Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου

Κριτήριο Αξιολόγησης: Αναλφαβητισμός

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
Παγκόσμια Ημέρα Αναλφαβητισμού
Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός “πονοκέφαλος” για το Δυτικό κόσμο.
Η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη του Αναλφαβητισμού καθιερώθηκε με
πρωτοβουλία της UNESCO στις 8 Σεπτεμβρίου του 1965, κατά τη διάρκειας της
Συνόδου της Τεχεράνης και από το 1966 γιορτάζεται κάθε χρόνο την ημερομηνία
αυτή. Άλλωστε, η εξάλειψη του αναλφαβητισμού είναι ένα από τα πρωταρχικά
καθήκοντα του διεθνούς οργανισμού.
Σύμφωνα με την UNESCO, 781 εκατομμύρια ενήλικες (το 64% γυναίκες) σ’ όλο τον
κόσμο είναι αναλφάβητοι και περισσότερα από 115 εκατομμύρια παιδιά, κυρίως στις
φτωχές χώρες της Ασίας και της Υποσαχάρειας Αφρικής. Στόχος της UNESCO είναι
όλα τα παιδιά του κόσμου, αγόρια και κορίτσια, να έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια
εκπαίδευση ως το 2015. Ένας στόχος, που για τον διεθνή αυτό οργανισμό είναι
ρεαλιστικός, προσιτός οικονομικά και επιτεύξιμος.
Στην σημερινή εποχή βέβαια ο αναλφαβητισμός, ειδικά στις χώρες του λεγόμενου
Δυτικού κόσμου έχει λάβει μία άλλη έννοια, αυτή του «Τεχνολογικού ή ψηφιακού
αναλφαβητισμού». Το συγκεκριμένο είδος αναλφαβητισμού
αναπτύσσεται παράλληλα με τον κλασικό αναλφαβητισμό. Μόνο που το ένα είδος
υπάρχει κυρίως στον Δυτικό κόσμο και το άλλο στις λεγόμενες χώρες του Τρίτου
Κόσμου. Βασική αιτία του Τεχνολογικού ή Ψηφιακού αναλφαβητισμού είναι ότι στην
σημερινή εποχή τα Μέσα και οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ)
έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας όλων. Η ραγδαία εισβολή των
τεχνολογιών αυτών στην καθημερινότητα διαφοροποίησε αρκετές παραμέτρους
διαβίωσης. Κατά συνέπεια, μη έχοντας άλλη επιλογή ο άνθρωπος πρέπει να
προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Εξαιτίας όμως των ανισοτήτων πρόσβασης στα
διάφορα τεχνολογικά μέσα, αρχίζουν να υπάρχουν διαφορές στο βαθμό της γνώσης
χειρισμού των νέων εργαλείων, μεταξύ των ατόμων. Έτσι, το ψηφιακό αυτό χάσμα
απασχολεί τις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου οι οποίες προσπαθούν αν
όχι να το εξαλείψουν, τουλάχιστον να το περιορίσουν.
Τα αίτια του τεχνολογικού αναλφαβητισμού συνήθως έχουν να κάνουν με την ηλικία,
το φύλο, την εκπαίδευση και τον τόπο κατοικίας (στις αστικές περιοχές παρουσιάζεται
λιγότερο το φαινόμενο του ψηφιακού αναλφαβητισμού). Το σημαντικότερο
αποτέλεσμα του φαινομένου είναι η δημιουργία ανισοτήτων στον χώρο της εύρεσης
εργασίας, καθώς οι λιγότερο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία δεν μπορούν να είναι το
ίδιο ανταγωνιστικοί, με κάποιους που χειρίζονται άπταιστα τις νέες τεχνολογίες. Λύση
στο φαινόμενο του ψηφιακού αναλφαβητισμού είναι η ίση ευκαιρία πρόσβασης σε
ψηφιακά εργαλεία και εξοπλισμό. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν εφαρμοστούν κάποια
εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε να εξοικειωθούν οι ομάδες που πρέπει με τις νέες
τεχνολογίες.
Πηγή: unesco.org, elsito.gr

1
 Β. Μη Λογοτεχνικό Κείμενο

Κείμενο: Λειτουργικός Αναλφαβητισμός

Ο γενικός ή απόλυτος αναλφαβητισμός, είτε πρωτογενής είτε δευτερογενής, είναι
ενδεικτικός της πολιτιστικής πολιτικής που ασκείται από το αντίστοιχο κράτος, και του
ενδιαφέροντος του κράτους αυτού για την παροχή εκπαίδευσης. Από μια άλλη πλευρά
εκφράζει το επίπεδο του πολιτισμού κάποιας χώρας ή κάποιας περιοχής. Ο
λειτουργικός όμως αναλφαβητισμός, ο οποίος είναι απόρροια και της κακής
λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος, αποτελεί την έκφραση μιας όχι
φυσιολογικής γλωσσικής (και στο βάθος ψυχολογικής και κοινωνικής προέλευσης)
κατάστασης. Γιατί ο λειτουργικός αναλφαβητισμός δεν είναι μια απλή έλλειψη που σε
κάποια στιγμή μπορεί να αναπληρώνεται σε κάποιο βαθμό, αλλά μια έλλειψη
λειτουργικότητας σε κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του ανθρώπου. Είναι
δηλαδή μια συνθήκη κατά την οποία το άτομο δεν έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί
άνετα με το περιβάλλον του, χρησιμοποιώντας τη δυναμική της προσωπικότητάς του.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι, όταν ο άνθρωπος εκφράζεται με οποιοδήποτε τρόπο,
αποκαλύπτεται ο ίδιος ο ψυχισμός του, που δεν αποτελεί βέβαια καμιά μεταφυσική
οντότητα, αλλά είναι η συνισταμένη μιας σειράς επιδράσεων που διαμορφώνεται και
εκφράζεται μέσα σε μια δοσμένη κοινωνική πραγματικότητα και κάτω από ορισμένες
συνθήκες. Συνεπώς ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι μια σύνθετη
πραγματικότητα, που καλύπτει το σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας, και της
συναισθηματικής και της διανοητικής και της πρακτικής δραστηριότητας.
Από τους μελετητές του θέματος δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη γνώση της μητρικής ή
της γλώσσας του περιβάλλοντος, που η άγνοιά της εμποδίζει τον άνθρωπο να
λειτουργήσει μέσα στην κοινωνική του ομάδα. Κι αυτό είναι σωστό στο μέτρο που
αναφέρεται σε μετανάστες ή παλιννοστούντες. Όμως, ο ένοχος αυτής της μειονεκτικής
κατάστασης δεν είναι μόνο η άγνοια της γλώσσας, αλλά κυρίως η δόμηση του
περιεχομένου της συνείδησης και η ποιότητα των πληροφοριών με τις οποίες αυτή έχει
οικοδομηθεί.
Λειτουργικά αναλφάβητος είναι όχι εκείνος που δεν ξέρει, ή δεν μπορεί να συλλαβίσει
και πίσω από τους φθόγγους να αναγνωρίσει τις λέξεις και τον έναρθρο λόγο, αλλά
εκείνος που, μολονότι γνωρίζει γραφή και ανάγνωση, δεν μπορεί να τα
χρησιμοποιήσει, για να λειτουργήσει με αυτάρκεια μέσα στην κοινωνική ομάδα στην
οποία είναι ενταγμένος. Με δεδομένο τώρα ότι η κάθε έκφραση της ανθρώπινης
προσωπικότητας είναι σύνθετη λειτουργική πράξη, το ερώτημα είναι αν αυτή η
αδυναμία και η ανεπάρκεια είναι το προϊόν κακών επιδράσεων κατά τη διδακτική
διαδικασία, ή μήπως αυτή η τελευταία γεννιέται από μια σειρά επιδράσεις που
σχετίζονται με τη διαμόρφωση της συνολικής πραγματικότητας. Μήπως αυτός ο
λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι προϊόν, εκτός της στρεβλής διδακτικής επίδρασης,
και της κάθε μορφής πίεσης στην οποία δεν μπορεί να αντισταθεί η αναπτυσσόμενη
προσωπικότητα; Μήπως δηλαδή είναι το αποτέλεσμα του αυταρχισμού ή της
κοινωνικής διγλωσσίας; Γεγονός που από τη μια μεριά εμποδίζει την προσαρμογή του
ατόμου, διχάζει την προσωπικότητά του και βάζει φραγμούς στη φυσιολογική του
δραστηριότητα;
Γ. Μωραΐτης, από το Διαδίκτυο

2
 Γ. Λογοτεχνικό κείμενο
Τι έκανε λοιπόν όλα τούτα τα χρόνια; Τίποτα. Μάζευε γνώση και φαρμάκι. Ήθελε να
είναι καλός και δεν ήξερε. Ήθελε να γυρέψει το Μάικωβο μα τον γέλασαν οι δρόμοι.
Τι λοιπόν να κάνει; Μια μέρα κάθισε και παίδεψε το κεφάλι του. Το 'βαλε κάτω και το
παίδεψε, το 'πλεξε όπως είδε να κάνουν οι γύφτοι με το καλάθι. Στο τέλος το βρήκε:
Θα 'πιανε φιλία με τα βιβλία. Θα γύρευε να μάθει από κει, αυτά που του 'κρυβαν οι
μεγάλοι πίσω απ' τα παραμύθια που λέγανε αυτοί οι μικροί χάρτινοι “παππούδες” που
κάθονται στα γόνατα σου και σου λένε τις ιστορίες τους χωρίς καμώματα και
παρακάλια.
Μα στο χωριό, που δούλευε παραπαίδι, δεν είχε χαρτοπουλειά. Έπρεπε, λοιπόν, να
παρακαλέσει κανένα μπάρμπα απ' αυτούς που κατεβαίνανε στην πολιτεία και που-
λούσανε το καλαμπόκι τους να του φέρει ένα. Και μια μέρα αυτό έγινε. Έπιασε έναν
τέτοιο γερούλη, του 'βαλε στη χούφτα καναδυό μεταλλίκια και, “σε παρακαλώ”, του
λέει “αν βρεις, εκεί που πας, κανένα βιβλίο που να λέει καλές ιστορίες, πάρτο μου. Ε;
Πολύ θα σε περικαλέσω, όμως...”
Έβαλε ο παππούς τα μεταλλίκια στην απαλάμη του, τα πασπάτεψε με το δάχτυλο,
αναποδογύρισε ένα, για να δει τι έχει από κάτω... έστρωσε με το δάχτυλο τα μουστάκια
του... και του τα 'δωσε πίσω. “Πάρτα, του λέει. Αν τα χαρτιά λένε καλά παραμύθια.,
μου τα λες και μένα και ξεχρεώνουμε. Αν, πάλι, δε λένε, θα σου πάρω ένα αυτί. Ε;...”
Το παιδί τρόμαξε. Ο γέρος τότε έβαλε τα γέλια... “Αιντε, άιντε... Σύχασε... είπε. Δε σου
παίρνω αυτί, σου παίρνω ένα μεταλλίκι. Σύμφωνοι;”
Σε τρεις μέρες του 'φερε ένα χαρτί, λίγο πιο χοντρό, απ' το βαγγέλιο, και του το 'δωσε.
“Το πασπάτεψα από παντού, λέει στο παιδί. Δε βγαίνει τίποτα. Για πάρτο εσύ, μην 'πα
και σε γνωρίζει και συνεννοηθείτε.”
Το παιδί τ' άνοιξε τρέμοντας. Ήταν σαν μικρό σπιτάκι. “Ιστορία Σεβάχ του
Θαλασσινού” έλεγε το ξωφυλλό του. Αυτό ήταν! Το παιδί έπεσε πάνου στο βιβλίο με
τα μούτρα. Και το διάβαζε, το διάβαζε ολόκληρο το χειμώνα. Το διάβαζε και ξανά το
διάβαζε και πάλι το ξαναδιάβαζε, και το 'μαθε νεράκι. Κείνος ο μπάρμπας, που του το
'χε φέρει, τ' άκουε και τρέμανε τα μουστάκια του. Όμορφο βιβλίο. Μόνο που είχε μια
παραξενιά. Έλεγε την ιστορία του μονάχα σ' όποιον ήθελε.
Ώσπου να κλείσει κείνη η χρονιά, είχε καταπιεί κι άλλα καμιά δεκαριά βιβλία. Τότε
πήρε να γίνεται λόγος για κείνο το παραπαίδι, σ' όλα τα σπίτια. Το μάθε κι ο δάσκάλος,
και μια μέρα του παράγγειλε να πάει να τον δει. Βάζει, λοιπόν, ένα παστρικό πουκάμισο
και πάει.
δάσκαλος: - Α, έλα δω... του κάνει ο δάσκαλος. Εσύ είσαι που λες τα παραμύθια;
παιδί: - Δε φταίω γω... έκανε το παιδί.
δάσκαλος: - Και ποιος σου είπε ότι φταις; Καλά κανωμένα είν'αυτά που κάνεις. Μα
γιατί δεν έρχεσαι να σε γράψουμε να μάθεις και γράμματα του σκολειού; Ε; Δεν τ'
αγαπάς;
Γράμματα του σκολειού! Αν τ' αγαπούσε! Μα υπήρχαν πιο γλυκά γράμματα! Πώς
όμως να τα μάθει; Αυτός μαθαινε γράμματα του ποδαριού, γράμματα της τρεχάλας,
μιαν αράδα εδώ και μιαν εκεί. Μαζί με τα δαμάλια. Να βοσκάνε κείνα γρασίδι κι αυτός
βιβλίο. Αν τ' αγαπούσε λέει! Τι λόγια είν' αυτά που λες, κυρ-δάσκαλε! Μα πόσα
κομμάτια θα γίνει ένα τόσο δα ανθρωπάκι; Βλέπεις, τα σκολειά σ' αυτό τον κόσμο είναι
όλα σκολειά της μέρας. Ανοίγουνε τις πόρτες τους μαζί με τα μαντριά. Πού να πάει;
Εδώ ή εκεί

3
Πάει λοιπόν με το κοπάδι. Και παίρνει λίγο χρήμα, που είναι πηχτός ιδρός. Το μαζεύει
λίγο λίγο, όπως το μερμηγκάκι το σπόρο. Έχει την ελπίδα ότι έτσι δε θα τον διώξουν.
Έχει ακουστά για τους δασκάλους ότι είναι καταδεχτικοί άνθρωποι και δε θα τον
αποπάρουνε.
Και, τώρα, να ο δάσκαλος ήρθε μοναχός του. Η καλή του τύχη τον έφερε μπροστά του.
Και τι;... Δάσκαλος αληθινός, με γυαλιά! Και τον καλάει και στο σπίτι του. Ώρα ήταν
λοιπόν. Πιάνει κι αυτός το σακάκι του και το κουνάει.
δάσκαλος: - Τ' είν' αυτό; ρωτάει ο δάσκαλος.
Μέλιος: - Χρήματα.
δάσκαλος: - Πού τα 'βρες;
Μέλιος: - Τα κέρδισα.
δάσκαλος: - Και γιατί τα κουνάς;
Μέλιος: - Είναι για γράμματα.Μα δεν είναι πολλά. Άμα τα κάνω μπόλικα, θα τα φέρω
εδώ να μου μάθεις. Μπορεί να γίνει αυτό κυρ-δάσκαλε;
δάσκαλος: - Αν μπορεί;...
Ο δάσκαλος έβαλε τη γροθιά του στο μάτι για να διώξει ένα σκουπίδι. Ύστερα κοίταξε
το παιδί βαθιά στα μάτια.
δάσκαλος: - Λοιπόν... πήγε να του πει.
Η φωνή του ήταν κάπως αλλιώτικη, έτσι λιγάκι σαν βραχνή.
δάσκαλος: - Άστα... Άστα εκεί είπε, και πήγαινε... Αύριο, που θα παχνίσεις τα δαμάλια
σου, έλα... του λέει.
Μέλιος: - Να πάρω πλακοκόντυλο, δάσκαλε; Να πάρω χαρτιά, μολύβια
δάσκαλος: - Όχι, όχι, καλό μου παιδί... πώς είναι τ' όνομα σου;
Μέλιος: - Μέλιος.
δάσκαλος: - Όχι, Μέλιο.
Και πάλι ήταν αλλαγμένη η φωνή του, πιο πολύ αλλαγμένη και πιο βραχνή.
Το παιδί στάθηκε λίγο. Ύστερα άδειασε την τσέπη του στο τραπέζι κι έφυγε. Ο
δάσκαλος ούτε γύρισε να το δει. Αφανίστηκε να κοιτά έξω απ' το παράθυρο, σαν να
ξεφύτρωσε ξαφνικά εκεί έξω κάνας καινούργιος κόσμος και πάσκιζε να τον μάθει.
Απ' τ' άλλο βράδυ άρχισε να πηγαίνει. Σαν συγύριζε τα βόδια και τα πότιζε και τα
πάχνιζε, έχυνε στο κεφάλι του ένα μαστραπά νερό, σφουγγαριζότανε, έχωνε στον
κόρφο του τα χαρτιά του και κλεφτά κλεφτά τρύπωνε στο σπίτι του δασκάλου. Τα 'χανε
συμφωνήσει οι δυο τους, να μη μαθευτεί το μυστικό τους πουθενά.
Μα μια νύχτα, καθώς έσπρωχνε την πόρτα του αχερώνα, να βγει στο πατάρι για να
κοιμηθεί, είδε το λυχνάρι του αναμμένο. Ποιος ήταν; Το παιδί βάδισε στα νύχια.
Ανέβηκε τα λίγα σκαλιά...
- Έλα δω, ακούει μια χοντρή φωνή.
Πριονιά πέρασε απ' τα γόνατα του Μελιού. Εκεί στο κατωμέντερο, με τα πόδια
σταυρωτά και την τσιμπούκα χωμένη στα μουστάκια, τον καρτερούσε τ' αφεντικό του.
- Έλα δω... του ξανακάνει. Για ζύγωσε. Κάτσε. Πού τριγυρίζεις εσύ, νυχτιάτικα;
Το παιδί έτρεμε.
- Κι αφήνεις και την πόρτα του αχουριού ανοιχτή. Γιατί το κάνεις;
Μέλιος: - Για να μη... Για να μην κάνω σαματά και ξυπνάτε, του λέει το παιδί.
- Κι αν μας κλέψουνε τα ζα; Ε; Μπορείς να μου απαντήσεις εδώ; Αν έρθουν,
προκομμένε μου, και μας κλέψουν τα ζα, από ποιον θα τα γυρέψω; Ε;

4
Μέλιος: - Εγώ... κάνει το παιδί.
- Εσύ; Να ένας πλούσιος! Και με τι θα τα πλερώσεις; Ε; Μπορείς, μια στιγμούλα, να
μας το πεις κι αυτό;
Μέλιος: - Δεν τα κλέβουνε... Τόλμησε να πει το παιδί.
- Να τα... Και πώς το ξέρεις εσύ; Συμπεθεριά με τους αλογοσούρτηδες έχεις; Α, έτσι
το λοιπόν, ε; Εκεί φαίνεται ότι ρεμπελεύεις. Ε; Μ' αυτούς κάνεις κονάκι! Σώπα συ και
αύριο τα λέμε. Αύριο, που θα σε παραδώσω στο χωροφύλακα, τα λέμε.
Μέλιος: -Όχι!... λέει το παιδί κι η φωνή του τρέμει. Όχι, δεν πάω μ' αυτούς που λες.
Εγώ...
- Ε, τότε πού στον αγύριστο πας;
Μέλιος: - Εγώ πάω στο σκολειό.
- Στο σκολειό; Να τα! Στο σκολειό είπες; Ε, χάλασ' ο κόσμος. Και καλά, βρε κουτάβι...
δηλαδή, δεν μπορούνε,δηλαδή, να κάνουνε τα γράμματα δίχως τη μούρη σου; Δηλαδή,
να πούμε, αν δεν τα μάθεις εσύ, αγύρευτα θα μείνουνε τα γράμματα; Ε; Λυτό ήθελα να
μου πεις. Λοιπόν. Άκου τώρα. Λίγα λόγια: Απ' αύριο κόβεις. Ή ζευγάς ζευγάς ή παπάς
παπάς. Για γελαδάρη σε πήρα, δε σε πήρα για γραμματικό! Εξηγηθήκαμε; Άντε, πέσε
τώρα να κοιμηθείς κι αύριο έχεις δουλειά. Καις και το λάδι...
Το παιδί έσβησε το λυχνάρι, έπεσε στ' άχερα και τα μούσκευε ως το πρωί.
Απ' την άλλη μέρα τα 'κοψε όλα, πέταξε τα βιβλία μες στην κοπριά και δεν τα
ξανασήκωσε πια. Το πήρε απόφαση. Αυτό ήταν το γραφτό του. Να κάνει χωριό με τα
δαμάλια.
Έτσι του πέρασε απ' το νου. Μα γελάστηκε. Την τρίτη μέρα, καθώς γύριζε απ' τη
βοσκή, τον σταμάτησε ο δάσκαλος.
δάσκαλος: - Τα 'μαθα κακόμοιρο μου! του λέει. Μα δε θα σ' αφήσω να χαθείς. Άκου
δω. θα στο δώσω γω, ό,τι βιβλίο χρειαστείς. Να διαβάσεις, λοιπόν, ώσπου να τις
περάσεις όλες τις τάξεις. Κι άμα βγάλεις το Δημοτικό κι έχεις κουράγιο και για το
Γυμνάσιο, προχώρα! Δώσ' του αφέντη σου μια τύφλα, και τράβα! Πάρε, τώρα, τούτο
το σακούλι. Είναι μέσα τα βιβλία. Έλα, άσε τα κλάματα. Καλή πρόοδο!...
Ο δάσκαλος έφυγε. Τα μάτια του παιδιού τον ακολουθούσαν να ξεμακραίνει, να
χάνεται πίσω απ' τη σκόνη που σήκωνε η αγέλη.
Όπως το 'πε ο δάσκαλος, έτσι κι έγινε. Κείνα τα βιβλία που του 'δωσε, τα ξεκοκάλισε
όλα. Τα ’μαθε νεράκι.
Το καλοκαιράκι κινάει ο δάσκαλος και πάει έξω στα τσαΐρια.
δάσκαλος: -Ήρθα να δω την πρόοδο σου, του λέει.
Καθίσανε, εκεί, κάτου από μια γκόρτσα, και τα είπανε. Ξεφυλλίσανε και τα βιβλία.
Είπανε και τα σχέδια τους. Μια σπίθα ήταν εκείνο το παιδί. Ο δάσκαλος πήγε να χάσει
το νου του. Σαν χωρίσανε όλα ήταν κανονισμένα. Το φθινόπωρο μπορούσε να κατεβεί
στην πόλη για εξετάσεις. Ο δάσκαλος ήταν πρόθυμος να του δώσει το χαρτί. Ότι
άκουσε όλα τα μαθήματα, “όλη την ύλην”, όπως του 'λεγε, ότι ήταν φρόνιμος κ.λπ.
κ.λπ. Κι ότι “έτυχε του βαθμού άριστα”.
Έλα πιάστον, εσύ, το φιλαράκο!
Ο τελευταίος κείνος μήνας πέρασε με τρελά χτυποκάρδια κι αναβοκατεβάσματα στους
ουρανούς, ώσπου ήρθε το φθινόπωρο, φουσκωμένο με καρπό, και με μια μοσκοβολιά
που πρώτη φορά ένιωθαν τα πλεμόνια του. Παράγγειλε στο ραφτάκο του χωριού ένα
ντρίλι -όσο να πεις καινούργιο ήταν- έδωσε και στο μπαλωματή να του περάσει σόλες.
Έπλυνε στην ποτίστρα τις αλλαξιές του. Καθάρισε και με τ' αφεντικό. Όλα ήταν

5
εντάξει. Ο δάσκαλος τον συντρόφεψε ως το σταυροδρόμι. Εκεί δώσανε τα χέρια... μα
τουδασκάλου το χέρι κάτι είχε μέσα του και δεν μπορούσε να κλείσει.
Μέλιος: - Τι είναι δάσκαλε; ρώτησε ο Μέλιος.
δάσκαλος: - Πάρ' τα. Είναι το χρήμα σου. Να 'χεις, εκεί στην πόλη, λίγο χαρτζιλίκι.
Είναι δύσκολη η ζωή εκεί. Θα θέλεις για νοίκι, για φαΐ, για τετράδια. Πάρ' τα.
Του ήρθε να φιλήσει το χέρι του δασκάλου, μα δεν το έβρισκε, γιατί τα μάτια του είχαν
θολώσει.

Μενέλαος, Λουντέμης, Ενα παιδί μετράει τ' άστρα, Πρώτο Κεφάλαιο (απόσπασμα)
Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 1999.

Παρατηρήσεις:

Δραστηριότητα Α:

Α1. Ποιο είναι το βασικό πρόβλημα που επισημαίνει ο Γ. Μωραΐτης στο Κείμενο Β΄
και πώς ορίζει τον λειτουργικά αναλφάβητο;

Μονάδες 15

Α2. Ποια είναι η σχέση της διείσδυσης των Μέσων και των Τεχνολογιών Πληροφορίας
και Επικοινωνίας στη ζωή μας με τον ψηφιακό αναλφαβητισμό σύμφωνα με το κείμενο
Α;

Μονάδες 5

Α3. Αποτελεί πιστεύετε η κοινωνική διγλωσσία (Κείμενο Β) αίτιο του λειτουργικού

αναλφαβητισμού; (Παράγραφος 50-60 λέξεων)
Μονάδες 5

Δραστηριότητα Β:
Β1. Να ελέγξετε τα δομικά μέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου. Να
τεκμηριώσετε επαρκώς την απάντησή σας.
Μονάδες 5
Β2. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις
(με έντονη γραφή στο κείμενο): Άλλωστε, βέβαια, εξαιτίας, έτσι, καθώς.
Μονάδες 5
Β3. Να αποδώσετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου
(υπογραμμισμένες στο κείμενο): διεθνούς, στόχος, παράλληλα, ραγδαία, παροχή.
Μονάδες 5
Β4. «Η ραγδαία εισβολή των τεχνολογιών αυτών στην καθημερινότητα
διαφοροποίησε αρκετές παραμέτρους διαβίωσης»: Ποιο είδος σύνταξης
χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και τί θέλει να προσδώσει στο ύφος του κειμένου με
αυτό; Να το μετατρέψετε στο αντίθετο είδος σύνταξης.
Μονάδες 4

6
Β5. Χρησιμοποιώντας το β’ συνθετικό των λέξεων που ακολουθούν να γράψετε για
καθεμία από τις λέξεις που σας δίνονται μια ομόρριζη (απλή ή σύνθετη) με τις
καταλήξεις που σας δίνονται:
Λέξη Κατάληξη Ομόρριζη
ενδεικτικός –η ____________
απόρροια -ή ____________
διαφεύγει –άς ____________
περιβάλλον –ός ____________
Μονάδες 4
Β6. Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί στο Κείμενο Β, να δικαιολογήσετε την χρήση
του.
Μονάδες 2
Β7. Διαμόρφωση: να αντικαταστήσετε το α’ συνθετικό της παραπάνω λέξης με άλλη
πρόθεση και στη συνέχεια να δημιουργήσετε δύο σύνθετα ουσιαστικά, σχηματίζοντας
μία πρόταση για το καθένα από αυτά.
Μονάδες 5

Δραστηριότητα Γ:
Γ1. Να βρείτε τρία χωρία που πιστοποιούν το πάθος του Μέλιου για τα γράμματα; Ποια
σημασία έχει ο διάλογος του Μέλιου με το αφεντικό του; Τι προσδίδει στο κείμενο;
Είστε ένας μαθητής που πληροφορείται την ιστορία του Μέλιου. Τι θα τον
συμβουλεύατε; Γράψτε μια επιστολή 150-200 λέξεων με παραλήπτη αυτόν .
Μονάδες 15

Δραστηριότητα Δ:

Δ. Συμμετέχετε σε μια εκδήλωση της περιοχής σας με θέμα τον αναλφαβητισμό. Με

αφορμή αυτή την εκδήλωση εκφωνείτε μια ομιλία σχετικά με τους λόγους για τους
οποίους υπάρχει το φαινόμενο του λειτουργικού αναλφαβητισμού και τις συνέπειες
του. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30

Ανάλυση Έννοιας: Αναλφαβητισμός

7
«Ο αναλφαβητισμός είναι πρόβλημα κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό.
Αναστέλλει τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την
ανάπτυξη των συμμετοχικών θεσμών και ακρωτηριάζει τη δυνατότητα για άσκηση
κριτικής…»

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο εικοστός πρώτος αιώνας έχει χαρακτηριστεί ως αιώνας της πληροφορίας. Κι ενώ η

τεχνολογία έχει κάνει τέτοια πρόοδο σε πολλές χώρες του κόσμου, ακόμα και σήμερα,
υπάρχουν εκατομμύρια αναλφάβητοι. Το ίδιο όμως πρόβλημα παρατηρείται και στις
λεγόμενες ανεπτυγμένες κοινωνίες. Κι όμως ο αναλφαβητισμός αποτελεί ένα σοβαρό
κοινωνικό πρόβλημα.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

Ο αναλφαβητισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Διακρίνουμε το δομικό

αναλφαβητισμό (κάποιος δεν έμαθε ποτέ να διαβάζει και να γράφει) και το λειτουργικό
(ορισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να διαβάζουν και να γράφουν είτε επειδή δεν έμαθαν
ποτέ είτε γιατί λόγω του τρόπου ζωής και της φύσης της εργασίας τους έμαθαν κάποτε
και αργότερα ξέχασαν). Σήμερα, ωστόσο, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες γίνεται κυρίως
λόγος για το λειτουργικό αναλφαβητισμό, όπου τα άτομα έχουν κάποιες γνώσεις, αλλά
όχι ικανές ώστε να τους επιτρέπουν να έχουν κριτική σκέψη.

Αίτια του προβλήματος

√ Οικονομικές ανισότητες:
• τα φτωχότερα οικονομικά στρώματα μένουν αγράμματα (αγρότες και εργάτες)
• πολλά παιδιά εγκαταλείπουν νωρίς το δημοτικό λόγω της ανάγκης να εργαστούν
• συνήθως τα φτωχότερα στρώματα έχουν και χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις στο
σχολείο.
√ Ανισότητες μεταξύ υπαίθρου-επαρχίας και πόλης.
√ Αδιαφορία της πολιτείας για χτίσιμο σχολείων στις απομονωμένες περιοχές. Εμπόδια
στις μετακινήσεις των μαθητών.
√ Νοοτροπία ορισμένων ανθρώπων για μη αναγκαιότητα της εκπαίδευσης.

Συνέπειες του φαινομένου

8
 √ Κοινωνικό φαινόμενο.
• τη στιγμή που ο άνθρωπος κατασκευάζει και εφευρίσκει μηχανήματα που μπορούν
να κάνουν τη ζωή του ευκολότερη υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα
ούτε καν να υπογράψουν.
• ρατσισμός και απομόνωση των ανθρώπων εκείνων που είναι αγράμματοι.
• αμάθεια: η αμάθεια είναι η χειρότερη σκλαβιά.
• δεν αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα.
• φανατισμός (εξαιτίας της αδυναμίας κριτικής σκέψης και άγνοιας)
• απομόνωση της επαρχίας και ενίσχυση της αστυφιλίας με την επαπειλούμενη
ερήμωση της υπαίθρου.
√ Πολιτικό πρόβλημα.
• αναστέλλει τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
• αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη συμμετοχικών θεσμών.
• ενισχύεται ο φανατισμός/μισαλλοδοξία.
• οι πολίτες χειραγωγούνται, πέφτουν θύματα προπαγάνδας και λαϊκισμού.
√ Πολιτιστικό πρόβλημα. Ο αγράμματος άνθρωπος δεν είναι σε θέση να καταλάβει
ούτε τις νέες μορφές τέχνης, αλλά μένει προσκολλημένος στην Παράδοση.

Μέτρα αντιμετώπισης
• Έλεγχος της πολιτείας και υποχρεωτική εκπαίδευση με πρακτικά μέσα ως και το
λύκειο, χτίσιμο σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές και αποστολή εκπαιδευτικών.
• Στήριξη των αδύναμων μαθητών (ενισχυτική διδασκαλία) ώστε να μην
εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο
• Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, ώστε να αποφεύγεται η στείρα αποστήθιση, που
αποτελεί το βασικό στοιχείο χαμηλών βαθμολογιών.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Επιλογικά, ο αναλφαβητισμός αποτελεί σήμερα ένα σοβαρότατο κοινωνικό και
πολιτικό πρόβλημα. Ειδικά στον αιώνα που ζούμε, το φαινόμενο αυτό ουσιαστικά
αποτελεί ένα στοιχείο διάλυσης και καθυστέρησης της κοινωνίας
*Από το βιβλίο του Δήμου Χλωπτσιούδη: Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου:
Σχεδιαγράμματα – Κριτήρια αξιολόγησης», Εκδόσεις schooltime.gr