:50.000, ισ αδιάσταση 100 μ . λ..

Ίό το ύψω­
~ύ μικρή j άρνηθα (1413μ.)
α το Πα­ -~ ..
τ ερι οχ έ ς Ονομασία: Η Πάρνηθα στην καθαρεύουσα λέγεται "" ί ( ,,,,-, .,,

τό αρκε­ Πάρνης. Η λέξη είναι πανάρχαιη, έχει ηροέλευοη.ηε- > ~ ~ __.I (.. · ι cτ-r ''''c, 11<.
ι ά. λασγική και η ετυμολογία της είναι πολύ δύσκο- ) \- ~ ( f
;, λαγοί , λο , αν όχι αδύνατο, να καθοριστεί. Έχει ρίζα .::./_,-..,..,.. _ ~_ Γ ~"", \

(π ελασγ ι κή ) συγγενή με τα ορεώνυμα Παρ- . ''"'~ / - ~ .' : '..;./,\ >

ι ρ ι α πα­
νασσός ή Παρνησός , Πάρνων και ίσως ΠαρνΙάς . ' '''' {
'.-'/
Jζαντινή Σύμφωνα με τον Ιάκ . Θωμόπουλο ( <<Πελασγι- , ._--''''( ~"-,, -. ,, 'ι
τ η Μονή κά» 1912, σ . 258) η ονομασία Πάρνης αντιστοιχεί με τη( '7 " \ί .ι,
,ατολική πελασγική Παρvέhε που σημαίνει το όρος το θεωρoύμεν~ ως r ό~.•/ 5
<αλύβια πρώτο , το λογιζόμενο ως υψηλότερο (πιθανώς να είναι σχεη- V
ελευταία κή η ονομασία Μεγάλο Βουνό που δίνεται σε όλο το δυτικό τμήμα της Πάρνηθας) . Ο

κ κλη σ ία Ν. Ελευθεριάδης (<<Πελασγική Ελλάς }), 1931) υποστηρίζει ότι η λέξη Πάρνης προέρχ ε­

ινηκατέ­ ται από την πελασγική ρίζα Π.ρ.Ο . που σημαίνει « α ν έ ρ χ ο μ α ι υψηλά επί την κορυφήν

ιράφο Γ. όρου; » και το ουσιαστικό « παράν» που δηλώνει « τα ς κορυφάς των ορέων και τα υψη­
λά όρη » . Κατά μία άλλη εκδοχή η ρίζα παρν σημαίνει μέρος με πυκνό δάσος.

ανασίου Ο Κ . Δούκας ( <<Ελληνική γλωσσονένεσκ » 1995, σ . 29-33) υποστηρίζει ότι η ερμη­

ιγ ή ς, σε νεία των πελασγικών γραμμάτων και του φθόγγου της λέξης π-αρ-ν-η-ς σημαίνει ηερι ­

Jίες από φραστικά : « τ ο όρος που δέχεται την πνοή του βοριά και προσφέρεται για ασφαλή κα­

σχετική
τοικία θεών και ανθρώπων και όπου ο ήλιος οδεύει προς τη δύση » .

ην Άλω­ Στα αρχαία κείμενα η Πάρνηθα (πρωτ ο)εμφανίζεται το 423 η.Χ. στις Νεφέλες (στ.

323) του Αριστοφάνη : « β λ έ π ε νυν δευρί προς την Πάρνηθ , ήδη γαρ ορώ καηούσα;

ος , είναι ησυχή αυτός ». Ο Ρόδιος κωμικός Αντιφάνης (405-333 η.Χ) την ονομάζει ο Πάρνης

α γίνουν στο έργο του Πυραύνω (1): « ή ξ ω φέρων τε δεύρο τον Πάρνηθ' όλον » . Ο φιλόσοφος
Θεόφραστος , που μετά το θάνατο του Αριστοτέλη (323 η .Χ) διεύθυνε την « Π ε ρ ιπα τ η ­

θρακιά­ τική Σχολή » μέχρι το 287 πΧ, στο βιβλίο του « Π ε ρ ί σημείων , υδάτων και πνευμάτων
και χειμώνων και ευδιών » , γράφει (111,43) « Ε π ί Πελειάδι δυο μένη εάν λάμψη κατά
>ατέας­ Πάρνηθα και Βρίληττον και Ύμηττον ..... ». Ο ιστορικός και γεωγράφος της αρχαιότη­
τας Στράβων (10ς πΧ αι . ) στα « Γ ε ωγ ρ α φ ι κ ά» του (Θ-Ι, 3) γράφει « Τ ω ν δ' ορών τα

.ιε . όταν μεν εν ονόματι μάλιστά εστιν ο τε Υμηττός και Βριλησσός και Λυκαβηττός , έστι δε Πάρ­

ωι Οχη, νης και Κορυδαλλός ...... ». Αργότερα, ο ονομαστός περιηγητής Παυσανίας , γύρω στο
150 μ.Χ . την αναφέρει στ' «Ατηκά » του (32,1-2) ως Πάρνης: «Ό ρ η δε αθηναίοις εστί

μανικού Πεντελικόν ένθα λιθοτομίαι, και Πάρνης παρεχομ ένη θήραν συών αγρίων και άρκτων,

ι κόηο υ ­ και Υμηττό ς ος φύει μελίσσαις επιτηδειοτότας πλην της αλαζώνων ».

1- Κορο­ Το βουνό αναφέρ ει και ο σοφιστής Λουκιανός (120-180 μ .Χ.) στ ο έργο του (Ικαρο)
Μ ένιππος, το πρώτο ίσως μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασ ίας στον κόσμο ( καηό
Πάρνηθος ή από Υμηττού μέ χρι Γερανείας εηετ όρην »).
Ο Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς (50ς αι.) αναφέρει στο λεξικ ό του « Π ά ρ ν η θ ο ς όχθος­
όροτ » , ο λεξικογράφος Στέφανος ο Βυζάντιος (60ς αι .) αναφέρει στα « Ε θ ν ι κ ά» του:
Πάρνης-όρος της Αττικής , αλλά και Παρνήθιος και Παρνηθίς και το λε ξικό Σούδα ή
88 Ι Τ Α ΒΟ Υ ΝΑ Τ ΗΣ ΑΤΤ ΙΚΗ Σ

Σουίδσ (100ς 01.) αναφέρει Πάρνης-Πάρνηθος , καθώς και Παρνήθιον όρος .

Ο Θεοδ όσιο; Ζυγομαλάς, Πρωτονοτάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου , αναφ έ­
ρει στις επιστολές του , των ετών 1575 και 1581, για τον Υμηττό που τον αποκαλεί « Κ η ­
πον Αδώ νιόο ξ» , την Πάρνηθα και τον Κορυδαλλό (Δ. Καμπούρογλους : Ιστορία των
Αθηναίων-1889, σ . 84-86).
Στους νεότερους χρόνους αρχίζει να εμφανίζεται και η ονομασία Οζάς για το βου­
νό, όπως σ' ένα Ταπί (τούρκικος κτηματικός τίτλος) του 1615. Σε ένα Σιγίλλιο του 1796
(εκκλησιαστικό έγγραφο σε μεμβρά νη με υπογραφή του Οικουμενικού Πατριάρχη Γε­
ράσιμου) που αφορούσε τις Μονές Ασωμάτω ν (σήμερα Μονή Πετράκη) και Αγ . Γριά­
δας Πάρνηθας , εμφαν ίζεται η Πάρνηθα με τις ονομασίες «όρος Οζές (Πάρνηθα) » ΚΟ1
« ό ρο ς Ο ζ έα » . Λ ί γο αργότερα σ' ένα Φιρμάνι του Σουλτάνου Σελμή αναφέρεται το βου­
νό ως όρος Οζά. Το Ταπί , ΤΟ Σιγίλλιο και το Φιρμά νι τα δημοσιεύε ι ο Δ . Καμπούρο­
γλους στο βιβλίο του « Μν η μ ε ί α της ιστορία; τω ν Αθηναίω ν » τόμ ο Α ', έκδ . Εστίας­
Αθήνα 1889 σελ. 355-360 και 369-371 .
Από τους ξέ νους περιηγητές , ο Γάλλος 3.0. LοίΓ ΤΟ 1639 και οι Άγγλοι J. 3ροπ και
R. Wheler το 1675, ο R. Chandrler το 1765 και W. Leake το 1806 αναφέρουν στις ταξι ­
διωτικές ε ν τ υπ ώ σ ει ς τους το βουνό μόνο ως Πάρνηθα. Ο Γάλλο ς περιηγητής Fr. Ρου­
queviIle ΤΟ 1801 α ναφέρει το χ ω ρ ι ό Νοζέα ή Ζοφρέα . Ο γεωγράφος Barbie du Bocage
στο χάρτη « Ι' Attique, la Megaride et partie de Ι' isle d' Eubee» (1785) α ναγράφει Mont
Parnes, ενώ ο χαρτογράφος Ch. Lapie σ το χάρτη του «Grece αιοσηιε » (1827) ανα­ νη , 1791 εμφανί ί
γ ρά φ ε ι την Πάρνηθα Μ. Ozia. Πάρνης ή Παρν έΙ
Ο ι Δ. Φιλιππίδης και Γ. Κωνσταντάς στο βιβλίο τους « Νε ω τε ρ ι κ ή Γεωγραφία » Βιέν­ κ ειται για τι ς ονο ι

τιος το 1807 στη

βουνά «Παρνητ ,
ονομάζει τον B~
« Αν α μ ν ή σε ι ς και
1976»ι αναφέρε ι
Ross ήταν καθη,
ρυφή της Πάρν η
Αθηνών » , Β ' έκ δ
καθόλο υ. Ο ίάκ α
155 αναγράφει Γ
Βουτ υρά, Τ . 5-Κι
ζής . ΟΙ Ε. (υΓΙί
(1881-1900) και
φή Οζέα . Το « Λε
πουλου- έκ δ. Γ. (
Ελληνικής Γλώσι
μόνο ο Πάρνης.
ΟΔ . Καμποί
Ι; Πόρνηθα απ ό τ α σ νσ τολικό κης-Αθή να 1920
 ΠΑ ΡΝΗ ΘΑ Ι 89

J , αναφ έ­
αλε ί « Κ ή ­
ορ ί α τ ω ν

α τ ο βο υ­
τ ου 1796
ιά ρχ η Γ ε ­
Αγ . Τρ ι ά ­
ι θ α ) » κα ι
1 Ι το β ου­
μπο ύρο ­
. Εστί α ς­

Spon κ α ι
στις τα ξι­
; Fr. Ρου­
Η Π ό p νΓJ θ o ο π ό το δ υτ ι κ ό
J Bocage
ϊφε: Mont
127) ανα­ νη , 179 1 εμφ αν ίζο υν λαν θα σ μέν α τ α β ο υν ό της Αττι κή ς , α λ λά α ναφ έ ρ ου ν καθα ρά «Ο
Πάρνη ς ή Παρν έθη κ αι κο ινώς Ο ξειάς » . Πιθα νώ ς ε ί ν αι έ να α κ όμα λά θ ος το υ ς και π ρό­
J ίο» Βι έ ν ­ κ ε ι τ α ι γι α τι ς ον ο μ ασίες Π ά ρ νη ς ή Πά ρ νηθα κ α ι Ο ζιά ς. Ο Μητροπολίτης Αθην ών Με λέ ­
τιος τ ο 180 7 στη « Γ ε ω γ ρ α φ ί α » του ( τ . Β ' , σ. 354) αναφέ ρε ι εν τελώς λ ανθ ασ μέν α τα
βο υν ό « Π ό ρ ν η ς, ό πε ρ κ αι Παρ ν έθη υπ ό Αθ ην α ί ο υ λέγετα ι κ αι κοι ν ώ ς Π ε ντ έ λη » ενώ
ον ο μ άζε ι τ ο ν Β ρι λησσό Οζε ι ό . Ο Γερμα νό ς αρ χαι ο λ ό γος L. Ros s σ το β ι βλ ί ο το υ
« Αν α μνήσε ις κ α ι α νταπ ο κ ρί σει ς απ ό τη ν Ε λ λά δα 1832-1 833, Β ερο λί νο 1863 και Α θ ήν α
1976 », α ναφ έρει πολλ έ ς φορ έ ς τ ο βο υνό , αλ λά μόνο μ ε τη ν ονομα σ ία Π όρ νη θα . ( Ο L.
Ross ήταν κ αθ η γ η τ ής σ τ ο Πα νεπι στήμιο Αθη νών κ α ι μά λιστα ε ί χε ανέ βε ι κ α ι σ τ ην κο ­
ρυ φη τη ς Πόρνηθα ς σ τ ις 18-5-1 833) . Ο Δ . Σ ο υρ μελ ή ς σ τ ο β ιβ λ ί ο του « Ι σ το ρ ί α τ ων
Α θ ηνών», Β ' έκδ . 1853, σ . 260 γρ ά φ ει ο Πόρ νη ς. Τη ν ονο μ ασία Οζά δεν τ η ν α ναφ έρει
κ α θόλ ο υ . Ο lάκ ω β ο ς Ραγ καβής σ το β ι βλίο το υ « Τα Ε λ λη ν ικά » , τ . Α ', Αθ ήν α 1853, σ .
155 αν α γρ άφει Π όρ νη ς κ α ι κο ι ν ώ ς Νου ζά ς. Το « Λ ε ξ ι κ ό l στορία ς -Γ εωγ ραφία ς » τ ου Σ .
Β ο υτυρ ά , τ. 5 - Κ ων στ α ντ ινο ύ πο λ η 1888, α ν α φ έρ ε ι τ ο βο υνό Π ά ρ νη ς κ αι κο ινώς Νου­
ζ ή ς . ΟΙ Ε. Curt ius-J. A . K aup e rt-A . Milchhoe fe r σ τ ο έ ργ ο τ ους Ka rte n vo n A ttί k a
(188 1-1900) κ α ι σ τ ο τ εύ χος « Φ υ λ ή» ­ 1 8 9 4 α ναφ έρουν το β ουνό Πάρ νη ς κ α ι τη ν κορυ­
φή Ο ζέα. ΤΟ « Λ ε ξ ι κό Ιστ ο ρία ς -Γ ε ω γ ρα φίας » τ ο υ Μ . Boill et ( μ ετ . - δ ι α σκ . Η . Ο ικ ονο μ ό­
π ου λ ου- έ κ δ. Γ. Φ έ ξη-Αθή να 1900) α ναφ έρ ε: Πάρ νη ς κ α ι κ ο ινώς Οζ ιά . ΤΟ Λ ε ξικό τη ς
Ε λ λη νι κή ς Γ λώσση ς τω ν Η. Lίdd el -R . Scott-A. Κω ν στα ντι νίδου , Αθή να , 1907, α ναφέρε ι
μ όνο ο Πάρνη ς.
Ο Δ . Κ α μ πο ύ ρ ογ λ ου ς στο β ιβ λ ίο τ ου « ο Αναδρ ομάρη ς τη ς Αττι κή ς » έκδ . Μ . Ζη κά­
κ η ς-Α θ ή ν α 1920, αναφ έρ ει τη ν Πάρνηθα κ α ι μ ε τ ις ονομα σίε ς Νοζιά , Καρά ο ζ και Ό ζ ε-
90 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙ ΚΗ Σ

ον όρος. Η ονομασία Καρά οζ εμφανίζεται στο Φιρμάνι του Σουλτάνου Σελμή, αλλά και συγγραφέας , ερμΓ
δεν είναι εξακριβωμένο αν αναφέρεται στην Πάρνηθα, γιατί το έγγραφο παρουσιάζει στης όλων των γλωο:
πολλές ελλείψεις (δεν βρέθηκε πλήρες). , ονομασία Οζιά-Οζά πι
Ετσ: η Πάρνηθα κατά καιρούς εμφανίστηκε και με τις ονομασίες Οζάς-ο'ζιάς -Όζ­ που δηλώνει το κορφ ι
εου ή Όζεον όρος-Νουζής-Οζέα -Νοζιά και Οζά που τελικά επικράτησε και λεγόταν κυ­ ρώνει ό τ ι η λέξη αυτή
ρίω; για την ψηλότερη κορυφη, την Καραβόλα , από τον αλβανόφωνο πληθυσμό των ο ν ό μ α ζ ε το βουνό, κ
γύρω της Πάρνηθας οικισμών. Heisia τα τμήματα το:
Όμοια ή παρεμφερή τοπωνύμια υπάρχουν στο νησί Κέα ή Τζιά και σε παλιό χάρτη φράκτες για να διατη;
Ζια ( κ ό λ π ο ς Οτζιά), στο νησί Παξοί (κόλπος και ύψωμα Οζιά , καθώς και οικισμός Αθηνών Ιταλοί Ατσαγ
Οζιάς στο Γ άϊο) , στο νησί Νάξος (βουνό Ζας ή ο Ζας ή Ζιάς) και στο νησί Σύρο (του όνομα Οζιά-Οζά είναι ι
Ζια το βουνί). Για την εξήγηση της ονομασίας αυτής υπάρ χουν ο ι παρακάτω εκδοχές , τίας. Δεν αποκλείεται 1
που νομίζω δεν ευσταθούν, γιατί έχουν γίνει αρκετές αυθαιρεσίες στη χρήση τόσο της έα-αίζεον = υψηλός (]
τούρκικης όσο και της αλβανικής γλώσσας , για να εξηγήσουν την κάθε εκδοχή. λέξη Hoge = λόφος-βc
α . Ο Κ. Μπίρης στο βιβ λίο του « Α ι τοπωνυμίαι της πόλεως και των περιχώρων της Θεσσαλίας και Ου,
των Αθηνών » 1971, δίνει την εξήγηση ότι η μεσαιωνική ονομασία Οζά, προέρχεται Σήμερα έχει ετηκρ
από την τουρκική Καρά οζ που , κατά τη γνώμη του , « σ ή μ α ι ν ε μαυροζούμης και προ­ Με την ονομασία αυτή
φανώς ήταν εμπνευσμένη από την παρατήρηση ότι όταν προμηνύ εται μεγάλη βροχή Αρχαία γεωγραφ
συγκεντρώνονται στην κορυφή μαύρα σύννεφα » . οικισμοί γύρω από τη
β . Ο Κ. Ρ όδης στό βιβλίο του « Ο υ μ ηό ρ α» 1980, που αναφέρεται στην κάθοδο των Κ ρ ωπ ι ά ς, των Χασηέ .
Αρβανιτών στην Αττική γράφει: «Ότα ν οι δύο αρχηγοί των Αρβανιτών (Α λ βανο ί Τόσκη­ και της Σφενδάλης. Π
δες) , ο Λιόσης (Πέτρος Λιώσας ) και ο Σπάτα ( Γ κ ί ν η ς Μπούα ή Σπάτα), έφτασαν με Φυλή , στο Μπόρσι , στ
τους δικούς τους στην Αττική , κοντά στο Τατόϊ, γύρω στο 1350, σταμάτησαν και απο­ Ο ό γκος της Πάρν
φάσισαν να χω ρ ι σ τ ο ύ ν οι δύο ομάδες , ορίζοντας ταυτόχρονα και την πορεία τους με τη προς βορρά , γιαυτό γ ι
φράση : από το σημείο αυτό θα πιάσουμε (o-ze) και θα κατευθυνθούμ ε προς τα δυτικά οχυρωματικά έργα . Στ
(Λ ι όσ η ς ) και πρ ος τ' ανατολικά ( Σπά τα ). Έτσι το άγνωστο γι αυτούς βουνό , που στους απόσταση για τη Θήβ
πρόποδές του έγινε ο χωρισμός των ομάδων και η διανομή της περιοχής που έ β λεπαν Κλειδί-640μ.) χρησίμε ι
εμπρ ός τους , ον ομάστηκ ε Οζ έα » . Οι διάφορες οχυρ:
γ . Η ονομασία Οζά προέρχεται από το Ζας παραφθορά της λέξης Ο Ζευς ή Ω από κάθε άλλο ελληνn
Ζευ. Ο Φερ εκύδης γράφει « Ζ α ς μεν και Κρόνος ήσαν αεί και Χθονίη ». Και η εξ ή γ η σ η 1. Το μεγάλο φροι
αυτή δε φαίνεται να ευσταθεί , γιατί η λέξη Ζας είναι ο δωρικός τύπος της λέ ξης Δίας, των αρχαιολόγων) , πc
όπου το Δι γίνεται Ζ (π .χ . Δίας-Ζας , διαβολιά-ζαβολιά , διάστανο-ζάστανο κ .τ .λ.) και δεν καταστράφηκε από TC
έχει καμιά σχέση με τους Αρβανίτες της Αττικής , που είναι βέβαιο ότι δεν είχαν ακούσει μέχρι σήμερα {τείχη , θ
ποτέ τους για τον περιηγητή Παυσανία , ο οποίος έγραφ ε ότι στην Πάρνηθα υπήρχε 2. ΤΟ Κάστρο τo~
άγαλμα του Παρνήθιου Δία, αν υποτεθεί ότι αυτοί έδωσαν την ονομασία Οζά . Δερβενοχώρια και τοι
Το ίδιο ισχύει και για τους υπόλοιπους κατοίκους της Αττικής και των Αθηνών, που και λίγα ερείπια ηροτ
όπως φαίνεται από μαρτυρίες όλων των περιηγητών της εποχής, κατά την οποία πιθα­ ήταν το αρχαίο φρούρ
νόν εμφανίστηκε η ονομασία αυτή, είχαν αρκετή άγνοια της αρχα ίας ιστορίας ώστε 3. Το φρούριο τη~
ξαφνικά να ονομάσουν την κορυφή της Πάρνηθας Ζας-Ο Ζας-Οζά . Για την ερμη νεία (κοντά στο καιεσιραι
πάντως αυτή δεν υπάρχει καμιά γραπτή μαρτυρία (παλιά έγνραφα-λεξικά-αναφορέκ οποίου λίγα ερ είπια σι
ταξιδιωτών και αρχαιολόγων κ.τ.λ.) που να το επιβ εβαιώνει. 4. ΤΟ μικρό φρού]
Τη σωστή εξήγηση νομίζω ότι δίνει ο Σωκράτης Λιάκ ος (τοπογράφος , μηχανικ ός ( π ι θα νώς στο βράχο τ
 Π ΑΡ ΝΗΘ Α Ι 91

, αλλά και συγγραφέας , ερμηνευτής των τοπωνυμίων της Βαλκανικής χ ερ σ ο ν ή σ ο υ και γνώ­
σιάζει στης όλων των γλωσσών αυτής) ο οποίος σε σ χετική επιστολή μου απάντησε ότι « η
ονομασία Οζιά-Οζά προέρ χεται από την αρβανίτικη λέξη Xeixa (προφ. χ έϊζα) ή Heiga
ς :Οζ­ που δηλώνει το κορφοβούνι, την κ ορυφογραμμή , τη ρά χη κάθε βουνού » και συμπλη­
:ιν κυ­ ρώνει ότι η λέξη αυτή είναι δάνειο της αρβανίτικης από τη μεσαιωνολαηνική , η οποία
ότων ονόμαζε το βουνό , το λόφο και γενικά το ύψωμα Heisa-Hogium και επίσης Heisa­
Heisia τα τμήματα του δάσους που συνήθως περιφρά ζονταν με ψηλούς και γερούς
χάρτη φράκτες για να διατηρούν σ' αυτά θηράματα οι γαιοκτήμονες (όπως οι άρ χοντες των
ισμός Αθηνών Ιταλο ί Ατσαγιόλη-π . χ . ο Δούκας των Αθηνών Fransesco Acciajuoli) . Άρα το
ο (το υ όνομα Οζιά-Ο ζά είναι κληροδότημα των χ ρ όν ων της Ρωμαιοκρατ ίας ή της Φραγκοκρα­
5 0 χ ές , τία ς . Δεν αποκλείεται τέλος η προέλευσή της και από τη λ έξη του Ησύ χιου αίζεος -αιζ­
ΙΟ της έα-αίζεον =υψηλός (βλ. αιζέων = υψηλών ορ έων) που συγγενεύει ετυμολογικά μ ε τη
λέξη Hoge = λόφος-βουνό της παλαιογαλλικής και μ ε τις ονομασίες των βουνών Όσσα
ώ ρων της Θεσσαλίας και Ouzon, /azza, Uzia, AuZZo Κ .Τ .λ. της Γαλλίας και lταλίας ».
) χ ετ α ι Σήμερα έ χει επικρατήσει μόνο η αρ χαία ονομασία του β ουνού , δηλαδή Πάρνηθα.
ι προ­ Με την ονομασ ία αυτή δεν υπάρ χει άλλο τοπωνύμιο στην Ελλάδα.
3ρ οχ ή Αρχαία γεωγραφία και ιστορία : Κατά την αρ χαιότητα υπήρ χαν αρκετοί δήμοι και
οικισμοί γύρω από την Πάρνηθα, όπως της Αιθαλίας, των Μελαίνων , τη ς Φυλής, της
10 των Κρωπιάς , των Χαστιέων , των Αχαρνών , των Παιονιδών , τη ς Δεκέλειας, των Αφιδνών
όσκη­ και της Σφενδάλης. Πάνω στην Πάρνηθα υπήρ χαν και μικροί αγροτικοί οικισμοί , στη
'αν μ ε Φυλή , στο Μπόρσι , στο Παλιοχώρ: Ρουμάνι , στην Κούμπουλα κ.α.
ι απο­ Ο όγκος της Πάρνηθας αποτελούσε το φυσικό προπύργιο της πόλης των Αθηνών
, μ ε τη προς βορρά , γιαυτό γύρω από τις δύο φυσικ ές διαβάσεις του βουνού υπήρχαν αρκετά
5υτικά οχυρωματικά έργα. Στα ΒΔ των Αθηνών η διάβαση της Φυλής ( 7 0 0 μ . ) συντόμευε την
στ ους απ όσταση για τη Θήβα και τους Δελφού ς, και στα ΒΑ η διάβαση της Δεκέλειας (θ έση
λεπαν Κλ ειδί-640μ.) χ ρ η σ ί μ ευ ε για τον εφοδιασμό των Αθηνών από Εύβοια και Ωρωπό .
Οι διάφορε ς ο χυρώσ εις ( φ ρ ο ύ ρ ι α και πύργοι ) της Πάρνηθας , ότι σε περισσότερες
ις ή Ω από κάθε άλλο ελλ η ν ι κό βουνό , ήταν :
Ίγηση 1. Το μεγάλο φρoύρl~άναKΤO στα δυτικά , ή ανώνυμο (υπάρχει διαφωνία μ εταξύ
Δίας , των αρχαιολόγων) , πάνω από το χω ρ ι ό Πράσινο (διαστ . 280χ70μ . ) σε ύ ψ . 711 μ . , που
αl δεν κ ατ α στ ρ ά φ η κ ε από τους Βοιωτούς το 420 η.Χ . και του οπ οίου λίγα ερείπια σώζονται
ωυσα μέχρι σήμερα (τεί χη, θεμέλια , παλαιοχριστιανική βασιλική , πύργος κ .ά . ) .
τήρχ ε 2. ΤΟ Κάστρο του ΚΟQ..υνού (μήκ. 90μ .) σε ύψ. 520μ. , δίπλα στο δρόμο Μαγούλα­
Δερβενοχώρια και του οποίου σώ ζεται τμήμα του τείχους (μήκ . 45μ . και ύψ . 1 ,5-2μ . )
ι, που και λίγα ερείπια προς τη βορινή απόκρημνη πλευρά . Κατά μία εκδοχή πιθανώς να
πι θα­ ήταν το αρ χαίο φρούριο των Μελαίνων που αργότερα ονομάστηκε Κορυνού.
ώστε 3. Το φρούριο τη~ Φυλής στα ΝΔ (διαστ . 85χ50μ . ) που κτίστηκε τον 40 η .Χ. αι.
ιηνεία (κοντά στο κατεστραμμένο ομώνυμο αρχαιότερο τ ου 60υ η.Χ, αι. ) σε ύψ . 650μ . , του
ρορέτ; οποίου λίγα ερείπια σώζονται σήμερα.
4. ΤΟ μικρό φρούριο (μηκ. 27μ . ) στη θέση Φά λεμι q.τη ν άκρη απότομου βρά χου
ινικός (πιθανώς στο βρά χο της Θοδώρας σε ύψ. 54 8μ .) του οποίου ελά χιστα ί χνη υπάρ χουν .
92 Ι Τ Α ΒΟΥ ΝΑ Τ ΗΣ Α ΤΤΙΚΗ Σ

5 .Το φρ ούριο της Δεκ έλ ει α ς@ια στ. 125 Χ 2 0μ. ) σ τ ην α ν ατολική π λευ ρά σε ύψ.
8 49μ. πά νω σ τ ην κο ρ υ φ ή Κατσιμί δι , που λ ί γ α ε ρεί π ι α τη ς οχύ ρωσή ς του σώζο νται
ακόμα , όπω ς και θεμ έλια οικοδομήματο ς ( 1 2Χ 10 μ .) .
6. Ο πύ ργο ς-φρυκτωρία στ η βό ρ ε ι α πλευ ρ ά , σ ε ύψ . 81 5μ . , στ ην ΤOΠOθεσία.Δnw.­
κό -Πύρ ε§i (δ ι α στ . 8Χ8μ .) του οποίου η βάση δ ια τ η ρε ίτα ι σε άριστη κατάσταση.
- 7. Ο πύργο ς-φρυ κτ ωρία στη ΒΔ πλ ευρά στη ν κ ορυφη Πυρ γ άρι σ ε ύψ . 7 3 7μ.
(δ ι αστ . 7 , 6 0Χ 7 , 60μ . ) που σημα ντικά ερ είπιά του υπάρχου ν α κόμα .
"' -::--:~8 . ο κ υκλ ι κός πύρ γος (δ ιά μ . 8,7 0 μ . ), μ ά λ λον φρυ κτωρία , στη Δ-ΝΔ πλ ευ ρά στην
• ωρ υ φ η του λ ό φο υ Bελατoύρ~32μ. ) , του οπο ί ου ερ είπια μ ε ύψ. 1,5- 3 μ . σώζοντα ι μ έ­
χ ρ ι σήμερα ( σ τ ην -ΠΡαγματικ ότητα δ εν αν ήκ ε ι στη σημερι νή Πά ρ νηθα).
-. - 9. Ο οχυρωματικός π ύργ ος (δ ιά μ . εσωτ. 12 ,7 0μ. και εξωτ . 1 6 ,7 0μ . ) Κορορέ μ ι στα
ΝΔ , σε ύψ. 31 8μ . , ερ είπια του ο πο ίο υ σ ώ ζοντα ι μέ χρι σήμερα (ύ ψ . 1 - 1 ,5 μ .) .
10. Το φρ ο ύριο στα Ν Δ , απ έ να ντι απ ό το Κορ ορ έμ ι , σε ύ ψ . 2 24μ . στη ν α νατολι κή
απ ό λη ξη του λόφ ου το υ Αγ. Β λασίου ( σ τ ην πραγματ ικότητα δ ε ν α νήκει στη ν Πά ρ νη­
θα ) , το υ οπο ίο υ 'σώζονται ερε ίπια τo~ διπλού τείχους του , καθώς και η βάση του κ υκ λι ­
κ ού πύρ γου ( δ ι ά μ . 6 ,5 0 μ.) σε ύψ . 2 μ .
11. Η οχ υ ρ ω μα τ ι κή θ έ σ ηh Ψ ι"Jδ ρ ιο
ή Λε ι ψ ύ δ ρ ιο σ τ α ν ό τ ι α, π ιθ αν ώ ς στη
σ η με ρ ιν ή θ έση Κ ορα κοφ ωλιά , σε ύψ.
581 μ. , τη ς ο πο ί α ς δια κρί νο νται ελ άχ ι­ βων ) , όπο υ Ι

στα ί χνη τη ς κ υ κ λ ι κ ής οχ ύ ρ ωσή ς της. από την Ακρ

12. Η πιθ α νή α κ ρ όπολη της ΔεKέ ~ θαϊστές , πα ρ

λ εια ς σ τ ο λόφο Παλαι ό καστρ ο ή Πα­ κο ρ υ φ ή του '

λαιόπυργος στα ΝΑ , σε ύ ψ . 5 0 6 μ . , της α ρ χίσου ν το

ο πο ί ας λ ί γα ε ρείπια της κυκλ ικ ής της μπής για του

οχ ύρωση ς βρέ θηκα ν ( σ ή μ ερα στο λό­ Στην Πά l

φ ο α υ τό β ρίσ κ ο νται οι τάφ οι τ ω ν β α σι­ το ν λάτρευα '

Α ρχα ίο ς πύργ ος στο Λη μικό λέ ω ν της περιό δ ου του 19 0υ-200υ απήμιο ( γ ι οτ

αι ώ να ) . Για τη ν ί

Ο Παυσανίας α ναφέρ ει στα « Α ττ ι ­ χ ρόν ι α . Σ ε έ

κ ά » του (32,2) ότι στ ην Πάρ νηθα ( αό ­ « Η Καθημ ερ

ριστα ) υ π ή ρχε χ ά λκ ιν ο άγ αλμ α το υ λ η τ ής αρχακ

Παρ νήθι ο υ Δία κα ι β ω μό ς του Σημαλέ­ θηκε , λ ίγα μ ι

ου Δία . Για το άγ αλ μ α του Δία έχουν γ ί­ ταν από βω;

νει πάρα πολλ έ ς υποθέσει ς , όπως κα ι σιδ ερένιες μ

στ ην π ερίπτω ση τ ω ν α γα λμ άτω ν τη ς λους , α γγεία

Αθη νά ς στ η ν Πεντ έλη κ α ι τ ου Δία στο ν rn al of Arch;;

Υμηττό , γιατί δε ν βρ έθη κα ν καθ ό λ ου Όπως δ

ίχν η το υς . Ο β ωμός του Σ η μ α λέ ο υ Δία 900 π . Χ. ) KC

π ι στε ύ εται ό τι ήταν στο Άρμα (α οη ότα ν μι κ ρ ό αυτό (
Α ρχα Ιο ς πύργος στο Π υρ γά ρ ι δ ι' Άρματο ς αστρ άψη » έ γ ρ αφε ο Στρά ­ κρ α τί α ς όηα
 Π Α Ρ ΝΗΘΑ Ι 9~

υρά σε ύψ.
υ σ ώ ζο ν τ α ι

leEσia.Δo.w;
ση .

; ύψ . 73 7 μ .

λευρά στην
ώζονται μέ­

ψορέμι στ α

ν ανατολική
την Πά ρνη­
η του κυκλι­
σε ύψ. 2μ .
ίΓιΔlψιΊδρlο ~
θανώς στη Το Φ ρο υρ .ο rη ς Φ υ λιΊ ς

ιλ ιά , σε ύψ .
) ντ α ι ελά χ ι ­ βων), όπου βρέθηκαν και πολλά θ ρ α ύ σ μ ατ α κεραμ ιδιών , Επειδή το Άρμα είναι ορατό
ωσ ής της. από την Ακρόπολη και την Πνύκα , ο ι ειδικοί ερμηνευτές των θελήσεων του Δία, οι Πυ­
η της ΔεKέ~ θαϊστές , παρατηρούσαν επί τρεις ημ έρες και ν ύ κτε ς κά θε μή να και γ ι α ένα τρίμηνο , την
στρο ή Πα­ κορυφή του για να διακρίνουν χα ρα κτ η ρ ι στ ι κό καιρικό σημείο (πχ αστραπή) , ώ στε ν'
. 506μ ., τη ς αρ χί σου ν το ξεκίνημα της Πυθαϊδω; ( Στ ρ ά β ων Θ, 404), δηλαδή το ξ εκί νημα της πο­
J κλ l κ ή ς της μπής για τους Δελφούς.
ερα στο λό­ Στην Πάρ νηθα υπήρ χε επίσης , κατά το ν Παυσα νία , και ά λλος βωμός τ ου Δ ία που
)1 των βασι­ τον λάτρευα ν οι Αθηναίοι άλλοτε σαν όμβριο (γ ι ατ! ρύθμιζε τις βροχές ) κα ι άλλοτε σαν
1 9 0 υ -2 00 υ απήμιο (γιατί απομάκρυ νε τα κακά) .
Για τη ν ύπαρξη του βωμ ού αυτού δε ν υπήρχαν καθόλου ε νδ ε ιξεις μ έ χρι πρι ν λίγα
ι στ α « Απ l ­ χ ρό ν ι α . Σε ένα άρθρο όμως του Μιλτ. ΠαρασκευαΤδη που δημ οσιεύθηκε στην εφημ .
ρνηθα ( α ό ­ « Η Καθημερι νή » της 7-8-1960 α ναφ έρεται ότι στις ανασκαφ ές π ου έκα ν ε ο τότε εηιμε­
γαλμα του λητής αρχαιοτήτων Ευθ . Μαστροκώστας στη ν ψηλότερη κορυφή της Πάρ νηθας , βρέ­
ο υ Σημαλ έ­ θηκ ε , λίγα μ έτρα χα μ η λότε ρ α και νότ ι α , στρώμα στάχτης ύψου ς 2 ,20μ . που προερχό­
, ία έχο υ ν γί­ τα ν από βωμό , ο οπ οίος ήτα ν σ' ένα μικρ ό λατρευτικό σπή λαιο και που π εριείχε 3.000
; , όπω ς και σιδ ερέ νιες μά χαιρες , διάφορα απιοειδή ληκύθια , « ε ν ε π ί γ ρ α φ ο υς» σφαιρικούς αρυβάλ ­
\μάτων τη ς λους , αγ γεία διαφόρων τύπων και δ ι ά φορ α οστά θυ σιασθέ ντων ζώ ων (<< American Jou­
ου Δία στον rnal of Archaeology» , lούλ. 1960).
(ν κ αθ ό λ ο υ Όπως διαπιστώθηκε, μερι κά α γ γεία ήτα ν τη ς Γεωμετρικής Περιόδου (γύρω στο
μαλ έου Δ ια 900 πΧ ) και πολλά ήταν της Αρχαϊκής Περιόδου ( γ ύ ρ ω στο 600 πΧ ) . Η λατρεία στο
α ( ωηότσ ν μικρό αυτ ό σπήλαιο της Πάρ νηθας συ νε χίστη κε και κατά τους χ ρ ό ν ο υς της Ρωμαιο­
ιφε ο Στ ρ ά ­ κρατίας όπως απέδειξε η ανακάλυψη λύ χνων της εποχής αυτής.
94 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤΙ ΚΗΣ

Δεν έχει εξακριβωθεί εάν το λατρευτικό σπήλαιο ήταν προς τιμήν του Σημαλέου Τ1κές όμως διαστό

Δία , ή του Επάκριου Δία, ή ήταν ο βωμός του όμβριου-απήμιου Δία και που κατά την οι πλαγιές της) : μέ

παράδοση έκτισε ο Δευκαλίων, όταν μετά το μεγάλο κατακλυσμό κατέφυγε στην Αθή­ τρο 160 περίπου)
να , στον Κραναό ή Κρανάη (πελασγικός οικισμός στα κράσπεδα της Ακρόπολης) . Δεν Μορφολογία

αποκλείεται όμως, τα 3.000 μαχαίρια που βρέθηκαν να προέρχονται από τους αγρότες Α-Δ, που υψώνευ

της Αττικής, που ήθελαν να εξευμενίσουν τον όμβριο Δία , όπως έτσι συνηθιζόταν, όταν με την Πάστρα με

οι βροχές δεν ευνοούσαν τις διάφορες καλλιέργειές τους. κατά κάποιο τρόπ

Για την αρχαία Πάρνηθα έχουν γράψει άρθρα, ο Ι . Σαρρής στο περιοδ. « τ ο βου­ θα , όπου και οι ψΙ

νό», Αύγ . 1935 σ . 217-222 με τίτλο «Οχυρώματα επί της Πάρνηθος», ο Π. Βαλάκης Όλος ο ορεν:

στο περιοδ. «το βουνό», lούν. 1938 σ. 129-134 και lούλ. 1938 σ . 166-172, με τίτλο « Η ικανοποιεί τόσο τι

Πάρνης κατά την αρχαιότητα», ο Π. Σαλκιτζόγλου στο περιοδ . « Κ ο ρ φ έ ξ», Μάϊ . 1999 σ. τή. Έχει αρκετές <
50-54 και Ιούλ. 1999 σ . 50-54, με τίτλο «Τα αρχαία φρούρια της Πάρνηθας » κ.α. Τον κες όπως Πράρι ,

Επάκριο Δία αναφέρει μόνο ένα αρχαίο κείμενο το οποίο δημοσιεύεται στο Etymo­ Βούντιμα , Μηόρι

logicum Magnum ί.εκίοοη-Βενεηα 1499: « Επ ' άκρας γαρ των ορών ιδρύοντα βωμούς Τσιγκουράτι , Μαζ(

τω Διί, οίον του Υρηιηοψ , του Παρνηθίου ...» λες και βαθιές χαι

Στην Πάρνηθα υπάρχει και άλλο λατρευτικό σπήλαιο, που βρίσκεται σε ύψ . 675μ . , ζα) μήκ . 12 χλμ. , ι

στην άγρια χαράδρα-φαράγγι της Γκούρας και στην ανατολική της πλαγιά κοντά στην νη Μαραθώνα , η ,
τοποθεσία Μεσονύχτι . Το σπήλαιο αυτό , το γνωστό σπήλαιο Πανός ή Άντρο Πανός , ράδρα Χούνη (αρ

λεγόταν κατά την αρχαιότητα και Νύμφαιο, γιατί λατρεύονταν παρά τον Πάνα και οι μα του Αγ . Γεωργ

Νύμφες. Κατά τη συστηματική αρχαιολογική έρευνα που έκανε το 1900 ο καθηγητής ρ εματιά της Γκού:

Σκιάς βρέθηκαν στο εσωτερικό του , εκτός από θραύσματα προϊστορικών λατρευτικών την τοποθεσία Με

αγγείων και πάρα πολλά λυχνάρια και πήλινα ειδώλια. Άλλα μικρότει

Στο σπήλαιο του Πανός διαδραματί ζεται και η κωμωδία « Δ ύ σ κ ο λ ο ς» του εξοχότε­ του Κόνιαρη , το Π

ρου ποιητή της νέας αττικής κωμωδίας, του Μένανδρου (342-291 πΧ). Η Πάρνηθα έ

Στην Πάρνηθα έχουν βρεθεί ακόμα , ένας ασύλητος θολωτός τάφος των μυκηναϊ­ μές όπως είναι η Ι

κών χρόνων (όπως του Ατρέως στις Μυκήνες) στη θέση Λυκότρυπα , πλησίον των ρι , το Κασούμπι, 1

Αχαρνών (το 1879), καθώς και θεμέλια μεγάλου οικοδομήματος με πυθάρια στη θέση Κορυφή: Κα

Κεραμίδι στην τοποθεσία Μπάφι (σήμερα οικισμός Κρυονέρι) , ενώ θραύσματα αρ­ lωάννου Σαρρή (τ

χα ίων κεραμιδιών υπάρχουν ακόμα στην κορυφή Μπελέτσι (αρχ. Φελλεύς) . μασία είναι Καρα]

Γεωγραφική θέση: Η Πάρνηθα βρισκειαι στη βόρεια πλευρά της Αττικής , σε από­ όνομα αυτό. Σήμι

σταση 20 χλμ . (ευθεία γραμμή) ή 36 χ λ μ . (οδικώς) βόρεια της πόλης των Αθηνών . Π. Φουρίκη (τιερκ

Ένα μικρό τμήμα της στα ΒΔ ανήκει στο Ν. Βοιωτίας. δή η ονομασία Κα

Σε γενικές γραμμές ορίζεται βόρεια από το χω ρ ι ό Αυλώνας (Σάλεσι ή Κακοσάλεσι) , ρ εται στο βιβλίο «
Β-ΒΑ από τον οικισμό Σφενδάλη και την εθνική οδό Αθηνών-Λαμίας , ανατολικά από το μα τουρκόγλωσσι

χωριό Αφίδνες (Κιούρκα) , ΝΑ -Ν από τους οικισμούς Κρυονέρι , Βαρυμηόηη και Θρα­ ρη και μεταφορικό

κομακεδόνες, νότια από την κωμόπολη Αχαρνές (Μενίδι), Ν-ΝΔ από το χωριό Φυλή Ψηλές κορυφ

(Χασιά) , δυτικά από την πεδιάδα του Ασπροπύργου και τον Σαρανταπόταμο ή Ελευσί­ Ρά χη 1261 μ. , Κ<

νιο Κηφισό και Δ-ΒΔ από την Πάστρα και το οροπέδιο των Σκούρτων. 1151 μ . , Μαυροβο
Έκταση : Με βάση την ισοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 1000μ. η Πάρνηθα έχει λι Γκέρι) 1171 μ .,

μήκος 8 χλμ. , πλάτος 6 χλμ . και περίμετρο 45 περίπου χλμ. Με βάση την καμπύλη των μηούρι Πδθμ

600μ. έ χει μήκος 26 χλμ ., πλάτος 14 χλμ. και περίμετρο 120 περίπου χλμ. Οι πραγμα­ Χαμηλές ΚΟΡ Ι
 Π ΑΡΝΗ Θ Α Ι 95

Σημαλέου τικές όμως διαστάσεις της Πάρνηθας είναι (από τα σημεία που αρ χίζουν να υψώνονται
lu κατά την οι πλαγι ές της) : μέγιστο μήκος (Α-Δ) 32 χλμ. , μέγιστο πλάτος ( Β - Ν ) 17 χλμ. και περίμε­
στην Αθή ­ τρο 160 περίπου χ λ μ. Είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και ψηλότερο βουνό της Αττικής.
roλ η ς} . Δεν Μορφολογία: Η Πάρνηθα είναι ένα μεγάλο ορεινό συνκρότημα , με διεύθυνση
υς αγρότες Α -Δ , που υψώνεται μόνο τ ου στη γύρω περιοχή και μόν ο στα δυτικά και ΒΔ ενώνεται

~όταν, όταν με την Πάστρα με το μεγάλο οροπ έδιο των Σκούρτων (μέσου ύψ. 520μ .) . Χ ω ρ ί ζ ετ α ι,
κατά κάποιο τρόπο , σε τρία μεγάλα τμήματα , τη βόρεια Πάρνηθα , την κεντρική Πάρνη­
). « τ ο βου­ θα , όπου και οι ψηλότερες κορυφές, και τη δυτική.
Ι. Βαλάκης Όλος ο ορεινός όγκος της Πάρνηθας παρουσιάζει τέτοια ποικιλόμορφη δομή που
JE τ ίτλο « Η ικανοποιεί τ όσ ο τον απλό πε ζοπόρο , όσο και τον εξασκημέν ο ορειβάτη και αναρριχη­

άϊ. 1999 σ. τή . Έχει αρκετές ομαλές πλαγιές, μικρά οροπέδια, λιβάδια , όμορφες κοιλάδες και λάκ­
; » Κ.ά . Τον κες όπως Πράρι , Ντουσκέζα , Γκορίτσα, Γκιώνα , Ντράσιζα, Παλιοχώρι ( παλ . Αλεμάνι),
το Etymo­ Βούντιμα , Μπόρσι , Κλημ έντι , Λημικό, Μόλα , Σαλονίκι , Ξερολίβαδο, Μακρυχώραφο ,

τα βωμούς Τσιγκουράτι , ΜαζαραϊΙκα , Καψοσπίτι κ.ά. , αλλά και κατακερματίζεται από πολλέ ς μενά­
λες και βαθιές χαράδρες ΚΟΙ ρέματα , όπως ε ίν α ι το μεγάλο Μαυρόρεμα (παλ. Μπάθε­
ύψ .675μ. , ζα) μήκ . 12 χλμ. , ο Χάραδρος μήκ. 12 χλμ . δηλ. το ρ έμα που τελικά καταλήγει στη Λίμ­

<ο ντά στην νη Μαραθώνα , η χαράδρα Παλιομήλεσι-Αγ. Μερκουρίου-Σφενδάλης μήκ. 5 χλμ., η χα­
ρο Πανόξ . ράδρα Χο ύ ν η (αρχ . Χ ών η) μήκ . 5 χλμ . , η χαράδρα της Αγ . Τριάδας μήκ . 3 χλμ . , το ρέ­
Ιάνα και οι μα του Αγ. Γεωργίου μήκ . 4 χλμ . η χ α ρ ά δ ρ α της Θοδώρας μήκ . 6 χλμ . και η περίφημη

κα θ η γη τ ή ς ρεματιά της Γκούρας - Γιαννούλας μήκ . 10 χλμ. που ένα κομμάτι της μήκ . 3 χλμ . , από
ιιρευηκών την τοποθεσία Μεσονύχτι μέχρι τη Μονή Κλειστών είναι ένα δύσβατο φαράγγι.
Άλλα μικρότερα ρέματα είναι το Ξερόρεμα , το Σούσι , του Κυριάκου , το Γιοργαντίλι ,
)υ εξοχότε­ του Κόνιαρη , το Πλαιανάκι, η ρεματιά τη ς Ντουσκ έζας , το ρέμα Καμπ έρα-Μποντιά Κ.ά .
Η Πάρνηθα έ χ ε ι κορυφ ές ομαλ ές αλλά και απόκρημνες βρα χώδ εις κορυφονραμ­
ν μυκηναϊ­ μές όπως είναι η Καραβόλα , το Μαυρ οβούνι, το Άρμα , η Κυρά, η Δάφνα , το Φλαμπού­

ησ ίον των ρι , το Κασούμπι , το Αρμ ένι Κ .ά .

] στη θέση Κορ υφή : Καραβόλα ύψ. 141 3μ . Σ ύμφωνα με έ ρ ε υ νε ς των Ναούμ Αγγέλου και

σματα αρ­ Ιωάννου Σαρρή (περιοδ. « το βουνό » Απρίλ. 1939) η σωστή , κατά την άποψή τους , ονο­
μασία είναι Καραβ όλα κα και ίσωι; Καραβώλακας , χωρίς όμως να εξηγούν τι σημα ίνει το
, ς, σε από­ όνομα αυτό. Σήμερα έχει ε π ι κ ρ α τ ή σ ε ι η λανθασμένη ονομασία Καραμπόλα . Κατά τον
ν Αθηνών. Π. Φουρίκη (περιοδ. « Αθ η νά» , 1930, σ. 122) Καραβόλα λέγεται ένα είδος κοχλία . Επει­
δή η ονομασ ία Καραβόλα άρχισε να εμφα νίζεται πριν 80 περίπου χρ ό νια (πρωτοαναφέ­
κο σάλεσι) , ρεται στο βιβλίο «Α ι η κο ί περίπατοι » του Κ. Πασαγιάννη το 1922) πιθανώς να είναι όνο­

ι κά από το μα τουρκόγλωσσων προσφύγων που έδωσαν στην κορυφή την ονομασία Καρά =μαύ ­
1 και Θρα­ ρη και μεταφορικά μεγάλη ( δ η λ. Μαύρη ...; ... ή Μεγάλη ...; ...).
οριό Φυλή Ψηλές κορ υφές: Αβγό 1201μ. , Αγόρο 1091 μ . , Αέρας 1127μ . , Δένδρα 1009μ . , Κακή
ι ή Ελευσί­ Ρά χη 1261 μ. , Καψάλα 1027μ. , Κυρά (παλ. Μάλι Ζόνια) 1160μ. , Λαγός ή Κούκος
1151μ., Μαυροβούνι1091μ. , Ξεροβούνι 1120μ. , Όρνιο 1350μ. , Πλατύ Βουνό ( π α λ . Μά­

ονηθα έχ ει λι Γκέρι) 1171μ. , Ράχη Νίκα 1082μ. , Στατήρι10 32μ. , Φλαμπουράκι1074μ. και Φλα­

Jπύλη των μπούρι 1158μ .

)ι πραγμα­ Χαμηλές κορ υφές : Αγελαδίτσα ή Λιόπεζα 72 3μ. , Αετός 774μ ., Αλογόπετρα 726μ. ,
96 Ι ΤΑ Β ΟΥΝ Α Τ ΗΙ Α ΠΙΚ Η Ι

Αραλάλα 845μ. , Άρμα 8 8 4 μ . , Αρμ έ ν : Μεγάλο ή Μ εγάλη Α ρμ ενιά 75 9μ . , Αρμ ένι Μικρ ό
652μ . , Ασπροβού νι 675μ. , Β ελανιδιές 67 6μ. , Β ένι ζα 51 8μ. , Β ερόρι 6 5 8 μ . , Βίγλα 674μ . ,
Βίλια 572μ. , Βουνό Αγ. Νικολά ου 6 3 6 μ., Βουνό Λυκό β ρυση ς ή Π έτρα Γκαμήλας 84 2μ. ,
Βου νό Φυ λή ς 91 2μ . , Βρ ά χο ς 5 81μ . , Δάφ να 6 98μ., Δραμπάλα 78 7μ . , Ελαφοβ ούνι
428μ. , Ζυ γό ς 591μ. , Θοδώρας βρά χο ς 548μ . , Κακή Ρά χη 7 3 9μ. , Καλπατ σάκι ( ή Καλι­
μπατσάκι) 5 84μ. , Καραμα νλή 9 3 1 μ ., Καραούλι 529μ . , Κασούμπι 82 6μ . , Κάστρ ο 418μ. ,
Κατσψίδl 849 μ. , Κ ατ σο υ λ ιέ ρ ι 7 6 3μ. , Κ εραμίδι 9 84 μ ., Κικίλι ζα ( ή Κ ί κι δα) 611 μ. , Κ ο κ κι­
νό β ρ αχος 40 8μ. , Κορακοβού νι 701μ. , Κορακοφ ωλι ά 5 81μ . , Κορομηλιά 9 83 μ . , Κορορέ­
μι 318μ. , Κό ρ τσ ι 5 84μ. , Κορυνός ή Κάστρο 520 μ . , Κοτρ όνι 64 1μ. , Κο ύκουρα ς 8 1 7 μ . ,
Κ ουκουρέτσ ε ζα 7 9 8μ . , Κούμπ ουλα 9 7 8μ. , Κουτ ρούλι ε ζα 8 84μ. , Κρισιγιώ να κ α ι Κρά­
κο υ ρ α 964μ. , Λ έντρι ζα 902 μ ., Λιόπα 8 02 μ ., Λ ύκ α ιν α 7 3 5 μ ., Μάσκαρη 80 4 μ ., Μ αύρη
( παλ. Ξυλο ζέ ζα ) 9 8 5 μ ., Μαύρη Π έτρα (παλ. Γκ ούρι ζι) 8 77 μ ., Μ εγάλο Β ου νό 8 8 5 μ ., Μ ε­
σ οβούνι 8 6 2μ. , Μη λι ά 745μ . , Μ ουγκουλτός 959μ. , Μπελέτσι (αρ χ. Φελλεύς ) 840μ. ,
Μπρ έτ ε ζι671μ . , Μ ύτικας 525μ . , Ντα β έλη 793μ . , Ντάρδ ε ζα 7 07μ. , Ντάρδι ζα 57 1μ . ,
Ντάρδ ι ζα 5 67μ . , Ντράσι ζα ή Πλάκα 593μ. , Ντρ lζα 759μ. , Παλαι όπυργος 50 6μ . , Παλιό­
καστρ ο 714μ . , Π ε λ εκούσι ζα 44 8μ. , Π έτρα Βαρυμπόπης 661 μ. , Π έτρα Εβραίου 556μ. ,
Πυργάθι 503μ. , Πυρ γάρl 7 37μ . , Πυργάρl 54 3μ. , Ρά χα 72 2 μ. , Ρά χη Κουτσούρη 7 32μ . ,
Ρά χη Λουκά 717μ. , Σάββα 579μ. , Σκ ίμθι 9 33μ . , Σούμπασι 60 8μ . , Σούτα 9 02 μ ., Σταμα­
τάς 6 9 3μ . , Στρογγυ λή 8 63 μ., Στρογγυλή 771μ. , Ταμίλθι 89 8μ. , Τσα ο ύση 8 6 1 μ., Φαρ­
δ ι έ ς Κορυφ ές 51 2μ . , Χασ ι άς β ο υνό 556μ. και Ψήλωμα 7 89μ .
Γεωλογική δομή: Η Πάρνηθα ανήκ ει από γεωλογική άποψη στη ζώνη τη ς Ανατο­
λικής Ελλάδας . Τα πετρώματά τη ς ε ί ν α ι ι ζηματο γενή και αποτελού νται κυρί ως από α­
σβεστ όλιθους και φλύσχη. Ο φλύσχης αυτός , που ε ίναι ένα ς σχηματισμός αργιλικ ού
σ χι στόλιθ ου και ψαμμιτών , εί ναι γνωστός στη ν Αττική μ ε το ό νο μ α αθη ναϊκό ς σ χιστ όλι­
θος . Ανάμεσα στις με γάλε ς μά ζε ς ανοι κτού χ ρώ μ ατος ασ βεστόλιθου , πρ οβ άλλου ν κ α ι
αμμοαργιλικά πετρώματα , καθ ώς κ α ι αμμουδερά μ ε μαύρου ς ασβεστ όλιθους .
Η ι ζηματογ ένεση δεν ολο κλ η ρ ώ θ η κ ε μέσα στο αρχικό υδάτι νο περι βάλλο ν , αλλά
συνε χίστηκ ε και όταν όλ η η π εριοχή τη ς Πάρνηθα ς και του Αιγά λ εω ήτα ν έξ ω απ ό τη
θάλασ σα . Έτσι σχηματ ίστηκα ν , σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό και μ ε άλλο υς παρά γο ντε ς , όπ ω ς τε­
κτονικ ές ανα στατ ώσ ει ς , ατμο σφαφι κές συ νθήκ ες , δι ά β ρ ω σ η απ ό τα ρ έο ντα ύ δατα
Κ .Τ .λ . δι ά φο ρ α μετα λλοφόρα κοιτάσματα χ ρ ω μ ιον ι κέ λιο υ στη ν Πάρνηθα ( κο ντ ά σ τον
Αυ λώνα ) κα ι στο Αιγ άλεω ( κοντά στον Κορυ δαλλό), καθ ώς και λίγα κοιτά σματα β ωξ ίτ η ,
λίγο έξ ω από την Ελευσίνα .
Όλη η διαδικασία σχηματισμού των πετρωμάτων της Πάρνηθας , διάρκεσε , σ ε πο­
λύ αδρά όρια , 300.000.000 χρ όν ι α και τελ είω σε πρι ν από 60.000.000 χρ όν ι α περ ίπου .
ΤΟ κ έντρ ο σ χεδόν τη ς Πά ρνηθας και σ υγκε κ ρ ι μέν α η περιοχή μεταξ ύ καταφυγίου Μπά­
φι και Α γ. Τριάδας έ χει τα αρ χαι ότ ερα πετρώματα του βουνού , ηλικίας περίπου
360.000.000 ετών (για τη γεωλογ ι κή συ γκρ ότηση της Ελλάδα ς κα ι γ ι α τη γ εωλογία της
Αττικής υπάρχουν ο ι α ξι όλο γε ς μελέτε ς του καθη γητή Η . ΠαρασκευαΤδη , που έχο υν
δημ οσιευθ εl στη Σύγχρονη Γ εω γραφ ία Άτλα ς τη ς Ελλάδ ο ς-Α θήνα 1962 και στη ν Ε γκυ­
κλοπαίδεια Υδ ρ ί α, τόμ ο 11-λήμμα Α ττική ) .
Στη β όρ εια πλευρά της Πάρ νηθα ς υ π ά ρχο υ ν πολλά καρστικά έγ κο ιλα ( δ ο λ ίνες,
 ΠΑΡΝΗΘ Α Ι 97
111 Μ ι κ ρό
α 67 4μ. ,
ς 842 μ . ,
ρ οβ ο ύνι
(ή Κ αλι­
ο 4 18μ . ,
., ΚΟΚΚ Ι ­
Κο ρορέ­
ς 81 7 μ. ,
<α ι Κρά ­
, Μ αύ ρ η
5 μ . , Με­
) 84 0μ . ,
:ι 5 7 1 μ. ,
, Π αλι ό ­
U 5 56μ . ,
η 732μ. ,
, Στα μ α ­
J ., Φ αρ­

ς Ανατο­
; από α ­
ργιλ ι κο ύ
Jχ ιστόλl ­
λο υν και

JV, α λλά
ι α πό τη
lπ ω ς τε ­

α ύ δατα
ιτά στον
: βωξίτη ,

:, σε πο ­

τερ ίπο υ.
J U Μπά ­

τ ερ ί πο υ
.αγ ία τη ς
ι υ έχο υν
ι ν Εγ κυ­

δολ ίνες ,
98 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤΙΚΗ Σ

κοιλώματα , λάκκοι κ.ά.) που σχηματίστηκαν κατά τη φάση της καρ στοποίησης της Β. Σταμάθι , η Ξερό]
Αηική; (Τριαδικό-πριν 200.000.000 χρόνια περίπου), από καταβυθίσεις του γεμάτου Ο ι παλιές γ\ι
ρήγματα ασβεστολιθικού της πετρώματος, εξαιτίας της δράσης υπόγειων ρευμάτων Γκούρα , η Γκουρ
νερού , όπως στη Λάκκα Λεβέντη, στη Γκιόλα , στα Τσογγάνια , στη Μακρυλάκκα, στο η Καμπ έρα , η Μ
Βύθισμα Κ.α. Κατά την περίοδο των βροχών συσσωρεύεται στον ηυθμένα των κοιλω­ μπισι , η Στατήρι ,
μάτων αυτών αργιλλούχος άμμος, από τη διάβρωση των πλευρών της δολίνης και έτσι Τα υπάρχον
εμποδίζεται η άμεση απορρόφηση των υδάτων, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται, για Κυριάκου 760μ.
λίγο διάστημα, μικρές λιμνούλες , οι κοινώς λεγόμενες λούτσες (σχεηκά άρθρα: Ι. Σαρ­ 720μ., στην Πύι
ρή περιοδ . «το βουνό », Σεπτ . 1938 με τίτλο « πω ς σχηματίζονται αι φάρσννει; » και Γ. στη Βίγλα (Βίγλ
Μιστάρδη στο « Δε λτ ίο» της Ε.Σ.Ε . τ. XVI, 1979 με τίτλο «Ε ρ ε υν ε ξ επί του ασβεστολι­ 560μ., ο Πόρος
θικού τοπίου-κάρστ-της βόρεια; Ατηκη; » ). Πολλές βαθιές και χαρακτηριστικές δολίνες λαο 520μ . , στο
υπάρχουν στην Κούμπουλα και στο Ταμίλθι καθώς και στα υψώματα Μουγκουλτός και Μύρτεζα 460μ . ,
Κουτρούλιεζα στη δυτική Πάρνηθα και Ντρίζα, Κούκουρας και Νταβέλη στα Α-ΒΑ. δας Αυλώνα 38(
Υδρολογία: Εξαιτίας της ποιότητας και της διάταξης των πετρωμάτων της Πάρνη­ Το νερό των
θας , σχεδόν παράλληλα στρώματα ασβεστόλιθου και σχιστόλιθου , υπάρχουν πολλές Βίγλα , Παλιομήλ
πηγές. Αυτό συμβαίνει , σε γενικές γραμμές, γιατί τα πετρώματα του ασβεστόλιθου που Στην Πάρνηl
είναι πορώδη (υδροφόρα) διατρέχονται από τα νερά της βροχής, τα οποία όταν συνα­ ΝΑ και ΝΔ της κ ι
ντήσουν κεκλιμένα στρώματα σχιστόλιθου , που είναι συμπαγή και αδιαπέραστα (υδα­ Αγ. Τριάδα των
τοστεγή), βγαίνουν στην επιφάνεια με τη μορφή πηγών, στο σημείο επαφής των δύο πηγή Ζιπούνι. Ι
πετρωμάτων . Πριν μερικά χρόνια υπήρχαν (πάνω από τα 600μ .) περίπου 70 πηγές , 100χ50μ. και βά
βρύσες και πηγάδια και σ ε όλη την Πάρνηθα πάνω από 120, αλλά δυστυχώς σήμερα συνδέει τον Άγ . Ι
έχουν « κ λ ε ί σε ι» αρκετές . Μ ερικών πλούσιων πηγών τα νερά έχουν δεσμευτεί , είτ ε για Με τη δέσμε
ύδρευση οικισμών, είτε για τις ανάγκες των πολλών στρατιωτικών μονάδων που μα πολλών δασ ι
-,
εδρεύουν στην Πάρνηθα . κ ών διεξόδων τι
Οι υπάρχουσες σήμερα πηγές και βρύσες της Πάρνηθας ε ίνα ι: Η Σκίπιζα (ή Αετό­ πια όλοι οι ορμη
βρυση) 1200μ. ( έ χει την καλύτερη ποιότητα νερού) , το Κανταλίδι 1180μ ., στο Μπάφι πό ποταμό , στα
1160μ ., η Κυρά 1090μ . , η Κατάρα 108 0μ . , η Πλατάνα 1075μ ., η Μόλα (1-2) 1060μ., το δυτικά το ποτάμ ι
Μεσσανό Νερό 1060μ. , το Κρυφονέρι 1060μ., του Πλατανάκου 1060μ. , η Γαϊδουρό­ ρανταπόταμο ( π '
βρυση 1020μ. , η Κορομηλιά 1020μ., η Γούρνα 1020μ. , τηςΑγ. Τριάδας 1000μ. , του Σήμερα λίγc
Παλιοχωριού 1000μ. , η Κιούση 1000μ., το Βιλλιάνι 1000μ. , η Κα κούρη 980μ. , Ανώνυ­ άνοιξη, όπως ε ί'
μη στην Κούμπουλα 900μ . , η Ρουμάνι 840μ . , το Κεραμίδι 840μ ., η Γκούρα 835μ ., ( ε ί ­ Καμπέρα , η Χού
ναι η αφθονότερη σ ε ποσότητα νερού) , η Μπίκ εζα 820μ . , της Ντράσιζας 810μ., στο Τα­ Σπήλαια: Στ
μ ίλθι 810μ . , η Κρυόβρυση 820μ . , της Καλύβας Καλόγερου 800μ . , η Κρόνιεζα 790μ. , η ροντα τα παρακc

Ντράσιζα 780μ. , η Κατσιγιάννη 760μ . , ο Πόρος 760μ ., του Πάνα 750μ., της Αγ . Παρα­ 1. Το ονομαc
σκευής Μπόρσι 720μ. , η Φάλκο 720μ. , η Τσαούση 71 Ομ., της Αγ . Παρασ κευής Φυλής Νυμφαίο, γιατί λl
700μ . , της Ντάρδιζας 700μ . , η Λυκόβρυση 660μ. , σ τ ο Μπελέτσι 620μ ., η Μπαχούνια σπηλιά γιατί , εκι
600μ . , της Αγ. Τριάδας στο Μπελέτ σι 600μ . , η Γκαστρωμένη 6 0 0 μ . , η Καμάριζα 590μ . , και πάνω από 2
η Ζιπούνι 590μ. , η Πλατάνι 585μ . , στο Παλιομήλ εσι 580μ ., η Χωνί (παλ. Μπρέσκεζα ή έρ ευνα που έκα"
Συκιά) 5 60μ. , του Άγ. Μερκούριου 560μ . , η Πέλγεζι 560μ. , η Κιθάρα 550μ., η Χήνα ΤΟ σπήλαιο Ι
550μ . κ α ι η Κρόνιεζα 520μ. Χαμηλότερες πηγές και βρύσες είνω η Γκούριζα, η Μυρτε­ στην ανατολική
λούπι , η Μηελοϋοι, η Μπίνιζα , στο Λογοστάρι , η Μεγάλη Βρύση Αυλώνα , η Μύρτεζα , ρ έμα Μποντιά . Ρ.
της Μονής Κλειστών , στο Βούντιμα, η Ασπρόβρυση (1-2-3), η Ράπι (1-2), η Στέρνα , η λύ στενό και χ α ]
 ΠΑΡ Ν Η Θ Α Ι 99
ησης της Β. Σταμάθι, η Ξερόβρυση, η Κροϊρίζισι, η Μεγάλη και Μικρή Βρύση στα Μαζαραθκα Κ .ά .
rou γεμάτου ΟΙ παλιές γνωστές πηγές που σήμερα έχουν μάλλον στερέψει είναι: η Μεγάλη
ν ρευμάτων Γκούρα, η Γκουρούλα , το Χαλίκι , η Θέριζα , η Κακούρι , η Τσαούση, η Φέριζα, η Πράπα,
ιλάκκα, στο η Καμπέρα, η Μεγάλη Βρύση στο Κλημένη , η Καμάριζα, η Φ έρη, η Ντάρδιζα , η Μπί­
ι των κοιλω­ μπισι, η Στατήρι, η Κρυόβρυση κ .ά.
ίνης και έτσι Τα υπάρχοντα σήμερα πηγάδια της Πάρνηθας είναι: το Κρύο Πηγάδι 770μ ., του
: τ ίζοντα ι , για Κυριάκου 760μ . , το Αρμάδε 740μ ., στο Λημικό 740μ., η Μαρίστα 720μ., το Βροκόλι
θρο : Ι. Σαρ­ 720μ. , στην Πύρεζα (1-2) 720μ ., στο Σαλονίκι (1-2) 690μ.- 680μ., του Τσεβά 640μ . ,
:γγες» και Γ. στη Βίγλα (Βίγλια) 640μ. , το Σάπιο Πηγάδι 620μ. , στο Παλιομήλεσι 560μ. , το Μάτσι
ι ασβεστολι­ 560μ. , ο Πόρος 560μ., στον Αγ. Δημήτριο (1-2) 560μ ., το Καζάκι 550μ. , στον Αγ. Νικό­
ικές δολίνες λαο 520μ. , στο Τσιγκουράτι 520μ., της Ντάρδιζας 500μ . , στα Μαζαραίϊκα 470μ . , η
.κουλιό; και Μύρτεζα 460μ ., του Μπασταλιά 450μ. , στα Βίλια 380μ., το Ράπι 380μ. , της Αγ . Γριά­
Α-ΒΑ. δας Αυλώνα 380μ. , το Φίχθι 380μ., της Αγ. Σωτήρας 380μ., και του Αβράμη 320μ .
της Πάρνη­ ΤΟ νερό των πηγαδιών Αρμάδε, Μαρίστα , Σαλονίκι , Κρύο Πηγάδι, Βροκόλι , Καζάκι,
(ουν πολλές Βίγλα , Παλιομήλεσι και πιθανώς και άλλων είναι ακατάλληλο .
τόλιθου που Στην Πάρνηθα υπάρχουν και δύο μικρές λίμνες σε ύψ . 600μ . περίπου. Βρίσκονται
{όταν συνα­ ΝΑ και ΝΔ της κορυφής Μπελέτσι , που φημίζεται για τις πολλές πηγές της, κοντά στην
ραστα (υδα­ Αγ . Τριάδα των Κιούρκων . Η λίμνη στα ΝΑ είναι μικρή και έχει σχηματιστεί από την
ρήςτων δύο πηγή Ζιπούνι . Η λίμνη στα ΝΔ είναι αρκετά μεγαλύτερη , έχει διαστάσεις περίπου
υ 70 πηγές, 100Χ50μ . και βάθος 5-6μ . και σχηματίστηκε μετά τη διάνοιξη του δασικού δρ όμου που
χώς σήμερα συνδέ ει τον Άγ . Μερκούριο με τα Κιούρκα .
υτεί , είτε για Με τη δέσμευση πολλών πηγών, τη μείωση των ετήσιων χ ι ο ν οπτώ σε ω ν , το άνοιγ ­
νάδων που μα πολλών δασικών δρόμων που αλλοίωσαν εντελώς το τ οπίο , το κλεlσιμο των τελι ­
κών διεξόδων των περισσοτέρων μικρορεμάτων , δεν κατορθώνουν να σχηματιστούν
τιζα (ή Αετό­ πια όλοι οι ορμητικοί χείμαρροι που παλαιότερα τροφοδοτούσαν στα βόρεια τον Ασω­
, σ το Μπάφι πό ποταμό , στα ανατολικά τη Λίμνη Μαραθώνα , στα νότια τον Αττικό Κηφισό και στα
') 1060μ., το δυτικά το ποτάμι της Γκούρας-Γιαννούλας (αρχ . Κ ελάδων ποταμός), καθώς και το Σα­
η Γαϊδουρό­ ρανταπόταμο (παλ . Ελευσίνιος Κηφισός) .
1000μ . , του Σήμερα λίγα μόνο ρέματα κατεβάζουν νερό κατά το τέλος του χειμώνα και την
,Ομ ., Ανώνυ­ άνοιξη , όπως είναι το Μαυρόρεμα , ο Χάραδρος , η Γκ ούρα-Γιαννούλα , η Θοδώρα , η
α 835μ ., (εί­ Καμπέρα, η Χούνη, του Αγ. Γεωργίου και του Αγ . Μερκουρίου.
Ομ ., στο Τα ­ Σπήλαια: Στην Πάρνηθα υπάρχουν αρκετά σπήλαια και βάραθρα , με πιο ενδιαφέ­
εζα 790μ . , η ροντα τα παρακάτω :
lςΑγ . Παρα­ 1. ΤΟ ονομαστό σπήλαιο Πανός ή Άντρο Πανός (Α.Σ.Μ. 90) και κατά τους αρ χαίους
:ευής Φυλή ς Νυμφαίο , γιατί λατρεύονταν μαζί με τον Πάνα και οι Νύμφες. Λέγεται ακόμα και Λυχνο­
Μπαχούνια σπηλιά γιατί , εκτός από τα θραύσματα προϊστορικών λατρευτικών αγγείων , βρέθηκαν
όριζα 590μ . , και πάνω από 2.000 λυχνάρια στο εσωτερικό του κατά τη συστηματική αρχαιολογική
1πρέσκεζα ή έρευνα που έκανε το 1900 ο καθηγητής Σκιάς .
Ο μ ., η Χήνα Το σπήλαιο βρίσκεται σε ύψ . 675μ. , στην άγρια χαράδρα-φαράγγι της Γκούρας και
ζα , η Μυρτε­ στην ανατολική της πλαγιά κοντά στην τοποθεσία Μεσονύχτι και στη συμβολή με το
,η Μύρτεζα , ρέμα Μποντιά. Αποτ ελείται από δύο θαλάμους που συνδέονται μεταξύ τους μ' ένα πο­
η Στέρνα , η λύ στενό και χαμηλό πέρασμα. Ο πρώτος θάλαμος έχει μήκο ς (βάθος) 70μ ., πλάτος
100 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤΙ ΚΗΣ

15μ. και ύψος 4μ. και ο δεύτερος που διεύθυνση Β

εξερευνήθηκε μόλις το Νοέμβριο του στάσεις 75μ,

1960 από τον Ι . Ιωάννου, έχει αντί­ δεύτερο με ι

στοιχες διαστάσει ς 20χ9χ4 μ. επετηρίδα ΤC

Στην πηγή που υπάρχει στο τέλος 4. Βάρα

του κύριου θαλάμου του , καθώς και απέναντι ακ

στις μικρές λεκάνες στο δάπεδό του , προς Καλα ρ

από σταλακηκό υλικό και που ε ίναι γε­ δα του Ε .Ο .

μάτες νερό , ζούσαν μέχρι πριν λίγα ραθρο του Ι

χρόνια τα σπάνια Νιρφαγκούς (μικρά 1950-52.

υδρόβια ζώα) . Ο δεύτερος θάλαμος 5. Βάρα
έχει μια θαυμάσια διακοσμημένη με στών και έχ

σταλακτιτικό υλικό λεκάνη που έχει Ε.Σ .Ε. τόμο

μήκος 10μ. και βάθος 1μ . 6. ΣπηΛ

Για το σπήλαιο Πανός έχουν δη­ πρώην βασ

μοσιευθεί σχετικές μελέτες στα « Δ ε λ ­ κού δημόσιc

τία» της Ε.Σ .Ε. τεύχ.

4 του 1952, τεύχ. Έχει κα

1 του 1953 , τεύχ. 3 του 1961 και τ . κεντρικού κι

χvιι του 1980, σ. 132-140, καθώς και τη ύψους 2~

στα ηεριοδ . «Περιηγητική» τον Απρίλ. νήθηκε τον .

1961 και Μάρτ. 1964. ριοδ . « Π ερ I Γ

Το σπήλαιο ήταν πολύ γνωστό 7. Σπηλ

στους αρχαίους, και η κωμωδία « Δ ύ ­ της κορυφήι

σκολος », που γράφτηκε το 317 Π .Χ . Μετά από κι

από τον εξοχότερο ποιητή της νέας ατ­ ρίπου. Πιθσ

τικής κωμωδίας Μένανδρο, διαδραμα­ Αν και τ ι

τίζεται ολόκληρη στην περιοχή του σχετικά εύ«

Άντρου Πανάς . πολύ ρυτερ:

2. Βάραθρο κορυφής Κεραμίδι. βούνι βρίσκι

Βρίσκεται πολύ κοντά στην κορυφή 8. Σπήλι

Κεραμίδι ύψ. 984μ. και σχεδόν δυτικά « Ξ εν ί α» και

απ' αυτή, πάνω από τα χορακτηριση­ γαίνει στην Ι

κά βράχια. Έ χει συνολικό βάθος 27μ . σοδό του κα

και εξερευνήθηκε στις 21-2-1937 και εκτε ίνεται KC

10-10-1943. Περιγράφεται στην επετη­ στο αν υπά~

ρίδα του Ε .ο.Σ. « το βουνό » , 1947-48, 9. Σπήλ

σ.35-37. δυτικής Πάρ

3. Βάραθρα Ταμιλθιού (1-2). Βρί­ 10. Σπη,

σκονται στο ύψωμα Ταμίλθι και μεταξύ 11. Σπηι
της πηγής Συκιάς (Χωνί) και του μονο­ τος Κασούμ '

πατιού Ταμίλθι-Κιάφα Π ίνη σε μια 12. Σηη

 Π ΑΡΝ Η Θ Α Ι 1 ΟΙ

ρος που διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ παράλληλη με το φαράγγι της Γκούρας. ΤΟ πρώτο βάραθρο με δια­

j PIo του στάσεις 75μ . μήκος , 35μ. βάθος και 5μ . πλάτος , εξερευνήθηκε στις 21-4-1946 κα: το
(ει αντί­ δεύτερο με συνολικό βάθος 35μ. εξερευνήθηκε στις 9-3-1947. Περιγράφονται στην
επετηρίδα του Ε.ο.Σ. « τ ο βουνό » , 1947-48, σ. 39-41 και 56-57.
το τέλος 4. Β άρ αθρο Γκούρας . Βρίσ κεται στη δυτική πλαγιά του φαραγγιού της Γκούρας ,

θώς και απέναντι ακριβώς από το σπήλαιο Πανός δίπλα σ χεδόν στο μονοπάτι που πη γαίνει

εδ ό του , προς Καλαμαρά ή Καλύβα Καλόγερου. Έ χει βάθος 20μ . και αναφέρεται στην επετηρί­

είναι γε­ δα του Ε .ο. Σ . « τ ο βουνό » , 1946, σ. 125. Πιθανώς ε ί ν α ι το ίδιο με το ονομα ζόμενο βά­
ριν λίγα ραθρο του Μεσονυ χτιού ( Α . Σ . Μ . 117) που σναφέρετα: στο Δελτίο της Ε.Σ.Ε. τόμο 1,

ς (μ ικρά 1950-52.
ιάλαμος 5. Βάραθρο Μονής Κλει στών ( Α . Σ . Μ . 101). Βρίσκεται στην αυλή της Μονής Κλει­

μένη με στών και έ χει βάθος 11 μ. , μήκος 8μ. κσ: πλάτος 3μ . Περι γράφεται στο « Δ ε λ τ ί ο » της

του έ χει Ε .Σ.Ε. τόμ ο 1, 1950-52.

6. Σπηλαιοβάραθρο-καταβόθρα Δ εκ έλει ας (Α .Σ .Μ . 2983). Βρίσκεται κοντά στα

:ουν δη­ πρώην βασιλικά κτήματα ΤατοΊου δίπλα σ' ένα χωματόδρομο , παρακλάδι του κεντρι­
Γα « Δ ελ ­ κού δημόσιου δρόμου που οδηγεί στον Άγ . Μερκούριο.

52, τεύχ . Έ χει κατακόρυφο β άθος 23μ . Στα 10μ. βάθος ανοίγονται αριστερά και δεξιά του

;1 και τ . κεντρικού κσιακόρυφου πηγαδιού δύο θάλαμοι , που ο ένας έχ ε ι ένα μεγάλο σταλαγμί­

lθώς και τη ύψους 2μ . και ο άλλος έ χει στην οροφή του πολλο ύς λευ κούς σταλακτίτες. Εξερευ­

ν Απρίλ. νήθηκε τον Αύγ.-Σεπτ. 1964 από τον Ι . lωάννου και περιγράφεται αναλυτικά σ το πε­
ριοδ . «Περιηγητι κή » το Φεβρ. 1965.

γνωστό 7. Σπηλαιοβάραθρο Νταβέλη . Βρίσκεται σε ύψ . 760μ. π ερίπου στη νότια πλαγιά

5ία « Δ ύ ­ της κορυφής Νταβέλη ( 7 9 3 μ . ) . ΤΟ άνοιγμά του έχει διεύθυνση Α-Δ και διαστάσεις 6 χ3μ.

:17 πΧ Μετά από κατακόρυφο βάθος 8μ. αρ χί ζει μία μεγάλη κατηφορική αίθουσα 20Χ10μ . πε­
νέας ατ­ ρίπου. Πιθανώς να παρουσιάζει ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν όταν εξερευνηθεί .

:1δραμα­ Αν και το στόμι ό του είναι ανάμεσα σε μεγάλες κουμαριές και πουρνάρια βρίσκεται

ο χή του σχετικά εύκολα, γιατί είναι λίγο πριν τη μεγάλη νότια δολίνη της κ ο ρ υ φ ή ς και δίπλα στα
πολύ μυτερά βρά χια της περιο χής . Κορυφή Νταβέλη-σπηλαιοβάραθρο-κορυφή Ξ ερο­

. ρ α μ ίδ ι . βούνι βρ ίσκονται σ' ευθεία γ ρ α μ μ ή .

κορυφή 8. Σπήλαιο Αγ. Τριάδας. Βρίσκεται σ ε ύψ . 1000μ . και σε απόσταση 350μ. από το

ν δυτικά « Ξ ε ν ί α » και στα δεξιά της πρώτης μεγάλης αριστερής στροφής του δ ρόμου που πη­

σηριση­ γαίνει στην Αγ. Τριάδα. Τα χώματα από τη διάνοιξη του δρόμου , έ κλ ε ι σ α ν τη μεγάλη εί­

~oς 27μ . σ ο δό του και έχουν αφήσει μόνο δύο μικρά κάθετα ανοίγματα . Η με γάλη αίθουσα , που

1937 και εκτείνεται κάτω από το δρόμο, είναι όπως υπολογίστηκε δ ι α σ τ ά σ εω ν 50 Χ10μ. Άγνω­

ν επετη­ στο αν υπάρχει συν έχεια .

1947-48, 9. Σπήλαιο Τρύπιο Λιθάρι . Βρίσκεται στην ορθοπλαγιά της κορυφής Κόρτ σι της
δυτικής Πάρνηθας κοντά στην ομώνυμη ρ ε μ α τ ι ά . Έχει διαστάσεις 8χ5χ6μ . ύψος.

-2). Βρί­ 10. Σπηλιά Καμάριζας (380μ . ) στα βόρεια της κορυφής Δάφνα προς το Φίχθι .
( ι μεταξύ 11. Σπηλιές ρέματος Θοδώρας (400μ .- 380μ .) στην ανατολική πλευρά του υψώμα­
)υ μονο­ τος Κασούμπι . Πιθανώς παλιά ασκητήρια.

Ί σε μια 12. Σπηλιά στο νότιο Άρμα (θέση Παγανιά 6 8 0 μ . ) , βόρεια της Μονής Κλειστών .
102 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤ Ι ΚΗΣ

13. Σπηλιά Καλόγερου, βόρεια της Χασιάς , στη ρίζα της Αλογόπετρας (600μ.). ΤΟ κλίμα τ

14. Σπηλιά ανώνυμη, στη δυτική πλευρά της Αλογόπετρας (580μ .). νατόριο (το πr
15. Σπηλιά Πρεμη , στη ΝΔ πλευρά του Ταμιλθιού, προς το ρέμα Κόνιαρη (700μ.) . και Σ .ΤΕ .). Ετ
16. Σπηλιά στην ανατολική πλευρά του φαραγγιού της Γκούρας. '­ ση ήταν σε έξι
17. Σπηλιά Σαρρή , στη ΒΑ πλευρά του Άρματος (700μ.). Έχει Α.Σ.Μ. 329 και περι­ Γενικά στι
γράφεται στο ηεριοδ . «Το βουνό» Απρίλ. 1935. στην περιοχή
18. Σπηλιά Μπατάκα , στη συμβολή του δασικού δρόμου Παλιοχώρι-Κλημέντι με τη βόρεια μέχρι ­
ρεματιά της Γκούρας (750μ.). μεσογειακό, σ
19. Σπηλιά (25χ15χ10μ .), στη δυτική πλευρά της κορυφής Πλατύ Βουνό (1000μ.) Χλωρίδα
όπου χαρακτηριστικά βράχια. Περνράφεια: στο περιοδ . «Παν», Δεκ. 1935, σ. 458. και πυκνά δά
20. Σπηλιά Κόρπη (550μ.) δίπλα στο πηγάδι /πηγή Μάιοι βόρεια της I.Μ. Ντάρδι­ πεύκα (Pinus
ζας. Στην είσοδό της κτίζεται εκκλησία του Αγ. Αντωνίου. Για τη χλι
21 . Σπηλιές στο ρέμα Πλατανάκι στην ανατολική πλευρά της Λυκόραχης . dreich, Fraas
22. Σπηλιά Κιούσι ανατολικά από το Φλαμπουράκι (950μ.). θώς και από '
23. Σπηλιά Αγ. Τριάδας Αυλώνα, Ν-ΝΔ από το ομώνυμο ερημοκκλήσι (420μ.). μάλιστα, μετά
24. Σπηλιά Βιλίων , στη δυτική πλευρά της κορυφής Ντάρδιζα, κοντά στο ερημοκ­ φυτών, δηλ. 1
κλήσι της Αγ . Σωτήρας (420μ.). Έχει Α.Σ.Μ . 339 και περιγράφεται στην επετηρίδα του χλωρίδα της
Ε .ο.Σ. «το βουνό » , 1947-48, σ. 33. 163-188. Σήμ
25. Σπηλιά ανώνυμη, στη βόρεια πλευρά της κορυφής Αγελαδίτσα (350μ.). Έχει Σύμφωνc

Α.Σ .Μ. 326 και περιγράφεται στην επετηρίδα του Ε.ο.Σ. «το βουνό» , 1947-48, σ. 33. 277 είναι μον
26. Βάραθρο στην κορυφή σχεδόν της Αγελαδίτσας (650μ .) Εξερευνήθηκε το 1991 είναι θαμνώδι
από ομάδα του ΣΠΕΛΕΟ και έχει συνολικό βάθος 50μ. Επίσης εντοπίστηκαν 2 σπή­ Εκτός απ
λαια ανώνυμα, βόρεια της κορυφής Λύκαινα , μέσα στο Χάραδρο. Πάρνηθα αγρ
27. Σπηλιές Αγ . Μαρίνας , στη βόρεια πλευρά της Πάρνηθας , όπου το ομώνυμο χρυσόξυλα, ο
ερημοκκλήσι. θιές, φράξοι,
Στα ΒΔ της Πάρνηθας και εκτός των ορίων της, στο οροπέδιο των Σκούρτων (Ν. αριές , κράται,!
Βοιωτίας) και δυτικά από το ομώνυμο χωριό σε ύψ . 550μ . υπάρχει το μεγάλο σπηλαιο­ Η ΠάρνηΕ
βάραθρο-καταβόθρα των Σκούρτων (Α.Σ.Μ. 33). είναι ανεμών,
Η καταβόθρα που το στόμιό της έχει αρχικό κατακόρυφο βάθος 13μ . , συνε χίζει σε ορχιδέες κ.ά,
υπόγεια κοίτη χειμάρρου για να καταλήξει μετά από 56μ. σε μια λίμνη . Το κοίλωμά της ο κόκκινος κρ
έχει το σχήμα τούνελ με ύψος οροφής 6-1 Ομ. και μέγιστο 20μ. Η ΠάρνηΕ
Ένα τμήμα 210μ . της σπηλαιοκαταβόθρας, που έχει αρκετές μικρές λίμνες, εξε­ γιές του Ορνι ι
ρευνήθηκε από τη σπηλαιολογική ομάδα του Πανός και αναλυτική περιγραφή της δη­ ληνική ποικιλί
μοσιεύθηκε στο περιοδ. «Παν», Μάρτ.-Απρ. 1951 (άρθρο Ι. Πετρόχειλου). νηθα υηάρχο :

Κλιματολογικά: Από άποψη κλιματολογικών συνθηκών η Πάρνηθα, κυρίως η ψη­ ριώδη , 12 μη

λή ηεριοχή της, διαφέρει από τα άλλα βουνά του λεκανοπεδίου (Πεντέλη-Υμηττό) όσον Πανίδα:
αφορά τις βροχοπτώσεις (έχει μέσο ετήσιο ύψος βροχής 70 εκ.-βροχερές ημέρες 110) ντου «Τα θηλ(

και τις χιονοπτώσεις (μέση ετήσια 22 ημέρες). νό », lαν . 196:

Οι άνεμοι είναι τους περισσότερους μήνες (8-9) βόρειοι και ΒΑ και τους υπόλοι­ χρι σήμερα ο
πους (3-4) νότιοι και ΝΔ. Η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται το χειμώνα μεταξύ -7°C και στα 100 άτομ
+130C (μέση +30C) και το καλοκαίρι μεταξύ +12°C και +28°C (μέση +200C). διάφορα τρ«
 ΠΑΡΝΗΘ Α Ι 103

10μ.) . ΤΟ κλίμα της Πάρνηθας θεωρείται εξαιρετικά υγιεινό, γιαυτό λειτουργούσε και σα­
νατόριο (το πρώτο κτήριο έγιν ε το 1914) στο σημερινό κτήριο του Ε .στ (πρώην Ξενία
(700μ.). και Σ.Τ.Ε .). Επίσης τα καλοκαίρια πριν από τον Πόλεμο και λίγο μετά , που η φυματίω­
ση ήταν σε έξαρση, οι Αθηναίοι κατασκήνωναν στην Πάρνηθα κατά χιλιάδες.
ι και περι­ Γενικά στην Πάρνηθα επικρατούν οι παρακάτω τύποι κλίματος Υπο-μεσογειακό ,
στην περιοχή των ψηλών κορυφών. Μεσο-μεσογειακό , στα νότια μέ χρι 700μ . και στα
ι έντι με τη βόρεια μέ χρι τα 1ΟΟΟμ. Ασθενές θερμο-μεσογειακό , στις Ν-ΝΔ περιο χές. Έντονο μεσο­
μεσογειακό, στις Β-ΒΑ & ΝΑ περιοχές .
1{1000μ. ) Χλωρίδα - βλάστηση: Η Πάρνηθα είναι κυριολεκτικά κατάφυτη. Έ χει εκτεταμένα
.458. και πυκνά δάση από κεφαλλονίηκα έλατα (Abies cepha/onica) στα ψηλά και κοινά
1. Ντάρδι­ πεύκα (Pinus ha/epensis) στα χαμηλά.
Για τη χλωρίδα της Πάρνηθας έ χουν γίνει έρευνες κατά το παρελθόν από τους Hel­
dreich, Fraas, Spruner, Halascy, Mattfeld, Rechinger, Guiol, Stoyanoff, Jordanoff, κα­
θώς και από τους Έλληνες Ορφανίδη, Τούντα και Διαπούλη . Ο καθηγητής Διαπ ούλης
~Oμ .).
μάλιστα , μετά από χ ρ ό ν ι α μελέτης ανακάλυψε και κατέγραψε στην Πάρνηθα, 818 είδη
J ερημοκ­
φυτών, δηλ . περίπου το 15% της ελληνικής χλωρίδα ς. Σχετική εργασία του « Απ ό την
ηρίδα του
χ λω ρ ί δ α της Πάρνηθας» δημοσιεύθηκε στο περιοδ . «το βουνό » , Νοέμ. 1958, σ.
163-188. Σήμερα έ χει εξακριβωθεί η παρουσία 1000 και πλέον φυτικών ε ι δ ών .
αμ. ) . Έ χει Σύμφωνα με τον καθηγητή Διαπούλη , από τα 818 είδη φυτών τη ς Πάρνηθας τα
3, σ. 33. 277 είναι μονοετή, τα 60 είναι διετή , τα 297 είναι πολυετή, τα 96 είναι γεώφυτα, τα 70
.ε το 1991 είναι θαμνώδη και τα 18 είναι δέντρα.
αν 2 σπή­ Εκτός από την κεφαλληνιακή ελάτη και τη χ α λ έπ ι ο πεύκη , υπάρχουν ακόμα στην
Πάρνηθα αγριόκεδροι, κυπαρίσσια , λεύκες , μαυρόπευκα , δ ρ ύ ε ς , πλατάνια , καρυδιές ,
ομώνυμο χ ρ υ σό ξυλα , οστρυές , αγριοκορομηλιές , γκορτσιές , αγριελιές, ιτιές , φυλίκια, κοκκορεβυ­
θιές, φράξοι, κουτσουπιές , αγριοκουμαριές , κουμαριές , μυρτιές , πουρνάρια , σχίνα ,
Jprwv (Ν . αριές, κράιαινοι, σνριοιριανιαφυλιό; Κ.ά .
σπηλαιο­ Η Πάρνηθα είναι ονομαστή για τη μεγάλη ποικιλία των αγριολουλουδιών της , που
είναι ανεμώνες, κυκλάμινα , αγριομενεξέδες , κρίνα , κρόκοι, παιώνιες, καμπανούλες,
lνε χίζει σε ορ χιδέες κ.ά , πολλά από τα οποία είναι σπανιότατα ενδημικά όπως η κόκκινη τουλίπα ,
ίλω μ ά της ο κόκκινος κρίνος , η άσπρη παιώνια , η μαύρη φριηλάρια Κ.ά .
Η Πάρνηθα επίσης φημίζεται για το τσάϊ της (κυρίως αυτό που φυτρώνει στις πλα­
μνες , εξε­ γιές του Όρνιου, της Καραβόλας και της Κακής Ρά χης) που είναι η τρίτη καλύτερη ελ­
ρή της δη­ ληνική ποικιλία τσαγιού (οι άλλες δύο είναι του Ταθνειου και του Ολύμπου ). Στην Πάρ­
νηθα υπάρχουν και πολλά μανιτάρια (81 είδη ), από τα οποία 1 θανατηφόρο , 5 δηλητη­
) ίως η ψη­ ριώδη, 12 μη εδώδιμα , 29 εδώδιμα και 34 άγνωστα.
ιιιό) όσον Πανίδα: Σύμφωνα με μια μελέτη των καθηγητών Α . Κανέλλη και Χ. Χατζησαρά­
ιέρες 11 Ο ) ντου « Τα θηλαστικά της Ελλάδος » που δημοσιεύθηκε στο περιοδ . του Ε.σΣ . « τ ο βου­
νό» , Ιαν . 1963, σ . 6-21 , στην Πάρνηθα είχαν επισημανθεί 29 είδη θηλαστικών , ενώ μέ­
ις υπόλοι­ χρι σήμερα ο αριθμός τους έχει φθάσει τα 43 είδη . Τα κυριότερα είναι ελάφια (γύρω
ύ -7°C και στα 100 άτομα), τσακάλια, αλεπούδε ς, λαγοί , νυφίτσες , ασβοί, κουνάβια, σκίουροι ,
διάφορα τρωκτικά και νυ χτερίδες , ενώ εισή χθηκαν και αγριοκάτσικα, καθώς και
104 Ι Τ Α ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ Α Π Ι Κ Η Σ

« α γ ρ ι ογο ύ ρ ο υ να » ( μ άλ λ ον δεν Επιβίωσαν). Πριν μερικά χ ρ όν ι α υπήρχαν ακόμα λύκοι , τομία , η λαθ ρ
ζαρκάδια, λύγΚΕς, ανριόνατοι, αγριογούρουνα (μέχρι το 1905 σύμφωνα με αφηγήσεις) δρόμων (για \
και όπως αναφέρει ο Παυσανίας (Ι, 32,1) στην αρ χαιότητα υπήρχαν ακ όμα και αρκού­ πάντοτ ε του δ
δες (υπήρ χαν μέχρι το 180 αι.). ! Αποτέλ εσ
Στην Πάρνηθα έ χουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια 132 είδη πουλιών, που φω­ μεγάλου μέρο
λιά ζουν ή εί ναι Επο χιακοί επισκέπτες , όπως όρνια , φιδαετοί , η ειρίιε τ ; βρα χοκιρκίν ε ζα , κώ ν παλαιότε
διπλοσάϊνα , γεράκια, κοράκια, κίσσες, μπούφοι, κουκ οιιβάγι ε ο , μπεκάτσες, κοτσύφια , χρ η σιμ οπο ί η c
ηειροηέρδικεξ. τσίχλες , αγριοπερί στερα , καθώς και μία μεγάλη ποικιλία από μικρά , ζομένων που
δασόβια πουλιά , όπως σπίνοι , φλώροι , αηδόνια, παπαδίτσες, κουκουναροφάγοι , παρ ' ότι από
όρυοκολάιη ο; κ.ά . διάφορες δια
Έχουν καταγραφεί ακόμα και 34 είδη Ερπετών και αμφιβίων, όπως ο χιές, λαφίΤΕς , στροφές που
σπιτόφιδα , νερόφιδα , τυφλίτες , δεντρογαλιές , σαύρες , Χ Ε λ ώ ν Ε ς Κ .ά. Εκτός βέι
Οικολογικά: Από το 1931 που ιελείωσε ο δρόμος της Πάρνηθας (Μετό χι-Αγ . στηριότητες (
Τριάδα) και άρ χισε η μαζική Επίσκεψη ομάδων πληθυσμού, θεσπίστηκαν διάφοροι νό­ ντες , όπως Εί
μοι και διατά ξεις για την προστασία του βουνού , χω ρ ίς όμως να κατορθώσουν να στα­ η ασθ ένεια ια
ματήσουν την κοπή ελάτων ( κ ο ρ μ ώ ν και κορυφών), τις φωτιές για εκ χέρσωση ή από Υπήρ ξαν
αμέλεια , τη βοσκή , το κυνήγι , τις διάφ ορετ; ε νκσιασι άσεκ , τις κάθ ε Είδους κατα στρο ­ ζόμενοι ειδ ικ :
φές που γινόντουσαν και γίνονται αναπόφευκτα από τους χ ι λ ι ά δ Ε ς κατασκηνωτές και στήριξαν και 1
« κ α κο ύ ς» εκδρομείς . νη καταστροq

ΤΟ 1961 μια έκταση 38.120 στρερ μάτων , όλη η ψη λή ζώνη της Πάρνηθας , ανακη­ κάτω από ορ ι
ρύ χθηκε Εθνικός Δρυμός με το Β .Δ. 644/31-8-61 (Φ.Ε .Κ . 155Α /61) και μια μεγάλη πε­ στικ ές ενκστα
ρι οχή (2.000 στρ έμματα ) κοντά στο Παλιοχώρι, ηεριφρά χτηκε για την καλύτερη προ­ ν' ανοι χθούν ι
στασία και Επιστημονική παρακολούθηση διαφόρων ζώων και φυτών. να δημιουργη
Επίσης με τις αποφάσεις }5ιυ -Υ φ υ π ο υ ργ ο ύ Πρ οεδρίας της Κυ βερνήσε ω ; Ήδη το γ
25638/23-11-68 ( Φ . Ε . Κ . 66 9Β/68 ) και 25683/27-3-69 (Φ.Ε.Κ . 23 6Β /6 9) κηρύχθηκαν φωνα με τις Τ Ι

« ΤΟΠΕ ία των ορ έων Πάρνηθας, ΠΕντ έλης , Υμηττού, ΑιγάλΕω και Κορυδαλλού ως ιδιαί­ ρι ( μ έσ α στον
τερου φυσικού κάλλους, χ ά ρ ι ν της διατηρήσ εως και προστα σίας του χ α ρ α κ τ ή ρ ο ς αυ­ δρυμού , με χι
τών εκ της ασυδότου λατομήσ ε ως και ατάκτου οικοδ ομήσεως » . έργα; ) , στάθι
Με σκοπό δε την προστασία και διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος , καθώς και σμού στ η φύ c
τη διατήρηση , ανάπτυξη και Ε κμετάλλευση του θηραματικού πλούτου και της άγριας λά δυστ υ χώς
πα νίδας , οι πεΡlO χέ ς (73.860 στρ έμματα) γύρω από τον εθνικό δρυμό χα ρ α κτ η ρ ίστ η ­ θα είναι η « χ
καν ως καταφύγια θηραμάτων (Φ .Ε .Κ . 6 91Β/76 και 615Β/77) . πρώην βάση :
Η Πάρνηθα , κυρίως λόγω της ποι κιλιας της χλω ρ ίδ α ς της που ηεριλαμβάνσ πάνω κατασκηνώσ ε
από 90 Ενδημικά κ αι σπάνια είδ η , έ χει επιλΕγεί για ένταξη στο Ευρωπαϊκό δίκτυο προ­ σ κέπτ ες στην
στατευ όμενων περιοχών Natura 2000. οικογενειάρχ ι
Δυ στυ χώς όμως, Ενώ στους εθνικούς δρυμούς απαγορ εύεται σ χεδόν κάθε απρο­ του ς στ η ν Πά
γραμμάτιστη ανθρώπινη δραστηριότητα , στην Πάρνηθα έ χει επέμβει ασυλλόγιστα και Το 1964-1
η Πολιτεία και έχ ε ι Επ ι τ ρ έ ψε ι, μ έσα στον πυρή να του εθνικού δρυμού , την Εγκατάστα­ δίπλα στο κα :
ση στρατιωτικών μονάδων , ξε νο δ οχε ίων , σκηνών και τροχόσπιτων , την κατασ κευή ελι­ ση ενό; ορειν
κο δ ρομίων, οικημάτων , περιπτ έρων , σταδίου , τη δημιουργία μικρού λαιομείου , εγκα­ τή Χ . Διαπού .
τάσταση κε ρ α ι ώ ν Κ .ά ., Ενώ εκτός περιοχής Εθνικού δρυμού ο ρ γ ι ά ζε ι η παράνομη υλο­ « το βο υνό » , 2
 Π ΑΡΝ ΗΘ Α Ι 105

μα λύκοι, τομία, η λαθροθηρία, η βοσκή, το κτίσιμο αυθαίρετων , η διάνοι ξη πολλών δασικών

ηνήσεκ ) δρόμων (για να εισχωρούν παντού οι καταστρ οφείς ) και η ο ι κο πεδοπο ί η σ η ( σ ε βάρος
1Ι αρκού­ πάντοτε του δάσους) .
Αποτέλ εσμα όλων αυτών των ολέθριων επεμβάσεων ε ί ν αι η συν εχής καταστροφή
που φω­ μεγάλου μέρους της πανίδας και της χλωρίδας τη ς Πάρνηθας, συνε ργούντων και μερι­
; ι ρ κίνεζα, κών παλαιότερων άστο χων εν εργειών του Δασαρ χείου (λανθασμένες αναδασώσει ς ,
οτσύφια, χ ρ η σ ιμ ο πο ί η σ η φ όλα ς κ.λ. π. ), καθ ώς και των χιλιάδων αμύητων επισκεπτών και εργα­
ι ό μικρά , ζομένων που ανεβαίνουν στην Πάρνηθα (υπολογίζονται πάνω α π ό 270.000 το χρόνο ) ,
ιοφάγοι, παρ' ό τ ι από τη δεκαετία του 1930 έχουν δημοσι ευθεί αρκετά άρθρα και έχο υ ν γίνει
διάφορες διαμαρτυρίες για την οικο λογική προστασία της Πάρνηθας και για τις κατα­
λαφίτες , στροφές που έχ ει υποστεί.
Εκτ ός βέβαια από τι ς δυσμενέστατ ες ε π ι π τ ώ σ ε ι ς που έ χουν οι ανθρώπινε ς δρα­
.τόχι-Αν . στηριότητες στη ν Πάρ νηθα . το όλο οικ οσύστημα κινδυ νεύει και από άλλους παράγο­
ροροι νό­ ντες, όπω ς είναι η παρατεταμένη ξ η ρ α σ ία των τελευταίων ετών , οι επιδημίες εντόμων ,
" να στα­ η ασθένεια των ελάτων και η ρύπανση απ ό το λ εκανοπ έδιο.
Jη ή από Υπήρ ξαν βέβαια (και δυ στυχώς υπάρ χουν και σήμ ερα) και ορισμένοι , χ α ρ α κ τ η ρ ι ­
αταοιρο­ ζόμ ενοι ειδικοί , αλλά με διαφορετική αντίληψη της έννοιας εθνικό ς δρυμό ς που υπο­
ιω τές και στήρι ξαν και πέτυχαν να υλοποιηθούν τα περισσότερα, αν και διακρινόταν η μ ελλούμε­
νη καταστροφή μέσα από τις προτάσεις τους ( πο υ ήταν αντ ιγραφή ξ ένω ν) ότι πρέπ ει ,
;, ανακη­ κάτω από ορι σμένες προϋποθ έσ εις , να επιτρέπονται στην Πάρνηθα διάφορες τουρι­
γάλη πε­ στικές εγκαταστάσεις και καταστήματα . να οργανωθούν χώ ρ ο ι αναψυχής και άθληση ς,
ερη προ­ ν' ανοιχθούν και άλλοι δρόμοι , να κτιστούν υπαίθριες ψησταρι ές , να γίνει ιππόδρομος,
να δημιουργηθεί « ηά ρ κ ο» κεραιών Κ .ά.
ινήσεως Ήδη το Υπουργείο Γεωρνίατ; σύμφωνα με « μ ε λέ τ η » που κατάρτισε το 1983 (σύμ­
ύχθηκαν φωνα με τις τότε αντιλήψεις) , έκανε έργα διαμόρφωσης στις περιοχές Μόλα , Παλιοχώ ­
ως ι δ ι α ί­ ρι ( μ έ σ α στον πυρήνα του εθνικού δρυμ ού! ) , αλλά και σε πολλού ς χώρου ς εκτ ός του
ήρος αυ­ δρυμού , μ ε χώ ρο υ ς αναψυχής, άθλησης , ψησίματος! (ποιά λογική υπαγόρευσε τ έτοια
έργα ;), στάθμευσης αυτοκινήτων κ.ά. Πολύ φοβάμαι όμως , ότι με την έλλειψη σεβα­
αθώς και σμού στη φύση που έχουν και δείχνουν οι περισσότεροι επισκέπτες και εκδρομείς , αλ­
ις άγριας λά δυστυχώς και οι επίσημοι φορ είς (Σιροιόο-Δήμοι-Υηομρνεία) η « φ ι λ ο σ ο φ ί α» α υ τ ή
σηρίστη­ θα ε ί ν α ι η « χ α ρ ι στ ι κ ή βολή » για τον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας . Τα απομειν άρια της
πρώην βάσης του Ναυτικού στ ον Αέρα είναι μία θλιβερή εικόνα, όπως και οι εθιμικές
νει πάνω κατα σ κ η νώ σε ι ς στο Παλιοχώρι , καθώς και τα κάθε λογής σκουπίδια που π ετάνε οι επι­
τ υ ο προ­ σκέπτες στην άκρη των δρόμων , ή αφή νουν , χωμένα κάτω από τα έ λ ατ α , οι εκδρομείς
οικογ εν ειάρχες ή τα μέλη των διαφόρων συλλόγων που κάνουν το ετήσια πανηγύρια
9 ε απρο­ του ς στην Πάρνηθα.
γι στα και Το 1964-65 ο ΕΟΣ Αθηνών περιέφρα ξ ε ( μ ε άδεια του Υπ. Γεωργίας ) μία έ κ τ α σ η,
κα τά στα­ δίπλα στο καταφύγιό του στο Μπάφι και έκανε τα σχετι κά έ ρ γ α υποδομής για την ίδρυ­
κευή ελι­ ση ενός ορεινού βοτανικού κήπου . Όμως η ωραία αυτή προσπάθεια (ιδέα του καθηγη­
ου , εγκα­ τή Χ. Διαπ ούλη πριν απ ό τον Πόλεμο και επιθυμία του Ε.ο.Σ . από τ ο 1946, περιοδ.
ομ η υλο­ «το βουνό » , Σεπτ . 1946) δ εν ολοκληρώθηκε , όπως και μία άλλη απόπειρα που έγινε το
106 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤΙΚΗΣ

1972. Το 1975-76 άρχισαν πάλι οι εργασίες από τον Ε .Ο.Σ. Αθηνών και τελικά δη­ νέο αντρικό ρικρ:
μιουργήθηκε ο ορεινός βοτανικός κήπος στον οποίο υπάρχουν διάφορα δέντρα αυτο­ της Μονής της Αγ
φυή ή όχι, όπως μαυρόπευκα, κεφαλλονίτικα έλατα , πεύκα, αγριόκεδροι, μεγάλα φυλ­ 9. Στη βόρεια
λοβόλα, θάμνοι, καθώς και διάφορα φυτώρια. Σήμερα, οι διάφοροι εtτισKέπτες της βρίσκεται το νεώ
Πάρνηθας, έχουν καταστρέψει και ποδοπατήσει την περίφραξη και το βοτανικό κήπο, θέση του παλιού
στη θέση του οποίου οι εκδρομείς κατασκηνώνουν, ψήνουν και παίζουν μπάλα! κού κτηνοτροφικc
Για τον περιορισμό όλων αυτών που αναφέρθηκαν παραπάνω και την προστασία Επί Τουρκοκ
και ορθολογιστική διαχείριση του εθνικού δρυμού και όλης της Πάρνηθας, το αρμόδιο ομώνυμο μονασ
Δασαρχείο Πάρνηθας (τηλ. 010-2440003) εκπόνησε το 1997 «Σχέδιο Διαχείρισης του ομώνυμο δέντρο
Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας » (συντάκτης Γεώργιος Αμοργιανιώτης-δασολόγος), το μαζί με το μικρο;
οποίο έχει εγκριθεί και υλοποιείται σταδιακά . τόχι της, ηροσκο
Μοναστήρια - εκκλησίες: Στην Πάρνηθα υπάρχουν τα εξής μοναστήρια: Στην ΠάρνηΕ
1. Στη Ν-ΝΔ πλευρά, 4 χλμ. από το χωριό Φυλή (Χασιά), σε ύψ. 410μ., στη νότια Βαρυμπόπη (32(
άκρη του Άρματος και μέσα στη χαράδρα της Γκούρας, είναι το περίφημο γυναικείο λιοχώρι-Ρουμάνι
μοναστήρι της Κοιμήσεως Θ ε οτ όκου Κλε ι στ ών (παλ . Μονή Κλησών ή Παναγία η Εκ­ Σωτήρα στα ΒίλΙ!
κλησιώτισσα ή η Κλισιότισσα και πιο σωστά Παναγία η Κλειστιώτισσα). Άγνωστο πότε Μπελέτσι (600μ. :
κτίστηκε. Υπάρχουν οι χρονολογίες 1204 στο Νάρθηκα του Καθολικού, 1677 σε μία στο Κεραμίδι (84
βρύση και 1742 πάνω από το παράθυρο του Ιερού Βήματος . Στην αρχή ήταν αντρικό Δημήτριος στο ΚΙ
μοναστήρι και όταν ιδρύθηκε όλοι οι ασκητές που ασκήτευαν στις σπηλιές της περιο­ ος (ερείπ.) στο Μ
χής μαζεύτηκαν εκεί. Το 1930-31 διαλύθηκε και το 1932 ανασυστάθηκε ως γυναικεία Εισόδια της Θεσ
υπαγομένη στη Μονή Πεντέλης μέχρι το 1947. κλησιά (500μ.) , Ζ
2. Σε απόσταση 2 χλμ. από τη Φυλή , σε ύψ. 470μ., υπάρχει το αντρικό μοναστήρι (860μ .), στο Μετl
(παλαιοημερολογητών) των Αγ. Κυπριανού κ α ι lουστίνης που ιδρύθηκε το 1961. ρεμα-Σταμάθι (24
3. Στη νότια πλευρά της Πάρνηθας, ΒΔ των Αχαρνών, σε ύψ. 510μ. , βρίσκεται το Καταφύγια: :
γυναικείο μοναστήρι Γενεσίο ο τη ς Θεοτ όκου Ντάρδιζας που ιδρύθηκε το 1969. 1. Στη θέση ~
4. Σε ύψ. 31 Ομ. βόρεια των Αχαρνών (περιοχή Γκατζανού ή Καζανά) βρίσκεται το διαθέτει γύρω στι
γυναικείο μοναστήρι (παλαιοημερολογητών) της Αγ. Πα ρ α σ κ ε υή; που ιδρύθηκε το στηκε κατά το 19
1930 και είναι μετόχι της Ι .Μ . Αγ . Παύλου του Αγ. Όρους. κατά τα τελευταίι
5. Στον οικισμό Θρακομακεδόνες , σε ύψ. 430μ. βρίσκεται το γυναικείο μοναστήρι 010-3212355. Τη
(παλαιοημερολογητών) τ ης Κοιμ ήσεω ς Θ εοτόκο υ που ιδρύθηκε το 1938 από τον Αγιο­ 2. Στη ράχη '
ρείτη μοναχό (της Ι.Μ. Παύλου) Παρθένιο . Τα διάφορα κτίσματά του έπαθαν αρκετές Ε .ο.Σ . Αχαρνών
ζημιές με το σεισμό της Πάρνηθας της 7-9-1999. Έχει 7 παρεκκλήσια και είναι μετόχι λαιότερα χρησιμ
της Ι.Μ. Εσφιγμένου του Αγίου Όρους. που τα παραχώρ
6. Στη ΝΑ πλευρά της Πάρνηθας στην περιοχή Κρυονερίου και σε ύψ . 390μ. βρί­ ανακαίνισε πλήρ l
σκεται το νέο γυναικείο μοναστήρι (παλαιοημερολογητών) του Κοσ μ ο σ ωτ ή ρο ς . Το πα­ σε ως καταφύγιc
λιό μαναστήρι ιδρύθηκε το 1944, αλλά καταστράφηκε ολοσ χερώς από τη μεγάλη πυρ­ Αχαρνών τηλ. ΟΙ
καγιά του 1974. Στη ΝΑ άκρr
7. Στη ΝΑ πλευρά , σε ύψ. 350μ., βόρεια της Βαρυμπόπης, βρίσκεται το αντρικό (1946-1955) ένα
μοναστήρι παλαιοημερολογητών της Π αν αγ ία ς « Άξ ι ον Εστί » που ιδρύθηκε το 1930. αφού ανακαινίστ
8. Στην Α-ΒΑ πλευρά της Πάρνηθας , σε ύψ. 540μ., στην περιοχή ΒΑ της κορυφής ρηιηριο οι Γερμο
Κατσιρίδ: και ανατολικά των εγκαταστάσεων της Πολεμικής Αεροπορίας, βρίσκεται το και κεραίες.
 Π Α ΡΝΗΘ Α 1107

< ά δη- ν έο αντρικό μικ ρομονάστηρο πα λαιοημερολογητών « Β αϊφ ό ρ ο ς του Κυ ρ ίο υ » , μετόχι

αυτο­ της Μονής τη ς Αγ . Σκέπης Κερατέας.
] φυλ­ 9. Στη βόρεια πλευρά , ΝΔ του Αυλώνα και σε ύψ . 420μ . , στην περιοχή Λογοστάρι
ε ς τη ς βρίσκεται το ν εώτερο αντρικό μοναστήρι του Νέου Στου δ ί ο υ ( ι δ ρ ύ θ η κ ε το 1990) στη
κ ή πο , θέση του παλιού ερειπωμ ένου εξωκκλησιού του Τιμίου Προδρόμου και παλιού εποχι­
κού κτηνοτροφικού οικισμού (βρέθηκαν τεράστια πιθάρια με υπολείμματα σιταριού) .
nασία Επί Τουρκοκρατίας , η σημερινή εκκλησία της Αγ. Τριάδας, σε ύψ. 1ΟΟΟμ . , ήταν
) μ όδ ι ο ομώνυμο μοναστήρι που λεγόταν και Μονή της Μεγάλης Καρυδιάς , από το τεράστιο
ης του ομώνυμο δέντρο που ήταν δίπλα της (κόπηκε για τη διάνοιξη του δρόμου!) . Το 1796
J ς), το μαζί με το μικρομονάστηρο του Αγ . Νικο λάου ( στο υ ς νότιους πρ όποδες) που ήταν με­
τόχι της, προσκολλήθηκε στη Μονή Ασωμάτων (σήμερα Μ ονή Π ετράκη ).
Στην Πάρνηθα υ πά ρ χ ο υ ν και πάρα πολλά ερημοκκλήσια όπως Αγία Κυριακή στη
Ι ν ότια Βαρυμπόπη (3 20μ.) , Αγ ία Μαρίνα στο Μαυρόρεμα ( 3 3 5 μ .) , Αγία Παρασκ ευή στο Πα­
αικείο λιοχ ώρι-Ρουμάνι ( 7 6 5 μ . ) , στο Μπόρσι (700μ . ) και στο βουν ό της Φυλή ς (700μ . ) , Αγία
η Εκ­ Σωτήρα στα Βίλια Α υλώνα ( 3 6 0 μ . ) , Αγ. Τριάδα σ τ η ν κ εντρική Πάρνηθα (1 ΟΟΟμ .), στο
) πότε Μπελέτσι (600μ .) και στο Μεγάλο Αρμ ένι ( 380μ .) , Άγιος Γεώργιο ς στο Ορνι ο ( 1 2 8 0 μ . ),
σε μία στο Κεραμίδι (840μ.) , στο Λημικ ό ( 7 6 0 μ. ) και σ το υ ς Θρακομακεδόνες ( 4 4 0 μ.), Άγιος
ντρικό Δημήτριο ς στο Καψοσπίτι (5 80μ.), Άγιος Μερ κούριος (615μ . και 560μ.) , Άγιος Νικόλα­
περιο­ ος ( ερ ε ίπ.) σ τ ο Μετό χι ( 5 0 0 μ. ) και στη Φυλή ( 350μ .) , Άγιος Πέτρο ς στη Μόλα (1060μ.) ,
'Οικεία Εισ όδια τη ς Θεοτ όκου στα Μα ζαραΓι'κα (570μ.) , Ευαγγελισμ ός της Θεοτ όκου σ τ η Δι­
κλησιά ( 50 0 μ .) , Ζωοδό χος Πηγή στη Γκατ ζανού ( 3 0 0 μ .) , Πρ οφ . Ηλία ς στ ο Μουγκουλτό
ισιή ρ : ( 8 6 0 μ .) , στο Μετ ό χι ( 5 0 0 μ .) , στο Βούντιμα ( 4 3 0 μ .), στη Φυλή ( 4 18 μ .) και στο Μαυρό­
ρεμα-Σταμάθι ( 2 4 0 μ .) .
: τ α ι το Καταφύγια: Στην Πάρνηθα λ ειτουργούν σήμερα τα παρακάτω 2 καταφύγια:
1. Στη θέση Μπάφι , σ ε ύ ψ . 11 60μ . βρί σκ εται το καταφύ γιο του Ε.ο.Σ. Αθηνών που
: τ α ι το διαθ έτει γύ ρ ω σ τι ς
50 θ έ σεις ύπνου . ΕΙναι έ ν α μεγάλο διώροφο οίκημα που κατασκευά­
ικε το στ η κ ε κατά το 1937-39, στον εκεί ιδιόκτητο χώρο του Ε.α.Σ. και ανακαινί στηκ ε α ρ κ ετ ά
κατά τα τελευταία χ ρ ό ν ι α . Πληροφορίε ς για το καταφύγιο στον Ε .ο.Σ . Αθηνών , τηλ.
ι στ ή ρ ι ΟΙ 0-3212355. Τηλ έφ ωνο καταφυγίου ΟΙ 0-2469050.
ι Αγιο ­ 2. Στη ρά χη της κορυφή ς Φλαμπούρι, σ ε ύψ . 1158μ . β ρίσ κεται το καταφύγιο του
J κ ετ έ ς Ε.ο.Σ. Αχαρνών που διαθ έτ ει 50 κρεββάτια . Αποτ ελ είται από δύ ο κτίσματα , που πα­
μετόχι λαιότερα χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ σ ε ο Στρατός και τα ο π ο ί α ανήκαν στο Υπουργ είο Γεωργιας ,
που τα παρα χώρη σ ε στον Ε .ο.Σ . Α χαρνών , ο οπο ίος διευθέτησε τη γ ύ ρ ω π ερι οχή , τα
J . βρί­ ανα καίνισε πλήρως , ε ν ώ στο ένα προστέθηκε και δεύτερο ς όροφος. Πρωτολειτούργη­
Γο πα­ σε ως καταφύ γιο την 17η Μαίου 1981 . Πληροφο ρ ί ε ς γ ι α τ ο κ ατ α φ ύ γ ι ο στον Ε .α .Σ .
1πυρ­ Αχαρνών τηλ. 010-2461528 . Τηλέφωνο καταφυγίου 010-2464666.
Στη ΝΑ ά κρη της κ ο ρ υ φ ή ο Ορνιο (ύψ. 1 350μ . ) λ ειτου ργού σε για π ολλά χρόνια
πρικό (1946-1955) ένα καταφύγιο 20 θέσεων του Ε.ο.Σ. Για καταφύγιο χ ρ η σ ι μ ο πο ι ή θ η κ ε ,
30. αφού ανακαινίστηκε πλήρως , έ να μι κρό οί κημα που εί χαν κατασκευάσει για παρατη­
ρυφής ρητήριο οι Γ ερμα νοί σ το ν Π όλεμ ο . Σήμ ερα στο χώ ρ ο αυτό υπάρ χει στρατιωτική β ά σ η
:ται το και κεραίες.
108 Ι Τ Α Β Ο ΥΝ Α ΤΗ Σ Α ΠΙ ΚΗ Σ

Επίσης στη θέση Πέτρα Βαρυμπό­ 1. Άρμα: 1

πης, σε ύψ. 500μ . , υπήρχε καταφύγιο πλευρά της Π Ι
του Ε .ο.Σ . Αθηνών για την εξυπηρέτη­ τη Μονή Κλεl
ση των αναρρlχητώ.J που εκπαιδεύο­ κενιρκό-βόρε
νται στους εκεί βράχους . Το καταφύγιο 70 διαδρομές
ήταν ένα μικρό ξύλινο πυροφυλάκιο χρl ΙΧ- , έχουν
που παραχώρησε το Υπουργείο Γεωρ­ πεδίο της Απ\
γίας στον Ε .Ο .Σ . και που κατασκευά­ νων , όσο και '
στηκε το 1975 και λειτούργησε μέχρι 2. Φλαμπ
το 1992, οπότε καταστράφηκε ολοσχε­ του οικισμού
ρώς από αγνώστους. αναρριχήσεις
Χιονοδρομικά κέντρα: Στη θέση που έχει δύο
Παλιοχώρι, σε ύψ. 1050μ. , λειτουρ­ και νότιο Φλα
γούσε από το 1961 και μέχρι πριν λίγα μήκος 500μ .
χρόνια, 1 σκι-λιφτ με διαδρομή 200μ. 26-5-1946) ,
Το πρώτο σκι-λιφτ στην Πάρνηθα 50-120μ .
είχε εγκατασταθεί στο Μηάφ: και πρω­ 3. Πέτρα ι
τολειτούργησε στις 24/25-3-1951 . Στην και στη ΒΑ ά ι
αρχή λειτούργησε δοκιμαστικά και τέ­ βράχων , πολ
λος , το Δεκέμβριο του 1952 τοποθετή­ (πάνω από 3
θηκε λίγο ψηλότερα όπου λειτούργησε σχεδόν όλη τr
για αρκετά χρόνια στη θέση αυτή (εκεί Οι αναρρ
που ήταν ο ορεινός βοτανικός κήπος) .
Χιονοδρομικοί αγώνες: Στην Αγ . Τριάδα της Πάρνηθας έγιναν την 6 Μαρτίου
1932 οι 1οι Πανελλήνιοι αγώνες χιονοδρομίας με νικητές στους άντρες τον Α . Σάββα ,
στις γυναίκες την Α . Καλλlαμπέτσου και εκτός συναγωνισμού τον G. Dorier. Η διαδρο­
μή ήταν 6 .000μ. από Αγ. Τριάδα-Κανταλίδι με επιστροφή .
Οι πρώτοι αγώνες σκι στην Ελλάδα . προκριματικοί των Πανελληνίων , έγιναν την
31 Ιανουαρίου 1932 σε μια διαδρομή
1500 μ . από Αγ . Τ ριάδα-Παλιοχώρι με επιστρο­
φή. ΟΙ αγώνες αυτοί αποτέλεσαν και το 1ο τοπικό πρωτάθλημα χιονοδρομίας Αθηνών.
Περιγραφές των αγώνων δημοσιεύθηκαν στο περιοδ . « Ε κ δ ρ ο μ ι κ ά», ιαν . 1932 και
Απρ. 1932.
Οι πρώτες ομαδικές χιονοδρομικές εκδηλώσεις (ασκήσεις) έγιναν στο Παλιοχώρ:
της Πάρνηθας στις 10-3-1929 και 23-2-1930 (περιοδ . «Εκδρομικά » Μάρτ. 1930 και
επετηρίδα του Ε .Ο.Σ . «Το βουνό» , 1947-48, σ. 12-16). Επίσης στις 10 Φεβρουαρίου
1946 έγιναν αγώνες ελεύθερης κατάβασης από την κορυφή Καραβόλα στις Λάκκες και
αγώνες σλάλομ στις 24 Φεβρουαρίου 1946.
Αναρριχητικά πεδία: Στην Πάρνηθα υπάρχουν οι παρακάτω περιοχές που χρησι­
μοποιούνται από τους ορειβάτες και τους αναρριχηιέξ για την εξάσκησή τους στο βρά­
χο. Στα αναρριχητικά πεδία αυτά λειτουργούν αναρριχητικές σχολές βράχου διαφόρων
συλλόγων .
 ΠΑΡΝ ΗΘΑ Ι 109

τρα Βαρυμπό­ 1. Άρμα : ΤΟ Άρμα είναι ένα μεγάλο βρ άχιν ο συγκρότημα , με ύψ . 884μ . , στη Ν-ΝΔ
J χε καταφύγι ο πλ ευρά της Πάρνηθας και στα Δ-ΒΔ του φαραγγιού της Γκούρας , πάνω (βόρεια) από
η ν εξ υπη ρέ τ η ­ τη Μονή Κλειστών. Χωρίζεται κατά κάποιο τρόπο σε τρ}α κύρια τμήματα ( ν ό τ ι ο ­
)υ ε κπαιδεύο­ κεντρικό-βόρειο) , έχει συνολικό μήκος ορθοπλαγιών περίπου 900μ. κα: οι πά νω από
, Το καταφ ύγ ι ο 70 διαδρομές που έχουν ανοιχτεί (από την 15-6-1947), βαθμών δυσκολίας από 111 μ έ­
πυ ροφ υλάκιο χρι ΙΧ-, έχουν υψομετρικές διαφορές 35-140μ. Θεωρείται το καλύτερο αναρριχητικό
ο υ ργείο Γεωρ­ πεδίο της Αττικής που ικανοποιεί τις ανάγκες και τις απαιτήσεις τόσο των εκπαιδευομέ­
'υ κατασκευά­ νων, όσο και των υψηλής τεχνικής αναρριχητών .
ύργησ ε μέχρι 2. Φλαμπούρl : ΤΟ Φλαμπούρι βρίσκεται στη νότια πλευρά της Πάρνηθας , βόρεια
J φη κ ε ολοσχε­ του οικισμού Θρακομακεδόνες και στην ανατολική πλευρά της χ α ρ ά δ ρ α ς Χούνη. Για
αναρρι χήσεις χρησιμοποιείται κυρίως η δυηκή πλευρά του υψώματος Φλαμπουράκι
ιρα: Στη θέση που έχει δύο κορυφές με ύψ . 1074μ. και 864μ. και που οι αναρριχητές τις λένε βόρειο
1 0 μ ., λειτουρ­ και νότιο Φλαμπούρι ή επά νω και κάτω συγκρότημα . Έχει ορθοπλαγιές με συνολικό
ι έχ ρ ι πριν λ ίγα μήκος 500μ. περίπου και οι πάνω από 50 διαδρομ ές που έχουν ανοιχτεί ( απ ό την
δρομή 200μ. 26-5'-1946), βαθμών δυσκολίας από [11 μέ χρι VIII+ , έ χουν υψομετρικές διαφορ ές
rτην Πάρνηθα 50-120μ .
πάφι και πρω­ 3. Πέτρα Βαρuμπόπης: Η περιοχή αυτή βρίσκεται στη νότια πλευρά της Πάρνηθας
;-3-1951. Στην και στη ΒΑ άκρη του οικισμού Θρακομακεδόνες . Αποτελείται από ένα συγκρότημα
ιαστικά και τέ­ βράχων , πολύ μικρού ύψους αλλά με μ εγάλη ποικιλία αναρριχητικών περασμάτω ν
352 τοποθετή­ (πάνω από 300) στις τρεις οργανωμένες πίστες (πράσινη , κόκκινη , μπλε ) που έχουν
υ λειτούργησε σχεδόν όλη την κλίμακα των δυσκολιών .
έση αυτή ( ε κε ί Οι αναρρι χητικές ε κπ α ι δ ε υ τ ι κ έ ς « δ ι α δ ρ ο μ έ ς» (10-45μ .) που έχουν ανοιχτεί στα
νι κός κήπος ) .
ην 6 Μαρτίου
τον Α. Σάββα ,
-ier. Η διαδρο­

υ ν , έγιναν την
ρι με επιστρο ­

)μίας Αθηνών .
lαν . 1932 και

[το Παλιοχώρι
άρτ ο 1930 και
Φεβρουαρίου
τις Λάκ κες και

ές που χρησι­
τους στο βρά­
κου διαφ όρων

Καταφύγιο σ τ ο Φλαμπού ρ ι
11 Ο Ι Τ Α ΒΟΥΝ Α ΤΗ ί Α ΤΤΙ ΚΗΣ

βράχια αυτά ξεπερνούν τις 120 κα ι έ χ ο υ ν επισημανθεί με έγχρωμα βέλη , ανάλογα με πάν ω από τη
το βαθμό δ υ σ κολ ία ς τους , σύμφωνα με τα πρότυπα τω ν ξέ νων πεδίων. (περιοδ . « το Ι
4. Μεγάλο Αρμ ένι: Το Μεγάλο Αρμ έν: είναι ένα ύ ψ ω μα ( 7 5 9 μ . ) στη βόρεια πλευρά στην κορυφη

της Πάρνηθας, πάνω (Ν-ΝΔ) από το χω ρ ι ό Αυλώνα. Αναρριχήσ εί; έχο υν γίνει στις Μαθήματι

βρα χώδ εις πλαγι ές του που βρίσκονται ανατολικά της Αγ . Τριάδας και του δα σικού νών, έγ ιναν τ ι

δρόμου που πηγαίνει στο Β ούντιμα. Οι « ο ρ θ ο ηλα γ ι έ τ» του έχουν υψ ομετρικ ές δι αφο­ τη ς διαδρορή

ρέ ς μ έ χρl200μ . και οι λίγες διαδρομ ές π ου έ χουν ανοιχτ εί ( α π ό την 16-2-1958), είναι Ιωαννίδη , σπ

μ έσης δυσκολ ίας (μέ χρι ιν) . μη ο ύρ: την 1­

5. Αλο γόπετρα : Στην κορυφή αυτή της Ν-ΝΔ Πάρνηθας, ύ ψ . 726μ. , που βρίσκεται Τον Αύγο

ανατολικ ά του δρόμου Φυλής-Μονής Κλ ειστών , έχ ο υ ν γίν ει ( α πό το 1993) στις Ν-ΝΑ ν ώ ν που όμα

βραχώδ εις πλ αγιές της , που έχ ου ν υ ψ ο μ ε τρ ι κέ ς διαφορ ές μ έ χρι 120μ. , λίγες αναρρι χή­ θοπλαγl ές τι).

σεις μεγάλου β α θ μ ού δ υ σ κολ ίας ( μ έχρ ι νιιι+). σ .170-174) .

6 . Κορακο φωλιά : Αναρρι χήσ εις έχ ο υ ν γίνει στις μικρές ορθ οηλανι έτ; π ο υ βρίσ κο­ Μετά τον
νται στην είσ ο δ ο του ρ έματος του Αγ . Γεωργίου κα ι πάνω από την πηγή Ρ άτη ( πλατά ­ δα Αναρριχητ

νι ) . Οι ο ρ θ ο ηλ αν ιέ ; αυτ ές , που εί ν αι στη Β-ΒΑ πλευρά της κορυφής Κορ ακοφωλι ά μή από την τ

(581 μ. ) , έχο υ ν υψ ομ ετρικ ές διαφ ορ ές μέχρι 35μ. και οι λίγες δια δρομ ές που έ χουν έ μ . 1 94 5 ), εν!.ί

ανοι χτ εί (α πό το 1995) ε ίναι μ εγάλου βαθμού δυσκολίας (μέ χρι ν"ι- ). από τον Ι. Πι

7. Πέτρα Εβραίου : Στις ενδι αφέρ ουσ ες ν ότι ες κ αι δυτικές ορθοηλα νι έ τ , με υψ ομε­ Α πρίλιο και ~

τρικ ές διαφορές μέχρι 100μ . , της κο ρ υ φ ή ς Πέτρα Εβραίου ( 5 56 μ .) του β ο υνο ύ της Χα­ τους Στ. Βασι

σιάς . έ χου ν γίνει διάφορες ε κ πα ιδ ε υ τ ικ έ ς αναρρι χητικ ές ασ κήσεις απ ό το 1953, ενώ διάφορες ανο
από το 1995 έχουν ανοι χτεί λίγ ες δ ι α δ ρ ο μ έ ς μ εγάλου β α θμ ού δυσκολίας ( μέχρ ι V" 1+). (IV ) που έγιν

Οι ανσρρι χηιά; μη γνωρίζοντας τα τοπωνύμι α ονο μά ζο υ ν τη ν περιοχή « Σι ροφ έ;» . ρι ο δ. « ΤΟ βοι

8. Βράχο ς Θο δώρας : Ο β ρά χος της Θοδώρα ς , ύψ . 54 8μ . , βρίσκεται στη ΝΔ Πάρ­ του 1983. τ . ϊ

νηθα , στην ανατολική πλαγιά της χα ρ ά δ ρ ας της Θοδώρας και σχεδόν στη συμβολή με Η ε ξε ρε ύ
τη ρεματιά της Ντ ουσκέ ζας. Αν αρρι χήσεις γίνονται στις ορθοπλαγl ές προς την ο μώ ν υ ­ 26-5-1946 α ι
μη ρ εματι ά , που έχο υ ν υψομετρι κές δ ι α φο ρέ ς μέχρι 150μ . Από το 1995 έ χουν αν οιχτεί 13-10-1946 ο
λίγες δι αδρομ ές μ εγάλου βαθμ ο ύ δυσκολία ς ( μέχ ρ ι VII-). Ε .ο.Σ. « τ ο βc

Υ π ά ρχ ο υ ν ακόμα στην Πάρνηθα και ορισμένα βρ ά χια που κατά καιρούς έ χ ο υ ν γί ­ Διαδρομ

νει δ ι άφ ο ρ ες α ναρρι χητικές ασκήσεις και διαδρ ομ ές , ό πω ς ε ίνα ι ο βράχο ς κάτω από τη υ πά ρχο υ ν δι c

Μονή Κλειστών (1951), ο βρά χ ος κοντά στο ερημ οκκλήσ: το υ Α γ. Μερκουρί ου (1 960), ανάβαση σ' α

ο Κάτω Π ύργος στη Χούνη (1965), τα βρά χια κ οντά σ το Μηάφ: (1966), τα β ράχ ια στο η Κυρά, ο ΑέI
ρέμα Πλατα νάκι (1978), τα βρά χια στην είσοδο της Χο ύ ν η ς (1996) Κ.ά . το Μαυροβοι

Πληροφ ορί ες και χαρ άξει ς των αναρριχητικών δ ι αδ ρ ο μών στα αναρρι χητικά πεδία ράστι α έκτασ ι

της Πάρνηθας υπάρ χουν στα β ι βλ ί α: Αναρρί χηση κ οντά στην Α θήνα , τ ου Δ. Κο ρρ έ Μπορο ύν

(1983) και Αναρριχητικός ο δηγός Αττικής , των Δ. Τιτ όπουλου και Ρ. 8ailey (1996). λές θαυμάσιε

Ιστορικά αναρριχήσεων: Πριν α πό το 8' Παγ κόσμι ο Πόλεμο δεν είχαν γίνει καθ ό­ είτε από τις π
λου καθαρά αναρρι χητικ ές δια δρομ ές βρά χου στην Πάρνηθα . Σ ε ο ρ ι σ μέ ν ε ς μόν ο ορει­ προς διάφορ

β α τ ι κές διαδρ ομ ές χ ρ η σ ιμο πο ι ή θ η κ αν στοι χε ία αναρρι χητικής τεχνικής , όπως στ α σηματοδοτημ

« π ρ ώ τ α» περάσματα του φαραγγιού της Γκούρας την 11-11-1928 κα ι στις 20 και Παρακάη

27-7-1930 (π εριο δ . « Ε κ δ ρ ο μ ικά » Σ επτ. 1930), στη διαδρομή Ταμ ίλθι-φαρ άννι-δσσ ελο­ όμως κα ι η δι

Μαρίστα την 21-6-1 931 (π ερι ο δ . « Ε κ δ ρο μ ι κ ά» , Ιού ν.19 31) , στ ην αν άβαση στη σπηλιά και να τις ηοι
 Π Α ΡΝΗΘ Α Ι 111

ανάλογα με πάνω από την πηγή Συκιά, που από τότε (11-11-1934) ονομάστηκε σπηλιά Σαρρή
(περιοδ . « τ ο βουνό » , Απρ . 1935), καθώς και στις αναβάσεις από τη Μονή Κλειστών

ρεια πλευρά στην κορυφή του Άρματος από τον εύκολο αναρριχητικό δρόμο.
JV γίνει στις Μαθήματα και επιδείξεις αναρριχηηκή; τε χνικής στα μέλl:{κυρίως του Ε.σΣ . Αθη­
ιου δασικού νών , έγιναν το Μάϊο του 1929 στην Π έτρα Βαρυμπόπης από το Ν . Τσόρη , σε βράχια

ρικές διαφο­ της δια δρομής Αγ . Τριάδα-Παλιομήλεσι την 20-10-1929 από τους D. Baud Βονγ και Η .
·1958), είναι lωαννίδη , στην Πέτρα Βαρυμπόπης την 20-10-1935 από τον Κ. Νάτση και στο Φλα­
μπούρι την 1-11-1936.
) υ βρί σκεται Τον Αύγουστο του 1943 ιδρύθηκε η Ομάδα Αναρριχητών του Ε .σΣ.-Τμήμα Αθη­
:) στις Ν-ΝΑ νών που όμως εξαιτίας της Κατο χής έκανε εκπαιδευτικές αναρριχήσεις στις μικρές ορ­
:ς αναρριχή­ θοπλαγιές των Τουρκοβουνίων στο Γαλάτσι (επετηρίδα του Ε .σΣ . « το βουνό » , 1946
σ.170-174).
που βρί σκο­ Μετά τον Πόλεμο αρχίζει η αναρριχητι κή εξερεύνηση της Πάρνηθας από την Ομά­
'άπι (ηλατά­ δα Αναρριχητών του Ε .σΣ. Αθηνών, που την 16-9-1945 πραγματοποίησε μία διαδρο­
ι ρα κο φ ωλ ι α μή από την πηγή Συκιά-σπηλιά Σαρρή-κορυφή Άρματος (περιοδ . «το βουνό » , Νο­
; που έχουν έμ .1945) , ενώ έγινε και η πρώτη αναρριχητική διαδρομή (111) στο Άρμα , την 15-6-1947,
από τον Ι. Πετρόχειλο και Α. Πετροχείλου. Αργότερα , κ αι κατά τους μήνες Μάρτιο,
;, με υψομε­ Απρίλιο και Μάϊο του 1950, τα μέλη της Ομάδα ς Γκ . Πολυκράτης-Ν. Δαμίας μαζί με
lνού της Χα ­ τους Στ. Βασιλόπουλο. Γ. Μαρτζούκο , Δ. Κυριακού (Κάρλος) και Γ. Πολυκράτη , έκαναν
J 1953 , ενώ διάφορες αναρριχήσεις στην περιοχή του Άρματος , με πιο ενδιαφέρουσα μία διαδρομή
μέχρι VIII+). (IV) που έγινε στο κύριο συγκρότημα της κορυφής από τους Πολυκράτη-Δαμία ( πε ­

. ο φέι;» . ΡΙΟδ . « το βουνό » , Μάϊ-Ιούν . 1950, σ. 37, Σεπτ.-Οκτ. 1959, σ. 124, περιοδ. « Β ο υ ν ά»
[τη ΝΔ Πάρ­ του 1983, τ . 7, σ. 49-54, τ . 8, σ . 51-52).
συμβ ολή με Η εξερεύνηση του Φλαμπουριού αρχίζει με τη διαδρομή (IV) που έγινε στις
την ομώνυ­ 26-5-1946 από τους Γ. Σβαμπ-Κ. Αλεξόπουλο και με τη διαδρομή (111) που έγινε στις

ουν ανοιχτεί 13-10-1946 από τους Σ . Π ίσαλα-Α. Βούξινο-Π . Βιδάλη-Α. Πετροχε ίλου (επετηρίδα του
Ε .σΣ . « τ ο βουνό-1946 » , σ. 175-177).
ύς έχουν γί­ Διαδρομές - μονοπάτια: Επειδή στις κορυφές Καραβόλα , Όρνιο και Κακή Ράχη
ωιω από τη υπάρχουν διάφορες εγκαταστάσεις ΝΑΤΟ , Στρατού , Αεροπορίας , Ναυτικού και ΟΤΕ , η
ρίου (1960 ), ανάβαση σ' αυτές είναι απαγορευμένη. Οι μόνες προσπελάσιμες ψηλές κορυφές είναι
βράχια στο η Κυρά , ο Αέρας, ο Λαγό ς, το Ξεροβούνι , το Αβγό, το Πλατύ Βουνό , το Φλαμπούρι και
το Μαυροβούνι , στο οποίο όμως είναι κτισμένο το ξενοδοχείο Μον-Παρνές με την τε­
( ητ ι κ ά πεδία ράστια έκτασή του και τι ς διάφορες εγκαταστάσεις του .
)υ Δ . Κορρέ Μπορούν όμως να γίνουν σε όλο το ορεινό συγκρότημα της Πάρνηθας πάρα πολ­
1996). λές θαυμάσιες και ποικιλόμορφες διαδρομές από ωραιότατα μονοπάτια που ξεκινούν
ι γίνει καθό­ είτε από τις πολλές «εισόδους » του βουνού προς αυτό , είτε από «μέσα» από το βουνό
; μόνο ορει­ προς διάφορες κατευθύνσεις . Τα περισσότερα μονοπάτια εί ναι καλοδιατηρημένα και
.. όπως στα σηματοδοτημένα μ ε διάφορα χρώματα ή έχουν κατατοπιστικές πινακ ίδες.
στις 20 και Παρακάτω αναφέρονται διάφορες συνήθεις διαδρομές της Πάρνηθας . Η φαντασiα
γγl-διάσελο­ όμως και η διάθεση για εξερεύνηση του πεζοπόρου μπορούν να τις πολλαπλασιάσουν
στ η σπηλιά και να τις ποικίλλουν Π .χ . διαδρομές εκτός μονοπατιών , διάβαση ρεματιών , πέρασμα
11 2 Ι ΤΑ Β Ο ΥΝ Α Τ Η Σ Α ΤΤΙΚΗ Σ

ή ανά βασ η απ ό κρ η μ νω ν πλα γιών κ .ά . Εξάλλου στο χάρτη της Πάρνηθας που υπάρχει
στο βιβλίο σημειώνονται πολλές διαδρομές που μπορούν να γίνουν ακόμα .
1. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα τον οικισμό Θρακομακεδόνες ή το τελεφερίκ
α. Θρακομακεδόνες-χαράδρα Χούνη- καταφύγιο Μπάφι *-και επισΤΡQ/φή (* ή-μονοπάτι
για Αγ . Τριάδα-Γο ύρνα-χαράδρα Χούνη-Θρακομα κεδόνε ς) .
β . Θρακομα κεδόνες- χαρ άδρα Χ ο ύ ν η *- κ α τ α φ ύ γ ι ο Μπάφι-πηγή Κανταλίδι - κορυφή
Αβγό-πηγή Κυρά -καταφύγιο Φλαμπούρι-Φλαμπουρά κι-Κου σ ίζα-Πέτρα Βαρυμπό­
πης-Θρα κομα κεδόνες (* ή-διάσελο Αβγού /Κυράς-καταφύγι ο Φλαμη ο ύρι­
Φλαμπουράκι ).
γ. Θρακομακεδόν ες-Πέτρα Βαρυμπόπης-Κουσί ζα-Φλαμπουράκι-καταφύγιο Φλα­
μπού ρι-πηγές Κυράς και Κορομηλιά ς- κορυφή Ξεροβούνι και επιστροφή-δασικός
δρόμος-ρά χη Ασφάκα-Πέτρα Βαρυμπόπη ς-Θρακομακ εδόνες .
2. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα το πλάτωμα Αμυγδαλιές
α. Αμυγδαλιές-ρέμα Αγ. Γεωργίου-ερημοκ κλήσι Αγ . Γεώργιος-πηγή Κεραμίδι*-κορυφή
Κυ ράς-διάσ ελο Σ κάλα-δ ρ όμο ς ορεινό ς κ αι δασικός-Αμυγδαλιέ ς (* ή -δασι κός δρό ­
μος-ρέμα Πλατανάκι-λατομείο-Αμυγδαλιέ ς ).
β . Αμυγδαλιέ ς-ρ έμα Αγ . Γε ωργίου -Αγ. Γε ώργιος-ρά χη Κούμπ ουλα-Κιάφα Πίνη­
Ταμίλθι -και επι στ ρ ο φ ή .
3. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα το καταφύγιο Μπάφι
α. Καταφύγιο Μπάφι-δρόμο ς-πηγή Σκ ίπιζα-βόρεια πλαγιά Καραβόλας*-πηγή Μ όλα
και ερημοκκλήσι Αγ . Π έτρο ς-Β-ΒΑ πλαγιά ρά χη ς Σαμάρι-καταφύγιο Μπάφι (* ή­
διάσελο Όρνιου /Καραβόλας-καταφύγιο Μπάφι).
β. Καταφύγιο Μπάφι-δρόμ ος-πηγή Σκίπι ζα-β ρύ ση Παλιο χώ ρι-Αγία Τριάδα-δ ρόμο ς ­
μονοπάτι για κατα φ ύ γ ι ο Μπάφι .
4. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα το καταφύγιο Φλαμπούρι

α. Καταφύγιο Φλαμπούρι -πηγέ ς Κυράς και Κο ρομηλιάς-κορυφή Ξεροβού νι-και επι­

στροφή .
β. Καταφύγιο Φλαμπούρι -πηγή Κανταλί δl-καταφ ύ γιο Μπάφι -πηγή Σκίπι ζα-βόρειες
πλαγιές Καραβόλας και Όρνιου -πηγέ ς Μεσσανό Νερό , Κρυφονέρι , Κορομηλιά, Κυ­
ρά-καταφύγιο Φλαμπούρι .
5. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα την Αγία Τριάδα
α. Αγ . Τριά δα- δρόμο ς-μονοπάτι για καταφύγιο Μπάφι-διά σελο Ό ρνιου-βόρεια πλαγιά
Καραβόλα ς-πηγή Σκίπι ζα-βρύση Παλιοχώρι-δρόμος-Αγ. Τριάδα .
β. Αγ. Τριάδα -δ ρόμος-πηγή Γούρνα-Χούνη-πηγή Θέριζα-διάσελο Αβγού/Κυράς­
καταφύγ ιο Φλαμπο ύ ρι -δασικό ς δρόμο ς -πη γή Κανταλίδι- καταφύγιο Μπάφι­
μονοπάτι γ ι α Αγ . Τριάδα .
6. Διαδρομές με αφετηρία την Αγία Τριάδα και τέρμα τον Αυλώνα
α. Αγία Τριάδα-δρόμος-βρύση Παλιοχώρι -ηην ή Σκίπι ζα-βό ρεια πλαγ ι ά Καραβόλα ς­
πηγή Μόλα και ερημο κκλήσι Αγ . Πέτρος-δασι κός δρόμος Μα κρυλάκκας-Λημικό
(π η γ ά δ ι και ερημοκκλήσι Αγ . Γεώργι ο ς )-αρ χαίος πύρ γο ς-Πύρε ζα-Αγ. Νικ όλα ος (πη­
γάδι και ερ η μοκ κλ ή σ ι) -ρε μ α τ ι ά -λάκ κ α Γκι ώνα-Αγ . Τριάδα -Μεγάλη Βρύση -Αυλώνας .
 Π ΑΡΝ Η Θ Α Ι 113

ηθας που υπάρχει

α κό μ α ,

το τελεφερίκ
οφή (* ή-μονοπάτ ι

(ανταλίδι- κορυφή
ι- Π έ τ ρ α Βαρ υμπό­
JYIO Φλαμπο ύρι­

: ι - κ α τ α φ ύ γ ι ο Φλα­
τιστροφή-δασ ικός

Κε ραμίδι· -κορυφή
(* ή -δασικός δρό ­

ιυλα-Κιάφα Πίνη­

όλας* -πηγή Μόλα

:ρύγ ιο Μηάφ: (. ή­

α Τριάδα-δρόμος­

. ε ρο β ού νι- κα : επ ι ­

ή Σκ ίπιζα-βόρει ες
)ι , Κορομηλιά , Κυ­

ιου-βόρε ια πλ α γ ι ά

λο AβγoύlKυράς­
ι τ α φ ά ν ι ο Μπάφι­

J
ιογιά Καραβόλας ­
ρ υλάκκας -Λημ ικό
Άγ. Νι κόλαος (π η ­
Βρ ύση-Αυλώνας .
1141 Τ Α Β Ο ΥΝ Α ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

7. Διαδρομές με αφετηρία την Αγία Τριάδα και τέρμα τη Φυλή (Χασιά) που γράφτηκαν (
α. Αγ . Τριάδα-δρόμος-Κακή Ράχη-πηγές Σ κίπιζα και Πλατάνα-αυχένας Πάνα-πηγές βόλας (βλ. σχετ»
Γκούρα και Κρόνιεζα-τοποθεσία Παλιοχώρι και ερημοκκλήσι Αγ, . Παρασκευής­ χουν ενδείξεις γιι
Κιάφα Καμπέρα-Κιάφα Πίνη-πηγή Ταμίλθι-χωράφια Γκιώκα-Αλονόήειρο-Φυλή . νείς ανθρακείς» ι
β. Αγ. Τριάδα-Παλιοχώρι-δασικός δρόμος-ρέμα Μηονηά-Μεσονύχη-σηήλαο Πανός­ νες θέσεις του βc
φαράγγι Γκούρας-Μονή Κλειστών-Φυλή. Επί Φρανκοι
Για το πέρασμα του φαραγγιού της Γκούρας απαιτούνται γνώσεις και εξοπλισμός μάλλον είχαν ανέ
αναρρίχησης . Αναλυτικές περιγραφές του περάσματος της Γκούρα ς έχουν δημοσιευθεί τες (Αρναοιηηδε .
στο περιοδ . « Ε κδ ρο μ ι κά » , Σεπτ. 1930 και στο «Ενημερωτικό Δελτίο » του Ε .ο.Σ . Αθη­ Αγ. Τριάδας είχα'
νών , lούλ.-Αύγ . 1978. Το πρώτο πέρασμα του φαραγγιού έγινε ανάποδα (από « Κ λ ε ι ­ Ο Άγγλος πι
στά » προς σπήλαιο Πανός) , από 5 μέλη της Υπαιθρίου Ζωής, την 11-11-1928. Το δεύ­ στην Πάρνηθα , c
τ ερο πέρασμα (από σπήλαιο Πανός προς « Κ λ ε ι σ τ ά» ) , έγινε την 27-7-1930 από μέλη κορυφής κατά το
του Ε.ο.Σ. , της Υπαιθρίου Ζωής και του Πανός . νικά » τεύχ. 9-10,
8. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα τη Φυλή (Χασιά) Ο Γερμανός
α. Φυλή-Σκάλιεζα-ρέμα Θοδώρας-πηγάδια Φίχθι και Τσεβά-Κατσουλιέρι-Βελανιδιές­ ανέβηκε στην κο
Δάφνα-αγωγός Μόρνου-Σκάλιεζα-Φυλή. βλίο του «Αναμν ,
β. Φυλή-Αλογόπετρα-πηγή Ταμίλθι-σπήλαιο Πανός-πηγάδι Μαρίστα-Καλαμαρά­ και Αθήνα 1976.
Άρμα -Μονή Κλειστών-Φυλή. Τον ηερασμι
9. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα τη Μονή Κλειστών σκοί και τυροκόι
α. Μονή Κλειστών-κορυφή Άρμα-Καλαμαρά-πηγάδι Μαρίστα-Μεσονύχτι-σπήλαιο Πα­ Παλιοχώρι και αλ
νός *-πηγή Ταμίλθι-χωράφια Γκιώκα-Αλογόπ ετρα-εικονοστάσι-Μονή Κλειστών (* ή­ χαν τότε στην Πά
φαράγγι Γκούρας-Μ ονή Κλειστών) . Η πρώτη «ΕΤ
10. Διαδρομές με αφετηρία τη Μαλακάσα και τέρμα τον Αυλώνα ραβόλα, όπου KC
α . Σιδηροδρομικός Σταθμός Σφενδάλης-δασικός δρόμος-ρέμα Παλιομήλεσι-πηγάδι νασίου της Πλάκ :
Παλιομήλεσι-Σαλονίκι-Άγ. Νικόλαος (ερημοκκλήσι και πηγάδι)-ρεματιά-δασικός μαζαν « Π ερι πατ η
δρόμος από Βούντιμα-λάκκα Γκιώνα-Αγ . Τριάδα (ερημοκ κλήσι και πηγάδι)-Μεγάλη ρα καθηγητής-γι
Βρύση-Αυλώνας . ανάβασης , που δ
β. Σιδηροδρομικός Σταθμό ς Σφενδάλης-δασικός δρόμος-ρέμα Παλιομήλεσι*-Σαλ ονίκι Όπως φαίνετ
-διάσελο-Βίλια (πηγάδι)-Αυλώνας (* ή-δασικ ός δρόμος-πηγάδι και ερημοκκλήσι επισκέψεις στην
Αγια Σωτήρα -Μάλια Αέρας-Αυλώνας) . κοι όπου φυλαγό ι
11. Διαδρομές με αφετηρία τους Θρακομεκεδόνες και τέρμα τη Μαλακάσα Αθήνα (παγοποιε
α. Θρακομακεδόνες-Πέτρα Βαρυμπόπη ς-ράχη Ασφάκας-πηγές Κορομηλιά και Μεσ­ Στα τέλη του
σανό Νερό-Άγ. Πέτρος στη Μόλα-τοποθεσίες Καψάλα και Ντρέη-Μνήματα-πηγάδι και στην Καραβόί
Παλιομήλεσι-ρέμα Παλιομήλεσι-δασικός δρόμος-Σ.Σ. Σφενδάλης . Heldreich , ο xα~
12. Διαδρομές με αφετηρία-τέρμα τον Αυλώνα φυσικός Δ . Αιγινή
α . Αυλώνας-δασικός δρόμος για Βούντιμα-Μεγάλη Βρύση-Αγ. Τριάδα (ερημοκκλήσι Γύρω στο 19
και πηγάδι)-λάκκα Γκιώνα-ρεματιά-Άγ . Νικόλαος (ερημοκκλήσι και πηγάδι)*­ κτης). Το 1903 α
Αραλάλα-Δραμπάλα-Μεγάλο και Μικρό Αρμένι-Αγ . Τριάδα-Μεγάλη βρύση­ 1936, σ . 10-13),'
Αυλώνας (* ή-Σαλονίκι-διάσελο-Βίλια -Αυλώνας). θρο » , Αύγ. -Σεπτ.
Ιστορικά αναβάσεων: Δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίετ για το πότε κατά την άλλοι τρεις , πραγ
αρχαιότητα ανέβηκαν για πρώτη φορά στην κορυφή της Πάρνηθας. Σύμφωνα με αυτά 1935, σ . 217).
 Π Α ΡΝ ΗΘ Α Ι 115

rιά) που γράφτηκαν στην εφημ . « η Καθημερινή» της 7-8-1960 για τα ευρήματα της Καρα­
'ας Πάνα-πηγές βόλας (βλ. σχετικό προηγού μενο κεφάλαιο « α ρ χ α ί α νεωνραφία-ισιορία ») , τότε υπάρ­
. Παρασκευής­ χουν ενδείξεις για αναβάσεις που γινόντουσαν γύρω στο 9.00 πΧ Επίσης , οι «Αχαρ­
ιετρα-Φυλή . νείς ανθρακεκ » ή οι έ φ η β ο ι Αθηναίοι που εκτελούσαν τις « π ερ ι πο λ ί ε ς » στις οχυρωμέ­
Jπήλαιο Πανόο­ νες θέσεις του βουνού, ίσως ανέβαιναν στην κορυφή.
Επί Φραγκοκρατίας, οι Ιταλοί άρχοντες των Αθηνών που επιδίδονταν στο κυνήγι
και εξοπλισμός μάλλον είχαν ανέβει στην κορυφή. Οπωσδήποτε όμως, επί Τουρκοκρατίας, οι Αρβανί­
ουν δημοσιευθεί τες (Αρναούτηδες) ληστές που λυμαίνονταν την περιοχή ή οι καλόγεροι της Μονής της
του Ε.ο.Σ. Αθη­ Αγ . Τριάδας είχαν επισκεφθεί την Καραβόλα .
) δ α (από «Κλει­ Ο Άγγλος περιηγητής W. Leake αναφέρει στο οδοιπορικό του για μια επίσκεψη
11-1928. Το δεύ­ στην Πάρνηθα, στη Μονή Αγ. Νικολάου (Μετόχι της Αγ. Τριάδας) και στην περιοχή της
·1930 από μέλη κορυφής κατά τον lανουάριο του 1806 (σχετικό δημοσίευμα στο περιοδ . « Δ α σ ι κ ά Χρο­
νικά » τεύχ .
9-10, Σεπτ.-Οκτ . 1981).
Ο Γερμανός αρχαιολόγος L. Ross καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και Χάλλης
ιl έρι-Β ελα νιδιές­ ανέβηκε στην κορυφή στις 18 ΜαΊου 1833. Περιγραφή της ανάβασης υπάρχει στο βι­
βλίο του « Αν α μ ν ή σ ε ι ς και ανταποκρίσεις από την Ελλάδα 1832-1833», Β ερολίνο 1863
στα-Καλαμαρά­ και Αθήνα 1976.
Τον περασμένο αιώνα ανέβαιναν στην κορυφή οι σκηνίτες Σαρακατσαναίοι (βο­
σκοί και τυροκόμοι) που ανέβαζαν και έβοσκαν τα κοπάδια τους στη Ντράσιζα , στο
xτι-σπήλaιo Πα­ Παλιοχώρι και αλλού, καθώς και οι διάφοροι πεζοπόροι, κυνηγοί και ληστές που υπήρ­
ή Κλειστών (* ή­ χαν τότε στην Πάρνηθα.
Η πρώτη «επίσημη » αναφερόμενη ομαδική ανάβαση (10 άτομα) στην κορυφή Κα ­
ραβόλα, όπου και διανυκτέρευση , έγινε τον lούνιο του 1890 από μαθητές του Γ' Γυμ­
ομήλεσι- πηγάδι νασίου της Πλάκας, που είχαν σχηματίσει μία εκδρομική ομάδα (1888-1892) που ονό­
.εμαηά-δασικό; μαζαν «Περιπατητικό Σύλλογο Εκδρομών » . Στην ομάδα αυτή συμμετείχε και ο αργότε­
πηγάδl)-Μεγάλη ρα καθηγητής-γεωγράφος Ι . Σαρρής ο οποίος έκανε και τη σχετική περιγραφή της
ανάβασης , που δημοσιεύθηκε στο περιοδ. « Ε κδ ρ ο μ . κω τον Οκτώβ . 1932, σ. 266-267
μήλεσl*-Σαλονίκι Όπως φαίνεται από την περιγραφή, είχαν προηγηθεί προ πολλού συστηματικές
(πι ερημοκκλήσ: επισκέψεις στην κορυφή , γιατί στην Καραβόλα υπήρχαν οι γκρούπες, δηλαδή οι λάκ­
κοι όπου φυλαγόταν το χιόνι σκεπασμένο με κλαριά και χώμα, για να μεταφέρεται στην
λακάσα Αθήνα (παγοποιεία δεν υπήρχαν τότε) .
ομηλιά και Μεσ­ Στα τέλη του 190υ αιώνα, αν έβαιναν συστηματικά στην Πάρνηθα και οπωσδήποτε
v1νήματα-πηγάδl και στην Καραβόλα , για επιστημονικές εργασίες , οι βοτανολόγοι Θ . Ορφανίδης και Th.
Heldrei ch, ο χαρτογράφος J.A. Kaupert, ο αρχαιολόγος Α. Σκιάς, ο αστρονόμος­
φυσικός Δ. Αιγινήτης Κ.ά.
>α (ερημοκκλήσι Γύρω στο 1900 τοποθετείται στην κορυφή το πρώτο ξύλινο υψόμετρο (υψοδεί­
JI και πηγάδι)*­ κτης). Το 1903 ανεβαίνει στην κορυφή ο Ν . Καρβούνης (περιοδ. « τ ο βουνό », lαν .
Λεγάλη βρύση ­ 1936, σ . 10-13), το Μάϊο του 1904 ανεβαίνει ο Θ . Κόντερης (περιοδ . « Ε λ λ η ν ι κ ό Ύπαr­
θρο » , Αύγ .-Σεπτ. 1945) και τον lούλιο του 1905 οι Β. Λεοντόπουλος , Α . Λευκαδίτης και
ο πότε κατά την άλλοι τρεις, πραγματοποίησαν ανάβαση στην Καραβόλα. (περιοδ. «Εκδρομικά» , Αύγ .
Jμφωνα με αυτά 1935, σ. 217).
116 Ι ΤΑ Β ΟΥ Ν Α Τ Η Σ Α ΤΤ Ι Κ ΗΣ

Ο Τηλ. Καββαδίας στο άρθρο του με τίτλο « Π ρωτοχ ρο ν ι ά στην Πάρνηθα », που δη­
μο σιεύθηκε στο περιοδ . « τ ο βουνό » , Ιαν . 1946, σ . 63-66, αναφέρει ότι την Πρωτοχρο­
νιά του 1917 ανέβηκαν στην Καραβόλα μα ζ ί με τον Εμ . Μπαμιέρο. Σε ανάμνηση αυτής
της ανάβασης καθιερώθηκε το 1930. από τον Ε .σΣ. Αθηνών , το κόψιμο της πίτας , να
γίνεται κάθε Πρωτοχρονιά στην κορυφή της Πάρνηθας.
Παλαιά άρθρα για αναβάσεις και διαδρομές στην Πάρνηθα έχουν δημοσιευθεί ακό­
μα στο περιοδ. « Ε θ ν ι κόν Εγερτήριον » της 6-9-1915 (άρθρο Χρ . Ενισλείδη) , στο βιβλίο
« Α τ η κ ο ί Περίηατοι » του Κ. Πασαγιάννη το 1922, σ το « Η μ ε ρ ο λό γ ι ο » του Οδοιπορικού
Συνδέσμου το 1926, σ τ ο ν «Οδηγό της Αηική; » του Ε.στ το 1930, στο περιοδ . « Ε κ­
δρομικά » το Φεβρ. 1930 και το Σεπτ . 1931 , στο περιοδ . « ο γύρος της Ελλάδος » έκδ.
« Α κρ όπολ ι ς» τον Ιαν . 1936 κ α ι αλλού .
Λογοτεχνικά: Για την Πάρνηθα έχουν νραφιεί αρκετά ποιήματα από φυσιολάτρες
ποιητές όπως ο Ν . Τσεκούρας το 1925 με τίτλο « Στ η ν Πάρνηθα » (περιοδ. « Ε κδ ρ ο μ ι ­
κ ά» Ιούν .
1929) και «Στην πηγή Πλατάνα » (περιοδ . « Ε κδ ρ ο μ ι κά» Δεκ. 1929), ο Γ. Στα­
μπολής το 1927 με τίτλο « Στ η ν Πάρνηθα » ( π ε ρ ι ο δ . «Ύ πα ι θ ρ ο» Μάϊος 1939), ο Πλ .
Μεταξάς το 1929 με τίτλο « Η Μητέρα μας η Πάρνηθα » (απαγγέλθη κε στη γιορτή­
κόψιμο της πίτας που έγινε στην Καραβόλα την 1-1-1930) και όπως γράφει ο Γ. Σαχί­
νης στο π εριοδ. « Κ ο ρ φ έ ξ» , Μάρτ .-Απρ. 1981 : ο Μ. Καλοναίος με τίτλο « Π ά ρν η θ α» , ο
Λ. Μίχας με τίτλο «Αηιοφωλιά Πάρνηθας » , ο Ν. Σαντοριναίος με τίτλο « Π ά ρ ν η θ α » και
ακόμα με περιορισμένους στί χους οι Σ. Σκίπης , Μ. Κωνσταντόπουλος , Γ. Μπαρμπα­
γιάννης και ο Κ. Παλαμάς .
Ορειβατική θέα: Από το διάσελο Καραβόλας-Όρνιου και από τις κορυφές Κυρά
και Α έρας μπορούμ ε να δούμε , όταν υπάρχει διαύγε:« στην ατμό σφαιρα , τα παρακάτω
βουνά: Β όρ εια : Πυξαριά , Δίρφη , Ξεροβ ούνι και Όλυμπο Ευβοίας. Α-ΝΑ: Πεντέλη και
Ό χη . Σχεδ όν νότια : Υμηττ ό . ΝΔ : Δίδυμο , Τραπεζώνα, Αραχναίο και Πάρνωνα . Δυτικά :
Ζήρια, Χ ελμό , Γεράν εια , Πατέρα , Κιθαιρώνα και Πάστρα . ΒΔ-Β : Ελικώνα , Ζαγαρά ,
Παρνα σσό , Χλωμό. Κτυπά και Καντήλι .
Χάρτες: Για την Πάρνηθα έχουν εκδοθεί οι εξής αξιόλ ογοι χάρτ ες Αυτοκρατορικό
Γερμανικό Αρχαιολογικό /νστιτούτο-χαρτογρ. J,A. Kaupert- κλ. 1:25.000: Τατόϊ 1893,
Φυλή 1894, Μ εγάλο Βουνό 1894. Σαρρή ς Ιωάν νη ς: Πάρνης . Έκδοση Οδοιπορικού
Συ νδ έσμου , κλ. 1:50.000, 1930. Δασαρχείο Προτύπου Δασοπονίας Εθνικού Δρυμού:
Πάρνηθα, κ λ . 1:20.000, 1967. Υπουργείο Γε ωργίας : Ο Εθνικός Δρυμ ός Πάρνηθας, κλ .
1:50.000. Νέζη ς Νικόλαο ς: Πάρνηθα , κλ . 1:50.000, 1983. Ε.ο.Σ. Αχαρνών: Πάρ νηθα ,
κλ . 1:50.000, 1985. Γ.ΥΣ. : κλ . 1:25.000: Άγ . Στέφανος 1991 , Αγία Τριάς 1992, Σκούρτα
1990 και κλ. 1:50.000: Κηφισιά 1988, Αθήναι-Ελευσίς 1992. « Α νάβ α σφ: Τα μονοπάτια
της Πάρνηθας , κλ. 1:35.000, 1998 και Πάρ νηθα-Οδη γός στη φ ύση και τα μ ονοπάτια ,
κλ . 1:35.000, 2000.
 Τ Α Β Ο ΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤ ΙΚ ΗΣ Ι 11 7

.), που δη­

Ι ρωτοχ ρο ­
Ίση α υτή ς
: πίτας , να

ευ θ ε ί ακό­
στο β ιβλίο
οητορι κού
Jιοδ . « Εκ­
ιδ ο ;» έκδ .

ι σ ι ολά τρες
« Ε κδ ρο μ ι ­
), ο Γ. Στο­
39), ο Πλ .
r η γιορτή­
ο Γ. Σαχί ­
ρν ηθα » , ο
ιν ηθα » και
Λπαρμπα ­

Jφές Κυρά
παρακάτω
εντέλη κα ι
,α . Δυτικά:
:, Ζαγαρά ,

' Kρ aτop Ι Kό
ατόϊ 1893,
οιηορικ ού
ύ Δρυμού :
ιν η θ α ς , κλ .
Πάρνηθα ,
2, Σκούρτα
μονοπάτια
ιο vοπάτιa ,

Α γ . Τρ ιάδα κο/ Μ εγ άλο Α ρ μ ένι

Ι Ι 8 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝ Α ΤΗ Σ Α ΤΤΙΚΗΣ

Ι Προς το Παλ ιαχώρl , Ι 93 4 (αρχείο E.Q. O.A.) Κο

Ι Α πό τους πρ ώ τ ο υ ς χι ο νοδρ ομ ικ ού ς α γ ώ ν ες , 1932 (αρχε ίο E . ~ :o . A: ~-

 Π ΑΡΝΗ Θ Α Ι 1Ι 9

Κορ υφή Κσραβ όλσ , Ι 930 Χιονοδρόμοι στην Αγ . Τριάδο , 1934 1

Κ ατ αφύγιο σ το Όρ νιο , ,946 ( αρχ είο Ε . ο. ο. Α . )

 Πάστρα (1025μ.)

~, Ονομασία: Δ εν είναι γνωστό πότε κ α ι γΙ9fί δόθηκε

"- Ε9 ''- ΙJ :'Oνομασία Πάστρα στο βουνό αυτό της Αττι κής .
) KGTq τους βοσκο ύς της η εριοκήξ, οι λάκκες βόρ εια
\ Kα~ "BA των κ ύ ρ ιων κορυ φ ών, που αποτελούν τρό­
~- '- - Γ πον τινά ένα οροπέδιο, ονομάζονται Πάστρα , δηλαδή
~)~~ καθαρό μέρος. Το λένε δε και Μαδαρό.
\"- . .... ,..-L,

~)
-, •
Ο Γερμαν ός χ α ρ τ ο γ ρ ά φ ο ς J.A . Kaupert στ ο
Q> ύ λλ ο χ ά ρ τ η « Μ ε γ ά λο Βουνό» , κλ.1:25.000, έκδ.
ι 1894 του Αυτ οκ ρατ ορικού Γερμανικού Αρ χαιολογι­
<:,1 κού Ινστιτούτου , αναφέρει μόνο Βουνό της Πάστρας.
Στο χάρτη της Αττι κής κλ. 1:100.000, ε κδ . Ελευθερουδάκη (1923) αναφέρεται μόνο
μία κορυφή με την ονομασία Πετ ρο νεράκι Στο φύλλο χά ρτ η Αθ.-Αττι κή , κλ. 1:400.000,
έκδ. 1924 της Χαρτογραφικής Υπηρ εσίας Στρατού, αναφ έρεται μόνο ολόκληρο το β ου­
νό ω ς Πετρογ εράκι . Στο χ ά ρ τ η της Αττικής κλ. 1:150.000 του Ιωάννη Σαρ ρή έκ δ Ι. Σι­
δέρη (1930) αναφέρεται ολόκληρο το βουνό ως Πάστρα , καθώς και οι δευτερεύουσες
κ ο ρ υ φ έ ς Κράπθι και Μαυροβούνι.
Στο λ επτομερή χά ρτ η της 524 PaI. Fd. Surνey Coy κλ. 1:100 .000, έ κδ . 1944, ανα ­
φέρεται ολόκλ η ρο το βουνό ως Πάστρα, κα θ ώ ς και οι κύ ρ ι ες κο ρυφές Κούρτιζα , Μπου ­
ζούρεζα και οι δ ευτερεύουσες Κράπθι, Μαυ ροβούνι , Πυ ργάρι , Κρίπεζα , Κουσάρι , Μαρ­
σόρι, Κάστ ρ ο , Πρινιαζέζα, Λιθάρια .
Ο χ ά ρ τ η ς της Γ.Υ. Σ. ( φύ λλ ο Ερυθραί) κλ. 1:50.000 έκδ . 1989 αναφέρει το βουνό
ως Πάστρα . Με την ονομασία αυτή δεν υπάρ χει άλλο ορεώνυμο στην Ελλάδα.
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Γύ ρω απ ό την Πάστρα υπήρ χαν κ α τ ά την αρ­
χα ι ότ η τα οι δήμοι και οικισμοί Οινόη, Ελευθ εραί, Ερυθραί , Υσιαί και Σκώλον .
Στις δύο φυσικές διαβάσ εις τ ου βουν ού υπήρχαν διάφορα ο χυρωματικά έργα
όπως στα ΝΔ , σ ε ύψος 510μ ., στη δίοδο των Ελευθερών (Κάζας ) το ο μώ ν υ μ ο φ ρούριο
(με περίμετρ ο 1000μ. περίπου) τ ου 40υ αι. η.Χ, του οποίου σημαντικά ερε ίπ ια σώζο­
νται μέ χρι σήμερα (τετράγωνοι δι ώροφοι πύργοι ύ ψ . 5-6μ. και τεί χη ύ ψ . 2-3μ. και πά­
χο υ ς 2 ,5μ.), στα ΝΑ το φρούριο Πάνακτο , πάνω (δυτικά) από το χ ω ρ ι ό Πράσινο , σε
ύψ ος 714μ . , του οποίου λίγα ερ ε ίπια σώζονται (π ύρ γο ς , τείχη, θεμ έλια κ.ά .), στα νότια
κοντά στην Οινόη οχυρωματικός πύργος του 40υ αι. η.Χ. του οποίου μ ία γωνία σώ ζ ε ­
ται α κ όμα κ .ά. Για τη θ έση του φρουρίου Πάνα κτ ο υπάρ χει διαφωνία μ εταξύ των αρ­
χα ι ολ όγων γιατί με ρικοί το ταυτίζουν με το φ ρο ύ ρ ι ο των Ελευ θερών.
Γεωγραφική θέση: Η Πάστρα βρίσ κεται στη Β-ΒΔ πλευ ρά του Ν. Αττικής , στα σύ­
ν ο ρ α με τ ο Ν. Βοιωτίας , στον οποίο ανή κει η ΒΑ πλευ ρά του βουνού . Εκτείνεται μεταξύ
Κιθαιρώνα, του οπο ίου αποτελεί τη φυσική προέκταση προ ς τα αν ατολ ι κά κα ι της Πάρ­
νη θ ας , με την οπο ία χωρ ίζ ετ α ι μ ε το ο ρ οπέδ ι ο των Σκο ύρτων.
Σε γενικές γραμμές ορί ζετ α ι ανατολικά από τα χω ρ ι ά Πύλη (πα λ. Δερβενοσά λεσι )
12 2 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤ ΙΚΗ Σ

κα ι Π άνακτο (πα λ. Κακονι οχ ωρι ) , νότια από το βαθύπεδο της Οινόη ς (παλ. Μάζι ), δυτι­ Γεωλογική δομή: ~
κά απ ό το ν Κιθαιρ ώ να , από τον οπ οί ο χω ρ ίζ ετα ι μ ε το διάσε λ ο ( 640 μ .) Κιάφα Σ ούρ: κ ής Ελλά δας και τα ηεη
(αρχ . Δρυ ό ς κεφ αλ α ί) κα ι τη δ ίοδο των Ελευθερών (Κάζα ς) κα ι βόρ εια από ικΕρυθρό;
, στοψ αμμίτες , η φα ι στίτες

(παλ . Κρι ε κούκι ) και τη Δάφνη (π αλ . Δαριμάρι ). . Υδρολογία : Ε ξαιτί c

Έκτα σ η : Με βάσ η τη ν ισ ο ϋψή ( υ ψ ο μ ετρ ικ ή ) καμπύλη των 1ΟΟΟμ. ( γ ! α να τηρηθ εί δ εν έχ ε ι καθ όλο υ πηγαί(
το μ έτρο σύγκριση ς μ ε τα ά λ λα βου νά ) , ο ι 4 ψη λ ότ ερες κο ρ υ φ έ ς του β ο υ νού έ χουν πε­ Κάζα , στην Ι .Μ . Ο σί ου ~
ρίμετρο 5 χλ μ. Με βάση την κ α μ π ύ λ η των 4 0 0μ. , πο υ ε ίν α ι και οι πρ όπο δ ες του β ο υ ­ χο υ Πη γής , στα ανατολι
νού (νότια κ α ι βόρε ια) κ α ι των 400-600μ . (ανατολικά και δυτικά ) η Πάστρα έχε ι μή κ ο ς και στο παλι ό μ οναστήρ
13 χ λ μ ., πλάτος 6,5 χλμ. και περίμετρο 55 χλ μ. περίπου. Σπήλαι α : Βόρε ια τι
Μορφολογ ία : Η Π άστρα ε ίνα ι ένα απλό μακρ όστενο βρα χώδ ε ς β ουν ό , που κύ ρ ι ο « Π ό ρτε ς» στ η ρίζα των
χ α ρ ακτ η ρ ι στ ι κό τ ου είναι ο ι π ολύ απ ότ ομ ες πλα γι ές τη ς κ ύ ρ ιας στενής ρά χης τ ου κ αι σε ύψος 730μ . στα ΝΑ 1
τα πολλά κ α ι ε κτεταμ έν α κα ρ σ τ ικά βυθ ίσματα που έχ ε ι ( λάκ κε ς - δο λ ίνε ς) σ ε όλ η τη Β­ Στη β όρε ια πλε υρc
ΒΑ πλευρ ά του , την ο πο ί α διασχ ί ζουν 4 μ εγάλ ες κ α ι β α θ ι έ ς ρ εμ α τ ιές , τ ο Π ετρ όρεμα 45 0μ . , λί γο π ιο πάνω α
( π α λ . Γκούρ εζα) , το Κα κ όρεμα , τ ο Βα θύρ εμα κ α ι τ ο Μ ο ύρεσι. Στη νότ ια πλευ ρά τ ου χε ι μία σπηλιά , που χρ :
βο υνού υπά ρ χ ει η εντ υ πω σ ι α κ ή ρ εματιά - χαράδρα Χ ο ύ ν η ή Χ ώ ν η (πο υ συν ε χ ί ζει μ ε Χλωρίδα· βλάστη
την ο ν ομασία Π έλκες) , καθώς κα ι τα μι κρ ότερα ρ έμ ατα Στί ρ ι , Τζά λα , Ντα ρδίση , Κάστι­ δ όν η βόρ εια πλευ ρά τ
ζα και Ριμπάρι. Τα ρ έμ ατ α της βόρ εια ς πλευράς κα τ α λ ήγ ο υ ν στ ο Β ο ι ωτι κό Ασ ωπό κα ι π λ ευρά της , από τη ρε
της νότιας στο Σαρανταπόταμο (Ελευσίνιος Κη φισός). τ ες, έχε ι πάρα π ολλά .
Κορ υφή : Κού ρτεζα 1025μ. Οι κά το ικο ι τη ς περιοχής τη λένε και Τσούκα , ε νώ Κ ο ύ ρ­ έν α ς απέραντος λουλο ι
τ εζα ονο μ ά ζο υ ν μία π ερι ο χή ανατ ολι κ ότ ερα. Στ ο υς παλαι ότ ερ ου ς ε π ίσ η μ ο υ ς κ α ι μη Πα ν ίδ α : Στην Πά σ ο

χ ά ρ τες υπήρ χε σ ύ γ χυ ση γ ια το ύψο ς τη ς κο ρ υ φής Κο ύρτεζα. Σ ε άλλους (π α λ α ι ο ύ ς) δ ι ά φο ρ α νυκτόβια .

α ν α φε ρό τα ν μ ε ύψ ος 9 30μ. κα ι σ ε ά λλους (νε ό τε ρ ο υ ς) μ ε ύψος 10 1 5 μ . Ο τελε υτ α ίος Μοναστήρια - εK~
ό μω ς χ ά ρ τ η ς της Γ.Υ.Σ . ε μ φ α ν ίζε ι σ ωστά τη ν Κο ύρτ ε ζα σα ν τη ν ψηλότερη κ ορυ φή μ ε το γ υναικ είο μ ονα στήρ
ύψος 1 025μ. Έτσι η ψη λότ ερη κο ρ υ φ ή της Πάστρα ς ε ί να ι η δυτικότερη ( Κού ρτεζα) κα ι του 11 ου σι. και κατά μ

όχι η ανατολικότερη ( Μ πο υζο ύ ρεζα) όπως νομίζου ν μ ερι κοί α κ όμα κα ι σήμ ερα. Ο γεω ­ του Σ υ μ βό λο υ ( ή Συμβ l
λο γι κό ς χ άρτ η ς τη ς περι οχής , που δημ οσι εύ θηκε στο βι βλίο του Κ. Μητσόπου λου « Τα ή Μυ όπ ολις ). Ο Όσιος Ι
πότιμα ύδατα των Αθηνών » το 1899, αναφ έρ ει σωστά τη δυτι κό τερη σαν την ψηλότερη μονή δ ι αλύ θ ηκε το 183:
κο ρ υφ ή μ ε ύ ψ ο ς 1 0 26μ . Β.Δ. της 25-9-1833.
Ψηλ ές κορ υφές: Ανών υ μ ε ς 10 20μ.-1 ΟΙ Ομ . κα ι Μπου ζούρε ζα ( και λ ανθασμένα Στε­ Ανασυγ κ ρ ο τήθηκ ε
φά νι ή Π ετρ ο γ εράκι ) 1 016μ. Ο ι β ο σκο ί τη ς πε ρ ι οχ ή ς γν ωρ ίζουν μό νο τη ν ον ομασία ο νομαστ ό Καθολικό τι
Μπ ου ζούρ ε ζα ( α πό το πολ ύ κ ρ ύ ο - μ π ο ύζ ι πο υ κάν ει ) , εν ώ Κ ο ύρτε ζα ο νο μάζο υ ν τη ν σταυ ρ οει δ ούς ναού κα
102 0μ . Ο Μητροπολίτη ς Αθη ν ώ ν Μ ελ έτιος στη Γ εω γρ α φί α του (1 8 0 7)-τ. Β. , σ. 343, 24-2-1981, εηισκε υ ά ζε '
ανα φ έ ρ ει ότ ι το Π ε τρο γερ ά κι ίσως να ε ίναι ο ι αρχαίες Ελ ευθεραί ( ά ρ α ήταν οι κισμ ό ς ) , νονιο : έ ργ α συντήρηση
ενώ στη σ . 356 α ναφέρ ει ότ ι βρισ κότα ν πλησίο ν χ ε ιμ ά ρ ρ ο υ β ό ρε ι α της Ο ι νό η ς. Κατά Στη ΒΑ άκρη τη ς Π
μ ία άλλη εκδ οχ ή το Π ετρ ο γ ερά κ ι ήτ αν εποχ ικός ο ι κ ι σ μ ό ς Βλά χων κτη νοτρόφων , γ ύρω άκ ρη του οροπεδ ίου φ ,
και μέσα στο οχυρωμ ένο μι κρομονάστηρο του Προφήτη Ηλία. τελούσε μ έ ρος του ο μι;
Χαμηλές κορυφές Ανώνυμη (ΟΤΕ) 820μ. , Κράπθι ( κα ι λανθασμένα Αστροπ ελ έ κι ) α ι . ω ς μετόχι της μονής

9 4 0 μ., Κα σ τρ άκ ι 739μ . , Κ άστρο 65 6μ. , Μάλια Κο υ σ ά ρ ι (ή Λημ έρια) 614μ . , Κρίπ εζα κού λουτρού κ α ι λιγότε !
77 5 μ . , Λ ι θ ά ρ ι α 621μ . , Μαρσόρι , 611μ. , Μ αυρο βούνι 9 3 7μ . , Πανό ραμα 9 1 9μ. , Πρι νια ζέ­ γ εται και Μονή Σιέρνατ
ζα ( ή Μαυροπλα γι ά) 8 50 μ ., Πυργ άρι 894μ . και Ράχη Γ κέ λεσι 5 6 0μ . Η κο ρ υ φ ή Μα υρ ο­ μ ός γιατ ί πολλά κο μ μ ά
βο ύν ι λέ γεται έ τσ ι, αν και έχει άσπρα βράχια , επε ιδ ή μαζε ύ ει μαύρα σ ύννεφα. ενσω μ α τω μένα στο ναό
 ΠΑΣΤΡΑ Ι Ι 2.3

ι , Μά ζι ) , δ υτι­ Γεωλογική δομή : Η Πά στρα αν ήκει από γε ωλογι κή άπο ψ η στ η ζώ ν η της Ανατολι ­
Κ ι ά φα Σο ύρι κής Ελ λάδας κα ι τα πετρ ώματά τη ς αποτε λ ο ύνται απ ό ασ β εστ όλι θ ο υ ς , δολο μ ίτες , σχι­
) τις Ε ρυ θρ ές στοψ α μ μ ίτες, ηφ αιστίτες και κροκαλοπαγ ή . ,
ι

Υδρολογία: Ε ξαιτί α ς τη ς φύ ση ς κα ι τη ς δι άτα ξη ς των η ειρωμ άτων τη ς η Π ά στρ α

: α να τηρη θ ε ί δεν έ χ ει κα θ όλ ου πη γα ία νε ρ ά. Λ ίγε ς μ όνο β ρύ σες β ρ ίσκοντα ι στα χα μη λά , όπως στην
ού έχο υ ν πε­ Κά ζα , στ ην Ι.Μ . Ο σίο υ Μελετ ίου κα ι αλλ ο ύ , καθώς και 4 πη γά δια στα Δ-Β Δ τη ς Ζωοδό­
δες του βο υ ­ χου Πη γή ς , σ τα ανατολικά τω ν κ ύρ ιων κορυφών , στο ερημ ο κ κλήσι του Αγ . Αθανα σίο υ
ια έχει μή κος και στο παλιό μ οναστή ρι του Προφ. Ηλία .
Σπήλαι α : Β όρ εια τη ς Μ ο νή ς Ο σίο υ Με λ ετίου κ αι δυτικά α πό το δ ιάσε λο ( 760 μ.)
ό, πο υ κύ ριο « Πό ρι εξ» στη ρίζα των κάθετων β ρ άχων της π ε ρι οχ ή ς υ πά ρχε ι μία σπ ηλ ιά - α σκ η ταρ ιό
άχη ; το υ κ αι σε ύψος 730 μ. στα Ν Α τη ς κο ρ υφ ής Πυ ργ άρι .
σε όλ η τη Β­ Σ τ η βό ρε ι α πλευ ρά το υ βο υνού κ α ι στα δ υ τ ικά της κο ρ υφ ής Κά στρο, σ ε ύψ ο ς
) Π ετρ όρ εμ α 4 5 0μ . , λ ίγο πι ο πά νω από το δ ρό μο και σ τ ην ε ίσοδο τη ς πετρ ώδου ς ρ εμ ατι ά ς , υπ ά ρ­
: πλευρά το υ χε ι μ ία σπηλιά , που χρ ησ ιμοπο ι ε ίτα ι για στάνη.
συνε χί ζ ει μ ε Χλω ρ ίδα - βλάστηση : Στα ψηλά η Πά στρ α είναι γ υμ νό βο υνό , όπω ς και όλ η σχε­
) δ ί σ Tl , κα ση­ δόν η βόρει α πλευρ ά της , όπου κ υ ρ ια ρχο ύ ν τα φρύ γα να κα ι τα που ρν άρια . Στη ν ότι α
ό Ασωπό κα ι πλ ευρά τη ς , απ ό τη ρε μα η ά Χο ύν η μ έχρι τη Μ ονή Οσίο υ Μ ε λ ετ ίο υ κ α ι τη δ ίο δο Π όρ ­
τ ε ς , έχε ι π άρα πο λλ ά π εύ κ α κα ι κο υ μα ρ ιέ ς . Ο ι ψη λ έ ς κο ρ υ φές τη ς τη ν ά νο ι ξη ε ίν αι
α , ενώ Κού ρ­ ένα ς απέραντος λο υλου δότοπο ς .
ιμους και μη Π αν ί δ α : Στην Πάστρα υπά ρχ ουν αλ επο ύδε ς , λ αγοί , πετροπ έρδι κ ε ς , κοτσύφι α και
ς ( π α λαιούς) δι άφ ορα νυ κτόβια .
Ο τελευ τ αίος Μονα στ ' ρια - εκκλησίε ς : Στ η ΝΑ πλ ε υ ρά του βο υνο ύ , σε ύ ψ ος 520 μ . β ρίσκ εται
,η κ ο ρ υ φ ή μ ε το γυ ν α ι κ ε ίο μ ον αστήρι το υ Ο σ ίο υ Μελ ετ ίο υ που π ρω τοϊδ ρύ θη κ ε πι θα ν ώ ς σ το τ έλο ς
(ο ύ ρτεζα) κα ι του 11 0υ α ι . κα ι κα τά μί α εκδ οχ ή στη θ έ σ η παλαι ό τ ε ρο υ , τ ω ν Ασω μά των Ταξ ια ρχώ ν ή
.ι ε ρα . Ο γεω ­ του Σ υ μ βόλου ( ή Συ μ βούλο υ), σ τ ην τότε λ εγό με ν η π ερι οχή Μυ ούπολη ( ή Μυι ο ύπολι ς
Jπ ου λου «Τα ή Μυ όπολι ς) . Ο Όσ ι ος Μ ελ έτι ο ς ίδρυσε ακόμα κα ι 24 μετόχι α τη ς μ ονή ς στην Αττι κή . Η
ην ψ ηλότε ρ η μ ονή δ ι α λύ θ ηκ ε το
1833, όπω ς κ αι τα π ερι σσότ ερα μ οναστήρια τη ς Ε λλά δ ο ς λόγω το υ
Β .Δ. τη ς
25-9-1 833.
3 ασ μέν α Στε­ Ανασ υ γκρο τ ήθ ηκ ε το 1948 κ αι α πό το 1949/50 λε ιτο υ ργε ί ως γ υναικε ία μ ονή. Το
ην ονο μ α σί α ον ο μ ασ τό Κ αθ ο λι κό τη ς Μ ο ν ή ς π ο υ α νή κει σ το ν τ ύπ ο το υ σ ύν θετου τ ετρ α κι ο νί ου
ομά ζουν την σταυρο ειδο ύ ς ν α ού κ α ι εί χ ε πάθει αρκετ έ ς ζ η μ ιές μ ε το σ εισμ ό τ ων Α λκ υονί δων της
r. Β. , σ. 343, 24-2-1981 , ε π ισκευάζε τα ι α πό το Υ πο υ ργε ίο Π ολιτισμο ύ , ε νώ σε όλο το μοναστ ή ρ ι γί­
Ίν ο ικ ι σ μός), νοντ α ι έ ργα συντ ήρ ησης κα ι α ποκατάστ α σ ης.
) ι νό ης. Κατά Στη Β Α άκ ρ η τη ς Πάστρα ς , δυ τ ικά α πό το χωρ ιό Πύ λη , σε ύ ψ ο ς 620 μ . , στη νότ ια
. όφων , γύ ρ ω άκ ρ η του ο ρ ο πεδ ίο υ Φ ού σ κινα , βρίσ κεται η ε κ κλησ ία τη ς Ζ ω ο δ όχ ου Πηγή ς που απο­
τ ελ ού σε μ έ ρο ς του ο μών υ μου μ ον α στηρι ο ύ πο υ ι δρύ θη κε πι θα νώ ς στα τέλ η του 1 1 0υ
\στροπελέκ ι) α ι . ω ς μ ετ όχι της μονή ς Ο σίο υ Μ ελ ετ ίου. Σ ώ ζονται σημ αντι κ ά ερείπ ι α του μ ονα στη ρι α­
[μ. , Κρίπ εζα κο ύ λουτρο ύ κ α ι λι γότ ε ρα άλλ ω ν κ τ ι σ μ ά των πο υ χ ρονολογούν τα ι από το ν 130 αι . (λέ ­
lμ. , Πρινι αζέ­ γεται και Μονή Στ έρνα ς ) . Πι θ αν ώ ς στον ίδιο χώρ ο να υπήρ χε κα ι α ρχαίος να ό ς ή β ω ­
ι υ φή Μαυρο­ μό ς γ ια τί πολλά κο μ μά τ ια αρ χα ίω ν ερε ι πίων (κ ιο νόκραν α , κολ όνες , πλά κ ε ς κ .ά . ) είν α ι
φα . ενσω ματωμέν α στο ναό ή υπά ρ χουν γύ ρω α πό αυτόν .
124 Ι ΤΑ Β Ο ΥΝ Α Τ ΗΣ ΑΤΤ ΙΚ ΗΣ

Υπάρ χουν ακόμα στην Πάστρα το παλι ό μικρομονάστηρο του Προφήτη Ηλία σε
ύψος 620μ. , που θεωρείται ότι ήταν μετόχι που ίδρυσε ο Όσιος Μελέτιος, καθώς και τα
ερημοκκλήσια του Αγ . Δημητρίου (41 Ομ.), του Αγ . Αθανασίου (660μ,.) , της Αγ . Μαρίνας
(460μ. ) , της Αγ. Τριάδας (430μ .) και του Αγ . Γεωργίου (420μ .) κτίσμα αξιόλογης τέχνης
βυζαντινό .
Αναρριχητικά πεδία: Λίγο πριν το διάσελο των κορυφών, μέσα στη χαράδρα
Χούνη και ΝΔ της κορυφής Μπουζούρεζα , υπάρ χουν ενδιαφέρουσες μικρές ορθοπλα­
γιές , στις οποίες παλαιότερα (από το 1953) γινόντουσαν αναρρι χήσεις .
Διαδρομές - μονοπάτια: Η πιο εύκολη και σύντομη ανάβαση στην κορυφή γίνε­
ται από το διάσελο (640μ. ) Κιάφα Σούρι (αρχ . Δρυός Κεφαλαί), όπου μικρό λατομείο­
κορυφή 759μ ., δρ όμος ΟΤΕ-Σταυρός-Κούρτεζα . Μπορούμε όμως να συνεχίσουμ ε και
στις τρεις άλλες ψηλές κορυφές 1020μ., 1010μ . και 1016μ . ή ακόμα και να φτά σουμε
μέσω των κορυφών Κράπθι και Πυργάρι στη Μονή Οσίου Μελετίου ή στην παλιά εκ­
κλησία της Ζωοδό χου Πηγής.
Ανάβαση στις κορυφές γίνεται και από τη χ α ρ ά δ ρ α Χούνη, Β-ΒΔ της Οινόητ , αλλά
και από το μοναστήρι του Προφ . Ηλία στη ΒΔ πλευρά του βουνού .
Ορειβατική Θέα: Από την Πάστρα μπορούμε να δούμε , όταν υπάρ χει διαύγεια
στην ατμόσφαιρα, τα εξής βουνά: Βόρεια: Κτυπά και Καντήλι. ΒΑ: Πυξαριά , Δίρφη,
Ξεροβούνι και Όλυμπο Ευβοίας . Ανατολικά: Πάρνηθα. ΝΑ: Υμηττό . Ν-ΝΔ : Πατέρα, Γε­
ράνεια και Ζήρια. Δυτικά: Κιθαιρώνα. ΒΔ : Ελικώνα και Παρνασσό.

Η κορυ φογρ α μ μ ή τ η ς Πάα τΡ ας

 Π ΑΣΤΡΑ 11 2 5

Γη Η λία σε
θ ώς και τα
ι . Μαρ ίνα ς
(η ς τέχνη ς

χα ράδ ρα
ορθοπ λα­

ο υ φ ή γίνε­
λα το μ είο ­
ίσουμε και
φιάσουμε
παλιά εκ­

lόης , αλλά

ι διαύγεια
ιά , Δίρφη ,
ατέρα , Γε­

Μον ή Οσί ου Μ ελ ετίου

Πρ ο φ . Ηλ ία ς
5όθηκε
ιιικήτ ,
βό ρ εια
ι ν τρό­
i ηλα δ ή
!rt στο
Ο , έκδ .
ιολογl ­
στρας .
11 μ ό νο
10,000,
'0 βου ­
5. Ι . Σι­
Jουσες
4, α να­
Μπου ­
ι , Μαρ­
βουνό
ην αρ­
ά έργα
ρούριο
. σώζο­
<σ ι ηά­
ινο , σε
α νότ ι α
[ σώζε­
ων αρ ­
πα σύ ­
μεταξύ
ς Πάρ­
Υάλεσ ι )
 ,
τ ερ ς (1132μ.) Αρχαία γι
από τον Παυσ
με την περιοχ

) "'"" , Ονομασία: Η αρ χαία ονομασία του βουνού ( ε ά ν κορυφής του

" ~.:πήρxε) είναι άγνωστη. Πατέρα και τοι
,/ .Ι' Q γεωγράφος Στράβων ( 1 0 ς αι . πΧ) ονομά­ Νότια απc
\ ζ ει (Θ-I ,8) , προφανώς από σύγχυση , Όνεια όρη λείμματα αρχο

,r(..
?
}
τη ρά χη από τις Σκ(ε)ιρωνίδες Πέτρες μέχρι τον Κι­ ΝΑ του Αγ. Γει
\ ") θαιρώνα « .. ... . τα κ α λο ύ μ ε ν α Όνεια ό ρ η , ρά χις τις των κορυφών
~u """" 'Ι μηκυνομ ένη μεν από των Σκειρωνίδων π ετρών αμυντικού τείχ
"c--)1 "'\ ) (~ π ί την Βοιωτίαν και τον Κιθαιρώνα , διείργουσα Νότια του
D ,'.~) Ι. ",/!, ?:δ ε την κατά Νίσαιαν θάλατταν από της κατά τας κ ών τειχών τη '
C(,.υ .ι. Παγάς Αλκυονίδος προσαγορ ευομένοις ». Ο λεξι­ 3 μ ., σ ώζεται (
κογράφος Ησύ χιος ( 5 0 ς 01.) τοποθετεί σω στά τα Όνεια όρη στην Κορινθία . πύργων του (~
Ο περιηγητής Παυσανίας (20ς αι.) στα « Α ττ ι κ ά» του (44,4) ονομά ζ ει όλη την πε­ Στη δυτικΓ
ριοχή « ορ ε ι ν ή της Μεναρίδφ; ». γοι , στο Μικρ ι
Ο χαρτογράφο ς Ch . Lapie στο χά ρτ η του «Grec e πιοοεηιε » του 1827 ανα γράφει στο Μεγάλο Β
Μ. Karedi (Καρύδι). Ο Ίων Δραγούμης που επισκέφθηκε την περιοχή το 1894 (πρωτο) ενώ ο αρχαίο
αναφέρει τη « σ η μ ε ρ ιν ή» ο νομασία και συ γκεκριμένα γράφει «...... τα Κέρατα , ων ε ξα­ Μυρ(ρ )ίνη ) , σ
κολούθησις ε ίν ε το νυν καλούμ ενον Πατέρας κα: η κορυφή Καρύδι ......» (Φύλλα Ημε­ μένος . Ο πύ~
ρολογίου -Αθήνα , Ερμής , 1988, σ. 191-213). το υ 1833, ως
Ο γεωλογικός χά ρτ η ς τη ς περιοχής , που υπάρχει στο βιβλίο του Κ. Μητσόπουλου δρόμου Ερυι
« Τα πότιμα ύδατα των Αθηνών » , 1899, αναφέρ ει μόνο όρο ς Καρύδι . πεδιάδα Μεγl
Η σύγχρονη ονομασία του βουνού είναι Πατέρας , χω ρ ί ς όμως να είνα: εύκολος ο στο περι οδ. «
προσδιο ρισμός της χρονι κής περιόδου ε μ φ ά ν ι σ ης της ονομασίας αυτή ς . Μάλλον εμ­ ρίδος » , σ. 5-1
φανίστηκε στα τέλη του 190υ αι. και χωρίς να έχει αποσαφηνιστεί μέ χρι σήμερα τι ση­ σε ύψ . 32 0 μ.,
μαίνει . Πιθανώς να είναι όνομα ιδιοκτήτη της περιοχής των μετ αλλείων (Λάκκα Πατέ­ rEwvpaq:
ρα) ή κτηνοτρόφου , όπως συμβαίνει με πο λλά τοπωνύμια του Πατέρα , Π. χ . Αντρώνης, τα Μ έγαρα KC
Γκίνη ς, Καραδήμας , Καρατζά ς , Μπότσικας , Μπούφης και Σταμέλος. Ο Ι. Σα ρρής, γ ε ω ­ μή , 39 χ λ μ.
γράφος και ορ ειβάτης αναφέρει στο άρθρο του « Το μ εγαρικόν όρος Παι έρω; » (περιο δ. Σε νενικέ :
του Ε.ο.Σ . «το βουνό » , Σεπτ . 1934, σ . 257-261), ότι η ονομασία Πάτερα που αναγρά­ (Μάζι ) και το
φουν ορισμένοι χάρτες ε ί ν α ι λανθασμ ένη. Θηβ ών , ΝΑ (
Αν και δ ε ν ομί ζω ότι υπάρ χει κάποια σ χέση , Πάταρα ήταν αρχαία πόλη της Λυκίας, από την πεδll
όπου υπήρ χε μαντείο και λατρευόταν ο Απόλλων ο Παταρ εύς , ενώ εί χε και ονομαστό Ψάθα ς και Αι \
θέατρο. Κατ ά τον λεξικογράφο Ησ ύ χιο (50ς αι . ) λεγόταν Πάταρα και ένα βουνό τη ς Λυ­ κοιλάδα τω ν Ι
κίας. Την ε π οχ ή του Βυζαντίου εί χε ν ο μ ί σ μ ατ α με επιγραφή Παταρέων και παράσταση Έκταση:

με τον Παταρέα Απόλλωνα. Πάταρα ονομάζεται ένα ς συνοικισμός στο Ν . Έβρου (κοι­ φές του βουν
ν ότ η τ α Αισύμη τη ς Α λεξανδρούπο λης), ενώ υπάρχουν και τα τοπωνύμια Πάτερα και έ χει μήκος (8
Πατ έρας στη Μακεδονία (Πετρίτσι και Σέρρες) , καθώς και στο Λεων ίδιο. Πάταρα , κατά πραγματικές
μία εκδοχή ( Χ . Ενισλείδης : Α ττl κά-4, 1984, σ. 392) σημαίνει πάτανα , πετάνη , ήτοι το πλαγιών του
πλατύ και αβαθές, ή πάτελλα και κοινώ ς πιατέ λα , δηλαδή απλάδα . περίμετρο 12
 Π ΑΤΕ Ρ ΑΣ 1127
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Στην περιο χή τη ς ορεινής Μεγαρίδας αναφέρεται
από τον Παυσανία (1:44,5) ο οικισμός Ερένεια . Η θέση της αρχαίας Ερένειας ταυτίζεται
με την περιοχή του Αγ . Γεωργίου , που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της ψηλότερη ς
ού (εάν κορυφής του βουνού, στην κοιλάδα που σ χηματίζεται μεταξύ ιου.κύριου όγκου του
Πατέρα και του άλλου σκέλους του , του Μακρυνόρους .
ονομά­ Νότια από το ερημοκκλήσι του Αγ . Γεωργίου βρίσκονται σε ύψος 540μ . λίγα υπο­
οι α όρη λείμματα αρ χαίου τεί χους της Ερένεια ς. Λίγα ίχνη του αρ χαίου οικισμού βρίσκονται στα
τον Κι­ ΝΑ του Αγ . Γεωργίου , σε ύψος 580μ . , ενώ στα ΝΔ , σ χεδόν στο διάσελο Μύλο ς , μεταξύ
:Ιχις τι ς των κορυφών Λεοντάρι και Μεγάλη Κολοσούρα , σ ε ύψος 898μ . βρίσκονται ερείπια
τετρών αμυντι κού τείχου ς .
)γουσα Νότια του Αγ . Γεωργίου , σε ύψος 7 0 0 μ . βρίσκ ονται τα ερ είπια των τριών διαδοχι­
πά τσς κών τει χών της ακρόπολης της Ερένειας . ΤΟ νοτιότερο τ είχος (προ ς το βουνό), πάχους
Ο λεξι­ 3μ. , σώζεται σε μήκος 150μ . περίπου και με ύψος 2-3μ . , όπως και οι βάσεις των 3
πύργων του (διαμέτρου 6μ. )
Γην πε­ Στη δυτική πλευρά του Πατέρα βρίσκονται δύο άριστα διατηρημένοι αρχαίοι πύρ­
γοι , στο Μικρό Βαθυ χώρι σε ύψος 58 0μ. (διαστάσεων 5 ,3 0χ5 ,30μ . και ύψ . 8-9μ. ) και
γράφει στο Μ εγάλ ο Βαθυχώρι σε ύψος 500μ. (στρογγυλός με διάμετρο 6 ,20μ . και ύψ. 9-10μ.) ,
rτρωτo ) ενώ ο αρ χαίος πύργ ος ( δ ι α στ άσ ε ω ν 6 ,5χ6 ,5μ.) στη ν Αγ . Τριάδα στο Μυρ (ρ )ίνι (ή στη
ον εξα­ Μυρ (ρ )ίνη ) , στην ανατολική περιο χή τ ου βουνού , σε ύψος 470μ . είναι μισ οκατεστραμ­
.α Ημε­ μένος . Ο πύργος στο Μεγάλο Βαθυ χώρι , αναφ έρεται λανθασμένα , σε γαλλικό χάρτη
του 1833, ως μεσαιωνικό ς . Ο ι πύργ οι στο Βαθυ χώρι χ ρ η σί μ ε υ α ν για τη φύλαξη του
τουλου δρόμου Ερυθρές-Κιάφα Φί χτι-Βίλι α-Κρύο Πηγάδι-διάσ ελο Γκορίτσας -Βαθυ χώρι­
πεδιάδα Μεγάρων-Μέγαρα ή Αέρας Γ εραν είων-Μύγ ες-Λ ουτρ άκι (άρθρο Ε . Ζαμάνου
.ολος ο στο ηερφό. « Ε κδ ρο μ ι κό ς Συνέ κδημος » , Ιαν. 1952 με τίτλο « Α ρχα ίο ι δρόμοι της Μεγα­
\ον εμ­ ρίδος » , σ . 5-1 0). Βάση αρ χαίου πύργου υπάρ χει και στα βόρεια της Π έτρας Κοράκου ,
ι τι ση­ σε ύψ. 3 2 0 μ. , δίπλα σ τ ο δρόμο που πηγαίνει γι α Ψάθα (2 χ λ μ . από διασταύρωση) .
( Πατέ­ Γεωγραφική θέση: Ο Πατ έρας βρίσκεται στο ΒΔ άκρο του Ν. Αττική ς , βόρεια από
)ώνης, τα Μ έγαρα και σε απόσταση 12 χ λ μ . (ευθεία) . Από την Αθήνα απ έ χει , σε ευθεία γραμ ­
;, γεω­ μή , 39 χλ μ .
τερ ιοδ . Σε γενικές γραμμές , όλο ς ο ο ρ ε ι ν ό ς όγκος του Πατέρα ορίζεται: ΒΑ από την Ο ι ν ό η
«ανρά­ (Μάζι) κ α ι το ομώνυμο βαθύπεδ ο , ανατολικά από την παλιά εθνική οδό Ελ ευσ ίνας ­
Θηβών , ΝΑ από τη Μάνδρα και τη νέα εθνική οδό Αθηνών-Κορίνθου , νότια και ΝΔ
\υκίας, από την πεδι άδα των Μεγάρων , δυτικά και ΒΔ από τον κόλπο των Αλκυονίδων ( όρμοι
ψασιό Ψάθα ς και Αιγοσθένων) και βόρεια απ ό τον Κιθαιρ ώνα από τον οποίο χ ω ρ ίζετα ι με την
ηςΛυ­ κοιλάδα των Βιλίων και τα ρέματα Χούνη , Γκίκα και Ντασικ άδι .
: στα σ η Έκταση: Με βάση την ισ οϋψή ( υ ψ ο μ ε τρ ι κ ή) καμπ ύλη των 100 0μ . ο ι ψηλ έ ς κορυ­
U (κοι­ φέ ς του β ουνού έχουν περίμετρο 15 χλμ. Με βάση την καμπύλη των 600μ. ο Πατέρας
ρα και έχε ι μήκο ς ( Β Δ- Ν Α) 16 χλ μ . , πλάτος ( Β - Ν) 9 χ λμ. και περίμ ετρ ο 85 χ λ μ . περίπου . Ο ι
ι, κατά πραγματι κές όμως δια στάσεις του βουνού , δηλαδή από ε κ ε ί που αρ χίζει η κλίση των
ΙΤΟΙ το πλαγιών του ε ί ναι: μ έγι στο μήκος ( Β Δ- Ν Α ) 31 χλ μ . , μέγιστο πλάτος ( Β - Ν) 14 χλ μ . κ αι
π ερίμετρο 120 χ λ μ . περίπ ου.
128 Ι ΤΑ Β Ο Υ Ν Α Τ Η Σ Α ΤΤ Ι Κ Η Ι

Μορφολογία: Με την ονομασία

Πατέρας δεν χαρακτηρίζετα ι μόνο το
συγ κρότημα των κεντρι κών ψηλών κ ο­
ρυφών του, αλλά ,Ιόλο ς ο ορε ινός όν ­
κο ς που εκ τ εί ν ε τ α ι από τη βραχώδη
μ ι κρο χ ε ρσόνησο Μ ύτ ι κας ( α ρχ . Κυνό­
σουρα) στα ΒΔ , μ έ χρι το ύψωμα Τ ρί ­
κε ρ ι ή Τρ ι κ έρατο (αρ χ . Κέρατα ) κα ι τη
θέση « Ε υ ια ξ ί ω ; » στα ΝΑ . Ο γεωγ ρά ­
φος Στράβων γ ράφει (0 -1, 11) «...τα
όρια της τε Μεγαρικής και της Ατθίδος
(Αττι κής) όρη δύο α καλούσι Κέρατα » .
Το μ εγάλο αυτό ορεινό συγκρότη­
μα χω ρίζεται , κατά κάποιο τρόπο , σε
τρία τμήματα: το κ εν τρ ι κό όπου και οι
ψηλότερες κορυφ ές, το βόρειο π ου ε ί ­
ναι μία μακρόστ ενη κ ο ρ υ φ ογ ρ α μ μ ή
και που δια χω ρίζεται απ ό τον κ ύρ ι ο
όγ κο με την κο ι λά δ α του Αγ . Γεωρ γίου
Α ρχα ίος Πύργο ς στο Μ ικρ ό Β α θυχ ώρ ι
και τ ο συγκρότημα τ ων χαμη λών υψω­
μάτων στα ΝΑ . Τα δύο τ ελευ ταία κ αι
κυρίως το τελευταίο , μπορούν να θ εω­ Χαμηλές χ
ρ ηθούν ξ ε χ ω ρ ισ τ ά βουνά , α λ λά δεν λ ια γκο ρ ίτσα S
έ χουν μία ε ν ι α ί α ονομασ ία που να τα 481 μ . , Καρύδι
αν τιπ ροσωπ εύε ι . ρατο ) 473μ ,-4
Όλες σχ ε δό ν ο ι πλα γιές του Πα τέ­ βούν: ή Μασ η
ρα ε ί ν α ι αρ κετά απότομες και δύσβα­ λια Ζ έζα 480~
τες κ α ι αυλακώνονται κ υ ρ ι ο λ ε κ τ ικ ά Μάλια Ψάθα ι
απ ό μεγάλ ες ρεματι ές κα ι βαθι ές χα ­ Μού ρτεζα 448
ράδρες , όπ ως είναι τη ς Αγ, Τριάδας , η σκουρη ) 534μ
ρεματιά της Ζωηρέζας (αρ χ . lαπίς χεί ­ ράκου 589μ " Ι
μαρρος) , το Λυκόρεμα , το ρέμα Κρύ ­ Γεωλονικ
φτη , το ρέμα Βαθυ χωριού, το ξερόρε­ λικής Eλλάδα~
μα του Αγ. Γεω ργίου, τα ρέματα Καρα ­ Στη ΒΔ π~
τζάδων , του Παλι όμυλου Κ . ά . ματ ίζουν λάκ κ
Κορυφή : Λ εοντάρι ( και Λιοντά ρι) ή και Μεγάλο Β
Έλατο ς , 1132μ . σχηματ ίστηκα
Ψηλές κορυφές: Μεγάλη Κολοσού ­ ε κ ατ . χ ρ όν ι α 1
ρα 1108μ " Μ ικρή Κολοσο ύρα 1018μ . , θρ ες » εκ τός c
Ν το υσ κ ιά ή Ντ ουσκ έζα 11 20μ. , Πατ έ­ δο λ ίνες υηάρ :

Α ρχα ί ο ς Πύργο ς στο Μεγά λο 8α θ υχώ ρ ι ρ ας 1091 μ, κα ι Π ρο φ . Ηλίας 1 020μ. ρ ί τσα , Καρ ύδι
 Π ΑΤ Ε Ρ Α Σ Ι 129

ην ονομασία
ζεται μόνο το
ίJν ψηλών κο­
) ορεινό ς όγ­
τη βραχώδη
ς ( α ρ χ . Κυνό­
) ύψωμα Τρί­
.έρατα) και τη
1\. Ο γεωγρά­
ΞΗ ,11 ) «...τα
]ι της Ατθίδος
ύσι Κέρατα ».
νό συγκρό τη­
)10 τρόπο , σε
.ό όπου και οι
J ό ρ ε ι ο που ε ί­
ρυφογραμμή
πό τον κύριο
Αγ . Γεωργίου
αμηλών υψω­
τελευταία και
φού ν να θεω­ Χαμηλές κορυφές: Αετ οφωλιά 709μ . , Βορινό 503μ ., Γκιώνα 724μ ., Γκορίτσα ή Μα­
νά , αλλά δεν λιαγκορίτσα 973μ ., Δραμπάλα 618μ ., Καλιακούδα 916μ., Καντήλι 589μ . , Καραούλι
J ία που να τα 481 μ . , Καρύδι 976μ ., Κατακάλι 664μ., Κάτω Μάσκαρι 554μ ., Κέρατα (ή Τρίκερι ή Τρικ έ­
ρατο ) 473μ..470μ . , Κόκκινα Χώματα 661 μ., Κορομηλιά 638μ . , Κορόνα 761 μ ., Λυκο­
(ιές του Πατέ­ βούνι ή Μαστρίγκος 664μ. , Λυκ όραχη 630μ. , Μακρόν όρος ή Μακρυνόρος 849μ ., Μά­
ες και δύσβα­ λια Ζέζα 4 80μ . , Μάλια Κουσάρι 448μ. , Μάλια Μπλέτα 421 μ., Μάλια Πλιάκου 842μ . ,
κυριολεκτικά Μάλια Ψάθα 470μ. , Μάσκαρι 758μ . , Μαυροβούνι (ή Μάλιζι) 770μ., Μελετάκι 524μ . ,
:αι βαθιές χα­ Μούρτεζα 448μ., Μπούφης 973μ . , Μύτικας 398μ . , Ντόσκουρη (ή Βράχος ή Ράχη Ντό­
\γ. Τριάδας , η σκο υρη) 534μ ., Πέτρα Αντρώνη 639μ ., Πέτρα Καραδήμα ( ή Κούτσιθι) 838μ ., Πέτρα Κο­
φχ. lαπίς χεί­ ράκου 589μ ., Πέτρα Κρύφτη 862μ. , Τούρμουζα 836μ . , και Τριστήλιο 595μ.-540μ.-535μ .
το ρέμα Κρύ­ rεωλογική δομή: Ο Πατέρας ανήκει από γεωλογική άποψη στη Ζώνη της Ανατο­
)ύ , το ξερόρε­ λικής Ελλάδας και περιέχει ιζηματογενή πετρώματα σκληρού ασβεστόλιθου .
ρέματα Καρα­ Στη ΒΔ πλευρά τ ου β ουνού, υπάρχουν πολλά και μεγάλα καταβυθίσματα που σχη­
Κ.ά . ματίζουν λάκκες , δολίνες και πόλγες και έχουν τις χαρακτηριστικές ονομασίες Μικρό
~ aι Λιοντάρι) ή και Μεγάλο Βαθυχώρι, Μικρός και Μεγάλ ος Κρύφτης Κ.ά. Τα καρστικά αυτά ένκοιλα
σχηματίστηκαν κατά τη φάση της καρστι κοποίησης της Β. Αττικής (Τριαδικό-πριν 200
όλη Κολοσού­ εκατ. χ ρ όν ι α περίπου). Τα νερά από τα καταβυθίσματα αυτά φεύγουν από « κα ι α β ό ­
[ο ύ ρα 1018μ ., θρες » εκτός από το Μικρό Κρύφτη που απορρέουν από ένα μικρό φαράγγι. Πολλές
1120μ., Πατέ­ δολίνες υπάρχουν και στη βόρεια και ΒΔ περι οχή και συγκεκριμένα στις κορυφές Γκο­
υας 1020μ. ρίτσα, Καρύδι και Μακρόν ό ρ ο ς .
1,.3 0 Ι ΤΑ ΒΟ Υ Ν Α Τ Η Ι Α ΤΤ Ι Κ ΗΙ

Υδρολογία: Εξαιτίας της φύσης και της διάταξης των πετρωμάτων του ο Πατέρας Aναρρι~
δεν έχει πηγαία νερά , εκτός απ ό την περιοχή Μυρ(ρ)ίνl με τι ς τρ εις πηγ ές/βρύσες Γ κί­ τίζεται μεταξ
νη σε ύψ . 72 0μ. , Σταμάτιζα ( κ α ι πηγάδι) σε ύψ . 5 8 0μ. και Αγ . ΤΡ,lάδας σ ε ύψ. 4 20μ . θ εσ ία «Κανη
Έχ ει όμως αρκετά πηγάδια, όπως του Αγ . Γεωργίου σε ύψ. 4 80μ . ,'του Οσίου Μ ελετί ου πλαγι ές που
σε ύψ . 310μ. , τη ς Ζωηρέ ζας σε ύψ. 57 0μ. , του Στ αμέλου σε ύψ. 36 0μ . , των Καρατ ζά­ Επ ίσης ι
δ ων σε ύψ. 6 80μ . , το Κρύ ο Πηγά δι σε ύψ . 54 0μ . , το Κυπαρίσσι σε ύψ. 675μ . , των Τα ­ Ομάδα Αναρ
ξιαρχών σ ε ύ ψ . 4 0 0μ . κ.ά . τη ς Ψάθας έ)
Σπήλαια : Δεν ε ίν α ι γν ωστό αν υπάρχουν σε όλ ο τον ορεινό ό γκο του Πατέρα , β ά­ Διαδρο]
ρα θρα ή εντυπωσιακά σπήλαια. Υπάρ χου ν όμως δεκά δ ες μικρέ ς σπηλιές , όπω ς στην το ν ορειν ό ό
περι ο χή Δραμπ άλα , σ το Μ ε γάλο Βα θυ χώρι (αρ χαίου πύργου, Λ υκ ό ρ αχ ης, Πέτρας σ μ ών πο υ TC
Α ντρώνη ), στα δυ τ ικ ά της Πέτρας Αντρώνη προς την Ψ ά θα, στην παραλία της Ψάθας Μερικά απ ό '
βόρεια τη ς ράχη ς Βέρδα , στο τέλος της παραλίας προς τη χ ερ σ όν η σο Μύτικας Κ .ά . ρα , μα ζί μ ε τ ι
Χλωρίδα - βλάστηση: Ένα μ εγάλο μ έρος του Πατ έρα που ήταν κ υ ρ ι ολε κ τι κά κα ­ αν και από τι
τάφυτο από πεύκα κ α ι πουρνάρια κ ά η κ ε στη μ εγάλη πυρκαγι ά του 1985. Ακ όμα β έ­ γι ές και τη φι
β α ι α έχε ι πεύ κα , σχίνα , κουμαριές κ α ι έλα τ α στις ψηλές κο ρ υ φές του . Έλατα υπάρχου ν Υπάρχε ι
α κ όμα και στη ΒΔ άκρη του , μεταξύ Κολοσο ύρα ς και Γκορίτσας , καθ ώς και στο Καρύδι. ο πο ίο μπορc
Πανίδα: Στον Πατέρα υπάρ χου ν αλεπ ούδες , λαγ οί , αετοί , γεράκια , μπούφ οι , πε­ αρχί ζει απ ό'
τροπ έρδικες , κοτ σ ύ φια και διά φ ορα άλλα μικρότερα πουλιά και ζώ α . Π α λαι ότερα διασ χί ζει όλη
υπήρχαν ακόμα ζα ρκάδ ι α (μέχ ρι τα τέλη του 1 9 0υ αι .). σε λο των ΚΟΙ
Οικολογικά: Μ ε σ κ ο πό την προστασία και διάσ ωση του φ υ σ ι κο ύ περι β άλλοντος , Γερμε νού , εν
καθώς και τη διατήρη ση , ανάπτυξη και ε κμετάλλευση του θηραματικ ού πλούτου και λο μεταξύ Kc
τη ς άγ ρ ι α ς πανίδα ς , η Α-ΝΑ περιοχή του Πατ έρα (1 5.000 στρ έμματα ) έχει χα ρ ακ τ η ρ ι­ και μετά προ
στεί ως κ α τα φ ύ γ ι ο θηραμάτων (Φ .Ε .Κ . 9 6 Β /84) . που από τα ~
Μοναστήρια - εκκλησίες Στην περι ο χή Μυ ρ (ρ ) ί νι , σ ε ύ ψ. 5 20μ., βρίσκεται το νέ ο Ένας άλΑ
αντρικό μικρομο νάστηρο της Αγ. Τριάδας , που ιδρύθηκ ε το 1973, στο χώρο π ου βρι­ Μά νδρα . Είν ,
σκόταν το ερειπωμέν ο παλιό μικρομονάστηρο ( του Αγ. Ανδρ έα ) του 1 10υ/12 0υ αι . που την εθνική οδ
ήταν μετόχι της Μονής Οσ ίου Μ ελετί ου της Πάστρας. Στα τ έλη του 1 8 0υ αι. μετον ομά ­ ντήλι και τον 1
στηκε σ ε Μονή Αγ . Τριάδας . Το παρεκ κλήσι του Άγ . Χαραλάμπου ς στο χώ ρ ο τη ς Μο ­ λι συ νεχ ίζει κ ι
νή ς είνα ι παλαι ότερο το υ κ αθολ ι κο ύ τη ς , ίσως του 100υ/11 ο υ αι . νε χ ίσει προς
Στ ο Mup(p)iVI, σ ε ύψ. 5 7 0μ . και δίπλα στο πηγάδι Σταμάτι ζα , βρίσκεται το ν έο μετά να κατη
α ντρικό μικρομονάστηρο (πα λαιοημ ερολογητών ) τη ς Ζωο δόχο υ Πηγή ς . και το πηγάδι
Στην ανατολική άκρη τ η ς Μαύρη ς Κορυφής κ α ι Δ -ΝΔ της Μάνδρας , σε ύψ. 3 6 0 μ . , Ο ι πιο ο ύ
βρίσ κεται το νέο ( από το 1972) γυναικείο μονασ τήρι τ η ς Παναγίας Γοργ οεπη κόου , που χ η Ερένειας- C
ε κτός το υ καθολικού έχει και 4 παρεκκλήσια. Λεοντάρι , ή σ
Στη δυτική πλευρά τ ου β ο υνο ύ , βόρ εια απ ό τ ο Άνω Αλ εποχώρι βρίσ κ εται σε ύψ. Ορειβατι
2 00μ . το νέ ο μοναστήρι τη ς Μεταμ ορφώσ εως το υ Σωτήρ ος . διαύγεια στην
Στον Πατ έρα υπάρχ ουν και διά φορα ερημ οκ κλήσ ια , ό π ως εί ν αι του Οσ ί ου Μελε­ Ανατολικά: Πι
τίου (3 2 0 μ .) στα ΝΑ , του Αγ. Γεωρ γίου (4 9 0 μ .) στη ν ο μών υ μ η κοιλάδα , της Γεννήσεω ς Πάρνωνα. Δυ
της Θεοτ όκ ου ( 770 μ .) σ το Καρ ύ δι , του Αγ. Βασιλ είου ( 5 5 0 μ . ) στα β ό ρ ε ι α, τω ν Αγ. Τα ­ Χάρτες: ι
ξιαρχών (40 0μ.) στο Μ . Βα θυχώρι , τη ς Αγ . Παρασκευή ς (4 70 μ .) βόρεια κ α ι του Αγ . Πα­ 1:100.000,1!
ν τελ ε ή μ ονα (490 μ .) . Ερυθραί {198!
 ΠΑΤΕΡΑΣ 1131

) Πατέρας Αναρριχητικά πεδία: Στη ΝΑ πλευρά του βουνού, στο μικρό φαράγγι που σχημα­
ύσες: Γκί­ τίζεται μεταξύ του Μαυροβουνιού και των πρόβουνων του Πατέρα, γνωστό σαν τοπο­
Jψ.420μ. θεσία «Καντήλι», βρίσκεται ένα αξιόλογο αναρριχητικό πεδίο, με εντυηωσιακε; ορθο­
Μελετίου πλαγιές που χρησιμεύει κυρίως για σχολή βράχου των Λ.ο.κ. '
Καρατζά­ Επίσης στο Τρικέρατο έχουν γίνει το 1943-44 αναρριχητικές ασκήσεις από την
Ι ., των Τα­ Ομάδα Αναρριχητών του Ε .ο.Σ. Αθηνών , όπως και στο Βράχο Ζάστανο στην περιοχή
της Ψάθας έχει γίνει μία αναρρίχηση το 1976
πέρα , βά­ Διαδρομές - μονοπάτια: Κατά την αρχαιότητα, πολλά μονοπάτια διέσχιζαν όλο
ιπως στην τον ορεινό όγκο του Πατέρα και χρησίμευαν για την επικοινωνία των διαφόρων οικι­
ς, Πέτρας σμών που τον περιέβαλαν (Μέγαρα-Ερένεια-Μάνδρα -Παγές-Αιγόσθενα-Οlνόη κ .ά .) .
ης Ψάθας Μερικά από τα μονοπάτια αυτά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμε­
lς Κ.ά . ρα , μαζί με τα δεκάδες άλλα που είχαν ανοίξει παλαιότερα οι βοσκοί και οι ρετσινάδες ,
.εκηκά κα­ αν και από τα τελευταία αυτά , έχουν κλείσει αρκετά ή έχουν «σβήσει» από τις πυρκα­
!\κόμα βέ­ γιές και τη φυσική αναδάσωση.
υπάρχουν Υπάρχει όμως ένας δρόμος που διασχίζει σχεδόν όλο τον Πατέρα και από τον
το Καρύδι. οποίο μπορούν να αρχίσουν και να τελειώσουν διάφορες διαδρομές . Ο δρόμος αυτός
ούφοι , πε­ αρχίζει από την παλιά εθνική οδό Ελευσίνας-Θηβών , λίγο μετά τα Παλαιοκούντουρα,
Jλαιότερα διασχίζει όλη την κοιλάδα του Αγ . Γεωργίου-Παλαιοχωριού και περνώντας από το διά ­
σελο των κορυφών Καρύδι και Πέτρα Καραδήμα καταλήγει στο δρόμο Βιλίων-Πόρτο
\άλλοντος , Γερμενού , ενώ στο τέλος της κοιλάδας συνεχίζει (ως κακός χωματόδρομος) στο διάσε­
νο ύτοι, και λο μεταξύ Κολοσούρας και Γκορίτσας και αφού κατηφορίσει προς το Μεγάλο Κρύφτη
(αρακτηρι­ και μετά προς το Μικρό Βαθυχώρι καταλήγει στην παραλία της Ψάθας ή στο δρόμο
που από τα Μέγαρα πηγαίνει στο Αλεηοχώρι
εται το νέο Ένας άλλος δρόμος διασχίζει το ΝΑ τμήμα του Πατέρα και ενώνει τα Μέγαρα με τη
ο που βρι­ Μάνδρα. Είναι η ονομαστή « Δ η μ ο σ ι ά » των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Αρχίζει από
' ο υ αι . που την εθνική οδό Αθηνών-Κορίνθου , στο ύψος του Μεγάλου Πεύκου , περνά από το Κα­
μετονομά­ ντήλι και τον Όσιο Μελέτιο και καταλήγει στη Μάνδρα. Ο δρόμος αυτός μετά το Καντή­
)0 της Μο­ λι συνεχίζει και Β-ΒΔ για να καταλήξει στο Μαυροβούνι (όπου παλιά ραντάρ) ή να συ­
νεχίσει προς Αγ . Τριάδα στο Μυρ(ρ)ίνι και Λάκκα Πατέρα, (όπου παλιά μεταλλεία) και
,ταl το νέο μετά να κατηφορίσει προς Παλαιοκούνιουρα, αφού περάσει από τις κατασκηνώσεις
και το πηγάδι Κυπαρίσσι .
ύψ.360μ., ΟΙ πιο σύντομες αναβάσεις στην κορυφή γίνονται από τον Αγ . Γεώργιο-αρ χαία τεί­
ικόου, που χη Ερένεια ς-διάσελο κορυφών-Λεοντάρι ή λίγο μετά τον Αγ. Γεώργιο -διάσελο Μύλος­
Λεοντάρι, ή από τη Λάκκα Πατέρα-Ντουσκιά-διάσελο-Λεοντάρι.
ε τσ ι σε ύψ. Ορειβατική θέα: Από την κορυφή του Πατέρα μπορούμε να δούμε, όταν υπάρχει
διαύγεια στην ατμόσφαιρα , τα εξής βουνά : Βόρεια : Κιθαιρώνα και Πάστρα . ΒΑ : Δίρφη .
σίου Μελε­ Ανατολικά : Πάρνηθα.ΝΑ: Πεντέλη και Υμηττό. ΝΔ: Αρα χναίο , Τραπεζώνα, Δίδυμο και
Γεwήσεως Πάρνωνα. Δυτικά: Γεράνεια, Ζήρια και Χελμό. ΒΔ: Κορομπίλι και Ελικώνα
'ων Αγ. Τα­ Χάρτες: Αξιολογότεροι χάρτες για τον Πατέρα είναι οι εξής : Του 512 F.S.C. κλ.
ΓουΑγ. Πα­ 1:100.000, 1944 και της Γ.Υ.Σ., κλ. 1:50.000, φύλλο Καπαρέλλιον (1988) και φύλλο
Ερυθραί (1989).
 εντέλη (1108μ.)
Ονομασία: Η πανάρχdιη ονομασία του βου­
'\Τ ν ο ύ , όπως αναφέρει ο Θομκμδίδηο-δοτ; αι. πΧ
ι ~.(..2; , '2 3 ) , ήταν Βριλησσός ή Βριληττός. Η λέξη
~ /

Βριλησσός, σαν λέξη που λήγει σε -σός , -σσός ή

-ττός, είναι πελασγικής προέλευσης, όπως Ιλισός,
Κηφισός , Παρνασσός, Ταφιασσός , Λυκαβηττός ,
Αρδηττός , Υμηττός , Σφηττός , Συπαληττός Κ .ά.
ο
, ιι. Βριληιιότ; κατά μία εκδοχή, σημαίνει μέγας λί­
,·ι 1 ,1
0 .'4;> θος συμπαγής. Το λεξικό του Ησύχιου του Αλε­
,~

, ξανδρέως (50ς αι.), αναφέρει τα λήμματα βρι=επί

του μεγάλου τίθεται, λάας=λίθος , λήται=άνεμοι, λήτος=θάλασσα, λιμάνι και λ ύπος=υ­
ψηλός τόπος. Όλα τα λήμματα έχουν κάποια σχέση με το βουνό , ακόμα και το λήτος,
αφού ένας λόφος της Ν. Πεντέλης, ύψ . 442μ ., λεγό'ταν Λιμένι (το αναφέρει ο Γερμανός
χαρτογράφος J.A. Kaupert στο φύλλο χάρτη « Κ η φ ι σ ι ά» , κλ . 1:25.000, έκδ . 1883 του
Αυτοκρατορικού Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου) , ενώ ή τεράστια δολίνη με νε­
ρό στους πρόποδες του ίδιου λόφου λεγόταν μέχρι πρόσφατα ( σ ή μ ε ρ α είναι γήπεδο
ποδοσφαίρου) Θάλοσι ή Θαλάσσι (Α.Σ .Μ . 475).
Ο Σιράβων-ίοξ αι. π .Χ.-(Θ-23) μεταχειρίζεται την ονομασία Βριλησσός για το βου­
νό , αλλά γράφει «....... μαρμάρου δ' εστί της τε Υμηττίας και της Πεντελικής κάλλιστα
μέταλλα πλησίον της πόλεως ........». Πεντελήσιους λίθους ονόμαζαν και τα περίφημα
μάρμαρα , ενώ το βουνό πήρε την ονομασία Πεντελικό, κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ,
και έτσι το αναφέρει και ο περιηγητής Παυσανίας (20ς αι.) στα « Α ττ ι κ ά» (32,1 )
«.......Όρη δε αθηναίοις εστί Πεντελικόν ένθα λιθοτομίαι, ......» και (32,2) «.......Αθη­
ναίοις δε τα όρη και θεών αγάλματα έχει : Πεντελήσι μεν Αθηνάς, εν Υμηττώ δε άγαλμά
εστιν υμηττίου Διός , .......», στα «Αχαϊκά » (23,6) « ταύτα δε του πεντελησίου λίθου
πεποίηται », αλλά και στα «Αρκαδικά» (28,1) « ναός Ασκληπιού λίθου πεντε­
λησίου ».
Το λεξικό του Ησύχιου (50 ς αι .) δεν αναφέρει καθόλου το βουνό , ενώ αντίθετα
αναφέρει το βουνό της Αρκαδίας Πεντέλεια (σήμερα Ντουρντουβάνα, στη νότια προέ­
κταση του Χελμού). Ο λεξικογράφος Στέφανος ο Βυζάντιος (60ς αι .) στα «Εθνικά » του
αναφέρει το δήμο Πεντελή και τα κτητικά πεντελικός-πεντελική , ενώ δεν αναφέρει την
ονομασία Βριλησσός-ττός. Το λεξικό Σούδα ή Σου'lδα (100ς αι.) αναφέρει μόνο το λήμ­
μα Πεντέληθεν=από Πεντέλης πόλεως.
Ο Ι. Θωμόπουλος (Πελασγικά , Αθήνα 1912) υποστηρίζει ότι η ονομασία Πεντέλη
παράγεται από την πελασγική λέξη παδέλλα και κοινώς πιατέλα (το Θάλοσι ;), ενώ ο Ν .
Ελευθεριάδης (Πελασγική Ελλάς, Αθήνα 1931) υποστηρίζει ότι παράγεται από την πε­
λασγική πεvτέλα που σημαίνει αποφυγή ανθρωποθυσίας με αντικατάσταση του θύμα­
τος με ομοίωμα ανθρώπου ή ζώου.
134 Ι Τ Α ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙ Κ ΗΣ

Σε ένα σιγίλλιο (εκκλησιαστικόέγγραφο) του 1611 του Πατριάρχη Νεόφυτου , η Πε­ Μορφολ4
ντέλη αναφέρεται όρος των Αμώμων, πιθανώς από τους πολλούς μορφωμένους και είναι ένα απl
ενάρετους ασκητές που ήταν εγκαταστημένοι από παλιά στις πλαΥιές της. Σε ένα σι­ πρόποδες κο
γίλλιο του 1678, του Πατριάρχη Διονύσιου , η Μονή Πεντέλης ανσφέρεια: Μονή Μεντέ­ από μακριά ~
λης. Η ονομασία αυτή μάλλον επεκτάθηκε τόσο στους κατοίκους της Πεντέλης , γιατί το συγκρότη μ
όπως φαίνεται σε ένα γράμμα του Πατριάρχη Μεθόδιου προς το Μητροπολίτη Αθηνών όγκο του βοι
το 1688, τους μοναχούς της Μονής Πεντέλης τους έλεγαν και Μεντελιώτες , όσο και της κορυφής
στο βουνό, γιατί σε ένα παλιό λαϊκό δίστιχο η Πεντέλη αναφέρεται Μεντέλη. ΤΟ πιθανό­ στεί την επίδ~
τερο είναι η ονομασία αυτή να προήλθε από τη μετατροπή του Π σε Μ, συνηθισμένη Η Ν-ΝΑ τ
παραφθορά της εποχής, εξαιτίας της τότε ειδικής προφοράς του. Κατά μία εκδοχή, τον πεδιάδα των
ιδρυτή της Μονής Πεντέλης τον έλεγαν Τιμόθεο Μεντέλη, γιαυτό και τους μοναχούς είναι πιο σικ
τους έλεγαν Μεντελιώτες. ρεμαηέζ-χαρ
Οι περισσότεροι συγγραφείς και γεωγράφοι, αλλά και οι χάρτες των δύο τελευ­ και της ηροέι
ταίων αιώνων, αναφέρουν το βουνό Πεντελικό, αλλά στην καθομιλουμένη έχει επικρα­ Κορυφή :
τήσει η ονομασία Πεντέλη, που είναι το μοναδικό ορεώνυμο στην Ελλάδα. Άλλες κο
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Κατά την αρχαιότητα υπήρχαν στην Πεντέλη ο 476μ ., Βράχ
οικισμός Πεντέλη, πιθανώς στη σημερινή θέση της Μονής Πεντέλης και της Αγ . Τριά­ 405μ., Κουφ
δας, ο δήμος Κηφισιάς, καθώς και ο οικισμός Εκάλη ή Εκαλή, πιθανώς στη σημερινή Μαυρηνόρα
θέση Καλήσια , όπου και ίχνη αρχαίων ερειπίων. Η λέξη Καλήσια προέρχεται από τα 391 μ ., Πύρεζ ι
Εκαλήσια, γιορτή που είχε θεσπίσει ο Θησέας προς τιμήν του Εκαλείου Διός (Πλού­ Γεωλογιl
ταρχος-βίος Θησέα 14). ζώνη και τα τ
Στη θέση Άσπρα Μάρμαρα υπήρχαν και στην αρχαιότητα λατομεία μαρμάρου , για την κρυσ

από τον καιρό των τυρράνων, όπου εξόρυσσαν τα ονομαστά άσπρα πεντελικά μάρμα­ (γεωλογικοί) (
ρα με τα οποία κτίστηκαν τα περισσότερα μνημεία των Αθηνών, καθώς και ολόκληρο α. Το ανι,
το συγκρότημα της Ακρόπολης (κατά το γεωλόγο Lepsius εξορύχθηκαν 400.000 κυβ. μα της και έχl
μ . μαρμάρου). Σε μερικά σημεία διακρίνονταν, μέχρι πριν λίγα χρόνια, μεγάλα τμήματα β. Οι σχιι
του επικλινούς λιθόστρωτου δρόμου που χ ρ η σ ί μ ε υ ε για το κατέβασμα των μαρμάρων ενώ βρίσκονι
στην Αθήνα, το γνωστό «μονοπάτι του Βριλησσού» . φανίζονται KC
Γεωγραφική θέση: Η Πεντέλη βρίσκεται στην ανατολική Αττική , σε απόσταση 18 και της Ραηε.

χλμ. (ευθεία γραμμή) ΒΑ της πόλης των Αθηνών. γ . Το κατι

Σε γενικές γραμμές ορίζεται από τους Δήμους, Κοινότητες και Οικισμούς Παλαιά πυρήνα του f
Πεντέλη , Νέα Πεντέλη, Πολιτεία, Καστρί, Εκάλη, Ρέα, Διόνυσο, Ν.Βουτζά, Καλλιτε­ ποιοτικά χαρ :
χνούπολη, ΝτράφικαιΑνθούσα. ρίως στην πε
Ο δρόμος Εκάλης-Διονύσου-Ν. Μάκρης χωρίζει την Πεντέλη από τις βόρειες προ­ την σρχσιόιη ι
εκτάσεις της που σχηματίζουν τα βουνά Διονυσοβούνι (παλ. Σταματοβούνι και αρχ. Στην ηερ :

Ικάριο) και Αγριλίκι και ορίζει κατά κάποιο τρόπο τα όριά τους . ματα αργίλλο
Έκταση: Με βάση την ισοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 1000μ. η Πεντέλη έχει ανακαλύφθηκ
περίμετρο 3 χλμ., ενώ με βάση την καμπύλη των 600μ. έχει μήκος (ΒΔ-ΝΑ) 9 χλμ., δας(πάνωατ
πλάτος 3 χλμ . και περίμετρο 28 περίπου χλμ . Οι πραγματικές όμως διαστάσεις της , δοντες, δεινο
δηλαδή από εκεί που αρχίζει η κλίση των πλαγιών της , είναι: μέγιστο μήκος 15 χλμ . γεωλογική ιστ
(Εκάλη-Ν. Βουτζάς), πλάτος 7 χλμ . (ΒΑ-ΝΔ) και περίμετρος 60 περίπου χλμ. Αθηνών και σ
 ΠΕΝΤΕ ΛΗ Ι 135

όφυιου, η Πε­ Μορφολογία: Ο κύριος όγκος της Πεντέλης, που αποτελείται από μία ράχη μόνο ,
ρωμένους και είναι ένα απλό συμπαγές βουνό που υψώνεται μόνο του στη γύρω περιοχή, ενώ οι
ης. Σε ένα σι­ πρόποδες καταλήγουν σε λοφώδεις προεκτάσεις. Έχει διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και μοιάζει
ι Μονή Μεντέ­ από μακριά με τεράστια πυραμίδα ή με ένα μεγάλο αέτωμα VαΟύ . Μόνο το ΝΑ τμήμα,
εντέλης, γιατί το συγκρότημα Μαυρηνόρας, που έχει διεύθυνση Β-Ν , χωρίζεται κάπως από τον κύριο
Όλίτη Αθηνών όγκο του βουνού με το διάσελο της Μπάλας (585μ.). Αν και μικρό βουνό, η περιοχή
ώτες , όσο και της κορυφής με τα περίεργα βράχια της, θυμίζει τοπίο μεγάλου βουνού που έχει υπο­
\η. Το πιθανό­ στεί την επ ίδ ρ α σ η παγετώνων κατά το παρελθόν.
συνηθισμένη Η Ν-ΝΑ πλευρά της Πεντέλης είναι σχετικά ομαλή και πέφτει βαθμιαία προς την
ία εκδοχή, τον πεδιάδα των Μεσογείων δια συνεχών χαμηλών λόφων. Αντίθετα η Β-ΒΑ πλευρά της
)υς μοναχούς είναι πιο απότομη και κατακερματίζεται από πολλές μικρορεμαηέ; και τρεις μεγάλες
ρεματιές-χαράδρες , ενώ σχηματίζεται και η κοιλάδα του Διονύσου μεταξύ της Πεντέλης
υν δύο τελευ­ και της προέκτασής της, το Διονυσοβούνι .
η έχει επικρα­ Κορυφή: Πέργαρι ή Πυργάρι1108μ.
Σ. Άλλες κορυφές: Ανώνυμες 997μ . , 953μ . , 929μ . , 876μ. και 815μ. , Βίγλα Κλεφτών
την Π εντέλη ο 476μ. , Βράχος Ντάρδιζας 477μ . , Καστράκι 500μ., Κατσουλιέρι 581 μ., Κάτω Βίγλα
ι της Αγ . Τ ριά­ 405μ. , Κουφός 510μ . , Λυκόραχη 427μ. , Μακρόλοφος (παλ. Τούμπα Γκλιάτα) 520μ .,
στη σημερινή Μαυρηνόρα Μεγάλη 783μ .-778μ., Μαυρηνόρα Μικρή 677μ .-572μ. , Μικρό Αγριλίκι
ρχεται από τα 391 μ., Πύρεζα ή Μπύριζα 897μ ., Ράχη Χρυσούλη 721 μ . και Σκίμθ: 494μ .
·υ Διός (Πλού­ Γεωλογική δομή: Η Πεντέλη ανήκει από γεωλογική άποψη στην Αττικοκυκλαδική
ζώνη και τα πετρώματά της είναι μεταμορφωμ ένα παλαιά ιζήματα και χαρακτηρίζονται
ία μαρμάρου, για την κρυσταλλικότητά τους. Τη γεωλογική δομή της Πεντέλης αποτελούν 3 κύριοι
'τελικά μάρμα­ (γεωλογικοί ) ορίζοντες .
και ολόκληρο α. Το ανώτερο μάρμαρο , μέγιστου πάχους 650μ . , που αναπτύσσεται στο ΒΔ τμή­
, 400.000 κυβ . μα της και έχει χρώμα τεφρόλευκο έως κυανόλευκο .
:γάλα τμήματα β . Οι σχιστόλιθοι της « Κ σ ι σ α ρ ι α ν ή ;» που καλύπτουν την περιοχή της κορυφής ,
ων μαρμάρων ενώ βρίσκονται και κάτω από το ανώτερο μάρμαρο. Ανάμεσα στους σχιστόλιθους εμ­
φανίζοντα: και λευκόχροα μάρμαρα στην περιοχή των Αγ. Ασωμάτων, του Διονύσου
απόσταση 18 και της Ραπεντόσας , οι οποίοι αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης.
γ. ΤΟ κατώτερο μάρμαρο , που είναι ο παλαιότερος σχηματισμός και αποτελεί τον
σμούς Παλαιά πυρήνα του βουνού . Το κατώτερο μάρμαρο , που έχει μέγιστο πάχος 650μ. και υψηλά
υτζά, Καλλιτε­ ποιοτικά χαρακτηριστικά με χρώματα από χιονόλευκο έως κυανόλευκο, βρίσκεται κυ­
ρίως στην περιοχή της σπηλιάς Νταβέλη και υπήρξε αντικείμενο εκμετάλλευσης από
; βόρειες προ­ την αρχαιότητα.
βούνι και αρχ. Στην περιοχή του Πικερμίου -Ραφήνας (Μεγάλο ρέμα και Κισδάρι) και μέσα σε ιζή­
ματα αργίλλου , πηλού και ψαμμιτών της Μειοκαίνου (ηλικίας 5,3 εκατ . ετών περίπου)
η Πεντέλη έχει ανακαλύφθηκαν (1835-1912) απολιθώματα ζώων της ελληνικής και αφρικανικής πανί­
, Δ- Ν Α) 9 χλμ., δας (πάνω από 40 είδη), όπως ρινόκεροι, ιππάρια, ύαινες, ελαφοειδή , πίθηκοι , μαστό­
ι α στά σε ι ς της , δοντες, δεινοθήρια, γιγάντιες χελώνες, ερπετά Κ .ά . Έμειναν γνωστά στην παγκόσμια
μ ή κο ς 15 χλμ . γεωλογική ιστορία ως πικερμική πανίδα και βρίσκονται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο
χλμ . Αθηνών και σε μουσεία ξένων χωρών .
136 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Υδρολογία: Λόγω της φύσης και της διάταξης των πετρωμάτων της Πεντέλης,
που είναι υδροπερατά (μάρμαρα) και υδατοστεγή (σχιστόλιθοι) έχει διαμορφωθεί ένας
πολύ πλούσιος υδροφόρος ορίζοντας με αρκετά μεγάλο βάθος πo~ υπερεκμεταλλεύο­
νται οι κάτοικοι των γύρω οικισμών (Κηφισιά, Ερυθραία, Εκάλη, Δροσιά) με την εκτέλε­
ση γεωτρήσεων.
Η Πεντέλη διαθέτει ακόμη πολλά πηγάδια στις περιοχές Κηφισιάς, Ν. Ερυθραίας,
Δροσιάς και Ν. Μάκρης, αλλά και αρκετές πηγές κυρίως στα χαμηλά, από τις οποίες
μερικές έχουν κλείσει ή έχουν λιγοστέψει γιατί τα νερά τους έχουν διοχετευθεί στο δί­
κτυο ύδρευσης της Πρωτεύουσας ή έχουν δεσμευτεί για ύδρευση οικισμών. Πιο γνω­
στές πηγές είναι της Μονής Πεντέλης, της Αγ. Τριάδας, των Αγ. Ασωμάτων, του Αγ.
Λουκά , Διονύσου (Σωληνάρι), καθώς και οι πηγές Καλήσια, Βαγιάη και Νταού. Αν και
σήμερα οι πηγές αυτές είνο: μικρής παροχής εντούτοις είναι συνεχούς ροής.
Στην Πεντέλη υπάρχει και ένα αρκετά ενδιαφέρον χειμαρρικό δίκτυο (δηλ. δεν
υπάρχει νερό κατά τη θερινή περίοδο) που περιλαμβάνει αρκετά ρέματα, όπως
Στη Β-ΒΑ πλευρά τη Βαθιά Χούνη, τη ρεματιά της Ραπεντόσας και το ρέμα Βάγια,
που ενώνονται πριν από τον οικισμό Βρανά, μεταξύ των βουνών Αγριλίκι και Σκάρπα,
διασχίζουν τον κάμπο του Μαραθώνα και καταλήγουν στη θάλασσα, ενώ στα ανατολι­
κά είναι το ρέμα Σφαλακτό που καταλήγει στη θάλασσα της Ν . Μάκρης.
Στα νότια υπάρχει το ρέμα Λυκόρεμα ή Βαλανάρης που περνώντας από τις τοπο­
θεσίες Καλήσια-Νιράφι-Πικέρμ:ενώνεται με το Μεγάλο Ρέμα και καταλήγει στη θάλασ­
σα της Ραφήνας, το ρέμα Μπαλάνα Κ.ά . μικρότερα.
Στη ΒΔ πλευρά υπάρχει η ρεματιά του Κοκ κιναρά που συνεχίζοντας ως ρέμα Πύρ­
να ενώνεται με τον Κηφισό ποταμό στη θέση Κτυπητό.
Στα ΝΔ υπάρχει το Βαθύρεμα που συνεχίζοντας ως ρέμα Χαλανδρίου και ρέμα Ν.
lωνίας (Ποδονίφτης-αρχ. Περσός) καταλήγει και αυτό στον Κηφισό.
Σπήλαια: Στην Πεντέλη υπάρχουν αρκετά σπήλαια με πιο αξιόλογα τα εξής
1. Στη νότια πλευρά της κύριας κορυφής σε ύψος 720μ . , στην περιοχή των λατο ­
μείων , βρίσκεται σπήλαιο , ονομαζόμενο Νταβέλη, που ήταν γνωστό από την αρχαιότη­
τα. Στην είσοδό του έ χει δύο εκκλησάκια, του Αγ. Νικολάου και του Αγ. Σπυρίδωνα ,
που μέχρι το1578 χρησίμ ευε για ασκητήριο. ΟΙ τοιχογραφίες του Αγ . Νικολάου , που
χρονολογούνται από το 1230-1234, έ χ ο υ ν αποτοιχισθεί και βρίσκονται στο Βυζαντινό
και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.
Το σπήλαιο αποτελείται από ένα μεγάλο και αρκετά κατηφορικό θάλαμο 45Χ62μ .
που στο τέλος του και δεξιά έχει βάραθρο 15μ. που εξερευνήθηκε στις 24-2-1935 (πε­
ριοδ . « το βουνό » Απρ . 1935), ενώ στο αριστερό μέρος υπάρχει ένα περιστροφικό στε­
νό και πολύ κατηφορικό τούνελ που καταλήγει σε λιμνούλα .
Το σπήλαιο αρχικά είχ ε την ονομασία σπηλιά της Πεντέλης ή Π εντελικό σπήλαιο
και αργότερα ονομάστηκε και σπήλαιο Αμώμων (Α .Σ.Μ . 87), από τους ασκητές που
ήταν εγκαταστημένοι εκεί κατά καιρούς. Όπως αναφέρει ο Δ . Καμπούρογλους στο άρ­
θρο του « Το μονοπάτι της σπηλιάς », περιοδ . « Ν έ α Εστία», τ . Β' 1927, σ . 776-778,
ένας ασκητής, ο Νικάνωρ, είχε λαξεύσει στα βράχια της σπηλιάς και στο ασκητήριο
 ΠΕΝΤΕ ΛΗ 1137

Πεντέλης ,
ιωθε! έ να ς
ιεταλλεύο­
ην εκτ έλε­

ρυθρα ία ς,
τις οηοί ε ;
θε ί στο δί­
. Πιο γνω­
,ν , του Αγ .
ιού . Αν και

(δηλ. δ εν
ως

έ μ α Βάγια,
JI Σκάρπα ,
Ό ανατολι­

ό τις τοπο­
πη θ άλασ­

ρέμα Π ύρ­

.α ι ρέμα Ν .

ξής
των λατο­
, αρχαιότη­
π υ ρ ί δ ω να,
lλάο υ, που
Βυζαντινό

1045Χ62μ .
-1935 (πε ­
ιοφικό στε­

:ό σπήλαιο
Γκητές που
l υ ς στο ά ρ­
. 776-778,
ασκη τήριο
138 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

διάφορα σχέδια όπως αετούς, σταυρούς, σταφύλια, αγγέλους Κ.ά . Τα σκαλίσματα αυτά Σήμερα σ1
δημοσιεύθηκανστο περιοδ. « Π ερι η γ η τ ι κ ή», Σεπτ . 1965, σε χαρακτηριστικά σχέδια της ολό κλ η ρ ο και ι
Αγγελικής Χατζημιχάλη , στη σ. 35 και σ το άρθρο του Ι. lωάννου ι· «σπηλαιολογlκές στήριξης; } Για
έρευνες στην Αττική » . Για το ασκηταριό της σπηλιάς Πεντέλης έχει γράψει σχετικό άρ­ το σπήλαιο έ)
θρο και ο Ν. Μουτσόπουλος στο περιοδ . « Ζ υ γ ό ς» , τ. 50 του 1960. ΥΠ .ΕΘΛ μη \
Το σπήλαιο πήρε την ονομασία σπήλαιο Νταβέλη, άγνωστο από πότε , από το λή­ περιοχής , θέλ
σταρχο Νταβέλη που έδρασε για λίγο διάστημα στην περιοχή , στα μέσα του 190υ αι. άρχισαν το 19
Με την ονομασία αυτή υπάρχουν 6 σπήλαια στην Αττική ( Π ε ν τ έ λ η , Πάρνηθα, Υμηττό , τη γενική κατα
Κιθαφώνα, Κοκκινοβούνι, Ριζούπολη ) χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχε κρυσφήγετο σε Στο περιο
αυτές τις σπηλιές ή έδρασε σε τόσα βουνά κατά τη σύντομη ζωή του ως ληστής . Το του εκδότη Γ. J

πιο σωστό είναι να λέγεται « σπ ή λ α ι ο Πεντέλης» . δοθεί σε βιβλίl

Σε ένα άρθρο του Κ. Μπίρη με τίτλο « ο Εβλιά Τσελεμπή στον Υμηττό και στην Πε­ τ ου Γ . Σωτήρ!
ντέλη» , που δ η μ ο σ ι ε ύ θ η κ ε στο περιοδ . «Παν», lαν-Φεβρ . 1948 αναφέρεται έ ν α τερά­ της Μεγάλης Ι
στιο σπήλαιο που επισκέφθηκε ο Εβλιά Τσελεμπή μαζί με τους καλόγερους της Μονής 2. Λίγοπι(
Πεντέλης για οδηγο ύ ς . Το σπήλαιο αυτό , όπως λέει ο ονομαστός Τούρκος περιηγητής , τόμους , το Nc
π ου κυριολεκτικά όργωσε την Ελλάδα το 170 αι. , ήταν πολυδαίδαλο και για να φθά­ φών κατά τον
σουν στο βάθος του κατέβαιναν ε π ί μία ώρα ανάμεσα σε βράχια, τρύπες και στεν ούς ανασκαφές δι
διαδρόμους . Για το σπήλαιο αυτό δεν ξανακούστηκε ποτέ τίποτε. Πιθανώς πρόκειται ανάγλυφα πο
για το σπήλαιο Νταβέλη που ο Τούρκος περιηγητή ς, υπερβολικός σε όλες τις εκτιμή­ θηκαν στο Αρ
σεις και περιγραφές του , του έδωσε εξωπραγματικές διαστάσεις. Εάν αληθεύουν τα ριοδ. «Φυσια '
λεγόμενά του , τότε υπάρχει κάποια βάση στον παλιό θρύλο που λέει για μυστικές και Ε .Σ .Ε . , τ. ΧVLL
μ εγάλες στοές που υπάρχουν στο βάθος του σπηλα ίου και που πιθανώς σήμερα να 3-4. Υπάl
έ χουν κλείσει. Πάντως ο Ι . Γιαννόπουλος στο βιβλίο του « Μ υ σ τ ι κ ή Αθήνα και Αττl­ 104 0μ. κα ι σε
κή »-1998 , γράφει ότι υπάρχει στοά απ ό τη σπηλιά της Πεντέλης που βγαίνει στην κούς βράχους
Ομορφοκκλησιά στ ο Γαλάτσι , την οποία διαδρομή λέει ότι πραγματοποίησε . στην πλαγιά 1
Κατά δ ε την παράδοση , υπήρ χε στο σπήλαιο μυστική στοά από την οποία ε π ι κ ο ι ­ π ερίπου (Α. Σ .
νωνούσε ο λήσταρχος Νταβέλης με το μέγαρο Ροδοδάφνη της Δούκισας της Πλακε­ 5-6. Στο «
ντίας , η οποία είχε πεθάνει όταν ο Νταβέλης έδρασε για λίγο στην περιοχή. Όλα αυτά 600) βάθους ,
βέβαια αποδείχθηκαν κατά την έρευνα του σπηλαίου ότι δεν ευσταθούν καθόλου. ΟΧ. χωρίς όμως ν
Παρμενίδης που επισκέφθηκε το σπήλαιο την 30-5-1847, το περιγράφει σαν ένα απλό 7. Στη δυ
σπήλαιο που δεν έχει ούτε το μέγεθος αλλά ούτε και τους « π ε ρ ι ε λ ι γ μ ο ύ ς» του σπη­ ( α ρ χ . Πύρνα )
λαίου της Κερατέας (περιοδ . « Π α νδ ώ ρ α» , 1856, σ . 180-183 στο άρθρο « Π ε ρ ι ο δ ε ία εις Κοκκιναρά 3 Ε
Πεντέλην » ). Το σπήλαιο εξερευνήθηκε συστηματικά και χαρτογραφήθηκε απ ό το ζεύ­ 2.784). Η σπι
γος Ι. και Α . Πετροχείλου (περιοδ . «Επίκαιρο» 1969-σειρά άρθρων Α. Πετροχείλου με βάθος 3-7μ. Ι
τίτλο « Τα σπήλαια της Αττικής »). για στάνη . Πει
Μέσα στη σπηλιά έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια και αναφερθεί διάφορα Στο περιο
μυστήρια(!) που συμβαίνουν κατά άτακτα διαστήματα , όπως περίεργα συναισθήματα παδά κη που ι
απώλειας χρ όνου και τόπου , ζαλάδες , έλλειψη βαρύτητας, λανθασμένες ενδ είξεις ορ­ Κηφισιά και σ
γάνων (πυξίδων , φωτογραφικών μηχαν ών) , ενώ έχει διαπιστωθεί ότι γίνονται και διά­ οδό Ραγκαβή
φορες τελετές μύησης(;) , μαγείας(;) κ.ά. ( ε φ η μ . « τ ο Βήμα » 25-1-1981 και περιοδ . αυτή, που είν(
«Ανεξήγητω) , τ. 36). και η είσοδός
 ΠΕ ΝΤΕ ΛΗ Ι 139

καλίσματα αυτά Σήμερα στην περιοχή της σπηλιάς υπάρ χει περίφραξη, το εσωτερικό έχει σκαφτεί
' Τι κά σχέδια της ολόκληρο και σε μεγάλο βάθος και έχουν γίνει ορισμένα έργα με τσψέντο (τοί χος αντι­
πηλαιολογι κές στήριξης;) Για τα έργα αυτά , αλλά και για τις 3 σήραγγες ΠΟΥ έχουν ανοιχτεί δίπλα από
ψει σχετικό άρ­ το σπήλαιο έχουν γραφτεί αρκετά στον τύπο . Το πιθανότέρο είναι ότι το Γ.Ε.Α. ή το
ΥΠ.ΕΘ.Α . μη γνωρίζοντας ή μη υπολογίζοντας την α ξία των πολιτιστικών μνημείων της
όιε , από το λή­ περιοχής, θέλησε να κατασκευάσει αποθήκες όπλων και υλικού ή καταφύγια . Τα έργα
,," α του 190υ αι. άρχισαν το 1977 και σταμάτησαν το 1983. ΤΟ 1990 ξανάρχισαν οι εργασίες , αλλά μετά
ρνηθα, Υμηττό, τη γενική κατακραυγή σταμάτησαν.
κρυσφήγετο σε Στο ηεριοδ. « Σ υ λλ έ κ τ η ς», τ . Α', τ . 6-8,1950 , σ . 137-168 έχει δημοσιευθεί μελέτη
ως ληστής. Το του εκδότη Γ. Λαδά για την ιστορία του σπηλαίου . Ανάτυπο αυτής της μ ελέτης έχει εκ­
δ ο θ ε ί σε βιβλίο το 1963 με τίτλο « η σπηλιά της Πεντέλης ». Α ξιόλογο είνω κα: το άρθρο
'τ ό και στην Πε­ του Γ. Σωτηρίου για τη σπηλιά της Πεντέλης που έχει δημοσιευθεί στ ο « Η μ ε ρ ολ ό γ ι ο
ρεται ένα ιερά­ τη ς Μεγάλης Ελλάδο ι; », 1927, σ. 45-59.
)ους της Μονής 2. Λίγο πιο πάνω από το σπήλαιο Νταβέλη , σε ύψος 800μ . ανακαλύφθηκε από λα­
ως περιηγητής, τόμους, το Νοέμ . του 1952, σπήλαιο (Α.Σ.Μ . 903) που ήταν τόπος λατρείας των Νυμ­
και για να φθά­ φών κατά τον 40 αι . η.Χ. με διαστάσεις 6,75Χ5 ,50μ . Στο σπήλαιο βρέθηκαν μετά από
τες και στενούς ανασκαφές διάφορα αφιερώματα, λυχνάρια, πήλινα ειδώλια καθώς κα: δύο ωραιότατα
ανώς πρόκειται ανάγλυφα που παρίσταναν τις Νύμφες , τον Ερμή και τον Πάνα και τα οποία μεταφέρ­
όλες τις εκτιμή­ θηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών (Εγκ . «Ήλιος»-νέα έκδ.-Τ. ΙΣΤ, σ . 452, πε­
ν αληθεύου ν τα ριοδ . « Φ υ σ ι ολ ά ι ρ η ; », Ιαν .
1953, περιοδ . « Ε κλον ή» , Αύγ . 1953, σ . 17-22 και « Δελι ίο »
(ια μυστικές και Ε.Σ.Ε. , τ .
XVII, σ. 148-154).
νώς σήμερα να 3-4. Υπάρχουν ακόμα στην Πεντέλη, ένα μικρό σπήλαιο (Α .Σ.Μ. 105) σε ύψος
l\θήνα και Απι­ 1040μ. και σε απόσταση 200μ . δυτικά της κορυφής, κάτω από τους εκεί χαρακτηριστι­
)υ βγαίνει στην κούς βράχους, με διαστάσεις 11Χ1,5 και βάθος 9μ., καθώς και ένα άλλο μικρό 6 Χ2,50μ .
ίη σε . στην πλαγιά της ρεματιάς του Προφ . Ηλία , ΒΑ από το ερημοκκλήσι και σε ύψος 540μ.
lVοποία επικοι­ περίπου (Α. Σ . Μ . 104). Και τα δύο αναφέρονται στο « Δ ε λ τ ί ο» της Ε.Σ.Ε. , τ . 1, 1950-52.
σας της Πλακε­ 5-6. Στο «Δελτίο» της Ε .Σ.Ε. , τ . 3,1955-56 αναφέρεται και ένα βάραθρο (Α.Σ.Μ .
υοχή . Όλα αυτά 600) βάθου ς 8μ . , ΒΔ των Αγ. Ασωμάτων, καθώς και ένα μικρό σπήλαιο (Α.Σ .Μ . 601),
v καθόλου . ΟΧ . χωρίς ό μ ω ς να προσδιορίζεται ακριβώς η θέση τους.
ει σαν ένα απλό 7. Στη δυτική πλευρά της Πεντέλης, στην Πολιτεία και μέσα στο ρέμα Κοκκιναρά
ιού; » του σπη­ (αρχ. Πύρνα) , σε ύψ . 330μ. (απέναντι απ ό το αντλιοστάσιο και στο ύψο ς της οδού
) « Π εριοδ ε ί α ει ς Κοκκιναρά 36) βρίσκεται το σπήλαιο των Ευμενίδων ή Άντρον των Νυμφών (Α.Σ .Μ.
ηκε από το ζεύ­ 2.784). Η σπηλιά που είναι σαν μεγάλο στέγαστρο, έχει άνοιγμα 27μ., ύψος 7μ . και
Πετροχείλου με βάθος 3-7μ. Η είσοδός της φράζεται από ξερολιθιά γιατί παλαιότερα χρησιμοποιείτο
για στάνη . Περιγράφεται στο Δελτίο της Ε .Σ .Ε., τ. ΧΙΧ (1983-89}, σ. 83-86.
φερθεί διάφορα Στο περιοδ . «Περιηνηηκή », Νοέμ . 1962, σ . 24-25 δημοσιεύεται άρθρο του Ν. Πα ­
J συναισθήματα παδάκη που ισ χυρίζεται ότι το Άντρο των Νυμφών είναι η σπηλιά που βρίσκεται στην
' ε ς ενδείξεις ορ­ Κηφισιά και στην ίδια ρεματιά της Πύρνας , αλλά 1,5 χλμ. χαμηλότερα και δίπλα στην
γίνον τα ι και δ ι ά ­ ο δό Ραγκαβή (50μ . από τη διασταύρωση και τη γέφυρα της Εμμ. Μπενάκη). Η σπηλιά
ι81 και περιοδ. αυτή , που είνω σαν στέγαστρο , καταλαμβάνει εγκάρσια όλο τον πυθμένα της ρεματιάς
και η είσοδός της , που είναι υπ ερυψωμένη , δημιουργεί έ ν α φυσικό σκαλοπάτι 2-3μ.
14 0 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝ Α ΤΗ Σ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

από τον πυθμ ένα , μ ε αποτ έλε σμα να

δημιουργείται μι κρός καταρρά κτης
(Α.Σ .Μ . 444;). ,;
Χλωρίδα - βλάστηση: Στη ν Πε­
ντ έλη έχ ο υ ν δημιο υργηθ εί , από τη
δι άσπαση κα ι καταστροφή τ ης πρωτο­
γεν ο ύ ς φυσ ικής βλάστη σης , που σ υ ­
νέβη λόγω συ χνών πυρ καγι ών , υπ ερ­
βόσκησης και υ λο το μι ώ ν , 4 δ ε υτερο­
γ ενεί ς φυτικ έ ς διαπλά σ εις , χαλ ε π ίο u
π εύκη ς , ερεικ ο ειδών , φρ υγάνων­
ποωδών φυτών και υποβαθμισμ ένων
πρι νώνων .
Στα ψηλά η Πεντέλη ε ί ν α ι γυμνό
βουνό , αλλά στα χα μ η λά , παρ όλο τις
πολλές πυρκ αγι ές π ου έχε ι υποστεί τα
τελευτα ία κυρίως χ ρ ό ν ι α , έ χ ει ακ όμα
μ ερι κά μικρά δάση (συ στ άδες) στην
Π . και Ν . Π εντέλη και στην περιοχή
τη ς Ραπ ε ντόσας . Επε ιδ ή η Πεν τέλη
δεν έχ ε ι την πο ι κι λομορφ ία των οικ ο­
τ όπ ων πο υ παρουσιά ζ ει Π. χ . η Π άρ­ γιών έχε ι με

ν η θ α κα ι ε ί ναι μικρή σ ε έκ τ ασ η δε ν αγριογο ύροι

προ κ άλεσ ε τ ο ε ν δ ι αφέ ρ ο ν των βοτα­ πο ύδε ς , λαγl

νολόγων , ώ στ ε να έχει μ ελετ ηθεί σε Η ορνιθ:

βάθος η χλω ρίδ α τ ης. φτη ς , ξεφτέρ

Έ χουν καταγραφε ί 165 ε ίδη φυ­ π έρδικα , βρ~

τών , όπω ς χ α λέ π ι ος πεύκη , μαύρη κι , καρακάξα

π ε ύκη , τραχεία πεύκη , αγρι όκ εδρ ο , Κλίμα: }

αγριοκυπαρίσσι , πουρνάρι, αριά , βα­ ρει και πολύ

λανιδιά , δρυ ς μι κρόφυλλο ς , κοκκορε­ ύψος 50 εκ .)

βυθιά , σχ ίν ος , χα ρ ο υ π ι ά, κουτσουπιά , σότερους μή

φιλίκι , ρ ε ίκι , κ ουμαριά , αγριλιά , χ ρ υ ­ Οι θερμ

σό ξ υ λ ο , γκορτσιά , κράταιγο ς , μυρτιά, έχουν σημαν

πλάτανος , ιτιά, πικροδάφνη , λυγαριά , από τη θάλα

οσ τρ ι ά , αγιόκλημα , θυμάρι , ασφάκα , Το κλίμα

κυκλάμινο , λεβάντα , κρόκος , αγριαγκι ­ τάλληλο για

νά ρ α Κ .ά . νατόρια , καθ

Πανίδα: Στην Πε ντέ λ η δεν έχει γ ί­ Οι κολoγ

νε ι ε πίση μ η καταγραφ ή της πα ν ίδα ς 1992-1995-1

της , π ου λ όγω τ ων σ υ χ ν ών πυρκα­ ση ς τη ς Πεν­
 ΠΕ ΝΤΕ ΛΗ 1 141

μα να

:Χκτης

lVΠ ε­
πό τη
ρ ω το­

JU σ υ ­
υπερ­

ηερ ο ­

επίου
ίνων ­
~ ένω ν

γυμνό
)λο τις

πεί τα
ακόμα
) στην
ριοχή
Πε ν τέ λ η και Μ ο νή Π εν τ έλ η ς
: ντ έλ η
ι Ο ΙΚΟ­

Ι Πά ρ­ γιών έ χε ι με ιωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια . Πολύ παλα ιότερα ε ίχαν αναφερθεί

[ η δε ν αγρ ιογο ύρουνα , λύ κο ι κα ι τσακάλ ια . Σ ήμ ερα αυτά που έ χουν παρατηρηθε ί ε ίνα ι αλ ε­

βοτα­ πούδες , λαγο ί, σ κίουροι , νυφ ίτσες , σκα τζόχοιρο ι , χ ελώνες και δι ά φ ο ρ α τρω κ τικά .

θεί σε Η ορνιθοπανίδα της ε ίναι πλουσιότερη κ α ι περιλαμβάνε ι αρ κετά ε ίδη όπως: τσί­
φτης , ξεφτ έρι , φιδαετός , βρα χο κιρ κ ίν εζο , γ ερα κ ίνα , πετρίτης, π ετροπέρδικα , νησιώτι κη

ί η φυ­ πέρδικα , βραχοτσοπανάκο ς , τρυγόν ι , κούκοτ , κουκουβάγ ια , κό τσ υ φ α ς , ψαρόνι , κο ρ ά­

Jα ύρη κι, καρακάξα, σπίνος , κα ρ δ ε ρ ί ν α , τσαλαπετ εινός Κ .ά .

. ε δ ρ ο, Κλίμα: Από άποψη κλιματολογικών συνθη κών , η π εριοχή της Πεντ έλης δε διαφέ­

ά , βα­ ρει και πολ ύ από αυτήν της ΒΑ Αττικής όσον αφορά τ ις βρο χοπτώσεις (μέσο ετήσιο

«ο ρε ­
ύψος 50 εκ .) και τις χ ι ονοπτώ σε ι ς (μέση ετήσια 1Ο ημέρε ς ) . Οι άνεμοι είναι τους περισ­

ο υ ηι ά, σότερους μήνες Β-ΒΑ , ενώ στην κορυφογραμμή είναι ιδιαίτερα ισχυροί.

, χρυ­ Οι θερμοκρασίες που επικρατούν στην π εριο χή κατά τη διάρκεια του χ ρ ό ν ο υ

υρτ ιά , έχουν σημαντική απόκλιση ό σ ο ν αφορά τα χ α μ η λά και ψηλά υψόμετρα , την απόσταση

γαριά , από τη θάλασσα Κ.ά.

φάκα , Το κλ ίμα της Πεντέλης που ε ίναι ιδια ίτερα ξερό, θεωρείται εξαιρετικά υγιεινό και κα ­

)ιαγκι­
τάλληλ ο γ ια τη θ εραπ ε ία των νοσημ άτων θ ώρακος , γ ι ' αυτό κα ι υπάρχουν α κόμα σα­
νατόρια , καθώς και πολλές παιδ ικές κατασκηνώσ εις .

:χ ε ι γί­ Οικολογικά: Τα λατομε ία , οι συνε χείς μ εγάλες πυρκαγι ές (1978-1 980-1981-1982­

ι ν ί δα ς 1992-1 995-1999 ) κα ι η ο ι κοπεδοπο ίησ η ε ί ναι ο ι κύ ριες αι τ ίες της σημερ ιν ής κατάστα­

υρ κα­
σης τ ης Πεντ έλης , το υ πλέον ταλα ιπωρημ ένου και άσχ ημου ( κά ποτ ε ήτα ν ω ρ αι ότα το)
142 Ι Τ Α ΒΟΥΝ Α ΤΗ Σ ΑΤΤΙΚΗ Σ

ελληνικού βουνού . Τουλάχιστον από τα μέσα του 190υ αι. οι πυρκαγιές (από ανάγκες κατάσταση του περι~

ξύλευσης και οικοηεδοηο'ησηο, αλλά και από αμέλεια και απροσεξία) είναι σύνηθες σης του περιβάλλον
φαινόμενο στην Πεντέλη. Τα δημοσιεύματα στον τύπο, στα περιοδικά και στα βιβλία El­ κανοπέδιο, ενώ στη

ναι πάμπολλα , όσα περίπου οι εκθέσεις οι μελέτες και οι νόμοι για την .Ίfρόληψη των μεία Μαρμάρου Δκ»

πυρκαγιών , τον περιορισμό της οικοπεδοποίησης και της αιγοβοσκής και την προστα­ ντια διαμόρφωση κ ι

σία από τις πλημμύρες . «υπαίθριο μουσείο τ

Το 1927 το Υπ. Γεωργίας «παρέδοσεν εις τον πέλεκυν της αποψιλώσεως» , όπως Το 1975 με πρω

έγραφε ο τύπος της εποχής , 35.000 στρέμματα για αποκατάσταση ακτημόνων «καλ­ λέτη αναmύξεως Πε

λιεργητών » . Ο Εξωραϊστικός

Η Πεντέλη είναι από τα σημαντικότερα λατομικά κέντρα της Ελλάδος . Η εξόρυξη δρια-συμπόσια (198
άρχισε κατά την προκλασική εποχή (μέσα του 60υ αι. πΧ) και συνεχίζεται μέχρι σήμε­ (από το 1983) και τ η

ρα με μία διακοπή επί Τουρκοκρατίας. Τα λατομεία άρχισαν ξανά τη λειτουργία τους το γραφία της καταδεικ

1836 και αφού προξένησαν ανεπανόρθωτες ζημιές στο φυσικό ανάγλυφο της Αθήνας και καταγράφονταιc

(Φιλοπάππου, Λυκαβηττός , Αρδηττός, Λόφος Νυμφών, Στρέφη, Τουρκοβούνια) μετα­ της περιοχής .

φέρθηκαν στα γύρω βουνά του λεκανοπεδίου (Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττό , Αιγάλεω , Το 1996 ο Σύνδ

Ποικίλο) αλλά και της Αττικής και τα μετέτρεψαν σε « σ ε λ η ν ι α κ ά τοηία » που σιινμάιι­ του Πεντελικού Ορ:

σαν για πάντα όλους μας. (κοινωνικά ,οικονομ

Το Κράτος με τις αποφάσεις του Υφυπουργού Προεδρίας της Κυβερνήσεως νησε το «Τοπικό Αν

25638/23-11-68 (Φ.Ε.Κ. 669Β/68) και 25683/27-3-69 (Φ .Ε .Κ. 236Β /69) κήρυξε « τ ο ­ οδηγό δράσης του ~

πεία των ορέων Πάρνηθας, Πεντέλης, Υμηττού, Αιγάλεω και Κορυδαλλού ως ιδιαίτε­ Μοναστήρια ­
ρου φυσικού κάλλους , χάριν της διατηρήσεως και προστασίας του χαρακτήρος αυτών 1. Στην Παλαιά

εκ της ασυδότου λατομήσεως και ατάκτου οικοδομήσεως» και τα αναγνώρισε ως τό­ μήσεως της Θεοτόκ

πους που χρήζουν ειδική προστασία, ενώ καθορίστηκαν και οι ζώνες προστασίας του μόθεο και κατά μία

όρους Πεντέλη, οι χρήσεις και οι όροι δόμησης αυτών (Φ.Ε.Κ. 755Δ/88) . της Μονής προέρχο

Με σκοπό την προστασία και διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος , καθώς και τη 80-100 μοναχούς κ

διατήρηση , ανάπτυξη και εκμετάλλευση του θηραματικού πλούτου και της άγριας πανί­ κυριότητά της. Υπι

δας, όλη η περιοχή Β-ΒΑ της κορυφογραμμής Πέργαρι-Πύρεζα-Μαυρηνόρα , καθώς απευθείας από το Γ

και η περιοχή Ραπεντόσας-Αγριλικιού (24.500 στρέμματα) έχει χαρακτηριστεί ως κατα­ στασία της μητέρας

φύγιο θηραμάτων (Φ .Ε .Κ . 6898/76). το χρόνο (η Μονή ~

ΕπΙσης προστατεύεται (Φ.Ε. Κ. 2558/16-3-79) ως ιστορικός τόπος και ως τόπος έχουν γράψει πα λα

ιδιαίτερου φυσικού κάλλους η γέφυρα με τις πέντε καμάρες και τη γύρω περιοχή στο Κράτους-Μονή Πεν

Βαθύρεμα (περιοχή Μελισσίων). Η γέφυρα που κτίστηκε από μαρμαρόπετρες το 1841, 1923, σ . 83-129 .
έχει 5 τόξα και διαστάσεις 40μ. μήκος, 3 ,5μ. πλάτος και 10μ. ύψος. Τα στηθαία της 2. Στην Νταού (
έχουν λεηλατηθεί κατά καιρούς, ε ν ώ τα δύο ακραία τόξα έχουν σχεδόν σκεπαστεί με κείο μοναστήρι του

μπάζα. το 100 ή 110 αι . στr

Σύμφωνα με το άρθρο 25 του Ν. 2742/7-10-99 ( Φ. Ε . Κ . 207Α /99), η αποκατάσταση Κατά μία εκδοχή ιδ~
του περιβάλλοντος των ανενεργών λατομείων γίνεται από το Δημόσιο και περιλαμβά­ χώρα του Νταό (Da
νει τη διαμόρφωση του ανάγλυφου και την αναδάσωση. Το ίδιο άρθρο καθορίζει ότι τα τρόπος κατασκευή;

ανενεργά λατομ εία του Ν . Αττικής πριν την αποκατάσταση χρησιμοποιούνται « ω ς χώ­ Γεωργία και στην Αι

ροι υποδοχής υλικών εκσκαφών και στείρων υλικών καθαιρέσεως κηρίων » , χωρίς κα ι τελικά ξανακτίσι

όμως να προβλέπει καταληκτική ημερομηνία, οπότε δε νομίζω ότι θα γίνει ποτέ απο­ Αναδρομέα και Ιωά
'-.
 ΠΕ Ν Τ Ε ΛΗ Ι 143

ανάγκες κατάσταση του περιβάλλοντος. Στην Πεντέλη πάντως έ χουν αρχίσει έργα αποκατάστα­

Jύνηθες σης του περιβάλλοντος στην περιοχή δυτικά της κορυφής που είναι ορατή από το λε­

lιβλία εί­ κανοπέδιο, ενώ στη ΒΑ πλευρά της κορυφής , πάνω (νότια) από το. Διόνυσο, τα Λατο­

ιψη των μεία Μαρμάρου Διονύσου-Πεντέλης έ χουν κάνει (1 994-1998) μία /εμπν ευσμένη γιγά­
rτ ρo στα ­ ντια διαμόρφωση και αναμόρφωση του χώρου (135 στρέμματα ) που λειτουργεί ως
«υπαίθριο μουσείο παλαιάς λατομικής τέ χνης » .

» ,όπως Το 1975 με πρωτοβουλία της Ι, Μ . Πεντέλης εκπονήθηκε η « Γ ε ν ι κ ή ρυθμιστική με­

JV « κ α λ­ λέτη αναπτύξεως Πεντέλης» .

Ο Εξωραϊστικός-Επιμορφωτικός Σύλλογος της Πεντέλης έχει διοργανώσει 5 συνέ­
εξόρυξη δρια-συμπόσια (1981-1985) για τα οικολογικά προβλήματα της Πεντέλης, ενώ εκδίδει

ρι σήμε­ (από το 1983) και την ε φ η μ ε ρ ίδ α « Η Φωνή της Πεντέλης » , όπου μ έσα από την αρθρο­

τους το γραφία της καταδεικνύονται τα ποικίλα προβλήματα της Πεντέλης , προτείνονται λύσεις
Αθήνας και καταγράφονται οι προσπάθειες για την προστασία της φύσης και την αναβάθμιση

α) μετα ­ της περιο χής .

,ιγάλεω, Το 1996 ο Σύνδεσμος (Δήμων και Κοινοτήτων) για την Προστασία και Ανάπλαση

Γτιγμάτι ­ του Πεντελικού Όρους (Σ.Π .Α.Π .) , προκειμένου να αντιμετωπίσει τα πολυδιάστατα

(κοινωνικά , οικονομικά , περιβαλλοντικά, πολιτιστικά) προβλήματα της περιοχής , εκπό­

νήσε ως νησε το « Τοπ ι κ ό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Πεντελικού όρους » που αποτελεί και τον

Jξε «το­ οδηγό δράσης του μεσοπρόθεσμα .

; ιδιαίτε­ Μοναστήρια - εκκλησίες: Στήν Πεντέλη υπάρ χουν τα εξής μοναστήρια:

ς αυτών 1. Στην Παλαιά Πεντέλη , σε ύψος 430 μ ., βρίσκεται το αντρικό μοναστήρι της Κοι­
Ε ως τό­ μήσεως της Θεοτόκου που κτίστηκε το 1578 από τον επίσκοπο Ευρίπου (Ευβοίας) Τι­
J ίας του μόθεο και κατά μία εκδο χή Τιμόθεο Μεντέλη . Από το 1580 μέ χρι το 1881 οι ηγούμ ενοι
της Μονής προ έρ χονταν από την οικογένεια Δέγγλερη. Επί Τουρκοκρατίας η Μονή εί χε

'ς και τη 80-100 μονα χούς και μεγάλο μέρος τη ς Πεντέλης και των γύρω περιοχών ήταν στην

:χςπανί­ κυριότητά της . Υπήρξε σπουδαίο πνευματικό και εθνικό κέντρο . Η Μονή εξαρτάτο

, καθώς απευθείας από το Πατριαρχείο και είχε πολλά προνόμια γιατί διατελούσε υπό την προ­

~ς κατα­ στασία της μητέρας του Σουλτάνου , στην οποία μάλιστα έ σ τε λ ν ε και 3.000 οκάδες μέλι
το χρόνο (η Μονή με τα μετό χια της είχε τότε 3.200 μελίσσια). Για τη Μονή Πεντ έλης
ς τόπος έ χουν γράψει παλαιότερα ο Δ . Αλβανάκης στο βιβλίο « Ι σ το ρ ί α των ιερών μονών του

οχή στο Κράτους-Μονή Πεντέλης» , 1905 και ο Δ . Καμπούρογλους στο «Μελέται και έ ρε υ ν α ι»,
'0 1841 , 1923, σ. 83-129.
jaia της 2. Στην Νταού (παλ . Ταώ) Πεντέλη, σε ύψος 280μ . , βρίσκεται το ομώνυμο γυναι­

ιστε! με κείο μοναστήρι του Παντοκράτορα Σω~ήρα Χριστού που πρωτ οκτίστηκε πιθανώς κατά
το 100 ή 11 ο αι . στη λεγόμενη τότε τοποθεσία Ηού (Χ . Ενισλείδης: Αττι κά -4, σ . 329).
'άσταση Κατά μία εκδο χή ιδρύθηκε από τον Νίκο Καραμίτο από τη Γεωργία , που το ονόμασε η
ιλαμβά ­ χ ώ ρ α του Νταό (Daho ή Dahu κατά τους Φράγκους και Νταού κατά τους Αλβανούς) . Ο

, ει ότι τα τρόπος κατασκευής τ ου 6γωνου νάρθηκα και του 12πλευρου τρούλου απαντάται στη

<ωςχώ ­ Γεωργία και στην Αρμενία . Η αρ χική μονή καταστράφηκε πολλές φορές από επιδρομές

, χωρίς και τελικά ξανακτίστηκε στα τέλη του 160υ αι . από τον Δημήτριο Αναδραμάρη ή Δαβίδ

l τ έ απο­ Αναδρομέα και Ιωάννη Ντούτση ή Ντούζη . Κατά το 1688 έγινε πάλι επιδρομή , Αλγερι­
144 Ι ΤΑ Β Ο Υ Ν Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ
Γέ φυ ρ α σ το Β ο θύ ρ εμ α (Μ ελίσσια )
νών πιθανώς πειρατών , κατά την
οποία σφάχτηκαν σχεδόν όλοι οι μο­
ναχοί της ( π ε ρ ίπο υ
190) . Η Μονή Πε­
ντέλης τότε έκανε τη Νταο ύ μετόχι της \
που σ ιγά-σ ιγά ερημ ώθη κε . Το σ ημερι­
νό γυνα ικε ίο μοναστήρι ξ αν αϊδ ρύ θ ηκ ε
το 1963, μ ετά την αποκατάσταση τ ων
παλι ών κ τισμάτ ων του .
3. Στη νότια πλευρά της Πεντ έλης ,
σε ύψος 395μ., στη θέση Καλήσια , εί ­
ναι το μικρομονάστηρο του Αγ . Νικο ­
λάου που πρωτοκτίστηκε κατά το 120
αιώνα. Το 1614 ο μοναχός Νεκτάρ ιος
προσάρτησε το πατρογονικό του μι­
κρό μοναστήρι στη σταυροπηγιακή
Μονή της Νταού Πεντέλης. Μετά την
καταστροφή της Νταού έγινε μετόχι
της Μονής Πεντέλης , οπότε άρχισε η
εγκατάλειψη και η τελική ερήμωσή
του . Από το 1955 λειτουργε ί κα τά δ ια­
στήματα ω ς αντρικό ρικρορονασιηρο .
Γ ια την ι στ ο ρία των μοναστ ηριών
της Νταο ύ Πεντέλης και των Καλησ ί ων
έχουν δημοσ ιευθε ί ο ι με λέτες το υ Γ.
Λαδά στο περιοδ . « Σ υ λλ έ κτ η ς» , τ . Α-Β
(194 7-19 58) , και Γ. Σωτηρ ίου « Ν τα ο ύ
Πεντέλη » , Αθήνα 1925, σ . 16
4 . Στη ΒΔ πλευρά του βουνού σε
ύψος 730μ. υπάρχει το νέο (από το
1965) αντρικό μοναστήρι του Αγ . Πα­
ντελεήμονα , στη θέση παλαιοτέρου
ομώνυμου ερημοκκλησιού .
5 . Στην ανατολική πλευρά του
βουνού , στο Νέο Βουτζά και σε ύψος
270μ ., είναι το νέο (από τ ο 1973) γυ­
να ι κείο μοναστήρ ι της Αγ. Τρ ιά δος
(Λύ ρε ι ον Ίδρυμα) .
6 . Στην ανατο λ ική πλευρά του
βο υ νο ύ , στην Ξυλοκέρ ι ζα (140μ. ) κο!
στη θέση του παλιο ύ (150ς αι . ) μ ι κρο­
μονάστηρου του Γενεσ ίου τ η ς Θεοτό­
 Π ΕΝ Τ Ε ΛΗ Ι 1 ~

., κατά τη ν
όλοι ΟΙ μο­
-j Μ ονή Π ε­
J μετ όχι της
. Το σ η μερ ι ­
ναϊδρ ύθηκ ε
ι αια ο η τ ω ν

ς Π εντ έλης ,
-<.αλ ήσια , ε ί­
)υ Αγ . Νικο ­
κατά το 120
; Νεκτάριος
νι κότου μι­
ροπη γιακή
ς . Μ ετά την
: γ ι ν ε μετό χ ι
πε άρ χι σ ε η
ή ερ ήμω σή
ι ε ί κ α τ ά δια­
.ιονάωη ρο .
ο ν α στη ριών
) ν Καλ ησ ί ω ν
~ έτες τ ου Γ.
~τ η ς » , τ . Α - Β
)ί ου « Ν τ α ο ύ
16
ι βο υνο ύ σ ε
ιέ ο ( απ ό το
το υ Αγ . Πα­
αλαιοτ έρου

τλευρ ά του
και σ ε ύ ψ ο ς
ro 1973) γ υ ­
\ γ . Τριάδο ς

τλευρ ά το υ
[ (1 40 μ . ) κ α ι
ι ς α ι .) μ ι κρ ο ­
J τη ς Θ εοτό­ Νερόμυλ ο ς στο Ντρόφι
14 6 Ι Τ Α Β Ο ΥΝ Α ΤΗ Σ ΑΤΤΙΚΗ Σ

κου και ε κκλησία ς της Αγ. Παρα σκευή ς, είναι το ν έ ο (από το 1950) γυ ναικείο μοναστή­ ιό ) , που διο
ρι του Οσίου Εφραίμ. Επειδή στου
Στι ς πλαγιέ ς τη ς Πεντ έλης βρίσκονται αρκετά ερημοκκλήσια όπω ς της Αγ. Παρα­ γων , χ ά ρ η σ
σκευής (170μ . ) , του Αγ. Γ εω ργίου-Αγ . Νικολάου (320μ.) , του προψ . Ηλία ( 3 2 5 μ . ) , του τά καιρού ς c
Άγ . Σύλλα (4 2 5 μ. ), του Αγ . Νικολά ου (44 2 μ . ), της Αγ . Τριάδας (4 6 5 μ .) , του Αγ . Π έτρου Γυμ ναστικοι
( 5 00 μ . ), του Προφ . Ηλία ( 5 7 0 μ . ) , του Αγ . Λουκά (660μ . ) , του Αγ . Νικολάου (720μ .) , του χρόνο 1 ώρ:
Αγ . Σπυρίδωνα ( 72 0 μ . ), τ ων Αγ. Ασ ωμ άτων-Ταξιαρ χώ ν (800μ . ) , του Αγ. Ιωά ννου κους ( σκο ύ q:
(8 5 0 μ .) και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα (ακριβώς στην κορυφή) . στηκαν « Κ οι
Καταφύγια: Επ ει δή η Π εντ έλη εί ναι μι κρό βουνό κ α ι η α νάβαση σε αυτή δ ε ν απαι­ Τη ν ομά,
τεί πολλ έ ς ώ ρ ες , δ ε ν υπάρ χουν ορειβατικά κ ατ α φ ύ γ ι α . Σε περ ίπτωση ανάγκης μπο­ Κ έντας , Γερ ι
ρού ν να χ ρ ησ ι μ οπο ι ηθ ού ν τα διάφορ α ερημ ο κκλήσια και οι παρά γκε ς των λατομ εί ων . τσης , Ηλίας
Επίση ς στους Αγ . Ασωμ άτους , δ ίπλα στο εκκλη σά κι υπάρ χει ένα κτίσμα π ου διαθέτει Πα ππάς , Αν
δύο θαλάμους καθώς και τζά κια. Στη Μπύρι ζα (Πύρεζα) υπάρ χ ει επ ί σ ης ένα ανοικτ ό στις 7-3-192
περίπτ ερο του Δασ αρ χεί ου , κ α θ ώ ς κ α ι ένα « κ τ ίσ μ α » τη ς σΕ .Σ.Ε. που είχε αρχίσει να λος και Γεώ~
κατασ κευά ζ εται πριν πολλά χ ρ ό ν ι α , α λλά έ μ ε ιν ε , άγν ωστο γιατί , ατε λείωτο και που Ορειβατ
προο ριζόταν για ε κδ ρο μ ι κός σταθμός . υπάρχει διαι
Αναρριχητικά πεδία: Στην Πε ντέλη δ εν υπ άρ χουν τα γν ωστά αναρ ρι χητικά πεδία ροβο ύ νι , κα ι
των άλλων βουνών . Έ χουν γίν ει όμως αναρρι χήσ εις , υψηλής δυσκολία ς, στα βρά χια Νοτιοδυτικά :
τη ς σπηλιάς Νταβέλη και εν ός λατομ ε ίου , κα θ ώ ς και στι ς μι κρές ορθοπλαγιέ ς του Βρά­ Πατ έρα . Δυ τι
χου της Ντάρδιζας και του Αγ . Παντ ελεήμ ονα. Διάφορc
Διαδρομές· μονοπάτια: Η ανάβα ση α κριβ ώς στην α νεμ οδαρμένη κορυφή τη ς Το Αστεροσι
Π εντ έλης , όπου πηγαίν ει αυτοκίνητο , είναι απαγορευμένη γιατί υπάρχουν στρατιωτι κ ές διαμέτρου 6 ~
εγ κατα στά σ ε ι ς κ α ι ραντάρ. Στη ΒΑ τ
Σήμ ερα ΟΙ πι ο εν διαφ έρου σες π εζοπορι κ ές δ ι α δ ρ ο μές είναι οι εξ ής σία ς του Ε.Μ
α. Ρ έα-Προ φ . Ηλία ς-Άγ. Λο υκά ς- κ ο ρ υφο γ ρ α μ μ ή - Π ύ ρ εζα - Καλ ή σ ι α - Ν τ ρά φι - Π ικέ ρ μ ι Λογοτεχ
σε 6 π ερίπου ώρε ς. τική ς , ενέην ι
β . Π . Πεντ έλη (Α γ. Τριάδα)-σπήλαιο Π ε ντέλη ς (Νταβ έλη )-Άγ . Ασώματοι-Πύρε ζα­ τον ύμν ο τ ου
Μαυρην όρα-Ν . Μάκρη σ ε 5 περίπου ώ ρ ες . βασιλιά » σνο
Ιστορικά αναβάσεων: Δ ε ν υπάρ χουν ιστορικέ ς μαρτυρί ε ς για το πότ ε κ α τά τη ν π οιητέ ς φυσι
αρχαιότητα αν έβη καν για πρώτη φορά στην κορ υφή τη ς Π εντ έλης. Οπωσδήποτε ό μ ω ς Στα μ πολ ή ς, c
ανάβαση σ ε αυτήν γι νόταν κ ατά το 570 Π . Χ ό τ α ν άρ χισ ε η εκμετάλλευση των λατο­ ράλη ς , ο Φ . f.
μείω ν της Πεντέλη ς που αντικατέστησε α υ τ ά του Υμ η ττο ύ . Οι αρ χαίοι λιθόστρ ωτ οι δρό ­ Χάρτες: 1
μοι των λατομ είων (π λά το υ ς 5μ. π ερίπο υ) στ η ν π εριο χή Άσπρα Μάρμαρα έφταναν Γερμα νι κού )
σχεδόν μ έχρι την κο ρ υ φ ή . 1883 (φύλλο
Το 190 αι. έγ ι ν α ν ορισμ έν ε ς αναβ ά σεις στην κο ρ υ φ ή από Έλλην ε ς και ξ ένους κυ­ Μαραθώ ν , σ
ρίως περιηγητές , χα ρτογ ρ ά φ ο υ ς και α ρχαι ο λόγο υ ς , περιγρ αφ ές των οπο ίω ν δ η μ οσ ιεύ ­ 1: 12.500, Αμ
θηκαν σ ε εφημερίδ ες της εποχ ής . Το περ. « Ε κ δ ρο μ ι κ ά» αναδημοσ ίευσ ε τ ο Μάϊο 1930 1:25 .000 , Ν
μ ία περιγραφή ανάβαση ς π ου έγιν ε τ ο Μάϊο του 1847, ενώ το π ερ . « το βουνό » δημο­ 1:25.000.
σίευσε τον Αύγουστο 1940 την περιγρα φή μιας άλλη ς ανάβασης που έγ ι νε το 1895.
Την 16 ΜαΊου 1926 έγ ι να ν στη ν Π ε ντ έλη οι Β' ( κ α ι τελ ευταίοι ) ορειβατικοί αγώ ν ε ς
α πό πλατεία Κηφισιάς στην κορυφή (οι Α' ε ί χα ν γίν ει την 22 Μαρτί ου 1925 στον Υμ ητ ­
 ΠΕΝΤΕ ΛΗ 114 7

είο μοναστή­ τό) , που διοργάνωνε ο Οδοιπορικός Σύνδεσμος με εποπτεία του Ιωάννη Χρυσάφη .
Επειδή στους αγώνες (του 1926) δεν επιτρεπόταν η συμμετοχή ατόμων εκτός Συλλό­
ις Αγ . Παρα­ γων, χάρη στη μεσολάβηση του γυμναστή Εμμανουήλ Μηαμιέρου, 16 άτομα (που κα­
(325μ.), του τά καιρούς ανέβαιναν και συναντιόντουσαν στην Πεντέλη) συ'μμετείχαν ως ομάδα του
u Αγ . Πέτρου Γυμναστικού Συλλόγου Αμαρουσίου. Η ομάδα αυτή ήλθε δεύτερη στους αγώνες (με
ι (720μ.), του χρόνο 1 ώρα και 23 λεπτά) μεταξύ 6 Συλλόγων και επειδή όλοι τους φορούσαν κού­
Δ..γ. Ιωάννου κους (σκούφους , από λινάρι ή κάνναβη) για να προστατεύονται από τον ήλιο, ονομά­
στηκαν «Κούκοι».
πή δεν απαι­ Την ομάδα αυτή αποτελούσαν οι Νικόλαος Βάλλας , Νικόλαος Γεωργιάδης, Ιωσήφ
νάγκης μπο­ Κέντας, Γεράσιμος Μαλλιαρίτσης, Πλάτων Μεταξάς, Ηλίας Μήλας, Κωνσταντίνος Νά­
ν λατομείων. τσης, Ηλίας Νικόπουλος , Γεώργιος Παντελίδης , Βασίλειος Παπαδόπουλος, Γεώργιος
που διαθέτει Παππάς, Αντώνιος Σαλβαράς, Μάριος Φράγκος και Χρήστος Χειμάρας (που ίδρυσαν
; ένα ανοικτό στις 7·3-1928 τον Ορειβατικό Σύνδεσμο Αθηνών) , καθώς και οι Φοίβος Παπαδόπου­
χε αρχίσει να λος και Γεώργιος Σακελλαρόπουλος.
ίωτο και που Ορειβατική θέα: Από την κορυφογραμμή της Πεντέλης μπορούμε να δούμε, όταν
υπάρχει διαύγεια στην ατμόσφαιρα, τα παρακάτω βουνά: Βόρεια: Πυξαριά , Δίρφη , Ξε­
ι χ ητ ι κά πεδία ροβούνι, και Όλυμπο Ευβοίας . Ανατολικά: Όχη . Νότια : Υμηττό, Πάνειο και Μερέντα.
;, στα βράχια Νοτιοδυτικά : Δίδυμο , Τραπεζώνα , Αραχναίο και Πάρνωνα. Δυτικά: Ζήρια , Γεράνεια και
γlές του Βρά­ Πατέρα . Δυτικά-ΒΔ: Κιθαιρώνα , Ελικώνα, Πάρνηθα και Παρνασσό .
Διάφορα: Στο λόφο Κουφός (51 Ομ.) βρίσκεται ο Αστρονομικότ; Σταθμός Πεντέλης .
1 κορυφή της ΤΟ Αστεροσκοπείο του κτίστηκε το 1937 και διαθέτει διοπτρικό τηλεσκόπιο με φακό
σιραηωηκέι; διαμέτρου 63,5 εκ. , καθώς και νεωτάτου τύπου αστρονομικά όργανα .
Στη ΒΑ πλευρά της Πεντέλης βρίσκονται ακόμη το Κέντρο Δορυφορικής Γεωδαι­
σίας του Ε.Μ .Π. , καθώς και ο Γεωμαγνητικός Σταθμός Πεντέλης του Ι.Γ.Μ .Ε.
ιράφι-Πικέρμι Λογοτεχνικά: Η Πεντέλη που ήταν παλαιότερα ίσως το πιο όμορφο βουνό της Ατ­
τικής , ενέπνευσε μεγάλους ποιητές μας, όπως τον Κρυστάλλη που έγραψε το 1892
αιοι-Πύρεζα ­ τον ύμνο του για το βουνό με τίτλο « Π εν τ έλ η » και τον Παλαμά που στη «Φλογέρα του
βασιλιά» αναφέρει για τις φυσικές ομορφιές της. Αργότερα διάφοροι πεζογράφοι και
τότε κατά την ποιητές φυσιολάτρες έγραψαν για την Πεντέλη όπως ο Γ. Βώκος , ο Πλ . Μεταξάς , ο Γ.
ιδήηοιε όμως Σταμπολής, ο Μ. Κωνσταντόπουλος, ο Φ . Μιχαλόπουλος , ο Μ . Καλοναίος, ο Μ. Δαμι­
ση των λατο­ ράλης, ο Φ. Δέλφης και άλλοι .
ισιρωιο: δρό­ Χάρτες: Για την Πεντέλη έχουν εκδοθεί οι εξής αξιόλογοι χάρτες Αυτοκρατορικού
ι α ρ α έφταναν Γερμανικού Αρχαιολογικού lνστιτούτοu-χαρτ . J.A. Kaupert, κλ .1 :25.000, Βερολίνο,
1883 (φύλλο Κηφισιά) και
1886 (φύλλο Πενιελικόν) . Σαρρή Ιωάννη, Πεντελικόν­
:α l ξένους κυ­ Μαραθών, ΟΤΦΣΙΣlδέρης 1930, κλ. 1:50.000. Υπ. Οικισμού & Ανοικοδομήσεως, κλ.
ων δημοσιεύ­ 1:12.500, Αμαρούσιον-Κηφισιά , 1956. Γ. Υ.Σ., κλ. 1:50.000, Κηφισιά 1988 και κλ .
το ΜάΊο 1930 1:25.000, Ν. Μάκρη 1991 και Ν .Ιωνία 1993 και των εκδόσεωνΑΝΑΒΑΣΗ, κλ.
30υνό » δημο­ 1:25.000.
'ε το 1895.
:πικοί αγώνες
25 στον Υμητ­
 ΠΕΝΤΕ ΛΗ Ι 133
ί α του βου­
)ος αι πΧ
·ός . Η λέξη
ός , -σσός ή
πως Ιλισός ,
υκαβηττός ,
ληττός Κ .ά.
ει μέγας λί­
~υ του Αλε­
ατα βρι=επί
1i λύττος=υ­
σι το λήτος ,
ο Γερμανός
δ. 1883 του
ολίνη με νε­
ίναl γήπεδο
; για το βου­
ής κάλλιστα
α περίφημα
ύς χρόνους ,
ι κά » (32,1)
«.......Αθη­
J δε άγαλμά
ησίου λίθου
. ίθ ο υ πεντε­
ιώ αντίθετα
νότια προέ­
Εθνικά» του
ναφέρε: την
ιόνο το λήμ­
σία Πεντέλη
ι;), ενώ ο Ν .
από την πε­
η του θύμα­
 ο/κίλο (452μ.)
">, Το Ποικίλο είναι ένα μακρόστενο βραχώδες « ξ ε ­
"., -~ ~ β O ύ ν ι }) στο Ν. Αττικής στα ΒΔ της Αθήνας. Απο­
( τ ~~ ~,ί το ΒΑ τμήμα της οροσειράς του Αιγάλεω ,
\ αλλά εξετάζεται ως ξεχωριστό βουνό (βλ. Αιγά­
ς λεω ). Εκτείνεται από τους οικισμούς Άνω Λιόσια και
:? Καματερό στα ΒΑ μέχρι τη δίοδο του Δαφνιού
~ (127μ .) , τη θέση « Ν το υ λ απ ά κ ι α» ( κό γ χε ς της
ο l( φροδίτης-όπου στην αρχαιότητα ιερό της Αφρο­
c.~-" δίτης) , τη θάλασσα του Σκαραμαγκά και τη λίμνη
Κουμουνδούρου (οι αρχαίοι Ρειτοί δηλ. οι ρύακες
που τροφοδοτούσαν τις υπάρχουσες μ έχρι πρόσφατα δύο λίμνες ) στα ΝΔ. Με την
ονομασία αυτή δεν υπάρχει άλλο τοπωνύμιο στην Ελλάδα.
Μορφολογικά και γεωλογικά το Ποικίλο μοιάζει με την Πάρνηθα από την οποία χω­
ρίζεται με τον αυχένα Δ έμα (143μ. ). Από γεωλογική άποψη ανήκει στη ζώνη της Ανα­
τολικής Ελλάδας , τα πετρώματά του είναι ιζηματογενή και αποτελούνται από ασβεστ ό­
λιθους , αργιλικό σχιστόλιθο και ψαμμίτες.
Το Ποικίλο έχει μήκος (ΒΑ-ΝΔ) 11 χλμ . , μ έγιστο πλάτος (ΒΔ-ΝΑ) 3 χλμ . και περίμε­
τρο 27 χλμ . περίπου . Οι πλαγι ές του, κυρίως στο ΝΔ τμήμα, είναι τραχιές και αηότο­
μες και προς την πλευρά των Διϋλιστηρίων έχει ένα εντυπωσιακό μικρό φαράγγι ( είναι
από τα πιο στενά της Αττικής ) που στη μέση του έχει μια μεγάλη δολίνη , σαν βάρα­
θρο, και γιαυτό λέγεται και Τρύπα Ζαστάνι. Αντίθετα όλες οι ψηλές κορυφές (εκτός της
ψηλότερης) ε ί ν α ι πεπλατυσμένες, όπως και μεγάλες περιοχ ές στην κορυφογραμμή του
που είναι λάκκες και πλατώματα .
Η χλωρίδα του Ποικίλου ( α υ τ ο φ υ ή ς και από αναδάσωση ) είναι κυρίως πεύκα,
πουρνάρια , σχίνα και αγριελιές που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος των ΝΔ-Δ και Β-ΒΑ
περιοχών του, καθώς και της κορυφογραμμής του .
Η πανίδα του βουνού περιλαμβάνει αλεπούδες , λαγο ύς , γεράκια , πετροπέρδικες ,
κοτσύφια και άλλα μικρότερα πουλιά .
Η ονομασία Ποικίλο (που είναι αρχαία και πιο εύηχη), ως ανεξάρτητη και αποκομ­ ~ ω....ιι( •
>< ,
Ν :i
μένη από τη μητρική ονομασία Αιγάλ εω, καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια με συνεχείς C>
C>
ν­

δημοσιεύσεις στον τύπο , των γύρω Δήμων και των διαφόρων τοπικών οικολογικών C'
Ο
σ
ομάδων , αλλά και από την ανάγκη να δοθεί ένα όνομα στο ανώνυμο αυτό βουνό , που Q ι
-σ
ιΟ
έχει δύο ομάδες κορυφών, τη βόρεια όπου η ψηλότερη κορυφή Ζαχαρίτσα 452μ ., το ο
!:!
Βορινό 366μ. , η Βέρδη 3 5 7 μ ., το Ταμπούρι 277μ. , διάφορ ες ανώνυμες 405μ . , 356μ.
Κ .ά. και τη νότια όπου το δίκορφο Κασκαντάμι ή Κατσικαδάμι 414μ.-418μ ., το Στρώμα
381 μ. , το Στεφάνι 366μ., ο Βράχος Καψαλώνας 284μ ., η Καψαλώνα 332μ. Κ .ά .
Μπορούσε κάλλιστα το βουνό να λεγόταν Ζαχαρίτσα που είναι και η πιο σωστή
ονομασία. Μ έρος του βουνού ήταν ιδιοκτησία της αθηναϊκής οικογένειας Ζαχαρίτσα , ο
15 0 Ι ΤΑ Β Ο ΥΝ Α ΤΗ Σ ΑΤΤ Ι Κ ΗΣ

δε Συμεών Ζαχαρίτσας που ήταν αγωνιστής και στρατηγός σκοτώθηκε το 1826 στη
μά χη που έδωσε (μαζί με τον Γ. Καραϊσκάκη) με τα στρατεύματα του Κιουταχή στην
περιο χή του Χαϊδαρίου και του Καματερού. ;
Το Κράτος με τις αποφάσεις του Υφυπουργού Προεδρκκ της Κυβερνήσεως Το β

25638/23-11-68 (Φ .Ε .Κ. 6698/68) και 25683/27-3-69 ( Φ . Ε . Κ . 2368/69) κήρυξε « το ­ στη δυτι

πε ία των ορέων ( ) Κορυδαλλού και Αιγάλεω ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους χάριν άκρη το ι

της διατηρήσεως και προστασία ς του χαρακτήρ ος αυτών εκ της ασυδότου λατομήσε­ το Διονι

ως και ατά κτου οικοδομήσεω ς » και αναγνώρισε τα όρη (.....) Κορυδαλλός κ αι Αιγάλεω (παλ. Ν

ω ς τόπους που χ ρ ήζο υν ε ι δ ι κ ή προ στασία. Β ρεδού·

Με σκοπό δε την προστασία και διάσ ωση του φυσικού περιβάλλοντ ο ς , καθώς και περlοχ Γ

τη διατήρηση , ανάπτυξη και εκμετάλλ ευση του θηραματικού πλούτου και τη ς ά γρια ς που απc

πα νίδας , όλο το Ποικίλο έ χ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ε ί ως καταφύγιο θηραμάτων (Φ.Ε.Κ . Γ ια 1

68 3 Β/7 6) . σύγχ υ σ l

Παρ ' όλα αυτά όμω ς το βουν ό έ χε ι υποστεί πολλές αλλοι ώ σεις από τα διάφορα των ερε ι

έ ργα «αξιοηο'ηοή; » του, όπως διάνοιξη υπερβ ολικά πολλών δρόμων , κατα σκευή χώ ­ μάζουν :
ρων αναψυ χής και άθλησης , ε γκαταστάσεις πλήθους κεραιών , λατομεία, αλλά και από περιοχή

άλλ ες αιτίες, όπως δόμηση, βοσκή , πυρκαγιέ ς , σ κουπίδια /μπάζα κ.ά . ( σ χετικά άρ θρα λέγεται r
έ χου ν δημοσιευθεί σ το η εριοδ . « Ν έ α Οικολο γία » Μά ρτ . 1987, Ιαν . 1988, Μάρτ . 1990). μη . Αφο

Με το Ν . 2742/7-10-99 (Φ .Ε .Κ. 20 7Α/99) « Χω ροτα ξ ι κό ς σχ εδιασμός και α ειφόρο ς δεύτερ η

ανάπτυξη ...... » καθ ορ ί στηκαν (ά ρθρο 21 ) ζώνε ς προστασίας όλης τη ς οροσειράς του (45 3μ.)

Αιγάλε ω , καθ ώ ς και ζώνε ς ειδικών χρ ή σε ω ν και όρων δόμηση ς. τρόπο κ(

Ο χC
κλ . 1:25.
τια πλευ
σίας Στρ
κής , κλ.
με βάση
ρισμό , ε
1930 (φι
σ μό . Ο Χ
νό Σκάρ '
νούντα ς
αναφέρο
Η ον
ρ ή , δεμά
νει είδος
κό Λ ε ξ ι κc
pe ). Κατι
Εγκυ κλο ι
σκάρπα (
συμφωνι
ι ραχώ δ«; « ξ ε ­
Αθήνα ς . Απο­
του Αιγάλ εω ,
ιν ύ (βλ . Α ιγά­
".νω Λιόσ ια και
του Δαφ ν ιο ύ
,) ( κ ό γ χ ες τη ς
ερό της Αφρο­
ιά και τη λίμ νη
5ηλ. οι ρύακες
τα ΝΔ . Με την
την οποία χω­
ζώνη της Ανα ­
απ ό ασβεστό ­
λμ. και περί με­
: ι έ ς και α πότο­
φαράγγ ι ( είναι
νη , σαν β άρα­
lφές { ε κτός της
ιφογραμ μή του
; υ ρί ω ς π ε ύ κ α ,
ΝΔ-Δ κα ι Β -ΒΑ
rετροπέρδι κε ς.
τη και αποκομ­
ν ι α με συνεχεί ς
lv οικολογικών
. ι ό βουνό , που
) ίτσα 452μ . , το
ς405μ . , 356μ .
8 μ . , το Στρώμα
~ μ . Κ .ά .
] 1 η πιο σωστή
:ς Ζαχαρ ίτσα . ο
 r
ο 1826 στη
κα π α (573μ.)
υταχή στην

3ερνήσεως Το βουνό Σκάρπα βρίσκεται στην ανατολική Αττική και J /;.~ ' " ' -- ".
<ήρυξε «το­ στη δυτική πλευρά της πεδιάδας του Μαραθώνα, στ.~ c/ __ .. ( -ι.-\ ) \""?
λλους χάριν άκρη του ανώμαλου υψίπεδου. που περικλείεται από - ~::.. : -'/ V

ι λατομήσε­ το Διονυσοβούνι-ιοικ οικισμούς Ροδόπολη / Γ­''-~..- --.- /'

και Αιγάλεω (παλ . Μπάλα) και Σταμάτα-την περιοχή "­-'';
Βρεδού-το Χάραδρο-την κοιλάδα Αυλώνα-την / ""'; ,- ''-/
" καθώς και περιοχή Βρανά-τη χαράδρα Ραπεντόσας και '
της άγριας που αποτελεί την περιοχή της αρχαίας Διακρίας . ' (' '' - )
\" ;­
JJV (Φ .Ε .Κ . Για την ονομασία του βουνού υπάρχει διαφωνία και \ D , ~/
σύγχυση μεταξύ των γεωγράφων, των χαρτογράφων, <"-1
τα διάφορα των ερευνητών και των διαφόρων επίσημων ή όχι χαρτών. ΜεΡ(ΚΟί από αυτούς ονο­
ασκευή χώ­ μάζουν το βουνό Σκάρπα , ενώ άλλοι το ονομάζουν Αφορισμό . Η επίσκεψη όμως στην

λλά και από περιοχή και η έρευνα μεταξύ των παλιών κατοίκων της περιοχής, έδειξε ότι : Σκάρπα

: τι κ ά άρθρα λέγεται η απότομη Ν -ΝΑ πλευρά της πιο ψηλής κορυφής του βουνού που είναι ανώνυ­

ιρι. 1990). μη . Αφορισμός λέγεται ο μικρός αυχένας, σε ύψος 430μ ., που βρίσκεται μεταξύ της

αl αειφόρος δεύτερης σε ύψος πετρώδους κορυφής (551 μ .) και της μικρής βράχινης έξαρσης

οσειράς του (453μ .) του υψώματος Προφ . Ηλίας (465μ .) . Ο αυχένας αυτός χωρίζει κατά κάποιο
τρόπο και τα δύο μεγάλα βυθίσματα (δολίνη και πόλγη) της περιοχής.
Ο χάρτης του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου-χαρτογράφηση J.A. Kaupert­
κλ. 1: 2 5 . 0 0 0 - Β ε ρ ο λ ίνο 1889 (φύλλο Μαραθών) αναφέρει το βουνό Αφορισμό και τη νό­
τια πλευρά του Σκάρπα . Ο χάρτης Αθηνών και Περιχώρων της Χαρτογραφικής Υπηρε­
σίας Στρατού του 1912, κλ. 1:75.000, αναφέρει το βουνό Αφορισμό . Ο χάρτης της Αττι­
κής , κλ.1:150.000, έκδ. Ι. Σιδέρη 1930 και χαρτογράφηση Ι . Σαρρή, που σχεδιάστηκε
με βάση τους χάρτες του J. Kaupert-1889 και Η. Kiepert-1906, αναφέρει το βουνό Αφο­
ρισμό, ενώ ένας άλλος έκδ . Ι . Σιδέρη-χαρτογράφηση Ι. Σαρρή-κλ . 1:50 .000-Αθήνα
1930 (φύλλο Πεντελικόν-Μαραθών) αναφέρει το βουνό Σκάρπα και τον αυχένα Αφορι­
σμό . Ο χάρτης της 524 Pal. Fd. Surνey Coy κλ. 1:100.000, έκδ. 1944, αναφέρει το βου­
νό Σκάρπα. Σκάρπα ονομάζει επίσης και ένα απότομο ύψωμα (261 μ.) νότια της Ραμ­
νούντας και δίπλα στο λόφο Σιέλκι (374μ.) . Οι χάρτες της Γ.Υ.Σ. το έχουν ανώνυμο (το
αναφέρουν Βουνοκορφή), ενώ οι χάρτες της Ε.Σ.Υ.Ε. αναφέρουν το βουνό Σκάρπα.
Η ονομασία Σκάρπα, που είναι αλβανικής προέλευσης, σημαίνει κατά τον Ι. Σαρ­
ρή, δεμάτια χόρτου (περιοδ. «Αθηνά » 1928, σ. 143), ενώ κατά τον Π. Φουρίκη, δηλώ­
νει είδος ξερών χόρτων-φρυγάνων (περιοδ. «Αθηνά) 1929, σ. 158). Το Αλβανοελληνι­
κό Λεξικό του Ν . Γκίνη-Τίρανα 1971-γράφει τα φρύγανα shkarρa (ονομαστική shkar­
pe). Κατά τους παλιούς κατοίκους της περιοχής, αλλά και κατά τη Μεγάλη Ελληνική
Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη (τ. ΚΑ) και τον Κ . Ρόδη (βιβλίο: Ουμπόρα-1980), η λέξη
σκάρπα σημαίνει στα αρβανίτικα πολύ επικλινές έδαφος (είναι σκάρπο) , ερμηνεία που
συμφωνεί και με την όλη μορφολογία της κορυφής . Με την ονομασία Σκάρπα υπάρ­
152 Ι ΤΑ 8 0ΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤ ΙΚ Η Σ

χουν 8 παλαιά τοπωνύμια στην Ελλάδα (4 στο Ν. Αττικής, 1 στο Ν. Κορινθίας (Περα­ Η Σκάρπα έ )
χώρα) , 1 στο Ν . Βοιωτίας και 1 στο Ν. Κοζάνης, καθώς και 1 νησάκι στη Σύρο). Σύμφωνα με την
Η ονομασία Αφορισμός προέρχεται κατά τον Σ . Λάμπρου , από το ,α φ ο ρ ίζω =χω ρ ί­ Οι μεγάλες τ
ζω, οροθετώ, άρα και αφορισμός=διαχωρισμός, οροθεσία δηλ. προσδιορισμός συνό­ στησης του βουι
ρων (περιοδ. « Ν έ ο ς Ελληνομνήμων », 1923, σ . 394). Με την ονομασία Αφορισμός δεν ντως έντονη φυc
υπάρχει άλλο τοπωνύμιο στην Ελλάδα, ενώ υπάρχουν 8 τοπωνύμια με παρεμφερή να είναι αδιάβα ι
ονομασία (αφωρισμένο, -η, -α) . Το λεξικό του Σκαρλάτου Βυζάντιου (1839) γράφει ότι χωρίς να λείπου
αφωρισμός σημαίνει και το τέλος , το πέρας. Σχετική είναι και η ερμηνεία αφώρισαι=πε­ Στην ανατολ
ρατώθηκε που αναφέρεται στο λεξικό Σούδα ή Σου'ίδα (1 Οος 01.). ωργίου του Βρσ
Ο Ι. Χαρίτος στο βιβλίο του «Ελλάδος περιήγησις-Αττική » , Αθήνα 1962, αναφέρει λη βυζαντινή οικ
ότι στον αυχένα μεταξύ Σκάρπας και Προφ. Ηλία, όπου και μεγάλος σωρός από πέ­ χή του μονασιη:
τρες, πιθανώς να έγινε παλαιότερα αφορισμός (εκκλησιαστική ποινή) . Η εκδοχή αυτή και σήμερα . Μει
είναι σύμφωνη και με ένα συγκεχυμένο θρύλο της περιοχής , που λέει ότι στον αυχένα λlκά το 1845 εγκ
αυτό « έ σ κ α σ ε» το άλογο ενός παπά, γιατί δεν άντεξε στη μεγάλη ανηφόρα και έτσι ως γυναικεία μα
πιάστηκε από τους Τούρκους , γι ' αυτό και αφόρισε (καταράστηκε) το μέρος. Ο μεγάλος Αν και μικρά
σωρός από πέτρες (υπάρχει και σήμερα) πιθανώς να προέρχεται από αφορισμό ή να φη πεζοπορία !
προσδιόριζε όρια ιδιοκτησιών ή να προέρχεται από γκρεμισμένο οικοδόμημα ή από τα ρεματιά-ράχη Π
καλλιεργούμενα κοντινά χωράφια. ντούη-τοποθεσίc
Ο Γερμανός αρχαιολόγος L. Ross, στο βιβλίο του «Αναμνήσεις και ανταποκρίσεις Το χειμώνα ι
από την Ελλάδα 1832-1833», Βερολίνο 1863 και Αθήνα 1976, αναφέρ ει ένα βουνό τας των νερών '
Αφορισμό στην περιοχή αυτή , χωρίς όμως να προσδιορίζει ποιό ακριβώς εννοεί και (Μακρυμπούρι ~
μάλιστα θεωρεί και πετυχημένο το τοπωνύμιο αυτό για το βουνό, γιατί υψώνεται και τη της ρεματιάς ι
φράζει, κατά την άποψή του, την κοιλάδα σαν τοίχος , χωρίς να δίνει όμως περισσότε­
ρες εξηγήσεις για την ερμηνεία του αυτή .
Μετά από όλα αυτά θεωρούμε, αφού η ψηλή κορυφή του είναι στην πραγματικότη­
τα ανώνυμη , ότι το βουνό μπορεί να πάρει την ονομασία είτε Αφορισμός , είτε Σκάρπα.
Πιο σωστή όμως θεωρούμε την ονομασία Σκάρπα , που είναι ονομασία χαρακτηριστική
μέρους της ψηλής κορυφής , ενώ η θέση Αφορισμός είναι μεν στο διάσελο , αλλά προς
την πλευρά της απέναντι κορυφής (465μ .) , που ορισμένοι παλιοί κάτοικοι της περιο­
χής την ονομάζουν Προφ . Ηλία , ονομασ ία που αναφέρεται σε όλους σχεδόν τους χάρ­
τες (από το 1889), πιθανώς από το ομώνυμο ερημοκκλήσι που βρίσκεται στα βόρεια
σε ύψ . 380μ., ενώ άλλοι κάτοικοι την ονομάζουν Αφορισμό. Οι κάτοικοι της νότιας
πλευράς , προς το Βρανά, ονομάζουν το ανατολικό αντέρεισμα της κορυφής αυτής Πά­
ντενα (την κορυφή δεν τη γνωρίζουν ως Προφ . Ηλίας).
Η Σκάρπα έχει κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα , με μεγάλες μάζες μαρμάρου ,
απότομες πλαγιές προς τα νότια και ανατολικά, πολλές δολίνες και μία μικρή κοιλάδα­
ρεματιά του Κιμπέτου ή Κιπεντούη στα ΝΔ . Μεταξύ της Σκάρπας και του Αγριλικιού
σχηματίζεται μία μεγάλη χαράδρα , που αποτελεί τη συνέχεια τεσσάρων μεγάλων ρε­
ματιών (Ντάρδιζα-Βαθιά Χούνη-Ραπεντόσα-Κιπ εντούη) , που σε ένα τμήμα της , πριν
την έξοδό της στον Άγιο Γεώργιο του Βρανά , σχηματίζει ένα κανονικό φαράγγι μήκους
2 χλμ . περίπου και βάθους 100-150μ.
 ΣΚΑΡ ΠΑ Ι 153

( Π ε ρα ­ Η Σκάρπα έχει μήκος και πλάτος γύρω στα 3 χλμ . και περίμετρο γύρω στα 12 χλμ .
Σύμφωνα με την ισοϋψή καμπ ύλη των 400μ . έχει περίμετρο 8 χλμ. περίπο υ.
>=χωρί­ Οι μεγάλες πυρκαγιές του1977 και 1995 αφάνισαν το μεγαλύτφο μέρος της βλά­
; σ υνό ­ στησης του βουνού που ήταν πεύκα , πλατάνια , πικροδάφνες και μ6ρτιές . Υπάρχει πά­
Jός δεν ντως έντονη φυσική αναδάσωση με αποτέλεσμα οι πλαγιές και οι ρεματιές του βουνού
ψφερή να είνσ: αδιάβατες από πευκάκια , σχίνα. ρείκια , θυμάρια. φασκομηλιές και ασφάκες,
άφε ι ότι χωρίς να λείπουν και τα χαρακτηριστικά αγριολούλουδα της αττικής γης.
Jαι=πε ­ Στην ανατολική πλευρά του βουνού , σε ύψ. 80μ., βρίσκεται η Μονή του Αγίου Γε­
ωργίου του Βρανά που πρωτοϊδρύθηκε πιθανώς στις αρχές του 130υ αι . από τη μεγά­
.οφέρε: λη βυζαντινή οικογένεια Βρανά που ε ίχε στην ιδιοκτησία της την περιοχή . Στην περιο­
σιό πέ­ χή του μοναστηριού υπήρχ ε οικισμός (Τσιφλίκια Βρανά) , ερείπια του οποίου υπάρχουν
(ή α υτή και σήμερα . Μετά την Επανάσταση του 1821 το μοναστήρι αρχίζει να ερημώνει και τε­
αυχένα λικά το 1845 εγκαταλείπεται. Το νέο μοναστήρι αφού ανακαιν ίστηκε το 1960 λειτουργ εί
κ α ι έτσι ως γυναικ ε ία μο νή.
Jεγάλος Αν και μικρό βουνό , η Σκάρπα προσφέρεται για μια ενδιαφέρουσα και ποικιλόμορ­
μ ό ή να φη πεζοπορία 5-6 ωρών . Διαδρομή: οικισμός Βρανά-μοναστήρι Αγίου Γεωργίου­
από τα ρεματιά-ράχη Πάντ ενα-δολίνες-κορυφή 551 μ.-κορυφή 573μ .-δολίνες-ρεματιά Κιπε­
ντούη -τοποθεσία Μολ ίθι-διάσχιση χαράδρας και φαραγγιού-οικισμός Βρανά.
»φίσει; Το χειμώνα η ρεματιά και η χαράδρα-φαράγγι δεν είναι βατές, εξαιτ ίας της ποσότη­
J βουνό τας των νερών που κατ εβαίνουν από τις πηγές της Ραπεντόσας και της Κιπεντούη
νο εί και (Μακρ υμπούρι και βρύση Κυράς). Υπάρχει ό μ ω ς ένας παλιός δρόμος δίπλα στην κοί­
ΈΤαι και τη της ρεματιάς (χάρτης στη σ. 41 ).
»σσόιε­

ατικότη­
ϊ κά ρησ .

ιριστική
\ά προς
; περιο­
>υ ς χάρ­
ι βόρεια
; νότιας
! τ ή ς Πά­

ψάρ ου ,
~o lλόδα ­
ρ ιλ ι κ ι ο ύ
λων ρε­
ης , πριν

μήκους
Σκ όρπα και Moνrί Αγ. Γεωργ ίου Βρανό Ι

 ΑΓ ΡΙ ΛΙΚΙ Ι 41

που, βρίσ κεται έ ν α σπηλαιοβάραθρο-ρήγμα (Α.Σ.Μ . 333) που αποτελείται από ένα
στενό κατηφορικό θάλαμο μήκους 20μ . περίπου. Έχει δύο εισόδους-ανοίγματα 3Χ1,60
μ. και 1 ,80χΟ ,60μ ., στη ρίζα βράχου διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ, που βρίσκονται σε ύψος
3-5μ . από τον πυθμένα του . Και τα δύο εξερευνήθηκαν από τη Σπηλhιολογlκή Ομάδα
του Ε.ο.Σ . σ τι ς 8 ΜαίΌυ του 1938 και περιγράφονται α ναλυτικά σ τ η ν επετηρίδα του
« Το βουνό -1946» (σ . 117-120).
Στη Δ-ΝΔ πλευρ ά της κορ υφή ς Πετρωτή , σ ε ύ ψ ο ς 330μ . κο! σε απόσταση 800μ .
περίπου βόρεια του δ ι άσε λο υ της Ντάρ δι ζας (3 1 2 μ. ) , βρίσκεται , ανάμ εσα σ τ α αρα ιά
πεύκα κ α ι τα βράχια της περιοχής , το σπηλαιοβάραθρο τη ς Ντάρδιζας ( Α. Σ. Μ . 107) με
μήκος 40μ . , πλάτος 7μ . και βάθος ( υ ψ ο μ ε τρ ι κ ή διαφορά) 30μ . Η ε ί σοδός του που
« β λέ η ε υ τα λατομεία Διονύσου , είναι ένα άνοιγμα στην πλαγιά 1 ,5 Χ1 μ. , απ' όπου αρ­

J και τον
Β
Ο 500μ . 2 χλμ.
πεδιάδα
Jατίζεται
L ' J Α
σι Ντάρ­

Ψ. περί­
J είναι η
ήκος και

με π ολύ

θρο του
η κορυ­

Ι.

άχη Κα­

κλαδική
rίας τη ς

) τελευ­
-ρήγμα
κρη (λι­
ό μικρή
ία τείχη
1βράχ ι­
θώ ς κα ι
πιό α ρ­
> ς περί­
 •
μηττος (1 26μ. ) β .Οlπ(
Ύματτος πc
νεuσαν τον
ί
." .....,..) Ονομασία: Η λέξη Υμηττός (Ύμηττος κατά τον γ. Ο Υμ
"­
Ι
, ......
...,
~. ~ ~ ό φ ρ α σ τ o ) είναι πανάρχαιη , όπως και η άλλη ηαραφθορ;

/' -~ Ο\iομασία του Υμησσός (κατά τον Ηρόδοτο). Οι λέ­ σία που διc
ξεις που λήγουν σε -σός -σσός και -ττός έχουν προ­ αλλά η ονο
έ λε υ σ η πελασγική, όπως Ιλισός (αρχ . Ειλισσός), Κη­ ονόματά το:
(: φισός (αρχ . Κηφισσός), Παρνασσός, Βριλησσός , δ. Μια ι
ι
;' ..' ') ~ Ταφιασσός , Λυκαβηττός, Αρδηττός, Γαργηττός , την ονομαο

'--l i",[ φ η ττ ό ς , Συπαληττός, Κηττός, Κολλυτός Κ.ά . ναυτικοί, γl(

τ ,ί ~ Η λέξη Υμηττός , σύμφωνα με τον Ν. Ελευθε­ γιατί η ονο:
\ ) ριάδη (Πελασγική Ελλάς - 1931) προέρχεται από ανέκαθεν κ ι
την πελασγική λέξη ούμαιτ-του ή ύμητ-του που σημαίνει «όρος σχηματίζον ευθείαν αλλά και στ
γραμμήν , κυρτούμενον δε κατά τα δύο άκρα ως τόξον χαλαρωμενον » . Ή μπορεί να Φράγκους
προέρχεται από το ούμουτ-του που σημαίνει περίπου όρος ιερόν. Η ονομασία Υμησ­ φους (π .χ . 1
σός σημαίνει το στερεό , δύσκολο έδαφος ή το πετρώδες και άγονο έδαφος . ε. Τον '\
Ο Κ. Δούκας ( <<Ελληνική γλωσσογένεσις » 1995, σ. 17-23) υποστηρίζει ότι στα πα­ βαρόμετρο,
νάρχαια χρόνια ο Υμηττός προφερόταν Ου-μ-εε-τ-ό-ς και ως δασυνόμενος Χουμεετός στος : «nεp i

που περιφραστικά σημαίνει: « τ ο όρος που παρέχει άφθονα νερά, ευεργετικά, συγκε­ γιαυτό και ι
ντρωμένα σε επίγειες και υπόγειες κοιλότητες και αναβλύζοντα από πηγές και από το ψιου Απόλ}
οποίο εμφανίζεται ο ζωοδότης ήλιος» , ενώ τα ριζικά γράμματα περιέχουν τις έννοιες καιρικές αν:
Ύ δωρ-Μήτηρ-Ήλιος -Τέχνη-Όρος -Σχήμα. ναι και η τικ

Ο γεωγράφος Στράβων ( 1 0 ς αι πΧ) στα « Γ ε ων ραφ ι κά » του (Θ-Ι, 3) γράφει: « Τ ων Για τις 'ι
δ' ορών τα μεν εν ονόματι μάλιστά εστιν ο τε Υμηττός και Βριλησσός και Λυκαβηττός , βλία: του Δ .
έση δε Πάρνης και Κορυδαλλός. Μαρμάρου δ' εστί της τε Υμηττίας και της Πεντελικής ρογλου « Τ(
κάλλιστα μέταλλα πλησίον της πόλεως. Ο δ' Υμηττός και μέλι άριστον ποιεί ...». μας» 1973
Οι Ρωμαίοι ποιητές και φιλόσοφοι τον αναφέρουν : ο Horatius Hymetti, ο Statius Αττικής» , 1~
Hymetti, ο Juvenali Hymetto και ο Plinius Hymettus . Ο ονομ
Ο λεξικογράφος Ησύχιος (50ς αι .) αναφέρει Υμμητός (με δύο μ), ενώ αναφέρει κληρη την Ε
Υμήττιος (με δύο τ) Ζεύς . Ο λεξικογράφος Στέφανος ο Βυζάντιος (60ς αι .) στα « Ε θ ν ι ­ λό βουνό. Σ
κά » του αναφέρει Υμηττός. τράκη , εμφ :
Επίσης τον Υμηττό, κυρίως το βόρ ειο τμήμα του, μ έχρι πριν λίγα χρόνια τον έλε­ σαν Καρά t\
γαν και Τ ρελό . Για τις ονομασίες αυτές υπάρχουν πολλές εκδοχές, όηωτ: Ο Επίσι
α . Η λέξη Υμηττός προέρχεται από το θύμος (κοιν. θυμάρι) που έγινε σιγά-σιγά θυ­ βούν: ή Τρε
μέτ-Υμέτ-Υμηττός . Οι αρχαίοι (Θεόφραστος) ονόμασαν θύμους, τα φρύγανα που Ο Δανιή
αφθονούσαν στον Υμηττό και που με το δυνατό άρωμά τους έκαναν τις μέλισσες να ιό και Τηλε]
στροβιλίζονται σαν μεθυσμένες (από το θυμός=διάθεση της ψυχής) . Από αυτό το φαι­ όμως ηουθι
νόμενο της « τ ρ έ λ α ς » των μελισσών ονομάστηκε και το βουνό Τ ρελός. Για την εξήγηση χική ονομαι
όμως αυτή, καθώς και για την ταύτιση των δυο ονομασιών του βουνού , δε γίνεται που­ Αττικής) . Τα
θενά μνεία στ' αρχαία κείμενα . Γεωγραφία
 γ ΜΗ ΤΤΟΣ Ι 155

β. Οι παλαιοί κάτοικοι της Ν. Ιταλίας (Μεγάλη Ελλάδα) πρόφεραν τη λέξη Υμηττός

Ύματτος που από παραφθορά έγινε Μάττος. Αργότερα οι Φράγκοι των Αθηνών ερμή­
νευσαν τον Υμηττό-Μάττο στους ντόπιους, σαν Τρελό. .
)ς κατά τον γ . Ο Υμηττός μετοφράστηκε στα χρόνια της Φραγκοκρατίω; Μόντε Ιμέττο και από
και η άλλη παραφθορά λεγόταν Μόντε Μάττο που κατά σύμπτωση σημαίνει Τρελό βουνό, ονομα­
οτο) . Οι λέ­ σία που διατηρήθηκε. Το πιθανότερο είναι ότι δεν έγινε καμιά παραφθορά της λέξης
έχουν προ­ αλλά η ονομασία Τρελός προϋπήρχε, γιαυτό και οι Φράγκοι τον είπαν και με τα δύο
.σσότ) , Κη­ ονόματά του, δηλαδή Monte Imetto και Monte Matto.
3ριλησσός, δ . Μια εύκολη και πολύ διαδεδομένη εξήγηση είναι ότι το Τρελός προέρχεται από
αργηττός, την ονομασία Tres /ong =πολύ μακρύ ς , που έδωσαν οι Γάλλοι, ή κατ' άλλους οι Ιταλοί
lς Κ .ά. ναυτικοί, γιατί δεν γνώριζαν (!) τη λέξη Υμηττός. Αυτό νομίζω ότι δεν ευσταθεί καθόλου
Ν . Ελευθε­ γιατί η ονομασία Τρελός προϋπήρχε και εξάλλου η ονομασία Υμηττός ήταν γνωστή
ρχεται από ανέκαθεν και στους Έλληνες και στους Ρωμαίους (όπως αναφέρθηκε προηγούμενα) ,
~Oν ευθείαν αλλά και στους Βυζαντινούς (πχ Τζέτζης τον 120 αι: Υμηττός) και στους σύγχρονους
Ι μπορεί να Φράγκους και Ιταλούς (π.χ . FIacus τον 160 αι . : Hym etti) , αλλά και στους χαρτογρά­
ασια Υμησ­ φους (π.χ . WeIls το 1700: Hymettus).
ε . Τον Υμηττό τον χρησιμοποιούσαν και από την αρχαιότητα για μετεωρολογικό
ότι στα πα­ βαρόμετρο , δηλαδή βλέποντας την κορυφή του πρόβλεπαν τι καιρό θα κάνει (Θεόφρα­
, Χουμεετός στος « Π ε ρ ί σημείων , υδάτων και πνευμάτων και χειμώνων και ευδιών» 1:20,24-111:43),
Ίκά , συγκε­ γιαυτό και είχαν « τ ο π ο θ ετ ή σ ε ι » στον Υμηττό βωμούς του όμβριου Δία και του προό­
; και από το ψιου Απόλλωνα . Επειδή όμως παρά τις προβλέψεις , αρκετές φορές παρουσιάζονταν
, τις έννοιες καιρικές ανωμαλίες ονόμασαν με τον καιρό, το βόρειο Υμηττό Τρελό. Μάλλον αυτή εί­
ναι και η πιο πιθανή εκδοχή .
. άφ ε : : « Των Για τις γλωσσολογικές παρερμηνείες του Υμηττού υπάρχουν σχετικά άρθρα στα βι­
.υκαβηιιόο, βλία: του Δ. Σουρμελή « Ιστορία των Αθηνών » Β' έκδοση 1853, σ. 70, του Δ. Καμπού­
Πεντελικής ρογλου « Το π ω ν υ μ ι κ ά ηαράδοξα » 1920, σ. 50-54 , του Γ. Σακκά « Μ ι λ ο ύ ν τα βουνά
..». μας» 1973 σ. 138-139 και του Χ. Κουτελάκη «Ανασκευή στα τοπωνυμικά παράδοξα
tί, ο Statius Αττικής», 1994, σ. 36-37.
Ο ονομαστός Τούρκος περιηγητής του 170υ αι. Evliya CheIebi, που διέσχισε ολό­
.ίJ αναφέρ ει κληρη την Ελλάδα (από το 1667), αναφέρει τον Υμηττό μόνο Ντελή Νταγ δηλαδή Τρε­
στα « Ε θν ι ­ λό βουνό. Σε ένα τούρκικο Ταπί (επίσημος κτηματικός τίτλος) του 1761 της Μονής Πε­
τράκη, εμφανίζεται ο μισός Υμηττός σαν Ντελή Νταγ (Γρελοβούνι) και ο άλλος μισός
νια τον έλε­ σαν Καρά Νταγ (Μαυροβούνι) .
Ο Επίσκοπος Ναζιανζού Ιγνάτιος (1772) αναφέρει ότι ο Υμηττός λεγόταν και Τηλε­
ι γά -σ ιγά θυ­ βούν: ή Τρελοβούνι , ενώ ο Πρόξενος J . Gireau (1774) τον ανέφερε Τελοβούνι.
ύγανα που Ο Δανιήλ Φιλιππίδης στη «Νεωτερική Γεωνραφία » του το 1791 τον αναφέρει Υμητ­
ι έλ l σσε ς να τό και Τηλεβούνι. Τον αναφέρει ακόμα και Κεκρόπιο, ονομασία που δεν αναφέρεται
]υτό το φαι­ όμως πουθενά αλλού (Κεκρόπιον λεγόταν ο τάφος του Κέκροπα, Κεκροπία ήταν η αρ­
ην εξήγηση χική ονομασία της πόλης των Αθηνών και Κεκροπίς ήταν μία από τις δέκα φυλές της
γίνεται που­ Αττικής ). Τα ίδια λάθη αναπαράγει και το 1807 ο Μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος στη
Γεωγραφία του (τ. Β-σ . 354).
156 Ι ΤΑ Β Ο ΥΝ Α ΤΗΣ ATTI KHI

Σε ένα σιγίλλιο (εκκλησιαστικό έγγραφο) του 1792 που υπογράφει ο Πατριάρχης

Νεόφυτος αναφέρετο ι ο Υμηττός ως Υμήττειον όρος , ενώ το 1793 σε ένα έγγραφο
«Μοιρασιά του Κουρσαλά με λαχνούς» (Κουρσαλάς είναι το σημερινό Κορωπί) αναφέ­
ρεται ο Υμηττός σαν Τρελός και Μαύρο βουνό . /
Κάποια εποχή ονόμαζαν οι ξένοι περιηγητές το Μαυροβούνι , κυρίως την ανατολική
του πλευρά, και Λαμπροβούνι (Ο Spon και ο Wheler το 1675, ο Chandler το 1764, ο
Hobhouse το 1810 κ.ά. ) μάλλον από το τότε κοντινό χω ρ ι ό Λαμπρικά .
Σήμερα έχει επικρατήσει μόνο η αρχαία ονομασία του , Υμηττός , αυτή που αναφέ­
ρει και ο Παυσανίας: «όρη δε Αθηναίοις εστί ... και Υμηττός ός φύει νομάς μελισσαις
επιτηδειοτάτος πλην των αλαζώνων ...». Με την ονομασία αυτή δεν υπάρχει άλλο ορε­
ώνυμο στην Ελλάδα.
Αρχαία γεωγραφία και ιστορία: Ο Ηρόδοτος αναφέρει (Στ. 1075) ότι στον Υμητ­
τό και γύρω απ' αυτόν υπήρ χαν αρκετοί πελασγικοί οικισμοί και δήμοι, όπως ο Σφητ­
τός , η Κίκυνα , η Αιξωνή, οι Σκυρίδες, η Πήρα Κ.ά .
Ο ονομαστός περιηγητής Παυσανία ς (20ς αι.) αναφέρει στα «Αττικά» του (32,2)
ότι στον Υμηττό υπήρχε άγαλμα του Υμήττιου Δία, καθώς και βωμοί του όμβριου Δία
και του π ροόψιου Απόλλωνα: « Ε ν Υμηττώ δε άγαλμά εστιν υμηττίου Διός, βωμοί δε και
ομβρίου Διός και Απόλλωνος εισι ηροοψίου». Πάντως δίπλα στο ερημοκκλήσι του
Προφ. Ηλία (που είναι εμφανώς κτισμένο πάνω σε αρχαίο ιερό) στην ανατολική πλευ­
ρά του ομώνυμου λόφου στον εκεί αρχαιολογικό χώρο, σε ύψ. 500μ., αποκαλύφθηκαν
από τον αρχαιολόγο Ν. Κοτζιά το 1949-50 δύο ιερά της Κλασικής Περιόδου (50ς η.Χ ,
αι.) , που κατά την άποψή του ήταν του όμβριου Δία και του προόψιου Απόλλωνα
(Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας 1949, σ . 51-75 και 1950, σ . 144-172). Στο δε μικρό
πλάτωμα Β-ΒΔ της κορυφής του Προφ . Ηλία (προς το Σέσι ) , σε ύψ . 61 Ομ ., υπάρχει μι­
κρό αρχαίο λατομείο στο οποίο κατασκεύαζαν κολόνες για τα ιερά της ανατολικής
πλευράς ή για άλλο ιερό δίπλα στο λατομείο. Σήμερα υπάρχει μία κολόνα έτοιμη για
μεταφορά μήκους 4μ . περίπου, καθώς και μία άλλη μισολαξε υμένη.
Και στη δυτική πλευρά του Υμηττού έχουν βρεθεί στοιχεία πρωτοελλαδικής κατοί­
κησης ( σ τ ο Κορακοβούνι) , αλλά και ίχνη αρχαίων ναών, όπως είναι της Αφροδίτης ή
της Δήμητρας κοντά στη Μονή Καισαριανής , του Δία (;) στη θέση της σημερινής Μονής
Αστερ ίου και του Απόλλωνα (;) στη Μονή Καρέα . Στη δε ΒΑ άκρη του, στο λόφο Φού­
ρεσι των Γλυ κών Νερών και κοντά στο ιερό της Παλληνίδος Αθηνάς, βρέθηκε μεγάλο
μυκηναϊκό νεκροταφείο του 140υ-160υ πΧ αι . Από το 1991 και μετά έχουν αποκαλυφ­
θεί 54 τάφοι (23 θαλαμοειδείς και 31 λακκοειδείς) .
Στο Κακόρεμα (παλ . Κακόρρευμα ), κοντά στον Καρέα , όπου και τα σημερινά λατο­
μεία, υπήρχαν και στην αρχαιότητα λατομεία μαρμάρου , κατά πολύ παλαιότερα από
αυτά της Πεντέλης . Με τα προϊόντα του λατομείου του Υμηττού (κόκκινος ασβεστόλι­
θος) κτιστηκε μέρος της κρηηίδα; του Παρθενώνα. Όταν κατά το 570 πΧ άρ χισε η
εκμετάλλευση των λατομείων της Πεντέλης, σταμάτησαν τα λατομεία του Υμηττού και
ξαναλειτούργησαν κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε και έγινε εντατική εξόρυξη για
να κατασκευαστούν διάφορα μνημεία της Ρώμης.
 ΥΜΗΤΤΟΣ Ι 157

Ιατριάρχης
J έγγραφο
lπί) σναφε ­

ι ανατολική
το 1764, ο

του αναφέ­
. μελίσσαις
ι άλλο ορε­

στον Υμηι­
:.uς ο Σφητ­

του (32, 2)
μβριου Δία
ωμοί δε και
κκλήσι του
Jλική πλευ­
αλύφθηκαν
υ (50ς η .Χ .
Απόλλωνα
.ιο δε μικρό
υπάρχει μι­
:Σνατολικής
] έτοιμη για

)ικής κατοί­
,φ ρο δ ίτ η ς ή
ι ιν ή ς Μονής
λόφο Φού­
ηκε μεγάλο
αποκαλυφ­

ερινά λατο­
ιότερα από
ασβεστόλι­
Χ. άρχισε η
Υμηττού και
εξόρυξη για
158 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤ ΙΚΗ Σ

Γεωγραφική θέση: Ο Υμηττός βρίσκεται στο Ν. Αττικής , σε απόσταση 7,5 χλμ. στάσι

(ευθεία γραμμή) Α-ΝΑ της πόλης των Αθηνών. σιαθ ]

Εκτείνεται από την Αγία Παρασκευή και Γλυκά Νερά βόρεια, μέχρι τη Βούλα και Χ

Βάρη νότια, χωρίζει δε το λεκανοπέδιο των Αθηνών από την πεδιάδα των Μεσογείων . βούνl

Έκταση: Με βάση την υσοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 1000μ. ο Υμηττός έχει Στpα~
περίμετρο 1,5 χλμ., ενώ η καμπύλη των 600μ . έχει μήκος 45 χλμ . I<i
Οι πραγματικές όμως διαστάσεις του βουνού , δηλαδή από εκεί που αρχίζει η κλί­ ένας

ση των πλαγιών του είναι: μέγιστο μήκος 20 χλμ. (βόρειος Υμηττός 12 χλμ.-νότιος αλλά

Υμηττός 8 χλμ.) , μέγιστο πλάτος 6 χλμ. και περίμετρος 65 περίπου χλμ. νυμο

Μορφολογία: Ο Υμηττός είναι ένα απλό μακρόστενο βουνό, μία ράχη μόνο ο κύ­ 1ί

ριος όγκος του, και με απότομες πλαγιές , χαρακτηριστικό των βουνών που απέχουν ανα~ :

λίγο από τη θάλασσα . Υψώνεται μόνος του στη γύρω περιοχή και χωρίζεται σε δύο βανί τ.

τμήματα, το βόρειο που έχει διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ που είναι και το μεγαλύτερο και ψη­ στα α

λότερο , γιαυτό ο Θεόφραστος το έλεγε Μέγαν Υμηττόν (σήμ. Εύζωνας) και το νότιο, Ο

που έχει διεύθυνση Β-Ν και είναι πολύ χαμηλότερο και κατάξερο και το έλεγε Ελάσσο­ υπόδ

να και Άνυδρον Υμηττόν (σήμ. Μαυροβούνι) . νραρ ]

Τα δύο τμήματα χωρίζονται με το διάσελο Σταυρός (παλ. Πιρναρικός λαιμός ή επά­ ομορ:

νω Πιρναρή) σε ύψ . 454μ . , ανάμεσα στον Προφ . Ηλία και το Μαυροβούνι . Από το ση­ χιιεκι

μείο αυτό αρχίζουν και τα δύο μεγάλα ρέματα Πιρναρή και Ντούκα. κό ύTl

Η ανατολική πλευρά , προς την πεδιάδα των Μεσογείων, που έχει δύο μεγάλες ρε­ κός»,

ματιές, της Χαλιδούς (παλ. Τηγανιού) και της Ντούκας, είναι αρκετά απότομη , η δε δυ­ Γ:

τική, το ίδιο απότομη, προς το λεκανοπέδιο των Αθηνών , αυλακώνεται από μία μεγάλη μάζα

χαράδρα, το Κακόρεμα, και αρκετές απότομες ρεματιές, όπως είναι του Αγ . lωάννου νται γ

του Θεολόγου (αρχ . lλισός) , της Καισαριανής (αρχ. Ηριδανός) , του Καρέα , η Σαρίνα , η στόΛιι

Βαμβακιά , η Γκαλμπένη , η Πιρναρή, του Βαρελά και το Λυκόρεμα. θους,

Κατά τον Ι . Σαρρή , ούτε ο ποταμός lλισός ούτε και ο Ηριδανός πηγάζουν από τον μαρο)

Υμηττό, αλλά από τα Τουρκοβούνια (ο Ιλισός). Σχετικό άρθρο έχει δημοσιευθεί στο πε­ Α'
ριοδ . του Ε .ο.Σ. «το βουνό» , lαν .1938, σ . 2-4 με τίτλο «Από πού πηγάζει ο lλισός;». θρο «
Η κύρια, μακρόστενη , κορυφογραμμή του Υμηττού έχει αρκετές δολίνες (καρστικά από τ

βυθίσματα) που έχουν μάλιστα και τη χαρακτηριστική ονομασία Γούπατα. Το κυριότε­ νών»

ρο όμως γνώρισμα του Υμηττού είναι τα πολλά σπήλαια και βάραθρα που έχει, αποτέ­ ων το

λεσμα της φύσης και της ποιότητας των πετρωμάτων του . και ατ

Κορυφή : Εύζωνας ύψ. 1026μ. Σε εφημερίδες του 1956 αναφέρεται ότι η κορυφη σεων

του Υμηττού είχε μικρύνει κατά 7 περίπου μέτρα όταν τελείωσαν τα έργα επέκτασης Υί

του δρόμου και διευθέτησης της κορυφής που προοριζόταν για τουριστική αξιοποίηση. και κυ

Ο Μ . ΠαρασκευαΤδης σ' ένα άρθρο για τον Υμηττό, που δημοσιεύθηκε στην εφημ . «Η χουν

Καθημερινή» της 29-7-1956 με την ευκαιρία της πρώτης ανάβασης λεωφορείων στην οηάρ:

κορυφή, αναφέρει νέο υψόμετρο του Υμηττού 1020μ. Οι σύγχρονοι όμως χάρτες της στο σ ι

Γ.Υ.Σ . εξακολουθούν ν' αναγράφουν το παλιό υψόμετρο (ίσως αυτό του αναχώματος ασβεο
που βρίσκεται ο πύργος του ραντάρ), καθώς και ένα διπλανό 1022μ. (ίσως αυτό του ΠΙ

εκεί βράχου). Από το 1959 υπάρχουν σε ό λ η την κορυφογραμμή του Υμηττού εγκατα­ Λατίν:
 ΥΜΗΤΤ ΟΣ Ι 159

τη 7,5 χλμ. στάσεις της Αεροπορίας, καθώς και πλήθος κεραιών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών
σταθμών .

Βούλα κα ι Χαμηλές κορυφές: Δασωμένη ή Κιάφα Ντρίζα 641 μ., Κακαβούλα 412μ., Κορακο­

εσογείων . βούνι 728μ., Μαυροβούνι 774μ., Προφ. Ηλίας 659μ., Πύργος 814μ . , Στρώμα 725μ. και

μηττός έχει Στραβός Αετός 628μ. (Στραβαετός ή Αετός).

Κορακοβούνι, παλ. Λιθάρι ή Βράχος του Κόρακα λέγεται στην πραγματικότητα

)χΙζε ι η κλί­ ένας λόφος , ύψ. 363μ., πάνω από το ερημοκκλήσι της Αγ . Ελεούσας του Χολαργού,

: λ μ .-νότιος αλλά έχει επικρατήσει να λέγεται Κορακοβούνι το υπερκείμενο του λόφου αυτού ανώ­
νυμο ύψωμα , που έχει δύο κύριες κορυφές με ύψ. 728μ . και 692μ.

μόνο ο κύ­ Την κορυφή του Προφ . Ηλία ο γερμανικός χάρτης του J.A. Kaupert (1882) την

υ απέχουν αναφέρει Zeze. Μάλλον αναφέρεται στο διπλανό Μαυροβούνι ( στ α νότια) που στα αρ­
:τα l σε δύο βανίτικα λέγεται ΜΒ/ί Zeze ή στο διπλανό Σέσι (στα δυτικά) το οποίο όμως νράφετα:
.ρο και ψη­ στα αρβαν. Sheshi και σημαίνει επίπεδο μέρος.
) ι το νότιο , Οι χωρίς απότομες εξάρσεις ομαλές κορυφές και ράχες του Υμηττού θεωρούνται

(ε Ελάσσο­ υπόδειγμα αρμονίας και αισθητικής τελειότητας. Υηοσιηρίζεια: ότι η αυστηρή δωρική
γραμμή της Πάρνηθας, το λιτό και αρμονικό αέτωμα της Π εντέλης και οι ασύλληπτης

μός ή επά­ ομορφιάς καμπυλότητες του Υμηττού ήταν η αιτία για τη δημιουργία των κλασικών αρ­

Από το ση­ χιτεκτονικών αριστουργημάτων της Αθήνας (βιβλίο του Φάνη Μιχαλόπουλου «Το αττι­
κό ύπαιθρο και τοπίο », 1940 και άρθρο του Χ . Γιαννουλόπουλου στο περιοδ . « ο Αττι­

ιεγάλες ρε­ κός », lούλ. 1956).

ιη, η δε δυ­ Γεωλογική δομή: Ο Υμηττός ανήκει από γεωλογική άποψη στην Αττικοκυκλαδική

μία μεγάλη μάζα και τα πετρώματά του, που είναι μεταμορφωμένα παλαιά ιζήματα , χαρακτηρίζο­

γ.lωάννου νται για την κρυσταλλικότητά τους . Περιέχουν ασβεστόλιθους , μαρμαρυγιακούς σχι­

1 Σαρίνα , η στόλιθους (αθηναϊκό σχιστόλιθο και σχιστόλιθο Καισαριανής), δολομιτικούς ασβεστόλι­

θους, δολομίτες (Πιρναρής) και μεγάλες μάζες μαρμάρου (κατώτερο και ανώτερο μάρ­

υν από τον μαρο).

θεί στο πε­ Ανάλυση της γεωλογικής δομής του Υμηττού έχει γίνει από τον Ι. Δοανίδη στο άρ­

Ιλισός; » . θρο «Η μορφή της εηιφάνεκκ της γης» (περιοδ. « τ ο βουνό» , lούλ . 1934, σ. 203-204),
; ( κα ρ σ τ ι κά από τους Γ. Μαρίνο, Γ. Κατσικάτσο Κ.ά. στο άρθρο « Το σύστημα των σχιστολίθων Αθη­
Το κυριότε­ νών » και Η . Μαριολάκου στο άρθρο « Τε κ τον ι κ ή ανάλυσις των συστημάτων διακλάσε­

:χει , αποτέ­ ων του βόρειου Υμηττού» (A.G.P.H ., τ. ΧΧΙΙΙ , 1971 , σ . 183-212 και σ. 323-379), καθώς
και από τον Γ. Βορεάδη στο βιβλίο « Α ι βασικαί και υπερβασικαί εκρήξεις των διαπλά­

ι η κορυφή σεων του Υμηττού-1920 ».

επέκτασης Υδρολογία: Εξαιτίας της φύσης και της διάταξης των π ετρωμάτων του Υμηττού

lξιοποίηση. και κυρίως του κρυσταλλικού σχιστόλιθου , δεν υπάρχουν πηγαία νερά . Πηγ ές υπάρ­

v εφημ . «Η χουν μόνο στα χαμηλά και συγκεκριμένα στις περιοχές Καισαριανής-Καρέα όπου

ρε ίων στην υπάρχουν και ασβεστολιθικά πετρώματα. Σε γενικές γραμμές , πηγές δημιουργούνται

χάρτες της στο σημείο επαφής δύο διαφορετικών πετρωμάτων , ενός υδροφόρου, όπως είναι ο

ιαχώματος ασβεστόλιθο ς και ενόι; υδατοστεγούς, όπως ε ί ν α ι ο σχιστόλιθος.

lς αυτό του Πιο γνωστές πηγέ ς είναι της Καλοπούλας (αρχ . Κυλλού Πήρα) που εξύμνησε ο

ού εγκαια­ Λατίνος ποιητής Οβ ίδιος ( ερ ω τ ι κ ή τ έχνη 111 , στ . 687-694) γιατί πιστευόταν ότι το ν ερό
160 Ι Τ Α Β Ο Υ Ν Α Τ Η Σ Α ΤΤ ΙΚΗΣ ..-·
Fr'\,
..;,:", :τ.· ·-
ο
,
,

της χάριζε ευτοκία και γονιμότητα (Λαογρ. Ν. Πολίτη τ. ΣΤ -1918), της Μονής Καισα­
ριανής (πα λ. Κριού κεφαλή ), των Μονών Αστερίου, Ιωάννου Θεολόγου και Καρέα, της
Ανάληψης ( αγ ία σ μ α) , του Προφ. Ηλ ία (πηγάδι) , του Αγ. Ευστqθίου (π η γά δ ι ) Κ .ά . ΟΑ .
Παππάς ( Το Παγκράτι-1999, σ. 41) γρά φει ότι η σωστή apxbia ονομασία της Καλο­
πούλας είναι Κηλλού Πήρα και οφείλ εται στο ότι η Αθηνά εν απέθεσε το σπέρμα του
Ηφαίστου που άφησε στο μηρό της ο κουτσός (κηλλός ) θεός εντός ασκού (πήρας) .
Στην αρχαιότητα τα νερά του Υμηττού (πηγές Ιλισού και Ηριδανού ) μαστεύτηκαν και
διοχετεύτηκαν στο πανάρχαιο πελασγικό υδραγωγείο και αργότερα στο Πεισιστράτειο.
Σπήλαια - βάραθρα: Ο Υμηττός έ χ ε ι πάνω από 50 σηήλαια και βάραθρα, με πιο
ενδιαφέροντα τα παρακάτω (από Β προς Ν) :
1. Λεοvταριού σπήλαιο (Α .Σ .Μ. 91). Βρίσκεται σε ύψ . 540μ . περίπου , ΒΑ-Α της κο­
ρυφής 692 του υψ ώματος Κορακοβούνι του Υμηττού και σε απόσταση 500μ . απ' αυ­
τήν. Από το διάσελο μεταξύ των δύο κορυφών 728 και 692 μονοπάτι οδηγε ί στη μικρή
εί σοδο της σπηλιάς στη ρίζα ενός βράχου ανάμεσα στις πολλές αγριελιές της περιο­
χής. ΤΟ σπήλαιο έχει ύψος γύρω στα 10μ ., μήκος ( β ά θ ο ς ) 50μ. και πλάτος 20μ., πα­
ρου σιάζει δε δύο μεγάλες σταλαγμιτικ ές σ ειρές , καθώς και έναν ομπρελοειδή σχηματι­
σμό , από τους λίγους στον ελληνικό χώρ ο.
Επειδή στην κωμωδία « Δ ύ σ κο λ ο ς» του ποιητή Μέναδρου (317 η.Χ) αναφέρεται
(γρα μ μ ή 407-409) «..... του Πάνα του Παιανιοί .....», υπ οστηρί ζεται (Ε.
VanderpooI­
A.J .Α. 71, 1967, σ . 309) ότι πιθανώς στο σπήλαιο του Λεο νταριού να λατρευόταν ο
Παν . Στις ανασκαφές που έκαναν το 1920 οι σπηλαιολόγοι Hoissinger και Markovits
ανακάλυψαν ο σ τά άρκτ ου, λεονταριού και ύαινας.

Το Μα υροβ ο ύ νl
 Υ Μ ΗΤΤ ΟΣ Ι 161

Έχει πάρει τ η ν ονομασία Λεο ν τ ά ρ ι , σύμφωνα μ' έναν παλιό θρύλο, από ένα φοβε ­
ρό λιοντάρι που έμενε στη σπηλιά και προξενούσε μεγάλες καταστροφές σ τ ι ς γύρω
περιοχές. Το λιοντάρι αυτό, σύμφωνα πάντα με τ ο θρύλο , το σκότωσε ο Αγ . Νικόλαος
και το μαρμάρωσε μπροστά στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Κάντζας. Ενα τερά­
στιο (1,4ΟχΟ,70μ. και ύψος 1 ,50μ.) μαρμάρινο άγαλμα λεονταριού (πιθανώς του 40υ
πΧ αι .) , βρίσκεται σήμερα μπροστά στην εκκκλησία του Αγ. Νικολάου , δίπλα στο με­
γάλο σταθμό της ΔΕΗ (στάση Καμπά-Κάντζα) στη θέση που ήταν νια πολλές εκατο­
νταετηρίδες θαμμένο (από το 1966 μέχρι και το 1969 ήταν στο προαύλιο του Βυζαντι­
νού Μουσείου Αθηνών) .
Ανάλυση του θρύλου του Λεονταριού κάνουν ο Δ . Καμπούρογλους στο βιβλίο του
« ο Αναδρομάρης της Αττικής », 1920 , σ. 51-52 και ο Κ . Ρωμαίος στο λαογραφικό βι ­
βλίο του « Το Αθάνατο Νερό » , 1973, σ. 170-173. Υπάρχει ακόμα και το βιβλίο « ΤοΛεο­
ντάρι της Κάντζα ςΑττικής » του Χρ . Ενισλείδη (Στρατοκόπου) , 1973 όπου εξετάζεται το
Λεοντάρι και η περιοχή του από αρχαιολογική -ιστορική άποψη.
Το σπήλαιο του Λεονταριού περιγράφεται αναλυτικά στο Δελτίο της Ε .Σ .Ε . του
1979 (άρθρο Λ. Χ α τζ η λα ζα ρ ί δ η με τίτλο « Κ α ρ σ τ ι κ ά φαινόμενα του Κορακοβουνίου
Υμηττού » , σ .
50-76) .
2. Κορακοβου νίου βάραθρο (Α,Σ.Μ. 492). Βρίσκεται σε ύψ . 570μ. π ερίπου, ΝΔ της
κορυφής 692 του υψώματος Κορακοβούνι του Υμηττού και σε απόσταση 35 0 μ. απ' αυ­
τήν. Έ χει κατακόρυφο βάθος 29μ . και αναφέρεται στο Δελτίο της Ε .Σ .Ε ., 1979 , σ.
61 -62.
3. Κορακοβουνίου σπήλαιο (Α .Σ .Μ . 6573) . Βρίσκεται σε ύψ . 650μ . π ερίπου, Ν-ΝΔ
16 2 Ι ΤΑ ΒΟΥΝ Α Τ Η Ι Α ΤΤΙΚΗ Ι

της κορυφής 728 του υψώματος Κορακοβούνι του Υμηττού και στη βορινή πλευρά της Η πρώτη .
πρώτης βρά χινης κορφούλας που βρίσκουμε , μετά το διάσελο Αστερίου και το κτήριο Δημ. Χα τζόηο
του ΟΤΕ πηγαίνοντας για την κορυφή 728μ. Είναι μία απλή σπηλιά 5 χ5μ . χω ρ ί ς τίποτε οποίος στην τ
το ιδιαίτερο. Αναφέρεται στο Δ ελτίο της Ε .Σ .Ε . , 1979, σ . 61. . της 10-2-1928
4. Αστερίο υ μ εγάλο β άραθρο (Α.Σ.Μ. 28). Βρίσκεται σ ε ύψ. 480μ . β όρεια της Μο­ ρ ο θήρες της η
νής Α στερίου του Υμηττού και σε από σταση 5 00μ . (ευθεία γραμμή ) απ' αυτή . Ο τε λευ­ Το σπήλαι
ταίος πριν τη Μονή χω μ α τό δ ρ ο μ ος (αρι στερά ανεβα ίνοντας) περνά 80μ . δεξιά από το Κουτούκι από
β ά ρα θ ρο, που βρίσκεται ακριβ ώς στο πρώτο αντ έρεισμα , μετά τη δεύτερη μικρο ρεμα ­ λος και Γ. Σού
τιά (650μ . από τον κ ύ ρ ι ο δρόμο της Μονής), και από το οποίο πρωτοβλέπουμε στα δε­ μάδα αργότερ
ξιά μας (ανα τολ ι κά ) το διάσελο του Αστερίου (ΟΤΕ). βάραθρο και έ
Η είσοδός του είναι έ ν α άνοιγμα 1, 5 0χ Ο, 5 0 μ . Το βάραθρο αποτελε ίται από τρεις Βασικοί μι
θαλάμους , το ν έν α κάτω απ ό τον άλλο που συγκ οινωνού ν μεταξύ τους με πολύ στενά ματική είσοδό
ανοίγματα. Έχει κατακ όρυφο βάθος 20μ. και συνολικό 7 3μ. Ο πρώτο ς και μεγα λύτερος ρrνή τεχνητή ε
θάλαμος ( 3 0 χ6 μ . ) εξερευνήθηκε το 1938. Η πλή ρης εξερεύνηση του βαράθρου έ γινε ένας τεράσηο :
στις 21-11-1943 και 19-12-1943. σε τμήματα αη
Στο βάθος του τρίτου θαλάμου βρ έθηκα ν , σε τάξη , δύο ανθρώπινοι σ κελετοί (ν έου Η εσωτερι
και ν έας) ηλικίας 100 ε τώ ν τουλά χι στον , χω ρ ί ς να έχ ε ι δοθεί κάποια εξήγη ση για το από του ς σηη .
πως βρέθηκαν ε κε ί , αφού για να φθάσε: κάποιος στο βάθ ο ς των 7 3μ. θεωρε ίται σπη­ Στους διά q
λαιολογικός άθλος . Το πιθανότερο ε ίνα ι ότι από κάποια άλλη είσοδο που μετά έκλεισ ε , έ χουν δοθεί δι
τοποθέτη σαν τους δύο νέο υς για να διατηρηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα σώ­ ταρράκτης , πλ
ματά τους όπως συνηθιζόταν επί αιών ε ς σε σπηλιές του Υμηττού και γραφόταν μάλι­ Σήμερα το
στα σαν εντολή στις διαθή κες πο λλών , ( ε φ η μ. « Η Καθημερι νή » της 28-8-1949, ά ρθ ρο τε . Για π ληροφ
του Κ. Μπί ρη για τον Εβλιά Τσελεμπή ) . Βιβλιογρα,
Π ερι γραφές του με γάλου βάραθρου του Αστερίου έ χου ν δημ οσι ευθεί στο περιοδ . πουλου ) , ηερκ
«Ύπα ι θρ ο», Νοέμ. 1938, σ . 157-1 63 ( άρ θρ ο Δ . Παπαδήμου ) , στη ν εφημ. «Ε θνο ;» της « το βουνό » l α
30-12-1 938, στ ι ς επετ ηρ ί δε ς του Ε.ο.Σ . « Το βουνό » ,
1946 σ . 120-122 και 1947-48 σ . 1938 ( ά ρ θ ρ ο L
57-58 (άρθρα Π. Μπρούσαλη), καθώς και στο Δ ελτίο της Ε.Σ.Ε. του 1979 (άρθρο Λ. περιοδ . « Α η ι ι
Χατζηλαζα ρίδη-που το αναφέρει μ ε λάθος Α.Σ .Μ . 157). 20-32 (άρ θ ρο
5. Κορ υφο γραμμής Υμη ττού βάραθρο ( Α. Σ . Μ . 299). Βρίσκ εται σ ε ύψ . 900μ. περί­ Δελτίο Ε.Σ .Ε . :
που ΒΑ της κο ρυφή ς Εύζωνας κοντά στ η ν τοποθ ε σία Γούπατα (δολ ίν ες ) και στη θέση 1967, περιοδ .
Σπιθάρι , πάνω από τα χαρακτη ριστικά κατακόρυφα βρ άχ ι α της ανατολική ς πλ ε υρά ς . της Αττικής » ) , ι
Έ χει κατακόρυφο βά θος 22μ ., συνολ ικό 64 μ. και αποτελε ίται από δύ ο μεγάλους και συνθήκαι και σ
αρκετά αν ώμαλ ους θαλάμους, που ο έν α ς , η μ εγάλη σάλα, είναι διαστάσεων 3 0χ 1 2 μ . 7. Γιδο σπη
κ αι έχε ι αρκετ ά μ ε γάλους στα λαγμίτες. Π ρωτο εξ ερευνήθηκε σ τ ι ς 15 Δ εκ εμβρίου 1935 6 9 0 μ . και 900~
και μία μι κρή περιγραφή του δ η μ οσ ιε ύθ η κε στ η ν ε πε τ ηρίδ α του Ε .Ο .Σ . « τ ο βουνό » Χαλιδούς . Η εί c
1946, σ . 124. Το βάραθρο ε ξερε υ ν ή θ η κ ε πληρέστερα στ ι ς 28 Φεβρουαρίο υ 1954 και τευθείαν την Ρ.
περιγράφεται αναλυτικά στο περιοδ. « Π α ν» Απρίλ . -Μάϊο ς 1954 (άρθρο Ι. Πετ ρόχειλου ). 14 χ7 χ4μ . και (
6. Κουτούκι σπήλαι ο (Α.Σ .Μ. 88). Βρίσκ εται στην ανατολική πλευρά του Υμ η ττ ο ύ, Σαρρή στο ηερ
σε ύψ . 520μ . , ΝΑ από τα χαρ α κτ ηρ ι σ τ ι κά στεφάνια τη ς κορυφής Εύζωνας και απ έ χ ει 8. Πύργου
3,5 χ λ μ . απ ό την Παιανία. Ε ίναι το ωραι ότ ερο και πιο φαντασμαγ ορικ ό , από άποψη ( 1 0 0 μ . νότια) (
εσ ωτε ρ ι κο ύ διάκοσμ ου , σπήλαιο της Αττικής. εδάφ ο υς ( δ ι ά κ
 ΥΜ ΗΤΤΟΣ Ι 163

) ά της Η πρώτη « ε π ί σ η μ η» κατάβαση στο σπηλαιοβάραθρο έγινε στις 2-2-1928 από τον
σήριο Δημ . Χατζόπουλο , δημοσιογράφο και πεζοπόρο της εποχής ονομαζόμενο « Αη ι κό τ», ο
τίποτε οποίος στην περιγραφή της κατάβασής του που έκανε στον « Ε λ λ η ν ι κ ό Ταχυδρόμο »
της 10-2-1928 αναφέρει ότι το βάραθρο ήταν γνωστό στους βοσκού ς και τους θησαυ ­
ς Μο­ ροθήρες της περιοχής οι οποίοι είχαν κατέβει σ' αυτό.
πλευ­ ΤΟ σπήλαιο στην αρχή πή ρε την ονο μασία « Α ττικ ός » , αλλά αρ γότερα ονομάστηκε
:π ό το Κουτούκι από την ομώνυμη τοποθεσία όπου βρίσκεται. Στις 12-11-1933 ο Η . Νικόπου­
φεμα­ λος και Γ. Σούτσος του Ε .σΣ . Αθηνών κατέβηκαν στο σπηλαιοβάραθρο και μια εβδο­
τα δε­ μάδα αργότερα ολόκληρη ομάδα του Ε.α.Σ. με ε π ικ ε φ α λ ή ς τον Ι. Σαρρή κατ έβηκε στο
βάραθρο και έκανε την πρώτη συστηματική εξερεύνηση και χαρτογράφησή του.
ι τρεις Βασικοί μελετητές του σπηλαίου θεωρούνται και ο Ι . και Α. Πετροχείλ ου. Η πραγ­
στενά ματική είσοδός του έχει κατακόρυφο βάθος 38μ . και είναι λίγο πιο πάνω από τη σημε­
ιτερ ο ς ρινή τεχνητή είσοδο-διάδρομο μήκους 19μ . που οδηγεί στο εσωτ ερικό του , που είναι
ι έγινε ένας τεράστιος ανώμαλος θάλαμος με διαστάσεις 60Χ20 Χ15μ . περίπ ου, που χωρίζεται
σε τμήματα από κολόνες και σταλακτιτικά παραπετάσματα .
(νέου Η εσωτερική διευθέτηση του σπηλαίου , που 'έχει τουριστική διαδρομή 300μ . , έγινε
για το από τους σπηλαιολόγους Α. Πετροχείλου και Ι . lωάννου .
ι σπη­ Στους διάφορους σταλακτιτικούς και σιαλαγμιηκοι«; σχηματισμούς του σπηλαίου
λεισε , έχουν δοθεί διάφορα ονόματα , όπως ηλιόλουστο δάσος , ολυμπιακή δάδα , λευ κός κα­
α σώ­ ταρράκτης , πλατεία ονείρων, αίθουσα κοραλλίων, βωμός Κ .Τ.λ.
, μάλl­ Σήμερα το σπήλαιο ανήκει στον E.Q.T και μπορεί να το επισκεφθ εί οποιοσδήπο­
:Ίρθρο τε. Για πληροφορίες τηλέφωνο σπηλαίου 010-6642910.
Βιβλιογραφία : Εφημ . « Ε λ λ η ν ι κ ό ς Ταχυδρόμος» της 10-2-1928 (άρθρο Δ. Χατζό­
εριοδ . πουλου ), περιοδ . « Ε κ δ ρ ο μ ι κ ά» Νο έμ. 1933 (άρθρο Ι . Σαρρή ) και Δεκέμ . 1933, περιοδ.
ς » της « το βουνό » lαν. 1934 (άρθρο Ι. Σαρρή) και Μάρτ. 1935, ηεριοδ . «Ύπαιθρο » Μάρτ .
-48 σ. 1938 ( ά ρ θ ρ ο Δ . Παπαδήμου) , ηεριοδ. « Π α ν» lαν .-Φεβρ . 1950 (άρθρο Κ . Ρωμαίου ) ,
3ροΛ . περιοδ . « Αη ι κό ι;» Δ εκ . 1950 (ά ρθρο Δ . Οικονομίδη ) , Δελτίο Ε. Σ. Ε. τ . 3 1955-56 σ .
20-32 (άρθρο Ι. Πετρόχειλου) , περιοδ. «Περιηνηηκή » lούν . 1962 (άρθρο Ι . lωάννου) ,
περί­ Δελτίο Ε .Σ.Ε. τεύχ . 7-8,1962 (άρθρο Ι. Ζερβουδάκη), περιοδ. « Φ υ σ ι ο λά ι ρ η ;» Μάρτ.
Ι θέση 1967, περιοδ . « Ε π ί κ αι ρ α » έι . 1969 (σειρά άρθρων τηςΑ . Πετροχείλου « Τα σπήλαια
)άς . της Αττικής ») , Δελτίο Ε.Σ.Ε. 1977, σ. 42-63 ( ά ρ θ ρ ο Μ . Δερμιτζάκη-Σ. Λέκκα: Τεκτον.καί
' υ ς κ αι συνθήκο: και σηηλαιο νένεσκ του σπηλαίου Κουτούκι εις Παιανίσν Αττικής) κ .ά,
lχ12μ . 7. Γιδοσπηλιά (Α .Σ .Μ . 153). Βρίσκεται Α-ΒΑ της Μονής Καρέα του Υμηττού, σε ύψ .
11935 690μ . και 900μ . (ευθεία) δυτι κά του αυχένα που συνδέει το Κακόρεμα με το ρέμα της
Jυνό» Χαλιδούς. Η είσοδός της που είναι στην αρ χή ρεματιάς του Κακορέματος « β λ έ πε ι» κα­
54κοι τευθείαν την Ακρόπολη. ΤΟ σπήλαιο , π ου παλαιότερα ήταν στά νη, έ χ ε ι διαστάσεις
:ι λ ο υ ). 14χ7 χ4μ . και στην οροφή του υπάρχει λίγη σιαλακ υηκή ύλη. Αναφέρεται από τον Ι .
ηττού, Σαρρή στο περιοδ. του Ε.ο.Σ. « το βουνό » , lούν . 1935, σ . 162.
ιπ έχεl 8 . Πύργου μεγάλο βάραθρο ( Α . Σ . Μ. 19) . Βρίσκεται στη ράχη όψ . 814μ. κ ο ν τ ά
:ποψη (100μ . νότια ) στα ερείπια παλιού κτίσματος και σε μια χαρακτηριστική καθίζηση του
εδάφους (διάκλαση) και στα δεξιά του δρόμου (6μ.) που οδηγεί στο Σ έσι . Η είσοδός
164 Ι ΤΑ Β ΟΥΝ Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

του είναι μία σχισμή 40χ70 εκ., αλλά 10. Μπ

είναι το βαθύτερο βάραθρο της Αττι­ αρχή της χ(
κής με συνολικq βάθος 138μ . Το βά­ μασία από
ραθρο αποτελείται από τρεις κατακό­ Αποτελ
ρυφους θαλάμους και αρκετά πατάρια , ύψη γύρω ι
τα δε τοιχώματά του έχουν μερικούς υπήρχαν α
σταλακτιτικούς σχηματισμούς . Εξερευ­ που είναι ο
νήθηκε τελικά την 19η Σεπτεμβρίου ρουσιά ζει α
1948 από μικτή σπηλαιολογική ομάδα 11. Πρι
του Ε .ο.Σ. και του Πανός (Ι . και Α. Πε ­ δ ιάσελο Στ,
τροχείλου , Γ. Μιχαηλίδης, Ν. Δαμίας , κορυφής Π
Π. Μισιριάν , Α. Πάγκαλος κ.ά .), και με­ Νοέμ . του
τά από 4 προηγούμενες ανεπιτυχείς 1947-48 , σ.
προσπάθειες . Περιγράφεται στην 12. Πρι
εφημ . «Τα Νέα» της 5ης Νοεμβρίου φής Προφ .
1948 , στο περιοδ . « το βουνό » , lούλ .­ 600μ. ηάν:
Αύγ . 1951 σ . 64 και στο περιοδ . « Κο ρ­ 2 ,50μ . και ε
φέτ» , lούλ.-Μγ . 1993, σ . 49. νών . Περιν;
9. Πύργου μικρό βάραθρο (Α.Σ .Μ . 13. Πρ(
20) . Βρίσκεται σε ύψ . 810μ . περίπου ρυφής ΠΡο'
πολύ κοντά στο μεγάλο βάραθρο του ρός-εκ κλησ
Πύργου και δίπλα στο δρόμ ο που ράθρου είν(
οδηγεί στο Σέσι. Η είσοδός του ε ίναι ρυφα 26μ . :
μία στενή σχισμή και έχει σχεδόν κα­ σ ηηλα.ολω,
τακόρυφο βάθος 60μ . κατόρθωσε
Τη Γιδοσπηλιά και τα δύο βάρα­ βουνό » , 19'
θρα του «Πύργου » περιγράφει ο Ι. Πε­ 14. Θρc
τρόχειλος σ' ένα, αρκετά ασαφές ως απόσταση '
προς την ακριβή θέση των αναφερο­ το: από τα:
μένων σπηλαίων , φυλλάδιο (έκδοση στη ρίζα βρ :
1952;) με τίτλο « Ση η λα ι ολο ν ι κα ί έρευ­ ρής και απέ
ναι στη ΝΑ από το Κακόρεμα Ράχη ανοιχθεί σπ
του Υμηττού» . Έχει μο
Στο φυλλάδιο αυτό περιγράφονται Μετά από κ·
και μερικά ακόμα σχίσματα και διακλά­ ων 40χ45μ.
σεις της περιοχής. Τα περισσότερα την 12-11-1
όμως ίσως έχουν κλείσει από τη διά­ στην εηετη;

νοιξη των ορεινών δρόμων που δια­ πορικού Συ\

σχ ί ζουν το βόρειο Υμηττό , καθώς και Στο περ
από τις εργασίες γ ια την αναδάσωση το βάραθρο
Φυ σική γέφυρο . τρ υ πι ο σπη λ ιά της περιοχής. διαφόρων σ
 Υ ΜΗΤΤΟΣ Ι 165

εκ. , αλλά 10. Μπίμπεση σπήλαιο . Βρίσκεται σε ύψ . 550μ. περίπου στο δυτικό Υμηττό , στην
της Αττι­ αρχή της χαράδρας Σαρίνα στην τοποθεσία Τρύηι ο ι; Βρά χος . Η σπηλιά πήρ ε την ον ο­
μ. Το βά­ μασία από κάηοι ο ν Μπίμπεση που τη χ ρ η σ ιμ οπο ι ο ύ σε για κρησφύγετο.
; κατακ ό ­ Αποτελείται από δύο θαλάμους διαστάσ εων 18χ5μ. και 12χ5μ . αντίστοι χα και με
πατάρια , ύψη γύρω στα 3 -5μ. Τις δύο αίθου σες τις χ ω ρ ί ζ ε ι ένας τοί χος στον οποίο παλαιότερα
μερικούς υπήρχαν σταλακτιτικοί σ χηματισμοί, οι οποίοι σήμερα έχο υν κα τα στρα φ ε ί . ΤΟ σπήλαιο
;. Εξερε υ­ που είναι ορατό από μεγάλη απόσταση και δεσπόζει όλης της γύρω περιο χής δεν πα­
τ εμβρίου ρουσιάζ ει σήμερα κανένα ενδιαφέρον.
κή ο μ άδα 11. Προφήτη Ηλ ία β άρ αθρο ( Α . Σ . Μ. 341). Βρίσκεται σε ύψ. 650μ. , Β-ΒΑ από το
και Α . Πε­ δ ι ά σελο Στα υ ρ ό ς ( υ ψ . 454μ .) που ενώνει το βόρειο με το νότι ο Υ μ η ττό, και ν ότια τη ς
Ι. Δαμία ς , κορυφής Προφ. Ηλίας. Έ χει κατακόρυφ ο βάθ ος 26μ. κ αι εξ ε ρε υ ν ή θ η κ ε το Σεπτ . και
ι. ) , και μ ε­ Νοέμ. του 1947. Το βάραθρο περιγράφ εται στην επετηρ ίδα του Ε.ο.Σ. « τ ο βουνό »
επιτυ χείς 1947-48, σ . 51-5 3.
. τα : στην 12. Προφήτη Ηλ ία σπήλαιο (Α. Σ . Μ . 342). Βρίσ κεται σ ε ύψ . 600μ . , Ν-ΝΑ τη ς κορυ­
οεμβρίου φή ς Προφ . Ηλ ίας του Υμηττού και ΒΑ από το διάσελο Σταυρός σε απ όσταση πε ρίπ ου
ό » ,lο ύλ.­ 600μ. πάνω από χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κά βράχια. Είναι πολυδαίδαλο με ύψη από 0,80 έως
οδ . « Κο ρ­ 2 ,50μ. και ε ξερευνήθηκε στι ς 24-8-1947 από τη σπηλαιολογική ομάδα του Ε .ο.Σ. Αθη­
νών. Περιγράφεται στην επετηρίδα του Ε .Ω.Σ . «το βουνό », 1947-48, σ. 49-50.
)0 (Α.Σ. Μ . 13. Προφήτη Ηλ ία σχίσμα-β άραθρο. Βρίσ κεται σε ύψ. 560μ . περίπου , ΝΑ τη ς κο­
. περίπου ρυφής Πρ οφ . Ηλίας του Υμηττ ού κ α ι στ ο μέσο περίπου τη ς απόσταση ς διάσ ελο Στα υ­
. α θ ρο του ρός-εκκλησία Προφ . Ηλίας , στη ρ ίζα των χα ρακτ η ρ ι στ ι κών β ρ άχω ν . Η είσοδο ς του βα­
. ό μ ο που ράθρου είναι ένα στενό και δ ύσκολα εντοπιζόμενο σχίσμα , που π έφτει σχ εδ ό ν κ α τ ακό ­
; του είν α ι ρυφα 26μ. Στο τέλος του συν ε χίζει μ ε δύο πλάγια στενότατα δαιδαλώδη σχίσματα. Η
χ εδ όν κα ­ σπηλαιολο γι κή ομάδα του Ε.Ω.Σ. Αθην ών που το ε ξερεύνησε τ ο Σεπτ έμ . του 1935 δε ν
κατόρθωσ ε να φθάσει στ ο τέλ ος τ ου . Πε ριγ ράφεται στην επετη ρί δα του Ε.α .Σ . « τ ο
. ύ ο βάρα­ βουνό » , 1946 σ . 104-106.
ρε ι ο Ι . Πε­ 14. Θρακιά Σταυρ ού (Α.Σ.Μ. 30). Βρίσκεται στον Υμηττό σε ύ ψ. 3 2 0 μ . περ ίπου , σε
σ α φ ές ω ς απόσταση 1Ο ' από το διάσελο Σταυ ρ ός και 3 0 μ. αριστερά από το μονοπάτι που έ ρχε­
αναφερο­ ται από τα Σ ο ύ ρ μ ενα (θέση Γύρισμα ) και ανεβαίνει μέσα από τη ρεματιά στο Σταυρό ,
) ( έ κδ ο σ η στη ρίζα βρά χου λίγο μετά και κάτω από τα τελευταία αμφιθεατρικά βρά χια της Πιρνα­
( ι κα ί έρευ­ ρή ς και απένα ντι από τι ς 2 στο ές ( 5 4 μ . και 33 μ .) , άγνωστης χ ρ η σ ιμ ότ η τας, που έ χουν
εμα Ράχη ανοι χ θεί στην πλαγιά.
Έ χ ει μορφή φυσι κ ού πηγαδιού και τ ο στόμιό του έ χει ελλειπτική περίμετρο 8-12μ.
γράφονται Μετά από κατακόρυφο βάθος 3 2 μ . υπά ρχει κ ατ η φ ο ρ ι κό ς πλάγιο ς θά λαμο ς διαστάσε­
~ αl δια κλ ά­ ων 4 0 χ 45μ . πε ρίπ ου . Το βάραθρο έχε ι συνολικό βάθος 50μ. Εξερευνήθη κε πλήρως
ιισσότ ερα την 12-11-1939 από τη σπηλαιολογική ομάδα του Ε . α .Σ. Αθηνώ ν και π εριγρά φ εται
πό τη δ ιά ­ στην επ ετηρίδα του Ε . α .Σ . « το βουνό » , 1946. σ . 114-115. Στο Ημ ερολόγιο του Οδοι­
f που δια­ πορικού Σ υ νδ έσ μ ο υ, 1925, σ. 45 πρωτοαναφέρεται η θ ρ α κ ι ά Σταυρ ού .
καθώς και Στο περιοδ. « Π ε ρ ι ηγ η τ ικ ή» , Απρ . 1965, σ . 32-33 περιγράφεται από τον Ι . lωάννου
- α δά σω σ η το βάραθρο Χαβού ζα Γυρίσματο ς Υ μ η ττο ύ με Α.Σ.Μ. 2985. που από τη μελέτη των
διαφόρων στοι χ είων του , κα θώ ς και απ ό το σχ έδι ο τ ομή ς του, β γα ίνε ι το συμπέρασμα
166 Ι ΤΑ Β ΟΥΝ Α ΤΗΣ ΑΤΤΙ Κ Η Σ

ότι πρόκειται για τη Θρακιά Σταυρού . Έτσι το ίδιο βάραθρο , η θρακιά Σταυρού , έχει γάλη Σπ ι
δύο Α.Σ.Μ . (30 και 2.985). μα Πιρντ
Ο συντάκτης του άρθρου ονομάζει το διάσελο Σταυρός Γύρισμα. Η θέση Γύρισμα γέφυρες
είναι πριν από την είσοδο της ρεματιάς της Πιρναρής και ανσφέρεια: στη μεγάλη στρο­ ΤΟ ά'
φή που έκανε στην τοποθεσία Σούρμενα ο παλιός δρόμος Αθηνών-Γλυφάδα ς­ ρας 5Χ2ι
Βουλιαγμένης . ΤΟ διάσελο Σταυρός (υπάρχει ένας απλό ς ξύλινος σταυρός εκεί και πα­ γκρεμίστ
λιότερα έ ν α ς σιδερένιος, ενώ ακόμη παλαιότερα υπήρχε ωραίος ξύλινος σταυρός πά­ είσοδός i

νω σε βυζαντινό κιονόκρανο) λεγόταν παλαιότερα Πιρναρικός λαιμός κατά Lepsius, ή λου σηη ,
επάνω Πιρναρή , αλλά ποτέ Γύρισμα. Υπήρχε μόνο το τοπωνύμιο Απογύρισμα λίγο Η φυ
πριν το Σταυρό, και κάτω από το λεγόμενο « δ ο λ ο μ ι η κ ό αμφιθέατρο » της Πιρναρής , « Π ε ρι ηντ
εκεί που βρίσκεται το βάραθρο και κάνει μία μεγάλη στροφή η ρεματιά . 20. Λ
15. Σταυρού μικρό βάραθρο (Α .Σ .Μ . 17). Βρ ίσκεται σε ύψ. 440μ. σε απόσταση 590μ . στ
40μ. από το διάσελο Σταυρός του Υμηττού, στην αρχή της ρεματιάς της Ντούκας. Έχει πατιού π
συνολικό βάθος, σχεδόν κατακόρυφο, 14μ. που στο τέλος του έχει πλάτος 4μ . Εξερευ­ 150μ.πε
νήθηκε το Σεπτ . του 1949 και περιγράφεται στο Δελτίο της Ε.Σ.Ε., 1950-52. Για πρώτη Η είο
φορά αναφ έρεται στην επετηρίδα του Ε.ο.Σ . « τ ο βου νό », 1946, σ. 113. Μετά αη:
16. Νταβέλη Σταυρού σπήλαιο (Α.Σ.Μ . 14). Βρίσκεται σ ε ύψ. 420μ . και σε απόστα­ κατηφορι

ση 250μ . δυτικά του διάσελου Σταυρός στη βόρ εια πλαγιά του υψώματος 507μ. του λικό βάθ(
νότιου Υμηττού και 20μ. ψηλότερα από την κοίτη της μεγάλης ρεματιάς Πιρναρή. Ανακ
ΤΟ σπήλαιο αποτελείται από δύο διακλάσεις και έχει μέγιστο μήκος 17μ . και πλά­ κληρώθη
τος 14μ. Πήρε την ονομασία του από το λήσταρχο Νταβέλη του οποίου θεωρήθηκε ότι του Ε .ο.
ήταν ένα από τα πολλά κρησφύγετα. ΣΙ ένα βράχο κοντά στο σπήλαιο είναι σκαλισμέ­ σ ιευθε! σ
νο το όνομα Νταβέλης. lουλ.194
Το σπήλαιο αναφέρεται στην επετηρίδα του Ε .ο.Σ . « τ ο βουνό» , 1946, σ . 113 και 21. Αι
περιγράφεται στο Δελτίο της Ε .Σ .Ε. τ .
1, 1950-52. ΒΔ της κι
17. Μαυροβουνίου Με γάλη Σπηλιά ( Α . Σ. Μ . 2982). Βρίσκεται σε ύψ. 520μ. περί­ από το δ ι
που , λίγα λεπτά μετά το ύψωμα 507μ. και στα δεξιά του μονοπατιού που από το διά­ ένα κομμ
σελο Σταυρός οδηγεί στο Μαυροβούνι του Υμηττού, δίπλα από την Τρύπια Σπηλιά­ βάθος 6­ '
Φυσική γέφυρα . Είναι ορατή από μακριά . του αέρα
Είναι μία μ εγάλη σε μέγεθος σπηλιά , χωρίς τίποτε το ιδιαίτερο και χρησιμοποι είται 22. Λι
για στάνη . Έχει θολωτό άνοιγμα 19Χ7μ. και συνο λικό βάθος 30μ. Περιγράφεται στο ρεια πλει
περιοδ . « Π ερι η γ η τ ι κ ή», Οκτ. 1965 ( ά ρ θ ρ ο Ι. lωάννου). σελου 60
18. Μαυροβουνίου Στρογ γυλή Σπηλιά (Α.Σ .Μ . 3502). Βρίσκεται σε ύψ. 510μ. περί­ σήμερα μ
που, λίγα λεπτά μετά το ύψωμα 507μ . και στα δεξιά του μονοπατιού που από το διά­ πολύ στε
σελο Σταυρός οδηγεί στο Μαυροβούνι του Υμηττού, κάτω από τον « ε ξ ώ στ η» της ε ι σ ό ­ ένα μικρc
δου της Μεγάλης Σπηλιάς. και πειρα

Είναι μια « γα λ α ρ ί α » διαστάσεων 30χ8μ . χωρίς τίποτε το ιδιαίτερο. Αναφέρεται στο Τούρκου.
περιοδ . « Π ερι η γ η τ ι κ ή», Οκτ . 1965 (άρθρο Ι . lωάννου). περιοδ . «
19. Τρ ύπια Σπηλιά-Φυσlκή γέφυρα Μαυροβουνίου (Α.Σ .Μ . 2981). Βρίσκεται σε 23 .Π
ύψ. 520μ. περίπου, λίγα λεπτά μετά το ύψωμα 507μ. και στα δεξιά του μονοπατιού Άνω Γλυq
που από το διάσελο Σταυρός οδηγεί στο Μαυροβούνι του Υμηττού, δίπλα από τη Με­ μονοπάτι
 ΥΜ Η ΤΤ Ο ί Ι 167

ι υρού , έ χει γάλη Σπηλιά και στα χα ρ α κτ η ρ ι σ τ ι κά βράχια της περιοχής. Είναι ορατή και από το ρέ­
μα Πιρναρή ανεβαίνοντας και από την κοιλάδα Σέσι. Είναι μία από τις λίγες φυσικές
τη Γ ύρισμα γέφυρες που υπάρχουν στην Ελλάδα.
γάλη στρο­ Το άνοιγμά της στη βάση είναι 1Ομ . , το ύψος της 20μ . και ο διάδρομος της γέφυ­
"λυφάδας­ ρας 5 χ2μ . Κάποτε ήταν μεγάλη σπηλιά 48Χ20μ . περίπου , της οποίας γκρεμίστηκε
. κε ! και πα­ γκρεμίστηκε το πάνω μέρος της οροφής , που ήταν σε ύψος γύρω στα 3 0μ . , και έτσι η
rα υ ρός πά­ είσοδός της έγινε μία μεγάλη φυσική πέτρινη γέφυρα. Στα τοιχώματα του παλιού μεγά­
Lepsius, ή λου σπηλαίου υπάρχουν 6 μικρές σπηλιές.
ρισμα λίγο Η φυσική αυτή γέφυρα ηεριγράφετω αναλυτικά από τον!. Ιωάννο υ στο περιοδ .
Πιρναρής, «Περιηγητική » , Οκτ . 1965, σ . 32-33 και Δεκέμ . 1965, σ . 32-35.
20. Μαυροβουνίου μεγάλο βάραθρο ή Παρεξήγηση (Α.Σ .Μ . 27). Βρίσκεται σε ύψ.
απόσταση 590μ. στη βόρεια πλευρά του Μαυροβουνιού , πολύ κοντά και στα αριστερά του μονο­
)ύ κα ς. Έ χει πατιού που οδηγεί από το διάσελο Σταυρός στην κορυφή Μαυροβούνι του Υμηττού και
ι μ Εξερευ­ 150μ. περίπου πάνω από τα χαρακτηριστικά κάθετα βράχια της Ντούκας.
Για πρώτη Η είσοδος του βαράθρου είναι ένα πολύ στενό και δυσεύρετο βαθύτατο σχίσμα .
Μετά από κατακόρυφο βάθος 53μ., ένα στενό πέρασμα οδηγεί σ' ένα μεγάλο , αρκετά
J[ απόστα­ κατηφορικό θάλαμο , που στο τέλος του το ύψος της οροφής του είναι 30μ. Έ χει συνο­
; 507μ . του λικό βάθος 115μ. Δεν έ χει καθόλου σταλακτιτικούς σ χηματισμούς .
υρη. Ανακαλύφθηκε στις 21-9-1935 και μετά από συνε χείς επισκέψεις το 1937-39 ολο­
μ . και πλά­ κληρώθηκε η εξερεύνησή του στις 1 και 2 lουνίου 1946 από τη σπηλαιολογική ο μ ά δ α
ιρήθηκε ότι του Ε .σΣ . Αθηνών. Αναλυτική περιγραφή του βαράθρου Μαυροβουνίου έ χει δημο­
ι σκαλισμέ­ σιευθεί στην επετηρίδα του Ε .σΣ . «το βουνό » , 1946, σ . 106-113 και του τεύ χους του
Ιουλ. 1946, σ . 83.
, σ. 113 και 21 . Μαυροβουνίου μικρό σπηλαιοβάραθρο (Α.Σ . Μ. 330). Βρίσκεται σε ύψ . 71 Ομ .
ΒΔ της κορυφής Μαυροβούνι του Υμηττού , σ χεδόν πάνω στο μονοπάτι που έρ χεται
)20μ. περί­ από το διάσελο Σταυρός . Αποτελείται από ένα θολωτό ευρύ χωρο θάλαμο , του οποίου
από το διά­ ένα κομμάτι της οροφής γκρεμίστηκε και σ χηματίστηκε η είσοδος του σπηλαίου . Έ χει
ι ισ Σπηλιά ­ βάθος 6-7μ . και από το στόμιό του βγαίνει ένα ρεύμα αέρα γι' αυτό λέγεται και « Τ ρ ύ π α
του α έρα » . Αναφ έρεται στην επετηρίδα του Ε.σΣ . «το βουνό » , 1946, σ . 116.
η μοηοι είται 22. Μητρομάρα σπήλαιο (Α .Σ .Μ . 331). Βρίσκεται σε ύψ. 580μ . περίπου , στη βό ­
ιάφειω στο ρεια πλευρά της κορυφής Στρώμα του Υμηττού και σε απ όσταση 300μ . Δ-ΝΔ του διά ­
σελου 603μ . που χω ρ ί ζ ε ι το Μαυροβούνι από το Στρώμα. Η είσοδος της σπηλιάς, που
510μ. περί­ σήμερα μάλλον έχε ι σκεπαστεί από την πολύ πυκνή βλάστηση της περιοχής , είναι μία
από το διά­ πολύ στενή σχισμή στο έδαφος που αφού κατηφορίσ ει 3-4μ . ανοίγεται και σχηματίζει
1» της εισό­ ένα μικρό θάλαμο . Πιθανώς να χ ρ η σ ί μ ευ ε για κρησφύγετ ο του Αρβανίτη κα π ετ άν ι ο υ
και πειρατή Μητρομάρα (Μήτρος Λέκκας) που σκοτώθηκε το 1772 σ ε μά χη με τους
φέρεται στο Τούρκους. Εξερευνήθηκε από τον Ε.σΣ. Αθηνών την 28-10-1934 και αναφέρεται στο
περιοδ . «το βουνό» , Απρ. 1935.
ρ ί σ κετ α ι σε 23. Προφήτη Ηλία σπηλαιοβάραθρο αρ . 1 (ΛΣ.Μ. 3509). Βρίσκεται στην Τερψιθ έα
ι ο νοηα η ο ύ Άνω Γλυφάδας , σε ύψ . 200μ. περίπου , στους πρόποδες του Υμηττού, και δεξιά από το
από τη Με­ μονοπάτι που πηγαίνει στο εξωκκλήσι του Προφ . Ηλία , λίγο χα μ η λό τε ρ α από χ α ρ α κ τ η ­
168 Ι ΤΑ Β ΟΥΝ Α Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ ΗΣ
Σπήλα ι ο Νυμφ όλ ηπτ οΙ)
ριστικά βρά χια και πάνω από την εκ εί ζα ) . Περ ιγρά φ
μεγάλη δεξαμενή . Η είσοδος του σπη­ lωάννου ) .
λαιοβά ρα θρου ε Ι ν α ι έν α άνοιγμα 25 . Κακαl
80 χ60 ε κ. στα εηίηεδα βράχια τη ς επι­ νότια πλαγι ά
φ άνε ια ς του εδάφ ο υς . Στραβαε τός τ
Το σπηλα ιοβ άρα θρο έ χ ει κατακό ­ του εδάφους
ρ υφο βά θο ς 28 μ . κα ι ο πυ θμένα ς του πτώση μερο ε
είναι μ ία μ εγάλη αίθ ου σ α 49 χ2 1 μ . , μ ε τ ρ ο 8μ . , δ ημ ιc
μ έγιστο ύψος 3 6 μ . Μ ία σε ιρά σταλαγ­ Το σπήλα
μιτ ώ ν στο κ έντρο του θ α λά μ ο υ ύψους ύψο ς γύρω σ
μέχρι 12μ. το χωρίζει σε δύο τμήματα. κολ ό ν ες που (
Τα τοιχώματά του είναι κα τ α σ τ όλ ι σ τ α ρος θάλαμος
από σταλα κτιτικά παραπετάσματα και δές λαγούμι (ι
σταλακτίτες μήκους 6μ . και ύψους 2,5
Π ροσφ έ ρεται για τουριστι κή α ξι ο­ Πρωτοεξε
ποίη ση. Περιγράφετ αι αναλυτικά στο κά » , Α ύγ.-Σετ
π εριοδ. « Ε π ί κ α ιρ α » το 1969 ( σ ε μια 1947-48, σ . 4
σειρά άρθρων της Α. Πετροχε ίλου με και την πρώ τr
τίτλο « Τα σπήλαια τη ς Αττι κής »}, στο ρ ι κούς σαν Στ
Δελτ ίο τη ς Ε.Σ.Ε . Ιαν.-Μ άρτ . 1970, σ. 26. Θρακι
18-22 ( ά ρθρο Ι . lω άννου ) κ α ι σε ά ρ ­ του ο ροπεδίο
θρα του Π . Ρωμανά στ α περ ιοδ . « Τα ­ στ η Βάρη , λ ί '
ξιδιώ τε ς » , l ο ύν . 1984, σ . 16- 17 κ α ι Παν όραμα ( θέ
« Κο ρφέ ξ» , Μ άϊ.-Ιο ύν . 1986, σ . 42-43 δ ι ο , περνάε ι 2
24 . Προφήτη Ηλ ία σπη λαιοβ άρ α­ πυροσβεστώ ν
θρο αρ . 2 (Α . Σ . Μ . 351 0) . Βρ ί σκεται ΤΟ β ά ρ α θ ,
στην Τερψιθέα Άνω Γλυ φάδας σε ύ ψ . λος π υθμένας
415μ . περίπου , στη δυτι κή πλευρά της του κ α τ η φ ο ρ η
κορυ φ ής Δασωμ ένη και σε απόσταση έχει κλε ίσει ατ
7μ . , ΝΑ από το ε ξ ω κκλ ή σ ι του Προφ . Έχε ι πάρε
Ηλία . Η είσοδός το υ 2 ,50χ1 μ . εί ναι πυθμέ να του ι
φραγμ ένη από ογκόλιθους. Έχει κατα­ Υμηττό). Στα τ
κόρυφο βάθος 7,5μ. και δεξιά του (νό ­ ράκτες) .
τια ) έ ν α κατηφορικό θάλαμο 14 χ5μ. Περιγράφ ε
κ α ι ύψ . μέχ ρι 6μ . Στο αρ ιστερό του μέ­ κ α ι στο περιοC
ρος υπάρ χει διάδρομος 1 6χ1 ,5μ . 27. Νuμφ c
όπο υ κα τ α λ ή γε ι και η δε ύτ ερη ε ίσο δο ς ΝΑ αντέρεισμc
το υ σπηλα ιο βάρα θρου . Σχολής Ευ ελ π
Στο βάρα θρο βρ έ θηκα ν πολλές ε ι ­ ε ίνα ι από το Π
κόν ε ς , πεταμ έ ν ες α πό το δι πλανό ε ρη­ Βούλας , γιατί c
μο κκλ ήσ ι ( σή μ ερ α το γεμ ίζουν με μπά­ Το σπήλα «
 Υ Μ ΗΤΤ Ο Σ Ι 169

) την εκεί ζα) . Περιγράφεται αναλυτικά στο Δελτίο της Ε.Σ.Ε ., lαν.-Μάρτ. 1970, σ. 18-22 (άρθρο Ι.
του σπη­ lωάwου) .
ινοινμα 25. Κακαβούλας ή Κακοβούλας σπήλαιο (Α.Σ .Μ. 102). Βρίσκεται σε ύψ. 280μ . στη
] της επι­ νότια πλαγιά του υψώματος Κακαβούλα που είναι το ΝΑ αντέρεισμα της κορυφής
Στραβαετός του Υμηττού . Η είσοδος του σπηλαίου είναι ένα άνοιγμα στην επιφάνεια
ι κατακό­ του εδάφους και « β λ έ η ε ι» (στα νότια) τη μέση ακριβώς του κόλπου της Βάρκιζας. Μια
ένας του πτώση μέρους της οροφής, που εξωτερικά εμφανίζεται σαν ένα βούλιαγμα με διάμε­
(21μ . , με τρο 8μ ., δημιούργησε δύο εισόδους.
Ι σταλαγ­ ΤΟ σπήλαιο αποτελείται από ένα μεγάλο κατηφορικό θάλαμο 26χ16μ . περίπου και
)U ύψους ύψος γύρω στα 8μ . και σχεδόν στο κέντρο του υψώνονται πέντε μεγάλες σταλακτικές
τ μ ή μ ατα . κολόνες που οι τρεις τους συγκρατούν τον πεσμένο ογκόλιθο της οροφής. Ένας δεύτε­
στόλιστα ρος θάλαμος 15χ3μ. στο βάθος του σπηλαίου καταλήγει σε στενό κατηφορικό ε λ ι κ ο ε ι ­
Υματα και δές λαγούμι (σαλίγκαρο) μήκους 24μ. που τελικά καταλήγει σ' ένα μικρό θάλαμο 4χ5μ.
και ύψους 2 ,50μ. ΤΟ συνολικό βάθος (υψομετρικά) του σπηλαίου είναι 33μ.
ιική αξιο­ Πρωτοεξερευνήθηκε το 1933 και περιγράφεται αναλυτικά στο περιοδ . «Εκδρομι­
JT ικά στο κ ά», Αύγ .-Σεπτ . 1933, σ. 228-229, καθώ ς και στην επετηρίδα του Ε .ο.Σ. « τ ο βουνό» ,
9 (σε μια 1947-48, σ. 45-48. Στο άρθρο των « Ε κ δ ρ ο μ ι κ ών » του Ι . Καψαμπέλη, ο οποίος έ κ α νε
~είλoυ μ ε και την πρώτη χαρτογράφησή του , σναφέρε ιαι ότι το σπήλαιο ήταν γνωστό στους χω­
ής») , στο ρικούς σαν Σπηλιά της Συκιάς (μάλλον γίνεται σύγχυση με τη θρακιά Συκιάς ).
1970, σ. 26. Θρακιά Συκιά ς Βάρης (Α.Σ .Μ . 338). Βρίσκεται σε ύψ . 300μ . στη νότια πλευρά
α ι σε ά ρ­ του οροπεδίου « Κ ρ ε β β ά τ ι » του Υμηττού , στην αρχή του ξερορέματος που καταλήγει
lιοδ . « Τα ­ σ τη Βάρη , λίγο μετά το νεκροταφείο Βούλας . Ο δρόμος που από την Άνω Βούλα­
6-17 και Πανόραμα (θέση Κρεμαστός Λαγός) πηγαίνει στη στρατιωτική βάση πάνω στο οροπέ­
r.42-43 διο , περνάει 25μ. αριστερά από το βάραθρο , όπου είναι σήμερα το μ νημείο πεσόντων
α / οβάρ α ­ πυροσβεστών .
ιρίσκετα: Το βάραθρο είναι έ ν α φυσικό πηγάδι με άνοιγμα 28χ21 μ. περίπου που ο ανώμα­
Jς σε ύψ . λος πυθμένας του ε ί ν α ι σε βάθος γύρω στα 20μ. και έχει διαστάσεις 54χ25μ . Στο τέλο ς
~εuρά της του κατηφορικού δαπέδου και στα πλάγια υπάρχει μία μικρή απόφυση που σήμερα
πόσταση έχει κλείσει από πέτρες και χώματα .
:)u Προφ. Έχει πάρει την ονομασία Συκιά από τη μεγάλη αγριοσυκιά που έχει φυτρώσει στον
1μ . ε ίναι π υθμένα του ( θ ρ α κ ι ά λέ γεται το φυσικό πηγάδι (βάραθρο) στη Λαυρεωτική και στον
Ξχει κατα­ Υμηττό) . Στα τοι χώματά του υπάρχουν δύο μεγάλοι σταλακτιτικοί σχηματισμοί (καταρ­
j του (νό ­ ράκτες) .
ο 14χ5μ . Π εριγράφεται αναλυτικά στην επετηρίδα του Ε .ο.Σ. « τ ο βουνό » , 1947-48, σ. 37-39
) ό του μέ­ και στο περιοδ. « Π ε ρ ι η γ η τ ι κ ή» , lούν. 1965, σ . 44-45 (άρθρο Ι . lωάννου) .
16χ1 ,5μ. 27. Νυμφόληπτου (ή Αρχέδημου) σπήλαιο (Α.Σ .Μ. 89). Βρίσκεται σε ύψ . 270μ. στο
η είσοδος ΝΑ αντέρεισμα του οροπ εδίου « Κ ρ ε β β ά τ ι» του Υμηττού, βόρεια της Βάρης και ΒΔ τη ς
Σχολής Ευελπίδων , πάνω σε λόφο ύψ . 289μ. Η καλύτερη προσπέλαση για το σπήλαιο
τολλές ει­ είναι από το Πανόραμα Βούλας (θ έση Κρεμαστός Λαγός) και λίγο μετά το νεκροταφείο
λανό ερη­ Βούλας , γιατί απέχει περίπου 500μ. από το μνημείο πεσόντων πυροσβεστών.
ν με μπά­ Το σπήλαιο έχει μεγάλη αρχαιολογική αξία γιατί είναι ίσως το μοναδικό στην Ελλά­
170 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

δα που έχει σκαλισμένα αγάλματα (ανάγλυφα) στο εσωτερικό του. Ο γλύπτης Αρχέδη­ αείφυλλα π
μος από τη Θήρα (Θηραίος) εγκαταστάθηκε στο σπήλαιο τον 50 αι. η.Χ. και το μετέ­ Ηλιούποληl
τρεψε σε τόπο λατρείας κυρίως των Νυμφών, αλλά και του Αηόλλωνα και του Πάνα . κουτσουπιέ
Σκάλισε πάνω στους σταλακτιτικούς όγκους του σπηλαίου μία καθισμένη θεότητα, χαρουπιές,
βωμό, θέσεις για διάφορα αναθήματα, αρκετές επιγραφές, καθώς και τον εαυτό του να Γενικά έχοι
κρατά στο ένα χέρι το σφυρί και στο άλλο τη σμίλη. Κατά τις έρευνες που έκανε η Αμε­ Πανίδ,

ρικανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών το 1902 βρέθηκαν πάνω από 1000 πήλινα λυ­ πουλιών , τ
χνάρια με πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο, καθώς και διάφορες αναθηματικές λίθινες επι­ μαύρος πει
γραφές του 40υ αι. η.Χ . (η λατρεία των Νυμφών στο σπήλαιο συνεχίστηκε μέχρι το νεζο , KOUKC
150 η.Χ.). Τα περισσότερα ευρήματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. και διάφορτ
Περιγραφή και ανάλυση των ευρημάτων και των επιγραφών του σπηλαίου , έχει δημο­ Τα περ
σιευθεί στο περιοδ . «Παν», Μάρτ. 1935, σ. 311-313, καθώς και στο βιβλίο της Εκδοτι­ σίας σύμφι
κής Αθηνών-Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις-Αττικά-Σχόλ. Ν . Παπαχατζή-Αθήνα 1974 μερικά είνα
(σ. 399). Στον Y~
Η είσοδος του σπηλαίου είναι ένα άνοιγμα 5Χ2μ. στην επιφάνεια του εδάφους , απ' βός , πετροι
όπου μισοκατεστραμμένα σκαλοπάτια, λαξευμένα στο βράχο από τον Αρχέδημο, οδη­ Κλιματ

γούν στο εσωτερικό του που είναι ένας μεγάλος κατηφορικός θάλαμος με διαστάσεις διαφέρει KC
περίπου 2·3Χ26μ . και ύψος γύρω στα 10μ . Ένας ογκώδης σταλακτιτικός τοίχος το χω­ (μέσο ετήσι
ρίζει σχεδόν σε δύο τμήματα . Στο τέλος του μικρότερου τμήματος υπήρχε μέχρι πριν τους ηερισι

λίγα χρόνια μικρή πηγή . Οικολτ

Το σπήλαιο έχει λεηλατηθεί και σκαφτεί ολόκληρο από αρχαιοκάπηλους, όπως και ανάπτυξη τ
όλα σχεδόν τα σπήλαια του Υμηττού, και γενικά της Αττικής . Σήμερα η Αρχαιολογική σεις, όπως
Υπηρεσία έχει κλείσει την είσοδο με σιδερένιο κλωβό . καυσοξύλει
Περιγραφές του σπηλαίου έχουν δημοσιευθεί στο περιοδ. «Περιηγητική » τον Το Κρά
Απρίλ. 1962, σ. 36-39 (άρθρο Ι. lωάννου), στο Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν 25638/23-1
Ηλίου , τ. ΙΖ σελ . 517 (το αναφέρει στο λήμμα Πάνειον), στο Δελτίο της Ε.Σ.Ε., 1980, σ . πεία των ο ι
159-172 (άρθρο Χ . Δεληγιώργη-Αλεξοπούλου) , στο περιοδ . «Κορφετ » , Μάρτ.-Απρ. ρου φυσικο

1986, σ. 24-25 (άρθρο Π . Ρωμανά) και στο περιοδ . «Ελληνικό Πανόραμα » , Φθιν. εκ της ασυ/
1999, σ . 78-86 (άρθρο Λ Κάτανου) . πους που)

Μερικά σπήλαια και βάραθρα έχουν καταστραφεί, είτε από τη διάνοιξη των ορει­ προστασίας
νών δρόμων, όπως Π.χ. το μικρό βάραθρο του Αστερίου, είτε από τα λατομεία όπως Η Φιλοl
Π.χ. το σπήλαιο των Γλυκών Νερών (Α.Σ.Μ. 3833), το σπήλαιο του Αγ . lωάννη Καρέα ετών (από­

(Α .Σ.Μ . 4485), το σπηλαιοβάραθρο Κρητικού (Α.Σ.Μ. 1068), είτε από άλλες αιτίες , τις πυρκαγι

όπως το σπήλαιο Ηλιουπόλεως (ΛΣ .Μ . 3400). λικά 2.000. 1

Επίσης για μερικά σπήλαια του Υμηττού είναι τόσο ασαφής η περιγραφή της θέ­ ρίως στην τ
σης τους (όπως συνήθως συμβαίνει σε όλες τις περιγραφές σπηλαίων) ώστε στάθηκε στεί «Αισθη
αδύνατο να προσδιοριστούν, όπως Π.χ . δύο σπήλαια 90μ . και 45μ . , καθώς και ένα βά­ προσπάθει<
ραθρο 23μ . που αναφέρονται στο Δελτίο της Ε.Σ .Ε . τεύχ . 5-6 του 1954. Δ/νση Αναδ
Χλωρίδα - βλάστηση: Επειδή ο Υμηττός έχει ως επί το πλείστον εδάφη βραχώ­ Στην πε
δη, αβαθή και ξηρά και δεν έχει πολλά πηγαία νερά, υπάρχουν μόνο λίγα δάση από κής Χλωρίδ
πεύκα (χαλέπιο πεύκη, τραχεία πεύκη και κουκουναριά), καθώς και θαμνώνες από που είναι έ\
 Υ Μ Η ΤΤΟ Σ Ι 1 71

ς Αρ χέδη ­ αείφυ λλα πλατύφυ λλα στις περιοχές της Και σαριανής , του Αστεριού , του Καρέα και της
II το μετ έ­ Ηλιούπολης. Υπάρχουν ακόμα πλατάνια, κυπαρίσσια , ευκάλυπτοι , κέδροι , πουρνάρια ,
ι Πάνα . κουτσουπιές , αγριελιές, μυρτιές , φιλίκια , κοκκορεβυθιές , σχίνα , κουμαριές , ασπάλαθοι ,
) θεότητα , χαρουπιές , θυμάρια και αρκετά αγριολούλουδα απ ό τα οποία , 3 είδη είναι ενδημικά .
πό του να Γενικά έχουν καταγραφεί 654 φυτικά είδη (taxa).
Νε η Αμε­ Πανίδα: Στον Υμηττό έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια πάνω από 100 είδη
Γήλινα λυ­ πουλιών, που φωλιάζουν ή είναι επο χιακοί επισκέπτες , όπως , φιδαετό ς , σπιζαετός ,
ίθ ι νε ς επι­ μαύρος πελαρ γός , σαΊνl, ξ ε φ τ έ ρ ι , πετρίτης , αετοβαρβακίνα , ασπροπάρης , βρα χοκφκί­
ε μ έχρι το νεζο , κουκουβάγια, γκιώνης , πετροπέρδικα , δε κοχτούρα, κοισύφι , καρακάξα , κούκος
) Αθηνών . και διάφορα άλλα είδη μικρότερων πουλιών .
~ xε ι δημο­ Τα περι σσότερα είδη της ορνιθοπανίδας του Υμηττού χ ρ ή ζο υ ν ιδιαίτερης προστα­

κ Εκδοτι­ σίας σύμφωνα με τη ν κοινοτική οδη γία 79/409 και τη διεθνή σύμβαση τη ς Βέρνης, ενώ
J ήνα 1974 μερικά είναι σπάνια και απειλούμε να ( αε τ ο β α ρ β α κ ί ν α, σπιζαετός , ασπροπάρης κ .ά .).
Στον Υμηττό έ χο υ ν καταγρ αφε ί και τα εξής 7 είδη θηλαστικών : αλεπού , λαγός, ασ­
ιφου ς , απ' βό ς , πετροκούναβο , νυφίτ σα, σ κοτζό χοιρος και αρουραίος.
ίημο , οδη­ Κλιματολογικά: Από άποψη κλ ι μ ατολογ ι κών συνθη κών η περιο χή του Υμ η ττο ύ δε
) ια σ τ άσε ι ς διαφέρει κα ι πολύ απ ό αυτήν της πόλης των Αθηνών όσον αφορά τις βροχοπτώσεις
(ο ς το χ ω ­ ( μ έσο ετ ή σ ι ο ύψος 50 εκ. ) και τι ς χιο νοπτώσεις ( μ έσ η ετήσια 4 ημέρε ς ). Οι άνεμοι ε ίνα ι
Jέχρι πριν του ς περισσότερους μή ν ες βόρ ει οι και ΒΑ και τους υπόλοιπους ν ό τ ι ο ι και ΝΔ.
Οικολογικά: Και ο Υμηττ ός έ χ ε ι υπο στεί τις συν έπ ειες από την έ ντ ο ν η οικιστική
, όπως και ανάπτυξη του λε κανοπεδ ίου της Αττ ι κής και τι ς αναπόφευκτες ανθρωπογενεί ς ε πε μ βά ­
(α ι ολογ ι κ ή σεις , όπω ς ε ίναι τα λατομεία, η διάνοι ξη δρόμων , η απόθεση αστι κών αποβλήτων , η
καυσο ξύλευση και οι πυρκαγιές.
ι η κ ή » τον ΤΟ Κρ άτος μ ε τις αποφάσεις του Υφυπουρ γού Πρ ο εδ ρΙας τη ς Κυβερ νήσεως
)ν Λε ξικόν 25638/23-11-68 ( Φ . Ε . Κ . 669Β /68) και 25683 /27-3-69 (Φ .Ε.Κ. 2 3 6Β/69) κήρυ ξε « το ­
., 1980, σ . π ε lα τω ν ορέω ν Πάρ νηθας , Πε ντ έλης , Υμηττού, Αιγάλ εω και Κ ορυδαλλού ω ς ιδιαίτε­
ά ρτ . - Απ ρ . ρου φυσικού κάλλους, χά ρ ι ν της διατηρή σεως και προστασ ίας του χα ρ α κτ ή ρ ο ς αυτών
ια » , Φθιν. εκ τ η ς ασυδότου λατομήσεως και ατάκτου οικοδομήσ εως » και τα αναγνώρισε ως τό­
πους που χ ρ ή ζο υν ειδική προ στα σία, ε ν ώ καθ ορίστηκαν και οι ζώνες ρύθμι σης και
Ι των ο ρ ε ι ­ π ροστασία ς περιοχώ ν του όρους Υμηττ ός (Φ.Ε .Κ . 544Δ1 78 ).
μεία όπως Η Φιλοδασι κή Έ νω ση Αθηνών ( Φ . Ε . Α . ) μετά από σκληρ ές προσπάθ ειες αρκ ετών
wη Κα ρέ α ετών ( α πό το 1947) κατάφ ερε να αναμορφ ώσει τον κατε στραμμένο από τα λατομεία ,
λ ες αιτίες , τις πυρκαγιέ ς και την υλοτομία της Κατο χή ς βόρ ειο κ αι δυτικ ό Υμηττό , φ υτεύοντας τε­
λι κά 2.000.000 πεύ κα και άλλα δ έντρα όπως κ έδρου ς , κυπαρίσσια, αμυγδαλιές , κυ­
φή της θ έ­ ρίω ς στην περιοχή τη ς Μονής Και σαρια νής , όπο υ 6.400 στρέμματα έ χου ν χ αρ α κτ η ρ ι ­
ιε στάθη κε στεί « Α ι σ θ η τ ι κό Δάσος » (Π .Δ. 91/22-1-1974, Φ .Ε .Κ . 31Ν74 ) . Στη ν αναδασωτική αυτή
<αι ένα βά- προσπάθεια βοήθησα ν κατά καιρού ς και όλα τα Φυσιολατρικά Σωματεία , κα θώ ς και η
Δlνση Αναδασώσεως τ ο υ Υπουργείου Γεωργίας.
ρη βραχώ­ Στην περιοχή της Μονής Καισαριανής υ πά ρχ ε ι και το Πειραματικό Κ έντρο Ελληνι­
δάση από κ ή ς Χλωρίδας ( το πρώτ ο φυτώριο, τη ς Δασι κή ς Υπηρ ε σίας , δημ ιουργήθηκε το 191 Ο) ,
ι ώ νες από που εί ναι ένα ς βοτα νικό ς κήπος με αντιπ ροσωπ ευτικά ε ί δ η ελλη νικών αγριο λούλου ­
Ι 72 Ι Τ Α ΒΟ Υ ΝΑ Τ Η Σ Α Π Ι ΚΗ Σ

δων κ α ι θ άμνων , καθώς και ποικιλίες

φαρμακευτ ικών φυτών .
Η περιοχή τ ~ς Κα ισαριανής με τ ο
δάσος , τον ελαιώνα , τα φ υτώρια και
τους κήπους της έχ ει ανακηρ υχθεί
από τ η ν Ευρωπαϊκή Ένωση ως « Ι σιο ­
ρικός κήπος της Ε υρώπης ». Επ ίση ς
το Αισθητι κό δάσος της Καισαριανή ς
κ α ι όλος ο ορε ινός όγ κος του Υμ η ττ ο ύ
έ χουν επιλεγεί νια ένταξη σ το ευρω­
παϊ κό δίκ τυο προσ τατ ευ όμ ενων πε­
ριοχών Natura 2000.
Μ ε σκοπό τ η ν π ρ ο στα σ ί α και δ ιά­
σωση το υ φυσ ικού περ ιβάλλοντος , κα­
θώς κα ι τη δ ι α τ ήρηση , ανάπτυξη κο!
ε κ μ ε τ άλλε υ σ η τ ο υ θηρα ματικού πλού ­
του κα ι τ η ς άγρ ιας πανίδας , το μεγα­
λύτερο τμήμα τ ου Υμηττο ύ , κυρ ίως του

Ι Πραφ . Ηλ ίας στην Ανω Γλυφά δα δυτικού (20.000 στρέμματα) , έχ ει χα­

ρα κτηριστεί ως καταφύγιο θηραμάτων
(Φ .Ε .Κ . 683Β/76).
Τα τελευ ταία 30-40 χρ όν ια ο ι κοπε­ « π ά ρ κο κε]
δοποιήθη κε σε ε πι κί νδ υ νο β α θ μ ό όλη ταμένο γύρ

η ΒΔ π λ ε υ ρ ά του Υ μ η ττ ο ύ από Αγ ία να καωηρκ

Παρασ κευή μέχρ ι Παπάγου κ α ι από Το 199'

Καισαριανή μέχρι Η λ ι ο ύ πολ η , αλλά κα ι mυξη του 'r
η δυ τ ικ ή πλευρά του νότιο υ Υμ η ττ ού , κατάσταση

μ ε αποτ έλεσμα την καταστροφή χ ιλιά­ διαμόρφωσ

δων πεύκων και την αλλο ίωση του φυ­ δράσης για

σικού π εριβάλλον το ς. Επ ί σ η ς οι μεγά ­ Γι α τα ο

λες πυρκα γ ιές των ε τ ώ ν 1980-1982­ κής και πολ
1987-1988-1992 και άλλε ς μ ι κ ρότ ερε ς , Υ μηττός » , Α
κατέστρεψαν μεγάλο μέρος των δ α ­ Μονασ'
σών τ ο υ Προφ . Η λ ί α κα ι Σέσι , Καρέα , πλευρά του
Ηλι ούπολης και Τερψιθέας . 1. Π ιο c
Μεγάλη αλλοίωση αισθητική , αλλά και είν α ι αφ

κα ι ουσιαστική έ χ ε ι υποστεί κα ι η κο­ μι κρό εκκλ.

ρυφογραμμή του Υμ ηττού μ ε την ε γκα­ 110 αιώνα
τάσταση δε κά δων κερα ι ών ραδιοφω ­ ιδρύθηκε το
νι κ ών κ α ι τηλεοπ τι κ ών σταθμών , σε αυτο κράτορ

Η βρύ ση σ τη Μ α νή Κ αισαρ ι ανής έ ν α χ ώρ ο που η Πολιτεία χαρα κτηρίζει ξι αρχών ΠΌ Ι

 Υ ΜΗΤΤ ΟΣ Ι 173

και ποικιλίες

ρ ιανής με το
φυτώρια και
νακηρυχ θ ε ι
αη ως « ί σ ιο ­
ης ». Επίσης
Καισαριανής
του Υμηττού
, η σ το ευ ρω­

J ό μ ε ν ω ν πε­

'α ο ία και διά­

:Ιλλ ο ντο ς , κα­
ινάπτυξη και
ατικού πλού­
>ας, το μεγα­
ύ , κυρ ίως του
α τα ) , έχει χα­
ο θηραμάτων

ρ όν ι α οι κοπε­ « π ά ρ κ ο κ εραι ών »: Οτιδήποτε ε ί δ ο ς σκουπιδιού μπορε ί να φανταστεί καν είς είναι πε­
10 βαθμό όλη ταμένο γ ύρω από τις απαίσιες εγ κα τ α στ ά σε ι ς των σταθμών , που δ εν ξ εχνούν β έβαια

ού απ ό Αγία ν α καυτηριά ζουν, επιλεκτικά, παρόμοι ες ενέργειες άλλων φορέων και ιδιωτών .

ιγου και από Το 1994 ο Σύνδεσμος (Δ ή μ ω ν του δυτι κ ού Υμηττού) για την Προστασία και Ανά­
ολ η , αλλά και πτυξη του Υμηττού ( Σ . Π . Α . Υ.) , στα πλαίσια του προγράμματος « Υ π οδο μ ή γ ι α την απο­

Ίου Υμηττού , κατάσταση του φυσικού περιβά λλοντος του Υμηττού » , ε κπ ό ν η σ ε μελέτη μ ε σκοπό τη

στροφή χιλιά­ διαμόρφωση και διατύπωση μιας ενια ίας μακροπρόθεσμης πολιτικής και ε νό ς σχεδίου
)ίωση του φυ­ δράσης για την ο ι κολογ ι κ ή αναβάθμιση του δασικού οι κο συ στ ή μ ατο ς του Υμηττού.

Γίσης οι μ ενά­ Για τα οικολ ογικά προβλήματα τ ου Υμηττού , αλλά και για τη δυνατότητα οικολογι­
11980-1982­ κής και π ολιτι στικής ανάπλασής του , αναφέρ εται διεξοδικά το β ι β λ ί ο του Ι. Σχ ίζα « ο

:ς μικρότερες, Υμηττ ός » , Αθήνα, 1991.

t ρ ο ς τ ων δα­ Μοναστήρια - εκκλησίες: Όλα τα μονα στήρια του Υμηττ ού βρ ί σκονται στη δυτική

Σέσ ι, Καρέα , πλευρά του κ αι είναι τα εξής

ς. 1. Πιο ονομα στό είναι το μο ναστήρι της Καισαριανής που βρίσκ εται σε ύψ. 3 5 0μ .

σθηηκή , αλλά και ε ίνα ι αφιερωμ ένο στα Εισόδια της Θεοτόκου. Δίπλα στην κύρια εκκλη σία υπάρ χ ει

σ τ ε ί και η κο­ μικρό εκκλη σάκι αφιερωμέν ο στον Άγιο Αντώνιο. Το αρχικό μοναστήρι κτί σθηκε τον

J με την εγκα­ 11 ο αιώνα πιθανώς στο χώρο άλλου αρχαιότερου κτίσματος , ε νώ κ α τ ά μία ε κ δ ο χ ή
ώ ν ραδιοφω­ ιδρύθηκε το ν 60 αι ., μετά το κλείσιμο των φιλοσοφικ ών σ χολών των Αθηνών από τον

στα θμών , σε αυτοκράτορα του Βυζαντίου lουστινιαν ό , πιθανώς στο χώρο του πρώτου ναού των Τα­

χαρακτηρίζει ξιαρχ ών πο υ ήταν κτισμένος πάνω σε παλαιοχριστιανική βασιλική . Η Μ ονή Καισαρια­

174 Ι Τ Α 8 0 ΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤΙΚΗΣ

νής, που ήταν σταυροπηγιακή, δηλαδή εξαρτάτο από το Πατριαρχείο, υπήρξε ένα από Λουκάς καιω

τα σπουδαιότερα και πλουσιότερα μοναστήρια της Αττικής, καθώς και αξιόλογο πνευ­ 896 και μόνο ]

ματικό κέντρο κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας. ι σε κοντά στο

Ο Τούρκος περιηγητής του 170υ αι. Εβλιά Τσελεμπή, που εηισκέφθηκε τον Υμητ­ Η Μονή έ

τό , αναφέρει ότι είχε 300 μοναχούς και το ονομάζει μοναστήρι της Κριοκεφαλής (Κότσ­ χώρος και υπ

μπασί ή Κοτζά-μπασί) από τη μαρμάρινη κεφαλή του κριού που είχε στην πλούσια πη­ ρίας των Αθη

γή του, και που υπάρχει ακόμα και σήμερα αλλά αρκετά φθαρμένη. Στο πίσω μέρος σκευτική και r,

της πλάκας με τον κριό υπήρχε ανάγλυφο με τη θεά Ρέα ή Κυβέλη , καθώς και διάφο­ 3. Σε ύψ.

ρες επιγραφές ρωμαϊκών χρόνων (περ . «Παν» Ιαν.-Φεβρ. 1948 άρθρο του Κ . Μπίρη νομαζόμενου

για τον Εβλιά Τσελεμπή). νυμο οικισμό.

Το μοναστήρι διαλύθηκε το 1850 και μέχρι το 1890 χρησιμοποιήθηκε για παραθε­ χρονολογείτα

ρισμό πλούσιων αθηναϊκών οικογενειών. Αργότερα ερημώθηκε σχεδόν ολόκληρο και Λαυρενηο. Στ

σήμερα έχει αναστηλωθεί, μαζί με τα βοηθητικά κτίσματά του, με τη φροντίδα της Φι­ έλευση της 0\
λοδασικής Ένωσης Αθηνών ( απ ό το 1952) και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (βιβλίο ξης καρυά (κι

«Το χρονικό της Καισαιριανής » έκδ . Φ .Ε.Α ., Αθήνα 1974). Η Μονή λειτουργεί ως ιστο­ περιοχή), ή ΤΓ

ρικό μνημείο και αρχαιολογικός χώρος και υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού. ΤΟ 1673 (
Για την ονομασία της Μονής υπάρχουν πολλές εκδο χές, όπως Π .χ. ότι πήρε την Παπασταμάτ ι

ονομασία αυτή από την έπαυλη του Ιουλίου Καίσαρα, ή από κάποιο ηγούμενο Καισά­ Πετράκη, το

ριο , ή από την εικόνα της Παναγίας που μεταφέρθηκε από την Καισαρεία, ή από την τρι αρχείο) Mc
κόρη του βασιλιά της Ελευσίνας Σαίσαρα , ή ότι οι καλόγεροι ήταν Σύριοι που από σύγ­ των Αγ. Ασωι

χυση ειπώθηκαν Συριανοί και κατόπιν Παναγία Συριανή , ή από κάποια αφιερώτρια Συ­ τράκη, από Τ<

ριγιανή ή Συριανή (Σηριγιαννή ήταν η μητέρα της Οσίας Φιλοθέης και σύζυγος του Άγ­ 1840) . Η Μον

γελου Μπενιζέλου, 160ς αι .) κ.ά. Ο Μητροπολίτης Αθηνών Μιχαήλ Ακομινάτος (Χωνιά­ Εφορεία Βυζc

της) το 1209 αποκαλεί τη Μονή Καισαριανή, ενώ ο Πάπας Ιννοκέντιος ο Γ το 1204 Μονής μέχρι 1

την αναφέρει Santa Syriani . ΤΟ πιο πιθανό είναι ότι η λέξη Κοισαριανή είναι κάποιο καν τα έργα Ο'

επίθετο που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία, ή είναι λογιωματισμός , όπως γράφει ο Δ . Για τη Μα

Καμπούρογλους (ο Άγγλος περιηγητής Sibthorρ το 1795 την αναφέρει Στεργιανή, ενώ βιβλίο του Γ. !'
ο HamiIton το 1916 Συριανή). δρομάρης τη ς

Για τη μονή Καισαριανής υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία . Σαν πιο χαρακτηριστικά (άρθρο Πόπηι

βιβλία αναφέρουμε του J. Arnott HamiIton «The Church of Kaisariani in Attica», Aberd­ 4. Στον οι'
een 1916, του Α. Παπαγιαννόπουλου-Παλαιού « Κ αι σ α ρ ι α ν ή » ,
1940 και 1956 και της Θεολόγου . Δε

Καίτης Αργυροπούλου «Mount Hymettus and the Kaisariani Monastery», 1962. Αξιό­ χρονολογείται

λογα είναι και τα άρθρα του Δ. Καμπούρογλου στο βιβλίο του « ο Αναδρομάρης της Ατ­ ροφηθεί από 1

τικής » 1920, του Α . Παναυλή στο ηεριοδ . « Ε κδ ρο μ ι κά» το Νοέμ. του 1934 και της Πό­ του σώζεται c
πης Ζώρα στο περιοδ . « ο Αττικός » lούλ. 1950. 1971 και λειτο
2. Μετά τη Μονή Καισαριανής και πάνω στο δρόμο που οδηγεί στην κορυφή του 5. Στο βόρ
Υμηττού, σε υψ . 545μ . υπάρ χει το παλιό μοναστήρι των Αρχαγγέλων ή Ταξιαρ χών άννου του Πρ

γνωστό ως Μονή Αστερίου που ιδρύθηκε , πιθανώς, τον 50 ή 60 αι . από τον Επίσκοπο 1185 από το ~

Αστέριο στη θέση αρχαίου διδασκαλείου και μετά το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχο­ βρέθηκε. Την ι

λών των Αθηνών από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό . Η ε κ δ οχ ή ότι την γό,σύγχρονο
ονομασία του την οφείλει στον Όσιο Λουκά από το Στείρι της Βοιωτίας (που από πα­ Από την α

ραφθορά έγινε Αστέρι) που μ όνασε στην περιοχή δε φαίνεται πιθανή γιατί ο Όσιος το κλείσιμο το
 ΥΜΗΤΤ ΟΙ Ι 175

ιηηρξε ένα από Λουκάς καταγόταν από την Αίγινα και γεννήθηκε στους Δελφούς (τότε Καστορία) το

α ξ ι όλογο πνευ ­ 896 και μόνασε τον περισσότερο καιρό στην Πε λοπόννησο και τη Βοιωτία, όπου ίδρυ­
σε κοντά στο χωριό Στείρι το περίφημο ομώνυμο μοναστήρι .
ιθηκε τον Υμητ­ Η Μονή έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί ως ιστορικό μ~ημείo και αρχαιολογικός
κεφαλ ή ς ( Κότ σ­ χώρος και υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού (Δ. Καμπούρογλους: Μνημεία της Ιστο­

ην πλούσια πη­ ρίας των Αθηνών, 1889, Π. Ζώρα: περιοδ . «Αττικός», Αυγ. 1950, Μ. Γκητάκος: Θρη­

:τ ο πίσω μέρος σκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, 1963 κ .α.) .

θώς και διάφο­ 3. Σε ύψ . 370μ . βρίσκεται το μοναστήρι του Αγ. lωάννου του Προδρόμου του επο­

ο του Κ . Μπίρη νομαζόμενου « Κ ο ρ έ α » ή Καρέως κατά τα Σιγίλλια (εκκλησιαστικά έγγραφα), στον ομώ­
νυμο οικισμό. Δεν είναι γνωστό το έτος ίδρυσής του . Ίσως έχει ιδρυθεί τον 110 αι. που

ικε για παραθε­ χρονολογείται το καθολικό του. Το 1550 ανακαινίστηκε από το Μητροπολίτη Αθηνών

,ν ολόκληρο και Λαυρέντιο . Στο χώρο του ναού υπήρχε αρχαίος ναός, πιθανώς του Απόλλωνα. Η προ­

ροντίδα της Φι­ έλευση της ονομασίας Καρέα δεν είναι γνωστή , πιθανώς να είναι παραφθορά της λέ­

ηρεσίας ( β ι β λ ίο ξης καρυά (καρυδιά) ή της λέξης Καράς (υπήρχε μεγάλο ομώνυμο κτήμα κοντά στην

ο υ ργε ί ως ιστο­ περιοχή) , ή της « Κ α ρ έ α ς πύλης » της Κωνσταντινούπολης.

.ιησμού . Το 1673 (ή 1676) ηγούμενος της Μονής ήταν ο ιατροφιλόσοφος Πετράκης (Πέτρος

χ . ότι πήρε την Παπασταμάτης) από τη Δημητσάνα ο ονομαζόμενος Παρθένιος. Μετά το θάνατο του

{ούμενο Καισά­ Πετράκη , το 1686, οι μοναχοί της σταυροπηγιακής (δηλ. εξαρτώμενης από το Πα­

ρεία , ή απ ό την τριαρχείο) Μονής Καρέα εγκαταστάθηκαν σιγά-σιγά στο μετόχι της που ήταν η Μονή

)Ι που από σύγ­ των Αγ . Ασωμάτων Ταξιαρχών « Κ ο υ κο υ π ο ύ λ η » πού ονομάστηκε από τότε Μονή Πε­

αφιερώτρια Συ­ τ ρ ά κ η , από τους διαδόχους του Πετράκη (7 συνολικά με το όνομα Πετράκης μέχρι το
Υύζυγο ς του Άγ­ 1840). Η Μονή από τότε ερημώθηκε και το 1796 έγινε μετόχι της Μονής Πετράκη. Η

Jινάτος (Χων ι ά ­ Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έκανε έ ρ γ α αποκατάστασης και ευπρεπισμού της

:Jςο Γ ' το 1204 Μονής μ έχρι το 1971 που έγινε ανεξάρτητο γυναικείο μοναστήρι , οπότε και συνεχίστη­

νή είναι κάποιο καν τα έργα ανακαίνι σής του .

τως γράφει ο Δ. Για τη Μονή Αγ . lωάννου του Προδρόμου « Κα ρ έ α» έχει εκδοθεί το 1973 ομώνυμο
Στεργιανή , ενώ βιβλίο του Γ. Λαδά. Περιγράφεται επίσης και στο βιβλίο του Δ . Καμπούρογλου « ο Ανα­
δρομάρης της Αττικής » το 1920, καθώς και στο περιοδ . « Αττ ι κό ς» το Δεκέρ. του 1950
χαρακτηριστικά (άρθρο Πόπης Ζώρα) .

ιAttica », Aberd ­ 4. Στον οικισμό Παπάγου κ α ι σε ύψ . 260μ. ε ίναι τ ο μοναστήρι του Αγ . Ιωάννου του

:αι 1956 και της Θεολόγο υ. Δεν είναι γνωστό το έτος ίδρυσής του. Ίσως να έχει ιδρυθεί το 130 αι. που

'1»,1962 . Αξιό­ χρονολογείται το καθολικό του. Τελευταίος ηγούμενο ς του μοναστηριού πριν να απορ­

)ομάρης της Α τ­ ροφηθεί από τη Μονή Π ετράκη ήταν ο Γεννάδιος το 1703. Στο ένα άκρο του περιβόλου

934 και της Πό­ του σώζεται αμυντικός στρογγυλός πύργος του 170υ αι. Η Μονή ανακαινίστηκε το
1971 και λειτουργεί από τότε ως γυναικ είο μοναστήρι .
την κορυφή του 5. Στο βόρειο άκρο του Υ μ η ττ ο ύ , σε ύψ. 330μ . , βρίσκεται το μοναστήρι του Αγ . Ιω­

JV ή Ταξιαρχών άννου του Προδρόμου του ο ν ο μ α ζό μ ε ν ο υ Κυνηγού που ιδρύθηκε ή ανακαιν ίστηκε το

ό τον Επίσκοπο 1185 από το μοναχό Λουκά που απεβίωσε το 1235. σύμφωνα με επιτάφιο πλάκα που

. ο σο φ ι κών σχο­ βρέθηκε. Την ονομασία Κυνηγός την οφείλει σ' έναν ηγούμενό του τον Βασίλ ειο Κυνη­

Ι εκδοχή ότι την γό , σύγχρονο του κτήτορα Λουκά.

ς (πο υ από πα­ Από την αρχή σχεδόν υπήρξε και διδασκαλείο όπου διδασκόταν η φι λοσοφία , μετά

' ή γιατί ο Όσιος το κλείσιμο των Φιλοσοφικών Σχολών της Αθήνας από τον αυτοκράτορα του Βυ ζα­
17 6 Ι Τ Α Β ΟΥΝ Α ΤΗΣ ΑΤΤ Ι ΚΗΣ

ντίου lουστινιανό . Από αυτό το γεγονός πήρε πιθανότατα και την ονομασία Μονή των
Φιλοσόφων. Κατά μία άλλη εκδοχή ο μοναχός Λουκάς ή ο Βασίλειος Κυνηγός ή κά­
ποιος άλλος νεότερος προερχόταν από τη Μονή Φιλισόφου ,τ η ς Γορτυνίας.
Το μοναστήρι μετά τη διάλυσή του το 1833 (όπως και Tct περισσότερα μοναστήρια ,
λόγω του Β.Δ. της 25-9-1833) ερημώθηκε, αλλά το 1946 αναστηλώθηκε από την Αρ­
χαιολογική Υπηρεσία και το 1969 ξαναϊδρύθηκε ως μετόχι της Μονής Κοιμήσεως Θεο­
τόκου Κλειστών Φυλής. Το 1975 ανασυστάθηκε ως γυναικείο κοινοβιακό μοναστήρι
(περιοδ. « Αττ ι κό ς, Οκτ . 1950, άρθρο Πόπης Ζώρα) .
6. Στη δυτική πλευρά του Υμηττού , σε ύψος 300μ . , μεταξύ Καισαριανής και Καρέα,
βρίσκεται η εκκλησία του Αγ . Γεωργίου του Κουταλά ή Κουταλέα που κτίστηκε πιθα­
νώς τον 11 ο αι. και λειτούργησε ως μικρομονάστηρο πιθανώς τον 160 αι. και κατά δια­
στήματα τον 200 αι ως γυναικεία μονή, μετόχι της Μονής Ασωμάτων-Πετράκη .
7. Απέναντι από το νεκροταφείο της Καισαριανής σε ύψ . 200μ. βρίσκεται το νέο
γυναικείο μοναστήρι του Αγ. Ιωάννου Προδρόμου , που η παλιά τ ου εκκλησούλα πιθα­
νώς να είναι του 11 ου αι . Η χρονολογία 1572 δείχνει την ανακαίνισή της.
Στον Υμηττό υπάρχουν και πολλά ερημοκκλήσια, όπως είναι της Αγ. Ελεούσας
(274μ .), στους πρόποδες του Κορακοβουνιού, της Ανάληψης (397μ.), του Αγ . Μάρκου
(ερειπ.) και των Ταξιαρχών (371μ .) στην περιοχή της Μονής Καισαριανής , του Προφ .
Ηλία (415μ.) στην Τερψιθέα Γλυφάδας και στην ανατολική πλευρά του Προφ. Ηλία
(508μ.) , του Αγ . Ευσταθίου (460μ .) στο Σέσι και του Αγ. Νεκταρίου , Δ-ΝΔ της Παιανίας
(300μ.).
Καταφύγια: Στη δυτική πλευρά του Υμμητού νότια από τη Μονή Καρέα , σε ύψ.
500μ . κτίστηκε πρόσφατα ένα νέο μικρό καταφύγιο από το Δήμο Ηλιούπολης και τον
Ε.ο.Σ . Ηλιούπολης.
Αναρριχητικά πεδία: Στον Υμηττό υπάρχουν οι παρακάτω περιοχές που χ ρ η σ ι ­
μοποιήθηκαν ή χ ρ η σιμ ο πο ι ο ύν τα ι από τους αναρριχητές για την εξάσκησή τους.
1. Τα χαρακτηριστικά απότομα μικρά βράχια πάνω (νότια) από τη Μονή Καρέα και
δίπλα από το μονοπάτι που οδηγεί στο Σέσι . Στις μικρές αυτές ορθοπλαγιές πρωτολει­
τούργησε στις 4-1-1953 σχολή βράχου της Ε.ο.φ . (περ . « Ε λ λ η ν ι κ ό Ύπαιθρο », Ιαν.­
Μάρτ. 1971) και αργότερα και άλλων συλλόγων (περ. «Ανάβαση», Απρ.-Ιούλ. 1983).
2. Η τοποθεσία « Τ ρ ύ π ι ο ς Βράχος » στην αρχή της χαράδρας Σαρίνα και στ' αρι­
στερά του δασικού δρόμου του Καρέα-Αγ . Μαρίνας . Στις ορθοπλαγιές που βρίσκονται
αριστερά και δεξιά της εκεί σπηλιάς του Μπίμπεση πρωτολειτούργησε στις 28-2-1953
σχολή βράχου της Ε.ο.φ. και αργότερα και άλλων Συλλόγων . ( <<Ενημερωτικό Δελτίο»
Ε.ο.Σ. Αθηνών , Μάϊ-Ιούν. 1976 και Ιούλ.-Αύγ . 1976).
3. Ο, απότομοι βρά χοι που βρίσκονται στο διάσελο, πάνω από τη Μονή Αστερίου,
σηένσνιι από τις εγκαταστάσεις του ΟΤΕ και δεξιά του μονοπατιού που κατηφορίζει
προς την Παιανία. Στις ορθοπλαγιές αυτές έγιναν στις 29-3-1953 εκπαιδευτικές αναρ­
ριχητικές διαδρομές του Ε.ο.Σ. Αθηνών (ηεριοό. « τ ο βουνό ) , Μάϊος 1953).
4. Ένα συγκρότημα βράχων στο Κακόρεμα με πολλές ενδιαφέρουσες διαδρομές .
Εκεί πρωτολειτούργησε στις 27-5-1956 σχολή βρά χου του Ε .ο.Σ . Αθηνών και αργότε- Το κοθ<
 ΥΜ Η ΤΤ ΟΣ Ι 177

ασ ία Μονή των
Κυνηγός ή κά­
'α ς .
ρα μονα στήρια ,
κε από την Αρ­
: ο ιμ ή σ ε ω ς Θεο­
σκό μ οναστήρι

1νής κα ι Καρ έα ,
κ τίστη κε π ιθα­
]1. και κατά δια­
ετράκη .
ρίσκεται το νέο
<λησούλα πιθα­

"
; Αγ. Ελεούσας
Γου Αγ . Μάρκου
:νής , του Προφ .
υυ Προφ . Ηλία
Μ της Παιαν ίας
Αρχαιολογικός χώρος σ τ ο ν Πρ ο φ . 'Ηλ ία

Καρέα , σε ύψ .
l ύ π ολ η ς κ αι τον

' χ έ ς που χρησι­

ισ ή τους .
ΙΛ0νή Καρέα και
αγιές πρωτολει­
(παιθρο » ι Ι αν .­
ι. ­ Ι ο ύ λ. 1983),
)ίνα και στ' αρι­
που βρίσκονται
στις 28-2-1953
.ρωηκό Δελτ ίο »

Μονή Αστερίου ,
Γου κατηφορίζει
ιιδευTlκ ές αναρ­
153).
ισες δ ιαδρομ ές .
νων και αργότε­ Το κ αθολικό της Μ ο ν ή ς Καισ αριανής
178 Ι τ Α 8 0 ΥΝ Α ΤΗί Α ΤΤ I Κ Η ί

ρα της Ε .ο.φ . , του « Π ε ζο πο ρ ι κο ύ» Κ.ά. (περιοδ. « το βουνό » Ιούλ. 1956 και Ιαν. 1957, Ιστορικά α
περιοδ. « ο Αττικός » Απρίλ . 1957 και περιοδ . «Φυσιολατρικοί Ορίζοντες » Ιαν .-Μάρτ . αρχαιότητα ανέ ι
1960). Σήμερα τα βράχια αυτά έχουν καταστραφεί από το εκεί λατομείο . αρχαίων λατομ
5. Τα μικρά βράχια του υψώματος Λιθάρι ή Κορακοβούνι στη\.ι περιοχή Χολαργού . όμω ς είχαν ανέ
Τα πρώτα αναρριχητικά περάσματα ανοίχθηκαν στις 13-11-1963 (περιοδ. « Ανά β αση », ακαδημαϊκός Δ
Μάρτ.1985 , τ.14). Υμηττού » που i
6. Το μικρό κοίλωμα παλιού λατομείου πάνω από την Άνω Ηλούπολη, γνωστο ύ ως ανάβαση το 11
«Γούβα» . Τα πρώτα αναρριχητικά περάσματα ανοίχθηκαν το 1983 (περιοδ . « Ανά βα ­ γκων το 1205) Ι
ση » , Απρ.-Ιούλ. 1983, τ . 8). Ι ωάννου Θεολι
7. Τα βράχια ενός παλιού λατομείου , πάνω απ ό το Βύρωνα και Ν-ΝΑ του Αγ . Γε­ 1947 υπάρχει α
ωργίου Κουταλά. Το αναρριχητικό αυτό πεδίο, γνωστό στους αναρριχητές ως « Κα ρά ­ ληνικής ιοτυον :
βι» , χρησιμοποιείται από το 1987 (περιοδ. « Ανε β α ίνον τα ς» , Φθιν. 1999). ανάβαση στην
8. Οι μικρές ορθοιιλανιέ.; που βρίσκονται στη Β-ΒΑ πλευρά του Μαυροβουνιού βλ ίου, που εκδ
στην αρχή σχεδόν της ρεματιάς της Ντούκας. Οι διαδρομές που έχουν ανοιχτ εί (από Σμιθ είχε εηισκε
το 1991) αναφέρονται στο βιβλίο «Αναρριχητικός οδηγ ός Αττικής »-1996 των Δ . Τιτό­ Στις 25 Μαρ
πουλου-Ρ. BaiIey. γάνωσε ο Οδοιτ
Διαδρομές - μονοπάτια: Η ανάβαση ακριβώς στην κορυφή του Υμηττού είναι Διάφορα: (
απαγορευμ ένη γιατί υπάρχουν στρατιωτικές ε γ κατα στάσε ι ς . Μπορούν όμως να γίνουν, αυτό οι αρχαίοι'
σε συνδυασμό με αυτοκίνητο ή αυτοκίνητα , οι παρακάτω ενδιαφέρουσες διαδρομές: Αρκετοί περ
1. Πρώτος (χαμηλότερος) ορεινός περιφ ερειακός δρόμος (μετά το κοιμητήριο Πα­ με θαυμασμό γι(
πάγου)-βόρεια πλευρά και κόψη Κορακοβουνιού (450μ.)-κορυφή 6 9 2 μ . - κορυφή στήριζε ότι η μαι
728μ.-κτήρlο ΟΤΕ και διάσ ελο Αστερίου (635μ.)-μονοπάτι για Παιανία-ορεινό ς δρόμο ς Ο Γάλλος π ι
(500μ.)-σπήλαlο Λεονταριού (540μ.)-μονοπάτι για διάσελο κ ο ρ υ φ ώ ν ( 660μ.)­ του για το nεpiq
χαμηλότερος ορεινός δρόμος. Τσελεμπή την ίδ
2. Μονή Καισαριανής (350μ . )-Ανάληψη-πυροφυλάκιο -σχεδόν κορυφογραμ μ ή­ F. Beaujour που
Εύζωνας-βόρεια κόψη χαράδρας Κακόρεμα-Άγ. Γεώργιος Κουταλάς (300μ .)­ και εξέλιξη της Χ
ερημοκκλήσια Ταξιαρχών και Αγ . Μάρκου -Μονή Καισαριανής . σια και η Μονή Ι
3. Μονή Αγ . lωάννου Καρέα (370μ.)-Γlδοσπηλιά (690μ .)-Ράχη Πύργου ( 8 1 4 μ . ) ­ 24.000 λίτρα κε
ρέμα Χαλιδού ο- ερημοκκλήσ: Αγ. Ευσταθίου και κυνηγετικό περίπτερο (460μ.)-ύψωμα έκδ . , σ . 423, 59Ε
Προφήτης Ηλίας (αρχαίες κ ολό νε ς κα ι κορυφή)-κοιλάδα Σέσι-Ισώματα ( 7 0 5 μ .-7 6 7 μ . )­ Ορειβατική
μνημείο « Γ. Μιχαηλίδη»-Μονή Αγ . Ιωάννου Καρέα . υπάρχει διαύνε»
4. Σούρμενα , θέση Γύρισμα (200μ .) -ρεματlά Πιρναρής-διάσελο Σταυρός 454μ .­ Όχη. NoτloavaTC
ύψωμα Νταβέλη (507μ.)-Τρύπlα σπηλιά (520μ.)-κορυφή Μαυροβούνι (774μ. )-δlάσελ ο και Πάρνωνα. Δι
603μ.* -κορυφή Στρώμα (725μ.)-κορυφή Δασωμένη (641 μ .)-ερημοκκλήσι Προφ . Ηλία Παρνασσό και Π
(415μ .)-Σούρμενα * (ή-ρέμα Βαρελά-Τερψιθέα ) . Χάρτες: Για
5. ΤΟ πέρασμα του Υμηττού : Η διάσχιση αρχίζ ει από το βόρ ειο άκρο ( 4 5 0 μ. ) του Γερμανικο ύ Apxc
υψώματος 692μ. του Κορακοβουνιού, όπου πηγαίνει δρόμος από το κοιμητήριο Παπά­ Υμηττός (1882)
γου, βόρ εια κόψη κορυφής 692μ .-κορυφή 728μ .-κτήρ/ο ΟΤΕ και διάσελο Αστερίου 1956 , κλ . 1:12.5
(635μ.)-βόρεια κόψη κορυφής 880μ .-κορυφογραμμή-Ράχη Πύργου (814μ.)-Ίσωμα 1988, φύλλο Αθή
(767μ.)-Σέσl -Σταυρός (4 5 4 μ . ) - Μ α υ ρο β ο ύ ν l ( 77 4 μ . ) - Στ ρ ώ μ α (725μ.)-Δασωμένη
(641 μ.)­ γράφος (1994) , Ι
Στραβαετός '(628μ .)-οροπέδιο Κρεββάτι-σπήλαιο Νυμφόληπτου-Βάρη ή Άνω Βούλα . εκδόσεις ΑΝΑΒΑ
 Υ ΜΗΤΤ Όί Ι 179

11 Ιαν. 1957, Ιστορικά αναβάσεων: Δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για το πότε κατά την
·Ιαν .-Μάρτ. αρχαιότητα ανέβηκαν για π ρώτη φορά στην κορυφή του Υ μ η ττ ο ύ . Ίσως οι λατόμοι των
αρ χαίων λατομείων , γύρω στο 600 ηΧ. να ανέβαιναν στην κορυφή . Οπωσδήποτε
1Χολαργού . όμως είχαν ανέβει στην κορυφή οι μοναχοί της Μονής Αστερίου κατά τον 50 αιώνα . Ο
:<Ανάβαση » , ακαδημαϊκός Δ. Καμπούρογλους σ' ένα άρθρο του με τίτλο « Ε ι ς την κορυφήν του
Υμηττού » που δημοσιεύθηκ ε στο περιοδ. « Ε κ δ ρ ο μ ι κ ά », Μάϊ. 1932, αναφέρει για μια
γνωστού ως ανάβαση το 1183 του τελευταίου Μητροπολίτη Αθηνών (πριν τον ερχομό των Φρά­
)δ . « Αν ά β α ­ γκ ων το 1205) Μιχαήλ Ακομινάτου ( Χ ω ν ι ά τ η ς ), που έγινε μέσω των μοναστηριών Αγ.
lωάννου Θεολόγου και Αστερίου. Στο περιοδ. « Ε λ λ η ν ι κ ό Ύ π α ι θ ρ ο» , Φεβρ .-Μάρτ.
ι του Αγ . Γε­ 1947 υπάρ χει απόσπασμα από το βιβλίο « Β λέ μ μ α τ α επί του ελληνι κού βίου και της ελ­
; ως « Κα ρ ά ­ ληνικής τοπιογραφίας » μετάφρ . Ι . Περβάνογλου-Λειψία 1885, όπου περιγράφ εται η
ανάβαση στην κορυφή του Υμηττού της Σκωτσέζας Αγνής Σμιθ , συγγραφέα του βι­
υροβουνιού βλίου , που εκδόθηκε στην Αγγλική το 1883 (σ . 232). Στο βιβλίο αυτό φαίνεται ότι η
ν'οι χτεί (από Σμιθ είχε επισ κεφθεί αρκετά ορεινά μέρη της τότε Ελλάδας .
των Δ. Τιτό­ Στις 25 Μαρτίου 1925 έγιναν στον Υμηττό οι πρώτοι ορειβατικοί αγώνες που διορ­
γάνωσε ο Οδοιπορικός Σύνδ εσμος από την Ανάληψη στον Εύζωνα .
J η ττ ο ύ ε ί ν αι Διάφορα: Ο Υμηττός ήταν ονομαστός και από την αρχαιότητα για το μέλι του . γι'
)ς να γίνουν, αυτό οι αρ χαίοι τον έ λ ε γ α ν μ ελισσόβοτο και ευβότανο.
αδρομές: Αρκετο ί περιηγητές που επισκέφθηκαν τον Υμηττό επί Τουρκοκρατίας , αναφέρονται
μ η τ ή ρ ι ο Πα­ με θαυμασμό για την ποιότητα του μελιού του ο δε Γερμανός R. Lubenau το 1589 υπο­
~ μ . - κορυφή στήριζε ότι η μακροζωία των Αθηναίων οφ ειλόταν στο καλό νερό και μέλι του Υμηττού.
ινός δρόμος Ο Γάλλος περιηγητής Spon το 1675 θα αφιερώσει δύο σελίδες από τις περιγραφ ές
λJ ν ( 6 60 μ .) ­ του για το περίφημο μέλι του Υμηττού. Το ίδιο κάνει και ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά
Τσελεμπή την ί δ ι α εποχή περίπου . Ο Πρόξενος της Γ αλλίας στη Θεσσαλονίκη το 1797,
ιφονραμμή­ F. Beaujour που πε ριηγήθηκε ολόκληρη την Ελλάδα και μελέτησ ε την οικονομική ζωή
άς (300μ .)­ και εξέλιξη της χ ώ ρ α ς μας . αναφέρ ει ότι τα μοναστήρια του Υμηττού εί χαν 3.000 μελίσ­
σια κα ι η Μονή Πεντέλης με τα μετόχια της 3.200, έ β γ α ζ α ν δε 360.000 λίτρα μ έλι και
{ου ( 8 1 4 μ . ) ­ 24.000 λίτρα κερί ( αΞένο: ταξιδιώτες στην Ελλάδα », του Κ. Σιμόπουλου , τόμο Α, 4η
ίΟμ . )-ύψωμα έ κδ., σ . 423,596,696 και τόμο Β, 3η έκδ . , σ. 699-Αθήνα 1981).
Ο5μ .-767μ.)­ Ορειβατική θέα: Από την κορυφογραμμή του Υμηττού μπορούμε να δούμε , όταν
υπάρ χει διαύγ εια στην αη.όσφαιρα, τα παρακάτω βουνά. Β-ΒΑ : Πεντέλη . ανατολικά:
υ ρ ό ς 4 54 μ . ­ Όχη. Νοτιοανατολικά : Πάν ειο και Μ ερέντα. Νοτιοδυτικά : Δίδυμο , Τραπεζώνα, Αρα χναίο
4μ . )-διάσελο κ α ι Πάρνωνα . Δ υτικά : Ζήρια και Γεράνεια . Βορειοδυτικά: Πατ έρα, Κιθαιρώνα , Ελικώνα ,
Προφ. Ηλία Παρνασσό και Πάστρα. Σχεδόν βόρεια: Π άρνηθα και Δίρφη .
Χάρτες : Για τον Υμηττό έ χ ο υ ν εκδοθεί οι εξής α ξι όλογοι χάρτες Αυτοκρατορικού
ι (45 0μ. ) του Γερμανικού Α ρχαιολογικού Ινστιτο ύτου -χαρτ. J.A.
Kaupert- κλ. 1:25.000. φύλλο Αθήνα­
ρήριο Παπά­ Υ μ η ττ ό ς
(1882) και φύλλο Βάρη (1885). Υπουρ γείο υ Οικισμού & Αν οικοδομήσεως,
λο Αστερίου 1956, κλ. 1:12.500. φύλλα Υμηττός και Γλυφάδα-Βουλιαγμένη. Γ. ΥΣ., κλ. 1:50.000,
14μ . ) -Ίσωμα 1988, φύλλο Αθήναι-Κοροπίον και κλ. 1:25.000, φύλλο Γλυφάδα (1993) και φύλλο Ζω­
ιένη (641 μ .)­ γράφος (1994), Βόρειος Υμηττός, κλ .1 :10.000 και Κ εντρικός Υμηττός, κλ. 1:10.000.
ω Βούλα . εκδόσεις ΑΝΑΒΑΣΗ .
 αρβάΤI ,(414μ.)
Το Χαρβάτι είναι ένα μ Ίκρ ό και β ρ α χ ώ δε ς Αβγό: Κορυφή ΤΓ
βουνό στη ΝΑ Αττική , ΝΑ του Μαρκόπουλου Στην ανατο)
Mf~ ~γ α ί α ς, πο υ δε~πόζει της λ,οφώδου ς Αβγό: Ύψωμα (5 ~
πευκοφυτης περιο χης που ε κ τε ι ν ετ α ι στα
ση των Γερ:
ανατολικά της Μ ερέντας μέχρι τον όρμο Πόρ­ ΒΑ της Περ(
το Ράφτη και στα ΝΑ και νότια εκτείνεται μέ ­ Αβράμη: Πηγάδι
χρι τη μεγάλη ρεματιά Πρόϊ Στείρι, που τη
Πάρνηθας κ
• ωρίζει από τα υψώματα Μαυρηνόρα (Μαυ­ Αβρόκαστρο: βλ .
, ρ ο β ο ύ ν ι ) και Διόνυσο (Διονυσοβούνι ) . Στην Αγελαδίτσα: Κορ
Α-ΝΑ πλευρά του βουνού και της λοφώδους κορυφή λέγl
περιοχής υπάrΝουν 3 κύριες ρεματιές που καταλήγουν στον όρμο του Πόρτο Ράφτη λάδα) . Κατά
και στη μεγαλύτερη ρ εματιά Πρόϊ Στείρι. τοποθεσία γ
Όλη η εξεταζόμενη περιοχή έχει μήκος ( ΒΔ­ Ν Α) 5,5 χλμ . , πλάτος ( Δ-Α ) 3 χλμ . , ενώ Αγία Άννα: Ερημl
το καθαυτό Χαρβάτι, από Μαλlβένια μέχρι Βιλατούρι , 4 χ λ μ . και 2,5 χλμ . αντίστοιχα και Βεργούηανι
περίμετρο 12 χλμ. περίπου . Αγία Ελεούσα: Ει
Οι κορυφές από Β προς Ν είναι οι εξής : Μαλιβένια 257μ ., Χαρβάτι 412μ . και βούνι ) του 'r
414μ. , ανώνυμες 296μ. , 324μ. και 284μ. , Κοκογκίνη 299μ. και 281 μ . , Βιλατούρι , 273μ. , τ η ς Μονής Α
ανώνυμη 296μ . , Τουρκοστάνια 259μ . κ .ά. Αγία Κυριακή; Ερ
Για την ονομασία του βουνού υπάρχει διαφωνία και σύγχυση μεταξ ύ των διαφόρων Αγία Μαρίνα: Ερη
επίσημων ή όχι χαρτών . Ο Γερμανός χαρτογράφος J.A. Kaupert, στο «Karten νοπ Atti­ - στην Πάστρc
ka », φύλλο Πόρτο Ράφτη-1885, αναφέρει το βουνό Χαρβάτι και το βορειότερο ύψωμα Δάφνης.
Μαλιβένιζα . Ο γεωγράφος και ορειβάτης Ι . Σαρρή ς στο χάρτη του της Αττικής ( έκδ. Ι . - στην ΠάρνηΕ
Σιδέρης-1930) , αναφέρει το βουνό Χαρβάτι , ενώ στον « Ο δ η γ ό της Αττικής » (Ε .στ
Αφιδν ών (Κκ
-1930) , το γράφει Κεδροβούνι και το βορειότερο ύψωμα Χεροβούνι. Ο χά ρ τ η ς του 1912 - στην Πάρνη Ε
της Χαρτογραφικής Υ π η ρ εσ ί α ς Στρατού το αναφέρει Χαρβάτι, ενώ ο χάρτης του 1993 Μαυρόρ εμα .
της Γ.Υ.Σ., φύλλο Κερατέα, κλ. 1:25.000 το έχ ει ανώνυμο (το αναφέρει Κορυφή). Οι πα­ Αγία Παρασκευή:
λιοί κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν το βουνό Χαρβάτι , τις βόρει ες απολήξεις του, - στην ΠάρνηΕ
που η Γ.Υ.Σ. τις αναφέρει Κορυφές , Μαλιβένκ; ή Μαλιβένlζα (Μalίνenja ή ΜalίvenjeΖa) - στην ΠάρνηΕ
που σημαίνει στα αρβανίτικα , κ εδροβούνι ή βουνό των κέδρων (μάλι=βουνό και βένια­ ~ στην Πάρνηε
=είδος κ έδρων), ενώ το Χ εροβούνι το τοποθετούν β ορειότ ερα, όπως και η Γ.Υ.Σ . Με - στον Πατέρα
την ονομασία Χαρβάτι υπάρχουν άλλοι 3 λόφοι στο Αγρίνιο, στην Κορινθία και στο - στην Πεντέλι
Ναύπλιο , ενώ Χαρβάτι λεγόvτoυσαν παλαιότερα οι Μυκήνες και η Παλλήνη . - στον Κιθαιρι
Στα ανατολικά υπάρχουν πολλά βυθίσματα του ασβεστολιθικού πετρώματος του Αγίας Μαρίνας Μ
βουνού, με πιο εντυπωσιακό τη δολίνη (διαμ έτρου 80-100μ .} Χάβοσι ή Χάος (Α .Σ .Μ. άκρη του υιj,
843) , στις ανατολικ ές απολήξεις των υψωμάτων Κοκογκίνη , στον οικισμ ό Αμφιθέα , σε θίας.
ύψος 40μ ., ΝΔ της Αγίας Μαρίνας του Πόρτο Ράφτη. Στη δολίνη και σε βάθος 20μ. Αγίας Παρασκειυ'
βρέθηκαν όστρακα αγγείων της Υστεροελλαδικής Περιόδου (1600-1.100 πΧ) . Γερανείων, (
Για μια ολοκληρωμένη γνωριμία με το βουνό συνιστάται η περιήγηση όλων των (παλαιό ερηι
κορυφών και των θ έσεων που αναφέρονται στο κείμενο (χάρτης στη σ. 73).
~-= - υΊ' , --",-
...J...- ~
'-­ <, '­ v,

50 0μ 1 2 χλμ .
Ι i Ι Β

κλίμακα 1:50.000, ι σοδιάσταση 100 μ . Α

.~ ι, ~τ o Ρ άφτη

s:
m
"Ό
m
Ζ
--<
»
ι
χ

»
"Ό
ro
»
--4

s:»
-<
"'Ο
:r:
Ζ
Ο
"'Ο
»
"'-J
~
 ρεινά τοπωνύμια Αττικής
α χώδ ε ς Αβγό: Κορυφή της Πάρνηθας , ύψ. 12 01μ . , μετα ξύ των κορυφών Όρ νιο /και Φλαμη ούρι
lπουλου Στην ανατολικ ή πλευρά υπάρ χουν οι πηγ έ ς Κατάρα και Κορομηλιά .
ρώδου ς Αβγό: Ύψ ω μ α ( 5 5 8 μ . ) στη λοφώδη περιο χή της Περα χώρας, που αποτελε ί τη ΒΔ προέ κτα­
. τ α : στα
ση των Γερανείων . Βρίσκεται μεταξύ των λόφων Καμάριζα, Ομάλια και Φλυτζάδα κ α ι
μο Πόρ­ ΒΑ τη ς Περα χώρας. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας.
'ετα: μ έ­ Αβράμη: Πηγάδι σε ύψ. 350μ . στ ου ς δυτικού ς πρ όπο δε ς τη ς κορυφή ς Αλογόπετρα της
που τη
Πάρ νηθα ς και δίπλα στό δρόμο Φυλής - Μ. Κλειστών .
α ( Μ α υ­ Αβρόκασιρο: βλ. Εβραιόκαοτρ ο.
11 ). Στην Αγελαδίτσα: Κορυφή (72 3μ . ) τη ς Πάρνηθας Δ-ΝΔ τη ς Σφενδάλης και της Μαλακάσα ς. Η
φ ώδου ς κορυφή λέγεται και Λιόπεζα ή και Λιόπεσι πιθανώ ς από το αρβαν . Lope ή Ljopa ( α γ ε­
) Ράφτη λάδα ). Κατά μία άλλη εκδ οχή π ρο έ ρ χ εται επίση ς από τ ο αρβαν . Ljοshί ( ο μ α λ ή ορεινή
τοποθ εσία γεμάτη χ ό ρ τ ο).
λμ., ενώ Αγία Άννα: Ερημοκκλήσι στη ΒΑ πλευρά του Κιθαιρώνα , σε ύψ. 4 30μ . , κοντά στην πηγή
Όιχα και
Βεργούτιανι (αρ χαία πηγή τη ς Άρτεμης).
Αγία Ελεούσα: Ερημοκκλήσι στου ς πρ όποδες του υψώματος Λιθάρι του Κόρακα (Κορακο­
12μ .και βο ύνι) του Υμηττού , σε ύ ψ. 274μ . Παλαιότερα ήταν το εκκλησάκι του νεκροταφείου
1, 2 73 μ., τη ς Μονής Α γ . lωάννου του Θ εολόγο υ.
Αγία Κυριακή: Ερημ οκ κλήσ: στην Πάρνηθα , σε ύψ. 320 μ ., δυτικά της Βαρυμπόπη ς.
αφόρων Αγία Μαρίνα: Ε ρημοκκλήσι,
νο π Atti­ - στην Πάστρα και στη βόρεια πλευρά τη ς , σε ύ ψ . 460μ . , δ ίπλα στο δρόμο Ερυθρών ­
ι ύψωμα Δάφνη ς .
; ( έκδ .Ι. - στην Πάρνηθα και στην Α-ΒΑ πλευρά τη ς , σ ε ύψ . 4 2 0μ . , στο ύψωμα Μύτικας , ΝΔ των
(Ε .Ο .Τ. Αφιδνών ( Κ ι ού ρκ α ).
ου 1912 - στην Πάρνηθα και στη ΒΔ πλευρά της, σ ε ύ ψ. 335μ . ανάμεσα στα ρ έματα Σούσι και
ου 1993 Μαυρόρεμα .
). Οι πα­ Αγία Παρασκευή : Ερημοκκλήσι ,
~εl ς του , - στην Πάρνηθα και στη θ έ ση Παλιοχώρι - Ρουμάνι σ ε ύψ . 7 65μ . Δίπλα υπάρ χει πηγή.
Ieπjeza ) - στην Πάρνηθα και στη θέση Μπόρσι σε ύψ . 700μ . Κοντά υπάρ χει πηγή «κ λε ι σ τ ή».
:11 βένlα­ - στην Πάρνηθα , νότια του βουνού της Φυλή ς , σε ύψ . 700μ . Δίπλα υπάρ χ ει πηγή .
.Υ.Σ . Με - σ τ ον Πατ έρα , Β Α της κορυφή ς Καλιακούδα , σε ύψ. 47 0μ. , στο Κριεμάδι .
και στο
- στην Πεντέλη , σε ύψ . 170μ ., στον οικισμό Καλλιτε χνούπ ολη.
- στον Κιθαιρώνα , σ ε ύψ . 2 0μ. , στο Π ρο σήλι τ ων Α ι γ ο σ θέν ω ν ( Π ό ρ τ ο Γερμ ενό ) .
Ηοςτ ου
Αγίας Μαρίνας Μονή: Γυναικείο μοναστήρι παλαιοημερολ ογητ ών (ιδρ . το 1960) στη ΝΔ
(ΛΣ .Μ . άκρη του υψώματος Μαυροβούνι των Γερανείων σε ύψ . 160μ . Αν ή κ ε ι στο Ν . Κοριν­
>lθ έα, σε θία ς.
}ος20μ . Αγίας Παρασκευής Μονή: Αντρικό μοναστήρι (ιδρ. το 1984) ΒΑ του διάσελου Αέρας των
Γεραν ε ίων , σε ύ ψ. 450μ ., στην περιοχή Μάζι . Δίπλα στο ναό της Αγ . Παρασκευής
λωντων ( πα λ α ιό ερημοκκλήσι) υπάρ χει ένα τεράστιο πο υρνάρι 700 ετών περίπου .
1821 Τ Α Β Ο ΥΝ ΑΤ Η Σ ΑΤΤΙ Κ ΗΣ

Αγίας Παρασκευής Μονή: Γυναικείο μοναστήρι παλαιοημερολογητών (ιδρ. το 1930) στην Άγιος Αθανάσιος:
Πάρνηθα , σε ύψ . 31 Ομ . , στην περιοχή Γκατζανού βόρεια των Αχαρνών . ομ ώνυμου ο
Αγίας Σκέπης Μονή: Αντρικό μοναστήρι παλαιοημερολογητών (ι δ ρ . , το 1950), στη ΒΑ Άγιος Αθανάσιος:
πλευρά του Πάνειου, σε ύψ . 370μ . / στη βόρεια η
Αγία Σωτήρα: Ερημ οκ κλήοι στη ΒΑ πλευρά της Πάρνηθας , σ ε ύψ . 360μ .. δυτικά της κο ρ υ­ - στη ΝΑ άκρη
φής Ντάρδ ι ζα κ αι κο ν τά στ ην τοποθεσία Βίλ ια . Δίπλα υπάρχει πη γάδ ι . και μέσα στο
Αγία Τριάδα: Ερημοκκλήσι , Άγιος Βασίλειος:
- στο κέντρ ο σχεδόν της ψηλής περι οχής της Πάρνηθας . σε ύψ. 1000μ . Δίπλα υπάρχ ει ύψ . 550μ. στ
πηγή . Επ ί Τουρκοκρατίας υπήρξε μι κρομονάστηρο, μετόχι της Μονής Ασωμάτων ( Π ε ­ Άγιος Βλάσιος: Αι
τράκη ) και λεγόταν και Μονή της Μεγάλης Καρυδ ιάς από το τεράστιο ομώνυμο δέ­ ληξη της κο;
ν τρο που βρισκόταν δίπλα της (κόπ η κ ε για τη διάνοιξη του δρόμου ) . κυκλικού πύι
- στη νότια πλευρά της κορυφής Μπελέτσι της Πάρνηθας , σε ύψ. 600μ . , όπο υ κα ι πη­ Άγιος Γεώργιος: /
γή . Βρίσκεται δίπλα στο δασι κό δρόμο Κιούρκων - Αγ . Μερκούριου . Κανδούτσαιν
- στην πλατεία της Π . Πεντέλης σε ύψ. 465μ . Δίπλα υπάρχει βρύ ση, καθώς και η πρ ο­ Άγιος Γεώργιος Ε
τομή του ποιητή Κ . Κρυστάλλη . - στην ΠάρνηΕ
- στα Γεράνεια , σε ύψ . 440μ . , στη Β-ΒΔ πλευρά τη ς Παλιοβούνας. Ανήκει στο Ν. Κο­ Κεραμίδι. Δίτ
ρινθίας . - στην ΠάρνηΕ
- στη β όρε ια πλευρά της Πάστρας , σε ύψ . 430μ . , δίπλα στο δρόμο Ερυθρών - Δάφνης. πηγάδι .
- στη δυτική πλευρά της κορυφής Μεγάλο Αρμ έν: της Πάρνηθα ς , σε ύψ . 380μ . , όπου - στα Γεράνει α
και πηγάδ ι . Βρ ίσκε ται δίπλα στο δασικ ό δρόμο Αυλ ώνα - Βούντιμα. ριν θίας.
- στη ΒΑ πλευρά των Γεραν είων , σε ύψ . 29 0μ . , στο Μά ζι . - στον K lθαιριi
Αγίας Τριάδας Μονή: - στον Πατέρα
- Γυνα ικε ίο μοναστ ήρι στη βόρε ια πλευρά του Κ ιθαιρ ώνα , σε ύψ. 57 0 μ. Αν ή κε ι στο Ν . νάδι. Στην πε
Βοι ωτ ίας. - στην Π άρνηθ
- Αντρικό μ οναστ ήρι ( ιδ ρ . το 1973) στην περιοχή Μυρρίν ι του Πατέρα , σε ύψ . 520μ . - στην Πάστρα
Είνα ι κτισμένο στη θέση ερε ιπωμ έν ου μκρ ορονάστη ρου του 110υ α ιώνα . Δά φ νης. Ανή ι
- Γυναικε ίο μοναστήρι παλαιοημερολογητών ( ι δ ρ . το 1932) στη Ν-ΝΔ περι οχή των Γε­ - στην Κανδού
ρανε ίων, σε ύψ . 420μ . Ανήκει στο Ν. Κορι νθίας . - στη ΒΑ απόλ
Αγίας Τριάδας σπήλαιο : Βρίσκεται στη δυτική πλευρά τη ς κορυφής Μεγάλο Αρμένι της ν ό η ς , δ ίπλα (
Πάρνηθα ς κοντά στη ν Αγ . Τριάδα Αυλώνας , σε ύψ . 420μ . Έχει δ ι αστάσε ι ς 18χ8μ. και - στη Μερέντα
ύψος 12μ. και χρησιμοποιείται για στάν η . Έχει σχήμα τέλειας αψίδας. Αιματόρριζα .
Άγιοι Ανάργυροι: Ερημοκκλήσι στους βόρειους πρόποδες του Κιθαιρώνα σε ύψ . 390μ. - στη Σκάρπα,
Άγιοι Ασώματοι: Ερημοκκλήσι στην Πεντ έλη , ν ό τι α της κορυφής , σε ύψ . 800μ . Δίπλα - στον Κθσιρ ώ
υπάρχ ει μ ικρό κτίσμα καθώς και πηγή. Παλαι ότερη ονομασία Τα ξιάρχες . Άγιος Γεώργιος ({Ι

Άγιοι Ταξιάρχες: Ερημο κκλήσι , σε ύψ . 300μ. ,

- στη δυ τι κ ή πλευρά του Πατ έρα , σε ύψ. 4 00μ . , στο Μεγάλο Βαθυχώρι . Άγιος Δημήτριος:
- δ υτι κά της Μονής Καισαρια νής , σε ύψ . 371 μ ., δ ίπλα στα ερε ίπι α αρχα ίου ναού και - στη δυτική Π(
π αλαι ού ρικρορ ονά στη ρ ου . - στη ν ότια πλε
- στη β όρεια πλευρά το υ Πάνειου , σε ύψ . 115μ . Έχει περίβολο και υπ ήρξε παλαι ό - στη βόρεια πί

ρ ικρομονάστηρο . Άγιος Δημήτριος: .

- νότια το υ Μαρκόπουλου και δίπλα στον πύργο της Α ι άδας . Έχ ει περίβολο . των χω ρ ιώ ν ~
 Τ ΟΠ ΩΝ Υ Μ Ι Α Ι 183

δρ. το 1930) στην Άγιος Αθανάσιος: Μικρό ύψωμα (452μ .) ΒΑ της Βαρυμπόπης , ό πο υ ερείπια βυζαντινού
ιών . ομώνυμου εκκλησιδίου .
Ό 1950), στη ΒΑ Άγιος Αθανάσιος : Ερημοκκλήσι ,
- στη βόρεια πλευρά της Πάστρας σε ύψ. 660μ .
• δυτικά της κορυ­ - στη ΝΑ άκρη της Μερέντα ς σε ύψ . 150μ ., δίπλα στο δρόμο Κουβαρά - Π όρτο Ράφτη
δι . και μέσα στο ρέμα Πρόϊ-Στείρι, στη θέση Βαθέα (ή Βάθεια) .
Άγιος Βασίλειος: Ερημοκκλήσι στη βόρεια πλευρά της κορυφής Καρύδι του Πατέρα , σε
)μ. Δίπλα υπάρχει ύψ. 550μ. στ ο δρόμο Βιλίων - Πόρτο Γερμ ενού . Δίπλα βρίσκεται το Κρύο Πηγάδι.
iςΑσωμάτων (Πε­ Άγιος Βλάσιος: Λόφος (386μ.) Β-ΒΑ της Μαγούλα ς και της Μάνδρα ς. Στην ανατολική από­
στιο ομώνυμο δ έ­ ληξη της κορυφογραμμής , σε ύψ. 224μ. σώζονται ερ είπια αρχαίων οχυ ρ ώ σε ω ν και
). κυκλικού πύργου διαμέτρου 6 ,5μ. και ύψ. 1 , 5 - 2 μ . (βλ. Καστράκι ή Πλα κωτό).
10μ . , όπου και πη­ Άγιος Γεώργιος: Λόφο ς (412μ .) νότια του Μαρκόπουλου Ωρωπού . Παλαιότερα λεγόταν και
Κανδούτσαινα.
καθώς και η προ­ Άγιος Γεώργιος: Ερημοκκλήσι ,
- στην Πάρνηθα , σε ύψ.,840μ., μεταξύ των κορυφών Κορομηλιά κα ι Κυρά , στη θ έση
Ανήκει στο Ν . Κ ο­ Κεραμίδι. Δίπλα υπάρχει πηγή και από εκεί αρ χίζει και το ρέμα του Αγ . Γεωργίου .
- στην Πάρνηθα. σε ύψ . 760μ . , στ ο Λημικό και ΝΑ του αρ χαίου πύργου . Κοντά υπάρ χει
ρυθρών - Δάφνης . πηγάδι
Ε ύψ. 380μ. , ό πο υ - στα Γεράνεια , σε ύψ. 520μ ., στη Β-ΒΔ πλευρά της Παλιοβούντκ. Ανήκει στο Ν. Κο­
ρινθίας.
- στον Κιθαιρώνα , σε ύψ. 515μ . , ΝΔ των Βιλίων στο Παλιοχώρι .
- στον Πατ έρα , σε ύψ . 490μ .• στη βόρεια πλευρά της κορυφής Λεovτάρι όπο υ και πη­
70μ. Ανήκ ει στο Ν . γάδι . Στην περιοχή αυτή βρισκόταν ο αρχαίος οικισμός Ερένεια.
- στην Πάρνηθα. σε ύψ . 440μ ., στ η ν π εριοχή Θρακομακεδόνες .
έ ρ α , σε ύψ . 520μ .
- στην Πάστρα , σε ύψ. 420μ. , στη βόρεια πλευρά της και δίπλα στο δρόμο Ερυθρών ­
α ιώνα .
Δάφνης . Ανήκ ει στο Ν . Βοιωτίας .
Δ περιοχή των Γε­ - στην Κανδ ούτσαινα , σε ύψ. 370μ .• δίπλα στο δρόμο για Μαρκόπουλ ο Ωρωπού .

- στη ΒΑ απόληξη του Πατέρα, σε ύψ . 330μ .• μεταξύ της θέσης Καραούλι και της Οι­
~ εγάλo Αρμένι της
νόης , δίπλα στην παλιά εθνική ο δ ό Αθηνών - Θηβών και στην τοποθεσία Π ουρνάρι
πάσεις 18 χ8μ . και
- στη Μερέντα , σε ύψ. 140μ ., στη δυτική πλευρά του βουνού κοντά στην τοποθεσία
Ίς. Αιματόρριζα . Έχει εντυπωσιακό περίβολο που θυμίζ ει μικρομονάστηρο .
'α σ ε ύψ . 390μ . - στη Σκάρπα, σε ύψ. 100μ . στην ανατολική πλ ευρά πάνω από το ομώνυμο μοναστήρι.
ύψ . 800μ. Δίπλα - στον Κιθαιρώνα κω μέσα στο φρούριο των Αιγοσθένων , σε ύψ . 50μ.
ιρ χες. Άγιος Γεώργιος «Κουταλάς»: Μικρομονάστηρ ο στη δυτική πλευρά του βόρειου Υμηττού ,

σε ύψ . 300μ .• μεταξύ των Μονών Καισαριανής και Καρέα .

ιρι Άγιος Δημήτριος: Ερημ οκκλήσι,

αρχαίου ναού και - στη δυτική Πάρνηθα βόρεια του Μουγκουλτού σε ύψ. 580μ .

- στη νότια πλευρά της Πάστρας σ ε ύψ . 410μ .

.αι υπήρξε παλαιό - στη βόρεια πλευρά του Αγριλικιού σε ύψ . 40μ.

Άγιος Δημήτριος: Ύ ψ ω μ α (356μ .) στη λοφώδη περιοχή του Μαραθώνα. Βρίσκεται μετα ξύ
. ρ ί β ολο . των χωριών Μαραθώνα και Άνω Σούλι.
184 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙ ΚΗΣ

Άγιος Δημήτριος: Λόφος (203μ.) στον παραλιακό δρόμο Σουνίου, μετά την Αγ. Μαρίνα - στη Ν.

όπου και ομώνυμος οικισμός. ΕΡ ΕίΠl1

Άγιος Ευστάθιος: Νέο ερημοκκλήσι, σε ύψ. 460μ. , στο βόΡΕΙΟ άκρο της κοιλάδας Σέσι του - στη Ν.
Υμηττού , δίπλα στο ΕΚΕί κυνην εηκό περίπτερο . " Άγιος Νικό)
Άγιος Ηλίας: Παλαιά ονομασία της κορυφής Προφ . Ηλίας του Πατέρα. τοποθ
Άγιος lωάννης: Λόφος (214μ .) στην ανατολική Αττική μεταξύ Βραυρώνας και Λούτσας. Δί­ Άγιος Πανη
πλα στην κορυφή υπάΡΧΕΙ ομώνυμο ερημοκκλήσι. ΒΔ τοι
Άγιος Ιωάννης: Απότομος χωμάτινος λόφος (243μ .) στ η ΒΑ απόληξη των Γ ερανείων δίπλα Άγιος Πέτρτ
στη Μονή του Αγ . Ιωάννου Προδρόμου του Μσκρυνού . - στη βc

Άγιος Ιωάννης: Ερημοκκλήσι, θεσία Ι

- στη δυτική ηλευρά της Πεντέλητ ; σε υψ. 850μ ., στην περιοχή των λατομείων. - στη Β}

- στους ηρόηοδ ε ; του υψώματος Διονυσοβούνι, σε ύψ. 460μ . σχεδόν ανατολικά του Αγίου Γεωρ
οικισμού Ροδόπολη και στην τοποθεσία Βιδίστι (ή Βυδίστη) όπου και πηγή. πας , σ

- στη νότια ηλ ευρά του Κιθαιρώνα σε ύψ . 490μ. Αγίου Γεωρ:

Άγιος Κωνσταντίνος: Σημερινή ονομασία του υψώματος (566μ.) Καστάνοβα στη ΝΑ από­ ονομα ι

ληξη του Κιθαιρώνα , ΝΑ των Βιλίων. Λέγεται και βουνό του Αγ. Κωνστανηνου, από το Αγίου Δημη ~
ομώνυμο ερημοκκλήσι που βρίσκεται στη νότια ηλευρά του . Αγίου Ιεροθ
Άγιος Λουκάς: Μικρό ύψωμα (420μ .) βόρεια της Σκάρπας , στην περιοχή Βρεδού . θρίσκε
Άγιος Λουκάς: Ερημοκκλήσι σε ύψ. 660μ . στη Β-ΒΔ πλευρά της ΠΕντέλης . ιερόθε ι
Άγιος Μάρκος: ΕΡΕιπωμ ένο ερημοκκλήσι στον Υμηττ ό σε ύψ. 371 μ . , δυτικά της Μονής Αγίου lωάνν
Καισαριανής. Είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού και παλαιού μοναστη­ πλευρc
ριού. Λέγεται και Φραγκομονάστηρο. Αγίου Ιωάνν
Άγιος Μελέτιος: βλ. Όσιος ΜΕλέτιος. Υμηττο
Άγιος Μερκούριος: Ερημοκκλήσι , Αγίου lωάνν
- στη ΒΑ ηλευρά της Πάρνηθας σε ύψ. 615μ . δίπλα στο δρόμο Βαρυμπόπης - Σφ εν­ του Υμι
δάλης . Αγίου lωάνν
- στη ΒΑ ηλευρά της Πάρνηθας σε ύψ. 560μ . μ έσα στη ρεματιά που ΠΕρνάΕΙ από τη Υρηηο :

Ν-ΝΑ ηλευρά της ΑγΕλαδίτσας. Δίπλα υπάΡΧΕΙ πηγή . Αγίου Ιωάνν

Άγιος Νεκτάριος: Ερημοκκλήσι , των Γ ει
- στην ανατολική ηλ ευρά του βόρειου Υμηττού , σε ύψ . 300μ ., δίπλα στο δρόμο που Αγίου Κυπρl
ηηναίνε: για το σπήλαιο Κουτούκι. ηλευρά

- στη βόρεκι ττλευρά της Παλιοβούνας Γερανείων σε ύψ. 520μ . , λίγο μετά τα Πίσια . Αγίου Παντε,
ΑνήΚ ΕΙ στο Ν . Κορινθίας . 730μ.
Άγιος Νικόλαος: Ερημοκκλήσι , Αγκαθιές: βλ.
- στη δυτική ηλευρά της Πεντέλη; σ ε ύ ψ . 720μ . , στην ε ί σ ο δ ο της σπηλιάς Νταβ έλη . Αγόρο: Μικρ;
- στη βόρεια πλευρά της Πάρνηθα ς σε ύψ . 510μ. σ τ η ν κοιλάδα που σ χηματίζεται μετα­ και της'

ξύ των υψωμάτων Αραλάλα , Μικρό Αρμένι και Αγ. Νικολάου. Κοντά υπάΡΧΕΙ πηγάδι. τη της ~
- στη νότια πλευρά της Πάρνηθας σ ε ύψ . 500μ. και στην τοποθεσία Μετόχι, δίπλα στο Αγριλέζα: ΠΕΙ
ερημοκκλήσι του Προφ . Ηλία και κάτω από τον ΚΕντρικό δρόμο που αν εβαίνε: στην στο Σο έ
Πάρνηθα. Επί Τουρκοκρατίας ήταν μικρομονάστηρο και μετόχι της Μονής της Αγ . Αγριλίκι: Μικ ι
Τριάδας Πάρνηθας . Σήμερα Ε ί ν α ι ερειηωμένο. ντέλης. .
 ΤΟΠΩΝΥΜΙ Α Ι 185

ρ ίνα στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας , σε ύψ. 350μ. , βόρεια της Φυλής (Χασιά) , όπου και
ερείπια του αρχαίου δήμου Χαστιέων.
του - στη ΝΑ περιοχή των Γερανείων , σε ύψ . 180μ ., στη ρεματιά της Πίκας.
Άγιος Νικόλαος: Μικρομονάστηρο στη νότια πλευρά της Πεντ έλης, σε ύψ . 395μ. και στην
τοποθεσία Καλήσια όπου και πηγή. Πρωιοκιίστηκε το 120 αιώνα.
; .Δί­ Άγιος Παντελεήμων: Ερημοκκλήσι στην ανατολική πλευρά του Πατέρα , σε ύψ . 490μ , Δ­
ΒΔ του οικισμού Παλαιοκούντουρα.
ίπλα Άγιος Πέτρος: Ερημοκκλήσι,
- στη βόρεια πλευρά της κορυφής Όρνιο της Πάρνηθας, σε ύψ. 1060μ . και στην τοπο­
θεσία Μόλα όπου και πηγή .
- στη ΒΑ άκρη της Π εντ έλης , σε ύψ . 500μ . δίπλα στο δρόμο Διονύσου - Ν. Μάκρης.
του Αγίου Γεωργίου (Βρανά) Μονή: Γυναικείο μοναστήρι στην ανατολική πλευρά της Σκάρ­
πας, σε ύψ . 80μ . στην περιοχή Βρανά.
Αγίου Γεωργίου ρέμα: ρεματιά στη νότια πλευρά της Πάρνηθας, νότια της Κυράς. Παλαιά
:ιπό­ ονομασία Ράπι από την ομώνυμη πηγή.
ι ό το Αγίου Δημητρίου ρέμα: Ρεματιά στη Ν-ΝΔ πλευρά των Γερανείων.
Αγίου Ιεροθέου Μονή: Γυναικείο μοναστήρι στη ΝΑ άκρη των Γερανείων , σε ύψ. 300μ.
Βρίσκεται δυτικά των Μεγάρων και κοντά του υπάρχει η σπηλιά που ασκήτευσε ο Άγ.
Ιερόθεος, καθώς και πηγάδι.
ονής Αγίου lωάννου Θεολόγου Μονή: Αντρικό μικρομονάστηρο σε ύψ. 300μ. στην ανατολική
ιστη­ πλευρά του Πσνεκο, πάνω (νότια) από την Κερατέα .
Αγίου lωάννου Θεολόγου Μονή: Γυναικείο μοναστήρι στη δυτική πλευρά του βόρ ειου
Υμηττού, σε ύψ. 260μ ., στον οικισμό Παπάγου.
Αγίου lωάννου «του Κυνηγού» Μονή: Γυναικείο μοναστήρι του 120υ αι. στη βόρεια άκρη
.φεν­ του Υ μ η ττ ο ύ , σ ε ύψ . 330μ .
Αγίου lωάννου Προδρόμου «Καρέα» Μονή: Γυναικείο μοναστήρι στη δυτική πλευρά του

τό τη Υμηττού , σε ύψ . 370μ ., στον οικισμό Καρέα . Ιδρύθηκε το 1550.

Αγίου lωάννου Προδρόμου «του Μακρυνού» Μονή: Γυναικ είο μοναστήρι στη ΒΑ άκρη
των Γερανείων, σε ύψ. 200μ., δίπλα στο δρόμο Χάνι Δερβένι - παραλία Αλεποχωρίου.
, που Αγίου Κυπριανού και lουστίνης Μονή: Αντρικό μοναστήρι παλαιοημερολογητών , στη ΝΔ
πλευρά της Πάρνηθας, σε ύψ. 470μ . και ΒΑ της Φυλής . Ιδρύθηκε το 1961.
Ιίσια. Αγίου Παντελεήμονος Μονή: Γυναικείο μοναστήρι στη ΒΔ πλευρά της Πεντέλης σε ύψ.
730μ .
Αγκαθιές: βλ. Μαυροβούνι Οινόης.

ιη. Αγόρο: Μικρό ύψωμα, βόρ εια των ψηλών κορυφών της Πάρνηθας και Β-ΒΔ του Αγ. Πέτρου
μ ετ α ­ και της πηγής Μόλα , με ύψ. 1091 μ . Στην περιοχή υπάρχουν πολλές δολίνες . Στο χάρ­
γάδι . τη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Βούλιασμα .
α στο Αγριλέζα: Περιοχή ΒΑ του Σουνίου όπου αρχαίο λατομ είο (υλικό για το ναό του Ποσ ειδώνα
στην στο Σούνιο) και ερείπια αρχαίου πύργου . Αρβαν. παραφθορά του Αγριελαία.
ς Αγ . Αγριλίκι: Μικρό βουνό , ύψ. 558μ. , ΒΔ της Ν. Μάκρης . Αποτελεί τη ΒΑ προέκταση της Πε­
ντέλης. Λέγεται και Αγριελίκι .
186 Ι ΤΑ Β Ο Υ Ν Α Τ Η Σ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

Αγριλικιού βάραθρο και σπήλαιο: Βρίσκονται στην α νατολική πλευ ρά του βου ν ού Αγριλί­ Αραλάλα

κι , σε ύψ. 260μ. Το βάραθρο που έχε ι βάθος 3 5 μ., καθώς και το σπήλαιο μήκους 20μ. Σα}

δεν παρου σιάζουν τίποτ ε το ιδιαίτερο. Έχου ν Α.Σ .Μ . 332 -Ρ 3 3 . Μύ '

Αγριλικιού ρήγματα: Ρήγματα , σε ύψ. 520μ . και 510μ. , νότια/και ΝΔ τη ς ψηλή ς κο ρ υ φ ή ς Άρμα: Κ<
του Αγριλικιού. Έχουν βάθ ος 6μ. και 12μ . αντίστοι χα . φα;

Αγριόκαστρο: βλ. Οβρι όκασιρο . ταμ

ΑγριοφυσTlκlά: βλ. Κοκορέ ισιζα . αξιΙ

Αγχεσμός: Αρ χαία ονομασία μικρού β ουνού της Αττικής , που αναφέ ρ ει ο Παυσανία ς. Πι ­ θοτ
θανώς να πρόκειται για το Λ υ κ α β η ττό ή το λόφο του Στρ έφη ή τα Τουρκοβού νια . η λ(

Αέρας: Κορυφή στη ν ότια πλ ευρά της Πάρνηθας , ύψ. 11 27μ. Όλη τη ν ότια πλευρά τη ς κ ο­ τικ ό

ρ υ φ ής διατρέχει ο κεντρικός δρόμος που ανεβαίν ει στην Πάρνηθα . Αρμάδε:

Αέρας: Διάσελο στ ην ανατολική πλευ ρ ά τ ων Γ ερανεί ων σε ύψ . 825μ . φώ :

Αέρας : Δίκορφο ύ ψ ω μ α (1058μ. και 1041 μ . ) στα ανατολικά Γερά ν εια , πάνω από το ομώνυ­ στο

μ ο διάσ ελο . Στο χ ά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφ έρ εται Καστράκι. Αρμενιά:

Αετόβρυση: Άλλη ον ομ ασία της πηγή ς Σκίπιζα της Πάρνηθας . Αρμένι Μ
Αετός: Κορυφή (774μ . ) στη δυτική Πάρνηθα και ΝΔ τη ς Κουτρ ούλ ιεζας . Από τον Αετό αρ χί ­ νω

ζει το Ξ ερ όρ εμα που καταλήγει στο Σαρανταπόταμ ο . λαιΙ

Αετοφωλιά : Κο ρυφή ( 7 0 9 μ .) στο ν Πατ έρα κα ι ν ότ ια από το Μικρό Κρύφτη. και

Αιγάλεω: Βου νό , ΒΔ της Αθήνας κα ι τ ου Πειραιά , μ ε ύψ . 463μ . Αρ χα ία ονομασ ία Αιγάλ εως Αρμένι Μ

ή Αι γάλ ε ων. λο!­

Αιματόρριζα: Π εριο χή στη δυ τι κή πλ ευ ρ ά τ ης ΜεΡ έν τα ς. Ο ι κάτοικ οι των Καλυβίω ν Θορι­ Άρτεμης '
κού ονο μάζο υν Α ιμ ατό ρ ρ ι ζα (Reza e Giakuf - Ρίζαγκιάκου ) όλο το β ουνό. να ,

Αλεμάνι: Παλαιότερη ο νομασ ία της λάκκα ς Παλιοχώρι τη ς Πάρνηθας. Αρχέδημc

Αλεποβούνι : Λόφος ( 29 9μ .) στη δυτική πλ ευρά του βόρειου Υμηττο ύ, μεταξύ των οι κισμών Ασβεστό:

Και σαριανή και Βύρωνα . Ασκηταρι

Άλογο: βλ. Πλα τύ Βουνό. προ

Αλογόπετρα : Κορυφή (726μ . ) στη Ν-ΝΔ πλευρά τη ς Πάρνη θας, βόρεια τη ς Φυλής (Χα­ Άσπρα Μ

σιά ς). Στη ΝΑ άκρη της Α λ ο γ όπετρ ας και στ ην αρχή της μικρή ς χ α ρ ά δ ρ α ς , βρ ίσκ εται ρου

η σπηλι ά Καλόγ ερου. Μία μεγαλύτ ε ρη σπηλιά , που χ ρ η σ ι μοπο ι είτ α ι για σ τάν η , βρί­ Ασπροβο

σκεται στη δ υ τ ι κ ή πλευρά τη ς. Στις ορθοηλανιό ; που βρίσκοναl στη νότ ι α πλευρά τη ς Ασπροβο
γ ίνο νται αναρριχήσ ει ς . Στο χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ. α ναφέρ εται Αλογόραχη . Ασπρόβρ
Αμυγδαλιάς ρέμα: Ρ εματιά στη ΝΑ άκρη τ ων Γ ερα ν ε ίω ν και δυ τ ι κά τη ς Κακή ς Σ κάλα ς . στη ι

Αμώμων Όρος: Μεσαιω νική ο νομασία της Π εντέλη ς , που οφ είλ εται πιθανώς στους ασκη­ Αστέρι: Κ,

τέ ς που ήταν εγκατασ τη μένο ι στις πλαγι ές της . Αστέριον

Ανάληψη : Ερειπωμ ένο ερημοκκλήσ: στη δυτική πλευρά το υ Υμηττού , πάνω απ ό τη Μονή Αστερίου
Καισα ριανής , σε ύψ . 397μ . Στο βάθος του μι κρή πηγή (αγίασμα) . ρ ίο υ
Άντρο Πανός : Άλλη ον ομασία τη ς σπηλιάς του Παν ό ς τη ς Πάρ νηθ ας . τακ ό

Απογύρισμα: Θ έση στη ρ ε μ α τ ι ά Πιρ ναρή του Υμηπού , λίγο πρι ν το διά σελο Σταυρ ό ς και συν ι

κάτω από τα ε κεί αμφιθ εατρικά βρά χ ια . Αστερίου

Αποστόλου Παύλου Μονή: Έρημ ο μικρ ομονάστηρ ο στη Ν-ΝΔ πλ ευρ ά τη ς κορυφής Πνη­ βόρι
ζα τ η ς Παλι οβ ού νας Γ εραν είω ν , σ ε ύ ψ . 830μ . Ανήκ ει στο Ν. Κο ρι νθία ς . όρό]
 Τ Ο Π Ω Ν ΥΜΙ Α Ι 187

υ βουνού Αγριλί­ Αραλάλα: Κορυφή (845μ.) στη βόρεια πλευρά της Πάρνηθας . Βρίσκεται ΒΔ της κοιλάδας

~αιo μήκους 20μ. Σαλονίκι και σημαίνει στα αρβαν. χωράφι του Λάλα. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται
Μύτη.

ψηλής κορυφής Άρμα: Κορυφή (884μ. ) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας. Βρίσκετω στη δυτική πλευρά του
φαραγγιού της Γκούρας , πάνω (βόρεια) από τη Μ ονή Κλειστών. Το Άρμα έχει εκτε­
ταμέν ες ορθοπλαγιές συ νολικού μήκους 900μ . περίπου , mις οποίες έχουν ανοιχτ εί
αξιόλογες αναρριχητικές διαδρομές. ΟΙ Α-ΝΑ πλ ευρ ές του Άρματο ς, όπου και οι ορ­

) Παυσανίας . Πι­ θοπλαγιές, λέγονται Καλιακούδα. Η Δ-ΝΔ ραχούλα από την κορυφή λέγεται Παγανιά ,

ιρ κοβού νισ . η λάκκα στα βόρεια του Άρ μ α τος λέγεται Καλαμαρά , και το κατηφορικό οροπέδιο δυ­

:Ι πλευρά της κο ­ τικά της κορυφής λ έγεται Στράτι ( σ τ ο χάρτη της Γ.Υ.Σ. α ναφ έρ εται Ομαλή) .
Αρμάδε: Τοπ οθεσία στην Πάρνηθα β όρεια της Μονής Αγ . Κυπριαν ού και μεταξύ των κορυ­
φών Κεραμίδι - Κορομηλιά - Αλογόπετρα. Σημαί νει στα αρβαν. μεγάλο χωράφι και

ω από το ομώνυ ­ στο κέντρο του υπάρ χει πηγάδι σε ύψ. 740μ .
Αρμενιά: Άλλη ονομα σία της κορυφής Αρμένι της Πάρνηθα ς. Μικρή και Μεγάλη Αρμενιά.
Αρμένι Μεγάλο: Δίκορφο ύψωμα (759μ. και 72 0μ. ) στη βόρεια πλευρά της Πάρνηθας , πά­
rτό τον Αετό αρ χί­ νω (νότ ι α ) από τον Αυλώνα . Οι βραχώδεις ΒΔ πλαγιές του έ χο υ ν χ ρ η σιμ οπο ι η θ ε ί πα­
λαιότερα για αναρριχητική σχολ ή βράχου. Δίπλα στη ν κορυφή υπάρχει εικ ονοστά σι
και ένας μεγάλος σταυρός, ορατός από μακριά. Λέγεται και Μεγάλη Αρμενιά.
1·
ομα σία Αιγάλεω ς Αρμένι Μικρό: Κορυφή ( 6 5 2 μ.) στη βόρεια πλ ευρά της Πάρνηθα ς , ΝΔ της κορυφής Μεγά­
λο Αρμένι και ανατολικά τ ου δρόμου Αυλώ να - Βούντιμα. Λέγεται και Μικρή Αρμ ενιά.

ι Καλυβίων Θορι­ Άρτεμης πηγή: Παλαι ότερη ονομασία της πηγής Βεργούτιανι στη ΒΑ πλ ευρά του Κιθαιρώ­

)υνό. να, δίπλα στο ερημοκκλήσι της Αγ . Ά ν νας.

Αρχέδημου σπήλαιο : Αλλη ονομασία του σπήλαιου του Νυμφόληπτου στον Υμηττό .

α ξύ τω ν οικισμώ ν Ασβεστότοπος: β λ . Κανδ ούτσαι να.

Ασκηταριό: Ονομασία του υψώματο ς ΝΑ του όρμου « Μ α ρ ί κεο της Ραφήνας , όπου ίχνη
προϊστορικού οικισμού .

Ι της Φυλής (Χα ­ Άσπρα Μάρμαρα : Τοποθεσία, στη δυτική πλευρά της Πε ντέλης όπου και λατομ εία μαρμά­

)άδρας , βρίσκεται ρου , καθώς και στην ανατολική πλευρά των Γερανείων .
αι για στάνη , β ρ ί­ Ασπροβούνι: Κορυφή ( 6 7 5 μ .) στη Δ-ΝΔ Πάρ νηθα, πρ ος το Θριάσιο Π εδίο.

νό τια πλευρά της Ασπροβούνι: Μικρό ύψωμα (301 μ.) πάνω (β ό ρ ε ι α ) της Λίμνης Μαραθώνα .
Ασπρόβρυση: Ό νομα τριών πηγ ών στη ν Πάρνηθα: σ τ ο Ασπροβούνι , στο Βούντιμα , και

α κής Σκάλας . στην αρχή σχ εδ όν του τελεφερίκ .

ινώς στους ασκη ­ Αστέρι : Κοινή ονομασία της περιο χής όπου η Μονή Αστερίου στον Υμηττ ό .
Αστέριον Όρος: Πιθα νή πα νάρ χαιη ονομασία του Κιθαιρώνα.

:ΙVω από τη Μονή Αστερίου μεγάλο βάραθρο: Βρίσκεται στον Υμηττό σε ύψ . 480μ., β όρ εια της Μονής Αστε­
ρίου και σε απόσταση 500μ . ( ε υ θε ία γραμμή ) . Το βάραθρο αποτελε ίται από τρ ει ς κα­
τακόρυφου ς θαλάμους που επικοινωνούν μ ετα ξύ τους με πολύ στ ενά α νο ίγματα. Έχει

σελο Σταυρός και συνολικό βάθο ς 73μ . και Α.Σ .Μ . 28.

Αστερίου Μονή: Μ οναστήρι (δεν λε ι το υ ργε ί σήμερα) των Αρχαγγέλω ν ή Ταξιαρχών , στο
η ς κορυφής Πίντι­ βόρειο Υμηττό και σε ύψ . 545μ. Ιδρύθηκε πιθαν ώς το ν 50 αιώ να. Βρίσκεται δίπλα στο

ίας. δρόμο που απ ό την Καισαρια νή ανεβαίν ει στην κορυφή τ ου Υμηττού .

188 Ι Τ Α ΒΟ Υ Ν Α ΤΗ Σ ATTIKHI

Αστροπελέκι: Λανθασμένη ονομασία τη ς κορυφή ς Κράπθ ι τη ς Πάστρα ς. Βάρεζα: Τοπ

Ασφάκα: Ονομασία ρ άχ ης α νατολικά τη ς κορυφή ς Φλαμπούρι τη ς Πάρνηθα ς. Λέγ ετ αι κ α ι Βαρελά : Ρεμ

Σφάκα ( η ονομα σία Σφάκιζα εί ναι λ α ν θ ασ μέν η) . j Βαρνάβας: ~

Αττική: Με το όνομ α αυτό προ σδιορίζεται γεωγραφικά το ΝΑ άκ60 τη ς Στερεάς Ελλάδος Βαρυμπόπ η

που περιβρ έχεται από τους κόλπους Ευ βοϊκό , Σα ρωνικό και Κορι νθιακ ό. Ψηλά βου νά αρβα νί

έχ ε ι την Πά ρνηθ α , τον Κιθαιρώνα , τα Γερ άνεια , τον Πατέρα , τη ν Π εντ έλη , τον Υμ η ττό Αλ βανί ι

και τη ν Πά στρα . Βατουριώνα

Αυλώνα: Η κοιλά δα που σχηματί ζεται μεταξύ του λόφ ου Κοτρό νι και τη ς Σκά ρπας και βό­ Βελανlδέζα:

ρ εια του ο ι κ ι σ μ ο ύ Β ρανά ς . Ε κ εί β ρισ κότα ν και η λεγόμ ε νη « Μ άν τ ρ α τη ς Γριά ς » που της Λο ι

ήταν ο περ ίβολος αγροκτήματος του Ηρώδη του Αττι κού (20ς αι. ). Βελανιδιάς ~

Αυχένας Πάνα : Διάσ ελ ο ( 990μ .) στην Πά ρνηθα μ εταξύ τ ων κορυφών Καρα β όλα και Πλατύ Βελανιδιές: Ι

Βουνό . Από το σ η μ ε ίο αυτό αρχίζουν το Μαυρόρεμα και το ρέμα Καμπέρα. Βελανιδιές: r

Αφορισμός: Ονομασία του αυχένα , ύψ . 430μ . , που βρ ίσκεται μ εταξύ των δύ ο δευτερ ευου­ Βελανιδιές Ρ

σ ώ ν κο ρ υ φ ών τη ς Σ κάρπα ς και του Προφ . Ηλία . Ο αυ χ ένας α υτός χω ρ ίζε ι τα δύο με­ Βελατούρι: !'
γάλα βυθίσματα ( δολ ίν η και πόλγη) τη ς περιοχής. ερείπια

Αχλαδιά : βλ Ντά ρδι ζα Πάρ νηθας . ται και Ι

Αχλαδοκορυφή: β λ Γκορίτσα . (πύργο

Βάγια: Ρεματι ά στη ΒΑ πλευ ρά της Π ε ντέλη ς , δ υτικά του Αγ . Πέτρου και του Δορυφο ρι κο ύ Βελατούρι: Γ

Σταθμ ού. τούρι .

Βαγιάτι: Πηγή στη νό τ ι α π λ ευρά της Πεντέ λης , σε ύψ. 580μ . και σ τ ην α να τολική πλαγιά της Βελατούρι: Λ

Ρ άχη ς Χρυ σο ύ λη. Λέγεται και βρ ύ ση Κρυ στάλλη. Βελατούρι: Δ

Βαθέα ή Βάθεια : Περιοχή στη ΝΑ άκρη τη ς Μερέντας προς το Π ρ όϊ Στ είρι θέατρ ο ,

Βαθιά Χούνη: Χ αρ ά δρ α, στη βό ρ ε ι α πλευ ρ ά της Π ε ντ έλης , όπου και λατομεία, καθ ώς και Βένlζα: Κ ορ υ

στη ν περιοχή Λε γ ρ αι ν ών Σουνίου . από το

Βαθύ Καμίνι: Τοποθεσία στη Β -Β Α πλευρά του Κιθαφώ να . Βένιζα : Περκ

Βαθύρεμα: Ρεματι ά , Βα θυχιι.

- σ τ η ΒΑ άκρη των Γ ερανείων . Βένιζα: Κορυ ι

- στη βόρεια πλ ευρά τη ς Π ά στρας. Βεργούτιανι:

- στη ΝΔ πλευρά τη ς Πεντέλης. της Άρτι

- στη νότια πλε υρ ά τ ου Π οι κ ίλ ο υ . Βέρδα: Η ρά)

Βαθύ Σηιθάρι: Βραχώδες πολυκ όρυφο ύψωμα (236 μ. -2 1 7 μ. -2 0 8 μ.) με εντυπωσια κή χα ρά ­ του Πατ

δρ α ΒΔ των Λεγ ρα ινών Σ ου νίου . Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφ έρεται Βύ θισμα . Βέρδη: Τοηοι

Βαθυχώρι Μεγάλο και Μικρό : Μ εγάλα καταβυθίσματα (πόλγε ς) στη Δ-ΒΔ πλευ ρά του Πα­ σαν πεί

τ έρα κα ι Ν-ΝΔ των κο ρ υ φώ ν Μι κρή Κολο σού ρα -Γκο ρίτσα και Καλιακούδα. Βερόρι: Κ ο ιλC

Βαλανάρης: Μ εγάλη ρεματιά στ η ν ότια πλευρά της Π ε ντέλης ( Καλ ή σ ι α - Ντράφι - Πικ έρμι ) . Βερόρι: Κ ορυ

Λέγετα ι και Λ υ κ ό ρ εμ α και καταλή γει στο Μεγάλο Ρ έμα της Ραφήνα ς . Από το βολάνι ρ ων Τατ

δ ηλ τον κα ρπό της β αλαν ιδ ιά ς πο υ υπήρχαν στη ν περιοχή. Βίγλα : Κ ορυφ

Βαλικέμπα ρέμα: Ρεματιά στη δυτική Πά ρ νηθα. Α ρχ ίζε ι απ ό την κορ υφή Καραμανλή και ρωνΤατ

καταλήγ ει στο Μαυρ ό ρ εμα. Βιγλα: Κ ορυφ

Βαμβακιά: Μεγάλη ρεματιά στη δυτι κή πλευρά του β όρει ου Υμ η ττο ύ που κατα λήγ ει σ τ ο - Βίγλα Κ ί

Σαρωνικό ως Βουρλοπόταμος ( παλ Ξηροτάγα ρ ος) . - Κάτω Βί

 Τ Ο ΠΩ ΝΥ ΜΙ Α 11 8 9

Βάρεζα: Τοποθεσία στη βόρεια πλευρά της Μερέντας , όπου αρχαίο νεκροταφείο .

~εται και Βαρελά: Ρεματιά στη δυτική πλευρά του νότιου Υμηττού.

Βαρνάβας: Κοινή ονομασία της κορυφής Προφ . Ηλίας του Μαυροβουνιού Βαρνάβα.

Ξλλάδος Βαρυμπόπη; Τοποθεσία και οικισμός στην α νατολική Πάρνηθα. Πιθανή ονομασία από την

ά βουνά αρβανίτικη στρατιωτική οικογένεια Βαρυμπόπη (υπάρ χει τοπωνύμιο Baribopi στην

ι Υμηττό Αλβανία ) . Η Μακρακώμη Φθιώτιδας λεγόταν παλαι ότερα Βαρυμπόπη.

Βατουριώνας ρέμα: βλ. Χ ούνη Πάρνηθας .

; και βό­ Βελανlδέζα: Ονομασία περιο χής , όπου και χα μ η λά υψώματα (116μ .-171μ.-185μ. ) δυτικά

:Ις » που τ η ς Λούτσας-Άρτεμης.

Βελανιδιάς ρέμα: βλ. Ντ ουσκ έζας ρέμα.

]ι Πλατύ Βελανιδιές: Κορυφή ( 6 7 6 μ . ) στη ΝΔ Πάρνηθα προς το Θριάσιο Πεδίο .

Βελανιδιές βλ. Λέντριζα .

ερεuoυ­ Βελανιδιές ρέμα: Λανθασμένη ο ν ο μ α σ ί α τη ς ρεματιάς Βεργούτιανι του Κιθαιρώνα .

δύο μ ε­ Βελατούρι: Λόφος (532μ .) στη νότια πλ ευρά του βαθύπεδου της Οινόηξ . Στην κορυφή του
ερείπια αρχαίου πύργ ου του 40υ η .Χ . αι. με διάμετρο 8 ,70μ. και ύψ. 1 ,5-3,5μ . Λέγε­
ται κα ι Βιλατούρι. Πιθανώς από το βίγλα (σκοπιά , ή ψηλό μέρος) και το φράγκικο turi
(πύργος ) . Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφέρ εται Πυραμίδα .

φορικού Βελατούρι: Πυργοειδές ύψωμα (273μ .) ανατολικά του βουνού Μερ έντα. Λέγεται και Βιλα­
τούρι .

αγιά της Βελαιούρι: Λόφος (236μ . ) ανατολικά της Κερατέας. Στη ν κορ υφή παλιός μύλος.
Βελατούρι; Δίκορφο ύψωμα ( 1 3 7 μ. - 1 1 3 μ. ) βόρεια του Θορι κ ού ( στ ο Λαύριο ) , όπου αρχαίο
θέατρο, μυκηναϊκή ακρόπ ολη και θολωτοί τάφοι.

θώ ς και Βένιζα: Κορυφή ( 5 1 8 μ . ) στη ΒΔ πλευρά τη ς Πάρ νηθας και δυτικά του Αυλώνα. Πιθανώ ς
από το αρβαν . Venje (κέδρος ).
Βένιζα: Περιοχή στη νότια πλευρά του δυτικού μέρους του Πατέρα και στην « ε ίσο δ ο» του
Βαθυχωριού.
Βένιζα: Κορυφή (272μ . ) στη Δ-ΒΔ πλευρά των Γερα νείων . Ανήκ ει στο Ν. Κορινθίας.
Βεργούτιανι: Ρεματιά στη β όρεια πλευρά του Κιθαιρώνα. Ονομασία και της αρχαίας πηγής
της Άρτεμης στην ίδια περιοχή. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Βελανιδι ές .
Βέρδα: Η ράχη μεταξύ του βράχου Ζάστανο και της κορυφής Λυκοβ ούνι , στη δυτική ά κρη

ή χαρά­ του Πατ έρα .

Βέρδη: Τοποθεσ ία και κορυφή (357μ .) , στην ανατολική πλ ευρά του Ποικίλου . Πιο γνωστή

του Πα­ σαν πεύκα Βέρδη ( <<Β έρδης» όνομα κτηνοτρόφου Αρβανίτη).
Βερόρι: Κοιλάδα μεταξύ των κορυφώ ν Μακρυπλάγι και Μαυ ροβούνι των Γερανείων .

I l κέ ρ μ ι ) . Βερόρι: Κορυφή (658μ .) στην ανατολική πλ ευρά της Πάρνηθας και ΒΑ των πρώην α νακτό­

βολάνι ρων Τατ 6ίου . Γράφεται και Βερώρι .

Βίγλα: Κορυφή (674μ.) στην ανατ ολική πλευρά της Πάρνηθας και ΒΑ των πρώην ανακτό­

:νλή και ρων Τατ οίου. Από το vigilia ( σκ οπιά ).

Βίγλα: Κορυφές στη νότια πλευρά της Π εντέλης,

I Υ ε ι στο - Βίγλα Κλ εφτών (476μ. ) ΒΑ της Ανθούσας.

- Κάτω Βίγλα (405 μ.) ανατολικά της Ανθούσα ς .
190 Ι Τ Α ΒΟΥΝ Α ΤΗ Σ Α ΤΤΙ ΚΗ Σ

Βίγλα: βλ Μεγάλη Βίγλα Σουνίου. Βουνό Πλάκας: /

Βίγλα Ριμηάρι: Η ψηλότερη κορυφή (373μ . ) τη ς λοφο σειράς Ριμπάρι (α) τη ς Λαυρεωτικής. τη τη ς Γ.Υ.Σ

Λέγεται και Μ εγάλο Ριμπάρι . Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Χορταριά. Στην κορυφή Βουνό Φυλής: Κ(

υπάρχει σπηλαιοβά ραθρο. :' και πάνω σ

Βίγλια: Πηγάδι , σ ε ύψ . 640μ . , στη ΝΔ Πάρ νη θα, δ ί πλ α στο δρόμο για τα Δερβ ενοχώρια και της Φυλής (
μετά τη δ ι α στα ύ ρω ση για το φρούρι ο της Φυλής. Πιθανή σωστή ονομασία Βίγλα. Βουνό Χασιάς: r
Βιδίστι: Περιο χή α νατολικά του οικισμού Μπάλα, όπου ερημοκκλήσι του Αγ. Ιωάν νη και τρεις κύριε ς

πηγή. Γράφεται και Βυδίστη ή Βυδίστι. έ χει ενδιαφ ι

Βιλατούρι: βλ Βελατούρι. ριο όγκο τη (

Βιλ(α)τούρl: Ονομασία μιας κ ο ρ υ φ ή ς της λοφοσειράς Κ όντρα του Κορωπί ο υ . Βούντιμα: Koιλά~

Βίλια: Κορυφή ( 5 7 2 μ . ), στην ανατολική πλευρά της Πάρνηθας , βόρεια του οικισμού Κρυο­ γός . Στο Β ο

νέρι . Γράφεται και Βίλλια. Πιθανώς από το vile-a , viife-a (ψηλό μέρος ). βρυση και μ

Βίλ(λ)ια: Τοπο θεσία στη βόρεια πλ ευρά της κορυφής Αραλάλα της Π άρνηθα ς , μεταξύ της Βουρλοπόταμος :

κορυφής Ντ άρδιζα , της Αγ. Σωτήρα ς και του Αυλώνα , όπου και πηγάδι Βραγόνιζα: βλ Τ<

Βίλ(λ)ια: Η ορεινή π εριο χή β ό ρ ε ι α τη ς Πλάκα ς Λαυρ εωηκητ. Βραχάκι: βλ IKilJ

Βιλ(λ)ιάνι: Πηγή σ ε ύψ . 1000μ. στη δυτική πλευρά της κορυφής Λαγός της Πάρνηθα ς και Βράχος: Κορυφή

δίπλα στον περιφερειακό δασικό δρόμο . Βράχος: Κορυφή

Βιλ(λ)ιαρί : Τοπ ο θεσ ία ΒΑ της Μάνδρας. Βράχος: Ύ ψ ω μ α

Βιλ(λ)ιατζίκι: Πηγή στο Μαυροβούνι Βαρνάβα , σε ύψ. 4 20μ. > στο σημερι ν ό ο ι κ ι σ μ ό Μικρο­ Δορυφορικο

χώ ρ ι . Σημαίνει Μικρά Βίλια. Βράχος Καψαλώ :

Βιλ(λ)ίων σπηλιά: Μικρό σπήλαιο ( Α . Σ . Μ . 339) στην τοποθεσία Βίλια της Πάρνηθα ς. Βράχος Κίκιδας:

Βιρόϊ: Ρεματιά στη Β-ΒΑ περιοχή τη ς Πάρ νηθας δυτικά της Μαλακ άσας. Λ έγεται κα ι Βιρός Βράχο ς τη ς

ή Βυρό ς και είναι η συν έ χεια τ ου ρέ μ α τος Παλιομήλεσι-Σφ ενδά λη ς . Βράχος Σταυραετ

Βλάχος: Σ χ ετικά άγν ωστη παλαιή ο νομασία τη ς κο ρ υ φ ή ς Π έργαρι τη ς Π ε ντ έλης. το Ελαιο χώρ

Βορβός: Μικρ ό ο ρ ο π έδ ιο με πηγή σ τ η ν Πεντέλη , μεταξύ τω ν κορυφών Χρ υσούλη και Κα­ Βρεδού: Καρστι κΓ

τσουλιέρι . ρας και Χάρ

Βορδοσίη : Κορυφή (969μ.) στην ανατολική πλ ευρά του Κιθαιρώνα και προς το διάσελο Βρύση , κα θ ι

Δρυός Κεφαλαί (Κιάφα Σούρι) . Στ ο χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Γεννήματα . εκτός 129-1~

Βορινό: Κορυφή ,
Βριλησσός: Η πc

- στη ΒΑ άκρη του Πατέρα και ΝΔ της Οινόηξ , με ύψ . 50 3μ .

Βριληττός .

- στο Ποικίλο , μ ε ύψ. 366μ.

Βροκόλι: Τοποθεο

Βούλα : βλ . Π ετρ οκάραβα .

κά της κ ο ρ υ ο

Βούλιασμα: β λ Αγόρο .
Βρύση: βλ Κρόϊ Π

ΒουνόΑγ . Νικολάου: Κ ορυφή (636μ. ) στη βό ρ ε ι α πλ ευρά της Πάρνηθα ς κα ι δ υ τ ι κά απ ό το

Βρύση Τσίας: θρι

ερημοκκλήσι του Αγ . Νικολάου. Βιλίω ν-Πόρτ<

Βουνό Καμάριζας: Λόφος ( 2 5 4 μ . ) στη Λαυρ εωτι κή , Δ-ΒΔ από τον ομ ώνυμ ο ο ι κ ι σ μ ό . Στο Βυδίση: βλ Βιδίσ τ

χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Βου ν ό Σοφιαν ού . Βύθισμα: βλ Βαθί

Βουνό Λυκόβρυσης: Δίκορφο ύψωμα ( 8 4 2 μ . -8 42 μ .) στην Πάρ νη θα μ ετα ξ ύ τη ς ομώνυμης Βύθισμα: Τοποθε c

πηγής (λέγετ α ι και Καμά ρα ή Καμά ρι ζα ) στ ο Μ αυρόρεμα και του αρχαίου πύρ γου στο Τσαούσι και f
Λημικό ( Π ύ ρ εζα ) . Η μία κορυφή λέγεται Π έτρα Γκαμήλας ή Γκαμήλα . Στο χά ρ τ η τη ς Βυθίσματα: Τοποθ

Γ.Υ.Σ. όλ ο το ύψωμα α ναφ έρεται Π έτρα Σταύρου . Λέγεται και Γι

 ΤΟ Π Ω Ν ΥΜ ΙΑ Ι 191

Βο υ ν ό Π λ ά κ α ς: Λόφος (359μ.) πάνω από τον ομώνυμο οικισμό της Λαυρεωτικής . Στο χάρ­

Ι της Λαυρεωτικής. τη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Μουζάκη .

αριά . Στην κορυφή Β ο υ νό Φ υλ ή ς : Κορυφή ( 9 1 2 μ . ) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθα ς , ΒΑ του φρουρίου της Φυλής
και πάνω από την πηγή της Αγ. Παρασκευής , όπου ήταν kτισμένο το πρώτο φρούριο
Δερβενοχώρια και της Φυλής ( 60 ς αι . π Χ ) .

ωμασία Βίγλα. Βο υν ό Χα σι άς: Μεγάλο ύψωμα στη ΝΔ ά κρο της Πάρνηθας και δυτικά της Φυλής . Έχε ι

ου Αγ. Ιωάwη και τρεις κύριες κ ο ρ υ φ έ ς ( 5 3 5 μ . , 556μ . κα ι 556μ.) Η δυτικότερη , η Πέτρα Εβραίου , (556μ.)
έ χει ενδιαφέρουσες ορθοττλανιό; όπου γίνοντ αι αναρρι χήσεις . Χωρ ίζεται απ ό τον κύ­
ριο όγκο της Πάρνηθας με τη Ρεμ ατιά της Γιανν ούλας .

πίου .
Βο ύ ν τ ιμα : Κοιλάδα στη ΒΔ πλευρά της Πάρν ηθας , μεταξύ των κορυφών Σούμπασι και Ζυ­

ο υ οικισμού Κρυο­
γός. Στο Βούντιμα , όπου πηγαίνει δασι κός δρόμος , υπάρ χουν δύο πηγές , η Ασπρό­

ος ) .
βρυση και μία ανώνυμη . Λ έγ ε ται και Βού τημα και πα λ. Μπούντιμα .

)νηθας, μ ετα ξ ύ τ η ς
Βουρ λο πόταμος : Η κατάληξη του ρέματος Β α μ β α κ ι ά το υ Υμ ηττού .

γάδ ι .
Βραγό ν ι ζα : βλ. Ισακίρι
Βραχάκ ι : βλ. Σκ ί μθι ,

· της Πάρνηθας και Βράχος: Κορυφή (860 μ .) στη νό τια πλ ε υ ρ ά του Κιθα ιρώνα .
Βράχος: Κορυφή ( 5 8 1 μ .) στη β όρεια Πάρνηθα δυτικά από το Μαυρόρεμα.
Βράχο ς : Ύψωμα (477 μ .) στη ΒΑ προέκταση της Πεντ έλης , βόρε ια του Αγ . Π έτ ρο υ και του

»νό ο ικισμό Μικρο­ Δορυφορικού Σταθμού . Λέγεται κ α ι Βρά χος Ντάρδιζας.

Βράχος Καψαλώνα ς: Κορυφή ( 284 μ . ) στο Ποικ ίλο.

ης Πάρνηθας . Β ρά χο ς Κίκιδ α ς: Κορυφή (890μ. ) νότια τ ης Μονή ς Πραρθ ίου στα Γεράνεια. Λέγεται και

;. Λέγεται και Β ι ρ ός Βράχος της Μονής κα ι ανήκει στο Ν. Κορ ινθ ίας .
Βράχος Στα υ ρα ετο ύ : Λόφ ο ς ( 1 24 μ .) α νατολικά του νέου δρόμου Κερατ έας - Λαυρίου παρά

Ιεντέλ ης. το Ελα ιοχώρ ι .

Χρυσούλη και Κα­ Βρεδο ύ : Καρστική περ ιοχή , Ν-ΝΑ της Λ ίμνης Μα ραθώνα , μετα ξύ τ ων χ α ρ αδ ρ ώ ν Φλογέ­
ρας και Χάραδρου . Έχει πλούσιες πηγές , όπως η Βρεδού, η Φλογέρα και η Κρύα

JI προς το διάσελο Βρύση , καθώς και πάρα πολλά μικρά σπήλαια (Α.Σ.Μ . 18 και από 118 μέχρι 148,
wήματα . εκτός 129-130).
Βρ ι λ ησσός : Η πανάρ χαιη , π ελασγ ικής προέλευσης , ονομασία το υ βουνού Πεντέλη . Και
Βριληττός .

Βρο κόλ ι : Τοποθεσία στη Β -ΒΑ πλε υ ρ ά τη ς Π ά ρν η θα ς , όπου και πη γάδ ι σε ύψ . 720 μ . , δυτι­
κά τη ς κο ρυφ ής Κούκο υρα ς.
Βρ ύση : βλ. Κρόϊ Π έτ ρο ς .

ς κα ι δυτ ικά από το Βρύση Τσ ίας : Βρύση σε ύψ . 620 μ. , στη ΝΑ πλευρά του Κιθαιρώνα , κα ι δίπλα σ το δρό μο
Β ιλ ίων- Π ό ρτο Γερμενού . Από το αρβαν . υποκοριστικό τ ης Β ασιλικής (Qia).
iJνυμο οικισμό . Στο Βυδ ίστ ι : βλ. Βιδίστι .
Β ύθ ισ μα : βλ. Βαθύ Σηιθάρι.

[ α ξ ύ της ομώνυμης Β ύθισ μα : Τοποθεσία με πολλές δολινες , στην ανατολική Πάρνηθα , μεταξύ των κορ υφών
ρχα ίου πύργου στο Τσαούσ ι και Ντρίζα.

ήλα. Στο χά ρ τ η της Β υθ ίσμ ατα : Τοποθεσ ί α μ ε πολλές δολ ίνες στην Πάρνηθα , Β-ΒΔ της κο ρ υφ ή ς Καραβόλα .
Λέγεται και Γκ ιόλα ή Γ κ ιόλες .
192 Ι Τ Α ΒΟ ΥΝ Α Τ ΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

Γαϊδουρόβρυση: Πηγή στην Πάρνηθα σε ύψ . 1020μ ., Β-ΒΑ της κορυφής Πλατύ Βουνό και Γκίνη: Πηγή σι
σχεδόν δυτικά του αυχένα Πάνα . Γκιόλα: Περιο]
Γαλοπούλα: Παλιά κοινή ονομασία της πηγής Καλοπούλα του Υμηττού. Λέγεται κ

Γελαδοκορυφή : βλ Λι όπα. ' Γκιούρμιζα: Π

Γενεθλίου Τιμίου Προδρόμου Μονή: Γυνα ικε ίο μοναστήρι παλα ιοημερολογητών ( ιδρ . τ ο της Φυλ ';

1930) στη δυτικ ή άκρη της Παλιοβούνας των Γερανείων , σε ύψ . 300μ . Αν ή κει στο Ν . Γκιώνα: Μ ικρ ή
Κορινθίας . ανατολικ ι
Γενεσίου Θεοτόκου Ντάρδιζας Μονή: Γυνα ικε ίο μοναστήρι (ιδρ . το 1969) στη νότια πλευ­ μασ ία Λά

ρά της Πάρνηθας , ΒΔ των Αχαρνών , σε ύψ . 510μ . Γκιώνα : Κ ορ υ ;

Γεννήματα: βλ Βορδ οσίτι Γκιώναλης: Η
Γέννηση της Θεοτόκου: Ερημοκκλήσι στον Πατέρα , σε ύψ. 770μ. , στο διάσελο μεταξύ των Γκλιάτσα: Λόq
κορυφών Καρύδι και Πέτρα Καραδήμα . σωστή ο
Γερακίνα : Κορυφή (173μ . ) στη βραχώδη λοφοσειρά νότια της Παλαιάς Φώκαιας. Γ.Υ.Σ. σνι
Γεράνεια: Ορεινό συγκρότημα στο δυτικό άκρο του Ν . Αττικής στα σύνορα μ ε το Ν. Κοριν­ Γκορίτσα: Υφ
θίας. Κατάφυτο από πεύκα και έλατα. Τα Γεράνεια εκτείνονται από την Κακή Σκάλα , δα. Έχει
δυτι κά από τα Μέγαρα , μέχρι το Λουτράκι και την Περαχώρα . Ανήκουν και στο Ν. Ατ­ αγριοχλα
τικής και στο Ν . Κορινθίας. Κορυφή : Μα κρυηλάν: 1369μ . ται και Μ ι
Γέρο Πάλλη: Παλαιά, μάλλον λανθασμένη , ονομασία της κ ορ υφής Μάλ ια Πλιάκου (κορυφή Γκορίτσα: Μικι
του γ έρου) του Πατέρα. Ζυγός , δ ί
Γεροτσακούλι: Περιοχή στην Α-ΝΑ πλευρά της Πεντέλης . Γκούρα: Η αφί
Γιαννούλας ρέμα: Ε ίναι η συνέχεια της ρεματιάς της Γκούρας στην Πάρνηθα. Αρχ ίζ ει σχε­ στη δυτικ
δόν δ υτικά τ η ς Αλογόπετρα ς, στη συ μβολ ή με το ρέμα Κόνιαρη , ενώνεται στη θέση αρβαν. G
Σκάλιεζα μ ε το ρέμα της Θ οδώρας κα ι κα ταλ ήγε ι στο ν κόλπο της Ελευσίνας. Είναι ο Γκούρα: Κοινή
αρχαίος Κελάδων ποταμ ός . Π ιθανώς από τη ν τοπική αρ χόντισα Γιαννο ύλα που κατα­ λέγε τα ι Γ

σκεύασε κ α ι το ε κε ί υδραγωγε ίο για ύδρευση της πεδ ιάδας . Ταμ ίλ θι (

Γιαούρτι: Παλιά λανθασμ ένη ο ν ο μ α σί α τ ης κορυφής Ξ ε ρ οβο ύνι της Πάρνηθας . Γκούρα: Ονομ
Γιδοσπηλιά: Σπήλ α ιο (Α .Σ.Μ. 153) στη δυτική πλευρά του βόρειου Υμηττού , σ ε ύψ. 690μ . , Πόρτες μ
σε μια μι κρορεματιά του Κακορέματος. Έχει διαστάσεις 14χ7μ . κο ρ υ φ ή ς
Γιοργαντίλι : Ρεματιά στη Δ-ΝΔ Πάρνηθα . Αρχ ίζ ει από την Κα κή Ράχη - Μαύρη Πέτρα και Γκούρα : Ρεματ
Μάσκαρη και καταλήγει στο Σα ρα νταπόταμο . Γκούρα: Παλιέ ι

Γιουρντά: Παλιά ον ομασία της δυτικής πλευράς του Ολύμπο υ προ ς τη Σαρωνίδα. Γκούρα Κόκκα

Γιώργιζας ρέμα: Ρεματιά στη ΒΑ πλευρά του Ποι κίλου , παρά την Πετρούπολη. ναντι (βόι
Γκάλμπενη: Ρεματιά στη δυτική πλευρά του βόρειου Υμηττού , μεταξ ύ των ρεμάτων Βαμ­ χει πηγή .

βακιά και Πιρ ναρή . Γκούρας βάρα '

Γκαμήλα : Άλλη ονομασία του « Βο υ νού της Λυκόβ ρ υσης » της Πάρνηθας . Λέγεται και Π έτρα θ α , αηέντ

Γ καμήλας . Γκουργκιώνι : Ι
Γκαστρωμένη: Παλιά πηγή σε ύψ. 600μ. (σήμ . « δ εσ μ ε υ μ έν η» για τις ανάγκες του οικισμού τω Σούλι
Θρακομακεδ όνες ) δυ τι κά της Πέτρας Βαρυμπόπης της Πάρνη θας . του Γκιώ\
Γκέλεσι: βλ Ράχη Γκέλεσ ι . φέρεται Ν
Γκίκα ρέμα: Ρ εματιά στη β όρεια πλε υ ρά του Πατ έρα. Αρχ ίζε ι από το Κρ ύο Πηγάδι , συν εχ ί­ Γκούρεζα: Παλ
ζε ι με τη μ εγάλη ρεματιά Χο ύνη και τελ ικά καταλή γε ι στον ό ρ μ ο των Αιγοσθένων. Ανή κε ι στ
 ΤΟ ΠΩΝΥΜΙ Α Ι 193

Βουνό και Γκίνη: Πηγή στο ν Πατέρα , σε ύψ . 720μ. στη ν ό τ ι α πλευρά της κορυφής Μπούφ ος .
Γκιόλα: Περιοχή με δολίνες , Β-ΒΔ τη ς κορυφής Καραβόλα της Πάρνηθας, προς το Λημικό.
Λέγεται και Γκιόλες. Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Βυθίσματα .
Γκιούρμιζα: Παλιά ονομασία της δυτικής κορυφής (448μ . ) του υψώματος Πλάτωσι , ν ό τι α
ών (ιδρ . το της Φυλή ς ( Χασιάς).
ήκει στο Ν. Γκιώνα: Μικρή λάκκα στη Β-ΒΔ Πάρνηθα, μεταξύ των κορυφών Μικρό και Μεγάλο Αρμένι ,
ανατολικά του δασι κού δρ όμου για Βούντιμα και της πηγή ς Μύρτεζα. Πιο σωστή ονο­
/ ό ηα πλευ­ μασ ία Λάκκα Γκιώνα (δ η λ. η λάκκα του Γκιώνη /Γιάννη) .
Γκιώνα: Κορυφή ( 72 4 μ .) στη δυτική πλευρά του Πατέρα .
Γκιώναλης: Η ΝΑ ρά χη της κορυφής Κατακάλι του Πατέρα .
μεταξύ των Γκλιάτσα: Λόφος (60 2 μ .) ΝΑ των Βιλίων , μεταξύ του Πατέρα και του Κιθαιρώνα. Πιθανή
σωστή ονο μ ασ ία Γκλιάτα . Πιθανώς από το g/iate (μακρύ ς , ψηλό ς ) . Στο χά ρ τ η της

) . Γ.Υ.Σ . σναφέρετα: Κορφή.

οΝ . Κοριν­ Γκορiτσα : Ύψωμα στη ΒΔ άκρη του Πατέρα, μεταξ ύ των κ ο ρ υ φ ών Καρύδι και Καλιακού­
ακή Σκάλα , δα . Έ χει τρεις κορυφέ ς ( 9 73 μ . , 9 64μ . και 940μ . ) . Πήρε την ο νο μ α σ ία απ ό τη μ εγάλη
ι στο Ν . Ατ­ αγ ριοχλαδιά που υπάρχει κάτω απ ό την κορυφή 940, όπου και πολλές δολίνες . Λέγε­
ται και Μαλιαγκορίτσα . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Αχλαδοκορυφή .
ου (κορυφή Γκορίτσα: Μικρή λάκκα στη ΒΔ πλευρά της Πάρνηθας , μεταξύ των κορυφών Μπρέντ ε ζι και
Ζυγός, δίπλα στο Μαυρόρεμα .
Γκούρα: Η αφθονότερη σε ποσότητα νερού πηγή τη ς Πάρνηθας. Βρίσκεται σε ύψ . 8 35μ.,
\ρχίζει σχ ε ­ στη δυτική πλευρά τη ς κορυφής Πλατύ Βουνό, μέσα στη ρεματιά . Προέρ χεται από το
]ι στη θ έση αρβαν . Gurre που σημαίνει πηγή μ ε πολύ νερό που βγαίν ει απ ό βράχο .
,ας . Είναι ο Γκούρα: Κοινή ονομασία της ρεματιάς της Γκούρας στην Πάρνηθα . Έ χ ει επ ικρατήσει να
::Ι που κατα­ λέγεται Γκούρα, το στενό φαράγγι που σχηματ ί ζ εται μεταξύ των κορυφ ώ ν Άρμα και
Ταμίλθι ( α πό την τοποθεσία Μεσονύχτι μέ χρι τη συμβολή με το ρ έμα Κόνιαρη ).
Γκούρα: Ονομασία 3 πηγών στα Γεράν εια : μεταξύ των κορυφών Μακρυπλάγι και Τρ εις
: ύψ . 690μ . , Πόρτες μέσα στη ρεματιά , νότια τη ς κορυφής Γκούρα Κόκκαλη και βόρεια της κύριας
κορυφής της Παλιοβούνας μέσα στη ρεματιά για τα Πίσια.

η Πέτρα και Γκούρα: Ρεματιά και πηγή στο ύψωμα Λεστόρι του Κιθαιρώνα .
Γκούρα: Παλι ές πηγ ές στην Πάρνηθα, ΒΑ του Όρνιου . Μεγάλη Γκούρα και Γκουρούλα .
5α . Γκούρα Κόκκαλη: Κορυφή στη βόρ εια πλευ ρά των Γεραν είων , ύψ. 1013μ. Βρίσκεται απέ­
ναντι (βόρεια) από τον πύργο του ΟΤΕ στο Μακρυπλάγι . Στη ν ό τ ι α πλευρά της υπάρ­
μάτων Βαμ­ χε ι πηγή . Η περι οχή λέγεται και Κονάκια ( από τις καλύβ ες των κτηνοτρόφων) .
Γκούρας βάραθρο: Βρίσκεται στη δυτική πλ ευρά του φαραγγιού της Γκούρας στην Πάρνη­
::11 και Πέτρα θα, απέναντι από το σπήλαιο Πανός. Έχει βάθος 20μ. και Α.Σ.Μ. 117.
Γκουργκιώνι: Λόφο ς ( 2 6 4 μ . ) στην ανατολική πλευρά της Αττικής , μεταξύ των οικισμών Κά­
ου οικισμού τω Σ ούλι και Αγ . Μαρίνα . Πιθαν ώ ς να προέρχ εται από το αρβαν . Guri ί Gionit (Π έτρα
του Γκι ώνη και η σωστή ο νο μ α σ ία να είναι Γκουριγ κιώνη ) . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . ανα­
φ έ ρεται Μεγάλη Κορυφή.
' ά δ ι, συνεχί­ Γκούρεζα : Παλαιότερη ονομασία της ρεματιάς Πετρ όρεμα , στη ΒΑ πλευρά τη ς Πάστρας.
ιθ ένω ν . Ανήκει στο Ν . Βοιωτ ία ς.
194 Ι ΤΑ ΒΟΥ ΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤΙΚ Η Σ

Γκούρ: ΓκλιάTl: Ύψ ω μ α (161 μ.) στ η δυτική απ όληξη του λόφου Περατή. Σημαίνει Ψηλός Δερβένι: TC
Βρά χο ς και έ τ σ ι αναφ έρ εται στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. Δερβ ι
Γκούριζα: Πηγή σ τ η Β-ΒΑ πλευρά της κ ο ρυφή ς Μπελέτσι της Γ,lάρ νηθα ς , προ ς τη σιδηρο­ σκο ς .

δρομική γραμμή . Πιθαν ώ ς από το αρβα ν . guriza (μ ικρή τ/έτρα ). σμα , Ι

Γκούριζι: Παλαιότερη ο νο μ α σ ί α τη ς κο ρ υ φ ή ς Μαύρη Π έτρα της Π άρ νηθας. Προέρ χ εται από Δερβενοσά
το αρβαν . Gurizi που σημαίνει μα ύρη π έτρα . δερβ έ
Γκούρι Λάχι ή Λιάχι: Ύψ ω μ α ( 1 8 5 μ .) δυτικά τη ς Λούτσας-Άρτ εμη ς . Στο χ ά ρτ η της Γ Υ.Σ . η Δερβενοχ ώ
κο ρ υ φ ή αναφ έρ εται ως Π ετρο κορυφή και μ ία ρ άχ η του ως Γ κουλιράχη . ποιου

Γκρούπες: Παλιά ονομασία τοπο θεσίας , α νατολικά της κορυφής Καραβ όλα της Πάρνηθας , Διακρία : Η ι
όπου υπήρχαν λάκκοι που φυλαγόταν το χ ι όν ι . Πιθανώς προέρ χεται από το αρβαν. Δίκαστρο: ­
Grope (λά κκ ος , γο ύ βα) . ρα ν είο
Γούπατα: Τοποθ εσία μ ε πολλές δ ολίνες στ ην κο ρ υ φογ ρ α μ μ ή του Υμηττού , ΒΑ τη ς κ ορ υφής Δικλισιά: Δ ι
Εύ ζωνας . κ α, ση

Γούρνα: Πηγή , σε ύψ.1 02 0 μ ., βόρεια της κ ορ υ φ ή ς Μα υροβ ούνι τη ς Πάρνη θας . οτόκοι
Γύρισμα: Τοπ οθεσία στο υ ς δυτικούς πρόπ οδε ς του Υμ η ττού , στ ην είσοδο τη ς ρε μ α τ ι άς της δύ ο πι
Πιρναρή ς , κοντά στα Σούρμενα . Πήρε την ονομασία α υτή, γιατί έκαν ε ε κε ί μ ία μεγάλη σημαίν
στροφ ή ο πολύ παλιός δρ όμ ος Αθηνώ ν - Γλυφά δας - Βουλιαγμ ένης . Δloνυσoβo~
Γυφτόκαστρο: Παλαιά ο νομα σία του φ ρουρί ου τω ν Ελευ θ ερ ών ( Κάζας) σ τ ην Πάστρα. Πή­ χω ρ ίζ ε
ρ ε την ονομα σία αυτή απ ό τ ου ς γύ φτου ς που συν ή θ ι ζα ν ν α διαμ ένουν επ ί Το υρ κο­ χ α ία Ικ
κρατίας στο φρούριο . Σήμερα ε ίν α ι λάθος να ανα φ έ ρ εται έτσι . Διονυσοβού
Γωνιά : βλ Στρ ο γγύ λη. Λέγετα
Δασομάρι: Μι κρή ρε μ α τι ά κα ι πηγή στ η ν ό τι α πλευρά της Π εντ έλης , μ εταξύ της Μικρής Διονύσου σ ι
Μαυρηνόρας και τω ν λόφων Π ετροκάραβα. Καταλήγει στο ρέμα Βαλανάρης . Πι θανώς Δρακονέρα:
από το δ/σαμάριο (κα ρπ ό ς σφεν τα μ ιο ύ). ( βόρειο
Δάσος : βλ Μύρτε ζα. βάλτο ι
Δασωμένη: Κορυφή (641 μ. ) στο νότιο Υμ η ττό . Παλαιότερη ο νομασία Κιάφα Ντρ ίζα . Στη δυ­ Πιθανιλ:
τική πλ ευρά τη ς , πρ ο ς τη ν Τερψι θ έα Α . Γλυφάδας , υπάρ χει το ερημ ο κκλή σι του Προφ . Γ. Υ.Σ . α
Ηλία , καθ ώς και δύο σπηλαιοβά ραθρα. Δρακοσπηλι
Δάφνα: Κορ υφή (69 8 μ .) στη ΝΔ πλευρά τη ς Πά ρνηθας. Χω ρ ίζε ται από το Β ου ν ό τη ς Χα­ Δραμπάλα: ~
σ ιάς με το ρ έμα της Γιαννούλα ς . λάλα KC
Δαφνίου Μονή: Μ ο ναστήρι (δεν λε ιτο υ ρ γ ε ί σήμερα ) της Κοιμή σε ως Θεοτόκο υ , στη δίοδο Δραμπάλα: r
(ύ ψ . 1 27μ .) που χω ρίζει τον κύρι ο ό γ κο του Αιγάλ ε ω από τη ΒΑ π ρ ο έκτασή του . Πρω­ Δρίζα : βλ Ντ
τοκτίστηκε πιθανώς το ν 60 αι . , πάνω στα ερ είπ ι α του α ρ χ αίου να ο ύ του Απόλλωνα . Εβραιόκαστ ι;
Δαφνοβούνι: Μικρό ύψ ωμα (231 μ.) του Αιγάλεω , νότι α της Μονής Δαφνίου . Εβραιόκαστ ρ
Δεκέλεια: Περι οχή γύρω από τα πρ ώη ν ανάκτορα ΤατοΤου και από το Παλαιόκαστρο έω ς Οβριόκ ]
το Κατσιμ ίδ,. Από τα α ρχαιολογικά ε υ ρ ή μ ατα εικάζ εται ότι ε ίναι η αρ χαία Δεκέλεια. Ωραιόκ ί
Δεκέλειας σηηλαιοκαταβόθρα: Πολυδα ί δαλ ο σπηλαιοβά ραθρ ο-καταβόθρα ( Α . Σ . Μ. 2983) α ναφέρ'
στη Δεκ έλ εια και μ έσα στα κ τ ή μ ατα τ ων πρώη ν α νακτόρω ν Τατοίου . Εισόδια Θεοτ
Δέμα: Ονομασία της περιοχής (α υ χέν α) μεταξύ της Πάρ νηθα ς και του Αιγάλεω . Εισοδίων Θεl
Δένδρα: Ύψ ω μ α, β όρεια των ψηλώ ν κο ρυφώ ν της Π άρ νηθας , ύ ψ. 100 9μ. , όπου κα ι πολ­ Εισοδίων Θ~
λ ές δολί νες . τών , σε
 ΤΟ ΠΩ ΝΥΜ Ι Α Ι 195

Ση μ αίνε ι Ψηλό ς Δερβένι: Τοποθεσία στην ανατολι κή πλευρά τω ν Γερανείων όπου παλαι ότερα ήτα ν τ ο Χ άν ι
Δερβένι . Λέγ εται και Μ εγάλα Δ ερβ ένια . Πιθα νή θέ σ η το υ αρ χαίου ο ικ ι σ μο ύ Τριπο δί­
φος τη σί δηρ ο ­ σκο ς. Από τη ν τούρκικη , με περσική προέλευ ση , λ έ ξη derven t που σημαί νει πέρα ­
σμα , δίοδος, κλεισούρα .
Προ έ ρχεται από Δερβε νοσάλεσι: Περιοχή στη δ υ τι κ ή Πάρνηθα. Σημαίνει δ ί οδος, πέρασμα προ ς (ή από ) τα
δερ β έν ι α.
: ρτ η τη ς Γ. Υ. Σ . η Δερβενο χώρια: Περιοχή στη δ υ τ ι κ ή Πάρ νηθα . Χω ρ ι ά που βρίσκο νται στη δια δρ ομή κά­
η. ποιου δερβε νιού.
ι τη ς Πά ρνηθα ς , Διακρία: Η αρ χαί α ονομασία τη ς ο ρε ιν ής ΒΑ Αττική ς.
ι από το αρβαν . Δίκαστρο: Τοποθεσία , σε ύψ. 400μ. , στη βόρεια πλευρά τη ς Μεγάλης Ντουσκιά ς τ ων Γε­
ρανε ίων, όπου η αρχα ία Οινόη . Αν ή κε ι στο Ν. Κοριν θία ς .
ΒΑ της κορυφή ς Δικλισιά : Δύο ερημοκ κλήσια στη ΒΔ άκρη τη ς Πάρνηθα ς με.ταξύ Αγ . Μαρίνα ς και Mαζαραίi­
κα , στο ύψωμα Βρά χος . Το ένα εκκλησάκι ( ύ ψ . 500μ . ) είναι ο Ευαγγ ελισμό ς τη ς Θε­
θα ς. οτόκου , το ά λλο που είν αι ερ ειπωμ ένο ε ίν αι άγνω στο (ύψ . 5 40 μ . ) . Κ οντά υπάρ χ ο υ ν
rης ρ εμ α τι άς τη ς δύο πηγέ ς η Στέρνα κ αι η Ράπι . Παλαιά ονομασία Κλ ί σα Μπινιάρα που στα αρβα ν.
: εκεί μία μ εγάλη σ η μαίν ει δίδυμη ε κκλ ησ ί α .
Διονυσοβούνι: Μικρό βου νό 651 μ. , στη βόρ εια προ έ κταση τη ς Π εντέλη ς , από την οπο ία
[ην Πάστρα . Πή­ χωρί ζε ται μ ε την κοιλά δα του Διο νύ σου . Π α λαιότ ερη ονο μασ ία Σταμ ατ οβού νι και αρ ­
ο υ ν επί Τούρ κ ο­ χα ία Ι κάριον όρο ς.
Διονυσοβούνι: Ύ ψ ω μ α (2 72 μ. - 266 μ . ) ανατ ολικ ά τ ου Κουβα ρ ά κ α ι ΝΔ τη ς Μαυρη νόρα ς.
Λ έγεται και Δι όνυσο ς ή Διονύσι.
ταξύ τη ς Μικρή ς Διονύσου σπήλαιο: Μι κρό σπήλαιο στο Διονυσοβούνι , στη ΝΑ ά κρη τ ο υ σε ύψ. 3 8 0 μ .
Jνά ρης. Πι θαν ώ ς Δρακονέρα: Λόφος ( 242 μ . ) στην αν α το λικ ή πλευ ρά τη ς π εδι άδα ς του Μαραθώνα , πάν ω

( βόρ ε ια ) από το Σχοινιά. Λέγεται και Δραγον έρα. Στου ς δυτικού ς πρ όποδες , κοντά στο
βάλτο και τ ο μ εγάλο χαντάκ ι , υπά ρχ ει σπ ή λα ιο μ ε πηγή σ το βά θος τ ου (Α .Σ .Μ . 29).
α Ντρίζα . Στ η δ υ ­ Πιθανώ ς προ έρ χεται από το Drago Nero που σημαίνει μα ύρο ς δρά κο ς. Στο χ ά ρτ η τη ς
<κλή σι του Προφ . Γ.Υ.Σ . αναφέ ρεται Καρούμπαλο.
Δρακοσπηλιάς ρέμα: Ρεματιά στη ΝΔ πλευρά του Κιθαιρ ώνα , όπο υ κ α ι μεγά λη σπ ηλ ιά.
ο Βουνό τη ς Χ α­ Δραμπάλα: Κορυφή ( 78 7 μ . ) στη βόρεια πλευρά τη ς Πάρνηθα ς , μεταξύ των κο ρ υφ ών Αρα­
λάλα κ α ι Μ εγάλο Αρμ έ νι.
τόκου , στ η δίο δο Δραμπάλα: Κορυφή (6 18 μ . ) στη Ν Α πλευρά του Πατέρα , ΝΔ των Παλαιοκο ύντουρων.
~ Kτασ ή του . Πρω­ Δρίζα: βλ . Ντρί ζα .
Γ ο υ Απόλλωνα . Εβραιόκαστρο: βλ. Οβριό καστρο .
ου. Εβραιόκαστρο: Άλλη ονομασία του υψώματο ς όπου η αρ χαία Ραμν ούντα . Λέ γεται κα ι

αλαι όκαστρο έ ως
Οβριόκαστρο ή κ α ι Κά στρο τη ς Βασιλοπ ούλα ς κα ι πι θανώ ς ν α πρ οή λθ ε α πό τ ο

(αία Δε κέλ εια.

Ωραι όκαστρο ή από το Ευρυό καστρο (κά στρο που εποπτεύει ) . Στο χ ά ρτ η τη ς Γ.Υ.Σ.
ιρα (Λ Σ . Μ . 2983)
ανα φέ ρ ετα ι Αβ ρ ό καστ ρο .
Εισόδια Θεοτόκου (Παναγία): Ερημο κ κλήσι , σ ε ύψ . 5 7 0μ ., στα Μαζαραϊι"κα τη ς Πάρνηθα ς.

ά λ εω .
Εισοδίων Θεοτόκου Μονή: βλ . Πα ναγία ς Πευ κοβουν ογιάτρισσα ς Μονή .

μ ., όπου κα ι πολ­ Εισοδίων Θεοτόκου «Νέα Ιερουσαλήμ» Μονή: Γυ ναι κείο μο να στή ρι π αλαι οημ ε ρολ ο γη­

τών , σε ύψ. 20 0μ ., στη Μαυρη νόρα, ΝΑ τη ς Μερέντα ς.

196 Ι ΤΑ 6 0ΥΝΑ ΤΗ ί Α Τ / Κ Ηί

Ελατιάς: Ονομασία της ψηλής περιοχής, όπου έλατα, των κορυφών,

Ζουργιά: Ρεμ
- Μακρυπλάγι των Γερανείων .
Ζυγός: Υψωι
- Προφ. Ηλία του Κιθαιρώνα.
Ζωηρέζα: Ον l
- Λ εοντάρ: του Πατέρα. Λέγεται και Έλατος.
/ Ζωηρέζας ρέ :
Έλατος: Άλλη ονομασία της κορυφής Λεοντάρι του Πατέρα. Αγ . Τρκ
Ελαφοβοίινι: Κορυφή (428μ .) στη ΒΔ άκρη της Πάρνηθας . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας. Στο κο ρέμα
χάρτη της Γ. Υ.Σ . αναφέρεται Στεφάνια. Ζωοδόχος ΠΓ
Έλαφος: Κορυφή (215μ.) Ν-ΝΑ του Αγ. Κωνσταντίνου (Καμάριζα) Λαυρεωτικής . χ ε ι πηγc

Ελευσίνιος Κηφισός: βλ. Σαρανταπόταμος. Ζωοδόχος ΠΓ

Ερασίνος: Αρχαία ονομασία του ποταμού που αποστραγγίζει την πεδιάδα των Μεσογείων Μαραθι;
και εκβάλει στον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας . Ζωοδόχου Π ι
Έτοσι: Λόφος (198μ.) ΝΑ του Πικερμίου , με ίχνη αρχαίας οχύρωσης. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. οροπέδι
αναφέρεται Έτος και σε άλλους χάρτες Έτοζι . Ζωοδόχου Πι
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ή Ευαγγελίστρια: βλ. Δικλισιά. 570μ., σ
Ευαγγελίστρια: Ερημοκκλήσι (Ευαγγελισμός της Θεοτόκου) σε ύψ. 180μ . στη δυτική πλευ­ Ηριδανός: Ρέ ι
ρά της Μαυρηνόρας , νότια από τον οικισμό Αυλάκι του Πόρτο Ράφτη. νής καυ
Είιζωνας: Η ψηλότερη κορυφή του Υμηττού , ύψ . 1026μ. Θάλοσι: Τερά:
Ζαβερδέλλα: Κοινή ονομασία του δυτικού τμήματος του Ποικίλου όρους . Λέγεται και Τσα­ ται και )(
βερδ έλα ή Τζαβερδέλα. λίμνη κα
Ζάγανι: Λόφος (168μ .) ανατολικά των Σπάτων που η κορυφή του (184μ. ), μ ε τον προϊστο­ Θέα: βλ. Καρα
ρικό οικισμό που ε ίχ ε , ισοπεδώθηκε για την ασφάλεια του νέου αεροδρομίου. Θέριζα : Παλιά
Ζαστάνι: Στενό φαράγγι στο Ποικίλο που στο κέντρο του έχει δολίνη . Λέγεται και Τρύπα Θοδώρας ΒρC
Ζα στόνι Από το zastan ( α π ό τ ο μ ο κρημνώδες μέρος με μία έξοδο , φαράγγι) . Φυλής . ~
Ζάστανι: Ονομασία μέρους της απότομης βόρειας πλευράς της Μερέντας. απότομη
Ζάστανο: Απόκρημνο ύψωμα (464μ .) στη βόρεια πλευρά του Μαυροβουνιού Βαρνάβα. Θοδώρας ρέμ
Ζάστανο: Απόκρημνος βράχος και χα ρ ά δ ρ α ανατολικά της Κερατέας και βόρεια από το πιο πανι
ακρωτήριο Μαυροβού νι . ση Σκάλι
Ζάστανο: Απόκρημνο ς βρά χος (188μ.) δίπλα στη θάλασσα και στη δυτική άκρη του Πατέ­ Θρακιά Καλυβ
ρα , μεταξύ Αλ επο χωρίου και Ψάθας. του Πάνε
Ζάστανο: Ονομασία μ έρους της απότομης νότιας πλαγιάς της κορυφής Μακρυπλάγι των 25 χ12μ.
Γερανείων. Θρακιά Ματζο
Ζάστανο : Ονομασία μ έρους της ρεματιάς του Πραρθίου στα Γεράνεια, στο σημείο που στε­ ντας . Στο
νεύει και γίνεται ένα στ ενό φαράγγι . Ανήκ ει στο Ν. Κορινθίας . Θρακιά Πλιάκc
Ζαχαρίτσα: Η ψηλότερη κορυφή , ύψ. 453μ . , του Ποικίλου όρους. Πιθανώς από τον Αθη­ φο βάθοι
ναίο στρατηγό και αγωνιστή Συμεών Ζαχαρίτσα που σκοτώθηκε το 1826 στην περιο­ Θρακιά Σταυρ
χ ή , σ ε μάχη με τον Κι ουταχή . Η περιοχή ήταν ιδιοκτη σία της οικογέν ειάς του. Υμηττού.
Ζέζε: Λανθασμένη παλιά ονομασία της κορυφής Προφ . Ηλίας του Υμηττού.
40χ45μ.

Ζιπούνι: Πηγή , σε ύψ. 590μ . , νότια της κορυφής Μπελέτσι της Πάρνηθας .
Θρακιά Συκιάς
Ζιρέλ): Ονομασία μικρού ξέφωτου στην Πάρνηθα, ΒΔ του αυχένα Πάνα και δίπλα σ το Μαυ­
τι του Υμ
ρόρεμα . Λέγ εται κ αι Λάκκα Ζιρέλι , ο νομασία που έδωσαν οι Σαρακατσάνοι κτηνοτρό­ είναι διαc
φοι. Στα αρβαν. λέγεται Λούτσα Σκ ίνι. Θριάσιο Πεδίο
 Τ ΟΠΩΝΥΜΙ Α 1197

Ζουργιά: Ρεματιά στη βόρεια πλευρά των Γερανείων. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας.
Ζυγός: Ύψωμα (591 μ .) στη ΒΔ πλευρά της Πάρνηθας, νότια της κοιλάδας Βούντιμα .
Ζωηρέζα: Ονομασία της βόρειας πλευράς της κορυφής Μαυροβούνι του Πατέρα.
Ζωηρέζας ρέμα: Μεγάλη ρεματιά στη Ν-ΝΑ πλευρά του Πατέρα . ΕνώJεται με το ρέμα της
Αγ . Τριάδας Μυρρίνι και μετά την τοποθεσία Καντήλι έχει την ονομασία Κουλουριώτι­

οιωτlας. Στο ... κο ρέμα (αρχ . Ιαπίς χεΙμαρρος).

Ζωοδόχος Πηγή: Ερημοκκλήσι σε ύψ . 575μ. στην κορυφη Πανί του Πάνειου. Δίπλα υπάρ­

ς. χει πηγάδι.
Ζωοδόχος Πηγή: Ερημοκκλήσι στην κορυφή του λόφου Κοτρόνι (366μ .) Β-ΒΔ της λίμνης
ν Μεσογείων Μαραθώνα.
Ζωοδόχου Πηγής Μονή: Παλιό μικρομονάστηρο στη ΒΑ πλευρά της Πάστρας προς το
ση της Γ. Υ. Σ . οροπέδιο Φουοκινα . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας . Λέγεται και Μονή Στέρνας .
Ζωοδόχου Πηγής Μονή: Νέο αντρικό μικρομονάστηρο (παλαιοημερολογητών), σε ύψ.
570μ., στην περιοχή Μυρρίνι του Πατέρα , βόρεια του αρχαίου πύργου.
δυτική πλευ­ Ηριδανός: Ρέμα στον Υμηττό που αρχίζει από την πηγή Καλοπούλα και τη Μονή Καισαρια­
νής και καταλήγει στον Ιλισό . Πιθανώς ο αρχαίος ποταμός Ηριδανός.
Θάλοσι: Τεράστια δολίνη (διάμ . 200μ. και βάθος 50μ.) στη Ν. Πέντέλη, σε ύψ . 380μ . Λέγε­
εται και Τσα­ ται και Χάβοσι . Μέχρι τα τέλη του 190υ αι . στον πυθμένα της δολινης σχηματιζόταν
λίμνη και λεγόταν Θαλάσσι . Σήμερα είναι γήπεδο ποδοσφαίρου.

τον προϊστο­ Θέα: βλ. Καραούλι.

l μ ίου. Θέριζα: Παλιά μικρή πηγή στη Χούνη της Πάρνηθας , νότια της πηγής Κανταλίδι .

:ιι και Τρύπα Θοδώρας Βράχος: Απόκρημνος βράχος (548μ.), στη ΝΔ Πάρνηθα νότια του φρουρίου της

γγl). Φυλής . Στις ορθοπλαγιές της προς τη χαράδρα γίνονται αναρριχήσεις . Πιθανώς στην
απότομη αυτή βράχινη κορυφή υπήρχε στην αρχαιότητα το φρούριο Φάλεμι .
Βαρνάβα. Θοδώρας ρέμα: Μεγάλη ρεματιά - χαράδρα στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας . Αρχίζει λίγο
5ρεια από το πιο πάνω από το φρούριο της Φυλής και καταλήγει στο ρέμα της Γιαννούλας στη θέ­

ση Σκάλιεζα.
ρη του Πατέ­ Θρακιά Καλυβίων: Μεγάλο βάραθρο (Α.Σ.Μ . 116), σε ύψ. 440μ. , Β-ΒΔ της κορυφής Πανί
του Πάνειου. Έχει κατακόρυφο βάθος 67μ. και στον πυθμένα του υπάρχει αίθουσα

: ρ υπλά γ l των 25χ12μ . με περίεργους σταλακτίτες . Θρακιά σημαίνει βάραθρο .

Θρακιά Ματζούνη: Πολυδαίδαλο σπηλαιοβάραθρο σε ύψ . 320μ ., στη ΝΑ άκρη της Μερέ­
μείο που στε­ ντας . Στον πυθμένα του μεγάλη αίθουσα με λίγους αλλά ωραίους σταλακτίτες .
Θρακιά Πλιάκα: Βάραθρο, σε ύψ. 370μ. , στη νότια πλευρά της Μερέντας. Έχει κατακόρυ­
τηό τον Αθη­ φο βάθος 8μ. και συνεχίζει με ένα στενό πέρασμα σε μεγάλη αίθουσα.
3 στην ηεριο­ Θρακιά Σταυρού: Βάραθρο (Α.Σ.Μ . 30), σε ύψ. 320μ., κοντά στο διάσελο Σταυρός του
; του. Υμηττού. Έχει κατακόρυφο βάθος 32μ. Στο τέλος του υπάρχει κατηφορικός θάλαμος
40χ45μ .

Θρακιά Συκιάς Βάρης: Βάραθρο , σε ύψ. 300μ., στη νότια πλευρά του οροπέδιο υ Κρεββά­

rτλα στο Μαυ­ τι του Υμηττού . Έχει άνοιγμα 28χ21 μ. και κατακόρυφο βάθος 20μ . Ο πυθμένας του

νοι κτηνοτρό­ είναι διαστάσεων 54χ25μ. Έχει Α.Σ.Μ . 338.

Θριάσιο Πεδίο: Αρχαία ονομασία της πεδιάδας της Ελευσίνας και του Ασπροπύργου .
198 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝ Α Τ ΗΣ Α ΤΤ Ι ΚΗΣ

Θυμάρι: Β ρα χώ δη ς λοφοσε ιρά (251 μ. -246μ .) Ν-ΝΑ της Π αλ α ιάς Φώκα ι ας .

Καληγιάννη : Κι
Ικάριο ν Όρος : Αρχαία ονομασί α του υψώματος Διονυσοβούνι, βόρεια της Πεν τέλης .
Στο χάρτη
Ιλισός : Αρχαία ονομασία ποτα μού των Αθηνών που πήγαζε ή από , τ ο ν Υμηττό (σή μ . ρέμα
Καλήσια: Τοηο
Αγ . lωάννου Θεολόγου) , ή από τα Το υ ρκο βο ύν ια . ί πίων και ~
Ίσωμα : Ον ομασί α του τ έλους της ο μ α λ ή ς ΝΔ ράχης του β όρε ιου Υμηττού . έρχετα ι ατ
Καβαλλάρ ης : Ύψωμα ( 64 0 μ . ), στη ΝΑ ά κρη των Γεραν είων . Η ανατολική κορυφή του Καλ ιακούδα: Ο
(502μ .) είν αι δυτικά των Μεγάρων , πάνω ακριβώς απ ό την Κακή Σκάλα . Καλια κούδα : Ο
Κά ζα : Ονομασία της διάβασης μεταξύ Κιθαιρώνα και Πάστρας , μετά το φρούριο των Ελευ ­ τω ν Γ ε ρ α ν

θερ ών και πριν το διάσελ ο Κιάφα Σούρι. Παλαι ότερα υ πήρχαν χάνια . Καλιακούδα : Κ Ι
Καζά κι : Π ηγάδι , σε ύψ. 550μ. , στη Ν -ΝΔ Πάρνηθα, ανατ ολικά της Μονής Κ υπρια νο ύ . βόρει α π λ
Κάθισμα : Ονο μασία περιοχής στην ανατολι κή α πόληξη του βουνού Χαρβά τι και του υψώ ­ Καλογέρι: M ΙK~ ι
ματος Κοκογκίνη . Πι θ α νώς από τη ν κατ αβύθ ισ η του εδάφους στα βόρεια , όπου κα ι η Αν ήκει σκ
τ ερ ά στια δολίνη Χάβ οσι Καλό Λιβάδι : Τ
Καισαριαν ής Μονή: Μονασ τήρ ι πο υ ή τα ν αφ ι ερω μένο στα Ε ισόδ ια τ ης Θ εο τό κο υ και βρί­ ό που κα ι r
σκετ α ι στ η δυτι κ ή πλευ ρά το υ βόρε ιο υ Υμ η ττού, σε ύψ . 350 μ . Ιδρύθ ηκε πι θ ανώ ς το ν Καλοπούλα : Π Γ
110 αι . και διαλύθ ηκ ε το 1850. Σή με ρα έχει αναστηλωθεί μ ε τη φροντίδα τ η ς Αρχαιο­ Πιθ α νώς ε
λογ ικ ή ς Υπ ηρεσίας κα ι τη ς Φ ιλοδασικής Ε νω ση ς Αθηνών . Η πε ρ ι οχ ή της Μονής Κα ι ­ τ ή ς Ο β ίδιο
σαρ ιανής έχει χαρακτηριστεί από το 1974 «Αι σθ η τι κό Δάσος » . Καλπατσ άκ ι : Κ(

Κακάβ ι : Λανθασ μένη παλιά ονομασία τ ης περιοχής Κο υσίζα της Π ά ρ ν η θ α ς.

τη τ η ς Γ.Υ.

Κακαβούλα : Κορυφή (413μ.) στη ΝΑ ά κρη του υψ ώματος Στραβαετός του ν ό τι ο υ Υμηττού .
Καλυμπ άκ ι : Τ01
Κα καβο ύλας σπ ήλαιο: Β ρ ί σ κ ετ α ι σ ε ύψ . 280μ. στη νότια πλευρά της κορυφής Κα καβο ύλα
υ δ ρ α γωγ ε i
του νότιου Υμηττού . Αποτελε ίται από ένα μεγάλο κεντρικό θάλαμο 26χ16μ . και έν α Καμάρα ή Καμ ό
μ ικρότερο 15 χ3μ. Έχε ι Α .Σ .Μ . 102. Καμάρας ρ έμα :
Κα κ ή Ρά χη: Όνομα δύο κορυφών της Πάρνηθας ,
ρα μ ι κ ρ ο ρ ι

- ύψ. 1261 μ . , μεταξ ύ Αγ . Τ ρ ι άδα ς και κορυφής Καραβόλα.

Καμάρθ ι : Λόφοι
- ύψ. 739μ. , δυτικά τη ς κορ υφ ής Κατσουλιέρι, προς το Θριάσιο Πεδ ίο .
Καμάρι: Μ ικρό ~
Κακή Σκ άλα: Δύσβατη περ ιοχή στη ΝΑ άκρη των Γερα νείων , οι αρχαίες Σκιρωνίδες Πέτρες, νάβα - Κατ
κάτω από την κορυφή 502μ . το υ υψώματος Καβαλλάρ ης. Καμάρι: ΠεριοχΓ
Κακό Μελίσσι: Περιοχή (ράχ η και ρ εματιά) , ανατολικά της Μεγάλης Μαυρηνόρας τ η ς Π ε­ Β λάσιο , ότ
ν τέλ ης . Καμάριζα: Πη γ ή
Κακόρ εμα: Ρεματιά στ η βόρ εια πλ ε υ ρ ά τ η ς Π ά στρ α ς. Α νή κ ε ι στο Ν . Βο ι ωτ ία ς . Καμάριζα : Λόφο
Κακόρεμα : Χαράδρα στη δυ τική πλ ε υ ρά του Υμηττού , μ ετα ξ ύ Καισαριαν ή ς κα ι Κα ρ έα , όπου Κα μ άρεζα .
παλαι ότ ερα μ ε γάλα λατο μεία . Ορ ι σ μένες ορθοπλαγιές μ έσα στο Κακόρε μα χρησ ι μο­ Καμάριζα: Η βό]
π ο ι ή θ η κ αν για αναρρ ιχητική σχο λή βράχου . Φίχθι , όπο
Κακοσάλ εσι : Τοποθ εσ ία στην ανατολική Πάρνηθα . Σ η μαίνει δύσκολο πέρασμα . Καμάριζας Βου ν
Κακοσούλι : Κορυφή (253μ.) του υψώματος Κορυδ αλλός τ ο υ Αιγάλεω . Καμπ έρα: Μενά .
Κακοτοπιά : βλ. Ζάστανο . ζει νότι α α'
Κακούρη : Πηγή , σε ύψ . 9 80 μ. , ΒΑ της κορυφής Ξεροβούνι της Π ά ρν η θα ς . ρ εμ α τι ά - q:
Καλαμαρ ά : Τοποθεσ ία στην Πάρνηθα , βόρ εια της κορυφής Άρμα. Κανδούτσαινα :
Καλάμου σπ ήλαιο : Βρίσκεται σε ύψ . 260μ . , ανατολ ικά το υ Καλάμου κα ι στα δεξιά το υ δρό­ τ η βόρε ια c
μου για Αγ. Αποστόλους . Ο ι διαστάσεις του ε ίναι 12χ8μ. Έχει Α .Σ.Μ . 340. Λέγεται και
 Τ ΟΠ ΩΝ Υ ΜΙ Α Ι 199

Καληγιάννη: Κορυφή (489μ.), στη νότια πλευρά του Αγριλικιού , ΒΔ τ ου οικισμού Ανατολή .
: ντέλη ς. Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Κατσώνη .

τό (σήμ . ρέμα Καλήσια : Τοποθεσία στη νότια πλευρά της Π εντέλη ς όπου υπάρχουΥ ίχνη αρχαίων ερει­
πίων και μυφομ ονάσιηρο του Αγ . Νικολάου . Πιθανώς η ονομασία Καλήσια να προ­
έρχεται από την αρχαία γιορτή « Ε κα λ η ο ι α» .

1 κορυφή του Καλιακούδα: Ονομασία της απόκρημνη ς ανατολική ς πλευρά ς του Άρματο ς τη ς Πάρ νηθας.

ι. Καλιακούδα: Ο νομασί α μ έρ ου ς τη ς απόκρημνη ς Ν-ΝΔ πλευράς τη ς κορυφή ς Μακρυπλά γι

ριο των Ελευ ­ των Γερα νε ί ων.
Καλιακούδα: Κορυφή (9 1 6 μ .) στη ΒΔ άκρη του Πατέρα δυτι κά της κορυφή ς Γκορίτσα . Η

τριανού . βόρεια πλευρά τη ς είναι αρκετά απότομη.

ι κα ι του υψώ­ Καλονέρ): Μικρό ύψωμα (28 0μ.) στη ΒΔ πλ ευρά τω ν Γερα νε ίων πρ ο ς τ ον όρμ ο του Σ χίν ου .
10, όπου και η Ανή κε ι στο Ν . Κορινθίας.
Καλό Λιβάδι: Τοποθεσία στη ΒΑ άκρη του βουνού Κα μ ά ρ ι και ανατολικά του Καλάμ ου ,

τό κου και βρί­ όπου και η Μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρο ς . Λ έγεται κ α ι Καλολίβαδο .
ε πιθονώς τον Καλοπούλα: Πηγή στον Υμηττό , σε ύψ . 400μ . , μετά τη Μονή Καισαριανής προς το Αστέρι
)0 τη ς Αρ χαιο­ Πιθανώς είναι η αρχαία ονομαστή πηγή Κυλλού Πήρα που εξύμνησε ο Λατίνος ποιη­

ης Μονής και­ τή ς Οβίδι ος.

Καλπατσάκι: Κορυφή ( 5 8 4 μ .) στη ΒΑ άκρη τη ς Πάρνηθας , βόρεια των Κιούρκων . Στ ο χά ρ­
τη της Γ.Υ.Σ . α ναφ έ ρ εται Χορταριά.

) τ ι ου Υμηττού. Καλυμπάκι: Τοποθεσία στο Πάνειο , δυτικά της Κερατ έα ς , όπου ερε ί π ι α του Αδριάν ει ου
ή ς Κακαβούλα υδραγωγε ίου.
Jχ 1 6 μ . και ένα Καμάρα ή Καμάριζα: Άλλη ονομασία της Λυκόβρυση ς τη ς Πάρνηθας.
Καμάρας ρέμα: Μεγάλη ρ εματιά στη ν π εδιά δα τω ν Μεγάρων . Καταλήγουν σ ' αυτή δ ι άφ ο ­
ρα μικρορέματα από τον Πατέρα και τα Γεράν εια .

Καμάρθι: Λόφος (25 5 μ .) νό τ ι α της Παιαν ία ς . Λέγεται και Κόντρα Ζ έ ζα .

Καμάρι: Μικρό βουνό , ύψ . 588μ. , ν ότια του Καλάμου και μεταξύ των υψωμάτων του Βαρ­
..ύνίδες Πέτρες , νάβα - Καπανδριτίου και τη ς Μαυρηνόρα ς Μαλακάσα ς .
Καμάρι: Περιοχή στη διακλάδωση του κύριου δρόμου Ελευσίνας-Δερβενοχωρίων προς Αγ.
, νό ρα ς της Πε ­ Βλάσιο , όπου παλιά βρύση στη ΝΔ Πάρνηθα.
Καμάριζα : Πηγή σε ύψ. 590μ . , δ υτικά τη ς κορυφής Μπελέτσι τη ς Πάρνηθας .

ς. Καμάριζα : Λόφο ς ( 584 μ .) στ η ΒΔ άκρη των Γερανείων και ΒΑ τη ς Περαχώρας . Λέγεται και
JI Καρ έα, όπο υ Καμάρ εζα. Ανήκ ει στο Ν. Κορινθίας .
ρε μ α χρησιμο­ Καμάριζα: Η βόρεια απόληξη ( 6 24 μ.) τη ς κορυφής Δάφνα της Πάρνηθας, προς το πηγά δι
Φίχθι , όπου και σπήλαιο.
[μα . Καμάριζας Βουνό: βλ. Βουνό Καμάριζα ς.
Καμπέρα: Με γάλη ρεματιά στην Πάρνηθα, ανατολικά και ν ότια απ ό το Πλατύ Βουνό. Αρχί­
ζει νότια απ ό τ ον αυχ ένα Πά ν α και στη συ νέ χεια με το ρέμα Μποντιά καταλήγει στη
ρεμα τιά - φαράγγι της Γκο ύρας.
Κανδούτσαινα : Δίκορφ ος λόφος (4 1 2 μ . ) ν ότ ι α του Μαρκ όπουλου Ωρωπού π ου αποτελε ί

δεξιά του δρό­ τη βόρεια απόληξη της Μαυρηνόρας . Στο χάρτη τη ς ΓΥ.Σ . αναφέρεται Α σβ εστότοπος.
40. Λέγεται και λόφος Αγ . Γεωργίου από το ομώνυμο ε κ κ λ η σ ά κ ι ν ότια της κ ορυφής .
200 Ι Τ Α Β ΟΥΝΑ ΤΗ Σ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

Κανιάρης: Κορυφή (269μ.) του υψ ώματος Κορυδαλλός του Αιγάλεω .

Κάστρο: Kopuq:
Κανταλίδι: Πηγή σε ύψ. 1180μ . , μεταξύ των κορυφών Αβγό και Όρνιο της Πάρνηθας .
Μαρίνας.
Καντήλι: Κορυφή (587μ.) στη ΝΑ άκρη του Πατέρα. Καντήλι λέγετψ και το μικρό φαράγγι
Κάστρο: Λόφος
που σχηματίζεται στην περιοχή αυτή και έχει πολύ σηόκρημνεξ πλευρές . Στις ορθο­ ονομασία
πλαγιές του λεnoυργεί αναρριχητική σχολή βράχου των Λ.ο.Κ. Κάστρο: Κορυφ
Καραβόλα: Η κορυφή της Πάρνηθας ύψ . 1413μ . Η ονομασία Καραμπόλα είναι λανθασμέ­ Κάστρο: Άλλη c
νη . Κατά μία εκδοχή η σωστή ονομασία της είναι Καραβόλακα. Μ έχρι το 1922 που Κάστρο: Kopuq
πρωτοεμφανίστηκε η ονομασία αυτή , λεγόταν Οζά. αρχαίου τι
Καραμανλή: Δίκορφο ύψωμα (931 μ . - 920μ .) στη δυτική Πάρνηθα Κάτω από τη ν κορυφή Χτίριο.
931 βρίσκεται μια μεγάλη δολίνη γνωστή σαν Μεγάλη Λάκκα. Καταβόθρα ε«
Καραούλι: Τοποθεσία Α-ΝΑ τη ς κορυφής Αέρας της Πάρνηθας . διο των Σ
Καραούλι: Κορυφή (529μ .) στη ΝΑ πλευρά της Πάρνηθας και ανατολικά τη ς Πέτρας Βαρυ ­ 13μ. καισ
μπόπης. διαδοχικές
Καραούλι : Κορυφή (481 μ .) στη ΒΑ άκρη του Πατέρα , απ' όπου περνά η παλιά εθνική οδός Κατάδεμα: Ονο,
Αθηνών-Ελευσίνας-Θηβών. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Ψήλωμα και Θέα. Κατακάλι: Δίκορ
Καρατζάδες: Περιοχή στη Ν-ΝΔ πλ ευρά του Πατέρα . Κατάρα: Πηγή σ
Καρέας: Κοινή ονομασία της περιοχής όπου ο ομώνυμο ς οικισμός και η Μονή Αγ. lωάννου Καταρράκτης Δ
Προδρόμου , στη δυτική πλευρά του βόρειου Υμηττού. από ύψος
Καρούμπαλο: Κορυφή (867μ .) στη ΒΑ άκρη του Κιθαιρώνα, νότια των Ερυθρών και δυτικά Καταφίχθι: ' Υ ψ ο
του διάσελου Κιάφα Σούρι . της Γ.Υ.Σ . (
Καρούμπαλο: βλ. Δρακ ονέρα . Καταφύνι: Παλα
Καρύδι: Ονομαστή μεγάλη κορυφή (976μ.-955μ.) σ τ η βόρεια πλευρά του Πατέρα. Στο χάρ­ Καταφύνι ή Κα,
τη της Γ.Υ.Σ. αναφ έρεται Μεγάλη Κορυφή. λαιάς Φώκ
Κασιδιάρα: Δίκορφος λόφος (234μ .-2 31 μ .) στον παραλιακό δρόμο Σουνίου, νότια από τον διαστάσεις
οικισμό Θυμάρι και απέναντι (βόρεια ) από το νησί Πατρ ό κλου (Γαϊδουρο νήσι ). Λέγε­ Καταφύγια Κιθα
ται και Κασίδης ή Κασίδι . - στη θέση r
Κασκαντάμι: Δίκορφο ύψωμα (418μ . - 414μ . ) στο Ποικίλο . στον Ε.ο.Σ
Κασούμπι: Κορυφή (826μ. ) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας . Βρίσκεται μεταξύ της κορυφή ς - λίγ ο πριν τ
Μαύρη Πέτρα και ρέματος Θοδώρας , ΝΔ του φρουρίου της Φυλής . Καταφύγια Πάρι
Καστανόβα: Λέγεται και Καστάνοβα ή Κοστανάβα . Παλιά ο ν ο μ α σ ί α του υψ ώματο ς (566μ .) - στη θέση ~
στη ΝΑ απόληξη του Κιθαιρώνα , ΝΑ των Βιλίων. Σημερινή ονο μ α σ ί α Αγ . Κωνσταντί­ - στη ράχη (
νος ή βουνό του Αγ . Κω νσταντίνου . Εάν το τοπωνύμιο Καστάνοβα ή Κ οστανάβα έχει Καταφύγιο Υμη :
διασωθεί σωστά , τότε ίσως ε ίναι από τα λίγα σλάβικα τοπωνύμια τη ς Αττικής . ύψος 500μ
Κάστιζα: Μικρή ρεματιά στη νότια πλευρά της Πά στρα ς .
Καταφύκι ή Kατc
Καστράκι: Άλλη ο ν ομασία του υψ ώματος Αέρας των Γερανείων .
αρχαιολον«
Καστράκι: Κορυφή (764μ .) στη Ν-ΝΑ πλευρά των Γερανείων, Β-ΒΑ της Κινέτας .
Κατερίνι: Συνκρτ
Καστράκι: Κορυφή (7 39μ.) στη δυτική πλευρά τη ς Πάστρας.
τη ς Μάνδρ
Καστράκι: Κορυφή (500μ.) στη ΒΔ άκρη της Πεντέλη ς , πάνω απ ό τον οικισμό Καστρί .
447μ . (Μεγ
Καστρί: Μικρό ύψωμα (572μ.) ανατολικά των Σκούρτων . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας.
Κατούσα: Λόφος
Καστρί: Κορυφή (429μ. ) στη ΒΔ άκρη της Μερέ νιαξ. Στη βόρεια π λευρά της υπάρχουν λα­
Κατσιγιάννη: ΠΓ
τομεία . Λέγεται και Κάστρο ή Καστράκι . Στην κορυφή ερείπια αρχαίας οχύρωσης. σκευής στη
 Τ ΟΠ Ω Ν Υ ΜΙ Α Ι 20 1

Κάστρο: Κορυφή (418μ .) στη βόρεια Πάρνηθα πάνω ακριβώς από το ερημοκκλήσι της Αγ .
ιθας . Μαρίνας.
ό φαράγγι Κάστρο: Λόφος (254μ .) δυτικά απ ό το Κορωπί, όπου και μοναστήρι (Χρ)στός). Παλαιότερη
Στις ορθο­ ονομασία Φιλιάτι . Στην κορυφή ερείπια αρχαίας οχύρωσης . .
Κάστρο: Κορυφή (656μ .) στη βόρεια πλευρά της Πάστρας . Ανήκει στ ο Ν. Βοιωτίας .
~ανθασμέ ­ Κάστρο : Άλλη ο νομασία της κορυφής Κορυνός της Πάρνηθας.
1922 που Κάστρο : Κορυφή (224μ .) ΒΑ της Μαγούλας , πάνω από το Χάνι Καμπόλη , όπου ερείπια
αρχαίου τείχους (ύψ. 2μ .) και πύργου ( διάμ . 6 ,5μ.). Λέγ εται και Πλακωτό , καθώς και
η ν κορυφή Χτίριο.

Καταβόθρα Σκούρτων : Μεγάλο σπηλαιοβάραθρο - καταβόθρα σε ύψ . 550μ. , στο οροπέ ­

δ ι ο των Σκούρτων , δυτικά του ο μ ώ ν υ μ ο υ χωριού . Έ χει αρ χικό κατακόρυφο βάθος
ρας Βαρυ­ 13μ. και συνε χίζει σε υπόγεια κοίτη χειμάρρου, μ ε ύψος οροφής 6-10μ . Παρουσιάζ ει
διαδοχικές πτώσεις και μικρές λίμνες . Έχει Α.Σ .Μ . 33 και ανήκ ει στο Ν. Βοιωτίας.
θνική οδός Κατάδεμα : Ονομασία της περιοχής (αυχένα) μεταξύ Πάρνηθας και Πεντέλης.
3έα . Κατακάλι: Δίκορφο ύψωμα (664μ .-659μ .) στη ΝΑ πλ ευρά του Πατ έρα .
Κατάρα: Πηγή σε ύψ . 1080μ. στα ανατολικά της κορυφής Αβγό της Πάρνηθας .
γ . l ωάνν ο υ Καταρράκτης Διονύσου: Βρίσκεται στη ΝΑ άκρη του υψώματος Διονυσοβούνι και πέφτ ει
από ύψος 20μ. πε ρίπου στη ρεματιά της Ραπεντόσας. Σήμερα έχει στερέψει .

και δυτικά Καταφίχθ]: Ύψωμα (361 μ .) Α-ΒΑ του Γραμματικού και δυτικά της Ραμνούντας . Στο χ ά ρ τ η
της Γ.ΥΣ . αναφέρεται Καταφύγι.

Καιαφύνι: Παλαιότ ερη ονομασία της Πέτρας Περαχώρας των Γερανείων.

J . Στο χάρ ­ Καταφύγι ή Καταφύκι σπήλαιο: Σπήλαιο στη βόρεια πλ ευρά της Τρύπιας Κορυφής Πα ­
λαιάς Φώκαιας στο οπο ίο βρέθηκαν αρχαιολ ογικά αντικείμε να τ ου 5 0υ αι. πΧ Έχει
Ία από τον διαστάσεις 15χ15χ5μ ύψ . και ΛΣ .Μ . 7530.
ήοι). Λέγε­ Καταφύγια Κιθαιρώνα:
- στη θέση Πέταλο , σε ύψ . 1090μ. Έχει την ονομασία « Β α γ γ έ λ η ς Τσάκο; » και ανήκει

στον Ε.ο.Σ . Ελευσίνας .

lς κορυφής λίγο πριν την κορυφή , σε ύψ . 1400μ. Ανήκει στον Ε .ο.Σ . Ελευσίνας .

Καταφύγια Πάρνηθας:
Γος (566μ.) - στη θέση Μπάφι, σε ύψ. 1160 μ . Ανήκει στον Ε.ο.Σ . Αθηνών .
<ωνσταντί­ - στη ράχη Φλαμπούρι , σε ύψ . 1158 μ . Ανήκει στον Ε.ο.Σ . Αχαρνών .
ανάβα έ χει Καταφύγιο Υμηττού : Μικρό κτίσμα του Ε.ο.Σ . Ηλιούπολης, νότια της Μονής Καρέα, σε
ής. ύψος 500μ.
Καταφύκι ή Καταφύγι: Ημιορ εινή περιοχή ΝΑ της Αναβύσσου και της Παλαιάς Φώκαιας με
αρχαιολογικά ευρήματα .
Κατερίνι: Συγκρότημα λόφω ν μεταξύ Πατέρα ( Ρ ά χ η Σωτήρα) και Σαρανταπόταμου, βόρεια
της Μάνδρας . Έ χει διάφορες κορυφές από Α προς Δ με ύψ . 386μ . (Άγ . Βλάσιος) ,
αστρί . 447μ. (Μεγάλο Κατερίνι) , 458μ. (Σκάριφ ος ;) και 451 μ. (Τζίντζι ;).
Κατούσα : Λόφος (210μ .) Α-ΝΑ της Παλαιάς Φώκαιας. Λέγεται και Μηάρτζι.
Ίρχουν λα­ Κατσιγιάννη: Πηγή στη ν Πάρνηθα , σε ύψ . 760μ . , δίπλα στο ερημοκκλήσι της Αγ . Παρα­
)ωση ς. σκευής στη θ έση Παλιοχώρι - Ρουμάνι.
202 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Κατσιμίδι: Κορυφή (849μ.) στην ανατολική πλευρά της Πάρνηθας. Στην κορυφή μεγάλο Κιάφα Θίη: Η λάκκ
οίκημα πυροφυλακίου (κατασκευάστηκετο 1928), καθώς και ερείπια αρχαίου τείχους , σημαίνει διάα
ίσως του φρουρίου ή της ακρόπολης της αρχαίας Δεκέλειας . Κιάφα Καμπέρα: r
Κατσουλιέρι: Κορυφή (763μ .) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας. ΕίναΙ η ψηλότερη κορυφή χης Κούμποι
του τμήματος που περικλείεται από τα ρέματα Γιοργαντίλι, Ντουσκέζα, Θοδώρα και Κιάφα Ληστών: βλ
Γιαννούλα και το Θριάσιο Πεδίο. Κιάφα Μούζα: ΤΟ
Κατσουλιέρι: Κορυφή (572μ.) στην Πεντέλη , δίπλα στο δρόμο Π. Πεντέλη - Άγ. Π έτρος , Κιθαιρώνα .
λίγο πριν το Βορβό και τη Ράχη Χρυσούλη. Κιάφα Ντελέρι: Το
Κατσουλιέρι: Μικρό ύψωμα (235μ.) βόρεια της Παιανίας . Σταματάς στη

Κατσώνη: βλ. Καληγιάννη . Κιάφα Ντρίζα: Παλ

Κάτω Μάσκαρι: Κορυφή (554μ .) στη ΒΑ άκρη του ορεινού όγκου του Πατέρα . fa σημαίνει διl
Καψάλα: Μικρό ομαλό ύψωμα με δολίνες, ύψ. 10 27μ. , βόρεια των ψηλών κορυφών της λανθασμένη .
Πάρνηθας, Β-ΒΑ του Αγ. Πέτρου και της Μόλα. Λέγεται και Κρεββάτια. Κιάφα Πίνη : Το διά
Καψαλώνα: Κορυφή (332μ.) στο Ποικίλο . Πιθανή παραφθορά της λέξης Καψάλα. Κιάφα Ραψανά: Η
Καψοσπίτι: Τοποθεσία στη Δ-ΒΔ πλευρά της Πάρνηθας και δυτικά της κορυφής Μουγκουλ­ του νότιου Υμ
τός. Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας. Κιάφα Σκίπιε: Διάc

Κεδροβούνι: Παλαιά ονομασία του βουνού Χαρβάτι, που βρίσκεται μεταξύ Μερέντας κα ι μης κορυφής

όρμου Πόρτο Ράφτη. Είναι η ερμηνεία της αρβαν . ονομασίας Μαλιβ ένια ή Μαλιβένιζα Κιάφα Σούρl: Το δι
(Malivenja ή Malivenjeza) , από το μάλι (βουνό) και βένlσ (ε ί δ ο ς κέδρου) , που δίνουν δίοδος αυτή λ
οι κάτοικοι της περιοχής στο βόρ ειο άκρο του βουνού. Κιάφα Τέρμι: Διάσι
Κέδρος: βλ . Ντρεριβούνι . ΤατοΤου. Bpia l
Κελάδων : Η αρχαία ονομασία της ρεματιάς της Γιαννούλας στην Πάρνηθα . Κιάφα Φίχθι ή ΦΙχ
Κεραμίδι: Κορυφή (984μ.) στη νότια πλευρά της Πάρνηθας και ΒΑ της Φυλής . Κιθαιρώνα . Στ
Κεραμίδι: Ό νομα πηγής στην Πάρνηθα. Βρίσκεται σε ύψ. 840μ. , δίπλα στο ερημοκκλήσ ι Κιθαιρώνας: Βουνό
του Αγ. Γεωργίου, στο ομώνυμο ρέμα που σχηματίζεται μεταξύ των κορυφ ών Κυρά, νορα με το Ν.

Κ ούμπ ουλα και Κορομηλιά . Κιθάρα: « Κ λ ε ι σ τ ή» .

Κεραμίδι: Τοποθεσία παρά το Μπάφι της ΝΑ Πάρνηθας (σήμ . Κρυονέ ρι ), όπου βρέθηκαν έτσι από το σ)
πιθάρια και ερείπια μεγάλου οικοδομήματος, πιθανώς βυζαντινών χρόνων . Κίκιδα: Κορυφή (90
Κεραμιδιού βάραθρο: Βρίσκεται δίπλα (ΝΔ) σ τ η ν κορυφή Κεραμίδι της Πάρνηθας και έχει λαιότερη ονομ
συνολικό βάθος 27μ. Κίκιδα: βλ. Κικ ίλιζα .
Κεραμόη: Ονομασία μέρους της λοφοσειράς Μπαράκου . Λέγεται και Κεραμωτή . Κίκιδα: Μικρή ρεμα
Κέρατα: Χα μ η λές κορυφές (473μ.-470μ .) στη ΝΑ άκρη του Πατέρα πάνω από την εθνική δας . Ανήκει στ
οδό Αθηνώ ν - Κορίνθου. Λέγεται και Τρίκερι ή Τρικέρατο . Κικίλιζα: Κορυφή (6
Κέρατα: Κορυφ ές ( 2 1 9 μ . - 1 9 3 μ . ) στο ΝΔ τμήμα του Αιγάλεω . Η χαμηλότερη λέγεται και Ξέρ­ ηέόιου των Σκ

ξης. Κιμπετούη ρέμα: /

Κερατέας σπήλαιο : Βρίσκεται σ ε ύψ. 570μ., ΝΔ της κορυφή ς Κερατοβ ούνι του Πάνειου . Σκάρπας. Αρχί
Έχει Α .Σ .Μ . 57 και αποτελείται από 4 θαλάμους με συνολικές διαστάσεις 60χ35μ. Κινέτα: Τοποθεσίες ι
Κερατοβούνι: Η ψηλότερη κορυφή του Πάν ειου, ύψ. 648μ. Κερατοβούνι λέγεται και όλο το Κιούση: Πηγή σε ύι
ΝΑ τμήμα του βουνού, ε νώ το ΒΔ λέγεται Πανί . και στην αρχή
Κηφισός: Ποτάμι που τροφοδοτείται από ρέματα της Πάρνηθας και της Πεντέλης και εκ­ Κιούση σπήλαιο: rv
βάλλει στο όρμο του Φαλήρου. Πάρνηθας και
 ΤΟ Π ΩΝ Υ ΜΙ Α Ι 203

Ι μεγάλο Κιάφα Θίπ Η λάκ κα - διάσελο ανατ ολι κά των λόφων Μπαράκ ου κ αι Κίτσι. Στα αρβαν . Qafa
τείχους , σημαίν ει διάσελ ο ή ρά χη.
Κιάφα Καμπέρα: Περιοχή - διάσ ελο στην Πάρνηθα, σε ύψ . 785μ . , στη ΒΔ πλευρά της Ρά­
κορυφή χη ς Κούμπουλα και νότια του ρέματος Μποντιά και του δ α σ ι κο ύ δρόμου.
ώ ρα κα ι Κιάφα Ληστών: βλ. Μάλια Κουσάρι.
Κιάφα Μούζα: Το διά σελο (84 0 μ . ) μεταξύ των κορυφών Καρούμπαλο και Β ορ δοσ ίτι του
Πέτρος , Κιθαιρώνα.
Κιάφα Ντε λέρι: ΤΟ διάσ ελο ( 4 80 μ . ) μετα ξύ του Κάστρ ου του Κορυνού και του υψώματος
Σταματάς στη δυτική Πάρνηθα .
Κιάφα ΝτρΙζα: Παλαι ότερη ονομα σία της κορυφής Δασωμ ένη του Υμ η ττο ύ. Στα αρβαν. Qa­
fa σημαίνει διάσ ελο ή ράχη , δηλ. η ρά χη μ ε τα φρύ γανα. Η ονομασία Κιάφα Δρ ίζι ε ίν αι
) ών της λανθασμ ένη.
Κιάφα Πίνη: ΤΟ διάσ ελ ο μεταξύ τω ν κο ρ υ φώ ν Ταμίλθι και Κούμπουλα της Πάρνηθας.
Κιάφα Ραψανά: Η λάκκα - διάσελο (340μ . ) στην ανατολική πλευρά της κορυφή ς Στρώμα
JγKoυλ­ του νότι ου Υμ η ττο ύ .
Κιάφα Σκίπιε: Διάσελο στη ΝΑ άκρη του Πατέρα , μεταξύ του Τρικ έρατου και μιας ανώνυ­
'Τας και μης κορ υ φ ής (ίσως Μελετάκι ). Στα αρβαν . σημαίνει διάσελο Αετού.
\ ι βέν ιζα Κιάφα Σούρι: Το διάσ ελο μεταξύ Κιθαιρώνα και Πάστρας , σε ύψ . 640μ. Στην αρ χαι ότητα η
δίνουν δίοδος αυτή λεγόταν Δρυός Κ εφαλαί. Στα α ρβαν. σημαίνει αμμ ώδες διάσελο .
Κιάφα Τέρμι: Διάσελο στην ανατολική πλευρά της Πάρνηθα ς, ΒΑ των πρώην ανακτόρων

Τατοίου . Βρίσκεται μ ετα ξύ των 4 κορυφών: Βί γλα - Βερ όρι - Β ίλια και ανώνυμη .

Κιάφα Φίχθl ή Φ Ιχτι: ΤΟ διάσ ελο (84 0 μ . ) μεταξύ των κορ υφών Λ ε στό ρ ι και Λ ουκίσθι του

Κιθαιρ ώνα . Στα αρβαν. σημαίνει διά σ ελ ο της συκιάς .

ικκλήσι Κιθαιρώνας: Βουνό κατάφυτο απ ό πεύκα και έλατα, στ ο ΒΔ άκρο του Ν . Αττικής , στα σύ­
Κυρά , ν ορα με τ ο Ν . Β οιωτίας . Κορυφή: Πρ οφ . Ηλίας ή Ελατιάς ύψ. 1409μ.
Κιθάρα: « Κ λ ε ι στ ή» πηγή σ ε ύψ . 550μ. ΒΑ της Πέτρας Βαρυμπ όπης της Πάρνηθα ς. Λέ γεται
έθηκαν έτσι από το σχήμα τη ς εκεί δε ξαμενής.
Κικιδα : Κ ορυφή ( 9 0 4 μ . ) στα Γεράν εια , Ν-ΝΔ της Μονής Πραρθίου . Λ έγεται και Κικίδια . Πα­
: α ι έχει λαιότερη ονομασία Φουβάγια. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας.
Κίκιδα : βλ . Κικίλιζα .
Κίκιδα: Μικρή ρεματιά στη νότια πλευρά των Γερανείων , βόρεια της Μονής της Αγ. Τριά­
εθνική δας. Ανήκει στ ο Ν . Κορινθίας .
Κικίλιζα: Κορυφή (611 μ.) στη ΒΔ πλευρά της Πάρνηθα ς και στην ανατολική άκρη του ορο­
l ι Ξ έρ­ πέδιου των Σκούρτων . Στο χ ά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κίκιδα .
Κιμπετούη ρέμα: Λέγεται και Κιμπέτου ή ΚιμπιτούγlOυ. Ρεματιά στη Δ-ΝΔ πλευρά τ ης
: νε ι ο υ . Σκάρπας. Αρ χί ζει από τη Σταμάτα και καταλήγει στη ρεματιά της Ραπεντό σας-Βρανά .
;μ . Κινέτα: Τοποθεσί ες στα βόρ εια και νότια Γεράνεια. Δηλώνει τόπο υγρ ό και βαλτ ώδη .
)λο το Κιούση: Πη γή σ ε ύψ . 1000μ. , στη δυτική πλευρά της κορυφής Καραβ όλα της Πάρνηθας
και στη ν αρ χή της ομώνυμης ρεματιάς που λ έγεται και Νίκα .
.α ι εκ­ Κιούση σπήλαιο: Μικρή σπηλιά, σε ύψ. 990μ., ανατ ολικά της κορυφής Φλαμπουράκι της
Πά ρνηθας και μ έσα στη ρεμ ατ ι ά .
204 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝ Α ΤΗ Σ ΑΤΤΙ Κ Η Σ

Κίτσι: Μικρό ς λόφο ς ( 1 8 9 μ . ) μετα ξύ Βάρη ς κα ι Κορωπίου και ανατολικά του δρόμου. Στο Κοντίτα: Πη γ
χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέ ρεται Ψηλοκορυφή. μα σία ~
Κίτσου βουνό: Λό φος (3 1 7 μ.) βόρεια του Αγ . Κ ωνσταντίνου (Καμάρ ιζα) Λαυρεωτική ς. Στην Κόντρα: Δ ίκc
ανατολική πλευρά υπάρχει η σπηλιά Κίτσου με ίχνη ηροϊοτορι κή; κατο ίκηση ς . Ονο­ ύψ ωμα

μασία από το λήσταρχο Κίτσο που έδ ρ ασε στ η ν περιοχή (1860-65). Λέ γεται και Μικ ρό Κόντρα Βίλιc
Ριμπάρι. Ελ αιο χ ι
Κλειδί : Η δίοδο ς -αυ χ ένα ς (64 0μ . ) μ εταξύ τ ων κορυφών Κατσιμίδι και Στρογγυλή τη ς Πάρ­ Κόντρα Γκλιl
ν η θ α ς. μου κα ι

Κλειστά : Τοποθ εσία στ η Ν-ΝΔ Πάρνη θα στην έξοδ ο του φαρα γγιού της Γκούρας , όπο υ και οημαίν ι
η Μονή Κλειστών. Κόντρα Ζέζα :
Κλημέντι: Ονομα σία λάκκας στην Πάρνη θα, μεταξ ύ της κορυφή ς Λέντριζα κα ι του βουνού ρος λ ό q
της Φ υλής . Στη βό ρ ε ι α πλευρά τη ς λάκ κας υπάρχ ει η πη γή Μπίκεζα. Ονο μ ασ ία από Κόντρα Ζέζα
την αρβανίτικη στρατιωτι κή οικογένεια Κλημέντη . Κόντρα Koύ~
Κλίσα Μπινιάρα: Στα α ρβαν. σημαίνει , δ ίδ υ μ η ε κ κ λ η σί α . Βλ. Δικ λισιά . Κοπανάς: ΛC
Κλίτσικας : Λό φος ( 26 8 μ .) πάνω ( βό ρε ι α) από τη Λί μν η Η ρα ίο υ . Ανήκει στο Ν . Κο ρ ινθ ίας Βύ ρ ωνι
Κοιμήσεως Θεοτόκου «Κλειστών» Μονή: βλ. Μονή Κλ ειστών . Κοπριές : Ορ ι
Κοιμήσεως Θεοτόκου Μονή: Γυ ναικείο μ ο ναστήρι παλαιοημερολογητ ών , σε ύ ψ. 430μ. , διο Φ ο ι
στον οι κισμ ό Θ ρ ακο μ α κεδόνες Κορακάς:Λ ό
Κοκκιναράς : Τοπο θεσία στη δυτική πλευ ρά τη ς Π εντέλη ς , όπου ο ο ικ ι σμ ό ς Πολιτεία. Κορακοβούν

Κοκκιναράς: Ρεματι ά στ η δυτική π λευρά τη ς Π ε ντέ λη ς , που κατα λή γ ει στο ν Κηφισό ποτα­ Κορακοβούν
μ ό (περ ιοχ ή Χελ ι δ ον ο ύ ) . Λέγε τα ι και ρέ μ α τη ς Πύρ νας. Πα λαι ό :

Κοκκινάρης: Λό φος (2 6 6 μ .) ΒΔ του Μαρα θώνα . Λέγεται και Κο κ κίνης . Λι θά ρι,

Κόκκινα Χώματα: Κ ο ρυφή (661μ. ) στη ΒΑ ά κρη του Πατέρα , μετα ξύ τω ν κο ρ υ φών Μάσκα­ Κορακοβουν ι
ρι και Καραούλι ν ιού ΤΟ L

Κοκκινοβούνι: Άλλη ον ο μ α σ ία του λόφ ου Μάλια Κο ύ κι. Κορακοβουνι

Κοκκινόβραχος: Κορυφή ( 40 8 μ .) στη ν ανα τ ολ ική π λευ ρά τη ς Πά ρ νηθα ς . Λ έγε τ α ι κα ι Κοκ­ β ο υνι ού
κ ιν ο β ο ύ ν ι και παλαι ότερ α Guri Kuki. Κορακόπετρ c
Κοκκινόβραχος: Ονο μ α σία βρά χων στο Πά νειο . Β ρίσκο νται Δ-ΝΔ τη ς κο ρ υ φ ής Πανί κα ι Κοράκου ρέμ
ν ότ ι α τη ς κορυ φή ς Κερατο β ούν ι . Αγ ριλ ίκ ι
Κοκκινοκορφ-ές και -ή : β λ. Μά λια Κο ύκι α κ α ι Μ άλι α Κούκι. Κορακοφωλυ
Κοκογκίνη: Ύ ψω μ α (2 9 9 μ .) ανατο λι κά τη ς Μερέντας . Πλαταν:

Κοκορέτσιζα: Κο ρ υφ ή ( 549 μ .) στο συγ κ ρό τ η μα υψωμ άτων του Βαρνάβα ( Μ αυρο βο ύνι) . ηοθ ετ ε!
Χω ρ ίζε ται από το β ουν ό Καμ ά ρι μ ε τη χα ρ ά δ ρ α Χο ύ ν η . Σ το χάρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφέ­ Κορομηλιά: ~
ρ εται Αν ρ ι ο φυση κι ά (όπως δ η λ. ερ μ ηνε ύε τα ι απ ό τ α α ρβ α ν. ) . μίδι και
Κολοσούρα Μεγάλη: Κ ορυφή , ύψ. 11 0 7 μ . , στο ν Π ατ έρα , βόρ εια τ ου Με γ άλου Κρύφτη κα ι Κορομηλιά: Γ
δυτι κά τη ς κορ υ φ ής Λε οντά ρ ι , από την οπο ί α χ ω ρίζε τα ι μ ε τ ο δ ιάσ ελο Μύλ ο ς . Κορομηλιά: ~
Κολοσούρα Μικρή : Κο ρυ φή , ύψ . 1 018μ . , στον Πατέρα και δυτι κά τη ς κορ υ φ ής Μ εγάλη Κορόνα: Κορι

Κολοσού ρα . Μι κ ρ ό Β
Κονάκια: Τοπο θ εσί α και κο ρ υ φ ή στα Γερά νεια. Άλ λη ονομασία Γκο ύρα Κ όκ κα λ η. Κορορέμι: Kc
Κόνιαρη ρέμα : Ρεματιά στη ΝΔ Π άρ νη θ α , μ ετ αξύ των κορ υφώ ν Ταμίλ θι και Κο ρο μ ηλ ιά , 1-1 , 5μ .

που καταλ ήγε ι στο ρ έμα Γκ ούρα ς-Για ννού λα ς α ναφ έρι
 ΤΟΠΩΝΥΜ Ι Α Ι 205

ι δρόμου . Στο Κοντίτα: Πηγή , σ ε ύψ . 460μ., ΝΑ της Πέτρας Βαρυμπόπης της Πάρνηθας. Πιο σωστή ονο­
μααία Κοντίτο που σημαίνει παλιό υδραγωγείο.
lεωTlκής. Στην Κόντρα: Δίκορφος λόφος (335μ.-334μ.) ΝΔ του Κορωπίου . Από το αρβαν . Kodra (λόφος ,
)ίκησης . ονο­ ύψωμα) . Αναφέρεται και ως Κόντρεζα .
εται και Μικρό Κόντρα Βίλια: Λόφος ( 1 4 9 μ . ) ανατολικά του ν έου δρόμου Κερατέας-Λαυρίου πριν από το
Ελαιοχώρι.

ιυλή της Πάρ­ Κόντρα Γκλιάτε: Μικρό ύψωμα (202μ .) μ εταξύ Βάρη ς και Κορωπίου, α νατολικά του δρό­
μου και ΒΑ από το Κίτσι . Στην κορυφή του ερείπια αρ χοία; οχύρωσης. Στα αρβαν.
ρας, όπου και σημαίνει μακρύ ύψωμα . Σε ορισμένου ς χάρτες αναφέρεται ως Κόντρα Ζέζα.
Κόντρα Ζέζα: Μικρό ς λόφος (255μ.) ν ότια της Παιανίας . Από το αρβαν. Kodra e ΖθΖθ (μαύ­
σι του βουνού ρος λόφος).
)νομασία από Κόντρα Ζέζα: βλ. Κόντρα Γκλιάτε.
Κόντρα Κούκια: βλ. Μάλια Κούκια .
Κοπανάς: Λόφος (261 μ .) στη δυτική πλευρά του βόρ ειου Υμηττού παρά τον οικισμό του

· Κορινθίας . Βύρωνα και δυτικά του οικισμ ού Καρέα.

Κοπριές: Οροπέδιο στη ΒΑ άκρη της Πάστρας . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας . Λέγεται και οροπέ­

σε ύψ. 430μ . , διο Φούσκινα.

Κορακάς: Λόφος (292μ .) στην ανατολική πλευρά του Πατέρα και δυτικά της Μάνδρας.
lολιτεία . Κορακοβούνι: Κορυφή (701 μ.) στην Πάρνηθα ανατολικά του Αγ. Μερκουρίου.
Κηφισό ποτα­ Κορακοβούνι: Έχει επικρατήσει να λέγεται έτσι μία κορυφή ύψ. 728μ. στο βόρειο Υμηττό .
Παλαιότερα λεγόταν Κορακοβούνι ή Κορακόπετρα ή Βρά χος του Κόρακα , και σήμερα
Λιθάρι , ένας λόφος 363μ . στου ς πρόποδες του Κορακοβουνιού .
υφών Μάσκα­ Κορακοβουνιού βάραθρο: Βρίσκεται σε ύψ . 570μ . ΝΔ της κορυφής 693 του Κορακοβου­
νιού του Υμηττού . Έχει κατακόρυφο βάθος 29μ. και Α.Σ.Μ. 492.
Κορακοβουνιού σπήλαιο: Βρίσκεται σε ύψ. 650μ. Ν-ΝΔ της κορυφής 728 του Κορακο­
:γετα ι κο! Κοκ­ βουνιού του Υμηττού. Είναι μία απλή σπηλιά 5χ5 μ . και έ χ ε ι Α .Σ.Μ. 6573.
Κορακόπετρα: βλ. Λιθάρι και Κορακοβούνι .
υφής Πανί και Κοράκου ρέμα: Βρίσκεται στη νότια πλευρά του Αγριλικιού και χω ρ ί ζ ε ι αυτό από το Μικρό
Αγριλίκι της ΒΑ Π εντ έλης.
Κορακοφωλιά: Κορυφή (581 μ.) στην Πάρνηθα στο αντέρεισμα μεταξύ των δύο ρεμάτων
Πλατανάκι και Αγ. Γεωργίου ή Ράπι . Στη θέση αυτή όπου και υπολείμματα τειχών το­
( Μα υ ροβο ύ ν ι ). ποθετείται το αρχαίο φρούριο Λειψύδριο .
, Γ.Υ.Σ. αναφέ­ Κορομηλιά: Κορυφή (983μ.) στη νότια πλ ευρά της Πάρνηθας , μεταξύ των κορυφών Κερα­
μίδι και Κούμπουλα.
ου Κρύφτη και Κορομηλιά: Πηγή σ ε ύψ . 1020μ . στην ανατολική πλευρά τη ς κορυφής Αβγό της Πάρνηθας.
Λύλος . Κορομηλιά: Κορυφή (638μ.) στη νότια πλευρά του Πατέρα.
) υ φ ή ς Μεγάλη Κορόνα : Κορυφή (761 μ.) στη δυτική πλευρά του Πατέρα, νότια και ΝΔ από το Μεγάλο και
Μικρό Βαθυ χώρι .
!Ίλη. Κορορέμι: Κορυφή (318μ .) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας, όπου σώ ζο ν τ α ι ερείπια με ύψ.
σι Κορομηλιά , 1-1 ,5μ. αρχαίου πύργου (διάμετρος εσωτ. 12,70, εξωτ. 16,70). Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ .
αναφέρ εται Ρέμα .
206 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

Κόρπη σπήλαιο: Σπηλιά, σε ύψ. 550μ., βόρεια της Μονής Γενεσίου Θεοτόκου Ντάρδιζας Κούμπουλα: Κο

στην Πάρνηθα. Στην είσοδό της κτίζεται εκκλησία του Αγ. Αντωνίου. στή σάν Ρ(

Κόρτσι: Κορυφή (584μ .) στη δυτική Πάρνηθα βόρεια από το Κάστρο ίου Κορυνού. Έχει μια Κούπιζα : Περιο;

εντυπωσιακή ορθοπλαγιά προς το ομώνυμο ρέμα που καταλήΎει στο Σαραντοπότα­ φέρεται Τη

μο , όπου και η σπηλιά Τρύπιο Λιθάρι. Κουρόρα : Δίκορ

Κορυδαλλός: Το Α-ΒΑ ύψωμα του κεντρικού τμήματος του Αιγάλεω, με ψηλότερη κορυφή ξη του βο υ

τον Κορυδαλλό ύψ. 284μ . Κούρτεζα: Η ψη

Κορυνός: Κορυφή (520μ .) στη δυτική πλευρά της Πάρνηθας, όπου ερείπια του αρχαίου Κουσίζα: Τοποθ

κάστρου του Κορυνού. Τα σωζόμενα ερείπια μιας πλευράς του τείχους έχουν μήκος μπόπης . Π

γύρω στα 40μ . και ύψ. 1,5-2μ. Η κορυφή λέγεται και Κάστρο. Κουτάλα: βλ. Λκ

Κορυφή: βλ Λουκίσθι, Μάλια Κουσάρι, Μάλια Ψάθα, Μπρέντεζι, Τζίντζι και Φράσι. Κουταλάδες: 0\
Κορυφούλα: βλ. Μάλια Μπλέτα, Ταμίλθι και Τσαούσι. από ιο Αλ;

Κορφή: βλ Γκλιάτσα και Μπελέτσι. Κουτούκι: Ονομ

Κορώνη: Η μικροχερσόνησος(ύψ. 131μ.) βόρεια του όρμου Αυλάκι του Μαρκόπουλου . Εί­ Κουτούκι: Τοπο l

ναι η αρχαία Κορώνεια . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κουρού νι. Κουτούκι σηήλ:

Κοτρόνι: Κορυφή (641 μ .) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας, δυτικά της Κακής Ράχης . Στο και απέχει

χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Πετροκορυφή . Γράφεται και Κοτρώνι. 300μ. Έχε

Κοτρόνι: Λόφος (366μ.) μεταξύ Λίμνης Μαραθώνα και χωριού Καπανδρίτι. Δίπλα στην κο­ από κολόν

ρυφή εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής . Κουτρούλιεζα : ~

Κοτρόνι: Οι ανατολικές απολήξεις (262μ.-241 μ .) του λόφου Μύτικας του Αυλώνα. πολλές δοl

Κοτρόνι: Λόφος (235μ.) μεταξύ του οικισμού Βρανάς και του Μαραθώνα. Στη ΝΑ πλευρά Κούτσιθι: Άλλη (
του, στη θέση Τσέπι , πρωτοελλαδικό νεκροταφείο . από το αρ ι

Κουκίστρα: βλ Τσαβέλα . Κατά μία ά

Κούκος: Άλλη ονομασία της κορυφής Λαγός, ύψ. 1151 μ. της Πάρνηθας . Στη νότια πλευρά Κουτσομύτης: ~

της , γνωστής σαν πλαγιά του Κούκου, υπάρχει η πηγή Παλιοχώρι . Στη δυτική πλευρά Κουτσούρι: Κορ

της υπάρχει η πηγή Βιλλιάνι . Κουφός : Λόφος

Κούκος: Η ψηλότερη κορυφή , ύψ. 463μ. , του Αιγάλεω . Λέγεται και Πυροβολεία . Κράκουρα: βλ . f
Κουκουνάρι: Ονομασία ράχης (880μ .) στα Γεράνεια, μεταξύ Παλιοβούνας και Μικρής Ντου ­ Κράπθι : Κορυφr

σκιάς. Ανήκει στο Ν. Κορινθίας. πέδιο ΒΑτ

Κούκουρας: Κορυφή (817μ.) στη ΒΑ περιο χή της Πάρνηθας . Νότια της κορυφής υπάρχουν Κρεββάτι: Μικρι'

πολλές δολίνες . Κρεββάτια: βλ. Ι

Κουκουρέτσεζα: Κορυφή (798μ .) στην ανατολική Πάρνηθα, νότια της κορυφής Κατσιμίδι. Κριεμάδι: ΤοποΕ

Κούλα: Παλαιότερη ονομασία κορυφής (471 μ .) στη δυτική πλευρά του βόρειου Υμηττού , ρίτσα , κον:

όπου και πύργος. Η ονομασία προέρχεται από το τούρκ. Kule (πύργος). Κατά μία Κρίκεζι: Ρεματιά

εκδοχή λέγεται πύργος της Ανθούσας . Κριοκεφαλή: Q1

Κουλουριώτικο ρέμα: Ονομασία του ρέματος της Ζωηρέζας στον Πατέρα, από την τοπο­ από τη βρι

θεσία Καντήλι μέχρι τη θάλασσα του Μ . Πεύκου . Κρίπεζα: Κορυφ

Κουμαριές: Μικρό ύψωμα (393μ.) στη ΒΑ άκρη της Πάρνηθας, μεταξύ των κορυφών Μπε­ Κρισιγιώνα: Τρ ι

λέτσι και Μαυρηνόρα. (Πλάκα). ΙV

Κουμαροδιάσελο: βλ Μάριζα . Κρόϊ Πέτρος : Κ(

Κουμαρρόραχη: βλ Ράχη Νίκα . της Γ.Υ.Σ . (

 ΤΟ Π Ω Ν γ Μ ΙΑ Ι 207

τόκου Ντά ρδιζας Κούμπουλα: Κο ρ υ φ ή ( 978μ . ) στην Πάρνηθα , δ υ τικά τη ς κορυφής Κυ ρά. Περισσότερο γνω­
στή σάν Ράχη Κούμπουλα. Νότια τη ς κορυφής υπάρχουν α ρ κ ετέ ς δολίνες

ο ρ υ νο ύ . Έ χει μια Κούπιζα: Περιοχή και κ ορυφή (291 μ. ) στη Ν Α ά κ ρη το υ Πάν ειου . Στο χά ρτη τη ς Γ.Υ.Σ. ανα ­

Ό Σαρα ντοπ ότα ­ φέ ρ ετα ι Τη γά ν ι . Πιο σωστή ονο μασ ί α Το γά νι.

Κουρόρα: Δ ί κορφος λόφ ος (3 49 μ .-3 46 μ .) στη Λαυ ρεωτι κή . Απ οτελ εί τη ν ανατο λι κή απόλη­

ηλότερη κ ορ υφ ή ξ η του βου νού τη ς Π λ ά κα ς Στα αρβαν. σημα ίν ει Στε φά νι .

Κούρτεζα: Η ψη λότ ερη κορ υφ ή τη ς Πά στρα ς ύψ . 10 25μ. Λέγε τα ι κα ι Τσούκα .

πια του αρ χαί ου Κουσίζα: Τοποθεσ ία στη ν Πά ρ νη θα , μεταξύ τ ω ν κ ορυφ ώ ν Φλαμπουράκι και Π έτρα Βαρυ­

J u ς έχο υν μή κο ς μπόπης . Πιθα ν ώ ς προ έρ χεται από το αρβαν. Kusi ( κ α ζάν ι) .

Κουτάλα : βλ Λιού γκ ο.

ιι Φρά σι Κουταλάδες: Ο ν ομασία πρόβου νου του βόρ ειου Υμηττού , ύ ψ. 315μ . Β ρί σ κ εται α νατο λικά

από το Αλε πο βούν ι και νότι α από το νε κροταφείο τη ς Και σαρια νή ς

Κουτούκι: Ονομασία της κορ υφ ής τη ς Μερέ ντα ς από του ς κατο ίκου ς των Καλυ β ίων .

αρκόπουλου. Εί ­ Κουτούκι: Τοπο θεσία σ τ ην ανατολι κή π λευρά του β όρ ει ου Υμ η ττού .

Κουτούκι σπήλαιο: Βρίσ κεται σε ύψ . 520μ . στη ν ανατολική πλευρά του β όρειου Υμ η ττο ύ

χ κή ς Ρά χης . Στο και απέ χει 3,5 χ ιλ. από την Παιανία . Ε ίναι τουρι στικά α ξιοποιημένο , μ ε διαδρομή
300μ . Έ χει μία με γάλη αίθουσα δια στάσ εω ν 60 χ2 0χ 1 5 μ . , που χ ω ρίζετα ι σε τμήματα

i. Δίπλα σ τ ην κο ­ από κολό νε ς και στα λακτιτι κά παραπετά σματα. Έ χ ει Α .Σ.Μ. 88.
Κουτρούλιεζα : Κο ρυ φή ( 884 μ .) στ η δυτική πλευρά της Πά ρνηθα ς . Στην περι οχή υπά ρχουν

υ λών α . πολλ ές δ ολίνες . Στο χά ρτ η τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέρ εται Στ α υρός.

Στη ΝΑ πλευ ρά Κούτσιθι: Άλλη ο νομασία τη ς κο ρυφής Πέτρα Καραδήμα το υ Πατ έ ρα. Πι θα ν ώς π ρ ο έ ρ χεται
από το αρβα ν . Kutsi, και υποκορ. Κ ούτ σιθι , που σημαίν ει απ ότομη βρά χινη κορ υ φ ή .
Κατά μία ά λλη ε κδοχ ή σημαίνει μικ ρό κα ι ε ί ναι η ΒΔ κορ υ φ ή 761 μ .
.τη νότ ι α π λ ευ ρ ά Κουτσομύτης : Μικ ρ ό ύψ ωμα ( 6 0 7 μ.) Ν Α απ ό τα Σ κού ρτα . Αν ήκε ι στο Ν . Βοιωτία ς

η δυτική πλευρά Κουτσούρι: Κο ρυφή (7 32 μ .) στη ΒΔ Πά ρ νηθα.

Κουφός: Λόφος (510 μ . ) στ ην Π ε ντ έλη , ό που και το Ασ τεροσκο πεί ο .

)λε ία .
Κράκουρα: βλ Κρισι γιώνα.

< αι Μικρής Ντου­ Κράπθι: Κορυφή ( 940μ.) τη ς Πάστρ ας , β ό ρε ι α της Οινόης. Έτσι λέγετα ι και το μι κ ρό ορο­
πέδι ο ΒΑ τη ς κορυφής . Η ονομασία Κράφτι είναι λα νθασμένη.

) uφή ς υπάρ χου ν Κρεββάτι: Μι κ ρό ο ροπέδ ιο στο νότι ο Υμηττό. Λ έγ εται και Κρεββ άτια .
Κρεββάτια: βλ Καψάλα Πάρ νηθα ς.

Jφ ής Κατσιμίδι . Κριεμάδι: Τοπο θεσία και συ νοικισμ ό ς στον Πατέρα , στη β ό ρ εια πλ ευ ρά τη ς κορ υφ ής Γκο ­

Ι ό ρε ιο υ Υμ ηττού , ρ ίτσα , κον τά στο δ ρ όμ ο Βιλι ων - Π ό ρτο Γερμε ν ού .

φγος). Κατά μία Κρίκεζι : Ρεματι ά σ τ η ΒΔ πλευρ ά του Μαυροβουνι ού Βαρ νάβα.
Κριοκεφαλή: Ονομαστή πηγή στη Μ ο νή Κα ισα ρι αν ής, πο υ έχε ι πά ρ ει την ονο μ ασ ί α τη ς

Χ , από τη ν τοπο­ α πό τη βρύση μ ε το μαρμά ρι νο κεφάλ ι κ ριού.

Κρίπεζα: Κορυ φή (77 5 μ .) στ ην Πάστρα και ΒΑ τη ς Μο νή ς Οσ ίου Μελετίου .

v κορ υφών Μπε­ Κρισιγιώνα : Τρικό ρ υφο ύψ ωμα (964 μ . -962 μ .-9 5 7 μ .) στη ν Πά ρνη θα , δυτικά τη ς Ντράσι ζας
( Π λά κ α ) . Μία από τι ς κο ρ υ φές λέγεται Κρά κουρα .
Κρόϊ Πέτρος: Κορυφή (5 72 μ . ) στη βόρ εια πλευ ρά του Μαυροβου νιού Βαρνάβα. Στο χά ρ τη
τη ς Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Βρύση.
208 Ι Τ Α Β Ο ΥΝ Α ΤΗΙ ΑΤΤ Ι Κ Η Ι

Κρόϊ Ρίζισι: Πηγή στους πρόποδες ( ρ ι ζά) της κορυφής Πυργάρι της ΒΔ Πάρνηθας . Λάσκαρη : βλ. rv
Κρόνιεζα: Πηγή στην Πάρνηθα, Λαφίνα: Ρεματιc
- σε ύψ . 790μ. στη ρεματιά της Γκούρα ς β όρ εια της σπηλιάς Μπατάκα. Ν . Κο ρι νθί
- σε ύψ. 520μ. , στη ΝΑ πλευρά της κ ορυφής Μπελέτσl. ) Λαχόρ): Γράφετ
Κρόνιεζα: Μικρή πηγή στο ρ έμα Πρόϊ-Στ είρι μετά ιόν Άγ. Αθανάσιο και δίπλα στο δρόμο Κερατ έα ξ
Κουβαρά - Π όρτ ο Ράφτη. Λέγ ετα ι και Κρόνιζε ς. Πρ οέρχεται από το αρβαν. Krua ή Κro ί Λειψύδριο: Α ρ χ
(βρύ ση ) και Kronie-ja ( β ρ υ σο ύ λ α) . Γράφ εται ~
Κρούδι: β λ. Ντρεριβούνι . Λέντριζα: Κ ορικ
Κρύα Βρύση: Πηγή στο ρ έμα Κιμπ ετ ούη τη ς Σκάρπας. Άλλη ον ομα σία Κυρά . ηρ ο έρ χ εκ

Κρυόβρυση: Παλιά πηγή , σε ύψ. 8 20 μ ., δυτικά τη ς λάκκας Ζιρ έλι της Πάρνηθα ς. Γ. Υ.Σ. α ναι
Κρυόβρυση: Πη γή σ το Χάραδρο , νό τ ι α του φράγματο ς της λίμ νη ς Μαραθ ώνα , όπο υ πα­ Αεοντάρι: Η ψη :
λαι ότερα υπήρ χε νε ρο τ ρ ι β ή. Λεονταριού στη

Κρύο Πηγάδι: Πηγάδι σε ύψ. 77 0μ . , στη δυτική Πάρ νηθα ΝΑ του Μουγκουλτ ού. ρα κοβούνι
Κρύο Πηγάδι: Πηγάδι σε ύψ. 540μ. στ η βόρ εια πλευρά τη ς κορυφή ς Καρύδι τ ου Πατέρα, δύ ο μ εγά λ

δίπλ α στο δρ όμ ο Βιλί ων - Π όρτο Γ ερμ ενού . Λεστόρι: Κ ορυφ

Κρυφονέρι : Πη γή σε ύψ. 10 6 0μ . βόρ εια τη ς κορυφή ς Αβγό τη ς Πάρ νηθας . έ ρχ ετ α ι απ
Κρύφτη ρέμα : Ρεματιά στη νότια πλευρά του Πατέ ρα. Αρχίζει από το Μικρό Κρύφτη και Λημέρια : Κορ υφ

κατα λήγει στο ρ έμα τη ς Καμάρας . σ ά ρ ι . Ανήκ

Κρύφτης Μεγάλος και Μικρός : Μεγάλα καταβυθίσματα (πόλγ η και δολ ίνη) στον Πατέρα Λημικό: Τοηοθε
και στα νό τ ι α των κο ρ υ φ ών Μ εγ ά λη Κολοσούρα και Λεοντά ρι αντ ίστοιχα. π ύργ ου (8
Κτυπητό: Ονομασία τη ς κ οίτη ς του Κηφισού ποταμού στο ύψος τη ς Μ εταμόρφω σης . Λημικό : Μικρή η

Κυνόσουρα: β λ. Μύτι κας . Λημικό: Πε ρι οχή

Κυπαρίσσι: Ονομασία του ψη λότε ρου πηγαδιο ύ του Πατ έρα , σε ύψ. 675μ . , δυτι κά απ ό τα π ύργου. Λι
Παλαιοκούντ ουρα . Λιάδα: Π ερι οχή (
Κυρά : Κορυφή , ύψ . 11 6 0μ . , στην Πάρ νηθα . Παλαι ότερη ονο μ ασία Μάλι Ζόν ια. κ ός πύργο
Κυρά: Όνο μ α πηγή ς στη ν Πάρνη θα, σε ύψ . 1 09 0μ. , μ ετα ξύ των κο ρ υ φών Α βγό και Φλα­ Λιβαδώνας ρέμ l
μη ο ύ ρι κ αι ρέ μ α Χ ,

Κυρά: Άλλη ονομ ασία της Κρύας Βρύση ς στο ρ έμ α Κιμπετούη τη ς Σκάρπ ας . Λιθάρια: Κ ορυφ Γ
Κυριάκου πηγάδι: Το ψη λότερ ο πηγάδι τη ς Πάρνηθα ς , σε ύψ . 7 6 0μ . , β ό ρε ι α του ο μών υ­ Λιθάρι Κόρακα:
μ ο υ ρ έματ ο ς Κυ ριάκου . Λίμνη: Ονομασ ίc
Κυριάκου ρέμα: Μι κ ρή ρεματιά στη ν Πά ρνηθα . Αρ χ ίζει δυτι κά τη ς Λά κ κα ς Λ ε β έντη και κα­ έντ ον ω ν βr

ταλήγει στο Μαυρό ρ εμα . Λίμνη Μαραθώ\l

Λαγός: Κο ρυ φ ή, ύψ . 1151μ . , στη ν Πάρ νηθ α , ΒΔ τη ς Αγ. Τρι άδα ς. Λέ γεται και Κούκο ς. χε ιμ άρ ρων

Λάκκα Κίκιδας : Τοποθεσία παρ ά την κορυφή Κί κιδα των Γερανεiων. Δημ ι ουργή

Λάκκα Λεβέντη: Λάκ κα - δολίνη στην Π ά ρνηθα , βό ρεια της κορυφή ς Καρ αβ όλα . Λιόπα: Κορυφή Ι

Λάκκα Μάλι: Η σχετ ι κά ο μ αλ ή Α-ΝΑ πλευρά του Πάνειου παρά την Κερατέα. Lope ( αγε λ
Λάκκα Πατέρα: Μ εγάλη λάκκα-οροπέδι ο στο ν Πατέρα , βόρ εια των κο ρυφ ών 1091 μ. και ε ίν α ι μεταξ :

10 2 0 μ ., όπο υ και παλιά λατομ εία. Γ ε λα δοκορ

Λάκκα Τσαούσι: Μικρή λ άκκο δ υ τι κά τη ς κορυ φή ς Τσαού σι τη ς Πάρ νη θα ς . Λιόπεζα : Ά λλη Ο '
Λαμηροβούνι: Ονομασία του α νατολικού μέ ρου ς του Μαυροβ ουνι ού ή και όλου του νότιο υ Λιόπεσι σπήλα»
Υμ ηττο ύ , που δι νότα ν κατά το 170 και 180 αι. από του ς ξένο υς περιηγη τ έ ς. τη ς Πάρνηί
 ΤΟΠΩΝΥΜΙ Α Ι 209

Jρνηθας. Λάσκαρη: βλ. Μάσκαρη.

Λαφίνα: Ρεματιά στη βόρεια πλευρά της κορυφής Τρεις Πόρτες των Γερανείων. Ανήκει στο

]. Ν. Κορινθίας.

Λαχόρι: Γράφεται και Λαχώρι. Δίκορφος λόφος (244μ .-241μ.) και περιοχή ανατολικά της
5ίπλα στο δρόμο Κερατέας προς τον όρμο του Δασκαλειού.

ι βον . Krua ή Κroί Λειψύδριο: Αρχαίος αμυνυκό; πύργος, πιθανώς στή θέση Κορακοφωλιά της Πάρνηθας.
Γράφεται και Λιψύδριο.
ΛΈVTpιζα: Κορυφή (9 0 2 μ . ) στη δυτική Πάρνηθα, ΒΔ από το Κλημέντι. Πιθανώς η ονομασία

φά .
προέρχεται από ΤΟ αρβαν. Lendera ( β ε λ α ν ιδ ι ά ) και υποκορ. Lendreza. Στο χάρτη της

lνηθας .
Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Βελανιδι ές.

ιθώνα , όπου πα­ Λεοντάρι: Η ψηλότερη κορυφή του Πατέρα , ύψ . 113 2μ . Λέγεται και Έλατος.
Λεονταριού σπήλαιο: Σπήλαιο (Α. Σ .Μ . 91) σε ύψ . 520μ. , στη ΒΑ άκρη του υψώματος Κο­

υλτού.
ρακοβ ούνι του Υμηττού . Έχει διαστάσεις 50χ20χ1 Ομ. και από διάκοσμο παρουσιάζ ει

ρύδι του Πατ έρα ,

δύο μεγάλες σιαλανμιηκέ ; σειρές και έναν ομπρελο ειδή σχημσησμό .
Λεστόρι: Κορυφή, ύψ. 1000μ., σ τ ο ν ανατολικό Κιθαιρώνα, ΒΔ τω ν Βιλίω ν. Πιθανώς προ­
έ ρχ ετ α ι από το αρβαν. Leshtor-i (μαλλιαρός, δασωμένος).
1ικρό Κρύφτη και Λημέρια: Κορυφή ( 6 1 4 μ . ) στη ΒΑ πλευρά της Πάστρα ς . Πιο σωστή η ονομασία Μάλια Κου­
σάρι. Ανήκ ει στο Ν . Βοιωτίας.

ίνη) ατον Πατέρα

Λημικό: Τοποθεσία στη βόρεια και ΒΔ περιοχή της Πάρνηθας , όπου και ερείπια αρχαίου

~Ixα .
πύργου (Β κδμ .) . Πιθανή αρβαν. παραφθορά της λέξης Ελληνικό.

μό ρφωσης.
Λημlκό : Μικρή πεδιάδα νότια τη ς Ραμνούντα ς.

Λημικό: Περιοχή ΒΑ του Μαρκόπουλου , παρά το Πούσι Καλογέρι, όπου και ε ρείπια αρχαίου

μ. , δυηκά απ ό τα πύργου. Λέγεται και Παλαιόπυργο ς .

Λιάδα: Περιοχή στη ΒΔ πλευρά της Μερέντας και νότια του Μαρκόπουλ ου , ό π ο υ μεσαιωνι­

όν κι κός πύργος και ερημοκκλήσι των Ταξιαρχών .

JV Αβγό και Φλα­ Λιβαδώνας ρέμα: Ρεματιά-χαράδ ρα μεταξύ των λόφων Μπάφι τη ς Λαυρεωτικής . Λέγεται
και ρ έμα Χάρακα .

ας .
Λιθάρια: Κορυφή (621μ.) της Πάστρας, ανατολικά των Ερυθρών .

)ρεια του ομώνυ­ Λιθάρι Κόρακα: Άλλη ον ομασία της Κορακόπεφας ή Κορακοβούνι του Υμηττού , ύψ. 363μ.
Λίμνη: Ονομασία πόλγη ς μεταξύ Α. Λιοσίων και Αχαρνών, όπο υ σχηματι ζόταν σ ε περίοδο
ς Λεβέντη και κα­ έντονων βροχοπτώ σεων λίμνη . Στα αρβαν . λέγεται Λ ι ο ύ γ κ ο ή Λιούγκου.
Λίμνη Μαραθώνα: Τεχ νητή λίμνη στη ΒΑ Αττική, σε ύψ . 200μ. περ ίπου , στη συμβολή των

και Κούκο ς . χειμάρρω ν Χάραδρ ος της Πάρνηθας και Π ροσάλεσι του Μαυροβουνιού Βαρνάβα.
Δημιουργήθηκε ΤΟ 1930-1931 ό τα ν τελείωσε το ομώνυμο φράγμα ( β λ. λέξη) .

:Jβόλα . Λιόπα: Κορυφή (802μ .) στη ΝΔ-Δ πλευρά της Πάρνηθας . Πιθανώς από το αρβαν. Ljopa ή
· έα. Lope (αγελάδα, φασόλι) ή Ljoshi (ομαλή ορεινή τοποθεσία γεμάτη χόρτο ) . Η κορυφή
υφών 1091 μ . και είναι μεταξύ των ρεμάτων Γιοργαντίλι και Ξερό ρεμα . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται
Γελαδοκορυφή .

) '
Λιόπεζα: Άλλη ονομασία τη ς κορυφής Αγελαδίτσα της Πάρνηθας .

JI όλου του νότιου Λιόπεσι σπήλαιο: Μικρή σπ η λ ι ά (Α. Σ . Μ . 326) στη βόρ εια πλευρά τη ς κορυφής Α γ ε λ α δ ί τσα

ηγητές. της Πά ρνη θας .

210 Ι Τ Α Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

Λιούγκο ή Λιούγκου: Περιοχή και μικρό ύψωμα (338μ.) μεταξύ της κορυφής Ντάρδιζα της Λυκόραχη: Ρά)
Πάρνηθας και των Αχαρνών. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κουτάλα. Πιθανώς έχει Πλατανάκ
πάρει την ονομασία από τη λίμνη που σχηματιζότανστους πρόποδές του σε περίοδο Λυκόρεμα: Μικ ι
βροχοπτώσεων.Από το αρβαν. Ljug (κοίλωμα με νερό) . ) Λυκόρεμα: Δύο
Λιοφάτεζα: Δίκορφο ύψωμα (696μ. - 686μ .) στη ΒΔ περιοχή του οροπέδιου των Σκούρτων Λυκόρεμα: Άλλ
και ΒΑ του χωριού Πύλη . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας . Λυκόρεμα: Ρεμ
Λίσι: Κορυφή (986μ .), στην ανατολική πλευρά των Γερανείων. Πιθανώς προέρ χεται απο το Λυκούριζα: Pε~
αρβαν . Lisi (δρυς ) . Μάλια Kol
Λογοστάρι: Τοποθεσία με πηγή στη Β-ΒΔ πλευρά της Πάρνηθας , δυτικά της Αγ. Τριάδας Λύκου σπηλιά:
Αυλώνα. Η γραφή Λανοσιάρ: είναι λάθος . Λυχνοσπηλιά:
Λοιμικό: Λανθασμένη γραφή της ονομασίας Λημικό . Μαβούνια: βλ. Ι
Λουκά ράχη: Η ράχη (717 μ.) δυτικά της Αγ. Παρασκευής στο Μπόρσl (Πάρνηθα ), που πέ­ Μαζαραίϊκα: Πε
φτει στο οροπέδιο των Σκούρτων , στον Αγ . Δημήτριο . βα νίτικη q:
Λουκίσθι: Κορυφή , ύψ. 1004μ. , στον ανατολικό Κιθαιρώνα, ΝΔ των Ερυθρών. Στο χάρτη Β οιωτ ίας .
της Γ.Υ.Σ. αναφ έρεται Κορυφή. Μακριά Ράχη: f
Λουμπινιάρη Ρέμα: Ρεματιά στη ΝΔ άκρη των Γερανείων. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας . ρεια) από
Λούτζα: Κορυφή (920μ .) στα Γ εράνεια. Αποτελεί τη ΝΔ κατάληξη της κορυφής Μακρυπλάγι . ρινθίας .
Ανήκει στο Ν. Κορινθίας . Μακρόλοφος: Ι
Λούτζι: Ράχη (590μ.) δυτικά της Κακής Ράχης τη ς δυτικής Πάρνηθας. Π εντέλης ·
Λουτρά: Τοποθ εσία στον Πατέρα, μ έσα στη ρεματιά β όρ εια της περιοχής Μυρρίνι και της Μακρυλάκκα : (
πηγής Στα μάτιζα . Πάρνηθας
Λούτσα: Λόφος (228μ.) στην ανατολική Αττική , ΒΑ του χωριού Α. Σούλι και βόρεια του Μακρυμπούρl:
υψώματος Δραγον έρα. Πιθανώς από το αρβα ν . Lutsa (τόπος που κρατά νερά ). Μακρυνόρος: Κ
Λυνκοβούνι: Ύψωμα (332μ .) ανατολικά του οικισμού Άνω Σούλι Μαραθώνα . Παλαιότερ
Λυζιμά ρέμα : Ρεματιά στη δυτική πλευρά του Κιθαιρώνα. Μακρυπλάγι: Ο
Λυκαβηττός: Πολυκόρυφος ονομαστός λόφος της Αθήνας. ΟΙ κορυφές του από ΒΑ προς και Ελατιά
ΝΔ έχο υ ν ύψ. 248μ. , 278μ .• 262μ. και 27Ίμ. όπου και ο Άγ. Γεώργιος . Πιθανώς ε ίνα ι στον πύργ
ο Αγ χεσμός των αρ χαίων . Μακρυχώραφο:
Λύκαινα: Πολυκ όρυφο ύψωμα (725μ .-735μ .-718μ .) στην ανατολική Πάρνηθα και ανατολικά στο δρόμο
των κορυφών Κατσιμίδι και Στρογγυλή . Μάλεζl: Λόφος (
Λυκοβούνι: Κορυφή ( 6 64 μ . ) στη Δ-ΝΔ άκρη του Πατ έρα , νότια από το Μεγάλο Βαθυ χώρι και Μάλεσ
Άλλη ονομασία Μαστρίγκος . χάρτη της
Λοκοβούνι: Λόφος ( 3 3 2 μ . ) στην ανατολική Αττική και Α . του χ ω ρ ιο ύ Άνω Σούλι . Παλαιότερη Μάλεζl: Πολυκό
ο νο μ α σ ί α Βένιζα. Στο χάρτη
Λυκοβούνια: βλ. Τουρκοβούνια . Μάλια Αέρα ή Μ
Λυκόβρυση: Πηγή σε ύψ. 660μ . στην Πάρνηθα. Βρίσκεται στο Μαυρόρεμα και νότια του Μαλιαγκορίτσα:
βουνού της Λυκό βρυσης . Λέγεται και Καμάρα ή Καμάριζα . Μάλια Ζέζα: KOI
Λυκόραχη: Κορυφή (922μ .) στη δυτική περιοχή του Κιθαιρώνα . Λέγεται και Ρά χη Λύκου . της Γ.Υ.Σ. (
Λυκόραχη: Ύψωμα ( 63 0 μ.) στη Δ-ΝΔ άκρη του Πατέρα. Χωρίζει το Μεγάλο από το Μικρό Μάλια Κούκι: Λ<
Βαθυ χώρl . Η ονομασί
Λυκόραχη: Ράχη (4 2 7 μ.) στην Πεντέλη ανατολικά της Ανθούσας. κορυφή .
 ΤΟΠ Ω Ν Υ ΜΙ Α Ι 21 1

ρ ή ς Ντάρδιζα της Λυκόραχη: Ράχη στη ΝΑ άκρη της κορυφή ς Κεραμίδι τη ς Πάρνηθας, μεταξύ του ρέματο ς
λα . Πιθανώ ς έχε ι Πλατανάκι και του υψώματος Ντάρδιζα . Λέγεται και Ράχη Καθηγκάρι.
ς του σε περίοδο Λυκόρεμα: Μικρή ρεματιά στη ΝΑ Π εντέλη, στην περιοχή Ν . Βουτζά.
Λυκόρεμα: Δύο ρ εματι ές στ ο νότιο Υμηττό, ανατολικά και δυτικά του οροπέδιου Κρ εββάτι .
)υ των Σκούρτων Λυκόρεμα: Άλλη ονο μ ασ ία του ρ έματος Βαλανάρης της Πεντέλης.
Λυκόρεμα: Ρεματιά στην ανατολική πλευρά του Πατέρα , δυτικά των Παλαιοκούντουρων .
ρο έρχεται απο τ ο Λυκούριζα: Ρεματιά ΝΔ των Καλυβίων Θορικού , μεταξύ του Πά νεου και τ ων υψ ωμάτω ν
Μάλια Κούκι(α) και Ξελαφτάκι .
. της Αγ . Τριάδας Λύκου σπηλιά: Σπηλιά κάτω ( δ υ τι κ ά ) από την κορυφή του λόφου Μύρτιζα Παιανίας .
Λυχνοσπηλιά: βλ. Πανός σπήλαιο.
Μαβούνια: βλ. Μπαχούνια .
άρνηθ α ), που πέ­ Μαζαραίϊκα: Περιοχή στη ΒΔ περιοχή τη ς Πάρνηθα ς. Η ονομασία προ έρχεται απ ό την αρ­
βα νίτικη φάρα των Μα ζαρακαίων που ήρθα ν στην περιο χή το 140 αι . Ανήκ ει στο Ν.
θρών. Στο χά ρ τ η Β οιωτίας.

Μακριά Ράχη: Κορυφή (880μ .) στη βόρ εια πλευρά των Γερανείων, απ ένα ντι ακριβώς (βό­
ΚοΡ1νθίας. ρ ε ι α ) από τη Μονή Πρ αρθίου . Παλαιότερη ονομα σία Μ άλια Φράσα . Ανήκει στο Ν . Κ ο­
φής Μακρυπλάγι . ρινθία ς.
Μακρόλοφος: Λόφος (520μ.) στη δυτική πλευρά της Πεντέλης και δυτικά τ ου δρόμου Ν .
Π εντ έλη ς - Πολιτείας. Παλαιά ονομασία Τούμπα Γκλιάτα.
ς Μυρρί νι και της Μακρυλάκκα: Ονομα σία μ εγάλη ς λάκκας στη βόρεια πλευρά των ψηλών κορυφών της
Πάρνηθας και ΒΔ του Αγ. Πέτρου και της Μόλας.
λl και βόρ εια του
Μακρυμπούρι : Πηγή στο ρέμα Κιμπετούη μ εταξύ Σκάρπας και Διο νυσοβουνιού.
,ρατά ν ερά) .
Μακρυνόρος: Κορυφή (849μ .) στη βό ρεια περιο χή του Πατ έρα . Λέγεται και Μακρόν Όρος .
~να .
Παλαιότερη ονομασία Malίa g/iate (μακριά κορυφή) .
Μακρυπλάγι: Ονομα σία της ψηλότερη ς κορυφή ς τ ων Γ ερανείων, ύψ. 1369μ . Μακρυπλάγι
του από ΒΑ προ ς και Ελατιάς λέγεται και όλη η ράχη που έχει και μία άλλη κορυφή ύψ . 1350μ . δίπλα
ιος. Πιθανώ ς ε ίν α ι στον πύργο του Ο.Τ.Ε.
Μακρυχώραφο: Ονομασία λάκκας στην Πάρνηθα , βόρεια τη ς κ ο ρ υ φ ή ς Κατσιμίδι και δίπλα
ηθα και ανατολικά στο δρ όμο για Άγ . Μερκούριο.
Μάλεζι: Λόφος (220μ .) στην ανατολική Αττική και ανατολικά του χ ω ρ ι ο ύ Άνω Σούλι . Λέγ εται
Λεγάλο Βαθυχώρι. κα ι Μάλεσι. Προέρ χεται απ ό το αρβαν . Ma/esi (ο ρ ε ι ν ή περιο χή ή μαύρη κορυφή ). Στο
χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφ έρεται Μαυροκορυφή.
Σούλι. Παλαιότερη Μάλεζι : Πολυ κόρυφος λόφο ς ( 2 1 5 μ . ) α νατολικά του Ζάστανου Μαυροβουνιού Βαρνάβα .
Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Μαυρ οκορυφή .
Μάλια Αέρα ή Μαλlαέρα: Κορυφή (3 7 1 μ . ) στη ν Πάρνηθα ΝΑ του Αυλώνα .
)εμα και νότια τ ου Μαλιαγκορίτσα: Άλλη ονομασία της κορυφής Γκορίτσα του Πατέρα.
Μάλια Ζέζα: Κορυφή (4 8 0 μ . ) στη ΝΑ άκρη του Πατ έρα και Δ-ΝΔ της Μάνδρας. Στο χ ά ρ τ η
<οι Ράχη Λ ύ κ ο υ . της Γ.Υ.Σ . αναφέρ εται ως Μαύρο Βουν ό ( π ιο σωστά Μαύρη Κορυφή ) .
'άλο από το Μικρ ό Μάλια Κούκι: Λόφος (2 3 6 μ . ) στα Α-ΝΑ της Κερατέας, δίπλα στο ν έο δρόμο για το Λαύριο.
Η ονομασία Μάλια Κα κή είναι λανθασμ ένη. Στ ο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Κο κκινο­
κορυφή.
212 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤΙΚ ΗΣ

Μάλια Κούκι(α}: Λοφοσειρά (222μ.) ΝΔ των Καλυβίων Θορικού. Λέγεται και Κοκκινοβούνι ή Μάτζι: Τοτκ

Κοκκινοκορφές. Παλαιότερη ονομασία Κόντρα Κούκια . Υπάρχουν δύο σπήλαια στην Μάτσι: Πηγ ι

περιοχή, της Νύφης και του Νταβέλη. Η ονομασία προέρχεται από το αρβαν Malia ή ρά τη(
!
Ma/je a (κορυφή) και Kukje (κόκκινη) . ' Μαυρατζά f
Μάλια Κούκια: Δίκορφο ύψωμα ( 376μ.-357μ.) δυτικά του Καλάμου. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. Λίσι κι

αναφέρεται Κοκκινοκορυφή. Λέγεται και Κόκκινος Λόφος. Μαύρη: KOf

Μάλια Κουσάρι: Λόφος (448μ.) στη νόησ πλευρά του βαθύπεδου της Οινόης και στην Α­ ζας . Π

ΒΑ απόληξη του Πατέρα. Είναι η συνέ χεια προς τα ανατολικά της θ έσης Καραούλι . Μαύρη Κορ

Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κορυφή. Μαυρηνόρc

Μάλια Μπλέτα: Λόφο ς (421μ .) ΒΔ της Μάνδρας και στην ανατολική προέκταση του Πατέ­ τη ς Π<

ρα. Λέγεται κο! Μελισσοβούνι (στα αρβαν. Μπλέτα σημαίνει μελίσσια). Στο χ ά ρ τ η της Μαυρηνόρο

Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κορυφούλα. ρέντα .

Μάλια Πλιάκου: Κορυφή (842μ.) στην ανατολική περιοχή του Πατέρα , δυτικά από τα Πα­ Μαυρηνόρσ

λαιοκούντου ρα και βόρεια της κοιλάδα ς Μυρρίνι . Σημαίνει Κορυφή του Γέρου. Στο λης . Π

χάρτ η της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Παλαιά Κορυφή, ενώ σε άλλους χά ρτες Γέρο Πάλλη . Μαυρηνόρα

Μάλια Φράσα: Παλαιά ονομασία της κορυφής Μακριά Ρά χη των Γερανείων . Πεντέ)

Μάλια Ψάθα: Κορυφή (47 0 μ . ) στη ΒΔ πλευρά του Πατέρα, μεταξύ τη ς ράχης Πέτρα Κορά­ Μαυρηνόρα

κου και της χερσονήσου ΜύTlκας . Στο χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κορυφή . Μαύρη Πέτr

Μαλιβένια: Ονομασία υψώματος (257μ .) βόρεια του βουνού Χαρβάτι σ το Μαρκόπουλο. Παλαιc

Λέγεται και Μαλιβ ένιζα . ΟΙ ονομασίες αυτέ ς στα αρβαν . σημαίνουν βουνό των κέδρων Μαυροβούν

(Maliνenja) και βουνό του κέδρου (ΜalίνenjeΖa). Αγ . Τρ

Μάλι Γκέρι: Παλαιότερη ονομασία της κορυφή ς Π λατύ Β ουνό της Πάρνηθα ς. Παραφθορά Μαυροβούν

του αρβαν. Mali ή Ma/je Gere. Μαυροβούν ι

Μάλιζι : Η αρβανίτικη ονομασία του υψώματος Μαυροβούνι (770μ .) του Πατέρα. του δκ

Μάλιζι: Τοπική ον ομασία της νότια ς πλευρά ς τη ς Μαυρηνόρα ς , παρά την Κακή Θάλασ σα . δεύτερ

Σημαίν ει Μαυροβούνι . μία με'ι

Μάλιζι: Ύψωμα (401μ .) β όρεια του Γραμματικού και ΝΑ τη ς ψηλής κορυφής του Βαρν άβα. νη φυσ

Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Μαύρο βουνό (όπω ς δηλ. ερμηνεύεται). Μαυροβούνι

Μάλι Ζόνια: Παλαιότερη αρβανίτικη ονομασία τη ς κορυφής Κυρά της Πάρνηθας. Μαυροβούν ι

Μάντρα Γ ριάς: Περίεργη ονομασία ερειπίων αρχαίων τειχών , στην κοιλάδα Αυλώνα το υ Μαυροβούνι

Μαραθώνα , όπ ο υ ήταν η έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού . ψηλότ ε

Μάριζα: Λόφο ς (217μ .) στη ΝΑ πλ ευρά του Πάνει ου δίπλα στο δρόμο Κερατέα ς-Αναβύ σσου . Μαυροβούνι

Λέγεται και Κιάφα Μάριζα . Στο χ ά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφ έρεται Κουμαροδιάσελο. των Αγ

Μαρίστα: Πηγάδι σ ε ύψ . 720μ . σ τ η ν Πάρνηθα , βόρεια τη ς κορυφή ς Άρμα. Πιθανώ ς προέρ­

Μαυροβούνι

χ ετ α ι από το αρβαν. Mare (κουμαριά ) και Marista ( τόπος γεμάτος κουμαρι ές) .
σία Μά

Μαρσόρι: Κορυφή (611μ. ) στη βόρ εια πλευρά τη ς Πά στρας , μεταξύ του Κακορέματος κα ι
Στο χάι
του Βαθυρέματος . Στο χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Υψώματα. Μαυροβούνι

Μάσκαρη: Κορυφή (804μ .) στη δυτική Πάρνηθα , μεταξύ Μαύρη ς Π έτρα ς κα ι Κουτρούλι ε­ Μαυρη

ζας . Στο χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ. αναφ έρεται Λάσκαρη . Μαυροβούνι

Μάσκαρι: Κορυφή ( 7 5 8 μ . ) στη ΒΑ πλευρά του Πατέρα , ανατολικά του Μακρυνόρου ς . Μάλιζι.

Μαστρίγκος: Άλλ η ονομασία τη ς κορυφή ς Λυκοβούνι του Πατέρα. Μαυροβούνι

 ΤΟΠΩΝΥΜΙ Α Ι 213

Κοκκινοβο ύνι ή Μάτζι: Τοποθεσία στη νότια πλευρά του Κιθαιρώνα , προς το Πόρτο Γερμενό.

) σπήλαια στην Μάτσl: Πηγάδι σε ύψ . 560μ . , μ εταξύ των κορυφών Ντάρδιζα και Λυκόραχη , σ τ η νότια πλευ­

αρβαν Malίa ή ρά τ η ς Πάρνηθας , απέναντι από τη Μονή Γενεσίου Θεοτόκου .

Μαυρατζά ρέμα: Μ εγάλη ρεματιά στην ανατολική πλευρά των Γερανείων . Α ρχ ίζ ε ι από το

άρτη της Γ.Υ.Σ. Λίσι και διασχίζει την π εδιάδα των Μεγάρων .
Μαύρη: Κορυφή (985μ . ) στην Πάρ νηθα , βόρεια από το Πλατύ Βουνό και νότια της Ντράσι­

όης και στην Α­ ζας. Παλαιότερη ονομασία Ξυλοζέζα .

έ σ η ς Καραούλι . Μαύρη Κορυφή: βλ . ΜάλlO Ζέζα του Πατέρα .

Μαυρηνόρα: Μικρό βουνό, ύψ . 6 4 6 μ. , ανατολικά της Μαλακάσας και στη ΒΑ προ έκταση

: τα σ η του Πατ έ­ της Πάρνηθας . Παλαιότερη ονομασία Μαυρηνόρο ς.

). Στο χάρτη της Μαυρηνόρα: Μικρό καιάφυτο βουνό , ύψ. 405μ. , ΒΑ της Κερατέας και ΝΑ του βουνού Με­
ρ έντα . Λέγεται και Μαυρονόρος ή Μαυροβο ύνι .

: ι κ ά από τα Πα­ Μαυρηνόρα Μεγάλη: Δίκορφο ύψωμα (783μ . - 778μ .) στην ανατολική πλευρά της Πεντ έ­

τ ου Γέρου. Στο λης. Παλαιότερη ονομασία Μεγάλο Μαυροβούνι ή και Μεγάλη Μαυρονόρα.

'έ ρ ο Πάλλη . Μαυρηνόρα Μικρή: Η δίκορφη ράχη (677μ . - 572μ .) νότια της Μεγάλης Μαυρηνόρας της

v. Πεντέλης . Παλαιότερη ο νομασ ία Μικρό Μαυροβούνι.

ης Πέτρα Κορά­ Μαυρηνόρας ρέμα: Ρεματιά στα ΝΔ του υψώματος Πλάτωσι , νότια της Φυλή ς .

φυφή. Μαύρη Πέτρα: Κορυφή (877μ .) στη ΝΔ πλευρά της Πάρνηθας, δυτικά από το Κασούμηι .

ο Μαρκόπουλο. Παλαι ότερη ονομασία Γκούρι ζι ( σ τ ' αρβαν . Gurizi σημαίν ει μαύρη πέτρα) .

υνό των κέδρων Μαυροβούνι: Κορυφή, ύψ . 1091 μ ., στην Πάρνηθα, μετα ξύ των δύο χαραδρώ ν , Χούνη και
Αγ. Τριάδας . ΝΑ της κορυφής είναι κτισμένο το ξ ενοδοχ είο Μον Παρνές.

ας. Παραφθορά Μαυροβούνι: Κορυφή (937μ .) στην Πάσ τρα , ΒΑ της κύρια ς κορυφογραμμής.
Μαυροβούνι : Κορυφή (774μ. - το κολονάκι της Γ.Υ.Σ. είναι στα 770μ .) στον Υμ η ττ ό , νότια

τέρα. του διάσελου Σταυρός και της ρ εματιάς τη ς Ντούκας . Στο Μαυροβούνι υπάρχει, το

Κ α κ ή Θάλασσα . δεύτερο σε βάθος γνωστό βάραθρο τη ς Αττικής (115μ .), ένα μικρό σπηλαιοβάραθρο,
μία μεγάλη σπηλιά, μία μακρόστενη στρογγυλή σπηλιά , καθώς και μία μεγάλη πέτρι­

jς του Βαρνάβα . νη φυσική γ έφυρα .

raI). Μαυροβούνι: Κορυφή ( 77 0 μ . ) στη ΝΑ πλευρά του Πατέρα . Λέγεται και Μάλιζι.

ιηθας . Μαυροβούνι: Κορυφή (660μ.) στη ΝΔ άκρη του Κιθαιρώνα.

χ δ α Αυλώνα του Μαυροβούνι: Συγκρότημα υψωμάτων στο ΒΑ άκρο τη ς Αττικής , βόρεια του Βαρνάβα , με

ψηλότερη κο ρυφή τον Προφ, Ηλία ύψ . 6 4 8 μ .

έας-Αναβύσσου .
Μαυροβούνι: Σχετικά αν ε ξάρτητο ύψωμα 628μ ., στη νότια πλευ ρά των Γερανε ίω ν , βόρεια

διάσελο .
των Αγ. Θεο δώρων. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας .

Πιθανώ ς προέρ ­
Μαυροβούνι: Λ όφος ( 5 1 3 μ . ) στη ΝΑ άκρη του βαθύπεδου της Οινόης. Παλαιότερη ονομα­

υμαρι ές).
σία Μάλι Ζέζα . Στη ΒΑ άκρη του , ο Σαρανταπόταμο ς σχηματίζει έ ν α στενό φαράγγι.

<ακορ έματος και

Στο χάρτη της Γ.Υ. Σ . αναφέρεται Αγκαθιές .
Μαυροβούνι : Άλλες ονομασί ες τη ς κορυφής Μα υρηνόρα της Πεντέλης και του βουνού

και Κουτρούλι ε­ Μαυρηνόρα.

Μαυροβούνι: Ύ ψω μ α (335μ . ) νότια από το Συκάμινο και ΒΑ του Αυλώνα . Παλαιά ονομασία

φυνόρ ου ς . Μάλι ζι .
Μαυροβούνι ή Μαύρο βουνό: βλ . Μάλιζι .
 Τ Α Β Ο ΥΝ Α ΤΗΣ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

Μαυροβουνιού μεγάλη σπηλιά: Βρίσκεται σε ύψ. 520μ . στη ΒΔ άκρη της κορυφής Μαυ­ Μεγάλη Ko~
ροβούνι του Υμηττού. Έ χει διαστάσεις 19χ30χ7μ. και Α.Σ .Μ . 2982. Μεγάλ
Μαυροβουνιού μεγάλο βάραθρο : Βρίσκ εται σε ύψ. 5 8 0 μ . στη βόρεια πλευρά της κ ορυφής Μεγάλη Ko~
Μαυροβ ού νι του Υμηττού. 'Εχει κατακόρυφο βάθος 5 3 μ. κ6ι συνολικό 11 5μ. Λέγεται Μεγάλη Ko~
και Παρεξήγη ση και έ χ ει Α.Σ .Μ. 27. Μεγάλη Λάκ
Μαυροβουνιού μικρό σπηλαιοβάραθρο: Β ρί σκεται σε ύψ . 71 0μ . στην κορυφή Μαυρο­ της Πά
βούνι του Υμ η ττο ύ . Έχει βάθο ς 6-7μ . Λέγεται και Τρύπα του Α έρα και έχει Α.Σ.Μ. 330. Μεγάλη Ράχ
Μαυροβουνιού στρογγυλή σπηλιά: Βρίσκ εται σε ύψ . 510μ. στη ΒΔ άκρη τη ς κορυφή ς Μεγάλο Βοι
Μαυροβούνι του Υμηττού. Έχ ει διαστάσει ς 30χ8μ. και Α.Σ.Μ . 3502. Έτσι λ l
Μαύρο Βουνό: Πολυκόρυφ ο ύψωμα (3 9 6 μ . - 382μ. - 360μ . ) μεταξύ Γερανε ίων και Πατέρα, Μεγάλο Κατ
ΝΑ του Αλεποχω ρίου. Μεγάλο Προ
Μαυρο Βουνό: βλ Μάλια Ζ έζα και Μαύρη Κορυφή του Πατ έρα. το Πέρ
Μαυροδήλεσl : Ρεματιά στη β όρεια πλευρά του υψ ώματο ς Μαυρην όρα . Η ρ εματιά περνά Μεγάλο Ρέμ
από το αρχα ίο Αμφιάρ ειο , μ ετα ξύ Καλάμου και Μαρκ όπουλου Ωρωπού . καταλή
Μαυροκορυφή: βλ Μάλε ζι. τερη 0\
Μαύρο Λιθάρι: Κορυφή (181μ .) μετα ξύ Λεγραι νώ ν κω Σ ου νίου, η νό ι ι α απόληξη της Μεγά­ Μεγάλο Ρέμι
λ ης Βίγλα ς. ρης κα

Μαυρολίμνη: Τοποθεσία στη Β-ΒΑ άκρη των Γερανε ίων, όπο υ παλαιότερα μικρή ανεξάρ­ Μεγάλο Ριμ ι
τητη λ ίμνη δ Ιπλα στη θάλασσα. Μελετάκι: Tc
Μαυρονόρι: Ονομασ ία που δίν εται στο βουν ό Μαυρηνόρα, πιθανώ ς α πό το Μαυρο νόρος. τια κο ρ

Η ονομα σία δίν εται και για τη ΒΑ άκρη του ( η σω στ ή ε ίνα ι Τσ ουργέλι ). Μελίσσι: Δίκ
Μαυρονόρος: Παλαιότερη ή και άλλη ονομασία τω ν διάφορ ων κορυφών Μαυρη νόρα ή ονομαc

Μαυρ οβού νι . Μελισσοβού

Μαυροπλαγιά: βλ Πρι νια ζέ ζα . Μεντέλη: Ον
Μαυρόρεμα: Ρεματιά στη νόι ι α πλ ευρά των Γ ερσν είων , Ανήκει στο Ν . Κορ ινθίας. θανώς
Μαυρόρεμα: Μεγάλη ρ εματιά στη βόρεια πλευρά της Πάρνηθας . Έχ ει μήκος 12 χ ιλ και η Μερέντα: Mι~
ηαλαι ότερη ονομασία του ήτα ν Μπάθε ζα . Αρχίζει από τον αυχένα Πάνα και καταλήγε ι τα πολ )

στο Βοιωτικό Ασωπ ό. κείμενο

Μαύρος Λόγγος: Το πάνω μ έρος ( η αρχή) του Μαυρορέματο ς τη ς Πά ρνηθα ς, πρ ο ς τον Μερέντας β ά
αυχένα Π άνα . Μέρτεζα: Άλ)
Μαυροσουβάλα: Περιοχή στη ΒΔ πλ ευρά του βουνού Μαυρηνόρα , όπ ο υ ε ντ υπ ωσ ι ακ ή ρ ε­ Μέρτεζα: Τοτ
ματιά-χαράδρα που α ρχίζει απ ό τη Μαλα κάσα και κα ταλ ή γε ι στα Ν έα Παλάηα Ωρω­ - Βο ύνι
πού . Στην περιοχή υπήρ χαν παλαι ότερα λιγνιτωρυχ εία. από αρ
Μαύρο Σπιθάρι: Δίκορφο ύψωμα ( 3 9 8 μ . - 366μ . ) στη ΝΔ ά κ ρη του Κιθαιρ ώνα , μεταξύ των Μεσαίο Ριμτ
ό ρ μ ω ν Αγ. Βα σιλείου και Πόρτο Γερμ ενού . όπου η
Μεγάλα Δερβένια: βλ. Δερβένι. Μεσοβούνι:
Μεγάλα Πεύκα: Μεγάλη περιοχή ( κο ιλάδα- ρ εμ ατι ά ) στ η Λαυρεωιική, μεταξύ Αγ. Κωνστα­ Παλι ομ
ντ ίνου (Καμάριζα) και Λε γρ α ι ν ών . Μεσονήσl: ~
Μεγάλη Βίγλα: Λ όφος (2 60 μ . ) βό ρεια του Σουνίου και ΒΑ των Λεγρωνών . των ανι

Μεγάλη Βρύση : Βρύση στη βόρ εια πλ ευρά της Πάρνηθα ς , έξω από τον Αυλώνα προ ς τη ν Μεσονύχτι: .
Αγ. Τριάδα. τη ς Γκ σ
 ΤΟΠ ΩΝΥΜΙ Α Ι 215

Γ η ς κορυφής Μαυ­ Μεγάλη Κορυφή: Η ψηλότερη κορυφή της Παλιοβούνας Γερανείων ύψ. 1060μ . Λέγεται και
Μεγάλη Ράχη. Ανήκ ει στο Ν . Κορινθίας.

.ευρά της κορυφή ς Μεγάλη Κορυφή: Κορυφή (876μ. ) στο δυτικό τμήμα του Κιθαιρώνα.
λικό 115μ. Λ έγεται Μεγάλη Κορυφή: βλ. Γκουρνκιών: και Καρύδι .
Μ εγάλη Λάκκα: Τοποθεσία όπου και μεγάλο « β ύ θ ι σ μ α», νότια του υψώματος Καραμανλή

ν κορ υφή Μαυρο­ της Πάρνηθας .

α ι έχει Α.Σ .Μ . 330. Μεγάλη Ράχη: Άλλη ονομασία τ η ς Μεγάλης Κορυφής της Παλιοβούνας Γερανείων.
άκρη της κορυφή ς Μεγάλο Βουνό: Κ ορυφή ( 8 8 5 μ . ) στο δυτικό άκρο της Πάρνηθας ανατολικά της Στεφάνης.
Έτσι λέγεται και όλη η δ υτι κή Πάρνηθα .

ινείων και Πατέρα , Μεγάλο Κατερίνι: Ονομασία μια ς κορυφής (447μ .) της λοφοσειρά ς Κατερίνι
Μεγάλο Προσήλιο: Μικρή κορυφή ( 1 9 8 μ . ), στη ΝΔ άκρη του Αιγάλεω πάνω (βόρεια) από
το Π έραμα.
. Η ρεματιά περνά Μεγάλο Ρέμα: Μεγάλη ρεματιά στην Α-ΒΑ πλευρά των Γεραν είω ν. Αρχίζει από το Λίσ: και

Jπο ύ . καταλήγει στο άλλο μ εγάλο ρέμα, της Καμάρας , στην π εδιάδα των Μ εγάρων . Παλαιό­
τερη ονομασία Μύρτιζα .

]πόληξη της Μ εγά­ Μεγάλο Ρέμα: Ρεματιά στη ΝΑ άκρη της Πεντέλης. Είναι η συνέχ εια τ ου ρέματος Βαλανά­
ρης και ε κ β ά λλ ε ι στη Ραφήνα.

. ε ρα μικρή ανεξάρ­ Μ εγάλο Ριμηάρι: βλ. Βίγλα Ριμησρι.

Μελετάκι: Τοποθεσία στη ΝΑ άκρη του Πατ έρα, νότια του Οσίου Μελετίου. Η ανώνυμη νό­

ιό το Μαυρονόρος . τια κορυφή (524μ . ) συνηθίζεται να λ έγεται Μελετάκι .

:λl ) . Μελίσσι: Δίκορφο ύψωμα ( 663 μ. - 655μ .) στον Κιθαιρώνα , ΝΔ των Βιλίων. Παλαιότερη

ρ ών Μαυρηνόρα ή ονομασία Μπλέτα (στα αρβαν. Μπλέτα σημαίν ει μελίσσια ) .

Μελισσοβούνl: Σημερινή ον ομασία του λόφου Μάλια Μπλ έτα του Πατέρα.
Μεντέλη: Ονομασία της Πεντέλης για ένα διάστημα. Πρωτοεμφανίστηκε κατά το 170 αι . Πι­

:ορινθίας. θανώς είναι αρβαν. παραφθορά της ον ο μ α σ ία ς Πεντ έλη.

μή κος 12 χιλ. και η Μερέντα: Μικρό β ουνό , ύψ. 614μ ., μεταξ ύ Μαρκόπουλου και Κουβαρά . Χαρακτηριστικό τ ου
Π άνα και καταλήγει τα πολλά βάραθρα και σπήλαια που έ χ ει . Η γραφή Μερρ έντα που χρησιμοποιείται σε
κείμενα και χάρτε ς είναι μάλλον λανθασμ ένη.
Jρνηθας, προς τον ΜεΡέντας βάραθρο: Βρίσκεται σε ύψ. 450μ ., στη δυτική πλευρά της Μ ερέντας .
Μέρτεζα: Άλλη ονομασία του λόφου Μύρτιζα της Παιαν ίας .

JU εντυπωσιακή ρε­ Μέρτεζα: Τοποθεσία με πηγή και πηγάδι, σε ύψ. 460μ ., δίπλα στο δασικό δρόμο Αυλώνα
Νέα Παλάτια Ωρω­ - Βούντιμα και Β-ΒΔ τη ς κορυφή ς Μικρό Αρμ έν: της Πάρνηθας. Πιθανώς προ έρχεται
από αρβαν. παραφθορά της λέξης Μυρτιά. Λ έγεται και Μύρτιζα.

αφώνα, μετα ξύ των Μεσαίο Ριμηάρι: Λόφο ς (333μ.) β όρ εια του Αγ . Κωνσταντίνου (Καμάριζα ) και του λ όφου
όπου η σπηλιά Κίτσου.
Μεσοβούνι: Κορυφή ( 8 6 2 μ .) στην Πάρνηθα , νότια της κορυφής Σκίμθ: και της τοπ οθεσίας
J ετα ξ ύ Αγ . Κωνστα­ Παλιορήλεσι
Μεσονήσl : Μικρός λόφος (251 μ.) περιστοι χιζόμ ενος από ρέματα, μετα ξύ της Μερ έντας,

ον.
των ανατολικ ών της προε κτάσεων και του λόφου Διό νυσος.
ν Αυλώνα προς την
Μεσονύχτι: Τοποθ εσία στην Πάρνηθα, στη συμβολή του ρέματος Μποντιά με το φαράγγι
της Γκούρας και κοντά στο σπήλαιο το υ Πανός.
216 Ι Τ Α Β ΟΥΝ Α ΤΗΣ Α ΤΤΙΚΗΣ

Μεσοράχη: Δίκορφο ύψωμα (636μ.-617μ.) στο οροπέδιο των Σκούρτων, ΝΑ του χω ρ ι ο ύ Μούρτεζα: Κ
Πύλη. Ανήκει στο Ν . Βοιωτίας. Μούρτεζα: Ά
Μεσσιανό Νερό: Πηγή σε ύ ψ . 1060μ . , στην ανατολική πλευρά της κορυφής Όρνιο της
J
Μπάθεζα : nc
Πάρνη θας και βόρεια του Αβγού . / βα ν. λέ
Μεταμορφώσεως Σωτήρος Μονή: Αντρικό μοναστήρι ηολαιοημερολονηιών στο βουνό Μπάλα: Διάσ
Μαυρηνόρα σε ύψ . 100μ ., ΝΑ της Μερ έντας . κύριου
Μεταμορφώσεως Σωτήρος Μονή: Μοναστήρι στη ΒΑ άκρη του βουνού Καμάρι και ανα­ Μπαλάνας Ρ
τολικά του Καλάμου , στη θ έση Καλό Λιβάδι. Μπαράκο(υ):
Μεταμόρφωση Σωτήρος: Ερημοκκλήσι στην κορυφή της Πεντέλης , σε ύψ . 1108μ . Varr-; (1
Μετόχι: Τοπο θεσία στους νότιους πρόποδ ες της Πάρνηθας, όπου και το ερ η μ ο κ κλ ή σ ι του Μπάρτζι: ΆλJ
Αγ . Νικολάου , που ήταν μ ετόχι τη ς Μονής της Αγ. Τριάδας επί Τουρκοκρατίας. Μπασταλιά:
Μηλέα: Κορυφή ( 7 4 5 μ. ) στη ΒΑ Πάρ νηθα . Βρίσκ εται βόρ εια της κορυφής Κούκουρας και Μπατάκα σπ
δυτικά του Άγ. Μερκούριου. Κοινή ονομασία Μηλιά και παλ Μ ελέα . δρόμο υ
Μηλιές: Σημερινή ονομα σία του λόφου ( 7 0 8 μ .) πάνω ακριβώς ( βό ρ ε ι α ) από το χω ρ ιό Μπάφι: Τοπο
Σκούρτα στο ομώνυμ ο οροη έδιο. Ανήκει στο Ν . Βοιωτίας. φής Και
Μητρομάρα σπήλαιο: Μικρή σπηλιά, σ ε ύψ. 580μ. , στη βόρεια πλευρά της κορυφή ς Στρώ­ σ ε ύψ .·
μα του Υμηττού. Μπάφι: Τοπο
Μητσάρι: Κορυφή (636μ . ) στο Μαυροβούνι Βαρνάβα και ΝΑ της Ψηλής Κορυφής . Μπάφl: Τοπο
Μικρό Αγριλίκι: Κορυφή (391μ . ) στη ΒΑ άκ ρη της Πεντέλης , δυτικά της Ν . Μάκρη ς. ρυχεία ι
Μικρό Ριμηάρι. Άλλη ονομασ ία του βουνού του Κίτσου στη Λαυρεωτική . Μπάφι Μεγά)
Μιχαήλ: Λόφος (224μ.) μεταξύ Λαυρίου και Σουνίου . Πήρε την ον ομασία αυτή από το Γ άλ­ Μπάφι Μικρ(
λο μ εταλλει ολόγο Michel F οndrίer. Γ.Υ.Σ . α'
Μνήματα: Τοποθ εσία νότι α από το Παλι ομήλεσι τη ς Πάρνη θας . Μπαχαντούρι
Μόλα: Περιοχή στην Πάρνηθα , βό ρ εια της κορυφής Όρνιο. Πιθανώ ς προ έρχεται ή από το Μπαχούνια : Ι
α ρ βαν. Mo//e ή Molla που σημα ίν ει μηλιά, ή από την α ρβανίτικη στ ρατιωτική οικογ έ­ και στην

νεια Μ όλα του 15 0υ-160υ αι. Μπελέτσl: Κο

Μόλα: Όνομα δύο πηγών στην ο μ ών υ μ η περι οχή τη ς Πάρνηθας , σε οψ . 1 060μ . , κοντά στο πηγ έ ς ό
ερημοκκλήσι του Αγ . Π έτρου και δίπλα ακρι βώς στον περιφε ρειακό δρόμο . αρ χαία (
Μολίθι: Τοπο θεσ ία μέσα σ τ η ρεματιά της Ραπ ε ντ όσα ς , ανάμ εσα στα β ουνά Αγρι λίκι , Σκάρ­ χάρτη τr
πα και Διονυσοβούνι , όπου η έ ν ω σ η πολλών ρεμάτων. Μπελούσι: ΠΓ
Μονή Καισαριανής: βλ Καισα ρια νή ς μ ο νή . τη ς Πάρ
Μονή Κλειστών : Γυναικείο μοναστήρι τη ς Κοιμήσεως Θ εοτόκου , ατη ΝΔ Πάρ νη θα, σ ε ύψ . Μπερτσέκο: Γ
41 Ομ . , σ τ η ν ότια άκρη το υ Άρματος και μ έσα στο φαράγγι της Γκούρας . κοιλάδα ,
Μονής Κλειστών βάραθρο: Μικρό βάραθρο ( Α. Σ . Μ . 101) στην αυλή της Μονής Κλειστών Μπιθοσακκοί
ατην Πάρνηθα. Μπίκεζα: Πη γ,
Μονή Στέρνας: Παλαιότερη κοινή ονομασία της Μ ο νή ς Ζωοδόχου Πηγή ς ατην Πάστρα. και στη f
Μονολίθl: Μ εγάλος βράχο ς (219μ .) δίπλα στον παλιό δρόμο Κερατέας-Λαυρίου στη ΒΔ γόνα ). Λ
απόληξη του βουνο ύ της Π λάκας ( Μ ο υζά κ η ) . Μπίλιζα: Τοτκ
Μουγκουλτός: Κορυφή ( 9 5 9 μ .) στη δυτι κή Πάρνηθα , βόρ εια από το Κρύο Πηγάδι ρεματιά
Μουζάκη: βλ Βουνό τη ς Πλάκας . Μπίμπισι: Πα
Μούρεσι : Ξερόρεμα στη ΒΔ άκ ρη της Πάστρας , προς τις Ερυ θρ έ ς . Λυκόβρι
 ΤΟΠΩΝΥΜ ΙΑ Ι 217

\ του χωριού Μούρτεζα: Κορυφή (448μ.) στη δυτική άκρη του Πατέρα, μεταξύ Ψάθας και Αλεποχωρίου.
Μούρτεζα: Άλλη ονομασία του λόφου Μύρτιζα της Παιανίας.

ις Όρνιο της Μπάθεζα: Παλαιότερη ονομασία του Μαυρορέματοςτης Πάρνηθας. Πιθανώς από την αρ­
βαν. λέξη Vatheze (μαντριά) ή από την Batheza (αγριολάχανα, κουκιά) .
ν στο βουνό Μπάλα: Διάσελο στην Πεντέλη, σε ύψ . 585μ., μεταξύ της ανώνυμης κορφούλας 673μ . του
κύριου όγκου του βουνού και της Μεγάλης Μαυρηνόρας.

Jάρι κω ανα­ Μπαλάνας ρέμα: Ρεματιά στη νότια πλευρά της Πεντέλης , μεταξύ Γέρακα και Ανθούσας.
Μπαράκο(υ): Συγκρότημα λόφων (231μ.) ανατολικά της Βάρης . Πιθανώς από το αρβαν.

ΙΟ8μ. νΒΓΓ-ί (τάφος) ή bar-i (χόρτο). Βαρικό ή Βαρκό ε ίν α ι θέση στα νότια του λόφου .
.ιοκκλήσ: του Μπάρτζι : Άλλη ονομασία του λόφου Κατούσα Α-ΝΑ της Παλαιάς Φώκαιας .

lατίας. Μπασταλιά: Πηγάδι σε οψ . 450μ . στη Β-ΒΔ Πάρνηθα, Α-ΒΑ της κορυφής Σούμπασι.

)ύκουρας και Μπατάκα σπήλαιο: Μικρή σπηλιά στην Πάρνηθα σε ύψ. 750μ., στη συμβολή του δασικού
δρόμου , Παλιοχώρι - Κλημέντι, με τη ρεματιά της Γκούρας.
πό το χωριό Μπάφι: Τοποθεσία στην Πάρνηθα , σχεδόν νότια της κορυφής Όρνιο και δυτικά της κορυ­
φής Κακή Ράχη . Στο Μπάφι υπάρχει πηγή, καθώς και το καταφύγιο του ΕΟΣ Αθηνών

ιρυφή; Στρώ­ σε ύψ. 1160μ . Πιθανώς από την αρβανίτικη οικογένεια Μπάφι (Baf-I).
Μπάφι: Τοποθεσία στη ΝΑ Πάρνηθα, όπου ε ί ν α ι σήμερα ο οικισμός Κρυονέρι.

φής. Μπάφι: Τοποθεσία σχεδόν βόρ εια του χωριού Μήλεσι, όπου ήταν παλαιότερα τα λιγνιτω­

Jκρης. ρυχεία Ωρωπού.

Μπάφι Μεγάλο: Λόφος (265μ.) βόρ εια της περιοχής Χάρακας Λεγραινών .
i από το Γάλ­ Μπάφι Μικρό: Λόφος (219μ.) βόρεια της περιοχής Χάρακας Λεγραινών. Στο χάρτη της
Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Στρώμα .
Μπαχαντούρι: Κορυφή, ύψ. 1024μ., ΝΔ της κορυφής Προφ . Ηλίας του Κιθαιρώνα.

ετω ή από το Μπαχούνια: Πηγή σε ύψ. 600μ. στην ανατολική Πάρνηθα, νότια της κορυφής Στρογγυλή
ιωηκή οικογέ­ και στην περιοχή των πρώην ανακτόρων Ταιοου . Λέγεται και Μαβούνια .
Μπελέτσι: Κορυφή (840μ.), σχετικά ανεξάρτητη, στη ΒΑ άκρη της Πάρνηθας . Έχει πολλές
)μ., κοντά στο πηγές όπως της Αγ. Τριάδας, η Ζιπούνι, η Κρόνιεζα, η Καμάριζα, η Γκούριζα Κ.ά . Η

μο. αρχαία ονομασία της ήταν Φελλεύς. Στην κορυφή έχει πολλά αρχαία κεραμίδια . Στο

lγριλίκι, Σκάρ­ χάρτη της Γ. Υ. Σ . αναφέρεται Κορφή.

Μπελούσl: Πηγή σε ύψ . 400μ. στους βόρειους πρόποδες των κορυφών Βερόρι και Λύκαινα
της Πάρνηθας .

ρνηθα , σε ύψ. Μπερτσέκο: Περιοχή νότια του Αγ. Κωνσταντίνου (Καμάριζα) Λαυρεωτικής στην αρχή της
κοιλάδας Μεγάλα Πεύκα.
)ν ή ς Κλειστών Μπιθοσακκούλι: Ρεματιά στη ΒΔ Πάρνηθα, Α-ΒΑ από τα Σκούρτα. Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας .
Μπίκεζα: Πηγή σε ύψ. 820μ . στην ανατολική πλευρά της κορυφής Λέντριζα της Πάρνηθας

ιν Πάστρα. και στη ΒΔ άκρη της Λάκκας Κλημέντι . Πιθανώς προέρχεται από το αρβαν. Pike (στα­
υρίου στη ΒΔ γόνα) . Λέγεται και Μπίτκιζα .
Μπίλιζα : Τοποθεσία με πηγή, σε ύψ. 520μ. , βόρεια της κορυφής Πύρεζα της Πεντέλης, στη

ηγάδι. ρεματιά Βαθιά Χούνη . Πιθανή παραφθορά του αρβαν . Piifa (πυραμίδα, σκοπιά).

Μπίμπισι: Παλιά πηγή στη ΒΔ Πάρνηθα, μέσα στο Μαυρόρεμα και ΝΔ από το Βουνό της

Λυκόβρυσης.
218 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

Μπίνιζα: Πηγή σε ύψ. 420μ . στη ΒΑ άκρη της Πάρνηθας, στην ανατολική πλευρά της κο­ Μύτικας: Η ΝΔ α

ρυφής Αγελαδίτσα, δίπλα σ το δασικό δρόμο. Μύτικας: ΒραχώΙ

Μπλέτα: Άλλη ονομασία του υψώματος Μελίσσι του Κιθαιρώνα, ΝΔ των Βιλίων. να - Σ χοινιC
Μποντιά: Μικρό ρέμα στην Πάρνηθα που αποτελεί τη συνέχ εια του dέματος Καμπέρα. Κα­ Ναγαρίμα: Ρεμω
ταλήγει στο φαράγγι της Γκούρας στην τοποθεσία Μεσονύχτι. Νεροτριβή: βλ. ~
Μπόρσι: Τοποθεσία στην Πάρνηθα δίπλα στο δασικό δρόμο Κλημέντι - Βούντιμα και μετα­ Νίκη: Άλλη ονομ;
ξύ των κορυφ ών Σούτα και Αγ . Παρασκευή . Στο Μπόρσι υπήρχε αρχαίος οικισμός. Νοζιά: Παραφθο τ
Πιθανώς από την αρβαν ίτικη στρατιωτική οικογ ένεια Μπόρση ή Μηόρσα. Νταβέλη: Κορυφ ι
Μπότσικα ρέμα: Ρεματιά σ τη ΝΑ περιοχή του Πατέρα , μεταξύ τω ν υψωμάτων Ντόσκουρη - Πάρνηθα Κ(

και Μαυροβού νι. - Υμηττ ό, νότ

Μπουζούρεζα: Κορυφή ύψ . 1016μ. στην κύρια κορυφογραμμή της Πάστρας . Αναφέρεται - Γεράν εια , β
λανθασμ ένα ως Πετρογεράκι . Νταβέλη σπήλαι
Μπουκουρίμα: Ρεματιά στη βόρ εια πλευρά της Μαυρηνόρας προς το Αυλάκι. - Πάρνηθα , c
Μπούρανι: Λόφος ( 3 0 0 μ .) Δ-ΒΔ των Σπάτων. Λέγεται και Μπούρα , και ίσως Βούρανι . θρο με βάθ
Μπουρμπάχτι: Τοποθεσία στην Πεντέλη , ανατολικά του οικισμού Παλαιά Πεντ έλη . - Πεντέλη , σι
Μπούφης: Κορυφή ( 9 7 3 μ . ) στον Πατ έρα , μεταξύ των κορυφών Πατέρα και Μάλια Πλιάκου. δ ι α στ ά σ ει ς ·
Στο χάρτη τ η ς Γ.Υ.Σ . αναφ έρ εται Μπούφος. - Υμηττό , σε
Μπρέντεζι: Κορυφή (671μ . ) στη ΒΔ πλ ευρά της Πάρνηθα ς, βόρεια της Αγ. Παρασκευής Α.Σ .Μ.14 .
Μηόρσι. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρ εται Κορυφή . - Κοκκινοβο ύ
Μπρέσκεζα: Παλαιά ο νομασ ία της πηγή ς Χώνι στην Πάρνηθα . Παλαιότερη ονομασία Συ­ και Α.Σ .Μ . ~
κιά . Στα αρβαν. Breskeza σημαίνει τόπος με χ ε λ ώ νε ς . - Κιθαιρώνα Ι
Μπύριζα: Κοι νή ονομασία της κορυφής Πύ ρεζα της Π εντέλης . Νταού Πεντέλη : .
Μπύριζα: Κοινή ονο μ ασ ία της περιοχής Πύρεζα τη ς Πά ρνηθας . Λ έγεται και Μπύρεζα. γυναικ είο μ ι
Μύγες: Τοποθ εσία στη νότια πλευρά των Γερανείων , μεταξύ των κορυφών Λούτζα και Μαυ­ Ντάρδιζα: Λ έγετα
ροβ ούνι , όπου και ομώνυμη πηγή . Ανήκει στο Ν. Κορινθίας . - στο οροπέδ

Μύλος: Διάσελο στον Πατέρα , σε ύψ. 880μ ., μεταξύ των κορυφών Λεοντάρι και Μεγάλη - στη β όρεια
Κολοσούρα . Λέγεται και Μύλοι . Δίπλα στο διάσ ελο και σε ύψ . 8 9 8μ . , υπάρχουν λίγα - στη νότια Π ,

ερ είπια , ίσω ς αρ χα ίου αμυντικού πύργου τη ς Ερ ένεια ς. υπάρχ ει η f\

Μυρρίνl: Κοιλάδα στον Πατέρα , μεταξύ των κορυφ ών Μαυροβούνι , Τούρμουζα και Μάλια Η ο νομασία
Πλιάκου , όπου η Μονή της Αγ . Τριάδας και ερείπια αρ χαίου πύργ ου. α χλαδιά , δη
Μύρτεζα: Λόφος (2 8 9 μ . ) Α-ΒΑ της Παιανίας. Λέγ εται και Μέρτ εζα ή και Μούρτεζα. Κάτω από Ντάρδιζα : Παλιά '
τη ν κορυφή ε ίν α ι η σπηλιά του Λ ύ κο υ . Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Δάσος. Ντάρδιζα: Περ.οχ
Μύρτεζα: Ύ ψ ω μ α (2 1 0 μ .) δυτικά του Δασκαλει ού Κερατ έας. Ντάρδιζα: Περιοχ
Μυρτελούπι: Πηγή στην Πάρνηθα , σ ε ύψ. 420μ., δυτικά των Κι ούρκων. Λέγεται και

Μύρτιζα: Παλαιότερη ο ν ο μ α σ ί α του Μ εγάλου ρέματο ς των Γερανείων. Ντάρδιζας ρέμα:

Μύτη: βλ. Αραλάλα . ρυφ ών Μακ
Μύτικας: Κορυφή (525μ . ) στη ν Α-ΒΑ πλευρά της Πάρνηθας και ΝΔ των Κιούρκων . ωδώρων . Α
Μύτικας: Βρα χώδη ς μκρο χερ σόνησο; (3 9 8 μ .) στο ΒΔ άκρο του Πατέρα , μετα ξύ τ ων όρ­ Ντάρδιζας σπηλ<
μων Πόρτο Γερμενό και Ψάθα . Αρχαία ονομασία Κυνόσουρα . κιού , σε ύψ.
Μύτικας: Λόφος ( 3 4 0 μ .) μεταξύ Μαλακάσας και Αυλώνας και β όρεια της κορυφή ς Αγ ελαδί­ Νταρδίστι: Τοηοί
τσα της Πάρνη θα ς. Παλαιότερη ονομα σία Μάλιζι ( Μ α υ ρο β ο ύ ν ι ) . και Μάσκαρ
 ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ Ι 2 19

κο­ Μύτικας: Η ΝΔ απόληξη (173μ.) του βουνού Όλυμπος νότια της Σαρωνίδας.
Μύτικας: Βραχώδης μικροχερσόνησος (92μ .) στην ανατολική πλευρά του όρμου Μαραθώ­
να - Σχοινιά. Αρχαία ονομασία Κυνόσουρα.

Κα­ Ναγαρίμα: Ρεματιά στη ΝΔ πλευρά του Κιθαιρώνα .

Νεροτριβή: βλ . Ντριστίλι ες και Πελεκούσιζα .
ετ α ­ Νίκη: Άλλη ονομασία της πηγής Κιούση της Πάρνηθας.
Jός . Νοζιά: Παραφθορά της λ έξης Οζά , παλαι ότερης ονομασίας της κορυφής Καραβόλα.
Νταβέλη : Κορυφή στα βουνά,

υρη - Πάρνηθα και στη ΒΑ πλ ευρά της. Έχει ύψ. 793μ.

- Υμηττό, νότια του διάσελου Σταυρός. Έχει ύψ. 507μ.

ετα: - Γεράνεια , βόρεια της κορυφής Γκούρα Κόκκαλη. Έχει ύψ . 364μ.
Νταβέλη σπήλαιο: στα β ουνά ,
- Πάρνηθα , σε ύψ. 760μ. , νότια της ομώνυμης κορυφής Νταβέλη . Είναι σπηλαιοβάρα ­
θρο με βάθος 8μ . και μ ία μ εγάλη κατηφορική αίθουσα 20χ1 Ομ .
- ΠεVΤέλη , σ ε ύψ. 720μ. , στη ΝΔ πλευρά της και στην περιοχή των λατομείων . Έχει
κου . διαστάσεις 45χ62μ . και Α.Σ.Μ. 87.
- Υμ η ττό, σε ύψ . 420μ ., δυτικά του διάσελου Σταυρός . Έχ ει διαστάσεις 17χ14μ. και

:υής Α.Σ.Μ . 14.

- Κοκκινοβούνι (παλ . Μάλλια Κούκι) ΝΔ των Καλυβίων Θορικού. Έχει διαστάσεις 30χ7μ.

Συ­ και Α.Σ .Μ. 35. Έχουν βρεθεί τ εμάχια σκελ ετού, πιθαν ώς προϊστορικού.
- Κιθαιρώνα (ε ί ν α ι λανθασμ ένη η ον ομασία αυτή) . Βλ . Σφραγ ίδων σπήλαιο .
Νταού Πεντέλη: Τοποθεσία στη ΝΑ περιοχή της Πεντέλης , όπου σ ε ύψ. 290μ. το ομώνυμο
γυναικείο μοναστήρι του Παντοκράτορα Σωτήρα Χριστού.
Λαυ­ Ντάρδιζα: Λέγ εται και Ντάρδεζα ή Ντάρντιζα. Κορυφή,
- στο οροπέδιο των Σκούρτων, ύψ. 707μ . , μεταξύ των χωριών Στεφάνη και Πράσινο .
(άλ η - στη βόρεια Πάρνηθα , ύψ. 571 μ . , βόρεια της κορυφής Σκίμθι.
λίγα - στη νότια Πάρνηθα , ύψ. 567μ ., ανατολικά της Φυλής (Χ α σ ι ά ς ) . Στη βόρεια πλαγιά της
υπάρχει η Μονή Γενεσίου Θεοτόκου . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Αχλαδιά.
άλ ι α Η ο νομασία Ντάρδιζα πιθανώς προέρχεται από την αρβαν. λ έξη Oarde που σημαίνει
αχλαδιά , δηλ. τόπος με αχλαδιές.

από Ντάρδιζα: Παλιά πηγή σε ύψ . 700μ. , ΒΑ της Π έτρας Βα ρυμπόπης της Πάρνηθας .
Ντάρδιζα: Περιοχή ( κοιλάδα - ρεματιά) μεταξύ Αγριλικιού και Πεντέλης.
Ντάρδιζα: Περιοχή (κοιλάδα - ρεματιά) ανατολικά της Κερατ έας . Αρχαία ονομασία Ποταμοί.
Λέγεται και Ντάρντεζα.
Ντάρδιζας ρέμα: Μεγάλη ρεματιά στη νότια πλευρά των Γ ερανείων. Ξεκινά μεταξύ των κο­
ρυφών Μακρυπλάγι και Τρεις Πόρτες και καταλήγει στη θάλασσα δυτικά των Αγ. Θε­
ωδώρων. Ανήκει στο Ν. Κορινθίας .
, όρ­ Ντάρδιζας σπηλαιοβάραθρο: Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της κορυφής Πετρωτή του Αγριλl­
κιού , σε ύψ. 330μ. Έχει μήκος 40μ . , βάθος 30μ. και Α.Σ .Μ . 107.
\αδί­ Νταρδίστι : Τοποθεσία στη βόρεια πλευρά του Πατέρα, μεταξύ των κορυφών Μακρυνόρος
κ α ι Μάσκαρι.
22 0 Ι ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

Νταρδίστι: Ρεματιά στη ΝΑ πλευρά της Πάστρα ς . Ντριστίλια: Ρεματ

Ντασικάδι: Με γάλη ρεματιά στη β όρεια πλευ ρά του Πατέρα προ ς τον Κιθαιρ ώνα . Αρχίζει Ντριστίλιες: Τοπο
από τη ν κοιλάδα ΝΔ το λόφου Μπλέτα και καταλήγει στο Σαρανταπόταμο . νει νεροτριβι
Ντερβίσια: Ο νομασία του βόρειου τμήματος (191μ .) της λοφοσειράς Μ'παράκου στη Βάρη. Νυμφόληπτου ή Ι
Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Ντερβίση. πεδίου Κρεβ
Ντόσκουρη : Ύψωμα (534μ. ) στη Ν-ΝΑ πλευρά του Πατέρα με εντυπωσιακές ορθοπλαγιές. σκαλισμένα ι
Λέγεται και Ράχη Ντόσκουρη ή Βρά χος. πτης ΑρχέδΓ
Ντούκα: Ρεματιά στον Υμηττό που αρχίζει από το διάσελο Σταυρός και χωρίζει τον Προφ. τατρέψει σε
Ηλία από το Μαυροβούνι. Πιθανή σωστή ονομασία Ντούσα. έ να μεγάλο ~
Ντοίισα: Τοποθεσία στο νότιο Υμηττό, μεταξύ των κορυφών Στραβαετός και Στρώμα. Πιθα­ Νυμφών άντρο: /
νώς προέρχεται από το αρβαν. Dusnea (χαμόκλαδα). Κοκκιναρά (1
Ντουσκέζας ρέμα: Ρεματιά στη δυτική Πάρνηθα, μεταξύ Μαύρης Πέτρας (Γκούριζι) και Κα­ Νύφης σηηλαιοβ .
τσουλιέρι. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται ρέμα Βελανιδιάς. δεξιά όχθη τ
Ντουσκιά: Κορυφή, ύψ. 1120μ ., ανατολικά της κορυφής Λεοντάρι του Πατέρα . Λέγεται και θος 33μ. Διc
Ντουσκέζα. Πιθανώς από το αρβαν. Duske (δρυς) και Duskea ή Duskeje (δάσος του βάθους (
δρυών). Ξελαφτάκι: Λόφος
Ντουσκιά Μεγάλη: Κορυφή, ύψ . 106βμ ., στη βόρεια πλευρά των Γερανείων , μεταξύ των βλαστάκη , ε\
κορυφών Μικρή Ντουσκιά και Φράσι. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας. Ξέρξης: Κοινή ονο
Ντουσκιά Μικρή: Κορυφή , ύψ . 992 μ., στα δυτικά Γεράνεια, μεταξύ των κορυφών Μεγάλη οικισμό Ν. Ικ
Ντουσκιά και Παλιοβούνα . Ανήκει στο Ν. Κορινθίας. απ' όπου κα ι
Ντράσιζα: Κορυφή (593μ.) στη ΒΑ πλευρά της Πάρνηθας, ανατολικά της κορυφής Νταβέλη Ξεροβούνι: Κορυ;
και στα δεξιά του δρόμου Κατσιμίδι - Άγ . Μερκούριος. Λέγεται και Πλάκα . ούρτι που δ ι
Ντράσιζα: Ονομασία λάκκας στην Πάρνηθα, βόρεια της κορυφής Μαύρη και ανατολικά της από το Γερμ
Κρισιγιώνας. Παλαιότερα υπήρχε μικρός οικισμός κτηνοτρόφων . Λέγεται και Πλάκα. δίαζε τους XC
Πιθανώς προέρχεται από το αρβαν . drasse (πλάκα) ή drassare Ζθ που σημαίνει πε­ Ξερόλακες: Οι λά~
ρίπου πετρώδες έδαφος με πλάκες. Στη βόρεια πλευρά τη ς υπάρχει πηγή σε ύψ. Ξερόβρυση: Πηγ ή
780μ . Ξερολίβαδο: Λάκκ
Ντράφι: Τοποθεσία στη νότια πλευρά της Πεντέλης, βόρεια τω ν λόφων Πετροκάραβα, όπου ρυφώ ν Αέρα ,
ονομαστό ιδιόκτητο κτήμα με παλιό νερόμυλο , δίπλα στο ρέμα Βαλανάρη ς . Πιθανώς Ξούλιζα: Τοποθεσ
από το μεσαιωνικό τράφος (τάφρο ς) . σκεύαζαν κά ι
Ντρέη: Τοποθεσία στην Πάρνηθα , βόρεια των κορυφών Αγόρο και Καψάλα και στη συμβο­ Ξυλοζέζα : Περίεργ
λή του δασικού δρόμου Μόλα - Σαλο νίκι με το μο νοπάτι για το Παλιομήλεσι . Ξυλοκερατιά: Κορ
Ντρεριβούνι: Λόφος (240μ. ) Δ-ΒΔ των Καλυβίω ν Θορικού . Πιθανή σωστή ονομασία Ελα­ Ξυλοκέριζα: Περκ
φοβούνι , εάν. η λέξη προέρχεται από το αρβαν. dreri ( ε λ ά φ ι ) . Αναφέρεται και ως Κρού­ φθορά της Ο'
δι , ενώ στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Κέδρο ς. Οβριόκαστρο: Λό
Ντρίζα : Μικρό ύψωμα (759μ.) στη ν Πάρνηθα βόρεια της κορυφής Ξεροβούνι , από την στρο και σε (
οποία χωρίζεται με το Χάραδρο . Στην περιοχή υπάρχουν πολλές δολίνες . Κατά μiα Οβριόπετρα: βλ. r
εκδοχή προέρχεται από το αρβαν. drίΖa που σημαίνει φρύγανα . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. Οζά: Παλαιότερη c
α ναφέρεται Δρίζα. Οζάς . Πιθα νι
Ντρίζα: Ύψωμα (557μ .) ανατολικά του Βαρνάβα. Στην τι εριοχή υπάρχουν πολλές δολίνες . λώνει το KOr
Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Στενο χώραφο. δά νειο (της ι
 Τ ΟΠ ΩΝΥΜΙ Α Ι 22 1

Ντριστίλια: Ρεματιά - κοιλάδα στον όρμο τη ς Κακή ς Θάλασσα ς , δυτικά και ΒΔ της Πούντας.
ι ι ρ ώνα . Αρχίζει Ντριστίλιες: Τοποθεσία στο Χάραδρο, Ν-ΝΑ τ ου φράγματ ος τη ς λίμνη ς Μαραθώνα . Σημαί­
ιμο . νει ν ε ρ ο τρ ι β ές .
ι κο υ στη Βάρη. ~υμφόληπτoυ ή Αρχέδημου σπήλαιο: Βρίσκεται σε ύψ . 270μ ., στη ΝΑ πλευρά του ορο­
πεδ ίου Κρεββάτι του νότιου Υμηττού. Είναι μοναδικής αρχαιολογικής αξίας γιατί έ χει
ς ορθ οπλαγιέ ς . σκαλισμένα ( α ν ά γ λ υ φ α ) αγάλματα στο εσωτερικό του , που τα σκάλισε ο Θηραίο ς γλύ­
πτης Αρ χέδημ ος , τον 50 η.Χ. αι. , ο οπο ίος ζού σε μέσα στο σπήλαιο, π ου το ε ίχε με­
Jίζει τον Πρ οφ . τατρέψει σε τόπο λατρείας των Νυμφών αλλά και του Απ όλλωνα κα, του Πάνα . Έ χει

ένα μεγάλο κατηφορικό θάλαμο 21 χ25μ. και Α.Σ .Μ . 89.

Στρώμα. Πιθα­ Νυμφών άντρο: Λέγεται κ α ι σπήλαιο Πύρνας και έ χει Α.Σ.Μ. 444. Σπηλιά μέσα στο ρέμα
Κοκκιναρά ( πο υ ένα μέρο ς του λέγεται Πύρνα ) π ου διασχίζει την Κηφισιά .
κούριζι) και Κα­ Νύφης σπηλαιοβάραθρο: Βρίσκεται δυτικά τω ν Καλυβίων Θορικού , σε ύψ . 15 0μ . και στη
δεξιά όχθη του ρέματος του Κοκκινοβουνιού . Έχει μήκος 80μ. , πλάτος 26μ . , και βά­
ρα . Λέγεται και θος 33μ. Διαβρ ωμ ένοι στύλοι από σταλακτιτικ ό υλικό χωρίζουν τη μεγάλη αίθουσα
Juskeje (δάσος του βάθου ς σε δύο τμήματα . Έχει Α.Σ.Μ . 34.
Ξελαφτάκι: Λόφος (206μ.) ΝΔ των Καλυβίων Θορικού. Στο χά ρτ η τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Ξε­
»ν , μεταξύ των βλαστάκη, ενώ Ξελαφτάκη αναφέρεται ένα ύψωμα (156μ .) νοτιότερα .
Ξέρξης: Κοινή ο ν ο μ α σ ί α της κορυφής ύψ. 19 3μ. , στο ΝΔ τμήμα τ ου Αι γάλεω , πάνω από τον
ρυφών Με γάλη οικισμό Ν . Ικόνιο. Κατά την παράδ οση, στην κο ρυφή αυτή ε ίχ ε το θρόνο του ο Ξέρξης,
απ' όπου και παρακολούθησε τη ναυμαχία τη ς Σαλαμίνας . Λέγεται και Κέρατα.
ρυφής Νταβέλη Ξεροβούνι: Κορυφή, ύψ. 1120μ. , στην Πάρνηθα , ΒΑ της κορυφής Αβγό. Η ονομασία Για­
κα.
ούρτι που δίνουν ο ρ ι σμ ένο ι χάρτες είναι λανθασμένη . Πιθανώς έχουν παρα συρθεί
II ανατολικά της
από το Γ ερμανό χαρτογράφο J.A. Kaupert πο υ ονόμασε έτσι την κορυφή, ότα ν σχε­
εται και Πλάκα . δίαζε τους χά ρτε ς της Πάρνηθας (με αρκετά λάθη) κατά τα έτη 1893-1894.
ο υ σημαίνει π ε­ Ξερόλακες: ΟΙ λάκκες νότια τη ς κορυφής Πλατύ Β ουν ό της Πάρνηθας .
ει πηγή σε ύψ . Ξερόβρυση: Πηγή στη ΒΔ Πάρνηθα, στην ηερι οχή ΜαζαραΓΙκα . Ανήκει στο Ν. Β οιωτ ία ς .
Ξερολίβαδο: Λάκκα στην Πά ρνηθα , βόρεια του διάσελου της Σκάλας (ε ίν αι μεταξύ των κο­
οκάραβα, όπου ρυφών Αέρας και Κυρά, όπου σήμερα οι αθλητικ ές εγκαταστάσεις του Σ.Ε .Γ.Α.Σ).
ιά ρ η ς . Πιθανώ ς Ξούλιζα: Τοποθεσία στη ΒΑ Πάρ νηθα, ν ότια από τ ο Μεσοβ ούνι, όπου παλαι ότερα κατα­
σκεύαζαν κάρβουνα .
και στη συμβο­ Ξυλοζέζα: Περίεργη παλιά ονομασία τη ς κορυφής Μαύρη της Πάρνηθα ς.
ιήλεσι . Ξυλοκερατιά : Κο ρυφή ( 2 8 2 μ . ) στη ΝΑ πλευρά της Π εντέλης , δυτικά από τον οικισμ ό Μάτι.
ονομασία Ελα­ Ξυλοκέριζα: Περιοχή στην ανατολική πλ ευρά της Πεντέλης, Δ-ΝΔ τη ς Ν. Μάκρης . Πα ρα­
[αι και ως Κρ ού­ φθορά της ονομα σίας Ξυλοκερατιά .
Οβριόκαστρο: Λόφος (31 3μ.) ΝΑ τη ς Κερατέα ς. Στο χ ά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Αγρι όκα­
βούνι , απ ό την στρο και σε άλλους χ ά ρτε ς Εβραιόκαστρο , Αγρόκαστρο, Αβρόκαστρο .
)λ ίνες . Κατά μία Οβριόπετρα: βλ. Πέτρα Εβραί ου.
χά ρτη της Γ.Υ. Σ . Οζά: Παλαιότερη ονομα σία τη ς κορυφής Καραβόλα της Πάρνηθας . Λ εγόταν και Ο ζιά ή και
Οζάς . Πιθανώς η ονομασία Οζά προέρχεται από την αρβαν. ΧθίΧΒ ή Heiga που δη­
πολλές δολίνες. λώνει το κορφοβούνι, την κορυφ ογραμμή , τη ρά χη κάθε βουνού και η οπο ία ε ίν α ι
δάν ει ο ( τ η ς αρβαν. ) από τη μεσαιωνολατινική, που ον όμαζ ε το λόφο και γενικά το
22 2 Ι ΤΑ 8 0 ΥΝ Α ΤΗΣ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

ύψωμα Heisa - Hogium. Δεν αποκλ εί εται η προέλευσή της και από τη λέξη του Ησύ­ Παλιομολίθι :

χι ου αίζ εος - αιζέα - αίζεον που σημαίνει ψηλός . Bαρνά~

Όζεον όρος: Εκκλησια στική πα λαι ότερη ον ομασία της Πάρνηθqς. Αναφέρεται σ ' ένα σιγίλ­ Παλιοχώρι: ­
λιο του 1796. ! Παλιοχώρι: .
Όλυμπος: Μικρό βραχώδες ξεροβούνι, ύψ . 487 μ . , Β-ΒΔ τη ς Αναβύσσόυ. - σ ε ύψ .

Ομάλια: Λ όφος ύψ. 662μ . στη δυτική περιοχή των Γερανείων , βόρεια του οικισμού Πίσια. - σε ύψ .

Ανήκει στ ο Ν. Κορινθία ς. υπήρχε

Όρνιο: Κορυφή ύψ. 1350μ. στην Πάρνηθα , όπου και χα ρ α κτ η ρ ι στ ι κό ς πύρ γος του ο.Τ.Ε . - σε ύψ.

Οσίου Μελετίου Μονή: Γυναικείο μοναστήρι , σε ύψ. 520μ ., στη ΝΑ πλευρά τη ς Πάστρας. Πάνα αυχέν:

Οσίου Παταπίου Μονή : Γυναικείο μοναστήρι , σε ύψ . 520μ . , στην Παλιοβούνα των Γερα­ Πλατύ Ι

ν είων , πάνω από το Λουτράκι. Ανήκει στο Ν . Κορινθία ς . Παναγία Mε~

Οσίου Παταπίου σπήλαιο: Μικ ρή σπηλιά 11Χ7μ. που βρίσκ εται στο ομώνυμο μοναστήρι ερείπια

στην Παλιοβούνα Γεραν είω ν. Έ χει Α .Σ.Μ. 113. Έχ ει χα

Όσιος Μελέτιος: Ερημοκκλήσι στη ΝΑ περιοχή του Πατέρα , σε ύψ . 32 0 μ . δ ίπλα στο δρόμο Παναγίας Πε

Καντήλι - Μάνδρα. Μαύρη

Ούγι Μπουρουάμ : Περίερ γη παλαιά ονομασία περι οχή ς νότια τ ου Μεγάλου Β ουνού τη ς Μονή ~

δυτική ς Πάρνηθας. Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Ψή λωμα - Πέρδικ ε ς . Παναγία Φαι

Παγανιά: Τοποθεσία στη ΝΔ άκρη τη ς κορυφή ; Άρμα της Πάρνηθας, πάνω από τη Μονή Ρ άχης

Κλειστών , όπου και μικρή σπηλιά . Λ έγεται και Πα γάνα . Πάνακτο: βλ

Παγώνιζα : Ρά χη (517μ. ) στη βόρεια πλευρά του Κιθαιρώνα όπου η Μονή Αγ. Τριάδας . Πάνα πηγή:

Παλαιά Κορυφή: βλ. Μάλια Πλιάκου . Κλημέν

Παλαιόκαστρο ή Παλαιόπυργος: Λ όφ ος ( 5 0 6 μ .) στη ΝΑ Πάρνηθα , νότια των πρ ώην αν α­ Πάνειο: MΙK~

κτόρων Τατοιου . Έχουν βρεθεί θεμέλια αρχαίων τειχών και πύργου . Πιθανώ ς να ήταν Κορυφ ι

η ακρόπολη τη ς αρχαίας Δεκέλεια ς . Σήμερα υπάρχουν ε κ ε ί Ο Ι βασιλικοί ιάφοι , καθώς Πανί: Ονομα

και εκκλησάκι τη ς Αναστάσεω ς. Πανόραμα: ~

Παλαιόπυργος: βλ. Λημικό Μαρκ όπουλου . νε ς . Αν

Παλαμήδι: Κορυφή (740μ.) στα Γεράνεια. Βρίσκεται ΒΔ από τη Μονή Πραρθίου και β όρεια Πανός σπήλ

τη ς κορυφή ς Κίκιδα. Ανήκει στο Ν. Κορινθίας . ανατολ

Παλάτι: Λόφο ς (221 μ.) νότια απ ό το Κορωπί . Λέγεται και Παλατάκι. θαλάμ c

Παλιάμπελο: Τοπο θεσία στην Πεντ έλη , Β-ΒΔ του διάσελου Μπάλα , όπο υ και πηγή . Πανός σπήλ

Παλιοβούνα: Βου νό στη δυτική ά κ ρ η τω ν Γερανείων , πάνω ( β ό ρ ε ι α) από το Λουτράκι. Έχει Μονή ς

τρεις κύριε ς κορυφές τη ν Πέτρα Περα χώρα ς ( 9 0 6 μ .), την Π ίντιζα (1 031 μ.) και τη δ ί­ Πανός σπήλ

κορφη Με γάλη Κορυφή ή Με γάλη Ρά χη ύψ . 1060μ. αρχαία .

Παλιόκαστρο: Ύψ ωμα (714μ. ) στη δυτική Πάρνηθα, πάνω ( δ υ τι κ ά) απ ό το χωρι ό Πράσ ι­ κους 1(
νο του οροπέδιου των Σ κούρτων. Στην κορυφή και γ ύ ρ ω από αυτή ν οχυρωματικά έρ­ Πάντενα: Η (
γα και ερείπια-ί χνη αρχαίου ο ι κ ι σ μ ο ύ. Πιθανώς να είναι το αρχαίο φρούριο Πά νακτο . Παρεξήγηση
Ανήκει στο Ν . Βοιωτίας . ροβου\ο

Παλιομήλεσι : Τοποθεσία στην Α -ΝΑ άκρη της κορυφής Σκίμθι της Πάρνηθα ς , όπου πηγή Πάρνηθα: Tc
σ ε ύψ. 580μ . και πηγάδι σε ύψ. 560μ . Παλιομήλεσι συνηθίζ εται να λέγ εται και η υπερ­ κατάφυ

κείμενη κορυφή Σκίμθι , καθ ώς και η ρεματιά π ου καταλή γει στη Σφ ενδάλη , συνεχίζο­ Πάστρα : Βοι

ντα ς ως Βιρόϊ. τίας . Kc

 ΤΟ ΠΩΝΥΜΙ Α Ι 223

λέξη του Ησύ­ Παλιομολίθ]: Τοποθεσία στη ρεματιά Προσάλεσι, νότια από τον οικισμό Μικροχώρι του
Βαρνάβα. όπου παλαιότερα υπήρχαν μύλοι .

αι σ ' ένα σιγίλ­ Παλιοχώρι : Τοποθεσία στον Κιθαιρώνα , σε ύψ. 550μ . , ΝΔ των Βιλίων.

Παλιοχώρl: Τοποθεσί ες στην Πάρνηθα,

- σε ύψ. 1040μ. , Δ-ΝΔ της Αγ. Τριάδας. Παλαιότερη ονομα σία και Αλ εμσνι ,

) ι κ ισ μο ύ Πίσια. - σε ύψ. 820μ. , Δ-ΒΔ της Αγ. Παρασκευής κ α ι πηγής Ρουμάνι . Στην περιοχή αυτή
υπήρχ ε αρ χαίος αγροτι κός οικισμός , καθώς και βυζαντινός ,
)ς του σΤ.Ε. - σ ε ύψ. 3 0 0 μ . ανατολικά από τον αρχαί ο πύργο Κορορ έμι ,

της Πάστρας . Πάνα αυχένας: Διάσελο σε ύψ. 990μ. στην Πάρνηθα μεταξύ των κορυφών Καραβ όλα και

ύνα των Γερα­ Πλατύ Βουνό.

Παναγία ΜεΡέντας : Ονομαστό ερημοκ κλήσι στη βόρεια πλευρά της Μερέντας , πάνω στα

υ μ ο μοναστήρι ερείπια το υ αρχαίου Μυρρινούντα. Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου .
Έχει χαρακτηριστεί αρχαι ολ ογικός χώ ρο ς .

πλα στο δρόμο Παναγίας Πευκοβουνογιάτρισσας Μονή: Γυναικείο μο ναστήρι παλαιοημερολογητών στη
Μαυρηνόρα, σ ε ύψ. 13 0μ., ΒΑ της Κερατ έας . Λ έγεται και Μονή Κακής Θάλασσας , ή

)u Βου νού της Μονή Κερατέα ς ή Εισοδ ίων της Θεοτ όκου Μονή .

:ς .
Παναγία Φανερωμένη: Ερημοκκλήσι στη ΒΑ πλευρά της Παλι οβούνας Γερανείων και της
) από τη Μονή
Ράχης Κουκουνάρι , σε ύψ. 7 30μ. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας .
Πάνακτο : βλ . Παλιόκαστρο .

(. Τριάδας . Πάνα πηγή: Πηγή σε ύψ. 750μ . στη ΝΔ Πάρνηθα , δίπλα στο δασικό δρόμο Παλιοχώρι ­
Κλημ έ ντι και πρι ν τη συμβολή μ ε τη ρεματιά της Γκούρα ς.

ον πρώην ανα­ Πάνειο: Μικρό βουνό , ύψ. 648μ. ν ότια των Καλυβ ίων Θορικού και δυτικά της Κερατέας .

θαν ώς να ή ταν Κορ υφή Κερατοβούνι .

)ί τάφοι , καθώ ς Πανί: Ονομασία του ΒΔ μέρους του Πάνειου , με κ ορυφή ύψ. 637μ .
Πανόραμα: Κορυφή ( 9 1 9 μ.) στη ΒΑ π ερι ο χή της Πάστρας, όπου και χ α ρ α κτ η ρ ι στ ι κέ ς δολί­
ν ε ς . Ανήκει στο Ν . Βοιωτίας.

3 ίου κα ι βόρεια Πανός σπήλαιο: Λέγεται και Άντρο Πανός ή και Λυχνοσπηλιά . Βρίσκεται σε ύψ . 675μ. στην
ανατολική πλευρά του φαραγγιού της Γκούρας στην Πάρνηθα . Αποτελείται από δύο
θαλάμους διαστάσεων 70χ15μ . καl20 χ9μ . ΈχεlΑ.Σ .Μ. 90.
( Ι πηγή . Πανός σπήλαιο: Βρίσκεται σε ύψ. 160μ. στη βόρεια πλευρά του Αιγάλεω και δυτικά της

Λουτράκι. Έχει Μο νή ς Δαφνίου. Έχει Α .Σ.Μ. 114.

3 1 μ . ) και τη δί­ Πανός σπήλαιο: Βρίσκεται σε ύψ. 126μ . , δυτικά του χ ω ρ ιο ύ Μαραθώνα , στην περι οχή της
αρχαία ς Οινόη ς . Αποτελείται από πολλούς θαλάμ ους και διαδρόμους συνολικού μή­

) χω ρι ό Πράοι­ κους 100μ . Έχει Α.Σ .Μ . 1067.

( υ ρω μ α τι κ ά έρ­ Πάντενα: Η ανατολική ράχη της κορυφής Προφ . Ηλίας του βουνού Σκάρπα.

) ύ ρ ι ο Πάνακτο . Παρεξήγηση: Ονομασία π ου δόθηκ ε από τους σπηλαιολόγους στο μεγάλο βάραθρο Μαυ­
ροβουνιού Υμηττού .

ας, όπου πηγή Πάρνηθα : Το μεγαλύτερο σε έ κταση και ψηλότερο βουνό της Αττικής. Είναι κυριολεκτικά

:τα ι κα ι η υπερ­ κατάφυτο από πεύκα και έλατα . Κορυφή Καραβόλα ύψ . 1413μ.

ιάλη, συνε χίζο­ Πάστρα: Βουνό μεταξύ Κιθαιρώνα και Πάρνηθας. Η Β-ΒΑ περιοχή του ανή κει στο Ν . Βοι ω­
τίας. Κο ρυφή Κούρτεζα ύψ. 1025μ .
224 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙ ΚΗΣ

Πατέρας: Μεγάλος ορεινός όγκος βόρεια από τα Μέγαρα. Κορυφή Λεοντάρι ή Έλατος ύψ. Πετράλωνα: βλ.
1132μ . Πατέρας λέγεται και η κορυφή, ύψ. 1091 μ., στα ΝΑ της κορυφής Λεοντάρι . Πέτρα Περαχώρ
Πέλγεζl: Πηγή σε ύψ. 560μ . στη ΝΑ πλευρά της κορυφής Μπελέτσι της Πάρνηθας . γεται και Β
Πελεκάνοι: Κορυφή (576μ .) στη Δ-ΒΔ πλευρά τ ων Γερανείων α~ατoλΙKά του υψώματος Πέτρα Σταυραει
Ομάλια . Ανήκει στο Ν . Κορινθίας. νάβα και μ
Πελεκούσιζα: Κορυφή (448μ.) στη Β-ΒΔ πλευρά της Πάρνηθας, δυτικά της κορυφής Βένι­ Πέτρα Σταύρου:
ζα . Στο χάρτη της Γ. Υ.Σ. αναφέρεται Νεροτριβή . Πετρογεράκι : Λ (
Πέλκες: Ρεματιά στη νότια πλευρά τη ς Πάστρα ς. Είναι η συνέχεια της χαράδρας Χούνη και κι ήταν ετκ
καταλήγει στο Σαρανταπόταμο. Πιθαν ώς απ ό τ ο αρβαν. Pe/kes (έλη ) . Πετροκάραβα: :
Πεντέλη: Ονομαστ ό για τα μάρμαρά του βουνό , ΒΑ της Αθήνας . Κορυφή Πέργαρι ύψ. με ύψ . 269
11 08μ. Λέγεται και Πενιελικόν όρος . Πετροκορυφή: ~
Πεντέλης Μονή: Αντρικό μοναστήρι στην Πεντέλη , σε ύψ. 430μ., αφιερωμ ένο στην Κοίμη­ Πετρόρεμα: Χαρ
ση της Θεοτόκου. Ιδρύθηκε το 1578 από τον Επίσκοπο Τιμόθεο. ρη ονομασ

Πεντελικό: Η επίσημη, αλλά όχι σε χρήση, ονο μ ασ ία της Πεντέλης . Πετρόρεμα: βλ. '
Περατή: Πολυκόρυφος λόφος στην ανατολική Αττική μ εταξύ των όρμων Πόρτο Ράφτη και Πετρωτή: Kopuq:
Βραυρώνας . Οι διάφορες κορυφές του έ χουν ύψ. 283μ . , 300μ., 3 0 8 μ . , 303μ . , και της Ντάρδι ,
259μ. Στην περιο χή υπήρ χε το μεγαλύτερο μυκηναϊκό νεκροταφείο της ΝΑ Αττικής. Πίκα: Μικρή πηγι
Λέγεται και Πέρατι . την αρβαν.
Πέργαρι: Η κορυφή της Πεντέλη ς ύψ . 1108μ. Παλαι ότερα λεγόταν κα ι Βλά χος . Πίκας Ρέμα: Ρεμ
Πέταλο: Τοποθεσία στη ν ανατολική πλευρά του Κιθαιρώνα , όπου το καταφύνιο « Β αγγ έλη ς μεταξύ των
Τσσκο; » του ΕΟΣ Ελευσίνας , σε ύψ. 1090μ. Κινέτας .
Πέτρα Αετού: Κορυφή (855μ.) στην ανατολική πλευρά του Κιθαιρώνα και ΒΑ των Βιλ ίων. Πικέρμι: Τοηοθε ι
Λ έ γ ε τ α ι και Αετόπ ετρα από το αρβαν. Guri Ι Skipiese. Πρ ος την πλευρά της δι όδου τα σπ ουδαι
τω ν Ελευθερών (Κά ζας ) ε ίναι αρκετά απόκρημνη. Πίντιζα: Κορυφή
Πέτρα Αντρώνη: Κορυφή (645μ.) στη δυτική πλευρά του Πατέρα και ΒΔ από το Μεγάλο Βόρεια της
Βαθυχώρι. Κατηφορίζει αρκετά απότομα προς την πλ ευρά της Ψάθας. Πιρναρή: Μεγάλι
Πέτρα Βαρυμπόπης: Συγκρ ότημα βράχων στη νότια πλευρά της Πά ρνηθας , με μεγαλύτε­ και χωρίζει
ρο ύψ . 661μ. Στα μικρά αυτά β ρά χια έ χ ουν ανοι χτεί πολλές αναρρι χητι κέ ς εκπαιδευ­ πρ οέλευση
τικέ ς « δ ι α δ ρ ο μ έ ς» . Πλάκα: Άλλη ονο
Πέτρα Γκαμήλας: Άλλη ονομασία του βουνού της Λ υ κ ό β ρ υ σ η ς της Πάρ νηθας. Κατά μ ία Πλακωτό: βλ . Κά
εκδοχή Πέτρα Γκαμήλα ς λέγεται μόνο ο απ ότομο ς βράχο ς ΒΔ τη ς κύριας κορυφή ς . Πλατάνα : Πηγή c
Πέτρα Εβραίου: Κ ορυφή ( 5 56 μ .) του β ουνού τη ς Χασιάς στη ΝΔ Πάρνηθα. Στι ς ο ρ θ οπλ α­ Πλατανάκι: Ονοι
γιές τη ς γίνονται αναρρι χήσε ις. Λέγεται και Οβριόπετρα. - στη νότια π
Πέτρα Καραδήμα: Κορυφή (838μ .) στη β όρεια περιο χή του Πατέρα, μεταξύ των κορυφών - στη β όρεια
Καρύδι και Μακρυν όρος . Παλαιότερη ονομασ ία Κούτσιθι. Κατά μία εκδ οχή , Κούτσιθι Πλατανάκος: Πη'
λέγεται μόνο η απότομη ΒΔ κορυφή (761 μ.) τη ς. φερειακό δ~
Πέτρα Κοράκου: Κορυφή (589μ .) με χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τι κ ά απότομα βρά χια , στη ΒΔ πλευρά του Πλατάνι: Πηγή σι
Πατέρα, δυτικά τη ς κορυφής Καλιακούδα. Λ έ γ ετ αι και Ρά χη Κοράκ ου. Πλατάνι: Πηγή σ'
Πέτρα Κρύφτη: Κορυφή (8 60μ. ) μ ε χα ρ α κτ η ρ ι στ ι κ ά απ ότομα βρά χια , στη ΝΔ πλευρά του Πλατύ Βουνό: Κ
Πατέρα μ εταξύ των δύο μεγά λων βυθισμάτων Μικρό Βαθυ χώρι και Μεγάλος Κρύ­ λαιότερη ον
φτη ς. Λέγεται και Βρά χος . σία Πλατύ Ε
 Τ ΟΠ ΩΝ ΥΜΙΑ Ι 22 5

)ι ή Έλατος ύψ . Πετράλωνα: βλ . Στατήρι .

ής Λεοντάρι. Πέτρα Περαχώρας: Κορυφή (906μ. ) στη δυτική άκρη της Παλιοβούνας των Γερανείων. Λέ­
)νηθας. γεται και Βράχος και κατά μία εκδ οχή και Καταφύγι . Ανήκει στο Ν . Κορινθία ς.
του υψώματος Πέτρα Σταυραετού: Κ ορυφή ( 5 7 9 μ . ) δυτικά της ψηλής κορυφής του Μαυρ οβουνιού Βαρ­
νάβα και μεταξύ του Γ ραμ ματικού και του Βαρνάβα .
; κορυφή ς Βέ νι­ Πέτρα Σταύρου: βλ. Βουνό Λυκόβρυσης.

Πετρογεράκι: Λανθασμένη ονομασία της κορυφή ς Μπουζούρεζα της Πάστρας . Πετρογερά­

δρας Χούν η και κ ι ήταν εποχικός ο ι κ ι σ μός Βλάχων κτηνοτρ όφων στην περιοχή.
Πετροκάραβα: Συγκρότημα χ α μ η λών υψωμάτων στην περιο χή Ντράφι τη ς ΝΑ Πεντέλης ,
) ή Π έργαρι ύψ. με ύψ . 269μ., 267μ. , 25 6μ . και 213μ. Μία κορυφή λέγεται Βούλα .
Πετροκορυφή: βλ. Γκούρι Λάχι - Κοτρόνι.
~ ν o στην Κοίμη­ Πετρόρεμα: Χαράδρα στη ΒΑ πλευρά της Πάστρας και στο οροπ έδιο Φούσκινα . Παλαιότε­
ρη ονομασία Γκούρεζα . Ανήκει στ ο Ν. Βοιωτίας.
Πετρόρεμα: βλ. Φέριζα .
όρτο Ράφτη και Πετρωτή : Κορυφή (467μ . ) στο ΑγριλίκΙ. Στη Δ-ΝΔ πλευρά της υπάρ χει το σπηλαιοβάραθρο
) 8 μ . , 3 0 3μ . , και της Ντάρδιζας.
της ΝΑ Αττικής. Πίκα: Μικρή πηγή στα ΝΑ Γεράνεια μ έσα στην ομώ νυμη ρ εματιά . Πιθανώς προέρχεται από
την αρβαν . λέξη Pike που σημαίνει στα γόνα .
ος. Πίκας Ρέμα: Ρ εματιά σ τ η ΝΑ περι οχή των Γεραν είων και στ ο « β ύ θ ι σ μ α » που σ χηματίζεται
, ύ γ ι ο « Β α γ γέ λ η ς μεταξύ των κο ρ υ φ ών Μαυροβούνι και Λ ίσ ι . Η ρεματιά καταλήγει στη θάλασσα ΝΔ της
Κινέτας.
ΒΑ των Βιλί ω ν . Πικέρμι: Τοποθεσ ία στη ΝΑ περιοχή της Πεντ έλης, όπου από το 1835 και μετά βρ έθηκαν
: υ ρ ά της διόδ ου τα σπουδαιότ ερα και πλου σιότερα παλαιοντολογικά απολιθ ώματα στον κόσμο.
Πίντιζα: Κορυφή ύψ. 1031μ. , δυτικά της κύριας κορυφή ς της Παλιοβούνας των Γερανείων.
από το Μεγάλο Βόρεια τη ς κορυφής και σε ύψ . 98 0μ . υπάρ χει πηγή . Ανήκει στο Ν . Κ ο ρινθίας.

)' Πιρναρή: Μεγάλη ρ εματιά στη δυτική πλ ευρά του Υμηττού. Αρχίζ ει από το διάσελο Σταυρός
J ς, με μεναλύιε­ κα ι χω ρ ίζε ι το βόρειο απο το νότιο Υμ η ττ ό . Γράφ εται και Πυρναρή ή Πιρναρί . Π ιθανή
ι τlκές εκπαιδευ­ προέλευση από τη λ έξη πουρνάρι ή πρινάρι και αρβαν. ΡθΓΠθΓί.
Πλάκα : Άλλη ονο μ ασ ία της κορυφή ς και της λάκκας Ντράσιζα τη ς Πάρνηθας.
ιηθας . Κατά μία Πλακωτό: βλ. Κάστρο.
)ιας κ ο ρυφής. Πλατάνα: Πηγή σε ύψ . 1075μ . , στη δ υ τ ι κ ή πλευρά της κορυφή ς Καραβόλα τη ς Πάρνηθας .
ι. Στις ορθοπλα­ Πλατανάκι: Ονομασία δύο ρεμάτων της Πάρνηθα ς,

- οτη νότια πλευ ρά της , μ εταξύ των αντερεισμάτων Κορακοφωλιά και Λ υ κ όρ αχ η .

;ύ των κο ρ υφών - στη βόρ εια πλ ευρά της , μεταξύ των κορυφών Σούμπασι και Πελεκούσιζα .
: κδ ο χ ή, Κούτσιθι Πλατανάκος: Πηγή στην Πάρνηθα , σε ύψ . 10 60μ . , ΒΔ της Καραβ όλα ς και δίπλα σ το ν π ερι­
φερε ιακό δρ όμο.
Ι ΒΔ πλευρά του Πλατάνι: Πηγή σ ε ύψ. 585μ . , στη νότια πλ ευρά τη ς Πάρνηθας , στο ρέμα Π λατανάκι .
Πλατάνι: Πηγή στο ρέμα Αγ. Γε ωργίου της Πάρ νηθα ς . Παλαιά ονομασία Ράηι
ΝΔ πλευρά του Πλατύ Βουνό: Κορυφή , ύψ. 1171 μ . , στα δυτικά τη ς ψηλή ς πε ρι οχή ς τη ς Πά ρνηθα ς . Πα­
1I Μεγάλος Κρύ­ λαιότε ρη ον ομασία Μάλι Γκέρι . Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφ έρεται Άλογο , ενώ η ονο μ α­
σία Πλατύ Βουν ό αναφέρεται νοτι ότερα.
226 Ι ΤΑ ΒΟ ΥΝ Α ΤΗΙ ΑΤΤΙ ΚΗΙ

Πλάτωσι ή Πλατόσι: Δίκορφος λόφος (448μ. - 448μ.) νότια της Φυλή ς (Χασιάς) . Πα λαιά Προσάλεσι: Ρεματιά σ
ονομασία Γκιούρμιζα. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Πλάτωμα . χ ώ ρ ι (παλ. Βιλια1
Ποδονίφτης: Παλαι ά ονομασία τμήματος του Βαθυρ έματος Πεντέλης στην περιοχή Περισ­ της Γ.Υ.Σ. αναφέ]
σού-Ν . Φιλαδέλφειας, πριν καταλήξει στον Κηφισό . Αρχα ία ονομασί6 Π ερσό ς . Πρσσήλιίο): Τοηοθεσί
Ποικίλο: Αρχαία ονομασία μέρους του Αιγάλεω , γύρω από τη Μονή Δαφνίου , όπου και η Πρόφαρτα: Δκορφο; ,
ένωση του ΒΑ και του κεντρικού τμήματος του βουνού . Σημερινή ονομασία του ΒΑ θανώς από παρc
τμήματος τ ου Αιγάλεω από Δαφνί μ έχρι Καματερό. ρεται ΣτρογγυλΟΊ
Πόρος: Πηγή σ ε ύψ. 760μ. στη ΝΔ Πάρνηθα , πάνω ακριβώς από τη σπηλιά Μπατά κα . Προφήτη Ηλία βάραθ
Πόρος: Πηγάδι σε ύψ. 560μ. στη ΒΑ Πάρνηθα δυτικά του Άγ . Μερκούριου. Έχει κατακόρυφc
Πόρτα: Άλλη ονομασία του διάσ ελου Σκάλα της Πάρνηθας. Προφήτη Ηλία Μονή:
Πόρτες: Διάσ ελο στην ανατολική πλευρά της Πάστρας , βόρ εια της Μονής Οσίου Μ ελετίου. Κούρτεζα, σε ύψ .
Πούντα: Λόφος (235μ . ) νότια του όρμου Αγ . Μαρίνας και στην ανατολική πλ ευρά της πε­ Προφήτη Ηλία Μονή:
διάδας του Μαραθώνα . Βιλίων , σε ύψ. 4L
Πούντα: Η ΝΔ απόληξη (220μ . ) του Κιθαιρώνα προς τον Κορινθιακό κ όλπο. Προφήτη Ηλία σπήλ'
Πούντα: Ρεματιά στη ΒΑ πλευρά του Μαυροβουνιού Βαρνάβα. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . ανσφ έ­ Είναι πολυδαίδα }
ρεται Σωληνάρι. Προφήτη Ηλία σχ ίσμε
Πούντα: Βραχώδης μικροχερσόνησος (23 0 μ .) στα ανατολικά του υψώματοςΔρακονέρα του του Υμ η ττο ύ . Έχε
Μαραθώνα . Προφήτη Ηλία Τερψιθ
Πούντα: Ύ ψ ω μ α (143μ.) ανατολικά της Κερατ έας , δίπλα στην Κακιά Θάλασσα. Στις ορθο­ - σ ε ύψ. 200μ . στο

πλαγιές της γίνονται αναρρι χήσ εις . φο βάθο ς 28μ . ~

Πουρνάρα: Πηγή σε ύψ . 720μ., στην Πεντέλη , νότια της κορυφής Πύρ εζα και δίπλα στον σταλακτιτικό και (
ορεινό δρόμο Π . Πεντέλης -Αγ . Π έτρου - Ν . Μάκρης. _. σεύψ.415μ.στη

Πουρνάρι: βλ. Πυργάρι Σταμάτας . μοκκλήσι του Πρ

Πούσι Καλογέρl: Τοποθεσία ΒΑ του Μαρκόπουλου και βόρεια από το Χεροβού νι με ευρή­ ένα διάδρομο 16:
ματα της Νεολιθικής Εποχής . Στο χάρτ η της Γ. Υ.Σ . αναφέρ εται Πηγάδι Καλογ έρη (στα Προφήτης Ηλίας: Η KC
αρβαν . πούσι σημαίνει πηγάδι) . Προφήτης Ηλίας: Κορ
Πράθι: βλ. Πράρθι.
( ν ό τ ι α) από τη λά
Πράπα: Παλιά πηγή σ ε ύψ . 1020μ. ανατολικά του Αγ. Π έτρου της Πάρνηθας.
Προφήτης Ηλίας : Ύψ
Πράρθι : Τοποθεσία στα Γεράνεια, σε ύψ. 760μ. , με μεγάλα π ουρ νάρια όπου το παλιό ερ ει­ Ντ ούκας. Ο χ ά ρη

πωμένο μικρομο νάστηρο της Παναγίας Φανερωμένης. Έχει επικρατήσει η ον ο μ α σί α μα αυτό βρίσκον
Πράθι. Στα αρβαν. Πράρθι σημαίνει μικρό πουρνάρι . Ανήκει σ τ ο Ν. Κορινθίας. Ηλία που είναι κτ
Πράρι: Ονομασία λάκκας στη ΒΔ περιο χή της Πάρ νηθας , Ν-ΝΑ της κορυφής Πυργάρι . Ανή­ Προφήτης Ηλίας: Η κι

κει στο Ν. Βοιωτίας. ε κ κ λ η σά κ ι .

Πρέμη σπήλαιο: Σπηλιά, σ ε ύψ. 700μ. , στη ΝΔ πλ ευρά του Ταμιλθιού της Πάρνηθας . Προφήτης Ηλίας: Κορ

Πρινlαζέζα: Κορυφή (8 5 0 μ. ) στη ΒΑ πλευρά της Πάστρας . Ανήκει στο Ν . Βοιωτίας . Στο τάκια, ενώ κάτοικ
χά ρ τ η τη ς Γ. Υ.Σ . αναφέρεται Μαυροπλαγιά. Προφήτης Ηλίας: Όνο
Πρόϊ Σσύσι: β λ. Σούσι . - δυτικά των Μεγάι
Πρόϊ Στείρι: Ρέμα που αρχίζ ει από τα ΝΑ της Μερέντας και καταλήγει στον όρμο Πόρτο - ανατολικά της Φι
Ράφτη. Χωρ ίζ ει τα υψώματα Μαυρηνόρα και Διονυσοβούνι από τη Μερ έντα και τις - δυτικά του οικισμ
ανατολικές προ εκτάσεις της. Πιθανώς από τον κοντινό αρ χαίο δήμο Στειρία και τον - βόρεια του Λουη;
οικισμό Στείρι Σημαίν ει ποτάμι Στείρι . - ΝΑ του Δαφ νιού ,
 ΤΟΠΩ Ν ΥΜ ΙΑ Ι 22 7

lής (Χασ ι άς). Παλαιά
στην περιο χή Περισ­
ιασία Περσό ς.
Δαφνίου, όπου και η
10J ή ονομασία του ΒΑ
Προσάλ εσ ι : Ρ εματιά στη νότια πλευρά του Μαυ ροβουνιού Βαρνάβα . Αρχίζει από το Μικρο­
χώρι (π αλ. Β ιλιατζ ί κι ) και τ ο Βαρνά βα και καταλήγει στη Λίμνη Μαραθ ώνα . Στο χάρτη
της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Στεφανόρεμα .
Π ρο σή λη ο) : Τοποθεσία στη ΝΔ περ ιοχή του Κ ιθαιρώνα προς τον όρμο των Αιγοσθένων .
Πρόφαρ τα : Δ ίκορφος λόφ ος (2 96 μ . - 2 77 μ . ) μετα ξύ Κορωπ ίου κα ι Καλυβ ίων Θορ ι κο ύ . Π ι­
θαν ώς από παραφθο ρά του αρχα ίου δήμου Πρόσπαλτα . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . α ναφέ­
ρετα ι Στρογγυλοπούλα.

τπ ηλ ιά Μπατάκα . Π ροφή τ η Ηλ ία β ά ρ α θ ρ ο: Βρίσκε ται σ ε ύψ . 65 0μ . στο ύ ψ ω μ α Προφ . Ηλίας του Υμηττού .

ριου .
lνή ς Οσίου Μελετίου .
)λ ική πλευρά της πε­
Έχει κατα κό ρ υ φο βάθος 26μ . κα ι ΛΣ.Μ. 341.
Π ρ ο φ ή τ η Ηλ ία Μονή: Μικρομονάστηρο (σήμερα έρημο ) στην Πάστρα , ΒΔ τη ς κορυφής
Κούρτεζα , σε ύψ . 620μ .
Προφ ήτη Ηλ ία Μον ή: Γ υ ν αι κ ε ίο μον αστήρ ι στην ανα τολική άκρη του Κιθαιρ ώνα και των
Βιλ ίω ν , σε ύψ . 44 0μ .

cόλπο.
Προφ ήτη Ηλία σπ ήλα ιο : Β ρ ί σ κε τ α ι σε ύ ψ . 600μ . στο ύ ψ ωμ α Π ρο φ. Ηλίας το υ Υμ η ττού.
: ρτη τη ς Γ. Υ. Σ . αναφέ ­ Είνα ι π ολυ δα ίδα λο κα ι έχε ι Α .Σ .Μ . 342 .
Προφ ήτη Ηλία σχ ίσμα - β άραθρο : Βρίσκετα ι σε ύ ψ. 5 60 μ . ΝΑ του υ ψ ώμ ατο ς Προφ . Η λία ς
μα τοςΔρακονέ ρα του το υ Υμηττού. Έχει κατακόρυφο βάθος 2 6 μ .
Προφήτ η Ηλ ία Τερ ψ ι θ έα ς Γλυφάδας σπη λα ιοβάραθρα :
Θάλασσα . Στις ορθο ­ - σε ύ ψ . 200 μ. στου ς πρόποδες της κορυφής Δασωμ ένη του Υμηττού . Έχε ι κατακόρυ­
φο β ά θ ο ς 28μ . και ο πυθμένας του ε ίναι μ ία .μεγάλη α ίθουσα 49Χ21μ . με πλούσιο
ύρεζα και δίπλα στον σταλακτιτικό κα ι σταλαγμιτικό διάκοσμο. Έχει Α .Σ.Μ . 3509.
- σε ύψ . 41 5μ. σ τη δυτική πλευρά της κορυφής Δασωμένη του Υμηττού , δίπλα στο ερη ­
μοκ κλήσι του Προφ . Ηλία . Έχει κα τα κό ρ υ φο βάθος 7 , 5μ. , ένα θ άλαμ ο 1 4 χ 1 5 μ . κα ι
ο Χεροβού ν ι με ευρή­
ένα διάδρομο 16 χ1 , 5 μ . 'Εχει Α .Σ .Μ . 3510.
Ιηγάδl Καλογ έρη (στα
Προφ ήτης Ηλ ίας : Η κορυφή του Κιθαιρώνα ύψ. 14 09μ. Λέγεται και Ελατιάς .
Προφήτης Ηλ ία ς: Κορυφή , ύψ . 1020 μ . , στον Πατέρα , ΝΑ της κορυφής Ντουσκιά κα ι πάνω
(νότια) από τη λάκκα Πατέρα . Στην κορυφή ψηλό εικονοστάσι.
ρνηθας .
Π ρ οφή τη ς Η λ ίας : Ύψωμα (6 59μ .) στ ον Υμηττό μεταξύ των δύο ρεματιών Χαλιδούς και
α όπου το παλιό ερει­
Ντούκας. Ο χάρτης του J.A Kaupert του 1882 το αναφέρει λανθασμένα Ζέζε . Στο ύψω ­
. κ ρ ατή σε ι η ο νο μ ασ ία
μα αυτό βρίσκονται λίγα ερείπια αρχαίων ι ερών δίπλα στο ερ ημοκκλήσι του Προφ .
ί Ν . Κορινθίας .
Η λ ία πο υ ε ίναι κτισμένο πά ν ω σε αρχαίο ναό .
ι ρ υφή ; Πυ ργ ά ρι . Ανή­ Προφήτης Ηλ ία ς Η κορ υφή του Μαυροβουν ιού Βα ρν ά βα , ύ ψ . 648 μ ., όπο υ και ο μώνυμο
εκκλησάκ ι .

ύ της Π ά ρ νη θ α ς .
Προφ ήτης Ηλ ίας : Κορυφή (4 6 5 μ .) στη Σκάρπα. Στο χά ρ τ η της Γ.Υ. Σ . σ ναφέρεια ι Στ ρωμα­
σ το Ν . Βοιωτ ίας . Στο
τάκια , ενώ κάτοικοι τη ς περ ι οχής τη λέν ε Αφορ ισ μό .
Π ροφή τ η ς Ηλ ίας: Όνομα λόφου ,

- δυτικά των Μεγάρ ων , στη ΝΑ άκρη των Γερανείων, με ύψ . 456μ .

Ίγεl στον όρμο Πόρ το
- ανατολικά της Φυλή ς (Χασιά) στην Πάρ νηθα , με ύψ . 418μ .
πό τη Μερέντα κα ι τις
- δυτικά του ο ικ ισμού Θυμάρ ι της Λαυρε ωτι κής, με ύψ . 3 56 μ .
) δή μο Στε ιρία κα ι τον
- βόρεια του Λουτρ ακίο υ με ύψ . 299μ . Ανήκει στο Ν. Κορ ι νθίας .
- ΝΑ του Δαφ νιού , με ύψ. 1 ·9 0μ .
228 Ι Τ Α Β Ο ΥΝ Α Τ ΗΣ Α ΤΤΙΚ ΗΣ

Προφήτης Ηλίας: Ερημοκκλήσι, Πύργου ΜικρΙ

- στην ομώνυμη κορυφή του Κιθαιρώνα . σε ύψ . 1390μ . στο δρό~
- ΒΑ της κορυφής Μουγκουλτός της Πάρνηθα ς . σ ε ύψ . 860μ . ; Πύρεζα : Kopuc
στην κ ο ρ υ φ ή του Μαυροβουνιού Βαρνάβα , σε ύψ. 648μ . / νώς να τ
- στη Β-ΒΔ πλευρά της Πεντέλης , προς τη Ρέα , σε ύψ . 580μ. Πύρεζα: Περιο
ανατολικά της κορυφής Προφ . Ηλ ίας του Υμηττο ύ . σε ύψ . 510μ. ερε ίπια c
- στη ΝΑ πλευρά τη ς κορυφής Μαυροβούνι τ ων Γερανεί ων , σε ύψ . 510μ . Πύρνα: Άλλη (
- στη νότια πλευρά της Πάρνηθας , στην περιοχή Μετόχι , σε ύψ . 500μ . ντέλης , "
- στην περιοχή Βούντιμα τη ς Πάρνηθας . σε ύψ. 430μ. Πυρναρή: Βλ .
- στον ομώνυμο λόφο ανατολικά της Φυλής (Χασιά) , σε ύψ. 418μ . Πύρνας σπήλ,
- δυτικά της κορυφής Δασωμένη του νότιου Υμηττού, σ ε ύψ . 415μ . του Κοκκ
- στη ΝΑ άκρη τ ων Γερανείων και δυτικά των Μεγάρων σε ύψ . 400μ . Πυροβολεία: 7
ανατολικά της κορυφής Κερατοβούνι του Πάνειου, σε ύψ. 400μ . υπήρχαν
- στη βόρεια πλ ευρά της Σκάρπα ς . σε ύψ. 380μ . Ραπεντόσα: Λ
- στον ομώνυμο λόφο τη ς Λαυρ εωτικής , σε ύψ. 356μ . ντέλης . η
- στην Πεντέλη . σ ε ύψ . 325μ . , στον οικισμό Νταού Πεντέλη Βαθιά Xc
στην περιοχή Σταμάθι στο Μαυρόρεμα της Πάρνηθας, σε ύψ . 240μ . στενεύει,
- στον ομ ώνυμο λόφο ΝΑ της Παιανίας . σε ύψ. 207μ . ματ ίζουν
Πυραμίδα : βλ . Βελατούρι . άγγι . Η c
Πυργάθι: Κορυφή (508μ . ) σ τ η ΒΔ άκρη της Πάρνηθα ς. Από παραφθορά της αρβα ν. ονο­ ( πλ ατ ά ν ι)
μασίας Πυργάρθι. Ανήκει στο Ν . Βοιωτ ία ς. Σημερινή ονομασία Πυργάρι. Ράπι: Παλιά ον
Πυργάρι: Λόφος (433μ . ) ΒΑ τη ς Σταμάτα ς . Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφ έρεται Πουρνάρι . από την τ
Πυργάρι : Λόφο ς ( 3 7 8 μ .) ΝΔ του χω ρ ι ο ύ Μήλεσι. τα ι Rrapi
Πυργάρι: Λόφος (245μ.) ΒΑ της Παιαν ίας. Ράηι: Ονομσσίι
Πυργάρι: Όνομα κ ο ρ υ φ ώ ν , - Πηγή στη
- στην Πεντέλη με ύψ . 11 08μ . Λ έγεται και Πέργαρ ι . - Πηγή στη
- στην ανατολική πλευρά της Πάστρας με ύψ . 894μ . - Πηγάδι σ,
- στη ΒΔ Πάρνηθα με ύψ . 737μ. Στην κ ο ρ υ φ ή ερείπια αρχαίου πύργου . Ανήκει στο Ν . Ράχα: Κορυφή Ι
Βοιωτ ίας . Ράχη Γκέλεσι:
- στη δυτική άκρη της Πάρνηθα ς με ύψ . 543μ . σόρι και Κ
- στην Πεντέλη , ανατολικά τη ς Μικρής Μαυρηνόρας. με ύψ. 341 μ . Ράχη Λύκου : Άι
Πύργος Η ράχη (815μ .) στα ΝΔ τη ς κορυφή ς Εύζω νας του Υμηττού , όπου και ερείπια πα­ Ράχη Καθηγκά ι
λιού κτίσματος. Ράχη Νίκα: Ρά;
Πύργος: Κ ο ρ υ φ ή (626μ.) στο Μαυροβούνι Βαρνάβα. ΒΔ τη ς ψηλής κ ο ρ υ φ ή ς . ρειακ ό δρ ι
Πύργος Παλιοβούνας: Ονομασία βράχου στη νότια πλευρά της Παλιοβούνας Γερανείω ν Ράχη Ντόσκοιη
και ανατολικά του Όσιου Πατάπιου , όπου έ χ ο υ ν γίνει αρκετό; αναρριχήσεις. Ανήκ ει Ράχη Σωτήρα:
στο Ν. Κορινθία ς. εθνική οδc
Πύργου Μεγάλο Βάραθρο: Βρίσ κεται στη ράχη Πύργος του Υμηττού , σε ύψ . 815μ . και δ ί­ Ράχη Τουμπανι
πλα στο δρόμο προ ς Σέσι. Είνα ι το βαθύτερο βάραθρο της Αττι κή ς με συνολι κό βά ­ Ραψανά: Περιο:
θος 138μ . Αποτ ελ ε ίται από τρει ς θαλάμους κατακόρυφους και αρκετά πατάρ ια. Έχε ι 644μ . κα ι ,
Α .Σ .Μ .19 . Ρέμα: βλ. Κοροτ
 Τ ΟΠ ΩΝ Υ ΜΙ Α Ι 22 9

Πύργου Μικρό Βάραθρο: Βρίσκεται στη ρά χη Πύργο ς του Υμηττού σε ύψ . 810μ. και δίπλα
στο δρόμο προ ς Σ έσι. Έχ ει κατακόρυφ ο βάθο ς 60μ. και Α.Σ.Μ . 20.
Πύρεζα: Κορυφή ( 897μ . ) ΝΑ της κύριας κορυφής της Πεντ έλης . Λέγεται και Μπύριζα. Πιθα­
νώς να προέρχ εται από τη λέξη Πύργ εζα .
Πύρεζα: Περ ιο χή βόρ εια του β ουνού της Λυκόβρυση ς και του Λημικού της Πάρνηθας όπου
ερείπια αρ χαίου πύργου. Λέ γεται κ αι Μπύρ εζα . Ίσως από το αρχαίο Πύ ρα .
)μ . Πύρνα: Άλλη ο νομασία της μ εγ άλης ρ εματιάς του Κοκκινα ρά , στη δυτική πλευρά της Πε­
ντέλης , που διασχιζει την Κηφισιά και καταλήγει στον Κηφισό .
Πυρναρή: Βλ. Πιρναρή .

Πύρνας σπήλαια: Λέγονται και Άντρα Νυμφών . Βρίσκονται στη ν Π εντέλη, μ έσα στο ρέμα
του Κοκκιναρά , έν α στη σημερινή Π ολιτεία και το άλλο στην Κηφι σιά .
Πυροβολεία : Άλλη ονομασία της ψηλότερης κορυφής Κούκος (463μ.) του Αιγάλεω , όπου
υπήρχαν πυροβολεία.
Ραπεντόσα : Λέγεται κ αι Ραπ εντ όζα . Π εριοχή ( α ν ώ μ α λ η κ οιλάδα) στη ΒΑ πλευρά της Πε­
ντέλης , που διασχίζεται από τρία μ εγάλα ρέματα , το ομώνυμο της Ραπ εντ όσας , τη
Βαθιά Χούνη κ α ι το ρ έμα Βάγια-Ντάρδιζα. Στην περιο χή Μολίθι , η κ ο ι λ άδα -ρ ε μ ατι ά
στενεύει , τα τρία ρέματα ε ν ώ νο ντ αι μα ζί με το ρέμα Κιμπετούη της Σκάρπας κ α ι σ χη­
ματίζουν μέχρι την έ ξο δο στο ν Άγ . Γεώργιο Βρανά , μία εντυπωσιακή χ α ρ ά δ ρ α -φαρ­
άγγι . Η ονομασία Ραπεντόσα πιθανώς ν α πρ ο έρ χ εται από την αρβαν . λέξη Rrapi
της αρβαν . ο ν ο­ ( πλα τάν ι ) και Rapesi ( πλ α τ ά ν ι α ) .
άρι ο Ράπι : Παλιά ο νο μ α σί α του ρ έματο ς Αγ . Γεωργίου της Πάρνηθα ς. Έ χ ει πάρει την ονομασία
:.1 Ι Π ουρνάρι . από την πηγή Πλατάνι , που βρίσκεται στην είσοδό του. Στ' αρβαν. το πλατάνι γράφε­
ται Rrapi (Ράπε ή Ράπι) και τα πλατάνια Rapesi (Ράπσι -Ράσι ) .
Ράηι: Ονομασία πηγών και πηγαδι ού στην Πάρνηθα. Από το αρβαν . Rrapi (πλατάνι) .
- Πηγή στη ΝΑ πλευρά της Πάρνηθας , στην είσοδο του ρ έματ ο ς Αγ . Γεωργίου.
- Πηγή στη ΒΔ Πάρ νηθα , στο Μαυρόρ εμα, μεταξύ Αγ . Μαρίνα ς και Δικλισιά ς .
- Πηγάδι στη ΒΔ Πάρνηθα , στο ρ έμα Πλατανάκι , νότια της κορυφής Πελ εκούσιζα .
ο υ. Ανήκ ει στ ο Ν. Ράχα : Κορυφή ( 72 2 μ .) στο ΒΔ ά κρο της Πάρνηθας . Ανήκει στο Ν. Βοιωτία ς.
Ράχη Γκέλεσι: Ράχη (5 60μ.) στη β ό ρ εια π λευρά της Πάστρας , μεταξύ των κ ορυφ ώ ν Μαρ­
σόρι και Κά στρο .
Ράχη Λύκου: Άλλη ονομασία της Λυκόραχης του Κιθαιρώνα.
) υ και ερε ίπια πα­ Ράχη Καθηγκάρι: βλ. Λυκ όρα χη Πάρνηθα ς.
Ράχη Νίκα: Ράχη ( 1 082 μ .) στην Πά ρνηθα , Δ-ΒΔ της Καραβόλας και δίπλα στον περιφ ε­
~ής. ρειακ ό δρόμο . Στ ο χ ά ρ τ η της Γ .Υ.Σ . αναφ έρεται Κουμαρ ρ όρα χη
lούνας Γ εραν είων Ράχη Ντόσκουρη : βλ. Ντόσκουρη .
ι ρ ρ ιχ ή σε ις. Ανήκει Ράχη Σωτήρα: Ύψωμα ( 4 49 μ. ), Α -ΒΑ τ ου οικισμού Παλαι οκούντουρα δίπλα στην παλιά
εθνική οδό Ελευσίνας - Θηβών , όπου και η ε κ κ λ η σί α Άγιος Σ ωτήρ .
: ύψ . 815μ. και δί­ Ράχη Τοuμπανιάρη : ΤΟ ΒΑ α ντέρ εισμα τη ς κορυφής Λ ί σ ι των Γ εραν ε ίω ν .
ς μ ε συνολικ ό βά­ Ραψανά : Περι οχή στο νότι ο Υμηττό , ανατολικά της κ ορυφή ς Στρώμα κ α ι της ανώνυμης
ετά πατά ρια . Έχει 644μ . και δυτικά απ ό το Κορ ωπί.
Ρέμα: βλ. Κορορέμι.
230 Ι Τ Α ΒΟΥΝΑ Τ ΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Ριμηάρι: Ρεματιά στη νότια πλευρά της Πάστρας, παρά τη Μονή Οσίου Μελετίου. Πιθανή Σκάλιεζα: Τ

προέλευση από το μεσαιωνικό ρ/βάριον (ρυάκι). νούλc

Ριμπάρια: Πολυκόρυφος λοφώδης περιοχή μεταξύ Πλάκας Kα~' Αγ . Κωνσταντίνου (Καμά­ Σκαραμαγκ

ριζα) Λαυρεωηκήξ. Περιλαμβάνει τις κορυφές Σπιθάρι, Μεγάλο Ριμπάρι (ή Βίγλα Ρι­ Σκάριφος: ι

μηάρι), Μεσαίο Ριμπάρι, Μικρό Ριμπάρι και Κίτσου. τήματ

Ρίμπες: Περιοχή στην ανατολική Πάρνηθα, βόρεια του οικισμού Κρυονέρι. Πιθανή προέ­ Σκάρπα: Μ

λευση από το αρβαν. Remb-es (ρυάκια) . τοΔιc

Ροκάνι: Δίκορφο ύψωμα (691μ. - 681μ.) στη Β-ΒΔ πλευρά του οροηέδιου των Σκούρτων, Σκάρπα: Tc
μεταξύ των χωριών Σκούρτα και Πύλη . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας . - βόρεη

Ρουμάνι: Περιοχή και πηγή , σε ύψ. 840μ., στη νόιια πλευρά της κορυφής Πλατύ Βουνό της - στην ι

Πάρνηθας, ΒΑ της Αγ . Παρασκευής . - ΒΑτη

Σάββα: Κορυφή (579μ.) στη ΒΔ άκρη της Πάρνηθας, βόρεια της κορυφής Πυργάρι. Ανήκει Σκασμένη Ι

στο Ν. Βοιωτίας . σταντ

Σαλαμίδι: Μικρό ύψωμα (522μ.) μεταξύ Μαυρηνόρας και Μαυροβουνιού Βαρνάβα και δί­ Σχισμ

πλα στο δρόμο του Καλάμου. Σκίμθl: Μεγ

Σαλονίκι: Ονομασία κοιλάδας στην Πάρνηθα, μεταξύ των κορυφών Δέντρα , Μεσοβούνι και μικρό­

Σκίμθι. Από το Σαλονίκι, όπου πηγαίνει δασικός δρόμος από τη Μόλα, αρχίζει το ρέμο δηλώ'
Σούσι που καταλήγει στο Μαυρόρεμα. Στην περιοχή υπάρχουν δύο πηγάδια (690μ.­ αναφε

680μ .) . Από το Σαλονίκι αρχίζει και το ρέμα Παλιομήλεσι . Σκίμθι: Μικι

Σαμάρι: Ονομασία της Α-ΝΑ ράχης της κορυφής Όρνιο της Πάρνηθας. από τι

Σάπιο πηγάδι: Πηγάδι σε ύψ . 620μ., στη δυηκή Πάρνηθα, δίπλα στο δρόμο που πηγαίνει Σκίπιζα: Η

στο χωριό Πύλη και στη διασταύρωση για τα μεταλλεία του Μεγάλου Βουνού . σε ύψ

Σαρανταπόταμος: Ποτάμι στην Αττική, που αρχίζει να σχηματίζεται από το βαθύπεδο τη ς Πιθαν

Οινόης και τροφοδοτείται από πολλά ρέματα (σαράντα ;) της Πάρνηθας, της Πάστρας , Σκιρωνίδες

του Κιθαιρώνα και του Πατέρα. Λέγεται και Ελευσίνιος Κηφισός . Γεραν

Σαρίνα: Ρεματιά στη δυηκή πλευρά του βόρειου Υμηττού, νότια του Κορ έα, όπου η τοπο­ Σκlτζέα: Mι~

θεσϊα Τρύπιος Βράχος . κορυφ

Σαρρή σπηλιά: Σπηλιά σε απόκρημνη περιοχή του βόρειου Άρματος της Πάρνηθας, πάνω Σκληρό: Η ι

(βόρεια ) από την πηγή Χώνι (παλ. Συκιά και Μπρέσκεζα). Η σπηλιά λεγόταν στην Σκληρό: Μι ;

αρχή σπηλιά της Συκιάς , αλλά από το 1934 πήρε την ονομασία Σαρρή , προς τιμήν και το ι

του πρωτοπόρου ορειβάτη - γεωγράφου Ι . Σαρρή . Σκόρδι: ον:

Σαχά ρέμα: Βλ. Σοχά ρέμα. Σκούρτων (

Σέσι: Μικρή κοιλάδα στα δυτικά του υψώματος Προφ. Ηλίας του βόρειου Υμηττού .'Εχει μέ­ 520μ.

σο ύψ. 525μ . Στα αρβαν . Shesh-i σημαίνει επίπεδο μέρος. slJkur1

Σιέλκ]: Πολυκόρυφος λόφος (374μ.) στην ανατολική Αττική, Α-ΝΑ του Γραμματικού. Λέγε­ Σκυλόρεμα:

ται και Σέλκι. Πιθανώς προέρχεται από το αρβαν. Shelk (ιτιά). Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. Σούμπασι:

αναφέρεται Τεροκορυφή . Σούνιο: Το

Σκάλα: Ο αυχένας (1040μ .) μεταξύ των δύο κορυφών Αέρας και Κυρά της Πάρνηθας. Λέ­ ναός 1

γεται και Πόρτα ή Πόρτες. Σούρεζα: ΠΙ

Σκάλα Γερακίνας: Τοποθεσία στα Γεράνεια , μεταξύ της Μεγάλης Ντουσκιάς και του χωρ ι ο ύ Σούριζα: Kc
ΣχΙνος . Ανήκει στο Ν . Κορινθίας . φου rv
 ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ Ι 231

ίου. Πιθανή Σκάλιεζα: Τοποθεσία στη ΝΔ Πάρνηθα , στη συμβολή των δύο ρεμάτων Θοδώρας και Γιαν­
νούλας και στην Α-ΝΑ άκρη της κορυφής Δάφνα.

νου (Καμά­ Σκαραμαγκά Βουνό: Κορυφή (359μ. ) στη ΝΔ άκρη του κεντρικού τμήματος του Αιγάλεω .

~ ή Βίγλα Ρι­ Σκάριφος : Ονομασία που δίνεται από τη Γ.Υ.Σ. στην ψηλότερη κορυφή (458μ.) του συγκρο­
τήματος λόφων Κατερίνι , μεταξύ Πατέρα ( Ρ ά χ η Σωτήρα) και Σαρανταπόταμου.
Βανή προέ­ Σκάρπα: Μικρό βουνό (573μ.) στη ΝΔ άκρη της πεδιάδας του Μαραθώνα . Αποτελεί μαζί με
το Διονυσοβούνι και το Αγριλίκι τις Β-ΒΑ προεκτάσεις της Πεντέλης.

Σκούρτων, Σκάρπα: Τοποθεσίες στην Αττική,

- βόρεια της Μάνδρας μεταξύ των υψωμάτων Κατερίνι και Αγ. Βλασίου.

J Βουνό της - στην ανατολική πλευρά του νότιου Υμηττού , δυτικά από το Κίτσι .
- ΒΑ της Μαγούλας και βόρεια του Αγ . Λουκά.

.άρι Ανήκει Σκασμένη Πέτρα: Δίκορφος λόφος (218μ .-200μ.) μεταξύ Παλαιάς Φώκαιας και Αγ . Κων­
σταντίνου (Καμάριζα) Λαυρεωτικής , στην περιοχή Σιντερίνα (Αγ . Ειρήνη) . Λέγεται και

' ά β α και δί­ Σχισμένος Βράχος.

Σκίμθι: Μεγάλο ύψωμα στη βόρεια Πάρνηθα. Έχει ψηλότερη κορυφή 933μ. και άλλες δύο

σο β ο ύ ν : και μικρότερες (ύψ. 899μ . και 868μ). Πιθανώς προέρχεται από το αρβαν . Skemp-thi που
ίζει το ρέμα δηλώνει μικρό απότομο βράχο . Λέγεται και κορυφή Παλιομήλεσι. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ.

δ ι α (690μ.­ αναφέρεταr Σκίμη .

Σκίμθl: Μικρή κορυφή (494μ.) στην ανατολική πλευρά της Πεντέλης. Πιθανή προέλευση
από το αρβαν. Skemp-thi (μικρός βράχος) Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Βραχάκι.
)υ πηγαίνει Σκίπιζα: Η ψηλότερη πηγή της Πάρνηθας και με την καλύτερη ποιότητα νερού . Βρίσκττω

ού . σε ύψ. 1200μ . στη δυτική πλευρά της κορυφής Καραβόλα. Λέγεταr και Αετόβρυση .

J ύπ ε δο της Πιθανώς προέρχεται από την αρβαν . λέξη Skipje (αετός).

ς Πάστρας, Σκιρωνίδες Πέτρες: Η αρχαία ονομα σία της σημερινής Κακής Σκάλας, στη ΝΑ άκρη των
Γερανείων .

ου η τοπο­ Σκιτζέα: Μικρό ύψωμα (326μ . ) στην ανατολική πλευρά του νότι ου Υμηττού , ανατολικά της
κορυφής Στρώμα και ΝΑ της Κιάφας Ραψανά.

θας, πάνω Σκληρό: Η κορυφή (868μ . ) του υψώματος Σκίμθι της Πάρνηθας.

{όταν στην Σκληρό: Μικρός λόφος (288μ .) μεταξύ εθνικής οδού Αθηνών - Λαμίας (μετά τη Μαλακάσα)

rτρoς τιμήν και του Ασπροχωρίου Ωρωπού .

Σκόρδι: Ονομασία του βόρειου τμήματος , ύψ. 355μ. , του Ολύμπου Αττική ς.
Σκούρτων οροπέδιο: Μ εγάλο οροπέδιο μεταξύ Πάρνηθας και Πάστρας. Έχει μέσο ύψ .
) ύ :Ε χ ε l μέ­ 520μ. και ανήκ ει στο Ν . Βοιωτίας . Πιθανώς η ονομασία προέρχεται από το αρβαν .
shkurta ( ο ρ τ ύ κ ι ) και shkurtanje (τόπος με ορτύκια) .

κού . Λέγε­ Σκυλόρεμα: Ρεματιά στην ανατολική πλευρά του Πατέρα , νότια των Παλαιοκούντουρων .

της Γ.Υ.Σ. Σούμπασι: Κορυφή (608μ.) στη Β-ΒΔ Πάρνηθα , βόρεια από το Βούντιμα.
Σούνιο: Το βραχ ώδες ακρωτήριο (75μ .) στην ομώνυμη περιοχή της νότιας Αττικής, ό π ο υ

νηθας . Λέ­ ναός του Ποσειδώνα.

Σούρεζα: Παλαιά λανθασμένη ονομασία της κορυφής Τούρμουζα του Πατέρα .

ου χωριού Σούριζα: Κοιλάδα στη Λαυρεωτική με αρχαίες στοές εξόρυξης μεταλλεύματος, Δ-ΒΔ του λό­
φου Μιχαήλ. Πιθανή προέλευση από το αρβαν . Sure-a (αμμώδες έδαφος ).
232 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ Τ Η Σ ΑΤΤ Ι ΚΗΣ

Σουσάκι: Πανάρχαιο «σβησμένο » ηφαίστειο (Α.Σ.Μ. 340) στη ΝΔ άκρη των Γερανείων μέ­ Σταυρός: Τοποθεσία σι
σα στη ρεματιά Ψωρόχωμα. Από τις δύο κύρι ες σπηλαιώδεις ρωγμές του εκλύονται πιθανώς από το (
αέρια θείου , υδροθείου, και διοξειδιου του άνθρακος . Ανήκει στο Ν. Κορινθίας. 1280, κάποιος μο
Σούσι: Ρεματιά στη ΒΔ πλευρά της Πάρνηθας. Αρχιζει από το Σαλονίκι καί καταλήγ ει στο ό φ υ τ ο υ , μο ναχού
Μαυρόρεμα. Λέγεται και Πρόϊ Σούσι . γραφή και xρoνo~
Σούτα: Κορυφή (902μ.) στην Πάρνηθα, μεταξύ της κορυφής Κρισιγιώνα και της Αγ. Παρα­ το σύνορο των 4
σκευής Μπόρσι, και στα δε ξιά του δασικού δρόμου Κλημέντι - Βούντιμα . η τοποθεσία λεγό'
Σουφλερό: Κορυφούλα (662μ .) δυτικά της κορυφής Αγελαδίτσα της Πάρνηθας. στραφε ί Πιθανώς
Σουφλερό: Κορυφή (251 μ.) στη λοφοσειρά Θυμάρι ΝΑ της Παλαιάς Φώκαιας . - Μεσογείων) .
Σοφιανού βουνό : βλ. Βουνό Καμάριζας . Σταυρός βλ . Κουτρούλ
Σοχά ρέμα: Ρ εματιά στη νότια πλευρά του Κιθαιρώνα. Σταυρού Μικρό Βάραθ
Σπανάκι Ρέμα: Ρεματιά στη Ν-ΝΑ πλευρά των Γερανείων στο Μαυροβούνι. σχεδόν καιακόρω
Σπηλιά Γκέλεσι: Σπηλιά στη βόρεια πλευρά της Πάστρας στη βάση της Ράχης Γκέλεσι και Στενοχώραφο: βλ. Ντρ
στην ε ίσοδο της ρεματιάς. Χρησιμοποιείται για στάνη . Στέρνα: Πηγή στη ΒΔ ά
Σπηλιά Καλόγερου: Σπηλιά, σε ύψ. 600μ. , στη βάση της Αλογόπετρας της Πάρνηθα ς. Στεφάνι: Κορυφή (366~
Σπηλιά Κίτσου: Σπήλαιο (Α.Σ.Μ . 347) με ευρήματα της Νεολιθικής Εποχής βόρεια του Αγ. Στεφάνι: βλ. Μπουζούρ
Κωνσταντίνου (Καμάριζα) στο ομώνυμο ύψωμα (Μικρό Ριμπάρι). Στεφάνια: Κορυφή ( 5 5 ~
Σπηλιά Κουβαρά: Βρίσκεται σε ύψ . 220μ. , στη Μερέντα. Έχει διαστάσεις 18χ15χ8μ . Στεφάνια: Ονομασία χα
Σπηλιά Λύκου: Βρίσκεται δυτικά τη ς κορυφής του λόφου Μύρτιζα Παιανίας . - στον Υ μ η ττό , στ η

Σπηλιά Συκιάς: Μεγάλη αλλά χωρίς σπηλαιολογικό ενδιαφ έρον σπηλιά στη ν ανατολική - στο Πάνειο , ΒΔ τr

π λευρά της Μαυρηνόρας , προς την Κακιά Θάλασσα. Στεφάνια : βλ. Ελαφοβο
Σπιθάρι: Τοποθεσία στην κορυφ ογραμμή του Υμηττού, ΒΑ της κορυφής Εύζωνας. Στην πε­ Στεφανόρεμα: βλ. Προ,

ριοχή αυτή βρίσκεται ένα βάραθρο (Α. Σ . Μ . 299) μ ε κατακόρυφο βάθος 22μ., συνολι­ Στίρι: Μικρή ρεματιά στ
κό 64μ . και δύο θαλάμους, που ο ένας ε ίν α ι 3 0 χ 1 2 μ . Στραβαετός: Ύ ψω μ α (~
Στηθάρι: Λ ό φ ο ς ( 333μ .) δυτικά της Πλάκας Λαυρ εωτικής. Ανήκει στη λοφοσειρά Ριμπάρια. Στραβός Αετός ή Στρσ]
Σπιθαροπούσι: Τοποθεσ ία βόρ εια του Σου νίου , όπου αρχαία πλυντή ρια μεταλλ εύματος. Γ .Υ.Σ . αναφ έρεται

Σταμάθι: Τοηοθεσία με πηγή στη ΒΔ άκρη της Πάρνηθας στο Μαυρόρεμα . Στράτι: Ον ομασία του ~
Σταματάς: Κορυφή (6 9 3μ .) στη δυτική Πάρνηθα , ΝΔ από το Μεγάλο Βουνό. αρβ αν . Strat-i σηι
Σταμάτιζα: Πηγή και πη γάδι στη ΝΑ περιοχή του Πατ έρα, σε ύψ . 580μ. , βόρεια της Αγ. Στράτι: Λόφος (3 0 1 μ . ) (
Τριάδα ς Μυρρίνι και του αρχαίου πύργου . Στρογγυλή: Κορυφ ή (?
Σιαματοβούνι : Παλαιότ ε ρη ονομασία του βουνού Διο νυσοβούνι. δι , από την οπο ίο
Στατήρι: Κορυφή ύψ . 1032μ. στην Πάρνηθα. Χωρίζεται από την κορυφή Λ α γ ός με το ρ έμα Βαρυμπόπης - Άγ
Καμπέρα. Παλαιότερα υπήρ χε βόρεια τη ς κο ρ υ φ ής ομ ώνυμη πηγή. Λ έγεται και Πε­ Στρογγυλή: Κορυφή (8
τράλωνα . Στο χάρτη τη ς Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Πλατύ Βουνό . Στρογγύλη: Λόφος ( 2 ~
Σταυραετός: Λανθασμένη ονομασ ία της κορυφής Στραβαετός του Υμηττού. χά ρτες ΣτρογγύλΓ
Σταυροκοράκι: Λόφο ς (31 3μ .}Α-ΒΑτου χωρκό Μαραθώ να. χάρτη της Γ.Υ.Σ . C

Σταυρός: Διάσελο σε ύψ. 454μ . μετα ξύ του βόρειου και του ν ότιου Υμ η ττο ύ και στη συμβο­ Στρογγυλοπούλα:βλ.
λή τω ν δύο μεγάλων ρεμάτων της Πιρναρής και της Ντούκας . Παλαι ότερα το διάσελο Στρούγγιζα Τουρλωτή
λ εγ όταν Πιρναρικός λαιμός ή Επάνω Πιρναρή . Το 1925 υπήρχε στο διάσελο ένα ς Αγριλίκι. Λέγεται ι

ωραίος ξύ λ ι νο ς σταυρός πάνω σε μικρό βυζα ντινό κιονόκρανο . Σήμερα δεν υπάρ χει Στρώμα: Κορυφή (7251
τίποτε , εκτό ς από έναν αυτοσχέδιο ξ ύ λ ινο σταυρό . Στρώμα : Κορυφή (3811
 Τ ΟΠ Ω Ν Υ Μ ΙΑ Ι 233

ρανε ίω ν μ έ­ Σταυρός: Τοποθεσία στη βόρεια άκρη του Υμηττού σε ύψ . 230-250μ .. Πήρ ε την ονομασία
ιυ εκλύονται πιθανώς από το σταυρό που υπήρχε σ' ένα μαρμάρινο κίονα που είχε στήσει εκεί το
·θίας . 1280, κάποιος μοναχός Αθανάσιος κοντά στη στήλη του Ν ε όφυτ ου . Η στήλη του Νε­
ιταλήγει στο όφυτου, μοναχού του Αγ. Ιωάννη του Κυνηγού, ήταν ένα ς μαρμάρινος κίονας με επ ι ­
γραφή και χρονολογία 1238, πίσω από το εκκλησά κι της Αγ . Θέκλας και αποτ ελ ούσ ε
ς Αγ. Παρα­ το σύνορο των 4 Μονών Πετράκη, Πεντέλης , Καισαριανή ; και Κυνηγού . Παλαιότερα
η τοποθεσία λεγόταν Κιόνια , από τις δύο μαρμάρινες στήλες που σήμερα έχουν κατα­
στραφεί. Πιθανώς ο αρχαίος Σφηττός και η Σφητία ο δ ό ς (σήμ. Λαυρίου - Μαραθώνος
- Μεσογείων) .
Σταυρός: βλ Κουτρ ούλιεζα .
Σταυρού Μικρό Βάραθρο: Βρίσκεται σε ύψ. 440μ. στο διάσελο Σταυρός του Υμηττού . Έχει
σχεδόν κατακόρυφο βάθος 14μ . και Α.Σ .Μ . 17.
; Γκέλεσι και Στενοχώραφο: βλ Ντρίζα .
Στέρνα: Πηγή στη ΒΔ άκρη της Πάρνηθας , νότια τη ς Κλίσα Μπινιάρα .
ρν η θ ας . Στεφάνι: Κορυφή (366μ .) στο Ποικίλο .
φεια του Αγ. Στεφάνι: βλ Μπουζούρεζα .
Στεφάνια: Κορυφή (559μ .) δυτικά των Αφιδνών στην Πάρνηθα.
5Χ8μ. Στεφάνια: Ονομασία χαρακτηριστικών απότομων βράχων ,
- στον Υμηττό , στη βόρεια πλευρά της Πιρναρής .
v ανατολική - στο Πάνειο , ΒΔ της κορυφής Κερατοβούνι .
Στεφάνια: βλ. Ελαφοβούνι .

ας. Στην πε­ Στεφανόρεμα: βλ Προσάλεσι .

' 2 μ . , συνολι ­ Στίρι: Μικρή ρεματιά στη νότια πλευρά της Πάστρας , παρά το φρούριο των Ελευθερών.

Στραβαετός: Ύψωμα (591μ .) στο Μαυροβούνι μεταξύ του Γραμματι κού και του Βαρνάβα .
ά Ριμπάρια. Στραβός Αετός ή Στραβαετός: Κορυφή (628μ .) στο νότιο Υμηττό. Και Αετός. Στο χάρτη της
λεύματος . Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Σταυραετό ς.
Στράτι: Ον ομασία του μικρού κατηφορικού ορ οπέδιου πάνω στο Άρμα της Πάρνηθας. Στα
αρβαν . Strat-i σημαίνει στρώμα .
ρε ια της Αγ . Στράτι: Λόφος (301 μ.) ανατολικά του χωριού Μαραθώνα .
Στρογγυλή: Κορυφή (771μ.) στην ανατολική Πάρνηθα, απέναντι από την κορυφή Κατσιμί­

δι , από την οποία χω ρ ί ζ ετα ι μ ε τον αυχ ένα Κλειδί ( 6 4 0 μ. ) όπο υ περνά και ο δρ όμ ος

ς με το ρέμα Βαρυμπόπης - Άγ . Μερκούριου.

{εται και Πε­ Στρογγυλή: Κ ορυφή (863μ .) στη δυτική Πάρνηθα ανατολικά της Κουτρούλιεζας .
Στρογγύλη: Λόφος (239μ.) δυτικά του Μαρκόπουλου και ΝΑ του Κορωπίου . Σε παλιούς
χά ρ τε ς Στρογγύλη ή Στρογγυλοπούλα αναφέρεται ο διπλανός λόφο ς (236μ. ) που στο
χάρτη τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Γωνιά .
ι στη συμβο­ Στρογγυλοπούλα: βλ. Πρόφαρτα και Στρογγύλη.
α ΤΟ διάσελο Στρούγγιζα Τουρλωτή: Παλαιά ο νο μ α σ ί α της ψηλότερης κ ορυφής (55 8μ.) του β ουνού

ι ιά σελο ένας Αγριλίκι. Λέγεται και μόνο Στρούγγιζα ή και Τούρλα .

δεν υπάρχει Στρώμα: Κορυφή (725μ .) στο νότι ο Υμηττό , νότια του Μαυροβουνι ού .
Στρώμα: Κορυφή (381 μ.) στο Ποικίλο .
234 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ Α ΤΤ Ι Κ ΗΣ

Στρώμα: βλ. Μπάφι Μικρό.

Τουρκοβούνια:
Στρωματάκια: βλ . Προφ. Ηλίας Σκάρπας.
λύτερούψ
Συγγρού ρέμα: Ρεματιά στη ΒΑ Πάρνηθα που η συνέχειά της είναι η . Μαυροσουβάλα.
των Τουρκ
Σφάκα: βλ. Ασφάκα . .: διαδρομές
Σφαλακτό: Ρέμα στην ανατολική πλευρά της Πεντέλης . Αρχίζει από τον Άγιο Πέτρο και κα­ Πιθανώς ν
ταλήγει στη θάλασσα της Ν. Μάκρη ς. Πιθανή προέλευση από τη λέξη ασπάλαθο ς. Τουρκοστάνια: Ι
Σφραγίδων σπήλαιο: Λέ γεται και Σφραγίδιο Άντρο. Σπήλαιο στον Κιθαιρώνα όπου λα­ Τούρμουζα: Kor
τρεύονταν οι Σφραγίτιδες Νύμφες . Δ εν έχει εντοπιστεί η θέση του . Πιθανώς να πρό­ βούνι και Γ
κειται για ένα από τα σπήλαια που βρίσκονται στη βόρεια πλευρά της κορυφής Λου­ Τούρλα: Παλαιά
κ ίσθι (σπηλαιοβάραθρο και σπήλαιο Λ ο υ κ ί σ θ ι - σπήλαιο Βεργουτιάνι). Τραχήλι: Η βόρ ε
Σχισμένος Βράχος: βλ . Σκασμ ένη Πέτρα. Τρεις Κορυφές:
Σχιστό: Τοποθεσία στο ΝΔ τμήμα τ ου Αι γάλεω προς το Σκαραμαγκά δίπλα στο δρόμο που ύψ.1 370μ .
πηγαίνει στην Αμφιάλη. Λέγεται Σχιστό ή Σχιστά από τις διανοιξεις ( ρ ήγ μ α τα) πο υ Τρεις Πόρτες: Τ Ι
παρουσιάζονται στα πετρώματα της περιοχής. φή ς Μακρ υ
Σωληνάρι: βλ. Πούντα. Τρελός: Μία από
Ταμίλθι: Κορυφή (898μ.) στη ΝΔ Πάρνηθα. Χω ρ ίζ εται από το Άρμα με το φαράγγι της Γκού­ Τρίκερι: Άλλη ονι
ρα ς. Δ-ΒΔ της κορυφή ς σε ύψ. 810μ. υπάρχει ομώνυμη πηγή. Στο χάρτη τη ς Γ.Υ.Σ. Γρίκορφο: Ο νομ ι
αναφέρεται Κορυφούλα . ματος και Ν
Ταμιλθιού βάραθρα: Βρίσκο νται στη δυτική πλευρά της κορυφής Ταμ ίλθι της Πάρνηθας Τριμάλια: Παλαιό
μεταξύ της πηγής Χώνι και του μονοπατιού Ταμίλθι - Κιάφα Πίνη . Το πρώτο και μεγο­ Τριποδίσκος: Αρ
λύτ ερο βάραθρο έχει μήκος 7 5 μ . , βάθος 35μ . και πλάτος 5μ . οικισμό Μάί
Ταμπούρι: Κορυφή (277μ . ) του Ποικίλου.
Τριστήλιο: Υψω]
Ταξιάρχες: βλ. Άγιοι Ταξιάρχε ς.
Τρύπα Ζαστάνκ ,
Τατόϊ: Περι οχή , όπο υ η αρχαία Δεκ έλεια , στη ΝΑ Πάρνηθα. Από την αρβανίτικη φάρα ορ­
Τρύπα Λουκίσθι:
θόδο ξων χριστιανών του Αρτίκη ( Μ ερ κο ύ ρ ιο υ) Τατόη του 140υ -150υ αι . ρώνα . Ίσως
Ταψίζα: ΤΟ δυτικότ ερο ύψωμα (4 2 8 μ . ) του Κιθαιρ ώνα , μεταξύ των όρμων Αγ . Βασιλείου κ α ι Τρύπια κορυφήπ
Καλαμακίου - Λιβαδόστρας. Ανήκει στο Ν . Βοιωτία ς. Φώκαιας . Ν
Τεροκορυφή : βλ. Σιέλκι. έγι νε από τr
Τζάλα: Μικρή ρεματιά στη νότια πλευρά τη ς Πάστρας. μία μ εγάλη q
Τζαρούλη: Πηγή μεταξύ των υψωμάτω ν Χαρβάτι και Κοκογκίνη και ανατολικά του βράχου Τρύπια Σπηλιά: ~
Βελατούρι . Γράφεται και Τζαρούλι ή Τσαρούλη . Τρύπια Σπηλιά: Ι
Τζεμπελί: Κορυφή (580μ . ) στη ΒΔ πλευρά των Γ ερανείω ν, Ανήκει στο Ν. Κορι νθίας. Έχει άνοιγμ (
Τζίντζl: Πιθανή ονομασία κορυφής (451 μ.) του συγκροτήματος λόφω ν Κατερ 'νι Στο χά ρτ η σπηλιάς 48χ
της Γ .Υ.Σ. αναφ έρεται Κορυφή. Τρύπιο Λιθάρι: Στ
Τηγάνι: Κορυφή ( 40 6 μ . ) στη ΝΑ άκρη του βόρειου Υμηττού , ΒΑ του Προφ. Ηλία. Τρύπιος Βράχος:
Τηγάνι: βλ. Κούπιζα. τιάς Σαρίνα .
Τηλεβούνι: Μ ία από τις παλιές ονομασίε ς του Υμηττού. γιές δ ίπλα α
Τογάνι : Περιοχή ΝΑ του Πάνει ου και της Κ ερατ έας . Συλλόγων π(
Τούμπα Γκλιάτα: Παλαιά ον ο μ ασ ί α του υψώματο ς Μακρόλοφος της Πεντ έλη ς . Τσαβέλα: Ύ ψ ω μ α
Τουρκοβούνι: Λόφος ( 3 8 5 μ . ) στη Ν-ΝΔ πλευρά τ η ς Πε ντέλης. α ναφέρεται Κ
Τουρκοβούνια: Λό φο ς (15 3μ. ) στην Α-ΝΑ πλευρά του Αιγάλεω , παρά την Αμφιάλη . Τσαβερδέλλα: βλ.
 ΤΟΠ Ω Ν Υ ΜΙ Α Ι 235

Τουρκοβούνια: Συγκρότημα λόφων μεταξύ Γαλατσίου - Φιλοθέη ς και Ψυχικού , με μεγα­

λύτερο ύψος σήμερα το πλάτωμα του Προφ, Ηλία (321 μ.) . Στι ς μικρέ ς ορθοπλαγιές
) υ β άλ α . των Τουρκοβου νίων, έγιναν κατά την Κατοχή διάφορες αναρρι χητικές εκπαιδευτικές
διαδρομ ές από την Ομάδα Αναρριχητών τ ου ΕΟΣ Αθηνώ ν . Λέγονται και Λ υ κ ο β ο ύν ι α
Ιέτρο και κα­ Πιθαν ώ ς να είναι ο Αγ χε σμός τω ν αρχαίων.
[πάλαθ ο ς . Τουρκοστάνια: Περιο χή στη ΝΑ απόληξη τη ς Μερέντα ς προς το Πρόϊ Στείρι .
να όπου λα­ Τούρμουζα: Κορυφή ( 8 3 6 μ . ) στη ΝΔ περιοχή του Πατέρα , μετα ξύ των κορυφών Μαυρο­
νώς να πρό­ βού νι και Πατέρα ς .
ορυφής Λου­ Τούρλα: Παλαιά ονομασία της ψηλότερης κορυφή ς (558μ. ) του βουνού Αγριλίκι.
Τραχήλι: Η β όρεια απόληξη ( 2 2 7 μ . -2 0 1 μ. ) τη ς Μαυρηνόρας, Α-ΝΑ της Μερέ ντας.
Τρεις Κορυφές : Η κορυφογραμμή ανατολικά της ψηλότερης κορυφής του Κιθαιρ ώνα με
ο δρόμο που ύψ. 1370μ. , 1365μ. και 1358μ . Παλαιότερη ονομασία Τριμάλια.
ιήγματα ) που Τρεις Πόρτες : Τρ ίκορφο ύψωμα ( 1 1 5 0 μ . - 1 . 1 3 0 μ. - 1. 1 Ο Ο μ . ) , στα Γεράνεια , Β -ΒΔ της κορυ­
φής Μακρυπλάγι. Είναι στα σύνορα τω ν Ν . Αττικής και Κορινθίας.
Τρελός Μία από τι ς παλιές ονομασίε ς του Υμηττού . Λεγό τ α ν και Τρελοβούνι.
ίγγι τ η ς Γκού­ Τρίκερι : Άλλη ονομασία των κορυφώ ν Κέρατα τ ου Πατέρα . Λ έγ ετ α ι και Τρικέρατο .
)τ η τη ς Γ.Υ.Σ. Τρίκορφο: Ονομασία ρά χη ς (277μ.-264μ.-246μ.) , στο ΝΔ τμήμα του Αιγάλεω μεταξύ Περά­
ματο ς και Ν . Ι κο ν ί ο υ .
ης Πάρνηθα ς Τριμάλια: Παλαιότερη ο νο μ α σ ί α των Τριώ ν Κορυφ ών του Κιθαιρώνα.
ώτο και μεγα­ Τριποδίσκος: Αρχαίο τοπωνύμιο στα Γεράνεια ή στη σημερινή θέση Χάνι Δερβ ένι ή στον
οικισμό Μάζι (παλ. Σπάρτα ) .
Τριστήλιο: Ύ ψ ω μ α στη νότια πλευρά του Πατέρα με ύψ. 595μ., 540μ. και 535μ.
Τρύπα Ζαστάνι: Δολίνη στο φαρά γγ ι Ζαστάνι του Ποικίλου.
ηκη φάρα ορ­ Τρύπα Λουκίσθι: Σπηλαιοβάραθρο στη βόρεια πλευ ρά της κορυφής Λ ο υ κ ί σ θ ι του Κιθαι­
ρώνα . Ίσως είναι τ ο « Σφ ρ α γί δ ι ο ν Άντρ ον » τη ς αρχαιότητα ς.
Βασιλείου και Τρύπια κορυφή/σπηλιά: Κορυφή ( 2 46 μ .) στη βρα χώδη λοφοσειρά Θυμάρι της Παλαιάς
Φώκαιας . Λέγεται έτσι γιατί υπάρ χει μ εγάλο βάραθρο στην κορυφή (Α.Σ .Μ . 2769) που
έγινε από την πτώση μέρους της οροφής τη ς από κά τ ω σπηλιά ς σχηματίζοντας έ τ σ ι
μία μεγάλη φυσική γέφυρα . Δίπλα υπάρ χει και μία άλλη μεγάλη σπηλιά .
ι ά του βράχου Τρύπια Σπηλιά: Κ ορυφή (424μ.) στη Ν-ΝΑ πλευρά των Γερανε ίων, ΒΔ της Κι νέτας.
Τρύπια Σπηλιά: Είναι μία φυσική γέφυρα, σε ύψ. 520μ., στο Μαυροβού νι του Υμηττού.
)ινθίας . Έχει άνοιγμα 10μ . , ύψος 20μ . κα ι ο διάδρομος της γ έφυρας ε ίν αι 5χ2μ . Υ πόλ ε ι μ μ α
)ίνι. Στο χά ρ τ η σπηλιάς 48χ20μ. που γκρεμίστηκε η οροφή τη ς. Έχει Α.Σ .Μ . 2981.
Τρύπιο Λιθάρι: Σπη λιά στην ορθοπλαγιά της κο ρ υ φ ής Κόρτσι τη ς δυτι κή ς Πάρνηθα ς.
λία. Τρύπιος Βράχος: Τοποθεσία πάνω από τη ν Ηλιούπολη στο ν Υμηττ ό, στην αρ χή τη ς ρ εμα­
τιάς Σαρίνα. Λ έ γ ετ α ι Τρύπιο ς Βρά χος απ ό την εκεί σπηλιά Μπίμπεση. Στις ορθ οπλα­
γιές δ ίπλα από τη σπηλ ι ά λειτούργη σε γ ι α π ολλά χ ρ ό νι α σχολή βρά χου διαφόρ ων
Συλλόγων που έ χουν αναρριχητικές ομάδες.
Τσαβέλα: Ύψωμα (4 1 0 μ . ) στη λοφώδη περιοχή ΒΑ του Γραμματικού . Στο χά ρ τ η τη ς Γ.Υ.Σ .
αναφ έρεται Κουκ ίστρα.
μφιάλη . Τσαβερδέλλα: βλ .Ζαβερδέλλα.
23 6 Ι ΤΑ Β ΟΥΝΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Τσακίρι: Λόφος (334μ.) στη Λ α υ ρ ε ω τ ι κ ή , ΝΑ του Πάνειου. Λέγεται και Τζακίρι. Στο χάρτη Φέρ(ρ)ιζα:
της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Βραγόνι . Η περιοχή λέγεται Βραγόνιζα ή Βρανόνιζ«; Φιλιάτ« Λ,

Τσαούση: Κορυφή (861 μ .) στην ανατολική πλευρά της Πάρνηθας, ΒΑ από το Ξεροβούνι χαίαζ
;
και δυτικά από το Κατσιμίδι . Στη νότια πλευρά ομώνυμη 'η ην ή σε ύψ. 71 Ομ . Στο χάρτη Φίχθ): Τοπ

της Γ.Υ.Σ . αναφ έρεται Κορφούλα. Kaac

Τσεβά πηγάδι: Πηγάδι σε υψ. 640μ., ανατολικά της κορυφής Κατσουλιέρι τη ς Πάρνηθας . βαν.

Τσιγκουράτι: Π εριοχή στη ΒΔ Πάρνηθα, νότια τη ς κορυφής Πυργάρι . Ανήκει στο Ν. Βοιω­ Φίχθι: Τοπ ι

τίας . Η ονομασία Τσουγκράτι είναι λανθασμένη . Κουσ

Τσιούμα: Μικρός λόφος (230μ. ) δυτικά του οικισμού Κάντζα και ΒΑ του Υμηττού . Φλαμπουρ

Τσογγάνια: Τοποθεσία μ ε πολλές δολίνες , βόρεια της κορυφής Καραβόλα και του περιφε­ ορθο

ρειακού δρόμου της Πάρνηθας . λ ές α '

Τσόκα: Ρεματιά στη νότια πλευρά του Κιθαιρώνα. Φλαμπούρ

Τσούκα: Άλλη ονομασία της κορυφής Κούρτ εζα της Πάστρας . φύγιο

Τσούμπα: Κορυφή (315μ .) ανατολικά του Στραβαετού στο νότιο Υμηττό. Φλαμπούρ

Τσουργέλι: Ο απόκρημνος βράχο ς (204μ .) στη ΒΑ ά κ ρ η της Μαυρηνόρα ς. Στο χάρτη της Φλέβας ρέ]

Γ. Υ.Σ . αναφ έρεται Μαυ ρ ονόρι. Φλογέρα: Γ

Τσούρεζα: Λόφο ς ( 1 8 9 μ . ) ΒΔ του Αγ . Κωνσταντίνου ( Κ α μ ά ρ ι ζα ) Λαυρεωτικής και δυτικά το υ Μαρα

λόφου Μεσαίο Ριμπάρι . Φλυτζάδα:

Υμησσός: Πανάρχαιη ονομασία του Υμηττού. ραχ ώ ]

Υμηττός: Μακρόστ ε νο βουνό Α-ΝΑ των Αθην ών . Κορυφή Εύζωνα ς ύψ . 1026μ. Χαρα κτη ρι­ Φουβάγια:

στικό του τα πολλά βάραθρα και σπήλαια που έ χ ει. Φούρνες: Τ

Υψώματα: βλ. Μαρσόρι. στο Ν.

Φαλακρό βουνό: Λανθασμένη ονομασία που δόθη κε κάποια εποχή, σε μ ία κορυφή της Φούσκινα: ι

Πάρνηθας ( Ξ ερ ο β ο ύ ν ι ή Κακή Ράχη) . (πεδιά

Φάλεμι: Αρχαίο τοπωνύμιο στη ΝΔ Πάρνηθα . Μάλλον πρόκ ειται για το βράχο τη ς Θοδώ­ Φραγκομον

ρα ς, όπου τ οποθετείται και το ομώνυμο αρχαίο φρούριο . Φράγμα Λί~

Φάλκο: Πηγή σε ύψ. 720μ . στην Πάρνηθα , δυτικά της κορυφή ς Σούτα και δ ίπλα στο δασικό μloυρ~

δρ όμο Κλημ έντι - Βούντιμα. Πιθανώς από το αρβαν. Fa/co (γεράκι) . ε ίναι α

Φανάρι: Λοφώδη ς π εριοχή ( 313μ.) ΝΑ του Κουβαρά . Παλαιότερη ονομασία Φά νωσι . Φράαι: Κορ ι

Φανάρι: Λόφος (207μ .) στην ανατολική Αττική , βόρεια της Αγ . Μαρίνα ς . Λ έγεται και Φαν ό ς . σκιάς.

Παλαιότερη ονομασία Φάνωσι. Φρασούρι: Ι

Φαρδιέξ κορυφές: Κορυφή ύψ. 512μ . , στο δυτικό άκρο της Πάρνηθας. Χω ρ ίζετα ι από το ή Φράι

Μαυροβούνι με το φαράγγι που σχηματίζει ο Σαρανταπόταμος . Φρέγκρι: Δί~

Φασίδερι: Ονομασία τμήματο ς του Κηφισού ποταμού από διασταύρ ωση Κηφισιάς μέχρ ι χάρτη '

Εκάλη . Φρούριο Ελ ι

Φελεύς: Η α ρ χαία ο νομασία τη ς κορυφή ς Μπ ελ έτσι τη ς Πάρνηθας. λαιά ον

Φέρ(ρ)lζα: Παλιά πηγή στην ανατολική Πάρ νηθα και στην κορυφή Βίλια. Φρούριο Φυ .

Φέρ(ρ)lζα : Τοποθεσία , όπου και πηγάδι, στο ρέμα Πρ όϊ Στείρι και κοντά στον Αγ . Αθανάσ ι ο. των κο ,

Προ έρχεται από το αρβαν . Ferre ( β ατ ο μ ο υ ρ γ ι ές). δώρας

Φέρ(ρ)lζα: Ρεματιά ΝΔ του φράγματ ο ς τη ς Λ ί μ ν η ς Μαραθώνα . Λ έ γ ετ αι και ρεματιά της Φλο­ Χάβοσι: Μ εγ

γέρας , από την ομώνυμη πηγή που έχ ε ι . Στο χ ά ρ τ η της Γ.Υ.Σ. αναφ έρεται Πετρόρ εμα . Μαρίνο
 Τ Ο Π ΩΝ ΥΜΙ Α Ι 23 7

.ίρι. Στο χάρτη Φέρ(ρ)ιζα: Τοποθ εσία και λόφος (201 μ .) νότια της κορυφής Κ ερατοβούνι του Πάνειου .
ιζες. Φιλιάτι: Λόφο ς (254μ.) Δ-ΒΔ του Κορωπί ου που στην κορυφή του υπάρχουν ερείπια αρ ­

το Ξεροβούνι χαίας οχύρωσης. Στο χάρτη τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Κάmρο.

lΟμ. Στο χάρτη Φίχθl: Τοποθεσία, όπου και πηγάδι , σ ε ύψ. 400μ. στη ΝΔ Πάρνηθα , μεταξύ των κορυφών
Κασούμπι, Κατσουλι έρι και Δάφνα. Λέγεται και Φίχτι. Πιθανώς πρ οέρχεται από το αρ­

l ς Πάρνηθα ς . βαν . Fik (συκιά , σύκο ) και υποκορ . Fikthi.

ι στο Ν . Βοιω­ Φίχθι: Τοποθεσία , σε ύψ . 240μ . , στη μικρή κοιλάδα μεταξύ των κορυφών Βελατούρι , Μάλια
Κουσάρι και Κατερίνι.

τού .
Φλαμπουράκι: Κορυφή , ύψ. 1074μ. στην Πάρνηθα νότια τη ς κορυφής Φλαμπούρι. Στις

: αι του περιφ ε­ ορθοπλαγι έ ς της κορυφής που βρίσκονται προς τη χαράδρα Χούνη έχο υ ν γίνει πολ­
λές αναρριχητικ έ ς ε κ παι δ ευ τ ι κ έ ς διαδρομέ ς.
Φλαμπούρι: Κορυφή ύψ . 1158μ. στην Πάρνηθα . Στην κ ορυφή ακριβώς βρίσκεται το κατα­
φύγιο του ΕΟΣ Αχαρνών .
Φλαμπούρι: Κορυφή (251 μ. ) στη βόρ εια πλευρά της Μαυρηνόρα ς προς το Αυλάκι.
Στο χάρτη της Φλέβας ρέμα: Ρεματιά στη ΒΑ πλευρά του Π οικίλου , παρά τα Ν. Λιόσια (Ί λ ι ον) .
Φλογέρα: Πηγή στην ομώνυμη ρεματιά που βρίσκεται ΝΔ του φράγματος τη ς Λίμνη ς του

; και δυτικά του Μαραθώνα . Λ έ γ ετ αι και Φ έριζα.

Φλυτζάδα: Λό φ ος ( 52 8 μ . ) στη ΒΔ π ροέκταση των Γερανείων, πάνω ( β ό ρε ι α ) από την Πε­
ραχώρα . Ανήκει οτο Ν . Κορινθίας.

: 6 μ. Χαρακτηρι­ Φουβάγια: Παλαιότερη ονομασία της π εριοχή ς Κίκιδα ή Κικ ίδια των Γεραν είων.
Φούρν ες : Τοποθεσ ία στη βόρεια πλευρά της κορυφή ς Προφ . Ηλία ς του Κιθαιρώνα . Ανήκει
στο Ν. Βοιωτίας .

μία κορυφή τη ς Φούσκινα: Οροπέδιο στ η ΒΑ άκρη της Πάστρας . Πιθανώς προ έρχεται από το αρβαν . Fusa
(πεδι ά δα ) . Ανήκει στο Ν. Βοιωτίας. Στο χάρτη τη ς Γ.Υ.Σ. αναφέρεται Κοπριέ ς .

l άχο της Θοδ ώ­ Φραγκομονάστηρο: Ονομασία του ερειπωμ ένου Αγ . Μάρκου του Υμηττού.
Φράγμα Λίμνης Μαραθώνα: Κατασκευά στηκε κατά τα έ τ η 1925-1929 με σκοπό τη δη­
ίπλα στο δασικό μιουργία τ εχνητής λίμνης για ύδρ ευ ση των Αθηνών. Έχει μήκο ς 2 8 5 μ . , ύψος 50μ. και
είναι από μάρμαρο.

J Φάνωσι Φράσι: Κορυφή ( 9 0 5 μ . ) στη βόρεια πλευρά των Γερανείων, ανατολι κά της Μεγάλη ς Ντου­

~εται και Φανός . σκιάς. Ανήκει στο Ν . Κορινθίας . Στο χά ρ τ η της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Κορυφή.
Φρασούρι: Κορυφή ύψ. 1043μ. , στη δυτική περιοχή του Κιθαιρώνα. Λέγεται και Φράσουρι

ωρίζεται από το ή Φράσερι . Πιθανώς από το αρβαν. frasher-i (φράξο ς ).

Φρέγκρι: Δίκορφο ύψωμα (224μ.-219μ . ) ΝΑ από τον ο ι κ ι σ μ ό Θυμάρι της Λαυρεωτικής . Στο

Κηφι σι άς μ έχρι χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρετω Φρ έ κερη.

Φρούριο Ελευθερών: Αρχαίο φρ ούριο, σε ύψ. 51 Ομ . στην Πάστρα και στη θ έ ση Κ άζα. Πα­
λαιά ονομασία Γυφτόκαστρο , που κακώς χ ρ η σ ι μ οπο ιε ί τα ι ακόμα .
Φρούριο Φυλής: Αρχαίο φρ ούριο , του 40υ π Χ αι . σε ύ ψ. 64 0 μ. , στη ΝΔ Πάρνηθα , μεταξύ

)ν Άγ . Αθανάσι ο. των κορυφ ών Κασούμπι και Φυλή , και σε θέση όπου δ εσπό ζ ει τη ς ρεματιά ς της Θο­
δώρα ς κ α ι της διόδου προς το οροπέδιο των Σκούρτων .

οεμαηά της Φλο­ Χάβοσι: Μεγάλη δ ολίνη στα ανατολικά του βουν ού Χαρβάτι, σε ύψ. 40μ. , πρ ος την Αγία

)εΤαι Πετρόρ εμα . Μαρίνα , στον οικισμό Αμφιθέα . Λέ γ ετ α ι και Χάος και έ χε ι Α .Σ .Μ . 843.
238 Ι ΤΑ 8 0ΥΝΑ Τ Η Σ Α ττι Κ Η Σ

Χάβοσι: Άλλη ονομασία της μεγάλης δολίνης,

Χρυσούλη: ~
- Θάλοσ: της Πεντέλης.
Χρυσού
- Χάος της Λαυρεωτικής. ,
Χτίριο: βλ. Kc
Χαλανδρίου ρέμα: Ονομασία του τμήματος του Βαθυρέματος Πεντέλης που διασχίζει το Χώνη: Παλαι<
Χαλάνδρι . Χώνη: Ρεμαη
Χαλιδού: Περιο χή , όπου και πηγάδι, στους ανατολικούς πρόποδες του Υμηττού , και ΒΑ του Χώνι: Τοποθε
υψώματος Προφ. Ηλίας . Παλαιότερα υπήρχε δάσος . Παλαιότ
Χαλιδούς ρέμα: Ρεματιά που αρχίζει από τη ΝΔ από τον Εύζωνα ράχη του Υμηττού, περνά Χώνια: Οι βρ:
μεταξύ των υψωμάτων Προφ. Ηλίας και Τηγάνι και καταλήγει στην ομώνυμη περιοχή γάλοι ΧΙ
(Χαλιδού). Ψηλό Αλώνι:
Χαλίκι: Ονομασία παλιάς πηγής στην Πάρνηθα, ΒΑ της Μόλας, μέσα στο Χάραδρο. Ψηλοκορυφή
Χαμολιά: Τοποθεσία στη Βραυρώνα στη ΒΔ πλευρά του λόφου Περατή . Πιθανή προ έλευση Ψηλός Βράχ:
από το φυτό χαμολιός ή lξός. Ψήλωμα: Κο:
Χάος: βλ. Χάβοσι μασία C
Χάος: Μεγάλη δολίνη-βάραθρο, σε ύψ . 170μ. , ΝΑ του Αγ . Κωνσταντίνου ( Κ α μ ά ρ ι ζα) της Ψήλωμα: βλ.
Λαυρεωτικής. Έχει διάμετρο 1Ο0-120μ. και βάθος 50μ . περίπου . Ο χάρτης της Γ.Υ.Σ. Ψωρόχωμα: Ι
αναφέρει (λαν θ ασ μ ένα ) Χάος τη διπλανή κορυφή .
Χάραδρος: Μεγάλη ρεματιά. ίσως η μεγαλύτερη της Αττικής, στην Πάρνηθα, που αρ χίζει
ΒΑ της κορυφής Όρνιο και καταλήγει στη Λίμνη Μαραθώνα .
Χάρακα ρέμα: Άλλη ονομασία του ρέματος Λιβαδώνα .
Χαρβάτι: Μικρό βρα χώδες βουνό , ύψ . 414μ . , ΝΑ του Μαρκόπουλου .
Χασιάς βουνό: βλ. Βουνό Χασιάς.
Χελιδονού: Ονομασία τμήματ ος του Κηφισού ποταμού , στο ύψος της Κ . Κηφισιάς . Στη Χε­
λιδονού τελειώνει η από τη Λίμνη Μαραθώνα σήραγγα ύδρευσης.
Χελώνα: Λόφος (275μ.) στη βόρεια προέκταση του Πάνειου, μεταξύ τη ς λεωφόρου Λαυ­
ρίου και του εσωτερικού δρόμου Κερατέας - Καλυβίω ν. Στα ΝΑ υπάρ χ ει και μία άλλη
κορυφή (303μ .) , αλλά ανώνυμη.
Χεροβούνι: Ύψωμα (98μ.) βόρεια της κορυφής Μαλιβένlα του βουνού Χαρβάτι. Πιθανώς
από το Χοιροβούν: (από τα χοιροστάσια) ή απ ό το Γεροβούν: (ιερό βουνό).
Χήνα: Τοποθεσία στη ν ανατολική Πάρνηθα, όπου παλιά πηγή σε ύψ . 550μ .
Χιλιοπόταμος: Ρεματιά στη βόρεια πλευρά του Μαυροβουνιού Βαρνάβα .
Χόνι Λάγκη σπηλαιοβάραθρο: Βρίσκεται σ ε ύψ . 120μ. στη βόρεια πλευρά της Μερέντας.
Είναι πολυδαίδαλο με διαδρομή 140μ. , πλάτος 15μ . και μέγιστο βάθος 63μ . Έχε ι
Α.Σ .Μ. 336. Γράφεται και Χόν: Λάγκι ή Χών: Λιάγκι .

Χορταριά: βλ. Βίγλα Ριμηάρ: και Καλπατσάκι.

Χούνη: Ονομασία ρεματιάς - χαρ άδ ρα ς,

- στη Ν-ΝΑ πλ ευρά της Πάρνηθας. Στο χάρτη της Γ.Υ.Σ . αναφέρεται Βατουριώνας ρέμα.

- μεταξύ του Κιθαιρώνα και του Πατέρα , προς το Πόρτο Γερμενό .

- μεταξύ των βουνών Καμάρι Καλάμου και Μαυροβούνι Βαρ νάβα.

- στη νότια πλευρά της Πάστρα ς. Η συνέχειά τη ς λέγεται Π έλκες.

Χριστός: Λανθασμένη ονομασ ία του λόφου Φιλιάη ή Κάστρο Κορωπίου.

 ΤΟ ΠΩΝ Υ Μ Ι Α Ι 23 9

Χρυσούλη: Κορυφή (721μ .) στην Πεντέλη , ΒΑ τη ς Παλαι ά ς Πεν τ έλης. Λέγεται και Ρά χη
Χρυσο ύλη .

Χτ ίριο : βλ . Κάστρο ή Πλακωτό .

ζε ι τ ο Χώνη: Παλα ιό τ ερη ονομασ ία τη ς Χ ο ύ νη ς τη ς Πάρνηθας . Από το αρχα ίο χοά ν η .
Χώνη : Ρεμα τιά-χαράδρα δίπλα ( δ υ τι κ ά) σ τ ην αρχα ία Ρα μ νού ντα .
' Α το υ Χών l: Τοποθεσ ία με πηγ ή , σ ε ύ ψ . 560 μ . , ΒΔ τ ου Ταμ ιλθιού προ ς το φαράγγι τ η ς Γ κ ο ύρα ς.
Παλαιότερη ονομασ ία Μπρέσκεζα .
π ερ νά Χώνια: Ο Ι β ρα χώδε ι ς απ ότομε ς χ α ρ ά δ ρ ε ς του Πά νειου και τη ς Μερέ ντας . Λ έγ οντα ι και Με ­
:ρ ι ο χ ή γάλοι Χώ νοι,
Ψηλό Αλώνι: Λι β άδ ι σε ύ ψ . 7 50μ. στη ΝΔ Πάρνηθα , Α-ΒΑ τη ς Αλογόπετρας.
Ψηλοκορuφή: β λ. Κίτσι.
λευση Ψηλός Βράχος: βλ. Γκο ύρι Γκλιάτι .
Ψήλωμα: Κορυφή ( 7 8 9 μ . ) σ τ η δ υτική Πάρ νηθα , νότια τ ου Μεγάλ ο υ Β ου νού . Πολωά ο νο ­
μασία Ούγι Μπουρουάμ.
α ) της Ψήλωμα : βλ . Kαρα oύ~ .

Γ.Υ.Σ. Ψωρόχωμα: Ρ εματιά στη ΝΔ πλευρά των Γερα νείων όπου και το ηφαίστειο Σουσάκι.

!ρ χίζει

:τ η Χε­

J Λαυ­
J άλλη

θανώς

Iέντας.

ι. Έχει

; ρέμα .
Όρμο ς 8ρουρώ να ς κ αι λ ό φ ος Περατή
Ι 24 1

Ι 243

Κόλπος Α ΙΥοσθένων και Π α τέ ρ α ς

Ο Α πικός Όλ υ μπος
 1 245

Κ ο ιλάδα Α γίο υ Γεωρ γίο υ στ ο ν Πατέρα

Το μι κρ ό κο τα φύ γ ι ο τ ο υ YμΓJTT o ύ Μεσα ιωνικόι

ΤΟ αρχα ί ο οχυρό Π ό ν α κ τ ο
 Ι 247

Μ εσαιωΥικός πύργος στο ΜαραθώΥα Πύργ ο ς σ το Φροόριο ΑιγοσθέΥω Υ

ι νάβσ ΆΥ. Τσξιάρχες και Άγ. Μόρ κα ς σΤΟΥ Υμηττό

248 1

Γενικά έ~

Βιβλιογραφ l

1. Βιβλιοπωλε
Αττ ι κ ή - Βοιωτ ί l
Αθήνα , Ν. Καρι

2. Θωμόποuλ<
Τα περί Αθη νώ:
ΑΘήνα , Σύλλογ,

3. Καλομενίδη
Βιβλίο - Ελευσ!
Ελευσίνα, 1999

Πρακτικά Συ\

4. Εξωραϊστικ(
Η Α γία Μαρ ίν α σ τ η ν ΠόρνΓ)θα Πανελλήνιο Ιση
Ι σ τ ο ρ ία , Θρύλο ι
ΑΘ ήνα , Εξω ραϊ ,

5. Εξωραϊστικ (
30 Συμπ ό σ ιο μ ι
ΑΘήνα , Ε ξωραϊl

6. Εξωραϊστικί
40 & 50 Συμ ηό
Αθήνα , Εξωραϊι

7. Επιμορφωτι
Πρακτικά ΑΙ Επ ι
Καλύβια Ατη κή;
Επιμορφωτικός

8. Επιμορφωτι
Πρα κτι κ ά Β' Επ
( Κα λ ύ β ι α Αττ ι κ ή
Καλύ βια , Επιμο

9. Επιμορφωτι
Πρ α κτι κά Γ Ι Ε τυ
( Κα λύβι α Αττ ι κή
Ι Η Α γ ία Τρ ιόι5α στη ν ΠόρνΓ)θο Ο Ά γιος Ιω όννΓ) ς σ τ ο ν Κ ι θ ο ιρώ ν α Κ α λύβια , Ε π ιμο
 lβλlΟΥραφία Αττικής

Γενικά έργα

Βιβλιογραφ ίες

1. Β ιβλιοπωλείο Καραβία
Αττική - Β ο ι ω τ ί α . Κατάλογος βιβλίων
Αθ ήνα, Ν . Καραβίας , 1972, σ. 31 (π ολ υγρ. έ κδ.)

2. Θ ωμόπουλος Σώζων
Τα π ε ρ ί Αθηνών συγγραφέν τα έργα . Αυτο τελείς εκδόσε ις 1675-1974
Αθ ή να, Σ ύ λλ ογος των Αθ ηναίω ν, 1974, σχ . 24χ1 7, σ . 64 (790 τίτλοι )

3. Καλομενίδης lωάννης • Καλομενίδη Αλεξάνδρα

Βι βλίο - Ελευ σ ίνα
(865 λ ή μ μα τα)
Ελ ευ σίν α , 1999, σχ . 29 ,5Χ21 , σ . 35

Πρακτικά Συνεδρίων

4. Εξωραϊστικός - Επιμορφωτικός Σύλλογος της Πεντ έλης

Πανελλήνιο Ιστορ ικό κα ι Λαογραφικό Συμ πόσιο με θέμα :

Ιστορία , θρύλοι και παραδόσεις το υ Πεντελικού βουνού (10& 20 Συ μ πόσιο)

Α θ ήνα , Ε ξω ρ αϊσ τ . -Επιμ ο ρφ . Σύλλογο ς της Π εντέλ ης , 1983, σχ . 21χ14 , σ . 184

5. Εξωραϊστικός - Επιμορφωτικός Σύλλογος της Πεντέλης

30 Συμ π όσ ι ο μ ε θέμα το οικολογ ικό πρ όβλημα της Πεντέλης

Α θή να , Ε ξω ραΊστ. - Ε πι μ ο ρ φ. Σ ύ λλ ο γο ς της Πεντέλης, 1984, σχ . 21 Χ14 , σ . 69

6. Εξωραϊστικός - Επιμορφωτικός Σύλλογος της Πεντέλης

40 & 50 Συμπόσιο για το Π εντ ελι κό βο υ νό: Τα ο ικολο γικά προ β λή μ α τα Π ε ντέλη ς

Αθή να, Ε ξω ρ αϊστ . -Επιμ ο ρ φ . Σ ύ λλο γο ς της Π εντ έλ η ς , 1985, σχ . 20 ,5χ 14 , σ. 145

7. Επιμορφωτικός Σύλλογος Καλυβίων

Π ρα κτι κά Α' Επι στημ ον ι κ ή ς Σ υ νά ντ ησης Ν Α Αττι κή ς
Καλύ β ια Αττι κή ς 19-20-21 Ο κτώβρη 1984. Καλ ύ β ι α, Κο ι νό τ η τα Καλυβ ίων ­
Επιμ ο ρφωτι κ ό ς Σύλλο γος Καλυβίων , 1985, σχ . 24Χ1 7, σ. 335

8. Επιμορφ ωτικός Σύλλογος Καλυβίων

Πρακτικά Β ' Επι στ ημ ο ν ι κή ς Συνάντ η σ η ; ΝΑ Αττικής
( Καλύ β ι α Αττ ικής 25-28 Ο κτώ β ρ η 1985). Επιμ . Π ε ι ρ ο ; Φι λ ίη ηου-Α γγ έ λου
Καλύβια , Επιμ ο ρφωτι κό ς Σ ύλλο γο ς Καλυ β ίων , 1986, σχ . 23 , 5Χ17 , σ . 432

9. Επιμορφω τικός Σύλλογος Καλυβ ίων

Π ρακτικά Γ' Ε πιστημονικής Συ νάντ η σ η ς ΝΑ Αττικής
( Καλύ β ια Αττικής 5-8 Νοέμβρη 1987). Ε πιμ . Πέτρο; Φ ιλ ίππου-Αγγέλο υ
'Ο Καλύ β ι α , Επιμ ο ρφωτι κό ς Σύλλογο ς Καλυβίων , 1988, σχ . 24Χ16 ,5 , σ. 563
25 0 Ι Β ΙΒ Λ ΙΟ ΓΡ ΑΦ ΙΑ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

Επιμορφωτικός Σύλλογος Καλυβίων

10. Γεωγραφία

Πρα κτι κά Δ ' Επ ιστ ημονι κή ς Σ υνάντησ η ς ΝΑ Αττικής

(Καλύ β ι α Αττι κ ή ς 30 Ν οε μ . 1-3 Δε κ . 1989). Επ ιμ . Π έτρο ς Φιλ ίππο υ-Αγγ έλο υ
Καλύ βια , Επιμ ο ρφωτι κός Σ ύλλογο ς Καλυ βίων , 1992, σχ . 24Χ 1 7, σ. 763 )

11. Επιμορφωτικός Σύλλογος Κορωπίου ­ 16. λ/εξοπούλου-Ν

Σύλλογος " Ο ι φίλοι της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κορωπ ίου" Ι στ ορία της Ε λευσίνι
Ζ ' Επιστη μ ον ι κή Συνάντη ση Νοτι οανα τολικής Αττικής Α θ ή να , Δ ή μο ς Ελευ c
Κο ρωπ ί 19-22 Οκ τωβρίου 1995 . Επιμ . Ου ρανία Σ ο ύ λ τ η
Κο ρωπ ί , Δή μο ς Κο ρωπίου , 1998 , σχ . 24χ17, σ . 517 17. Γέροντας Αλέξα
Οι Α ρβανίτες τη ς Απ
12. Επιμορφωτικός Σύλλογος nαιανίας Αθ ήνα , 1984 ι σχ . 23
Ε Ι Επι στ ημ ονι κή Συνάντη σ η Ν οτι οανατολι κή ς Αττικής
Π αιανία 5-8 Δε κεμβ ρίο υ 1991. Επιμ . έκδ. Λευτ έρη ς Β ε κ ρή ς - Ε υανθία Σ ύ ρμ ου 18 . Γέροντας Δημή '
Παιανία , Συμβολ ή/Επιμ ορφωτι κός Σύλλογο ς Π αι α νίας , 1994, σχ . 24Χ 1 7 , σ. 456 Ιστορ ί α το υ Δήμ ου Α
Α θή να , Δήμ ο ς Αθ ηνι
13. Ιστορική - Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών
Α ' Σ υμπό σιο Ιστορίας - Λαογραφί ας Βορε ίο υ Αττικ ής 19. Γέροντας Δ . - Νι
Αχαρνές Αττι κ ή ς 22-25 Μ αρτί ου 1988. Πρα κτι κά Αθή να 1456-1686. Η
Αχαρνέ ς , Ι στο ρικ ή -Λαογρα φική Ετα ιρεία Αχαρνών , 1989 , σχ . 24Χ 17, σ. 342 Αθή να , Τ ροχαλία , 19

14. nνευματικό Κέντρο Δήμου Μαρκόπουλου 20. Γεωργίου Η λίας

Π ρακηκά ΣΤ' Επ ι στ ημ ον ι κ ή ς Συνάντησης Ν οτι οανατολικής Αττ ικής Ιστ ορία Π ετ ρ ο υπόλε ι
Μαρκό πουλο 21-24 Ο κτωβ ρίο υ 1993 . Μ α ρ κόπουλο , Π νευμ α τι κό Κέντρο Δ ή μο υ Μ αρ κό­ Πετρ ού πολη, 1976, (
που λου , 1995, σχ. 23,5χ17, σ. 503, ISBN 960-85371 -2-6
21. Γιαννόπουλος Ι ,
15. Σύνδεσμος nνευματικής και Κοινων ικής Δραστηριότητας Κερατέα; Μυστική Αθήν α και Α
Π ρ α κηκ ά Η ' Ε πι στημονικής Συνάντη σης ΝΑ Αττι κ ής Αθήνα , Έ σ οπτρο ν , 1
Κερατέα Αττικ ή ς , 30 Οκ τωβρίου - 2 Νοεμβρίου 1997
Κερατέα , Χ ρυσή Τομ ή , 2001 , σχ . 24 Χ1 7 , σ. 750 22. 20 Λύκειο Άνω J
Μελέτη Δ ή μο υ Άνω /'
Μι α μελ έτη ιστορική ,
Άνω Λιόσ ια, 1995, σ;

23. Δημόπουλος Ε υ
Κιθαι ρώ ν . Αιγ όσθε νο
( μύ θ ο ι , ι στο ρ ία, θρ ηc

24. Δρίκος Θωμάς

Ο ι πωλή σει ς των οθι
Αθήνα , Δήμ ο ς Γλυφά
(χά ρτες τη ς Αττικ ής τ

25. Ενεπεκίδης nολ

Αθη ναϊκά - Αττι κο βο ι ι
Πελ οπόννη σος - Ν ηc
Αθήνα , Ω κ εαν ίδα , 19
 Γ Ε ΩΓ Ρ Α ΦΙ Α Ι 25 Ι

Γεωγραφία

Ιστορικογεωγραφία - τοπογραφία

16. Αλεξοπούλου-Μπάγια nόλλυ

Ιστορία τη ς Ελευσί νας από την προϊστορικ ή μέχ ρι τη ρω μ αϊκή π ερίοδο
Αθ ήνα , Δήμ ος Ελε υσ ίνα ς , 1985, σχ . 24χ 17 , σ . 223

17. Γέροντας Αλέξανδρος

Οι Αρβανίτε ς της Αττι κής

Αθ ήνα , 1984, σχ. 23 χ16 ,σ . 59

18. Γέροντας Δημήτριος

Ιστορία του Δήμ ου Αθηνα ίων 1835-1971
Αθήνα , Δήμος Αθηναίων, 1972, σχ. 24χ17, σ. 423

19. Γέροντας Δ. - Νικολούδης Ν.

Αθήνα 1456-1686. Η προσωπογραφ ία μιας πόλης
Αθήνα , Τρ οχαλ ία , 1997, σ χ . 24χ17 , σ . 119, ISBN 960-7022-88-7

20. Γεωργίου Ηλίας

Ι στ ορία Π ετρουπ όλ ε ω ς κα ι περι ληπτικ ή ιστορία Δυτικής Αττικής και Μενι δί ου
ρκό- Πετρούπολη , 1976, σχ . 24χ17 , σ . 72

21. Γιαννόπουλος Ιωάννης

Μ υ στ ι κ ή Αθ ήνα κα ι Αττική
Αθ ήν α, Ε σοη τ ρον , 1998, σχ . 24χ17 ,5 , σ . 332, ISBN 960-7228-50-4

22.20 Λύκειο Άνω Λιοσίων/Οικολογική Ομάδα

Μ ελ έτ η Δήμου Άνω Λιοσ ίων
Μ ια μελ έτη ιστορι κ ή , γεωγραφική , πολιτιστι κ ή , δ η μ ο γ ρ α φ ι κ ή, περιβαλλοντική
Άνω Λι όσια , 1995, σχ . 20 ,5χ14 , σ . 79

23. Δημόπουλος Ευάγγελος

Κιθαιρών. Αιγόσθενα - Β ίλλια - Όσιος Μ ελ έτιο ς
( μ ύ θ ο ι , ι στορία , θρησκευτικαί τελεταί) . Αθήνα , 1972, σχ . 21 χ 14 , σ. 76

24. Δρίκος Θωμάς

Οι πωλή σ ει ς των οθωμανικ ών ι διοκτησιών της Αττικής 1830-1831
Αθήνα , Δήμος Γλυφάδας - Τροχαλία , 1994, σχ . 21χ14 , σ . 199+28 χάρτ .
(χά ρτε ς της Αττι κής του J.A. Kaupert, κλ. 1:27.500), ISBN 960-7022-48-3

25. Ενεπεκίδης nολυχρόνης

Αθηναϊκά - Α τηκο βο ι ωηκά - Δωδεκαν ησιακά
Πελοπόννη σος - Νησιά Α ιγα ίο υ - Κρ ήτη (1 81 5-1980)
Α θήνα , Ωκ εαν ίδα , 1991 , σχ . 24χ 17 , σ . 453+56 νκραβ . ακ . , ISBN 960-721 3-17-3
252 Ι Β Ι Β ΛΙ Ο ΓΡ Α Φ Ι Α ΑΤΤ Ι Κ ΗΣ

26. Ενισλείδης Χρήστος (Στρατοκόπος) 37 . Κανδήλ η

Η Κ ερατσ ίσ της Αττικής. Τοπογραφία, αρχαιολογ ία , ιστορία , μνημε ία , σημειώσ εις Η ΑΘήνα όπιι
ΑΘήνα , 1925, σχ . 17Χ12 , σ . 96 ΑΘήνα , Πιτσ»
,.;
27. Ενισλείδης Χρήστος (Θαλασσινός - Στρατοκόπος) 38. Κεντρικ ή
Αττ ικά - Τεύχος Πρώτον. Σχολικά στρατοκοπήματα Στοιχ εία συσ ι
Αθήνα , 1955, σχ . 21 , 5 Χ 1 5 , σ . 80 (από της εφα
ΑΘήνα , Κ .Ε .Δ
28. Ενισλείδης Χρήστος (Θαλασσινός - Στρατοκόπος)
Αττικά- Τεύχος Δεύτερον . Π εζοπορικά θαλασσώματα 39 . Κουβάς/
( σ του ς κάμπους , στα βουνά , στα ακρογιάλια της Αττικής) ΤΟ διάβα της
ΑΘήνα , 1982, σχ . 21Χ14 ,5, σ. 319 Καισαριανή , (

29. Ενισλείδης Χρήστος (Θαλασσινός - Στρατοκόπος) 40. Κωνστα ..

Αττικά . Τεύχος τρίτον . Η προϊστορία της Αττικής Οι « Β ά κχ ες »
ΑΘήνα , 1983, σχ . 20χ14, σ .263 ΑΘήνα , 1991,

30. Ενισλείδης Χρήστος (Θαλασσινός - Στρατοκόπος) 41. Κωνσταν

Αττικά. Τεύχος τέταρτον . Φυλές και Δήμοι της Αττικής Οιδίπους Τύρ
Αναδρομή ιστορική , τοπογραφική, φιλολογική ΑΘήνα , 1991,
ΑΘήνα , 1984, σχ . 20 χ14 , σ .479
42. Κωνσταν
31. Ηλιόπουλος Π. (1liopoulos P.J.)
Ο ιδ ίπους και
Ι' Attique au ροίη! de νυ θ physiqu e et economique
ΑΘήνα , 2000,
Αθήνα , 1951, σ . 376

43. Λιάκουρ η
32. Καμπούρογλους Δημήτριος
Αυλώνας Αττι
Μ νημ εία της ιστορίας των Αθηνα ίων
Ανατ ρ έχοντα ς
ΑΘ ή να , τ .Ν.1889 , σ. 443 , τ . Β '189 0 , σ. 392, τ . Γ' 1892, σ . 332
ΑΘήνα , 1997,

33. Καμπούρογλους Δημήτριος

44. Μαυριάς
Ιστορία των ΑΘηνών . Τουρκοκρατία . Περίοδος πρώτη 1458-1687
Αττική - Αθήνι
Φωτ. ανατ. Αθ ή να , Παπαδημητρίου , 1959, σχ . 24χ17,
ΑΘήνα , Κέντα
τ . 1: σ . 421+88+16 φ. γκραβ .lφωτ. , τ . 2: σ. 89-319 & 1 -267+νγ+12 φ . γκραβ .lφωτ .

(α ρχ . έ κδ . : Ιστορία των Αθη ναίων ε π ί Τουρκοκρατίας , τ. 3, 1889-1896 )

45. Μελάς Ιω
Ιστορία της π(
34. Καμπούρογλους Δημήτριος
μέχρι των ιδικ,
Ο Αναδρομάρης . Αθήνα , Φ έξης, 1914. Φωτ. ανατ . Αθήνα, Δ. Καραβίας, 1996,
ΑΘήνα, 1976,
σχ. 21 χ14 , σ . 161+γ , ISBN 960-258-056-9

46. Μελάς ιω
35. Καμπούρογλους Δημήτριος
Ιστορία της π(
Ο Ανα δ ρο μ ά ρ η ς της Αττ ι κ ή ς. ΑΘ ή να , 2ηκάκης, 1920
μέχρι των ιδικ ι
Φωτ. ανατ . ΑΘ ή να , Δ. Καραβίας , 1996, σχ. 21χ14, σ. 148+15 (ε υρετ .)+ 1 8 φωτ . ,
ΑΘήνα , 1981,
ISBN 960-258-058-5

47 . Μιχαήλ-Δ.
36. Καμπούρογλους Δημήτριος Από τη ζωή σι
Το Ριζόκαστρον ( α πό τας Παλαι άς Α θ ήν α ς) . Ι στο ρι κό ς οδη γός ( Σπ ά τ α, Λιόπε
Α Θήνα , Εστ ία , 1920, σχ. 17 ,5 Χ1 2 ,5 , σ . 61 ΑΘήνα , 1986, '
 ΓΕΩΓ Ρ Α ΦΙ Α Ι 253

37. Κανδήλης Ιωάννης

οσεκ Η Αθήνα όπως την έζησα και την εγνώρισα
Αθήνα , Πιτσιλός , 1987 , σχ . 24χ17 , σ . 157

38. Κεντρική Ένωσις Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος

Στοιχε ία συστ άσεως κ α ι εξελίξεως των δήμων και κοινοτήτων . Νομός Αττ ι κής
(απ ό της εφαρμογής του Νόμου ΔΝΖ' του έτους 1912 κα ι εφεξής )
Αθήνα , Κ .Ε .Δ.κ.Ε . , 1962, σχ . 25 ,5 χ18 , σ. 399

39. Κουβάς Ιωάννης (Γιάννης)

Το διάβα της Καισαριανής
Καισαριανή , Φασούλας , 1996, σχ. 27 ,5χ20 ,5 , σ . 341 , ISBN 960-85204-9-5

40. Κωνσταντινίδης Αθανάσιος (Θάνος)

Οι « Β α κχο; » του Ευριπίδη, ο Διόνυσος και ο Κιθαιρώνας

Αθήνα , 1991, σχ . 24,5χ17,5 , σ. 3 9+2+11φωτ .

41. Κωνσταντινίδης Αθανάσιος (Θάνος)

Οιδίπους Τύραννος του Σοφο κλή και Κιθαιρώνας
Αθήνα , 1991, σχ.
,
21 , 5 χ 1 4 , 5 , σ. 36

42. Κωνσταντινίδης Αθανάσιος (Θάνος)

Ο ιδ ίπο υ ς και Κιθαιρώνας . Τήλεφος κ α ι Παρθένιο
Αθήνα , 2000 , σχ .21 χ1 4 ,5 , σ . 144

43. Λιάκουρης Δημήτρης

Αυλώνας Αττ ι κ ή ς ( Σάλεσι ή Κακοσάλεσ ι)
Ανατρ έ χοντας στις ρί ζες μ ας. Ιστορ ία , λαογραφία , αναμνήσεις , φυ σ ικό περιβάλλον
Α θήνα , 1997, σχ . 24χ17, σ . 263

44. Μαυριάς Γ. . Λύκος Ν.

Αττική - Αθήνα - Πειραιάς - Στερεά Ελλάδα . Πατριδογνωσία - γεωγραφία
Αθήνα , Κ ένταυρος, 1966, σ . 64
ψ .lφωτ.
45. Μελάς Ιωάννης
Ιm ορία της πόλεως Πειραιώς . Απ ό τους προϊστορικούς καιρούς
μέχρι των ιδικών μας χ ρόνων . Τ. Α' Προϊστορία και πρωτοϊστορία
)96, Αθήνα , 1976, σ . 325

46. Μελάς Ιωάννης

Ιmορ ία της πόλεως Πειραιώς. Από τους προϊστορικούς καιρούς
μέχρι των ιδικ ών μας χρόνων . Τ . Β ' Αρχαίοι χρόνοι
φωτ. , Αθήν α , 1981 ,σ.298

47. Μlχαήλ-Δέδε Μαρία

Από τ η ζωή στα Μεσό γε ια Αττ ικής
(Σπάτα , Λιόπεσι , Κορωπ ί , Μαρ κόπουλο, Καλύβ1α Κουβαρ ά , Κερατέα)
Αθ ήν α , 1986 ,σχ .21χ14 ,σ. 103
254 Ι ΒΙΒ Λ Ι ΟΓΡΑ Φ ΙΑ ΑΤΤ ΙΚΗ Σ

48. Μιχαλόπουλος Φάνης

59. Παπανικολά
ΤΟ αττικό ύπαιθρο και τοπίο
ΤΟ Κορο πί των Μ
Αθήνα , Π ερ ι η γ η τι κ ή Λέσχη, 1940, σχ . 24,5Χ17 ,5, σ. 22
Αθήνα , 1947, σ . .
,
,Ι
49. Μουζάκης Στέλιος 60 . Παππάς Avc
Σχεδίασμα ιστορ ίας χωρίων λεκανοπεδίου Α ττ ι κ ή ς Κολωνάκι - Λ υκο ]
Ιστορ ία χ ωρίοι, Κουκο υβάουνες (4000 Π .Χ . -1821 μ .Χ .) Αθήνα , Σύλλο γο ς
Αθήνα , 1994, σχ . 23 ,5Χ1 7 , σ . 332 (βιβλ. 301-307) , ISBN 960-220-521-0
61 . Παππάς Αν ο
50. Μπ ίρης Κ ώστας
Ο ιστορικός ' λι σο
Τα « Αττ ι κά» του Ε βλ ι ά Τσελεμπή
Πολιτισμικός ΟΡΥ
Αι Αθήναι και τα περίχωρά των κατά τον 170 α ιώνα

Αθ ήν α , 1959, σχ . 26 ,5Χ20 , σ . 76
62. Παππάς Ανο
Το Π α γκ ρ ά τι και 1
51. Μπίρης Κώστας
Αθ ήν α , Δ ήμο ς Αθ
Αι Αθ ή ναι από το υ 1 9 0 υ εις τον 200ν αιώνα . Γ ' έκδ . Αθήνα, Μ έλι σσα , 1996,
ISBN 960-7401-1
σχ . 28, 5Χ22 ,5 ( δεμ .) , σ. 451, ISBN 960-204-026-2 (Α' έκδ . 1967, σ . 240)

63. Π έππας Ι ωά '

52. Οικονόμος Π. Μεσα ιων ικές σελ i
Α θ ήν α ι και η π έ ρι ξ χώρα . Δοκί μ ι ον πατριδογραφίας π ρ ο ς χρήσιν των σχολείων Αθή να , 1990, σχ .
κα ι π ρο ς ιδίαν μ ελ έτη ν . Μετά εικόνων κα ι τοπο γρα φ ι κών χαρτών
Α θ ή ν α , Κωνσταν τινίδης , 1889, σ . 422 64. Πuζόλ lούλιο
Το οδ.κόν δίκτυο',
53. Παϊδούση Γιόνα Μ ι κ έ
Αθήνα , 1948, σχ.
Τα Βίλια του Κ ιθαιρώνα και τα αρβανίτικα τραγούδια τους

Αθήνα , 1980, σχ . 24χ17 ,5 , σ . 154 (β ιβλ. 147-152) +1 χάρτ .

65. Ρόδης Κωνσ
Ουμπόρα ( το αρχ
54. Πα νάγος Χρήστος Αθήνα , 1980, σχ .
Ο Π ειρα ε ύ ς . Ο ικονομική και ι στο ρι κ ή έ ρε υνα από των αρχαιοτάτων χρόνων
μ έχρι του τ έλους της ρωμαϊκής αυτοκρατο ρίας , μ ετά τοπογραφικής μελέτης 66. Ρόκας Χρ .
Αθήνα , 1949, σχ . 25Χ17 ,5, σ. 331 Ο Δήμος Μ εταμο:
Αθήνα, 1973
55. Παπαγεωργίου-Βεν ετάς Αλ έξανδρος (συντάκτης - α νθολόγος)
Αθ ηνών αγλάϊσμα . Ε ξ έ λ ι ξη , πρ οβλή μα τα και μέλλον τ ο υ αθηναϊκού το πίου 67 . Ρώμας Χρ ίσι
Αθ ήνα , Ερμής , 1999, σχ . 24χ17 , σ . 187+ 32 φωτ ., ISBN 960-320 -082-4 Η Κ ερ ατ έ α τη ς ΑΓ
τ ου ρι σ μ ό ς . Κ ερ ατ
56. Παπαγιαννόπουλος-Παλαιός Ανδρ έας

Λ υκαβ η ττ ός
68. Σαρρής lωάν
Α θ ή να , 1962
Α λφ α βητι κ ός οδ ηι
Αθήνα, Ζηκάκ ης ,
57. Παπαδοπούλου Αρχοντ ία

Η Αττική Ν ίκαια
69 . Σισιλιάνος Δι
Νί καια , 1998, σχ . 24χ17 , σ . 175
Π αλαιαί και Νέαι Ρ
Αθήνα , Αετός , 19t
58. Παπα κωνσταντίνου Κωνσταντ ίνος
Μονογραφία Β ι λ ί ω ν - Γερμενού 70. Σισιλ ιάνος Δι
Αθήνα, 1981 Π αλ αι α ί και Ν έαι Ρ
Αθή να , Δημητράκι
 Γ ΕΩ Γ Ρ ΑΦ ΙΑ Ι 255

59. Παπανικολάου Σταύρος

Το Κοροπί τω ν Μεσογε ίω ν της Αττικής μετά τη ς περιφερ είας του
Αθήνα , 1947, σ . 77

60. Παππάς Αναστάσιος

Κολων άκ ι - Λυ καβηττός . Έ νας σύ ντομο ς ( ιστο ρικός) περ ίπατο ς στο παρε λθ ό ν
Α θ ήν α, Σύ λλογος των Αθ ην αίων , 1991, σχ . 28χ2 0 , 5, σ. 328

61 . Παππάς Αναστάσιος
Ο ιστο ρικός Ιλισσός κα ι η παρ ιλίσσια περι οχή . Αθή να , Δήμ ος Αθη να ί ω ν!
Πολιτισμ ι κός Οργανισμ ός , χ . χ ., σχ . 24 χ17 , σ . 289, ISBN 960-7401 -05-0

62. Παππάς Αναστάσιος

Το Παγκρ άτι κ α ι τα περί τον Ιλι σσό ν κέν τ ρ α Δι οικήσεω ς - Π νε ύματ ος - Υγ ε ίας
Αθ ήνα, Δήμος Αθη να ίω ν/Π ολιτισμικός Οργανι σμ ός , 1999, σχ . 24χ21 (δε μ.) , σ . 237,
ISBN 960-7401-11-5

63. Πέππας Ιωάννης

Μεσαιω νικές σελίδες τη ς Αργολίδο ς , Αρκαδίας , Κορινθία ς, Αττικής
.ίω ν Αθ ήνα , 1990, σχ. 24 χ17 , σ. 368+84 σχεδ .+84 φωτ .+4 χ ά ρ τ .

64. Πυζόλ lούλιος (Pujol JuIes) - Σώκος Ανδρέας

Το οδικόν δ ί κτυον τη ς Ελλάδος. Οδ εύσεις-χιλιόμετρα-ύψη. 1. Αττική
Αθήνα , 1948, σχ. 21 χ 13 , σ. lδ+2 0+1 χά ρ τ .

65. Ρόδης Κωνσταντίνος

Ο υμπόρα (το αρχε ίον της Αρ βαν ίτικη ς κα θόδου το 1350 μ . Χ , στη ν Αττ ικ ή )
Αθ ήν α , 1980, σ χ . 20 , 5 χ1 3 ,5 , σ . 95

66. Ρόκας Χρ.

Ο Δήμος Μ εταμορφώσεω ς , μ ία παρου σ ία πα ναρχαία στο χώ ρ ο τη ς Αττι κή ς
Αθήνα , 1973

67. Ρώμας Χρίστος

Η Κερ α τέ α της Αττ ι κ ή ς. Ιστορία , τοπογραφία , λαογραφ ία , ε κ κ λ ησ ι α στ ι κά, δι οί κηση ,

τ ουρισμός. Κερατέα , Χρ υ σή Τομή , 1987, σχ . 20 ,5 χ14 , 5 , σ . 181+32 φωτ .

68. Σαρρής Ιωάννης

Αλφαβητικός οδηγός τη ς Αττικής, αρ χαία ς και ν έ ας
Αθ ήνα, Ζη κάκη ς , 1923, σχ . 15 χ11 , σ . 75

69. Σισιλιάνος Δημήτριος

Παλαια ί κα ι Νέσ: Αθή ναι. Μ έρ ο ς Α' Παλαια ί Αθ ήν α ι (1205-1821)
Αθ ήνα , Αετός , 1953, Τ .Α : σ .1 92 και 1954, τ . Β: σ. 221

70. Σισιλιάνος Δημήτριος

Π αλαι α ί κα ι Νέα ι Αθ ήν αι Μ έρος Β' Αι Ν έα: Αθή ναι μ ετά την Επα νά στασι ν το υ 1821
Αθ ήνα , Δημητράκ ος , 1955, σ . 189
256 Ι ΒΙ8 ΛΙΟΓΡ Α ΦΙ Α Α ΤΤΙ Κ Η Σ

71. Σκαρδιάκος Γιώργος 82. Τσlκλίδη

ΤΟ Νέο Φάληρο (Μνήμες) Αττική, η μαγ
Αθήνα . Καλέντης . 1990, σχ . 20Χ14, σ . 76, ISBN 960-219-017-5 Αθήνα . A/det
.J
72. Σκιαδάς Ελευθέριος - Γιαταγάνα Ξανθή - Μαντζώρου Βασιλική
83. Φιλιππα
Οι συνο ικ ίες των Αθην ών. Η πρώτη επ ίσημη δια ίρεση (1908)
Το Λουτράκι
Αθήνα , Δήμος Αθηνα ίων/Πολιτισμικός Οργανισμός . χ .χ . , σχ . 24χ16 .5 (δε μ .) , σ . 182,
Λουτροθερατ
ISBN 960-7401-30-1
Α παρα ίτητο γ
Ν έα Σκέψις . (
73. Σταμπολής n.
Η Μεγαρί ς . Γεωνραφ ία , ιστορία , τοπογραφία της Επαρχίας Μεγαρ ίδος 84. Χαρίτος Ι
Αθήνα . 1898 Ελλάδος περ
περιηγητικός.
74. Σταύρου Ηλίας Αθήνα, 1962.
Οι ομορφιές της Αττικής {ποιήματα}
Αθήνα , 1926, σχ. 18Χ13 , σ. 56 85. Χαρολίδr
Αφιέρωμα σπ
75. Στριφτού-Βάθη Ματούλα - Γιώτας Δημήτριος Πειραιάς , Φ .Σ
Αχαρνές
Αθήνα , Ε .ο.Σ. Αχαρνών - Ιστορική & Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών . 1982, 86. Χατζησω
σχ . 24Χ17 , σ . 63 Ιστορία της Π Ι
Αθήνα . 1973.
76. Σφυρόερας Βασίλειος
Ιστορία της Ελευσ ίνα ς από τη βυζαντινή περ ίοδο μέχρι σήμερα 87. Χατζησω'
Αθήνα , Δ ήμος Ελε υσίνα ς . 1985, σχ . 24Χ 17 . σ. 206 Λιοπεσι ώτικα
Πα ιανία , Συμ ~
77. Σχινά Αθηνά - Αξιώτης Γεώργιος - Μπίρης Μάνος - Μαρμαράς Εμμανουήλ ­
Φέσσα-Εμμανουήλ Ελένη· Παπαγεωργίου Κώστας Συλλ ο γικά έρ ~
Αθήνα . Κλει νόν Άστυ
Αθήνα , Μ ίλητος , 2000, σχ . 34Χ 2 5, 5 (δ ε μ .), σ. 527, ISBN 960-8460-15-8 88. Ελλάδα 2(
Άτλαντας νεω'
78. Σωτηρίου Νικόλαος Αθήνα . χχ ι Αι
Μαρκόπουλο . Η ι στορία ενό ς χω ρ ιο ύ και η ιστορία ενός ανθρώπου
Αθήνα , 1951 , 21Χ14,5 , σ. 93 89. Ο γύρος τι
Επιμ. Μάνος f
79. Σωτηρίου Νικόλαος τ. 1. Ιαν .19 36
Αι Κοινότητες της Αττικής
Αθήνα, 1955 90. Ο γύρος τι
Επιμ . Μάνος Ε
80. Τσάκωνας Αριστ . τ. 10, Σεπτ. Η
Η Πεντέλη , η μαγευτική τοποθεσία τη ς Αττ ικής απ ό ιστορικής και τοπογραφικής απόψεως
κ αι η Δούκ ισσα της Πλακεντίας . Αθήνα , 1930 91. Οδηγός τη
Αθήνα, EAEuel
81. Τσlκλίδης Μενέλαος
Αττι κή , η μαγική γη . Μύθο ι- θρύλ οι , παραδόσεις - μ υστήρια 92. Παιανιακά
Αθ ήνα , Aldebaran , 1998, σχ . 21 , 5Χ 1 4 , 5 , σ . 214, ISBN 960-7823-04-4 Πα ιαν ία . Επιμ l
 Γ Ε Ω Γ ΡΑ Φ Ι Α Ι 257

82. Τσικλ ίδης Μεν έλαο ς

Αττική , η μαγική γη . 11 . Μύθοι - θρύλοι , παραδόσεις - μυστήρια
Αθ ή να , Aldebaran, 1999, σχ. 21 ,5Χ14 ,5 , σ . 128, Ι$ΒΝ 960-7823-05-2

83. Φ ιλ ι ππα κόπου λος Ν ίκος

Το Λουτράκι . Η ι στο ρία του , τα νερά του , η συμβολή του στο '21
:μ . ) , σ . 182, Λου τ ρο θε ρ α πεί α . Π οσιοθεραπε ία . Θαλασσοθεραπ εία
Απα ραίτ η το για κάθ ε φίλο το υ Λου τρακίου . Αθήνα ,
Νέα Σκ έψις , (1975), σχ . 21 Χ 1 4 , σ. 78

84. Χαρ ίτος Ιω άννης

Ελλάδος περιήγησι ς . Οδηγός εκδρομ έως ιστορικός , α ρχα ι ολογ ι κό ς , λαογραφικός,

περι ηγ ητι κό ς . Τόμος Α' Αττική . Τεύχος πρώτον Μαραθών

Αθήνα , 1962, σχ . 24 Χ 1 7 , σ . 48+7 φ . φωτ ./σ χ εδ./χάρτ .

85. Χαρολ ίδης Αλ έκος (συντάκτης - ανθολόγος)

Αφ ιέ ρωμα στα 150 χρόν ια του Δή μου Π ειρ αι ά (1835-1985)

Πειραιάς , Φ .Σ. Π . « ο Ζ ή ν ων }) , 1985, σχ . 24 ,5Χ17, σ . 95

182, 86. Χα τζησωτηρ ίου Γεώρ γιος

Ιστορ ία της Π α ι α ν ί α ς και των ανατολικά του Υμηττού περιοχών (1205-1973)

Αθ ήν α , 1973, σ . 541 {τ οπωνύμια : σ . 312-367}

87. Χατζ ησωτηρ ίου Γε ώρ γιο ς

Λιοπεσιώτικα και Παιανιακά νεότερα (1382-1975)

Παιανία , Συμβολή , 1995, σχ. 20,5Χ14 , σ . (270), Ι$ΒΝ 960-85585-0-6

Ξ μ μ ανουή λ ­
Συλλο γικά έρ γα

88. Ε λλάδα 2000. Γεωγραφ ία - Πατριδογν ωσ ία (Η Ελλάδα κατά διαμερίσματα)

Άτλαν τα ς γεωγραφικός , πολιτικός, ο ικονομ ικός , τουριστικός
Αθήνα , χχ l Αιώνας , 1990, τόμος 1: Αθήνα - Αττική

89. Ο γύρος της Ελλάδος . Π λ ή ρ η ς περιγραφή των ελλην ικών χω ρών

Επ ιμ . Μάνος Βάταλας . Αθήνα , Ακρόπολις , σχ . 2 5 ,5χ19
τ. 1, l αν . 1936, Ε ισα γ ωγ ή -Π ε ιρ α ι ε ύς -Αττι κ ή , σ. 160

90. Ο γύρ ος της Ε λλά δο ς. Π λή ρη ς πε ρι γρ α φ ή των ελλ ηνικών χω ρών

Επιμ . Μάνος Βάταλας. Αθήνα , Ακρό πολις , σχ. 25,5Χ19
τ. 10, Σεπτ. 1936, Αι Αθήνα ι και τα Π ρ ο άστε ι α , σ. 160
ραφικής απόψεως
91. Οδηγός της Αττικής . Αλφαβητ ι κόν ευρετήριον τοπογραφικού χάρτου Αττικής 1:100.000
Αθή να, Ελε υ θε ρ ο υ δά κ η ς , 1923, σχ . 17 ,5Χ13,σ . 51

92. Παιανιακά μελετήματα . Επ ιμ . Ελ. Βεκρής

Π αιαν ία , Ε π ιμ ο ρ φ ω τι κ ό ς Σύλλογος Παιανίας/Συμβολή , 1987, σχ. 20 ,5Χ14 , σ . 331
258 Ι ΒΙΒ Λ ΙΟΓΡ ΑΦΙ Α A TTIKHf

93. Burnouf Emile Γενικοί & το

La νίlΙΘ ΘΙ Ι' Acropo/e d' Athenes aux diverses epoques
Paris, 1877, σ . 215 102. Βέλμος Ν
,.; Παληά Αθήνα. Ι
94. Finlay George με τ ' αρχαία και
Historisch-topographische Abhandlungen uber Attika Επιμ . Στρατής 1
Leipzig, 1842, σ. 96
103. Βλαχάκης
95. Hauttecoeur Η . Λουτράκι - Περι
Athenes (conference) Β' έκδ . Αθήνα, ­
Bruxelles, 1896, σ . 32
104. Γαλήνη Έ
96. Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Institute Athen νοπ Α-Ζ.
Karten νοπ Attika. Κείμ . Ε . Curtius - Α. Milchhoefer, χαρτ . J.A. Kaupert Αθήνα , Ειισταθι
BθΓlίπ, D. Reimer, 1881-1900, σχ. 32χ25 , τ . 9, σ . 290+28 χάρτ .
105. Δερμάτης
97. laborde Leon Comte de Τοπίο και μνημε
Athenes aux χνθ , χνlθ et χνllθ siecles Φωτ. Κ. Μάνθο:
Paris, 1854
106. Δεσύλλας
98. Matton Raymond • Matton Lya Αθήνα . Μακραίυ
Athenes at ses monuments du χν llθ siecle a nos jours Αθήνα , Σύνολο ,
Αθήνα , /nstitut Fran<;ais d' Athenes,1963, σχ . 22Χ17 , σ . 342+clii (52) πίν . (βιβλ. 327-335)
107. Καραβία Ν
99. Philίppson Alfred Ι Lehmann Herb • Kirsten Ernst (σ υντ ά κ τ ες ) Κηφισιά . Ομορφ
D ίθ griechischen Landschaften . ΕίΠΘ Landeskunde Αθήνα, Σύλλογο
1. 1/3: Attίka und Megaris. Frankfurt, 1952, σ. 342 (745-1086)+4 χάρτ .
108. Κολιοποω
100. Setton Kenneth Πλάκα. Περπατιί
Athens ί π the Middle Ages Αθήνα , 1984, σ .
London, Variorum, 1975
109. Κούκας Γι ιί
101. Struck Adolph Αθήνα - Αττική. (
Athen und Attika ματο ς και τη ς Δη
ΜίΙ 226 Abbildungen, eίnem Plan νοπ Athen und θίΠθΓ Karte νοπ Attίka γύρω νησιά) . Αθι
Wien, 1911 , σ. 204
110. Μαλτέζος Γ
Μνημε ία Τουρκοι
Αθήνα , Σπανός ,

111. Μαρκόπου.
How to see Athe
Very useful new

112. Μαρκόπου
Nouveau guide (
Αθήνα, 1935, σχ
 ΓΕΩΓΡΑ ΦΙΑ Ι 259

Γενικοί & τουριστικοί οδηγοί - Λευκώματα

102. Βέλμος Νικόλαος

Παληά Αθήνα . Η Αθήνα όπως ήταν επί Τουρκοκρατίας μέχρι ανεξαρτησ ίας,

με τ ' αρχαία και ρωμαϊκά μνημεία της, τις βυζαντινές εκκλησίες , τις αγορές .

Επιμ. Στρατής Δούκας . Αθήνα, Άσυλον Τέχνης , 1931 , σχ . 35Χ26 , σ . 234

103. Βλαχάκης Νίκος

Λο υτρ άκ ι - Περαχώρα . Ιστορία , τουρισμός, τέχνη , υδροθεραπεία, λουτροθεραπεία
Β ' έκδ . Αθήνα , 1989, σ . 190

104. Γαλήνη Έλενα (Galini Elena)

Athen von Α-Ζ. Das Kleine Reiselexik.on
Αθήνα , Ευσταθιάδης, 1991 , σχ. 17 ,5Χ10 ,5, σ. 178+13 χάρτ ., ISBN 960-226-168-4

105. Δερμάτης Γιώργος

Τοπίο και μνημεία της Λαυρεωτικής. Θορικός-Λαύρειο-Σούνιο
Φωτ. Κ. Μάνθος. Λαύριο , Δήμος Λαυρεωτικής, 1994, σχ. 24χ17,5 , σ. 298

106. Δεσύλλας Νίκος (φωτ .) - Σχινά Αθηνά (κε ίμ.)

Αθήνα. Μακραίωνη και καθημερινή. Athens . Age-old and contemporary
Αθ ήνα , Σύνολο, 1999, σχ . 27χ27(δεμ .), σ . 177 (φωτ. 37-175), ISBN 960-86276-1-3
~ιβλ. 327-335)
107. Καραβία Μαρία
Κηφισιά . Ομορφιά κ α ι μνήμη. Φωτ. Λίζα Έβερτ , Ντόρα Μηνα ϊδη , Μαρία Φακίδη
Αθήνα , Σύλλογος Προστασ ίας Κηφισιάς , 1988, σχ . 27χ27 , σ. 166

108. Κολιοπούλου Καλλιόπη

Πλάκα . Περπατώντας στα γραφικά δρομάκια της (1834-1984)
Αθήνα, 1984, σ . 135

109. Κούκας Γιώργος. Μαράντη Άννα

Αθήνα - Αττική. Φωτ. Δ . Κολιοπάνου , Τ. Σπυρόπουλος (στο εξώφ. : Αθήνα . Πόλη του πνεύ­
ματος και της Δημοκρατίας . Μύθος και ιστορία. Οδοιπορικό στην πόλη, στην Αττική και τα
γύρω νησιά) . Αθήνα, Τουμπής, 1997, σχ . 23,5χ17 , σ. 159, ISBN 960-540-215-7

110. Μαλτέζος Γεώργιος

Μνημεία Τουρκοκρατίας Αθηνών
Αθήνα , Σπανός , 1960, σχ . 25Χ17 ,5, σ . 116

111. Μαρκόπουλος Νικόλας (Marcopoulo Ν.)

How to seeAthens and its environs

Very useful new guide book. for tourists and travelIers. Αθήνα, 1932

112. Μαρκόπουλος Νικόλας (Marcopoulo Ν.)

Nouveau guide dΆthenes et de ses environs. Indispensable ροιπ ΙουΙ voyage en Grece

Αθήνα , 1935, σχ . 16 ,5Χ 12 , σ . 211+3 χάρ τ .

260 Ι Β ΙΒ Λ ΙΟ ΓΡ ΑΦΙ Α ΑΤΤΙΚΗΣ

113. Μιχε λή Λ ίζα Καλύβια , Πν ευ

Μονα στ η ρά κι Από το στ α ροπάζα ρο σ το Γιου σουρούμ ISBN 960-375·
Αθ ήνα , Ω κεα νίδα , 1984 , σ . 195
,Ι
. 125. Χατζησω
114. Μιχελή Λίζα Λ εύ κωμα Πα ια
Π λάκα. Ιστο ρική μν ή μη κα ι μ υ θοηλασία Αθήνα , Δ ή μο ς
Αθήν α , Γνώση , 1 985 ,σ . 261
126. Χατζιώτη ,
115. Μιχελή Λίζα
Το Μ ετα ξουργε
Η Αθ ήνα σε τόνου ς ελάσσον ες
Αθ ήνα , Δ ή μ ος ι
Αθήνα , Δρώ με να , 1987 , σχ , 28χ2 1 ,5 ( δε μ .) , σ. 201 ( β ι βλ . 198-200)
ISBN 960-7401

116. Μιχελή Λίζα

127. Χρήστου
Π εφαιάς. Από το Πόρτο Λεόνε στ η Μαγ χίστρια της Ανατολή ς
Αθήνα και Ατη κ
Αθήνα, Δ ρ ώ μεν α, 1988 , σχ . 2 8 , 5χ2 2 ( δε μ.) , σ . 281 (βιβλ. 277-280)
Αθήνα , Τέ χνη ­

117. Μιχελή Λίζα

Συλλογικά έρ γα
Η Αθή να των ανω νύμ ων. Π εριήγη ση στα πλα τ ώματα , του ς μα χαλάδες και τι ς γ ειτον ι ές τη ς

παλιά ς Αθήνα ς . Αθήνα , Δρώ μ ε να, 1990, σ . 191

128 . Αθήνα (n c
Αθήνα , εφημ . «
118. Παπαϊωάννου Αθανάσιος (Θανάσης)

Ε νθ ύμ ι ον Αθην ών . Η Αθήνα , ο Πε ιρ αιά ς και τα προά στει α στις αρχές του α ι ώνα μας
129 . Αθήνα ι και
Φωτ. Μιχ . Ιερων υ μίδ ης . Αθήνα , Γνώση , 1984 , σχ . 31 , 5 χ 2 5 , 5 , σ . 477
Αθ ή να , Ελευθε;

119. Ρηγοπούλου Πέπη - Πορτάλιου Ελένη

130. Athen s. Ar.
Λαύρ ιο . Τοπίο μν ή μης . Αθήνα , Ε ύη Κώτσο υ - Αλεξάνδ ρε ι α , 1997 ,
Dafni, Mar athor
σχ. 23χ25 (δεμ .) , σ . 69, ISB N 960-221 -135- 0
Αθ ή να , Μα θ ι οuJ

120. Σαπήρας Ισίδωρος

131. A thenes. Ρ
Η Αθήνα και τα περ ίχω ρα . Έ νας οδ ηγός γι α τ αξ ι δ ιώτες στις αρχ έ ς τ ο υ αι ών α
Αθήνα , Service
Αθήνα , Σ υλλογές (Α. Β ουρνά ς ) , 1994, σχ . 24Χ17 , σ. 61

132. Αναμνησι υ
121. Σέρβη Αικατερίνη (Κατερίνα)
Σύλλογο ς Παρ σ
Αθήνα (στο εξ ώφ . : . Αθ ήνα - Π ειραιάς - Καισαριαν ή - Δαφν ί - Ελευσ ίνα - Βραυρώνα - Σο ύ ­

νι ο . Ι στορία , μνημ εία , μ ου σεία . Πλ ήρη ς οδ ηγός τη ς Αθή να ς σε 6 διαδρομ ές . Αναλυτι κοί
133. Ε λλά ς Τ. Α'
χάρτε ς τη ς Αθ ή νας και τη ς Αττ ι κ ής)
Αθήνα , Ελευθερ
Αθήνα , Εκδ οτική Αθηνώ ν , 2000 , σχ . 2 4Χ 1 7 , σ . 143 , ISBN 960-213-387-2

134. Ηριδανός , 1
122 . Στάϊνχάουερ Γεώργιος· Μαλικούτη Ματίνα· Τσοκόπουλος Βάσιας
Αθήνα , Τ.Α.Π .Α . ,
Πειρα ιά ς . Κέντρο Ναυτιλία ς κ α ι Π ολιτισμ ού . Piraeu s. Centre of Shipp ing and Culture

Αθ ήνα , Έφεσο ς , 2000, σχ . 2 7, 5Χ32 , 5 ( δ ε μ .) , σ . 346, ISBN 960-8670 1-0- 1

135. IIIustrated 9
Αθήνα , Eλεuθερι
123 . Σωτηριάδης Γεώργιος

Οδηγός τω ν Αθηνών κα ι των π ερ ιχώ ρ ων κατά το Γ ερμανικόν Baedeker

136. Λουτρ ά κι . Τ.
Αθήνα , 1896
Αθήνα , ΑΓΙ Press

124. Φlλίππου-Αγγέλοu Πέτρος 137. Οδηγός Αττ ι

Καλύ βι α Θ ορ ι κο ύ Αττικ ής . Ι στορ ικ ή - αρ χαι ο λο γι κή περιή γη ση Αθήνα , ε .ο .τ, Η
 Γ ΕΩ ΓΡΑ Φ ΙΑ Ι 261

Καλύβια, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καλυβίων , 2000, σχ . 24Χ17, σ . 125,

ISBN 960-375-019-1

125. Χατζησωτηρίου Γεώργιος

Λεύκωμα Παιανίας. 3000 χρόνια ιστορικής πορείας
Αθήνα , Δήμος Παιανίας , 1990, σχ . 28,5 χ22 (δεμ .), σ . 252, ISBN 960-203-137-9

126. Χατζιώτης Κώστας

Το Μεταξουργείο. Κολωνός - Ακαδημία Πλάτωνος: Γεnoνιές της παληάς Αθήνας
Αθήνα , Δήμος Αθηναίων/Πολιτισμικός Οργανισμός , 1999, σχ . 24Χ17 , σ. 224,
ISBN 960-7401-06-9

127. Χρήστου Δάφνη

Αθήνα και Αττική. Χθες και σήμερα
Αθήνα , Τέχνη - Τουμπής, 2001, σχ. 24Χ17 , σ. 79, ISBN 960-540-401 -Χ

Συλλογικά έργα
τις γεnoνιές της
128. Αθήνα (Παρθενώνας - Πλάκα - Βυζαντινά μνημεία - Ομόνοια)
ΑΘήνα, εφημ . «Η Καθημερινή /Επτά Ημέρ ες» 1997, σχ ., 29 ,5χ23 , σ . 188

υώνο μας 129. Αθήναι και Αττική

ΑΘήνα , Ελευθερουδάκης , (1930), σχ . 17 ,5Χ11, σ. 136+22 χάρτ .lσχεδ .

130. Athens. Archaeology, history, monuments, museums, Eleusis , Sounion, Kaissariani,

Dafni , Marathonas and modern cIty. Μ ετ. Ν . Βαρσάμης

Αθήνα , Μαθιουλάκης (1990), σ. 91, ISBN 960-7310-00-4

131. Athenes. Petit guide (στο εξώφ. : Αθήναι)

ονα Αθήνα, Service du Tourisme et des Expositions, 1929, σχ . 17Χ12 , σ . 32

132. Αναμνηστικό λεύκωμα παραθεριστών Πάρνηθος . Αθήνα, 1940. Ανατ . Αχαρνές,

Σύλλογος Παραθεριστών και Φίλων της Πάρνηθος, 1993, σχ . 21Χ14 , σ.32
ιρουρώνα - Σού­
ές. Αναλυτικοί 133. Ελλάς Τ Α' - Αθήναι κω Αττική

Αθήνα, Ελευθερουδάκης, (1926), σχ . 17,5Χ11, σ. 170+6 χάρτ./σχεδ.

134. Ηριδανός , το ποτάμι της αρχαίας πόλης

fιας ΑΘήνα, ΤΑ.Π .Α. , 2000, σχ. 20,5Χ28 ,5, σ . 55, ISBN 960-214-293-6
and Culture
1 135. Illustrated guide Ιο Athens and the environs
ΑΘήνα, Ελευθερουδάκης, χ .χ. , σχ . 17Χ12, σ. 85

136. Λουτράκι . Το νερό της ζωής. Επιμ. κειμ . Δ . Φατσής

Αθήνα, ΑΓ! Press, 1997, σχ . 24Χ17 , σ. 88

137, Οδηγός Αττικής. Κείμ . Στέλιος Χιλιαδάκης, χάρτ . Ιωάννης Σαρρής

Αθήνα , ε.ο.ι, 1930, σχ . 17,5Χ12,5, σ. 134+16 χάρτ .
262 Ι ΒΙΒΛ ΙΟΓΡΑ ΦΙΑ ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

138. Σύγχρονη Αθήνα . Κείμ . Κώστας Δημητριάδης . Φωτ . Ν . Χατζηστυλιανός , 150. Marker Sh
Ν . Εμμανουήλ , Κ. Κωνσταντοπούλου, Κ . Μπαλάφας, Μεγαλοοικονόμου, κ .ά . The wonderful \
Αθήνα. Πεχλιβανίδης , χ.χ . , σχ . 24χ18 , σ. 20+(88) φωτ . Αθήνα , Ευσταθ ι
.
,Ι
139. Fuhrer Durch Attika
151. ΜθΓlίθΓ 0<
Αθήνα , Ε.Ο.Τ. , 1932, σχ .17 ,5χ12 ,5 , σ.148+16 χάρτ .
Athenes mode rι
Paris, Les Belle
140. Andrews Κθνίη

Cities of the world: Athens

152. Noel Guy
London, 1967,σ . 102
Athenes. Illustr,
Paris, 1934, σ.
141. Andrews Κθνίη

Athens alive ΟΓ the practical tourist's companion to the Fall of Man

153. Perίlla Fra
Αθήνα, Ερμής, 1979, σ. 356
Vieille Athenes
Αθήνα, 1944
142. Boissonnas Frederic (φωτ.) - Baud ΒονΥ Daniel (κείμ.)

Ι' Image de la Grece. Athenes moderne

154. Rolίn Olίν
Geneve, (1920)
Athenes, guide
Paris, Autremer
143. Bowman John

Athens, Attica. General guide

155. Warmer R
Αθήνα, Ευσταθιάδης , 1987, σχ. 18Χ10 ,5 , σ . 214+8 χάρτ .
Views of Attica ί
London, Lehma
144. Bremond Henri

Le charme d' Athenes

156. Whitman J
Paris, 1905 (& Complete d' autres essais. Blond, 1925)
Athens - Attica,
Αθήνα , Κέδρος ,
145. Davenport William Wyatt

Athens
Συλλογικά έργα
Amsterdam, Tίme-Life, 1978

157. Athenes et
146. Facaros Dana .
ParIs, Le Guide~
lIes grecques, Athenes οι le ΡίΓΘθ

Paris, νίlο , 1984

158. Le grand 9
Paris, Gallimard
147. Fougeres Gustave

Athenes
159. Athens • C~
Paris, Laurens, 1912
ΕΠψ. Robert Βα

148. Le Chat Sophie

Athenes

Paris, Nathan, 1962

149. Manuali Hoelpi

Atene. Brevi Cenni Sulla Citta Antica e Moderna

Milano, 1901 , σ. 170

 Γ Ε Ω Γ Ρ Α Φ Ι Α Ι 263

\ιανός , 150. Marker Sherry

ω , κ.ά, The wonderful world of Athens - Attica. Φωτ . Α . Σπυρόπουλος
Αθήνα , Ευσταθ ιάδης , (1989), σχ . 24χ17 , σ. 108, ISBN 960-226-186-2

151. ΜθΓlίθΓ Octaνe

Athenes moderne
Paris, Les Belles Lettres, 1930 , σ . 61

152. Noel Guy

Athenes. Illustrations en couleurs de Marillac
Paris, 1934, σ . 158

153. Peri!la Franς:οίs

Vieille Athenes
Αθή να , 1944

154. Rolin Oliνier

Athenes, guide intime
Paris, Autrement, 1986

155. Warmer Rex

Views of Attί ca and its surroundings

London, Lehmann , 1950 , σχ . 22χ14 ,5 , σ. 174+24 φωτ .

156, Whitman Alice

Athens - Attica, Euboea , Aegina, Poros, Hydra, Spetses. φωτ . Α. Σπυρόπουλος

Αθή να , Κέδρος , 1991 , σ . 240, ISBN 960-04-0236-1

Συλλογικά έργα

157. Athenes et ses environs. Επιμ . Β. Haussoulier

Paris, Le Guides Joanne, 1888

158. Le grand guide d' Athenes

Paris, Gallimard , 1990 , σχ . 22 ,5χ15 , σ. 267

159. Athens - Corinth - Mycenae - Delphi (σ το εξώφ. : Athens and environs)

ΕΠιμ. Robert Boulanger. Paris, Hachette, 1962 , σχ. 16χ11 , σ . 517+4 χάρτ .
264 Ι ΒΙΒ Λ Ι ΟΓ Ρ Α ΦΙ Α ΑΤΤΙ ΚΗ Σ

Οδοιπορικά· Περιηγήσεις· Ταξίδια 171. Caram

Impressions
160. Δαπόντες Αντώνιος
Bruxelles , 1!
ΤΟ βιβλίον του εκδρομέως . Μέρος 10ν . Τα εκδρομικά ζητήματα /

Μέρος 2ον . Προγράμματα εκδρομών δι' οικογενείας και ομάδας

172. Lannoi
Αθήνα , 1947, σχ . 20 ,5Χ15 , σ. 128 {71 περιηγήσει ς στην Αττική}
Α Athenes
Paris, HachE
161. Κόντερης Θεόδωρος

Έρευνα και οδηγός της Απι κής

173. Lannoi
Αθήνα , (1935), σχ. 21χ14, σ . 200+6 χάρτ .
Α Athenes e l
Paris , HachE
162. Κόντερης Θεόδωρος

Οδηγός από την Αττι κήν ε ι ς την Βοιωτίαν

174. Laumo
Αθήνα, 1939, σχ .21 χ14 , σ. 115
Triptyque he
Toulouse , 1S
163. Παπανδρέου Ανδρέας - Ντούζος Δημήτριος

Περ ίπατοι στη ν Αττική (ιστορι κοί, ηατριδ ο ννωση κ οί, λαογραφικοί, αρχαιολογικο ί )
175. Maurra
Αθήνα , Εστία, χ . χ. , σχ. 18χ1 3, σ . 142+8 φωτ .
Anth inea, Ο '
9η έκδ . Pari ~
164. Πασαγιάννης Κώστας

Αττικοί π ερίπατοι
176. Maurra
Αθήνα , Ελευθερουδάκης, 1922, σχ. 16 Χ12 , σ . 146+1 χάρτ .
Le voyage d
Par is, Ρlοπ ,
165. Σωτηρίου Ιωάννης (Γιάννης)

Πειραϊκές και φυσιολατρικ ές μνήμ ες

177. Moncel
Πειραιάς , Φ.Σ.Π. « ο Ζήνων » , 1994, σχ . 24Χ17 , σ . 142
Οδοιπορικό
Μ ετ . -εισ. Ειρ
166. Τροβάς Διονύσιος
Αθήνα,ΟλκC
Στην πατρίδα του Καμπούρογλ ου. Εκδρομικά σημ ειώματα

( Π εντέλ η , Σαρωνι κός , Ναύπλιο , Μέγα Σπήλαιο, Πόρος )

178 . Perilla
Αθήνα , Ράνος , 1946, σχ . 17 ,5Χ12,5 , σ . 93
Promenades
Αθήνα, Perill
167. Ψαράκης Τάκης

Μεσογείων η οδ ός. Πεζοπορίας εγκώμιον

179. POUqUE
Αθήνα, Βιβλιοφιλία , 1998, σχ. 20χ16 ( δ εμ.) , σ . 61, ISBN 960-262-032-3
Ταξίδι στην Ε
Αθήνα , Αφοί
168. Aldenhoven 'F'erd'i nand "~ '

Itineraire descriptίf ~de Ι' Attique et dl{ Ρείοροηηεεε (avec cartes et plans topographiques)
180 . Villard
Β ' έκδ. Α θήνα , 1854, σ. 436 (Α' έ κδ . 1841)
Lettres sur Ι '
Gueret, 187~
169. Βοη Antoine

Athen es et ses environs

181. Wheler
ΑΘήνα , 1934, σ . 153
Α journey ίπΙ
tica , Corinth ,
170. Breton Ernest
Athenes decrite et dessinee 182. Words~
Paris , 1862 Αθήνα -Ατω
Αθή να , Εκάτ
 ΓΕ Ω ΓΡ ΑΦ Ι Α Ι 265

171 . Caraman-Chimay ΡίθΓΓθ de

Impressions d' Attique
Bruxelles, 191 3

172. Lannois Phίlippe

ΑAthenes
Paris, Hachette, 1981

173. Lannois Philippe

ΑAthenes et dans le Peloponnese
Paris, Hachette, 1988

174. Laumonier Alfred

Triptyque hθllenique . 11. Le secγet de la terre
Toulouse, 1939, σχ . 22 χ14 ,5 , σ. 22 {περιοδ είε ς στη ν Αττική}

175. Maurras Charles

Anthinea , D' Athenes a Florence. Le voyage d' Athene s
9η έ κδ . Paris, 191 3 (1 η έκ δ. Juven, 1901)

176. Maurras Charles

Le voyage d' Athenes
Paris, Plon. 1939

177. Moncel Theodose (Theodore), Vicomte du

Οδο ι πο ρ ικό του 1843. Από τη ν Αθήνα στο Να ύ πλ ι ο . Κείμ ε να και λιθογραφ ί ες
Μ ετ .- ει σ . Ειρ ή νη Λο ύβρου. Αρχαιολ. Επ ιμ. Νι κόλα ς Φαρ άκλα ς
Αθήνα , Ολκό ς - Αρ ι άδν η , 1984, aχ . 29χ22 (δε μ .) , σ. 201

178. Perilla Francois

Promenades Attiques
Αθήνα. Perilla, 1944

179. Pouqueνille Franι;:οίs

Τα ξ ίδ ι στην Ελλάδα : Στερεά - Αττι κή - Κόρινθο ς. Μετ. Μίρκα Σκάρα
Αθήνα, Αφοί Τολίδη , 1995, σχ. 21 χ14 . σ. 479, ISBN 960-7162-29-3

)raphiques} 180. Villard F.

Lettres sur Ι ' Attique. Impressions de voyage
Gueret, 1875, σ. 62

181, Wheler George - Spon Jacob

Α journey into Greece (ν : Απ account of Athens - νι: Several journeys from Athens, into At­

tica, Corinth, Boetia etc). London , 1682 (τ . ι -νι)

182. Wordsworth Christopher

Αθ ήνα - Αττική . ΤΟ ημερολόγ ι ο ενό; οδοιπορ ικού . Μετ . Τίν α Χανδρά
Αθ ήνα , Εκάτη , 1999, σχ. 24 χ1 8 (δε μ. ) , σ . ν+290 + 2 5 γ κραβ.+ 3 χά ρτ .• ISBN 960-7437-21-7
266 Ι ΒΙΒΛΙΟΓΡ Α ΦΙ Α Α ΤΤΙ Κ Η Σ

Πεζοπορικοί - Ορειβατικοί - Αναρριχητικοί οδηγοί Τοπωνu

183. Δεμέστιχας Ιωάννης . 193. ΑνΤύ

Από τα τοπεία της Αττικής στις κορυφές του Ολύμπου και της Πίνδ ου Τα τοη ω ν:
Προσωπικές εντυπώσε ις . Αθήνα, χ.χ. , σχ . 20χ15 , σ. 95 Αθήνα, 1S

184. Καλλέργη Διδώ 194. Δoύ~

Ο Υμηττός Ελληνική \
Αθήνα , Ηλ. Δικαίος, 1948, σχ. 17,5χ12 ,5 , σ . 63 Αθήνα , Ελ
Ανατ. Αθήνα , Ιδεσθέατρον , χ .χ ., σχ . 17χ12 , σ. 60, ISBN 960-7921-23-2
195. Θεo~
185. Καλογήρου Αντώνης Μαρκόηοι
Περπατώντας στην Ελλάδα. Τα μονοπάτια της Πάρνηθας Αθήνα, 19
Αθήνα , Road, 1999, σχ . 19 χ12 , σ . 190+3 χάρτ . , ISBN 960-8481-78-3
196. Καιρc
186. Κορρές Δημήτριος Τοπωνύμιc
Αναρρίχηση κοντά στην Αθήνα - Climbers guide to Athens area Αθήνα , Φι}
Αθήνα , (1983) , σχ. 13 ,5χ10 , σ . 47
197. Κακα ,
187. Κουγlουμτζέλης Χαράλαμπος Επιλογή το
Μ εγάλο οδοιπορικό στην Πάρνηθα (πεζοπορικός οδηγό ς) Αθήνα , Eτc
Αθήνα, Πύρινος Κόσμος, 1998, σχ . 20χ13, σ. 207, ISBN 960-430-068-7 (ανά τ. από

188. Ματσούκα Πηνελόπη - Αδαμακόπουλος Τριαντάφυλλος 198. Καμπ

Πάρνηθα. Οδηγός στη φύση και τα μονοπάτια Τοπων υμ ικι
Mount Parnitha. Α guide 10 the nature and footpaths Φωτ. ανατ.
Αθή να , Ανάβαση ,
2000, σχ . 23 χ 12, σ . 31 +1 χάρτ . , ISBN 960-90866-0-8
199. Κουτε
189. Μπαλτουμάς Αντώνιος Ανασκευή (
Η Αττ ική κ α ι τα βουνά της Αθήνα , Πνε
Αθήνα , 1939 ,σχ . 21χ14,σ. 96 ISBN 960-7

190. Νέζης Νίκος 200. Μπίρ η

Τα βουνά της Αττικής. Ορεογραφ ία - οδηγός
- τοπω νύμια Αι τοπωνυμ
Αθήνα , Πιτσιλός , 1983, σχ. 24 χ17, σ. 166+16 φωτ .+3 χάρτ. Αθήνα , Γεν.

191. Τιτόπουλος Δημήτριος - Bailey PauI

Αναρριχητικός οδηγός Αττικής - Attica rock, a climbing guide to the Attica area
Αθήνα, Ε .Ο .Σ. Αθηνών, 1996, σχ . 20,5χ14 , σ . 203, ISBN 960-85930-0-Χ

192. Bailey Paul • Τιτόποuλος Δημήτριος

Αναρρίχηση δίπλα στο σπίτι σας - Climbing ίπ Alhens
Αθήνα, ΠαρασKήν~ , 1991,σχ . 17 χ12,σ . 96

Μονοπά τια στη ΝΑ Πάρνηθα ( βλ. κεφ. Χλωρίδα : Παπ ίκα Σ . ....)
 ΓΕ ΩΓΡ Α ΦΙ Α Ι 26 7

Τοπωνυμικά

193. Αντωνίου Αθανάσιος

Τα τοπωνύμια τη ς Κερατ έας {σ υ λλ ογή τοπωνυμ ίω ν της ΝΑ Αττικής }

Αθή να , 1991 , σχ. 20 ,5χ14 , σ . 212 ( με4 5 φωτ . και 2 χάρτ . )

194. Δούκας Κώστας

Ελληνική γλωσσογένεσ ι ς . Από τη ν ε ποχή τω ν σπηλαίω ν στ η ν εποχή το υ άστεως
Αθήνα , Ελεύθ ερη Σκ έψ ις , 1995, σχ . 20 ,5Χ14 , σ. 174, ISBN 960-7199-49-9

195. Θεοδώρου Ελευθέριος-Ειρήναρχος (Αρχιμανδρίτης)

Μαρκόπ ουλο Μεσογα ίας . Τοπωνύμια

Αθήνα, 1997, σχ . 28χ21 , σ . 132+40 φωτ.

196. Καιροφύλας Ιωάννης (Γιάννης)

Τοπωνύμια της Αθήνας, του Π ειραιά και των Περιχώρω ν

Αθήνα , Φιλιππότης, 1995, σχ. 20,5Χ13, σ . 229

197. Κακαβογιάννης Ευάγγελος

Επιλ ογή τοπωνυμίων ΤΓι ς Λαυρ ε ωτική ς

Αθήνα , Εταιρ εία Μελετ ών Λαυρεωτικής , 1986, σχ. 24Χ17, σ . (30)

( ανάτ . από τα Πρακτικά της Α Επιστημονικής Συνάντησης ΝΑ Αττικής}

198. Καμπούρογλους Δημήτριος

Τοπωνυμικά παράδοξα . Αθ ήνα , Κολλάρος , 1920
Φωτ . ανατ . Αθ ήνα , Δ. Καρα β ίας , 1990, σχ . 21 ,5Χ1 4 ,5 , σ . 89, ISBN 960-258-001-1

199. Κουτελάκης Χάρης

Ανασκευή στα τοπων υμικά παράδο ξα Αττικής
Αθήνα, Πνευματικό Κέντρο Πατέρων Ι η σουιτών/ Κ . Ε . σ , 1994, σχ. 24 Χ16,5 , σ . 45,
ISBN 960-7443-00-4

200. Μπίρης Κώστας

AJ τοπωνυμ ίαι της πόλ ε ως και των περιχώρων των Αθηνών
Αθήνα , Γεν . ΔJνσις Αρχαιοτήτων & Αναστηλ ώσεως , 1971, σχ . 21 Χ14 , σ . 121 +1 χά ρτ .

ca area
.χ
268 Ι ΒΙ Β ΛΙ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

Πολιτισμός - Μνημεία 211. Γιακουμ ής

Η Ακρόπολη τω\
The Acropolis of
Πρακ ηκά Συνεδρ ίων / Ι' Acropole d' ΑΙΙ
ΑΘήνα , Π οτα μός

201. Ελληνική Εταιρε ία Ι στο ρ ι κών Ερευνών

Π ρώτη δ η μόσια συνεδρία της Ελλ η ν ι κ ή ς Ε ταιρ ε ία ς Ιστορικών Ερευνών 212. Γιαννοπού

τη 7η ίανο υαρίου 1966. Ε ι σήγ η σ ι ς πε ρ ί απο καλ ύ ψ εω ς το υ εν ΑΘήναις Γλψφά δο . Ιοτορ υ

« Δη μ οσ ίο υ Σήμα τος » . Ανατ . Αθήνα , Ελεύθερη Σ κέψις , 1997, σχ . 24 Χ 1 7 , σ . 25, ΑΘήνα, 1990, σχ
ISBN 960-7199-89-8
213. Δαβάρας Κ

202. Υπουργε ίο Πολιτισμού Σο ύ νιον. Αρχο κ»

Procedings οί the 2nd International Meeting for the restoration of the Acropolis Α Θή να , Γεν . Δ!νσ

Monuments. Parthenon, 12-14 Sept. 1983. ΑΘήνα , ΥΠ . ΠΟ . , 1985

214. Δούσκου Ι.
203. Υπουργε ίο Πολιτισμού Athens, the city ε
3 η Δ ι εΘνής Σ υνά ντη ση γ ι α την α πο κατάστασ η των μ νημ ε ίων τη ς Α κ ροπόλεως ΑΘή να , Ε κδοτικ ή

Αθήνα , 31 Μαρ τίου - 2 Απ ρι λίο υ 1989. Π ρα κτι κά . ΑΘή να , Υ Π . Π Ο ., 1990

215. Ενισλείδης

Αρχαιολογικά ΤΟ Λεοντά ρ ι τη ς ~
ΑΘ ήνα , Φ . ο. «ο j

204. AγγελoπoίJλoυ Β ίτω

Η Ακρόπολη και η ιστορί α της . Φωτ . Μαρ ίκα Μπ ίτσιου 216. Θέμ ελ ης Πέ

1 1η έ κδ. Αθήνα , Κέδρος , 2000, σ χ . 24 χ 1 7 , σ . 111, ISBN 960-04-0453-4 Β ρα υ ρώ ν . Οδ ηγό

Α Θ ή ν α , Απόλλων ,

205. Ανδρόνικος Μ ανό λ η ς

Ακ ρόπολ η. Τα μνημεία και το μο υσε ί ο 217. Ιακωβ ίδ ης ~

ΑΘήνα , Εκδοτι κή ΑΘηνών , 1999, σχ . 24χ17 , σ .104+1 σχε δ . , ISBN 960-213-175-6 Η μυκηναϊκή Ακρτ
ΑΘήνα , 1962, σ . 2
206. Ανδρουτσόπουλος Γρηγόριος
Το Αμφιαράειον του Ωρω πού. Συμβολή εις τ ην ερ μ ην ε ίαν των εκ εί μν ημε ίων 218. Ιακωβ ίδ ης Σ

ΑΘήνα , 1961, σχ. 20 ,5χ14 ,5 , σ . 66+1 σχεδ . Π ε ρα τ ή . ΤΟ νεκροι

ΑΘήνα, Αρχ αιολ ογ
Τ. Α " . - Οι τάφ οι κ(
207. Αντων ίου Αθανάσιος
Β ρα υρών . Σ υμ β ολ ή στ ην ι στορ ία το υ ιερο ύ τη ς Β ρα υρων ία ς Αρτέμ ιδος Τ. Β Ό - Γενικοί πα l
ΑΘήνα , 1990, σχ . 23 ,5χ17 , σ. 317 ( β ι β λ. 283-293) +5 χά ρτ ./σχεδ . Τ. Γ". - Π ίνα κες , σ .

208. Αρβανιτοπούλου Θεοφανώ

219. Κάντα-Κίτσc

Δεκέλει α
Ε λ ε υ σίνα . Ο αρχα.

ΑΘ ή να , 1958, σχ . 24 Χ16 , σ . 76+7 εικ . (παράρτη μα αρχαιολ . περι οδ . « Π ολέ μ ων » ] ΑΘήνα , Καρδ α μί το

209. Αρβανιτοπούλου Θεοφανώ - Σοφία και Ειρήν η Βασιλόπαιδες 220. Καρούζος ΧΙ

Αρχαιολογικά πο ι κ ίλ α Το Α μφιάρει ο του ί

ΑΘήνα , 1960, σχ . 2 9 , 5χ 2 1 , σ . 63 ΑΘήνα , Οδο ιπ ορικ

210. Γεωργίου Λολ ίτα 221. Καστριώτης

ΤΟ Άστυ . Οδοιπορικό στο χ ρόνο και στο χώρο Τα μνημε ία των ΑΘ

ΑΘήνα , Τροχαλία , 1993, σχ . 23 , 5Χ 16 ,5 , σ . 199, ISBN 960-7022-43-2 3η έκδ. ΑΘήνα , 18 ~
 ΠΟ Λ ΙΤ ΙΣΜΟ Σ . ΜΝ ΗΜ ΕΙΑ Ι 269

211. Γιακου μ ής Χάρη ς

Η Ακρόπολη των Αθηνών. Φωτογραφίε ς 1839-1959
The Acropolis οι Athens. Photographs 1839-1959
Ι' Acropole d' Alhenes. Photographies 1839-1959
Αθήνα , Ποταμός , 2000, σχ . 30,5Χ25 (δεμ. ) , σ. 275, ISBN 960-7563-57-3

212. Γιαννοπούλου-Κονσολά κ η Ελ έν η
Γλυφάδα . Ιστορικό παρελθόν και μνημε ία
Αθήνα , 1990 ,σχ . 24Χ17 , σ. 206
σ. 25,
213. Δαβ άρας Κωσ τ ής
Σούνιον . Αρχαιολογικός οδηγός
Αθήνα , Γ εν . Δινσις Αρ χα ιο τήτ ων & Αναστηλ ώσεων, 1974, σχ. 20 ,5Χ14 ,5, σ . 61
:ropolis
214. Δο ύσκου Ι. (Douskou Iris)
Athens , the city and its museums
Αθήνα , Ε κδ οτι κ ή Αθηνών, 1990, σχ . 26,5Χ21 , σ . 11 1, ISBN 960-213-005-9
όλε ως

215. Ενισλε ίδης Χρήστος

ΤΟ Λεο ντάρι τη ς Κάν τζα ς Α ττ ικής και η ε πί Π αλ λ η ν ίδ ι μ ά χ η το υ 539/538 η.Χ .
Αθήνα, φ .ο , « ο Αθανάσι ος Λ ευ καδίτης » , 1973, σχ . 21 Χ14 , σ . 28

216. Θ έμ ελης Π έ τρο-;

Β ραυρ ών . Οδηγός του χώ ρου κ αι του μουσείου
Αθήνα , Απόλλων , χ .χ . , σχ . 17χ12 , σ. 102

217. Ιακω βίδη ς Σπυρ ίδων

Η μυκηναϊκή Ακρόπολις των Αθηνών
21 3-175-6
Αθήνα , 1962, σ. 268

218. Ιακωβ ίδης Σ πυρ ίδ ων

ιείων
Περατή. Το νεκροταφείον
Αθήνα, Αρχαιολογική Ε τ α ι ρ ε ί α , 1969-1 970, σχ . 31χ2 3
Τ. ΑΌ - Οι τάφοι και τα ε υ ρ ή μ ατ α , σ . ι α + 4 7 3
Τ. Β Ό - Γενικαί πα ρα τ η ρή σε ι ς , σ . lθ+483
Τ. Γ . - Π ίνα κε ς , σ . 38

219. Κάντα-Κίτσου Αικατερ ίνη (Κατ ερ ίνα)

Ελευσ ίνα. Ο αρχα ιολογικός χώ ρο ς κα ι το μ ο υ σε ίο τη ς. Μυθολογία , μυστήρια, ιστορία
Αθήνα , Καρδαμίτσα, 1993, σχ . 24Χ 1 7, σ . 119, ISBN 960-7262-70-0
l ολέμων » }

220. Καρού ζος Χρήσ τος

Το Αμφιά ρειο του Ωρωπού

Αθήνα , Οδοιπορικός Σύνδεσ μος , 1926

221. Καστρ ιώ της Παναγιώτης

Τα μνημε ία των Αθη νών . Ιστορική και αρχαιολογική αυτών περι γραφ ή

3 η έκδ . Αθ ή να , 1895, σ . 211

2 70 Ι ΒΙΒΛΙΟΓΡ ΑΦΙ Α Α ΤΤ Ι Κ Η Σ

222. Κοντολέων Νικόλαος 234. Μυλωνάι

Το Ερέχθειον ως οικοδόμημα χθονίας λατρείας Aghίos Kosma
Αθήνα, Αρχαιολογική Εταιρεία , 1949, σχ . 24 ,5χ17, σ. δ+102 (ανατ . 1975) Princeton N.J.
ί
223. Κορρές Μανόλης 235. Μυλωνά c
Από την Πε ντέλη στον Παρθενώνα Το δ υη κό ν νεκ
Β' έκδ. Αθήνα , Μέλlσσα ,1994 , σχ . 25χ34 , σ. 127, ISBN 960-204-018-1 Τ. Α ': σ. lθ+35'

224. Κορρές Μανόλης 236. Οικονομί

Από το λατομείο στον Παρθενώνα Σούνιον - apxc
Αθήνα, Μέλισσα , 2000, σχ. 20χ19 , σ . 67, ISBN 960-204-227-3 Αθήνα , Πατσ ιλ

225. Κουρουνιώτης Κωνσταντίνος 237. Ορλάνδο

Eleusis. Α guide Ιο the excavations and the museum Η αρχιτεκτονικ
Αθήνα , Αρχαιολογική Εταιρεία , 1936, σχ . 20χ13 , σ . 127+1 χάρτ. ΤΑ' : σ. 5+103

226. Λιάπης Ευάγγελος 238. Παλαιοκτ

Ελευσίνα . Ι . Αρχαία εποχή Το ιερό της Αρ:
Αθήνα, 1975, σχ . 21χ14 , σ . 172 Αθήνα , Αρχαιο

227. Λουκοπούλου Λούίςα 239. Πανιτσας

Αττική . Από την προϊστορική ως την ρωμαϊκή περίοδο Ο Πειραιάς και
Αθήνα , Εθνική Τράπεζα της Ελλάδ ος , 1973, σχ. 21 χ13 , σ . 80 Αθήνα , 1979, (

228. Μαστραπάς Αντώνης 240. Πανταζή~

Μνη μειακή τοπογρ αφ ία τ ης αρχαίας Αθήνας Περιηγητής Αθ,
Αθήνα , Καρδαμίτσα , 1992, σχ . 24χ17 , σ . 153+χνί ί ί πίν .!φωτ . , ISBN 960-7262-41-7 των εν αυτοίς (

229. Μηλιάδης Ιωάννης (Γιάννης)

241. Παντελή;
Ακρόπολη ( μ ' εκατό πίνακες και τοπογραφικά σχέδια )
Α νάφλυ στο ς . Η
Φωτ. Π . Παπαχατζιδάκης , Σ. Δ ιαμαντής , Β . Παπαϊωά ννου , Β . & Ν. Τομπάζης κ . ά .
ως τη Ρω μαιοκ
Αθήνα , Πεχλιβανίδης , χ.χ. , σχ . 24χ18, σ . (70)+(78) φωτ.

242. Παντελίδ ,
230. Μπρούσκαρη Μαρία Αι προϊστορικα
Από τον Αθηναϊκό Κεραμεικό του 80υ πΧ αιώνα Αθήνα , 1975, c
Αθήνα , Τ.Α.Π.Α. , 1980, σ . 134
243. Παντελίδ l
231. Μπρούσκαρη Μαρία Η νεολιθική Νέ,
Τα μνημεία της Ακροπόλεως σχ . 28χ21 , σ. ιr
Αθήνα, Γεν . Δ/νσις Αρχαιοτήτων & Αναστηλώσεων , 1975, σχ. 20 ,5χ14, σ . 223
244. Παντελίδι
232. Μπρούσκαρη Μαρία Η νεολιθική Νέι
Η Ακρόπολη Αθηνών και το μουσείο της σχ . 28χ21 , σ. 3
Αθήνα , Απόλλων (Τζαφέ ρης) , χ.χ . , σχ . 24χ17 , σ . 80+1 σχεδ . , ISBN 960-429-023-1
245. Παντελίδ ι
233. Μπρούσκαρη Μαρία Η Νεολιθική Ατ
Η Ακρόπολις των Αθηνών Αθήνα , Αρχαιοί
Αθήνα , Αδάμ , χ. χ . , σχ . 24χ 17 , σ . 120, ISBN 960-7188 -73-Χ ISBN 960-703ε
 ΠΟ Λ ΙΤΙΣΜΟ Σ - Μ ΝΗΜ Ε Ι Α Ι 271

234. Μυλωνάς Γεώργιος (Mylonas G.)

Agh ios Kosmas. An Early Bronze Age settlement and cemetery in Attica

J75) Princeton N.J., 1959

235. Μυλωνάς Γεώργιος

Το δ υ ηκόν νε κρο ταφε ίον της Ελε υσ ίνος . Αθή να , Αρχαι ολογικ ή Εταιρ εία , 1975, σχ . 3 0χ2 1 ,

·1 Τ. Α ' : σ . lθ + 357 - Τ. Β ' : σ . ιε +3 5 5 + 9 πίν . - Τ. Γ: σ . λθ +9 1 πίν .

236. Οικονομίδης Αλ.

Σ ού νιον - α ρχα ι ολογι κό ς οδηγός

Αθήνα , Πατσιλινάκο ς , 1957, σχ . 1 7Χ1 2, σ. 63+1 σχ εδ. (βιβλ. 7-1 Ο )

237. Ορλάνδος Αναστάσιος

Η αρχιτε κτονικ ή το υ Παρθενώνος . Αθήνα , Αρ χαιολογική Εταιρεία , 1976, σχ . 3 1, 5 χ23 ,

Τ. Α' : σ . 5+1 03 πίν . - Τ. Β ': σ. κ β+ (1-348 ) - Τ. Γ: σ . η+ (349-77 8)

238. Παλαιοκρασσά Λυδία

Το ιερ ό τη ς Αρτέμιδο ; Μου νι χία ς

Αθήνα, Αρ χαι ολ ογική Εταιρεία , 1991 , σχ . 2 8χ21 , σ. 199, ISBN 960-7036-07-7

239. Παν ίτσας Διονύσης

Ο Π ειραι άς κα ι ρ ω μ αΤζο ντες - Περα ιά ς '79 - 1200-86 π Χ

Αθ ήνα , 1979 ,σχ . 2 Ο,5 χ14 , σ. 303

240. Πανταζής Δημήτριος ( συν τά κτης - α νθολό γο ς)

Περι η γητή ς Αθ η νών , ήτοι περιγραφή των Αθ ηνών, το υ Πειρα ι ώς κα ι
160-7262-41-7 των εν αυτοίς α ρχα ι οτ ή των, ερανισθείαα εκ πολλών α τθιδο νράφων . Αθ ήνα , 1868, σ. 278

241. Παντελής Χρήστος

Ανάφλυσ τος . Η ι στορ ία του α ρχα ίο υ δ ή μου απ ό του ς π ρ οϊσ τορ ικο ύ ς χρόνους
)μπάζης κ . ά . ως τη Ρωμαι ο κρατ ία . Αθήν α , (1995), σχ . 24 Χ 17 , σ. 1 6 6 +χνί φωτ .+ 3 σχεδ .

242. Παντελίδου Μαρία

Αι προϊστο ρι καί Αθ ήναι
Αθήνα , 1975, σχ . 2 8χ21 ,σ . 275

243 . Παντελίδου-Γκόφα Μαρία

Η νεολιθική Ν έα Μάκρη. Τα οικοδομικά. Αθήνα , Αρ χαι ολογι κή Εταιρ εία , 1991 ,
σχ . 28χ21 , σ. lη+2 01+12 σχ εδ . , ISBN 960-7036-0 3-4
14, σ . 223
244. Παντελίδου-Γκόφα Μαρία
Η νεο λ ιθ ι κ ή Νέα Μάκ ρη . Η κε ρα με ι κ ή , Αθ ή να , Αρχαιολο γική Εταιρ ε ία , 1995.
αχ . 28χ21 . σ . 332+66 π ίν . /σχεδ . , ISBN 960-7036-53-0
360-429-023-1
245. Παντελίδου-Γκόφα Μαρία
Η Νεολ ι θικ ή Αττ ικ ή
Αθήν α , Αρχαι ολογικ ή Εταιρ ε ία , 1997, αχ . 20 ,5χ 1 4 , σ . 142 ( βι βλ. 136-142),
ISBN 960-7036-69-7
2 72 Ι Β IΒ ΛIΟ ΓΡ Α ω l Α Α ΤΤ ΙΚ ΗΣ

246. Παπαγεωργίου-Βενετάς Αλέξανδρος (Papageorgiou-Venetas Alexander) 258. Πιττάκης Κυ

Athens. The ancient heritage and Ihe historic cityscape ίη a modern metropolis L' ancienne AlhΘπ
Αθήνα , Αρ χαιολογική Εταιρεία,1994, σχ . 31 χ30 , σ.χ χiiί+445 , ISBN 960-7036-41-7 Αθήνα , 1835

247. Παπαθανασόπουλος Αθανάσιος (Θάνος)

259. Πρέκα-Αλεξc
ΤΟ ι ερ ό και το θέατρο του Διονύσου
Ελευσίς
Αθήνα , Καρδαμίτ σα, 1993, σχ. 24Χ17 , σ . 127, ISBN 960-7262-85-9
Β. έκδ . Αθήνα , Τ.Α

248. Παπαχατζής Νικόλαος

260. Προκοπίου J
Παυ σανί ου Ελλάδο ς π εριήγησις. Αττικά
Athenes. Citedes
ΑΘήνα , Εκδοτική Αθηνών , 1974, σχ . 2 9χ22 (δε μ .) , σ . 599
ParIs, Α. Michel, 1

249. Παρασκευοπούλου-Πεντέα Τούλα

261. Πωλογιώργ,
Τα Ελευσίνια μυστήρ ια . Αρ χαι ότητε ς της Ελευσ ίνας
Μ νημεία του δυτικ
Αθήνα , Σιδέρη ς , χ. χ ., σ. 55
Αθήνα , Τ.Α.Π .Α . , 1

250. Πετράκος Βασίλειος

262. (Ραγκαβής) .
Ο Ωρωπ ό ς και το ι ερόν του Αμφιαρά ου
Αρχαιολ ογία . Τοπ c
Αθήνα, Αρχαιολογική Εταιρ εία , 1968, σχ . 24 ,5Χ18 , σ . l δ+222
Αναστ. έ κδ . ΑΘήνα

251. Πετράκος Βασίλειος

263. Σακελλαρίοι
Σύντομη περιήγηση στον Ραμνούντα
Μεγαρί ς, Αιγόσθε\ι
Αθ ήν α, Υπουργείο Πολιτι σμού & Επιστημών, 1983, σχ . 24, 5Χ 1 7 , σ . 23
Αθήνα , Αθηναϊκός

252. Πετρά κος Βασίλειος

264. Σουρμελής l.
Ραμν ού ς
Αττικά , ήτοι περί Δ
ΑΘήνα , ΤΑ.Π .Α. , 1991 , σχ. 27 Χ17 , σ . 56
αρχα ίω ν Δικαστηρι
Β' έκδ . ΑΘήνα, 186
253. Πετράκος Βασίλειος

ΤΟ Αμ φι ά ρε ιο του Ωρωπού
265. Στάης Βαλέρ
Αθήνα , Κλειώ , 1992, σχ . 24χ 17 , σ . 61, ISBN 960-7465-00-8
Το Σούνι ον και οι ν
Αθήνα, Αρχαι ολογ ι
254. Πετράκος Βασίλειος

Ο ΜαραΘών. Αρ χαιολ ογικ ό ς οδ η γός

266. Σταϊνχάουερ
ΑΘήνα , Αρ χαιολογική Εταιρ ε ία , 1995, σχ. 20Χ14 , σ. 198, ISBN 960-7036-46-8
Τα μ νημ εία και το c
ΑΘήνα, Τουμπής , 1
255. Πετρά κος Βασ ίλειος

Ο ι επιγρα φ ές του Ωρωπ ού

267. Σωτηριάδης
Αθήνα , Α ρχαιολο γ ι κ ή Εταιρεία, 1997, σχ . 30 , 5Χ 23, σ . 647, ISBN 960-7036-72-7
Η Τετράπολι ς του r
Αθήνα, 1928 & Θει
256. Πετράκος Βασίλειος

Ο Δήμο ς του Ραμνούντος . Σύνοψη των ανασκαφών και των ερευνών (1813-1998)
268. Σωτηρίου Γεl
Αθήνα ,Αρχαι ολ ογική Εταιρ εία , 1999, σχ. 28χ21 , ISBN 960-8145-03-1 (set)
Το lουστινιά νει ον τ ;
1. 1: Τοπογ ρα φία , σ. ιε+449 - Τ 2: Επι γρα φές , σ . ια+ 309 Αθήνα , 1920

257. Πετροπουλάκου Μαρία - Πεντάζος Ευάγγελος

269. Τατάκη Αργυ
Αττική, ο ικ ι στι κά στοι χ εία (Αρχα ίες ελλ ηνι κές πόλ ει ς)
Sounion. Le templE
Αθήνα, Αθην αϊκός Τεχνολογικό ς Ό μ ιλο ς, 1973, σ. 270+1 3 πίν .
σχ . 2 4Χ 17 , σ . 80 ( ε
 Π Ο ΛΙΤΙΣΜ ΟΣ - ΜΝΗΜΕΙ Α Ι 2 73

Kander) 258. Πιττάκης Κυριάκος (Pittakis Κ .)

ρο ίί ε Ι' ancienne Athenes ου la description des antiquites d' Athenes et ses environs
16-41-7 Αθήνα , 1835

259. Πρέκα-Αλεξανδρή Καλλιόπη

Ελευσίς
Β. έκδ. Αθ ήνα , ΤΑ.Π .Α . , 1997, σχ . 27Χ17, σ. 48 (Α. έκδ. 1991)

260. Προκοπίου Άγγελος (Procopiou Α.)

Athenes . Cite des Dieux. Φωτ. Edwin Smith
Paris , Α, Michel, 1965, σχ . 27 ,5 Χ21 (δεμ.) , σ. 247

261. Πωλογιώργη Μέλπω

Μνημεία του δυτικο ύ νεκροταφείου του Ωρωπού
Αθήνα , ΤΑ .Π .Α. , 1998, σ . 186, ISBN 960-214-108-6

262. (Ραγκαβής) Ρίζος Αλέξανδρος

Αρχαιολογία. Τοπογραφικά των αρχαίων Αθηνών . Αθήνα , 1888

Αναστ . έκδ . Αθήνα , Καρδαμίτσα , 1991 , σχ . 24Χ17 , σ . 383+1 χάρτ.

263. Σακελλαρίου Μαρία - Φαράκλας Νικόλαος

Μεγαρίς , Αιγόσθενα, Ερ ένε ια (Αρ χαίες ελληνικ ές πόλ εις)

Αθήνα , Αθηναϊκός Τεχνολογικ ός Όμιλος , 1972, σ. χχνί ί +80 +3 9 φ . πίν ./σχεδ .

264. Σουρμελής Διονύσιος

Αττ ικά , ήτοι περί Δήμων Αττ ι κής και περ ί των Αθ ήνησ ι

αρχα ίων Δ ι καστηρίων κα ι τινων αρ χα ίων καταστημάτων

Β ' έ κδ . Αθήνα , 1862 (Α' έκδ . 1854)

265. Στάης Βαλέριος

Το Σ ούνιον και οι ναο ί τ ου Ποσειδώ νος και Αθηνάς

Αθήνα , Αρχαιολογική Εταιρεία , 1920, σχ . 24χ17 , σ. 55

266. ΣταϊνχάουεΡ Γιώργος

~6 -8 Τα μνημ ε ία και το αρχαιολο γικό μουσε ίο του Πειραιά
Αθήνα , Τουμπής , 1998, σχ . 24Χ17 , σ. 96+30 φωτ . , ISBN 960-540-333-1

267. Σωτηριάδης Γεώργιος

3-72-7 Η Τετράπολις του Μαραθώνος και το Ηράκλειον του Ηροδότου
Αθήνα , 1928 & Θεσσαλονίκη , Α,Π .Θ. , 1934

13-1998) 268. Σωτηρίου Γεώργιος

!t) ΤΟ lουστινιάνειον τείχος των μεσαιωνικών Αθηνών
Αθήνα , 1920

269. Τατάκη Αργυρώ

Sounion. Le temple de Poseidon. Αθή να , Εκδο τι κή Αθ ηνών , 1979,

οχ. 24Χ 17 , σ. 80 ( ε πα ν . 1992, ISBN 960-213-191-8)

2 74 Ι Β Ι Β ΛΙ ΟΓΡ Α ΦΙ Α Α ΤΤ ΙΚΗ Σ

270. Τραυλός Ιωάννης (Travlos J.)

281. Αρχείον τω\
Bildlexicon ΖυΓ Topographie des antikenAthen
Ευρετήρια : Ludw
Berlin, 1971 (επίσης: Pictorial dictionaryof ancientAthens. Ν.Υ. , 1971)
Εφημερίδ ος των
,/ Αθήνα , Αρχαι ολο
271. Τραυλός Ιωάννης (Travlos J.)

B ίldlexicon zur Topographίe des antikenAttika

282. Αρχ ε ίον των
Tubingen, 1988
Αθήνα , Αρχσ ολο

272. Τραυλός lωάννης • Πετροπουλάκου Μαρία - Πεντάζος Ευάγγελος

283. Επί του αρχ'
Αθήναι . Οικιστικά στοι χε ία. Πρ ώτη έκθεση (Αρχα ίες ελληνικ ές πόλεις)
Αθήνα , « Η Ελ ευθ
Αθήνα , Αθηναϊκός Τε χνολογικό ς Όμιλος , 1972, σ . χΧ ί ί +4 0 + 1 6 φ . πίν .lσχ εδ .
σχ . 28Χ21 , σ . 24

273. Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών 284. Μεσο γαία . Ι(

Αθή να . Προϊστορ ία και Αρχαι ότητα 150ς Π .Χ. αι ώνας - 60ς μ.Χ . αιώ νας Αθή να , Δι εθνής Α
22 lουνίου - 8 Σεπτ εμβρίου 1985. Στοά Αττάλου - Ημιυπα ίθριος χώρος στον όροφο της ISBN 960-85609­
Στοάς . Αθήνα, Υ.Π .Ε ., χ.χ ., σχ . 27,5Χ20,5 , σ. 70
285. Ο Παρθενών
274. Φιλαδελφεύς Αλέξανδρος Επιστ . Επιμ . - σύ '
Μνημ εία Αθη νών. Ιστορικός, αρχαιολογικός και καλλιτε χνικός οδ η γ ό ς πάντω ν των εν Αθή­ Αθή να, Μ έλισσα ,
ναις και τη Αττική αρχα ίων , μεσαιων ικών και νεωτ έρων μνημ είω ν . 10η έκδ . βελτ .-επαυξ .
Α θή να , Εκδόσ εις Ιστορίας και Τέ χνη ς , 1994, σχ . 2 5Χ17 ,5, σ . 245, ISBN 960-7512-00-6 286. Arrigoni Em
(Α' έκδ . 1925). Επίση ς: Les monuments d' Athenes. Guide archeologique Στοιχε ία προς ανο
Αθή να , 1930, σχ . 17 ,5Χ1 3 , σ . χνί+512 Αθήνα , 1971 , σχ .
( αν ά τ . από το περ
275. Φίλιος Δημήτριος (Philios Ο.)

Eleusί s. Ses mysteres, ses ruines et son musee

287. Babin Jacqι
Αθήνα , 1896, σ. 83
Relation de Ι ' etat
depuis 3400 ans,
276. Φωκά lωάννα - Βαλαβάνης Πάνος

Περ ίπατο ι στην Αθή να και την Αττ ική . Τόπο ι - Θεο ί - Μ νημ ε ία
288. Boetticher Α
Αθήνα , Κ έδρος , 1994, σχ. 16Χ11 , σ. 239, ISBN 960-04-0959-5
Die Akropolis νοπ ,
Berlin, 1888
277. Φωτίου Κωνσταντίνος

Ο αρχαίος Μαραθών
289. Boissonnas
Αθήνα, 1977 ,σχ . 24 Χ17 ,σ . 32
Ι'Image de la Gre
Geneve, (1921)
ΣυΜ ο γlκά έρ γα
290. Degrassi Na'
278. Αρχαία Αθήνα. Κε ίμ. Γιάννης Μηλιάδης. Φωτ . Π . Παπαχατζιδάκης , Σ . Μελετζής , Acropole d' AthenE
Β . Παπαϊωάννου Κ .ά . Αθήνα , Πεχλιβανίδης , χ. χ., σ χ. 24Χ18 , σ. 16+(80) φωτ . Paris, Atlas, 1983

279. Αρχαιολο γ ία της π όλης των Αθηνών . Επιστημονικέ ς- επιμορφ ωτικές διαλ έξει ς Ε .Ι .Ε . 291. Dinsmoor W
Αθήνα , Δήμος Αθ ηνα ίων / Πν ευματικ ό Κέ ντρ ο , 1996, σχ . 24Χ17 , σ . 240, Sounion
ISBN 960-7094-57-3 Αθ ήνα , 1971

280. Αρχε ίον των μ νημ εί ων τ ων Αθη νών και τ ης Αττ ικ ής . 1

292. Dunbabin Τ.
Ε υ ρετήρια των περ ι οδικών Αθήναιον (1 872-1881) και Φ ιλ ίστωρ (1861-1863)
Perachora Ι Ι . The !
Αθήνα , Αρχα ι ολογική Ετα ιρ ε ία , 1992, σχ . 28Χ21 , σ . 229, ISBN 960-7036-20-4
and other objects j
 Π Ο ΛΙ ΤΙΣ Μ Ο Σ - ΜΝΗΜ ΕΙΑ Ι 275

281. Αρχείον των μνημείων των Αθηνών και της Αττικής. 2

Ευρετήρια : Ludwig Ross, DίΘ Demen νοπ Attika (Halle 1846) ­
Εφημερίδος των Φιλομαθών (1855-1876 & 1879-1880)- Εφημερίδος Ώρα (1875-1889)
Αθήνα , Αρχαιολογική Εταιρεία , 1993, σχ . 28χ21 , σ. 143, ISBN 960-7036-32-8

282. Αρχείον των μνημε ί ων των Αθηνών και της Αττικής . 3

Αθήνα , Αρχαιολογική Εταιρεία , 1998, σχ . 28χ21 , σ. 297, ISBN 960-7036-79-4

283. Επί του αρχαιολογικού και πολεοδομικο ύ προβλήματος του « Δ η μ ό σ ι ο υ Σήματος »

Αθήνα , « Η Ελ ευθέρα Γνώμη » της Κοσμητείας Εθνικού Τοπίου και πόλεων , 1969,
σχ. 28χ21 , σ. 24

284. Μεσογαία . Ιστορία και πολιτισμός των Μεσογείων Αττικής

Αθήνα , Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών - Idea, 2001 , σχ. 34χ24 (δεμ . ) , σ . 323,
)ροφο της ISBN 960-85609-6-9

285. Ο Παρθ ενώνας και η ακτινοβολία του στα νεώτερα χρόνια

Επιστ. Επιμ . - σύντ . Παναγ . Τουρνικιώτης. Επιμ . Λαμπρινή Βαγενά-Παπαϊωάννου
Ι των εν Αθή­ Αθήνα, Μ έλισσα , 1994, σχ . 30 ,5χ25 (δεμ .) , σ . 383, ISBN 960-204-020-3
ελτ .-επαυξ.
7512-00-6 286. Arrigoni EmiIio
Στοιχεία προς αναπαράστασιν του τοπ ίου της Αττικής κατά την κλασσικήν εποχήν
Αθήνα, 1971 , σχ . 22 ,5χ15 ,5 , σ.
134
( ανάτ . από το περ . «Α θ η νά» 1969-70, σ. 322-386 & 1971 , σ. 25-86)

287. 8abin Jacques Paur

Relation de Ι ' etat present de la ν ίllΘ d' Athenes, ancienne capitale de la Grece, batie

depuis 3400 ans, avec υπ abrege de son histoire et de ses antiquites. Lyon , 1674

288. Boetticher Adolf

DίΘ Akropolis νοπ Athen

Berlin, 1888

289. Boissonnas Frederic(φωτ .) • Baud ΒονΥ DanieJ (κ είμ.)

Ι'
Image de la Grece.Athenes ancienne

Geneve, (1921)

290. Degrassi Navio

1ελετζής, Acropole d' Athenes

Paris, Atlas, 1983

Jλέξεις Ε .Ι .Ε . 291. Dinsmoor W.

Sounion

Αθήνα , 1971

292. Dunbabin Τ. V.

) Perachora 11. The sanctuaries of Hera Akraia and Limenίa. The ροιtΘΓΥ , ivories, scarabs

-4 and other objects from the votive deposit of Hera Lίmen ia . Oxford, 1962

276 Ι ΒΙΒ ΛΙ ΟΓ Ρ ΑΦΙΑ ΑΤΤ Ι ΚΗ Σ

293. Eickstedt Klaus -Valtin Von 305. Mar

Beitrage Ζ υ Γ Topographie des Antiken Piraus Περ ί των
Αθήνα, Αρχαιολο γι κ ή Ετα ιρ ε ία , 1991, σχ. 28χ2 1 , σ . 296, ISBN 960-7036-04-2 Ανεκοινώ
Αθήνα,1 !
294. Ellίot C. W. J.

Coastal Demes of Attica. Α study of the policy of Kleisthenes

306. Matt
Toronto, 1962
Athens ar
Α θ ή να , Κ:
295. FaneIIί Francesco
Atene, Attica. Descritta da suoi Principii sino all' acquisto fatto dall' Armi Venete nel 1687 307. Meu
Venezia. 1707 ReliquaA
Liber sing
296. Finlay George
Φ ω ι . Ανα
Remarks ο η the topography of Oropia and Diacria, with a map

Αθ ή να , 1838
308. Mus:
Thorikos.
297. Frazer James G.
Bruxelles,
Pausanias's description of Greece

London, 1898. τ . 2 (ανα τ . Ν .Υ. , 1965)

309.0mo
Athenes a
298. Ηίll Ι.Τ.
accompag
The ancient city of Athens, its topography and monuments

Cambrige Mass.lLondon, 1953

310.0sbc
Demos: ΤΙ
299. Ηίαθl S.
CambridgE
Neue Beitrage zur Topographie νο η Athen

Leipzig, 1897
311.Payn
Perachora
300. Hittorf J.
B rίt ish Sch
Les antiquites de Ι ' Attique

Paris, 1832
312. Picar
Ι' Acropole
301. Judeich W.
Paris, 19 2 ~
Topographie von Athen

Munchen, 1931
313. Ρουίl l
La forteres
302. Knigge Ursula
Paris, 195L
Ο Κεραμεικός τη ς Αθ ή νας . Ιστο ρ ία
- μ νημ ε ία - ανασκαφέ ς

Αθ ήνα , Deutsches Archaeologisches Institut Athen - Κρ ήν η , 1990, σχ. 24 χ1 7 ,

314. Richt,
σ. 191 +2 σχεδ .
The archaiI
Φ ωτ. Alisor
303. Lamber1 Ν . (σ υντάκτ ης - αν θολό γο ς)

La grotte prehistorique de Kitsos (Attique)

315. Roquo
Paris, Ecole Francaise d' Athenes, 1981 , τ . 2
Topographi
Paris, Plon
304. Leake William Mar1in

The topography of Athens, with some remarks ο η its antiquites

Vol. Ι (Α έκδ . 1821). The Demi of Attika. Vol. 11 . 2 η έ κδ. London, 1841

 Π Ο ΛΙΤΙ Σ Μ Ο Σ - ΜΝ ΗΜ Ε ΙΑ Ι 277

305. Markovits Adalbert

Περί των μ έχρι σήμερον ε ρε υ νώ ν επ ί της λιθική ς περιόδου τη ς Ελλάδος .
Ανε κο ινώ θη εν τη Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρεία, 3 Δεκ εμβρίου 1928
Αθ ήνα , 1929, σχ . 18χ 12 ,5 , σ . 23 ,

306. Matthews Kenneth - Davis Ruth

Athens and Attica
Αθ ήνα, Kauffmann, 19 34 ,σχ. 1 7χ 1 2, σ . 101

ιε nel1687 307. Meursi loannis

Reliqua At tί ca . Sive ad librum de populis Atticae. Paralipomena
Liber singularis cui Accedit Auctarium θ χ itinerario Jacobi Sponii v.C. Ultrajecti, 1;84
Φωτ . Α να τ . Αθή να , Ν . Καραβ ίας , χ.χ., σχ . 21 χ15 , σ . 52+8+40

308. Mussche H.F.

Thorikos. Α guide Ιο the excavations
Bruxelles, 1974

309. Omont Henri

Athenes au XVlle siecle. Dessins des sculptures du Parthenon
accompagnes de vues et pJans d' Athenes e! de Ι ' Acropole. Paris, 1898

310. Osborne Robin

Demos : The discovery of classicalAttika
Cambridge, 1986

31 1. Payne Humfry
Perachora Ι . The sanctuaries οι Hera Akraia and Limenia. Excavations of the
British School of Archaeology at Athens, ίπ the years 1930-1933. Oxford, 1940

312. Picard Charles

Ι' Acropole
Paris, 1929, τ . 2

313. Pouillou x J.
Laforteresse de Rhamnonte. Etude de topographie et d' histoire
Paris, 1954

314. Richter Gisela

Th e archaic gravestones ο ι Attί c a
Φωτ . Alison Frantz. Παράρτημα Margherita Garducci. London, 1961 , σ. νί ί ί+1 84

315. Roque Phocion

Topographie d' Athenes d' apres le colonel Leake
Paris, Ρlοπ , 1869
2 78 Ι ΒΙΒ ΛΙΟ ΓΡ ΑΦΙ Α ΑΤΤ Ι Κ Η Σ

316. Ross Ludwig Μοναστήρια· Εκκληc

Dίθ Demen νοπ Attika
Halle, 1846 327. Αδελφότης Ιεράς Μο
Ιερά Μονή Αγίου ίω άννο υ Ι
317. Sayer Robert Αθήνα , « Ε το ι μ α σί α», 1999
Ruins of Athens with remains and other valuable antiquities in Greece
London, 1759 328. Αλβανάκης Διονύσιι
Ιστορία των ιερ ών μ ο ν ών τ
318. Society of DiIettanti Τόμος Α' Ιερά Μονή Πεντ έ,
The unedited Antiquities of Attika
London, 1817 329. Αργυροπούλου Καίτ
Mount Hymettus and the Κ
319. Stuart James - Revett Nickolas Αθήνα, 1962, σχ . 21 ,5 χ14 , :
The Antiquities of Athens
London , τ . 11762, τ . 111787, τ . 1111794, τ. ΙV 1816 330. Βασιλείου Αντώνιος
Η ιερά μονή Αγίας Τριάδος
320. Wrede W. Θήβα/Αθήνα , 1970, σχ . 20,
Attische Mauern
Αθήνα , 1933 331. Βέης Νικόλαος
Συμβολή εις την ιστορίαν τr
321. Wrede W. Αθήνα , 1928
Attika
Αθήνα , 1934 332. Βιτάλης Φιλάρετος
ΤΟ μοναστήρι της Παναγίας
Συλλογικά έρ γα Αθήνα , Ι. Μ . Παναγ ίας Νταρ

322. Athens and the Peloponnese - Greece 333. Γεννάδιος Ιωάννης

New York, Knopf Guides, 1996, σ χ . 23 χ12 , σ . 456 Η Καισαρ ια ν ή . Απόσπασμα
Αθήνα , 1929, σ χ . 26 ,5 χ19 ,
323. The Athenian Agora. Α guide Ιο the excavation and museum
4η έκ δ . Αθήνα , American School of Classical Studies atAthens, 1990, σχ. 21 χ14 , σ . 292, 334. Γκελτή lουλία ( μ ο ν αχ
ISBN 960-7067-00-2 Ανατολή στον Κιθαιρώνα - "(
χ. ι ., Ιερά Μητρόπολις Μεγά

Κάστρα· φρούρια 335. Δελλαπόρτας Γεώργ l

Παλαιοχριστιανικ ά ΚΟΙ βυζα\
324. Βασιλάτος Νίκος Αθήνα, 1969, σχ . 21 χ14 , σ.
Κάστρα και οχυρώσεις της Αττικής . Castles and fortifications of Attica
Αθή να, Κλασικέ ς εκδ όσεις, 1995, σ χ. 29χ21 , σ . 142, ISBN 960-85528-1-8 336. Δημοτικό Σχολείο ΒιΑ
Εκκλησίες και εξωκΑήσlα ΤΙι
325. Mc Credie J.R. Σχ. έ τ ος 1999-2000). Βίλια ,
Fortifιed military camps in Attica
New Jersey, Princeton University Press, 1966 & Hesperia, Supl. χι , 1966 337. Ενισλείδης Χρήστος
Η Παν τάνασσα τω ν Αθηνών
326. Smith Ε. - Lowry Η. Ι σ το ρί α, λατρ ε ία, καλ/ιτ εχνί(
Α surνey of mountain Ιορ sanctuaries in Attica, with an appendix οπ the
fortifications of Attica. χ. τ. , 1954
 ΠΟΛ ΙΤΙΣΜΟ Σ - Μ Ν Η Μ Ε ΙΑ Ι 279

Μοναστήρια· Εκκλησίες

327. Αδελφότης Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου Καρέα

Ιερά Μονή Αγίου Ιωάwου Προδρόμου Καρέα
Αθήνα , « Ε το ιμ α σία» , 1999, σχ. 27χ17 , σ . 51, ISBN 960-8447-04-6

328. Αλβανάκης Διονύσιος

Ιστορία των ι ερών μονών του κράτους . Α : Μονα ί Μητροπόλεως Αθηνών
Τόμος Α ' Ι ε ρά Μονή Πεντ έλης . Αθήνα , 1905

329. Αργυροπούλου Καίτη (ArgyropouIo Kaity)

Mount Hymettus and the Kaisariani monastery
Αθήνα, 1962, σχ . 21 , 5χ 1 4 , 5 , σ. 85

330. Βασιλείου Αντώνιος

Η ιερά μονή Αγίας Τριάδ ος Πλαταιών και ιστορήματα της περιοχής
Θήβα /Αθήνα, 1970, σχ. 20,5 χ14 , σ . 87

331. Βέης Νικόλαος

Συμβολή ε ι ς την ιστοριαν της Μονής του Δαφνίου
Αθήνα, 1928

332. Βιτάλης Φιλάρετος

Το μ οναστήρι της Παναγ ία ς Ντάρδι ζας Πάρνηθος
Αθ ήνα , Ι .Μ . Πα ναγ ίας Νταρδ ίζης Πάρ νηθος , 1987, σχ . 20 ,5χ 14 , σ. 155

333. Γεννάδιος Ιωάννης

Η Καισαριανή . Απόσπασμα ανεκδότου σ υγγραφής
Αθήνα , 1929, σχ. 26 ,5χ19 , σ. 53 (ανάτ . από το περιοδ . « Ελλ η ν ι σμ ός» )

(. 21 χ14 , σ. 292, 334. Γκελτή Ιουλία ( μ οναχ ή )

Ανατολή στον Κιθαιρώνα - Όσιος Μελέτιος
χ .τ . , Ιερά Μητρόπολις Μεγάρων και Σαλαμίνος, χ .χ . , σχ . 20 ,5χ14 , σ. 175

335. Δελλαπόρτας Γεώργιος

Παλα ιο χριστιανικά και βυζαντινά μνημεία των Αθη νών
Αθήνα , 1969, σχ . 21χ14, σ. 96

336. Δημοτικό Σχολείο Βιλίων (Περιβαλλοντι κή Εκπαίδευση)

Εκ κλησίες και εξωκλήσια των Βιλίων (εργασία των μαθητών της Ε ' και Στ ' τάξης

Σχ . έτο ς 1999-2000). Βίλ ια, 2000, σχ . 29 ,5χ20,5 , σ . (44)

3 337. Ενισλείδης Χρήστος

Η Παντάνασσα των Αθηνών. Το παλαιό μέγα μοναστήρι - το σημερινό Μοναστηρά κι
Ιστορία, λατρε ία , καλλ ι τε χνία. Αθήνα , 1966, σχ . 20 ,5χ14 , σ. 128
280 Ι ΒΙΒΛιοrΡΑΦΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

338. Ζαφειρόπουλος Δημήτριος 349. Λαδάς Γεώι

Η Μονή Δαφνίου Ιστορία του Μονυ
Αθήνα , χ .χ., σχ. 22χ13 , σ . 58 τοποθεσίαν ονορι
/ (ανάτ. από το πε~
339. Ζευς Κ.
Βυζαντινή Μονή Δαφνίου 350. Λαδάς Γεώ~
Αθήνα , 1959, σχ. 17χ12 ,5 , σ. 18 Ιστορία της Μονή ,
λη. Αθήνα, 1963,
340. Ζησίου Κωνσταντίνος (ανάτ , από το πε~
Χριστιανικαί αρχαιότητες Αθηνών
Αθήνα , 1883 351. Λαδάς Γεώ~
Η σπηλιά της Πεν
341. lουστίνα (μοναχή) καθηγητών ΓΑ Σι
Ιερά Μονή Οσίου Παταπίου (ανάτ . από το περ
Αθήνα , Ι .Μ . Οσίου Παταπίου, χ .χ ., σ . 80
352. Λαδάς Γεώρ
342. Καμπούρογλους Δημήτριος Η παρά τον Kάλα~
ΤΟ Δαφνί νυν τιμωμένης επ '
Αθήνα, Εστία, 1920, σχ. 17,5χ12 ,5, σ . 109
353. Λαδάς Γεώρ
343. Καμπούρογλους Δημήτριος
Η παρά τους πρότ
Μελέται και έρευναι . Αττικά {Μονή Πεντέλης - Μονή Φιλοσόφου κ .ά .}
επονομαζομένη «]
(Β' τεύχος, σ. 83-160) . Αθήνα , Εστία , 1923, σχ. 23 ,5Χ16 , σ. (78)

354. Λαδάς Γεώρ'

344. Κιλίφης Τιμόθεος (Αρχιμανδρίτης)
Η παρά τους ηρότ
Μονή Πεντέλης και ορθόδοξος μοναχισμός . 400 τόσα χρόνια κάστρο ορθοδοξίας
« Κο υ ταλά» . Αθήνα
34η έκδ . Αθήνα , 2000 , σχ . 20 ,5Χ14 , σ . 141

355. Λαζαρίδης n
345. Κουμπαράκη-Πανσελήνου Ναυσικά (Coumbaraki-Panselinou Ν.)
Μονή Δαφνίου
Saint-Pierre de KaIyνia Kouvara et Ia chapeIle de Ia Vierge de Merenta
Αθήνα, Απόλλων, .
Deux monuments du XIIe siecIe en Attique . ΘεσσΙνίκη , Κ .Β.Ε. ,1976 , σχ . 29Χ21 , σ . 271

356. Λαμπάκης Γι
346. Κυριακίδης Κωνσταντίνος Χριστιανική αρχαιο
Έκφραση . Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη Αθήνα, 1889
Αθήνα , 1972 .σχ. 20 Χ14,σ . 103
357. Λαμπάκης Γε
347. Λαδάς Γεώργιος Η Μονή Δαφνίου μ ι
Αναγνώρισις της επί του όρους των Αμώμων Μονής του Γ ενεσίου της Θεοτόκου εις Αγίαν Αθήνα , 1899, σ. 1Ο
Παρασκευήν Ξυλοκέριζας . Αθήνα, 1951, σχ . 24χ17, σ. 26
(ανάτ. από το ηερ.οδ. « Σ υ λλέ κτ η ς» , τ. Α, 1947-1951, σ. 177-200) 358. Λοβέρδος Κ.
Μονή Δαφνίου , ψη(
348. Λαδάς Γεώργιος Daphni monastery,
Ιστορία της επί του όρους των Αμώμων Μονής του Γενεσίου της Θεοτόκου Αθήνα, 1968, σχ. 2
και της Αγίας Παρασκευής εις θέσιν Ξυλοκέριζα (Νέας Μάκρης) Αττικής
Αθήνα , 1963, σχ . 23 ,5Χ16 ,5 . σ . (42) (ανάτ . από το περιοδ . « Σ υ λ λέ κτ η ς», τ . Α' 1947-1951 , 359. Μίχας ίωάνντ'
σ . 177-200 κα ι Τ. Β' 1952-1958, σ . 75-92) . Η ιερά Μονή Κλεισι
Αθήνα , 1937, αχ . l'
 ΠΟΛ Ι ΤΙΣΜΟ Σ - Μ Ν Η Μ Ε ΙΑ Ι 28 1

349. Λαδάς Γεώργιος

Ιστορία του Μονυδρίου του Αγίου Νικολάου . ευρισκομ ένου επί του Πεντελι κού ό ρο υς εις

τοποθεσίαν ονομα ζομ ένην « Κα λ ή σ ι α» . Αθ ήνα , 1963, σχ . 23,5χ16 ,5 , σ . 17

(ανάτ . από το περιοδ . « Σ υ λ λέ κτ η ς» , τ . Β Ό τ . 20 1958, σ. 93-109)

350. Λαδάς Γεώργιος

Ι στορία της Μονής του Παντο κράτορα ς Σ ωτήρος Χ ρι στού , τ ης επ lλεγομ ένης Νταού Π εντέ­

λη. Αθ ήνα , 1963, σχ . 2 3 ,5χ 1 6 ,5 , σ. (55)

(ανάτ . από το περιοδ . « Σ υ λλέκτ η ; » , τ . Β ' 1952-1958, σ . 20-74)

351. Λαδάς Γεώργιος

Η σπ η λι ά της Π εντέλη ς και απάντ η σ ι ς εις επι κρ ίσε ις τ ων βυζαντινολόγων

καθη γητών ΓΑ Σωτηρ ίο υ και Α.Κ . Ορλά νδ ου . Αθήνα , 1963, σχ. 24χ17 , σ . (51)

(ανά τ . από το περ . « Σ α λλέκτ η;» , τ. Α 1947-1951 , σ . 137-168 κα ι τ. Β 1952-1958, σ .1 -19)

352. Λαδάς Γεώργιος

Η παρά τον Κάλαμον Αττι κής Μονή του Ευαγγελι σμού τη ς Θεοτόκου του Καλολ ι βα δ ίο υ,
νυν τιμωμ ένη ς επ' ονόματι τη ς « Μ ετα μο ρφώ σ εω ς του Σωτήρος». Αθήνα , 1973, σ . 14

353. Λαδάς Γεώργιος

Η παρά τους πρόποδα ς του Υμηττο ύ Ι . Μονή του Αγίου lωάννου του Προδρ όμου ,
επονομα ζομ ένη « Κο ρ έα » . Αθήνα . 1973, σχ. 23 .5 χ1 6 ,5 , σ. 14

354. Λαδάς Γεώργιος

Η παρά του ς πρόποδα ς του Υμηττού Ε κ κλησία του Αγίου Γεωργ ίο υ , επονο μ α ζο μένο υ
;ί α ς « Κουταλά» . Αθ ήνα , 1974, σχ . 2 3 , 5χ16, 5 , σ. 10+2 φωτ .

355. Λαζαρίδης Παύλος

Μονή Δαφνίο υ
Αθ ή να , Απόλλω ν , 1977. σ . 86+32 πίν . /φωτ .
~1 , σ. 271
356. Λαμπάκης Γεώργιος
Χρ ιστιαν ι κή αρχα ιολογία της Μ ονής Δαφνίο υ
Αθήνα , 1889

357. Λαμπάκης Γεώργιος '

Η Μονή Δαφνίου μετά τα ς επισκευά ς
:ο υ ει ς Αγίαν Αθή να, 1899, σ . 100

358. Λοβέρδος Κ .

Μονή Δαφ ν ίου , ψηφιδωτά

11 ου αι ώνο ς μ . Χ . Φωτ . Βουτσά ς

Daphni monastery, mosaic 11th C.A.D.

Αθήνα, 1968 , σχ .24χ17 , σ .48

,Ι 1947-1951 , 359. Μίχας Ιωάννης

Η ιερά Μονή Κλει στών

Αθήν α, 193 7 , σχ . 1 9χ1 3 ,σ. 30

282 Ι ΒΙΒ ΛΙ Ο ΓΡ Α ΦΙΑ Α ΤΤΙΚΗΣ

360. Μουζάκης Στέλιος

371. Ορλάνδος
Το άγνωστο μικρομονάστηρο της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής - Χελιδονούς (160υ αιώνα )
Μεσαιωνικά μνη
περιοχής Αχαρνών Αττικής. Ιστορία , λαογρ αφ ί α, αρχιτεκτονική , αηοκαιάσιοση της μορφής
Πάρνηθος και Αι
του . Αχαρνές , Ιστορική -Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών , 1988, σχ. 24χ,17 , σ .119+34 φωτ.!
(ανάτ . από το « Ι
πίν .lσχεδ.

372. Παπανιαν,
361. Μουζάκης Στέλιος Καισαριανή
Οι μεταβυζαντινές εκκλησίες της περιοχής Ασπροπύργου και η σημασία τους Αθήνα , 1940, σχ
για την ιστορική έρευνα του χώρου . Αθήνα , 1992, σχ . 24Χ16 ,5 , σ . 74
(ανάτ . από τα Πρακτικά Β ' Συμποσίου Ιστορίας -Λαογραφίας Αττικής, σ . 517-590) 373 . Παπαδόπc
Ο Όσιος Παιάηι
362. Μουζάκης Στέλιος· Καλάη-Μουζάκη Αναστασία Αθήνα, Ι.Μ . Οσκ
Ο δίκλιτος ναίσκος της Αγίας Άννας στη Μεταμόρφωση - Κουκουβά ουνες Αττικής στη θέση
Χτυπητό . Συμβολή στους δίκλιτους ναούς. Αθήνα, Σπανός, 1980, σ . 146 374. Παπακώστ
Ο Όσιος Πατάπιι
363. Μουζάκης Στέλιος - Μουζάκη Αλεξάνδρα Αθήνα, 1959, σχ
Ο οικισμό ς Βρανά στον Μαραθώνα Αττικής (ανάτ . από τα ({f\,
ΤΟ μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου και οι γύρω του εκκλησίες ( 1 6 0 ς -170ς αιώνας )
Αθήνα , 2000, σχ . 20 ,5χ14, σ . 99. ISBN 960-90066-3-9 375 . Προκόπης
Η Ι ερά Μονή Πεν
364. Μπίρης Κώστας
Αθήνα, 1967, σχ ,
Αι εκκλησία ι των παλαιών Αθηνών

Αθήνα , Δήμος Αθηναίων, 1940, σχ . 25χ18, σ . 54+1 χάρτ .

376. Ρούσσου-ή
Το μοναστήρι τοι
365. Μπούρας Χαράλαμπος - Καλογεροπούλου Αθηνά. Ανδρεάδη Ρένα
Άνω Σούλι , 2000
Εκκλησίες τ η ς Αττικής

Αθήνα , 1969, σχ. 22χ22 (δεμ . ) , σ . 420

377. Στεργίου Γι
Μεγαρέ ων ψυχή ς
366. Νίκας Αθανάσιος· Ξανθάκου-Νίκα Γεωργία
Μέγαρα , Ενημέρ ι
Μονή Πεντέλης

Αθήνα , 1973
378. Σωτηρίου Γ
Η Νταού Πεντέλη
367. Ξενογιάννης Κωνσταντίνος
Αθήνα , Οδοιηορι
Η Μονή του Αγίου Γεωργίου Κουταλά Υμηττού

Αθή να, 1978, σ . 71 (και 1983 , σ . 82)

379. Τιμαγένης 1,
Ιερά Μονή της Θε
368. Ξυγγόπουλος Ανδρέας· Κόντογλους Φώτης
Αθήνα , Σαλίβερο c
Τοιχογραφίαι εκκλησιών του Υμηττού. Μοναί Θεολόγου και Καισαριανής

Αθήνα , Ελληνικές Τέχνες, 1933, σ χ . 24χ17, σ. 48

380. Τσακοuμάκc
Η Ιερά Μονή του '
369. Ορλάνδος Αναστάσιος
Αθήνα , 1970, σ. 7
Η Όμορφη Εκκλησιά

Αθήνα , 1921, σ . 43
381. Τσιάκος Ταξ
Τα μοναστήρια τη
370. Ορλάνδος Αναστάσιος ησυχαστηρίων , μ ι
Ιστορία και περιγραφή τη ς Ιεράς Μονής Οσίου Μελετίου Αθήνα , 1995, σχ.
Αθήνα , 1931, σχ. 20,5χ14 , σ . 17
 Π Ο Λ IΤι Σ ΜΟ Σ - Μ ΝΗ Μ Ε ΙΑ Ι 283

371. Ορλάνδος Ανασ τάσιος

J αι ών α ) Μεσαιωνικά μν ημεία της πεδιάδος των Αθηνών και των κλιτύων Υμηττού , Π εντ ελι κο ύ ,

lς μ ορφής Πάρνηθος και Αιγάλεω . Αθήνα , 1933

+34 φωτ./ (ανάτ . από το « Ε υ ρ ετ ή ρ ι ον των μνημείων της Ελλάδος , τ . 3)

372. Παπαγιαννόπουλος-Π αλαιός Ανδρ έας

Καισαριανή
Αθήνα , 1940, σχ . 17Χ12 , σ . 20+4 φωτ ./σχεδ . & Αθήνα , 1956, σχ. 24χ16 , σ . 43

373. Πα παδ ό που λος Σ τυλ ιανός

Ο Όσιος Π α τάπ ι ο ς
Αθήνα , Ι. Μ . Οσ ίου Πατα πίου, 1995, σχ . 16Χ11 ,5 , σ. 63
; στ η θέση
374. Παπακώστας Άγγελος

Ο Όσ ιος Π ατάπι ος . Το ε ις Γερ άν ει α ασ κη τήρ ιο ν κ αι α ι περί α υτού πα ρα δό σε ι ς

Αθ ήνα , 1959, σχ. 23Χ1 5, σ . 16+1 Ο φωτ .

(ανάτ. από τα « Μ εσα ι ων ι κά Γράμματα » , τ . Δ', 1939, σ. 132-1 50)

;)
375. Προκόπης Γεώργιος (Αρχ ιμ . Η γο ύμ ενο ς Ι .Μ . Πεν τέλης)
Η Ιερά Μονή Π εντ έ λ η ς
Αθήνα , 1967, σχ . 20,5χ 14 ,5, σ . 30

376. Ρούσσου -Μπο ύσουλα Κυριακ ή

Το μοναστήρι του Βρ ανά Μαραθώνος
Άνω Σούλι , 2000, σχ. 16Χ12 , σ . 32

377. Στεργ ίου Γρηγ όριος · Δημογ έροντας Σί μων· Ορφαν ός Αλ έξ ιος
Με γαρέων ψυχής καταφύγια . Οδοιπορικό στα ε ξ ω κ κλ ή σ ι α και παρεκκλήσια των Μεγάρων
Μ έγαρα , Ενημέρωση, (1998), σχ . 26χ26,5 (δεμ .) , σ . 153

378. Σω τηρ ίου Γεώργιος

Η Νταού Πεντέλη . Ιστορία και τέχνη τη ς Μονής Ταώ
Αθήνα, Οδοιπορικός Σύνδεσ μος, 1925, σχ . 2 1χ14 , σ . 16

379. Τιμαγ έ νης Ιωάννης

Ι ερ ά Μονή τη ς Θ εο τό κο υ των Κλεισ τών
Αθήνα , Σ αλίβερος, (1952), σχ . 24χ17, σ . 29

380. Τσακουμάκας Προκόπιος

Η Ι ερ ά Μονή του Οσίου Π α τα π ίο υ τ ης Ι εράς Μ ητρο πόλεως Κορινθίας
Αθήν α , 1970, σ . 76

381 . Τσ ιάκος Ταξι άρχης. Σα κελλαρόπουλος Σπυρ ίδων

Τα μοναστήρι α της Αττικής . Πλήρης ηροσκυνημαηκό; οδηγός των Ιερών Μονών ,
ησυχαστηρίων, μετοχίων , σκήτεων κ αι προσκυνημάτων Αττικής και Αργοσαρωνικού
Αθήνα , 1995, σχ . 20,5χ14 , σ . 197, ISBN 960-90233-0-4
284 Ι Β Ι ΒΛ ΙΟ Γ ΡΑΦΙΑ Α ΤΤ ΙΚ ΗΣ

382. Τσορβάς Παναγιώτης

Γεωλογί,
Τα δ ίκλιτα ναίδια των Μεγάρων και η Ιερά Μονή Αγίου Ιεροθέου

Αθήνα , 1971

Πρακτικά Συ
383. Φουντένε κας Γεώργ ιος

Το χρον ικό τ η ς Μονή ς Κλε ιστών

394. Τεχνικό Ε
Αθήνα, Ι ερά Μητρόπολις Αττικής, 1990
Γε ωτ ε χνι κά πΡC
Πρακτικά της Η
384. Χατζηγιαννιού Χρυσο ύλα
Αθήνα, ΤΕ.Ε. , Ι
Ιστορ ικόν Ιεράς Μονής Παναγίας Γοργοεπηκόου Μάνδρας Αττικής

3η έκδ . βελτ . Αθήνα, 1992, σ . 77+18 φωτ.

395. Τεχνικό Ε
Γεωτεχνικά πρc
385. Χατζ ηδάκη Θεανώ
Πρ α κτικά της Η

Το Μοναστ ή ρ ι τη ς Κα ισα ριανής

Αθήνα, Τ.Ε .Ε . , (
Αθ ήνα , Απόλλων , (1 977), σχ . 1 7χ 1 2, σ. 26+30 φωτ .

Γεωλογία
386. Χατζηδάκις Μανόλης

Β υ ζα νηνά μ ν ημ ε ία Αττικ ής και Β οι ωτ ία ς

396. Αναστόπc
Αθήνα, 1956, σ . 34+21 πί ν.lφω τ.
Ε π ί της ερ εύν η :
μείζονος περιοχ
Συλλ ο γικά έργα
397. Ανδρονότι
387. Βυζαντ ινή Αθήνα. Κείμ . Μανόλη ς Χατζηδάκης . Φωτ . Π . Π απαχατζιδάκη ς ,
Γεωλογική - γειι.

Μ. Χατζηδάκης, Β & Ν . Τομπάζης κ .ά .

Αθήνα , E Θ. I .Γ. t-ι
Αθήνα , Πεχλ ιβανίδ η ς , χ .χ . , σχ . 24χ 18, σ . 16+(80) φωτ .

398. Αρν υρ όητ

388. Ιερά Μονή Αγίου l ω άννο υ Προδρόμου Μακρυνού
Έκθεσι ς περί Πι
Γ έκδ.Αθ ήνα , Ι . Μ . Αγ . l ωάννο υ Μακρυνού , 1999, σχ . 20 ,5χ 14 , σ.158
Αθήνα , Ι . Γ.Ε.Υ. ,

389. Ιερά Μονή Ευαγγελισμός της Θεοτόκου κα ι Αγίου Εφραίμ 399. Αρώνης r.
Νέα Μάκ ρη , Μονή Ε υ αγγ ελ ι σμ ός της Υπεραγίας Θεοτόκου , 1992, σ. 111 Οι βωξ ίται της τι
ΑΘήνα , Ι . Γ. Ε .Υ. ,
390. Ι ερ ά Μονή Παντοκρ ά το ρος Ταώ Π εντέ λη ς

5η έκδ . Αθήνα, Ι . Μ. Π αντο κ ράτορο ς , 1997, σχ . 20 ,5χ14 ,5 , σ . 63

400. Βορεάδης
Α ι βασικαί και υ '
391 . Hamilton Arnott Α θήν α , Υ π . Ε 8ν
The church of Kaisariani in Attica: its h i sto ΓY , architecture and mural paintings
Α stυd y in Byzantine art. Aberdeen, W. JolIy & Sons, 1916, σχ . 24χ17, σ . 28 401. Βορε άδης
Η λιγνιτοφόρος '

392. Notton Andree - Notton Tavy Α Θήν α , Ι.Γ. Ε.Υ. ,

Μοναστήρια της Αττι κής και τ η ς Β ο ι ωτ ία ς . Κείμ . Α . Notton, χαρακτ . Τ NoHon
Ε ι σ . Α. Ορλάνδος , απόδ . Φώντας Κονδ ύλης 402. Βουρλάκο

Αθήνα , Ε κάτ η , 1996, σχ . 33χ24, 5 (δεμ .) , σ . 153, ISBN 960 -7437 -25-Χ Τα ορυκτά της Λ

{τίτλ ο πρωτ . Monasteries Attique et Beotie. ΑΘήνα , Ιθ Burin, MDCCCCXL (1940}} Λα ύρ ειο , Ε τα ιρ ε

393. Perilla Francois 403. Βρα χάμης

Daphni Τα κοιτάσματα ο

Θεσσαλον ίκη , Perilla, 1928 Α θήνα , 1962, σ.

 ΓE Ω Λ O Γl A Ι 285

Γεωλογία

Πρακτικά Συνεδρίων

394. Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος

Γεωτ εχνικά προβλήματα του αθηναϊκού σχιστόλιθου
Πρακ τικά της Ημερίδας που έ γ ι ν ε στην Αθήνα στις 22 Μαίου 1981
Αθήνα , Τ.Ε .Ε. , (1981), σχ. 24 χ17 , σ . 480

395. Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος

Γεωτεχνικά προβλήμ ατα της μάργας του Π ειραιά
Πρακτικά της Ημερίδας που έ γ ι νε στην Αθήνα στι ς 5 Νοεμβρίου 1985
Αθή να , Τ.Ε .Ε . , (1985), σχ. 24 χ17 , σ. 207+5 σχ εδ .

Γεωλογία

396. Αναστόπουλος Ι . - Μαρκουλής Μ.

Επί της ερεύνης δια την αναζήτησιν νέων καταλλ ή λων λατομικών περιοχώ ν ε κτός της

με ίζονος περιοχής πρωτευούσης. Φάσις Ι . ΑΘή να , ΕΘ .Ι.Γ.Μ .Ε . , 1974, σ. 13+1 χά ρτ .

397. Ανδρονόπουλος Βασίλειος - Κούκης Γεώργιος

ικης , Γ εωλο γ ική - γεωτεχνική μελέτη περιοχής Ακροπόλ εως Αθη νών
Αθήνα , ΕΘ .Ι .Γ.Μ.Ε . , 1976, σ . 49+7 πίν/φωτ .+ 7 χάρτ.

398. Αργυρόπουλος Ορέστης

Έκθεσις περ ί των μεταλλοφόρ ω ν κο ιτασ μ ά των του Λαυρ ίο υ
Αθ ήνα , Ι .Γ.Ε.Υ. , 1955, σ . 21

399. Αρώνης Γεώργιος

Ο, βωξίται της περιοχής Ελευσίνος - Μάνδρας
Αθήνα , Ι .Γ.Ε .Υ. , 1954, σ . (30)+3 χάρτ .

400. Βορεάδης Γεώργιος

Αι βασικαί και υπερβασικαί εκρήξεις των διαπλάσεων του Υμηττού
Αθήνα , Υπ . Εθνικής Οικο νομίας/Γ εωλογική Υπηρ εσία της Ελλάδο ς ,1920 , σ. 31

Itings
.28 401 . Βορεάδης Γεώργιος
Η λιγνιτοφόρος τριτο γ ενής λ εκάνη Μαλακάσας - Ωρωπού
Αθήνα , Ι.Γ.Ε .Υ. , 1952, σχ . 28χ22 , σ . (40)+3 πίν/ σχεδ.+1 χάρτ .

tton
402. Βουρλάκος Νίκος
Τα ορυκτά της Λαυρ εωτικής και τα ορυκτά σοοτα υκσ των πετρωμάτων της

Ι (1940)} Λαύρειο , Εταιρε ία Μ ελετών Λαυρ εωτικής , 1992 , σχ . 24χ17 , σ . 31

403. Βραχάμης Κ.

Τα κοιτάσ μ α τα ουρανοβαναδ ιούχων φωσφοριτών του Κ ιθα ιρώνος

Αθήνα , 1962, σ . 28

286 Ι Β ΙΒ ΛΙ ΟΓΡΑΦ ΙΑ ΑΤΤΙΚ Η Σ

404. Γεωργαλάς Γεώργιος 415. Μαρί νος Γι

Π ικ έ ρμ ι. ΤΟ φυσι κόν νεκροτ αφείον ενός κόσ μου ζώων προϊστορι κών, εκλειψά ν των Λαύρ ιον

Αθ ήνα , Ο δοιπο ρ ι κός Σύνδεσμος , 1925, σχ . 20 , 5χ14, σ. 16 Αθ ήνα, Ι .Γ.Ε .Υ. , .

/
405. Δού νας Αθα νάσιος
416. Μιστάρδ ης
Η γεωλογ ία της μεταξύ Μεγά ρων κα ι Ε ρ υ θ ρώ ν περ ιοχή ς (δ ι δακτορ ι κή δι α τρ ι β ή )
Recherches geo
Αθ ήνα , 1971 , σχ. 24χ17, σ. (141)+16 πίν.l φωτ .+ 2 χάρτ .
Kineta. Αθ ήνα, Α

406. Ιακωβάτος Ηλ ίας 417. Μιστάρδης

Τα μεταλλ εία του Λα υ ρίου Π α ρα τ η ρ ήσ ε ι ς τι,

Κε φαλλ ηνία, 1871 , σ . 39 ανατολ ικής Κο ρ ι \

Α θήνα , Ε λλην ι κή
407. Κακαβογιάν νης Ευάγγελος
Το ο ρ υ κ τολ ογ ικό μ ου σ ε ί ο Λαυρείου 418. Μιστά ρδης
Λ αύ ρ ε ιο , 1989, σχ. 24χ1 7 , σ. 32 Π α λαιοτεταρτογε
ε ν α να τολική Ατη

408. Κατερινόπουλος Αθα νάαιοτ;- Ζησιμοπούλου Ευτυχία

Τα ορ υκ τά τω ν μ εταλλ ε ίων του Λαυ ρίου . Minerals of the Lavrion Mines 419. Μιστάρδης
Αθ ή να , Σύλ λογ ο ς Ελλήνων Συ λλ εκτών Ορ υκ τών & Απολιθ ωμ άτων , 1994, σχ . 24χ 17 , Ο ι τετ α ρτο γενείς
σ. 304, ISBN 960-85515-0-1 πε ρ ι οχών . Αθήνc

409. Κονοφάγος Κω νστα ντί νος 420. Μιστάρδης

Το αρχα ίο Λαύριο και η ελληνική τ εχν ι κ ή πα ραγωγ ή α ργύρου Πα ρ ατηρ ήσ ε ι ς 11'

Αθ ήνα , Εκδ ο τι κ ή Αθ ηνών, 1980 κεν τρι κής και νο ι

Α θήνα , Ελλην ι κή
410. Κονοφάγος Κωνσταντ ί νος

Η Δημοκ ρατ ία της Αθήνας και οι παραχωρήσε ις στους πολίτες της των μεταλλ είων
421 . Μ ιστάρδης
αργύρου της Λαυρεωτική ς κα τά το ν 40 αιώνα π Χ Ο βασ ι κός ρόλος το υ αργύρου
Έ ρ ευ να ι επί των

το υ Λαυρίου σ τ ην ισχύ και στον πολιτισμό της Αθήνας . Ε π ιμ . Κ . Τσ άϊμ ο υ

Αθ ήνα, Ελλη νικ ή
Αθήνα , Ε . Μ . Π . , 1997, σχ , 26 ,5χ2 0 (δ εμ.), σ . 14 2 , ISBN 960-254 - 5 16-Χ
( ανά τ . από το ΔΕ

411. Κορδέλλας Ανδρέας (Cordella Andre)

422. Μιστάρδη ς

Le Laurium
Αι περ ί το Π ενιε.

Marseille, 1869, σ . 120

Αθ ήνα , Ε .Ε.Π .Φ .

412. Κορδέλλας Ανδρέας

423. Παηανικολ

ΤΟ Λα ύρι ον. Μετ . -επιμ. Αρι στείδη ς Κανατο ύρης . Αθ ήν α , Ετα ιρε ία Μ ε λετών Λα υρεωτική ς ,
Γε ωφ υ σι κή ερεω
1993, σχ . 24χ1 7, σ . 148+1 σχ εδ., ISBN 960-85333-0-9
Αθή ν α , Ι.Γ.Μ .Ε . ,

413. Μαρίνος Γεώργιος

424. Παρασκεικ

Λ ι γν ιτοφόρο ς λεκάνη Μ εγά ρω ν

Μ ί α τομή απ ' το Ι
Αθ ή να , Υπ . Σ υ ντον ι σ μ ο ύlΥπηρ εσ ία Ερευνών Υ π εδ άφο υς , 1951 , σ . 14+2 σχε δ.
Αθήνα , Ελλ ην ι κή

414. Μαρίνος Γεώργιος - Συμεωνίδης Νικόλαος

425. ΠαυλόπoυJ
Ν έ α ευρήματα ε ι ς το Π lκέρμι Αττι κής και γεν ική γ εωλ ογι κή επ ι σκόπη σι ς του παλαιοντολογι­
Γεωμ ο ρφ ολογι κ ή
κού α υ τού χώ ρου . Αθήνα , 1974, σχ . 27χ19 , σ . 27+13 π ίν . /φωτ .
Αθήνα, Π ανεπισι
( ανά τ. από το A.G.P.H., τ . XXVII)

 Γ E ΩΛO ΓlA Ι 28 7

415. Μαρίνος Γεώργιος - Petraschek Walter

ντων Λαύριον
Αθήνα, Ι .Γ.Ε.Υ. , 1956, σ. 247+4 πίν .lφωτ .+5 χάρτ.

416. Μιστάρδης Γάσπαρης

,ή) Recherches geomorρhologiques dans la region qui s' etend entre Ι ' isthme de Corinthe et
Kineta . Αθήνα , Ακαδημία Αθη νών , 1936, σχ . 25Χ18, σ. 1Ο ( α ν ά τ . από τα Πρακτικά Α .Α . )

417. Μιστάρδης Γάσπαρης

Παρατηρήσεις τιν ές επί τ ων τεταρτογενών επιφανεια κών ασβεστικ ών ψαμμιτών

ανατολικής Κορινθίας κα: νοτιοανατολικής Αττικής

Αθήνα , Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία , 1955, σχ . 24χ17, σ. 24

418. Μιστάρδης Γάσπαρης

Παλαιοτεταρτ ογενείς ε π ι φ α ν ε ι α κο ί σ χηματισμοί ( ε ξ αδρομερών ιδία υλικών)

εν ανατολική Αττική. Αθήνα, Ελληνική Γ εωλογική Εταιρεία, 1960, σχ. 24Χ17 . σ.16+2 πίν .

419. Μιστάρδης Γάσπαρης

. 2 4Χ 1 7 , Οι τεταρτογενείς ερυθρόχροοι ορίζοντ ες εκ πηλών κλπ της Αττικής και των γειτονικών αυτή

περιοχών . Αθήνα , Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία . 1961 , σχ . 24χ17, σ. 40

420. Μιστάρδης Γάσπαρης

Παρατηρήσεις τιν ές επί των κρυσταλλικών μαρμα ρίνων λατυποπαγών σχηματισμών της

κ εντρικής και νοτί ου Αττικής

Αθήνα, Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία, 1964, σχ . 24Χ17, σ. 28

λείων 421. Μιστάρδης Γάσπαρης

JPOU Ερεύνα επί των εις τα όρη τη ς Αττικής τεταρτογενώ ν ε π ι φ ανε ι α κώ ν σχηματισμών

Αθήνα , Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία, 1964, σχ . 24χ17 , σ. (49)

(ανάτ . από το Δελτίο της Ε.Γ.Ε ., τ. νι , σ. 147-195)

422. Μιστάρδης Γάσπαρης

Αι π ερί τ ο Π εντελικόν περιοχαί απ ό απόψεως επιστημονικών ερευνών

Αθήνα , Ε.Ε .Π.Φ . , 1977, σχ . 24,7Χ17 , σ . (38) (α ν ά τ . από το περι οδ. « Η Φύσις » )

423. Παηανικολάου Νικόλαος

ιυρεωτικής , Γεωφυσική έ ρ ευ ν α ει ς την π εριοχήν τ ων πηγών Αγ . Αποστόλων (Κάλαμο ς Αττικής )
Αθήνα . Ι.Γ.Μ .Ε ., 1977

424. Παρασκευαϊδης Ηλίας - Χωριανόπουλος Π.

Μία τομή απ' το β ουνό Αιγάλεω, ο αθη ναϊκός σχιστόλι θος , οι λόφοι της Αθήνα ς

εδ . Αθήνα, Ελληνική Γ εωλογική Εταιρεία, 1978, σχ. 24Χ17, σ . (26)

425. Παυλόπουλος Κ.

τα λα l ~ν τoλoγ l - Γεωμορφ ολ ογική ε ξ έ λ ι ξ η της Νότιας Αττική ς

Αθήνα, Πανεπιστήμιο Αθηνών , 1997, σ . 197+1 χάρτ .

288 Ι ΒΙΒ ΛΙ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ ΑΤΤ Ι Κ ΗΣ

426.50 Γυμνάσιο Νίκαιας

437. Gaudry Albe
Γεωλογική θεώρηση του όρους Αιγάλεω (Περιβαλλοντική εκπαίδευση σχολ. έ τ. 1993/94)
Animau x fossiles Ε
Νίκαια, 1994, σχ . 29 ,5χ21 , φ . 80 (φωτοτ . έκδ .)
Paris, τ. 1 - 1862,
/
427. Ρουμπάνης Βασίλειος
438. Lepsius RicI
Γεωμορφολογικα ί έ ρ ευναι επ ί της ο ροσ ε ιρά ς της Πάρνηθος (δ ιδακτορική διατριβή)
GeoIogie νοπ Attik
Αθήνα, 1961 (και στοΑ .G .Ρ.Η., τ. ΧIΙ , σ. 18-104)
ΒΘΓΙ ίπ, 1893, σ . 1S

428. Τάταρης Αθανάσιος

439. Lepsius Rίcl
Παρατηρήσεις επί της δομής της περιοχής Σκαραμαγκά , όρους Αιγάλεω , Πειραιώς ,
Γ ε ωλογία της Αηυ
Αθηνών (Αττική) . ΑΘήνα , Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία , 1967 ,
Μετ. Γ . Βουγιούκαι
οχ. 24Χ17 , σ . (37) (ανάτ . από το Δελτίο της Ε .Γ.Ε . , τ . 1, σ . 52-88)

440. Renz CarI - j

429. Τρικκαλινός lωάννης
Der Nachweis νοπ
Uber die Attischen und Wallachischen orogenen Bewegungen ίπ Attika
παρά τας Αθήνας
(περί των ορογενετικών κινήσεων Αττικής και Βαλλαχική ς φάσεως εν Αττική)
Αθήνα, Πανεπιστή
Αθήνα , Ακαδημία Αθηνών, 1940, σχ. 25Χ18, σ . 8 (ανάτ . από τα Πρακτικά ΑΑ)

Ηφαίστεια
430. Τρικκαλινός Ιωάννη;

Beitrage ΖυΓ Erforschung des tektonischen baus GriechenIands.

441. Παηασταμω
Uber das AIter und den tektonischen bau des Lykabettos Gebiets
Τα νεογενή ηφαίσι
(περί της ηλικ ίας και της τεκτονικής δομή ς της περιοχής του Λυκαβηττού) (διατριβή για υφηγ
Αθήνα , Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1954 , σχ . 26 ,5Χ19 ,5 , σ . 12 (ανάτ . από το AG.P.H.)
Σεισμοί
431. Τρικκαλινός Ιωάννης
Γεωλογία της Ακροπόλεω ς. Μικροτεκτον ικα ί έρευναι 442. Γ αλανόποu}
Αθήνα , Ακαδημ ία Αθηνών , 1972, σ .100+34 πίν .lφωτ. (ΠραγματείαιΑ.Α. τ . 32) Επίδρασ ις των δ ιc
δράσεως του Λεκc
432. Χαραλαμπάκης Σαράντης
Α θήνα , Πανεπιστ ή
Συμ βολή εις την γνώσιν του Νεογενούς τη ς Αττικής
(ανάτ . από το AG
Αθήνα , Υπ. Συντονισμο ύ! Υπηρεσία Ερευνών Υπεδάφους , 1951, σχ . 28,5χ21 ,5 ,

σ . 156+11 πίν . /φωτ . (βιβλ. 149-156)

Υδρολογία

433. Χριστοδούλου Γεώργιος

443. Βασιλείου Δ
Τα τρηματοφόρα του θαλάσσιου Νεογενούς της Αττικής
Η ύδρευσις των ΑΙ
Αθήνα, Ι.Γ.Ε.Υ., 1961 , σχ. 25χ18 , σ. 48+1 πίν ./φωτ .
Αθήνα, 1953, σχ. :

434. Ardaillon Ed.

444. Γεωργαλάς Ι
Le mines du Laur;on dans Ι' antIquIte
Τα υδροφόρα στρι
Paris, 1897, σ . 218
Αθήνα , 1919, σ . 4

435 . Cambresy Α.
445. Γούδας Ανα ι
ΙΘ laurium
Περί των ε ν τη Απ
Lίege , 1889, σ . 150
(ανάτ . από το περ

436. Freyberg Βτυηο 446. Δαμβέργης ι

Das Neogen Gebiet nordwestIich Athen. Αθήνα , Υπ . Συντονισμού/Υπηρεσία Ερευνών Περ ί των ιαματικώ
Υπεδάφους , 1951, σχ . 26χ18 ,5, σ. (24)+1 χάρτ. Αθήνα , 1899, σ. 1
 ΓE Ω ΛOΓl A Ι 289

437. Gaud ry Albe rt

έτ . 1993/94) Animau x fossiles θΙ geologie de Ι' Attique
Paris, τ . 1 -1862 , τ . 2 - 1867, σ . 474+1 χ ά ρτ .

438. Lepsius Richard

:τρ ι β ή ) Geolog ie νο π Attika . Ε ίπ Beitra g ΖυΓ Lehre νοπ Metamorphismu s der Geste ine
Β θΓl ίπ , 1893 , σ . 196+8 π ίν . /φωτ .+9 χάρτ.

439. Lep s iu s Richard

ιραιώς , Γεωλογία της Αττικής. Συμβολή εις την θεωρίαν επί της μ ε τ α μ ορ φ ώσ εω ς των πετρωμάτων
Μετ. Γ. Βουγιούκας. Αθήνα, Βιβλιοθήκη Μαρασλή, 1906 , σχ. 24χ17 , σ . 592+28 χάρτ .lεικ.

440. Renz Carl • Τρικ κα λινός Ιω άννης

Der Nachw eis νοπ Perm im Aegal eos bei Athen - Η παρουσία του Περμ ίου εις το Α ιγάλεω

παρά τας Αθήνας (ανάτ . από το A.G.P.H., τ. ", 1948, σ . 86-93)

Ι Αθή να, Πα νε πιστή μιο Αθη νώ ν, 1948, σχ . 26,5Χ20, σ . (11)

~ .)
Ηφαίστ εια

44 1. Παπασταματ ίου lω άννη ς

Τα νεογενή ηφαίστεια της Κρωμμυωνίας
(διατριβή για υφηγεσία) . Αθήν α , 1937 , σχ. 24χ17 , σ . 59+5+4 πίν./φωτ.+1 χ ά ρτ .
'. Ρ.Η.)
Σεισμο ί

442. Γαλα νόπουλος Άγγ ε λο ς

;2) Επ ίδρασ ις των διακυμάνσεων της στάθμης της λ ίμνης του Μαραθώνος επ ί της σεισμικ ής
δράσεως του Λε κα νοπεδίου της Αττικής
ΑΘήνα , Πανεπ ιστήμιο ΑΘην ών , 1966 , σχ . 29Χ19 ,5 , σ. (26 )+1 χάρτ .+2 σχεδ .
(ανά τ, από το A.G.P.H., τ . XVIII , σ . 281-306)
~1 ,5,
Υδρολογία

443. Βασι λείου Δημ ήτριος

Η ύδρευσις των Αθηνών (εξ γλ ίκης) και η άρδευσις
Αθήνα, 1953 , σχ. 21 ,5Χ14 ,5 , σ . 47

444. Γεωργαλάς Γεώργιος

Τα υδροφόρα στρώμ α τα το υ Κοκκιναρά
Αθήνα , 1919 , σ . 40

445. Γο ύδας Αναστάσιος

Περί των εν τη Αττι κή υδάτων . Αθήνα , 1864, σχ . 21 χ14 , σ . 14
(αν άτ . από το περι οδ. « Η Μέλισσα των Αθηνών » , περ . Β ' , τό μ ο Α', φύλο 1)

446. Δα μβ έργ η ς Αναστάσ ιος

Ερευνών Περ ί τω ν ι α μ ατι κ ών πηγών και φρεατ ίων υδάτων του Λουτρακίου
Αθήνα . 1899, σ . 15
290 Ι ΒΙΒΛ ΙΟΓΡΑ ΦΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

447. Δούνας Α . • Κακαβάς Ν .• Γάκης Αχ.

459. Λάμηρο :
Υδρογεωλογ.κή μΕλέτη περιοχής Λιούμη ΑιγάλΕω. Πρόβλημα υπερμέτρου ονυφώσεω;
Ο υδάτινος π}
της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντος. Αθήνα, ΕΘ .Ι .Γ.Μ .Ε. , 1976, σ. 19
σχ . 21χ24 , σ .
,;
448. Δούνας Α .• Καλλέργης Γ.• Μόρφης Α .
460. Αάσκαρτ
Υδρογεωλογκή έ ρευνα εντό; των πλαισίων της μελέ τη ; του Μητροπολιτικού
Η ύδρευσις τι.:
σιδηροδρόμου (ΜΕτρό). Αθήνα, Ι .Γ.Μ.Ε., 1976, σ. 124+5 χάρτ.
Αθήνα , 1962

449. Δοίινας Α. - Καλλέργης Γ.• Μόρφης Α .• Παγοίινης Μ.

461 . Μητσόπ(
Υδρονεωλογική έ ρ ε υ ν α υφάλμυρων κσρσηκων πηγών Αγ . Αποστόλων Καλάμου
Τα πότιμα ύδα
Αθήνα, Ι.Γ.Μ.Ε ., 1980, σ . 55+7 πίν. Ιφωτ .+2 χάρτ .
Αθήνα , 1899, ι

450. Ελληνική Εταιρεία Υδάτων 462. Μητσόπ(

Πως Ελύθη το πρόβλημα της υδρεύσεω; Αθηνών , Πειρα ιώ; και Περιχώρων Η ύδρεψακ τω
Τρία άρθρα δημοσιευθέντα Εις το περιοδικόν «Εργασία » Αθήνα , 1904
Αθήνα, Ε.Ε.Υ., 1933, σχ. 22,5 χ15 , σ. 20
463. Παηαδάκ
451. Εμμανουήλ Εμμανουήλ lλισός . Το ιερό
ΤΟ Λουτράκιον και τα ύδατά του Αθήνα , ΤΕ.Ε. ,
Αθήνα, 1927, σ. 32
464 . Παππάς ι
452. Κακαβάς Ν .• Γκιώνη Σταυροποίιλου Γ.
Η ύδρευσις τω'
Υδρογεωλογκή μΕλέτη Δήμου ΠεριστερίουΑττικής. Πρόβλημα υπερμέτρου σνυψώσεω;
τω ν Αθηνών μέ
της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντος. Αθήνα, Ι.Γ.Μ .Ε. 1978, σ . 31 +7 χάρτ .
ISBN 960-7931

453. Καλαντζόπουλος Αναστάσιος (Τάσος)

465. Σαπνάς ~
ΤΟ ιστορικόν της οδρεθσεω; των Αθηνών
Η ύδρευσις τω\
Αθήνα , 1964, σχ . 24χ17 , σ . 73 (βιβλ . 69-71)
Αθήνα , 1924

454. Κορδέλλας Ανδρέας 466 . Σαρρής IIJ

Αι Αθήναι εξειαζόμενα . υπό υδραυλ ικήν έποψιν Α ι πη γα ί της nc
Αθήνα , 1879, σχ . 22 ,5χ15 ,5 , σ . 172+2 χάρτ. Αθήνα, Οδοιπο

455. Κορδέλλας Α. - Αγγελόπουλος Η .• ΠρωτοπαπαδάκηςΠ.

467. Σκουζές Δ
Συνοπτική μΕλέτη περί αδρεύσεω;Αθηνών και Πειρσιώτ και ηροτασεκ περί αναλήψεω;
ΤΟ χρονικό της ι
της υδρεύσεωξΑθηνών. Αθήνα, 1899, σχ . 22 ,5Χ15 , σ . 32
Αθήνα, 1963, σ.

456. Κούνης Γ.
468. Τσακαλώτ
Υδρογεωλογ.κή έρευνα ΜΕτρό Αθηνών . 11. Ανάλυση οδρονεωλονκών συνθηκών
Η ύδρευσκ; των
Αθήνα, Ι .Γ.Μ .Ε . , 1981 , σχ . 28,5 χ21 J σ. 20+6 χάρτ.fσΧΕδ
Αθήνα, 1923 (α '

457. Κτενάς Κωνσταντίνος

469. Mission Fr
Η ύδρ ευσκ Αθηνων-Πειραιώ; ΕΚ τεχνητών λιμνών
Rapport sur Ι' a<
Αθήνα , 1922
Αθήνα , 1891

458. Κτενάς Κ. • Σωτηρίου Α.

Η ΤΕχνητ ή λί μνη του Μαραθώνος
Αθήνα, 1924
 ΓΕΩ Λ Ο ΓΙ Α Ι 29 1

459. Λάμπρου Ιωάννης

ανυψώσεως Ο υδάτινος πλούτος τ η ς Αττ ικής γης . Αθήνα , Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος , 1998,
σχ . 21Χ24 , σ . 194, ISBN 960-8405-36-Χ

460. Λάσκαρης Γ.
ού Η ύδ ρευ σ ι ς των Αθηνών και τα συναφή προς τα ύτην προβλήματα υδατι κή ς ο ικονομίας
Αθ ήνα , 1962

461. Μητσόπουλος Κωνσταντίνος

:λάμου Τα ηόηρα ύδατα των Αθηνών υπό γεωλογι κήν και μεταλλευτικήν έποψιν
Αθήνα , 1899, σχ. 23χ15 ,5 , σ . 102+1 χάρτ .

462. Μητσόπουλος Κωνσταντίνος

JV Η ύδρευσις των Αθηνών και τα ύδατα του Γοργοποτάμου
Αθήνα, 1904

463. Παπαδάκης Μιχαήλ

Ιλισό ς. Το ιερό του «Άστεως » ποτάμι που εξαφανίστηκε
Αθήνα, Τ.Ε .Ε., 1997, σχ. 28Χ20,5 , σ . 62, ISBN 960-7018-66-4

464. Παππάς Αναστάσιος

Η ύδρευσις των αρχαίων Αθηνών . Προσάρτημα: το χρονικό της υδροδοτήσεως
JU ανυψώσεως των Αθηνών μέχρι το 1828. Αθήνα , Ελεύθερη Σ κέψις , 1999, σχ . 24χ17 , σ. 239+2 σχεδ. ,
ρτ . ISBN 960-7931 -16-5

465. Σαπνάς Μιλτιάδης

Η ύδρευσις των Αθην ών εκ του Υμηττο ύ
Αθήνα , 1924

466. Σαρρήςlωάννης
Αι πηγα ί της Πάρνηθ ος
Αθήνα , Οδοιπορικός Σύνδεσμος , 1925, σχ . 18Χ12 , σ. 18+1 χάρτ .

467. Σκουζές Δημήτριος - Γέροντας Δημήτριος

ιερί αναλήψεως Το χρονι κό της υδρεύσεως των Αθηνών (από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή)
Αθήνα , 1963,σχ . 22 Χ15,σ . 155

468. Τσακαλώτος Αθανάσιος

ιθηκών Η ύδρευσις των Αθηνών δια της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνος
Αθή να, 1923 (ανάτ. από το περιοδ . « Ι πποκρ άτη ς» )

469. Mission Francaise des Ponts et Chaussees

Rappor1 sur [' adduction des eaux de StymphaIe a Athenes
Αθήνα , 1891
292 Ι ΒΙ Β ΛΙΟ ΓΡ Α Φ Ι Α Α ΤΤ ΙΚ Η Σ

Σπήλαια Κλίμα

470. Δεληγιώργη -Αλεξοπούλου Χάρη .

Η σπηλιά , ναός του θεού Πάνα , σπήλαια τη ς Αττ ική ς αφιερωμένσ σ τη λατρε iα του θεού
479. Αγγουρι
Αθήνα , Ε. Σ . Ε . , 1 9 8 0 , σ . 64 (ανάτ . από το Δελτίο της Ε .Σ . Ε . , τ. χvι ι , σ .113- 17 6)
Covariance οΙ
of 500 and 30
471. Δερμ ι τζάκ ις Μιχα ήλ - Λέκκας Σπύρος
Θεσσαλονίκη ,
Τεκτονικαί συνθήκαι και σπηλαιογένεσις του σπηλα ίου « Κο υ το ύ κ ι» εις Παιανίαν ΑΤTlκής

Αθ ή να , Ε . Σ .Ε . , 1977, σχ. 24χ16 ,5 , σ. 24

480. Αιγιν ήτη
(ανάτ , από το Δελτίο τη ς Ε . Σ .Ε . , τ . XIV, 1977, σ . 42-63)
ΤΟ κλί μα τη ς Ε
Αθή να, Β ι βλ ιΟ'
472. Ιωάννου Ιωάννης

Ση ή λαι ο « Κο υ το ύ κι» Π αι ανί α ς Αττ ι κ ή ς

481. Αιγ ινήτη
Αθή να , 1971, σχ. 20 ,5χ 1 4 , σ . 140
Το κλίμα τ ης Ε
Α θή να , Β ι βλι οl
473. Λαδάς Γεώργιος

Η σπ ηλ ι ά τη ς Π εντέλη ς . Αθήν α , 1963, σχ. 24χ 1 7 , σ . (32)

482. Αρσένη-Ι
( ανάτ. από τον Α ' τόμο 1952-1958 του π ερι οδ . « Σ υ λλ έ κτ η ς» , σ. 137-168)
StatisticaI proc
for the period .
474. Μπαλάνος Γιώργος

ΤΟ αίνιγμα τη ς Π εντ έ λη ς
483. Γκ ίνης Σ.
Αθή να , Σελεψώς , 1982, σχ . 21 χ 14 , σ . 108
Ε πίδ ρασις ετ ηl
Αθήνα , Πσνετη
475. Ομοσπονδία Εκδρομικών Σωματείων Ελλάδος
Οδηγός σπηλαίου «Αττικού » Π αι ανία ς 484. Γκ ίνης Σ .
Αθήνα , ο. Ε .Σ . Ε . , 1967, σχ . 21Χ14 , σ . 24 Χαρακτηριστικι
Α θήνα , Πανεπι
476. Πετρόχειλος Ιωάν νης
Σπ η λα ι ολογι κα ί έρευναι στη Ν Α από το Κακόρρεμα ράχη του Υμηττού 485. Γο ύδας Α
Αθήνα, χχ , σχ . 25Χ 17,5 , σ. 16 Ε ρε υνα : περί Ι(
Α θ ή να , 1859, c
477. Σαντοριναίος Ιάκωβος

Σπηλαιολογικές έρευνες τ η ς Σπ η λαιολογικής Ο μάδος το υ Τμή μ ατος Αθη νών το υ Ε . ο. Σ .

486. Ζέρεφος :
Αθ ήνα , Ε.ο. Σ . , 1947, σχ . 24χ 1 7, σ . (26)
Μ ελ έτη επί των
Αθηνώ ν κατά τι
478. Σαντορινα ίος Ιάκωβος - Μπρούσαλης Πέτρος

Σπ ηλαιολογικές έ ρε υνες της Σπηλα ιολογι κή ς Ο μ άδος του Τμ ήματος Αθη νών του Ε . ο.Σ.
487. Καραπιπ:
1932-1946 - Συμπλήρωμα (μ όνο ο Ι . Σαντορ ιναίος) :
Έρ ευναι επί τ η l
Σπη λαι ολογ ι κές έ ρευνες τη ς Σπηλαιολογικής Ο μάδος του Τμ ήμ ατος Αθηνών του Ε . ο. Σ . 1947
1. Γ ενι κ ά , β ροχ
Αθήνα , Ε . ο.Σ . , 1949, σχ . 24χ 1 7 , σ . (27)

488. Καραπιπι
Lambert Ν. & Markovits Α. (βλ. κεφ . Αρχαι ολογ ι κά ) Η ετ η σία πορείι
Αθήνα , Εθν ι κό ι

489. Καραπιπί
Σ υ μ βολ ή εις τη\
Αθήνα , Εθ νι κό ι
 Κ ΛΙΜΑ Ι 293

Κλίμα

ρεία το υ θεού 479. Αγγουρ ιδάκης Βλαδ ίμηρος

-176) Covariance of atmospheric pressure at M.S.L. and certain parametres

of 500 and 300 mbs mandatory levels , ί π the area of Attica-Greece

Θεσσαλονίκ η , Α.Π.Θ., 1977 (Μετεωρολογικά Νο 65)

ι ανίαν Αττικής
480. Αιγ ινήτης Δημήτριος

Το κλίμα της Ελλάδ ο ς . Μέρος Α ' ΤΟ κλίμα των Αθηνών

Αθήνα, Β ι βλ ι οθ ή κη Μαρασλή , 1907, σχ. 25Χ17 ,5 , σ . 540

481. Αιγινήτης Δημήτριος

Το κλί μ α τη ς Ελλάδο ς . Μ έ ρο ς Β' Το κλί μ α τη ς Αττικής

Α θή να , Β ιβλιοθ ήκ η Μ αρ ασλ ή, 1908, σχ . 25χ17 ,5 , σ. 488

482. Αρσένη-nαπαδημητρ ίο υ Α.

Statistical processing of the air te mpe ra tυ re data fro m the city of Athens

for the period 1946-1973 . Θ εσσαλονίκ η, Α . Π .Θ ., 1974 (Με τεω ρο λογ ικά Νο 44)

483. Γκίνης Σ. - Ζάμπακας Ι.

Επίδ ρασ ις ετησίων κα ι θαλασσίας αύρας επί τη ς ρυπάνσεως εν Αθήναις

Αθήνα, Π αν επ ι στή μ ι ο Αθ η νώ ν , 1973, σ. 11

484. Γκίνης Σ. - Μακρής Α .

Χαρακτ ηριστικά παγετού Αθη νών

Αθ ήνα, Πανεπ ιστή μ ιο Αθηνών , 1976

485. Γούδας Αναστ άσ ιος

Έρευναι περί ι α τρ ι κ ή ς χωρογρ αφίας και κλίματος Αθηνών

Αθήνα, 1859,σχ . 21χ14,σ. (56)

ιών του Ε. ο. Σ . 486. Ζέρεφος Χ . - Κοσμάς Γ. - Ρεπάπης Χ . - Ζάμπακας Ι.

Μελέτη επί των χρονοσειρών τη ς βροχής ει ς τον σταθμόν το υ Ε θ ν ι κο ύ Αστεροσκοπείου

Αθ ηνών κατά τη ν περίοδο ν 1871-1970. Αθήνα, Π α νεπι στ ή μ ιο Αθ ηνών, 1977, σ . 39

JV το υ Ε.ο.Σ.
487. Καραπιπέρης Λεων ίδας
Έ ρευν αι επί της περ ιοδ ικότητος των μ ετ εω ρολογι κώ ν στοι χε ίων εν Αθ ή ναι ς
JV το υ Ε .ο. Σ . 1947
1. Γενικά, βροχ ή. Αθ ήνα , Εθνι κό Αστεροσκοπε ίο Αθη νών , 1942

488. Καραπιπ έρης Φώτ ιος

Η ε τησία πορεία της σχε τικής υγρασίας εν Αθήναις
Αθήνα , Εθν ικό Ασ τεροσκοπείο Αθηνών , 1960, σχ . 2 4 χ 1 7 , σ. 18

489. Καραπ ιπ έρης Φώτιος

Συμβολ ή εις την μελέτην τη ς η μερ ησίας πορείας της απολύτου υγρασίας εν Αθήναις
Αθήνα , Ε θ ν ι κ ό Ασ τεροσκοπ είο Αθηνών , 1962, σχ. 24Χ17, σ . 77
294 Ι Β ΙΒΛΙΟΓΡ Α ΦΙ Α ΑΤΤΙΚ ΗΙ

490. Καραπιπέρης Φώτιος 502. Πρεζεράκε

Diurnal variation and probabilities of rainfall at Athens Δομή της ατμόσ
Αθήνα, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, 1963 Αθήνα, Ε.Μ.Υ. , 1
/
491. Καραπιπέρης Φώτιος 503. Σακαλής Β
Classifιcation of Athens winters in the period 1859-1949 Το κλίμα της πό)
Αθήνα, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών , 1964, σχ. 24χ17 , σ. 9 των μεγαλoυπό~
22Χ14,5 , σ . 264­
492. Καραπιπέρης Φώτιος - Ζάμπακας Ιωάννης
Συμβολή εις την μελέτην του παγετού εν Αθήναις 504. Φιντικλής ι
Αθήνα , Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1968 Περί της ατμοσφ
Αθήνα, Υπ . Αερι
493. Κατσούλης Βασίλειος
Συμ βολή εις την μελέτη της ατμοσφαιρικής θολερότητος εν Αθήναις 505. Φλόκας Α'τ;
Αθήνα , Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών , 1973 Winter and sumr
Θεσσαλονίκη , Α .
494. Κοτίνη Σταυρούλα - Γκίνης Σπύρος
Χαρακτηριmικά των αποτ όμων σημαντικών θερμοκρασιών μ εταβολών 506. Χασάπης ~
της ατμοσφαίρας στην Αθήνα. Αθήνα , Πα νεπιστήμιο Αθηνών, 1977, σ . 16 Η διαφάνεια της
Αθήνα, 1957
495. Κρητικός Ν.
Αι επί της Πάρνηθος κλιματικαί συνθήκαι κατά το θέρος 507. Matthiesse
Αθήνα, Υπ. Γεωργίας , 1938, σ. 20 Das Klima νοπ Αι
Schleswig, MomI
496. Λάλας Δ.
Ανάλυση παλιρροϊκών κινήσεων του ανέμου στην Αθήνα 508. Schmidt Ju
Αθήνα, Υ.Χ.Ο.Π., 1983, σ. 18 Das Klima νοπ ΑΙ
Vegetation ίπ ΑΙtί
497. Λιβαδάς Γ. • Καρακώστας Σ.

Sunshine duration ίπ Athens-Greece

509. Schmidt Ju
Θεσσαλονίκη , Α .Π .Θ., 1975 (Μετεωρολογικά Νο 47)
Φυσική εξέτασις '
(τίτλ. πρωτ . : ΜθΙΙ
498. Μαριολόπουλος Ηλίας
Σκιαγραφία του κλίματος των Αθηνών
Αθήνα , Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1956, σχ . 24Χ17 , σ . 26+1 πίν .

499. Μαριολόπουλος Ηλίας· Καραπιπέρης Λεωνίδας

Περί της ετησίας πορείας της θερμοκρασίας τ ου αέρος εν Αθήναις και
των ανωμαλιών αυτής. Αθήνα, Πανεπιστήμιο Αθηνών , 1956, σ. 40

500. Μαυρογιάννης Κωνσταντίνος

Παρατηρήσεις επί του κλίματος των Αθηνών και τη ς ενεργείας αυτού επί
της ζωϊκής οικονομίας . Αθήνα, 1841 , σ. 142

501. Πισιμάνης Δ.
Συμβολή εις την μελέτη ν των ψυχρών κυμάτων εν Αθήναις και Θεσσαλονίκη
κατά την χειμερινήν περίοδον . Αθήνα. Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1975
 Κ ΛΙΜΑ Ι 295

502. Πρεζεράκος Νικόλαος

Δομή της ατμόσφαιρας κατά τη δ ιάρκεια των χιονοπτώσεων στην Αθήνα

ΑΘήνα , Ε .Μ.Υ. , 1984. σ . 64

503. Σακαλής Βασίλειος

Το κλ ίμα της πόλεως . Συμβολή εις τ ην ρυφοκλιμαηκή ν έρευναν των Αθη νών και γενικώς

των μεγαλουπόλεων. Β' έκδ. Αθ ή να , Οργαν ισμ ός Πνε υματική ς Αναπτύ ξεως , 1951 , σχ .

22χ14 ,5 , σ . 264+6 σχεδ .

504. Φιντικλής Θεόκλητος

Περ ί της ατμοσφαιρι κή ς πιέσεως εν Αθήνα ις
Αθήνα , Υπ . Αεροπορ ίας/Μετε ωρολο γική Υπηρεσ ία ,1937

505. Φλόκας Απόστολος

Winter and summer indices ίπ Athens
Θεσσαλονίκη , Α.Π .Θ. , 1975 ( Μ ετε ω ρ ολ ογ ι κά Νο 53)

506. Χασάπης Κωνσταντίνος

Η διαφάνεια τη ς ατμοσφαίρας εις τον αστρονομικόν σταθμόν Πεντ έλης
Αθήνα , 1957

507. Matthiessen Ludwig

Das Klima νοπ Athen
Schleswig, Mommsen's Griechische Jahreszeiten-Heft 11 , 1873, σ . 153

508. Schmidt Julius

Das Klima von Athen. Nebst Phaenologischen ΝοΙ ίΖθΠ und Angaben uber M aχ ima der
Vegetation ί π Attika. Αθ ήνα , Αστεροσκοπε ίο Αθηνών , 1861

509. Schmidt Julius

Φυσι κή εξέτασις τη ς Αττικής. Μετεωρολογία και φαινομ ενολογία
(τ ίτλ. πρωτ. : Meteorologie et phenomenologie d' Attique). Αθήνα , 1884, σ . 28
296 Ι ΒΙΒ Λ ΙΟΓΡΑ ΦΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

Χλωρίδα 521. Στεφ

ΤΟ πράσιν
Αθήνα, 19
510. Βοσυνιώτης Νικόλαος /

Το Άλσος των Αθηνών (Πεδίον Άρεως)

522. Στεφι
Αθήνα, 1949
Τα αττικά ~
Αθήνα, 19:
511. Ζαγανιάρης Δημήτριος
Τα ξηρόφυτα της Αττικής (διδακτορική διατριβή) 523. Συρμ
Αθήνα , 1932 ,σ.45 Η χλωρίδα
γούνται στι
512. Ζερλέντης Κωνσταντίνος
Η χλωρίς του Λυκαβηττού 524. Ταμβ,
Αθήνα , 1959 Κατάλογος
τη ς κηποτε

513. Ζερλέντης Κωνσταντίνος Αθήνα, Επ

Συμβολή εις την χλωρίδα του Υμηττού
Αθήνα, 1965, σ . 32 525. Atchl,
Wild flower
514. Καϊναδάς Ηλίας - Μάργαρης Νίκος - Θεοδωρακάκης Μάριος Oxford, Clc
Τα αγριολούλουδα της Αθήνας
ΑΘήνα, Δήμο ς Αθηναίων/Πολιτισμικός Οργανισμό ς, 1997, σχ. 24Χ28 , σ . 119 526. Heldr,
Dίθ PfIanzE
515. Μηλιαράκης Σπύρος Schleswig,
Περί τη ς οημασίω; των βοτανικών κήπων και η κατάστασις του Βοτανικού Κήπου Αθηνών
Αθήνα 1894, σ. 34 527. HeldrI
Ι' Attique a
516. Μητραβέλλας Γεώργιος Paris, 1880
Τα ιδιωτικά δάση και τα δάση της Περαχώρας
(σύντομος νομικοϊστορική μελέτη). ΑΘήνα, 1972, σ. 98

517. Παπίκα Σίλβια - Αμοργιανιώτης Γεώργιος - Αγγελόπουλος Αθανάσιος

Μονοπάτια στη Νοτιοανατολική Πάρνηθα . ΑΘήνα , Τεχνική Εκπαιδευτική / Σ.Υ.Ν .Π .Α. /

Ε.σΣ. Αχαρνών / ΕΥΡΩΚΟΜ , 2000, σχ. 19,5 Χ13 ,5, σ. 90+1 χ ά ρτ .

και ξε χωριστό ς συγκεντρωτικός κατάλογος φυτών , σ. 20+1 χάρτ .

518. Πολhηςlωάννης

Περί τη ς θαλασσίας χλωρίδος της Αττικής

ΑΘήνα , Ακαδημία ΑΘηνών , 1935, σ . 44

519.Πολhηςlωάννης
Contribution a Ι' etude des champignons de Ι ' Attique (περί της μυκητολογική ς χλωρίδος
της Αττικής ). ΑΘήνα , Ακαδημία ΑΘηνών , 1935, σ. 44

520. Ρούσσος Χρήστος

ΑνΘίζοντας και μοιρολογώντα ς (στο εξώφ . Αγριολούλουδα και πεταλούδες των Ν εόκτιστων
Ασπροπύργου - Ποικίλου όρους ~ Θριάσιου ηεδίοψ )
Αθήνα , Ακτή/Οξύ, 2000, σχ . 28 ,5χ20,5 (δ ε μ . ), σ . 143, ISBN 960-8068-43-8
 ΧΛ Ω Ρ ΙΔΑ Ι 29 7

521. Στεφάνου Αναστάσιος

ΤΟ π ράσινο του λεκανοπεδίο υ Α θηνών
Αθήνα, 1968 (ανάτ , από το περι οδ . « Δασ ι κά Χρονικά », τ . 120)
:
522. Στεφάνου Αναστάσιος
Τα αττικά δάση από προϊστο ρι κ ή ς εποχής
Αθήνα, 1983

523. Συρμαγ ιάς Κωνσταντ ίνος

Η χλωρ ί δα το υ Ε θν ι κο ύ Κήπου (περιγρ αφή 366 ε ι δών και πο ι κιλι ών φ υ τών που καλλιερ­
γούνται στον Εθν ι κό Κή πο) . Αθήνα , 1979, σχ. 22χ1 7 , σ . 11 8

524. Ταμβάκης Νικόλαος

Κα τάλογος καλωηισηκών φ υτών Ε θνικού Κήπου , μ ε σ υνοπτι κ ή περιγραφή τ ης εξέλ ιξης κα ι
τ η ς κ η πο τεχν ικ ής μ ο ρ φ ή ς του
Αθήνα , Επιτρ οπ ή Δημ ο σ ίω ν Κ ήπων κα ι Δεν δ ροστο ιχε ιών, 1981, σ . 95

525. Atchley Shirley Clifford

Wild flowers of Attica (illustrated with coloured plates by W.O. Everett)

Oxford, Clarendon Press, 1938, σχ . 29χ 23 (δεμ.) , σ . χ ίχ+60 +21 φ. σχέδ .

11 9 526. Held reich Theodor

Die Pflanzen der attischen Ebene

Schleswig , 1877, σ. (127)

)ύ Κήπου Αθηνών
527. Heldreich Theodor

Ι, '
Attique au point de vue des caracteres de sa vegetation

Paris, 1880

ι νά σ ι ο ς
Ι Σ.Υ. Ν . Π .Α . Ι

ογικ ής χλωρίδος

, ε ς των Νεόκτιστων

3-8
29 8 Ι Β ΙΒΛιΟ ΓΡ Α Φ ΙΑ ΑΤΤ Ι ΚΗΣ

Πανίδα Διαχείριι

528. Καϊλ ίδης Δημήτριος - Georgevits Radmila ,Ι Πρακτικά Σι

Επ ι δ η μ ία φλοιοφάγων εντόμων επί της ελάτης της Πάρνηθος (παρατηρήσεις 1962-1966)
Αθήνα , Υπ. Γεωργίας , 1968, σχ . 24χ17 , σ . 64 536. Εργατικό
Διημερίδα « Ν έ ,
529. Ράλλη-Τζελ έπη Ζωή Αθήνα , Ε . Κ Α/
a
Contribution Ι ' etude conchyliologique du Iί ttoral de Ι ' Attique (Grece)
Αθ ή να , 1946, σ . 17 537. Ε .Ρ.Υ.Ε .Α
Π ρ α κτικά δημο
530. Σπυρόπουλος Σ .• Vanderpool Ε. (27 Μαρ τίο υ 1~
Birds of the Athenian Agora
Princeton N.J., America n School of Classical Studies atAthens , 1985 538. Τεχνικό Ε
Π ερ ιβ αλ λ οντικc
531. Στεφανίδης Αλέξανδρος Α θή να , ΤΕ .Ε . ,
Ι χθύ ε ς των γ λυ κ έων υ δάτω ν τη ς Αττι κο βοιωτία ς
Αθ ήν α , 1939, σ . 13+4 π ίν . /φωτ . Βιβλ ία - Με)

532. Στεφάνου Αναστάσιος 539. Αραβαντι

Η κά μπ η το υ πεύκου τ η ς Αττικής Γ ε ν ι κή ρυθμι ση
Αθ ή να , 1936 , σ . 15 Π ε ντ έ λη , Ι ερά ~

533. Χατζησαράντος Χαρ ίλαος 540. Γκιόλιας Ι

Α ι α ράχ να ι της Αττι κής Η κτηνοτροφία
Αθήνα , 1940 , σ . 129 Αθή να , 1989, ο

534. Georgevits Radmila 541. 20 Λ ύκει ο

Έντ ομα προσβάλλοντ α κώνους χαλεπίου πεύκης εν Αττική Περιβαλλ οντ ικ ή
Αθήν α , Υπ . Γ εωργ ίας/ Ι .Δ . Ε . , 1967, σχ . 24Χ1 7, σ. 24 Ε λ ε υ σ ίνα , 20 Λ

535. Georgevits Radmila 542. Ελληνική

Φλο ι οφάγα - ξυλοφάγα έντο μα τη ς χαλεπίου πε ύκης εν Αττ ι κή (παρατη ρήσεις 1967- 1971) Υμη ττός. Ένας
Αθ ή να , Υπ . Γεω ργίας, 1974 , σχ. 24 χ 17 , σ . 47 Η οι κολογική το
λε ωφόρου . Αθι'

543. Εξαρχόπ c
Η επ ίδρα σις τη '
Σπά ρτ η ς . Αθή νι

544. Επιτροπι'
Π ρ ότα σ η γι α τ η
Αθήνα, Συνσστ

545 . Επιτροπ ι'

Νομός Αττ ικής
του θαλάσσιου
 Δ Ι ΑΧ Ε Ι Ρ Ι ΙΗ - Π ΡΟ ΙΤΑ Ι Ι Α ΠΕ Ρ Ι Β ΑΛ ΛΟΝ ΤΟΙ Ι 299

Διαχείριση - Προστασία Περιβάλλοντος

Πρακτικά Συνεδρίων
)2-1966)
536. Εργατικό Κέντρο Αθήνας
Διημερίδα « Ν έ φος και αυτοκίνητο », 24-25 Απρίλη 1989, Πολεμικό Μουσ είο
Αθήνα, Ε.Κ.Α./Πανελλ. Σύλλ. Χ η μ ι κών Μη χανικών , 1989, σχ. 24 χ17 , σ . 248

537. Ε.Ρ.Υ.Ε.Α.
Π ρακτικά δημ οσίας συζητήσεως π ρος πρ οστασίαν του Σα ρωνι κού
(27 Μα ρτίου 1973). Αθή να , Ε .Ρ.Υ.Ε. Α. , (1973), σχ . 24 Χ17 , σ . 43

538. Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος

Περι βαλλοντι κά προβλήματα της Αθήνας (Α θ ή ν α , 6-7 Ι ουλίου 1988)
Αθή να , ΤΕ.Ε. , (1988), σ. 239

Βιβλία - Μελέτες - Εκθέσεις

539. Αραβαντινός Α. - Λεοντίδου-Γεράρδη Κ. - Πετρίδης Ι

Γενική ρυθμιστική μ ελ έτη αναπτύξεως Π εντ έλης. Συνοπτι κή έκθεσις
Πεντέλη , Ιερά Μονή Πεντέλης , 1975, σχ . 28 ,5 χ21 , σ . 155+30 χάρτ.

540. Γκιόλιας Μάρκος

Η κτηνοτροφία στην αρ χαία Αττική
Αθήνα , 1989, σχ . 24 Χ17 ,σ . 95

541.20 Λύκειο Ελευσίνας

Π ε ριβαλλοντική ε κπα ίδ ε υ ση . Ο χε ί μ α ρ ρ ο ς Σαρανταπόταμ ο ς
Ελευσίνα , 20 Λύκειο Ελ ευ σίνα ς , 1997/1998, σ . 60

542. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία

167-1971) Υμηττό ς . Έ νας από του ς τε λευ τα ίο υ ς πνεύμ ονες πρασ ίνου της Αττική ς.

Η οικολογική του σημασία . Ο ι επιπτώσει ς από την κατασκευ ή της περιφερ ειακής

λ εωφό ρου . Αθήνα , Ε . σΕ . , 1992, σχ. 2 9 , 5Χ2 1 , φ. 20 ( φωτοτ . έκδ . )

543. Εξαρχόπουλος Νικόλαος

Η επ ίδ ρ ασις της περ ιβαλλού σης φύσεω ς επί του ς αρ χαίου ς κ α το ί κ ο υ ς της Αττική ς και τη ς
Σπά ρτης. Αθήνα , 1909 , σχ . 24 ,5 Χ17 , σ. 26

544. Επιτροπή Οικολογίας και Περιβάλλοντος του ΣΥΝ

Πρόταση για την προ στα σία και δ ι αχείρ ιση των ορεινών όγκων της Αθ ήν ας
Αθ ή να , Συνασπισμός , 1991, σχ. 2 9, 5χ2 1 , σ . 18+3 χάρ τ . (φωτοτ . έκδ .)

545. Επιτροπή Οικολογίας και Περιβάλλοντος του ΣΥΝ

Ν ομ ός Α ττικής: Πόλη και θ άλα σ σ α . Παράκτια ζώνη και η π ρ ο στα σία
του θαλά σ σι ο υ περιβάλλοντ ο ς . Α θήνα , Συνασπισμ ός , 1992, σ . 31
300 Ι Β ΙΒ Λ Ι Ο ΓΡΑΦ Ι Α A TTI KHr

546. Επιτροπή Οικολογίας και Περιβάλλοντος του ΣΥΝ 558. Σχίζας Ι,

Θ ρ ιάσιο Πεδ ίο . Π ερ ι β ά λλον και πο ι ότ ητα ζωής . Ο ι προτάσεις του Σ υ νασπ ισμο ύ Ο Υμηττός
Α θή να , Συνασπισ μός , 1993 Α θ ή να , Στοχα

.'
547. Ερ γατο ϋπαλληλικό Κ έντρο Αθήνας 559. Σχ ίζας 11
Η Αττική πρέπει να ζήσει. Μελέτ η γι α τα προβλήματα τ ης ανάπτυξης στο Αττ ικ ή . Μια ο ι
Λεκανοπέδ ιο. Αθήνα , Ε . Κ. Α . , 1995, σ . 31 Αθήνα , Σαββι

548. Καϊλ ίδης Δ. - Μαρκάλας Σ. 560. Τε χν ι κό

Η μεγάλη δα σική π υ ρ καγι ά στη ΒΑ Αττική 5-14 Σεπτεμβρίου 1992 Η α τ μοσφω ρι
Θεσσαλονίκη, Α . Π.Θ. , 1993, σ. 30 Αθ ήνα ,Τ Ε . Ε .

549. Καρανδεινός Μιχάλης 561 . Τεχνικό

Οι κολογ ι κ ές επι π τώσ εις της ατμ οσφ αι ρ ι κής ρ ύπ α νση ς στη ν π ερι οχ ή Αθ ηνών Π ολιτι κ ή για τ '
και μ ε λέτη τ ρ όπων ανα β ά θμ ι σης . Τε λι κή έ κθεσ η . Αθ ήνα, Υ. Π Ε .ΧΩ.Δ . Ε . , 1985, σ . 50 π ερι β ά λλο ντο

550. Κασιός Κωνσταντ ίνος (Cassios C.) 562. Τρο ύμπ

Study of reforestation and b eau tifί cat i on of the land of Mount Hymettus Ο ικολογ ικές ε
Αθή να , Υπ . Γ ε ωργί ας , 1977 Χαρ τογ ραφικr

551 . Καφετζοπούλου Όλγα 563. Υ.ΠΕ .ΧΩ

Μ ε λέ τ η τ ης α τ μ οσφαιρ ικής ρ ύπανση ς στην περ ιοχή τω ν Λιπασ μά των Η α ηιοσφ σι ρι
Δ ρ απ ετσώνα ς . Αθήνα , 1989, σ . 89 Τόμ ο ς 1 - Πλ Γ
Τό μος 2 - Πηγ
552. Κυδωνιάτης Σόλων Τό μ ος 3 - Π ρι
Ισ τορία ε νό ς δρό μ ου, ή σώσατε τον Σαρωνικόν Τό μ ο ς 4 - Φω
Αθήνα , Ε .Ρ.Υ. Ε .Α . , 1974, σχ . 28χ2 1 , σ. 23
564. Υ. Χ . Ο . Π.
553. Κυδωνιάτης Σόλων ΤΟ νέφος μπο
Αθήναι . Παρελθόν κα ι μέλλον. Τ Α' αντ ιμε τώπιση,
Αθήνα, Πνευματικό Κέν τρο Δ ή μ ο υ Αθηναίων , 1985, σχ . 28 ,5χ21 ,5 (δεμ.) , σ . 464+109
565. Υ.ΠΕ .ΧΩ
554. Μαυρομμάτης Γιώργος Αττική S.o. S.
Α ι ο ικολο νικα ί διαιρέ σει ς τ ης ΑΤ Τ1κής Αθή να , 1994
Αθ ήν α , Υπ . Γεωργ ία ς , 1976, σχ. 24Χ17 , σ . 15+1 χά ρτ .
566. Υ.ΠΕ .ΧΩ
555. Παρθενοπούλου Μαρ . Αττι κή
S.o. S.
Κα ταγ ρ αφ ή των ρύ πων τη ς Αττι κή ς . Οι επ ι πτώ σε ι ς στο γ εωπ ερ ι β ά λλον τ ω ν ηα ρ εμ βάι
Αθ ήνα , 1990, σ . 11 6 Αθή ν α , 1995

556. 50 Γυμνάσιο Νίκαιας 567. Υ.ΠΕ.ΧΩ

Π ερι βαλλοντι κή εκπαίδευσ η . Τα ο ικοσυ στή ματα το υ ό ρους Αι γά λε ω Ε λαι ών ας 199
Αι γάλεω , 50 Γ υ μ ν ά σ ι ο Νίκαιας ,1991 /1992 Αθήν α , ο ρνα ,
Ε . Μ .Π . , 1998,
557. Στεφάνου Αναστάσιος (Τάσος )
Ιστορία τ ης Π ά ρνη θ α ς 568. Υηουρνι
Αθήνα, Φ .Σ . « Ο ι Φίλο: τ ης Π ά ρνη θα ς » , 1983, σχ . 21χ14 , σ. 78 Π ρ ό γ ρ α μ μ α α'
Αθήνα , 1975,
 Δ ΙΑΧ Ε Ι Ρ Ι ΣΗ - Π Ρ Ο ΣΤΑΣ ΙΑ Π Ε Ρ Ι ΒΑ Λ ΛΟ Ν ΤΟΣ Ι 301

558. Σχίζας lωάννης (Γιάννης)

Jμού Ο Υμ ηττός
Αθή να , Στοχ α στ ή ς , 1991, σχ. 2 1χ13 ,5 , σ . 111 , ISBN 960-303-000-7

559, Σχ ίζας Ιωάν/ης (Γιάννης)

Αττική . Μια οικολογική π ερ ι ή γ η ση στο παρελθόν και το μέλλον
Αθήνα , Σαββ άλας , 1996 , σχ . 21χ 14 , σ. 269, ISBN 960-460-174- 1

560. Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος

Η α τμοσφ α ιρ ική ρύπανση τη ς Αθήν ας και το πρόβλημ α του ν έφους
Αθήνα , Τ.Ε .Ε . , 1980 , σχ . 24χ 17 , σ . 57

561. Τεχνικό Επιμελητ ήριο τ η ς Ελλάδος

~ν Π ολ ιτι κή γι α το π ράσινο σε σχέσ η μ ε τ η ρύ πανση κα ι τ ην ποι ότ η τα του
185, σ . 50 περι β ά λλο ντος στ ην Αθή να , Αθήνα, Τ.Ε .Ε . , 1985, σ . 264

562. Τρούμπης Ανδρέας

Οι κολογι κέ ς επ ιπτώσε ις ατμ ο σφ α ιρι κή ς ρύ πανσ ης στο υς φυσικούς πό ρ ου ς τη ς Αττικ ή ς.
Χαρτογραφ ική κα ι φω τοερ μ ηνε υ τ ικ ή ανάλυσ η . Αθή ν α , 1983

563. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε .
Η ατ μοσφα ιρική ρύπανση στην περιοχή τ ης Αθ ήνα ς . Τεχν ική έκθεση . Αθήνα , 1989
Τόμος 1- Πληροφορίες βάσ ης, σ. 244
Τόμ ος 2- Π ηγές ρύ πανσ ης , σ. 400
Τό μ ος 3 - Π ρ ωτο γενε ί ς ρύποι , σ . 345
Τό μ ος 4 - Φωτοχημικοί ρύπο ι , σ . 176

564. Υ.Χ.Ο.Π. / Π.Ε.Ρ.Π.Α.

Το νέφος μ πο ρ ε ί να νικηθε ί. Σ υμπ ερά σ ματα των μελετών για τα μόνιμα μέτρα
αντ ιμ ετώπι σ η ς της ατμοσφαιρικής ρύπανσ ης της Αθ ή νας . Αθήνα , 1984, σ . 82
σ .464+109
565. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.

Αττ ι κή S.O.S. Ολοκλ ηρωμένο σχέδ ιο δράσης μ ε πα ρεμ β άσε ι ς , μ έτρα , έ ργα

Αθήνα , 1994

566. Υ.ΠΕ.ΧΩ .Δ .Ε.

Αττι κ ή S.o.S . Ε φαρμ ογή του Π ρογ ράμματος Δ ρά ση ς. Π ο ρε ία και εξέλ ιξη των μ έ τρων ,

των πα ρ εμ βάσ ε ων κ αι των έργων 1993-1 994-1 995

Αθή να , 1995

567. Υ.ΠΕ .ΧΩ.Δ.Ε .

Ελ αι ών ας 1994-1996

Αθήνα , Ο ργαν ι σμ ός Ρυ θμι στ ι κο ύ Σχ ε δ ίο υ κ αι Π ρο στασ ίας Π ερ ι β άλλο ντος Αθ ήνα ς &

Ε . Μ .Π . , 1998, σχ . 29χ20, σ . 47

568. Υπουργε ίο Γεωργίας

Πρόγραμ μα αντι πυρικής πρ οστασίας δασών λεκανοπεδίο υ Αττ ικής έτους 1975

Αθήνα , 1975, σχ . 24χ1 7 , σ. 56

3 02 Ι ΒΙΒ Λ Ι ΟΓ Ρ Α ΦΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

569. Y.x.o.n.
Επαναφορά οlκολογικώς διαταραγμένωντοπίων περιοχής Αθηνών

Μελέτη και πρόταση λύσεων. Προδιαγραφές. Αθήνα, 1981

/
570 . Φαλτάϊτς Κωσταντίνος

Οι εχθροί του αθηναϊκού δένδρου και της αθηναϊκής εξοχής

Αθήνα , Φιλοδασική Ένωσις Αθηνών , 1929 , σχ . 20 ,5 Χ14 , σ . 23

571. Φαλτάϊτς Κωσταντίνος

Λαϊκά πάρκα και παιδικαί εξοχαί εις τας Αθήνας

Αθήνα , Φιλοδασική Ένωσις Αθηνών , 1929 , σχ . 20 ,5Χ14 , σ. 24

572. Φιλοδασική Ένωσις Αθηνών

Το χρον ι κό της Καισαριανής. The story of Kaisariani

Αθήνα, Φ.Ε.Α ., 1974, σχ . 22 Χ17, σ . 111

Συλλογικά έργα

573. Αναβάθμιση του περιβάλλοντος στην Αττική . Απόψεις του Παραρτήματος

Ανατολική ς Στερεάς Ελλάδος του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου
Αθήνα , ΓΕΩΤ.Ε .Ε . , χ .χ ., σ . 15

574. Αττικό τοπ ίο κα ι περιβάλλον . Εκθεσιακό Κέντρο Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς,

12 lουν ίου - 17 Σεmεμβρ ίου 1989. Αθήνα , ΥΠ.Πο. , 1989, σχ. 32Χ24 ,5 , σ . 373

575. Έκθεση γ ια την προστασ ία και διαχε ίριση του εθνικού δρυμού Πάρνηθας
Αθήνα , Πρωτοβουλία για τη σωτηρία της Πάρνηθας , 1985 , σχ . 29 ,5Χ21, σ . 76
Το βιβλίο "Τα βουνά της Αττικής " του ερευνητή

Ν . Νέζη , Γεν. Γραμματέα της Ελληνικής

Ομοσπονδίας Ορειβασίας Αναρρίχησης,

αποτελεί των καρπό πολύχρονων ερευνών

στα εξεταζόμενα βουνά και μελέτης εκατοντάδων βιβλίων ,

άρθρων και χαρτών .

Στο βιβλίο παρουσιάζονται :

20 βουνά, 1300 τοπωνύμια, 50 μοναστήρια ,

100 σπήλαια - βάραθρα.

350 είδη χλωρίδας και πανίδας

575 τίτλοι βιβλίων για τη γεωγραφία, τη φύση και

τα μνημεία της Απικής.

Στο κάθε βουνό αναφέρονται :

η ετυμολογία και το ιστορικό της ονομασίας του

η αρχαία ιστορία , τα μνημεία του και

πλήρη στο ιχεία γεωγραφίας

γεωλογία και σπήλαια , χλωρίδα , πανίδα ,

αναρριχητικά πεδία και καταφύγια

όλα τα μοναστήρια και τα ερημοκκλήσια του

τα μονοπάτια κα ι οι πηγές

και κάθε άλλη σχετική με το βουνό πληροφορία.

Τα κείμενα συνοδεύονται από:

135 έγχρωμες φωτογραφίες

14 λεπτομερείς χάρτες σε κλίμακα 1:50.000

Το βιβλίο απευθύνεται στους ορειβάτες , φυσιολάτρες, σπη­

λαιολόγους , φιλομαθείς αναγνώστες και σε μελετητές όλων

των ειδικοτήτων.

ISBN 960-8195-16-0

9~8~~J ~~~ιι
ΑΝΑ8ΑΣΗ Ο .72 9 3 51! 1

Ο ΡΠΙ 52! ΑθΗΝΑ