10ος Θεματικός κύκλος

Μόδα

Α. Κείμενο για Αφόρμηση

Β. Εννοιολογικό Διάγραμμα
Γ. Κείμενα για Άντληση Πληροφοριών
Δ. Κείμενα για Εξάσκηση
Ε. Άσκηση για το σπίτι
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

ΩΘΗΣΗ 112
 ΜΟΔΑ

Κείμενο
Η Μόδα
«Γιατί και τι είναι η μόδα; Κάτι σαν έκθετο που το περιμαζεύεις, χωρίς να
ξέρεις ποιος το γέννησε, κάτι που δε ζει περισσότερο από ένα ή δυο χρόνια, που
σώνεται σήμερα σα μυρουδιά που χτες είχες ρίξει στο μαντίλι σου· κάτι που σαν
περάσει περνάει τόσο κι η χάρη του, ώστε να το θυμάσαι και να γελάς ή να
ντρέπεσαι, για λογαριασμό του και για λογαριασμό σου. Κάτι χωρίς νου και
χωρίς καρδιά που σε κάνει κι εσένα άβουλο και αναίσθητο· κάτι δουλικό που
σου δένει τα χέρια, και χωρίς να το καταλάβεις, γίνεσαι σκλάβος του σκλάβου
σου καθώς έγινε ο άγιος του Συναξαριού, για την αγάπη του θεού, δούλος ενός
αχρείου σακάτη που τον ηύρε παραπεταμένο στο δρόμο και τον πήρε στο κελί
του και τον έθρεψε και τον έντυσε και τον καθάρισε και υπόμενε τα βρισίδια του
και τους δαρμούς του. Η μόδα είναι η ψευτιά που παρουσιάζεται με τη δύναμη
της αλήθειας, όπως του μύθου ο όνος, ο "δοράν λέοντος περιβληθείς"· είναι η
ασχήμια, που μια στιγμή σε ξιπάζει με το μαγικό ραβδί της ομορφιάς. Δεν είναι
μόνο των γυναικών αρχόντισσα η μόδα· είναι του κόσμου αρρώστια δεν
περιορίζεται μόνο στη φορεσιά και σ' άλλα ανακατώνεται πολλά. Όπου δεν
έχουμε δικές μας γνώμες κι αγάπες δικές μας (και με το δικές μας, δε θέλω να
ειπώ πράγματα βγαλμένα με το έτσι θέλω από το κεφάλι μας μόνο για να
φαινόμαστε πως είμαστε πρωτότυποι και πως δε μοιάζουμε με τους άλλους,
αλλά πράγματα που τα νιώθουμε καλά καλά και τα πιστεύουμε σωστά σωστά)·
όπου δεν έχουμε γνώμες κι αγάπες δικές μας, εκεί δεν ντυνόμαστε μόνο, μα και
συλλογιζόμαστε και μιλούμε και γράφουμε και ζούμε, όχι με το λόγο, αλλά με
τη μόδα».
«Η δυνατότητα της απεριόριστης παραγωγής γεννάει στον άνθρωπο την
ανάγκη ν' αλλάξει, ν' ανανεωθεί, να μετασχηματιστεί. Αυτή η ανάγκη
νεωτερισμού είναι μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπινου
γένους. Ωστόσο, με την ανάπτυξη της αλλοτρίωσης, κι αυτή ακόμα η
κατάκτηση μετατρέπεται στο αντίθετό της. Ο προσανατολισμός προς το μέλλον
γίνεται μόδα. Τα συστήματα των κοινωνικών λειτουργιών παγιώνονται, οι
τρόποι συμπεριφοράς γίνονται ρόλοι και ο προσανατολισμός προς το μέλλον
μετατρέπεται σε ανάγκη του "να μη μείνουμε πίσω ως προς τη μόδα". Όποιος
θέλει να παίξει καλά το ρόλο του δεν μπορεί να πάει πιο μπροστά από τη μόδα,
πρέπει να μένει από πίσω της, να υποτάσσεται στην αυθαιρεσία της, τόσο στο
σύστημα συνηθειών όσο και στην ενδυμασία και στην αισθητική σφαίρα (επί-
πλωση, καλλιτεχνική αίσθηση, κ.λπ.). Η μόδα είναι συνεπώς, η αλλοτριωμένη
φαινομενική μορφή του προσανατολισμού προς το μέλλον. Ανάμεσα στη μόδα
και την κατηγορία του ρόλου υπάρχει μια σχέση αναγκαιότητας...
... Το Χόλυγουντ κάθε χρόνο ξεφουρνίζει την "ιδανική γυναίκα" και την
προπαγανδίζει στις ταινίες του· αν όλες οι κοπέλες θέλουν σ' ένα δοσμένο
χρόνο να είναι όπως η "ιδανική γυναίκα" και όλοι οι άντρες ψάχνουν να βρουν
113 ... μαθήματα σε συνέχειες ...
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
αυτόν ακριβώς τον τύπο, το άτομο, η ατομική προσωπικότητα, δεν θα μπορέσει
βέβαια να αναπτυχθεί με την επιλογή αυτού του ιδανικού. Το ιδανικό γίνεται
εμπόρευμα και ο άνθρωπος όχι ένας δημιουργός, αλλά ένας καταναλωτής
ιδανικών. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και τα ιδανικά που ταιριάζουν σε ρόλους,
οδηγούν μόνο στο να φτωχαίνουν και να αδυνατίζουν τον άνθρωπο. Αυτά
παραπέμπουν πάλι μόνο σε μια χειραγωγημένη και μηχανοποιημένη
κατεύθυνση της συμπεριφοράς. Μπορεί βέβαια να μάθει κανείς από
οποιονδήποτε τορναδόρο όλες τις δυνατές κινήσεις και τα πάντα γύρω από την
εργασία στον τόρνο, αλλά κανείς δεν μπορεί να μάθει τον ακριβή τρόπο να κά-
νει κόρτε από έναν τυχαίο κορτάκια.
Σίγουρα είναι φετιχιστικό να "τρέχεις πίσω από τη μόδα", αλλά εγώ δεν
ακολουθώ τη μόδα, γιατί μου την επιβάλλει η τεχνολογία που εφαρμόζεται στη
βιομηχανία ενδυμάτων, αλλά γιατί η ανάγκη μου ως καταναλωτή καλύπτεται
και η μόδα μου επιβάλλεται σαν ένδειξη κύρους.
Ο Τίμων ο Αθηναίος έλεγε ότι ο χρυσός είναι η πηγή κάθε κακού και
βρωμιάς, αλλά εμείς ξέρουμε ότι ο χρυσός δεν είναι χρήμα από τη φύση του και
ότι γίνεται χρήμα -και επομένως ακόμα και αιτία κάθε κακού και βρωμιάς-
μονάχα σε μια καθορισμένη φάση της παραγωγής εμπορευμάτων. Ανάλογα, η
τεχνολογία δεν είναι χειραγώγηση από τη φύση της, παρά τις κατηγορίες του
οποιουδήποτε σημερινού Τίμωνα. Η τεχνολογία γίνεται πηγή χειραγώγησης,
τόσο των συνηθειών όσο και των γνωμών, μόνο σε καθορισμένες κοινωνικές
περιστάσεις. Ο αρνητικός μύθος έχει δίκιο στο μέτρο που σε μια δοσμένη
κοινωνία η χειραγώγηση τεχνολογικού τύπου ξεπερνάει σε έκταση και σε
ένταση όλες τις ήδη γνωστές μορφές χειραγώγησης».

Θέματα για συζήτηση

1. Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει ο συγγραφέας του κειμένου στο φαινόμενο
"μόδα";
2. Σε ποιους τομείς της ζωής κυριαρχεί η μόδα σύμφωνα με το κείμενο;
3. Ποια τα αίτια της κυριαρχίας της μόδας και ποιες οι επιπτώσεις της στον
άνθρωπο;

ΩΘΗΣΗ 114
 ΜΟΔΑ

Ορισμός
 Μόδα ονομάζεται ο ιδιαίτερος τρόπος ζωής που επικρατεί σε μια κοινωνία
(τουλάχιστον σε ένα μεγάλο μέρος της) για κάποιο χρονικό διάστημα και
αφορά στον τρόπο ενδυμασίας, διασκέδασης, ψυχαγωγίας, έκφρασης,
συμπεριφορά, ζωής. Η λέξη "μόδα" προέρχεται από τα λατινικό modus=
τρόπος, μέθοδος, σχήμα, μορφή.
Μόδα

Φαινόμενο διαχρονικό Συνήθεια παροδική

 
 υπάρχει σε όλες τις εποχές και τις  αλλάζει από και σε καιρό
κοινωνίες  διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα
 σήμερα βρίσκεται σε έξαρση,  καθορίζεται από τις αντιλήψεις της
αγγίζει τα όρια της μανίας εποχής
ΜΕΣΑ ΜΜΕ
Διαφήμιση
ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ (ραδιόφωνο, τηλεόραση, τύπος)

Ποια τα αίτια κυριαρχίας της μόδας;

1. Έμμεση πίεση από το κοινωνικό περιβάλλον: ο άνθρωπος πολλές φορές
ακολουθεί τη μόδα, επειδή φοβάται την περιθωριοποίηση ή την απόρριψη
από τον κύκλο του (φιλικό και επαγγελματικό περιβάλλον, συνεργάτες). Η
σύγχρονη κοινωνία έχει μετατραπεί σε κοινωνία «αφθονίας» και οι
ανθρώπινες σχέσεις έγιναν εμπορικές και ανταγωνιστικές. Οι άνθρωποι -
καταναλωτές, προκειμένου να πετύχουν μεγαλύτερη αναγνώριση,
θαυμασμό ή συμπάθεια έχουν επιδοθεί σ΄ έναν «αγώνα δρόμου» για
ακριβές και εντυπωσιακές αγορές. Ειδικά στις αστικές κοινωνίες που
χαρακτηρίζονται από κοινωνική διαφοροποίηση, η μόδα ενισχύει τις
διακρίσεις (π.χ. ντύσιμο μαθητών στο σχολείο).
2. Επαναστατικότητα και αμφισβήτηση των νέων: πολύ συχνά οι νέοι
υιοθετούν το μοντέρνο για να αμφισβητήσουν και να έρθουν σε σύγκρουση
με το κατεστημένο, τα καθιερωμένα πρότυπα και τις μεγαλύτερες γενιές.
Γενικότερα, καλλιεργείται σήμερα μια νοοτροπία που ταυτίζει το
«μοντέρνο» με το προοδευτικό και οδηγεί τον άνθρωπο στην άρνηση της
παράδοσης.
3. Οικονομικά συμφέροντα: οι εταιρείες και οι έμποροι, στην προσπάθειά τους
να αυξήσουν τα κέρδη τους, επιβάλλουν "κανόνες" μόδας και δημιουργούν
έτσι τεχνητές ανάγκες στο αγοραστικό κοινό. Οι "κανόνες" αυτοί
προβάλλονται από τη διαφήμιση που λειτουργεί ως οικονομικός μηχανισμός

115 ... μαθήματα σε συνέχειες ...

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
δημιουργίας πλασματικών αναγκών και μάλιστα τόσο αποτελεσματικά,
ώστε ο άνθρωπος εμφανίζεται με χαμηλές αντιστάσεις απέναντί της.
4. Η αντιπνευματικότητα της εποχής μας: κυριαρχία του υλικοτεχνικού
πολιτισμού σε βάρος του πνευματικού έλλειψη σωστών προτύπων και
ιδανικών, φθορά καθιερωμένων αγαθών. Ειδικότερα, τα Μ.Μ.Ε. έχουν την
ικανότητα να προβάλλουν υλιστικά πρότυπα ζωής και να εμπεδώνουν στο
μαζοποιημένο πλήθος με ομοιόμορφο τρόπο κοινές αξίες και αντιλήψεις .
ακόμη μπορούν να μετατρέπουν εύκολα σε είδωλα πρόσωπα αμφίβολης
ηθικής ποιότητας.
5. Έλλειψη σωστής παιδείας και κριτικής ικανότηταςαδυναμία του ατόμου να
αξιολογήσει σωστά αυτά που του προτείνονται έτσι, η έλλειψη επιλεκτικής
ικανότητας το οδηγεί στην υιοθέτηση του μοντέρνου, συχνά χωρίς να
εξετάζει την ποιότητα και τη χρησιμότητα του αντικειμένου. Τα αισθητικά
κριτήρια έχουν αμβλυνθεί με αποτέλεσμα να γίνεται εύκολα αποδεκτό από
τον άνθρωπο κάθε εφήμερο αγαθό.
6. Ανθρώπινη ματαιοδοξία και ικανοποίηση της φιλαρέσκειας: επιθυμία του
ανθρώπου για διάκριση και προβολή.
7. Έλλειψη αυτοπεποίθησης και ισχυρής προσωπικότητας: υπερβολικό
ενδιαφέρον για τη γνώμη των άλλων για το άτομό μας, από φόβο μήπως
χαρακτηριστούμε οπισθοδρομικοί και συντηρητικοί. Ακόμη, η ετεροβουλία
που χαρακτηρίζει το σημερινό άνθρωπο ενισχύει τη μόδα.
8. Μίμηση: ο άνθρωπος από τη φύση του είναι μιμητικό ον και εξαιτίας αυτής
της τάσης συχνά μιμείται ασυναίσθητα ό,τι βλέπει γύρω του. Η μίμηση όμως
έτσι δεν εξυπηρετεί την ορμή για μάθηση αλλά διαστρεβλώνεται σε νοσηρή
περιέργεια και απόλαυση μοντέρνων αγαθών. Το ίδιο συμβαίνει και με την
ξενομανία, την άκρατη και άκριτη αποδοχή ξενικών στοιχείων με σκοπό
συνήθως την αυτοπροβολή.
9. Τάση για αλλαγή: είναι η ανάγκη του ανθρώπου για ανανέωση, αλλαγή και
νέες παραστάσεις συχνά όμως, αυτή η επιθυμία εξελίσσεται σε συνήθεια
και καταλήγει κάποτε να γίνει μόνιμη κατάσταση.

Ποιες οι συνέπειες κυριαρχίας της μόδας;

Θετικές (όταν ακολουθείται η μόδα με κάποιο μέτρο)
1. Τονίζει και ομορφαίνει, επιφανειακά έστω και προσωρινά, τα
χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος.
2. Δημιουργεί αυτοπεποίθηση και ένα γενικότερο ευάρεστο συναίσθημα, έστω
κι αν αυτό απορρέει από αίτια όχι και τόσο ουσιαστικά.
3. Αναπτύσσεται το εμπόριο και γενικά κυκλοφορεί το χρήμα.
4. Προσφέρονται θέσεις εργασίας με τη δημιουργία πολλών επαγγελμάτων
και ειδικοτήτων.

ΩΘΗΣΗ 116
 ΜΟΔΑ
Αρνητικές (όταν ακολουθείται πιστά / δουλικά η μόδα)
1. Μαζοποίηση του ανθρώπου: το άτομο, αντί να ξεχωρίζει, εξομοιώνεται με
τους άλλους και υφίσταται έτσι απώλεια της ψυχολογικής του ελευθερίας,
καθώς μετατρέπεται σε ετεροκίνητη ύπαρξη χωρίς προσωπική βούληση.
2. Εξαφάνιση της επιλεκτικής ικανότητας: αποδέχεται άκριτα αυτά που του
προτείνουν και οδηγείται έτσι στην αγορά προϊόντων αμφίβολης ποιότητας
ή χρησιμότητας.
3. Άσχημα αισθητικά αποτελέσματα: υιοθέτηση συμπεριφορών, αντιλήψεων
και προτύπων που δεν ανταποκρίνονται στην ιδιοσυστασία του ατόμου και
αλλοιώνουν την προσωπικότητά του.
4. Αλλοτρίωση του ανθρώπου: καταδυναστεύεται ο άνθρωπος, αιχμαλωτίζεται
στις επιταγές της μόδας και στερείται την ελευθερία να έχει τις απόλυτα
δικές του προτιμήσεις.
5. Σωματική και ψυχική κούραση: ο άνθρωπος εργάζεται περισσότερο, για να
έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει άφθονα υλικά αγαθά.
6. Έλλειψη ελεύθερου χρόνου: δεν διαθέτει χρόνο για ευχάριστες,
δημιουργικές και πιο ουσιαστικές δραστηριότητες.
7. Ψυχολογικές επιπτώσεις: κυριεύεται από άγχος, κυκλοθυμική διάθεση,
νευρικότητα.
8. Οικονομικές συνέπειες: σπατάλη για την απόκτηση του μοντέρνου, το οποίο
με το πέρασμα του χρόνου γίνεται κι αυτό ξεπερασμένο, και δημιουργείται
έτσι ένας φαύλος κύκλος που συνεπάγεται την οικονομική αιμορραγία του
καταναλωτή.
9. Η υποταγή στη μόδα επιφέρει ηθική στασιμότητα: το άτομο που
επικεντρώνει το ενδιαφέρον του αποκλειστικά στις επιταγές της μόδας
αποπροσανατολίζεται, εκφυλίζεται ηθικά, καταλήγει να γίνεται δούλος της
μόδας και χάνει το πραγματικό νόημα της ζωής.
10. Ατονεί το τοπικό στοιχείο και παραμερίζονται οι χαρακτηριστικές
ιδιαιτερότητες των λαών.

Ποιοι οι τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της μόδας;

1. Στροφή στην πνευματική ζωή: προσπάθεια ολοκλήρωσης της
προσωπικότητας και καλλιέργειας του πνεύματος.
2. Αλλαγή νοοτροπίας και τακτικής των ΜΜΕ: υπεύθυνη στάση, σεβασμός
προς το κοινό, προβολή υγιών προτύπων, περιορισμός των διαφημίσεων.
3. Κατάλληλη παιδεία: το άτομο μ' αυτόν τον τρόπο δε θα χειραγωγείται, αλλά
θα κρίνει, θα αξιολογεί και στη συνέχεια θα δέχεται ή θα απορρίπτει.
4. Σωστή ανατροφή από την οικογένεια -πολυδιάστατη εκπαίδευση στο
σχολείο: αυτοί οι δύο φορείς διαπαιδαγώγησης θα πρέπει να θωρακίσουν
τους νέους δίνοντας έμφαση όχι μόνο στον υλικοτεχνικό αλλά και στον
ανθρωπιστικό προσανατολισμό τους.

117 ... μαθήματα σε συνέχειες ...

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
5. Αποδοχή των θετικών στοιχείων της μόδας: ο άνθρωπος πρέπει να
ακολουθεί τη μόδα, μόνο όταν εναρμονίζεται με τις πεποιθήσεις ή τις
επιθυμίες του και να μην προσαρμόζεται ο ίδιος σε αυτή.
6. Καλλιέργεια αυτοσεβασμού: συνειδητοποίηση ότι η άκριτη υιοθέτηση των
στοιχείων της μόδας δείχνει έλλειψη αυτοεκτίμησης και πρωτοβουλίας,
εκμηδένιση της προσωπικότητας, ηθική ανελευθερία.
7. Περιορισμός της φιλαρέσκειας και της ματαιοδοξίας: ενασχόληση με πιο
ουσιαστικά και δημιουργικά πράγματα, αναζήτηση πραγματικού νοήματος
στη ζωή.
8. Συνειδητοποίηση των συνεπειών του φαινομένου: ατομική προσπάθεια και
αυτοσυγκράτηση για να ξεφύγουμε από τη μανία του καταναλωτισμού.

Ποια η ορθή στάση απέναντι στη μόδα;

Άνθρωποι με προσωπικότητα και με την αυτοπεποίθηση που τους
εξασφαλίζει η πνευματική ακτινοβολία και η ωριμότητά τους δεν έχουν ανάγκη
από τυφλή προσκόλληση στις επιταγές της μόδας, για να ενισχύσουν την
εικόνα που θα παρουσιάσουν στον κόσμο. Ωστόσο, ακολουθούν τη μόδα, αλλά
με κάποια κριτήρια και προϋποθέσεις: Έτσι,
α) υιοθετούν ορισμένα στοιχεία της μόδας, έχοντας ως γνώμονα τις προσωπικές
τους επιλογές.
β) δεν φθάνουν σε ακρότητες και εκκεντρικότητες.
γ) συνδυάζουν το μοντέρνο με το χρήσιμο και με αυτό που ταιριάζει στην
ηλικία, στο επάγγελμα, στην ιδιότητά τους κλπ.
δ) οι αγορές τους γίνονται με μέτρο και κινούνται στο πλαίσιο των οικονομικών
τους δυνατοτήτων.

ΩΘΗΣΗ 118
 ΜΟΔΑ

Κείμενο 1ο
Ευπρεπείς και απρεπείς εμφανίσεις
Από την ειδησεογραφία των τελευταίων ημερών μάθαμε για την
προσπάθεια του διευθυντού ενός λυκείου του Βόλου και του συλλόγου των
καθηγητών να επιβάλλουν ευπρέπεια στην εμφάνιση των μαθητών τους. Όσοι
έχουν καθημερινή επαφή στην τάξη και στο αμφιθέατρο με τους νεολαίους
κατανοούν και υποστηρίζουν αυτήν την προσπάθεια. Πολλοί όμως θα
διαφωνούσαν με τον κανόνα ευπρέπειας που υιοθέτησε ο σύλλογος των
καθηγητών, ότι δηλαδή το μήκος των μαλλιών πρέπει να υποδεικνύει τη
διαφορά του φύλου. Γιατί να δεχθεί κανείς με τέτοιο τρόπο αυτόν τον κανόνα
όταν η φύση δείχνει τη διαφορά με τον καλύτερο τρόπο;
Προτού υιοθετήσουμε κανόνες ευπρεπούς εμφάνισης πρέπει να ορίσουμε
τον όρο "ευπρεπής εμφάνιση". Τι σημαίνει λοιπόν, ευπρεπής εμφάνιση; Ο
ετυμολογικός ορισμός δε βοηθάει σημαντικά και ένας λειτουργικός ορισμός
είναι, όπως σε όλες τις περιπτώσεις, δύσκολος. Έχω όμως δύο συμβάντα, από
προσωπική εμπειρία, που μπορούν να βοηθήσουν. Το πρώτο συμβάν έλαβε
χώρα πριν από αρκετά χρόνια κατά τον μήνα Ιούνιο, όταν ένας φοιτητής
εμφανίστηκε στο γραφείο μου με μπλουζάκι χωρίς μανίκια, μαγιό και
σαγιονάρες (μάλλον πήγαινε στη θάλασσα), για να ρωτήσει πότε θα
ανακοινωθούν τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Η απάντησή μου ήταν: «Φύγε
και έλα ξανά ντυμένος ευπρεπώς». Ξαφνιάστηκε και με ρώτησε τι έχει η
εμφάνισή του. Αντί απαντήσεως, τον ρώτησα πώς θα αισθανόταν εκείνος αν
εγώ πήγαινα στο αμφιθέατρο για μάθημα με την ίδια περιβολή. Απάντησε ότι
θα αισθανόταν προσβεβλημένος, όπως δηλαδή αισθάνθηκα και εγώ εξαιτίας
της δικής του εμφάνισης.
Το δεύτερο συμβάν έλαβε χώρα στην αίθουσα της Συγκλήτου πριν από
πολλά χρόνια, όταν οι φοιτητές είχαν μια κοινή εμφάνιση, αυτή που ταίριαζε
στο πολιτικό κλίμα της εποχής, δηλαδή χακί αμπέχονο, μπλουτζίν, μακριά μαλ-
λιά, μακριά γένια. Σε μια, λοιπόν, συνεδρίαση της Συγκλήτου ένας φοιτητής,
νομίζω λεγόταν Ματθαιουδάκης (το πρόσωπο είναι υπαρκτό), εμφανίστηκε με
άψογο λευκό κοστούμι, κόκκινη γραβάτα και κρεμ καπέλο. Οι άλλοι φοιτητές
επιδοκίμασαν και απόλαυσαν την εμφάνιση του συναδέλφου τους. Οι καθηγη-
τές θεώρησαν την εμφάνιση του φοιτητή προσβλητική γιατί νόμισαν, και ίσως
έτσι ήταν, ότι ο φοιτητής αυτός μας ειρωνευόταν και μας διακωμωδούσε.
Τι συμπεράσματα βγαίνουν από τα παραπάνω συμβάντα; Πρώτον, δεν
υπάρχει αντικειμενικό μέτρο για την ευπρεπή εμφάνιση. Δύο τελείως αντίθετες
εμφανίσεις μπορεί να είναι εξίσου απρεπείς, ενώ η ίδια εμφάνιση μπορεί να εί-
ναι άλλοτε ευπρεπής και άλλοτε απρεπής.
Δεύτερον, θεωρώ ότι η εμφάνιση ενός ατόμου είναι απρεπής όταν, με
δεδομένες τις συνθήκες του χώρου, της επικρατούσας κατάστασης, των
απόψεών μου και των συνηθειών μου, αισθάνομαι πως η εμφάνιση αυτή με
119 ... μαθήματα σε συνέχειες ...
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
προσβάλλει ως άτομο με τις συγκεκριμένες μου ιδιότητες. Αν ήμουν καθηγητής
της κολύμβησης, ίσως να μη με ενοχλούσε η εμφάνιση του φοιτητή με το μαγιό
και τις σαγιονάρες.
Τρίτον, το ευπρεπές της εμφάνισης έχει σχέση με την πρόθεση του
ατόμου. Αν κάποιος έρχεται να με δει επιλέγοντας μια εμφάνιση με σκοπό να
με προσβάλλει ή να με προκαλέσει, τότε όποια κι αν είναι αυτή η εμφάνιση
είναι απρεπής.
Είναι φανερό ότι, παρ' ότι υπάρχουν όρια μέσα στα οποία μπορεί να τοπο-
θετηθεί η ευπρεπής εμφάνιση, δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ικανοποιητική
ακρίβεια. Αξίζει όμως να παρατηρηθεί ότι η ευπρέπεια διδάσκεται, όχι βέβαια
με λόγια, αλλά με το παράδειγμα. Όταν οι καθηγητές είναι περιποιημένοι, κα-
θαροί, καλοχτενισμένοι, φρεσκοξυρισμένοι, καλοντυμένοι και ανεξάρτητα από
το προσωπικό στυλ του καθενός (ή της καθεμιάς) δείχνουν ότι με την ευπρεπή
παρουσία τους τιμούν και σέβονται τους μαθητές τους, τότε είναι πολύ πιθανόν
ανάλογη να είναι και η εμφάνιση των μαθητών. Αντίθετα, αν οι καθηγητές εμ-
φανίζονται στο σχολείο ασουλούπωτοι, αγουροξυπνημένοι, αξύριστοι, αχτένι-
στοι, αδιάφοροι για την εμφάνισή τους και για τα αισθήματα που προκαλούν
στους μαθητές τους, τότε είναι πολύ πιθανόν την ίδια αδιαφορία να δείξουν και
οι μαθητές.
Η ευπρέπεια είναι κολλητική.
(Θ. Π. Λιανός)

Κείμενο 2ο

Ο άνθρωπος και το φόρεμα

Το φόρεμα (ανθρώπινη επινόηση και φροντίδα) ως προστασία και
στολισμός αποτελειώνει και επισφραγίζει το «πρόσωπό» μας, το συμπληρώνει
και το παρουσιάζει. Το πώς ντύνομε το σώμα μας (από την κεφαλή έως τα
πόδια), με τι υλικά και με ποιο τρόπο, δεν είναι καθόλου ασήμαντο ή τυχαίο
γεγονός για την υπόστασή μας, τη «δημόσια» και την «ιδιωτική». Αποτελεί
μέρος του εαυτού μας, την προβολή του προς τα έξω, και εκφράζει την
προσωπική μας υφή: το πώς θέλουμε να μας βλέπουν - οι άλλοι και τα δικά μας
μάτια. Γδύνετε έναν άνθρωπο (στο ιατρείο, στο στρατόπεδο, στη φυλακή) και
χάνει αμέσως την αυτοπεποίθηση, τη δύναμη, το γόητρό του. Έχει την
εντύπωση ότι του αφαιρέσατε και κρατάτε στα χέρια σας όχι απλώς το
περίβλημα, αλλά ένα μεγάλο μέρος από την ουσία του. Ότι τον ακρωτηριάσατε.
Φαντάζεστε ότι μπορεί να επιβληθεί, να έχει συνείδηση του εαυτού του
«πλήρη», να ασκήσει την εξουσία ή την αποστολή του ένας αξιωματικός χωρίς
στολή, ένας παπάς δίχως ράσο, ένας δικαστής ντυμένος όπως ο
κατηγορούμενος; Ο Carlyle, θαρρώ, προτείνει κάπου να κάνομε ένα μικρό
«νοερό πείραμα», για να βεβαιωθούμε πόσο αξίζουν οι μεγάλοι τιτλούχοι της
κοινωνίας, εκείνοι που η σύμβαση και ο εθισμός τους έχει υψώσει σε θέσεις
μεγαλοσύνης και ισχύος: υποθέσετε - λέει - ότι σε μια soirée de gala της Όπερας
ΩΘΗΣΗ 120
 ΜΟΔΑ
.
πέφτουν και εξαφανίζονται τα ρούχα όλων των θεατών μπορείτε πια να
ξεχωρίσετε τον βασιλέα από τον ταξιθέτη, τη στρατηγίνα από τη σιδερώτρια
της σκηνής;... Μαζί με το φόρεμα πάει και ο κοινωνικός διαφορισμός .
αποτέλεσμα: η πλήρης εξομοίωση, το αριθμητικό πλήθος.
Στις αρχαίες κοινωνίες, στους λαούς τους πρωτόγονους όχι μόνο το
επίσημο φόρεμα (του φύλαρχου, του ιερέα, του μάντη κτλ.), αλλά και το
καθημερινό λογαριάζεται πολύ. Πιστεύεται ότι είναι μέρος του ανθρώπου που
το φορεί, συνέχεια, απόληξή του. Ότι μετέχει στην ουσία του, έχει εμποτισθεί
απ’ αυτήν, όπως οι τρίχες του σώματος ή τα νύχια. Και γι’ αυτό, εάν κατορθώσει
κανείς να προμηθευτεί έστω και ένα κομματάκι από το ρούχο του εχθρού ή του
αγαπημένου του, μπορεί να τον κάνει (με τη δύναμη της μαγείας) υποχείριό
του. Ο πρωτόγονος (και με τη νοοτροπία του σκέπτονται και ενεργούν πάρα
πολλοί, ακόμη και μέσα στις πιο εξελιγμένες κοινωνίες) φοβάται και «φυλάει»
τα ρούχα του. Όπως και την απεικόνιση, το είδωλό του. Περιέχουν, κατά
κάποιον τρόπο, την υπόστασή του, και όταν τα παραδίνει, ή του τα αρπάζουν,
πιστεύει ότι έχει εκχωρήσει ένα μέρος του εαυτού του στη διάκριση του άλλου
και βρίσκεται πια κάτω από τον έλεγχό του.
Όχι λοιπόν δεν κάνει, αλλά ίσα - ίσα το ράσο κάνει τον παπά. Όταν
αλλάζετε το φόρεμά σας, αισθάνεστε διαφορετικός. Βάζετε τα γιορτινά σας και
αμέσως διάθεση και συμπεριφορά γίνεται πανηγυρική . ντύνεστε στο χακί, και
ένας άλλος τύπος ανθρώπου σχηματίζεται μέσα σας: ο στρατιώτης . τα μαύρα
ρούχα δεν ταιριάζουν απλώς, συνθέτουν το πένθος σας . για να νιώσετε την
εξοχή, το βουνό, τη θάλασσα, πρέπει να πετάξετε το συνηθισμένο και να
βάλετε το εκδρομικό σας κουστούμι. Με την ίδια αμφίεση δεν μπορείτε να
ζήσετε διαφορετικές καταστάσεις ζωής. Στην ανάγκη, μεταβάλλετε μια
λεπτομέρεια (ανασηκώνετε το καπέλο ή τα μανίκια σας, πετάτε το σακάκι ή
ξεκουμπώνετε το πουκάμισό σας) και βρίσκετε την αντιστοιχία του εσωτερικού
με το εξωτερικό σας.
Πόσο η εξωτερική εμφάνιση (φόρεμα προπάντων αλλά και κόμμωση,
στάση, περπάτημα) είναι συνάρτηση της εσωτερικής μας δομής, φαίνεται από
το γεγονός ότι και μόνο από τον τρόπο που ντύνεται ένας άνθρωπος μπορεί να
μαντέψει κανείς το επάγγελμα, την κοινωνική θέση, την παιδεία του, αλλά και
πολλές πτυχές του χαρακτήρα του: το βάθος της ψυχής του, τις βλέψεις και τις
επιδιώξεις του, τις διαστάσεις του αισθηματικού του κόσμου, το τι θέλει και
μπορεί να πάρει και να δώσει στη ζωή, το πόσο εμπιστεύεται τον εαυτό του και
τους άλλους ανθρώπους, αν λογαριάζει ή όχι τα μέτρα και τις συνήθειες του
συλλογικού βίου. Άλλοτε (π.χ. στους μεσαιωνικούς χρόνους της Ευρώπης)
υπήρχε μεγάλη ελευθερία στο ντύσιμο, και ο καθένας έδειχνε, μαζί με το
γούστο, και τη φαντασία του στην μορφή και στα χρώματα των φορεμάτων του.
(Κάτι που τώρα θεωρείται μόνο προνόμιο των γυναικών). Αλλά και σήμερα που
το φόρεμα έχει σε μεγάλη κλίμακα διεθνοποιηθεί και τυποποιηθεί, υπάρχουν
μεγάλα περιθώρια για την πρωτοβουλία μας. Και ένα οξύ βλέμμα μπορεί από
την αμφίεση και μόνο να ξεχωρίσει τον φιλάρεσκο από τον αδιάφορο . τον
ματαιόδοξο από τον ταπεινό. τον επιτηδευμένο και περίπλοκο από τον αφελή
και απλό. εκείνον που ζητεί να πάρει από τους άλλους σημασία, απ’ αυτόν που
121 ... μαθήματα σε συνέχειες ...
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
γνωρίζει ότι την έχει. τον ασταθή και αβέβαιο από τον ήσυχο και σίγουρο . τον
άνθρωπο της άμεσης και γρήγορης εντύπωσης από ’κείνον που ξέρει και
προτιμά να περιμένει. αυτόν που δεν εννοεί να παραιτηθεί και επιμένει στις
χαρές της ζωής, απ’ αυτόν που αποφάσισε ή προσποιείται ότι θέλει να
συνθηκολογήσει με τον κάματο, τις απογοητεύσεις ή την ευπρέπεια, και ούτω
καθεξής.
Ακόμα και όταν συμβεί μια βαθιά και απότομη μεταβολή στη δημόσια ή
στην ιδιωτική ζωή ενός ανθρώπου, μια περιπλοκή απροσδόκητη, μια κρίση
(όταν κλείσει π.χ. μια πόρτα και σκοτεινιάσει, ή ανοίξει ένα παράθυρο και
φωτισθεί, ευωδιάσει ο αισθηματικός του κόσμος), η αλλαγή θα σημειωθεί και
στην αμφίεσή του: το φόρεμα βαραίνει ή αλαφρώνει, εγκαταλείπεται ή γίνεται
αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας, προσαρμόζεται στη νέα κατάσταση ή
ετοιμάζεται να την απεικονίσει. Τις πιο πολλές φορές οι μεταπτώσεις αυτές
γίνονται χωρίς να τις επιδιώξουν εμπρόθετα ή και να τις προσέξουν οι φορείς
τους. Η παρόρμηση έρχεται μόνη της, από «μέσα», και το αποτέλεσμα γίνεται
αντιληπτό άμα οριστικοποιηθεί.
Μια τελευταία παρατήρηση: την προσδιοριστική, την περιοριστική δύναμη
του φορέματος την αισθανόμαστε όταν ανταλλάσσουμε το αληθινό μ’ ένα
ψεύτικο- που μας κρύβει. Π.χ. στην αποκριάτικη αμφίεση. Τότε έχομε το
αίσθημα ότι αποδεσμευτήκαμε, αποβάλαμε ένα μέρος του εαυτού μας, εκείνο
που έχουμε συνθέσει για να το θεωρούν οι άλλοι (και μεις οι ίδιοι) πρόσωπό
μας, και μπορούμε πια να παίζουμε ένα ρόλο -αυτόν που δεν έχομε καθόλου ή
συχνά το θάρρος ή την ευκαιρία να υποδυθούμε στην καθημερινή ζωή. Εάν μας
αποσπάσουν την ψεύτικη περιβολή, ξαναγυρίζουμε στην τάξη και στη
νηφαλιότητα - η παρένθεση έχει κλείσει...
...Το φόρεμα παρατηρεί ο J. Stoetzel, αποτελεί στοιχείο απαραίτητο τόσο
της φυσικής όσο και της κοινωνικής «συνείδησης του εγώ» (αυτοσυνείδησης). Το
σώμα καθαυτό είναι κάτι ατελείωτο, λειψό, ατελές χωρίς το φόρεμα που το
ντύνει. «Η γυμνότητα γίνεται αισθητή ως απουσία, ως αληθινή στέρηση». «Οι
ιδιότητες του φορέματος υποκατασταίνονται στις σωματικές ιδιότητες κ’ έτσι
μπαίνουν μέσα στη συνείδηση του εγώ. Το φαρδύ παλτό δίνει όχι μόνο στο
θεατή, αλλά και στο ίδιο το υποκείμενο μιαν εντύπωση του προσώπου του».
Εξάλλου είναι ολοφάνερο το τι οφείλει στο φόρεμα η συνείδηση του κοινωνικού
ρόλου. «Μας φτάνει να κοιτάξουμε τον εαυτό μας, να τον αισθανθούμε μέσα
στα φορέματά μας, για να ξέρουμε τι είμαστε: αστοί μέσα στο πανωφόρι,
εργάτες κάτω από το σκούφο, αγρότες απάνω στα χοντρά παπούτσια... Επειδή
φορώ ορισμένη στολή, οι άλλοι με μεταχειρίζονται κατά τη θέση μου και έτσι
αποκτώ κοινωνική συνείδηση του εαυτού μου με αυτή τη συμπεριφορά των
άλλων απέναντί μου, συμπεριφορά που προκαλεί το ντύσιμό μου».
Και από την άποψη λοιπόν του φορέματος προβάλλει για τον ψυχολόγο η
αιώνια απορία: στον άνθρωπο χωρίζεται το πρόσωπο από το προσωπείο; Πού
τελειώνει το πρώτο και αρχίζει το δεύτερο;
(Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία,
Ο άνθρωπος και το φόρεμα)

ΩΘΗΣΗ 122
 ΜΟΔΑ

Ερωτήσεις
1. Ποια η σχέση μόδας και εμφάνισης; Με ποια κριτήρια χαρακτηρίζουμε μια
εμφάνιση ευπρεπή ή απρεπή σύμφωνα με το πρώτο κείμενο;
2. Ποιος είναι κατά το συγγραφέα του δεύτερου κειμένου ο ρόλος του
φορέματος για τη διάθεση και τη συμπεριφορά των ανθρώπων και με ποια
παραδείγματα υποστηρίζει τη θέση του;
3. Ποιο ρόλο παίζει, κατά τη γνώμη σας, η ενδυμασία (το φόρεμα- η στολή-τα
ρούχα "της μόδας") στη συμπεριφορά και στην ψυχολογία του ανθρώπου;

123 ... μαθήματα σε συνέχειες ...

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

Κείμενο 1ο
Δύο είναι οι εχθροί του ανθρώπου, έλεγε ο Πλάτων: ο πλούτος και η
φτώχεια. Ο πλούτος γιατί διαφθείρει με τη μαλθακότητα που ενσπείρει στις
ψυχές και η φτώχεια, γιατί σπρώχνει (με τα βάσανα...) στην ξεδιαντροπιά.
Δύο χιλιάδες χρόνια έχουν περάσει από τότε και όμως πολλοί άνθρωποι
είναι ευάλωτοι στην άμετρη επιδίωξή του και στη μεγάλη σχετικά κατανάλωσή
του· κατανάλωση δηλαδή γι' απολαύσεις όχι απαραίτητες αλλά "τεχνητές",
φιλάρεσκες, εγωπαθείς. Αυτήν ακριβώς την τάση του ανθρώπου
χαρακτηρίζουμε πολυτέλεια, καρπός της απληστίας και της πλεονεξίας του
σύγχρονου ανθρώπου, που έχει πάρει μάλιστα διαστάσεις "προκλητικής
επιδημίας" στις κοινωνίες του πλανήτη μας, τη στιγμή μάλιστα που τα τρία
τέταρτα της ανθρωπότητας δεν τρέφονται ικανοποιητικά.
Και δεν μιλάμε μόνο για την υλική πολυτέλεια, διατροφή, ενδυμασία και
διάφορα άλλα αγαθά αλλά και για την "ψυχολογική πολυτέλεια", που
εδράζεται στη διασκέδαση (κάθε είδους), στην επιδειξιομανία, στους τρόπους
γενικά εκδηλώσεων και ενεργειών των ανθρώπων.
Για να μη φανούμε μονόπλευροι και αναχρονιστικοί στη μέχρι τώρα θέση
μας (αναχρονιστικοί, ότι δήθεν επιζητούμε τη φτώχεια... ή το γεγονός ότι η
έννοια της πολυτέλειας είναι σχετική με την εποχή και το επικρατούν πνεύμα,
π.χ. το περιττό μιας γενιάς, μπορεί να γίνει το απαραίτητο της προσεχούς
περιόδου) και μονόπλευροι, ότι ανεξαιρέτως καταδικάζουμε την πολυτέλεια,
σπεύδουμε να διαγράψουμε πρώτα τα θετικά στοιχεία της πολυτέλειας (όχι
άμετρης).
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η ζήτηση των ανθρώπων για
μεγαλύτερη ποικιλία και καλύτερη ποιότητα αγαθών, έπαιξε σημαντικό ρόλο
στην ιστορία της οικονομικής εξέλιξης. Αυτό σημαίνει δραστηριοποίηση,
ενεργοποίηση και αποδοτικότητα των ανθρώπων, μεγαλύτερη απαλλαγή από
την επικυριαρχία της φύσης, δημιουργία κοινωνικοπολιτικών κινημάτων για
δικαιότερη κατανομή πλούτου, περισσότερη ισότητα και δικαιοσύνη. Τα
παραδείγματα εκφυλιστικής και σκανδαλώδους πολυτέλειας της Ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας και των Βερσαλλιών πριν από τη Γαλλική επανάσταση, είναι
αρκετά διαφωτιστικά. Σήμερα, βέβαια, έχουμε μιαν επέκταση της τάσης
πολυτέλειας σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Φοβούμαι όμως ότι η τάση αυτή,
όχι μόνο είναι "κατασκευασμένη" από τα διαφημιστικά καλέσματα της εποχής
μας, αλλά αγγίζει και τα όρια του σκανδάλου, όταν γύρω μας άνθρωποι δεν
είναι σε θέση να εκπληρώσουν βασικές τους ανάγκες. Μοιραίο λοιπόν το αρνη-
τικό αποτέλεσμα αυτής της άμετρης και άπληστης, επιδεικτικής και εγωιστικής
πολυτέλειας. Στον οικονομικό τομέα έχουμε διοχέτευση κεφαλαίου-εργασίας σε
μη αναγκαίες χρήσεις, με αποτέλεσμα την αύξηση των δαπανών πολυτέλειας
αντί για αύξηση των επενδύσεων σε παραγωγικούς και κοινωνικούς-
πολιτιστικούς σκοπούς. Αυτό επιφέρει κλυδωνισμούς στην κοινωνία, κοινωνικές
ΩΘΗΣΗ 124
 ΜΟΔΑ
αναταραχές και συγκρούσεις από την "πρόκληση - ερεθισμό" των κατώτερων
κοινωνικών στρωμάτων. Σαν να μην έφταναν αυτά, παρατηρούμε μια
αχαλίνωτη κερδοσκοπία των μεγάλων ιδίως επιχειρήσεων, μεγάλης έκτασης
νοθεία των αγαθών όλων των ειδών, άλογη σπατάλη και καταστροφή των
φυσικών πόρων και γενικά οικονομικές- κοινωνικές-πολιτικές κρίσεις και
αδιέξοδα.
Όλα αυτά με τη σειρά τους επιφέρουν ψυχολογικές και ηθικές επιπτώσεις
στα άτομα. Ανία, κορεσμό, ματαιοδοξία, επιδειξιομανία, κενότητα εσωτερικού
κόσμου, άγχος, μελαγχολία, υποκρισία, αναισθησία, αντιανθρωπιστικά
αισθήματα. Το άτομο διακρίνεται πλέον από έλλειψη ηθικής υπόστασης, και με
αλλοτριωμένη προσωπικότητα προχωρεί με άνομα και αθέμιτα μέσα στην
εκπλήρωση εγωιστικών σκοπών και επιδιώξεων.
Η ενασχόληση λοιπόν με το καθημερινό κέρδος, η καταβρόχθιση
φαγητών, ποτών και σαρκικών ηδονών, οδηγεί στη δουλεία το σημερινό
άνθρωπο. Η ψυχή του κρέμεται από την πολυτέλεια, η οποία αποτελεί πλέον γι'
αυτόν την αλλοτριωμένη μορφή του προσανατολισμού του προς το μέλλον. Η
πολυτέλεια δηλαδή γίνεται "μόδα" και η μόδα τυραννεί σώμα, ψυχή και νου.
Βρισκόμαστε επομένως, μπροστά στην αδήριτη ανάγκη περιορισμού των
σπαταλών, μέσα σε ρεαλιστικά και ορθολογικά πλαίσια, ώστε να βγούμε από
την παραζάλη της πολυτέλειας και να ξαναβρούμε το χαμένο μας εαυτό.

Ασκήσεις κατανόησης και σύνθεσης πληροφοριών

1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται τόσο στα αρνητικά όσο και στα
θετικά στοιχεία της πολυτέλειας. Να γράψετε δύο παραγράφους για τα
θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της πολυτέλειας αντίστοιχα:

Θετικά στοιχεία:

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

Αρνητικά στοιχεία:

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

125 ... μαθήματα σε συνέχειες ...

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

2. Να δώσετε συνώνυμα και αντώνυμα για όσες από τις παρακάτω λέξεις
υπάρχουν:

Λέξεις Συνώνυμα Αντώνυμα

ευάλωτος __________________ __________________
φιλάρεσκες __________________ __________________
εδράζεται __________________ __________________
αναχρονιστικοί __________________ __________________
εκφυλιστική __________________ __________________
κορεσμός __________________ __________________
ματαιοδοξία __________________ __________________

3. α) Να σχολιάσετε την παρακάτω άποψη σ' ένα κείμενο 250 λέξεων περίπου:
"Η πολυτέλεια γίνεται μόδα και η μόδα τυραννεί σώμα, ψυχή και νου".
Το κείμενό σας πρόκειται να δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου σας.

β) Να απαντήσετε στο παρακάτω ερώτημα γράφοντας ένα κείμενο δύο

νοηματικών ενοτήτων: "Ποιοι, κατά τη γνώμη σας, είναι οι σκοποί της
μόδας και ποια τα αποτελέσματά της;"

Κείμενο 2ο
Ν' ακολουθείς τη μόδα ή όχι;
Ιδού το σύγχρονο πρόβλημα του ανθρώπου. Αν αυτό το ψευτοδίλημμα δεν
είναι σημείο κοινωνικού και ψυχολογικού φασισμού, κομφορμισμού,
μαζοποίησης, ομαδοποίησης, αλλοτρίωσης και δογματισμού της μόδας, τότε τι
είναι; Και μπορεί η απληστία, η βουλιμία, η εκμετάλλευση, ο αποθησαυριστικός
χαρακτήρας του σημερινού ανθρώπου, του αποπνευματοποιημένου, με τον
χρησιμοθηρικό και ωφελιμιστικό τρόπο σκέψης να μην ακολουθήσει τη μόδα, το
είδωλο της ευτυχίας του; Μπορεί ο σημερινός αυτός άνθρωπος ν' αντισταθεί
στην «ψυχαγωγία», την προπαγάνδα, κατά τον Πλάτωνα, που αιχμαλωτίζει τις
ψυχές των ανθρώπων προς όφελος των εμπόρων;
Φυσικά όχι. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος «γυμνός» από πνεύμα, ψυχή,
αξίες και αρχές, «ντύνεται» με τη μόδα εμπορικές και καταναλωτικές αξίες.
Παρ' όλα αυτά όμως, θα μου πείτε, δεν υπάρχουν άτομα που αδιαφορούν
για τις επιταγές της μόδας (ή τουλάχιστον υιοθετούν κάθε φορά ορισμένα μόνο
στοιχεία της) και ντύνονται σύμφωνα με τις δικές τους προτιμήσεις;

ΩΘΗΣΗ 126
 ΜΟΔΑ
Φυσικά και υπάρχουν και... αλίμονο αν δεν υπήρχαν τότε θα 'χαμε γίνει
όλοι ανεξαρτήτως δούλοι μέσα στην «ελευθερία του πολιτισμού μας...».
Πώς συμβαίνει όμως αυτό, δηλ. ποια άτομα είναι εκείνα που μπορούν να
χαλιναγωγούν τη μόδα; Μα φυσικά ο προσωπικά ελεύθερος, ο υπεύθυνος και
πνευματικά έντιμος που ξέρει ανά πάσα στιγμή να λέει το μεγάλο «ΝΑΙ» ή το
μεγάλο «ΟΧΙ», ο άνθρωπος του χρέους και του καθήκοντος. Αυτοί οι άνθρωποι,
θα λέγαμε, «έχουν γίνει οι ίδιοι μόδα» και προσπαθούν να ξυπνήσουν το
σημερινό άνθρωπο από τον πνευματικό - ψυχικό λήθαργο και να φωτίσουν τις
σκοτεινές συνειδήσεις.
Είναι λίγοι, θα μου πείτε. Εγώ λέω είναι πολλοί. Έστω όμως. Είναι οι
μοναδικοί πραγματικά ελεύθεροι άνθρωποι, που δεν βλέπουν τον άλλο με την
έννοια της «αριθμητικής ταυτότητας». Είναι οι μόνοι ΠΑΡΟΝΤΕΣ στο
προσκλητήριο των καιρών. Όλοι οι υπόλοιποι, μολονότι είναι παρόντες,
«απουσιάζουν...».
Η μόδα και οι ... Αρχαίοι μας
«... θλιβερή, απατηλή, ταπεινή, ανάρμοστη σ' ελεύθερους, γιατί εξαπατά
με σχήματα και χρώματα, με στιλπνότατα ενδύματα, ώστε κάνει τους
ανθρώπους να παραμελούν το δια γυμναστικής αποκτημένο ιδανικό και θέλουν
ν' αποκτήσουν ένα ξένο ιδανικό» (Πλάτων, Γοργίας).
«Ενδύματα αλαζονείας στους αμόρφωτους. Τα είδωλα, κατάλληλα για
επίδειξη ενδυμάτων, αλλά δεν έχουν ψυχή» (Δημόκριτος).

Ερωτήσεις
1. Ποιες ομάδες ανθρώπων διακρίνει ο συγγραφέας του κειμένου και πώς
αντιδρά καθεμιά από αυτές στο φαινόμενο της μόδας;

................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
............................................................................. ..................................................................................

2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις στην πρώτη στήλη με τη σημασία τους στη

δεύτερη:

δυνατός που μπορεί να γίνει/ προαιρετικός

δυναμικός που δίνει δύναμη
δυνητικός που έχει δύναμη
δυναμωτικός που έχει σχέση με τη δυναστεία
δυναστευτικός που έχει δύναμη, ορμή, τόλμη.

127 ... μαθήματα σε συνέχειες ...

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
δυναστικός που είναι δεσποτικός, τυραννικός
3. Πιστεύετε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ μόδας και καλών τεχνών. Να
αναπτύξετε τη θέση σας σε μία παράγραφο.

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
................................................................................................................... ..........................................

ΩΘΗΣΗ 128
 ΜΟΔΑ

Κείμενο
Το αέναο Πάσχα
Έχει ειπωθεί πως ο καταναλωτισμός σπρώχνει το ένστικτο της
ιδιοκτησίας ως τα άκρα, πως υποδουλώνει τον άνθρωπο στα πράγματα. Κι
όμως, δεν βιώνουμε τόσο την κουλτούρα του έχειν όσο την κουλτούρα της
κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Τα αγαθά πρέπει να αναλώνονται, η
καταστροφή τους είναι προσχεδιασμένη, η προσωρινότητά τους
.
προγραμματισμένη, ενώ η κατοχή εξυπονοεί τη διάρκεια τα αντικείμενα
γίνονται γρήγορα ντεμοντέ κι αντικαθίστανται αμέσως από καινούρια που
αστραποβολούν για λίγο, προτού ξεπεραστούν και αυτά με τη σειρά τους. Τα
αγοράζουμε μόνο και μόνο για να τα φθείρουμε και να αγοράσουμε άλλα. Ο
εκπεσμός τους πρέπει να είναι γρήγορος, γενικός, επειδή ο πλούτος μας
συνδέεται με τη σπατάλη, όχι με τη διατήρηση. Μες στην καταστροφική μανία
των ταραχοποιών στις μεγάλες διαδηλώσεις, μες την ηδονή που τους προκαλεί
η λεηλάτηση των μαγαζιών, η πυρπόληση των αυτοκινήτων, δεν θα πρέπει να
δούμε μια προσχώρηση στη λογική του συστήματος; Ο βανδαλισμός είναι μια
ακούσια απόδοση τιμής στην κοινωνία μας, μια και τα εμπορεύματα είναι
προορισμένα να καταστραφούν και να αντικατασταθούν. Οι βάνδαλοι είναι οι
πολύ βιαστικοί καταναλωτές που υπερπηδούν τα ενδιάμεσα στάδια. Κατά ένα
περίεργο τρόπο, ο δεδομένος υλισμός του κόσμου μας είναι αντιφατικός, αφού
πρώτα μας ωθεί να απαλλαγούμε από αυτό που μας ανήκει. Τα μόνα που
διατηρούνται πραγματικά είναι τα απορρίμματα, προορισμένα για μια
γκροτέσκα αιωνιότητα: λένε πως το προσδόκιμο της διατήρησης μιας
συνθετικής παιδικής πάνας είναι 72 χρόνια και στο Σαν Χοσέ της Καλιφόρνιας
έχει ιδρυθεί ένα μουσείο σκουπιδιών!
Ο αφανισμός είναι ευφραντικός, γιατί αναγγέλλει την αυγή μιας
ανανέωσης. Το θαυμαστό σε αυτήν την περίπτωση είναι πως τα πράγματα
πεθαίνουν για να ξαναγεννηθούν: η διάλυσή τους είναι τεχνικά υπολογισμένη,
η διατήρησή τους θα μας εξουθένωνε, θα μας στερούσε από αυτήν την τρελή
ηδονή, έχουμε έναν κόσμο που αλλάζει για να μην αλλάξουμε εμείς. Η
κατανάλωση είναι μια ελάσσων θρησκεία, η πίστη στη διηνεκή ανάσταση των
πραγμάτων, όπου το σουπερμάρκετ είναι η Εκκλησία και η διαφήμιση το
Ευαγγέλιο. Η λειτουργία της μόδας είναι η παρώδηση του μοντερνισμού: ρήξη
και ανανέωση. Όμως η ρήξη είναι απαλότατη και η ανανέωση μικροσκοπική:
είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα που επανέρχεται με διαφορετική μάσκα.
Χρειαζόμαστε κάτι καινούριο που να μοιάζει με το παλιό, που να μας εκπλήσσει
δίχως να μας αιφνιδιάζει. Και ο νεωτερισμός εξαντλείται στα επουσιώδη, στις
μικρές τροποποιήσεις (παραδόξως η ποικιλία του αποτελεί, μερικές φορές,
εμπόδιο για τον αγοραστή). Αυτή η αναταραχή ισοδυναμεί με μια οιονεί
ακινησία και όσο περισσότερο οι μόδες, τα γκάτζετ ξεπερνιούνται με μια
ιλιγγιώδη ταχύτητα, τόσο περισσότερο το σύνολο δείχνει στατικό.
Δημιουργούμε μια επίφαση αιωνιότητας πάνω στο φθαρτό: και ο σκοπός αυτής
129 ... μαθήματα σε συνέχειες ...
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
της επιφανειακής αναταραχής είναι να υφαίνει μια συνέχεια δίχως κενά, να
βουλώσει τις τρύπες της ιστορίας μας, να συρράψει τα σκόρπια σπαράγματα
του χρόνου, να μας περισπά για να μην αποπροσανατολιστούμε.
Υπάρχει μια καίρια στιγμή μέσα σε αυτόν τον κύκλο: η στιγμή της
εμφάνισης του αντικειμένου, μια εμφάνιση που εξυμνείται κάθε εβδομάδα,
κάθε μέρα από τα ΜΜΕ. Το καινούριο αδιάβροχο ρολόι κουάρτζ μέσα στο νερό
της μπανιέρας, τα καινούρια μουσικά παπούτσια για μωρά, το καινούριο
στερεοφωνικό που αποδίδει τέλεια τον ήχο, πάντα το ίδιο πανηγύρι όπου
γιορτάζεται η συνάντηση του καινούριου με το ήδη γνωστό. Όταν το
αντικείμενο πρωτοεμφανίζεται, είναι η μέρα της δόξας του, της αγιοποίησής
του, μια στέψη όλο υποσχέσεις, ακτινοβολεί εξαίσια προτού να μπαγιατέψει.
Εδώ η τεχνο-επιστημονική εφευρετικότητα της κοινωνίας μας βρίσκει τη
δικαίωσή της. Στο απέραντο παζάρι των ήδη υπαρχόντων πραγμάτων, ο θεός
της Ανανέωσης προσθέτει ώρα με την ώρα τα μπιμπελό του που η πρωτοτυπία
τους έγκειται συνήθως στην προσθήκη κάποιας λεπτομέρειας δίκην
ουσιαστικής διαφοράς. Έχουμε να κάνουμε με μιαν ατέρμονη διαδικασία που
συνίσταται στην άλεση του πρωτόφαντου με το γνωστό, με μιαν ανεξάντλητη
θεία πρόνοια που γεμίζει ασφυκτικά τους τιμοκαταλόγους και τις βιτρίνες των
καταστημάτων με όλο αυτό το μπιχλιμπιδομάνι που μας διασκεδάζει, μας
καθησυχάζει. Το γιορτάσι της προόδου δεν σταματά ποτέ, μας σώζει από το
διπλό αδιέξοδο της αγωνίας - δεν υπάρχει κενό- και του κορεσμού, μια και η
επιθυμία κεντρίζεται αδιάκοπα.
Μες τα μαγαζιά, τα γεμάτα ως τα μπούνια με τα κουτιά και τα δώρα, τα
πλήθη δεν πηγαίνουν μονάχα για το ντύσιμο, την τροφή, την επίπλωση, τη
θέρμανσή τους, αλλά και για να γευτούν την ευτυχία, να αποσοβήσουν την
ανησυχία τους. Αυτός ο κόσμος που, μες στην εκκεντρικότητά του, αποκτά
μερικές φορές ένα είδος παράδοξης ομορφιάς, δεν μας θέτει κανένα ερώτημα,
φέρνει μονάχα απαντήσεις, μας απλώνει τα μονίμως γεμάτα χέρια του. Αυτές
οι εστίες άφατης αγαλλίασης, όπως είναι τα τεράστια εμπορικά κέντρα, τα
Megamarts των αμερικανικών προαστίων, εκφράζουν μια διάρκεια που δεν είναι
η διάρκεια της συνηθισμένης ζωής, μας υποβάλλουν την ιδέα των ατελεύτητων
πόρων, μιας αστείρευτης πηγής κάθε είδους αγαθών (το μεγαλύτερο εμπορικό
κέντρο των ΗΠΑ βρίσκεται στη Μινεάπολη και καλύπτει μια έκταση που
αντιστοιχεί σε ογδόντα οκτώ ποδοσφαιρικά γήπεδα). Και η θλίψη της Κυριακής,
που νιώθουν πολλοί από μας, οφείλεται στο γεγονός πως αυτή τη μέρα τα
πάντα είναι κλειστά - τουλάχιστον στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης -,
κάθε δραστηριότητα έχει ανασταλεί και τα ρολά των μαγαζιών είναι
κατεβασμένα: ξαναβρισκόμαστε ενώπιοι ενωπίοις, παραδομένοι στο
"συναίσθημα της ανεπάρκειάς μας", περιφερόμενοι στους έρημους, νεκρούς
δρόμους. Κι αν ίσως η κυριακάτικη αργία μας αποσπά κάπως από τα υλικά
πράγματα, όπως πίστευε ο Τοκεβίλ, μας κεντρίζει επίσης και την επιθυμία, μας
κάνει την εβδομάδα απολαυστική, αφού κατά τη διάρκειά της μπορούμε να
αγοράζουμε και να ξοδεύουμε με την άνεση μας.
(Π. Μπρυκνέρ, O πειρασμός της αθωότητας, Αθήνα 1995)

ΩΘΗΣΗ 130
 ΜΟΔΑ
Ασκήσεις κατανόησης και σύνθεσης πληροφοριών
1. Δικαιολογήστε τον τίτλο του κειμένου.
2. Χρησιμοποιήστε τις υπογραμμισμένες λέξεις σε δικές σας φράσεις, με τέτοιο
τρόπο ώστε να φαίνεται η σημασία τους.

Προτάσεις:

..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................

3. Να δώσετε συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις.

Λέξεις Συνώνυμα
ευφραντικός _________________________________________
διηνεκή _________________________________________
επίφαση _________________________________________
μπαγιατέψει _________________________________________
εφευρετικότητα _________________________________________
ατέρμονη _________________________________________
κορεσμού _________________________________________
κεντρίζεται _________________________________________
αποσοβήσουν _________________________________________
εκκεντρικότητα _________________________________________
άφατης _________________________________________
ατελεύτητων _________________________________________

131 ... μαθήματα σε συνέχειες ...

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

4. Να αναπτύξετε με αναλογία μια παράγραφο με θεματική περίοδο: "Η

κατανάλωση είναι μια ελάσσων θρησκεία, η πίστη στη διηνεκή
ανάσταση των πραγμάτων, όπου το σουπερμάρκετ είναι η Εκκλησία
και η διαφήμιση το Ευαγγέλιο."

5. Να αναπτύξετε την παρακάτω θεματική περίοδο με τη μέθοδο της

αιτιολόγησης: "Η μονοτονία και ο κορεσμός που νιώθει ο σύγχρονος
άνθρωπος του δημιουργούν συχνά την επιθυμία της αλλαγής".

6. Αν δέχεστε ότι «η μόδα είναι ολοκληρωτική και τρομοκρατική για εκείνους

που έχουν αποφασίσει να της εκχωρήσουν το δικαίωμα να τους
επιβάλλεται», για ποιους λόγους τότε, οι περισσότεροι άνθρωποι την
ακολουθούν και συμμορφώνονται με τις επιταγές της. Να απαντήσετε σε
ένα κείμενο τεσσάρων παραγράφων.

ΩΘΗΣΗ 132