ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: ΜΟΔΑ ΚΑΙ ΕΝΔΥΣΗ

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό):

Η «γλώσσα» της μόδας

Τι είναι η μόδα τελικά;» έγραφε ο Οσκαρ Ουάιλντ. «Συνήθως είναι μια μορφή
ασχήμιας τόσο ανυπόφορη που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες». Πράγματι,
η μόδα, ως συστατικό στοιχείο της νεωτερικότητας, συνδέθηκε με τη συνεχή
καινοτομία, την καταστροφή του παλαιού και τη δημιουργία του καινούργιου. Βασικό
χαρακτηριστικό της μόδας είναι να επιβάλει ως νέο κανόνα ό,τι μέχρι χθες ήταν η
εξαίρεση και να το εγκαταλείπει και πάλι όταν γίνει κοινός τόπος, κτήμα των πολλών.
Συνδέεται συνεπώς με την αλλαγή, το καινούργιο και την εφευρετικότητα.

Εν τούτοις, στην πραγματικότητα η μόδα δεν εισάγει ποτέ κάτι που είναι ουσιωδώς
καινούργιο γιατί η αληθινή καινοτομία δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή και να
απορροφηθεί γρήγορα στην πολιτισμική καθημερινότητα. Συχνές είναι αντίθετα οι
αναφορές στο παρελθόν σε μόδες που εμφανίζονται ως καινοτόμες ή σε
μετασχηματισμούς που είναι ήδη ορατοί σε άλλα πεδία.

Ως δυτικό «προϊόν», η μόδα ακολουθεί τις εξελίξεις της εκβιομηχάνισης και του
καταναλωτισμού και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα φαινόμενο με παγκόσμιες διαστάσεις
που προωθεί την πολιτισμική ομογενοποίηση. Ταυτόχρονα, ωστόσο, στο ίδιο πλαίσιο
της νεωτερικότητας η μόδα ταυτίζεται με την προώθηση της ατομικότητας μέσω της
διάκρισης. Συνεπώς, με έναν αντιφατικό τρόπο, η διαφοροποίηση μέσω της μόδας,
που στηρίζει την ανάπτυξη της ατομικότητας, ακολουθείται από τον μιμητισμό προς
τον «κανόνα» και την ομοιομορφία που ορίζει η εκάστοτε μόδα. Χαρακτηριστικό είναι
το παράδειγμα των τζινς τα οποία συνδυάζουν και τις δύο όψεις είναι τόσο ένα «λαϊκό»
ένδυμα όσο και ένα «εξαιρετικό». Τα τζινς επιβεβαιώνουν εξάλλου την πολιτισμική
σημασία της μόδας στον σύγχρονο κόσμο εφόσον στενά συνδεδεμένα με την
αμερικανική πολιτισμική ηγεμονία έφθασαν να συμβολίζουν ουσιώδη στοιχεία του
δυτικού καπιταλισμού, όπως ο ελεύθερος χρόνος, η άνεση, η κοινωνικότητα.

1
Εν τούτοις, παρ’ όλο που το ένδυμα μπορεί να προσφέρει πληροφορίες για τη
συμπεριφορά, παρ’ όλο που γίνεται επίσης ένα είδος πολιτισμικής έκφρασης
εξωτερικεύοντας τον εσωτερικό κόσμο, και παρά την αναντίρρητη σύνδεση μόδας και
κοινωνικής τάξης, η «ανάγνωσή» του γίνεται εξαιρετικά δύσκολη γιατί οι μόδες έχουν
ασταθή και αμφίσημα νοήματα, όπου η επιθυμία, η ευχαρίστηση και η φαντασία
μπορούν να παίζουν έναν εξίσου σημαντικό ρόλο. Συχνά, εξάλλου, το ένδυμα
χρησιμοποιείται όχι για να προβάλει αλλά για να συσκοτίσει την κοινωνική θέση ενός
ατόμου ή, επίσης, για να εκφράσει επιθυμίες και προσδοκίες χωρίς να εξασφαλίζει την
ικανοποίησή τους. Τέλος, σύμφωνα με την ανάλυση του Μ. Φουκό, χρησιμοποιήθηκε
στη διαδικασία «πειθάρχησης» και «χειραγώγησης» του σώματος, κυρίως μέσω της
στολής (στρατιωτικής και επαγγελματικής) και της γενικής «κανονικοποίησης» της
ενδυμασίας για ειδικές περιπτώσεις, όπως γάμοι, κηδείες και άλλες τελετές.

Χριστίνα Κουλούρη, Το Βήμα, 24 Νοεμβρίου 2008, 23:23 (Διασκευή).

Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας στο

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Πηγή: https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/i-glwssa-tis-modas/

2
 Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό):

Μόδα: οι συνέπειές της

Αρχικά, το πρώτο πλήγμα που δέχεται ο άνθρωπος, όταν υποδουλώνεται στη μόδα,
είναι η οικονομική ανεπάρκεια. Κι αυτό γιατί με την αστάθεια και με τη μεταβλητότητα
που χαρακτηρίζει τη μόδα υποχρεώνεται ο άνθρωπος να αγοράζει συνεχώς καινούρια
και άχρηστα πράγματα, έστω κι αν τα ήδη αποκτημένα τού υπεραρκούν. Καταλήγει
λοιπόν να παραγκωνίζει τις βασικές του ανάγκες και να παραμελεί τον οικονομικό του
προγραμματισμό, με αποτέλεσμα να μένει απροστάτευτος στις αναποδιές της ζωής. Η
μόδα, λοιπόν, ικανοποιεί βέβαια την ανθρώπινη ματαιοδοξία, αλλά είναι και ο
μεγαλύτερος εχθρός για το πορτοφόλι ενός μέσου εισοδήματος.

Εξ άλλου, οι επιταγές της μόδας, όταν, μολονότι συγκρούονται με το ιδιαίτερο «στιλ»

και την ιδιοσυγκρασία του ατόμου, ακολουθούνται πιστά, δημιουργούν σοβαρά
προβλήματα. Όταν οι μοντέρνες τάσεις στο ντύσιμο δεν εναρμονίζονται με την
εμφάνιση του ανθρώπου, η υιοθέτησή τους καταλήγει σε κακογουστιά και τελικά αυτός
γελοιοποιείται και γίνεται στόχος κακόγουστων σχολίων. Κι από την άλλη μεριά, όσοι
αδυνατούν από οικονομική συνήθως αδυναμία να ακολουθήσουν τον παλμό της
εποχής, νιώθουν πολύ μειονεκτικά και πολλές φορές γίνονται κομπλεξικοί και
απομονώνονται από τους άλλους, για να αποφύγουν τη «λαϊκή κατακραυγή». Έτσι, το
άτομο συγκρούεται αδυσώπητα πολλές φορές με τον εσωτερικό του κόσμο, με
αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών ακόμα ψυχολογικών προβλημάτων.

Το σοβαρότερο όμως πλήγμα το δέχεται η προσωπικότητα του ανθρώπου, ιδιαίτερα

όταν αυτός ρυθμίζει και τη ζωή του και τις ιδέες του σύμφωνα με τη μόδα. Από τη
στιγμή που μόδα σημαίνει ομαδικότητα, ομοιότητα και ομοιομορφία, οι οπαδοί της
τυποποιούνται, χάνουν το προσωπικό τους «στιλ» και ατονίζει το γούστο τους. Ακόμη,
ο πνευματικός τους κόσμος σταδιακά αλλοιώνεται και φτωχαίνει, αφού αδιαφορούν
για την καλλιέργεια και την αυτοβελτίωσή τους και απορροφούνται στην προσπάθεια
να τελειοποιήσουν την εξωτερική τους εμφάνιση. Και όσοι γλιτώνουν από την
αλλοτρίωση νιώθουν ψυχικά κενοί, αφού για χάρη της μόδας και εξαιτίας της
μοντερνοπληξίας τους, δεν συμπεριφέρονται, όπως οι ίδιοι νιώθουν, αλλά πιθηκίζουν
μιμούμενοι τα καθιερωμένα μοντέρνα πρότυπα. Η προσκόλληση λοιπόν στη μόδα
πλήττει πολύπλευρα την προσωπικότητα του ατόμου.

Αλλά και στα πλαίσια της κοινωνίας, το ακμάζον φαινόμενο της μόδας εγκυμονεί
σοβαρούς κινδύνους.

Αρχικά, η εισαγωγή ξένων και φυσικά μοντέρνων προϊόντων συνεπάγεται την εξαγωγή
συναλλάγματος, γεγονός με ιδιαίτερα αρνητικά αποτελέσματα για την οικονομία των
φτωχών χωρών. Συχνά, μάλιστα, ο κρατικός προϋπολογισμός τους κατανέμεται για την
ανάπτυξη επιχειρήσεων μόδας σε βάρος φυσικά των ουσιαστικών κοινωνικών
αναγκών για βελτίωση της εκπαίδευσης, της νοσοκομειακής περίθαλψης και της
βιομηχανίας τους, με αποτέλεσμα να αναστέλλεται μακροπρόθεσμα η πρόοδος και η
ευημερία τους.

3
Επιπλέον, η κυριαρχία της μόδας «εγγυάται» την αλλοίωση των τοπικών
ιδιαιτεροτήτων μιας χώρας. Σήμερα, τα ρεύματα της μόδας κινούνται σε παγκόσμιο
επίπεδο, με αποτέλεσμα, εκεί όπου καθιερώνονται, να παραγκωνίζουν
το παραδοσιακό «στιλ» και τα εθνικά χαρακτηριστικά του λαού και να επιβάλλουν
έναν τυποποιημένο και «ψυχρό» ρυθμό, που τις περισσότερες φορές δεν εξυπηρετεί
και τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων. Έτσι, ατονίζει το εθνικό στοιχείο και ο
λαός αποκόβεται από το παρελθόν του.

Τέλος, η μόδα αλλάζει συχνά τις αξίες μιας ανθρώπινης κοινότητας και μαζί, και τα
κριτήρια αξιολόγησης ενός ατόμου και σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων. Στην εποχή
μας, η «σικ» εμφάνιση και ο μοντέρνος τρόπος διασκέδασης και συμπεριφοράς
θεωρούνται το «άλφα και το ωμέγα» για μια «ολοκληρωμένη» προσωπικότητα, ενώ οι
αρχές, τα ιδανικά και τα προτερήματα του χαρακτήρα ενός ατόμου μπαίνουν σε
δεύτερη μοίρα. Τελικά, σήμερα «τα ράσα κάνουν τον παπά» και όποιος δε
συμμορφώνεται καταδικάζεται σε κοινωνική απομόνωση. Από την καταδυνάστευση
της μόδας λοιπόν υποβαθμίζεται και η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.

Γενικά, η μόδα δεν είναι ασφαλώς «φρούτο» των καιρών μας, αφού η παρουσία της
εντοπίζεται σ’ όλη την ιστορική πορεία του ανθρώπου, από τη στιγμή βέβαια που
κάλυψε τις πρωτογενείς του ανάγκες. Σήμερα, όμως, έχει εξαπλωθεί ευρύτατα και
ταυτόχρονα αυξήθηκε και η επιρροή της στις προτιμήσεις των ανθρώπων, μια επιρροή
που έχει ανησυχητικά δυσμενείς επιπτώσεις στη ζωή τους, είτε ως άτομα είτε ως μέλη
μιας κοινωνίας.

Γι’ αυτό και η κινητοποίηση των διαθέσιμων μηχανισμών άμυνας του ανθρώπου
αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Η παιδεία στα πλαίσια της οικογένειας και του σχολείου,
αλλά και η πνευματική καλλιέργεια του ατόμου με την επιμόρφωση, μπορούν να το
οπλίσουν με τα ηθικά εφόδια, ώστε να αντιστέκεται σθεναρά στο δέλεαρ της μόδας και
έτσι να μπορέσει να διασώσει τις ιδιαιτερότητες και την αυτοτέλεια της
προσωπικότητάς του.

Κώστας Ιωακείμ, Βήματα – Άλματα στην έκθεση ιδεών, Αθήνα: Πελεκάνος 1961, σ.
216-218.

4
 Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό):

«Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης»

Άρεσε γενικώς στην Αλεξάνδρεια,

τες δέκα μέρες που διέμεινεν αυτού,
ο ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης1
Αριστομένης2, υιός του Μενελάου.
Ως τ’ όνομά του, κ’ η περιβολή, κοσμίως, ελληνική.
Δέχονταν ευχαρίστως τες τιμές, αλλά
δεν τες επιζητούσεν· ήταν μετριόφρων.
Αγόραζε βιβλία ελληνικά,
ιδίως ιστορικά και φιλοσοφικά.
Προ πάντων δε άνθρωπος λιγομίλητος.
Θάταν βαθύς στες σκέψεις, διεδίδετο,
κ’ οι τέτοιοι τόχουν φυσικό να μη μιλούν πολλά.

Μήτε βαθύς στες σκέψεις ήταν, μήτε τίποτε.

Ένας τυχαίος, αστείος άνθρωπος.
Πήρε όνομα ελληνικό, ντύθηκε σαν τους Έλληνας,
έμαθ’ επάνω κάτω σαν τους Έλληνας να φέρεται·
κ’ έτρεμεν η ψυχή του μη τυχόν
χαλάσει την καλούτσικην εντύπωσι
μιλώντας με βαρβαρισμούς3 δεινούς τα ελληνικά,
κ’ οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό,
ως είναι το συνήθειο τους, οι απαίσιοι.

Γι’ αυτό και περιορίζονταν σε λίγες λέξεις,

προσέχοντας με δέος τες κλίσεις και την προφορά·
κ’ έπληττεν ουκ ολίγον έχοντας
κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του.

(1928)

Κ.Π. Καβάφης, «Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου].

1
Λιβύη ήταν η ελληνική ονομασία της Αφρικής.
2
πρόσωπο φανταστικό.
3
βαρβαρισμοί=λάθη γραμματικά (τα συντακτικά λάθη ονομάζονται σολοικισμοί)
5
 Παρατηρήσεις:

Α1. Ποιος είναι ο αντίκτυπος της προσκόλλησης στη μόδα για το άτομο αλλά και την
κοινωνία συλλήβδην σύμφωνα με το κείμενο 2; Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας,
γράφοντας ένα κείμενο 100-120 λέξεων που θα εκφωνηθεί στην τάξη.

[Μονάδες 15]

Α2. Σε καθεµιά από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισµό
«ΣΩΣΤΟ» ή «ΛΑΘΟΣ», ανάλογα µε το εάν αποδίδουν το νόηµα του κειµένου 1
σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας µε συγκεκριµένη αναφορά στο
κείμενο.

α. Η μόδα έχει αποκοπεί οριστικά από το παρελθόν.

β. Η ενδυμασία δύναται να λειτουργήσει ως δηλωτικό της κοινωνικής θέσης ενός
ατόμου.
γ. Η μόδα παγιώνεται, όταν ένα καταναλωτικό προϊόν γίνει αποδεκτό από σύσσωμο
το κοινωνικό σώμα.
δ. Το νέο γίνεται εύκολα αποδεκτό από την κοινότητα.
[Μονάδες 8]

Α3. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της ακόλουθης πρότασης του Κειμένου 1 σε μια

παράγραφο 70-80 λέξεων.

Ως δυτικό «προϊόν», η μόδα ακολουθεί τις εξελίξεις της εκβιομηχάνισης και του
καταναλωτισμού και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα φαινόμενο με παγκόσμιες διαστάσεις
που προωθεί την πολιτισμική ομογενοποίηση.
[Μονάδες 8]

Β1. Να βρεθεί ο τρόπος ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου 1.

Ως δυτικό «προϊόν»,[…] όπως ο ελεύθερος χρόνος, η άνεση, η κοινωνικότητα.

[Μονάδες 5]

Β2. α. Να γραφούν τα συνώνυμα των ακόλουθων υπογραμμισμένων λέξεων:

μετασχηματισμούς, αναντίρρητη, προσκόλληση, πλήττει, αλλοίωση

[Μονάδες 5]

Β2 β. Να γραφούν τα αντώνυμα των ακόλουθων υπογραμμισμένων λέξεων:

διαφοροποίηση, συσκοτίσει, υποδουλώνεται, μειονεκτικά, πολύπλευρα

[Μονάδες 5]

6
Β3. Να σχηματίσετε προτάσεις με τις λέξεις: ματαιοδοξία, εγκυμονώ, αναστέλλω,
αυτοτέλεια, έτσι ώστε να αναδεικνύεται η σημασία τους.

[Μονάδες 4]

Β4. Εν τούτοις, στην πραγματικότητα η μόδα δεν εισάγει ποτέ κάτι που είναι ουσιωδώς
καινούργιο.

Να εντοπίσετε το είδος της σύνταξης στην περίοδο (Μονάδα 1). Τι

επιτυγχάνεται μέσω αυτού (Μονάδες 2); Να μετατρέψετε την περίοδο στο άλλο
είδος σύνταξης (Μονάδες 2).
[Μονάδες 5]

Γ. Ποιο είναι το βασικό ερώτημα που τίθεται, κατά τη γνώμη σας, στο «Κείμενο 3»;
Να σχολιάσετε τη στάση του ποιητή, αξιοποιώντας συγκεκριμένους δείκτες
περιεχομένου και μορφής του κειμένου. Ποια είναι η δική σας απάντηση στο ερώτημα
αυτό; (100-150 λέξεις).
[Μονάδες 15]

Δ. Χαρακτηριστικό στοιχείο της αισθητικής της εποχής μας είναι η ενδυματολογική-

ομοιομορφία, που προκαλεί το φαινόμενο της μαζοποίησης στον τρόπο της εξωτερικής
εμφάνισης. Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι λόγοι/παράγοντες που οδηγούν στη
σύγχρονη ενδυματολογική ομοιογένεια (300-400 λέξεις).
[Μονάδες 30]

7
 Μόδα και Ένδυση Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ενδυμασία:
Η ενδυμασία υπήρξε πάντοτε ένα βασικό πολιτισμικό στοιχείο, κάθε κοινωνίας, ένα
είδος πολιτισμικής έκφρασης ως εξωτερίκευση του εσωτερικού κόσμου. Στοιχείο,
εξάλλου, του πολιτισμού κάθε εποχής και του κάθε λαού ξεχωριστά συνιστά η
αισθητική του, που εκφράζεται, σε μεγάλο βαθμό, με τις επιλογές που αφορούν την
εξωτερική εμφάνιση του ανθρώπου.

Ως προέκταση και απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος συνιστά στοιχείο μέσο του
οποίου διαφαίνονται:

• η ιδιαίτερη αισθητική (καλαισθησία) ενός λαού ή ενός μεμονωμένου ατόμου

• οι κλιματολογικές ιδιαιτερότητες μιας χώρας που επιβάλλουν την έννοια της

χρηστικής-πρακτικής αξίας του ενδύματος

• οι αξίες μιας κοινωνίας, οι προτεραιότητες και οι ιεραρχήσεις τους

• οι παραδόσεις, τα ιδιαίτερα εθνολογικά στοιχεία της ταυτότητάς του

• η κοινωνική/ταξική διαστρωμάτωση (συχνά οι κοινωνικές τάξεις

χρησιμοποιούν την ιδιαίτερη ενδυματολογική εμφάνιση ως στοιχείο που τις ξεχωρίζει
από τις υπόλοιπες)

• η ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας ενός ατόμου

«Η κοινωνία είναι θεμελιωμένη πάνω στην ενδυμασία». (Τ. Carlyle)

Μόδα:
Μόδα [< moda (ιταλικό) < modus (= τρόπος· λατινικό)] ονομάζεται η περιοδική και
διαρκώς μεταβαλλόμενη τάση που επικρατεί μεταξύ των μελών ενός κοινωνικού
συνόλου και αφορά στην αμφίεση και, γενικότερα, στον τρόπο συμπεριφοράς και
σκέψης.
Η επικράτηση μιας ενιαίας (κοινής, γενικευμένης) αισθητικής και κοινοτικής
αντίληψης σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση του ατόμου (ένδυση, υπόδηση,
κόμμωση) και τη γενικότερη συμπεριφορά του, τη διακόσμηση του σπιτιού, τη
διατροφή, τον τρόπο ψυχαγωγίας, τον τρόπο ζωής κ.λπ.

8
 Χαρακτηριστικά Μόδας:
 η ευμεταβλητότητα, η αστάθεια (η μόδα διαφοροποιείται σε σύντομο χρονικό
διάστημα)
 παροδικότητα
 μαζοποίηση
 τυποποίηση
 νεωτερικότητα
 ρήξη με το προηγούμενο κατεστημένο
 τάση επιβολής και παγίωσης
«Υπάρχει μια άστατη, γεμάτη πειρασμούς Θεά, φανταστική στα. γούστα της,
παιχνιδιάρα στο στολισμό της, κάθε εποχή φαίνεται να φεύγει, επιστρέφει όμως
ανατέλλοντας πάλι. Πρωτέας είναι ο πατέρας της, το όνομά της είναι Μόδα».
(Βολταίρος)
Αιτίες Φαινομένου:
Οι παράγοντες που προκαλούν και ενισχύουν το κοινωνικό φαινόμενο της μόδας
είναι οι εξής:

Οικονομικοί:
 Πανίσχυροι οικονομικοί κολοσσοί στο χώρο της ένδυσης.
 Τα ΜΜΕ (η τηλεόραση, ο ημερήσιος τύπος και περιοδικά ποικίλης ύλης ή
εστιασμένα στο χώρο της μόδας) αφιερώνουν πολύωρες εκπομπές, ειδικές
στήλες και έντυπα αποκλειστικά στη μόδα. Επίσης, προωθούν μέσω των
διαφημίσεων νέες τάσεις.
 Η ενσάρκωση της σύγχρονης οικονομικής και καταναλωτικής νοοτροπίας. Το
πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού και της καταναλωτικής μανίας τροφοδοτεί
τις νέες τάσεις της μόδας.
 Η συσσώρευση πλούτου και η δυνατότητα αρκετών ατόμων να
ανταποκρίνονται στις ακριβές απαιτήσεις της.
Κοινωνικοί:
 Η διαμορφωμένη κοινή γνώμη που επιβάλλει την προσαρμογή στις επιταγές
της (κοινωνική τυποποίηση).
 Η αντίδραση στις κατεστημένες τάσεις, η οποία χαράσσει με τη σειρά της νέες
στυλιστικές πορείες (κοινωνική διαφοροποίηση).
 Η συμμόρφωση προς τα ενδυματολογικά πρότυπα για κοινωνική αποδοχή και
ανάδειξη.
 Προσδιορισμός της κοινωνικής θέσης ανάλογα με τη δυνατότητα
παρακολούθησης της ακριβής ή της φθηνής μόδας (επίδειξη νεοπλουτισμού).
 Το φύλο. Οι γυναίκες καθίστανται περισσότερο επιρρεπείς στη μόδα.
 Προσπάθεια αυτοέκφρασης και προσωπικής προβολής.

9
 Πνευματικοί:
 Η ελλιπής και μονολιθική πνευματική καλλιέργεια επιτρέπει την αξιολογική
κατάταξη των προτεραιοτήτων του ανθρώπου με βάση τα υλιστικά πρότυπα.
 Τα περιορισμένα πνευματικά ενδιαφέροντα αφήνουν ελεύθερο πεδίο για την
ενασχόληση μαζί της.
 Ο μιμητισμός του σύγχρονου ανθρώπου στο γενικότερο πνεύμα της
παγκοσμιοποίησης.
 Οι αισθητικές αντιλήψεις που διαμορφώνονται ανάλογα με τα δεδομένα κάθε
εποχής.
Ψυχολογικοί:
 Η φυσική φιλαρέσκεια του ανθρώπου.
 Η διάθεση να εντυπωσιάζει και να ξεχωρίζει από τους άλλους.
 Ο πειθαναγκασμός των διαφημίσεων σχετικά με τις νέες τάσεις.
 Η ανάγκη ορισμένων να καλύψουν φυσικές ατέλειες.
Πολιτικοί:
Η εκάστοτε πολιτική ιδεολογία εκφράζεται και ενδυματολογικά (π.χ. η βαριά και
πολύχρυση στολή των μοναρχών, η στρατιωτική αμφίεση των δικτατόρων, το
καθημερινό και συμβατό στο μέσο πολίτη ένδυμα των λαϊκών κομμάτων).
Οι Νέοι
 Προβάλλουν την αντιδραστικότητά τους με την άκριτη υιοθέτηση των
προτάσεων της μόδας. Θεωρούν το καινούργιο προοδευτικό και
ριζοσπαστικό, ενώ το παλιό συντηρητικό και απορριπτέο.
 Μιμούνται ξενόφερτα πρότυπα και τρόπους ζωής στην ένδυση, στη μουσική,
στην ομιλία, ακόμα και στη διατροφή.

Θετικές Συνέπειες:
 Καλλιεργεί και αναπτύσσει τη δημιουργική φαντασία και το αίσθημα του
ωραίου.
 Ενισχύει την οικονομία με τη διακίνηση του χρήματος και, κυρίως, με την
αύξηση των εξαγωγών.
 Καταπολεμά την ανεργία με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς
αυξάνεται η παραγωγή και ο καταναλωτισμός.
 Με τη μόδα εκφράστηκαν πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, μουσικά ή άλλα
καλλιτεχνικά ρεύματα (φεμινιστικό κίνημα, χίπις, πανκς κ.λπ.).
 Μέσω της ποικιλίας των επιλογών αμφίεσης εκφράζεται η προσωπική
ελευθερία και καθίσταται δυνατή η διαμόρφωση μιας ιδιαίτερης εικόνας του
εαυτού μας .
 Εξασφαλίζει ένα αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς σε όσους η εμφάνιση
αποτελεί αιτία εσωστρέφειας και ανασφάλειας.

10
 Καλύπτει φυσικές ατέλειες.
 Επιδρά ευεργετικά στον ψυχισμό του ανθρώπου, γιατί:
 απαλλάσσει από την αισθητική μονοτονία και την πληκτική συνήθεια,
ανανεώνει
 τονώνει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση όσων διακατέχονται από
συμπλέγματα μειονεξίας σε σχέση με την εξωτερική τους εμφάνιση
 δίνει χαρά και ψυχική αγαλλίαση, έστω πρόσκαιρη και επιφανειακή (για ένα
καινούργιο ρούχο, μια νέα διακόσμηση κ.λπ.)

Αρνητικές Συνέπειες:
 Τροφοδοτεί το καταναλωτικό πνεύμα και προκαλεί οικονομικά προβλήματα σε
όσους προσπαθούν να ακολουθήσουν πιστά τις επιταγές της. (Η άκριτη
προσκόλληση στα κελεύσματα της μόδας αυξάνει το πνεύμα καταναλωτισμού
και επιβαρύνει τον καταναλωτή με δαπανηρές αγορές δευτερεύουσας σημασίας
αγαθών. Στην προσπάθειά του, μάλιστα, να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της
μόδας, υπερεργάζεται, γεγονός που αποβαίνει σε βάρος του ελεύθερου χρόνου
του και της ανάπτυξης δημιουργικών ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων.
Απαιτεί χρήμα, χρόνο και συχνά άγχος και αγωνία.)
 Διαμορφώνει μια ιδεολογική αντίληψη/τάση, σύμφωνα με την οποία το
άτομο εξιδανικεύει τη σωματική διάσταση και αποδίδει μείζονα προτεραιότητα
στην εμφανισιακή του υπόσταση. Έτσι, με την προβολή των ασήμαντων και
εφήμερων και των παραγκωνισμό των σημαντικών, ταυτίζει το «φαίνεσθαι» με
το «είναι» και αδιαφορεί για την πνευματική του καλλιέργεια. Συναφής είναι
εδώ και η εμπορευματοποίηση ιδανικών όπως η ομορφιά και η καλαισθησία.
 Η μόδα, ενώ φαίνεται πως συνιστά αντισυμβατική πράξη που εναντιώνεται
στην ένταξη του ανθρώπου σε ομαδοποιήσεις και απελευθερώνει τους
θιασώτες της από το κατεστημένο και το παραδοσιακό, στην πραγματικότητα
εγκλωβίζει σε νέες αισθητικές φόρμες και ομοιομορφοποιεί την αισθητική και
τις ευρύτερες προτιμήσεις του. Εντάσσεται, λοιπόν, και αυτή στους
μηχανισμούς χειραγώγησης του ατόμου, είναι μέσο ελέγχου του τρόπου ζωής
και χειραγώγησης.
 Προκαλεί άγχος και αγωνία, μήπως τυχόν η ασυνεπής παρακολούθησή της
προξενήσει κοινωνική περιθωριοποίηση και υποβάθμιση.
 Στερεί από τον άνθρωπο πολύτιμο χρόνο, καθώς αυτός επιδίδεται στην
υπερεργασία, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της. Ο χρόνος αυτός θα
μπορούσε να αξιοποιηθεί σε πνευματικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
 Οδηγεί πολλές φορές, ιδίως τους άνεργους νέους, στη βία και την
εγκληματικότητα, προκειμένου να επιτευχθεί η ανταπόκριση στα κελεύσματά
της.
 Καλλιεργεί το μιμητισμό, ο οποίος γενικεύεται σε μιαν ευρύτερη αποδοχή
έξωθεν εντολών. Παράλληλα, εξασθενεί την κρίση και την ιδιαιτερότητα.
 Προωθεἰ την ξενομανία, όταν επιβάλλει την προτίμηση του καταναλωτή σε
ξενικά προϊόντα, στο πλαίσιο της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης αγοράς.

11
 Αλλοτριώνει γενικότερα τον άνθρωπο με την προβολή των ασήμαντων και
εφήμερων, και τον παραγκωνισμό των σημαντικών προτεραιοτήτων.
Διασαλεύει δηλαδή την ιεράρχηση των αξιών.
 Συντελεί στην αλλοτρίωση της εθνικής ταυτότητας και στην επιβολή της
παγκόσμιας ομοιομορφίας ως προς την αμφίεση, τη συμπεριφορά και τον
τρόπο ζωής.
 Στην εποχή μας η εξάλειψη των ιδιαιτεροτήτων αναφορικά με την ενδυμασία,
υπόδηση, κόμμωση, και, κυρίως, τον τρόπο ψυχαγωγίας των χωρών οφείλεται
σε μεγάλο βαθμό στις επιδράσεις της διεθνοποιημένης μόδας.
 Αμβλύνει το αισθητικό κριτήριο, με συνέπεια να:
α) εμποδίζει το άτομο να διαμορφώσει μια καθαρά προσωπική αντίληψη για
το ωραίο, σύμφωνα με τα σωματομετρικά του δεδομένα
β) δυσχεραίνει την αυτόβουλη επιλογή και οδηγεί στη μαζοποίηση.

Δεοντολογία (Τι Πρέπει Να Γίνει):

 Η μόδα αποτελεί βασικό στοιχείο της σημερινής ζωής- θα ήταν ουτοπία
να προτείνει κανείς την κατάργησή της. Χρειάζεται, όμως, μέτρο και
αντίσταση στις αλλοτριωτικές επιδράσεις της. Το ιδανικό θα ήταν αν ο
καθένας απ’ όλους μας να προωθούσε τη δική του προσωπική μόδα ως
βίωμα και στάση ζωής για το καθετί που τον αφορούσε (ντύσιμο,
διακόσμηση, ομιλία, μουσική κ.λπ.) κι αν αυτό γινόταν έπειτα από
κριτική διαδικασία, φιλοσόφηση των πραγμάτων και σκέψη πολλή, που
προϋποθέτουν με τη σειρά τους μια στέρεα παιδευτική διαδικασία ικανή
να αναδείξει ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Έτσι, το άτομο θα
ιεραρχεί σωστά τις προτεραιότητές του και η μόδα δε θα μονοπωλεί το
ενδιαφέρον του ατόμου ούτε θα γίνεται αυτοσκοπός. Θα θέτει
προσωπικά κριτήρια για τη μόδα (ώστε να μη γελοιοποιείται με
επιλογές που δεν εναρμονίζονται με την προσωπικότητά του), θα
κατανοεί ότι το ρούχο δεν πρέπει να φυλακίζει ή να καταδυναστεύει το
σώμα και το πνεύμα του ανθρώπου, αλλά να το ξεκουράζει και να το
αναδεικνύει.

Απαιτείται λοιπόν:

 παιδεία, μόρφωση, ιδίως αισθητική αγωγή

 διαρκής προσπάθεια ολοκλήρωσης χαρακτήρα/προσωπικότητας

και κατάκτησης εσωτερικής ελευθερίας

 μη υποδούλωση στις νέες τάσεις

 ιεράρχηση προτεραιοτήτων

 ιδανικά, σωστά πρότυπα

12
  οξυμένη κριτική ικανότητα

 υπευθυνότητα

 προσωπικές επιλογές

 εναρμόνιση της αμφίεσης στα κλιματολογικά και κοινωνικά

δεδομένα κάθε περιοχής
 αντίσταση στην «πλύση εγκεφάλου» που επιχειρούν οι
διαφημίσεις για την προώθηση της μόδας.

Αίτια της Ενδυματολογικής Ομοιομορφίας της εποχής μας:

1. Οι διεθνείς ανταλλαγές και συναλλαγές (εμπόριο, βιομηχανική
παραγωγή) στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Σε αυτήν
κυριαρχούν οι πολυεθνικές βιομηχανίες στο χώρο της ενδυμασίας, που
υπερισχύουν με την επωνυμία τους και τη δυνατότητα προβολής τους σε
βάρος των μικρών/εθνικής εμβέλειας.

2. Ο διεθνοποιημένος χαρακτήρας της σύγχρονης μόδας που επιβάλλει

μέσω των προτύπων της μια κοινή αισθητική και ομοιομορφοποιεί τις
προτιμήσεις και τις ενδυματολογικές επιλογές των πολιτών όλων των χωρών.

3. Η βιομηχανοποίηση της παραγωγής με τη μηχανοποίηση των μέσων

έχει ως συνέπεια τον τυποποιημένο και ομοιόμορφο χαρακτήρα των
ενδυμάτων. Έτσι, εξυπηρετείται η μαζική παραγωγή που μειώνει το
παραγωγικό κόστος και μεγιστοποιεί τα κέρδη των βιομηχανιών.

4. Ο διεθνής χαρακτήρας της επικοινωνίας μεταξύ των χωρών, ο οποίος

διευκολύνεται σήμερα με τις συνθήκες που έχουν διαμορφώσει τα
επιτεύγματα του πολιτισμού μας, δηλ. μέσα και δίαυλους επικοινωνίας και
πληροφόρησης, όπως:
• τα μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας, κυρίως τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ,
ο Τύπος κ.λπ.
• ο τουρισμός
• ο παγκόσμιος κινηματογράφος
• ο διεθνικός χαρακτήρας της σύγχρονης διαφήμισης (προβολή ξενικών
προϊόντων).

5. Ο δημοκρατικός χαρακτήρας των αναπτυγμένων κοινωνιών στις οποίες

έχουν αμβλυνθεί, σε μεγάλο βαθμό, οι διαφορές μεταξύ των κοινωνικών
τάξεων. Έτσι, δεν υπάρχουν οι ιδιαίτερες ενδυματολογικές επιλογές, που στο

13
παρελθόν αποτελούσαν στοιχείο ενδεικτικό της διαφοροποίησης μεταξύ των
τάξεοιν.

6. Η αντίληψη του κοσμοπολιτισμού που χαρακτηρίζει ένα μέρος των

πλουσιότερων κοινωνικών ομάδων του πληθυσμού μιας χώρας σε συνδυασμό
με το αντιπαραδοσιακό πνεύμα και την άμβλυνση της εθνικής συνείδησης
ενός αριθμού ατόμων.
Εσωτερικός κόσμος και εξωτερική εμφάνιση:
«Αν σωπαίναμε και δε μιλούσαμε, τα ρούχα μας και η κατάσταση του
σώματός μας θα πρόδιδαν τη ζωή που ζούμε». (Σαίξσπηρ)
 Η εξωτερική εμφάνιση του ανθρώπου σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με
τα ιδιαίτερα στοιχεία της προσωπικότητάς του. Μπορεί η ταύτιση του
«φαίνεσθαι» με το «είναι» να συνιστά μια απόλυτη και δογματική
αντίληψη, όμως η επιλογή της εξωτερικής εμφάνισης είναι ενδεικτική
πολλών στοιχείων του χαρακτήρα. Επομένους, μπορεί κανείς να
μαντέψει ως ένα μεγάλο βαθμό, πολλά στοιχεία του εσωτερικού
κόσμου. Συγκεκριμένα:
1. Η επιλογή της εξωτερικής εμφάνισης προσδιορίζει το βαθμό της
αντίστασης του ατόμου στα σύγχρονα ρεύματα ή και το βαθμό της
προσαρμοστικότητας του- άλλωστε είναι φυσική τάση του ανθρώπου η
αναζήτηση του καινούργιου, του σύγχρονου, σύμφωνα με τα δεδομένα κάθε
εποχής, τα οποία συχνά αναπροσαρμόζονται. Ανάλογα με τις ενδυματολογικές
προτιμήσεις χαρακτηρίζεται κανείς ως σύγχρονος/προοδευτικός ή
συντηρητικός.
2. Οι κοινωνικές αντιλήψεις του ατόμου διαφαίνονται από τα ιδιαίτερα
στοιχεία της εμφάνισής του:
• οι άνθρωποι που είναι προσηλωμένοι σε παραδοσιακές αξίες,
επιλέγουν να εκφραστούν μέσω της κλασικής εμφάνισης που αδιαφορεί για τα
προβαλλόμενα σύγχρονα εμφανισιακά πρότυπα
·- · με την ενδυματολογική τους έκφραση ορισμένοι αισθάνονται την
εσωτερική ανάγκη να καταδείξουν την κοινωνική τους διαφοροποίηση ή να
επιδείξουν τον νεοπλουτισμό τους
• άτομα επηρεασμένα, συνήθως, από τον ευδαιμονιστικό και υλιστικό
προσανατολισμό της εποχής, ταυτίζουν το «φαίνεσθαι» με το «είναι» και
αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην εξωτερική τους εικόνα (κενότητα/
ρηχότητα)
• είναι συνάρτηση των τάσεων κοινωνικότητας ή, αντίστροφα,
απομόνωσης του ατόμου, π.χ. τάση συμμετοχής στις εξελίξεις (ή αδιαφορία
για αυτές), επιθυμία κοινωνικής αποδοχής κ.ο.κ.
• είναι δηλωτική της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης του ατόμου
• η τοπική ενδυμασία αποτελεί στοιχείο διάκρισης (βλ Έκφρ.-Εκθ. Λ’
Λυκείου, σελ. 146-47).

14
3. Η εξωτερική εμφάνιση αποκαλύπτει πτυχές του ιδιαίτερου ψυχισμού
του ανθρώπου. Αποκαλύπτει την ανθρώπινη προσωπικότητα προβάλλοντας το
εγώ προς τα έξω και αποτελώντας μέρος του εαυτού μας (π.χ. ο απλός θα
ντυθεί απλά, ο επιδειξιομανής φανταχτερά):
• υποδηλώνει το κατά πόσο το άτομο διακατέχεται από ανασφάλεια,
αβεβαιότητα και από συμπλέγματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας. Στις
περιπτώσεις αυτές είναι επιρρεπές στα κελεύσματα της μόδας, αδιαφορώντας
αν αυτή προσιδιάζει στα σωματομετρικά του δεδομένα.
• είναι δηλωτική του βαθμού της φιλαρέσκειας αλλά και της ματαιοδοξίας
του ατόμου. Σε μια τέτοια περίπτωση επιλέγεται, συχνά, η επιτηδευμένη ή
ακόμη και η εκκεντρική ενδυματολογική έκφραση.
• εκφράζει έντονη την ανάγκη του να βελτιώσει την αυτοεικόνα του,
κυρίως όταν χαρακτηρίζεται από μειωμένη αυτοεκτίμηση.
• συχνά επηρεάζεται από διάφορα συναισθήματα, π.χ. περιέργεια, ζήλια,
στέρηση, τάση εντυπωσιασμού και επιδειξιομανίας. Η ευχάριστη ψυχική
διάθεση αντανακλάται στο προσεγμένο ντύσιμο (αποκαλύπτει τη διάθεση του
ανθρώπου μια δεδομένη στιγμή).

4. Η εξωτερική εμφάνιση σχετίζεται με τον ιδεολογικό κόσμο του

ανθρώπου. Άτομα με σταθερές αξίες, προσανατολισμένα σε ιδεολογικού
χαρακτήρα επιδιώξεις:
• υποβαθμίζουν τη σημασία της εξωτερικής εμφάνισης και αδιαφορούν
για τους νεοτερισμούς που επιβάλλει η μόδα
• συχνά, μάλιστα, θεωρούν τη συμμόρφωση στις επιταγές της ιδεολογική
ενσωμάτωση στο κατεστημένο.
* παιδεία, μόρφωση, ιδίως αισθητική αγωγή
* διαρκής προσπάθεια ολοκλήρωσης χαρακτήρα/προσωπικότητας και
κατάκτησης εσωτερικής ελευθερίας
* ιδανικά, σωστά πρότυπα
* οξυμένη κριτική ικανότητα
* υπευθυνότητα
* εργασία (!), οικονομική άνεση, προσωπικές επιλογές

15
Ένδυμα και Υγιεινή (βλ Έκφρ.-Έκθ. Α'Λυκείου, σελ. 191)
Ωφέλειες: Το κατάλληλο ένδυμα προφυλάσσει στις δύσκολες κλιματολογικές
συνθήκες (κρύο, ζέστη κ.λπ.), ανακουφίζει το σώμα και προφυλάσσει τα
ευαίσθητα σημεία (από μικρόβια κ.λπ.).
Βλάβες: Τα βαριά υφάσματα και τα πολλά ρούχα καταπονούν το σώμα και
εμποδίζουν την ανθρώπινη δραστηριότητα, τα στενά ρούχα καταπιέζουν
ζωτικά εσωτερικά όργανα και προκαλούν λιποθυμίες (!), η ακατάλληλη και
ανθυγιεινή πρώτη ύλη καταπονεί και πληγώνει το σώμα, όταν δεν είναι
προσαρμοσμένα στις κλιματολογικές συνθήκες δυσκολεύουν τη ζωή.

Μόδα και Πολιτική (βλ Έκφρ.-Έκθ. Α'Λυκείου, σελ. 184-86)

Πράγματι, το ένδυμα είναι ένα είδος γλώσσας που δίνει πληροφορίες για την
προσωπικότητα του ανθρώπου καθώς και των ομάδων που το χρησιμοποιούν.
Η εκάστοτε πολιτική ιδεολογία εκφράζεται και ενδυματολογικά (π.χ. η βαριά
και πολύχρυση στολή των μοναρχών, η στρατιωτική των δικτατόρων, το
κοινωνικά αδιαχώριστο ένδυμα των δημοκρατιών). Στο κείμενο για τον
Γκάντι επιβεβαιώνεται ότι η επιλογή ενδυμασίας σήμαινε έκφραση πολιτικής
θέσης, η οποία:
* ήταν αντίθετη με τον δυτικό πολιτισμό και το αποικιοκρατικό καθεστώς
στην Ινδία
* ήταν αντίθετη στην απομάκρυνση από την Ινδική παράδοση, που
σήμαινε αυτόματα υποτέλεια στο δυτικό πρότυπο ζωής
* αντιπροσώπευε την εθνική ακεραιότητα
* συνέβαλε στην απόκτηση της αυτονομίας, αφού ο λαός είχε τη δύναμη
της αυτοέκφρασης.

16