[4-2] Πρακτικά Οικουμενικών Συνόδων. (Acta Conciliorum Oecumenicorum) - 4. Concilium Universale Constantinopolitanum sub Iustiniano habitum - 2. Iohannis Maxentii libelli – Collectio codicis Novariensis XXX – Collectio codicis Parisini 1682 – Procli tomus ad Armenios – Iohannis Papae II, epistula ad viros illustres. LAT

ACTA CONCILIORVM
OECVMENICORVM
IVSSV ATQVE MANDATO
SOCIETATIS SC I ENTI AR VM
ARGENTO RATENSIS
EDIDIT
EDVARDVS SCHWARTZ
TO MVS QVARTVS
VOLVMEN ALTERVM
MDCCCCXIIII
SVMPTIBVS CAROLI J. TRÜBNER
LI Β RARI I ARGENTORATENSIS
CONCILIVM VNIVERSALE
CONSTANTINOPOLITANVM
SVB IVSTINIANO HABITVM
EDIDIT
EDVARDVS SCHWARTZ
VOLVMEN ALTERVM
JOHANNIS MAXENTII LIBELLI — COLLECTIO CODICIS

NOVARIENSIS XXX — COLLECTIO CODICIS PARISINI
1Θ82 — PROCLI TOMVS AD ARMENIOS - IOHANNIS
PAPAE II EPISTVLA AD VIROS ILLVSTRES
MDCCCCXIIII
SVMPTIBVS CAROLI J. TRÜBNER
LIBRARII ARGENTORATENSIS
TABVLA
PRAEFATIO " *
ι. De Iohannis Maxentii libellorum codice unico I
2. De monachis Scythicis V
3. De Iohannis Maxentii libellorum collectione XIII
4. De Collectione Nouariensi XIII
5. De codice Parisino 1682 XX
6. De collectione codicis Parisini 1682 XXII
7. De tomi a Proclo ad Armenios destinati codicibus et uersionibus . . . XXVI
8. De Iohannis papae II epistulae codicibus XXVII
IOHANNIS M A X E N T I I L I B E L L I
Libellus fidei 3
Capitula contra Nestorianos et Pelagianos 10
Professio breuissima catholicae fidei 11
Breuissima adunationis ratio uerbi dei ad propriam carnem n
Responsio contra Acéfalos 12
Dialogi contra Nestorianos libri II 14
Epistula Hormisdae ad Possessorem 44
Responsio Iohannis Maxentii 46
C O L L E C T I O CODICIS NOVARIENSIS X X X
Epistula P r o d i uniformis ad singulos Occidentis episcopos 65
Innocentii episcopi Marone» de his qui unum ex trinitate Iesum Christum dubi-
tant confiteri 68
Exempla sanctorum patrum 74
Praeceptum papae Felicis 96
Libellus quem dederunt presbyteri L X Bonifatio papae 97
Quales libellos dederunt episcopi Graeci 98
C O L L E C T I O CODICIS PARISINI 1682

Epistulae Constantini imperatoris 101
Excerptum ex allocutione synodi Chalcedonensis 104
Epistolae Pelagli iunioris papae ad episcopos Histriae [M V i l l i 891—899. 433—454] 105
Suggerendum Mauricio Tiberio [M X 463—466] 132
Mauricius Gregorio [M X 467. 468] 136
Acta conciliorum oecumenicorum. IUI, s. aa
TABVLA
p»e·
Excerptum ex Gregorii epistula synodica 136
Excerptum ex Vigilii epistula aduersus tria capitula [M V i l l i 457—488] . . . . 138
Innocentii episcopi Maroneae epistula de collatione cum Seuerianis [M VIII
817—834] 169
APPENDIX
Procli tomus ad Armenios [MV 421—437] 187
Versio Dionysii exigui 196
Iohannis pap» II epistula ad uiros illustres [M V i l i 803—806] 206
Indices addentur quando tomus IUI totus publicatus erit
CORRIGENDA
p. 22, 15. 24, 7 legas liniamentis
p. 32, 26 add. in mg. loh. 17, 5
p. 96, 22 in adnotatione pro Gangrensium legas Neocaesariensium
p. 98 in ultima linea adnotationis ad 4—25 legas t. I 295
p. 104 in adnotatione ad 2—6 legas antiqua
p. 169, ι in mg. legas M V i l i 817
IOHANNIS MAXENTII LIBELLI
Acta concilioruin oecumenicorum. ITTI, 2. I
Brought to you by | Cambridge University Library

Authenticated
Download Date | 9/8/15 3:02 PM
L = Codex Laudianus misceli. 580 bibliothecae Bodleianae s. Vini.

Authenticated
f. 2Γ INCIPIT LIBELLVS FIDEI OBLATVS LEGATIS APOSTOLICAE SEDIS CONSTANTINOPOLIM
QVEM A C C I P E R E NOLVERVNT SVSCEPTVS E S T VERO ROMAE A BEATO PAPA HORUISDA ET
IN CONVENTV EPISCOPORVM S I V E TOTIVS E C C L E S I A E NEC NON ETIAM OMNIVM SENATORVM
LECTVS CATHOLICVS E S T PER OMNIA ADPROBATVS
Migne PG
86,75 1 Dominis uiris beatissimis Germano et lohanni episcopis, Felici et Dioscoro dia- β
conis, Blando presbytero et universae legationi apostolicae sedis libellus ab exiguo
Maxentio et omnium qui mecum sunt. Quoniam nonnulli uidentes nos contra eos
76 qui inimico proposito uenerabilis Chalcidonensis concilii fidem nituntur euertere, patrum
proferre sententias et nouis prauorum argumentationibus uerbis catholicis obuiare,
augmentum aliquod nos in fide facere iudicant aut certe contra statuta uenire concilii, 10
necessario credidimus probabilibus documentis hanc inconuenientem ab eorum animis
77 expurgare opinionem, docentes nullatenus esse contrarium, si ex eorum patrum sen-
tentiis quos ipsa recepii synodus, falsam docuerimus haereticorum esse sententiam, qua
eam quasi contraria atque inconvenientia docere his quae ante se fuerunt conciliis temp-
tant adstruere. 16
2 E t primo quidem catholicam fidem augmentum aliquod posse recipere inprobum
est credere, quia cum sit perfecta et plena in omnibus, augmentum recipere non potest;
hoc enim sine dubio augmentum recipit, quod inperfectum est. si autem non de intelle-
gentia fidei, sed de uerbis agitur, hoc non est semper contrarium, quia aliquando ex-
planationem fidei uerborum facit adiectio, aliquando corruptionem, quod non augmen- 20
f. 2u tum, I sed detrimentum est potius fidei. quapropter tunc adiectio uerborum uerenda
est, quando non explanationem, sed corruptionem aut contrarietatem fidei operatur.
3 quod si omnis adiectio uerborum catholicse fidei noxia creditur, cur beatus Cyrillus,
ad destruendam Nestorii impiam interpretationem sancti symboli in concilio Efeseno
tam multas sanctorum patrum sententias proferens, nullum reprehensionis dignum 26 ^'//jj 5 ^ 7 ^'^
i fecisse augmentum creditur? quod si ideo augmentum fecisse non creditur, quia
non in ipso sancti symboli mathemate ipsas sanctorum patrum sententias inseruit,
sed eas extrinsecus proférens sincerissimum sensum eiusdem sancti symboli reddidit
manifestum, aeque ergo eos et de nostra paruitate conuenit iudicare, qui non in ipso
termino uenerabilis Chalcidonensis concilii inserimus patrum sententias, sed eas ex- 30
trinsecus contra inimicos pro ipsius defensione proferimus. sic denique beatus papa
Leo etiam (post) definitionem eiusdem concilii coactus est, diuersorum patrum s6n-
tentiis per ilia quae dicuntur ENCYCLIA, contradicentium ora obstruere et prauorum
nouas adinuentiones atque calumnias dissipare. quorum etiam nos exempla sequentes,
Primus cdidit Johannes Cochlaeus post Fulgentii aliqua scripta Hagenouiae a. 1520
ι LEGATVS L 3 seruatorum L 5 iohanne L 6 bro L 8 nitur L
14 his qui L 21 fides L 25 multa L 26 fecisse 1 ] feeds L 32 post add. Cochlaeus

Authenticated
4 IOHANNIS MAXENTH
his qui errorem propriae impietatis quasi ex auctoritate synodi confirmare nituntur et uerba
simpliciter atque integre a sanctis patribus edita ad suam prauitatem conantur retor-
quere, conpulsi sumus sanctorum uirorum probatissimorumque doctorum sententiis
armati occurrere et impias assertiones eorum per dei gratiam refutare, euidenter argu-
S entes eos a fide sanctorum patrum eiusdemque concilii esse penitus alíenos. quid s
enim? contra synodum et non magis pro synodo est, si contra inimi|cos Chalcidonensis f. 3r
concilii, qui earn contra sanctorum patrum fidem uenisse calumniantur, sanctorum
uirorum, qui ante ipsam in ecclesia claruerunt, sententias proferentes docuerimus nihil
nouum aut sanctorum patrum fidei contrarium a memorato fuisse concilio statutum?
praesertim cum incipientes beatissimi patres qui in ipsa synodo conuenerunt, sensum 10
L m i 566« = propriae fidei explanare, ita de se manifesta uoce testentur, dicentes: »Sequentes igitur 78
M VII 116» g e(- n o s sanctissimos patres, confitemur« et cetera. qui autem retractationem concilii
esse iudicant contra haereticorum nouas adinuentiones quippiam ex libris proferre
sanctorum (uirorum) aut id quod conuenienti ratione collectum fuerit, primo arguant bea-
tumCyrillum, qui, sicut superius edocuimus, perfecto et firmo sanctorum patrum manente 15
symbolo ad destruendam impiam interpretationem Nestorii diuersorum patrum sen-
tentias protulit, et beatum Leonem, qui similiter sanctorum patrum testimoniis statuta
uenerabilis Chalcidonensis synodi cum fide patrum conuenire docuit, et tum demum
nos quasi retractatores concilii arguere poterunt, qui per sanctorum patrum bene pro-
7 latas sententias refellimus haereticorum fallaciam. nemo enim recte reprehenditur 20
retractare synodum, nisi qui de ipsius statutis iudicans, non pro ipsa, sed contra ipsam
patrum proferre temptat sententias, sicut haeretici faciunt. qui autem non contra
ipsam, sed pro ipsa patrum sententias proferunt, defensores sunt, non retractatores
concilii. frustra ergo omnino nos synodum retractare arguunt, quos uident non
L m í 5670 = contra ipsam sed pro ipsa patrum proferre sententias, quia synodus alteram fidem | aut 25 f. y
M vil i i6d m a t h e m a praeter sanctorum patrum tradere his qui ad catholicam fidem confugiunt,
prohibuit, non autem haereticorum prauitati aut eis qui sensum eius moliuntur corrum-
8 pere, rationabilibus documentis uetuit obuiare. unde superfluum est etiam illud
quod nobis obicitur quia quod synodus non dicit, nullatenus dici debere, quia multa
sunt quae non dicuntur a synodo nec in ulla scriptura canonica, et tarnen cum ratio 30
postulauerit, ea nullatenus proferre ambigimus, sicut est trinitas aut cum de patre
dicimus quia ingenitus est, et alia plura. nec enim in rebus considerandum est,
d e trin. 5, 7 sicut dicit beatissimus Augustinus, quid uel sinat uel non sinat dici usus sermonis
9 nostri, sed quis rerum ipsarum intellectus eluceat.
His ita se habentibus, beatissimi, ad expurgandam et auferendam ab omnium 35
animis suspicionem, sicut iam superius praefati sumus, nunc iam qualiter de incar-
natione tantum dominica sentiamus siue quid de gratia dei, non qua creamur, sed de
ea qua recreamur, sapiamus, necessario uobis credidimus facere manifestum, quia nulla
nobis est nunc de filii dei diuinitate, qua constat et unitus est patri et spiritui sancto,
dubietas. si quid ergo in hac satisfactione fidei nostra contrarium catholicae fidei 40
aut sanctorum patrum traditionibus uestra sanctitas iudicauerit, instruere et emendare
10 dignetur; si autem conuenientem, propria auctoritate firmare.
Igitur sequentes in omnibus fidem sanctorum patrum, confitemur unum eun- 79
demque filium dei dominum nostrum Iesum Christum, perfectum eundem in diuinitate,
43—3,11 desumpia sunt ex symbolo Chalcedonensi
l i dicentur L 14 uirorum add. Schw 24 synodo L 35 hantibus L

expurgandam Schw expugnandam L

Authenticated
LIBELLVS FIDEl 5
perfectum eundem in humanitate, deum uerum et hominem uerum eundem ex anima
f. 4r rationali et corpore, omousion | patri secundum diuinitatem, omousion nobis eundem
secundum humanitatem, per omnia nobis similem absque peccato, ante saecula quidem
a patre natum secundum diuinitatem, in nouissimis autem diebus eundem propter nos
et nostram salutem ex Maria uirgine (dei) genetrice secundum humanitatem, unum β
eundemque Christum fìlium dominum unigenitum, in duabus naturis inconfuse in-
commutabiliter indiuise inseparabiliter cognoscendum, in nullo naturarum diuersitate
propter unitatem perimenda, sed salua potius proprietate utriusque naturae in una
persona unaque subsistentia concurrente, non in duabus personis partiendum aut diui-
dendum, sed unum eundemque filium unigenitum deum uerbum, dominum Iesum, sicut 10
ab initio nobis prophetae de eo et ipse nos Christus erudiuit et patrum tradidit symbolum.
11 Has igitur duas naturas dei uerbi domini nostri Iesu Christi, hoc est diuinitatis
et humanitatis, naturaliter siue substantialiter secundum traditionem patrum credimus
et confitemur unitas, eo quod natura inuiolabilis dei uerbi naturae est unita passibili,
beato Athanasio dicente: »uerbum caro, non caro uerbum factum est. uerbum 15 c. Apollin.
autem caro factum dicitur, quia uerbi facta est caro et non alicuius hominis; hoc est, '' 10
deus homo factus est et dicitur caro, ne praetereatis carnis nomen. cur ergo non
80 sufficit uobis naturalis unitio uerbi ad propriam carnem et quia deus homo factus est ? «
his congrue beatus Cyrillus ad Nestorium: »non enim«, inquit, »dicimus quod dei natura Lliip. 318^=
conuersa aut inmutata facta sit caro, uel quod in totum hominem, qui est ex anima et 20 M 1 1 1 1 8 8 8 u
corpore, transformata sit, sed illud magis quod (cum) carnem animatam anima rational: sibi
f. 4 copulauerit uerbum substantialiter, ineffabiliter inconprehensibiliter | factus sit homo
U
et nuncupatus sit filius hominis, nec nuda tantum uoluntate nec assumptione personae,
sed quod diuersae quidem naturae in unum conuenerint, unus tamen ex utraque Christus
et filius, non euacuata aut sublata naturarum diuersitate propter unitionem.« 25
12 Horum igitur sanctorum patrum doctrinam sequentes, abominamur omnia eorum
deliramenta qui filium filio copulatum aut dominum domino aut alterum inhabitantem
in altero aut alterum alteri confitentur unitum secundum affectum aut gratiam aut
dignitatem aut aequalem honorem siue auctoritatem aut secundum connuncupationem
aut concordiam aut inlustrationem, siue secundum inoperationem aut personalem 30
factam credunt unitionem, beato Cyrillo in capitulo tertio contra Nestorium dicente: l u i 4°7d =
»Si quis in uno Christo diuidit substantias post unitatem, sola eas societate conectens M 1111 , o 8 , c
secundum dignitatem aut auctoritatem aut potentiam, et non magis conuento ad
unitatem naturalem, anathema sit.« similiter beatus Gregorius in epistola ad
Clidonium: »Si quis«, inquit, »sicut in propheta secundum gratiam dicit inoperasse 85 ep. 101 p. 86
deum uerbum et non substantialiter factam confitetur unitionem, sit uacuus melioris
IS inoperationis, magis autem et plenus deterioris.« unam uero duarum naturarum
81 subsistentiam siue personam, quam nobis ueneranda Chalcidonensis synodus tradidit,
nullius alterius nisi dei uerbi incarnati et hominis facti confitemur; propter quod
nec illam sententiam quam quasi contrariam quidam synodo aestimant, id est unam 40
naturam dei uerbi incarnatam auertimur, quia nihil aliud nisi unam subsistentiam
siue personam in duabus naturis docet unitis. unde et beatus Flauianus huius
f. 5r urbis episcopus | in libello quod de fide sua Theodosio dedit imperatori, ad ex-
cludendos eos qui sicut duas naturas, ita duas praedicant subsistentias, unam dei L I ( I I l6<1 _
uerbi naturam incarnatam confiteri non dubitauit, dicens: »etenim ex duabus n a t u r i s « MVl54ii>
2 rationale LL 5 dei add. Cochlaeus genetricem L 7/8 diuersitatem — per-

imendam L 10 eundem L 14 unita L 21 cum add. Schio rationale L 27 inha-
bitatem L 39 incarnatio L 40 synode L 45 ex L Coll. c. Setter. 34 ¿v texlus Graecus

Authenticated
6 IOHANNIS MAXENTII
Christum post incarnationem ex uirgine sancta siue post adsumptam naturam humanam
in una subsistentia siue persona unum Christum, unum filium, unum dominum con-
14 fitemur, et unam quidem naturam deiuerbi incarnatam non rennuimusconfiteri.« qua-
propter impie quidam personam quidem homini, subsistentiam uero deo uerbo credunt
a synodo deputatam, non quo nesciant apud synodum id ipsum esse subsistentiam 5
quod et personam, sed ne aperte uideantur duas subsistentias aut duas personas intro-
ducere, hoc pessimo abutuntur argumento. nos autem unum et idem sentientes
subsistentiam esse quod et personam, non dicimus trinitatem in Christo inhabitare,
sicut Theodori Mampsuesteni et Nestorii sectatores, quasi quod extra trinitatem sit
Christus; sed deum uerbum unigenitum filium patris, dominum nostrum Iesum Christum, io
qui pro nobis passus est carne, unum de tribus subsistentiis unius deitatis credimus
15 esse. nec enim uerendi sunt hi qui nos reprehendere temptant, dicentes eo quod
trinitatem diuidere est Christum dicere unum de trinitate, cum et ex trinitate et, quod
amplius est, unus trium a beato dictum sit Augustino. denique in libro Enchiridii,
dum ageret de id quod dictum est »natum deum uerbum ex spiritu sancto et Maria «
38 p. 21 if uirgine«, inter cetera ait: »sed cum illam creaturam quam uirgo concepit et peperit,
quamuis ad solam filii personam pertinentem tota trinitas fecerit (neque enim separabilia
sunt opera trinitatis), cur in ea facienda solus spiritus nominatus est? an et quando
16 unus trium in aliquo opere nominatur, uniuersa opera intellegitur trinitatis?« rursus f. s u
2,16 p. 78id in libro secundo De trinitate: »utrum«, inquit, »indiscrete deus apparuerit patribus 20
nostris, antequam Christus ueniret in carne, an aliqua ex trinitate persona an singillatim
».'9 p· 783d quasi per uices appareat? « et iterum post pauca: »neque hic ergo«, inquit, »euidenter
apparet utrum aliqua ex trinitate persona an dominus ipse trinitas, de quo dictum
Mt. 4, 10 est: d o m i n u m d e u m t u u m a d o r a b i s , e t i 1 1 i s o l i s e r u i e s , uisus est
Abrahae.« 25
Sed his paulo manifestius beatus Proclus huius urbis episcopus, quem etiam 82
L ini 826 c = ueneranda recepii synodus Chalcidonensis, ad Armenios, cum contra Theodori blas-
M VII 464Ί p h e m ¡ a S ) q U ¡ quaternitatem pro trinitate impie dogmatizauit, petitus ab ipsa gente
scriberet eiusdemque blasphemias refutaret, de hac sententia est loquutus, dicens:
»sed sciscitaris me fortassis illum nouicium uanumque sensum seu uaniloquium, dicens so
quia qui c o n f i t e o r eum qui crucifixus est, Christum deum, et patrem et spiritum sanctum
17 crucifixum confitetur, si una est trinitatis natura. ego autem e contrario obicio tibi
et quaero: unus ex trinitate est qui crucifixus est, an alius aliquis extra trinitatem? et
si quidem unus, solutum est iurgium; si autem alius aliquis, praeter trinitatem quartus
les. 6, 2. 3 est sine dubio gloriae dominus et ab illa glorificatione qua Serafín glorificant, existit ss
extraneus. illa autem animalia trinitatem laudant et unitatem confitentur. hoc
autem si non mendaciter docet uox illa, quomodo quartus quos non plasmauit, saluauit
aut chirographum peccatorum destruxit in cruce, qui non habet potestatem peccata
18 dimittere, si non est secundum te deus?« et iterum post aliquanta: »si autem pro-
30—39 non extant in tomo graeco Prodi ad Armenios, sed ex alia uerstone afferuntur ab Innocentio Maronita
in libello qui infra editur 26, ubi excerpto inscribitur E X L I B R O T E R T I O D E F I D E
39—7,io. 7 , i l — 1 6 ne haec quidem in tomo ad Armenios extant, sed habet ex alia uerstone idem Innocentius
[27], inscripta SANCTI PROCLI D E F I D E
3 incarnata L 4 quidam Cochlaeus quidem L 9 theothoriani psesteni L trinitate L

18 spiritus sanctus Aug. 19 operan trinitas intellegitur Augustinus 22 appareat L om. Augustinus
23 dominus L deus Augustinus quo L quo uno deo Augustinus 24 e s t 1 L fuerit Augustinus
28 impie Cochlaeus pie L 33 extra trinitatem Cochlaeus cf. infra Innocent. 26, ex trinitate L
33/34 et si — trinitatem in mg. add. L

Authenticated
LIBELLVS FIDEI
7
f. 6r feras mihi«, inquit, »dicens quia qui confitetur crucifixum | deum filium, et patrem et
spiritum crucifixum confitetur, super aquam scribis et super harenam sedificas. ad-
tende igitur catholicae fidei neruos et ablue inpudentiam tuam. quid enim est quod
nos sapimus? in hac ipsa essentia qua constat et unitus est filius patri et spiritui,
non dicimus eum passum, sed carne qua ex nobis et pro nobis est factus. non autem β
alius est factus nisi unus de trinitate, et crucifixus est carne qua factus est, et non est
passus diuinitate qua unitus est patri et spiritui, ut et ipsos concrucifixos dicamus. si
autem diceremus eum diuinitate crucifixum, reuera in trinitate passionem induceremus.
si autem dicimus quod in carne sua passiones uerbum suscepit, confitemur quia et
19 unus est de trinitate qui passus est, et trinitatis natura inpassibilis mansit. « et iterum : xo
»si autem incarnatus«, inquit, »non esset passus, haberet fortassis rationem uersutissima
obiectio; si autem incarnatus passus est, euidenter, quoniam causa incarnationis est
crux, hoc crucifixum est quod incarnatum est. si autem quod incarnatum est, cruci-
fixum est, pater autem et spiritus non est crucifixus, unus ergo de trinitate est crucifixus;
diuinitatem uero, qua communicat patri et spiritui, seruauit inpassibilem, carne autem, 15
20 qua ipse solus est factus, ipsa et solus idem ipse est passus.« quapropter, si quis
hanc huius beatissimi patris super splendorem solis lucentem sententiam reprehendere
audet, unam totius trinitatis subsistentiam, id est patris et filii et spiritus sancti, mani-
83 feste cum Sabellio credere deprehenditur, quia si secundum ipsos quicunque dixerit
unum ex trinitate Christum, qui pro nobis est came passus, diuisionem facere depre- 20
henditur trinitatis, ergo et quicunque deum ex deo dixerit, diuisionem efficit deitatis.
f. 6» quod si deum ex deo dicere diuisionem non facit deitatis, | praesertim cum una sit deitas
trinitatis, multo magis unum ex trinitate dicere diuisionem non facit trinitatis, quia
non secundum id quod unus est deus et una deitas est trinitatis, sed secundum id quod
21 tres sunt, id est pater et Christus et spiritus sanctus, unus est Christus de trinitate, 25
qui pro nobis passus est carne. uerum, si uellent aduertere hi qui hanc totius ecclesiae
uocem et apostolicis traditionibus conuenientem temere audent reicere, quomodo
unus deus trinitas, et quomodo deus ex deo et unus ex uno, nullatenus dubitarent
dicere unum ex trinitate Christum, qui pro nobis passus est carne, quia si non trinitatem,
quae unus est deus, sed deum, qui substantialiter ex deo est, genuit secundum carnem so
uirgo Maria, sine dubio unus ex trinitate est qui secundum carnem ex ipsa natus est.
aut ergo confiteantur hi qui hanc uocem putant catholicae fidei esse contrariam, deum
qui est trinitas, natum ex femina; aut si hoc non audent dicere, dicant unde est deus
qui de uirgine natus est, si non est de trinitate, cum praeter trinitatem nullum alium
deum agnoscant catholici. sed si earn uere et proprie dei crederent genetricem, utique 35
deum uerbum unum esse crederent de trinitate, quia non ex ea deus qui est trinitas,
natus est. nam, cum apostolus Christum testetur super omnia deum, trinitas autem Rom 9, 5
unus est deus, non incongrue ab eis quaeritur utrum trinitas Christus sit aut alter prae-
ter trinitatem deus Christus sit; aut forte etiam super trinitatem deus est Christus, quia
super omnia eum deum testatur apostolus. quod si horum trium quodlibet dicere 40
est impium, restât ut unus de trinitate sit deus uerbum, qui de uirgine secundum carnem
22 natus est et, homo factus, passus est carne pro nobK hinc est quod beatam uirginem
f. ν Mariam propter honorem tantum | hominis illius qui ex ipsa natus est, quem gratia,
non natura deum confitentur, dei adserunt genetricem; nos autem uere et proprie earn
dei genetricem credimus et confitemur, quia puerum illum quem ipsa peperit, natura 45
deum agnoscimus et per ipsum facta omnia, secundum beatum Cyrillum dicentem:
2 scribes L 13/14 crucifixus L 19 scabellìo L 24 deitas est Schw deitatis L

25 est» Schw ds L 27 reicere Schw resistere L 31 came L 41 testât L came L

Authenticated
8 IOHANNIS M A X E N T I I
Cyrill. Schol. 4vhomo nominatus est, cum sit natura deus dei patris uerbum, quia similiter ut nos
Hebr. 2 , 1 4
sanguini communicauit et carni. sic enim terrenis apparuit, non amittens quod erat,
sed adsumendo humanitatis naturam in sua ratione perfectam.« et iterum in primo
d
L in 4o7 = capitulo contra Nestorium: »Si quis«, inquit, »non confitetur deum esse secundum
M mi 108 id u en tat em eum qui est Emmanuhel, et ob hoc ipsum dei genetricem sanctam uirginem; ¡> 84
peperit enim carnaliter uerbum, quod ex deo est came factum, secundum quod scriptum
loh. ι, 14 est: u e r b u m c a r o f a c t u m e s t , anathema sit.«
23 Quapropter duas etiam natiuitates dei uerbi, unam ante sœcula a patre secundum
diuinitatem, alteram uero in nouissimis temporibus secundum humanitatem a uirgine
sancta confitemur, quia non alium matris, alium patris filium credimus, sed unum 10
eundemque naturalem filium patris, naturalem filium matris agnoscimus, beato papa
ep. 28 p. 805 Leone ad Flauianum dicente: »cum enim deus et omnipotens et pater creditur, con-
sempiternus eidem filius demonstratur, in nullo a patre differens, quia de deo deus,
de omnipotente omnipotens, de aeterno natus est coaeternus, non posterior tempore,
non inferior potestate, non dissimilis gloria, non diuisus essentia. idem uero sempi- is
terni genitoris unigenitus sempiternus natus est de spiritu sancto et Maria uirgine, quae
natiuitas temporalis illi natiuitati diuinae | et sempiternae nihil minuit, nihil contulit, sed (• 7U
24 totum se reparando homini, qui erat deceptus, inpendit«. secundum huius beati patris
sententiam deus factus Christus, non autem Christus deus factus docetur, sicut dicunt
sectatores Theodori Mampsuesteni magistri Nestorii, qui per profectum Christum deum 20
2 Cor. 8, 9 factum credunt, quia non cum esset pauper, diues factus est, sed cum diues esset, pauper
Ps. 44, 7.8 factus est, ut nos diuites faceret, sicut et psalmista testatur dicens: s e d e s t u a ,
d e u s , i n s a e c u l u m s a e c u l i , u i r g a a e q u i t a t i s u i r g a r e g n i t u i.
d i l e x i s t i i u s t i t i a m et o d i s t i i n i q u i t a t e m , p r o p t e r e a u n x i t
t e d e u s , d e u s t u u s , o l e o l a e t i t i a e prae c o n s o r t i b u s t u i s . quo- 25
25 modo autem deus ungi potuit aut habere consortes, nisi fieret homo? et ideo recte
unius eiusdemque dei uerbi incarnati et hominis facti creduntur esse mirabilia e't pas-
siones, quia non est alter deus, alter homo, sed idem deus, idem homo, secundum illam
ep. 28 p. 817 beati papae Leonis sententiam dicentis quia »inpassibilis deus non est dedignatus fieri homo
passibilis et inmortalis mortis legibus subiacere«. his congru enter etiam beatus Cy- so
L m 4 1 0 Í = r ' U u s contra Nestorium: »Si quis«, inquit, »non confitetur deum uerbum passum carne,
M IUI 1084e crucifixum carne et mortem carne gustasse factumque primogenitum ex mortuis secun-
dum quod est uita et uiuificat nos tamquam deus, anathema sit.«
26 Secundum horum igitur hunc omnium sanctorum patrum catholicum sensum
suscipimus quattuor synodos, id est trecentorum decern et octo, et centum quinqua- 35
ginta qui in hac urbe regia conuenerunt, et earn quae in Efeso congregata est, cui prac-
fuerunt Caelestinus et Cyrillus beatissimi patriarch ae, cum (secundum) omnia quae ibi
contra Nestorium siue contra quamlibet haeresim acta sunt, nec non etiam earn quam
sequimur | et amplectimur, uenerandam synodum Chalcidonensem omniaque scripta f. 85
patrum sanctorum, qui unum et idem secundum horum conciliorum definitiones sen- *o
27 tierunt, anathematizamus omnes, si quis dubitat aut retractat aut inperfecta iudicat,
aut qui ea a fide sanctorum patrum aestimat aliena. similiter igitur anathematizamus
omnia scripta Theodori Mampsuesteni et Nestorii discipuli eius et omnes qui similiter
illis sapiunt, his adicientes Eutychem, Dioscorum, Timotheum Aelurum, Petrum
ι—3 locum inuenil E. Weigl Monacensis
1 nominatus Cyrillus natus L 3 natura — perfecta L 29 dedignatus est homo esse Leo
30 congruenter etiam Schw congruentiam L 33 uiuificat nos Cochlaeus uiuificatos L 37 secundum
add. Schw 44 ellurum L

Authenticated
L I B E L L V S FIDEI 9
Alexaiidrinum et Petrum Antiochenum et Acacium Constantinopolitanum cum omnibus

sectatoribus eorum, successoribus, communicatoribus et complicibus, aut qui quacumque
sorte eorum maculantur contagione aut memorias eorum celebrant qui in ipsa dam-
natione defuncti sunt, aut (ut) innocentes defendunt.
28 His ita se habentibus, beatissimi, nunc iam quid de gratia dei, non qua creamur, s
sed de ea qua recreamur et renouamur, sentiamus, breuiter exponentes, sanctitati
uestrae necessario credidimus facere manifestum, eo quod etiam in hac parte inimici
gratiae dei, id est Pelagli et Caelestii sectatores nimium nobis infesti esse uidentur.
igitur confitemur rectum in omnibus a deo creatum Adam, non mortal em nec inmor-
talem, sed utriusque capacem, habentem in proprii facúltate arbitrii et uelle et posse io
ad omnia, hoc est et ad bonum et ad malum; hunc callidi serpentis deceptum astutia,
propria sponte praeuaricatorem extitisse diuini praecepti atque ob hoc iusto iudicio dei
non solum morte corporis, uerum etiam animae effectum obnoxium et pristino honore
nu datum, iumentis simil em factum, non quo inrationabilis sit effectus, sed quia ratio-
f. 8« nalis I uigor eius carnali delectatione est obligatus; sensit denique mox inobœdientiae is
merito legem contrariam in propriis membris, repugnantem legi mentis suae et capti-
uantem se in lege peccati. quod malum et pœnam mali in uniuersum credimus
29 transisse genus humanum. nec enim mortem corporis tantum, quae poena peccati
est, sicut quidam dicere uolunt, sed et aculeum mortis, hoc est peccatum ingressum
dicimus mundo, quia non istis, sed apostolo potius adquiescimus, qui et peccatum et 20
mortem in omnes homines pertransisse testatur, dicens: p e r u n u m h o m i n e m Rom. 5, 12
p e c c a t u m i n t r a u i t in m u n d u m , et p e r p e c c a t u m m o r s , et
86 i t a i n o m n e s h o m i n e s m o r s p e r t r a n s i u i t , i n q u o o m n e s p e c c a -
30 u e r u η t. propterea et recentes ab utero paruulos non tantum ut adoptionem
mereantur fìliorum, aut propter regnum caelorum, sicut Pelagli et Caelestii siue Theodori 25
Mampsuesteni discipuli, qui unum et idem naturale et originale peccatum esse adfirmare
conantur, sed et in remissionem peccatorum eos credimus baptizari, ne pereant in aeter-
31 num. infirmatus igitur naturae uigor per malum praeuaricationis, nullatenus ualuit
per semet ipsum inde adsurgere, unde per propriam uoluntatem incurrit. quapropter
nullum ab Adam nunc usque per naturae uigorem credimus esse saluatum, nisi dono 30
gratiae spiritus sancti in fide nominis Iesu, quia n o n e s t a l i u d n o m e n d a t u m Act. 4, 12
h o m i n i b u s s u b c á e l o , i n q u o o p o r t e a t eos s a l u o s f i e r i , nisi
32 in nomine Iesu Christi, liberum autem naturale arbitrium ad nihil aliud ualere credimus,
nisi ad discernenda tantum et desideranda carnalia siue saecularia, quae non apud deum,
f. y sed apud homines possunt fortassis uideri gloriosa; [ad] ea uero quae ad uitam | aeternam 35
pertinent, nec cogitare nec uelle nec desiderare nec perficere posse nisi per infusionem
et inoperationem intrinsecus spiritus sancti, qui est etiam spiritus Christi. spiritum Rom. 8, 9
enim Christi qui non habet, hic non eius est. quod si qui credit in Christo, iam Christi
est, sicut et uerum est, non utique per donum naturae, sed per spiritum sanctum Christi
est, qui iam credit in eum qui iustificat impium, ut confiteatur quia dominus est Iesus, ω ι Cor. 12, 3
33 quod nemo potest dicere nisi in spiritu sancto. quapropter anathematizamus eos
qui naturale aut substantiam aliquam dicunt esse peccatum, abominantes etiam eos
qui contra uocem apostoli audent dicere: »nostrum est uelle, dei uero perficere«, cum
idem doctor et uelle et perficere donum testetur esse diuinum, ipso dicente: d e u s Phil. 2, 13
e n i m e s t q u i o p e r a t u r in u o b i s et u e l l e et p e r f i c e r e pro«
b o n a u o l u n t a t e , credentes etiam omnes ab Abel usque ad Christum, si qui
2 communicatores et complices L 4 ut suppt. Schw to facultatem I. 27 remissione L

baptizare L 32 hominis L 35 ad del. Schw 42 dicun L
Acta conciliorum oecumenicorum. KIT, 2. 2

Authenticated
IO IOHANNIS MAXENTII
s a l u a t i sunt, ea g r a t i a q u a et nos, esse saluatos, s e c u n d u m u o c e m b e a t i apostoli P e t r i

Acta 15, d i c e n t i s : quid t e m p t a t i s d e u m , i n p o n e r e i u g u m s u p e r c e r u i c e s
I0 ' 11 d i s c i p u l o r u m , quod n e q u e p a t r e s n o s t r i n e q u e nos p o r t a r e
p o t u i m u s ? sed per g r a t i a m d o m i n i Iesu c r e d i m u s s a l u a r i ,
q u e m a d m o d u m et illi, 6
INCIPIVNT CAPITVLA MAXENTI IOHANNIS EDITA CONTRA NESTORIANOS ET PELAGIANOS

AD SATISFACTIONE M FRATRVM
A S i q u i s n o n c o n f i t e t u r in d o m i n o n o s t r o I e s u C h r i s t o d u a s n a t u r a s u n i t a s , h o c 87
est diuinitatis et h u m a n i t a t i s , a c si u n a m n a t u r a m dei u e r b i i n c a r n a t a m , et unam
n a t u r a m dei u e r b i i n c a r n a t a m s i c u t d u a s u n i t a s in u n a s u b s i s t e n t i a a t q u e p e r s o n a , s e c u n - 1 0
dum quod nobis tradidit ueneranda synodus Chalcidonensis, a n a t h e m a sit.
Β S i q u i s n o n c o n f i t e t u r p r o p r i e e t u e r e s a n c t a m M a r i a m dei g e n e t r i c e m , | s e d p r o p t e r f. 9"
h o n o r e m t a n t u m h o c ei nomen tribuit, quia peperit h o m i n e m qui secundum gratiam
dicitur deus, n o n a u t e m quia peperit deum i n c a r n a t u m et h o m i n e m f a c t u m , a n a t h e m a sit.
Γ S i q u i s n o n c o n f i t e t u r s u b s t a n t i a l e m siue n a t u r a l e m u n i t a t e m s e c u n d u m id q u o d 10
m a n e n s n a t u r a d e u s u e r b u m naturae e s t u n i t u s h u m a n a e , s e d s u b s i s t e n t i a l e m s i u e p e r -
sonalem dicit u n i t a t e m aut s e c u n d u m i n l u s t r a t i o n e m siue s e c u n d u m dilectionem a u t
secundum affectionem, anathema sit.
Δ Si quis non adquiescit confiteri Christum u n u m de t r i n i t a t e e t i a m c u m carne
p r o p r i a , q u i p r o n o b i s p a s s u s e s t c a r n e , q u a m u i s s e c u n d u m c a r n e m n o n s i t d e s u b - 20
s t a n t i a t r i n i t a t i s , sed s i t i d e m e x n o b i s , a n a t h e m a sit.
E Si quis puerum illum quem s a n c t a uirgo Maria genuit, non confitetur natura
d e u m et p e r i p s u m f a c t a o m n i a u i s i b i l i a e t i n u i s i b i l i a , caelestia e t t e r r e s t r i a , c o n d i t o r e m -
q u e o m n i u m , d e u m f o r t e m , p r i n c i p e m p a c i s , p a t r e m f u t u r i saeculi, a n a t h e m a sit.
α S i q u i s d i c i t C h r i s t u m p a s s u m c a r n e , d e u m v e r o p a s s u m c a r n e d i c e r e n o n a d - 25 88
q u i e s c i t , q u o d id i p s u m i n t e l l e g i t u r C h r i s t u m p a s s u m c a r n e , a n a t h e m a sit.
Ζ Si quis d i c i t : deus non est f a c t u s Christus, Christus a u t e m deus f a c t u s est, a n a -
thema sit.
H S i q u i s n o n c o n f i t e t u r d u a s n a t i u i t a t e s in u n o filio dei, d e o u e r b o , a n t e saecula
q u i d e m n a t o d e p a t r e , in n o u i s s i m i s a u t e m t e m p o r i b u s e o d e m d e m a t r e g e n i t o , a n a - so
thema sit.
θ Si quis non confitetur compositum Christum post incarnationem, a n a t h e m a sit.
I Si quis dicit n a t u r a l e esse p e c c a t u m , p e c c a t i c a u s a m n a t u r a r u m conditori d e m e n t e r
adscribens, a n a t h e m a sit.
ΙΑ S i q u i s n o n c o n f i t e t u r o r i g i n a l e p e c c a t u m p e r p r s e u a r i c a t i o n e m | Adae i n g r e s s u m ss f. io*
Rom. 5,12 m u n d o s e c u n d u m a p o s t o l i u o c e m d i c e n t i s : p e r u n u m h o m i n e m p e c c a t u m
i n t r a u i t in m u n d u m , et per p e c c a t u m mors, et ita in o m n e s
h o m i n e s p e r t r a n s i i t , in quo o m n e s p e c c a u e r u n t , anathema sit.
IB Item anathematizamus o m n e m s e n s u m P e l a g l i e t Caelestil e t o m n i u m q u i illis
s i m i l i a s a p i u n t , s u s c i p i e n t e s o m n i a quae in diuersis l o c i s c o n t r a i p s o s a c t a s u n t e t s c r i p t a 40
a praesulibus a p o s t o l i c a e sedis, id e s t I n n o c e n t i o , B o n i f a t i o , Z o s i m o , C e l e s t i n o e t L e o n e ,
Attico etiam Constantinopolitano et Augustino African® prouinciae e p i s c o p i s [ana-
t h e m a sit]. EXPLICIVNT CAPITVLA DVODECIM
8—39 numeri graeci extant in L 29 filli L 33 didicit L 36 mundum L

42/43 anathema sit L del. Cochlaeus

Authenticated
PROFESSIO BREVISSIMA
ITEM INCIPIT EIVSDEM PROFESSIO BREVISSIMA CATHOLICAE FIDEI
89 1 Est deus pater, (deus) filius, deus etiam spiritus sanctus, non tres sed unus deus,
una substantia siue natura, una sapientia, una uirtus, una dominatio, unum regnum,
una omnipotentia, una gloria, tres tarnen subsistentiae siue personae, unaquaeque persona
incommutabiliter semper optinens quod proprium est, ita ut nec pater sit filius aut 5
spiritus sanctus, nec filius sit pater aut spiritus sanctus, nec spiritus sanctus pater sit
2 aut filius. filius autem, id est uerbum dei, unigenitus deus, consubstantialis patri,
manens in propria subsistentia deus, in nouissimis diebus ex uisceribus beatae uirginis
Mariae naturam suscepit humanam et, sibi carnem coadunans, homo factus est, habens
8 animam rationalem uel intellectualem. quamobrem fatendum est deum natum ex 10
femina, non secundum diuinitatem, sed secundum humanitatem; deum in cunis iacuisse
f. io» pannorum sordibus | inuolutum, creuisse et profecisse aetate et sapientia secundum
humanitatem, non secundum diuinitatem; deum esurisse, sitisse, lassum ex itinere
quieuisse, non secundum diuinitatem, sed secundum humanitatem; deum conprehensum
manibus impiorum, iudicatum, damnatum, crucifixum, latus lancea perforatum, non is
secundum diuinitatem, sed secundum humanitatem; deum mortuum, sepultum, resur-
rexisse, non secundum diuinitatem, sed secundum humanitatem; deum cum ipsa carne
ascendisse in caelum, sedisse ad dexteram patris, inde rursum cum ipsa carne in gloria
90 é uenturum iudicare uiuos et mortuos. rursus profitendum est Iesum Christum, filium
hominis siue hominem, ante saecula de patre natum, unum ex trinitate, et per eum 20
facta omnia uisibilia et inuisibilia, et sine ipso factum esse nihil, non tamen secundum
humanitatem, sed secundum diuinitatem; hunc eundem hominem esse uitam aeternam,
sapientiam et uirtutem patris, non tamen secundum humanitatem, sed secundum
diuinitatem; hunc eundem hominem esse figuram substantias siue imaginem patris et
emanationem claritatis dei, non tamen secundum humanitatem, sed secundum diuini- 26
5 tatem. rursus dicendum est eum qui est uita aeterna, sapientia et uirtus patris, natum
secundum carnem ex femina, uitam aeternam, sapientiam et uirtutem patris, pannis
inuolutum (in) cunis iacuisse; uitam aeternam, sapientiam et uirtutem patris passum,
β crucifixum, mortuum secundum carnem. quae cum ita sint, nemo potest esse catholi-
cus, nisi qui in uerbo dei filio unigenito duas fuerit professus post adunationem semper so
f. i l r indissolubiliter manere naturas, id est uerbi et carnis, dei et hominis, | diuinitatis et
humanitatis, quia sicut unus de trinitate est et in principio uerbum deus est, ita etiam
7 idem ipse ex nobis est, homo perfectus et uerus. qui enim ex lumbis Abraham et ex
semine Dauid puer datus est nobis, deus caeli est et princeps pacis, et ideo non duae,
sed una Christi persona est, quia n e m o a s c e n d i t i n c a e l u m , n i s i q u i d e ss ioh. 3,13
cae l o d e s c e n d i t , f i l i u s h o m i n i s , q u i e s t i n c a e l o , et I e s u s Hebr. 13,8
C h r i s t u s h e r i et h o d i e i p s e et in saecula.
ITEM INCIPIT EIVSDEM BREVISSIMA ADVNATIONIS RATIO VERBI DEI AD PROPRIAM CARNEM
89 Filius dei uerbum patris, unus ex trinitate, consubstantialis patri, natus de eo

ante saecula, subsistens in propria persona deus, in nouissimis temporibus mox inter «
euangelizantis angeli uerba et adcommodantis uirginis fidem propria potentiae uirtute
ex uisceribus eiusdem uirginis sine semine uiri carnem sibi coadunans, manens in propria
2 deus suppl. Cochlaeus 4 subsistentia L 12 proficisse L 13 deus L extinere L

15 perforatam L 28 in suppl. CocMaeus 29 ista Í 39 patris L
2·

Authenticated
12 IOHANNIS MAXENTII
n a t u r a deus, h o m o f a c t u s est h a b e n s ( a n i m a m ) r a t i o n a l e m siue i n t e l l e c t u a l e m , et i t a 90

completo t e m p o r e s e c u n d u m l e g e m humanae naturae p r o c e s s i t de t h a l a m o uirginali.
h a c de c a u s a n a t u r a l i s , non socialis a d u n a t i o siue unitio in C h r i s t o r e c t i s s i m e d i c i t u r ,
quia non c a r n i formatae a u t animatae, quod i a m h o m i n i s cuiuslibet p o t e s t d e m o n s t r a r e
p e r s o n a m , s e m e t p e r s o n a (uerbi) uniuit in u t e r o uirginis, sed e x ipsis eius uisceribus s
Prou. 9, i s a p i e n t i a ae d i f i c a u i t sibi domum. alioqui si f o r m a t a e aut animatae
c a r n i s e m e t u e r b u m dei inseruit in u t e r o uirginali, non i a m n a t u r a l i s , sed socialis haec
p o t i u s unitio siue a d u n a t i o d i c e n d a est nec p e r s o n a uerbi a d n a t u r a m carnis, sed a d
personam alicuius hominis concurrisse credenda est. sed h o c qui d i c u n t , errore 91
Nestorii t r a d u c u n t u r , c a t h o l i c a a u t e m fides non p e r s o n a m uerbi a d p e r s o n a m alicuius 10
i a m f o r m a t i hominis, sed a d n a t u r a m c a r n i s conuenisse c r e d i t et praedicat, et ideo
non socialem, sed n a t u r a l e m f a c t a m d o c e t esse u n i t i o n e m .
ITEM I N C I P I T E I V S D E M R E S P O N S I O CONTRA ACEFALOS QVI POST ADVNATIONEM S T V L T E f. il"

VNAM P R O F I T E N T U R IN CHRISTO NATVRAM
1 E x p o s i t a b r e u i t e r catholicae fidei professione, p e r g i m u s n u n c illorum r e s p o n d e r e 15 111

definitionibus, qui, l a p s u miserabili c o r r u e n t e s , nouis et e x q u i s i t i s argumentationibus
n e f a r i u m d o g m a Christi ecclesiis m o l i u n t u r inferre et, d e u m e t h o m i n e m u e r b u m et
c a r n e m confitentes, u n a m p o s t a d u n a t i o n e m in Christo n a t u r a m s t u l t e n i m i s inpru-
denterque conantur adstruere, »quia«, inquiunt, »non esse n a t u r a m sine persona«.
3 quibus r e s p o n d e t u r : si u n a p o s t a d u n a t i o n e m in Christo n a t u r a est, ergo n e c a d u n a t i o 20 112
c a r n i s f a c t a est. quodsi a d u n a t i o c a r n i s f a c t a non est, c u r a d u n a t i o n i s fit m e n t i o ?
si u e r o a d u n a t i o c a r n i s f a c t a est, i a m non t a n t u m diuina, sed et c a r n i s n a t u r a in Christo
3 e s t : duae igitur naturae sine ulla d u b i t a t i o n e p o s t a d u n a t i o n e m in Christo s u n t . si
a u t e m , e t a d u n a t i o n e f a c t a , u n a et sola m a n e t in Christo diuinitas, e r g o n e c s i m p l e x ,
sed c o m p o s i t a passibilisque est e a d e m uerbi diuinitas, quia quidquid e x a d u n a t i o n e 25 113
subsistere c r e d i t u r , n u l l a t e n u s s e c u n d u m u e r i t a t e m p r o p r i e s i m p l e x est, sed omnino
c o m p o s i t u m intellegitur. h o c a u t e m d e sola d i u i n i t a t e Christi sentire p r o b a t u r esse
s a c r i l e g u m ; r e s t â t ergo u t a d u n a t i o , quae c o m p o s i t i o n e m f a c i t , r é f u g i â t simplicitatem
s u s c e p t i o n e m q u e p r o c u l dubio a filio dei humanae naturae significet, et ideo c o n s t a t duas,
id est diuinitatis e t h u m a n i t a t i s , in filio dei p o s t a d u n a t i o n e m esse n a t u r a s , e x quibus 30
et in quibus subsistit u n a et singularis Christi p e r s o n a .
i R u r s u s , si p o s t a d u n a t i o n e m u n a n a t u r a in filio dei p r o f i t e n d a est, a u t h u m a n i t a s
sola in C h r i s t o est a u t c e r t e sola diuinitas.

5 I t e m si non est sine p e r s o n a n a t u r a , | m u l t o m a g i s p e r s o n a non p o t e s t esse sine f 1 2 '
natura. si ergo non est n a t u r a sine p e r s o n a et p e r s o n a non est sine n a t u r a , t r e s ergo 35
s u n t naturae diuinitatis, non una, quia t r e s s u n t sine dubio subsistentiae siue personae
p a t r i s et filii e t spiritus s a n c t i . sed h o c qui d i c u n t , A r r i a n i s o m n i n o s o c i a n t u r e t
p a r i c a u t e l a c a u e n d i sunt, quia similiter u t illi b l a s p h e m a r e noscuntur.
β Quaeramus tarnen quid sibi u u l t a d i e c t i o illa significare, c u m d i c u n t »post a d u n a -
tionem«. u t r u m quia a n t e a d u n a t i o n e m duae in Christo naturae fuerint, e t ideo d i c u n t 40
»post a d u n a t i o n e m « , a n et a n t e a d u n a t i o n e m u n a m [fuisse d i c u n t ] p r o f i t e n t u r fuisse
in Christo n a t u r a m ? quod si a n t e a d u n a t i o n e m u n a m fuisse d i c u n t , superfluum
o m n i n o est »post a d u n a t i o n e m « dicere, quia s e m p e r u n a s e c u n d u m ipsos c o n s t a t fuisse
et esse in C h r i s t o n a t u r a . u e r u m si i t a est, o m n i n o f a l l a c i t e r a b eis e t i a m m e n t i o
ι animam suppl. Cochlaeus 5 uerbi sup pl. Cochlaeus 24 ne L 26 ueritate L

27 composita L 41 fuisse dicunt del. Cochlaeus

Authenticated
RESPONSIO CONTRA ACEFALOS 13
adunationis affertur, quia, si una et ante et post mansit in Christo natura, nulla omnino
facta est adunatio, quia adunationem ex diuersarum rerum naturis fieri nemo (est) qui
nesciat. si autem duas ante adunationem fuisse naturas in Christo dixerint, duas
etiam sine dubio ante adunationem dicere conuincuntur in Christo fuisse personas,
quia secundum ipsos non est natura sine persona. quod cum dicunt, quis eos nesciat 5
Nestorianae perfidiae, quod fugiunt, laqueis compediri, qui hominem plenum deo, non
deum hominem factum praedicare conuincitur?
7 Item si non est natura sine persona, quaeramus ab eis, utrum post adunationem
uerbi et carnis in Christo dicant duas esse naturas an denegent. quod si uel uerbi
f. π » uel carnis essentiam in Christo negauerint, aut Iudaeorum impietati omnino | iungendi 10
sunt, qui Christum purum hominem fuisse asserunt, aut Manichaeorum sacrilegiis coae-
quandi, qui carnis in Christo negant essentiam uel naturam. si uero et uerbum et
carnem esse in Christo dixerint, duas utique essentias inuiti diuersarum naturarum
ipsorum nominum testimonio profitentur, quia non eadem sunt nomina uerbi et carnis;
nam uerbum uerbum est et caro caro est. uerum quia nolunt esse naturam sine 15
persona, procul dubio etiam sic secundum hanc stultam et impiam definitionem suam
114 ipsi potius duas inuenientur in Christo adseuerare personas, quia uerbum et carnem
etiam post adunationem in Christo negare non possunt, quorum diuersas esse naturas
nullus ignorât.
8 »Sed duas«, inquiunt, »ideo non debere dici in Christo post adunationem fatemur 20
esse naturas, quia duo numerus esse non potest indiuisus, cum secundum ueritatem
omnis numerus diuisioni subiaceat«. haec et huiusmodi solet eorum inpudentissima
9 contra catholicam ueritatem argumentan uanitas. et primum quidem non per se
ipsum, sed in rerum naturis omnem subsistere numerum euidentissima ratione docemur;
deinde, si nullatenus ea quae secundum aliquid discernuntur et numerantur, possunt in 25
unitate subsistere, quaero, pater et filius et spiritus sanctus, qui non re ipsa, sed co-
gnitione tantum ab inuicem discernuntur, quomodo non in diuisione, sed in naturae
unitate subsistant? quod si hi tres unum sunt et personarum suarum proprietates
integras et perfectas inconfuse custodiunt nec in diuisione, sed in unitate subsistunt,
restât ut iam non omnia quae secundum cognitionem numerantes discernimus, etiam so
rebus ipsis nefarie diuidamus, | quia nec cum carnis et animae duas pronuntiamus diuer-
sasque naturas, unum hominem in duo diuidimus, quem non rebus, sed sola cognitione
discernimus. alioquin diuidant primo, si possunt, non solum intellectu, sed etiam
f. 13r rebus a splendore colorem et calorem a sole, et tunc eorum poterit haec stulta sententia
stabiliri. quod si hoc facere nequeunt, cédant ueritati et duas nobiscum in Christo ss
profiteantur esse naturas, qui eas non rebus ipsis diuidimus, sed cognitione tantum
discernimus et probamus.
10 Si uero dixerint: »sicut ex anima et carne una humana natura conficitur, quae
singulari, non plurali numero pronuntiatur, ita ex diuinitate et humanitate una facta
est Christi natura«, primo quidem hoc exemplum filio dei minime existimo conuenire, 40
cui subsistendi causa caro non fuit, quippe qui ante saecula a patre natus in propria
persona incommutabiliter subsistit, sed ut uerbum caro fieret, misericordiae fuit. ani-
mam autem humanam ante carnem alicubi subsistere et postmodum carni inseri nemo
ausus est adfirmare.
11 Sane quia nulla res siue natura est quae non proprio appelletur nomine, unius 45
naturae quam ex diuinitate et humanitate factam esse contendunt, nomen doceant.
2 est qui Cochlaeus quis L 18 quarum L 22 diuisionis L 34 calorem Cochlaeus

colorem L 40 exemplo L

Authenticated
at si uoluerint dicere uerbum incarnatum siue unam naturam dei uerbi incarnatam,
eo ipso quo hoc dicunt, duas procul dubio dicere conuincuntur in Christo naturas dua-
rumque, non unius nomina naturarum, eius uidelicet qui incarnatus est, id est uerbi
dei, et eius quae ab ipso assumpta est, id est carnis. non ergo hoc unius rei nomen est,
quae sic expressam significationem duarum diuersarumque unitarum doceat natu- 5
rarum, | quemadmodum cum dicitur humana natura, quam ex duabus seu potius in f. 13
duabus diuersisque naturis, id est carnis et animae, subsistere nemo dubitai, sed quem-
ammodum si dicatur anima incarnata siue una natura animae inCarnatae ; et ideo nomen 115
naturae unius quae diuinitatis et humanitatis expressam possit habere significationem,
12 docere coguntur. uerum si in tantum desipuerint, quo dicant eam Christi esse naturam, 10
rursus ab eis quaeritur qualis ilia sit, quia Christus non naturae, sed operationis siue
efficientiae, id est unctionis, nomen est, et ideo adhuc coartantur, ut illius naturae sin-
gularis quam post adunationem in Christo esse uolunt, nomen doceant, quia nulla
rei natura est, quae non proprio et singulari nomine secundum specialem uidelicet appel- n6
letur significationem. Christum autem non esse naturae nomen, sed unctionis, et ex IB
18 hoc quod multi Christi dicti sunt in uetere testamento, manifestum est. quapropter
aut nomen illius naturae unius, quod ab eis rectissime quaeritur, doceant, aut si hoc
facere minime possunt, quia omnino est inpossibile, duas non ante, sed post adunationem
et deine eps semper indissolubiliter manentes naturas in una Christi persona, spreta
erroris sui caligine, profiteri non metuant, ne, aut humanam tantum cum Iudaeis aut 20
diuinam tantum cumManichaeis confitentes, ab unica et catholica damnati matre ecclesia,
in perpetuo crucientur. E X P L I C I T .
Dilectissimo fratri Flauiano Leo. Lectis dilectionis tuae litteris etc. = Leo ep. 28
INCIPIT PRAEFATIO DIALO GÌ MAXENTI IOHANNIS SERVI D E I CONTRA NESTORIANOS f. 18
Si in hoc saeculo posset finis esse mendacii, maneret utique quieta Christi ecclesia ; 25 f.
sed quia inextricabile quodammodo malum numquam desinit humana corda pulsare
atque inopinatis argumentis fidem inquietare catholicam, necesse est sectatoribus ueri-
tatis prudenter captiosas eius sententias praeuidere sapienterque detegere prolatasque
in medium malleo ueritatis conterere et usque ad effusionem sanguinis contra eas pro
Sir. 4,28 ueritate certare, praesertim cum scriptura diuina moneat et dicat: ne c o n f u n d a r i s s o
l o q u i u e r b u m pro a n i m a t u a , et pro u e r i t a t e c e r t a u s q u e
Hebr. 12,4 a d m o r t e m . similiter et apostolus quorundam denotans timiditatem : n o n ·
d u m , inquit, u s q u e a d s a n g u i n e m r e s t i t i s t i s a d u e r s u s p e c -
catum certantes. resistendum igitur nec omnino est parcendum haereticis,
confidentes in tali negotio sermonis copiam minime defuturam. nam si ad confutandam 86
Num. 22, 28 prophetae insipientiam os asinae deus aperuit, quanto magis cor fidelis reserare dignabitur,
ut perfidorum dementia confutetur? quapropter quoniam olim in radice prauitas
Nestoriana damnata, nunc rursus uiuacior adsurgit quodammodo callidisque syllogismo-
rum argumentis aduersus ipsa catholicae fidei fundamenta dimicans, sub religiosa pro-
nuntiatione uerborum religionem profanare contendit, necessario credidi, mi Theophile, 40
6 natura natura L 15 significationem Cochlaeus sclficationem L 25 quieta Christi
Cochlaeus quae et apxi L 27 inquietare Cochlaeus inequitare L rectatoribus L 29 mallei
ueritate L 29/30 et usque — certare in mg. L 31 certe L 35 confidentes Cochlaeus
confitentes L

Authenticated
DIALOGl CONTRA NESTORIANOS LIB. I
15
tuis adiutus precibus, occultura et sub uerbis catholicis latentem eorum impium prodere
intellectum, quatenus detectus et denotatus fiat cunctis ubique perspicuus, agens simul
etiam contra eos qui licet Christum deum confiteantur, tarnen nescio qua rursus inducti
f. 19 peruersitate, déclinant eum | unum confiteri ex sancta et indiuidua trinitate.
u quod
nolentes asserere, quis eos non intellegat aliis uerbis id ipsum negare quod dicunt, 5
nihilque aliud Christum nisi extraneum a trinitate et iuxta Arríanos credere impie crea-
turam? si enim uerus est deus,' sicut et est, aut trinitas est aut unus ex trinitate.
sed quia totam trinitatem Christum credere sacrilegum est, restât ut unus sit deus
Christus ex trinitate, nisi forte alium eum deum praeter trinitatem esse contendunt,
quod non catholicorum, sed Manichaeorum est proprium, qui duos deos sibi contrarios 10
introducunt. placuit igitur sub persona interrogantis h aeretici et catholici respondentis
explicare huius nostrae disputationis opusculum, quo facilius obiectionum absolutio
legentibus elucescat. E X P L I C I T PROLOGVS
INCIPIVNT CAPITVLA L I B R I PRIMI
ι De modo appellationis theotocae, hoc est dei genetricis: — 15

il Quod theotocon haeretici beatam uirginem ita fateantur, non quia deum secun-
dum carnem, sed quia hominem deo unitum genuerit: —
117 m Quod nullatenus dicant uere et proprie beatam uirginem theotocon: —
m i Quod initium dari deo uerbo ex femina stulte calumnientur (ab) his qui uere et
proprie deum secundum carnem natum ex femina confitentur: — 20
ν Quod callide et peruerse eam matrem humanitatis adfirment: —
vi Quod ex illis euangelicis uocibus quae ad Ioseph sponsum sanctae uirgini«
factae leguntur, non deum fortem secundum prophetam, sed puerum tantum, qui propter íes. 9,6
eum, cui uniri meruit, deus fortis dicatur, de femina natum conentur adstruere: —
f. 20' I VII De eo quod scriptum est: q u o d n a t u m e s t d e c a r n e , c a r o 26 ioh. 3,6
e s t ; q u o d n a t u m e s t de s p i r i t u , s p i r i t u s e s t : —
v i n De eo quod non deum factum Christum, sed Christum deum factum callide
fateantur: —
v i n i Quod non natura, sed dignitate et unitione deum stulte asserant Christum
ob id quod scriptum est in Actibus apostolorum, Petro ad Cornelium dicente: q u i a so Act. 10,38
deus erat cum i l i o : —
118 χ Quod hoc tantum distare a prophetis Christum impie fateantur, quia non sit
natus ex semine uiri, et, quamuis non post conformationem, sed in ipsa conformatione,
Christo tamen deum uerbum unitum inique contendant: —
χι Quod sicut duas naturas, ita et subsistentias siue personas in Christo fate- ss
antur: —
XII Quod assumptum a deo, non deum factum hominem peruerse asserant, et
quod id ipsum definiant naturam esse quod persona est: —
X I I I Quod alia sint propria nomina naturarum et personas, quae nullam faciant
quaestionem, alia communia quae in quaestionem ueniant: — «
x i n i Quid inter naturam distet atque personam et quod non omnis sit natura
persona: —
XV Quod et deum factum hominem et secundam natiuitatem dei uerbi iuxta
carnem haeretici credere detestentur : — E X P L I C I V N T CAPITVLA LIBRI P R I U I F E L I C I T E R : —
8 totum L 19 ab add. Schw 27 sed Cochlaeus se L 33 post Cochlaeus potest L 39 alia

sint Cochlaeus alias inter L

Authenticated
ι6 IOHANNIS MAXENTH
INCIPIT DIALOGI LIBER PRIMVS
NESTORIANVS. Olim te nostrorum dictorum audiens infamatorem, saepius in- 1 1 7

citabatur animus tecum de diuinae dispensations conquirere sacramento; nunc uero
oporti no loco et tempore, tua nobis a deo donata praesentia, ualde desidero ut praesens
arguas, cui absenti non quiescis detrahere. CATHOLICVS. Qui se non mendacii, 6
sed writatis exhibet sectatorem, nullis mouetur mussitationibus querulorum; cuius
autem animus de sua est falsitate conscius, licet nemo de eo queratur, suspicionum
tarnen | stimulis inquietatur assidue. nihil autem prudentibus aufert, immo potius f. 20«
confert mendax infamatio maliuolorum. si enim ueraciter qui de talibus reprehenditur,
corrigendum est, ne ulterius reprehendant; si mendaciter, contemnendi sunt potius 10
et dolendi. quapropter si, ut ipse aestimas, tuarum sum ego infamator assertionum,
age nunc sicut desiderasti, et te sectatorem ueritatis ostendens, me tuum falsissimum
nota accusatorem. NESTORIANVS. Relinquentes, si placet, ista, ea proferamus
discutienda in medium, quae unusquisque nostrum simplici mente catholicis iudicat
conuenire dogmatibus, ne in his quae ad rem non pertinent, tempus uideamur expendere. 15
CATO. Optimum quidem mihi et nimis gratum est, semotis conuiciis semper de ueritate
conquirere. NEST. Solent iniuriae illis praestare suffragium, quibus Studium est
non de ueritate, sed de propria gloriari uictoria; in his autem, qui tota intentione cupiunt
de comperta ueritate gaudere, locum haec penitus non habent. CATH. Facile solet
Sap. 6, 17 in disputationum semitis se, sicut scriptum est, hilariter ipsa ueritas intimare, cum 20 n8
ad inuestigationem sui disputantium mentes simplici uiderit intentione pertendere.
erit igitur procul dubio nostrae disputationis fructuosus finis, si modo furiosa contentio
submoueatur e medio. NEST. Mea certe haec est omnino intentio, si tarnen et tu
placido animo meis interrogationibus dignum duxeris respondere. CATH. Moue
quod uis, ut iam uideamus ea quae a me scire desideras. 25
NEST. Volo igitur, ut mihi planum facias quonam modo a uobis beata uirgo 1
appelletur | theotocos, hoc est dei genetrix, quam constat genuisse EmmanuHelem. f. 2tr
CATH. Ipsa prorsus interrogationis tuae principia duos te fìlios credere manifestant.
NEST. Noli, quaeso te, antequam meorum dictorum rationem diligenter discutías,
calumniosis me impetere uocibus. CATH. Nemo recte sibi inferri calumniam queritur, 30
quem non aliena, sed sua potius dieta redarguunt. uerum si ego interrogationis tuae
sententiam minime intellegere potui, deputa hoc inperitiae, dummodo tu lucidius explices,
qui modum theotocae appellationis planum tibi fieri flagitans, subiecisti » quam constat
genuisse Emmanuhelem«. si enim modum appellationis theotocae perquirens, etiam
Emmanuhelem, quem natum dixisti ex uirgine, dei filium crederes, sufficeret dicere 35
»quonam modo theotocos beata uirgo appelletur a uobis«; adiiciendo autem »quam
constat genuisse Emmanuhelem«, docuisti, sicut datur intellegi, Emmanuhelem non te
filium dei credere.
NEST. Numquam ego, ut tu asseris, Emmanuhelem nisi filium dei credidi, sed 119
scire cupio modum qualiter theotocos beata uirgo appelletur a uobis. CATH. Si «o
Emmanuhel, quem natum a beata uirgine confiteris, filius (dei) a te semper est creditus,
filius autem dei non est nisi deus, recte omnino a nobis beata uirgo creditur theotocos.
NEST. Cito propositae quaestionis rationem te aestimas explicasse, quasi non sint ulterius
quae de hac qusestione quaerantur. CATH. Die age, quod uis, nec ullas dilationis
patiaris angustias. 45
4 praesens L praesentcrn Cochlaetis 12 ueritati L 21 uestigationem L 33 appella·

tionis Schw appellatione L 41 dei add. Cochlaeus

Authenticated
DIALOGI CONTRA NESTORIANOS LIB. I
17
H NEST. Quamuis theotocon beatam uirginem confiteri nec ego refugiam, non
f. 2 1« tarnen quod deum, sed quia hominem genuerit | deo unitum, idcirco earn confiteor
theotocon. CATH. Patuit omnino quod hactenus tegebatur. si enim non deum,
sed hominem deo unitum genuit sancta uirgo Maria, est sine dubio iuxta te anthro-
potocos, hoc est hominis genetrix, non theotocos. quo ergo modo theotocon eandem 5
uirginem profiteris, quam non deum, sed hominem tantummodo prsedicas genuisse?
NEST. Vnitione factum est ut is qui ex ea natus est, deus appelletur, propter deum
uidelicet cui uniri unamque cum eo dignitatem et auctoritatem habere promeruit.
CATH. Appellatione ergo tantum et dignitate siue honore, non uere et proprie beata
uirgo est secundum uos theotocos, quae non uere et proprie genuit secundum carnem 10
deum uerbum, sed hominem, cui praestitum est ab eo cui uniri meruit, ut deus dicatur,
quod non est.
IN NEST. Quoniam hoc est quod nos ualde permouet, eo quod uere et proprie
deum natum ex femina praedicetis atque ob hoc uere et proprie beatam uirginem dei
fateamini genetricem, quaero, qui uere et proprie generai utrum eiusdem cuius ipse 15
est, an alterius cuiuslibet substantiae generet? CATH. Inepta nimis et fatua inter-
rogado. quis enim aliquando alienae generator creditur esse substantias ? NEST. Si
fatuum et ineptum iudicas credere quemquam alienae generatorem esse substantiae,
constat ergo deum uerbum non de matre, sed de patre uere et proprie generatum, cum
quo illi est una eademque substantia. alioquin erit procul dubio consubstantialis 20
mater domini non solum deo uerbo, quem uere et proprie iuxta uos creditur genuisse,
uerum etiam deo patri, cui idem deus uerbum consubstantialis existit. CATH. Con-
f. 22r substantialem uirgini deum uerbum non secundum deitatem, | quae illi una eademque
cum patre est, sed secundum carnem qui non credit, alienus a fide est. sane quia
non hominem quemlibet, qui non sit natura deus, sed deum uerbum incarnatum et 25
120 ex se hominem factum genuit, hac de causa uere et proprie esse creditur theotocos.
NEST. Si deum natura genuit beata uirgo Maria, iam non carnis, sed est genetrix
deitatis, et quomodo non deum uerbum secundum deitatem, quae illi cum patre com-
munis est, sed secundum carnem eum natum ex uirgine praedicatis? CATH. Non
est deitatis genetrix, sicut tu nos credere autumas, quamuis uere et proprie sit (dei) 30
genetrix, quia non deitatem dei uerbi, sed deum uerbum ex se hominem factum, sicut
superius dictum est, genuit.
mi NEST. Si uere et proprie deum natum ex uirgine dederimus, uereor ne sine
initio deus uerbum initium habere intellegatur ex femina. CATH. E t cur non demus
ei ex femina secundum carnem initium, qui est âecundum diuinitatem a patre sine 35
initio? NEST. Quomodo secundum (carnem) habere initium a te dicitur is qui est
a patre sine initio? non intellego utrum quia is qui a patre est sine initio, ex deitate
in carnem uersus dicatur accepisse initium, an quia qui erat sine initio, accepta carne
dicitur habere initium. CATH. In carnem conuerti inconuertibilis deus omnino
non potest, sed manens deus in propria deitate perfectus·, carni et animae rationali se «>
uniens, cœpit esse homo, quod antea non erat, et hac ratione secundum carnem dicitur
habere initium is qui est a patre sine ullo initio,
ν NEST. Quoniam de summis et praecipuis rebus quaestio uertitur, quaeso ut
u
f. 22 patienter de his quae a te quaeruntur, respondeas | nec te moueant ea quae tibi fortassis,
antequam intellegas, uidentur esse contraria. CATH. Sic me de patientia commones «
quasi quod hactenus inpatienter tuis responderim interrogationibus. NEST. Non
utique, sed ut in ccepta te lenitate contineas, moneo. CATH. Dei hoc donum est.
30 dei add. Cochlaeus 36 carnem add. Cochlaeus

Acta conciliorum oecumenicorum. ΙΙΠ, 2. 3

Authenticated
ι8 IOHANNIS MAXENTII
NEST. Dominum nostrum Iesum Christum in una an in duabus substantiis confi-

teris? CATH. In duabus procul dubio, sed naturali, non personali conuentione
unitis. NEST. Necdum absoluta, de qua agitur, quœstione, praepropere in aliam
prorupisti; sed dilata interim inquisitione de naturali unitione, absolute, quaeso, re-
spondeas utrum Christum, quem in duabus naturis confessus es, ex patre tantum an 5
etiam [et] ex matre natum asseras? CATH. E t ex patre et ex matre unum eun-
demqve Christum natum esse confiteor. NEST. Alio modo ex matre, alio ex patre?
an une eodemque modo ex patre et ex matre? CATH. Alio procul dubio ex patre,
alio modo ex matre. NEST. Secundum quem modum ex patre siue ex matre eum 121
asseris natum ? CATH. Secundum diuinitatem quidem ex patre, eundem secundum 10
humanitatem ex matre. NEST. Cur ergo uere et proprie dei genetrix a uobis mater
domini praedicatur, et non magis illius naturae cuius et mater est, cui dei uerbi unitio
diuinitatis suae contulit uocabulum et dignitatem ? CATH. Cuiusnam credis naturam
hanc esse humanitatis, quam uere et proprie uis esse ex uirgine? NEST. Procul
dubio domini Christi. CATH. Christum quid esse definis? NEST. Deum et ho-15
minem. CATH. Dei ergo et hominis facta est natura illa humanitatis, quam uere
et proprie dicis esse ex uirgine? NEST. Quis hoc dubitet? CATH. | E t quomodo f. 23r
non est absurdum credere deum et hominem ex uirgine naturam assumpsisse humanam?
quod si deus et homo ex uirgine creditur iuxta uos naturam assumpsisse humanam,
unde antequam ex uirgine deus assumat naturam humanam, factus homo credendus 20
est, ut sic deus et homo credatur assumpsisse ex uirgine naturam humanam ? NEST.
Miror te tam temere ridere de ueritate. CATH. Nullatenus ego ueritatem inrideo,
sed responsionis tuae absurditatem uerissima ratione coarguo. NEST. Offenderis,
ut mihi uidetur, cum Christum deum audis et hominem. CATH. Non me ofïendit
Christum deum audire et hominem, sed te ofïendit, qui Christum deum hominem factum t&
non credis. nam cum ego unum eundemque genitum et ex patre secundum diuini-
tatem et ex matre secundum humanitatem simpliciter tuis interrogationibus respon-
dissem, tu deum ex patre, hominem uero ex matre uolens ostendere, quasi ex conse-
quenti ratione concludis et docere niteris non debere uere et proprie beatam uirginem
dei credere genetricem, sed naturae humanae cuius et mater est. si igitur deus uerbum, so
ex maternis uisceribus carnem assumens, semet ipsum formauit hominem, non alterius
sine dubio natura humanitatis assumpta ex uirgine nisi illius facta est, qui se ex ipsa
formauit hominem, et idcirco [uero] uere et proprie secundum carnem sancta uirgo
dei genetrix creditur, quia non deus in carnis naturam conuersus est, ut non esset deus
qui natus est, sed manens deus, homo factus et natus est. 35
NEST. Sursum ac deorsum nihil aliud moliris, ut uideo, nisi ut deum natura v i
doceas eum quem uirgo enixa est; | sed tibi pro me uoees obuiant euangelicae, quae te f. 23"
nullatenus permittunt deum praedicare eum qui ex uirgine natus est. CATH. E t quaenam
illae uoees sunt, quae me prohibent deum praedicare natum ex uirgine? NEST. Illae 122
nimirum quae ad Ioseph in somnis factae leguntur. CATH. E t quid tale dictum ad 40
Mt. 2, 13 eumlegitur? NEST. T o l l e , inquit, p u e r u m e t m a t r e m e i u s , e t f u g e
in y E g y p t u m : f u t u r u m e s t e n i m , ut H e r o d e s quaerat p e r d e r e
Mt. 2, 20 p u e r u m . et rursus : d e f u n c t i s u n t o m n e s q u i q u a e r e b a n t a n i ·
m a m p u e r i. numquidnam dictum est »defuncti sunt qui quaerebant animam
dei« aut: »tolle deum et fuge in -¿Egyptum« uel certe »futurum est ut Herodes quaerat 45
deum perdere«? quo quid potest esse iniquius quam ut credatur deus propter hominem
fugisse in Êgyptum? unde manifestum est uanis te argumentationibus contra diuino-
3 agitur Cochlaeus igitur L 6 et del. Schw 33 uero del. Cochlaeus

Authenticated
Φ
rum eloquiorum sententias laborare, quae puerum, id est hominem, docent eum quem
tu deum natura conaris adstruere. CATH. Dum nimis intentus es in his scripturae
diuinae uocibus quas tuis putas competere partibus, ceteras penitus despicis. an
forte uilis tibi et contemnenda uidetur ueteris testamenti auctoritas, quae puerum quem
tu deum denegas, deum fortem, dominatorem praedicat? nonne clamabat ille prophe- 5
tarum eximius Esaias dicens : P u e r n a t u s e s t n o b i s , e t f i l i u s d a t u s e s t les. 9, 6
nobis, cuius potestas in u m e r i s e i u s , et u o c a t u r magni
consilii angelus, admirabilis, c ο η s i1i a r i u s , deus fortis,
d o m i n a t o r , p r i n c e p s p a c i s , p a t e r f u t u r i saeculi? Numquid
haec te nescire credibile est? nisi forte contrariam illis a teprolatis euangelicis testimoniis 10
hanc prophetae sententiam iudicas. NEST. Non ego contrariam iudico euangelicis
24Γ testimoniis prophetae sententiam, | sed tibi hoc uidetur, qui necdum eorum intellectum
assequi potuisti. adtende igitur, si uis, propheticae sententiae a te prolatae purissimum
intellectum et uide quam non sit nostris contraria assertionibus. denique puerum
natum et filium datum propheta uocari quidem deum, non autem esse testatur : e 115
u o c a t u r , inquit, m a g n i c o n s i l i i a n g e l u s , a m m i r a b i l i s , con-
s i l i a r i u s , d e u s f o r t i s. ñeque enim omnia quae uocantur, continuo etiam
uocationis suae optinent proprietatem. denique deus uocatus est Moyses, sed nullatenus Eiod. 7,
uocationis huius optinere creditur ueritatem. hinc docemur non esse puerum natura
deum, sed propter deum qui ei unitus est, deum a propheta uocari. CATH. Impietas 20
manifesta. secundum hunc namque expositionis tuae sensum ** ergo et quod dicitur
p u e r n a t u s nullatenus substantialiterintellegendus est natus; quia si d e u s f o r t i s
idem puer, quod a propheta uocatur, iuxta te substantialiter non est, quia et Moses
uocatur, ut ais, deus, quod substantialiter non est, ergo et quod dicitur, p u e r n a t u s ,
non est substantialiter natus, quia multi dicuntur nasci, qui tamen substantialiter non ze
123 nascuntur, sicut habes: p o p u l u s q u i n a s c e t u r , q u e m f e c i t d o m i -Ps. 21, 32
n u s , et apostolus ad eos qui iam substantialiter exsistebant: n a m s i d e c e r n i.Cor. 4,
m i 1 i a , inquit, p a e d a g o g o r u m habeatis in C h r i s t o , sed non
mùltos patres. n a m in C h r i s t o I e s u p e r e u a n g e l i u m ego
uos genui. contendit denique haec uestra interpretatio etiam illud quod so
omnis catholica ecclesia confitetur, filium dei deum natum de patre substantialiter,
falsum docere et cum Arrianis natum quidem de patre dicere filium sed non substan-
tialiter de eo natum. et unde iam substantialiter natus credatuf deus puer, qui nec
de matre nec de patre secundum uos intellegitur substantialiter natus ? NEST. Noli,
24U quaeso te, in superuacuis tempus expendere. | nos enim deum filium, abominantes 36
impietatem Arrii, substantialiter natum ex deo patre credimus et praedicamus, et puerum
natum ex uirgine substantialiter sine dubio confitemur, quem etiam propter eum qui
ei unitus est, sequentes prophetam, dicimus deum. CATH. Est ergo puer non natura
deus, sed uocatione sicut Moyses? NEST. SI non uocatione et dignitate, sed natura deus
est puer, aut consubstantialem deo patri credis carnem aut puerum natum de uirgine 40
incorporeum confiteris. CATH. TU puerum incorporeum nos credere autumas, nos
e contra deum tibi carnem factum iuxta euangelii sententiam praedicamus, cuius carnem loh. 1, 14
non deo patri, sed matri consubstantialem credimus, deitatem uero non matri, sed"
deo patri consubstantialem fatemur. NEST. Varium quendam et diuersum assertionis
tuae sensum, modo confundentem, modo discernentem naturas, prorsus intellegere non 45
possum. si igitur deitatem patri, carnem uero consubstantialem praedicas matri,
3 qua L 7 umeros L 19 hinc Schw hie L 21 lacunam staiuit Schw, exempli gratia
supplendo <quod quis uocatur, nullatenus substantialiter id esse intellegendus est)
3*

Authenticated
quomodo sanam hanc naturarum confundens discretionem, rursus deum carnem factum
loh. 4, 24 asseris, cum sit deus non corpus, sed spiritus, domino dicente: d e u s s p i r i t u s
est? CATH. Veram naturarum conuentionem dei uerbi et carnis fatentes, non
confundimus, sed unimus, quia non deum in carnem uersum, sed carni unitum factum
hominem praedicamus. 5
ioh. 3, 6 NEST. Cum dominus dicat, q u o d d e c a r n e n a t u m e s t , c a r o e s t , VII
quod autem natum est de s p i r i t u , spiritus e s t , quomodo
puerum natum ex femina non unitione, sed natura deum asseris? CATH. Quia
non est alter natus de carne carnaliter caro nisi ille qui de spiritu spiritaliter natus
est spiritus, idcirco denique ex duabus et in duabus naturis unitis et inconfusis deum 10
dei filium praedicamus.
NEST. Sed harum naturarum diuersitatem confundís, | deum natura praedi- ( v i n ) f. 25··
cans eum qui unitione dei uerbi deus dicitur. nam si non unitione, sed natura
deus est qui de uirgine natus est, procul dubio deus est unctus et non puer Iesus Christus, 124
sicque iam non Christus factus creditur deus, sed deus iuxta uos factus intellegitur 15
Christus, et mentiuntur discipuli in Actibus apostolorum, non deum, sed puerum Iesum
Act. 4, 27 unctum testificantes atque dicentes: c o n u e n e r u n t e n i m u e r e i n c i u i t a t e
ista aduersum sanctum puerum tuum Iesum, quem unxisti,
Herodes et P o n t i u s Pilatus. CATH. Non confundimus naturarum
diuersitatem, sicut iam superius tibi responsum est, quia nec deitatem uerbi in naturam 20
credimus conuersam humanam nec rursus humanam in deitatis transfusam essentiam
praedicamus, uerumtamen Christum non, ut tu asseris, deum factum, sed deum factum
Christum, quod tibi displicet, confitemur, quia non cum pauper esset, diues factus est,
2 Cor. 8, 9 sed cum diues esset, pauper factus est, ut nos diuites faceret. nec enim cum esset
Phil. 2, 6. 7 in forma serui, formam dei accepit, sed cum esset in forma dei, formam serui accepit. 25
loh. ι, 14 similiter etiam neé cum esset caro, uerbum est factum, sed cum esset uerbum, caro
factum est. quod autem dicis: »si natura est deus puer natus de uirgine, fallunt
discipuli, in Actibus apostolorum non deum, sed puerum Iesum unctum testificafites«,
non illi fallunt, sed tu potius falleris, qui deum secundum carnem unctum non intellegis.
nam si non contrario, sed uno spiritu discípulos et prophetam credis loquutos, audi so
Ps. 44, 7. 8 prophetam deum unctum manifeste docentem atque dicentem: s e d e s t u a , d e u s ,
in s a e c u l u m s a e c u l i , u i r g a a e q u i t a t i s u i r g a r e g n i t u i . d i l e x i s t i
i u s t i t i a m , et o d i s t i i n i q u i t a t e m , p r o p t e r e a u n x i t te d e u s ,
d e u s t u u s , I o l e o l a e t i t i a e p r a e p a r t i c i p i b u s t u i s . hinc euidenter f. 25«
apparet non alium esse unctum puerum Iesum, nisi deum, nec esse alium deum unctum, 35
nisi puerum Iesum, si tamen non duos, sed unum Christum prophetas et apostolos
praedicasse non dubitas.
NEST. Duos Christos predicantes omnino abominor, quia uno spiritu prophe* ( v i n i )
tam et discípulos Christi loquutos esse non ambigo, sed te contraria sentientem
refuto, qui quasi ex prophetae sententia, eum quem ipse unctum praedicat, deum natura <0
conaris astruere. nam cum propheta eum deum a deo unctum praedicet, quem et
participes docet habere, tu natura deum, qui nullum habet secundum naturam suam
participem, unctum docere contendis, cum deus non habeat omnino participes, sicut
Hebr. 2, 14 non habet fratres. sed ille docetur habere participes, de quo ait apostolus: q u i a
ergo pueri communicauerunt c a r n i et s a n g u i n i , et i p s e «
Ps. 2I, 23 c 0 m m u η i c a u i t i s d e m. et qui dixit: n a r r a b o n o m e n tuumfratri-
4 unimus Cochlaeus unius L 6 abhinc deficiuni numeri marginales in L 9 caro Coch-

laeus uero L 34 oleum L

Authenticated
DIALOGI CONTRA NESTORIANOS L I B . I 21
b u s m e i s , i n m e d i o e c c 1 e s i ae l a u d a b o t e . unde euidenter apparet

non natura, sed unitione deum esse eum quem prae participibus unctum propheta
125 testatur. CATH. Quomodo eos qui duos Christus praedicant, abominari te asseris,
cum tu duos filios manifeste predicare conuinceris? NEST. Et ubi audisti me duos
filios predicare? CATH. In eo cum dicis non eum unctum qui natura est deus, sed s
eum qui a propheta docetur habere participes, qui unitione dei dicitur deus. NEST.
Non duos, ut tu autumas, sed unum praedico filium, quia et eius qui natura deus est,
et eius qui unitione dei deus est, unam filii appellationem unamque profiteor dignitatem,
quod autem is qui unctus est, non natura, sed unitione dei deus est, audi beatum
f. 26' I Petrum apostolum ad Cornelium dicentem: u e r b u m , inquit, m i s i t f i 1 i i s io Act. 10,36-38
I s r a h e l , a n n u n t i a n s p a c e m p e r I e s u m C h r i s t u m ; hie e s t
omnium dominus, uos scitis quod f a c t u m est u e r b u m per
u n i u e r s a m Iudaeam, incipiens a Galilaea post baptismum
quod praedicauit Iohannes, Iesum a Nazareth, quomodo
u n x i t e u m d e u s s p i r i t u s a n c t o et u i r t u t e , q u i p e r t r a n s i i t i 6
benefaciendo et sanando omnes oppressos a diabulo,
q u o n i a m deus e r a t cum ilio. sine dubio non cum deo, sed cum
Iesu a Nazareth, uneto spiritu sancto et uirtute, deus esse cognoscitur. nam
quomodo non est impium unctum credere natura deum, cui sine dubio nulla ualet
natura resistere? sed ille ungitur, qui erat prceliaturus contra diabulum. CATH. 20
Versuta quidem fraude argumentaris, sed nullatenus a duorum filiorum praedicatione
discedis. nam si Iesus a Nazareth, quem unxit deus spiritu sancto et uirtute, non
est deus, ut asseris, quem deum praedicat propheta uenientem a Libano, dicens: d e u s Hab. 3, 3
a L i b a n o u e n i e t , et s a n c t u s de m o n t e u m b r o s o et c o n d e n s o ?
Nazareth enim ad istius montis radicem in partibus Galilaeae hodieque monstratur, ubi 25
deus Iesus Christus, quem propheta uenisse a Libano praedixit, secundum carnem nutriri
dignatus est. quod autem niteris approbare non esse natura deum Iesum Christum,
sed unione dei et dignitate, ex eo quod dictum est: d e u s e r a t c u m i l i o , miror
te eundem dominum non audire dicentem: e t n o n s u m s o l u s , s e d p a t e r loh. 16, 32
m e c u m est. est ergo natura deus Iesus Christus a Nazareth, sicut a propheta so
didicimus, et est deus cum ilio, sine dubio pater. idcirco denique omnium dominus
ipsius apostoli uoce monstratur. alioquin si ob id quod dictum est e r a t d e u s
c u m i l i o , non pater cum filio, sed deus filius cum Iesu Christo esse intellegendus est,
f. 26" I erit proeul dubio omnibus prophetis aequalis uel certe Ioseph filio Iacob, quia et de
eo scriptum erat: e t e r a t d e u s c u m i l i o . ipsi quoque Iacob proficiscenti 35 Gen. 39, 23

in Charram, dicit deus: e r o t e c u m s i c u t e t c u m p a t r e t u o . et ideo Gen. 28, 15
nimis (est) impium saluatorem omnium aequare saluatis.
IÍ6 (Χ) NEST, ä q u a l e m neque prophetis neque Iacob aut Ioseph credimus omnium
saluatorem, sed incomparabiliter excellentiorem, quia quamuis fuerit deus cum illis,
non tarnen sine uiri semine, sed nati sunt lege naturae, Christus autem dominus nouo *o
natiuitatis modo ex spiritu sancto et Maria uirgine natus est atque in ipsa prorsus forma -
tione Christus est factus. CATH. Si non est Christus aequalis prophetis aut Ioseph aut
cuilibet sanctorum, erit certe iuxta uos aequalis Iohanni baptistae uel Hieremiae, qui in
ipsa formatione sanctificati sunt, sicut dicit deus ad Hieremiam: p r i u s q u a m t e Hier, i, 5
f o r m a r e m in u t e r o , n o u i t e , et p r i u s q u a m e x i r e s de u u l u a , «
s a n c t i f i c a u i te. NEST. Non est Christus aequalis in uulua sanctificatis,
24 contenso L 26 nutrí L 37 est add. Cochlaeus saluatis Cochlaeus salutis L

39 quauis L 43 certa L

Authenticated
quia isti quidem in uulua sanctificantur, ille uero in ipsa conformatione fit Christus,
et isti quidem particularem accipiunt gratiam, ille uero plenus est gratia, utpote uni-
genitus dei. CATH. Christum in ipsa conformatione factum quemadmodum dicas,
non intellego, et ideo qui est Christus qui in ipsa conformatione factus est Christus,
euidenter ostende. NEST. Christus est unigenitus procul dubio patris. CATH. Quod 6
hactenus inpugnaueras, nunc ab ipsa ueritate coactus, licet nolens, confessus es. nam
qui deum factum Christum hactenus dicere rennuebas, nunc licet secundum carnem
neges a semet ipso formatum, tarnen | in ipsa conformatione deum factum Christum f. 27*
confessus es.
NEST. Nullatenus me putes tuis calliditatibus circumuentum. ego enim in 10
ipsa conformatione ideo dixi unigenitum Christum factum, quia ipsi conformationi carni s
deum uerbum credo coniunctum. CATH. Qui ipsi conformationi carnis deum uerbum
[carni] dicit adiunctum, non in propria subsistentia siue persona deum uerbum humanam
docet suscepisse naturam, sed subsistentiae carnis, [quae] dum in membrorum extende-
batur lineamentis, subsistentiam dei uerbi demonstrat annexam. unde non iam 15
unam, sed duas subsistentias siue personas dei uerbi incarnati et hominis facti credere
denotatur; fides autem catholica non (in) ipsa conformatione, ut tu asseris, sed ipsum
deum uerbum secundum carnem a semet ipso formatum factumque hominem, salua
diuinitatis eius substantia, confitetur. NEST. Quid igitur? negas tu subsistere ( x i )
deum uerbum ? hoc enim cogit intellegi illud quod dicis, »ipsum a se ipso formatum 20
hominem que factum«, licet callide in consequentibus hoc idem factum sine suae deitatis
inminutione confirmes. CATH. Nullo prorsus modo deum uerbum ego subsistere
denego. NEST. Quid de carne siue de tota sentis humanitate? CATH. E t ipsam 127
sine dubio manere profiteor. NEST. Cum ergo subsistere deum uerbum et hominem
dicis, cur unam et non duas subsistentias profiteris ? CATH. Quia non homini iam 25
in propria manenti subsistentia deum uerbum credo unitum aut saltim carni formatae
uel animatœ, per quam cuiuslibet hominis intellegitur esse persona, | sed subsistentiam f. 27«
siue personam dei uerbi naturam suscepisse humanam, quae numquam uelut communis
praeter deum uerbum subsistit, sed per ipsum orta et ab ipso suscepta, ipsius proprie
facta natura est, manetque non in sua, sed in ea a qua suscepta est, hoc est dei uerbi so
subsistentia siue persona, et ideo non sunt duae subsistentiae, sed duarum naturarum,
uerbi uidelicet et carnis, una subsistentia siue persona est. NEST. Ergo humana
natura deitas facta est? CATH. Hoc saltim cogitatione recipere extremae probatur
amentiae. NEST. Quomodo ergo propriam dei uerbi naturam humanam dicis effec-
tam? CATH. Quia non est alicuius alterius nisi dei uerbi hominis facti. 85
NEST. Factum quemammodum asseris deum hominem, utrum tamquam ( x n )
conuersum in hominem an propter susceptum ab eo hominem factum deum hominem
praedicas? CATH. Ego a deo susceptum hominem nullatenus dicere audeo, sed
deum sine inminutione deitatis suae factum hominem fateor, ne si susceptum a deo
hominem dixero, duas uidear in filio dei praedicare peisonas, quia et susceptor sanctorum 40
Exod. 15, 2 atque fidelium deus dicitur secundum illud quod in Exodi cantico ad eum dicitur:
a d i u t o r e t s u s c e p t o r f a c t u s e s t m i h i in s a l u t e m. melius ergo est sus-
ceptam a deo naturam humanam quam susceptum hominem dicere. NEST. Stupenda
quaedam meis a te auribus ingeruntur, quasi diuersum et non id ipsum sit dicere ho-
minem siue naturam humanam, cum homo non sit aliud | nisi humana natura, CATH. 46 f. 28'
13 carni del. Schw 14 quae del. Schw 17 in add. Cochlaeus 21 sui L 28 post
personam repetit cuiuslibet hominis intellegitur esse persona sed subsistentia siue personam L 30 ea
Schw sua L eo Cochlaeus qua Schw quo L 31 subsistentia Schw substantia L 34 affectam L

Authenticated
23
Nimirum haec erroris uestri et non alia causa est. nam dum non ualetis discernere
quid inter personam sit et naturam, id ipsum intellegentes naturam esse quod et per-
sonam, immo nullatenus credentes naturam esse posse sine persona, uocabula personas
naturarumque confunditis et duas omnino personas, sicut duas naturas, unius fìlli dei
sine dubio praedicatis. nam cum deum uerbum natum ex uirgine secundum carnem 6
dicimus, diuinitatis eius naturam aestimatis nos natam ex uirgine piaedicare; uerum
si hoc, quod absit, crederetur a nobis, non eum secundum carnem natum ex uirgine
128 fateremur. rursus, cum a deo uerbo susceptam auditis naturam humanam, peisonam
ab eo, hoc est hominem susceptum, non eundem factum hominem creditis. hinc etiam
nec uere et proprie ** uerbum inconuertibiliter ex eius uisceribus hominem factum, 10
( x i n ) sed hominem deo unitum ex ea creditis natum. NEST. Quia nos inualidos
arguis ad discernendum quid inter naturam sit et personam, doce tu naturam esse
sine persona, aut quae possint naturis proprie siue personas uocabula coaptari. CATH.
Naturai υ m et personae sunt propria et communia nomina, et propria quidem nullam
faciunt quaestionem, communia uero, quae a falsis doctoribus callide praesumuntur, is
aliquam simplicioribus nebulam dubietatis ofïundunt. NEST. Quae sunt nomina
quae aut afferant aut non afferant quaestionem ? CATH. Diuinitas certe et humanitas,
f. 28» caro et deitas propria sunt nomina naturarum, uerbum uero siue Iesus Christus | et si
qua talia repperiuntur, propria sunt nomina personae, sicut Paulus et Petrus apostoli;
dei uero et hominis nomen naturis et personis commune est. denique sicut totam so
trinitatis deitatem significai nomen dei, ita et unamquamque personam ex trinitate.
deus enim pater, deus filius, et deus spiritus sanctus, et tota simul trinitas unus deus,
rursus homo, sicut personam, ita significai et naturam. unde et. nonnulli patres sancti,
non quidem ad personam, sicut uos, sed ad naturam potius respicientes, hominem
assumptum a deo dicere conprobantur. 25
(XIIII) NEST. Assentior plane his quae a te prolata sunt, si tamen potueris docere
naturam (non) esse in persona. CATH. Natura humana quamuis tota in personas
singulas deriuetur, non tamen quaelibet una persona aut unus homo, id est indiuiduus,
tota probatur humanitas; alioquin nequaquam innumeri homines siue personae generalis
huius humanitatis existerent. discernitur ergo a natura persona, quia persona unam so
rem indiuiduam natuiae significai, natura uero communem cognoscitur declarare mate-
riem, ex qua plurimae possent personae subsistere. quapropter omnis quidem persona
simul naturam continet, non autem omnis natura personam aeque conplectitur; alioquin
sicut tres personas, ita et tres naturas sanctae et ineffabilis illius trinitatis catholici
faterentur. NEST. Insubstantiuam quandam et inanem naturam mihi uideris se
asserere, quam nullam dicis habere personam. CATH. Insubstantiua ergo tibi uidetur
summœ et incomprehensibilis trinitatis natura ? quae cum sit una et singularis, in tribus
f. 29r tamen personis earn | subsistere catholicorum ambigit nemo. uerum quia non sine
ingenti periculo de creatore suo disputât creatura, si placet, ad nostram, id est ad
119 naturam transeamus humanam, de qua, si quid offensionis, quod absit, acciderit, leuius 40
aestimetur, praecipue quia de ipsa nunc inter nos quaestio uentilatur, ut inde, quantum
possibile fuerit, planum fiat quod quaeritur, ne uidelicet natura, quam necdum dicimus
in persona subsistere, insubstantiua tibi esse uideatur. NEST. Fiat, ut uis, modo
ut explicetur quod quaeritur. CATH. Naturae qualitas, quae in multas personas
2 natura L 3 persona Cochlaeus per L in fine lineae 10 lacunam statuii Schw, supplendo
(deum uerbum secundum carnem a sancta uirgine natum esse praedicatis, quia non deum), cf. 24, 3ζ; minus
bene inseruit beatam uirginem dei acquiescitis credere genetricem, quia non deum Cochlaeus 14 nulla L
21 deitatis L 27 non add. Schw, cf. 42 44 multis L

Authenticated
indiuiduosque diffunditur, non tibi insubstantialis esse uideatur, ut nihil sit. alioquin
Gen. ι, 31 quomodo creator omniim naturarum uniuersa bona et ualde bona fecisse credendus
est? idcirco autem natura, quae communis materiei uim rationemque continet, in-
substantialis a crassioribus mentibus aestimatur, eo quod minus adtendunt alteram
personae nondum apparentis materiam, alteram esse personam, quam, ut dixi, nondum 6
ad lucem prolatam, naturalis potentia perfectam in cunctis membrorum quodammodo
lineamentis ostendit. et ideo non bene insubstantiuam aestimas tu naturam, sine qua
nulla potest persona subsistere. secundum hanc rationem etiam de uitiatis corporibus
iudicantes dicimus: »minus est a natura«; neque enim quia latet, aut nihil aut inper-
fecta esse credenda est, sed est prorsus uis ista in membris nostris et latet perfecta 10
et tota secundum propriam rationem in materia seminis. quis enim paruulum, needum
utentem ratione, inpertectam recte iudicabit humanam habere naturam? neque
enim | quia uti pro tempore non potest ratione, ideo aliquid illi deesse probabitur a f. 29«
definitione naturae humanae, cum, sicut ueteres definierunt, nihil sit aliud homo quam
animal rationale mortale. an forte aliquis, quia non utuntur paiuuli ratione, inratio-15
nabilia animalia eos temptabit asserere, quos utique tempore congruo non extrinsecus
adueniens ratio, sed intrinsecus, natura subministrante, ditabit? quapropter natura
humana, quae latet in materia seminis, non nihil aut inperfecta est, antequam in suam
subsistentiam, deo ex ipsa creante, formetur, sed omnino perfecta, secundum quam
Hebr. 7 , 9 . 2 0 rationem et Leui ante multa tempora quam in utero seminaretur aut conciperetur, 20
in lumbis positus Abrahae legitur decimatus; nulla autem res potest decimari, quae
non est. res ergo ista siue natura quae in occulto est, quamdiu producatur ad lucem,
quasi insubstantiua a minus intellegentibus aestimatur; cum autem nutu dei per seriem 130
generaiionum uis seminis in feminae fuerit uulua transfusa, tunc quod latebat, in mem-
bris extenditur et in persona propria declaratur. huic igitur humanae naturae, quae 25
generalis et communis est omnibus hominibus, sine qua nulla potest, ut superius di-
ximus, persona subsistere, in sanctae uirginis utero, quae fide plena deum concipere
meruit, semet ipsum deus uerbum unire dignatus est et ex materia uiscerum eius absque
ullo uiri semine propria potentia et uirtute semet ipsum sine ulla status sui deminutione
creat secundum carnem, proficit in membris, fit homo, secundam | pro nostra salute so f. 30'
sustinet natiuitatem, postremo crescit in aetatis augmentum. idcirco uere et proprie
secundum carnem natus a sancta uirgine a catholicis praedicatur; hinc uere et proprie
eadem sancta uirgo dei genetrix creditur. NEST. Totum quod superius a (xv)
te, licet inuolute, tamen rationabiliter disseri uidebatur; conclusio haec extrema confudit,
quae deum hominem factum et, quod est intolerabilius, secundam dei uerbi natiuitatem 35
audacter expressit, cum nulla res nasci secundo substantialiter queat. factus autem
deus homo quomodo a te praedicatur? num illud dicitur fieri, quod needum extare
uideatur, uel ex eo quod est, in aliud aliquid uertitur, ut desinai esse quod est? CATH.
Hinc nempe tremenda est et ammirabilis iuxta carnem dei nostri secunda natiuitas
magnumque pietatis sine dubio sacramentum probatur, quod negatur ab impiis, quia «0
non qui non erat, sed qui erat, nascitur, nec secundum id quod erat, sed secundum
id quod non erat, propria dignatione formatur. qui enim naturaliter erat sine initio
natus ex patre, idem ipse in tempore naturaliter nascitur nobis ex matre, ibi secundum
diuinitatem, hie idem ipse secundum humanitatem; ibi deus de deo, hic idem ipse
ι indiuiduosque Schw indiuiduasque L indiuiduaque Cochlaeus 4 alteram Schw alterius L *6

5 materiem Schw materies L 12 iudicauit L 14 est definitio Stoicorum, deinde per scholas
philosophorum decantata, cf. ind. ad Tatian. p. 64 15 ratione Cochlaeus rationale L 29 ullo L
37 num Schw cum L 42 formetur L 44 diuinitatis L

Authenticated
DIALOGI CONTRA NESTORIANOS LIB. II 25
homo ex homine factus; similiter non secundum id quod erat, sed secundum id quod
non erat. nam deus qui erat, fit homo sine sui conuersione, quod non erat. ualet
itaque argumentum a te prolatum ad eum qui aliquid quod est, secundum id quod
est, aut nasci secundo contendit aut fieri; ad nos uero nihil pertinet, qui non secun-
dum id quod erat, sed secundum id quod non erat, et natum secundo et factum deum 5
f. 3° u hominem praedicamus. sed iam istius disputationis, si placet, iste sit finis; | si qua
uero restant, ab alterius sermocinationis inquirantur exordio, FINIT DIALOGI MAXENTI
IOHANNIS SERVI DEI LIBER I FELICITER.
INCIPIVNT EIVSDEM CAPITVLA LIBRI SECVNDI
ι De naturali unitione uerbi dei facta ad propriam carnem: — 10

H Quod ex diuinitate et humanitate Christus compositus doceatur: —
m De eo quod dicunt alterum in altero, hoc est deum uerbum in homine habi-
tare: —
13» i m De eo quod scriptum est: s o l u i t e t e m p l u m h o c , e t i n t r i d u o loh. 2, 19
r e s u s c i t a b o i l l u d : — is
ν Quod peruerso intellegentiae sensu accipiant quod scriptum est: n i s i m a η - loh. 6, 53
d u c a u e r i t i s c a r n e m filli h o m i n i s , non h a b e b i t i s u it am in
u ob is : —
vi Quod non credant uitam esse eum qui a Iudaeis est crucifixus: —
vii Quod hominem tantummodo, non deum carne crucifixum esse fateantur: — 2 0
vin De eo quod scriptum est: dominus gloriae crucifixus: — 1. Cor. 2, 8
v i m D e eo quod dicunt Christum passum carne, non deum passum carne con-
fiten debere, et de eo quod scriptum est: d o m i n u m e u m e t C h r i s t u m d e u s Act. 2, 36
fecit: —
χ De testimoniis quibus purum hominem eum qui pro nostra salute passus 26
est, demonstrare nituntur: —
χι Quod nullatenus unius eiusdemque mirabilia passionesque fateantur, et de
eo quod scriptum est ad Hebraeos: d e c e b a t e n i m e u m p r o p t e r q u e m Hebr. 2, 10
o m n i a et p e r q u e m o m n i a , q u i m u l t o s f i l i o s in g l o r i a m ad-
d u x e r a t , a u c t o r e m salutis eorum per passion es consum-30
mare: —
XII D e eo quod callide dicitur ab eis: »caro dei passa est, deus autem carne
passus non est« : —
XIII Qualiter deum proprias carnis suae fecisse asserant passiones: —
x m l Quod deum passum carne dolose asserant, deum autem uerbum [non] 35
passum carne nullo modo fateantur: —
XV Quod negent deum esse, qui uisus et contrectatus et passus carne est, ob id
quod scriptum est: d e u m n e m o u i d i t u n q u a m : — loh. 1, 18
XVI Quod trinitatem in Christo habitare impie asserant ob id quod scriptum est:
f. 3ir I q u i a in ipso habitat omnis plenitudo deitatis c o r p o r a -40 Col. 2, 9
liter : —
XVII Quod peruerse deum filium, non deum patrem in Christo habitare asserant
propter id quod scriptum est: d e u s e r a t i n C h r i s t o m u n d u m r e c o n - 2 . C o r . 5, 19
cilians sibi: —
23 dominum] deum L 34 passionisque L 35 non del. Cochlaeus 43 propter

Schw per L scriptum tum L
Acta conciliorum oecumenicorum. IIÏI, 2. 4

Authenticated
XVIII Quod Christum, non carnem Christi a sancta trinitate creatum et resus- 132
citatum asserant, quod dum docere conantur, iuxta Arríanos Christum creaturam
credere deprehenduntur: —
x v i i i i De eo quod dicunt »omousion diuidere est Christum dicere unum ex trinitate «: —
XX De eo quod aiunt : »quidquid ex aliquo esse dicitur, alterum ostendit ex altero, 5
et ideo Christum non oportere unum ex trinitate fateri, sed unum in trinitate« et qua
peruersitate hoc idem ab ipsis haereticis memoretur: —
XXI Quod unam quidem personam Christum ex trinitate fateantur, Christum
autem unum ex trinitate stulte denegent, et quod non ex duabus naturis, sed ex duabus
personis unam personam propter unum filii uocabulum et dignitatem et auctoritatem 10
Christum esse impie machinentur: —
XXII De eo quod asserant nihil nos adfirmare debere, quod non in scripturis
canonicis continetur, et de (eo) quod dolose dicant sine Christo trinitatem non esse,
et quod inuicte contra omnes paene eorum uersutias opponatur illud quod scriptum
Gen. 3, 22 est: e c c e A d a m f a c t u s e s t q u a s i u n u s e x n o b i s : — 15
XXIII De eo quod ipsum quidem dolose deum natum ex femina dicere uide-
antur, Christum uero unum ex trinitate nullatenus asseuerent, et de eo quod dicunt:
»sufficit nobis hoc confiteri, uestris autem nolumus uti sermonibus«: —
x x i i i i Quod callide dicatur ab eis: »si id ipsum iudicatis esse quod a uobis
et a nobis dicitur, quomodo nos ut hsereticos aestimatis, quia uestris nolumus uti ser- 20
monibus, ne occasionem aliis haereticis praebeamus« : —
XXV De eo quod dicunt nihil amplius oportere nisi quod uerbis synodi con-
tinetur, asserere, et quod haereticos iudicent eos qui similiter ut ipsi respondent:
»duas quidem naturas uerbis aliis dicimus; | uestris uero nolumus uti sermonibus, ne f. 3i u
aliis haereticis occasionem dare uideamur«: — EXPLICIVNT CAPITVLA: — 26·
NESTORIANVS. Memini te et in superiori sermone, cum quaesitum fuisset (1)

18, 2 utrum in duabus naturis Christum crederes, respondisse: »in duabus, sed naturali con-
uentione unitis. « quod quia subito inter alterius quffistionis prorupit indaginem,
dilatum est ibi de eo aliquid quaerere; nunc uero quoniam nimis impium et catholicis
dogmatibus, quantum arbitror, creditur alienum deum uerbum naturaliter humanae so
naturae unitum credere, quonam modo hoc recte possit intellegi, si placet, primitus
inquiratur. CATH. Multa quidem in superiore sermone disserentes, nullum apud
te prouectum habere potuimus, quia mens non sanari sed uincere cupiens, auersa ab
his quae dicuntur, ad nihil aliud intenta est nisi ut inueniat quod pro suis partibus
eloquatur. quapropter oportebat quidem nihil ulterius tecum de re summa disquirere; 35 133
sed ne nos hoc defectu potius rationis quam modestia facere aestimes, cogimur contra
propositum tuis obiectionibus respondere. itaque dixisti, ni fallor, deum uerbum
naturaliter humanae naturae unitum credere impium esse et catholicis dogmatibus alie-
num; quapropter cur hoc arbitratus es, planius te conuenit explicare. NEST. Quid-
quid fit naturaliter, non uoluntate, sed necessitate fieri intellegitur, et ideo, si naturaliter 40
deus uerbum propriae carni unitus est, non iam misericorditer, sed inpulsu naturae
hoc fecisse credendus est. CATH. Definis ergo uniuersa quae naturaliter fieri dicun-
tur, necessitate fieri, non uoluntate? NEST. HOC arbitror; denique | esuriem, sitim, f. 3*R
somnum non uoluntate, sed naturaliter patimur. quod autem non fit uoluntarie,
13 eo suppl. Schw dolosi L 15 es L 16 ipsum quidem Schw ipsis quidam L ex

ipsis quidam Cochlaeus 20 uolumus L 27 crederes Cochlaeus credere L 38/39 elienum L

Authenticated
geritur sine dubio necessitate naturae. CATH. Haec quae dicis, compositae et passibilis
naturae sunt propria; inpassibili autem et incompositae non est aliud naturaliter, aliud
uoluntarie quippiam facere. prorsus unum atque id ipsum est, quia ibi non aliud
est natura, aliud uoluntas, sed natura uoluntas est et uoluntas natura. idcirco deus
uerbum, cui nulla uoluntas est accidens aut natura passibilis, cum dicitur naturaliter s
carni unitus, non necessitate, sed uoluntate creditur hoc fecisse. alioquin quaero,
utrum naturaliter deum credas esse an uoluntarie? si enim uoluntarie dixeris, sequitur
ut non sit naturaliter deus; si autem naturaliter pergis asserere, erit ergo iuxta uos
deus necessitate, non uoluntate, quod de deo credere magna dementia est. et ideo
non est impium nec catholicis dogmatibus alienum deum uerbum naturaliter propriae 10
carni unitum credere, ad excludendos eos qui naturam inuiolabilem non credunt natura-
liter unitam naturae passibili, sed personae nescio cuius iam formatae in utero hominis deum
secundum gratiam siue secundum inlustrationem uel certe dilectionem fatentur unitum.
(11) NEST. Compositionem quandam et confusionem mihi uideiis introducere
naturarum, dicens naturaliter naturas unitas. CATH. Quamuis ex diuinitate 15
et humanitate deum nostrum Iesum Christum compositum siue unitum esse fateamur,
confusionem tamen naturarum penitus refugimus, quia utrasque naturas credimus
manere perfectas. NEST. Conpositio contraria intellegitur unitati, quia aut con-
f. 32" fusionem efficit aut non caret diuisione; aedificia | denique omnia, quae compositione
constant, nullo dubitante soluuntur, ea uero quae a pigmentariis e diuersis rebus [naturis] 20
conponuntur, confusa in se sunt nec ulla res prorsus in eis optinet proprietatem. quo-
134 modo ergo uos indiuisas aut inconfusas naturas in Christo potestis dicere, qui Christum
conpositum praedicatis ? CATH. Omne conpositum passibile an inpassibile asseris ?
NEST. Omnino passibile. CATH. De non conposito quid opinaris? NEST. Pro-
fecto (in) inpassibilitate subsistere. CATH. Christum passibilem an inpassibilem 25
asseris? NEST. Post incarnationem prorsus passibilem. CATH. Cur ergo Christum
filium dei uiui refugis compositum confiteri, quem sine dubio dicis esse passibilem?
NEST. Secundum humanitatem uidelicet Christum compositum fateor, quia et secun-
dum humanitatem eum passibilem credo, secundum diuinitatem autem inconpositum,
quia et inpassibilem. CATH. Quid igitur ? unum eundemque fateris ex diuinitate 30
et humanitate post incarnationem compositum, quem ante incarnationem constat
fuisse incompositum ? NEST. Non equidem, sed assumptum hominem compositum
dico, eum uero a quo assumptus est, incompositum. CATH. DUOS filios procul dubio
credere deprehenderis; unum compositum, alterum incompositum. NEST. Negas
ergo tu diuinitatis naturam esse simplicem et incompositam ? CATH. Nullo modo 36
ego hoc denego. NEST. Compositum fateris hominem an incompositum? CATH.
Compositum prorsus. NEST. Quomodo ergo negas Christum compositum esse et
incompositum, quem sine dubio deum et hominem confiteris ? CATH. Deum quidem
et hominem filium dei confiteor, eos autem qui non unum eundemque Christum filium
dei et incompositum ante incarnationem et post incarnationem compositum con- 40
f. 33r fitentur, ualde refugio. NEST. | Contractionem quandam diuinae naturae prae-
dicare cognosceris, eundem dicens et ante incarnationem incompositum et post in-
carnationem compositum. quomodo autem potest «ncircumscripta et ubique diffusa
natura circumscriptae et in paruo loco constitutae natura secundum compositionem
uniri, nisi forte, ut dixi, aut deitatis contractionem aut carnis extensionem factam ÌS
19 diuisionem L 20 e Cochlaeus et L naturis del. Schw 25 in suppl. Schw

27 dici L 31 incarnatione L 35 incompositum L 43 potest Cochlaeus post te L
45 deltas L ut L
4*

Authenticated
impie fateris ? CATH. Opinor corpoream te credere diuinam essentiam, quam modo
contrahi ad carnem aestimas, modo extendi cum carne pronuntias. NEST. Absit
hoc ab animo Christiano. CATH. Quid ergo sentis diuinam esse naturam ? NEST.
Virtutem procul dubio magnam et ubique totam. CATH. T o t a m ubique secundum
totum eam dicis existere? NEST. Non utique secundum totum ubique est, sed 5
aliter ab ea rationabilia, aliter inrationabilia, aliter autem omni sensu carentia con- 135
tinentur. CATH. T o t a secundum t o t u m in unoquoque rationali animali an particu-
lariter esse cognoscitur? NEST. Particulariter certe inest, non secundum totum,
quia singuli quique de plenitudine eius accipiunt. CATH. Quomodo ergo ubique
tota est, quae non est in unoquoque rationali animali tota, sed particulariter? et q u o · io
modo particulariter, quae non est corpus, sed spiritus? NEST. Ipsa quidem ad se
ipsam tota et secundum totum ubique est; quantum a u t e m ad creaturam pertinet,
non efficit, ut earn rationale animal sibimet adesse aut inesse sentiat nisi quantum
ipsa iudicauerit. CATH. D e u m uerbum in nullo dissimilem patri te credere opinor.
NEST. Arrianorum et Eunomianorum, non catholicorum hoc dogma est, dissimilem patri is
filium in parte aliqua credere. CATH. Perfectum eum, sicut est patri sequalis, pro-
prise carni dicis unitum, an secundum aliquid unitum et secundum aliquid non unitum ?
Col. 2, 3 NEST. Paulus docuit: in quo sunt omnes | thesauri sapienti® e t f. 33a
scientiae absconditi. CATH. T o t a ergo et secundum totum, ut est perfecta
dei uerbi diuinitas sequalis patri, carni unita est? NEST. Nullus hoc dubitai Chri- 20
stianus. CATH. Quid igitur? contractionem diuinitatis an extensionem carnis
f a c t a m asseris, quia »non potest«, ut dicis, »incircumscripta et ubique diffusa natura
circumscripta et in paruo loco constitutae naturae secundum compositionem uniri«?
NEST. Ñeque diuinae naturae contractionem ñeque extensionem humanae f a c t a m assero,
quia hoc proprie corporum est, non autem spiritus et uirtutis, quae carni uniri secundum 26
compositionem non potest, praesertim incircumscripta, ut dixi, uerbi diuinitas et omnia
continens. CATH. Compositum dicis subsistere hominem an incompositum ? NEST.
Compositum. CATH. E X quibus rebus? NEST. EX anima utique et carne. CATH.
A n i m a m consubstantialem carni asseris an diuersae naturae ? NEST. Diuersae omnino.
CATH. V t r u m quia non sit caro et sit corpus, quia, quamuis omnis caro corpus, non 30
tamen omne corpus caro est? NEST. Nullo modo ego corpus dico animam esse.
CATH. Quid ergo dicis? NEST. Spiritum sine dubio, sed non incircumscriptum.
CATH. T o t a m fateris eam diffusam per singula membra an maiorem quidem partem 136
eius in maiore membro, minorem uero in minore? NEST. T o t a m in unoquoque
membro corporis sui eam esse credo, quia, licet sit circumscripta, partibus tamen eam 35
constare nullo modo opinor, quia, truncatis membris corporis, ipsa integra perseueret.
CATH. Si ergo anima, quae non est corpus sed spiritus, carni secundum compositionem
unita, nullam contractionem in minore, nullam extensionem in maiore patitur membro,
sed sine sui confusione tota in maiore, tota esse creditur in minore, quo pacto diuinitas
dei uerbi, secundum compositionem propriae carni unita, contractionem a u t extensio- 40
nem siue confusionem sustinuisse credenda est ? exemplo enim animae ad carnem factae
unitionis, quam secundum compositionem fieri non negasti, omnes doctores ecclesiae et inlu-
stres uiri | dei uerbi ad propriam carnem unitionem factam docere monstrantur. NEST. f. 34R
Omne compositum partibus constare nulli est dubium, pars autem minus est quam
t o t u m ; est ergo deus uerbum pars Christi, quem ex diuinitate et humanitate compositum «
asseris; et si deus uerbum pars est Christi, et deus uerbum iuxta uos minor Christo, cuius
6 eo L 7 unaqq L 14 te credere Cochlaeus decredere L 33 feteris L 37 carnis L

39 tota esse — minore in mg. add. L

Authenticated
et pars est. quod si pars Christi deus est, quomodo deus, si inperfectus
est? CATO. Non est inperfectus deus uerbum, quia non ut perficeretur, assump-
t i o n carnis indiguit, sed ut' caro perficeretur in melius commutata, carni se
uniens compositus factus est, qui ante erat sine dubio summe simplex et incompositus
perfectusque per omnia, utpote deus, scriptum enim de eo est quia bonorum nostrorum 5 Ps. 15, 2
non egeat. nihil enim illi contulit aut detraxit assumpta pro nostra salute humana
natura, quam unitione sua ipse potius ineffabiliter glorificami. ñeque minor est deus
uerbum Christo, quia ipse est Christus, nec se ipso minor esse potest qui et adsumpta
carne idem mansit deus, sine dubitatione perfectus. alioquin si et post incarnationem
negatur Christus esse compositus, mansit ergo, ut erat antea, simplex et incompositus, 10
et quia res summe simplex et incomposita nullam omnino in se recipit passionem, sicut
superius etiam ipse professus es, non est ergo iuxta uos Christus pro humana salute
perpessus. si autem, simplex manens et incompositus, passus est, iam non simplex
et incomposita natura est inpassibilis. quod si simplex et incomposita natura inpassibilis
non est, ergo passibilis est Christi diuinitas. si autem Christi diuinitas inpassibilis 15
permanet, sicut et uerum est, restât ut natura simplex et incomposita non sit passibilis,
quia, quamuis Christus diuinitatis suae simplicitatem et inpassibilitatem etiam post uni·
'37 f· 34" tionem compositionemque conseruet, | tamen propter unitam sibi carnem iuste ad ipsam
compositus esse credendus est. quapropter, dum non uis post incarnationem Christum
fateri compositum, aut diuinitatis eius naturam compositam et passibilem conuinceris 20
credere, aut certe Christum, quem etiam post incarnationem simplicem et incompositum,
ut erat antea, asseris, nullatenus passum pro humana salute testeris. NEST. Nec
diuinam naturam passibilem credo, quam summe simplicem et incompositam dico, et
Christum pro humana salute passum confiteor, quia non deum tantum, sed et hominem
eum cognosco. quaero autem utrum compositionem hanc in uulua uirginis factam 25
asseras, an postquam peperit filium suum primogenitum. CATH. In uulua prorsus.
nam quomodo deum natura crederem, quem secundum compositionem carni unitum
fateor, si post partum compositionem naturarum adsererem? h sec enim nec compositio
nec unitio creditur, sed alterius in altero habitatio. NEST. Docuisti certe, quod
multis hactenus uerborum ambagibus tegere uidebaris, compositionem nullatenus natu- 30
rarum seruare proprietatem. CATH. Quonam modo compositionem docui naturarum
non seruare proprietatem?
(NI) NEST. In eo quod inhabitationi eam contrariam iudicas. CATH. Sicut
non confundit naturas unitio, ita nec compositio, quia nec animae aut carnis naturae,
quae secundum compositionem unitae sunt, confunduntur in sese. alterius autem 35
in altero inhabitatio prorsus duorum est; deus autem et homo non alter in altero est,
sed idem deus, idem homo est.
(mi) NEST. Quamuis secundum unitionem unus idemque sit deus et homo,
secundum naturas tamen alter deus est, alter homo, nam si ipse deus homo est etiam
secundum naturas, quomodo non dicit: »soluite me«, sed s o l u i t e t e m p l u m h o c , 40 ioh. 2, 19
f. 35R e t i n t r i d u o s u s c i t a b o i l l u d ? | CATH. Miror te uoces euangelicas
quas tuis credis assertionibus conuenire, memoria retiñere, eas uero quas tuis partibus
agnoscis esse contrarias, quasi numquam audieris, praeterire. an uero qui dixit s o l -
u i t e t e m p l u m h o c , non ipse post infusum a muliere super caput suum unguen-
tum dixisse fertur: s i n i t e e a m , b o n u m o p u s o p e r a t a e s t i n m e ; « M t . 2 6 , 1 0 . 1 2
m i t t e n s n a m q u e h ae c u n g u e n t u m h o c i n c o r p u s m e u m , a d
4 uniens Cochlaeus ueniens L erant L u recepii L 16 uerum Cochlaeus uerbum L

19 compositum L 23 summam L 30 ullatenus L

Authenticated
3° IOHANNIS MAXENTII
s e p e l i e n d u m me f e c i t ? cernís non alium esse sepultum nisi eum cuius et

templum est? NEST. Si ille sepultus est, cuius et templum est, restât ut templum
nec solutum sit nec sepultum. CATH. Quoniam sub nomine templi alium sepultum,
alium insepultum mihi uideris asserere, templum quid intellegis, si placet, lucidius 138
manifesta. NEST. Mea expositione non indiget quod ab euangelista constat ex- 5
pressum; denique post illam domini uocem expositam dicentis s o l u i t e t e m p l u m
loh. 2, 21 h o c , e t i n t r i d u o r e s u s c i t a b o i l l u d , mox secutus adiunxit: h o c
autem dicebat de t e m p l o c o r p o r i s sui. CATH. Corpus hoc dei
an hominis esse dicis? NEST. Hominis sine dubio assumpti. CATH. Si hominis
assumpti hoc corpus est, corpus ergo hoc assumpti hominis templum est ? NEST. Non 10
est templum hominis assumpti, sed eius qui in ipso habitat inuisibiliter. CATH. E t
quis est inuisibilis templo inhabitans? NEST. Deus procul dubio. CATH. Est
ergo corpus non hominis assumpti, ut asseris, sed dei, cuius et templum est. NEST. Si
corpus esset exanime, in quo inuisibilis deus habitaret, esset utique corpus dei, non
hominis assumpti; uerum quia corpus animatum est, in quo habitat deus, est corpus 15
non dei, sed hominis assumpti. CATH. Non ergo corpus, sed homo templum est
dei, quia in corpore animato, quod est | sine dubio homo, asseris habitare inuisibilem f. 35"
deum. NEST. Num tibi hoc non uidetur? CATH. Absit; hoc enim omnino con-
trarium est euangelistae expositioni, qui non dixit »hoc autem dicebat de tempio hominis
sui«, sed d e t e m p i o c o r p o r i s s u i . NEST. Vt mihi uidetur, animam non 20
credis habuisse Christum ? CATH. Procul a me omnino sit ista calumnia. NEST.
Quomodo ergo quasi contrarium respuis, quod a nobis deus dicitur habitare in homine,
si corpus et animam habere Christum fateris? CATH. Quia corpus non hominis
assumpti, ut tu asseris, sed dei confiteor, cuius et animam esse credo, et ideo non deum
in homine, sed deum in corpore praedico. alioquin nihil est aliud dicere deum in 25
homine, nisi hominem dei, sicque iam non deus homo, sed homo dei intellegitur Christus,
quod de omnibus qui deo fideliter seruiunt, dici potest,
ioh. 6, 53 NEST. Si corpus dei est, non assumpti hominis, cur non est dictum: n i s i (Ν)
m a n d u c a u e r i t i s carnem dei, sed c a r n e m f i l i i h o m i n i s , n o n h a ·
b e b i t i s u i t a m in u o b i s ? CATH. Quamuis caro sit filii hominis, ipsa 30
tarnen caro filii hominis caro dei est. nam si caro dei non est, quomodo potest uitam
aeternam praestare credentibus? NEST. Quia hoc ¿Ili a deo sibi unito est praesti-
tum. CATH. Si deo unita est caro, quomodo non est caro dei? NEST. Quia
contra manifestam euangelii uocem inuerecunde contendis, quaero: quis est qui ad 139
Mt. 26,26 passionem properans, dicit discipulis suis: a c c i p i t e e t e d i t e e x h o c o m n e s ; »
cf" 27-28 hoc est enim corpus meum, quod pro uobis f r a n g e t u r in
ioli. 14, 6 remissionem peccatorum? CATH. Ille est nimirum qui dixit : e g o
sum u i a , u e r i t a s et uita.
NEST. Vita ergo manibus comprehenditur impiorum, uita crucifigitur, pos- (vi)
tremo moritur uita? et si uita est mortua, quis uitam mortuis praestare credendus 40
est? CATH. Si is qui uita est, non est crucifixus et mortuus, sperare uitam mortui
nullatenus debent. uerum quia ciucifixus est et mortuus is qui est uita, non me,
Act. 3, 14· >5 sed beatum Petrum ad Iudaeos audi clamantem: ρ e t i s t i s , inquit, u i r u m h ο m i -
|cidam donari uobis, auctorem u e r o u i t a e i η t e r e m i s t i s. f. 36'
NEST. Quamuis auctor uitae proprie deus esse credatur, tamen quia et homines auctores «
uitae possumus appellare, qui disciplinam tradunt bene uiuendi, manifestius doce, si
uales, crucifixam uel mortuam uitam. CATH. Quamquam non homines qui disci-
34 quis Cochlaeus qui L

Authenticated
DIALOGI CONTRA NESTORI ANO S LIB. II 3'
plinam tradunt bene uiuendi, sed deus solus auctor uitae recte credatur, tarnen etsi
eum qui est uita, mortuum et crucifixum ex scripturis docuero, rursus ad alia te con-
uertens, dum non uis credere ueritati, superfluas quaestiones mouere non desinis. NEST.
Si nollem cedere ueritati, numquam ea quae me mouent, in medium discutienda pro·
ferrem; tu uero, dum non uales respondere obiectis, nobis quasi superflua quaerentibus Β
insultas. CATH. Verum hoc omnino est quod non ego, sed ipse de quo agitur, tuis
pro me respondit obiectionibus, teque suum aduersarium notans loquitur in Deute-
ronomio ad populum Israhel: e t u i d e b i t i s , inquit, u i t a m u e s t r a m Deut. 28, 66
p e n d e n t e m i n l i g n o , e t n o n c r e d e t i s ei.
(VII) NEST. E t quomodo potest uita per se pendere in ligno? CATH. Ilio 10
modo quo deus, qui est uera uita, factus homo creditur. NEST. Deus ergo a Iudaeis
est crucifixus ? CATH. Non mihi, sed prophetae crede dicenti : s i a f f i g i t h o m o Malach. 3, 8
d e u m , q u i a uos c o n f i g i t i s me gens tota. NEST. Falsum est
omnino, numquam hoc in ecclesiasticis libris legitur, quamuis scriptum sit in Malachia
propheta: s i s u p p l a n t a i h o m o d e u m , q u i a s u p p l a n t a t i s m e u o s 15
gens tota. CATH. Non est dubium, ita ut dicis, in antiqua contineri editione,
in nouella uero illud quod a nobis est positum. uerum si tibi recens contemnenda
uidetur editionis auctoritas, audi apostolum clamantem: d o m i n u m g 1 o r i ae i Cor. 2, 8
crucifixum.
140 ( v i n ) NEST. Si dominus gloriae crucifixus deus credendus est crucifixus, est ergo et 20
f. 36« Iacobus frater dei, quia et frater domini dicitur? | CATH. Non est alter deus,
alter dominus, sed dominus ipse est deus, propheta dicente: s c i t o t e q u o d d o - Ps. 99, 3
m i n u s i p s e e s t d e u s , et ideo recte omnino deus gloriae a Iudaeis creditur cruci-
fixus nec est secundum hanc profetae uocem contrarium ueritati Iacobum, fratrem
domini, fratrem dei dicere secundum carnem. 25
(vim) NEST. Noua quaedam et intolerabilis doctrina haec uestra est, quae deum
passibilem prœdicat, cum de eo qui a Iudaeis est crucifixus, Petrus apostolus in
Actibus apostolorum manifeste testificetur, dicens: n o t u m s i t o m n i b u s u o b i s Act. 4, 10
et o m n i p l e b i I s r a h e l q u i a in n o m i n e I e s u C h r i s t i N a z a r e n i ,
q u e m u o s c r u c i f i x i s t i s , q u e m d e u s s u s c i t a u i t a m o r t u i s , i n 30
hoc iste a d s t a t c o r a m u o b i s s a η u s , et iterum : c e r t i s s i m e , Act. 2, 36
inquit, s c i a t o m n i s d o m u s I s r a h e l , q u i a d o m i n u m e u m e t C h r i -
stum deus fecit, hune Iesum quem uos crucifixistis. cum
ergo a deo eum quem Iudaei crucifixerunt, dominum et Christum factum testetur aposto-
lus, non in occulto est qui sit dominus gloriae intellegendus, uel certe qui a Iudaeis creden- ss
dus est crucifixus; neque enim in tantum erroris abruptum credo uos deuenisse, ut
filium dei deum a deo factum dominum esse credatis. unde docemur per hanc apostoli
sententiam et illam a te prolatam prophetae uocem domini nomen non semper deum
significare, sed aliquando tantum deum, aliquando hominem tantum, aliquando uero
deum et hominem, et ideo non cogimur deum intellegere crucifixum, eo quod ab apostolo 40
dominus gloriae dicitur crucifixus, nec quia Iacobus frater domini dicitur, fratrem eum
credimus dei. CATH. De Iesu Nazareno, quod deus sit, arbitror me sufficienter tam
ratione quam etiam testimoniis in superiore sermone docuisse, sed infidelibus totum
nihil est; de eo autem quod magnum errorem esse iudicas deum factum dominum a
deo credere, quia dictum est a Petro de Iesu crucifixo quia dominum eum et Christum 45
17 nouellam dicit Maxentius uersionem Hieronymi, cf. Hieronym. t. VI gy6 Vali.

7/8 deuteronomium L 9 creditis L 21 dei Cochlaeus domini L 36 abrumtum L
45 quia 1 ] qua L

Authenticated
deus fecit, | quaero: utrum, cum esset Iesus et tarnen non esset dominus, factus est a f. zv
deo dominus, an cum esset dominus, factus est a deo dominus? NEST. Quomodo,
si rsset dominus, a deo fieret dominus, cum fiat nemo quod est? sed quia non erat domi-
num, ideo a deo factus dicitur dominus. CATH. Erat ergo quando non erat Iesus
dominus? NEST. Non erat, antequam fieret dominus. CATH. Quomodo ergo Β
dixisti: »si esset dominus, non fieret a deo dominus, sed quia non erat dominus, ideo
a deo factus est dominus?« NEST. Quia, antequam nasceretur, non erat qui fieret
dominus, nec posteaquam natus est, factus est dominus, sed in ipsa prorsus uulua unitione 141
filii dei factus est dominus. CATH. Alter ergo est filius dei, alter Iesus qui unitione
filii dei fit dominus ? NEST. Idem ipse est, sicut superius iam dixi, dignitate et 10
auctoritate, non autem secundum naturas. CATH. Secundum naturas ergo duo
sunt, sed dignitate et potentia unus est filius, et quis ex his formamserui accepissecreden-
dus est? NEST. Non sunt duo filii, ut tu somnias, sed unus est filius dei, quem tamen
Phil. 2, 6, 7 in duabus naturis unitis credimus, qui etiam, cum esset in forma dei, formam serui
accepit. CATH. Accepit ergo filius dei, cum esset deus et dominus, formam serui IB
et factus est seruus in forma serui, an hoc credere errorem fateris ? NEST. Qui hoc
non credit, prorsus paganus est. CATH. Si ergo non est error, filium dei deum, cum
esset deus et dominus, utpote aequalis deo patri, in forma serui factum credere seruum,
Ps. 115, 7 quia hoc etiam ipse de ipso testa tur, dicens ad patrem: e g o s e r u u s t u u s e t
f i l i u s a n c i l l a e t u s e , non est omnino error filium dei deum secundum id quod 20
factus est seruus, credere a deo patre dominum factum, et idcirco non, ut tu dicis,
aliquando deus tantum, aliquando homo tantum, aliquando uero deus et homo,
sed semper dominus intellegendus est deus et deus intellegendus est dominus,
quia non alter | a deo factus dominus praedicatur nisi is qui formam serui acci· f. 37»
piens, factus est seruus, cum esset ante sœcula dominus gloriosus, quem Paulus 26
a Iudaeis praedicat crucifixum. hinc est quod clamat ad patrem: p a t e r ,
g l o r i f i c a f i l i u m t u u m ea g l o r i a q u a m h a b u i t a p u d te p r i u s -
Mt. ti, 29 q u a m m u n d u s f i e r e t . numquid uox ista non illius est qui dixit: d i s c i t e
a me q u i a m i t i s s u m et h u m i l i s c o r d e ? numquam enim filius dei
deus a patre deo fieret dominus, nisi, cum esset (dominus) utpote deus, formam serui so
accipiendo factu's esset seruus, nec se glorifican precaretur a patre, si non cum esset
apud patrem, priusquam mundus fieret, gloriosus, semet ipsum sponte pro nostra
salute humiliasset. fit ergo dominus et glorificatur a patre Iesus filius dei deus, non
ea gloria quam non habuit, sed quam habuit apud patrem, priusquam mundus fieret.
quapropter dubitandum omnino non est natura deum esse Iesum, quem sicut dominum 35
a deo factum, ita etiam eum glorificatum a deo praedicat Petrus apostolus, dicens:
Act. 3, 13 d e u s A b r a h a m e t d e u s I s a a c e t d e u s I a c o b g l o r i f i c a u i t f i -
l i u m s u u m l e s u m , q u e m u o s qu i d e m η e g a s t i s a n t e f a c i e m P i l â t i, iu di -
c a n t e i l i o d i m i t t i . NEST. Nisi haec omnia propter unitionem dei ad hominem factam
credideris, diuinitatem procul dubio passibilem praedicare conuinceris. CATH. Diuinitatem *o 142
quidem passibilem nullatenus praedico, deum autem carne passum omnino confiteor,
quia Iesum Christum deum uerum agnosco. NEST. Nullo modo ego deum passum
carne profiteor, quod in scripturis sanctis nullatenus legitur, sed Christum passum
carne, sequens Petrum apostolum, fateor. CATH. Ego quidem utrumque confiteor,
et deum passum carne et Christum passum carne, quia Christus super omnia deus est; 45
tu autem ideo refugis deum passum carne dicere, quia Christum non credis deum esse,
quod si Christum deum esse | non denegas, passum Christum carne hoc est omnino f. 38'
5 quomo L 12 qui L 16 forma L 20 ancilla L 30 dominus suppl. Cochlaeus

Authenticated
D I A L O G I C O N T R A N E S T O R I A N O S L I B . II 33
quod deum passum carne dicere, quia Christus qui passus est, (est) sine dubio deus.
NEST. Si id ipsum est deum passum carne quod Christum passum carne dicere, est
ergo iuxta uos non solum filius, uerum etiam pater Christus, quia deus procul dubio
etiam ipse est. CATH. Non est pater Christus, quamuis sit deus, ñeque id ipsum
est deus, quod est Christus; filius autem ideo est Christus, quia non id ipsum est, sed 5
quia ipse est deus Christus. hac de causa utrumque confitentur catholici, et deum
passum carne et Christum passum carne.
(x) NEST. Si deus est Christus, quis est qui dicit Iudaeis: quid me u u 11 i s loh. 8, 40
occidere, hominem qui ueritatem locutus sum uobis? CATH.
Ille omnino, de quo scriptum est quia q u a e r e b a n t eum interficere I u d se i , 10 loh. 5, 18
non solum quia soluebat sabbatum, sed q u i a d i c e b a t patrem
suum deum esse, sequalem se faciens deo. numquid relinquitur
nobis adhuc ullus ambiguitatis scrupulus, quin credatur natura deus esse Iesus Christus ?
quia si gratia et non natura deus esset, numquam se aequalem faceret deo. NEST.
Fallitur ergo Paulus dicens: p e r h o m i n e m m o r s e t p e r h o m i n e m r e s u r - i s i Cor. 15,21
rectio mortuorum? CATH. Et quomodo per hominem potest esse re-
surrectio mortuorum, nisi sit ipse homo resurrectio, qui clamat in euangelio: e g o s u m loh. n , 25
resurrectio et uita? et quia resurrectio et uita omnium non nisi, quia
deus, est, procul dubio idem homo deus est, per quem resurrectionem esse apostolus
prsedicat. NEST. Ignarus ergo omnino huius sacramenti deprehenditur idem aposto- 20
lus, dicens: mediator dei et hominum, homo Christus Iesus? 1 Tim. 2, 5
CATH. Sicut non est huius sacramenti ignarus apostolus, ita nec sibimet ipsi con-
trarius, dicens: secundum aduentum magni dei et s a l u a t o r i s Tit. 2, 13
nostri Iesu Christi, qui dedit semet ipsum pro p e c c a t i s no-
s t r i s. cum ergo homo Iesus Christus mediator dei et hominum magnus deus est, 25
f. 38" qui dedit semet ipsum pro peccatis nostris, | non est omnino contrarium, sed unum
143 idemque deum passum carne et Christum passum carne modis omnibus confiteri. unde
etiam ecclesia dei unius eiusdemque mirabilia et passiones agnoscit. . quapropter si
quis utrumque non confitetur, aut ut Iudseus fugiendus est aut cauendus ut Manichaeus.
(xi) NEST. Callida quadam et subtilissima fallendi arte hactenus tibi aditus 30
fuit, nunc autem nullum tibi poterit esse suffugium, unius eiusdemque filii dei p r e d i -
canti mirabilia et passiones, cum apostolus manifeste ad Hebrseos dominum 'Iesum
Christum a deo uerbo per passiones doceat consummatum, dicens: d e c e b a t e n i m Hebr. 2, 10
propter quem omnia et per quem omnia, qui m u l t o s f i l i o s in
gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum, per p a s s i o n e s 35
consummare. cernís a deo uerbo propter quem omnia et per quem omnia,
qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum, procul dubio Iesum
Christum, per passiones consummatum? quando ergo unius eiusdemque mirabilia
et passiones credendae sunt, cum per passiones alter ab altero consummetur? CATH.
Magnum mihi omnino dedisti refugium magnaque mihi adaperta est ianua, in qua ilio 40
me ducente ingressus, qui dixit: ego sum ostium, non callidis, ut asseris, ad ioh, 10, 9
fallendum artibus, sed uerissimis potius documentis tuam inperitiam perfidiamque
redarguam. nam cum apostoli sententiam non intellegas, alterum passibilem, alterum
inpassibilem dei filium praedicare conuinceris. nec enim, ut inperite asseris, deus
uerbum salutis nostrse auctorem consummat per passiones, sed deus pater deum filium 45
ι est om. L 4 neque Schw que L 8 qui me uult L 13 quin L 19 procul bio L
27 idemque Cochlaeus eundemque L 43 nam cum Schw nondum L nam dum Cochlaeus 44 dei L
45 consumma L
Acta conciliorum oecumenicorum. IIII, 2. e

Authenticated
Iesum Christum, propter quem omnia et per quemomnia, auctorem <salutis> filiorum, con -
summat per passiones. quis enim hie aüctorem salutis filiorumperpassiones consummatum
alium permittitur intellegere nisi eum qui multos filios in gloriam adduxerat, propter
Hebr. a, 9 quem omnia et per quem omnia? nam cum superius dixisset: e u m q u i m o d i -
cum quam angeli m i n o r a t u s est, uidemus Iesum propter 6
p a s s i o n e m m o r t i s g l o r i a et h o n o r e c o r o n a t u m , ut gratia
d e i p r o o m n i b u s g u s t a r e t m o r t e m , secutus mox intulit, dicens: | d e c e - f. 39r
b a t e n i m , hoc est deum patrem, p r o p t e r q u e m o m n i a e t p e r q u e m
o m n i a , a u c t o r e m s a l u t i s e o r u m uidelicet quos in gloriam adduxerat
filiorum, qui etiam, cum esset aequalis deo, paulo minus quam angeli minoratus, g r a t i a 10
d e i p a t r i s p r o o m n i b u s gustauit m o r t e m , p e r p a s s i o n e s c o n -
s u m m a r e. sed manifestáis hoc et lucidius in ipsius epistolae principio perdocemur :
Hebr. 1,1—4 M u 11 i f a r i e , inquit, e t m u l t i s m o d i s o l i m d e u s l o q u e n s patri-
b u s in p r o p h e t i s , n o u i s s i m e d i e b u s i s t i s l o q u u t u s e s t n o b i s
i n f i l i o , q u e m c o n s t i t u i t h e r e d e m u n i u e r s o r u m , p e r q u e m is
f e c i t e t s ae c u 1 a. qui c u m sit s p l e n d o r gloriae et f i g u r a s u b ·
s t a n t i a e i u s p o r t a n s q u e o m n i a u e r b o u i r t u t i s s u a e , p u r - 144
g a t i o n e m p e c c a t o r u m f a c i e n s , sedit ad d e x t e f a m m a i e s t a -
t i s in e x c e l s i s , t a n t o m e l i o r a n g e l i s e f f e c t u s , q u a n t o d i t -
f e r e n t i u s ρ r ae i l l i s n o m e n h e r e d i t a u i t . ecce auctor salutis, qui 20
multos filios in gloriam adduxerat, purgationem faciens peccatorum, quae nulla utique
Hebr. 9, 22 potest fieri sine sanguinis effusione, sicut alio loco idem docet apostolus, splendor
gloriae et f i g u r a s u b s t a n t i a e dei et p o r t a n s o m n i a U e r b o u i r -
t u t i s s u a e , f i t etiam ipse m e l i o r a n g e l i s e t s e d i t a d d e x t e r a m
m a i e s t a t i s , per quem facta saecula praedicantur, qui paulo minus q u a m a n g e l i 25
m i n o r a t u s , g r a t i a d e i patris, sicut dictum est, p r o o m n i b u s gustauit
m o r t e m ; de quo dictum est p r o p t e r q u e m o m n i a e t p e r quem
o m n i a , q u i m u l t o s f i l i o s in g l o r i a m a d d u x e r a t . non est ergo
alter deus uerbum, propter quem omnia et per quem omnia, nisi auctor salutis Iesus,
qui purgationem faciens peccatorum, multos filios adduxit in gloriam, a patre per pas- so
siones consummatus, sicut idem apostolus d e e o a i t : q u i p r o p r i o f i l i o n o n ρ e -
p e r c i t , sed pro nobis o m n i b u s t r a d i d i t ilium. NEST. | Nihil f. 39"
omnino agit intentio tua, nisi ut, quantum in se est, deum inpassibilem et inmortalem
passum et mortuum doceat. CATH. Quia negas deum eum qui pro humana salute
est crucifixus, quaero: quem asseris incarnatum? NEST. Verbum procul dubio, ss
ioh. ι, 14 sicut euangelista testatur, dicens: e t u e r b u m c a r o f a c t u m e s t e t h a b i -
t a u i t in n o b i s . CATH. Deus uerbum qui incarnatus est, ipse et passus est,
an alius incarnatus, alius uero passus est?
NEST. Incarnatus quidem deus est, passus autem deus non est, sed caro (xn)
dei. CATH. Magnam nobis spem de te ipso dedisti. nam qui hactenus carnem non 40
dei, sed assumpti hominis asserebas, nunc dei earn confessus es; uerum quia parum
liquet quod dictum (est) »non est deus passus, sed caro dei«, si placet, hoc edissere mani-
festius. nimis enim absurdum esse uidetur quod dicitur; si enim caro dei passa est,
quomodo deus carne passus non est? et si deus passus non est carne, quomodo caro
dei est passa? nisi forte carnem exanimem et desertam a deo Iudaei crucifixissecredendi 45
ι salutis add, Schw 5 angelis L 6 gloriam et honorem L 16/17 substantia L

21 gloria L 22 effusionem L docet Cochlaeus doctor L 23 et1 Schw est L 25/26 angelis
minoratur L 42 est add. Cochlaeus edisserere L

Authenticated
DIALOGI CONTRA NESTORIANOS LIB. II
35
sunt. q u o d q u i a n i m i s s t u l t u m e s t , c a r n e m s i n e a n i m a a Iudaeis c r e d e r e c r u c i f i x a m ,
r e s t â t u t c a r o a n i m a t a dei a Iudaeis c r u c i f i x a c r e d a t u r , q u o d e s t p r o c u l d u b i o h o m o ,
c u i a s s e r t i o n i uestrae, h o c e s t n o n d e u m c a r n e , s e d c a r n e m d e i d i c e r e p a s s a m , si c r e d u l i t a s
a m m i t t a t u r , q u i d a l i u d c r e d i t u r nisi q u i a h o m o d e i e s t p a s s u s ? q u o d e t i a m (de) P e t r o
145 e t P a u l o d i c e r e f a s e s t , q u i a e t ipsi h o m i n e s dei d i c u n t u r e t p r o i p s o s u n t p a s s i . 5
(xm) NEST. Deus quidem passus non est, quia deum passibilem predicare
sacrilegum est, sed deus sui corporis fecit proprias passiones. CATH. Proprietas
multis intellegitur modis. n a m e t ecclesia c o r p u s eius d i c i t u r e i u s d e m q u e ecclesia
f. 4° r f a c i t d e u s p r o p r i a s p a s s i o n e s , p r o q u a e t i a m i n c a e l o p o s i t u s c l a m a t : | S a u 1 e , S a u 1 e , Act 9, 4
<}uid me p e r s e q u e r i s , et u n u s q u i s q u e fidelium m e m b r u m e i u s e s t , s i c u t i d e m 10
docet apostolus, dicens: u o s estis c o r p u s C h r i s t i et m e m b r a de m e m - 1 Cor. 12,27
b r o ; s e d e t p a ñ i s ille q u e m u n i u e r s a e c c l e s i a in m e m o r i a m d o m i n i c i p a s s i o n i s p a r -
ticipât, c o r p u s eius est. quapropter q u o m o d o d e u m corporis sui p r o p r i a s fecisse
asseris passiones, exemplis te planum facere conuenit. NEST. Faciam quantum
p o t u e r o , m o d o u t t e a b h a c i n t e n t i o n e d e u e r t a m , q u o u l t e r i u s d e s i n a s d e u m u e r b u m 15
p a s s u m c a r n e a s s e r e r e , q u a m u i s c a r o dei sit p a s s a , quae n o n i t a d i c i t u r c o r p u s d e i u t
ecclesia, n e c i t a u t p a n i s ille q u e m i n m e m o r i a m p a s s i o n i s C h r i s t i p a r t i c i p â t uniuersa
ecclesia; sed dei ita dicitur c o r p u s u t alicuius h o m i n i s p r o p r i u m , q u o d i n d u t u s est,
u e s t i m e n t u m , q u o d c u m a b a l i q u o s c i s s u m f u e r i t , i n i u r i a a d e u m r e f e r t u r q u i [in] i p s o
i n d u t u s est. s e c u n d u m h a n c i g i t u r r a t i o n e m f a c i t d e u s c o r p o r i s s u i p r o p r i a s p a s s i o n e s . 20
CATH. F a c i t e r g o p r o p r i a s d e u s c a r n i s suae p a s s i o n e s s e c u n d u m r e l a t i o n e m , n o n s e c u n d u m
u e r a m e t i n t i m a m p r o p r i e t a t e m ; e t q u o m o d o f e c i s s e p r o p r i a s d e u s c a r n i s suae p a s s i o n e s
praedicatur a uobis, qui n o n s e c u n d u m p r o p r i e t a t e m , sed s e c u n d u m relationem facit
c a r n i s suae p r o p r i a s p a s s i o n e s ? quam autem proprietatem potest habere uestimentum
a d e u m qui ipso i n d u t u s est, c u m nihil p e r t i n e a t a d eius s u b s t a n t i a m ? n e q u e e n i m 25
c u m d e f i n i m u s q u i d sit h o m o , e t i a m u e s t i m e n t u m eius c o n p l e c t i m u r , q u o d u t i q u e n o n
e i u s d e m c o n s t a t esse s u b s t a n t i a s . f a c i t e r g o d e u s i u x t a u o s ecclesiae suae p o t i u s p r o p r i a s
q u a m sui corporis passiones. illa e n i m c o r p u s dei d i c i t u r , q u i a c o m m u n i c a u i t d e u s c a r n i Hebr. 2, 14
e t s a n g u i n i e t c a p u t f a c t u s e s t ecclesiae, ecclesia u e r o p e r fidem r u r s u s p a r t i c e p s e i u s Ephes. 5, 23
efficitur, accipiendo spiritum s a n c t u m . a u o b i s a u t e m c o r p u s d e i i n s t a r c r e d i t u r u e s t i - 30
m e n t i , q u o d nihil a d diuinitatis uel carnis eius n a t u r a m p e r t i n e r e u i d e t u r ; Esaias autem
u e s t i m e n t u m d e i n i h i l a l i u d p r a e d i c a t nisi c a r n e m dei, d i c e n s : q u i s iste est q u i íes. 63, 1
u e n i t ex E d o m , r u b i c u n d a u e s t e ex B o s o r ? q u o d si e t t u u e s t i -
f. 40" m e n t u m d e i , n i h i l a l i u d | i n t e l l e g i s nisi c a r n e m dei, s u p e r e s t u t s i u e s c i s s i o n e m u e s t i m e n t i
146 s i u e p a s s i o n e s c a r n i s a d e u m r e t u l e r i s , c u i u s u e s t i m e n t u m s i u e c a r o e s t , illius p r o c u l 35
d u b i o i n i u r i a e t i l l i u s p a s s i o c r e d a t u r esse, c u i u s c a r o s e u u e s t i m e n t u m e s t . NEST. E t
u b i n a m c o r p u s dei u e r b i in scripturis sanctis legisti ecclesiam et non potius corpus
Christi? CATH. H a c a s s e r t i o n e t u a a l t e r u m f a c i s C h r i s t u m , a l t e r u m d e u m u e r b u m :
q u o d si n o n ( e s t ) a l t e r C h r i s t u " , a l t e r d e u s u e r b u m , s e d d e u s u e r b u m i p s e e s t C h r i s t u s ,
sicut dicitur c o r p u s C h r i s t i ecclesia, i t a d i c i t u r c o r p u s d e i u e r b i . u e r u m si c o r p u s ω
Christi n o n est c o r p u s dei uerbi, q u o m o d o dedisti superius c a r n e m dei p a s s a m ?
(XIIII) NEST. Carnem dei dixi passam, non autem dei u e r b i , quia deus est honore
et dignitate Christus, cuius c a r n e m dixi passam, propter i n h a b i t a n t e m in se deum
uerbum. hinc denique et d e u m negaui passum, et tamen carnem dei passam
confessus sum. CATH. N o n e s t e r g o d e u s u e r u s C h r i s t u s , sed p r o p t e r i n h a b i t a n t e m 45
i animam L 3 carne L 4 de add. Cochlaeus 14 passionis L 15 quo Schw

quod L 19 in del. Schw 23 nobis L 32 dei dicens Cochlaeus dcens L 33 uesta L
bosar L 39 est add. Cochlaeus 41 domini L 44 negauit L
5*

Authenticated
IOHANNIS M A X E N T I I
36
in se deum uerbum honore et dignitate seu potius nomine tantum secundum uos dicitur
deus; et quomodo hoc non est contrarium illi sententi® Iohannis apostoli ? q u a d i c i t :
ioli. 5, 20 s c i m u s q u i a u e n i t f i l i u s d e i e t d e d i t n o b i s s e n s u m , ut co·
g n o s c a m u s d e u m u e r u m et s i m u s in u e r o f i l i o e i u s Iesu
G h r i s t o ; hic est d e u s u e r u s e t u i t a a e t e r n a . 5
NEST. Si non propter honorem et dignitatem i n h a b i t a n t s dei uerbi deum (xv)
dixeris Christum, profecto uisum et contrectatum facis ab hominibus deum. CATH. Si
ι ioli, ι, ι. 2 non est uisus et contrectatus ab hominibus deus, quomodo dicit idem Iohannes: Q u o d
f u i t ab i n i t i o , q u o d a u d i u i m u s , quod u i d i m u s o c u l i s n o s t r i s
et p e r s p e x i m u s et m a n u s nostrse t r a c t a u e r u n t , de uerboio
u i t a;, e t u i t a m a n i f e s t a t a e s t e t u i d i m u s e t t e s t a m u r et
a d n u n t i a m u s u o b i s u i t a m a s t e r n a m , quae e r a t a p u d p a t r e m
et a p p a r u i t n o b i s ? percurre singula, et uide uisum et contrectatum ab homi-
nibus deum. denique uerbum uitae, quod fuit ab initio apud patrem, quod ex lege
et prophetis audierunt, uisum et perspectum oculis suis propriisque manibus contrec- is
tatum testificatur | tantus apostolus. et ne aliud uerbum praeter id quod est deus f. 4i r
apud deum, quilibet uisum et contrectatum temptaret asserere, mox sequitur: e t
uita, inquit, m a n i f e s t a t a est et u i d i m u s et t e s t a m u r et
a d n u n t i a m u s u o b i s u i t a m a e t e r n a m , quae e r a t a p u d p a t r e m
ioli, ι, 18 e t a p p a r u i t nobis. N E S T . Mentitur ergo ipse dominus, dicens: d e u m 20
ι Tim. 6,16 n e m o u i d i t u m q u a m ? et apostolus loquens de deo: q u e m n e m o , inquit,
h o m i n u m u i d i t , sed nec u i d e r e potest. et ad Moysen dicit deus:
Exod. 3 3 , 2 0 n e m o p o t e s t f a c i e m m e a m u i d e r e , et uiuere. CATH. Si non est
ics. 52, 6 deus qui uisus est, quomodo ipse dicit: e c c e q u i l o q u e b a r , a d s u m ; et pro-
Ps. 49, 3 pheta: d e u s m a n i f e s t e u e n i e t , d e u s n o s t e r , e t n o n s i l e b i t ? 25
N E S T . Contraria ergo sibimet ipsi loqui credenda est scriptura diuina? CATH. Non 147
est scriptura diuina sibimet ipsi contraria apud eos qui eam pie intellegunt, sed. illis
uidetur contraria, qui haeretico decepti spiritu non possunt quae uera sunt, sapere,
nam quia nemo corporeis oculis potest uidere naturam diuinitatis, quae utique non est
corpus, sed spiritus, dictum est: d e u m n e m o u i d i t u m q u a m ; et: n e m o 30
u i d e t f a c i e m m e a m , et u i u e t . rursus, quia uidendus est ab hominibus
deus in assumpta carne, docet praefiguratio ilia facta ad Iacob; denique cum homine
Gen. 32, 30conluctatur in uisione idem beatissimus patriarcha et, benedictus ab eo, dicit: u i d i
d e u m f a c i e ad f a c i e m , et s a l u a f a c t a est a n i m a mea. hinc
et Thomas post resurrectionem domini, palpans et contrectans perfossum dominicum 35
loh. 20, 28 latus, exclamat: d o m i n u s m e u s e t d e u s m e u s . N E S T . Multum, licet
nolens, nostris partibus profuisti. nam, cum diuina natura non sit corpus, sed spiritus,
sicut tu quoque professus es, quae natura uisa uel confossa sit, ambiguum non est;
Le. 24, 39 dubitantibus nam que de se discipulis idem dominus: p a l p a t e , inquit, e t u i d e t e
quia s p i r i t u s c a r n e m et ossa non h a b e t , s i c u t me uidetis4o
habere. quapropter uisus et palpatus est dominus Iesus Christus, qui confossus
est, quem cum agnouisset apostolus post | resurrectionem, exclamat et dicit: d 0 m i η u s f. 41«
m e u s et d e u s meus. hinc euidenter apparet non esse deum Iesum Christum,
quem ex mortuis resuscitatum uidit et contrectauit Thomas, nisi propter (inhabitantem)
in eo deum, quem nemo procul dubio hominum uidet, et uiuet. CATH. Nullatenus 45
propter inhabitantem, ut asseris, eum quem uidit et contrectauit, Thomas deum appellat,
2 qui (superscr.) L 9 quod uidimus quod audiuimus L 27 illius L 33 uisio·

nem L 38 est L confessa L 44 inhabitantem suppl. Cochlaeus

Authenticated
D I A L O G I C O N T R A N E S T O R I ANOS L I B . II
37
quia procul est ab apostolica fide duos filios credere, sed ipsum prorsus, cuius fossuras
contrectauit, dominum et deum suum esse testatur; apostolorum enim deus non digni-
tate, sed natura est deus. apertissime denique de eo qui uisus et contrectatus est,
quod natura sit deus, Hieremias propheta testatur, dicens: h i e d e u s n o s t e r , e t B a r u c h 3 , 3 6 — 3 8
non s e s t i m a t u r a l t e r ad e u m ; qui i n u e n i t o m n e m u i a m d i s c i - 5
plinse, et d e d i t eam I a c o b p u e r o suo et I s r a h e l d i l e c t o suo.
ρ 0 s t h se c in t e r r i s u i s u s e s t e t c u m h o m i n i b u s conuersatus
est. quapropter uisus et conuersatus est deus homo Iesus Christus, ad quem non
sestimatur alter. NEST. Si nullus alius deus sestimatur ad eum qui confossus et
crucifixus est a Iudseis, quis est deus qui resuscitauit deum, cum non sit alter deus qui 10
sestimetur ad crucifixum? CATH. Nullatenus tu recedis a propria intentione, quo
Christum non aliud aliquid nisi unum ex illis credas, de quibus dicit deus: q u ο η i a m 2 Cor. 6, 16 cf.
i n h a b i t a b o i n i l l i s e t a m b u l a b o , e t e r o i l l o r u m d e u s , e t i p s i L e u l t ' 2 6 , 12
e r u n t m i h i in p o p u l u m . NEST. Sed de nemine illorum dictum est quod
148 de Christo testatur apostolus, dicens: q u i a i n i p s o i n h a b i t a t o m n i s p i e -15 Col. 2, 9
nitudo deitatis corporaliter. CATH. Plenitudinem deitatis habi-
tantem in Christo quid intellegis?
(xvi) NEST. Totam procul dubio trinitatem. CATH. Quartus ergo iam Christus
est, in quo tota inhabitat trinitas. NEST. Ergo mendacem facimus Paulum, qui
hoc asserii ? CATH. Non est mendax Paulus, quia non trinitatem dicit in Christo 20
inhabitare, cum Christum nesciat extraneum a trinitate. NEST. Si non inhabitat
in Christo trinitas, quomodo in Christo omnis plenitudo deitatis inhabitat? aut
enim non inhabitat plenitudo deitatis in Christo, si non inhabitat in Christo trinitas;
aut si habitat plenitudo deitatis, procul dubio in Christo trinitas habitat, CATH. E t
habitat plenitudo deitatis in Christo et non inhabitat in Christo trinitas, ne sit non 25
f. 42 trinitas, ssd quaternitas. nam cum, nullo dubitante, pater et filius et | spiritus sanctus
r
sit trinitas, quartus intellegitur omnino Christus, si in ipso inhabitat trinitas, et ideo
non trinitatem Paulus in Christo docet inhabitare, dicens: q u i a i n i p s o i n h a -
bitat omnis plenitudo d e i t a t i s c o r p o r a l i t e r , sed patrem in
Christo docet inhabitare. NEST. Si omnis plenitudo deitatis habitans in Christo 30
solus pater intellegendus est, non relinquitur filio et spiritui sancto, ut sit deus. CATH.
Plenum et perfectum deum asseris patrem, an perfectionem et plenitudinem eius filium
et spiritum sanctum esse testaris? NEST. Plenum procul dubio et perfectum.
CATH. Non ergo relinquit plenus et perfectus deus pater, ut sit deus aut filius aut
spiritus sanctus? uerum si hoc impium est credere, restât ut non sit contrarium, immo 35
potius ualde congruum ueritati patrem plenitudinem intellegere deitatis, quia sicut
ipse plenitudo sua est, similiter et filius plenitudo, et spiritus sanctus plenitudo, et simul
omnes, hoc est tota trinitas, non tres, sed una est plenitudo diuinitatis, quia et perfectus
pater, et perfectus filius, et perfectus-spiritus sanctus, et simul omnes non tres per-
fectiones, sed una perfectio. si enim filius, sicut de eo testificato Iohannes, dicitur 40
plenitudo ( n o s , inquit, o m n e s d e p l e n i t u d i n e e i u s a c c e p i m u s ) , ioh. 1, 16
quomodo pater esse negandus est plenitudo? NEST. Vna est deitas trinitatis et
unus deus trinitas, an tres dii et tres deitates ? CATH. Vna procul dubio deitas trini-
tatis et unus deus trinitas. NEST. Si ergo una est deitas trinitatis et unus deus tri-
nitas, quomodo non inhabitat in Chrjsto trinitas? * * plenitudo deitatis habitans in 45
149 Christo, quae una et sola est? CATH. Non est dubium apud nos Christum in duabus
33 testaris Cochlaeus testatur L 38 diuinitatis superset. L 45 lacunam statini Schio e. g.

supplendo (an alia est praeter trinitatem) deitas L

Authenticated
naturis unitis subsistere, una diuinitatis et altera humanitatis; et quia una et sola est
totius trinitatis deitas, est efgo iuxta uos trinitas et humanitas Christus, qui ex deitate
totius trinitatis, quae una et sola est, et humanitate subsistit. porro si trinitas et
humanitas est Christus, iam non habitat trinitas in Christo, sed est ipsa trinitas Christus.
NEST. Non est trinitas et humanitas Christus, et tamen ex deitate | per- β f. 42" (χνιι)
fecta et humanitate perfecta est Christus et habitat trinitas in Christo et non est quar·
ioh. 14, 10 tus, ut tu autumas, Christus, pater enim, nullo dubitante, in filio habitat et filius in
patre, a quibus non separatur spiritus sanctus; filius autem deus, in quo inhabitat pater,
2 Cor. 5, 19 ita est i n C h r i s t o m u n d u m r e c o n c i l i a n s s i b i , ut propter coniunctum
sibi filium unus et ipse sit filius et Christus, et hac ratione habitat trinitas in Christo 10
et non est quartus Christus. CATH. Magna nimis est ista non ratio, sed absurditas.
nam cum hactenus trinitatem in Christo contendebas inhabitare, pro eo quod dictum
Coi. 2, 9 est: q u i a i n i p s o h a b i t a t o m n i s p l e n i t u d o d e i t a t i s corpo·
r a 1 i t e r, nunc iam non totam trinitatem, sed deum tantummodo filium in Christo
esse dicis pro eo quod scriptum est: d e u s e r a t i n C h r i s t o m u n d u m r e - i e
concilianssibi. in quo tamen filio quia habitat pater et ipse in patre, a quibus
non separatur spiritus sanctus, rursus totam trinitatem secundum hanc uidelicet ratio-
nem asseris in Christo inhabitare; sed ideo, inquis, non est quaternitas, quamuis habitat
in Christo trinitas, quia deus uerbum ita in est Christo, ut propter coniunctum filium unus
sit filius et unus Christus. sed siue trinitatem siue deum uerbum inesse dixeris Christo, 20
quaternitatem omnino, non trinitatem prsedicare conuinceris. NEST. Quonam modo,
siue trinitatem siue deum uerbum Christo inesse dixero, quaternitatem, non trinitatem
predicare conuincor? CATH. Quia trinitas pater et-filius et spiritus sanctus est,
sicut superius iam diximus; qui si in Christo inhabitant, quartus intellegetur sine dubio
Christus, in quo inhabitat trinitas. rursus, si inest Christo deus filius, non iam ipse 25
est Christus; et si ipse non est Christus, duo sunt omnino deus filius et Christus in quo
inhabitat, quamuis callide ad decipiendos simplices unum eos esse argumenteris. apo-
stolus namque superius docuit deum patrem, non deum filium inesse Christo mundum
a Cor. 5, 17 sibi reconciliantem; denique ait: s i q u a i n C h r i s t o noua creatura,
uetera transierunt. e c c e f a c t a s u n t o m n i a n o u a , o m n i a 30
a u t e m per deum, qui r e c o n c i l i a u i t nos sibi per Christum,
quod si uidetur adhuc dubium quem deum dicat per Christum mundum sibi recon-
loh. 14, 10 ciliare, utrum patrem an filium, ab ipso domino doceamur: | p a t e r , inquit, i η m e f. 43Γ ΐ5°
m a n e n s , i p s e f a c i t o p e r a sua.
-
NEST. Vna et aequalis an diuersa est uirtus et operatio trinitatis? CATH. 35 ( x v m )
Vna prorsus. NEST. Vniuersa ergo quae creantur, a tota trinitate creantur, an
ioh. 5, 19 tibi hoc non uidetur? CATH. Omnia quae facit pater, haec eadem similiter et
filius facit, nec sine spiritu sancto pater aut filius aliquid faciunt, NEST. Omne
mortale creatum an increatum dicis? CATH. Omnino creatum. NEST. Si ergo
omne quod moritur, creatura est, ergo et Christus, pro nostris peccatis mortuus, crea- 40
tura est, et quia nulla est creatura quam non trinitas operetur, profecto Christus, quem
pro nostris peccatis mortuum credimus, a tota trinitate creatus est et resuscitatus a mor-
tuis, quia una est uirtus et operatio trinitatis. quod si non est contrarium ueritati
Christum creatum et recuscitatum, sicut ratio docuit, a tota credere trinitate, nec hoc
erit contrarium ueritati totam trinitatem fateri in Christo inhabitare, quem sine dubio 45
resuscitauit a mortuis. CATH. Impia omnino et sacrilega atque Arrianorum blas-
I unam L alteram L 4 xps superscr., iam non — xps in mg. add. L 46 sas-
crilega L

Authenticated
phemiis haec assertio coaequanda est, quae Christum non deum piaedicat, sed creaturam.
nec enim, ut impie argumentatus es, Christum pfo nostris peccatis mortuum tota creat
aut resuscitai trinitas, cum Christus mortuus pro peccatis nostris non extraneus uel
alienus, sed unus ex ipsa sit trinitate. creatur quidem et resuscitatur a tota trinitate
non Christus, sed caro sine dubio Christi, et quia caro non alterius, sed ipsius est Christi, 5
creat et resuscitat Christus semet ipsum secundum carnem cum patre et spiritu sancto.
nam et apostolus non a trinitate, sed a patre resuscitatum Christum ita testatur dicens:
P a u l u s a p o s t o l u s , n o n a b h o m i n i b u s n e q u e p e r h o m i n e m . Gal. ι, ι
sed p e r I e s u m C h r i s t u m et d e u m p a t r e m , qui suscitauit
e u m a m o r t u i s. nec enim quia dixit : n o n a b h o m i n i b u s n e q u e io
p e r h o m i n e m , s e d p e r I e s u m C h r i s t u m , deum eum tantummodo,
non et hominem praedicauit, (sed) scribens Galatis, qui fuerant a Iudaeorum pseudo-
apostolis paene decepti, sapienter sermonem temperai, ut nec deum mortuum a deo
patre resuscitatum audientes scandalizarentur, duos sibi deos aestimantes ab apostolo
praedicari, nec purum hominem crederent Christum a mortuis suscitatum. 15
f. 43" ( X V I I I I ) NEST. Cum uelut im|piam et Arrianorum blasphemiis ccaequandam assertionem
meam arguas, quia dixi creaturam Christum, qui pro nostris peccatis est mortuus, quia
i5' omnis utique creatura mortalis, inmortale autem est quod increatum est, et quaterni-
tatem predicare me aestimes eo quod dixi eundem Christum a tota trinitate creatum
et a mortuis resuscitatum, tu omnino iuxta Arríanos omousion diuidere et quater- 20
nitatem pro trinitate praedicare es deprehensus. CATH. Quamquam inperite nimis
omnem creaturam mortalem esse definías, ubi tamen me omousion diuidere aut qua-
ternitatem pro trinitate praedicare coarguis? NEST. In eo quod dicis unum ex
trinitate. CATH. Doce ergo, quaeso, quemadmodum haec dicens, diuisionem ingeram
trinitati uel quaternitatem in praedicatione trinitatis inducam. NEST. Omnia quae 25
insunt factis, infectis inesse non possunt. infecta uero est trinitas, et, ut omittam
cetera, inest factis etiam numerus, in numero autem ordo est primi et secundi, in ordine
uero maioris minorisque gradatio. sed neque ordo neque gradatio potest accidere trinitati,
et ea ratione qua ei non insunt quae insunt numero, nec numerus inest ei. quapropter
non est omnino ueritati congruum unum ex trinitate dicere Christum, quia unum numeri 30
constat esse uocabulum; et quia omnis numerus in diuisione est, diuidere est omousion
unum dicere ex trinitate, quam constat in unitate, non in diuisione subsistere. CATH.
Multis et superfluis ratiocinationibus nihil prorsus egisti nisi ut te post nimium laborem
Sabellianum ostenderes, qui sicut unam naturam, sic unam et subsistentiam siue per-
sonam asserii trinitatis. si enim, ut tu uis, in nulla parte aderit numerus trinitati, 35
non iam trinitas, sed tantummodo unio tota secundum totum est; et si tota secundum
totum unio est, quomodo trinitas ? nisi forte nominibus tantum et non subsistentiis siue
personis trinitatem iuxta Sabellium, sicut superius dictum est, et Paulum Samosatenum
f. 44r esse contendis. at si rebus et subsistentiis fateris | subsistere trinitatem et alium dicis
patrem, alium filium, alium autem spiritum sanctum, quomodo trinitas non numeratur ? io
nam hoc ipsum quod trinitas dicitur, nonnisi numerum significai. numeratur ergo
trinitas et non numeratur; non numeratur secundum naturam, quia de ea scriptum
est; e t s a p i e n t i a e e i u s n o n e s t η u m e r u s , numeratur autem secundum Ps. 146, s
personas, quia tres personae trinitas, pater et filius et spiritus sanctus. ergo non solum
singularis numerus in trinitate, uerum etiam pluralis ammittitur, licet non omnia ei 45
ammitti queant, quae insunt numero. secundum pluralem namque numerum dictum
2/3 creata ut L 12 sed add, Schw i8 inmortalis L 22/23 quaternitate L

31 diuione L 35 adit L trinitati Schw trinitatem L 36 tota1 Cochlaeus totum L
39 ac L 45 trinitatem L

Authenticated
Gen. ι, 26 est: f a c i a m u s h o m i n e m a d i m a g i n e m e t s i m i l i t u d i n e m no-

Ioh. 14, 23 s t r a m et: u e n i e m u s e g o e t p a t e r , e t m a n s i o n e m faciemus
loh. 10, 30 a ρ u d e u m et: e g o e t p a t e r u n u m s u m u s , unum secundum naturam,
non secundum personas, hinc docemur unum non esse numerum, quamuis sit origo
uel principium numeri, quod solidum semper indiuisumque subsistit. alioquin si 5
unum a te reputetur in numero, non solum secundum personas, uerum etiam secundum 152
naturam trinitas numerabitur, et quia, ut dicis, omnis numerus in diuisionem cadit,
a te potius, non a nobis omousion diuiditur, qui unum credis posse uel numerari uel
diuidi. sed si unum, quod perfectum est et indiuiduum, non potest in diuisionem
numeri aliqua ratione recedere, non diuidimus omousion, cum Christum unum ex 10
trinitate esse ueraciter confitemur. neque enim omnia quae numerantur, etiam rebus
pariter diuiduntur, quamuis omnia quae diuiduntur rebus, simul etiam numerentur.
numeramus ergo, cum dicimus duas efficacias solis, splendorem uidelicet et calorem,
nec tamen eas rebus diuidimus, quia tantummodo eas cognitione percipimus. similiter
etiam numeramus, cum dicimus Christum dominum nostrum in duabus naturis unitis, 15
sed non | ideo rebus easdem naturas diuidimus, quas sola tantum cognitione discernimus. f. 44"
trinitatem autem, sicut iam superius dictum est, secundum personas et numeramus
et discernimus, quam tamen secundum naturam, quae una et sola est, nec discernimus
nec numeramus, quiaunitas siue singularitas seu certe, quod melius dici puto, uniodeitatis
nec discernitur nec numeratur. dicitur ergo Christus unus ex trinitate et non diuiditur 20
omousion, quia non secundum id quod numeratur trinitas, sed secundum id quod
(non) numeratur, unus ex trinitate Christus asseritur, praecipue quia et unum nequá-
quam, ut dictum est, reputetur in numero et omnia quae intellectu numerantur, non
ι Cor. 8, 6 protinus rebus etiam diuiduntur. hinc et Paulus: u n u s , inquit, d e u s p a t e r ,
e x q u o o m n i a , e t u n u s d o m i n u s n o s t e r I e s u s C h r i s t u s , p e r 25
q u e m o m n i a , quapropter tam ratione quam his diuinis testimoniis uana et inanis
docetur illa tua multis syllogismis collecta conclusio, quae dicit non conuenire ueritati
Christum unum ex trinitate dicere, quia unum numeri proprium est, numerus autem
omnis in diuisione est.
NESTORIANVS. Quidquid ex aliquo esse dicitur, aut per generationem aut 30 (χχ)
per processionerà alterum ostendit ex altero; per generationem, ut a patre filius,
deus enim ex deo dicitur; per processionem uero similiter spiritus sanctus, nam et de
ι Cor. 2, 12 eo scriptum est: n o s a u t e m n o n s p i r i t u m h u i u s m u n d i accepi-
m u s , sed s p i r i t u m qui ex deo est. quod si Christus ex trinitate est,
aut per generationem alter est, et est filius trinitatis; aut per processionem alter est, 35
quasi a trinitate procedens. et quod nobis dicere putatis, uos potius quartum et
extraneum a trinitate Christum deprehendimini praedicare, dicentes eum esse ex trinitate.
quapropter unum in trinitate Christum fateri, catholicum iudico, non autem unum ex
trinitate. CATH. Sicut per generationem et per processionem alter ostenditur esse 153
ex altero, ita et per creationem procul dubio alter docetur ex altero, quia et de creatura 40
ι Cor. 8, 6 dicitur o m n i a e x d e o . | quapropter qui Christum a trinitate creatum et resus- f. 45r
citatum asserunt, quartum eum euidenter extraneum a trinitate per creationem sta-
tuunt; quod quia tu superius adstruere conatus es, ideo hic per generationem et pro-
cessionem alterum esse docens ex altero, per creationem dicere noluisti, ne contra te
ipsum agere uidereris. nos autem neque per generationem neque per processionem 45
4 non 1 Cochlaeus sumus L 13 efficias L 16 dicernimus L 22 non add. Schw

31 processionem Cochlaeus successionem L 3 3 / 3 4 accipimus L 36 (de) nobis dicere
(posse) Schw 4 0 creationem Schw processionem L

Authenticated
DJALOGI CONTRA NESTORIANOS LIB. II 41
neque per creationem, sed iuxta numerum Christum unum fatemur ex trinitate, sicut
solemus unum quemlibet ex duobus uel tribus pluribusque specialiter demonstrare,
iuxta quem modum nec deminutio fit nec augmentum eius numeri quo unus quilibet
specialiter demonstratur. neque enim deminutus est uel auctus numerus aposto-
lorum, cum dicitur: u n u s e x u o b i s t r a d e t m e ; aut se ipsum Iohannes alienum 5 MC. 14, 18
facit a duodecim aut tertium decimum probat, cum dicit de se ipso: e t e r a t r e - loh. 13, 23
c u m b e n s u n u s e x d i s c i p u l i s e i u s in s i n u I e s u , q u e m dili-
g e b a t p l u r i m u m ; aut certe augmentum ibi aut deminutio aliqua facta est duo-
rum discipulorum euntium Emmaus, cum dicitur: e t e r a t u n u s e x i l l i s C l e o -Le. 24, 18
pas. quapropter neque augmentum neque deminutio fit trinitati Christum dicere 10
unum ex trinitate, sed speciali adsignatione unum eum ex trinitate esse monstrantes,
et eos qui confusionem subsistentiarum praedicant, abicimus, et eos qui eum extraneum
credunt a trinitate, alíenos a catholica ueritate declaramus. quod quia tu ueritati
hoc contrarium esse iudicas, aut subsistentiarum confusionem credere deprehenderis,
aut extraneum a trinitate Christum prorsus intellegis. unum autem in trinitate 15
f. 45u dicere Christum et unum eum ex trinitate | denegare non catholicorum, ut asseris, sed
illorum est proprium, qui Christum a trinitate creatum ita esse credunt in trinitate,
ut non sit de trinitate, hoc est non eum secundum esse, sed secundum inesse cognoscant,
sicut et unusquisque nostrum est in trinitate, quia unus est deus, in quo u i u i m u s Act. 17, 2S
e t m o u e m u r e t s u m u s , uel certe sicut <cum> dicitur »pater in filio«, alter 20
docetur in altero, ita cum esse dicitur Christus in trinitate, alius praeter trinitatem inesse
intellegitur trinitati, quod nihil est aliud nisi quaternitatem procul dubio predicare.
<xxi> NEST. Nihil quod tibi obiciam, occurrit ulterius, nisi quia non unum ex
trinitate, sed unam personam Christum ex trinitate melius arbitror confiteri, praecipue
quia tres personae sunt trinitatis. CATH Catholicos non latet a quibusdam ita unam 25
personam dici Christum, ut tamen non ille qui pro nobis carne est crucifixus, una sit
ex trinitate persona. non enim ex duabus naturis naturaliter unitis unam credunt
154 Christi personam, sed ex duabus personis per coniunctionem et gratiam copulatis
unam personam Christi factam esse commémorant, dicentes Christum unam ex trinitate
personam, unum Christum ex trinitate fateri nullatenus adquiescunt. ex quibus te 30
unum esse probas, quia unam personam Christum dicens ex trinitate, unum eum dicere
ex trinitate declinas. quis enim tam stultus et uecors est, qui dicat: »Petrus ex homi-
nibus una persona est, non est autem unus ex hominibus Petrus«? quapropter catho-
lica est definitio deum uerbum dominum nostrum Iesum Christum cum propria carne
unum fateri ex trinitate, licet non sit secundum carnem de substantia trinitatis. 35
f. 461- <xxn> NEST. Numquam ego | Christum unum ex trinitate confiteor, quia in
nulla hoc scriptura canonica legitur. exemplum autem illud quod de Petro proferre
uoluisti, nihil ad causam pertinere cognoscitur, quia singuli quique homines ab inuicem
sunt diuisi; quod de illa indiuidua et inseparabili trinitate credere omnino impium
conprobatur. illud autem fatendum est quia sine Christo trinitas non est. CATH. 40
Si numquam nisi quod in scripturis canonicis continetur, te dicere protestaris, ubinam
in ipsis legisti unum in trinitate Christum aut unam personam ex trinitate uel certe
quod non sit trinitas sine Christo? quod cum dicitur, quis non intellegat quaternita-
tem eos qui hoc asserunt, praedicare? si enim non est trinitas sine Christo, est ergo
trinitas cum Christo. nam et cum unoquoque nostrum est trinitas deus, qui non «
6 ipsum L 20 cum suppl. Schw 29 commémorant L cum asseuerant Schw

31 probes L
Acta conciliorum oecumenicorum. IIII, a. 6

Authenticated
de ipso, sed in ipso sumus, sicut iam superius, apostolo teste, probauimus. quartus est
ergo Christus, cum quo est trinitas, pater et filius et spiritus sanctus. uerum quia
Ciiristum unum ex trinitate dicere ueritati contrarium iudicas, cuiusnam uocem illam
Gen. 3, 22 erse dicis, qua dictum est: f a c t u s e s t A d a m q u a s i u n u s e x n o b i s ?
NEST. Dei procul dubio. CATH. Plures ergo et non unus est deus, ex quibus unus 6
dicit ad ceteros: f a c t u s e s t A d a m q u a s i u n u s e x n o b i s ? NEST.
Non sunt plures dii, sed unus est deus pater et filius et spiritus sanctus. CATH. Quid
ergo ? huius dei, qui est pater et filius et spiritus sanctus, uocem illam esse profiteris ?
et si huius dei uox ilia est, ad quem dicit : f a c t u s e s t A d a m t a m q u a m u n u s
ex n o b i s ? NEST. Deus procul dubio pater ad deum filium. CATH. Cum ergo 10
pater et filius et spiritus sanctus sit procul dubio unus deus trinitas, cum pater ad filium
dicat: e c c e f a c t u s e s t A d a m t a m q u a m u n u s e x n o b i s , non tibi
uidetur dicere t a m q u a m u n u s e x n o b i s , hoc est qui sumus trinitas ? NEST.
Licet hoc dicat pater ad filium, ergo tarnen, quod dicitur abscriptura, etsi nolens, fateor;
quod autem ipsis uerbis non exprimit, dicere omnino non audeo, sed sufficit mihi, ut is 155
calumniae contentione caream, hoc tantum de filio dicere, quod in symbolo continetur,
deum scilicet et filium et unigenitum patris natum | de spiritu sancto ex Maria uirgine. f. 46"
CATH. Sed deum natum ex uirgine etiam ille dixit, qui apud Ephesum condemnatus
est, non quo uere et proprie natum confiteretur deum ex femina, sed propter unitionem
dei uerbi ad hominem factum, quem uirgo enixa est. 20
NEST. Ego deum uerbum secundum carnem natum dico ex femina. CATH. <XXIII>
Deum uerbum, quem natum dicis ex femina, extra trinitatem aut trinitatem
aut unum ex trinitate profiteris? NEST. Neque trinitatem neque ex<tra trinitatem
neque unum e x ) trinitate deum uerbum confiteor, sed filium dei deum pro nostra salute
ex femina secundum carnem natum passumque confiteor, tuis autem nolo uti sermoni- 25
bus nec eum unum ex trinitate confiteor. CATH. Non meis, ut mihi uidetur, uis
uti sermonibus, praesertim cum non mea, sed ueritatis haec uerba sint, sed tuis potius
uis abuti, more haeretico hoc ipsum quod dicitis, abnegando. nam et Arriani nobiscum
tres personas fatentur, patrem et filium et spiritum sanctum, sed nolentes omousion
dicere damnati sunt. similiter omousion Paulianistae nobiscum praedicant, sed 80
quia tres personas denegant trinitatis, haeretici iudicati sunt. aeque ergo et hi qui
deum quidem uerbum dicunt natum secundum carnem ex uirgine, sed nolunt con-
fiten eum unum ex trinitate, aut cum Sabellio unam personam totius trinitatis intelle-
guntur asserere aut alium nescio quem deum uerbum praedicare, non eum qui ex trinitate
est, confutantur. NEST. Sed aliud est dicere tres personas et trinitatem unius essen- ss
tiae denegare aut omousion confiteri et tres personas nulla ratione recipere, quod
rebus ipsis a ueritate dissentit, et aliud est rebus congruere et uerbis tantummodo
dissonare. CATH. Quid ergo ? catholicum esse dicis et ueritati congruum unum dicere
Christum ex trinitate ? NEST. Nihil uolo de hac re ulterius tecum conquirere. CATH.
Mecum conquirere ulterius non alia te causa prohibet, nisi | quia sensu haeretico nescio 40 f. 47'
quem deum uerbum, non eum qui ex trinitate unus est, iuxta Manichaeos praedicare
conuinceris. si enim non in sensu, sed tantum in sermonibus dissonares a nobis,
probares utique catholicum esse unum ex trinitate Christum fateri. NEST. Non
tibi uidetur id ipsum esse quod tu dicis, et quod ego, an tu alium nescio quem, non deum
i probabimus L 2 est Schw et 23/24 extra — trinitate Schw ex trinitate L 30 pau-

linianistae L 31 sint L 32/33 coniteli eum) Schw cum L eum confiteri Cochlaeus 33 asa-
bellio L 36 omousium L

Authenticated
156 uerbum Iesum Christum dicis esse unum ex trinitate? CATH. Ipsum sine dubio,
nec alterum aliquando cognoui.
<XXIIII> NEST. Si ergo id ipsum.est, audes me hsereticum dicere, si tuis sermonibus
uti noluero, ne, dum tibi satisfacio, aliis haereticis occasionem sui erroris uidear
exhibere? CATH. Si ob id non est Christus fatendus unus ex trinitate, ne dare occa- 5
sionem uideamur haereticis, non sunt confitendse tres person® et trinitas, ne demus
Arrianis occasionem, nec rursus confitendum est omousion, ne similes uideamur Paulia-
nistis. postremo negentur duae naturae, quia eas Nestorius semper et ubique pro-
fessus est; quod si fiat, quid confitendum sit, nescio. uerumtamen, si quis tibi dixerit:
»Christotocon beatam fateor uirginem, theotocon uero dicere nullatenus adquiesco«, 10
catholicum hunc an haereticum esse pronuntias? NEST. Haereticum procul dubio
fateor, quia hoc iam synodus statuii, sicut et illa omnia quae a te superius sunt prolata.
CATH. Rursus qui tibi dicit : »unam naturam dei uerbi incarnatam et animatam anima
rationali et intellectuali Christum confiteor, duas uero naturas fateri non audeo«; uel
certe qui tibi dixerit: »ex duabus naturis credo Christum, in duabus autem eum non 15
possum credere, ne uidear occassionem dare haereticis«, quid de talibus censes? num
audes eos haereticos dicere, cum aliis uerbis duas fateri naturas intellegantur in Christo,
sed neuideantur dare occasionem haereticis, duas non adquiescunt uerbis ipsis exprimere ?
NEST. Tales ego non solum alienos a ueritate iudico, uerum etiam anathematizo ;
hœc namque et non alia causa est qua non conmunicamus .¿Egyptiis. CATH. Si 20
f. 47° ergo et hos qui aliis uerbis | duas naturas praedicant, sed nolunt hoc idem ipsis uerbis
exprimere, quamuis praepropere, tu haereticos non solum censes, uerum etiam anathe-
matizas, et eos qui Christotocon dicunt beatam Mariam, theotocon autem earn fateri
non adquiescunt, similiter damnas, cum constat Christum deum esse et deum Christum,
quomodo nos catholicos et non haereticos iudicabimus eos qui dicunt deum uerbum 25
natum secundum carnem de uirgine et passum came pro nobis et negant eum esse
unum ex sancta et indiuidua trinitate, praecipue quia dicunt hoc catholicae fidei nulla-
tenus conuenire?
<xxv> NEST. Sed et duas naturas et theotocon dicere synodus definiuit, hoc
autem nulla synodus statuit. CATH. Nihil igitur arbitrarie dicendum praeter id quod so
synodicis litteris continetur? NEST. Nihil omnino. CATH. Si tibi ab aliquo
fuerit obiectum, utrum deum patrem genitum an ingenitum fatearis, quid ei es re-
sponsurus? NEST. Ingenitum procul dubio. CATH. Si tibi dixerit: »hoc non acci-
pio, quia nulla hoc statuit synodus?« NEST. Respondeo quia nec dicere uetuit.
157 CATH. Rursus, si tibi obiecerit trinitatem dici non debere, quia hoc nulla synodus statuit? ss
NEST. Hoc ipsum ei respondebo et nihil aliud, quia sicut dicendum non statuit, ita
nec omnino prohibuit. CATH. E contra ille si dixerit: »sicut non uetuit, ita quod in
uerbis non continetur conciliorum, dicere omnino non conuenit«, quid ad ista respondebis ?
NEST. Haec de patrum possum scriptis ostendere. CATH. Sed et nos quod unus ex
trinitate Christus sit, ex patrum scriptis ostendimus. NEST. Quamquam et hoc ex «
patrum scriptis doceri facile credo, sed ego dicere nullatenus adquiesco nec tecum ulterius
158 sermonem conseram, sed meam tenaciter fouebo sententiam. CATH. Mirabar equidem
uincere te posse humanam gloriam, ut nulla te confusio superaret, quatenus congruam
7 omousion in omousios corr. L 13 anima Cochleaus in L 18 acquiescunt Cochlaeus

quiescunt L 19 ego Cochlaeus ergo L 24 acquiescunt Cochlaeus quiescunt L 25 iu-
dicauimus L 35 si tibi Cochlaeus sibi superset. L 37 ita Schw et L 39 patrum Cochlaeus
patre L 43 ut Cochlaeus et L
6*

Authenticated
HORMISDAE P A P A E
44
ueritati sententiam, quam hactenus inpugnaueras, diuina correptus auctoritate, reciperes;

uerum quia apud te definitum est in tua <te> continere sententia quam ueram confes-
sionem amore aeternae beatitudinis adprobare, nec ego te umquam aliud aliquid quamhae-
reticum | iudicabo, qui deum uerbum dominum nostrum Iesum Christum, qui pro nostra f. 48'
salute passus est carne, unum esse ex sancta et indiuidua trinitate non approbas; cui 5
est honor et gloria in saecula saeculorum. amen, M A X E N T I IOHANNIS S E R V I D E I DIALOGI
LIBRI II E X P L I C CONTRA NESTORIANOS
I N C I P I T E P I S T O L A Q V A E D I C I T V R E S S E P A P A E HORMISDAE A D P O S S E S S O R E M EPISCOPVM
A F R I C A E QVI E S T CONSTANTINOPOLI
1 D I L E T T I S S I M O F R A T R I P O S S E S S O R I HORMISDA. Sicut rationi congruit ut con- 10

sulant ambigentes, ita par est respondere consultos, quia ipse impellit in erro-
rem qui non instruit ignorantem, nec quicquam aptius est studioso religionis quam
inquisitio ueritatis, quando facilius deuium uitat qui iter per quod gradiatur, rogat.
2 Sed priusquam respondendi curam de his quae dilectio tua percontatur, adgrediar,
libenter in litteris tuis fidei tuœ me fateor inuenisse feruorem, cuius calore suscensus is
rediuiuam in illis partibus infidelium peruersitatem uigere suspiras. dignissimus dolor
qui dedita deo corda contristet ; nec enim est apud eos lapsus inlamentabilis, quibus est igni-
3 cuius caritatis, quia unum spiritalium uotum est salus inconcussa cunctorum. sed
non est ignota ecclesiis dei de huiusmodi procellis aut insueta tempestas; quamuis
rectoris sui gubernaculo inconcussa persistât, uariis tarnen insurgentium fluctuum 20
4 laborat uexata turbinibus. nam unde est psalmidici uox prophetae? qui, ipsius
Ps. 128, 2 ecclesiae personam spiritu quo implebatur, assumens, s a e ρ e , inquit, e x p u g n a *
u e r u n t me a i u u e n t u t e m e a ; e t e n i m non p o t u e r u n t mihi,
concutiunt, sed in nihilo praeualebunt. adhuc in area sumus, mixta sunt frumenta
cum paleis, gemunt boni consortia malorum; sed superest fiamma non necessariis 25
5 et parata sunt horrea iam probatis. ubi terrarum non est ista permixtio? nos
fixis decet stare uestigiis; | proficiemus inter aduersantes propriis bonis, si erroribus f. 48"
non inuoluamur alienis. probat enim uirtutis suae ualidum robur qui, cum inpel-
litur, non mouetur. ubi non uariae temptationis aculei? quales super hunc
fere iugem annum quorundam Scytharum, qui monachos praeferebant specie non so
ueritate, professione non opere, subtili tectas calliditate uersutias et sub religionis ob-
tentu famulantia odiis suis uenena pertulimus, studentes eos ab interno uulnere medica-
2 Tim. 2, 14 bilis patientiae moderatione sanare, beati Pauli mónita non tacentes: n o l i u e r b i s
8 sq. Exiat in Collectione AveUana 231 [Corp. scripti, ecclesiast. 35, 196 sq.] V = Vat. 3787. uitia leuiora
non attuti, eorum locorum lectiones, qui infra ab ipso Maxentio adferuntw, intera Ll significant
Ι receperis L 2 te suppU Cochlaeus 1 0 HORMISDA POSSESSORI EPISCOPO V

11/12 errore L 12 studiosae L 13 aequando L facilium L 15 in VLlom.L
suscensus L sussensus V succensus L' 16 partibus L'V patribus L peruersitate L suspi-
ras L'V suspirans L 17 contristet L'V contristai L enim LV om. L' quibus LV
apud quos eos L1 18 inconcussa L'V inconcursa L 19 ignata L insuete L
20 inconcussa L'V inconcursa L insurgentium LV incursantium L1 23 a L'V in L
24 concutiunt L' V concuti L nihilo L' V ilio L 26 est L ont. L' V nos If V non L
27 stare LL1 instare V 27/28 non inuoluamur erroribus If 29 mouetur L'V moueatur L
super LL1 per V 31/32 obtentu L'V intentu L 32 uenene L 33 patientiae L'V peni-
tentiae L moderatione LL' moderamene V tacentes L'V tenentes L noli L'V
noli te L

Authenticated
EPISTVLA AD POSSESSOREM 45
c o n t e n d e r e ; ad nihil enim u t i l e est nisi ad s u b u e r s i o n e m

7 audientium. sed quando uirus quod uiscera penetrant, euellitur? quando
corda male sibi credula ueritatis obtempérant institutis? quando induit oboedientiae
humilitatem opinionibus suis uallata superbia? quando adquiescunt paci contentio·
num studiis adsueti, sola certamina auentes de religione captare et mandata neglegere ? β
8 numquam apud eos caritas nouo commendata praecepto, numquam pax dominico loh. 13, 34
relicta discessu; una pertinacis cura propositi rationi uelle imperare, non cedere; con- loh. 14, 27
temptores auctoritatum ueterum, nouarum cupidi quaestionum; solam putantes seien -
tiae rectam uiam qualibet conceptam facilitate sententiam; eo usque tumoris elati,
ut ad arbitrium suum utriusque orbis putent inclinandum esse iudicium, nec in numero io
f. 49' fidelium deputantes sequacem traditionis paternae, si suae uiderint | credere nolle
sententiae; docti crimina serere, obtrectationum uenena conponere, integrum ecclesiae
corpus odisse, seditiones instruere, inuidiam concitare et pro oboedientia quae in cceno-
biis principatum regularis obtinet disciplina, obstinationem pertinacis amare superbiae.
9 non ilios potuimus monitis, non mansuetudine, non auctoritate comprimere; in publicum 15
usque prodiere conuentum, ad concussionem quietis circa regum etiam statuas incla-
mantes, et, nisi fidelis populi constantia restitisset, per diabolicae semina nefanda ziza·
niae apud illos dissipationem et discordiam commouissent, per quos adiutorio dei de
regionibus eorum est pulsa dissensio. sero probauimus prophetica apostolum uoce
dixisse in nouissimis diebus instare tempora periculosa et fore homines sui tantum 20 2 Tim. 3,1.2.5
amatores, habentes formam pietatis, uirtutem autem eius abnegantes, itaque esse
10 uitandos. haec ideo dilectioni uestrae indicanda sub occasione credidimus, ne si illuc
fuerint forte delati ignorantes quemammodum se <in> Romana urbe tractauerint, sub
aliqua uerborum simulatione deciperent.
Hi uero quos uos de Fausti cuiusdam Galli antistitis dictis consuluisse litteris 25
indicastis, id sibi responsum habeant, ñeque illum neque quemquam, quos in auctori-
(· 49" tatem patrum non recipit examen catholicae fidei, aut ecclesiasticae | disciplinae ambi*
guitatem posse gignere aut religiosis praeiudicium conparare. fixa sunt a patribus
quae fideles sectari debeant instituta; siue interpretatio seu praedicatio seu uerbum pro
populi aedificatione compositum, si cum fide recta et doctrina sana concordat, ammittitur; so
si discordât, aboletur. unum est fundamentum, extra quod quaelibet fabrica si 1 Cor. 3, 10
consurgit, infirma est; super illud quisquís superaedificat, seu uilia seu pretiosa, con-
11 sideret. errat autem is a uia, qui quam patrum electio monstrauit, exorbitat. nec
tarnen inprobatur diligentia per multa discurrens, sed animus a ueritate declinans.
saepe ex his necessaria prouidetur, de quibus ipsi aemuli conuincantur, instructio, nec 35
uitio dari potest nosse quod fugias, atque ideo non legentes incongrua in culpam ueniunt,
sed sequentes. quod si ita non esset, numquam doctor ille gentium adquieuisset
ι enim LVom.L·1 2 penetrant V penetraret L1 penetret L 3 obtempérant LV1 obtem-

peret, e in a corr. L 5 studiis LV stimulis Ll auentes Cochlaeus habentes LL1 amantes V
9 quolibet L conceptam L concepta V susceptam i * tumores L 11 sequacem L"
sequatem L sequaces V 11 credere LL1 [corruptela Maxentio antiquior] cedere V 13 instruere
L'V struere L c}. 54, 5 15 non1 L'Vorn. L 16 ad LV et ad L1 concussionem L con-
cursionem V confusionem L1 cf. 55, 8 16/17 inclamantes L'V inclinantes L 18 illos LV eos L 1
dissipationem L 1 dispensationem V dispensacionem L 19 probabimus L 21 autem LV om. L1
22 credidimus LV credimus L1 23 quemammodo L in V ont. LL1 24 deciperent V
decipere L [corruptela Maxentio antiquior esse uidetur] aliquos possint decipere L1 25 quos
V quod L dictis V om. L 26 id V his L 27/28 ambiguitate L 29 sectare L
32 infirma V infima L aedificat V 35 prouidentur L

Authenticated
i Thess.s,2i a d n u n t i a r e f i d e l i b u s : o m n i a probate; quod bonum est, tenete. non

12 a b re est, etsi m u n d a n u m , non tarnen a r a t i o n e discretum miscere sermonem. fertur
quidam nobilis a r t e pingendi, c u m e q u u m peniculo uellet explicare, asellum sibi pro-
p o s a s s e pingenti, asserens, non ut i u m e n t u m i m i t a r e t u r informe, sed ne in alicuius
deformis liniamenti similitudinem lapsus incideret. non inprouide p a t r u m ueneranda 5
sapientia fideli posteritati, quae essent canonica d o g m a t a , definiuit, | c e r t a librorum f. so'
e t i a m ueterum in a u c t o r i t a t e m recipienda, s a n c t o spiritu instituente, praefigens, ne
opinioni suae lector indulgens non quod aedificationi ecclesiasticae conueniret, sed
quod uoluntas sua concepisset, assereret. quid ergo c a l u m n i a n t i b u s opus e x t r a
constituios e c c l e s i a términos porrigere qusestiones et de his quae ita h a b e n t u r dicta io
quasi dicta non sint, mouere c e r t a m i n a ? cum Christiana fides canonicis libris et syno-
dalibus disciplinis et p a t r u m regularibus constitutis stabili et inconcusso t r a m i t e limi-
tetur. de arbitrio t a m e n libero et gratia dei, quid R o m a n a , h o c est catholica s e q u a t u r
et seruet ecclesia, licet et uariis libris b e a t i Augustini et m a x i m e ad Hilarium et
Prosperum a b u n d e possit agnosci, t a m e n et in scriniis ecclesiasticis expressa capitula is
continentur, quae, si ibi desunt et necessaria creditis, destinamus, q u a m q u a m qui dili-
genter apostoli dicta considérât, quid sequi debeat, euidenter a g n o s c a t . deus t e in-
13. Aug. 520 columem custodiat, f r a t e r carissime. Dat idus A u g u s t a s F l . R u s t i c i o ü c cons.
INCIPIT RESPONSIO MAXENTI IOHANNIS SERVI DEI ADVERSVS EPISTOLAM QVAM AD

POSSESSOREM A ROMANO EPISCOPO DICVNT H A E R E T I C I DESTINATAM 20
1 Quamuis semper inuicta m a n e a t ueritas, n u m q u a m t a m e n aduersus e a m se adtollere 93

desinit falsitas, et quia a p e r t a f r o n t e c o n t r a eam non est | ausa assurgere, ne m o x uali- f. 5° u
dissimis eius iaculis prosternatur, ipsius a d u m b r a t a specie aduersus e a m dimicat, a t q u e
i t a non solum leues et incautos, uerum e t i a m aliquando prudentes et graues deeipit
ánimos, quos cum suis oppleuerit tenebris, cogit eos insano mentis iudicio detrectare 25 94
quae uera sunt, et a p p r o b a r e quae sua sunt. n a m c u m non sit uirtus cuius non est
origo ueritas, nec uitium quod non a mendacio sumit initium, nullatenus ueraciter
uitiosum arguere posse credendus est a u c t o r et defensor mendacii, et ideo non est mirum,
si apud eos uirtus r e p u t e t u r in uitium, qui deserti lumine ueritatis fallaciae nebulis
2 obcaecantur. hinc denique eos quos a d sui erroris dedecus inclinare nequiuerint, so 95
inreligiosos, superbos et inuidos accusare non m e t u u n t , cum haec de illis potius integro
et uero adseuerentur iudicio, qui erroris tenebris delectantur, non de illis qui fixis per-
m a n e n t in ueritate uestigiis. n a m cum suae peruersitatis haeretici nequiuerint reddere
rationem, a d maledicta conuertuntur, et propria in eos m a l a traicientes quos p r a u i t a t i
suae sentiunt inimicos, a d i t u m sibi per h o c a d decipiendos simplices aestimant aperire. 35
3 a g u n t enim omnia callide, quo i n f a m a n d o et o b t r e c t a n d o catholicos, suam ualeant tegere
turpitudinem, fingentes e t i a m aduersus eos quaedam scripta sub eorum nomine qui
21 sq. liilerarum Hormisdae lecliones in locis quos adfert Maxentius, littera L* significaui
i nuntiare V 2 fert V 3 pintendi L explicare L explicare perfectum V

3/4 proposuisse L profuisse V 5 deformis L formis V 6 posteritate L definiuit L
definiunt V 10 quaestìones V que ratioms L 12 disciplinis L al. disciplinis Vm m 1 praeceptìs V
14 et1 L et in V 15 abunde Lom. V cognosci V 16 qui om. L 17/18 deus
— carissime L om. V incolomen L 18 FI. — cons. om. V consublibus L 25 op-
pleuerit uulgo subpleuerit L 29 in uitium Cochlaeus initium L 30 decus L 34 eos
Cochlaeus eis L 36 enim Cochlaeus eum L

Authenticated
RESPONSIO ADVERSVS HORMISDAE EPISTVLAM
47
f. 5i r uidentur in ecclesia eminere, | quatenus omnium ánimos contra hos facile ualeant con-
citare. quapropter, quoniam quaedam fertur ab inimicis ubique epistola quasi a
Romano episcopo destinata, in qua multa inaniter contra Scytharum monachos digesta
repperiuntur, necessario consideraui ipsius epistolae dictis respondere eosdemque mona-
chos omni huiusmodi culpa liberos approbare. nec me quilibet rite arguat ad scriben- β
dum pro eis leuiter prosiluisse, cum sciât nos debitores esse pro fratribus etiam animas
ponere.
4 Vnde securus iam hunc laborem, deo me adiuuante, aggrediens, primo, obsecro,
eadem epistola a pastore ecclesia an sit potius ab inimicis, uideamus, composita,
ambigo enim quomodo illae sacerdotales litterae approbandae sint, quae nulla luce radiant 10
ueritatis nec aliquam in se doctrinae continent rationem. nam qui quemlibet quasi
errantem obiurgat nec instruit quid sequatur, non beniuolus doctor ostenditur, sed
criminator inuidus denotatur. unde non est facile credendum hanc illius esse epistolam
cuius fertur nomine titulata, praesertim cum in ea nihil, ut diximus, rationis aut conse-
quentiae repperiatur, sed tota criminationibus obtrectationibusque uanis, quae soient 15
f. 5 IU 5 ex rancore aduersantis procedere animi, uideatur refería. | nam si, ut haeretici uolunt,
uere ipsius est, ex ipso sui principio proprio auctori contraria penitus approbatur;
denique ita incipit:
44, 10—12 »Sicut rationi congruit ut consulant ambigentep, ita par est respondere consultos,
quia ipse impellit in errorem qui non instruit ignorantem.« 20
β Doctoris certe dicta factis eius non debent esse contraria, quia tunc magnam ad
docendum probàntur habere auctoritatem, quando inuicem se non destruunt. alio-
quin non ad aliorum instructionem proficiunt, sed sui potius confusionem demon-
strant. cum ergo non aliis, sed istis ipsis aduersus quos haec scripta sunt, monachis
responsum quaerentibus Romanus episcopus dare omnino distulerit eosdemque 25
post multa maris pericula longique itineris uexationem nec non etiam afflictionem
prolixi temporis quo eos apud se detinuit, uacuos et sine ullo effectu ad has partes
uenire compulerit, quod omnibus paene catholicis notum est nec ipsi queunt haeretici
denegare, quomodo non sibi ipsi repperitur in hac epistola scripsisse contraria ? si tamen
96 non est, quod magis credendum aestimo, ab haereticis ficta, qui ad conturbandos fidelium so
ánimos et ad commouendam memorato uiro inuidiam ipsam sub eius nomine titulatam
f. 52r 7 ubique proferunt, perpetuam uolentes | inter ecclesias esse discordiam. alioquin
si, ut isti affirmant, haec Romani episcopi scripta credenda sunt, qualis iam iste sit qui
et ad haereticos epístolas dirigit et factis suis contraria scribere non confunditur, non
iam a me uolo quaerat, sed proprio iudicio prudens lector intellegat. nam si, ut dicit, 35
rationi congruit respondere consultos, cur ipse nullatenus adquieuit dare responsum
interrogatus ? unde iuxta propriam definitionem ipse ignorantes plenius impulisse
conuincitur in errorem, qui recti tramitis indicia nullatenus adquieuit requirentibus
demonstrare eosque quos legatus suus Dioscorus Nestorianae perfidiae laqueis compediuit,
filium dei unum negando esse ex sancta et indiuidua trinitate, nullo salubris doctrinae 40
44,12—13 8 suffragio, liberare. rursus, si, ut sequens adiungit, »nihil est aptius studioso religionis
45, 8 quam inquisitio ueritatis«, quomodo inferius nouarum cupidos quaestionum accusat
44, 13 ueritatis inquisitores ? et si deuia uitat, ut dicit, »qui iter per quod gradiatur, rogat«,
4 necessari L 5 arguat Schw arguit L 8 obsecro Cochlaeus abscreto L 11 con-

tinet L 14 titulatam L 41 ante liberare aliqua excidisse uideniur, e. g. erroris uinculo
42 inquisiti L

Authenticated
cur deuia uitare uolentibus iter per quod graderentur, noluit edocere? an forte illis
ideo dare responsum distulisse credendus est qui percontanti in hac pollicetur epistola
r-ìspondere, quia suae fidei eos iudicauit?
9 Sed utrum ita sit de Romano episcopo, suo loco uidebimus; nunc certe auctorem
I huius epístolas haereticum esse, quisquís ille est, et inimicum catholicae ueritatis non s f. 5211
ebt dubium, quod mox ex ipsius dictis docebimus. denique ita sequitur:
»Sed priusquam respondendi curam de his quae dilectio tua percontatur, aggrediar, 44, 14—18
libenter in litteris tuis fidei tuae me fateor inuenisse feruorem, cuius calore succensus
rediuiuam in illis partibus infidelium peruersitatem uigere suspiras. dignissimus
dolor qui dedita deo corda contristet, nec est apud eos lapsus inlamentabilis, apud quos 10
est igniculus caritatis, quia unum spiritalium uotum est salus inconcussa cunctorum.«
10 Catholicorum atque fidelium in hac urbe, eorum dumtaxat qui uere fideles sunt,
ambigit nemo Possessorem, ad quem et de quo haec iste scribit, non solum non confiteri
Christum filium dei uiui unum ex sancta et indiuidua trinitate, sed et aduersari eis 15
qui hoc fiducialiter confitentur, atque infideles et pérfidos nefanda accusare temeritate.
unde denique ad hoc ubique hanc ipsam inpudenter proferunt epistolam, quatenus et
Christus filius dei unus negetur esse ex sancta et terribili trinitate et Nestoriana prauitas
1 1 a suis fautoribus libere ualeat praedicari. quis ergo iam dubitet hune qui se huius fidei
feruorem libenter in eius litteris inuenisse testatur, unum ex eorum numero esse qui huic 20
sanctae sententiae impie contradicunt ? suspirat namque idem Possessor, non fidei, ut
iste dicit, sed, ut ueritas docet, haeretico calore succensus, nec quia infidelium | per- f. 531·
uersitatem uigere in his partibus uidet, sed quia fidelium assertiones ferre non potest, 97
ingemescit, unde iam non dignissimus, sed ualde turpissimus dolor talium conprobatur,
qui non deo, sed errori dedita corda fidelium aemulatione contristai, nec apud eos cari- 25
tatis igniculus inueniri posse credendus est, qui prauitatis suae malitia excaecati lapsos
et lamentabiles iudicant qui armis catholicae ueritatis instruct! haereticorum inimica
destruunt argumenta, quia reuera unum spiritalium, non autem haereticorum uotum
est salus inconcussa cunctorum.
Post haec ita sequitur: so
12 »Sed non est«, inquit, »ignota ecclesiis dei de huiusmodi procellis aut insueta 44. 18—24
tempestas; quamuis rectoris sui gubernaculo inconcussa persistât, uariis tamen incur-
santium fluctuum laborat uexata turbinibus. nam unde est psalmidici uox prophetae ?
Ps. 128, 2 qui ipsius ecclesiae personam spiritu quo implebatur, assumens: s ae ρ e , inquit, e χ -
pugnauerunt me a iuuentute mea; etenim non potueruntss
mihi. concutiunt, sed in nihilo praeualebunt. «
13 Vera dei ecclesia, cui non sunt haereticorum ignotae procellae, non est ilia quae Chri-
stum gratia, non natura deum confitetur, sed illa quae deum uerum, et ob hoc unum
ex trinitate praedicat Emmanuhelem. propterea denique uariis incursantium fluc- 40
tuum laborat quidem uexata turbinibus, sed nullo pacto subruitur. manet namque
semper immobilis, quia ueri dei regitur gubernaculo. aduersus hanc omnes haeretici,
I tam qui ab ea manifeste abscisi atque diuisi sunt, quam hi qui intra eam positi spiri- f. 53»
2 epistole L io nec L nec enim L'V io apud quos eos L quibus L'V
15 eos L 17 profer L 22 succensos L 32/33 incursantium L insurgentium L'V

Authenticated
RESPONSIO ADVERSVS HORMISDAE EPISTVLAM 49
taliter ab ea dissentiunt, quos fortiter sancta fidelium tolerat caritas, semper arma cor-
ripiunt eamque falsis criminationibus insectarinon desinunt atque eos quos suis potuerint
inretire erroribus, in eius nituntur inuidiam concitare. sed in nihilo praeualent, quia
ueraciter a deo uero, quem colit et praedicat, illi promissum est nullatenus aduersus earn Mt. 16, 18
portas inferi praeualituras. huic denique illud procul dubio propheticum conuenienter 5
competit testimonium, quod quasi ex persona eiusdem ecclesiae iste protulit, dicens:
sœpe e x p u g n a u e r u n t me a iuu en t u t e m e a ; e t e n i m non p o t u -
erunt mihi.
14 Sed iam nunc ea quae secuntur, consideremus:
44, 2 4 — 2 6 »Adhuc«, inquit, »in area sumus, mixta sunt frumenta cum paleis, gemunt boni 10
consortia malorum ; sed superest fiamma non necessariis et parata sunt horrea iam probatis. «
In his remorari diutius superfluum asstimo. quis enim nesciat, sicut frumentis
horrea, ita paleis flammam esse p a r a t a m i sed in hac area, hoc est in ecclesia, in
qua mixta sunt frumenta cum paleis et gemunt boni consortia malorum, quis eos neces-
sarios aut certe non ut paleas perpetuo igni cremandos esse iudicet, qui, ore sacrilego is
natura deum negantes Emmanuhelem, a catholica ueritate desciscunt, et apostatac
f. 54·· effecti, armis propriae impietatis aduersus earn | quae eos genuit, dimicant ? sciendum
98 tamen posse etiam uerae professionis amatorem, si in malis operibus conuersetur, inter
non necessarias paleas deputari, numquam autem fautorem falsae professionis posse
inter frumenti optima grana connumerari, etiamsi bonis uideatur operibus decoratus, 20
quia nullatenus illa opera bona sunt iudicanda, quibus non est ueritas fundamentum.
His adiungit et dicit:
44,26-2815 »Sed ubi terrarum non ista permixtio? nos fixis decet stare uestigiis; pro·
ficiemus inter aduersantes propriis bonis, si non inuoluamur erroribus alienis«.
Cum ubique terrarum permixtionem istam esse non ambigas, cur in qua parte 25
fixis deceat stare uestigiis, omnino non explicas, praesertim cum hoc doctrinae exigat
ratio, ne minus instruct!, qui te audiunt, alienis inuoluantur erroribus, nisi quia callide
tuam niteris occultare perfidiami sed te splendore suo detegit catholica ueritas et
iuxta cetera mala etiam superbissimae Pelagianae perfidiae inuolutum erroribus cunctorum
oculis anteponit, qui inter aduersantes non dei muñere, sed propriis bonis proficere so
te posse tumida elatione confidis, quia si propriis bonis et non dei auxilio inter aduer-
santes posset proficere natura humana, numquam propheta spiritu dei repletus oraret
dicens: p e r f i c e g r e s s u s m e o s i n s e m i t i s t u i s , u t n o n m o u e a n - P s . 5
tur uestigia mea.
1β Adhuc sane antedietse haereseos spiritu animatus sequeris et dicis: 33
44, 2 8 — 2 9 »Probat enim uirtutis suae ualidum robur qui, cum impellitur, non mouetur«,
cum non semper, sed tunc quilibet utiliter | et salubriter non moueatur inpulsus,
quando a ueritate fidei non deicitur diuersis temptationibus inquietatus. frequenter
f. 54" etenim imperiti errorem pro ueritate defendunt et in falsis bonis seu potius in ueris
malis pertinaciter perseuerant, quod non probatae uirtutis est ualidum robur, sed in- 40
probabilis uitii inbecilla temeritas. sed quis sua uirtute et non auxilio crucifixi
1 2 remorare L superfluctu L 16 desciscunt Cochlaens desciscum L 23 non LV non

est Í-* 24 n o n — erroribus L erroribus non inuoluamur l.'V 28 deteget L 31 dco L 36 uirtus I.
Acta conciliorum oecumenicorum. Uli, 2. η

Authenticated
in ueritate fidei se immobiliter posse perseuerare confidit, nisi qui utique superbiae
spiritu excaecatus euidenter diuinis contradicit eloquiis? cum propheta non nisi
Ps. 1 1 7 , 1 3 . 1 4 diuini muneris hoc opus esse testetur, dicens: i n p u l s u s u e r s a t u s s u m , ut
c a d e r e m , e t d o m i n u s s u s c e p i t me. f o r t i t u d o mea et l a u s
Ps. 93,18 m ; a d o m i n u s , e t f a c t u s e s t m i h i i n s a l u t e m , et iterum: s i &
d i c e b a m , »motus est pes meus«, m i s e r i c o r d i a t u a , d o m i n e ,
Ps. 35, i2 a α i u u a b a t m e . et rursus, ne contraria moueretur inpulsione, orat dicens: n o n
u e n i a t m i h i pes s u p e r b i a e , et m a n u s p e c c a t o r i s non mo-
u e a t me.
17 His denique ita prsemissis, specialiter iam contra eos pro quibus agimus, monachos 10
iracundiae facibus accensus et inuidiae stimulis incitatus totus intendit, et, licet eos,
publicam ueritus conscientiam, manifeste haereticos non audeat accusare, oblique tamen
et callide hoc uult de eis intellegi, dumque ipsos iniquis inpudenter obtrectationibus lacerat
falsisque criminationibus nititur offuscare, se ipsum taetri erroris nigredine adopertum 99
cunctorum aspectibus anteponit. adiungit namque et dicit: 15
»ubi non uariae temptationum | aculei? quales super hune fere iugem annum f.55·"44,29—45.2
quorundam Scytharum, qui monachos praeferebant specie non ueritate, professione
non opere, subtili tectas calliditate uersutias et sub religionis obtentu famulantia odiis
suis uenena pertulimus, studentes eos ab interno uulnere medicabilis patientiae modera-
2 Tim. 2, 14 tione sanare, beati Pauli mónita non tacentes: n o l i u e r b i s c o n t e n d e r e ; 20
ad n i h i l u t i l e est nisi ad s u b u e r s i o n e m audientium.«
18 Principalis professio omnium in commune Christianorum est uiam ueritatis et

caritatis duce Christo uigilanter ingredi. quapropter si professione saltem aut specie
esset iste catholicus qui specie et professione tantum, non opere et ueritate religiosos
eos contra quos agit, audet dicere monachos, credi forsitan poterat recto de eis haec 25
et uero exaggerare iudicio. at uero ubi inimicum eum catholicae ueritatis sua ipsius
dicta redarguunt, quis ambigat haeretico eum spiritu exagitatum inique haec omnia
aduersus eosdem monachos euomuisse? ñeque enim illi <qui,> catholica sequentes
dogmata, Christum filium dei uiui unum confitentur esse ex sancta et unius essentiae
trinitate, sed iste potius qui hoc impie denegat, subtili tectas calliditate quasdam uer- so
sutias machinari ac fidelium ánimos inquietare et sub obtentu religionis famulantia
non tantum odii, sed et erroris sui uenena per omne corpus ecclesiae uelle difïundere mani-
festissime confutatur, praesertim qui hanc sanctam et catholicam uoeem temptationis
19 sibimet aculeum esse testatur. | an forte non est catholicum Christum filium dei f. 55·»
uiui unum confiteri ex sancta et indiuidua trinitate ? pro hac etenim sola sententia ss
Scytharum monachos constat ad Romanum fuisse profectos episcopum, sicut omnibus
paene non solum in hac regia urbe, uerum etiam in uniuersa Italia catholicis notum est.
nam et ipsi haeretici, ut superius dictum <est>, ad hoc ubique hanc ipsam cui respondimus
epistolam proferunt, quatenus et saepe dictis monachis inuidiam concitent et omnes
quasi ex auetoritate eiusdem Romani episcopi prohibeantur Christum filium dei unum 40
confiteri ex trinitate. sed quis hanc sententiam catholicam non esse ausus est pro-
fiter!, quam uniuersa ueneratur et amplectitur dei ecclesia? confidenter etenim
dicere audeo, non quia <si> per epistolam, sed si uiua uoce hic in praesente positus
ι utique Cochlaeus uti se L 3 numeris L 12 publica — conscientia L hereticus L

21 nihil L nihil enim L'V subuersione L 23 salutem L 28 qui suppl Cochlaeus
35 sanetae L 38 est ont. L 42 confidenter Cochlaeus confitentur L 43 si om. L

Authenticated
RESPONSIO ADVERSVS HORMISDAE E P I S T V L A M
idem Romanus prohiberet episcopus Christum filium dei unum confiten ex sancta et
indiuidua trinitate, numquam eidem dei ecclesia adquiesceret, numquam ut episcopum
catholicum ueneraretur, sed ortinino ut haereticum penitus execraretur, quia quisquís
ioo hoc non confitetur, non est dubium esse quod Nestorianae perfidiae tenebris excaecatus
quartum et extraneum a sancta et ineffabili trinitate eum qui pro nobis crucem susti- β
20 nuit, praedicare contendat. sed absit ut ex qualibet parte catholicae professioni
Romanus episcopus contradicat. numquam etenim Scytharum monachos, quos
non simplici sermone, sed etiam scriptis Christum filium dei unum ex trinitate nouerat
f. 56' confiten, I per quattuordecim paene menses, quamdiu eos ibi detinuit, <sibi> communicare
permisisset, si, ut haeretici uolunt, hanc praedicationem catholicae fidei contrariam iudi- 10
caret, qui etiam, ut se a prauitate proprii legati purificaret, multis idoneis uiris praesen-
tibus, Romanum uirum gloriosissimum magistrum militum deprecatus est, quatenus
sua uerba piissimo imperatori insinuaret, quae fuere huiusmodi: »nisi Christum filium
dei, qui pro nobis passus est carne, unum esse ex sancta et indiuidua trinitate fuerit
21 confessus Dioscorus, pelago demergatur. « unde quis facile credere audeat hanc is
a memorato uiro, ut saepe diximus, directam epistolam? nisi forte, quod de tanto
antistite credere inportunum est, a memorato Dioscoro postea deprauatus, contra suam
ipsius sententiam haec scripsisse credendus est. uerumtamen, siue ab hoc siue a
quolibet alio haec sit scripta epistola, non est dubium auctorem eius esse haereticum,
qui contentionem uerborum et subuersionem audientium iudicat Christum filium dei 20
uiui unum fateri ex trinitate. apostolus etenim non ueridicas assertiones, ex quibus
fidelium animae aedificantur et haereticorum prauitas confutatur, sed inanes et ueritati
22 contrarias docet esse uerborum contentionem subuersionemque audientium. alioquin
numquam nos scriptura diuina ammoneret, dicens: n e c o n f u n d a r i s 1 o q u i Sir. 4, 33
u e r b u m p r o a n i m a t u a , et p r o u e r i t a t e c e r t a u s q u e ad m o r · »
f. .56« t e m ; numquam etiam idem apostolus contradicentes Iudaeos | siue gentiles reuincere
potuisset, nisi legitime decertasset. hinc denique inter cetera, ubi de electione
episcopi proprium in fide filium instruit, praecipit, dicens: a m p l e c t e n t e m e u m , Tit. ι, 9— n
qui s e c u n d u m d o c t r i n a m e s t , f i d e l e m s e r m o n e m , ut p o t e n s
s i t e x h o r t a r i i n d o c t r i n a s a n a e t c o n t r a d i c e n t e s r e u i n c e r e . 30
s u n t e n i m m u l t i i η o b 0 e d i e η t e s , u a n i l o q u i et seductores,
m a x i m e qui de c i r u m c i s i o n e s u n t , q u o s o p o r t e t redarguì,
q u i u n i u e r s a s d o m o s s u b u e r t u n t , d o c e n t e s quae n o n o p o r t e t ,
turpis lucri gratia. quocirca non est mirum si catholica sanitas uulnus
ab haereticis aestimetur, sicut et ab hoc qui Studium medicabilis patientiae moderatione ss
adhibuisse se iactat, quo Scytharum monachos a proprio sanaret uulnere.
Vnde sequitur:
45,2—5 23 »Sed quando«, inquit, »uirus quod uiscera penetrant, euellitur? quando corda
male sibi credula ueritatis obtempérant institutis? quando induit obœdientiae humili*
ιοί tatem opinionibus suis uallata superbia? quando adquiescunt paci contentionum 40
stimulis adsueti, sola certamina auentes de religione captare et mandata neglegere?«
24 Non est dubium catholica dogmata, sicut fidelibus salutifera, ita esse mortifera
6 professionis L 8 simplicis L 9 detinuit superset. L sibi add. Cochlaeus i o / u iudicare L

26 post etiam repetit usque ad — etiam L 28 proprio — filio L instruet L 30 exortare L
31 enim] eum L 34 turpi L 38 penetrant V penetraret L penetret L" 41 stimulis L
cf. 52,10 studiis L'V 41 auentes Cochlaeus habentes LL' amantes V regione L
7*

Authenticated
2 Cor. 2, i6 infidelibus. hinc denique beatus apostolus quibusdam odorem se dicit esse uitae
in uitam, quibusdam uero odorem mortis in mortem, ex quibus unus iste esse omnino
conuincitur qui sanctam et ueritati conuenientem Scytharum, immo uniuersae ecclesiae
professionem uirus noxium arbitraiur. nec inmerito; uidet namque propriae per-
fidi® hanc esse sententiam | sine dubio peremtoriam, quae ab eorum uisceribus, quos s f. 57Γ
diuina custodii gratia, ideo numquam euellitur, quia eius uitalis suauitudo nutrit et
fouet corda fidelium. hic autem idcirco nullatenus huius gratiae suauitudini adquiescit,
quia, sicut ipse ait, »numquam male sibi credula corda ueritatis obtempérant institutis,
numquam induit obœdientiae humilitatem opinionibus suis uallata superbia«. unde
non iam illi qui haereticam pacem refugiunt, sed iste potius contentionum stimulis 10
adsuetus penitus conprobatur, qui ueritati impie resistens a catholica pace dissentit,
nec mandata Christi neglegunt, sicut inique obloquitur, sed omnino custodiunt qui non
falsa, sed uera exercent pro catholica religione certamina.
loh. 1 3 , 3 4 2 » Adhuc odii sui ueneno turbatus, sequitur et numquam caritatem nouo praecepto 45, 6—7
ioli. 1 4 , 27 commendatam, numquam pacem dominico discessu relictam apud Scytharum monachos 15
esse conqueritur, quia eos prospicit pro zelo catholicas fidei non fidelium, sed infidelium
u?gilanter per dei gratiam declinare consortia, eosdemque una pertinacis propositi cura 45, 7
deditos rationi uelle imperare, non cedere impudenter accusat, cum eos ueritas suis
penitus approbat rationibus subiectos. an forte illos rationi cedere, non imperare
iudicat, qui Christum unam personam quidem ex trinitate, non autem unum ex trinitate 20
esse fatentur? sed hi qui hoc dicunt potius rationi uelle imperare, non cedere penitus
conuincuntur. quis enim | tam stultus et uecors sit, quo dicere audeat Paulum ex f. 57«
26 apostolis unam esse personam, non autem unum esse ex apostolis Paulum? loci
oportunitas exigit ut demonstretur a nobis qualiter et quur haeretici, ex quibus unus
Dioscorus, unam personam Christum predicantes ex trinitate, unum ex trinitate Christum 25
confiten nullatenus adquiescant. personam igitur dei uerbi habere asserunt Christum,
non autem quod ipse deus uerbum sit Christus, sicut personam dei uidebatur habere
Ps. 49, 7 propheta qui dicebat ad Israhelem: a u d i , p o p u l u s m e u s , e t l o q u a r ,
I s r a h e l , t e s t i f i c a b o r t i b i : d e u s d e u s t u u s s u m e g o , cum
tamen non esset ipse deus, sed ille qui haec contestabatur Israheli per eum, et tamen 30
quasi ipse esset deus, dicebat : d e u s d e u s t u u s s u m e g o . secundum hunc
ergo modum Christum unam personam asserunt haeretici esse ex trinitate, non quod
hic Christus unus sit ex trinitate, sed quia dei uerbi in se habitantis personam habeat, 102
quae est una ex trinitate, ut iam sic uicarius quodammodo siue minister sit dei uerbi
Christus, non autem ipse deus uerbum sit Christus; quod quam sit impium, etiam ipsi 35
qui hoc asserunt, credo, animaduertunt. hac denique calliditate unam quidem per-
sonam Christum fatentur ex trinitate, unum autem ex trinitate eum nolunt penitus con-
27 fiteri. qui autem non dei uerbi personam Christum habere fatentur, sed ipsum deum
uerbum Christum credunt et confitentur, sicut unam personam ex trinitate, ita et unum
ex trinitate praedicant Christum, quia si deus uerbum est Christus et Christus deus 40
uerbum, sicut catholica sanitas credit, quomodo non est Christus unus ex trinitate,
si una persona est deus uerbum ex trinitate? nisi forte deum uerbum siue Christum
aliquid aliud praeter | naturalis personae asserunt esse uocabulum, quod, credo, nullus f. 58'
umquam ausus fuit haereticorum dicere. si autem deum uerbum siue Christum
7 suauitudinis L 15 dominica L 17 gratia L aul uni — curae scribere aut deditos

non addere debuit Maxenlius 18 suus L 24 exigit Cochlaeus exiit L 34 cömodammodo L

Authenticated
RESPONSIO ADVERSVS HORMISDAE EPISTVLAM
53
non aliud aliquid, sed naturalis personae uocabulum esse intellegunt, quomodo non
est Christus unus ex trinitate, si una naturalis persona est idem Christus ex trinitate?
28 sed in his tenebrie ideo deuoluuntur, quia non iuxta compositionem deum uerbum et
ab eo susceptam naturam humanam unum intellegunt Christum, sed iuxta alterius
in altero habitationem, sicut superius edocuimus, siue secundum gratiam duarum per- 5
sonarum socialem unitionem unam personam Christum intellegunt secundum illud
quod in Actibus apostolorum propter concordem uoluntatem legitur multorum dis- Act. 4, 32
cipulorum unum esse cor et unam animam.
Sed iam quod sequitur, uideamus.
45, 7—9 29 »Contemptores«, inquit, »auctoritatum ueterum, nouarum cupidi quasstionum, 10

solam putantes scientiae rectam uiam qualibet susceptam facilitate sententiam.«
O inpudens et stulta haereticorum temeritas, quae sub specie pietatis impietatem

conatur asstruere. non enim putant, ut ais, o infelix perfidia, sed omnino rectam
credunt esse scientiae uiam, qui Christum deum uerbum et ob hoc unum fatentur ex
trinitate. nec contemptores, sed potius ueneratores auctoritatum ueterum con-15
probantur qui hanc sanctam et totius ecclesia sententiam, non, sicut tu temere in-
sultas, qualibet facilitate susceptam, sed iuxta diuinorum eloquiorum et sanctorum
patrum traditionem fideliter confitentur. et ideo non illi quos falso arguis, sed tu
f. 58" potius nouarum cupidus quaestionum detegeris, | qui deum Christum quartum et alienum
a sancta et indiuidua trinitate conaris asserere, quod nullus umquam praeter Nestorium 20
sociosque eius praedicare in ecclesia usurpauit, quem talia blasphemantem a fidelium
numero non inmerito sanctorum patrum exclusit et abiecit auctoritas.
45,9-12103 30 Exaggeras sane adhuc et dicis eosdem monachos eo usque tumoris elatos, ut ad
arbitrium suum utriusque orbis putent inclinandum iudicium nec in numero fidelium
deputent sequacem traditionis paternas, quem suae uiderint credere nolle sententiae, 25
cum hoc uere de eis assereres, si eorum sententiam contrariam catholicis posses dog-
31 matibus approbare. at uero cum hoc nulla ualeas ratione edocere, inique omnino
tantopere contra eos inueheris, qui iuxta sanctorum patrum traditionem Christum,
quem super omnia deum testatur apostolus, unum confitentur ex sancta et unius essentiae Rom. 9, 5
trinitate. quorum sententiis non sequaces paternae traditionis, sed illi a numero 30
fidelium excluduntur, qui eorum, immo totius ecclesiae confessioni existunt contrarli.
32 Iam uero in consequentibus quis non uideat quanta eos repletus dementia laceres ?
45, 12—14 »Docti«, inquis, »crimina serere, obtrectationum uenena componere, integrum
ecclesiae corpus odisse, seditiones instruere, inuidiam concitare et pro obœdientia, quae
in cœnobiis principatum regularis optinet disciplinas, opstinationem pertinacis amare 35
superbias,«
cum haec omnia non nisi de illis uero et certo asseuerentur iudicio, qui tenebris
r
f. 59 nefandi erroris caecati catholicae ueritati resistunt. | quapropter te potius criminatorem
et optrectatorem, seditiosum quoque et inuidum atque amatorem pertinacis superbiae
et inobœdientem non humanus error, sed ipsa ueritas prodit, cuius te inimicum esse io
non dubium est. sicut superius saepe probauimus. leuius etenim est cuiuslibet hominis
52,44/1 xpm non aliud xpm aliquid L 10 auctoritatem L I i scientiae L'V cm. L
susceptam L conceptam L'V 21 plasphemantem L 24 utrosque L 28 tantumper econtra L
30 trinitatem L 33 obtractationum L 34 instruere LV struere L' 35 opstinationum L
40 ipse L 41 probabimus L

Authenticated
quam dei esse criminatorem. an non est aduersus deum crimina serere et
obtrectationum uenena componere, de eo quae falsa sunt, predicare aduersariosque eius
defendere ? quis autem tam stultus et hebes sit, quo non eum inobcedientem, superbum et
pertinacem iudicet, quem uidet in proprio errore obstinate persistere et catholicis nolle dog-
matibus cedere ? aut quis non eum potius certo et uero iudicio seditiones struere et s
inuidiam concitare arguat, quem perspicit aduersus catholicos iniqua dilatare mendacia ?
quomodo autem non integrum ecclesiae corpus odisse illi potius iudicandi sunt qui
perfidias suae uenena in eius membra conantur difïundere eaque a propria et salutifera
professione auertere? quod te et omnes qui tibi consentiunt, implere uelle non dubium
est, qui callida tergiuersatione Christum filium dei unum non esse ex trinitate praedicare io
contenditis. monachi autem quos inique laceras, in tantum ab hoc crimine alieni
sunt, ut numquam per dei gratiam catholica communione discesserint, licet ad tempus
ob nonnulla scandala in Orientis partibus orta Occidentalibus ecclesiis communicauerint.
34 Adhuc sane non confunderis, sed inpudentissima fronte | sequeris et dicis: f. 59"
»Non illos potuimus monitis, non mansuetudine, non auctoritate comprimere. « xs 45,
Sed a quo errore, a q u a insolentiauestrismonitis uestraque mansuetudine uel auc- 104

toritate minime eos comprimere potueritis, nullatenus exprimis, quod ideo callide
praetermittis, ne hoc faciens temet ipsum profanum et impium detegas. et, 0 inuicta
ueritas quae aemulorum obtrectationes in famulorum tuorum conuertis gloriam, num-
quam etenim, reor, quamuis laudandi fideles cupidus, ad eorum praeconia constantius 20
haec dicere potuisses, quae nunc quasi in uituperationem monachorum, contra quos
agere uideris, conscripsisse te credis. nam quomodo non in eorum laudem et ad
tuam confusionem haec scripsisse ueraciter intellegendus es, qui non monitis, non man-
suetudine, non auctoritate eos ad tuam prauitatem potuisse detorqueri propriis ad-
testaris assertionibus? 25
35 Nunc iam sequentia consideranda sunt, ubi peruerso ordine ea quae Romae contra
ipsos acta sunt monachos, digerens, cuncta mentitus es.
»In publicum«, inquis, »usque prodiere conuentum, [et] ad concussionem quietis 45, 15-
circa regum etiam statuas inclamantes, et nisi fidelis populi constantia restitisset, per
diabolicae semina nefanda zizaniae apud eos dissipationem et discordiam commouissent, 30
per quos adiutorio dei de regionibus eorum est pulsa dissensio. «
3β O mira furiosorum caecitas et a ueritate alienatarum mentium criminosa fallacia;

I neque enim fas est tam aperte posse mentiri Romanum episcopum. bene certum f. 60*
est omnibus Romae degentibus quod ipsi monachi de his quae circa se acta sunt, tam
memorato episcopo quam etiam senatoribus nec non uniuersae ecclesiae scriptis con· ss
testati sunt. humana namque temptatione praeuentus idem Romanus episcopus, ut-
pote mortalitatis adhuc sarcina praegrauatus, postquam comperit reuerti Dioscorum,
uolens ei praestare hoc beneficium, ne in publico ab eisdem monachis argueretur haereti-
cus, missis defensoribus cum ingenti uiolentia eos ab urbe Roma subito exire compulit,
quamquam saepius publice et priuatim, <tam> in conuentu ecclesiastico quam etiam «o
omnium senatorum, eis ueniente Dioscoro audientiam dare esset pollicitus. qui cum
ab istis defensoribus egredi urgerentur, compulsi sunt in locis publicis populum con-
testan, ne post suum discessum clam eos recessisse fautores Dioscori apud ecclesiam
6 inuidia L 17 minine L 18 nec L 19 obtractationes L 27 ipsis —

monachis L 28 et L otri. L'V concussionem L* concursionem V confusionem L cf. 55, 8
35 quem L 40 tam suppl Cochlaeus 42 issis L

Authenticated
RESPONSIO ADVERSVS HORMISDAE E P I S T V L A M
55
diffamarent; unde factum est ut saltim eis parua dilatio praestaretur, quamdiu se exinde
egredi praepararent, sub quo tempore scriptis omnia quae in se gesta sunt, facultas data
est contestando quod tamen numquam facere potuissent, nisi hoc eis Romanus
populus praestitisset, qui, licet pro eis aperte minime proclamaret, ipsa tamen sua tacita
murmuratione defensores, qui eos exinde egredi compellebant, deterrens, fecit ut eorum 5
ios uiolenta expulsio uniuersae ecclesias innotesceret. non ergo, ut iste mentitur, populus,
f. 6ou sed defensores | ecclesiae eos exinde egredi compulerunt. neque enim sponte sua
in publico prodierunt, ut merito ad concussionem quietis siue ad dissipationem et dis-
cordiam commouendam hoc eos fecisse quilibet recte diiudicaret, sed uiolenter ad hoc
sunt uenire compulsi. nam ita haec se habere etiam ex ipsius istius uerbis facile 10
edocemur, quibus eos circa regum statuas asserit inclamasse, quod nullus nisi qui uio-
lentissime molestatur, facere compellitur, quamuis non quasi regiae potestatis auxilium
flagitantes, sicut haeretici iactitant, saepe dicti monachi circa regum statuas inclamauerint,
sed postquam a loco quod ad manendum acceperant, pro mandato eiusdem Romani
episcopi fuerant expulsi, in publico consistentes, ubi casu regum imagines fuerant, is
cum petitioni suae audientia denegaretur, populo contestati sunt. cur ergo eis fidelis
populi constantia, ut iste dicit, resisterei, quos uidebat pro sibi ingesta uiolentia pro-
gressos ad publicum? sed neque eis aliqua fuit in publico disceptatio, ut merito exaspe-
37 ratus populus eos a suis expelleret regionibus. uerum si diligentius haec istius
uerba consideres, inuenies eum etiam Romanum populum, quem fidelem asserit, non 20
solum uiolentum, uerum etiam haereticum accusare. nam si de illa sententia quam
uniuersa dei tenet et defendit ecclesia, monachis in publico disputantibus, hoc est quia
Christus filius dei unus esse creditur ex sancta et ineffabili trinitate, Romanus populus
f. 6 r restitit, iam non tantum iste qui erroris sui tenebris | excaecatus diabolicae semina ne-
fanda zizaniae hanc sanctam sententiam asserit, uerum etiam omnis antedictus populus 25
haereticus, quod absit, esse conuincitur. si autem usque ad aemuli sui prsesentiam
eisdem monachis ibidem remorari uolentibus, quo ipso praesente causa eorum aequo
ordine <terminaretur>, populus restitit, stultus et iniquus idem populus, qui audientiam
iure petentibus denegauit eosque a suis uiolenter reppulit regionibus. hue adtendant
et confundantur hi qui exinde eos fugisse iactitant. 30
38 Nunc quae sint sequentia, uideamus.
45, 19—22 »Sero«, inquit,»probauimus prophetica apostolum uoce dixisse in nouissimis diebus 2 Tim. 3,
instare tempora periculosa et fore homines sui tantum amatores, habentes formam '· 2 ' 5
pietatis, uirtutem eius abnegantes, itaque esse uitandos. «
Si formam pietatis, [uirtutem eius abnegantes] non uirtutem iudicantur habere 30

qui fideliter catholicis dogmatibus adquiescunt, quanto magis nec ipsam formam pietatis
habere, sed euidenter impii iudicandi sunt qui Christum filium dei unum esse negant
ex sancta et terribili trinitate? unde non illi, sed isti potius sui amatores et uitandi
iuxta apostolum uerissime edocentur, qui propriis decepti opinionibus resistunt aper-
,06 tissimae ueritati. quod autem sero se probasse fatetur hoc apostolum prophetica 40
f. 61U uoce dixisse, non est mirum si hactenus surdis auribus eundem audierit | apostolum
hoc quotidie in ecclesia proclamantem, qui ne nunc quidem uim apostolicae sententiae
16 cum Schw cui L denegetur L fideles L 17 constantia ut Cochlaeus con-

testati aut L pro Cochlaeus per L 24 resistit L 27 eosdem monachos L remo-
rare L 28 terminaretur add Cochlaeus 30 fugisse Cochlaeus fuisse L 33 fori L
34 uirtutem L uirtutem autem L'V uitandus I. uirtutem — abnegantes eiecit Cochlaeus

Authenticated
intellexisse conuincitur, ecclesia autem dei, his olim monitis praemunita, sciens
numquam hœreticos posse quiescere, uigilanter occurrens eorum falsas destruit asser-
tiones.
89 Post hœc tandem satiatus nec habens, credo, quod aduersus eosdem monachos
sua ùbi fallacia suggérât, adiungit et dicit: 5
»Haec ideo dilectioni uestrae indicanda sub occasione credidimus, ne si illuc fuerint 45, 22—24
forte delati ignorantes quemammodum se <in> Romana urbe tractauerint, sub aliqua
uerborum simulatione aliquos possint decipere.«
qualiter ipsi monachi se <in> Romana urbe tractauerint qui uere scire deside-
rat, ex eorum contestationibus, quas in eadem urbe locis publicis defixerunt, magis io
agnoscet quam ex istius scriptis, qui non eorum tantum, sed et totius ecclesiae inimicus
agnoscitur. nam et ipsius Romanee ecclesias, cuius se quasi defensorem simulât, in
tantum aduersarius denotatur, ut si memorati monachi, quos quasi eiusdem ecclesiae
contrarios aestimat, inique aduersus earn in his partibus aliqua fingere uoluissent, num-
quam, credo, ita eiusdem ecclesiae fidem derogare praeualuissent, quemadmodum iste 15
qui ex persona ipsius ecclesiae ideo inique eos obtrectat et lacerai, quia iuxta diuinis
eloquiis et sanctorum patrum tra[ditionibus <approbata> Christum filium dei, quem I. 62··
in duabus naturis essentialiter siue iuxta compositionem unitis et inconfusis docet
fides catholica, confitentur. et illis quidem huius falsitas non solum auferet nihil, uerum
Mt. s, h etiam multam spem beatitudinis conferet, domino dicente: b e a t i e s t i s c u m 20
u o s e χ ρ r o b r a u e r i η t h o m i n e s et p e r s e c u t i f u e r i n t et d i x -
erint omne u e r b u m m a l u m a d u e r s u s uos m e n t i e n t e s p r o p t e r
Prou. 19, 5 m e , sibi autem perpetuam sine dubio contulit mortem, quia f a l s u s t e s t i s n o n
erit inpunitus.
40 His ita finitis, multa et non necessaria de libris Fausti cuiusdam Galli episcopi 2s
in consequentibus loquitur, nec ad id quod quaeritur, respondens, sed alia nescio quae
ad rem non pertinentia inani et prolixo sermone digerit. nam cum de ipsis libris
non utrum legendi sint, sed utrum sint catholici, uertatur quaestio, iste non de ipsis
quid sentiendum sit, sed eos quamuis non in auctoritate habendos, tarnen legendos
esse decernit. uerumtamen, quia eos libros quos beatissimus Augustinus episcopus 30
ad Hilarium scripsit et Prosperum, in fine huius epistolae Romanam testatur suscipere
ecclesiam et quid de gratia dei et libero humano arbitrio eadem teneat et seruet ecclesia,
ex ipsis libris abunde posse sciri asserit, omitientes ea quae superflue et prolixe in ista
digesta probantur epistola, conueniens credidi aliqua tam de Fausti quam de ante-
I dictis libris eiusdem sanctissimi uiri Augustini certa capitula decerpere, et huic nostro 35 f. 62"
opusculo inserere, ut cum, in breui collocata ab inuicem, contraria sibi reperta fuerint, 107
euidenter clareat libros Fausti esse haereticos sicque confundantur omnes qui eos hactenus
defendunt catholicos. quorum princeps et auctor est Possessor Africanus episcopus,
si tamen in hac parte non huius reputai sententiam, cuius, ut Christus filius dei uiui,
qui pro humana salute carne est crucifixus, unus negetur ex trinitate, magnam praedicat 40
auctoritatem.
42 Sed antequam ipsa a nobis inserantur capitula, quid beatissimus Augustinus in
ipsius libris defendat et statuat, quid e contra Faustus in suis conetur adstruere, breuiter
6 credidimus L ' y credimus L 7 in Vom. LL* 8 aliquos possint decipere L decipere
L* deciperent V in om. L 17 approbata suppl. Schw 18 unitis Schw unitionis L
31 finem L 32 et seruet repelli um L ecclesiae L 33 abunde repetitum L
36 collocata Schw coilota L collata Cochlaeus 43 ipsius Schw ipsis L

Authenticated
lectorem instruere necessarium credidi, quo facile eorum intentiones discernere ualeat.
igitur idem beatissimus Augustinus ita <liberum> humanuni arbitrium docet, ut inlumi-
natio, uirtus et salus illi a Christo et per Christum et cum Christo sit, Faustus uero ita
liberum Christianum arbitrium docere conatur, ut inluminatio eius, uirtus et salus non
a Christo, sed natura sit, et ut planum fiat quod dicimus, ille nos Christianos fideles a
atque obcedientes deo salubriter gratia Christi, quam nobis incarnationis suae donauit
prsesentia, esse définit, iste iuxta profana commenta Pelagli naturaliter esse decernit.
f. 63' refutans namque callide eiusdem Pelagli sensum | et quasi exprobrans quod omnino
Christi negauerit gratiam, nec non et illos qui nullis praecedentibus meritis iuxta aposto- Rom. n , 6
lum gratiam dei hominibus dari fatentur, ipse quasi sapientissimus et * * secundum 10
meritum fidei et laboris dari nititur edocere, ut iam sic dei gratia non sit gratia. nam
cum nemo obœdiat siue laboret nisi uolens, nemo uelit, nisi scierit quid ei conueniat,
laborare, iste post scientiam et uoluntatem seu obœdientiam humano labori adiungit
gratiae adiutorium, ut uidelicet gratia et labor humanus, cuius possibilitatem non per
eandem gratiam, sed naturaliter inesse omnibus asserit, pariter sociati reliqua perficiant 15
opera. et hoc quidem se pollicetur defendere, postea autem inmemor sui promissi,
totam plenius gratiam euacuare conuincitur.
43 Denique in praefatione sua inter cetera ita loquitur:
»Studium«, inquit, »asserendae gratiae competenter et salubriter suscipit qui Faust, de

obœdientiam famuli laboris adiungit. « 20 ^ 3'
44 E t iterum in capitulo primo libri primi: Faustas p. 8,

16—19
»Si ergo partibus«, inquit, »proprietates suas reddas et Christum deum et hominem
credas et asseras, perinde est ac si gratiam cum labore coniungas et ab adiutorio dei
conatum hominis non repellas.«
45 Cui assertion! in primo eorum libro quos supra memoraui, itacontradicit beatissimus 25
108 Augustinus, ut credas eum iam tune non nisi contra scripta Fausti respondere. denique
post aliquanta quas scribit de initio fidei, quod nobis non nisi desuper dari certissimis
adprobat documentis, exprobrans hunc sensum infert et dicit:
f. 6311 I »Nolens ergo his tam claris testimoniis repugnare et tamen uolens a se ipso sibi August, de
esse quod credit, [et] quasi componit homo cum deo, ut partem sibi fidei uindicet atque 30 g^"* 1 ^ 4 '
illi partem relinquat, et, quod est elatius, primam sibi, sequentem dat illi, et in eo quod 793Ί
esse dicat amborum, primum se facit, posteriorem deum.«
46 Sed Faustus, inquiunt hi qui eum catholicum conantur defendere, primas partes
non homini, sed gratiae dei tribuit. quamuis hoc nec me lateat; nam in sexto eius- Faust, p. 20, 3—*
dem libri capitulo, cum apostoli sententiam dissereret, ita loquitur: 35
ι instruere Schw perstruere L 2 liberum post arbitrium add Cochlaeus om. L 6 gratiam L
7 praesentiam L i o lacunam statuii e. g. supplendo doctissimus magister arguens dei gratiam Schw pru-
dentissimus nouus nouae prauitatis apostolus gratiam dei tacite ins Cochlaeui i6 se pollicetur Cochlaeus
repollicetur L 19 asserendae Faustus efferendae L 22 deum et hominem L deum simul at-
que hominem Faustus 23 gratia L 27 scribit Schw sibi L 29 his tam Augustinus
istam L sibi Augustinus scribi L 30 et L om. Augustinus fidei sibi Augustinus
31 sibi L tollit ipse Augustinus 32 dicit esse Augustinus primum refacit L priorem se facit
Augustinus 33 catholicam L 34 tribuet L sexto] c¡. Engelbrechtl Studien ü. d.
Schriften des Faustus p. 21
Actn conc'lioriirn oecumcnicorum. Illi, 2. 8

Authenticated
i Cor. 15, io »Gratia d e i , inquit, s u m i d q u o d s u m . primas partes soli

gratiae pie subiectus adscribit, media quaeque labori magister obœdientiae députât,
utrumque in consummatione moderatus gratiam laboremque coniunxit. non dicit
ι Cor. 15, il »ego sine gratia« aut »gratia sine me«, sed » g r a t i a d e i m e c u m « ;
sed gratiam, cui hoc loco primas partes Faustus tribuit, non earn quae per spiritum 5
sanctum fit, ut uerbo dei forinsecus intonanti adsensum praebeamus et obcedientes
efficiamur, sed praedicationem diuinorum asserit eloquiorum, ut uidelicet gratiae sit
quod nobis diuina eloquia praedicantur, nostrum autem sit, ut eidem praedicationi con-
é7 sentiamus. denique in capitulo octauo decimo eiusdem libri primi disserens domini-
loh. 6, 44 cam sententiam qua ait: n e m o u e n i t a d m e , n i s i p a t e r adtraxeritio
e u m , ita inter cetera loquitur :
Faustus p. 52, »Clamat«, inquit, »uoluntas, quia sola per se eleuari nescit infirmitas. ita dominus
9 14
inuitat uolentem, adtrahit desiderantem, erigit adnitentem. quid est autem adtrahere,
nisi praedicare, nisi scripturarum | consolationibus excitare, increpationibus deterrere, f. 64^
desideranda proponere, intentare metuenda, iudicium comminari, praemium polliceri ? « 15
48 Quod si sola praedicatio, sicut iste uult, gratia dei credenda est, quae per Iesum
Christum facta est, ergo iam non saluator, sed praedicator tantummodo idem deus et
dominus noster Iesus Christus, quod absit, credendus est. sed hunc nefarium eius
sensum ita exprobrat et réfutât beatissimus Augustinus, • * denique mox post illam
2
sententiam, cuius superius fecimus mentionem, sequitur et dicit: °
August. 7 p. »Non sic pius atque humilis doctor ille sapiebat (Cyprianum beatissimum loquor)
Cyprian test ^ îcit gloriandum, quando nostrum nihil sit. quod ut ostenderet, adhibuit
3, 4 apostolum testem dicentem : q u i d a u t e m h a b e s q u o d n o n a c c e p i s t i ?
ι Cor. 4i 7 g j a u t e m a c c e p i s t i , quid g l o r i a r i s quasi non acceperis?
quo praecipue testimonio etiam ipse conuictus sum, cum similiter errarem, putans 25
fi dem qua in deum credimus, non esse donum dei, sed a nobis esse in nobis et per illam
nos impetrare dei dona quibus temperanter et iuste et pie uiuamus in hoc saeculo.
neque enim fidem putabam dei gratia praeueniri, ut per illam nobis daretur quod utiliter 109
posceremus, nisi quia credere non possemus, si non praecederet praeconium ueritatis;
ut autem praedicato nobis euangelio consentiremus, nostrum esse proprium et nobis so
ex nobis esse arbitraban quem meum errorem nonnulla opuscula mea indicant
ante episcopatum meum scripta.«
49 Iste errorem dicit fidem non dei donum credere, sed a nobis esse in nobis; Faustus
autem non dei donum, sed a nobis in nobis esse affirmare conatur. in capitulo namque
I gratia — quod sum L gratia inquit dei sum Fausti codex 2 subiectos L adscribit
L adscripsit Faustus quoque L labori Faustus laboris L députât L deputauit Faustus
3 dicit L dixit Faustus 4 aut L uel Faustus 5 tribuet L 6 uerbum L 7 gratia L
9 octauo decimo] cf. Engelbrecht I. I. p. 22 17 et Cochlaeus est L 19 lacunam statuit Schw e. g.
supplendo ut ei ipsi respondere credendus sit 22 dicit L dixit Augustinus 24 autem L autem
et Augustinus 25 praecipue Augustinus praecipuo L 28/29 utiliter posceremus L posceremus
utiliter Augustinus 31 indicant L satis indicant Augustinus 32 post meum repetit indicant L

Authenticated
RESPONSIO A D V E R S U S HORMISDAE EPISTULAM
v i i libri primi exponens illud apostoli ¡ g r a t i a s a l u i f a c t i e s t i s p e r f i d e m , Ephes. 2, 8

f. 64« I e t h o c n o n e x u o b i s , ( s e d ) d e i d o n u m e s t , post aliquanta sequitur :
»Tempus«, inquit, »gratias quo redempti sumus, meritum hominis non exspectauit, Faustusp. 21,
opera <penitus> non quaesiuit, sola fidei nostrae deuotione contentus fuit.« n—13
E contra beatissimus Augustinus inter initia antedicti primi libri sui: 5
»Sed nunc«, inquit, »istis respondendum esse uideo, qui diuina testimonia quae de August. 3. 4
hac re adhibuimus, ad hoc dicunt ualere, ut nouerimus ex nobis quidem nos habere ipsam p" 7 9 l d sq "
fidem, sed incrementum eius ex deo, tamquam fides non ab ipso donetur, sed ab ipso
tamen augeatur in nobis eo merito quo cœpit a nobis. non ergo receditur ab ea
sententia quam Pelagius ipse in episcopali iudicio Palsestino, sicut in eodem gesta testan- 10
tur, damnare conpulsus est, gratiam dei secundum merita nostra dari, si non per-
tineat ad gratiam dei quod credere cœpimus, sed illud potius quod propter hoc nobis
additur, ut plenius perfectiusque credamus; ac per hoc initia fidei nostrae priores
damus deo, ut retribuatur nobis supplementum eius et si quid aliud fideliter prospici -
mus. sed contra haec quur non potius audimus: q u i s p r i o r d e d i t e i , e t is Rom. n, 35.
r e t r i b u e t u r i l l i , q u o n i a m ex i p s o et p e r i p s u m et in i p s o 36
sunt omnia? et ipsum igitur initium fidei nostrae ex quo nisi ex ipso <est ?
neque enim hoc excepto ex ipso sunt cetera, sed e x i p s o ) e t p e r i p s u m , e t
in i p s o s u n t o m n i a . quis autem dicat eum qui iam ccepit credere, ab ilio
in quem credidit, nihil mereri? unde fit ut iam merenti cetera dicantur addi re- 20
tributione diuina ac per hoc gratiam dei secundum merita nostra dari, quod obiectum
sibi Pelagius, ne damnaretur, ipse damnauit.«
f. 65Γ 61 Sed Faustus qui superius dixerat: »tempus gratiae quo redempti sumus, | merita Faustusp.21,
hominum non expectauit, opera penitus non quaesiuit, sed sola fidei nostrae deuotione II—'3
contentus fuit«, mox in eodem capitulo post paululum sequitur suamque ipse senten- 25
tiam destruens, sicut fidem, ita etiam opera dicit ad hominem pertinere:
»Sicut enim«, inquit, »ad deum largitio remunerandi, ita ad hominem deuotio Faustusp.21,
respicit inquirendi. sed dices fidem ipsam non omnibus posse competere. non 2 5~~ 2 9
mirum si homini, ad quem denegas opera pertinere, etiam fidem studeas derogare.«
62 Rursus in capitulo eiusdem libri quinto decimo, agens contra eos qui non generale, 30
n o sed speciale asserunt donum esse credulitatis, ita inter cetera loquitur:
ι VII] cf. Engelbrecht I. I. p. 21 2 sed om. L 3 meritum L merito L infra 23

merita Faustus 4 penitus L infra 24 Faustus om. L sola L sed sola L infra 24 sola deus Fau-
stiis nostra L 6 istis L eis Augustinus 7 nos Augustinus non L 8 do-
netur L donetur nobis Augustinus 10 in eodem Schw in eadem L eadem Augustini edd
10/11 testatur L 11 gratia L 11/12 pertineat L pertinet Augustinus 12 gratiam dei L dei
gratiam Augustinus 13 initia L initium Augustinus 14 nobis L nobis et Augustinus
14/15 prospicimus L poscimus Augustini edd. 16 per ipsum ex pso corr L 17/18 est — ipso
Augustinus om. L 21 ac per hoc Augustinus hac per deo L gratia L 23 gratiae
bis scripsit L merita Faustus merito L meritum supra 3 27 remunerandi Faustus
munerandi L 28 dices L dicis Fausti codex 30/31 generalem — specialem L 31 arse-
runt L
8*

Authenticated
6o IOHANNIS MAXENTII
»Sed dicis«, inquit, »quia non omnibus detur, sed donum sit personale credulitas
et illis tantum credere suppetat, quibus deus specialiter donauit ut crederent. non
ita est. nam dum eam dominus etiam ab incredulis exigit, omnibus earn insertam
esse demonstrat. cui autem etiam ipsa naturae lege non suppetat credere, quando
et daemones credunt et contremescunt ? « 5
53 Hic iam nonAugustino tantum, uerum etiam apostolo omnino Faustus contrarius
2 Thess. 3 , 2 adprobatur. nam cum idem apostolus dicat: n o n e n i m o m n i u m e s t f i d e s ,
iste omnibus eam naturaliter dicit esse insertam, cui si adquiescatur, non solum hasretici
et gentiles, uerum etiam daemones fideles esse credendi sunt, quia in quo est fides, infidelis
dici nullo pacto potest. sed longe aliter beatissimus Augustinus ad Hilarium scribens 10
et Prosperum docet, | qui non tantum ut fideliter operemur, uerum etiam ipsam fidem f. 65"
a deo nobis donari, sicut superius edocuimus, in eodem libre penitus protestatur, ita
dicens :
August. 6 p. »Cauendum est, fratres dilecti a deo, ne homo se extollat aduersus deum, cum se
793a sti· ciioit facere quod promisit deus. nonne fides gentium promissa est Abrahae, et ille 15
R o m . 4 , 2 0 . 2 1 d a n s g l o r i a m d e o p i e n i s s i m e credidit, q u o n i a m quae p r o m i s i t ,
p o t e n s est et f a c e r e ? ipse igitur fidem gentium facit, qui potens est
facere quod promisit. porro si deus operatur fidem nostram, miro modo agens in
nostris cordibus ut credamus, numquid metuendum est ne totum facere non possit,
et ideo sibi homo primas eius uindicat partes, ut nouissimas ab ilio accipere mereatur? 20
uidete si aliquid agitur isto modo <nisi> ut gratia dei secundum merita nostra detur
quolibet modo ac sic gratia non sit gratia. redditur namque hoc pacto debita, non
donatur gratis. datur enim credenti, ut a domino ipsa fides eius augeatur et sit
merces fidei cœptae fides aucta. nec adtenditur, cum hoc dicitur, non secundum
gratiam, sed secundum debitum istam mercedem credentibus imputari. cur autem 25
non totum tribuatur homini, ut qui sibi potuit instituere quod non habebat, ipse quod
instituit, augeat, omnino non uideo, nisi quia resisti non potest diuinis manifestis testi-
moniis, quibus et fides, unde pietatis exordium sumitur, donum dei esse monstratur,
Rom. 12, 3 quale est illud q u o d u n i c u i q u e d e u s p a r t i t u s e s t m e n s u r a m f. 66'
Eph. 6, 23 f i d e i , I et illud : p a x f r a t r i b u s e t c a r i t a s c u m f i d e a d e o p a t r e 3 o
e t d o m i n o I e s u C h r i s t o , et cetera talia.«
51 Et rursus idem beatissimus Augustinus post aliquanta:
August. 7 p. »Vtrumque enim nostrum est, « inquit, »propter arbitrium uoluntatis, et utrumque
794<I
tamen datum est per spiritum fidei et caritatis. neque enim sola caritas, sed sicut
scriptum est, c a r i t a s c u m f i d e a d e o p a t r e e t d o m i n o I e s u 35
C h r i s t o . «
55 Euacuans namque donum dei Faustus omneque gratiae adiutorium, mox in prae- " 1
ι—5 locus in Fausti codice excidit, cf. Engelbrecht I. I. p. 22
6 augustinum L 1 1 operemus L 1 5 fides bis scripsil L 16 quae L quod

Augustinus 18 deus operatur L operatur deus Augustinus 19 nostris cordibus L cordibus
nostris Augustinus 20 sibi homo L homo sibi Augustinus 21 aliquid L aliud Augustinus
nisi Augustinus om L 22 non L iam non Augustinus 23 gratias L datur L debetur Augus-
tinus 29 mensura L 33 enim L ergo Augustinus 37 omnemque L

Authenticated
fatione sua misericordiam dei, qua gratis iustificamur, non nisi fide et operibus pro·
merendam docere nititur, dicens:
»Asserentibus nobis quod dei misericordia fide et operibus promerenda est, catho- Faustus i>. 4,
licam uocem ad Pelagli sensum discretionis nescius quilibet adiudicet.« '3—>5
ó6 Vnde et in libro secundo per naturalem uigorem absque gratiae adiutorio multos 5
non solum ante aduentum domini, uerum etiam et ante legem litterae saluatos atque ad
plenam cordis puritatem perfectamque iustitiam peruenisse filiosque dei fieri meruisse
inpudenter et procaciter asseuerat. denique in nono capitulo eiusdem libri inter
cetera dicit:
»Cum homines ita fuerint ad imaginem et similitudinem dei praediti, ut multi 10 Faustus p. 79,
etiam fìlli dei meruerint nuncupari, uel paucis adhuc exemplis praestringere nos oportet, 30—80, 3
quanti ante legem litterae, erudiente lege naturae, quae prima, ut diximus, gratia dei
est, uestibula salutis intrauerint.«
57 Et iterum post pauca:
»Vnde Enoch«, inquit, »cum deo ambulare uel deo piacere potuisset, nisi eum 15 Faustus p. 80,
f. 66» lex uisceribus infusa secreto magisterio inluminasset | in tantum, ut, nihil terrenum '4—18
sapiens, mirabiliter a terra deo assumente raperetur? qui dum fidei merito in prima
saeculi illius aetate ceteros antecellit, fidem ipsam cum lege naturas sibi traditam fuisse
perdocuit.«
58 Et iterum post aliquanta: 20
»Qualem quantamque«, inquit, »legem prima conditione susceperit, perfecta Faustus p, 81

5—7
etiam Noe iustitia declarauit, qui generalia fidei dona speciali in se studio uirtutum
sectator excoluit.«
59 Si secundum huius impium sensum et Enoch omni faece terrena in tantum purgari
potuit per naturae uigorem, ut nihil terrenum saperet, et Noe ad perfectam iustitiam 25
peruenire, e r g o C h r i s t u s g r a t i s m o r t u u s e s t . si enim per natura; uigorem Gal. 2, 21
camalis sapientia, quae deo est inimica, plenius expurgari potuit et perfecta iustitia
112 adimpleri, quid necesse erat deo carne assumpta pro humano genere mori? sed
numquid apostolus tacuit, unde Enoch et Noe deo piacere potuerint? dicens: f i d e Hebr. n , 5
E n o c h t r a n s l a t u s e s t , ne u i d e r e t m o r t e m , et n o n i n u e n i e - 3 0
b a t u r , quia t r a n s t u l i t illum deus. ante translationem
e n i m t e s t i m o n i u m h a b e b a t p l a c u i s s e d e o , et reliqua : f i d e Ν 0 e Hebr. 11,7
r e s p o n s o a c c e p t o d e h i s q u as a d h u c n o n u i d e b a n t u r , m e t u e n s
a p t a u i t a r c a m i n s a l u t e m d o m u s suae, p e r q u a m d a m n a u i t
m u n d u m , e t i u s t i t i a e q u a e p e r f i d e m e s t , h e r e s e s t i n s t i t u t u s . 35
4 adiudicet L adplicaret Faustas 5 de loco qui sequitur, loquitur Maxentius ncque obliuiscendum
particulam denique apud eum nihil aliud significare nisi nam 10 ad imaginem et similitudinem L
imagine et similitudine Faustus 12 gratia dei L dei gratia Faustus 17 fide L 21 legem L
homo a deo legem Faustus 22 iustitiam L qui L quia Fausti codex 26 peruenire Schv
perueniret L 31 traslatione L

Authenticated
62 IOHANNIS MAXENTII RESPONSIO ADVERSVS HORMISDAE E P I S T V L A M
60 quam fidem idem apostolus | non, ut délirât Faustus, generalem sed specialem docet, f. (>v
dicens : n o n e n i m o m n i u m e s t f i d e s ; ñeque naturaliter omnibus inesse,
2 Thess. 3 , 2
ι Cor. i2, 6 sed a deo donari, q u i o p e r a t u r o m n i a i n o m n i b u s , sicut et alibi idem
Eph. 6, 23 apostolus dicit illud quod superius beatissimus posuit Augustinus: p a x f r a t r i b u s
et c a r i t a s cum f i d e a deo p a t r e et d o m i n o I e s u C h r i s t o , e
non ergo per legem naturae, sed per gratiam omnes sancti ante aduentum domini deo
placuerunt secundum quod et beatissimus Petrus testatur in Actibus apostolorum,
Act. 15,10. dicens: nolite i u g u m i n p o n e r e s u p e r c e r u i c e s discipulorum,
11 quod ñeque nos ñeque p a t r e s nostri p o r t a r e p o t u i m u s , sed
per g r a t i a m Christi speramus salui fieri, quemammodumio
61 e t i 11 i. eat nunc Possessor et adhuc in pernicie propria et eorum qui sibi consen-
tiunt, defendat Fausti libros catholicos, quos non solum scriptis sanctissimi uiri Augustini,
uerum etiam summorum et praecipuorum Christi apostolorum sententiis contrarios
penitus ueritas docet, sicut hoc loco manifesta ratione probauimus. nam ideo cer-
tas sententias tam ex praefationelibrorum Fausti quam etiam ex capitulis primo et séptimo 15
prioris libri inserere hoc loco necessarium consideraui, quia se idem Possessor ita solet
callide excusare quod non amplius nisi octo capitula libri primi legerit, ut sic saltim
confusus aliquando resipiscat, ea quae | proprio ore legisse se asserit, catholica nefario f.
ausu pronuntiare. EXPLICIT.
i delerat L u ea L 13 summosum [sie] et praeeipuum — apostolum L 15 capituli

primi et septimi L 16 solat L 18 asseret L

Authenticated
COLLECTIO CODICIS NOVARIENSIS XXX

Authenticated
Ν = Codex Nouariensis XXX s. Villi

Authenticated
f. 73U INCIPIT EPISTOLA SANCTI PROCLI CONSTANTINO POLITANI EPISCOPI DIRECTA VNIFORMIS
AD SINGVLOS OCCIDENTIS EPISCOPOS
1 Inobscurabilis cunctis bene sentientibus cara deo ueritas existit, id quod d a r u m

et purum est, e x se esse demonstrans. nam solis huius fulgore splendidior atque niti-
dior scientia dei piis animabus inserta est, ita ut qui ab eius rectitudine deuiant et 5
cogitationum prauitate cum immutatione rationalis discretionis contra se mendacium
renouant, formantes in suo pectore quasdam falsissimas imaginationes profanasque
nouitates instigante diabolo suis peruersis mentibus inserentes, isti abominabiles aput
2 deum et aput homines odibiles approbentur. quapropter, uenerabilis, noli auditum
tuum quorundam prodigiosis accommodare sermonibus, sed fidem rectam inmacula- 10
tamque, quam praedicas, usque ad finem in tui pectoris penetrabilibus serua, quae
tibi et in praesenti munimen et in futuro subsidium sit bonorum. recta namquc
fides sicut quidam radius inlustrans animam praeuentionis ac stultiloquii caliginem
pellit, docens quia unus est deus uniuersorum conditor et creator, cuncta uero per
deum facta sunt opera et de nullis extantibus procreata. non enim hsec suae originis ir>
causa sunt nec sine initio, quae sunt, e x inani substiterunt ; quibus etiam iuxta naturam
3 praesto est passio, cui necessario conserta corruptio. claret igitur non multos, sed
unum creatorem esse cunctorum; si enim quae facta sunt, multa esse probantur, natu-
raliter uero inter <facturam> factoremque plurimum distat, manifestum quod multi-
plicitas in his quas facta sunt, obtinet locum, singularitas uero effectricem substantiam 20
4 proprie ueraciterque demonstrat. unus igitur creator est omnium deus, qui non
inchoauit esse quod factus est, sed in eo quod semper est, infinitatem suae maiestatis
ostendit; hie autem est pater et filius et spiritus sanctus, unus deus, cuius natura non
est diuisa nominibus nec personae uel subsistentiae propter naturam ulla sunt rationc
f. 74r confusas. | nam simplex et inuiolata substantia omni diuisione est confusionequc 25
superior, ut cum deus asseritur, simul et una eademque natura sit et distinctio perso-
narum, neutro alteri penitus obuiante. sic itaque confitentes, non tres deos per
numerum nostrae introducimus fidei, quia deitas significatiua probatur essentiae, trini-
tatis autem numerus non essentiae, sed personarum demonstratiuus existit.
5 Confitemur ergo personas uel subsistentias inconfusas esse atque discretas, ne 30
Manichaeis adœquemur uanissimis et his qui ex Montanistarum prauitate descendunt,
qui dicunt eundem filium esse quem patrem eumque se ipsum genuisse; sed unam quidem
naturam deitatis agnoscimus, personis tamen earn uel subsistentiis sequestramus, id
Collectionem ex codice primus publicauit A. Amelli in Spicilegii Casinensis t. ι p. 144 sq.
4 fulgori Ν 8 diaboli Ν 9 odibilis Ν approbantur Ν i6 quae sunt | quae sunt Ν

inani Schw maria Ν mari Amelli subsistiterunt Ν i9 facturam factoremque S ehm factorem
quae Ν 22 incoabit Ν 2¡ diuisioni Ν 26 asseretur Ν
A c t a conciliorum oecumenicorum. 1 III, 2. 9

Authenticated
66 [PROCLI] EPISTOLA VNIFORMIS
est patrem a filio et filium a pâtre sanctumque spiritum a pâtre et filio, hoc est a mente
uerboque, distare profitentes. essentia autem differt a persona uel subsistentia hoc
modo quod essentia quidem id quod est, recte significat, persona uero uel subsistentia
id quod quid est, euidenter informat. cum igitur dicimus patrem, testamur quia
genuit, et prœdicantes filium, quia natus est, indicamus itemque cum adicimus spiritum ε
6 sanctum, non natiuitatem eius asserimus, sed distinctam processionem fatemur. si
quis autem piam diuisionem hanc in personis uel subsistentiis fortasse non dederit ita
ut pater genuerit, non genitus sit, et filius genitus sit, non genuerit, et spiritus sanctus
ñeque genuerit ñeque genitus sit, sed tantummodo procedat, non iam <secundum>
proprietatem uocabula uidetur ueraciter affirmare, sed in falsa prolatione uocis id 10
quod adoramus, calumniis probatur appetere. quapropter patrem in filio inconfuse
et filium in patre incircumscripte cognoscimus, mentem suo uerbo indiuisibilem et
uerbum suae mentis inseparabile. spiritum quoque sanctum sicut spiritum, non
corpus, factorem, non facturam, in patre ac filio credimus permanere ita ut in sua
persona uel existentia non negetur. 15
7 Super haec etiam confitemur unum ex trinitate increata atque ineffabili deum
uerbum factum hominem nequaquam conuersionem suae inmensae sustinuisse sub-
stantias, eo quod mutatio mater corruptionis existât; diuinitas autem omni corruptione
est initioque superior. igitur simplex et inaestimabilis deus incommutabiliter factus
est homo, non aspernatus id fieri quod ipse formauerat, ut lutum figulus solita dementia 20
reformaret; nihil enim sic aestimo diuinam decere naturam quam ut erga delinquentes
8 compatientis inclinetur affectu. qui autem incarnationis mysterium negant, alterum
e duobus eos sustinere necesse est, ut aut humanitatis pudore aut humilitatis infirmitate
moueantur. sed nihil habet homo fœditatis utpote creatus a deo |, qui bonus bonorum f. 74u
est, non turpium conditor; sed nec humilitatis eius inclinatio inbecilla uel impotens 25
aestimatur. omnipotens namque est qui misericorditer incarnari dignatus est, et hoc
ipsum magnitudinem uirtutis eius sub ammiratione commendat, quod etiam homo factus
nequaquam quod deus est, immutatur omnique turpitudine carens creator secundum
carnem nascitur ex ea muliere quam ipse creauerat, sic item declarans omnipotentiam
suam, quia quidquid facere uoluerit, uirtute praeualente in nullo deficiat. alienum 30
quippe est diuinae naturae aliqua infirmitate succumbere.
9 Veraciter itaque deus incarnatus est, uolens, non obsequens, nec ut nonnulli
iactitant, qui iuxta naturam denegant arbitrii libertatem, ad praestandam opem in-
digentibus quadam necessitate conpulsus est; omnipotentis enim Consilio omnia
postponuntur. nec est consequens dicere quia necessitate ad actiones impellimur, 35
qui libera uoluntate moderamur. si enim secundum naturam cogitamus, in cogi-
tationibus autem uoluntas nostra formatur et in uoluntate uirtus agnoscitur, secundum
naturam igitur uirtus esse monstratur; e contra uero malitia iuxta peruersitatem morum
non naturaliter nobis probatur inserta. quapropter si nihil in nostra situm est uolun-
tate idque uerum est, frustra homo rationabilis indicatur, non sponte se regens, sed 40
iugo necessitatis inseruiens; superfluo quoque sunt coronae propositae, inrationabiles
etiam uidebuntur et pcenae nec ulla lex habebit locum imperans quod agendum est,
interdicens quae fugienda, ut hinc appareat quod in uolentis proposito, non in cogentis
10 necessitate sit rei utriusque selectio. insuper etiam deus, iudex iustus, iniquitatis
16 Johannes papa l i in epistula [il]: Item ex epistola Prodi ad Occidentales : Super — factum hominem
9/10 secundum proprietatem uocabula Schw proprietatem uocabula Ν proprietatem uocabuli Amellì
17 conuersionem Schw conuersionis Ν 2i decere Amellì dicere Ν 37 uirtus Amellì uirtutis Ν
43 fugienda Schw fugiendù Ν

Authenticated
AD OCCIDENTIS EPISCOPOS
67
arguitur, si eum puniat qui non iuxta propriam regitur uoluntatem, sed astrorum motu
atque impulsione raptatur, ex quo auferatur procul dubio delinquentis arbitrium
at que necessitatis actio praescribatur. cur igitur, si ita est, non ipsum fatum punitur
ante, quod ad culpam uidetur impellere? si autem iuxta arbitrii libertatem uel
iustitiae modum uel excessum iniquitatis appetimus, sicuti uerum est, non tam fati s
necessitati seruimus, sed spontaneis nisibus in id quod placuerit, inclinamur. sed
et ipsum fati nomen in nuda tantummodo sermonis prolatione concipitur, non secundum
subiectum esse declaratur. denique si fatum ulla natura est, dicant nobis: a semet
ipso est an ab alio facit an patitur? et si quidem ab ipso est et facit, claret quod
ea quas facit, iuxta potentiam faciat; si autem non est natura subsistens, sicut nec est, 10
restât accidentem fateri; quod autem in aliquo accidit, propriam existentiam non habet,
f· 75r quomodo igitur regit eos | qui natura sunt, res quae naturam propriam non habet?
quippe cum id quod ex toto non est, cum his quae sunt, nec nudis saltem uerbis ulla
poterit aestimatione conferri.
11 Aliter etiam quid eos consequatur ineptiae, contuendum. simul namque contraria 15
omnino esse non possunt et secundum id ipsum tempus numquam erit ipsa res bona
simul et mala, sed malum aut boni praesentia locum non habet aut certe boni priuatione
contingit. uidemus autem, sicut eorum uerba pronuntiant, in fato contraria iuxta
id ipsum tempus accidere. si enim gestorum causa pendet ex fato, in gestis autem
est contrarietas, id ipsum itaque et praui causa repperitur et optimi, bonos quidem 20
ad uirtutis celsa compellens, malos autem ad nequitiae prasrupta deiciens. igitur
assertio fati non habet locum. propria namque uoluntate <homo> rationalis in-
spirante domino regitur; si autem rationale animal nécessitas obtinet, non uoluntas,
id quod rationale est, necesse est auferatur.
12 Haec credimus, haec fatemur; trinitatem praedicamus unius essentiae, deum etiam 25
hominem factum, uerbum mirabiliter incarnatum, et unum quemque nostrum uel
liberan uoluntate propria uel puniri. his adicimus quod baptismi gratia redimat
peccatores, abluens a delictorum sordibus dono sancti spiritus innouatos. si quis
autem praster haec sentit, dementiam suam sibimet reputet et causas ultionis adscribat ;
quicumque enim segniter in diuinis rebus agit et utilitatem animae suae despicit, uelut 30
in socordem ac salutem propriam neglegentem pœna diuinitus inrogatur. si qui etiam
in hominem et in deum uerbum unum Christum dominum partiuntur, suas magis animas
diuidunt. nam summam illam unitatem dei uerbi ad carnem propriam quam sumpsit
ex uirgine, nulla poterunt ratiocinatione conuellere, quia quod uerbum caro factum est
nec secundum confusionem nec secundum diuisionem, est penitus asserendum. haec 35
13 rectorum fides est dogmatum, haec praedicantes iugiter perduramus. tuae itaque re-
uerentiae est accipere armaturam spiritus sancti acferuentissimamasmulationem pro sane-
titate religionis assumere luposqué gregi dominico pestilentiam deferentes, id est omnes
haereticos, effugare ac lapillis coercitionis obruere, deiciens non corpus inualidum, sed
pestiferum sensum, animarumque tibi creditarum talenta multiplicans, ita ut cum 40
sorte capitis ofïerens operationis usuram in die iudicii mercedem percipias opulentam
et sentias approbantem te benignissimum dominum ac dicentem: e u g e , s e r u e Mt. 25, 21
f. 75u b ο η e e t f i d e l i s |, s u p e r p a u c a f u i s t i f i d e l i s , s u p r a multa
2 atque Amelli et quae Ν 3 fatum Amelli factum Ν 5 non tam Amelli notam Ν
6 necessitate Ν i l accedentem Ν I3 saltem Amelli salutem Ν ιη praesentia Ν
ι8 continget Ν 19 fato Amelli facto Ν 22 homo add Schw 30/31 uelut in socordem
ac Schw uel utenso corde hac Ν 31 si quis Ν 37 ac Amelli ad Ν 38 dominico Schw
dño quo Ν 39 coercitionis Schw quod herectionis Ν 41 diem Ν
9*

Authenticated
68 INNOCENTII EPISCOPI MARONEAE
te c o n s t i t u a m ; i n t r a in g a u d i u m d o m i n i t u i. E X P L I C I T EPISTOLA
SANCTI PROCLI CONSTANTINOPOLITANAE VRBIS ARCHIEPISCOPI
INCIPIT SANCTI INNOCENTI EPISCOPI MARONIAE DE HIS QVI VNVM E X TRINITATE VEL
VNAM SUBSISTENTIAM SEV PERSONAM DOMINVM NOSTRVM IESVM CHRISTVM DVBITANT
CONFITERI 5
1 Post Nestorii damnationem, cum sectatores eius mortíferos libros illius in publicum
proferre non possent, quia et anathematibus a sancta synodo quae primum aput Ephesum
conuenerat, editis et imperiali constitutione prohibit! fuerant lectitari, cœperunt iam
Theodori Mampsuestenas ciuitatis episcopi, qui quondam Nestorii magister extiterat,
circumferre uolumina et simplices quosque mortiferis laqueis inretire. tantum uero io
studii gesserunt per eum eiusdem Nestorii dilatare contagia, ut ipsa uolumina eius
ad laesionem et interitum simplicissimarum, ut dictum est, animarum in linguam Syrorum
2 Armeniorum Persarumque transferrent. sed ubi haec agnouerunt beatae memoriae
uiri Rabbuia Edessenae et Acacius Melitinas ciuitatis antistites, scripserunt in Armeniam
Phil. 3, 2 Sanctis episcopis ne ea susciperent, apostolice denuntiantes atque dicentes: u i d e t e i s
c a n e s , u i d e t e m a l o s o p e r a r i o s , u i d e t e c o n c i s i o n e m. Ciliciae
uero episcopis insimulantibus eosdem uiros Rabbulam et Acacium quod non ex caritate
hoc, sed ex aemulatione atque contentione fecissent, in unum omnes Armenias regionis
sanctissimi conuenientes episcopi duos uenerabiles presbyteros Leontium et Abelium
ad urbem regiam Constantinopolim destinarunt; qui libellos pro more facientes nec non 20
et unum uolumen blasphemiarum Theodori deferentes secum beatissimo Proclo Constan-
tinopolitanae urbis archiepiscopo supplices obtulerunt, scire desiderantes quaenam doc-
3 trina, utrum Theodori an Rabbulae et Acacii episcoporum uera esse probaretur. bea-
tissimus itaque Proclus et libellos Armeniorum et uolumen Theodori diligenter ex-
aminans, admirabilem illam ad Armenios scripsit epistolam; quam sumens Basilius 25
quidam diaconus Alexandriam uenit et libellos Armeniorum suis annectens obtulit
beatissimo Cyrillo eiusdem ciuitatis antistiti. quibus, ut fertur, ualde permotus
aduersus Theodorum et Diodorum mirabile uolumen explicuit. post haec antefatus
Basilius Constantinopolim ueniens alios libellos composuit et sancto archiepiscopo
Proclo porrexit, cuncta quae beatissimo Cyrillo antehac optulerat, suis libellis adsocians. 30
é I sed beatissimus Proclus et priusquam Basilii preces acciperet, Armeniorum, ut dictum f. 76'
est, libellis et Theodori uolumine, qui iuxta Nestorii similitudinem pro trinitate qua-
ternitatem docere deprehendebatur, instructus, illam superius nuncupatam scripsit
epistolam. puto namque quia secundam post haec edidit paginam, propter quod
Basilius in suis libellis unam tantum Alexandriam se detulisse memorauit; uerumtamen, 35
siue prius hanc seu postea scripserit, sic in ea docuit, libros Theodori esse uitandos
5 sicut Arrii Eunomiique blasphemias. iam uero postmodum memoratus pontifex
sermonem de fide conscripsit, in quo iuxta similitudinem epistolarum Armeniis direc-
tarum et alia quidem plura deo digna composuit et unum tamen ex trinitate deum
uerbum quod incarnatum est, esse praedicauit; quem quia nonnulli calumniis appetunt 40
quod quasi diuinitatem passibilem dixerit, dum unum trinitatis dominum nostrum
Iesum Christum esse fateatur, idcirco satisfacimus asserentes quod beatissimus Proclus
6—37 in breuiarium [jo] non sine additamentis recepii Liberatus
14 meletinae Ν \η rabulam Ν ig abelium Liberali codd. antiqui abellium Ν

20 nennò Ν 23 rabulae Ν

Authenticated
DE HIS QVI VNVM EX TRINITATE IESVM CHRISTVM DVBITANT CONFITERI 69
nec patrem passibilem dixit, sicut maie quidam suspicati sunt, nec spiritum sanctum,
sed nec unigeniti diuinitatem, sed iuxta symbolum sanctorum patrum qui tam aput
Nicaeam quam aput urbem regiam Constantinopolim conuenerunt, quod et in Epheseno
et Chalcedonensi conciliis a beatissimis patribus constat esse firmatum, ueraciter docuit
dominum nostrum Iesum Christum filium dei unigenitum omnium creatorem, per 5
quem saecula facta sunt, deum uerbum descendisse et incarnatum esse atque hominem
factum passum esse et resurrexisse a mortuis, ascendisse etiam in cáelos et consedisse
ad dexteram patris secundum uocem ipsius magni dei et saluatoris nostri Iesu Christi,
quae dicit quia n e m o a s c e n d i t i n c a s i u m n i s i q u i d e c á e l o d e - ioann. 3, 13
6 s c e n d i t , f i l i u s h o m i n i s q u i e s t in caelo. sicut autem sanctissimi 10
illi et beatissimi patres nostri qui in quattuor illis conciliis affuerunt, primum diuinitatem
praedicantes unigeniti et ueri domini nostri Iesu Christi et dicentes eum deum e x deo,
lumen ex lumine, deum uerum ex deo uero, natum non factum, homousion patri, hoc
est unius cum patre substantiae, per quem omnia facta sunt in caelo et in terra, postea
prosecuti sunt asserentes: »qui propter nos homines et propter nostram salutem des- is
cendit et incarnatus est de spiritu sancto et Maria sancta et dei genetrice uirgine et homo
factus crucifixus est pro nobis sub Pontio Pilato«, non nudae diuinitati eius, sed in-
carnationi passiones ueraciter adscribentes, ita et beatissimus Proclus iuxta eorum
imitationem unum trinitatis pro eo ac si unam personam uel subsistentiam ex sancta
trinitate descendisse et incarnatam esse, passiones quoque sustinuisse et a mortuis 20
resurrexisse firmauit, non quod diuina eius natura, quas patri et spiritui sancto con-
f. 76« 7 substantialis est, passa sit, sed quod sancti corporis sui proprias | fecerit passiones.
sicut enim inuisibilis existens ante incarnationem, uisibilis dignatus est fieri, quando
factus est homo, iuxta beatum Hieremiam dicentem: h i e d e u s n o s t e r , n o n Baruch 3, 36.
a e s t i m a b i t u r a l t e r ad eum. a d i n u e n i t o m n e m u i a m d i s c i -25 3 7
p l i n a e , d e d i t earn I a c o b p u e r o s u o et I s r a e l d i l e c t o suo.
p o s t hœc in t e r r i s u i s u s e s t et c u m h o m i n i b u s conuersatus
e s t et iuxta beatissimum Esaiam similiter asserentem: a s a e c u l o n o n a u d i - es. 64, 4
u i m u s n e c o c u l i n o s t r i u i d e r u n t d e u m p r a e t e r t e et secundum
reliquas sanctas scripturas, quae dei filium testantur propter incarnationem factum 30
esse uisibilem, sic etiam impassibilis deus existens »non dedignatus est homo esse Leo ep. 28, 4
passibilis et immortalis mortalis legibus subiacere«, sicut beatissimus papa Leo in epistola
sua disseruit, et quemadmodum natiuitatem sacrae carnis suae propriam faciens, puer non
aspernatus <est> esse, deus fortissimus permanens et filius hominis dignatus fieri, futuri
saeculi pater existens, sic et passibilis et mortalis, ut saepe dictum est, fieri uoluit immor- 35
talis et inpassibilis perseuerans dei uerbum dominus noster Iesus Christus sibique passiones
8 sacratissimae suae carnis adscribens. quod autem non nouitatibus studens beatissimus
Proclus in epistola ad Armenios unum ex trinitate Christum dominum praedicauit, sed ut
Theodori profanas uocum nouitates argueret, qui purum hominem Christum gratia
deum factum suis scriptis frequenter adstruxit, et ut breuiter colligam, non deum in-
carnatum, sed hominem deum factum euidenter exposuit, necessarium credidi certa
capitula tam ex Theodori prauo dogmate quam ex beatissimi P r o d i praedicatione p r e -
senti satisfactioni subnectere, ut ex collatione dictorum qui legunt, intellegant cui se
debeant consociare doctrinae, utrum beatissimi P r o d i unum ex trinitate propter haeretici
impiissimam nouitatem Christum esse praedicantis an Theodori peruersitatibus, qui 45
purum hominem Christum suis blasphemiis asseuerare detectus est; qui aput Antiochiam
splendidissimam ciuitatem in sancta ecclesia docens uerbis ipsis ita disseruit:
34 est add Schw 40 non deum Schw nondum Ν 43 satisfactione Ν

Authenticated
L V 464 =
M Villi 241b EX SERMONE THEODOR I MAMPSVESTENAE CIVITATIS EPISCOPI
Ps. 8, 5 9 Homo est, inquit, Iesus; q u i d e n i m e s t h o m o q u o d m e m o r es e i u s ?

Hebr. 2, 9apostolus autem hoc de Iesu dictum esse testatus est: nam m o d i c u m q u i d a b
angelis m i n o r a t u m uidimus Iesum. quid igitur? homo est Iesus
similis cunctis hominibus, nihil ab his differens qui eiusdem sunt naturae uel generis; 5
aut prae ceteris eminet in his quae illi gratia contulit, collata uero gratia non potest
Phil. 2, 9 immutare naturam. sed posteaquam mortem morte destruxit, d o η a u i t i l l i
dominus n o m e n ( s u p r a o m n e n o m e n ) ; qui donauit, deus est, cui donatum
Col. ι, 18 est, Christus Iesus, primitiae resurgentium; | nam et p r i m o g e n i t u s e x m o r t u i s f . ην
dictum est. ascendens igitur sedet ad dexter.am patris et est super omnia. 0 10
gratia quae cunctorum naturam supergredi tribuit, per quam is qui eiusdem est naturae
cuius ego, super cáelos euectus est et ad patris dexteram collocatus; cui etiam si dixero
»nonne mea et tua una natura est? et tu quidem in caelis, ego uero in terris; tu ad dex-
teram patris et ego in passionibus; et tu super omnem principatum et potestatem, ego
autem in cieno«, ad haec protinus audiam: »quoniam sic conplacuit pater in me. 15
Rom. 9, 20 n u m q u i d d i c i t f i g m e n t u m e i q u i s e f i n x i t : q u a r e m e s i c
f i η χ i s t i ?« nihil habeam contra quod dicam; uerumtamen fratres mei, filii matris
meae, dicuntmihi: »non separaris hominem et deum, sed unum eundumque profitere«,
at ego hominem dicens similem hominibus assero; deum si dixero, similem deo dicam.
quomodo enim potest homo et deus unum esse ? numquid hominis et dei una natura 20
est, domini et serui, factoris et ñgmenti? homo homini consubstantialis est, <deus
autem deo consubstantialis est); quomodo igitur homo et deus unus per unitatem
poterit approbari, qui saluum facit et qui saluus efficitur, qui ante saecula est et qui
ex Maria nuper exortus est ? idcirco confratres mei male doleo quod haec a ( m e )
male loquenda in ecclesiis exigunt, quae qui sana sapiunt, approbare non possunt. 25
10 Haec cum Theodorus aput Antiochiam in sancta ecclesia diceret purumque hominem
Christum saluum factum gratia et uoluntate dei patris assereret nec solum naturas atque
substantias diuideret, sed etiam in personas et subsistentias unum dominum partiretur
dicendo: »quomodo deus et homo per unitatem unus poterit approbari? nonne duo
sunt qui saluum fecit et qui saluus factus est, qui ante saecula est et qui ex Maria nuper so
exortus est, dominus et seruus, factor et figmentum?«, tanta perturbatio in ipsa Anti-
ochensium sancta ecclesia facta est, ut non solum orthodoxum clerum et populum
sanctae illius ecclesiae commoueret, sed et ipsum Nestorium nimis offenderei, qui prius-
quam Constantinopoli ordinaretur episcopus, ibidem morabatur, eundemque Theodorum
grauiter tunc ipse notaret. uerum qui eo tempore hunc culpauit haereticum, in 35
tantum postmodum eius extulit prauitatem, ut et ipse aput Constantinopolim in sancta
ecclesia ita praedicaret et diceret;
L o o f s , Nestori- EX SERMONE NESTORII QV0NDAM CONSTANTINOPOLITANI EPISCOPI

ana frg. 180.
28a 11 »Noli gloriari, carissime; Maria ñamque deum non genuit, sed hominem, deitatis
LUI 519e = 12 scilicet instrumentum,« et iterum »transisse deum per uirginem quae Christum ge- «>
m i h i 1197c nuit, e sanctis scripturis edoctus sum; natum autem deum ex illa nusquam didici.«
4 quid igitur Schw qui dicitur Ν 6 potes Ν 8 supra-nomen suppl Schw n his Ν
14 super Amelli semper Ν 21/22 deus — est suppl Schw ex Actis conc. V 23 saluis Ν 23/24 quia
ex Ν 24 me add Schw 28 patiretur Ν 34 constantinopolim Ν 41 e Schw et Ν

Authenticated
DE HIS QVI VNVM E X TRINIVATE IESVM CHRISTVM DVBITANT CONFITERI
71
ITEM EIVSDEM NESTORII

u
77 13 I Filium namque dei genuit uirgo quae Christum protulit; sed quia filius dei duplex l ih 519c =
est in naturis, non quidem deitatem genuit, sed humanitatem, quae est filius propter M m i M 97 b
coniunctum filium.
Coniunctum igitur filium filio professus duos asserit filios; qui simili blasphemiae s
spiritu deprauatus iterum dicit:
EIVSDEM NESTORII
14 Propterea deus uerbum Christus appellatur, quod habet ad Christum coniunctio- L III 523d =
nem continuam. M i m I20ld
Filium ergo filio coniungens et Christum dicens ad Christum coniunctionem habere 10

continuam, profecto et duos filios et duos Christos sine aliqua ambiguitate praedicasse
15 reuictus est. sed hic talis tantusque sacrilegus postmodum deprehensus tunc tamen
in Antiochena ecclesia ministrans adeo in blasphemiis audaciorem se Theodorum repperit,
ut eum fiducialiter argueret tamquam magistrum exterae doctrinas nec recte praedicantem
uerbum ueritatis, sicut epistola quoque Iohannis Antiocheni episcopi Nestorio directa 15
testatur, in qua commonet eum dei genetricem sanctam uirginem confiteri, ipsis uerbis
ita significane:
E X EPISTOLA IOHANNIS ANTIOCHENI EPISCOPI NESTORIO DESTINATA
10 Memor, inquit, es, ut arbitror, cum Theodorus episcopus in sermone suo diceret L III 391 =
aliqua quae non recta crederentur, primum a te fiducialiter per id tempus, dein a cunctis 20 M 1 1 1 1 1 0 6 4
auditoribus probe tum esse correptum, et quemadmodum sentiens ille laesionem, quam
tunc paruum murmur effecerat, et perpendens quod perturbatio tanta diuisionem faceret
uel contradictionem potius excitaret, amantibus hominibus accepta occasione in rebus
talibus hue illucque dispergi, malumque contradictionis augeret paruam scintillam
scandali, quae putabatur, exortam, sicut et nunc a uobis factum est, non post multos 25
dies uir egregius exsurgens ad utilitatem ecclesiae deposito pudore correxit emendatus-
que motam circa se criminationem protinus aboleuit. et hoc scientes cuncti quod
subito quidem id quod ab eo tunc dictum fuerat, esset expromptum, idcirco receperunt
eum salubriter immutatum.
17 E t haec quidem epistola Iohannis Antiocheni episcopi Nestorio directa testatur; 30

qualiter autem per singula capitula quae et in libellis aduersus eundem Theodorum
oblatis annexa sunt, in duas personas duosque filios unum dominum nostrum Iesum
Christum unigenitum et primogenitum idem Theodorus diuidat, certa quaedam ad
refellendam prauitatem mentis eius apponantur, in quibus his ipsis uerbis ita disseruit :
THEODOR I MAMPSVESTENI EPISCOPI 35
18 »Nam et quod dictum est: h i c e s t f i l i u s m e u s d i l e c t u s i n q u o Mt. 3, 17

m i h i c o n p l a c u i , hoc existimare dictum de uerbo aperta dementia est.« M villi 218*
f. 78·· et iterum post | aliquanta: »nec enim,« inquit, »tamquam ad filium dei qui ante L V 448e =
1» omnem creaturam extaret cunctaque condiderit, accessit ille centurio in euangelio.« m v i m 220«!
6 sps Ν 21 probe tum Schw probetur Ν correptum Schw correptus Ν 22 effice-
rat Ν 25 exortam Schw exorta Ν 27 mota Ν cuncti Schw ex Graeco uincti Ν
34 apponantur Schw apponat Ν deseruit Ν

Authenticated
L ν 447a = 20 Item in aliis idem Theodorus ait: Iesus a N a z a r e t , quem u n x i t d e u s s p i r i t u

M ^ j 1 1 ^ 1 8 ^ sa ne t o e t u i r t u t e , hanc adeptus unctionem inmaculatus efïectus est; quiperspiri-
lum,- inquit, sanctum semet ipsum inmaculatum deo optulit coniunctionemque diuinse
naturae promeruit. nec enim coniunctionem illam susciperet, non ante inmaculatus
efïectus, ut ita per eius claresceret unitatem. 5
21 Igitur propter haec eadem aliaque simillima Theodori capitula, quae in duos filios
duosque Christos unum unigenitum et primogenitum diuidunt, conpulsus est sanctae
memoriae Proclus tarn Armeniis scribens quam in sermone de fide unum ex trinitate
eum qui incarnatus et homo factus crucifixus et sepultus est, deum uerbum dominum
nostrum Iesum Christum praedicare, non sicut Theodorus, qui dicit apertam esse demen- io
Mt. 3, 17 t i a m de dei uerbo existimare d i c t u m hic est filius meus dilectus, in
quo mihi conplacui. qui a u t e m a p e r t a m dementiam hoc esse dicit, aperte
u n u m unigenitum et p r i m o g e n i t u m in duos filios diuidit, a l t e r u m dicens esse d e u m
u e r b u m u n u m e x trinitate et a l t e r u m filium e x t r a trinitatem q u a r t u m sibi i n t r o d u c t u m ,
qui per g r a t i a m audire promeruit : h i c est filius meus d i l e c t u s , in q u o 15
22 m i h i c o n p l a c u i . et iterum »non«, inquit, »tamquam ad dei filium, qui ante
omnem creaturam extaret et cuncta condiderit, accessit ille centurio«, sed tamquam
ad alterum filium secundum eius blasphemiam, qui recens deus existeret. nam si
non ita saperet, non diceret »nec enim coniunctionem diuinam susciperet Christus,
23 nisi ante inmaculatus fuisset efïectus, ita ut per eius claresceret unitatem.« propter has 20
igitur, ut saepe dictum est, Theodori blasphemias sanctus Proclus unum ex trinitate deum,
qui incarnatus [est] et homo factus crucifixus et passus est atque a mortuis resurrexit, do-
minum nostrum Iesum Christum confidenter adstruxit,-non alterum passibilem et alterum
inpassibilem praedicans, sed unum eundemque dicens esse qui et passus est et inpassibilis
mansit, impassibilis quidem ut deus, ut homo uero passibilis, ipsis uerbis ita pronuntians : 25
SANCTI PROCLI E X EPISTOLA PRIMA AD ARMENIOS DESTINATA
Proci, ad Ai- 24 Quid igitur nos dicimus ? quia secundum rationem diuinitatis sancta trinitas
uèrsione'Dio- e t u n i u s e s t essentiae et impassibilis perseuerat. nec enim dicentes filium passum,
nysii Exigui ratione diuinitatis eum pati potuisse sentimus, diuina si quidem natura nullam prorsus
^ recipit passionem; sed confitentes deum uerbum unum ex trinitate incarnatum, tri- 30
buimus intellegendi materiam his qui fideliter sciscitantur cur incarnari dignatus est.
I E I V S D E M SANCTI PROCLI E X EPISTOLA SECVNDA AD ARMENIOS DESTINATA f. 78"
25 Salutis etenim uias nobis patefaciens deus scripturae diuinae tribuit instrumentum,
docens nos unitatem credere trinitatis unius essentiae, nullam difïerentiam substantiae
propter personas insinuans, sed potius incommutabilitatem naturae ex nominum coniunc- 35
Mt. 28, 19 tione demonstrans. patrem namque dixit et filium et spiritum sanctum, ita ut id
quod summae illius naturae singulare est et indiuiduum, nullatenus separet enumeratio
personarum. eadem quoque diuina scriptura nos instruit unum ex trinitate iuxta
personae <proprietatem>, id est deum uerbum factum hominem, humanam naturam
miserando atque parcendo, spontanea uirtute, non ministratoria necessitate in hoc *o
esse conpulsum.
9/10 factus — Christum Schw factus est dm uerbum — xpm crucifixus et sepultus est Ν 14 trinitate Ν
i6 conplacuit Ν 22 est del. Schw 27 nos Ν ad ista nos Δ quia Ν quoniam Δ
27· 29 diuinitatis Ν deitatis Δ 29 pati potuisse Ν passum fuisse \uel passum potuisse uel passum pati
uaria lectio] Δ 39 proprietatem add Amelli

Authenticated
D E HIS Q V I V N V M E X T R I N I T A T E I E S V M C H R I S T V M D V B I T A N T CONFITERI
73
ITEM EIVSDEM E X LIBRO TERTIO DE FIDE
20 Sed iterum forsitan interrogabis me, nouum illud atque ineptum uaniloquium
proferens quia qui Christum dei asserit crucifixum, et patrem et spiritum sanctum
crucifixum pariter confitetur, quippe cum trinitatis una natura sit. ego uero respon-
dens contra tibi obicio: utrum unus est e x trinitate qui crucifixus est, aut alter extra a
trinitatem est? et si quidem unus e x trinitate est, soluta contendo est; si uero
alter est, praeter trinitatem quartus est dominus gloriae et extra glorificationem illam
quam Seraphim exhibent, existere conprobatur. illa namque animalia trinitatem íes. 6, 2. 3
glorificant et unitatem fatentur; hoc enim ueracissima ille u o x edocet. quomodo
etiam quartus iste quos non formauit, saluos facere potuit, uel quomodo chirografum 10
peccatorum disrupit in cruce, qui potestatem non habet peccata remittere?
ITEM EIVSDEM SANCTI PROCLI EX SERMONE DE FIDE
27 Recte, inquit, fidei neruos adtende et inuerecundiam dilue. quid enim nos
sapimus atque sentimus? quia in ipsa diuina natura qua coniunctus et unitus est filius
patri sanctoque spiritui, non dicimus eum passum fuisse, sed carne quam pro nobis is
adsumpsit e x nobis. unus igitur e x trinitate crucifixus est carne qua factus est, nec
tamen deitate qua unitus est patri et spiritui sancto, perpessus est, ne et illos crucifixos
pariter asseramus. si enim diceremus cum deitate crucifixum, consequcnter passionem
trinitati adscribere uideremur. porro dicentes quia carne sua ucrbum passiones susti-
nuit, fatemur quod unus e x trinitate <est> qui crucifixus est, et inpassibilis natura trini- 20
tatis existit. nam si non incarnatus passus esset, haberet ueri similitudinem eorum
propositio captiosa; si a u t e m incarnatus passus est, manifestum est quod incarnatio
causa passionis existât. hoc ergo quod incarnatum est, crucifixum est, pater autem
f· 79r et spiritus sanctus non sunt incarnati; | nec pater igitur nec spiritus sanctus crucifixi
sunt, sed unus e x trinitate incarnatus est filius, deitatem quidem quae communicat 25
patri et spiritui sancto, impassibilem seruans, carne uero quam solus ipse suscepit,
passiones solus excipiens.
28 E t haec quidem beatissimus Proclus tam in utrisque epistolis ad Armenios destinatis

quam in his quae de ratione fidei conscripsit, exposuit; beatissimus autem Leo anti-
quissimae Romae urbis quondam archiepiscopus in epistola ad Iulianum episcopum Co, 30
quae etiam in sancta Calchedonensi recepta est synodo, sic ipsis uerbis asseruit:
B E A T I S S I M I PAPAE LEONIS E X EPISTOLA AD IVLIANVM EPISCOPVM
29 Quod, inquit, deitatis est, caro non minuit, et quod carnis est, deitas non peremit. Leo ep. 35,
idem namque est et sempiternus e x pâtre et temporalis e x matre, in sua quidem uirtute 2 p" 8 7 9
inuiolabilis, in nostra uero infirmitate passibilis; in deitate trinitatis cum pâtre et cum ss
2—il idem excerptum ex alia uersione habet Johannes Maxeniius 16. 77 [ = M~\ et tomo ad Armenios ad-
scribil
13—28 et haec ex alia uersione adjert Iohannes Maxentius 18. ig, quasi in tomo ad Armenios extent
Ij—18 quid enim — asseramus] adjert Iohannes papa II [= /] in epistula [12] post excerptum ex epistula
de fide [cf. supra p. 66, 1 6 ] sub inscriptione: Item eiusdem
10 c y r o g r a f u m Ν 15 passum Ν deitate passum I 16 nec Ν non I 20 est add

Schw ex M 21 nam Ν et iterum: nam M ita ut npuum inlroducatur excerptum 26 cameni Ν
28 utriusque Ν 30/i Co, quae Schw quoq. Ν 32 BEATISSIMAE, A erasa Ν 33 et Ν om.
Leo 34 namque est Ν enim Leo 34/35 quidem et uero om. Leo 35 cum 5 om. Leo
Acta conciliorum oecumenicorum. IIII, 2. IO

Authenticated
74 EXEMPLA
spiritu sancto unius eiusdemque [susceptione nominis] naturae, in susceptione autem

hoxninis non unius substantias, sed unius eiusdemque personae.
30 Nonnulli quidem differre putant inter se illa quae <a> beatissimo papa Leone
dicta sunt, et quae superius a sancto Proclo prolata noscuntur, quod beatissimus quidem
Proclus unum ex trinitate dominum nostrum Iesum Christum esse docuit, beatissimus ε
autem Leo non ex trinitate, sed in trinitatis deitate cum patre et cum spiritu sancto
31 adorandum esse praedicauit. ego uero aliis quidem uerbis, sed unum idemque ab
utrisque dictum esse non dubito, si quidem beatissimus Proclus incarnatum et hominem
factum, crucifixum quoque pro nobis sub Pontio Pilato deum uerbum unum ex trinitate
esse docuit propter eos qui dicunt alterum esse deum uerbum et alterum Christum, io
qui etiam quaternitatem pro trinitate supponunt, beatissimus autem Leo ipsum in-
carnatum deum uerbum posteaquam incarnatum est, in trinitatis deitate cum animata
carne anima rationali adorandum esse praedicauit, ita ut nullae personae uel subsistentiae
32 propter incarnationem filii facta probetur adiectio. itaque per dissimilia uerba
unam eandemque rectae fidei confessionem uterque declarauit. nam sicut beatissimi is
euangelistae Mathaeus et Lucas non sibi probantur aduersi, cum Mathaeus de superiori-
bus ad inferiora, dico autem ab Abraham usque ad Ioseph generationem Christi proférât,
Lucas autem ab inferioribus ad superiora, id est ab Ioseph usque ad Adam deumque
conscendat, sic etiam et beatissimi Proclus et Leo in nullo sibi extitere contrarli, sed
33 concordem utrique aduersus haereticos sententiam protulerunt. illis igitur a Theodoro 20
dictis et his a beatissimis Proclo et Leone declaratis, in arbitrio legentis sit, utrum
Theodorum sequi uelit, qui quaternitatem | pro trinitate dementer adstruxit, dum f. 79u
alterum dixit esse filium ante saecula natum ex patre deum uerbum et alterum qui ex
Maria processit, hominem Christum Iesum, an beatissimos Proclum atque Leonem
cunctosque sanctissimos patres, qui unum ex trinitate esse docuerunt unigenitum et 25
primogenitum deum uerbum dominum nostrum Iesum Christum et unius filii tam
34 passiones quam miracula esse dixerunt. sit uero potissimum nobis duobus his dogma-
tibus uelut duobus callibus propositis praeruptam quidem atque mortiferam blasphemiae
ι Cor. ι, 10 uiam fugere, salutiferum uero rectae confessionis iter eligere, ut i d i p s u m dicamus
Ephes. 4, 4 o m η e s e t n o n s i n t i n nobis s c h i s m a t a , simus a u t e m p e r f e c t i e o
i n e o d e m s e n s u e t i n e a d e m s e n t e n t i a , s i c u t et u o c a t i sumus
i n u n a s p e u o c a t i o n i s nostras, gratia et misericordia magni dei et saluatoris
nostri Iesu Christi, cui est gloria et imperium cum patre et spiritu sancto in saecula
saeculorum. amen. EXPLICIT SANCTI INNOCENTI EPISCOPI
/
INCIPIVNT EXEMPLA SANCTORVM PATRVM QVOD VNVM QVEMLIBET <LICET> 35

E X BEATA TRINITATE DICERE
1 Cum ratio postulauerit, ob distinctionem personarum minime dubitare debeamus

et quod Christus uerbum, uirtus et sapientia patris, sicut ante, sic et post incarnationem
unus ex trinitate sit, quia incarnatio illa quam pro generis humani redemptione suscepit,
sicut nihil ei contulit, ita quoque nihil ademit, quominus idem ipse qui utriusque naturae 40
una persona est, non unus beatae trinitatis esse credatur.
ι susceptione nominis om. Leo 2 unus eiusdemque Ν 3 a add Amelli 15 eademque Ν
35 iNCipiVNT ExEMPLA Schw INCIPIT exemplar Ν l i c e t add Schw cf. Dionysium Exiguum in
uersionis tomi Procliani praefatione et quia nunc aliqui ob iniectum scrupulum de uera fide trepidant et unum
quemlibet ex beata trinitate pronuntiare diffugiunt, ne scilicet diuisionem trinitati uideantur inferre
39 quam Schw quem Ν

Authenticated
S A N C T O R V M PATRVM 75
S A N CTI A V G V S T I N I E P I S C O P I D E L I B R O V N D E C I M O E X P O S I T I O N I S G E N E S I S A D L I T T E R A M I i , 39
2 E t d i x i t d e u s : E c c e A d a m f a c t u s e s t t a m q u a m u n u s Gen. 3,22
e x n o b i s in c o g n o s c e n d o b o n u m et m a l u m . quoniam hoc, per
quodlibet et quomodolibet dictum sit, deus tamen dixit, non aliter intellegendum
est quod ait u n u s e x n o b i s , nisi propter trinitatem numerus pluralis accipiatur, 5
sicut dictum erat f a c i a m u s h o m i n e m , sicut etiam dominus de se et patre Gen. ι, 26
ait: u e n i e m u s a d e u m e t m a n s i o n e m a p u t e u m f a c i e m u s . ioann. 1 4 , 2 3
EIVSDEM SAN CTI A V G V S T I N I E X L I B R O S E C V N D O D E TRINITATE
3 Vtrum indiscrete deus apparuerit patribus nostris, antequam Christus ueniret in 2, 16 p. 781«*
carne, an aliqua ex trinitate persona, an singillatim quasi per uices. « [¡^ ^ Γ ί ό ]
ITEM E X EODEM LIBRO 2 > ' 9 P· 7 8 3 e

[ = Maxent. 1. c.]
i Ñeque hic ergo euidenter apparet utrum aliqua ex trinitate persona an deus ipse
trinitas, de quo uno deo dictum est: d o m i n u m d e u m t u u m a d o r a b i s Mt. 4, io
e t i l l i s o l i s e r u i e s , uisus fuerit Abrahae.
ITEM E X EODEM LIBRO SECVNDO 15
5 Vtrum deus trinitas an pater an filius an spiritus sanctus proprie loquebatur. 2 . p. 7870
uerumtamen siquid hinc sine adfirmandi temeritate modeste atque cunctanter coniectare
conceditur, si unus ex trinitate potest intellegi, cur non spiritum sanctum potius intelle-
gimus ?
ITEM E X EODEM LIBRO I I 20
f. 8 0 ' β I Deum quidem non per substantiam suam quae inuisibilis et incommutabilis 2 > 2 6 p· 7 g 7 f
manet, sed per illam speciem creaturae illic apparuisse cognoscimus; sed aliquam ex
trinitate personam signo quodam proprio, quantum ad mei sensus capacitatem pertinet,
non uidemus.
EIVSDEM E X LIBRO TERTIO DE TRINITATE 25
7 Iam enim quaesitum atque tractatum est in illis antiquis corporalibus formis et 3» 3 p- 794e
uisis non tantummodo <patrem nec tantummodo) filium nec tantummodo spiritum
sanctum apparuisse, sed aut indifferenter dominum deum, qui trinitas ipsa intellegitur,
aut quamlibet ex trinitate personam quam lectionis textus indiciis circumstantibus
significarci. 30
EIVSDEM E X LIBRO QVARTO D E TRINITATE
8 Vt quoniam quattuor considerantur in omni sacrificio, cui offeratur, a quo offeratur, 4. '9 p- 823b
quid offeratur, pro quibus offeratur, idem ipse unus uerusque mediator per sacrificium
pacis reconcilians nos deo unum cum ilio maneret cui offerebat, unum in se faceret
pro quibus offerebat, unus ipse esset qui offerebat et quod offerebat. 35
ι u t era Ν 8 SECVDO Ν 13 trinitas Augustinus et M axent ¿us trinitatis Ν i 8 una

ex trinitate persona Augustinus sps ses Ν 27 patrem — tantummodo Augustinus om. Ν
32 a quo offeratur bis scripsit Ν 34 deo Augustinus ds Ν

Authenticated
;6 EXEMPLA
ITEM E X EODEM LIBRO
4, 30 p. S3of 9 Nullum enim horum trium nominum est quod non et memoria et intellectus et
uoluntas mea simul operata sint; ita trinitas simul operata est et uocem patris et carnem
filii et columbam spiritus sancti, cum ad personas singulas haec singula referebantur.
6, IO p. S5oa E I V S D E M E X LIBRO SEXTO DE T R I N I T A T E 5
ι Cor. i i , 3 10 C a p u t a u t e m C h r i s t i deus. sed rursus <si> deus non nisi omnia

simul tria, quomodo deus caput Christi, id est caput Christi trinitas, cum in trinitatc
sit Christus, ut sit trinitas?
E I V S D E M E X LIBRO SEPTIMO DE T R I N I T A T E
7, 11 p. 86i<i 11 Non enim aliud est deo esse, aliud personam esse, sed omnino idem, nam ti io
esse ad se dicitur, persona uero relatiue, ut sic dicamus tres personas patrem et filium
et spiritum sanctum, quemammodum dicuntur aliqui tres amici aut tres propinqui aul
tres uicini, quod sint ad inuicem, non quod unusquisque eorum sit ad se ipsum, qua-
propter quilibet ex eis amicus est duorum amicorum aut propinquus aut uicinus, quia
haec nomina relatiuam significationem habent. 15
E I V S D E M E X LIBRO OCTAVO DE T R I N I T A T E
8, ι p. 865b 12 Ideoque dici tres personas uel tres subsistentias, non ut aliqua intellegatur diuer-
sitas essentiae, sed ut uel uno aliquo uocabulo responden possit, cum dicitur quid tres
uel quid tria, tantamque esse aequalitatem in ea trinitate, ut non solum pater non sit
maior quam filius, quod attinet ad diuinitatem, sed nec pater et filius simul maius ali- 20
quid sint quam spiritus sanctus, aut singula quaeque persona quaelibet trium minus
aliquid sit quam ipsa trinitas.
E I V S D E M E X LIBRO DVODECIMO DE T R I N I T A T E
12, 9 p. 917e 13 Aut si et una persona hominis ex tribus potest dici imago dei, sicut ipsa | summa f. 8ou
trinitas et unaquaeque persona deus est, cur et mulier non est imago dei? 26
14, 24 p. 964c E I V S D E M E X LIBRO QV ARTO D E C I MO DE T R I N I T A T E
ι Ioli. 3, 2 14 Quamquam possit hoc a Iohanne apostolo etiam de immortalitate corporis dictum
uideri. et in hac quippe similes erimus deo, sed tantummodo filio, quia solus in
trinitate corpus accepit, in quo mortuus resurrexit atque id ad superna perduxit.
E I V S D E M E X LIBRO QVINTODECIMO DE T R I N I T A T E 30
15 » 5 p. 968« 15 Etiam in hoc libro apparuit trinitatis œqualitas nec quasi aliquid duplum esse
3 ita Augustinus in Ν 4 singula haec Aug. referebatur Ν referantur Augustinus
6 si Augustinus om. Ν η caput Christi deus Aug. 1 1 ut Ν om. Augustin edd. 13 ad se
Augustinus adesse Ν 14 amicorum Ν ceterorum Aug. quia Augustinus qui Ν i7 dici
Augustinus dicit Ν subsistentias Ν substantias Augustinus 18 possit Augustinus posset Ν
24/25 ipsa — et ΛΓ in ipsa summa trinitate Augustinus edd. 29 peruexit Augustinus 30 Q V A R -
TODECIMO Ν 3 I aequalitas Ν aequalitas et non deus triplex sed trinitas Augustinus

Authenticated
SANCTORVM PATRVM 77
patrem et filium ad simplum spiritum sanctum, ubi nec tria plus aliquid sunt quam
horum unum.
EIVSDEM E X EODEM LIBRO
16 Ratione etiam reddita intellegentibus clarum est in substantia ueritatis non 15,5 p. 969b
solum patrem filio non esse maiorem, sed nec ambos simul aliquid esse maius quam β
solum spiritum sanctum, aut quoslibet duos in eadem trinitate maius esse aliquid
quam unum, aut omnes simul tres maius aliquid esse quam singulos.
17 Sciunt ergo inuicem pater et filius, sed ille gignendo, iste nascendo, et omnia quae ·5. 23 ρ 984'
sunt in eorum scientia, in eorum essentia, unusquisque eorum simul uidet, non parti- 10
culatim aut singillatim.
IS Nunc de spiritu sancto quantum deo donante uidere conceditur, disserendum I5.27p-987b
est. qui spiritus sanctus secundum scripturus sanctas nec patris est solius nec filii
solius, sed amborum, et ideo communem, quia inuicem se diligunt pater et filius, nobis 15
insinuât caritatem.
19 Sed uoluntas dei si et proprie dicenda est aliqua in trinitate persona, magis hoc '5,38 p. 994°
nomen spiritui sancto competit sicut caritas.
20
EIVSDEM S A N C T I A V G V S T I N I E X L I B R O E N C H I R I D I O N AD L A V R E N T I V M D E S T I N A T O
20 Sed cum illam creaturam quam uirgo concepit et peperit, quamuis ad solam 38 p. 2 i i r [ =
personam filii pertinentem tota trinitas fecerit (neque enim separabilia sunt opera M fl" nt I ' 5 j lb '
trinitatis), cur in ea facienda solus spiritus sanctus nominatus est? an et quando
unus trium in aliquo opere nominatur, uniuersa operari trinitas intellegitur ? ita uero
25
est et exemplis doceri potest.
EIVSDEM E X LIBRO DE PERSEVERANTIA VEL P R A E D E S T I N A T I O N E SECVNDO
21 Fidelis, inquam, qui in Christo ueram naturam credit et confitetur humanam, id 67 p. Ss7f
est nostram, quamuis singulariter suscipiente deo uerbo in unicum dei filium sublima-
tam, ita ut qui suscepit et quod suscepit, una esset in trinitate persona. neque
enim homine adsumpto quaternitas facta est [nomine adsumpto], sed trinitas mansit, 30
adsumptione illa ineffabiliter faciente personae unius in deo et homine ueritatem.
4—7 adfert Johannes papa II in epistola [S]
2 unum horum Augustinus 5 esse maius Ν loh maius esse Augustinus 9 iste Aug. ille Ν
i o scicntia Ν scientia, in eorum sapientia Augustinus 14 solius est Augustinus 15 qua Augustinus
16 insinuât Augustinus insinuant Ν 18 si et Augustinus ê si Ν 22 earn fadendam Ν
24 uinuersa operari trinitas intellegitur Augustinus uniuersa opera trinitas intellegitur Ν uniuersa opera intel-
legitur trinitatis Maxentius 28 filium dei Aug. 30 nomine adsumpto Ν ont. Aug.

Authenticated
EXEMPLA
78
E I V S D E M E X LIBRO DECIMO DE CIVITATE DEI
10, 24 22 I Nos itaque ita non dicimus duo uel tria principia, cum de deo loquimur, sicut f. 8i'
nec duos déos uel tres nobis licitum est dicere, quamuis, de unoquoque loquentes, uel
de patre uel de filio uel de spiritu sancto, etiam singulum quemque deum esse fateamur,
nec dicamus tamen quod haeretici Sabelliani, eundem esse patrem qui est filius, et 5
eundem esse filium qui est pater, et eundem spiritum sanctum qui est et pater et filius,
sed patrem esse filii patrem et filium patris filium et patris et filii spiritum sanctum
nec patrem esse nec filium.
E I V S D E M E X LIBRO X I DE CIVITATE D E I
11, 10 23 Et haec trinitas unus est deus nec ideo non simplex, quia trinitas. neque enim 10
propter hoc naturam istam boni simplicem dicimus, quia pater in ea solus aut solus
filius aut solus spiritus sanctus, aut uero sola est ista nominis trinitas sine subsistentia
personarum, sicut Sabelliani haeretici putauerunt, sed ideo simplex dicitur, quia quod
habet, hoc est.
ITEM E I V S D E M E X EODEM LIBRO X I DE CIVITATE D E I 15
11,24 2Ί Credimus et tenemus et fideliter prœdicamus quod pater genuerit uerbum, hoc
est sapientiam, per quam facta sunt omnia, unigenitum filium, unus unum, aeternus
coaeternum, summe bonus aequaliter bonum, et quod spiritus sanctus simul et patris
et filii sit spiritus, et ipse consubstantialis et coaeternus ambobus, atque hoc totum et
trinitas sit propter proprietatem personarum et unus deus propter inseparabilem diui- 20
nitatem, sicut unus omnipotens propter inseparabilem omnipotentiam, ita tamen ut
etiam cum de singulis quaeritur, unusquisque eorum et deus et omnipotens esse respon-
deatur, cum uero de omnibus simul, non tres dei uel tres omnipotentes, sed unus deus
omnipotens. tanta ibi est in tribus inseparabilis unitas, quae sic se uoluit prasdicari.
utrum autem boni patris et boni filii spiritus sanctus, quia communis ambobus est, 25
recte bonitas dici possit amborum, non audeo temerariam praecipitare sententiam.
uerumtamen amborum eum dicere sanctitatem facilius ausus fuero, non amborum
quasi qualitatem, sed ipsum quoque substantiam et tertiam in trinitate personam,
ad hoc enim me probabilius ducit quod cum sit et pater spiritus et filius spiritus et
pater sanctus et filius sanctus, proprie tamen ipse uocatur spiritus sanctus tamquam 30
sanctitas substantialis et consubstantialis amborum.
ITEM E I V S D E M E X EODEM LIBRO X I DE CIVITATE D E I
li, 29 25 Illi quippe angeli sancti non per uerba sonantia deum discunt, sed per ipsam
praesentiam immutabilis ueritatis, hoc est uerbum eius unigenitum, et ipsum uerbum
et patrem et eorum spiritum sanctum, eamque esse inseparabilem trinitatem singulasque 35
in ea personas esse substantiam et tamen omnes non tres deos esse, sed unum deum
ita nouerunt, ut eis magis ista quam nos ipsi nobis cogniti simus.
16—23 credimus — respondeatur adfert Johannes papa II in epistula [6]
16—20/21 credimus — diuinitatem Dionysius Exiguus [ = Δ ] in uersionis tomi Procliani praefatione
5 est et filius Augustinus 5/6 et — pater 1 om. Augustini edd. I l simplice Ν 13 quia
Ν quoniam Aug. 17 quam Ν Aug. loh. quem Δ 17/18 coaeternus coaeternum Δ I9 quo
aeternus Ν 19/20 totum trinitas Δ loh 25 sei Ν 28 substantia Ν tertia Ν 37 si-
mus Augustinus sumus Ν

Authenticated
SANCTORVM PATRVM
79
E X LIBRO II SANCTI A V G V S T I N I CONTRA M A X I M I N U M ARRIANORVM EPISCOPVM
26 Porro a u t e m Christus una persona est geminae substantia, quia et deus et homo 2, 10, 2 p. 698a
f. 81« est, I nec tamen deus pars huius personae dici potest: alioquin Alius dei deus, antequam
susciperet f o r m a m serui, non erat totus et creuit, cum homo diuinitati eius accessit,
quod si in una persona absurdissime dicitur, quia pars rei ullius esse non potest deus, 5
quanto magis pars trinitatis esse non potest quicunque unus in tribus.
ITEM I B I POST P A V L V L V M
27 In trinitate igitur quaî deus est, et pater deus est et filius deus est et spiritus p. 698f
sanctus deus est, et simul hi tres unus deus. nec huius trinitatis tertia pars est unus
nec maior pars duo quam unus est ibi nec maius aliquid sunt omnes quam singuli, quia 10
spiritalis haec, non corporalis est magnitudo. qui potest capere, c a p i a t ; Mt. 19, 12
qui autem non potest, credat et oret ut quod credit, intellegat.
ITEM E I V S D E M E X EODEM LIBRO 2, 23,3 p. 7291!
28 E c c e dixit apostolus: unus deus pater e'x quo omnia et η o s i Cor. 8, 6

in i p s o , et unus dominus Iesus Christus per quem o m n i a 15
et nos per ipsum. omnino duas personas, unam patris, alteram fìlli sine
ulla confusione et sine ullo errore distinxit. neque enim duo sunt dei patres, sed
unus deus pater, sed nec duo sunt domini Iesu Christi, sed unus dominus Iesus Christus,
in illa quippe trinitate quae deus est, unus est pater, non duo uel tres, et unus filius,
non duo uel tres, et unus amborum spiritus, non duo uel tres, et ipse unus pater utiquc 20
deus est et ipse unus filius etiam uobis fatentibus deus est et ipse amborum spiritus
etiam uobis negantibus deus est.
SANCTI A M B R O S I I EPISCOPI MEDIO LANENS IS E X SERMONE NATAL IS DOMINI

INTER CETERA
29 Videte miraculum matris dominicas: uirgo concepit, uirgo peperit; uirgo grauida, 20 cf.Maxìm.Taur.
uirgo post partum, sicut in Hiezechiel dicitur: e t p o r t a erat clausa et n o n 5
44
P'
28
est aperta, quia dominus transiuit per eam. gloriosa uirginitas

et praeclara fecunditas; dominus mundi nascitur et nullus est gemitus parientis; ua-
cuatur uterus, infans excipitur nec tamen uirginitas uiolatur. fas erat ut deo
nascente merito crescerei castitas, ne per eius egressum uiolarentur integra, qui 30
uenerat sanare corrupta.
ITEM E I V S D E M DE EXPOSITIONE EVANGELII SECVNDVM LVCAM
30 E a potissimum electa est ut deum pareret, quae erat desponsata uiro. 2, 1
N a t u m certe e x uirgine deum praedicat, matrem Mariam dei nominat.
ITEM E X EODEM OPERE 35
31 Non, inquit, dissimiles in dissimilibus uidentur, sed ubi unitas operationis est i, 7
atque uirtutis, et filius in patre et pater uidetur in filio; quae e g o , inquit, o p e r a f a c i o , loh. 5, 19
3 pote ë Ν 4 diuinitatis Ν 5 illius Ν 8 — i o et pater deus — unus est ad/eri Iohannes papa
II in epistola [7] 10 tibi Ν i l haec Νom. Aug. edd. 18 sed nec Ν nec Augustinus 36 dissimilis Ν

Authenticated
8o EXEMPLA
et ill e f a c i t . in operibus Iesus uidetur, in operibus filii et pater cernitur. uidit

ioh. 2, 9 Ics im qui Galilaeum illud mysterium uidit, quod nemo posset nisi mundi dominus elementa
loh. 9, 6 conuertere. uideo Iesum, quando lego quia caeco linuit oculos | luto et reddidit uisum; f. 8*r
cf. Gen. 2,7 ipsum enim recognosco, qui de luto finxit hominem et ei uiuendi spiritum, uidendi lumen
Me. 2, 5sq. infudit. uideo Iesum, quando peccata condonai; nemo enim potest peccata dimitiere s
loh. 11,43.46 nisi solus deus. uideo Iesum, quando Lazarum suscitât, et non uiderunt qui uiderunt.
uideo Iesum, uideo etiam patrem, quando oculos ad caelum erigo, ad maria conuerto,
Rom. ι, 20 ad terram retorqueo; i η u i s i b i 1 i a enim e i u s p e r e a q u a e f a c t a s u n t ,
intellecta conspiciuntur.
2. «o ITEM EIVSDEM E X EODEM OPERE LIBRI SECVNDI 10
Le. 1,30,3182 E t a i t ei a n g e l u s d o m i n i : N e t i m e a s , M a r i a ; inuenisti

e n i m g r a t i a m a p u d d e u m , et e c c e c o n c i p i e s in u t e r o et p a r i -
es f i l i u m et u o c a b i s n o m e n e i u s I e s u m . hic erit magnus.
Le. ι, 15 dictum est quidem etiam de Iohanne ab angelo quia e r i t m a g n u s ; sed ille quasi
Ps· 144, 3 homo magnus, hic quasi deus magnus: m a g n u s e n i m d o m i n u s e t l a u d a - ι ε
b i l i s n i m i s et m a g n i t u d i n i s e i u s n o n e s t f i n i s .
ET POST ALIQVANTA
2, u . 12 33 Magnus ergo, inquit, Iohannes, sed huius magnitudo habet principium <, habet
Apoc. 22, 13 finem; dominus autem Iesus idem est f i n i s a t q u e p r i n c i p i u m ) , idem
p r i m u s e t n o u i s s i m u s : nihil ante primum, nihil ultra nouissimum. neque 20
te generationis humanae consuetudo in uitium trahat, ut putes non primum esse, quia
filius est; sequere scripturas, ut errare non possis.
ITEM POST ALIQVANTA
2, 12 34 Audeo dicere: »primus est filius, sed solus non est«, et bene dico et religiose dico.
quid erigitis ad impietatem, haeretici, aures? laqueos quos tetendistis, incidistis. 25
primus est filius et solus non est; primus, quia cum patre semper est; solus non est,
loh. 16, 32 quia sine patre numquam est. non ego hoc dico, sed ipse dixit: e t n o n s u m s o -
l u s , q u i a p a t e r m e c u m est. solus pater, quia unus deus; solus pater,
quia sola diuinitas patris et filii et spiritus sancti, et quod unum est, solum est. solus
pater, solus unigenitus, solus et spiritus sanctus; neque enim qui filius, et pater, aut so
qui pater, et filius, aut qui spiritus sanctus, et filius. alius <pater, alius) filius, alius
loh. 14, 16 spiritus sanctus; legimus enim: r o g a t o p a t r e m e t a l i u m paracletum
ι Cor. 8, 6 d a b i t u o b i s . solus deus, quia unus est e x q u o o m n i a , solus filius,
quia unus dominus p e r q u e m o m n i a . solum diuinitas facit; generatio et
patrem testificatur et filium, ut nusquam filius sine patre aut pater uideatur esse sine 35
filio.
2, 12, 13 ET POST PAVLVLVM
loh. 14, il 35 Vide ne ilia sit lux inaccessibilis, quam habitat pater, habitat et filius, quia pater
in filio et filius in patre. bene ergo m a g n u s : late enim funditur dei uirtus, late
18/19 habet — principium Ambrosius om. Ν 2i te Ambrosius et Ν 25 tenditis Ambrosius

26 est' om. Ambr. 31 pater alius Ambrosius om. Ν 33 di Ν et ds et pater Ambr. codd.
est Ν deus Ambr. 35 ut nusquam Ambrosius unus quam Ν

Authenticated
SANCTORVM PATRVM 8I
caelestis substantias magnitudo porrigitur. nihil praescriptum, nihil circumscriptum,

nihil emensum, nihil dimensum trinitas habet; non loco clauditur, non opinione con·
prehenditur, non aestimatione concluditur, non aetate uariatur. dedit quidem dominus
Iesus hominibus magnitudinem; i n o m η e m enim t e r r a m e x i u i t s o n u s P s . 18, 5
f. 8ì» e 0 r u m e t i n f i n e s o r b i s t e r r a e u e r b a e o r u m ; non in | fines tarnen s
mundi, non in fines caeli, non in ultra cáelos. at uero in domino Iesu o m n i a c o n - Coloss. 1,16.
17
d i t a s u n t in c œ l i s et in t e r r a , u i s i b i l i a et i n u i s i b i l i a , et
i p s e e s t a n t e o m n e s et o m n i a in i p s o c o n s t a n t . caelum aspice,
Iesus illic est; terram intuere, Iesus adest; ascende uerbo in caelum, descende uerbo
in infernum, Iesus adest. etenim si ascenderis in caelum, Iesus illic est; si deseen- 10
deris in infernum, adest. hodie cum loquor, mecum est intra hoc punctum, intra
hoc momentum; et si in Armenia nunc loquitur Christianus, Iesus adest: n e m o ι Cor. 12. 3
enim d i c i t d o m i n u m I e s u m , n i s i i n s p i r i t u s a n e t o . abyssos
opinione si penetres, illic quoque Iesum uidebis operari; scriptum est enim: n e d i χ e - Rom. 10, 6. 7
r i s in c o r d e t u o ' q u i s a s c e n d i t in c a e l u m ' , id e s t C h r i s t u m 1»
d e d u c e r e , a u t 1 q u i s d e s c e n d i t in a b y s s u m ' , h o c e s t C h r i s t u m
ex m o r t u i s deducere. ubi ergo non est qui caelestia inferna terrena com-
pleuit ? bene ergo m a g η u s , cuius uirtus mundum repleuit, qui ubique est et erit
semper, quia r e g n i e i u s n o n e r i t f i n i s . Lc. 1, 33
ITEM E I V S D E M E X EODEM LTBRO I I 20
36 Breuiter sanctus Lucas et quo modo et quo tempore et quo loci secundum carnem 2, 40
Christus natus sit, explicauit; at uero de caelesti generatione si quaeris, lege euangelium
sancti Iohannis, qui a caelestibus exorsus ad terrena descendit. illic inuenies et
quando erat et quomodo erat et quid erat, quid egerat, quid agebat et ubi erat et quo
uenerit, quomodo uenerit, quo tempore uenerit, qua causa uenerit. i n ρ r i η c i ρ i o , 25 loh. 1, 1
inquit, e r a t u e r b u m : habes quando erat ; e t u e r b u m e r a t a p u t d e u m :
habes quo modo erat; habes etiam quid erat, e t d e u s , inquit, e r a t u e r b u m ;
quid egerat, o m n i a p e r i p s u m f a c t a s u n t ; quid agebat, e r a t l u x loh. 1, 3. 9. 10
u e r a , quae i n l u m i n a t o m n e m h o m i n e m u e n i e n t e m i n h u n c
m u n d u m ; et ubi erat, i n h o c m u n d o e r a t ; quo uenerit, i n s u a p r o -30 loh. i, 10. 11
pria uenit; quomodo uenerit, u e r b u m c a r o f a c t u m e s t ; quando loh. 1, 14
uenerit, I o h a n n e s t e s t i m o n i u m p e r h i b e t d e i p s o d i c e n s : h i c loh. 1, 15
est de q u o d i x i , qui p o s t me u e n i t , a n t e me f a c t u s e s t , q u i a
p r i o r m e e r a t ; qua causa uenerit, Iohannes ipse testatur: e c c e a g n u s d e i , loh. i, 29
ecce qui tollit p e c c a t u m mundi. 35
ET POST ALIQVANTA 2, 41
87 Qui c u m d i u e s , inquit, e s s e t , p r o p t e r u o s p a u p e r f a c t u s e s t , 2 Cor. 8, 9

ut i l l i u s i n o p i a uos d i t a r e m i n i . meum ergo paupertas illa Patri-
monium est et infirmitas domini mea uirtus est. maluit sibi egere, ut omnibus
abundaret. me illi infantiae uagientis abluunt fletus; mea lacrimae illae delieta la- «η
uerunt. plus igitur, domine Iesu, iniuriis tuis debeo, quod redemptus sum, quam
operibus, quod creatus sum. non prodesset nasci, nisi redimi profuisset.
3 dedit quidem Ambrosius deditq. Ν 6 in ultra Ν ultra Ambrosius 17 et terrena

Ambrosius 16 aut] ad Ν 27 quomodo Ambrosius quando Ν j 8 ditaremihi A"
Act lì conciliorum occumenicoruuj. I l l f , 2.

Authenticated
82 ËXEMPLA
E X EODEM LIBRO CIRCA FINEM
2, 91 38 O uere diuinam in ipsa humilitate domini prospicientiam: quanto enim abiectior

humilitas, tanto diuinior prouidentia. iniuriarum suarum acerbitate deus proditur
et remediorum suorum usu qui nullis remediis indiget, deus probatur.
ITEM E X LIBRO QVARTO IPSIVS OPERIS 6
4, 27 39 I Ergo et hic diabolus quoniam fortem sensit, iactantiam praetendit, quae etiam f. 83'
Lc. 4, 12 fortes decipit. sed dominus respondit ei: n o n t e m p t a b i s d o m i n u m d e -
u m t u u m , in quo et dominum et deum Christum et patrem et filium potestatis
loh. io, 30 unius esse cognoscis iuxta quod scriptum est: e g o e t p a t e r u n u m sumus.
et ideo si u n u m obtendit diabolus, occurres ei quia scriptum est s u m u s , et distingüelo
u n u m , ne discernas potestatem, distingue u n u m , ne patrem filiumque secernas.
EIVSDEM SAN CTI AMBROSII E X LIBRO DE INCARNATANE DOMINI
35 40 Aduersus omnes haereses generalis ista est fides quia Christus dei filius et sem-
piternus ex pâtre est et natus ex uirgine, quem quasi gigantem sanctus Dauid propheta
describit, eo quod biformis geminaeque naturae unus sit consors diuinitatis et corporis, 15
Ps. 19, 6 qui t a m q u a m s p o n s u s p r o c e d e n s d e t h a l a m o s u o exultauit
ut g i g a n s ad c u r r e n d a m uiam.
et post pauca
36 41 Generatio generationi non praeiudicat nec caro diuinitati, quia nec pignus patri
nec uoluntas passioni nec passio uoluntati. idem enim patiebatur et non patiebatur, 20
moriebatur et non moriebatur, sepeliebatur et non sepeliebatur, resurgebat et non
resurgebat, quia corpus proprium suscitabat.
ITEM E X EODEM LIBRO
44. 45 42 Quod enim caro uerbi patiebatur uel manens in carne dei uerbum patiebatur
ι Petr. 4, ι carne, sicut scriptum est C h r i s t o i n c a r n e p a s s o , in se utique pro corporis 25
adsumptione referebat, ut quae nostra sunt, ipse susciperet et suis circumuestiret humana,
recte igitur secundum naturam suam et caro passa est nec ea corporis passione uerbi
natura mutata est. in ueritate enim nostra est resurrectio et ideo in ueritate Christi
passio praedicatur.
ITEM EIVSDEM E X PRIMO LIBRO DE FIDE AD GRATIANVM IMPERATOREM 30
ι, 94 48 Si mihi non credunt, credant apostolo dicenti: p o s t q u a m u e n i t p i e n i -

tudo t e m p o r i s , misit deus filium suum f a c t u m ex m u l i e r e ,
Gal. 4, 4 f a c t u m s u b l e g e . f i l i u m , inquit, s u u m , non unum de multis, non
communem, sed suum; s u u m cum dicit, generationis aeternae proprietatem signauit,
hunc postea f a c t u m e x m u l i e r e <adseruit, ut factura non diuinitati, sed 36
adsumptioni corporis adscriberetur, f a c t u m e x m u l i e r e ) per carnis sus-
ceptionem, f a c t u m s u b l e g e per obseruantiam legis. generatio autem illa
caelestis ante legem, ista post legem.
4 indigeret Ambr. 14 est ont. Ambr. Maria uirgine Ambr. 26 ferebat Ν

in se ipse Ambr. 35/36 adseruit — muliere Ambrosius om. Ν

Authenticated
SANCTORVM PATRVM
83
44 E I V S D E M E X LIBRO SECVNDO DE F I D E 2. 9 3 - 9 5
Mihi enim prodest scire .quia propter me Christus suscepit meas infirmitates, mei G a £ 3· '3
corporis subiit passiones, pro me peccatum, pro me maledictum factus, pro me atque 2 ° r 5 ' 2 1 "
in me subditus atque subiectus, pro me agnus, pro me uitis, pro me lapis, pro me seruus, ^
pro me filius ancillae, pro me diem iudicii ignorans, pro me nesciens diem aut horam. ε Mt. 24, 36
nam quomodo posset diem <nescire qui dies fecit et tempora? quomodo posset diem)
ignorare iudicii, qui et horam iudicii futuri expressit et causam? factus ergo maledictum
non secundum diuinitatem, sed secundum carnem; scriptum est enim: m a l e d i c t u s Gal. 3, 13
f. 83« 0 m η i s I q u i p e p e n d i t i n l i g n o . secundum carnem utique pependit,
et ideo maledictum, quia nostra maledicta suscepit. ille fleuit, ne tu homo diu 10
Aeres, ille iniuriam passus est, ne tu iniuriam tuam doleres. grande remedium soia-
cium habere de Christo.
ET POST PAVCA
45 Videsne illas quas putas Christi infirmitates, tuas esse uirtutes ? cur de remediis 2,95.96
nostris ei quaestionem mouemus? lacrimae illae nos lauant, fletus illi <nos> ab-15
luunt, dubitatio ilia nos firmat, ne tum cum cœperis dubitare, desperes. quanto
maior est iniuria, tanto uberior debetur gratia. sed in ipsis iniuriis cognosce diui-
nitatem. in cruce pendebat, et elementa omnia seruiebant, sol refugit, dies occidit, Mt. 27, 45
ofïusae et circumfusae tenebrae. terra tremuit, non tremuit qui pependit. quid Mt. 27, 51
aliud haec quam auctoris reuerentiam signant? quia in cruce est, uides; quia regnum 20
dei donat, non uides? quia mortem gustauit, legis; quia latronem quoque ad paradisum Lc. 23, 43
inuitauit, non legis? mulieres flentes intueris ad tumulum; non intueris angelos io. 20, 12
excubantes ?
E I V S D E M E X LIBRO TERTIO DE F I D E
46 Nam sicut in Esaia habes : p u e r n a t u s e s t n o b i s , f i l i u s d a t u s 25 3, 60 íes. 9,6

e s t n o b i s , ita hic quoque ante prasmisit creaturam carnis et subtexuit assertionem
diuinitatis, ut scires non duos Christos sed unum esse, qui et ante saecula generatus
ex patre sit et ultimis temporibus creatus ex uirgine, hoc est, ego sum ille creatus ex
homine, creatus ad causam, qui sum generatus ante saecula. Prou. 8, 22
E I V S D E M E X LIBRO QVARTO DE F I D E SO
47 Nisi forte debilitatem illam, impii, putabitis, quando uulnera uidebatis. erant 4.54.55
quidem ilia corporis uulnera, sed non erat uulneris illius ulla debilitas, ex quo uita
omnium profluebat; unde et propheta dicit: l i u o r e e i u s s a n a t i s u m u s. íes. 53, 5
an qui uulnere debilis non erat, erat in maiestate? quomodo, quaeso, cum daemoniis Me. 1, 25
imperaret et reis peccata dimitteret? an cum rogaret patrem? quo loco fortassese Me. 2, 5
dicant: 'quomodo pater et filius unum sunt, si filius nunc imperai, nunc precatur'? et
unum sunt et imperat et precatur; sed ñeque cum imperat, solus est, nec cum precatur, loh. 17,
infirmus est. solus non est, quia quaecunque filius facit, pater facit; infirmus non 9 — 1 1
est, quia etsi in carne infirmatus est propter peccata nostra, tamen illa nostra erat
in eo pacis eruditio, sicut scriptum est, non suae maiestatis infirmitas. «o íes. 53, 5
3 peccatum, hoc est pro omni homine Ambr. factus est Ambr. 4 lapsis Ν 6 nescire —
diem Ambrosius om. Ν η futuri iudiá Ambr. 11 iniurias Ambr. dolores Ν 14 tu putas
Ambr. 15 nos» Ambrosius om. Ν 16 ac dubitatio Ambr. tum cum Ν tu si Ambrosius
edd. 18 ei omnia Ambr. 28 sit ex patre Ambr. 31 putabatis Ambr. 32/33 omnium uita
Ambr. 33 dixit Ambr. 34 in uulnere Ambr. 36 sum Ν yj est om. Ambr.
38 est 1 om. Ambr. filius facit, pater Ν pater facit, eadem similiter et filius [Ioh 5, 19] Ambrosius edd
II*

Authenticated
84 EXEMPLA
EIVSDEM E X LIBRO QVINTO DE F I D E
5, 54 48 Multa ergo secundum incarnationis legimus et credimus sacramentum, sed <in>

loh. 4, 6. 7 ipsa naturae humanas affectione maiestatem licet spectare diuinam. fatigatur ex
itinere Iesus, ut reficiat fatigatos; petit bibere daturus; esurit, cibum salutis esurientibus
traditurus; moritur uiuificaturus; sepelitur resurrecturus; tremulo pendet in ligno, con- s
Mt. 27,45.51 firmaturus trementes. caelum caligine | obducit, u t inluminet; terram tremere facit, f. 84'
ut solidet; m a r i a c o n t u r b a i , ut mitiget. reserat tumulos m o r t u o r u m , ut ostendat
domicilia esse uiuorum. creatur e x uirgine, u t e x deo n a t u s esse credatur.
ITEM EIVSDEM E X HYMNO VESPERTINO
49 Christum rogemus et patrem Christi patrisque spiritum; unum potens per

omnia, foue precantes, trinitas. 10
ι, I l SAN CTI HILAR I I P I C T A V I E N S I S EPISCOPI E X LIBRO PRIMO

DE F I D E CONTRA ARRIANOS
loh. ι, 14 .»0 V e r b u m c a r o f a c t u m e s t , ut per deum uerbum carnem factum caro

proficeret in deum uerbum. ac ne uerbum caro factum aut aliquid aliud esset quam
deus uerbum aut non nostri corporis caro esset, h a b i t a u i t i n n o b i s , ut dum 15
habitat, non aliud quam deus maneret, dum autem habitat in nobis, non aliud quam
nostrae carnis deus caro factus esset, per dignationem adsumptae carnis non inops suorum,
ioli, ι, 14 quia tamquam unigenitus a patre, plenus gratiae et ueritatis, et in suis perfectus sit
et uerus in nostris.
I, 13 EIVSDEM E X EODEM LIBRO 20
Col. 2,8 sq. 51 Respuit captiosas et inutiles philosophiae quaestiones ñdes constans, neque huma-
narum ineptiarum fallaciis succumbens spolium se praebet ueritas falsitati, non secun-
dum sensum communis intellegentiae deum retinens neque de Christo secundum mundi
elementa decernens, in quo diuinitatis plenitudo corporaliter inhabitat, ut dum in-
finitas aeternae in eo est potestatis, omnem terrenae mentis amplexum potestas aeternae 2>
infinitatis excedat; qui nos ad diuinitatis suae naturam trahens, non etiam nunc corporali
praeceptorum obseruatione destrinxerit neque per legis umbram ad sollemnia desecandae
carnis imbuerit, sed ut omnem naturalem corporis necessitatem circumcisos a uitiis
criminum spiritus emundatione purgaret; cuius morti consepeliremur in baptismo, <ut>
in aeternitatis uitam rediremus, dum generatio ad uitam mors esset e uita et morientes 30
uitiis immortalitati renasceremur, ipso pro nobis ex immortalitate moriente, ut ad
immortalitatem una cum eo excitaremur ex morte. carnem enim peccati recepii,
ut in adsumptione carnis nostrae delieta donaret, dum eius fit particeps adsumptione,
non crimine, delens per mortem sententiam mortis, ut noua in se nostri generis creatione
constitutionem decreti anterioris aboleret, cruci se permittens, ut maledicto crucis 35
oblitterata terrenae damnationis maledicta configeret, omnia ad ultimum in homine
passus, ut potestates dehonestaret, dum deus secundum scripturas moriturus et in
2 in om. Ν 5 surrecturus Ν 6 tremefacit Ambr. 14 uerbum1 Ν uerbum deus

Hilarius 18 gratia et ueritas Ν 24 inhabitet Hilarius 26 infirmitatis Ν 28 circum-
cisus Hilarii edd 29 spiritus criminum Hit. emundationem Ν ut Hilarius οηι. Ν
jo regeneratio Hilarius ex Hilarius et Ν 33 in Ν om. Hilarius nostrae carnis
Hilarius 34 generis nostri Hilarius 35 aboleret ex abdoleret corr Ν crucis se Ν cruci se
figi Hilarii edd 36 figeret Hilarius 37 de honore staret Ν

Authenticated
S A N C T O R V M PATRVM 85
his uincendis in se fiducia triumpharet, dum immortalis ipse neque morte uincendus
pro morientium aeternitate moreretur.
E I V S D E M E X EODEM LIBRO
52 Nam ut de ceteris haereticorum stultissimis studiis sileam, de quibus tarnen sicubi 1, 16

84" occasionem sermonis ratio praebebit, non tacebimus, quidam | ita euangelicae fidei cor- 5
rumpunt sacramentum, ut sub unius dei pia tantum professione natiuitatem unigeniti
dei abnegent, ut protensio sit potius in hominem quam descensio, neque ut qui filius
hominis secundum tempora assumptae carnis fuit, idem antea semper fuerit atque sit
dei filius, ne in eo natiuitas dei sit, sed ex eodem idem sit, ut unius dei, ut putant, in-
uiolabilem fidem series ex solido in carnem deducta conseruet, dum usque ad uirginem 10
pater protensus ipse sibi sit natus in filium.
E I V S D E H E X EODEM LIBRO
53 Sed nos edocti diuinitus neque duos deos praedicare neque solum, hanc euangelici 1, 17
atque prophetici praeconii rationem in confessione dei patris et dei filii asserimus, ut
unum in fide nostra sint uterque, non unus, neque eundem utrumque neque inter 15
uerum ac falsum aliud confitentes, quia, deo ex deo nato, neque eundem natiuitas per-
mittit esse neque aliud.
54 Te aeternum deum aeterni unigeniti dei patrem et unum te sine natiuitate, et unum 1, 38
dominum nostrum Iesum Christum ex te natiuitatis aeternae, non in deorum numerum 20
ueritatis diuersitate referendum neque non ex te genitum, quia deus unus es, prae-
dicandum neque aliud quam deum uerum, qui ex te uero patre natus est, confitendum.
EIVSDEM E X LIBRO SECVNDO DE FIDE
55 Pater enim quomodo erit, si non quod in se substantiae atque naturae est, ut 2, 3.
agnoscat in filio ? haec igitur licet mutare de eo quod sint, nullo modo possint, afferunt 25
tamen doctrinas nouas et humana commenta, ut Sabellius patrem extendat in filium
idque nominibus potius confitendum putet esse quam rebus, cum ipsum sibi filium,
ipsum proponat et patrem; ut Hebio nomine, initium ex Maria concedens, non ex deo
hominem, sed ex homine deum proférât neque subsistens antea quod in principio apud
deum erat deus uerbum, uirgo susceperit, sed carnem genuerit per uerbum, quia in 30
uerbo antea non existentis unigeniti dei naturam dicat, sed sonum uocis elatum, ut
aliqui nunc huius temporis praedicatores, qui ex nihilo atque a tempore formam et
sapientiam et uirtut'em dei prouehunt.
ITEM E I V S D E M EX EODEM LIBRO
56 Est pater ut est, et ut est, esse credendus est. filium mens consternatur attin* 35 2,
ι uincendis Ν uincentis et uincendis Hilarii codd 7 homine Ν 9 filius dei Hilarius
l i natus sit Hil. 14 asserimus JV asserimus et assercmus Hilarii codd 21 quia Ν quia et qui
Hilarii codd 22 uerum Hilarius uerbum Ν 24 enim Ν autem Hilarius ut Ν am. Hilarii
edd 25 agnoscat Ν agnoscat et genuerit Hilarii codd 28 hebio nomine Ν Hebion omne Hilarii
edd 32 huius nunc Hilarius

Authenticated
86 EXEMPLA
gere et trépidât omnis sermo se prodere; est enim progenies ingeniti, unus ex uno, uerus
a uero, uiuus a uiuo, perfectus a perfecto, uirtutis uirtus, sapientiae sapientia, gloria
Col. ι, 15 gloriae, imago inuisibilis dei, forma patris ingeniti.
EIVSDEM E X EODEM LIBRO SECVNDO
2, li 57 Est filius ab eo patre qui est, unigenitus ab ingenito, progenies a parente, uiuus 5
loh. 5, 26 a uiuo, quia, ut pater uitam in semet ipso habet, ita et filio data est uita in semet ipso,
perfectus a perfecto, quia totus a toto, non diuisio aut | discissio, quia alter ab altero, f. 85··
Col. 2, 9 sed plenitudo diuinitatis in filio, incomprehensibilis ab incomprehensibili, nouit enim
Col. ι, 15 nemo nisi inuicem, inuisibilis ab inuisibili, quia i m a g o d e i i n u i s i b i l i s est et
loh. 14, 9 quia q u i u i d i t filium, u i d i t e t p a t r e m , alius ab alio, quia pater et filius, 10
ioh. 10, 30 non natura diuinitatis alia et alia, quia ambo unum, deus a deo, ab uno ingenito deo
unus unigenitus deus, non di duo, sed unus ab uno, non ingeniti duo, quia natus ab
innato, alter ab altero nihil differens, quia uita uiuentis in uiuo est.
EIVSDEM E X LIBRO SECVNDO
2, 20 58 E t deus qui a deo natus est, non posteaquam natus est, effectus est deus, sed 15
nascendo deus extitit. nascens enim a uiuo uiuus, a uero uerus, a perfecto perfectus,
non sine potestate natiuitatis suas natus est, natiuitatem uidelicet suam non postea
sentiens, sed se deum in eo ipso quod deus ex deo nascebatur, intellegens. hoc uni-
Ioh. 10, 38 genitus ab ingenito; hoc e g o e t p a t e r u n u m s u m u s , in confessione patris
Ioh. 14, 9 et filii deus unus; hoc filius in patre et pater in filio, hinc q u i m e u i d i t , u i d i t 20
Ioh. i6, 15. e t p a t r e m ; hinc omnia quae habet pater, dedit filio, hinc s i c u t h a b e t p a t e r
5, 26
u i t a m in s e m e t i p s o , < i t a d e d i t f i l i o u i t a m h a b e r e in s e m e t
Mt. i l , 27 ipso); hinc n e m o n o u i t f i l i u m nisi pater, neque patrem
Col. 2, 9 n i s i f i l i u s ; hinc i n e o p l e n i t u d o d i u i n i t a t i s corporaliter.
EIVSDEM E X LIBRO SECVNDO 25
2, 23.24 59 Vnum igitur est hoc immobile fundamentum, una haec felix fidei petra Petri ore
Mt. 16, 17 confessa: t u e s C h r i s t u s f i l i u s d e i u i u i , tanta in se argumenta sustinens
ueritatis quantae peruersitatum quaestiones et infidelitatis calumniae mouebuntur. iam
in ceteris dispensatio est uoluntatis paternae, uirgo partus et corpus, post quae crux
mors inferi salus nostra est. 30
3, 20 EIVSDEM E X LIBRO TERTIO DE FIDE
Ioh. 20,26 60 Adstitit dominus clausa domo in medio discipulorum et filius est natus ex patre.
noli negare quod steterit, quia per intellegentiae infirmitatem consistentis non con-
sequeris introitum; noli nescire quod ab ingenito et perfecto deo patre unigenitus per-
I se Hilarius sed Ν 6 quia Ν om. Hilarii edd pater — habet Ν patri uita in semet ipso Hila-
rius 7 ab Ν ab et in Hilarii codd 8 sed Ν et Hilarii edd filio Ν filio est Hilarii edd
i l diuinitatis Hilarius diuinitas Ν 15 effectus est deus Ν et Hilarii cod. om. Hilarii codices alii 16 uiuo
Ν uiuente Hilarius 19 in Ν hoc in Hilarii edd 20 filius in patrem et pater in filium Ν pater
in filio et filius in patre Hilarius 22/23 ' t a — ip s o o m - Ν 24 eo Ν ipso inhabitat omnis Hilarii
edd 26 hoc est Hilarius 27 xps Ν om. Hilarius sustinens argumenta Hilarius
29 est — paternae Ν uoluntatis — est Hilarius uirgo Ν uirgo et Hilarius post quae Ν postque
Hilarii edd 33/34 consequaeris Ν consequaris Hilarius 34 et perfectus Hilarius

Authenticated
- SANCTORVM PATRVM 87
fectus filius deus natus sit, quia sensum et sermonem humanae naturae uirtus gene-
rationis excedat.
EX EODEM LIBRO
81 Audis patrem et filium: ne ambigas esse quod nuncupantur. summa dispen- 3, 22

sationis est filio, ut noueris patrem: quid irritum facis opus prophetarum, uerbi in- ε
carnationem, uirginis partum, uirtutem operationum, crucem Christi? tibi haec omnia
impensa, tibi praestita sunt, ut per haec manifestatus et pater tibi esset et filius.
EIVSDEM EX LIBRO QVARTO DE FIDE 4, 6
82 Nouit enim ecclesia unum deum, e x q u o o m n i a ; nouit enim et unum dominum ι Cor. 8, 6
nostrum Iesum Christum, p e r q u e m o m n i a ; unum e x quo et unum per quem ; 10
a b uno uniuersorum originem, per unum cunctorum creationem. t in uno ex quo,
auctoritatem innascibilitatis intellegit; in uno per quem, potestatem nihil differentem
ab auctore ueneratur.
f. 85» I ITEM EX LIBRO QVIJiTO DE FIDE
63 O haeretica inpudentia et stulta mundi sapientia, opprobrium Christi non in-15 5, 18

tellegens dei esse uirtutem et stultitiam fidei non sentiens dei esse sapientiam. deus
ergo idcirco tibi Christus non est, quia qui erat, nascitur, quia qui indemutabilis est,
crescit aetate, quia impassibilis patitur, quia uiuens moritur, quia mortuus uiuit, quia
omnia in eo contra naturam sunt? rogo: quid aliud est quam omnipotentem esse,
quod deus est? nondum uos, sacra et ueneranda euangelia, contingo, ut ex uobis 20
Christus Iesus in his passionibus deus sit.
ITEM EX LIBRO SEXTO DE FIDE
64 Veritatem igitur euangelici sacramenti Thomas intellegens dominum suum et 7,12 loh. 20,28
deum suum esse confessus est. non hic honoris est nomen, sed naturas confessio
est. rebus enim ipsis atque uirtutibus deum credidit et dominus professionis huius 25
religionem non honoris esse docuit, sed fidei, dicens: q u i a u i d i s t i , c r e d i - loh. 20, 29
disti. b e a t i qui non u i d e r u n t et c r e d i d e r u n t . uidens enim
Thomas credidit. sed quid credidit? quaeris. et quid aliud credidit quam pro-
fessus est, d o m i n u s m e u s e t d e u s m e u s ? resurrexisse enim per se e x
mortuis in uitam nisi dei natura non potuit, et creditae religionis fides hoc est professa 30
quod deus est. anne ergo nomen dei non naturae res existimabitur, cum professio
nominis fidem naturae creditae sit secuta?
ITEM EIVSDEM EX LIBRO SEPTIMO DE FIDE
65 E a nunc quoque ex euangeliis proferamus, ut qui filius uerus est, uerus quoque 7, 2
deus esse noscatur, quia neque uerus filius erit, nisi uerus et deus est, neque uerus deus, 35
nisi uerus et filius est.
4 nuncupantur Hilarius nuncupatur Ν η manifestatus — tibi Ν manifesto tibi et pater Hilarius

9 ecclesia om. Hilarius; add excerptor enim* om. Hit. 15 inpudentia Ν imprudentia Hilarii edd
19 rogo Ν rogo hoc Hilarius 22 S E X T O Ν; est error excerptoris 26 fidei Hilarius si fidei Ν
27 uidens Hilarius uidit Ν 34 proferamus Ν proferimus Hilarius qui Ν quia Hilarius

Authenticated
88 EXEMPLA
E X EODEM LIBRO
7, 15 (Mi Quis porro d u b i t a b i t quin indifferentem n a t u r a m n a t i u i t a s c o n s e q u a t u r ? hinc

enim est sola ilia quae uera esse possit aequalitas, quia naturae aequalitatem sola possit
praestare n a t i u i t a s ; aequalitas uero n u m q u a m ibi esse credetur, ubi unio est, nec tarnen
illic repperietur, ubi differt. ita similitudinis aequalitas nec solitudinem h a b e t nec s
diuersitatem, quia omnis aequalitas nec diuersa nec sola sit.
7. 25 ITEM EX EODEM LIBRO
loh.io,30 67 Nam ego et pater rerum nomina s u n t ; unum uera naturae professio
est, quia in eo quod est, u t e r q u e non différât. s u m u s a u t e m non p a t i t u r unionem,
et ubi quod u n u m sumus, unio non est, u n u m eos efficit esse n a t i u i t a s . h o c 10
ioh. io, 36 enim t o t u m e x eo est, quod dei se filium sanctificatus a p a t r e profitetur, et professio
dei filii h o c quod e g o et p a t e r unum sumus, confirmât quia n a t i u i t a s non
a l i a m possit nisi earn e x qua subsistit, ferre n a t u r a m .
ITEM EIVSDEM E X LIBRO OCTAVO DE FIDE
8, «3 β8 Quisquís ergo n a t u r a l i t e r p a t r e m in Christo negabit, neget prius non n a t u r a l i t e r 15

cf. loh. 17, uel se in Christo uel Christum sibi inesse, quia in Christo p a t e r et Christus in nobis unum
23 I in his esse nos f a c i u n t . si uere igitur c a r n e m corporis nostri Christus assumpsit f, 86 r
et uere ille qui e x Maria n a t u s fuit, Christus est nosque uere sub m y s t e r i o c a r n e m corporis
eius sumimus et per h o c u n u m erimus, quia p a t e r in eo est et ille in nobis, quomodo
u o l u n t a t i s unitas adseritur, cum naturalis per s a c r a m e n t u m proprietas perfectae s a c r a - 20
m e n t u m sit u n i t a t i s ?
EX EODEM LIBRO
8, 26 e» H a b i t a t enim in nobis Christus et h a b i t a n t e Christo h a b i t a t deus. et cum

h a b i t a t in nobis spiritus Christi, h a b i t a n t e t a m e n in nobis spiritu Christi, non alius
tarnen h a b i t a t in nobis spiritus q u a m spiritus dei. quodsi per spiritum s a n c t u m 25
Christus in nobis esse intellegitur, h u n c t a m e n ita spiritum dei ut spiritum Christi esse
noscendum est. et cum per n a t u r a m dei n a t u r a ipsa h a b i t e t in nobis, indifferens
n a t u r a filii esse credetur a p a t r e , c u m spiritus sanctus, qui et spiritus Christi et spiritus
dei est, res naturae esse d e m o n s t r e t u r unius.
ITEM E X EODEM LIBRO SO
8, 53 70 D e m u n d o est et doctrinas h o m i n u m sapit et philosophiae praeda est quisquís

Christum uerum deum nescit, quisquís in eo plenitudinem diuinitatis ignorât. humana
m e n s hoc solum sapit quod intellegit, et mundus h o c t a n t u m quod p o t e s t , credit, secun-
dum e l e m e n t o r u m naturam id t a n t u m possibile e x i s t i m a n s quod a u t uideret aut
crederet. 35
3 uere Hilarius 4 ibi esse Hilarius abiesse Ν 13 afierre H il. 15 negauit Ν

17 nos Hilarius non Ν ι8 ille Ν homo ille Hilarius fuit Hilarius sit Ν 19 eius Ν sui
Hilarius 20 adseritur Hilarius adscribitur Ν 2i unitatis Hilarius unitas Ν 24 sp ex sps
coir Ν 25 habitat in nobis sps Ν spiritus habitat Hilarius 31/32 quisquís bis Ν 34 naturas
Hilarius 35 crederet Ν ageret Hilarius

Authenticated
SANCTORVM PATRVM 89
ITEM EIVSDEM E X LIBRO NONO DE F I D E
71 Haec a u t e m iam a n t e conditionem m u n d i s a c r a m e n t a s u n t caelestium m y s t e r i o r u m 9, 7

c o n s t i t u í a , u t unigenitus deus h o m o nasci uellet m a n s u r o in aeternum in deo homine;
u t deus p a t i uellet, n e passionibus humanae infirmitatis diabolus desseuiens legem
in nobis peccati, deo infirmitatem n o s t r a m a d s u m e n t e , r e t i n e r e t ; u t deus mori uellet, s
n e q u a insolens p o t e s t a s aduersus d e u m esset ñ e q u e creatae in se uirtutis posset u s u r p a r e
n a t u r a m , c u m se immortalis deus i n t r a legem mortis habuisset. nascitur i t a q u e
deus a s s u m p t i o n ! nostrae, p a t i t u r uero innocenti®, p o s t r e m o m o r i t u r ultioni, d u m et
h o m o noster in deo p e r m a n e t et i n f i r m i t a t u m n o s t r a r u m passiones deo sociae s u n t et
spiritai es nequitiae ac malitiae p o t e s t a t e s t r i u m p h o carnis, deo in carne moriente, sub- 10
duntur.
EIVSDEM EX LIBRO DECIMO DE F I D E
72 H i n c igitur m a x i m u m illud ac p u l c h e r r i m u m suscepti hominis s a c r a m e n t u m 10, 16

d o m i n u s ipse ostendit, dicens: n e m o a s c e n d i t i n c a e l u m n i s i q u i d e loh. 3, 13
caelo d e s c e n d i t , f i l i u s h o m i n i s q u i e s t i n cáelo. quod de caelo 15
descendit, conceptae de spiritu originis causa est; non enim Maria corpori originem
dedit, licet a d incrementa p a r t u m q u e corporis omne quod sexus sui est naturale, c o n ·
tulerit. quod uero hominis filius est, susceptae in uirgine carnis est p a r t u s .
E X EODEM LIBRO DECIMO DE F I D E
78 D u m u e r b u m caro f a c t u m est, et de caelo est et hominis filius est et in caelo est, 2η 10, 16. 17
f. 86u quia et uerbi uirtus, incorporalibus modis manens, nec deerat u n d e | descenderat, et
caro non a l i u n d e originem s u m p s e r a t q u a m de uerbo, et u e r b u m caro f a c t u m , c u m
caro esset, non t a m e n non erat et u e r b u m . absolute a u t e m b e a t u s apostolus huius
inenarrandae corporeae n a t i u i t a t i s s a c r a m e n t u m l o c u t u s est, dicens: p r i m u s h o m o 1 Cor. 15, 46
d e t e r r a t e r r e n u s , s e c u n d u s h o m o d e caelo. 25
E X EODEM LIBRO
74 Ipse a u t e m dominus huius n a t i u i t a t i s suae m y s t e r i u m p a n d e n s , sic locutus est: 10, 18

e g o s u m p a ñ i s u i u u s , q u i d e c a e l o d e s c e n d i ; s i q u i s m a n - ioh. 6, 51
d u c a u e r i t d e p a n e m e o , u i u e t i n a e t e r n u m , se p a n e m dicens; ipse
enim corporis sui origo est. ac ne uerbi u i r t u s a t q u e n a t u r a defecisse a se existi- so
m a r e t u r in carnem, r u r s u s p a n e m s u u m esse dixit, u t per hoc quod descendens de caelo
panis est, non ex h u m a n a conceptione origo eius corporis aestimaretur, d u m caelestc
esse corpus ostenditur. a t uero cum suus panis est, a d s u m p t i per u e r b u m corporis
est professio.
E X EODEM LIBRO 35
75 H u i u s igitur corporis h o m o Christus Iesus et dei filius et hominis est filius. ex io, 19
f o r m a dei se exinaniens, f o r m a m serui accepit, non alius filius h o m i n u s q u a m qui filius
dei est, n e q u e alius in f o r m a dei q u a m qui in f o r m a serui perfectus h o m o n a t u s est.
6 nequa Hilarius nequam Ν in se uirtutis Hilarius in seruitutis Ν 9 permanerei Ν

IO in carne Ν per carnem Hilarius 15 quod N1 Hilarius quo Ν corr 16 corpori Maria H il,
20 est filius Hit. 21 non corporalibus Hil. 22 de Ν ex Hilarius 24 natiuitas Ν 31 panem
suum rursus Hil. caelis Hilarius 32 eius Ν esse Hilarius caelestem Ν 36 Iesus Christus
Hilarii edd ex Ν et ex Hilarius
Acta conciliorum oecumenicorutn. KIT, 2. 12

Authenticated
90 EXEMPLA
E X EODEM LIBRO
io, 22 76 Natus autem est dominus Iesus Christus, non ut esset alius atque alius, sed ut
ante hominem deus suscipiens hominem homo deus possit intellegi. nam quomodo
Iesus Christus dei filius natus ex Maria est nisi quia uerbum caro factum est, scilicet
quod filius dei, cum in forma dei esset, formam serui accepit? s
10, 22 77 Itaque cum Iesus Christus et natus et passus et mortuus et sepultus sit et re-
surrexerit, non potest in his sacramentorum diuersitatibus ita ab se diuisus esse, ne
Christus sit, cum non alius Christus quam qui in forma dei erat, formam serui acceperit,
ne alius quam qui natus est, mortuus sit, ñeque alius quam qui mortuus est, resurrexerit, io
neque alius quam qui resurrexit, sit in caelis, in caelis autem non alius sit quam qui des-
cendit ante <de> caelis.
ITEM EIVSDEM E X LIBRO VNDECIMO DE F I D E
11, 2—4 78 Qui igitur aliter Christum quam est, praedicat, id est nec filium nec deum, alium
Christum praedicabit. sed nec in unius baptismi fide una est, quia secundum aposto- u
Ephes. 4, 5 licam doctrinam eius unius baptismi fides una est, cuius unus dominus et dei filius
Christus et deus sit. non enim negari iam Christus quin Christus sit, potest neque
mundo ignorabilis effici. hune prophetiae uolumina consignant, hunc temporum
cotidie proficiens plenitudo testatur, hunc apostolorum et martyrum per uirtutum
operationes | loquuntur sepulcra, hunc potestas nominis sui probat, hunc inmundi so f· 87r
spiritus confitentur, hunc punitorum daemoniorum resonat mugitus. sed in his
omnibus uirtutis suae dispensatio est; ceterum fide nostra talis qualis est, praedicandus
est, ut non nomine, sed confessione in unius baptismi fide una unus nobis dominus sit,
quia secundum unum dominum Christum unus deus pater est. sed nunc hi noui
prasdicatores cuneta negando quae Christi sunt, alium dominum Christum sicuti alium 25
deum <patrem> pfaedicant.
ITEM EIVSDEM E X LIBRO DVODECIMO DE FIDE
12,24.25 79 Quod igitur et per Moysen de deo significatum et per communem sensum nihil
x0 3 14
' ' aliud nobis intellegendum permittitur, [quam] id ipsum unigenito deo proprium esse
loh. ι, ι euangelia testantur cum in p r i n c i p i o e r a t u e r b u m et cum h o c a ρ u d so
loh. ι, 9. 18 d e u m e r a t et cum l u m e n e r a t u e r u m et cum u n i g e n i t u s d e u s
Rom. 9. 5 i n s i n u p a t r i s e s t et cum I e s u s C h r i s t u s s u p e r o m n i a deus
est. erat igitur atque est, quia ab eo est qui quod est, semper est; ab eo autem
esse, id est ex patre esse, natiuitas est; esse autem semper ab eo qui est semper [esse],
aeternitas est; aeternitas uero non ab <se> esse sed ab aeterno; ex aeterno autem nihil 35
2 dominus — xps Ν om. Hilarius 3 ds Ν deus et et deus Hilarii codd posset Hilarius
4 quia Ν quod Hilarius 7/8 resurrexit Hilarius 8 diuersitati us Ν diuiduus Hil.
10 ne Ν neque Hil. resurrexit Ν i l surrexerit Ν I2 de Hilarius om. Ν 14 praedicant Ν
praedicabit Hilarii edd dm Ν deum esse Hilarius 15 praedicauit Ν fides Ν l6 dl Ν
dei sit Hilarius 17 qui in Ν ig uirtutes Ν 2i resonant Hilarius 24 noui Ν noui
Christi Hilarius 26 patrem Hilarius om. Ν 29 quam Ν om. Hilarius esse proprium Hilarius
31 erat lumen Hilarius 34 esse Ν om. Hilarius 35 ab se esse Schw ex se Hilarius abesse Ν

Authenticated
SANCTORVM PATRVM 91
aliud quam aeternum. quodsi non aeternum, iam nec pater, qui generationis est
auctor, aeternus est. quod cum illi patrem semper esse atque huius filium semper
esse sit proprium esse et in eo quod est, significatur aeternitas, per id quoque cui quod
est, proprium est, ^proprium est e t ) aeternum.
E I V 5 D E M E X EODEM LIBRO 5
80 Ego quidem, in quantum concesso a te spiritu uigebo, sánete pater omnipotens 12, 52
deus, ut aeternum te deum, ita aeternum et patrem confitebor neque in id umquam
stultitiae atque impietatis erumpam, ut omnipotentiae tuae sacramentorumque arbiter
hunc infirmitatis meae sensum ultra infinitatis tuas religiosam opinionem et significatam
mihi aeternitatis fidem erigam, ut te aliquando sine sapientia et uirtute et uerbo tuo, 10
unigenito tuo, domino meo Iesu Christo fuisse praefiniam.
81 Conserua, oro, hanc fidei meas incontaminatam religionem et usque ad excessum '2, 57
spiritus mei dona mihi hanc conscientiae meae uocem, ut quod in regenerationis meae
symbolo baptizatus in patre et filio et spiritu sancto professus sum, semper optineam is
te patrem, scilicet deum nostrum, filium t u u m una tecum adorem, sanctum spiritum
tuum, qui ex te per unigenitum tuum est, promerear, quia mihi idoneus ad fidem testis
est, dicens: p a t e r , o m n i a m e a t u a s u n t e t t u a m e a , dominus meus loh. 17, 10
Iesus Christus, manens in te, ex te et apud te, semper deus, qui est benedictus in saecula
saeculorum. amen. 20
SANCTI C Y P R I A N I E P I S C O P I CARTHAGINENSIS E T MARTYRIS DE EPISTOLA QVAE

PRAENOTATVR DE P A T I E N T I A
82 Quae gloria est similem deo fieri, qualis et quanta felicitas habere in uirtutibus De bono pat.
5
f. 87U I quod diuinis laudibus possit acquari. nec hoc, fratres dilectissimi, Iesus Christus '
dominus et deus noster t a n t u m uerbis doeuit, sed impleuit et factis, et qui ad hoc 25 loh. 6, 3J
descendisse se dixerat, ut uoluntatem patris faceret, inter cetera ammirabilia uirtutum
quibus indicia diuinae maiestatis expressit, paternam quoque patientiam tolerantiae
tenore seruauit. omnis denique actus eius ab ipso statim aduentu patientia comitc
S i g n a t u r , q u o d p r i m u m d e illa s u b l i m i t a t e caelesti a d t e r r e n a d e s c e n d e n s n o n a s p e r n a t u r
dei filius carnem hominis induere et, cum peccator ipse non esset, aliena peccata portare. 30
immortalitate interim posita fieri se et mortalem patitur, ut innocens pro nocentium
salute perimatur. dominus baptizatur a seruo, et remissam peccatorum daturus,
ipse non dedignatur lauacro regenerationis corpus abluere. diebus quadraginta
ieiunat per quem ceteri saginantur; esurit et famem sentit, ut qui in fame sermonis et
gratiae f u e r a n t , caelesti p a n e s a t u r e n t u r . 35
ET POST PAVLVLVM
88 Sub ipsa autem passione et cruce, priusquam ad crudelitatem necis et effusionem De bono pat.
... . 7-8
4 proprium est et Hilarius orti. Ν 6 concesso Ν concesso mihi hoc Hilarius sánete Hilarius
scire te Ν 8 arbiter Hilarius arbitrer Ν i i unigenito tuo Ν unigenito deo Hilarius 14 rege-
nerationis Hilarius generationis Ν i6 te — nostrum Ν patrem scilicet te nostrum Hilarii edd
19 ex Ν et ex Hilarius 34 ceteris Ν
12*

Authenticated
92 EXEMPLA
sanguinis ueniretur, quae conuiciorum probra patienter audita, quae contumeliarum

Mc. 8, 23 tolerata ludibria, ut insultantium sputamina exciperet qui sputo suo caeci oculos paulo
loh. 9, 6 a n t e f o r r n a s s e t ( et cuius nomine a seruis nunc eius diabolus cum angelis suis flagellatur,
flagella ipse pateretur, coronaretur spinis qui martyras floribus coronai aeternis, palmis
in faciem uerberaretur qui palmas ueras uincentibus tribuit, spoliaretur ueste terrena 5
qui indumento immortalitatis ceteros uestit, cibaretur felle qui cibum caelestem dedit,
aceto potaretur qui salutari poculo propinauit. ille innocens, ille iustus, immo inno-
centia ipse et ipse iustitia inter facinorosos deputatur et testimoniis falsis ueritas pre-
mitur, iudicatur iudicaturus et dei sermo ad uictimam tacens ducitur, et cum ad crucem
domini confundantur sidera, elementa turbentur, contremescat terra, nox diem cludat, 10
sol, ne Iudaeorum facinus aspicere cogatur, et radios et oculos suos subtrahat, ille non
loquitur nec mouetur nec maiestatem suam sub ipsa saltern passione profitetur. usque
ad finem perseueranter et iugiter tolerantur omnia, ut consummetur in Christo plena
et perfecta patientia. et post ista adhuc interfectores suos, si conuersi ad eum
uenerint, suscipit et patientia salutari ad conseruandum benignus ecclesiam suam 15
nemini cludit. illos aduersarios, illos blasphemos, illos nominis sui semper inimicos, si
paenitentiam delieti agant, si ammissum facinus agnoscant, non solum ad indulgentiam
criminis, sed ad praemium regni caelestis ammittit. quid potest patientius, quid
benignius dici? uiuificatur Christi sanguine etiam qui fudit sanguinem Christi.
I ET CIRCA FINEM IPSIVS EPISTOLAE PONIT ET DICIT 20 f. 88 r

De bono pat.
22. 23 84 Quod iterum legimus in psalmis, ubi dei iudicis praedicatur aduentus censura
Ps. 49, 3—6 suae maiestate uenerandus: d e u s m a n i f e s t u s ueniet, deus noster,
et n o n s i l e b i t . i g n i s a n t e e u m a r d e b i t et in c i r c u i t u e i u s
procella nimia. u o c a u i t caelum s u r s u m et t e r r a m , ut d i s -
c e r n e r e t p o p u l u m suum. c o l l i g i t e i l l i i u s t o s e i u s , q u i 25
d i s p o n u n t t e s t a m e n t u m e i u s in s a c r i f i c i i s , et adnuntia-
b u n t c a e l i i u s t i t i a m e i u s , q u o n i a m d e u s i u d e x e s t . etEsaiaseadem
ics.66,15.'6 praenuntiat, dicens: e c c e d i e s d o m i n i : s i c u t i g n i s u e n i e t , e t s i c u t
p r o c e l l a , c u r r u s e i u s , r e t r i b u e r e in i r a u i n d i c t a m . in i g n e
e n i m d o m i n i ' i u d i c a b u n t u r e t i n g l a d i o e i u s u u l n e r a b u n t u r . 30
ic$.42,13.14 et iterum: d o m i n u s d e u s u i r t u t u m prodibit et comminuet
bellum, excitabit certamen et c l a m a b i t super inimicos
suos cum fortitudine. tacui: numquid semper tacebo?
quis autem est hic qui tacuisse se prius dicit et non semper tacebit? utique ille
ics. 53, 7 qui s i c u t o u i s a d u i c t i m a m d u c t u s e s t e t s i c u t a g n u s c o r a m 35
t o n d e n t e se s i n e u o c e , n o n a p e r u i t os s u u m in h u m i l i t a t e ;
utique ille qui n o n c l a m a u i t n e q u e i n p l a t e i s u o x e i u s audita
e s t ; utique ille qui non fuit contumax neque contradixit, cum dorsum suum poneret
ad flagella et maxillas ad palmas, faciem autem suam non auertit a feeditate sputorum;
utique ille qui, cum accusaretur a sacerdotibus et senioribus, nihil respondit. et am- 40
mirante Pilato patientissimum silentium tenuit. hic est qui cum in passione tacuerit,
4 ipse Cyprianus ipsa Ν coronai Cyprianus coronata Ν 6 caeleste Ν 1 3 con-
sumetur Ν i6 nomini Ν 2i iterum Ν item Cyprianus 24 uocauit Ν uocauit et uocabit
Cypriani codd 24/25 discerneret Ν separet Cyprianus 25 eius Ν eius eos Cyprianus
26/27 adnuntiabunt Ν nuntiabunt Cyprianus 28 dies domini Ν enim dominus Cyprianus 31 pro-
deb't Ν 32 clamauit Ν 36 tondentes Ν in humilitate Ν om. Cyprianus 39 auertit
Ν auerteret Cyprianus 40/41 ammirante Ν admirante et mirante Cypriani codd

Authenticated
SANCTORVM PATRVM 93
in ultione postmodum non tacebit; hie est deus noster, id est non omnium, sed fidelium
et credentium deus, qui cum in secundo aduentu manifestus uenerit, non silebit. nam
cum in humilitate prius fuerit occultus, ueniet in potestate manifestus.
SANCTI ATHANASII E P I S C O P I A L E X A N D R I N I E X EPISTOLA ADELPHIO EPISCOPO

DESTINATA 5
8ó Non creaturam nos adoramus, quod absit; gentilium namque et Arrianorum est Epist. ad
ista dementia; sed dominum creatura, incarnatum dei uerbum suppliciter adoramus. A d e l P h · 3
nam licet caro ipsa per se ipsam pars creaturae sit, sed tarnen dei corpus effecta est, et
neque tale corpus secundum se adoramus séquestrantes a uerbo neque uerbum adorare
uolentes sequestramus illud a carne, sed agnoscentes, sicut praediximus, quod uerbum io
caro factum sit, hoc et in carne factum cognoscimus deum.
E I V S D E M S A N C T I ATHANASII
86 Non poterai domini corpus, quando propter nos homo factus est, insensibile esse, Tom. ad
Antl0ch
quia non corporis nostri tantummodo, sed et animae in ipso uerbo salus effecta est. · 7
f. 88« nam cum ueraciter esset filius dei, idem factus est filius | hominis, et unigenitus existens 15
filius dei, idem primogenitus in multis factus est fratribus. idcirco nec alter est ante Rom. 8, 29
Abraham nec alter est <post Abraham, nec alter est) qui suscitauit Lazarum, et alter ioh. 8, 58
qui de eo sciscitatus est, sed idem ipse est humanitus dicens: ubi est positus Lazarus?, ioh. n , 34
ac diuinitus eum resuscitans, idemque ipse est qui licet corporaliter expuit, diuinitus ioh. 9, 6
tarnen ut dei filius caeci oculos a natiuitate reserauit, et carne quidem passus est, ut 20 1 Petr. 4, 1
Petrus asseruit, deitate uero mortuos exsuscitans monumenta patefecit.
E I V S D E M E X SERMONE CONTRA ARRIANOS c. Ar. 3, 3. 4
87 E g o et p a t e r u n u m s u m u s . intulit etiam: e g o i n p a t r e e t loh. 10, 30.

p a t e r i n m e , ut eandem quidem deitatem et unitatem demonstraret essentiae. , 4 ' 1 0
unum namque sunt, non tamquam unus in duas iterum partes diuisus, et nihil existens 25
praeter unus, nec tamquam unus bis appellatus, ita ut idem ipse modo quidem pater,
modo uero sit filius; hoc enim Sabellius sentiens haereticus est probatus. sed duo
quidem sunt, quia pater pater est et non ipse est filius et filius filius est et non ipse
est pater; una uero natura est, quia non est natus genitori dissimilis.
SANCTI GREGORII NANZAZENI E P I S C O P I E X LIBRO APOLOGETICI 30
88 Finis, inquit, omnium Christus aduenit; hoc est quod agit euacuata diuinitas, Or. 2, 23 =
hoc promouet carnis adsumptio et hoc est quod ex utroque mercamur. haec <est>
noua illa commixtio dei et hominis, ut per unum utrumque habere possimus. prop- —24, 1
terea namque deus corpori anima mediante commixtus est, ut coniungeret separata
atque in concordiam et pacem discordantia reuocaret, in unum se et per se reuocans 35
omnia.
ι ultionem Ν deus Cyprianus dominus Ν 17 post — est add Schw ex Graeco am. Ν
19 ac Schw haec Ν 29 genitore Ν 33 est Rufinus om. Ν

Authenticated
EXEMPLA
94
ITEM E I V S D E M E X EODEM LIBRO
Or. 2, 98 = 89 Per omnes Christi appellationes uirtutesque decurrat, per opera et scientiam siue
74P*373' <l ua2 summa sunt, seu quœ propter nos inferiora sunt eius et nouissima, id est
c o r u m
scire quod deus est, et quod filius dei, scire etiam quomodo est, quod imago est, quod
uerbum, quod sapientia, quod ueritas, quod lux, quod uita, quod uirtus, quod uapor, 6
quod emanatio, quod splendor, quod creator est, quod rex, quod caput, quod lex, quod
uia, quod ostium, quod fundamentum, quod petra, quod margarita, quod pax, quod
iustitia, quod sanctificatio, quod redemptio, quod homo, quod seruus, quod pastor,
quod agnus, quod sacerdos, quod hostia, quod primogenitus omnis creaturae, quod
primogenitus ex mortuis, quod resurrectio. 10
E I V S D E M E X SERMONE NATALIS DOMINI
Or. 38, 13 = 90 O noua et inaudita permixtio, o mira et exquisita compago: qui erat, fit, et creator
Rufin.p. ιοί, creatur, et qui inmensus est, capitur, mediante anima deo et carni, et ille qui omnes
diuites facit, pauper efficitur; pauper namque | est, in mea carne degens, ut egopossim f. 8 9 r
suscipere diuitias deitatis eius. ille qui perfectus et plenus est, euacuatur; euacuauit is
<enim> se a forma et gloria dei ad tempus, ut et ego possim de illius perfectione ditari,
quaenam sunt istae diuitiae bonitatis dei? quid istud, quaeso, est quod erga me myste-
rium consummatur?
E I V S D E M E X EODEM SERMONE
Or. 38, 15 = 91 Ecce quae patitur etiam [et] nunc uerbum dei : ab aliis quidem ueneratur ut deus, 20
24—104 ' 83 i confunditur et permiscetur, ab aliis uero pro carnis adsumptione inferior habetur
sec
et a deitate separatur. quibus magis irascatur, immo quibus magis indulgeat, his
qui male iungunt an his qui sceleratius séparant? nam et illos oportebat secernere
et istos sociare, id est illos proprietatem filii patrisque secernere, istos deitatis sub-
stantiam in nullo penitus separare. offendit te caro? hoc et Iudaeos et Samaritas. 2®
non credis deitati? hoc iam ncc daemones fecerunt. quid agitis uos, si et supra
loh. 5, 18 Iudaeos infideles et supra daemones increduli inueniamini? Iudaei cognominationem
filii aequalitatem deitatis intellexerunt; daemones eum qui se de obsessis corporibus
Lc. 8, 28 effugabat, deum credebant.
EIVSDEM SANCTI GREGORII E X SERMONE CVIVS TITVLVS E S T DE LVMINIBVS, ID E S T 30

DE EPIPHANIA
Or. 39,11= 92 Deum cum nomino, uno lumine inlustramini simul et tribus, tribus quidem
* çlTj y '
u f i 2 1 secundum uniuscuiusque proprietates, siue subsistentias, sicut placet aliquibus dicere,
siue personas (nihil enim pro uocabulorum diuersitate dissidendum est, cum ad eundem
sensum nominum diuersitas prouocet intellectum) ; uno autem secundum substantiae 35
32—95, 2 hanc eclogam Iohannes papa II in epistulam recepii.
2 uirtutisque Ν 6 emanatio Ν aporroea Rufinus 7 uia Rufinus uita Ν i6 enim

Rufinus om. Ν ut et Ν ut et et ut Rufini codi 17 bonitas Ν quod Ν 18 consu-
matur Ν 20 etiam Rufinus etiam et Ν 22 ad Ν separetur Ν 30 EST1 Schw ET Ν
32 inlustramini Ν Iohannes inluminamini Rufinus simul Ν Iohannes om. Rufinus 33 sicut —
dicere Ν Iohannes ut aliquibus dicendum uidetur Rüfinus

Authenticated
SANCTORVM PATRVM 95
uel deitatis rationem. diuiditur ergo, ut ita dicam, indiuisibiliter et coniungitur

diuisibiliter; una est enim in tribus deitas et tria sunt in quibus est deitas.
Or. 39, 12 =
Rulin. p. 12 1,
ET POST PAVLVLVM 23—122, 7
93 V n u s d e u s p a t e r , e x q u o o m n i a , e t u n u s d o m i n u s I e s u s i Cor. 8, 6
C h r i s t u s , p e r q u e m o m n i a , et unus spiritus sanctus, in quo omnia. hoc s
ipsum autem quod dicimus »ex quo omnia« et »per quem »et« in quo«, non naturam
secamus; neque enim praepositionum syllabae ueritatem mutabunt, sed unius naturae sui
cuiusque nominis proprietatem désignant, quod manifestissime indicatur ex eo quod
rursum in unum reuocatur ista ipsa diuersitas.
10
SANCTI B A S I L I I EPISCOPI CAESAREAE CAPPADOCIAE E X OPVSCVLO AD AMPHILOCHIVM
EPISCOPVM
De s
94 Igitur iuxta proprietatem personarum unus et unus, iuxta communionem uero P i r · s · 45
naturae unum uterque. cur igitur, si unus et unus, non sunt duo dei ? quia et imperator
et imperatoris imago, et non sunt duo imperatores; nec potentia namque diuiditur
15
nec gloria separatur.
f. 89U I E I V S D E M E X EPISTOLA AD FRATREM SVVM
95 Per quaslibet intellegentias magnitudinem uniuscuiusque eorum qui in sancta KPist- 38, 4
trinitate creduntur, quisque conspexerit, incommutabiliter considerare gloriam patris
et filii et sancti spiritus adducetur.
EIVSDEM SANCTI B A S I L I I E X SERMONE DE F I D E
Ηοιη
Ibi ereo existit spiritus sanctus, immo ibi est, in illa beata natura, nec in numero · '5. 3
7 - ,. . . . . . . . . . = Rufin. p,
reliquœ multitudims numeratur, sed in t r i n i t a t e perspicitur, e t in i l l a u n i t a t e c o n - 7 4 0 Gamier
prehenditur nec reliquis substantiis annectitur. sicut enim pater unus est et filius
unus est, ita et spiritus sanctus unus est.
ITEM E I V S D E M E X SERMONE DE I N C A R N A T A N E DOMINI 25
Nascitur, ut diximus, deus homo, ilia substantia media existente. cui itaque
contra naturam non erat corpus adsumere, * * sed neque rursum anima illa utpote
substantia rationalis contra naturam habuit capere deum, in quem, ut superius diximus,
uelut uerbum et sapientiam tota iam cesserat. unde et merito pro eo uel quod tota
esset in filio dei uel totum in se caperet filium dei, etiam ipsa cum ea quam assumpserat 30
carne, dei filius et dei uirtus [Christus] et dei sapientia appellatur, et rursum dei filius,
per quem omnia creata sunt, Iesus Christus et filius hominis nominatur.
25 sermo de incarnaiione inter Basilii homilías non fertur. unde écloga excerpta sit, nescio; mihi quidem a
Basilio aliena esse uidetur
6 omnia Ν Om. Rufinus 7 ueritatem Ν mutatae naturae ueritatem Rufinus 18 quique Ν

2i existit Ν assistit Rufini ed 22 reliquie Ν numeratur Ν numeratus Rufini ed 23 nec
Rufinus ne Ν 24 e s t 1 Ν om. Rufini ed 27 lacunam statuii Schw 29 cesserat Schw cesse-
rant Ν 30 qua Ν 31 Christus del Schw

Authenticated
96 PRAECEPTVM PAPAE FELICIS
SANCTI GREGORII N Y S S E N I EPISCOPI E X EPISTOLA AD ABLABIVM
Quod non 08 Existimet, haec opera utrum uni adsignetur personaè eorum qui in sancta trinitate
pint2olreS d " cr' duntur, an per tres eat uirtutis effectue.
EIVSDEM E X LIBRO CATECHETICI
Or. catech. ι 99 Quia ratio religionis et in ipsa unitate diuinitatis diuersitatem subsistentiarum 5
p" 4 5 fatetur, cauendum est ne dum pro fide cum gentili congredimur, Iudaeum ad pertina-
ciam erroris animemus, et ideo huic quoque errori arte simplici et rationibus ad uerum
ducentibus praebenda medicina est.
Or. catech. ι 100 Iam non uerebimur ne, dum errorem gentilium confutamus, uideamur in per- io
p· 47· 48 tinaciam Iudaicae superstitionis incidere, sed caliginem utriusque uitabimus, dum
uerbum dei et uiuum et opifex confitemur, quod Iudaeus ignorât, et tamen asserimus
non dissidere a natura illius cuius est, uerbum. nam sicut in nobismet ipsis uerbum
dicimus de mente proficisci et tamen uerbum nostrum nec mentem esse dicimus nec
a mente memoramus alienum (nam quia ex mente proficiscitur, aliud quam mens est, is
sed quia per ipsum mens innotescit, non alienum a mente credendum est), sed cum
sit naturaliter idem, aliud subsistentialiter habetur, ita et dei uerbum, quoniam habet
subsistentiam suam, ab ilio diuisum est, a quo substantiam sumpsit, et quia eadem
in se demonstrat quaecunque in deo sunt, idem esse credendum est. nam siue boni-
tatcm siue uirtutem seu sapientiam sine perpetuitatem siue auersionem a malo, | a 20 f. 9or
corruptione uel morte, siue plenissimam perfectionem <siue> signa et quodammodo
liniamenta patris esse dicamus, eadem inueniamus et in uerbo quod ex <illo subSistit.)
I N C I P I T PRAECEPTVM PAPAE FELICIS f. ÇI r
Praeceptum papas Felicis morientis, per quod sibi Bonifatium archidiaconum suum
post se substituere cupiebat. 26
Dilectissimis fratribus et filiis episcopis presbyteris diaconis uel cuncto clero,
senatui et populo Felix episcopus. D e quiete uestra et pace cogitantes ecclesiae,
quae plurimis debitis tenetur obnoxia, quia omnes clericis et pauperibus sollemnes ero-
I Sept. 529 gationes impleui et octauas praeteritae indictionis uel pasne nullas pro temporis qualitate
—3 53<^ Ug P e n s ' o n e s accepi, ideoque ista considerans, deum quibus possum precibus exorando, 30
2/3 hanc eclogam in epistolam recepii Iohannes papa II

23—98,2 haec tria documenta ante Spicilegium Casinense ab Amelli publicóla sunt in ephemerìde Mediolanensi
La scuola cattolica ann. 11. t. XXI fase. 122 (Amelli1 ), post spicilegium Casinense in appendice libelli S. Leone magno
e il primato del romano ponte ¡ice in Oriente Montecassino 1908. egerunt de eis L. Duchesne in Mélanges d'archeologie
et d'histoire t. 3, 239 sq. P. Ewald in Neues Archiv 10, 412 sq. Mommsen ibidem p. 581 sq.; ex ipso codice edidit
Mommsen in Neues Archiv JX, .567 sq. 644.
2 existimet Ν aestimet Iohannes eorum qui Ν earum quae Iohannes 21 siue exGraeco add Schw
22 ex — subsistit ex Graeco τόν ¿£ ¿κείνου ύ φ ε σ τ ώ τ α λόγογ et Ν pergens sine ulla interruptione haec regulae
post eas quidem probantur esse quae aput ancyram uel caesaream expositae sunt, sed nicaenis anteriores rep-
periuntur, quae uerba ad inscriptionem canonum Gangrensium pertinent 24 bonifacium Ν 25 poste
subsistuere Ν 27 cogitans Mommsen 29 nullas Ewald nudas Ν

Authenticated
LIBELLVS PRESBYTERORVM 97
hoc mihi [in] ipso fateor adspirante conpactum ut si me deus pro uoluntate sua de
hac luce, sicut habet humana condicio, transiré praeceperit, [ut] Bonifatius archidiaconus,
qui ab ineunte aetate sua in nostra militauit ecclesia, episcopatus honore suscepto, in
f. 91U qua I proceditis, R o m a n a m deo adiuuante gubernet ecclesiam. cui etiam praesentibus
presbyteris et diaconis et senatoribus atque patriciis fìliis meis, quos interesse contigit, ε
pallium tradidi, mihi tamen si <in> hac fuero luce <relictus), reddendum. et quamuis
pro dei timore et Christianis < decenti) deuotione credam meum uos sequi et seruare
posse sine aliqua dubitatione iudicium, tamen ne quis prauis persuasionibus et ambitione
hoc agat ut per uos ecclesiae matris, dissensiones et studia faciendo, membra discerpat,
nouerit qui ista fecerit uel facienti consenserit, nec ecclesiae se esse filium et a dominici 10
corporis esse communione suspensum. quam ordinationem meam ne quis sibi in-
cognitam diceret, in omnium uolo propter futurum dei nostri iudicium peruenire notitiam;
quare hanc uoluntatem meam et domnis et fìliis nostris regnantibus indicaui. quam
etiam recognoui. et manu Felicis papae: recognoui.
Hoc per omnes propositum est titulos Romanos iubente papa beatae memoriae 15
Felice, atque senatus talia proposuit:
Senatus amplissimus presbyteris diaconis et uniuerso clero. In sanctitatis
uestrae notitiam duximus perferendum senatum amplissimum decreuisse ut quicunque
uiuo papa de alterius ordinatione tractauerit uel quicquam acceperit tractantique con-
senserit, facultatis suae medietate multetur fisci uiribus applicanda; is uero qui t a m 20
inprobum ambitum fuerit habuisse conuictus, bonis omnibus amissis in exilio se nouerit
esse pellendum, atque ideo his agnitis ab omni inhibito studio uos conuenit amoueri.
E X P L I C I T CONTESTATIO SENATVS.
INCIPIT L I B E L L V S QVEM DEDERVNT P R E S B Y T E R I LX

POST MORTEM DIOSCORI BONIFATIO PAPAE «
Non est dubium, beatissime papa, quod a primo homine peccet humanitas. hinc
est quod excessum correctione praeuenire desiderans, ne obstinatum mors secunda
detineat, errorem meum hac cupio satisfactione corrigere, ob quam rem anathematizans
Dioscorum persuasorem, qui contra constitutum decessoris uestri beatae recordationis
papae Felicis ad episcopatum Romanae adspirauit ecclesiae, promittens me sub d i u i n i 8 0
testificatione iudicii numquam [me] similia temptaturum. quodsi aliquando similia
temptauero in ea causa in qua ueniam ab apostolatu uestro merui, tunc ecclesiasticae
subiaceam ultioni. quam libelli mei seriem Redempto notario ecclesiae Romanae
scribendam dictaui, cuique propia manu subscripsi et beatitudini uestrae, Bonifati
17—23 Hoc senatus consultum commemoratur in epistulis Athalarici regis ad Iohannem papam II et ad
Saluentium praefectum urbis [Cassiod. Far. Villi 15. 16]
24 sq. conferì Duchesne libellum a Iohanne diacono papae Symmacho oblatum [Thiel p. 697]. inde apparet
formulas sollemnes huic libello male et inconcinne esse adaptólas
ι in om. Amelli1 conpactum Schw conpunctum Ν compertum Ame Ili1 2 ut del Schw
bonifacius Ν 3 nram — aecclesiam Ν 5 contigit Duchesne contingit Ν 6 in add Schw
relictus add Mommsen om. Ν η Christianis decenti Schw xpianis Ν Christiana Duchesne Christiani
Mommsen meum uos sequi Duchesne meum nosse qui Ν 12 futuram Ν 13 quare Schw quia et
Ν qui et Mommsen hanc Duchesne hinc Ν 15 beatae memoriae Schw bm Ν bonae memoriae Mommsen
16 felicem Ν 19 posi acceperit suppl a tractante Mommsen 20 medietatem — applicandam Ν
his Ν 21 ambitum Ewald ambitium Ν 28 haec Ν ob quam rem male insertum
31 me del. Duchesne 32 apostulatu Ν 33 quam Ewald quando Ν 34 beatitudine Ν bonifacii Ν
Acta concilìorum occumemcorum. IIII, a. 13

Authenticated
98 LIBELLI A GRAECIS D A T I
p a o a uenerabilis, et sub praesentia sacerdotum optuli sub die v i kal. Ian. Fl(auiis) L a m -
27. Dee. 530 padio et Oreste uu. cc. consulibus.
QV A L E S L I B E L L O S DEDERVNT EPISCOPI GRAECI PRO EXCESSV ACACII
E g o ille hac scriptura, quam manu mea perscripsi, proñteor sequens sanctum iudici-
um patrum Nicasnae synodi trecentorum decern et octo, in qua Arrius | damnatus est, et 6 f. 92r
centum quinquaginta contra Macedonium Constantinopolim congregatorum, in quo
spiritus sancti personam unius esse substantia cum patre et filio decreuerunt, uel Epheseni
concilii decreta, in quo haeresis Nestoriana cum auctore suo damnata <est> et Calche-
donensis synodi uniuersale concilium, cuius definitionem sedes apostolica confirmauit,
quod etiam beatissimi papae Leonis epistola ad sanctae memoriae Flauianum Con- 10
stantinopolitanae urbis episcopum nostrum data praedicatione lucidissimae ueritatis
exposuit, confiteor unum eundemque dominum nostrum Iesum Christum unigenitum
dei patris, perfectum eundem in deitate, perfectum eundem in humanitate, deum uere
et hominem uere ipsum eundemque e x anima rationabili et carne, consubstantialem
patri secundum deitatem, consubstantialem nobis eundum secundum humanitatem, in IB
omnibus similem nobis absque peccato, ante saecula quidem de patre genitum secundum
deitatem, in nouissimis uero diebus eundem propter nos et propter nostram salutem
de uirgine Maria, quae eundem deum peperit, secundum humanitatem, unum eundemque
Christum filium dei dominum unigenitum, in duabus naturis inconfuse inconuertibiliter
indiuidue et inseparabiliter cognitum, nequaquam naturarum differentia sublata propter 20
unitionem, sed potius salua manente proprietate utriusque naturae in unam, non in duas
concurrisse personas, sed unum eundemque filium unigenitum, deum uerbum dominum
Iesum Christum, sicut olim prophetae de eo uel ipse nos Christus per semet ipsum dominus
erudiuit. qui autem ita non sentiunt, cum Nestorio et E u t y c h e uel eorum secta-
toribus aeterno anathemate dignos esse pronuntio. EXPLICIT EXEMPLVM L I B E L E O R V M ÏS
A GRAECIS DATORVM PROPTER EXCESSVS ACACI
E g o ille Constantinopolitanœ ecclesiae diaconus uel presbyter hac scriptura, quam

manu mea perscripsi, profiteor me de incarnatione domini nostri Iesu Christi earn fidem
tenere, quam sacrosancta synodus Nicaena et uenerandum Calchedonense concilium
euangelica et apostolica auctoritate firmarunt, et quam beatissimi papae Leonis epistula so
ad sanctae memoriae Flauianum Constantinopolitanae urbis episcopum praedicatione
lucidissimae ueritatis exposuit. Nestorium uero et E u t y c h e n cum dogmatibus et
sectatoribus suis aeterno anathemate dignos esse pronuntio.
4—25 Extai praeterea in collectione Quesneliana [= Q], quae tradita est codicibus Einsidlensi igi,
Alrebatensi644, Parisinis 1454. 3842 A. 3848 A, Vindobonensibus 2141.2147. quorum consensum adnotasse satis
habui quoniam non inter se discrepant nisi in rebus minutis. ceterum dubito num rede in codice Ν hic libellus
propter excessus Acacii datus esse dicatur·, cf. quae in prolegomenis exposui. ex Quesneliana et collectione
codicis Vaticani post Damasi tomum [cf. Ecclesiae occidentalis monumenta iuris antiquissima ed. C. H. Turner
t. 395] breuiorem eiusdem libelli formam addidi.
12—24 unum eundemque — erudiuit desumpta sunt ex definitione synodi Chalcedonensts
1 FFLL Ν 3 Q VALE s — ACACII Ν INCIPIT FORMvLA LIBELLI FIDEI Q 5 in qua — et Ν uel Q

7 persona Ν 8 hereses Ν est om. Ν 13 humanitatem Ν 15 humanitatem Ν
humanationem Q 23 domnus Ν 24 non Q annon Ν eutychen Ν
25/26 EXEMPLVM — ACACI Ν Om. Q

Authenticated
COLLECTIO CODICIS PARISINI 1682
Brought to you by | University of Michigan

Authenticated
Ρ = codex Parisinus 1682 s. Villi

Authenticated
EPISTOLAE CONSTANTINI IMPERATORIS A IVSTINIANO
AVGVSTO INTERPRETATAE AC V I G I L I O PAPAE MISSAE
1 CONSTANTINUS A V G V S T V S CATHOLICAE A L E X A N D R I N A E E C C L E S I A E . Gaudete,

dilecti fratres: perfectam a diuina prouisione accepimus gratiam, ut ab omni errore libe-
2 rati unam et eandem fidem cognoscamus. nihil iam diabolo licet contra nos; omne s
enim quod malitiose machinans conatus est, funditus sublatum est. discordias dis-
cidia tumultus illos et dissensionum, ut ita dicam, uenena mortifera per iussionem dei
ueritatis claritas superauit. unum igitur omnes et nomine ueneramur et esse credidi-
3 mus. ut hoc autem fieret, ammonitione dei conuocaui in Nicaenam ciuitatem plu-
rimos episcoporum, cum quibus sicut unus ex uobis ego, conseruus uester supra modum io
4 esse gaudens, et ipse ueritatis examinationem recepì. dicta sunt igitur omnia et
subtiliter examinata sunt, quae dubitationem uel occasionem discordia generare uide-
bantur, et parcat diuina maiestas, qualia et quam acerba de nostro saluatore, de spe
et de uita nostra indecenter aliqui blasphemizabant, diuinis scripturis et sanctae fidei
g contraria loquentes et credere confitentes. trecentis igitur et pluribus episcopis, 15
pudicitia et sagacitate mirandis, unam et eandem fidem, quae et ueritate diuinae legis
subtilis est fides, esse confirmantibus, solus Arrius manifestatus est diabolica supe-
ratus operatione et hoc malum primum quidem apud uos, deinde et apud alteros impia
β disseminans sententia. suscipiamus igitur quam omnipotens sententiam praebuit;
redeamus ad dilectos nostros fratres, a quibus nos diaboli quidam inprobus minister so
7 separauit; ad commune corpus et propria nostra membra omni studio eamus. hoc
enim et sagacitati et fidei et sanctitati uestrae decet, ut errore conuicto illius quem
8 ueritatis inimicum esse constitit, ad diuinam redeatis gratiam. quod enim trecentis
f. i u simul placuit episcopis, nihil est alterum quam dei sententia, maxime ubi | sanctus
spiritus talium et tantorum uirorum mentibus insitus diuinam declarauit uoluntatem. 25
ideo ne quis dubitet, ne quis différât, sed alacriter omnes in uerissimam redite uiam,
ut quando ad uos celeriter perueniam, debitas inspectori omnium deo uobiscum
gratias confitebor, quod sinceram fidem demonstrans optandam nobis reddidit
caritatem.
Graece extat ap. /thanasium posi libellum de decretis Nicaenae synodi in colleciione nondum impressa
[cf. Mitthl. d. Gött. Ges. d. Wiss. 1904, 392], Socr. 1 , 9, 17—25 et Gelas. 2, 37 p. 188 sq. Balfore [ = g], alia
uersio latina inuenitur in Colleciione Theodosii diaconi = Cod. Veron. LX.
4 accipimus Ρ 5 diabolo licet Schw cf. τώι ίηαβόλωι ΪΣεστι g diabolic« Ρ 8 ¿νίκησε g
superabit Ρ 15 όμολογοΰντες g confidentes Ρ

Authenticated
102 C O N S T ANTINl
9 CONSTANTINVS AVGVSTVS CATHOLICAE E C C L E S I A E N I C O M E D E N S I V M . Dominum

deum scilicet et saluatorem Christum suptiliter omnes cognoscitis, dilecti fratres, patrem
et filium esse, patrem dico sine principio sine fine generatorem saeculi ipsius, filium
autem, hoc est uoluntatem patris, quae nec per cogitationem aliquam recepta est nec
ad perfectionem operum per aliquam exquisitam substantiam deprehensa est. qui 5
enim hoc et intellegit et intellexerit, iste habebit ad omne genus pcenae inlassabilem
10 patientiam. sed enim dei filius Christus, opifex omnium et ipsius inmortalitatis dator,
genitus est quantum pertinet ad fidem cui credidimus, natus est, magis autem processit
ipse qui et semper in patre est, ad condecorationem illorum quae ab ipso facta sunt.
11 genitus est igitur indiuidua processione; uoluntas enim et in habitaculo suo simul fixa io
est et ista quae diuerso indigent cultu, secundum uniuscuiusque qualitatem et agit
et administrât. quid igitur? est aliquid inter deum patrem et filium? nihil scilicet;
ipsa enim rerum plenitudo sensu accepit uoluntatis praeceptum, non autem diuisam ex
12 patris substantia uoluntatem separauit. quod autem ista sequitur, quis est qui Christi
mei domini sequax per reuerentiam magis uel stultitiam reformidat ? igiturne patitur ιε
numen, cum uenerabilis corporis habitatio ad cognitionem suae sanctitatis ruit, uel tactui
succidit illud quod corpore superius est? nonne distat hoc <quod e ) corporis humi-
litate ablatum est? non autem uiuimus, licet ad mortem animae gloria corpus ad-
18 uocauerit ? quid igitur hic inlaesa et sincera fides dignum dubitatione occupauit ?
an non uides quod uenerabilissimum corpus deus elegit, per quod fidei argumenta et 20
propriae uirtu|tis exempla manifestare futurus esset et iam confusam exitiali errore f. 2'
humani generis perditionem expeliere et nouam religionis dare doctrinam et castitatis
exemplo indignos mentis actus expurgare, deinde autem mortis quidem tormentum
14 dissoluere, inmortalitatis autem praemia pronuntiare? sed uos, quos iam fratres
communio caritatis merito ex me appellari facit, non ignoratis me uestrum conseruuum, 25
non ignoratis uestrae munimen salutis, cuius curam diligenter suscepi et per quod inimi-
corum nostrorum non solum arma expugnauimus, sed etiam uiuos adhuc animam in-
15 clusimus ad manifestandam ueram fidem clementiae. sed ego super istis donis
propter renouationem maxime orbis terrarum gaudebam; etenim dignum erat uere
miraculo in concordiam tot gentes adducere, quae paulo ante ignorare deum dicebantur. 30
16 tamen quid haberent istae gentes cognoscere, quae nullam certaminis curam susceperunt ?
quid igitur intellegitis, dilecti fratres ? nam uos ipsos accuso : Christiani sumus et mediocri
17 affectu dissentimus ? haecine est nostra fides, haec sanctissimae legis doctrina ? sed
quae causa est, propter quam praesentis mali exitium suscitatum est? o flagitium,
o odium supra modum omnis indignationis magnitudinem superans ! quae istius 35
latrocinii atrocitas extitit, quae filium dei abnegat ex indiuidua patris substantia pro-
18 cessisse? nonne ubique est deus, cum certe istum semper nobis adesse sentimus?
nonne per eius uirtutem omnium decoratio constat, cum certe separatione dissipationis
19 careant ? num igitur uobis aliquid actum est ? o dilecti fratres, considerate modo,
deprecor, tormenta praesentis doloris: confessores uos esse istius promittebatis, quem 40
20 esse denegatis, in hoc uobis doctore persuadente in omnibus perdito. supplico, quis
est qui ista docuit ita simplicem multitudinem ? Eusebius scilicet, qui tyrannicae
Primus edidìt Baronius ad a. 329 c. 12 ex apographo cod. Ρ [Barber. 498]. Graece exíaí apud
Athanas. post libellum de decrelis Nicaenœ synodi in collectione nondum impressa [Miithl. d. Gött. Ges. d. Wiss.
1904, 394] et Gelas. 3 p. 21 y Balf.\ inde a p. 102, 42 etiam apud Theodoret. I, 20 et Gelas. 1, io
11 όίπερ g qua Ρ ι5 uel = ή [quam] 16 numen GLoeschcke ex τό θείον g nomen Ρ

17 quod e suppl. Schw. ex βπερ ¿κ g 17/18 humilitati Ρ

Authenticated
EPISTVLAE 103
crudelitatis conscius est. quod enim ubique tyranni factus est cliens, ex multis est
peruidere. tam enim caedes episcoporum testantur, sed uere episcoporum, quam
21 saeuissima Christianorum persecutio manifeste clamat. nihil enim de factis in me
f. 2« iniuriis modo dicam, per quas, | cum maxime aduersarum partium festinauerunt con-
cursiones, iste et oculos speculatores contra me submittebat et paene etiam a r m a t a 6
tyranno ministeria conferebat. nec me quidam esse arbitretur ad istorum probationem
inparatum; argumentum enim subtile est, quod presbyteros et diáconos qui Eusebium
22 adsequebantur, manifeste a me comprensos esse constat. sed ista quidem praetermitto,
quae nunc non indignationis causa, sed ad illorum confusionem a me prolata sunt; illud
autem solum timeo, illud cogito quod uos uideo ad criminis uocari communionem. 10
nam per Eusebii conuersationem et peruersionem conscientiam suscepistis a ueritate
23 separatam. sed est non t a r d u m remedium, si episcopum fidelem et integrum uel nunc
accipientes ad deum respiciatis, quod in praesenti in uobis est et iam pridem oportebat
a uestro pendere iudicio, nisi praedictus Eusebius cum turbulenta multitudine eorum
qui eum sequebantur, hue peruenisset et ordinis rectitudinem impudenter conturbasset. 15
sed quoniam de ipso Eusebio ad uestram caritatem pauca oportet dicere, meminit uestra
patientia in Nicaena ciuitate factum esse concilium, cui et ipse ego decenter aderam
seruitute conscientiae meae nihil alterum uolens quam concordiam omnibus operari
et ante omnia conuincere et hanc causam depellere, quae initium quidem ceperat per
Arrii Alexandrini insolentiam, conroborata est autem statim per Eusebii flagitiosam 20
25 et perniciosam festinationem. sed iste ipse Eusebius, amicissimi et carissimi, cum
quanta putatis concursione, quando ab ipsa conscientia uincebatur, cum quanta autem
confusione undique conuictum falsiloquium defendebat, submittens quidem mihi diuer-
sos pro ipso supplicantes, postulans autem ex me aliquid auxilii, quatenus uel in tanto
26 conuictus delieto <non> eiciatur honore quem habebat ? testis mihi est in hoc deus 25
ipse, qui mihi et uobis benignus permaneat, quoniam et me ille peruertit et indecenter
subripuit, quod et uos cognoscetis. omnia enim tunc acta sunt sicut ipse deside-
{
· 3r rabat, omne quodlibet malum in sua mente abscondens; | sed pridem, ut cetera eius
prauitatis praetermittam, quid maxime cum Theognio, quem dementi® consortem
27 habet, peregerit, audite, supplico. Alexandrinos quosdam qui a nostra fide recesserunt, 30
hue iussi transmitti, quia per istorum ministerium ignis discordiae surgebat. sed isti
boni et benigni episcopi, quos semel concilii ueritas ad paenitentiam seruauit, non solum
illos susceperunt et apud se seruauerunt, sed etiam consortes morum fuerunt eorum
28 prauitatis. propter quod circa istos ingratos hoc agere censui: raptos enim eos iussi
quam longissime exterminari. nunc uestrum est ad deum fide illa respicere, quam 36
semper et fuisse constat et esse decet, et sic peragere, ut episcopos castos et orthodoxos
et clementes habentes gaudeamus. si quis autem uel ad pestiferorum memoriam
illorum uel ad laudem inconsulte exardere audeat, confestim a sua audacia per opera -
tionem serui dei, hoc est mei, compescetur. deus uos conseruet, fratres dilectissimi.
29 Haec exemplaria duarum epistolarum domnus imperator Iustinianus beatissimo 40
papae Vigilio translatas de Graeco in Latino direxit die quinto kalendarum Iuniarum
28.Mai547 sexies post consulatum Basilii 0. c.
3 manifesta Ρ 5 armatas Ρ 8 comprensos Schw ex συνειλημμένους g compressos Ρ

9 confusione Ρ προενήνεκται g probata Ρ ι ι τής άληθείας g uarietate Ρ 14 pondere Ρ
2ΐ eusebii Ρ 25 n o n suppl. Schw ex g 27 έπιγνώσεσθε g cognoscitis Ρ 32 seruabit Ρ
35 quam Schw qua Ρ 39 έμοΟ g me Ρ 4* basili uiro clarissimo Ρ

Authenticated
104 EXCERPTVM E X ACTIS CHALCEDONENSIBVS
L im 826 =•= 30 Ad locum ex relatione sanctae synodi Chalcedonensis data ad principem Marcianum.
M VII 464 g ' c m a g n u s jjjg Basilius, minister gratiae, subsistentiarum per epistolam euidentiam
iure declarauit et sancti spiritus doctrinam diligentius tradidit consacerdotum suorum
eliciens etiam subscriptione consensum. sic quoque Damasus, Romanae urbis decus,
litteris ad Paulinum datis dispensationis sacramenta patefecit, ammonens ut his quae 5
bene decreta sunt, si qui communionis suae participes uelint esse, consentiant.
2—6 nondum constat utrum ex Versione antiquo an Rustici desumfta sint
5 dispensationibus Ρ

Authenticated
EPISTOLAE PELAGII IVNIORIS PAPAE AD E P I S COPOS HISTRIAE
1 Dilectissimis fratribus Heliae aliisque episcopis uel uniuersis filiis ecclesiae Histriae
partibus constitutis Pelagius episcopus sanctae ecclesiae catholicae urbis Romae. Quod
f. 3 ad di|lectionem uestram, fratres filiique karissimi, nostra tardius scripta dirigimus, non
U
maliuolae uoluntatis a u t dissimulationis uel neglegentiae fuisse credatis, sed, sicut nostis, 6
2 temporalis qualitas et hostilis necessitas hactenus impediuit. nam sicut ait dominus
per prophetam, n u m q u i d o b l i u i s c i t u r m u l i e r f i l i u m u t e r i s u i ? Ies. 49, 15
non ergo credatis nos uiscerum nostrorum diuisionem non cum graui fletu ac gemitu
doluisse, sed utinam, karissimi, inluminet dominus oculos cordis uestri, ut nostri cordis
3 gemitum pro uobis uidere possit. q u i s enim, sicut ait beatus apostolus, i η f i r - 10 2 Cor. 11,29
m a t u r , et ego non i n f i r m o r ? q u i s s c a n d a l i z a t u r , et ego non
u r o r ? et alibi quia s i p a t i t u r u n u m m e m b r u m , c o m p a t i u n t u r i Cor. 12,26
1 omnia membra. postea ergo quam deus omnipotens pro felicitate Christia-
nissimorum principum per labores atque sollicitudinem filii nostri excellentissimi
domni Zmaragdi exarchi et chartularii sacri palatii pacem nobis interim uel quietem u
donare dignatus est, cum omni sollicitudine festinamus praesentia ad uos scripta dirigere,
hortantes et obsecrantes ne in diuisione ecclesiae ulterius quisquam studeat permanere,
δ nos enim secundum euangelicam uocem studemus fraternitati ac dilectioni uestrae,
in quantum fragilitas nostra sufficit, quae nobis iussa sunt, cum sinceritate cordis hu-
militer exhibere; nostis enim in euangelio dominum proclamantem S i m o n , S i m o n , 20 Lue. 22, 31.
32
e c c e s a t a n a s e x p e t i u i t uos, ut c r i b r a r e t sicut t r i t i c u m ;
ego a u t e m r o g a u i p r o te p a t r e m , ut n o n d e f i c i a t fides tua,
6 e t tu c o n u e r s u s c o n f i r m a f r a t r e s t u o s . considerate, karissimi, quia
ueritas mentiri non potuit nec fides Petri in aeternum quassari poterit uel mutari. nam
cum omnes discípulos diabolus ad cribrandum poposcerit, pro solo Petro se dominus 25
rogasse testatur et ab eo ceteros uoluit confirmari; cui etiam pro maiori dilectione quam
prae ceteris domino exhibebat, pascendarum ouium sollicitudo commissa est; cui et ioh.21,16.17
claues regni caelorum tradidit et super quem suam ecclesiam aedificaturum esse promisit M t l 6 ' I 9 ' 1 8
7 nec portas inferni aduersus eam praeualere testatus est. sed quia inimicus humani
r
f. 4 generis usque in finem saeculi non quiescit in domini ecclesiam bono semini super|seminare 30
zizania, ideoque, ne forte quisquam maligno studio aliqua de fidei nostrae integritate
diaboli instigatione fingere praesumpserit <et> augmentari et ex hoc uestri fortasse
Tres epistulas Pelagli II ad episcopos Histriae primus ex apographo codicis Ρ [Barber. 4çS] edidit
Baronius ad a. 586 c. 29 sq., t¡uem repetierunt Collectores conciliorum, deinde ex ipso codice L. M. Hartmann in
Monum. Germ. Epist. t. 11 p. 442 sq. JK 1054—1056.
17 diuisionem Ρ 20 pro ex prç corr. Ρ ιη pro Ρ 30 seminis Ρ 31 zizaniam Ρ

32 et om. Ρ augmentari Ρ ac commentari Mommsen, sed cf. Vigilii epistulam 52
Acta conciliorum oecumenicorum. [III, 2. 14

Authenticated
ιο6 PELAGII PAPAE II
uideantur animi perturban, necessarium iudicauimus per praesentem epistolam nostram

et ad uiscera uos matris ecclesiae ut reuerti debeatis, cum lacrimis exhortari et de nostrae
fidei integritate uobis satisfactionem nostram mittere, quatenus nulla possit in uestris
cordibus de nobis remanere suspicio, ut in diuini tremendique iudicii die de taciturnitäte
mea reus inueniri non possim. 6
8 Nos enim illam fidem praedicamus, tenemus et cum omni puritate conscientiae
usque ad sanguinis effusionem defendimus, quae ab apostolis tradita et per successores
eorum inuiolabiliter custodita reuerenda Nicaena synodus trecentorum decern et octo
9 patrum suscepit atque redegit in symbolum, sed et Constantinopolitanam centum
quinquaginta patrum sub piae memoriae Theodosio seniore principe factam; etiam Ephe- io
10 senam primam, cuius praesides fuerunt beatae recordationis prodecessor noster Caelestinus
11 Romanae urbis antistes et Kyrillus ecclesiae Alexandrinae episcopus; sed et Chalcedonen-
sis sexcentorum triginta patrum, quae sub piae memoriae Marciano imperatore conuenit
cuique sanctae recordationis prodecessor noster papa Leo per legatos suos uicariosque
praesedit, et ut diuersarum haeresum damnanda exigebat aduersitas, eandem fidem uno is
12 eodemque sensu declamantes latius ediderunt. sed et epistolam praedicti beatae recor-
dationis Leonis ad Flauianum Constantinopolitanum episcopum datam, quae et tomus
appellatur, per omnia ueneramur tenemus defendimus atque secundum eius tenorem
18 adiuuante domino praedicamus. et sicut saepe dictus prodecessor noster beatae memoriae
papa Leo synodum Chalcedonensem suscepit atque firmauit, ita et nos per omnia, operante 20
diuina gratia, ueneramur custodimus atque defendimus. si quis autem contra hanc
fidem aut sapit aut credit aut docere praesumit, secundum eorundem patrum sententiam
14 damnatum atque anathematizatum se esse cognoscat. non ergo patiamini falsis
suspicionibus aut rumoribus | denuo agitari et in diuisione ecclesiae malorum hominum f· 4U
15 persuasionibus, quod auertat dominus, remanere. quid enim uos a sanctae ecclesiae 26
unitate diuiditis, quando nihil noui, nihil, quod absit, contrarium in dei ecclesia prae-
dicari cognoscitis uel teneri, sed unam eamdemque fidem, quae ab apostolis tradita et
a sanctis patribus in praedictis quattuor synodis explanata atque confirmata dinoscitur,
16 sincerissime teneri atque defendi modis omnibus conprobatur ? ubi ergo de fidei fir-
mitate nulla uobis poterit quaestio uel suspicio generari, in unitate fidei atque in sinu 30
sanctae matris catholicae et apostolicae ecclesiae permanentes, si quid forte causae est,
unde uestri scandalizari animi uideantur, manentes in unitatis caritate, eligite de fratribus
ac filiis nostris, quos ad nos ad inquirenda de quibus mouemini, transmitiere debeatis:
ι. Pet. 3, 15 et parati sumus secundum praeceptionem apostolicam et cum caritate eos suscipere
et cum humilitate deo placita satisfactionis reddere rationem et sine aliquo impedimento ss
17 cum omni dilectione, quando reuerti uoluerint, uoluntate sincerissima relaxare. audia-
Coloss.2,6 mus autem doctorem gentium clamantem: s i c u t a c c e p i s t i s Christum
I e s u m d o m i n u m , in i p s o a m b u l a t e , r a d i c a t i e t s u p e r a e d i f i -
c a t i in i p s o , et c o n f i r m a t i in f i d e , s i c u t d i d i c i s t i s , a b u n -
d a n t e s i n g r a t i a r u m a c t i o n e m , u i d e t e n e q u i s u o s d e c i ρ i a t «0
18 p e r p h i l o s o p h i a m e t i n a n e m f a l l a c i a m . nec ad contentiones aut
superfluas quaestiones uestra ulterius studia conuertatis; uocem eiusdem apostoli cum
a Tim. 2, 23. humilitate cordis adtendite; sie enim scribens ad Timotheum ait: s t u l t a s a u t e m
34 et sine d i s c i p l i n a quaestiones d e u i t a , s c i e n s quia g é n é r a n t
l i t e s ; s e r u u m a u t e m d o m i n i n o n o p o r t e t l i t i g a r e , et iterum ad «
7—8 postulotur quam — traditam — et custoditam, sed cf. 109, 45 14 predecessor o ex g corr Ρ
20 chalcedonense Ρ 26/27 predicare Ρ 29 conprobatìs Ρ 3 0 »inum Ρ 38 ipsum Ρ
39 confirmate Ρ 42/43 apostolicam humilitate Ρ 44/45 sciens — lites superset Ρ

Authenticated
EPISTVLA I AD EPISCOPOS HISTRIAE 107
Corinthios: s i q u i s a u t e m u i d e t u r i n t e r u o s c o n t e n t i o s u s e s s e , ι Cor. n , 16
nos t a l e m c o n s u e t u d i n e m non h a b e m u s n e q u e ecclesia dei,
19 et iterum post alia: n o n e s t d e u s d i s s e n s i o n i s , s e d p a c i s. con- ι Cor. 14, 33
siderate ergo quia quicumque in pace et unitate ecclesiae non fuerit, deum habere non
poterit. item ad Galatas scribens ait: q u i e x f i d e s u n t , h i s u n t f i l i i 6 Gal. 3, 7—9
Abrahae. p r o u i d e n s a u t e m s c r i p t u r a q u i a ex f i d e i u s t i f i c a t
g e n t e s d e u s , ρ r ae η u η t i a u i t A b r a h a e q u i a b e n e d i c e n t u r i n
f. 5' t e o m n e s g e n t e s . | i g i t u r q u i e x f i d e s u n t , benedicentur
20 c u m f i d e l i A b r a h a m . quam ergo excusationem apud deum post praesentem
satisfactionem nostram ulterius habere potestis, quando nulla uobis de fidei nostrae 10
sinceritate et puritate contraria suspicio remanebit? audite protestantem et com-
monentem eundem apostolum: n o l i t e s e d u c i , c o r r u m p u n t m o r e s 1 Cor. 15,33
bonos colloquia mala. non ergo circumueniamur a satana; non enim
21 ignoramus cogitationes eius. cum dilectione ergo fraterna et humilitate deo placita,
si cuius forte animi scandalizari uidentur in aliquo, manens in unitatis caritate perquirat 15
22 atque cognoscat. nam sicut beatus Iacobus apostolus ait: u b i z e l u s e t c o n - iac. 3, 16
t e n t i o , i b i e t i n c o n s t a n t i a e t o m n e o p u s p r a u u m , et iterum
doctor gentium : q u i s u o s i m p e d i u i t c a r i t a t i n o n o b œ d i r e ? p e r - Gal. 5, 7—9
s u a s i o n o n e s t ex eo q u i u o c a u i t uos. modicum fermentum
t o t a m m a s s a m c o r r u m p i t , et alibi: e g o c o n f i d o i n d o m i n o q u o d s o Gal. 5, 10
nihil aliud sa ρ ia t i s ; qui autem c o n t u r b a i uos, portabit
i u d i c i u m q u i c u m q u e e s t i 11 e, et in subsequenti ait: u t i n a m a b s - Gal. 5, 12
c i d a n t u r q u i u o s c o n t u r b a n t , et rursus ammonens dicit: q u o d s i Gal. 5, 15
i n u i c e m m o r d e t i s , et c o m e d i t i s , u i d e t e ne ab i n u i c e m c o n -
s u m a m i η i, et iterum : s i s p i r i t u u i u i m u s , s p i r i t u e t a m b u l e m u s ; » Gai. 5, 25.
non e f f i c i a m u r i n a n i s gloriae c u p i d i , i n u i c e m p r o u o c a n t e s , 26. 6, 2
inuicem inuidentes. a l t e r a l t e r i u s o n e r a p o r t e m u s , et sic
28adimplebimus legem Christi. et alibi idem apostolus ait: f 1 e c t 0 Ephes. 3, 14
—18
genua mea ad deum p a t r e m d o m i n i n o s t r i Iesu C h r i s t i ,
e x q u o o m n i s p a t e r n i t a s i n c a e l i s e t i n t e r r a n o m i n a t u r , u t so
d e t u o b i s s e c u n d u m d i u i t i a s g l o r i a e suae u i r t u t e m , corro-
b o r a r ! p e r s p i r i t u m e i u s in i n t e r i o r e m h o m i n e m , h a b i t a r e
C h r i s t u m p e r f i d e m in c o r d i b u s u e s t r i s ; in c a r i t a t e r a d i -
c a t i et f u n d a t i , ut p o s s i t i s c 0 m ρ r e h e η d e r e c u m o m n i b u s
24 s a η c t i s, et post alia : o b s e c r o i t a q u e u o s e g o u i n c t u s i n d o m i n o , 35 Ephes. 4,1—
6
ut digne a m b u l e t i s u o c a t i o n e qua u o c a t i estis, cum omni
h u m i l i t a t e et m a n s u e t u d i n e , c u m p a t i e n t i a subportantes
i n u i c e m in c a r i t a t e , s o l l i c i t i s e r u a r e u n i t a t e m spiritus
in u i n c u l o p a c i s . u n u m c o r p u s et u n u s s p i r i t u s , s i c u t u o c a -
ti e s t i s in u n a s p e u o c a t i o n i s uestrae. u n u s d o m i n u s , una«
f. 5« f i d e s , u n u m b a p t i s m a , u n u s d e u s | e t p a t e r o m n i u m , q u i
25 s u p e r o m n e s e t p e r o m n i a e t i n o m n i b u s n o b i s . et dum tales
exhortationes et ammonitiones apostólicas habeamus, q u i s n o s s e p a r a b i t a Rom. 8, 35
c a r i t a t e , quae est in Christo Iesu domino nostro ? si enim cum humilitate et
fletu diligenter intendimus, consideramus et intellegimus quod ille sit insidiator noster «
de quo dictum est q u i a a d u e r s a r i u s u e s t e r d i a b o l u s s i c u t 1 e 0 1 p e t 5, 8
10 de superscr Ρ 15 scandalizare Ρ 24/25 consummamini Ρ

14*

Authenticated
ιο8 PELAGII ΡΑΡΛΕ II
ι Pet. 5, 9 r u g i e n s circuit quaerens quem d e u o r e t , cui s e c u n d u m eiusdem

apostoli e x h o r t a t i o n e m c u m omni nos concordia et u n i t a t e in f o r t i t u d i n e fidei resistere
26 a t q u e obuiare necesse est. exemplo enim omnes didicimus, karissimi f r a t r e s a c filii,
q u a n t a m a l a q u a n t a q u e flagella diuisionem ecclesiae f u e r i n t s u b s e c u t a ; u n d e in ipsius
misericordia, licet indigni, confidimus quia si ecclesiam s u a m a d u n a r i a t q u e pacifican β
concesserit, omnia a nobis quae pro delictis nostris suscepimus flagella celerius r e m o u e n -
t u r et u n i t a s ac firmitas pacis ecclesiae p a c e m nobis et t e m p o r a l e m optinet et aeternam.
27 t a n t u m m o d o r o g a m u s et obsecramus et per d i u i n u m uos t r e m e n d u m q u e dei judicium
o b t e s t a m u r , ubi sibi nullus h o m i n u m poterit a r g u m e n t i s uel excusationibus subuenire,
ne ulterius per uos dei d i u i d a t u r ecclesia, sed h e r e d i t a t e m domini c o m m u n i t e n e a m u s et io
28 possideamus studio. quae a u t e m sit eius hereditas, ipsius u e r b a quae a d discípulos
loh. 14, 27 dicta sunt, a u d i a m u s : p a c e m m e a m d o u o b i s , p a c e m m e a m r e l i n q u o
Iob
· '3, 35 u o b i s , et i t e r u m : i n h o c c o g n o s c e n t o m n e s q u i a m e i e s t i s d i s -
c i p u l i , si d i l e c t i o n e m h a b u e r i t i s a d i n u i c e m . id ipsum
ι Cor. ι, 10 a u t e m , sicut ait uas electionis, dicamus o m n e s , e t n o n s i n t i n nobis ib
s c h i s m a t a , simus a u t e m p e r f e c t i i n e o d e m s e n s u e t i n e a d e m
loh. 10, 16 s c i e η t i a , u t in sinu m a t r i s ecclesiae congregati efficiamur u n u s grex, u t unius
Christi pastoris custodia a b omnibus externi internique hostis insidiis eius protectione
a t q u e defensione seruemur inlaesi.
29 Haec a u t e m ad uos direximus per f r a t r e m et coepiscopum n o s t r u m R e d e m p t u m 20
et Q u o d u u l t d e u m a b b a m monasterii maioris basilicae b e a t i P e t r i apostoli; quos uestra
dilectio et complacita deo c a r i t a t e suscipiat et a d nos c u m u n i t a t i s uestrae gaudio sine
mora reuerti d i m i t t a t , q u a t e n u s cognoscentes dilectionem a t q u e o b œ d i e n t i a m caritatis
Lue. 2, 14 uestrae, c u m sanctis angelis c o m m u n i t e r a t q u e ueraciter dicere m e r e a m u r : g l o r i a
i n a l t i s s i m i s d e o e t i n t e r r a p a x h o m i n i b u s b o n a e u o l u n t a t i s . 25
I T E M P E L A G I I P A P A E AD E O S D E M EPISCOPOS
1 I Dilectissimis f r a t r i b u s Heliae uel aliis episcopisHistriaePelagius episcopus. Dilec- f. 6'

tionis uestrae per eos quos direxistis, scripta suscepimus relectisque his graui s u m u s
maerore et dolore perculsi, cur ñeque his quae nos uobis scripsimus, respondistis, neque
u t f r a t e r n a m decuerat c a r i t a t e m , fidei nostrae satisfactione suscepta ad u n i t a t e m eccle- so
siae reuertendi obœdientiam commodastis, p o s t r e m o nec taliter eos qui u e n e r u n t , dirigere
pertulistis, u t a p e r t i s s i m a m lucidissimamque satisfactionem se p a t e r e n t u r accipere,
sed scripto nobis quasi c a p i t u l a r c m uel i n t e r d i c t u m potius o s t e n d e r u n t , nihil i n i u n c t u m
sibi a uobis aliud asserentes nisi u t uestrae t a n t u m m o d o essent portitores epistolae.
2 in qua t a m e n nullam rationis satisfactionem quaesisse uos legitur, sed uelut i u d i c a t u m 36
quid a nobis fieret, expressisse; quod q u a m p r a u u m sit, q u a m i n i u s t u m p a t r u m q u e
regulis inimicum, si uolueritis ad cognitionem ueritatis accedere, splendidissime c u m
3 diuino auxilio potestis addiscere. u n d e nos c u m p r o p h e t a lacrimabiliter conuenit
Psal. 38, 3 exclamare : o b m u t u i e t h u m i l i a t u s s u m e t s i l u i a b o n i s e t dolor
c o r d i s mei r e n o u a t u s est. r e n o u a t u s est dolor cordis nostri, q u a n d o m
diuturnae diuisionis s c a n d a l u m m i n i m e t a n t o fidei fulgore s u p e r a t u r , m a x i m e quia p r a -
u o r u m h o m i n u m persuasione decepti, scripta nobis diuersis infecta contagiis direxistis,
eo quod in epistolis p a t r u m quaedam testimonia non incongrua solum, sed nec a d c a u s a m
p e r t i n e n t i a t e m p t a s t i s inserere, ita u t nec ordinem t e s t i m o n i o r u m qui in ipsis epistolis
5 pacificare Ρ 2i abba Ρ quod Ρ 23 demittat Ρ 24 atque ueraciter superscr Ρ

29 niçmore Ρ 35 uos superscr Ρ 36 expressisset Ρ 37 explendidissime Ρ

Authenticated
EPISTVLA II AD E P I S C O P O S H1STRIAE IO9
patrum legitur, seruaretis quippe ut quod scriptum nomine alterius fuerat, alterius
nominis titulo poneretis; in quo euidenter dictum uobis apostolicum constat aptari
n e s c i e n t e s ñ e q u e d e q u i b u s d i c u n t n e q u e d e q u i b u s a d - i Tim. 1,7
i f i r m a η t. quod quidem non uestrae malitiae uel calliditati credimus adscribendum,
sed ueneno hostis malignissimi perspicimus exquisitum, qui zizania seminare per uasa 5
5 irae usque in finem saeculi in dei ecclesia non quiescit. ex quo intellegimus fraternitatem
uestram epístolas de quibus posuistis testimonia, non legisse; neque enim si uobis earum
scriptura constaret, ilia quae apertissime pro fidei tantummodo causa sunt posita,
6 aliis congruere fingeretis. propter quod ab errore diuisionis, in quem falsis opinionibus
f· 6« incidistis, I hortor et opto uos celerius reuocari et non, sicut scriptum est, iugum cum 10 2 Cor. 6, 14
infidelibus ducere, sed ìli i iterum iugo mansueta colla submittere, de quo ipse dominus
dicit : i u g u m e n i m m e u m s u a u e e s t e t o n u s m e u m l e u e e s t ; quod Matth. 11, 30
nullo modo poterit quis uel ferre uel discere, nisi eidem iugo caritatis uinculis fuerit
subiugatus <et> ipsi oneri per dilectionem, quippe ut spiritali sarcinae, mentis humeros
V uiresque subdiderit. sicut namque animositas abscisionis intellectum facit per super- 15
biam caligare, ita recuperatae caritatis humilitas mentes in unitate fidei perdurantes
8 ad cognitionem ueritatis inluminat. propter quod praesentium portitoribus, quos
fraternitas uestra direxit, et ex codicibus et ex antiquis polypticis scrinii sanctae sedis
apostolicae relecta sunt aliqua, quibus euidenter ostenditur nihil eorum quae in uestra
posuistis epistola, causae trium capitulorum conuenire ullatenus aut uerisimiliter coap- 20
9 tari. ideoque necesse est uos omnes epístolas synodales sollicite uigilanterque per-
currere, ut euidentius agnoscatis quia sancti patres nihil aliud de Chalcedonensi synodo
10 in suis epistolis firmauerunt nisi ut inuiolabilis fidei definitio seruaretur. nam ad
eandem synodum confirmandam beatae recordationis prodecessor noster papa Leo
11 scribens inter alia sic a i t : »ne ergo per malignos interpretes dubitabile uideatur utrum 25 Leo ep. 114
quae in synodo Chalcedonensi per unianimitatem uestram de fide statuta sunt, approbem, ρ· 1195
haec ad omnes fratres et coepiscopos nostros qui praedicto concilio interfuerunt, scripta
direxi, quae gloriosissimus et clementissimus princeps, sicut poposci, in notitiam uestram
mittere pro catholicae fidei amore dignabitur, ut et fraterna uniuersitas et omnium
fidelium corda cognoscant me non solum per fratres qui uicem meam executi sunt, sed 30
etiam per adprobationem gestorum synodalium propriam uobiscum unisse sententiam,
in sola uidelicet fidei causa, quod saepe dicendum <est>, propter quam generale concilium
et ex praecepto Christianissimorum principum et ex consensu apostolicae sedis placuit
12 congregari.« sed ne forte animis uestris aliqua adhuc uideatur quaestio aut dubietas
f. γ remanere, apertius quae ad Maximum Antiochenae ecclesiae antistitem scripserit, | pariter 35
uobis curauimus indicare. post plurima itaque sic ait: »si quid sane ab his fratribus Leo ep. 119
quos ad sanctam synodum uice mea misi, praeter id quod ad causam fidei pertinebat, ρ · 1 2 1 7
gestum esse perhibetur, nullius erit penitus firmitatis, quia ad hoc tantum ab apostolica
sunt sede directi, ut excisis haeresibus catholicae essent fidei defensores. quicquid
enim praeter speciales causas synodalium conciliorum ad examen episcopale def ertur, potest 40
18 <aliquam> diiudicandi habere rationem.« ecce, sicut superius dictum est, cognoscitis,
fratres karissimi, nihil aliud saepe fatum prodecessorem nostrum quam ea quae de fidei
firmitate definita sunt, confirmasse; quod paene in omnibus epistolis eius, si uolueritis,
14 plenius potestis cognoscere. nam priuatas causas quaî illic post definitionem fidei actae
15 sunt, non solum minime confirmauit, sed et retractari atque diiudicari concessit. in 45
ι nomini Ρ 14 et add. Schw mentís Schw mentes Ρ 24 eandem — confirmandam

a ex u con Ρ 22. 26 chalcedonense Ρ 31 unisse Leo munisse Ρ inisse Ρ infra in ep. 3, 30 32 causa
fidei L.o est infra p. 115, 16 Leo om. Ρ 37 uicem meam Ρ aliquam infra p.. 128, 12 Leo om. Ρ

Authenticated
HO P E L A G I I P A P A E II
enkycliis uero, quod est episcopalium collectio Iitterarum, ex quibus aliqua in scriptis
uestris testimonia incongrue similiter posuistis, unde mota sit causa uel quid piae recor-
dationis Leo imperator per uniuersas prouincias sacerdotibus scripserit consulendo aut
qualiter ab ipsis responsa susceperit, nobis quoque tacentibus, eorum lectione ualebitis
plenius informari, ut nulla de cetero in uestris cordibus malignse excogitatio prauitatis 5
16 locum subreptionis inueniat. nos enim propter prolixitatem huius epistolae ordinem
causae ipsius declinauimus indicare. nam si cum studio caritatis quae a nobis scri-
buntur, cum timore domini sollicite uigilanterque relegetis, facile sentietis quantum
sit periculum pro superfluis quaestionibus et haereticorum defensione capitulorum tam
17 diu ab uniuersali ecclesia segregari. nolite ergo amore iactantiae, quae superbiae semper io
est próxima, in obstinationis uitio permanere, quando in die iudicii nullus uestrum
excusare se ualeat et ñeque Theodorus Mombsuestinae ñeque Ibas epistola, quae ab
18 aduersariis est prolata, ante tribunal tanti iudicis uobis ualeat subuenire. doctori
ι Cor. i2,31 itaque gentium pareamus, qui in prima ad Corinthios epistola dicit: ae m u 1 a m i η i
c h a r i s m a t a m e l i o r a et a d h u c e x c e l l e n t i o r e m u o b i s uiamiB
demonstro. qua» ergo maiora sint et a se demonstranda promittit, ex ipsius
ι Cor. 13, uoce I audiamus intentius: s i l i n g u i s h o m i n u m l o q u a r e t a n g e l o r u m , f. 7u
1—3
c a r i t a t e m a u t e m n o n h a b e a m , f a c t u s s u m s i c u t aes s o n a n s
a u t k y m b a l u m t i n n i e n s , et si h a b u e r o p r o p h e t i a m et n o u e ·
r i m o m n i a m y s t e r i a e t s i h a b u e r o o m n e m f i d e m , i t a u t m o n -20
t e s t r a n s í e r a m , et si d i s t r i b u e r o in c i b o s p a u p e r u m o m n e s
f a c u l t a t e s m e a s et si t r a d i d e r o c o r p u s m e u m ut ardeat,
c a r i t a t e m < a u t e m > n o n h a b u e r o , n i h i l m i h i p r o d e s t , et iterum:
ι Cor. 13, 13 f i d e s, s p e s , c a r i t a s , t r i a h a e c , m a i o r a u t e m h i s caritas.
19 quam igitur ante deum poteritis habere fiduciam, quando nullum scandalum generari 25
uobis de fidei nostrae integritate cementes, tantis temporibus per superfluas quaestiones
20 ab ecclesia dei, quae una est, et a fraterna diuidi uos caritate duratis. ubi namque
Mt. 16, 18 sit ecclesia constituía, licet ipsius domini uoce in sancto euangelio sit apertum, quid
tarnen beatus Augustinus eiusdem dominicae memor sententia definierit, audiamus. in
his namque ait esse dei ecclesiam constitutam,qui sedibus apostolicis per successiones so
praesulum praesidere noscuntur, et quicumque ab earundem sedium se communione uel
auctoritate suspenderit, esse in schismate demonstratur. et post alia: »positus foris,
etiam pro Christi nomine mortuus, eris. inter membra Christi patere pro Christo;
21 haerens corpori, pugna pro capite. « sed et beatus Cyprianus egregius martyr in libro
Cypr. de unit.quem de unitatis nomine titulauit, inter alia sic dicit: »exordium ab unitate proficiscitur sb
4
et primatus Petro datur, ut una Christi ecclesia et cathedra monstretur, et pastores
sunt omnes, sed grex unus ostenditur, qui ab apostolis unianimi consensione pascatur. «
22 et post pauca: »hanc ecclesiae unitatem qui non tenet, tenere se fidem credit ? qui cathe-
dram Petri, super quam ecclesia fundata est, deserit et resistit, in ecclesia se esse con-
de unit. I i 2 3 fidit?« item post alia: »ad pacis praemium peruenire non possunt, quia pacem domini «o
unit. 13.14 2 4 discordiae furore ruperunt.« item ex eodem libro sic ait : »ad sacrificium cum dissensione
Matth. 5, 23. uenientem reuocat ab altari et iubet prius concordare cum fratre, tunc cum pace
24
29 locus nondum inventus
8 relegitis Ρ 12 monbsuestinse Ρ 23 autem om. Ρ 24 tria haec superscr Ρ

36/37 pro et primatus — pascatur antiquissimi Cypriani codices nihil habent nisi ut ecclesia Christi una
monstretur, cf. Chapman, Rev. Bénédict. ig, 246 sq. 36 mostretur Ρ 38/39 cathedram — deserit]
antiquissimi Cypriani codices habent ecclesiae renititur 40 uenire Cypr. quia Ρ qui et quia
Cypriani codd. 42 ueniente Ρ

Authenticated
E P I S T V L A II A D EPISCOPOS H I S T R I A E III
redeuntem domino munus offerre, quia nec ad Cain muñera respexit deus; ñeque enim Gen. 4, 5
habere pacatum dominum poterai qui cum fratre pacetn per zeli discordiam non habebat.
f. 8r quam sibi igitur pacem promittunt inimici fratrum? quae sacrificia cele|brare se
credunt aemuli sacerdotum? secum esse Christum, cum collecti fuerint, opinantur hi Mt. 18, 20
qui extra ecclesiam colliguntur? tales etiam si occisi in confessione nominis Christi 5
fuerint, macula ista nec sanguine abluitur: inexpiabilis et grauis culpa discordiae, quae
nec passione purgatur. esse martyr non potest qui in ecclesia sancta non est: ad
regnum peruenire non poterit qui earn quae regnatura est, derelinquit.« et post alia:
25 »cum deo manere non possunt qui esse in ecclesia dei unianimiter noluerunt; ardeant de unit 14
licet flammis et ignibus traditi uel obiecti bestiis animam suam ponant, non erit illa 10
ñdei corona, sed poena perfidias, nec exitus gloriosus, sed desperationis interitus. occidi
26 talis potest, coronari non potest.« item eiusdem: »an <esse> sibi cum Christo uidetur de unit. 17
qui aduersus sacerdotes Christi facit ? qui se a cleri eius et plebis societate secernit ?
arma ille contra ecclesiam portât, contra dei dispositionem répugnât. hostis altaris,
aduersus sacrificium Christi rebellis, pro fide perfidus, pro religione sacrilegus, inob- is
sequens seruus, filius impius, frater inimicus, contemptis episcopis et dei sacerdotibus
27 derelictis constituere audet aliud altare.« item cuius supra: »peius schismatis crimen de unit. 19
est quam quod hi qui sacrificauerunt; qui tamen in paenitentia criminis constituti
deum plenissimis satisfactionibus deprecantur. illic ecclesia quaeritur et rogatur, hie
ecclesia repugnatur. illic qui lapsus est, sibi tantum nocuit, hie qui schisma facere 20
conatur, multos secum trahendo decipit. illic animae unius est damnum, hie periculum
plurimorum. certe peccasse se ille intellegit et lamentatur et plangit, hic tumens in
peccato suo et ipsis sibi delictis placens, a matre filios segregai, oues a pastore sollicitât,
dei sacramenta disturbai, et cum lapsus semel peccauerit, hic cotidie peccat. postremo
lapsus martyrium postmodum consecutus potest regni promissa percipere, hic si extra 26
28 ecclesiam fuerit occisus, ad ecclesia non potest praemia peruenire. « item cuius supra :
»quod si in scripturis sanetis frequenter et ubique disciplina praeeipitur et fundamentum de hab. uirg.
religionis ac fidei <de> obseruatione ac timore proficiscitur, quid cupidius appetere, 2
f. 8" I quid magis uelle ac tenere nos conuenit quam ut radieibus fortius fixis et domiciliis
nostris super petram robusta mole solidatis, inconcussi ad procellas ac turbines saeculi so
29 stemus, ut ad dei muñera per diuina praeeepta uenire possimus ? « et ideo hortamur
et obsecramus dilectionem uestram, ut tam terribilia patrum testimonia cognoscentes
nullo modo patiamini ulterius in diuisione ecclesiae persistere, sed in uiscera sanetae
matris catholicae atque apostolicae regredì tota mentis intentione celerate, ut radicati in
caritate unitatis atque fundati dicere mereamur: e c c e q u a m b o n u m e t q u a m 35 Ps. 132, 1
i o c u n d u m h a b i t a r e f r a t r e s i n u n u m , ueraciter exclamantes : r e ρ 1 e -
tum est gaudio os n o s t r u m et lingua nostra e χ u 11 a t i ο η e. Ps. 125, 2
I redeunte Ρ deo Cypriani codi. arUiquissimi 2 deum et dominum Cypriani codd. antiq.
5 Christi ecclesiam Cypr. ϊρί Ρ om. Cyprianus 6 quse Ρ otti. Cyprianus 7 sca Ρ om. Cyprtanus
8 derelinquit Ρ dereliquit derelinquit reliquit Cypriani codd. 9 unanimes Cyprianus 10 obiectis Ρ
animas suas Cyprianus 1 1 exigitur Ρ religiosas uirtutis exitus Cyprianus disperationis Ρ
12 esse om. Ρ suppl. ex Cypriano 17 schismatis Ρ hoc Cyprianus 18 hi qui sacrificauerunt Ρ
admisisse lapsi uidentur Cyprianus; primitiua eius leclionis quam Pelagius inuenit, forma erat quam quod hi qui
sacrificaueruntt admisisse uidentur 19 plenis Cyprianus 19 sq. hic et illic in plurimis Cypriani
codd. commutantur, cf. Chapman I. c. p. 359. 20 p. 46 20 post repugnatur add. apud Cyprianum hic (illic)
potest nécessitas fuisse, illic (hic) uoluntas tenetur in scelere haeresin uel schisma Cyprianus
21 conatus est — decepit Cyprianus 22 et intellegit Cyprianus 23 in ipsis Cyprianus
27 fundamentum omne Cyprianus 28 de Cyprianus om. Ρ appeteret Ρ 31 ad et ut
ad Cypriani codd. ueniamus Cyprianus 32 terribilium Ρ

Authenticated
112 P E L A G I l P A P A E II
30 Quibus breuiore quidem stilo, abundanti tamen caritate responsis, et de frater-

nitatis uestrae mentibus et de diuinae misericordiae uirtute confidimus sanctae uos citius
reformari indubitanter ecclesiae. si tamen pro nostris adhuc delictis aliquid inimicus
animarum uobis obstinationis, quod absit, aut dubietatis intulerit, secundum quod inter-
locutio nostra gestorum apud nos habitorum suprema complectitur, et sicut excellen- 6
tissimo domno filio nostro Zmaragdo exarcho Italiae supplicare curauimus, instructas
hue ad nos personas quibus facilius reddendarecipiendae<satisfactionis> sit ratio, destinate,
ut nulla deinceps consensus uestri dubietas supersit aut tarditas, si eis satisfactio plena
reddatur. uel si hoc pro longinquitate locorum uel temporum qualitate pauescitis,
illic Rauennae fiat congregratio sacerdotum, quo nos etiam qui loco nostro intersint, io
diuinitate propitia dirigamus, a quibus satisfactionis rationem plenissimam capiatis,
ne amplius animae simplices diuisae a sancta ecclesia pro superfluis quaestionibus tam
longa obstinatione remaneant nec per uos, quos dominici gregis decet esse pastores,
oues a saeptis ecclesiasticis euagantes rapacis lupi dentibus consumantur.
ITEM AD EOSDEM EPISCOPOS EPISTOLA TERTIA 16
1 Dilectissimis fratribus Heliae uel uniuersis episcopis Histriae partibus constitutis

Pelagius episcopus. Virtutum mater caritas, quae redemptoris sui lucris seruiens
ι Cor. 13, 5 numquam ea | quae sua sunt, quasrit, desiderio anhelanti me impulit dudum fraternitati f. ψ
uestrae plena dulcedinis scripta transmitiere, quae disiuncta diu possint suo corpori
Christi membra sociare. in quibus plus precibus quam monitis loquens, affectu quo «o
ualui, exhortari curaui, ut quos aptos discutiendae rationi praeuiderit, hue dilectio uestra
dirigerei, quatenus in trium capitulorum negotio uel quaequae aperta sunt, cognoscerent,
uel quaequae forsan obscura uiderentur, haec eis collatio pacificae intentionis aperiret.
2 tandem dilectionis uestrae scripta suscepi, quae non rationis causas quaererent, sed deli-
berati apud uos iudicii sententia imperarent. hoc autem quod uos audere de uestra 2&
sapientia uideo, fateor, dolens miror. et quidem per epístolas exempla, ut puto,
humilitatis ostendi, amoris specimen praebui; sed dum nihil apud uos repperi ammoni-
lerem. 5 1 tionis meae uerba proficere, flens gemensque cum propheta cogor exclamare: cura-
5
ä u i m u s B a b y l o n e m , et non est s a n a t a . ignem quantum ualui, cari-
tatis accendi et tantae scissionis exurere rubiginem uolui; sed impletam prophetae sen- 30
lerem. 6, 29 tentiam peccatis exigentibus inueni, qui ait: frustraconflauitconflator,
scoriae eius non s u n t consumptae. nulla in rescriptis fiamma caritatis
aspicitur, nullam uel post exemplum dulcedinem redolent in cunctis suis sermonibus,
4 nihil quod ad pacem perueniat, sonat. pensate, quaeso, hoc, quod dicere nisi singultu
interrumpente non ualeo, longo diuisionis usu quanto mentis frigore fraternitas uestra 35
torpuerit, quae nec confricta recalescit. quid igitur inter haec faciam nisi ut pro uobis
ι Petr. 5, 8 5 ad lacrimas uertar ? quia enim l e o r u g i e n s c i r c u i t q u a e r e n s q u e m d e -
u o r e t , scio, et uos stantes extra caulas ouium uideo. aptos fructibus palmites
attendo, sed abscisos a radice uites aspicio, et sudantes uos operarios cerno, sed tamen
β laborare extra uineam non ignoro. ecce urguente fine, cuneta uastantur, ad solitudinem *o
terra redigitur, atque, ut ita dixerim, procella diluuii mundum subruit et uestra frater-
Ierem. 9, 1 7 nitas arcam fugit. cum Hieremia dicam: q u i s d a b i t c a p i t i m e o | a q u a m f. 9 "
ierem. 9 , 18 e t o c u l i s m e i s f o n t e m l a c r i m a r u m , et rursum: d e d u c a n t o c u l i
nostri l a c r i m a s e t p a l p e b r a e nostrae d e f l u a n t a q u i s . dicam cum
5 supprema Ρ η satisfactionis suppl. Schw destinate Mommsen festínate Ρ 14 ra-

paces Ρ ex consummantur con. Ρ 21 exhortare Ρ 25 audere Baronius audire Ρ
39 accendo Ρ uitis Ρ

Authenticated
EPISTVLA III AD EPISCOPOS HISTRIAE
113
ilio iterum: p l o r a b o e t r e q u i e s c a m ; quia enim quietem concordias in uestro Ps. 54, 7?

corde non inuenio, fessae menti lacrimas sterno. quae enim mei spiritus esse requies
8 potest, si ab occulto hoste inflictum uulnus mederi non potest ? ecce in cunctis mundi
partibus sancta et uniuersalis ecclesia unitatis suae radiis fulget, sed tarnen adhuc um-
bram uestrae diuisionis sustinet. ubique in fidei statu perdurât, sed gaudere earn 5
9 de sua salute prohibet uulnus quod de uestra abscisione tolerat. neque enim sanum
caput brachiis marcentibus gaudet nec se quasi incolume esse pectus laetatur, cum
subiectorum uiscerum doloribus tangitur. tota namque corporis compago afficitur,
si pars eius uel extrema laceratur. quicquid ergo est quod aliam pati sentit, in se
armonia caritatis adtrahit, Paulo adtestante, qui ait: e t s i q u i d p a t i t u r u n u m 10 1 Cor. 12, 26
lOmembrum, compatiuntur cetera membra. nos itaque sumus,
qui uestro dolore transfigimur, nos, qui uestris scissionibus secamur. tanto igitur
damnis uestris festina debemus consolatione succurrere, quanto ea per caritatem co-
gimur ut nostra sentire. nam etsi differre forsitan uolumus, supernae increpationis
uoce terremur, quae ignauos pastores increpans dicit: q u o d f r a c t u m e r a t , 15 Ezech. 34, 4
non a l l i g a s t i s , et quod a b i e c t u m , non r e d u x i s t i s , et q u o d
l l p e r d i t u m , non quaesistis. si differre uolumus, ui districtae inuentionis
increpamur, qua per prophetam dominus dicit: n u m q u i d r e s i n a n o n e s t 1er. 8, 22
in G a l a a d a u t m e d i c u s n o n e s t i b i ? quare ergo non est
o b d u c t a c i c a t r i x filiae p o p u l i m e i ? quid enim per resinam, quae 20
fomentum ignis est, quae et in ornamentum domus marmora dissipata coniungit, nisi
caritas designatur, quae et in amore corda succendit et ut sanctam ecclesiam unitatis
ornamento componat, discordes hominum mentes per pacis in se Studium ligat ? quid
per Galaad, quae aceruus testimonii interpretatur, nisi in scripturae sacrae altitudine
innumera sententiarum densitas dicitur? quid per medici uocabulum nisi unusquis- 25
f. io' que praedicator? quid per non obductam filiae cicatricem | nisi culpa plebis ante
12 dei oculos nuda monstratur? resina ergo in Galaad defuisse conuincitur, si pro osten-
denda ueritate, cum tanta adsint scripturae sacrae testimonia, adsociando uos sanctae
ecclesiae nequaquam digni ardoris caritas exhibetur; et uelut absente medico cicatrix
non obducitur, si exhortatione cessante tantae scissionis culpa nullo uelamine subse- so
quentis pacis operitur. sed iam tempus est ipsa nos suspicionum uestrarum uulnera
tangere eisque auctore deo medicamina patefactae ueritatis adhibere.
18 Per ea quae piae memoriae Iustiniani principis temporibus acta sunt, fraternitas
uestra suspicatur sanctam Chalcedonensem synodum fuisse conuulsam. sed absit
14 hoc a Christiano opere, a Christiana cogitatione. in ipsa quippe Nicaena, Constan- 35
tinopolitana ac prima synodus Ephesina firmata est, et quisquís eandem parte aliqua
conuellere nititur, illas nimirum funditus, quae per hanc firmatae sunt, destruere conatur.
15 cui suspicioni in scriptis uestris ex sancti prodecessoris nostri Leonis epistolis ac enkycliis
testimonia adiungitis, ut praefatam sanctam Chalcedonensem synodum inlibatam debere
16 seruari monstretis. quae quidem, fratres karissimi, ex paucis epistolis sumpta per- 40
mixto ordine confusoque posuistis, ut dum interiecta alia epistola ad alia prioris epístolas
uerba recurritur, quasi ex multis epistolis prolata uiderentur. et ualde miramur cur
fraternitas uestra de tam, sicut diximus, paucis epistolis non pauca sumpserit, cum
constet quod de sanctae Chalcedonensis synodi inlibata ueneratione et prodecessorum
nostrorum assertio innumera et multorum patrum consensus in enkycliis quasi quae-45
7 incolome Ρ 19. 24 galaad, d in t corr. Ρ 24 aceruum testimonium Ρ, cf. Hieronym. t.

I l l i l Vali. altitudinem Ρ 25 dicitur Schw dicit Ρ 36 partem Ρ 38 ex Baronius
et Ρ 40 sumpti Ρ
Acta conciliorum oecumenicorum. IIII, 3. j^

Authenticated
114 P E L A G I I P A P A E II
dam se inundatio nobis infudit. sed quia semper dictandi ordo t a n t a sibimet con-
exione subiungitur, ut et praecedentia subsequentibus seruiant et subsequentia ex prae-
cedentibus suspendantur, eorum sensum quae prolata sunt, melius pandimus, si infra
supraque legentes, uel quo tendunt uel unde pendeant, demonstremus.
17 A dilectione igitur uestra primum testimonium sancti prodecessoris nostri Leonis s
Leon.ep. 162 ponitur, quod in eius epistola ultima conti|netur, quo ait: »de rebus apud Nicaeam et f. io"
p 1341
" apud Chalcedonam, sicut deo placuit, definitis nullum audeamus inire tractatum, tam-
18 quam dubia uel infirma sint quae t a n t a per spiritum sanctum fixit auctoritas.« cui
secundum testimonium ex ea epistola a uobis adiungitur, quod illic paulo superius
p. 1340 habetur, quo dicitur: »quia, sicut sánete ueraciterque dixistis, perfectio incrementum, 10
19 et adiectionem plenitudo non recipit«. interiectis autem duobus testimoniis de en-
kycliis adsumptis, praefati prodecessoris nostri idem ad Leonem principem scripto uestro
Leo ep. 20 uerba replicantur quibus dicitur: »legitimas et diuinitus inspiratas constitutiones uelle
164 p 1345
· mouere, non est pacifici animi, sed rebellis, dicente apostolo: u e r b i s c o n t e n d e r e
2 Tim. 2, 14 a d n i h i l e s t u t i l e n i s i a d s u b u e r s i o n e m a u d i e n t i u m . nam si i6
humanis persuasionibus semper disceptare sit liberum, numquam deesse poterunt qui
Leo ep. 21 ueritati audeant resultare.« et eius rursus ad eum: »non sinas contra dexterae omni-
164 p. 1345 potentis dei triumphos rediuiuis exurgere motibus extineta certamina.« cuius adhuc
ibid, testimonium post pauca subdidistis: »nihil prorsus de bene compositis retractetur. «
22 ultimum uero a uobis ponitur testimonium, quod in priori eius epistola, de qua multa 20
iam testimonia prolata fuerant, continetur primum, quo dicitur: »quae patefacta sunt,
Leo ep. 162 quaerere, quae perfecta sunt, retractare, et quae sunt definita, conuellere, quid aliud
ρ· '339 est quam de adeptis gratias non referre et ad interdictae arboris cibum inprobos appe-
23 titus mortiferae cupiditatis extendere«? haec sunt, fratres dilectissimi, quae beati
Leonis ad Leonem principem uerba posuistis, quae uidelicet ab eo pro custodia inlibatae 25
fidei, non autem pro causis episcoporum specialibus quae apud Chalcedonam gestae sunt,
proferuntur. nam quia pro solius fidei intemerata obseruatione dixerit, pensaridum
Leoepist. 24 est in eadem epistola quid praemisit. ait enim ad eundem principem loquens: »supra
162pag. i339 CU ram rerum temporalium religiosae prouidentiœ famulatum diuinis et aeternis disposi-
tionibus perseueranter impenditis, ut scilicet catholica fides, quae humanum genus so
sola uiuificat, sola sanctificat, in una confessione permaneat et dissensiones, quae de
terrenarum | opinionum uarietate nascuntur, a soliditate illius petrae supra quam ciuitas f. n '
25 dei aedificatur, abigantur.« si igitur fidem, fratres karissimi, in cunctis mundi partibus
uno ac solido statu uigere non cernitis, conuulsum quicquam de sancta Chalcedonensi
synodo recte diceretis; at postquam nihil nunc aliud nisi de personis agitur, nihil dees
sanctae Chalcedonensis synodi professione truncatur, quid aliud quam in uerbis pacis
26 iurgia quaeritis et auctoritatem patrum quasi sequendo declinatis ? namque ut isdem
beatus Leo ostenderet retractari quae perfecta sunt, non deberi, qua haec intentione
Leo ep. 162 dixisset, ilico subdidit: »quia ad pacem uniuersalis ecclesiae et ad custodiam catholicae
p. 1 3 3 9
6—8 locus allatus a Facundo 5, 5 et Vigilio in Constitute de tribus capitulis 291 [Coll. Aneli, ed. Guenther
ep. 83].
13—17. 17—18. 19 locus allatus a Facundo 2, 6 et Vigilio l. c. 293
21—24 locus allatus a Vigilio l. c. 290
ι se inundatio Schw se mundo Ρ sumendo Baronius lux mundo se Labbaeus 6 apud Ρ
Facundus et apud Leo et Vigilius 7 audemus Leo Facundus Vigilius 14 mouere Ρ (post legitimas —
constitutiones uelle) confligere Leo Facundus Vigilius pacifici est animi Leo Facundus Vigilius
uerbis enim Leo Facundus Vigilius 17 sinas Ρ Vigilius sinantur Leo Facundus 18 dei Ρ om.
Leo Facundus Vigilius exurgere Ρ Vigilius assurgere Leo Facundus 29 cura Ρ
36/37 synodi—iurgia in mg. add. Ρ

Authenticated
EPISTVLA III AD EPISCOPOS HISTRIAE
27 fidei cura dignamini sollicitiore respicere.« quid igitur? cum prohiberet definita
conuelli, admonitionem protinus de custodia catholicas fidei subiunxit, et quia non
hoc de retractandis causis specialibus, sed de sola fidei professione dixisset, indicauit.
ilia namque nunc in uestra quaestione uertuntur, quae ipse quoque prodecessor noster
beatus Leo diiudicat, dum non nisi ea quae apud Chalcedonam de fide sunt statuta, β
28 confirmât. ipse quippe ad Anatolium Constantinopolitanae urbis episcopum scribens,
dum eum de quodam nouo ausu corriperet, dicit: »ut sanctam synodum ad extinguendam Leo ep. 106
solum haeresim et ad confirmationem fidei catholicas studio Christianissimi principis p" 1 1 6 1
29 congregatam in occasionem ambitus trahas«, et rursum: »ita abuti uoluit concilio synodali, ibid. p. 1163
ut fratres in fidei tantummodo negotio conuocatos et definitione eius causae quae erat 10
curanda, perfunctos, ad consentiendum sibi aut deprauando traduceret aut terrendo
30 compelleret. « qui ut nihil se omni modo de Chalcedonensi synodo suscipere nisi
quod de sola fide gestum fuerat, demonstraret, eidem synodo scribens, ait: »et fraterna
uniuersitas et < omnium) fidelium corda cognoscant me non solum per fratres qui uicem Leo ep. 114
meam executi sunt, sed etiam per adprobationem gestorum synodalium propriam 15
uobiscum unisse sententiam, in sola uidelicet fidei causa, quod saepe dicendum est.« 30—33
qui ergo unitum Chalcedonensi synodo in sola fidei causa se memorai, a cunctis quae
f. ii u 31 illic specialiter gesta sunt, se procul dubio extraneum demonstrat. J hinc est rursum
<quod> cum praefato Anatolio de recipiendo Attico presbytero scriberet, dicit: »ita ut Leo ep. 163
Chalcedonensis synodi definitionem de fide, cui etiam dilectio tua subscribendo consensit 20 p · 1 3 4 3
et quam apostolicae sedis firmauit auctoritas, profìteatur se per omnia seruaturum. «
32 qui Chalcedonensis synodi definitionem dicens, uigilanter etiam »de fide« non adderei,
nisi causas quae illic motas sunt, alias uitaret. et quidem si unam tantummodo quae
illic specialiter mota fuerat, reprobasset, solam nihilominus exciperet quas ei singulariter
displiceret; a t postquam nihil aliud synodi nisi definitionem fidei recepit, quid est aliud 25
33 nisi quod cetera quae illic specialiter mota sunt, refutauit? ñeque enim si uellet
unam t a n t u m m o d o causam praefati Anatolii reprehendere, uereretur, qui hanc suo
iudicio non approbatam et serenissimis principibus et auctori eius eidem Anatolio non
est ueritus scriptis discurrentibus indicare; cum uero et de illa praefato Anatolio priuate
loquitur et rursum ad synodum scribens, quod de sola fide gestum fuerat, se recipere 30
confitetur, constat quod et Anatolium de speciali criminis causa redarguii et cuneta
priuata negotia quae mota in synodum fuerant, retractan concessit.
31 Rursum in scripto uestro testimonium ex epistola de enkycliis ponitis, quod multi
episcopi simul dicunt: »neque unum iotam uel apicem possumus aut commouere aut
35 commutare eorum quae apud Chalcedonam decreta sunt«. cui aliud quoque testi- 35
monium quasi ex eadem epistola subiunxistis, quod uidelicet Anatolii Constantinopoli-
tanae urbis episcopi esse non dubium est, quo ait: »de uero Chalcedonensi sancta synodo
dico quoniam ipsum quaerere omnino a u t reuoluere aliquid eorum quae ab ipsa finita
sunt, hominum est insidiantium tantummodo ecclesiis et uniuersali Christi paci.« quae
36 in quo reuolui et conuelli prohibeat, ipse subiungat; ait enim: »quando apostolica quidem 40
et paterna dogmata olim nobis tradita in eo roborata sunt atque firmata.« si igitur
insidiantium est hominum apostolica dogmata et paterna conuellere, quique eadem
34—35 tandem uersionem adfert Facundus 2, 5
3 dixisse Ρ 9 occasione Ρ Consilio Ρ io definitione eius causae Leo defini-

tionis eius causa Ρ i l perfunctos Leo perfructos Ρ 14 omnium om. Ρ i6 inisse Ρ
cf. p. Γ09, 32 causa fidei Leo 19 quod om. Ρ 20 scribendo Ρ 23/24 motae sunt — illic
in mg. add. Ρ 31 criminis Baronius crimen Ρ 34 unum apicem Facundus 35 apud
illam Facundus 39 paci, quae Schw paciq. Ρ 42 apostolica — paterna superscr. Ρ
•5*

Authenticated
116 P E L A G I l P A P A E II
paterna et apostolica dogmata inlibata recipiunt, constat procul dubio quia insidiantes
non sunt ** eiusdem namque synodi fidem intemeratam deo auctore retinemus | et f. ia
sic priuata negotia quae illic gesta sunt, cum sancto et prodecessore nostro Leone prœ-
37 terimus, ut definitionem fidei illic prolatam proposita etiam morte seruemus. in
precedenti autem testimonio multorum simul episcoporum utrum dictator an scriptor 5
errauerit, ignoramus. neque enim in enkycliis continetur, ut ipsi in scripto uestro
posuistis: »neque unum iotam uel apicem possumus aut commouere aut commutare eorum
L mi 9070= quae apud Chalcedonam decreta sunt«, sed ita illic scriptum est: »neque unum iotam
M v i i 540» u n u m apicem <possumus> aut commouere aut uiolare eorum quae ab ea recte sunt
et inculpabiliter definita«, et longe est aliud non posse commoueri ea quae decreta sunt, io
38 et non posse commoueri ea quae recte et inculpabiliter sunt decreta. sciebant enim
uiri doctissimi ea quae illic gesta fuerant de causis specialibus, a prodecessore nostro
Leone recepta omni modo non fuisse, et idcirco cautissime scribunt commoueri aut
uiolari quae recte ab ea et inculpabiliter definita sunt, non deberi, ne si cuncta con-
firmare se dicerent, sententiae saepe fati prodecessoris nostri Leonis obuiarent. unde is
et illic ilico subiungunt: »ita sapiamus semper, sicut sapit apostolica Romanorum sedis
ecclesia. «
Leo ep. 39 Post haec quoque ex epistola eiusdem prodecessoris nostri Leonis ad Basilium
»49 p· 1 3 1 0 episcopum testimonium posuistis, quo ait: »obsecro dilectionem tuam, ut a Chalce-
donensis synodi definitionibus in nullo animum relaxetis et quae ex diuina sunt inspi- 20
ibid. p. 1311 ratione composita, nulla patiamini nouitate temerari.« et rursum: »ut autem possit
haec exhortado ad omnium fratrum et coepiscoporum notitiam peruenire, diligentiae
uestrae fraternitatis cura perspiciat, quia, quod saepe dicendum est, tota religio Christiana
turbatur, si quicquam de his quae apud Chalcedonam constituía sunt, conuellatur.«
40 sed utrum haec de causis quarundam personarum specialibus an de sanctae fidei defini- 25
ibid. p. 1310 tione asserat, inquiratur ipse quid superius dicat. ait enim: »haec scripta direxi, qui-
bus dilectionem uestram credidi commonendam ut sceleratis ausibus sancta constantia
resistatis, ne in quoquam nostrum communis fides aut trepida inueniatur aut tepida.«
qui igitur ammonitionem seruandae fidei praemisit, ubi custodiri synodum uoluit, | indi- f. n u
él cauit. si autem in huius epistolae sermonibus ambigimus, eum ex aliis suis epistolis so
quo sensu haec dixerit, requiramus. Marciano namque Augusto scripta sua pro eadem
Leo ep. 115 synodo dirigens, ait: »ad gloriam uestram et ad Constantinopolitanum antistitem scripta
p 1201
" direxi quae euidenter ostenderent me ea quae de fide catholica in praedicta synodo definita
fuerant, adprobare.« qui si cunctas et speciales causas eiusdem synodi recepit, cur
ea se adprobare quae de catholica fide in praedicta synodo definita sunt, specialiter asserii ? 35
ibid. 42 rursum quoque praefato principi scribens ait: »quia omnibus modis oboediendum est
p 1203
· potestati uestrae et religiosissimae uoluntati, constitutionibus synodalium, quae mihi de
confirmatione fidei catholicae placuerunt, libens adieci sententiam.« si ergo confir-
21—24 similia, ex Leonis epistola ad Anatolium, quœ tarn non extat, adfert Vigilius in Constitute de tribus
capüulis = Coli. Auett. 83, 2Ç3
2 etiam nos insidiantes non esse constat suppl. Schw ut sententia, non ut turba ipsa restüuantur
8 chalcedona P g possumus om. P 11/12 decreta— quae superscr. Ρ 13 recepta Baronius
reperta Ρ i6 sic sapimus Cod. encycl. cf. Baluze, Noua coll. p. 1425 sedes P ig uestram Leo
20 ánimos Leo 21/22 autem haec — nostrorum possit notitiam Leo 22/23 diligentiae uestrae fraterni-
tatis Schw diligenti uestrae fraternitatis Ρ diligenter uestrae fraternitatis Baronius diligenti uestra fraternitas
Hartmann diligentiae uestrae Leo 23 perspiciat Ρ Vigilius prospiciat 110 24 quae superset·. Ρ
constituía sunt Ρ Vigilius sunt statuta Leo 25 quorundam Ρ an de ex unde corr. Ρ
28 nostrum Leo nostra Ρ 33 me ea Leo mea Ρ 37 potestati uestrae et Ρ pietatis uestrae Leo
synodalibus Leo 38 post catholicae add. et de haereticorum damnatione Leo sententiam meam Leo

Authenticated
E P I S T V L A III AD EPISCOPOS HISTRIAE II7
mationem ñdei catholicae sibi placuisse eique sententiam adiecisse se adstruit, in his
in quibus confirmatio fidei non fuit, constat quia sententiam non adiecit.
43 Adhuc autem ex eiusdem beati Leonis epistola testimonium scriptis uestris in-
seritis, quo ad Basilium dicit: »pie nobis et constanter utendum est, ne dum talium Leo ep. 164
disputatio admittitur, eorum quae diuinitus definita sunt, auctoritati derogetur«, et 5 p" 1 3 4 7
infra: »nec in aliquam disceptationem piene definita reuocanda sunt, ne ad arbitrium Leo ep. 162
damnatorum ipsi de his uideamur ambigere, quae manifestum est per omnia propheticis p" 1 3 4 0
44 et euangelicis atque apostolicis auctoritatibus consonare.« quae autem uel superius
definita diuinitus uel inferius piene definita asserat, ex ipsa uel ex aliis eius epistolis
uestra fraternitas penset, in quibus numquam specialia gesta commémorât, sed sola 10
quae de fide sunt prolata, confirmât. unde in his quoque uerbis uigilanter inprimitur
et quae piene definita dixerit, adtenditur, cum dicit »ne de his ipsi uideamur ambigere,
quae manifestum est per omnia propheticis et euangelicis atque apostolicis auctoritati -
4ó bus consonare.« pensate, quaeso, fratres karissimi, si scripta Theodori propheticis
et euangelicis atque apostolicis auctoritatibus consonant, quae redemptorem nostrum is
f. 13^ iniquis ausibus deum negant; | pensate si illa epistola propheticis, euangelicis atque
apostolicis auctoritatibus consonare uideatur, in qua et hostis ecclesiae Nestorius defen-
ditur et defensor ecclesiae Kyrillus accusaiur; pensate si illa Theodoriti scripta pro-
pheticis, euangelicis atque apostolicis auctoritatibus consonant, quae prius contra rectam
fidem edita, ipse postmodum conuersus damnat. 20
46 Extremum quoque saepe fati sancti Leonis ad Aetium presbyterum testimonium
ponitis, quo ait: »ne patiatur sopitarum rerum certamen adferri, quarum retractator
non nisi sacrilegus inuenitur.« quod de quibus rebus adstruat, ad eundem Aetium
scribens ipse manifestât, dicens: »nihil ab apostolis umquam potero sentire diuersum
nec a mea ipse deuiare sententia, ut quod sancto spiritu reuelante confessus sum quod- 25
que, mecum totius synodi professione praedicante, patefeci, aliqua uarietate commutem,
cum facilius mihi sit quibuslibet et subpliciis ab hoc mundo auferri quam ab ea quam
generaliter reddidi professione mutari.« si ergo cuncta res quae retractan non debet,
sola est professio fidei, ille retractator rerum erit sacrilegus, qui professioni eius fuerit
47 diuersus. nam quia idem beatus Leo solam in synodo professionell fidei summo so
ardore custodiat, innumeris epistolis demonstrat, ex quibus breuiter pauca perstrin-
48 gimus, ut in eis certior facta uestra fraternitas colligat quam multa taceamus. hinc
est enim quod Marcianum Augustum scripto suo alloquitur, dicens: »fratri autem meo Leo ep. 115
Iuliano episcopo nouerit uestra dementia hoc me proprie delegasse, ut quicquid illic p" 1 2 0 5
ad custodiam fidei pertinere probauerit, meo nomine uestrae fiducialiter suggérât potestati.« 35
4» hinc est quod Pulcheriae Augustae scribens ait: »quod uero piissimus imperator ad omnes Leo ep. 116
episcopos qui Chalcedonensi synodo interfuerunt, uoluit me scripta dirigere quibus ea quae p- 1 2 0 7
50 illic de fidei regula sunt definita, firmarem, libenter impleui. « hinc est quod Iuliano
episcopo scribit, dicens: »quod necessarium credidit clementissimus imperator, liben- Leo ep. 117
ρ. 1208
4—5 non ex epistula Leonis ad Basilium, sed ad Leonem Augustum desumpta sunt, recte locum allegai
Vigilius in Constitute = Coli. Auell. 83, 293
6—8 ne haec quidem ex epistula Leonis ad Basilium, sed ex epistola ad Leonem Augustum, nec lamen
eadem qua supra, desumpta surd, schismaticorum errorem non correxit Pelagius
22—23. 24—28 hac epistula periit, cf. Leon, epist. I p. 1456
4 male et schismatici et Vigilius initium sententiae omiserunt qua sancti s p i r i t u s . . . doctrina 5 dispu-
tatio Ρ Vigilius disceptatio Leo eorum — auctoritati Ρ his — auctoritas Leo Vigilius 6 pie et
piene Leo 9 piena Ρ i o penset Baronius pensât Ρ τ2 adtendatur Ρ ipsis Ρ
22 sopitorum Ρ 24 ab superset. Ρ 2¡ ut Baronius et Ρ 29 rerum Ρ uere Schw
30 quia Schw qui Ρ 35 pietati Leo 37 chalcedonense Ρ

Authenticated
ιι8 PELAGII PAPAE II
ter impleui, ut ad omnes fratres qui Chalcedonensi synodo interfuerunt, scripta dirigerem
quibus placuisse mihi quae <a> sanctis fratribus | nostris de regula fidei confirmata f. 13"
Leo ep. öl sunt, demonstraren!.« hinc est quod Pulcheriae Augustas iterum scribens ait: »circa
12 p. 1189 f r a t r e m a u t e m meum ueneratorem uestrum Iulianum episcopum quantum debeat
crescere uestra dignatio, apostolicae sedis aestimate iudicio, cum in causa fidei, cui gloriose 5
pietas uestra famulatur, uicem ipsi meam eatenus delegarim, ut ab ea quae uobis de-
betur obseruantia non recedens, me pietati uestras praesentare non desinat.« causam
quippe fidei memorans, nequaquam »eatenus« diceret, nisi quicquid extra fidem ageretur
in synodo, excludi uoluisset.
52 Rursum per epistolam uestram dicitis a sede apostolica uos edoctos atque ab 10
scrinio sanctae ecclesiae cui deo auctore praesumus, confirmatos, ne huic rei quae sub
piae memoriae Iustiniano principe gesta est, consentire debeatis, atque hanc opitulationem
excusationi uestrae adiungitis, dicentes quod in causae principio et sedes apostolica per
Vigilium p a p a m et omnes Latinarum prouinciarum pontífices damnationi trium capitu-
53 lorum fortiter restiterunt. in quibus uerbis adtendimus quod res quae prouocare uos ib
ad consensum debuit, a consensu uos ipsa diuellit. Latini quippe homines et Grae-
citatis ignari, dum linguam nesciunt, errorem tarde cognouerunt, et t a n t o eis celerius
post cognitionem credi debuit, quanto eorum constantia, quousque uerum cognoscerent,
a certamine non quieuit. quorum consensum certe fraternitas uestra despiceret, si
ausu praecipiti, priusquam uerum cognoscerent, consensissent; a t postquam diu ab eis 20
laboratum est et longo tempore ad iniurias usque certatum, hinc uestra fraternitas
54 penset quia tot labores repente non relinquerent, nisi quae uera sunt, agnouissent. quid
enim diuini consilii fuisse credimus, fratres, quod diu Saulum omnipotens deus repug-
natorem suae fidei esse permisit et sie eum eiusdem fidei praedicatorem fecit, nisi ut
cunctis quibus per ilium fuerat praedicaturus, ostenderet quia ualde uerum esset dei 26
euangelium, quod et t a n t a duritia inclinata praedicaret, ut dum ea auditores eius quae
ab ilio contra fideles fuerant gesta, recolerent, repente eum ad fidem uersum non sine
55 euidenti ratione sentirent? unde ipse quoque dum praedicationem suam | debere f. u r
Act. 22, 19 facile ab infidelibus recipi domino diceret, a i t : d o m i n e , i p s i s c i u n t quia.
e g o e r a m c o n c l u d e n s in c a r c e r e et caedens p e r synagogasso
56 e o s q u i c r e . d e b a n t i n t e . et cum Galatas, relicta euangelii regula, in Iu-
daismi conspiceret errorem declinasse, suam eis priorem contra euangelium duritiam
Gaiat. ι, rettulit et ab intentione perfidiae eorum mentes retorsit, dicens: a u d i s t i s c o n -
13-16
u e r s a t i o n e m m e a m a l i q u a n d o in I u d a i s m o , q u o n i a m s u p r a
modum persequebar ecclesiam dei et e x p u g n a b a m illamss
et p r o f i c i e b a m in I u d a i s m o supra multos c o a e t a n e o s in
g e n e r e m e o , a b u n d a n t i u s ae m u 1 a t o r e x i s t e n s paternarum
mearum traditionum. c u m a u t e m p l a c u i t ei q u i m e s e g r e *
g a u i t d e u t e r o m a t r i s meae e t u o c a u i t p e r g r a t i a m s u a m , u t
r e u e l a r e t f i l i u m s u u m in m e , u t e u a n g e l i z a r e m i l i u m in«)
5 7 g e n t i b u s , c o n t i n u o non a d q u i e u i c a r n i et s a n g u i n i . ecce,
fratres karissimi, Paulus egregius doctor, quia diu ueritati restitit, inde ad confirmanda
corda audientium in eiusdem praedicatione ueritatis adiutorium sumpsit, ostendens
profecto quia fidem cui t a n t o prius labore restiterat, postmodum sine magnae rationis
58 certitudine non tenebat. debet ergo perpendere uestra dilectio quia prodecessorum 46
nostrorum in hac causa consensus t a n t o post inanis non fuit quanto prius duris c o n t r a ·
2 a om. Ρ 4 autem om. Leo 5/6 gloria uestra Leo 6 deligarem Ρ 7 pietati
me Leo 7 non superset. Ρ i6 deuellit Ρ 32 errore Ρ

Authenticated
EPISTVLA III AD EPISCOPOS HISTRIAE lip
dictionum laboribus insudauit. sed his insuper factum Petri, qui et Paulum superai,
uestra fraternitas ad memoriam reducat. diu quippe restitit ne ad fidem gentes sancta
ecclesia sine circumcisione reciperet, diu se a conuersarum gentium communi one sub-
traxit, Paulo attestante, qui ait: c u m u e n i s s e t A n t i o c h i a m , i n f a c i e m Gaiat. 2, n . 12
ei r e s t i t i , q u i a r e p r e h e n s i b i l i s e r a t . prius enim quam«
u e n i r e n t q u i d a m ab I a c o b o , cum g e n t i b u s e d e b a t ; cum
a u t e m u e n i s s e n t , s u b t r a h e b a t et s e g r e g a b a t se, timens
e o s q u i e x c i r c u m c i s i o n e e r a n t. et paulo post : e t c u m u i d i s s e m ibid. 14
quod non r e c t e a m b u l a r e t ad u e r i t a t e m e u a n g e l i i , dixi
P e t r o c o r a m o m n i b u s : S i t u , c u m I u d a e u s s i s , g e n t i l i t e r e t 10
59 n o n I u d a i c e u i u i s , q u o m o d o g e n t e s c o g i s i u d a i z a r e ? qui
tamen ab eodem Paulo postmodum ratione suscepta, dum quosdam conspiceret quod
f. i4u gentiles ad ecclesiam uenientes pondere | seruandae circumcisionis onerarent, dicit:
q u u r t e m p t a t i s d e u m , i n p o n e n t e s i u g u m c e r u i c i b u s d i s c i - Act. 15, 10
p u l o r u m , q u o d ñ e q u e p a t r e s n o s t r i ñ e q u e n o s p o r t a r e ρο-15
t u i m u s ? Numquid, fratres dilectissimi, Petro apostolorum principi sibi dissimilia
docenti debuit ad haec uerba respondí: haec quae dicis, audire non possumus, quia aliud
60 ante praedicasti ? si igitur in trium capitulorum negotio aliud cum ueritas quaereretur,
aliud autem inuenta ueritate dictum est, cur mutatio sententiae huic sedi in crimine
obicitur, quae a cuneta ecclesia humiliter in eius auctore ueneratur ? non enim mutatio 20
sententiae, sed inconstantia sensus in culpa est. quando ergo ad cognitionem recti
intentio incommutabilis permaneat, quid obstat, si ignorantiam suam deserens uerba
61 permutet? de ipso quoque auctore omnium deo scriptura adtestante cognoscimus
quia dum consilium non mutet, saepe sententiam mutat. neque enim inopinatus
ei prouentus accesserat, cum de eo quem ipse ungui praeceperat, dicebat: ρ œ η i t e t 25 ι Reg. 15,35
me S a u l e m u n x i s s e r e g e m in I s r a e l . hoc quippe se facturum etiam
tune praesciuit, cum eum quasi adprobando praetulit, nec ad pœnitentiam quasi ino-
pinatus dolor accessit; sed tamen pœnitere se insinuât, quia non mutato Consilio ea
quae dudum dixerat de ilio uerba permutât.
62 In his autem testimoniis quae ex epistolis Leonis prodecessoris nostri posuistis, 30
praemisistis dicentes: »doctrina uestrae reuerendae sedis est per beatum Leonem succes-
soresque eius, unde pauca commemorare praesumpsimus, mortuum ab hominibus dam-
nari nullatenus oportere«, et tamen nulla eius testimonia subdidistis, quibus hanc sen-
tentiam firmaretis. ea enim quae a uobis subiuncta sunt, retractationem fidei fieri
prohibent, non autem damnari infideles mortuos contradicunt. sed neque hoc beatum 35
63 Leonem prodecessorem nostrum quodam loco dixisse meminimus. quis autem nesciat
quod in nullo sibi eiusdem saneti Leonis et beati Augustini praedicatio contradicat?
ipse namque ad Bonifatium comitem scribens ait: »si uera essent quae ab eis obiecta Aug. ep. 185, 4
r
f. i5 sunt Caeciliano, et nobis possent aliquando monstrari, ipsum iam mortuum ana|the-
matizaremus. sed tamen ecclesiam Christi, quae non litigiosis opinionibus fingitur, «
sed diuinis attestationibus conprobatur, propter quemlibet hominem relinquere non
64 debemus.« ecce mirabilis praedicator et scissionem sanctae ecclesiae propter hominem
uetat et si qua peruersa deprehendat, eum quem publice defendebat Caecilianum se
etiam post mortem anathematizare non abnegai, quia uidelicet tune uiuentibus uere
65 consuletur, cum culpa in fide perpetrata nec morte interueniente laxetur. si uero 45
hoc <non> faciendum dicere fortasse praesumimus, hoc procul dubio facimus, quod
2 resistit Ρ 6 sedebat Ρ 14 temptastis Ρ 28 pceniteri Ρ 39 possint Ρ

4 5 console///tur Ρ 4 6 non suppl. Schw

Authenticated
120 PELAGII PAPAE II
fieri uitamus. Theodorum quippe mortuum sancta synodus prima Ephesena dam-
nauit. nam cum ab eius discipulis dictatum ab ilio symbolum in eadem synodo
fuisset prolatum, ilico illic a sanctis patribus cum auctore damnatum est. et quidem
ipsi sancti patres in eadem synodo residentes ad deum iam recepti sunt, postquam
Theodorum damnauerunt; et si damnari non debuisse mortuum dicimus, procul dubio s
66 mortuos accusamus et incipimus committere quod nitimur prohibere. sed cur diu
et quae nostis, loquimur? eiusdem Theodori exlibris illius dicta replicemus, et si Iesum
deum ac dominum nostrum post mortem uiuere, immo quia uiuere creditis, post mortem
Theodorum postposita dubitatione damnate; neque enim uestra fides patitur ut qui
tot blasphemiis redemptori nostro hostis extitit, a uobis ulterius defendatur. ipse 10
L ν 436 = 67 quippe contra Apollinarem in libro tertio loquens ait: »quomodo igitur tu, cui super
viîlVIConst3 omnes maxime decet dementium regimen, ilium qui ex uirgine natus est, deum esse
29. 30 et ex deo, consubstantialem patri existimari dicis, nisi forte sancto spiritui inputare
illius creationem nos iubes? sed qui deus est et ex deo et consubstantialis patri,
ei quidem, qui ex uirgine natus erat, o mirande, et qui per spiritum sanctum secundum ib
diuinas scripturas plasmatus est et confictionem in muliebri accepit uentre, inerat forsitan,
quia mox quam plasmatus est, et ut templum dei esset, accepit, non tarnen existimandum
68 nobis est deum de uirgine natum esse.« et post pauca: »nec secundum tuam uocem
pronuntiandum est omnino ex uirgine natum deum esse et ex deo, | consubstantialem f. is u
vigil. 3 2 . 3 3 69 patri.« et post pauca: »si igitur cum carne eum natum esse dicunt, quod autem 20
natum est, deus et ex deo et consubstantialis patri est, necesse est et hoc carnem dicere,
quod si non hoc caro est, quoniam nec deus nec ex deo nec consubstantialis patri, sed
ex semine Dauid et consubstantialis ei cuius semen est: non id quod natum est ex uir-
Vigil. 34 70 gine, deus et ex deo et consubstantialis patri.« et post pauca: »non deus uerbum ex
Maria natus est, natus autem est ex Maria qui ex semine est Dauid; non deus uerbum «
L ν 438 = 71 ex muliere natus est. « et iterum : »quod enim dictum e s t d u c e b a t u r a b s p i r i t u ,
M
vS!!Vs° 5 aperte hoc significat quod ab eo regebatur, ab eo ad uoluntatem propositorum con-
Mt. 4, ι fortabatur, ab eo ad haec quse oportebat, <ducebatur, ab eo quod decebat) docebatur,
ab eo cogitationibus roborabatur, ut ad tantum certamen sufficeret, sicut et beatus
Rom. 8, 14 Paulus docet : q u i c u m q u e e n i m s p i r i t u d e i a g u n t u r , h i s u n t so
v i g i l . 48 72 f i 1 i i d e i . « idem cuius supra: »dicant igitur nobis omnium sapientissimi, si pro
sensu domino Iesu Christo, qui est secundum carnem, deitas facta esset, sicut dicunt,
quid sancti spiritus cooperatione ad haec Christus indigebat? nec enim unigeniti
deitas spiritu indigebat ad iustificationem; spiritu autem indigebat ad uincendum
diabolum, spiritu indigebat ad operanda miracula, spiritu indigebat, ut doceretur ea 35
73 quae decebat, peragere, spiritu indigebat ut inmaculatus appareret.« et post pauca:
L ν 439 = »ac si dicat Iesus: ego quidem, quem uidetis, nihil quidem facere possum secundum
meam naturam, cum homo sim; operor autem, quia in me manens pater omnia facit.
loh. 14, 23 quoniam enim et ego in patre et pater in me, deus autem uerbum unigenitus dei in
2—3 Acta Ephes. L III 678 = M IUI 1348 cf. Acta Constant. L V 454= M VIIII227
I l — 1 2 2 , 25 Theodori capitulorum eadem uersio extat in Actis Constantinopolitanis [N = Paris 16832, G =
Sangallensis 672, S = Surii editto Colon.] et in Vigili i Constituto [Coll. Auell. 83, V = Vai. 3787]. uariam
lectionem horum codicum non attuti nisi grauiorem
9 damnate Schw damnatis Ρ 14 nos NGSV non Ρ 1 5 ei NGV et PS 16 confictio-

nem GSV confectionem PN 21 et hoc Ρ hoc et NGSV 22 hoc Ρ id NGSV ex consubstan-
tialis Ρ 27 uoluntatem Ρ uirtutem NGSV 28 ducebatur — decebat om. P, docebatur in duce-
batur corr. 29 roborabatur Ρ corroborabatur NGSV 30 paulus docet Ρ dicit paulus NGSV
32 ihû Ρ om. NGSV 34 autem Ρ om. GSV propter lacunam deficit Ν yj ac si dicat ihs Ρ om. NGSV

Authenticated
EPISTVLA III AD EPISCOPOS HISTRIAE 121
me est, certum est quod et pater cum ipso in me manet et opera facit. et non est
mirandum de Christo haec existiman, cum euidenter ipse de ceteris hominibus dicit:
q u i d i l i g i t m e , m e u m u e r b u m o b s e r u e t , e t p a t e r d i 1 i g e t loh. 14, 23
e u m e t a d e u m u e n i e m u s e t m a n s i o n e m a p u d i p s u m faciemus.«
74 et iterum: »sciebat subtiliter, ut notam quidem faceret gentibus pietatem, pateretur 5 L ν 440 =
autem laborantium infirmitates et sic ad effectum suam uoluntatem educeret; et iusti- vigil 6j
f. 16·· ficabatur inde et immaculatus ostendebatur siue reparatione siue | custodia meliorum
75 siue etiam paulatim ad meliora profectibus. * et post pauca: eiusdem Theodori ex vigil. 76
Xoli 20 27
commento secundum Iohannem: »dicit ad T h o m a m : i n f e r d i g i t u m t u u m '
h u e e t u i d e m a n u s m e a s e t p o r r i g e m a n u m t u a m e t m i t t e 10
in l a t u s m e u m , et n o l i e s s e i n c r e d u l u s , s e d f i d e l i s . quoniam,
dicit, non credis et tactum solum sufficere tibi ad credendum putas (haec enim dicens
non me latuisti), tange manu et cape experimentum et disce credere et non diffidere.
Thomas quidem cum sic credidisset, d o m i n u s m e u s e t d e u s m e u s dicit, non ioh. 20, 28
solum ipsum dominum et deum dicens (non enim resurrectionis scientia docebat et 15
dominum esse eum qui resurrexit), sed quasi pro miraculo facto deum conlaudat.«
76 eiusdem Theodori e x commento quod est in Actibus apostolorum libro primo: »ille L V 441 =
autem dixit oportere pcenitentiam agentes eos pro crucis iniquitate et agnoscentes vigU^S^Si
saluatorem et dominum et omnium auctorem bonorum Iesum Christum quoniam prop-
ter istam peruenit et adsumptus est de diuina natura, in ipsum quidem fidem susci- 20
pere et eius discípulos fieri, ante omnia ad baptisma accedentes, quod et ipse tradidit
nobis, reformationem quidem habens inspirationis futurorum, nomen autem celebran-
dum patris et filii et sancti spiritus. hoc enim quod est u t b a p t i z e t u r u n u s - Act. 2, 38
q u i s q u e i n n o m i n e d o m i n i I e s u C h r i s t i , <non hoc dicit), ut uoca-
tionem quae in nomine patris et filii et sancti spiritus est, relinquentes, Iesum Christum 25
in baptismate uocent; sed quale est hoc quod i n M o y s e n b a p t i z a t i s u n t i n 1 Cor. io, 2
n u b e e t i n m a r i , ut diceret quia sub nube et in mari Aegyptiorum separati
sunt, liberati eorum seruitute, ut Moysi leges adtenderent, tale est u t b a p t i z e -
t u r u n u s q u i s q u e i n n o m i n e I e s u C h r i s t i , ut cum ad ipsum acces-
sissent tamquam saluatorem et omnium bonorum auctorem et doctorem ueritatis, so
ab ipso utpote auctore bonorum et doctore ueritatis uocarentur, sicut omnibus homini-
bus quameumque sectam sequentibus consuetudo est ab ipso dogmatis inuentore
uocari, ut Platonici et Epicurei, Manichaei et Marcianistae, et si quidam tales dicuntur.
77 eodem enim modo et nos nominari Christianos iudicauerunt apostoli. « eiusdem L V 444 =
f. 16« I Theodori de libris de incarnatione : »plus inquietabatur dominus et certamen habebat 35 y ^ 1 1 1 , 1 , ^ 1 4
ad animae passiones quam corporis, et meliori animo libídines uincebat, mediante deitate
ad perfectionem. unde et dominus ad haec maxime instituens uidetur certamen.«
5 male in excerpendo initium sententiae praetermisit Pelagius
3 pater Ρ pater meus NGSV diligit PNGSV 4 ipsum PGV eum NS 7 reparatione Ρ
reparatione peiorum V separatione peiorum NGS 13 manu Ν G manum PV 14 sic PVS si Ν G
15 solum Ρ om. NGSV (rede) 16 dominum Ρ deum NGSV (rede) 20 istam Ρ ista NGSV
ipsum NGSV spu Ρ quidem PNGS om. V 21 discipulus Ρ omnia PNGS omnia autem V
22 reformationem — inspirationis Ρ praeformationem — sperationis NGSV (rede) nomen Ρ in nomine
NGSV (rede) 24 domini Ρ om. NGSV non hoc dicit om. Ρ 24/25 uoeatione Ρ
27 diceret — mari superscr. Ρ in 1 Ρ om. NGSV 32/33 inuentu reuoeari Ρ m mg. m. 2 alibi
inuentore reuoeari 33 epicurei PNS epicurii G epicuri et V marcianistae Ρ marcionistx' GSV
martionistuae Ν quidam NSV quidem PG 36 mediante PNGS mediante ei V
Acta conciliorum oecumenicorum. liti, 2.

Authenticated
L ν 445 = 78 item eiusdem ex libro contra Synusiastas uel Apollinaristas: »sed si caro erat, inquit,
cruc
^ f i x a í quomodo sol radios auertit et tenebrae occupauerunt terram omnem et terrœ
Matth. 27, 51 motus et petrae disruptae sunt et mortui surrexerunt? quid igitur dicant et de tene-
Exod. io, 22 bris in Aegypto factis temporibus Moysi non per tres horas, sed per tres dies? quid
iosue io, 13 autem propter alia perMoysen facta miracula, et quae per Iesum Naue, qui solem stare 5
4 Reg. 20, li fecit, qui sol temporibus Ezechiae regis et contra naturam retro uersus est, et de Helisei
4 Reg. 13,21 79 reliquiis, quae mortuum suscitauerunt ?« eiusdem ex libro octauo de incarnatione:
vigil. 123 »manifestum autem est quod unitas conuenit; per earn enim collectae naturae unam
personam secundum unitatem effecerunt. sicut enim de uiro et muliere dicitur quod
Mt. 19, 6 i a m n o n s u n t d u o , s e d u n a c a r o , dicamus et nos rationabiliter secundum 10
unitatis rationem quoniam non sunt duae personae, sed una, scilicet naturis discretis.«
80 et post pauca: »quomodo igitur homo et deus unus per unitatem esse potest? qui uiui-
ficat et qui uiuificatur, qui saluificat et qui saluificatur, qui ante saecula est et qui ex
L V 446 = 81 Maria apparuit. « eiusdem ex interpretatione symboli trecentorum decern et octo
Μ atrum: >>se
ν ! ™ i2è P d Christum quidem secundum carnem adsumptam serui formam, eum 15
Phil. 2, 7.9 autem qui eam adsumpsit, super omnia nominans deum, intulit tamen hoc secundum
coniunctionem, ut per significationem nominum naturarum manifestam diuisionem
faciat. nemo igitur neque eum qui secundum carnem ex Iudaeis est, dicat deum;
Vigil. 128 82 nec iterum deum qui est super omnia, secundum carnem ex Iudaeis. Iesum enim
Act. 10, 38 a N a z a r e t h , q u e m u n x i t d e u s s p i r i t u s a n c t o et u i r t u t e ; 2 o
qui autem de spiritu unctus est, omni modo aliquid inde adsumpsit. quis autem
vigil. 133 83 furens dicat, de spiritu aliquid adsumpsisse diuinam naturam?« et iterum: »certus
quidem et ipse, filium dei se non secundum deitatis dicens natiuitatem, sed secundum
quod domesticus dei | erat, per quod filii dei per uoluntatem domestici deo constituti f. 17^
homines interim uocabantur.« 25
84 Haec de innumeris pauca protulimus, ut quasi per foramen angustum, quam
nimium barathrum intus lateat, monstraremus ; ecce quales plus quam decern rnilia
libros Theodorus scripsisse perhibetur. pensate, quaeso, si non tanto acriora tormenta
promeruit, quanto pluriora conscripsit. sed haec illius dicta quae prolata sunt, utrum
eius sint, fortasse dubitatur; patrum, si placet, scripta proferamus, ut apud uos libros so
eius, quos de perfidia illius testes deduximus, deductis insuper testibus adfirmemus.
85 Armeniae quippe episcopi Proclo Constantinopolitanae urbis antistiti libellos contra
L V463 sq.= Theodorum porrigentes, dicunt: »fuit aliquis pestis homo, magis autem fera hominis
M v i m 240 habens formam diabolicam, mentito nomine Theodorus, qui schema et nomen episcopi
habuit, in ángulo et ignobili loco orbis terrarum latitans, in Mompsuestino secundae ss
Cilicise uili oppido, uere quidem et principaliter a Paulo Samosateno descendens, licet
I—7 locum qui a Cyrillo ex Diodoro Τarsensi excerpius erat [L V 457 = M Villi 232], falso Theodora
Acta et hic et illic [cf. Fritzsche, de Theodori M. uita et scriptis p. gì]
12—14 locus deest et in Actis et apud Vigilium
33— 126, 6 Actorum Constantinopolitanorum in his locis unici testes sunt NS; ex B[ellouacensi) Baluzius
fere nihil adnotat
ι synusiastas GS synoriastas Ρ sumusiatas Ν uel apollenaristas Ρ uel apolinaristas quae et proposuit

beatus Cyrillus et refutauit GS que et proposuit cjrillus et refutauit Ν 3 disruptse sunt Ρ disrampe-
bantur Ν dirumpebantur GSV 4 in temporibus NGSV 6 temporibus Ρ in temporibus NGS et
in temporibus V uersus PGS reuersus NV 7 qui Ρ suscitauerunt PNG resuscitaue-
runt SV 17 manifestam diuisionem PV manifestandi uisionem Ν manifestam et diuisionem GS
19 ihm Ρ (per neglegentiam excerptoris) eiusdem ex commento epistolae ad ebraeos ihm GS ex comento eplae
ad hebreos ihm Ν 2i de PNGS dei V 23 ipse Ρ ipse erat NGSV se Ρ om. NGSV (recle)
24 dei Ρ deo NGSV filii NGSV filius Ρ uoluntatem Ρ uirtutem NGSV 35 mompsuestino Ρ
mobsuestene Ν 36 uili 5 bili Ν uel Ρ

Authenticated
Photino et ceteris haeresiarchis in libro de incarnatione domini nostri Iesu Christi in

toto suo proposito ipsis uerbis inueniatur usus, et si quid peius. iste per machina -
tionem et audaciam et errorem diaboli uolebat omnes homines acuta sua, sicut colubrae,
86 lingua et ueneno quod sub lingua aspidis est, deperire. et interim quidem retinebatur
suo latibulo, timens potestatem eorum qui a magno deo et saluatore nostro Iesu Christo s
acceperunt calcare super colubras, scorpios et omnes uirtutes inimici, dico autem sane- Lue. io, 19
tos apostolos et qui consequenter ab his susceperunt, martyres et confessores et epi-
scopos et ceteros sanctos; inuento autem nescio quomodo tempore, ccepit repere et
extra fines suos, fiduciam gerens, et in parceciam ad eum non pertinentem, tamquam
87 eruditus sermocinator, et in Antiochia Syriae in ecclesia alloquens, sic dixit: »homo 10 Ps. 8, 5
Iesus; q u i d e s t enim h o m o q u o d m e m o r e s e i u s ? apostolus autem de Iesu H e b r " 2 | 6
dictum fuisse hoc dixit. e u m e n i m q u i p a u l o m i n u s a b a n g e l i s Hebr. 2, 9
I. 17» m i n o r a t u s e s t , | u i d i m u s , inquit, I e s u m. quid ergo ? homo Iesus
similiter omnibus hominibus, nullam habens differentiam ab homine eiusdem generis
praeter ea quae gratia ei dédit. « quibus Proculus Constantinopolitanae urbis episcopus 15
rescribens, ait : »fugiamus turbulentos et caenodoxos fallaciae riuos, sectas dei inpug- L ν 465 =
nantes, dico Arrii furorem diuidentem indiuiduam trinitatem, Eunomii audaciam circum- M v i m 2 4 3
claudentem scientia inconprehensibilem naturam, Macedonii rabiem separantem a
deitate inseparabiliter procedentem spiritum, et nouam istam blasphemiam, quae
Iudaismi multo amplius blasphemiam superat. nam illi quidem eum <qui est,) filium 20
negant, fraudantes ramo radicem; isti uero ei qui est, alterum introdueunt, detrahentes
sinceram naturam.«
88 Rursus de huius errore Ioannes quoque Antiochenae ecclesiae antistes ait : »multo L ν 464 =
autem tempore perseuerans Theodorus persuasit multis et Nestorio quod Christus filius M V I 1 1 1 2 4 2
dei uiui, qui de sancta uirgine Maria natus est, non est qui ex patre natus est deus uer- 25
bum consubstantialis genitori, sed homo pro qualitate suae uoluntatis ex deo uerbo
cooperationem suscipiens. «
89 Rursus de eius errore Kyrillus ad Lamponem presbyterum scribens, ait: »cum L ν 466 =
apud Heliam commorarer, uir aliquis ex his qui nobiliter militant in palatio, epistolam M V I 1 1 1 2 4 3
multorum uersuum et grandem optulit mihi signatam, quam se dicebat accepisse ab 30
Antiochenis orthodoxis; subscriptiones autem erant in ea plurimorum clericorum et
monachorum et laicorum. accusabant autem Orientales episcopos, quasi tacentes
quidem Nestorii nomen et dissimulantes ei aduersari, transilientes autem ad Theodori
codices de incarnatione factos, in quibus multo peiores Nestorii blasphemiis positae
sunt; pater enim fuit Nestorii perfidiae, qui et illius mala locutus, impius et in his factus 35
90 est.« rursum de errore illius idem Kyrillus Alexandrinas urbis episcopus ad Acacium
28—36 Graece exial in Opp. Cyrilli ed. Aubert t. Vip. 19S; alia uersio habetur in Synodico Casinensi 206
4 lingua et NS linguae Ρ aspidis est PS est aspidis Ν 6 scorpios Ρ et scorpios NS

uirtutes Ρ uiros o in u coir. Ν uires 5 8 repetere Ρ 9 parroechiam Ρ parochiam Ν paroecia S
i l autem PS om. Ν 13 uidimus Ρ uidemus Ν S ihm Ν S' ihs Ρ 14 ab homine Ρ ad
homines Ν S 16 caenodoxos Ρ cáenosos NS di Ρ dm NS 17/18 circumclaudentem PS
circumcidentem Ν i 8 scientia S scientiam PN 19 nouam istam Ρ nouam istam re-
centem Ν nouam istam et recentem 5 20 eum filium negant Ρ eum qui est filius denegant NS
21 ei Ν S eum Ρ 23 antistis Ρ 24 tempore Ρ tempore scilicet NS 26 qualitate Ρ
quantitate NS 27 cooperationem PS operationem Ν 29 heliam PN Eliam 5 ¿ν τήι Αίλιέιυν
Graecus 33 ei Ρ eum NS aduersari PN auersari S transilientes NS transientes Ρ
34 blasphemiis NS blasphemise Ρ 35 nestorii perfidias NS nestori perfidi Ρ qui Ρ om. NS
Graecus et 1 Ρ om. Ν S Graecus 36 est Ρ culpa excerptoris est in quibus modo est ( = ¿ν τούτοις
γίγ ονεν έν οίς νΟν έστι) Ν S idem ex quidem carr. Ρ 36/124,1 ëps — urbis superset. Ρ
16*

Authenticated
L ν 467 = Melitinae urbis episcopum scribens, ait : »non oportebat latere sanctitatem uestram
M vim 245 a u t f o r s j t a n cognouit quod omnes Orientales religiosissimi <episcopi> in Antiochiam
conuenerunt, cum transmisisset eis tomum domnus meus sanctissimus Proclus | bonorum f. 18··
plenum intellectuum et rectorum dogmatum. erat enim ei ratio multa et longa de
dispensatione domini nostri Iesu Christi, supposuit uero capitula quaedam collecta a 6
Theodori codicibus, quae consonantem Nestorii perfidiis intellectum habent, et ad-
hortatus est eos etiam illa anathematizare. «
91 Rursus de errore illius Edessenae ecclesiae antistes ad beatum Kyrillum scribens,
L ν 469 = ait: »iam uero quidam unitatem secundum subsistentiam omnibus modis abdicant.
M vim 247 m o r b u s e n i m aliquis sublatens inueterauit Orienti, inmedicabilis modo uulneris de- 10
pascens ecclesiae corpus et plurimos quidem latens, apud autem quasi studiosos et super -
cilia extollentes eruditione latenter honoratus. episcopus enim quidam prouinciae
Cilicum Theodorus, uir uerisimilis dicendi et potens suadere, alia quidem supra tribunali
ecclesiae statini dicebat ad populi placentiam, alios autem laqueos in scriptis ponebat.
qui in principiis quorundam eius codicum anathemate circumcludebat inspicientem non 15
manifestare aliis scripta. iste primus exposuit non esse uere dei genetricem sanctam
uirginem, tamquam deo uerbo non suscipiente secundum nos natiuitatem. « et post
92 pauca: »nec enim dicunt secundum substantiam uel secundum subsistentiam unitum
esse deo uerbo hominem, sed bona uoluntate quadam, tamquam diuina natura non
suscipiente alterum modum unitatis propter non circumscriptibile. iste dominum 20
nostrum Iesum Christum non oportere adorari sicut deum, sed relatione dei honorari
sicut imaginem quandam, magis autem manifestius secundum eos dicere, sicut instar
aliquid relatione assidentis daemonis. iste et carnem domini pronuntiauit nihil omnino
ioh. 6, 63 prodesse, dissipans domini uocem quae est: c a r o n i h i l ρ r 0 d e s t. iste et apo-
stolos dicit non cognouisse Christum quod deus erat, sed supra fidem quae est in homine, 25
aedificatam esse ecclesiam. «
93 Rursum de errore illius Hisychius Hierosolymorum presbyter, ecclesiasticae hi-
L ν 470 = storiae scriptor, ait : »ita Photinum multis et aliis <apud> eos secutis, Theodorus quidam
M vim 248 precipue imitatus est, malitiosus quidem loquendi et in lingua paratissimus, et ipse
tarnen | instabili uoluntate, qui hue et illuc inclinans ferebatur. clericatui enim Antio- 30 f. 18"
cheno a prima aetate connumeratus et bene conuersari pollicitus, ad saeculares libídines
reuersus iterum delectabatur. in omnibus autem bonis imitabilis et beatus uir Iohannes
Constantinopolitanus episcopus scripsit epistolam, quae usque adhuc in codicibus legitur,
et a peiore ad meliorem pœnitentiam eum transferre praeualuit, et iterum bene conuersari,
ι—7 alia uersio extat in Synodico Casinensi 212

8 Rabbuici epistulce inde ab episcopus enim (12) alia uersio extat in Synodico Casin. 200
ι uestram Ρ tuam NS Synod. 2 aut [ = ή] PN S quae [ = ή, recle] Synod. forsitan Ρ forsitan

et NS episcopi NS om. Ρ antiochia NS 3 proclus Ρ êps proclus NS Synod. 4 plenum
intellectuum S plenum intellectum Ν plenus intellectum Ρ ei Ρ ci et Ν om. S 5 uero Ρ
uero etiam NS uero et Synod. 6 nestorii NS Synod, theodori Ρ 9 iam PS iamque Ν
abdicant PS abdicantes Ν io sublatens PS subflantis Ν i l latens PS latenter Ν stu-
diosus Ρ 13 suadere Ρ persuadere NS alia quidem PS aliqua Ν tribunali PS B(ellouac.)
tribunal Ν 14 statim Ν S statu Ρ laqueos Ρ laqueos perditionis Ν S 15 principiis PS
principio Ν circumcludebat Ν S circumcludebant Ρ inspicientem non PS inspici omnia et uolens Ν
18 uel secundum subsistentiam PN S om. B(ellouac.) 20 non PS quod Ν circumscriptibilem Ρ
iste Ρ iste et NS 21 xpm Ρ xpm dixit NS 22 manifestius PS manifestans Ν 25 homine PS
hominem Ν 28 apud eos NS eos esse Ρ quidam NS quadam Ρ 29 est PS om. Ν in Ρ
om. NS B[ellou.] 30 instabili Ρ instabilis NS 31 a PS om. Ν 32 delectabatur PS
desideria Ν

Authenticated
iterum in clericatu esse cœpit. et Antiochia relieta, in Tarson transmigrant, ex qua

in Mompsuestinam transiit, ordinatus in ea episcopus, nondum deo uolente manifestam
impietatis illius prasdicationem fieri. prima autem elementa suae doctrinae ex Iudaico
uaniloquio incipiens, codicem in prophetiam psalmorum conscripsit, omnes de domino
praedicationes abnegantem; culpatus uero et periclitatus, contraria sibi dixit, non ex 5
uoluntate sed conpulsus omnium querimoniis, et codicem ipsum delere pollicitus, latenter
94 conseruabat Iudaicae impietatis uiaticum. « et post pauca: »Christum enim Iesum
generis nostri saluatorem et dominum, quem splendorem paternae gloriae et imaginem
substantias Paulus uoeat, ferre eum omnia dicens uerbo suae uirtutis, q u i p u r i f i c a - Hebr. i, 3
t i o n e m n o s t r o r u m fecit p e c c a t o r u m et ad d e x t e r a m p a t e r n a e i o
m a i e s t a t i s c o n s e d i t , de quo ad Corinthios scripsit epistolam q u o d in eo Coloss. 1,16
o m n i a s u n t c r e a t a quae s u n t in caelis e t in t e r r i s , u i s i b i l i a e t i n u i -
s i b i l i a quod p e r e u m < e t > in e u m c r e a t a s u n t o m n i a e t i p s e e s t a n t e
omnia. hune non incarnatum uerbum, sicut euangelicis uocibus edocti sumus,
sed hominem per uitae prouectionem et passionum perfectionem coniunctum deo uerbo 15
scripsit stultus in omnibus et haec in mysticis sermonibus ausus est.«
Contra errores eiusdem Theodori piae recordationis Theodosius et Valentinianus
legem promulgantes, inquiunt: »debitam a nobis uenerationem piissimae doctrinae L V 471 =
reddentes, eos qui ausi sunt contra deum impie conscribere, debitae condemnationi sub- M V I I U 2 4 9
icere et nominibus dignis uocari oportere existimauimus. iustum igitur circumdari 20
f. i9r eos confusione suorum peccatorum et in tali uocabulo permanere in aeternum, quatenus
nec uiui liberentur et post mortem permaneant contempti. igitur doctrina Theodori
et Nestorii impiorum et pestiferorum uisa <est> nobis abominanda esse; similiter autem
et omnes qui secuntur eorum errorem et consentiunt eorum impietati, iustum et ipsos
eandem nominationem mereri et confusionem indui, ne dum nominantur Christiani, 25
ex ipso inueniantur decorati uocabulo longe constituti a Christianorum proposito et
95 alienati a recta et immaculata fide.« et post pauca: »si quis praeterierit praesentem
nostram sanctionem et Theodoro et Nestorio adsenserit et illorum socios imitatur, post
gladii ultionem omnis eius substantia fisco addicatur.« rursum contra errores illius
piae recordationis Theodosius et Valentinianus legum promulgantes, inquiunt: »nemo 30 L V 471 =
habeat aut légat aut scribat aut proférât Nestorium seu illius libros uel codices omni M V i n i 2 5'
nocibiles uel ipsius Nestorii uel alterius, et maxime Nestorii aduersus solos Christianos
conscripta aut Theodori; sed unusquisque habens tales codices, publice illos proférât
% et in conspectu omnium igni tradat.« et si adhuc fortasse post tot prolatas patrum
contra ilium sententias uestra fraternitas dubitat, Theodoriti libros legat, in quibus 35
17—29 est lex ab lusliniano interpolala, cuius exemplar Latinum sed non plenum extat in Theodosiano 16, 5,
66, Graecum et plenum in Act. Ephes. L III 1210 = M V 413
30—34 ea legis forma quee Iustiniani interpolationibus uacabat, extare non uidelur
1 tarson Ν tharsum 5 tharso Ρ ex qua — ornatus in mg. add. Ρ 2 mompsuestina Ρ

mopsuestiam NS transiit NS transit Ρ ornatus Ρ ea Ρ earn Ν S 4 prophetiam PS
prophetis Ν 5 pradicationes PNS praedictiones Labbaeus 6 omnibus cerimoniis Ρ 8 et 1 PS om. Ν
i l corinthios PN Colossenses 5 erat error scriploris 12 terris Ρ terra NS 13 et NS om. Ρ
14 uocibus PS uerbis Ν i6 stultum Ρ I9 condemnationis Ρ 20 dignis uocari PS
dignisuoris epu uocari aut quod possumus subiri N, quae e. g. ita emendare possis dignis eorum prauitate uocari
aut quod possumus (pcenae genus excogitare) subire 22 contempti Ρ contempti et condemnati NS
igitur Ρ iterum igitur NS theodori Ρ diodori et theodori NS 23 est NS om. Ρ 25 ne 5
nec Ν et Ρ 28 et3 — imitantur Ρ imitans NS 28/29 post — omnis eius Ρ eius post — omnis Ν
eius per — omnis 5 29 addicatur Ρ addicetur Ν S 30/31 nemo habeat Ρ sed nec habeat
aliquis NS 32 nociuiles Ρ et PS om. Ν 33 theodori Ρ diodori et teodori et teodoreti
conscripta NS publice illos Ρ illos puplice NS

Authenticated
126 PELAGII P A P A E II
dum contra Kyrillum Alexandrinae urbis antistitem eum defendere nititur, uerius ac-
L ν 473 = cusat, dicens: »interpretationem Kyrillus accusat octaui psalmi et arguit haec uerba
M vim 252 j ^ j j j j Theodori: consideremus igitur quis est homo de quo stupescit et miratur quod
unigenitus dignatus est eius memoriam et uisitationem facere. sed quod quidem
non dictum est de omni homine, in superioribus demonstratum est; quod autem <nec> 6
de uno quolibet, ex hoc certum est.« deductis itaque tot testibus blasphemias has
eius esse quis dubitet, et tantis blasphemiis illius cognitis, eum damnatum iure quis
neget ?
97 Discusso ergo primo de Theodori damnatione capitulo, nunc ad dicta epistolae
<Ibae> indaganda transeamus. cuius tota series si sollerter aspicitur, sanctae Chai· 10
cedonensi synodo quam sit aduersa, pensatur. in gestis namque eiusdem | synodi f. i9u
Leonis ac * * Kyrillus in Apollinaris dogma corruens reprobatur. scriptum quippe
L mi 662 = in ea est : »Kyrillus autem libros Nestorii uolens destruere, lapsus est et inuentus est
M VII 244 gg j n Apollinarii dogma cadens.« in gestis synodi Nestorius ut redemptoris nostri ad-
uersarius iure damnatus ostenditur; uerbis uero epistolae damnatus iniuste memoratur. 15
L mi 663 = sic quippe in ea dicitur: »antequam in synodo adueniret reuerentissimus et sanctissimus
m vii 244 a r c h i e p ¡ s c 0 p u s Johannes, Nestorium ex episcopatu deposuerunt, iudicio et inquisitione
»9 non facta.« in gestis synodi in dei et domini nostri una persona duas naturas Kyrillus
confessus ostenditur; in uerbis epistolae unam naturam credere dicitur atque ab hoc
100 sensu correptus uix sero resipuisse narratur. in gestis synodi anathematizatus Nesto- 20
rius etiam post mortem dicitur, in uerbis uero epistolae etiam post depositionem suam
pro solo ciuium suorum odio ad ciuitatem suam non redisse perhibetur. sic quippe
illic scriptum est: »Nestorius autem quia in suae erat odio ciuitatis et uirorum qui in
101 ea sunt maximorum, illic reuerti non potuit. « in gestis ac definitionibus synodi unus
L i n i 6 6 6 = filius Iesus Christus deus et dominus praedicatur; in uerbis uero epistolae unus filius 25
M vii 249 dominus Iesus Christus dicitur et iuxta doctrinam Theodori atque Nestorii deus tacetur.
et in gestis synodi nusquam Theodorus ueritatis doctor dicitur; in uerbis uero epistolae
L ini 663 = idem cuius blasphemias supra protulimus, ueritatis doctor clamatur. qui nimirum
M vii 245 j ß j s i uera dixit, falsa erunt quae de ueritate synodus protulit. quisquís igitur epistolam
quae Ibae dicitur, ostendere quod sit ex synodo, nititur, quid aliud quam gesta eiusdem 30
synodi destruere conatur? si enim sibimet ipsis diuersa sunt, nulla procul dubio
auctoritate subsistunt, quia quae se inpugnando destruunt, alios aedificare non possunt.
si sibimet ipsis diuersa sunt, nulla firmitate conualescunt, domino attestante qui a i t :
Me. 3, 24 103 r e g η u m i n s e d i u i s u m n o n s t a b i t. sed absit hoc, absit ab ilio uenerando
concilio, ut sibimet contraria sapiat et uel superiora subsequentibus discordia praeferat 35
uel inferiora praecedentibus inpugnatura subiungat. sancta enim fides, quae uno
illic spiritu I accepta est, uno sensu eredita, una est etiam uoce praedicata, et idcirco f. 2or
in cunctis mundi partibus forma nostrae professionis facta est, quia in prae<di>cantium
104 uocibus sibimet ipsa dissimilis non est. sed cur tantummodo sanctam Chalcedonensem
synodum conuelli dicimus, si auctoritatem huic epistolae praebeamus ? quae nimirum 40
13—14. 16—18. 23—24 usus est Pelagius uersione antiqua Actorum Chalcedonensium, quae seruata est
in codi. Barberino 68o), Parisino 16 832 (= Ν), R(eginensi 1045)
2 interpretationem kyrillus Ρ postea interpraetationem NS arguit Ρ inculpât Ν inculcat S

4 quo Ρ 5 autem nec NS aut Ρ 6 ex Ρ ex et corr. Ν et S certum PN dictum S
1 0 Ibae om. Ρ I 2 lacunam statuit Schw, parum feliciter Baronius locum ita refinxit ac scriptis Leonis
Cyrillus praedicatur, in epistola uero illa Theodoreti ( !) apollenaris Ρ 1 3 est" Ρ om. BNR
1 4 apollenarii Ρ 28 isdem Ρ 38 praedicantium Schw praecantium Ρ

Authenticated
EPISTOLA III AD EPISCOPOS HISTRIAE 127
si uera creditur, etiam tota sanctae Ephesenae synodi fides ac reuerentia dissipatur.
haec quippe ait quod in ea Kyrillus praemiorum medicamine sapientum oculos excaecauit. L 1 1 1 1 6 6 3 =
quid ergo illic de ueritate certum dicitur, ubi ipsa ueritas sacerdotibus uendita esse M V I 1 2 4 4
perhibetur? sed quis hoc dicere, quis hoc consentiat patienter audire? reprobetur
ergo una epistola mentiens, ne utraque sancta synodus tantae falsitatis crimen susti- 5
neat. uestrae fidei fundamentum tenemus, ne postquam sancta prima Ephesena
synodus quasi uenalis arguitur, Chalcedonensis etiam, quod absit, culpa uarietatis
notetur. quae ut in uerbis suis quantae sit concordiae, clareat, necesse est ut uestra
fraternitas, ubi sit completa, cognoscat.
105 Omnes namque nouimus quod in synodum numquam cánones nisi peractis defini- 10
tionibus fidei, nisi perfectis synodalibus gestis habeantur, ut seruato ordine, cum prius
synodus ad fidem corda aedificarit, tunc per regulas canonum mores ecclesiae actusque
componat. uigilanti ergo cura respicite quia in sexta illius actione sanctae fidei pro-
fessio consummatur moxque in séptima ad instructionem iam fidelium regula canonum
figitur, ulterioribus uero actionibus nihil de causa fidei, sed sola negotia priuata uer- 15
106 santur. quod dum responsales uestri ita esse ambigerent, curae nobis fuit ex prolatis
107 multis hoc codicibus demonstrare. nos tarnen hac de re numquam dubitari posse
credidimus, quia et eadem series sic se insinuât, ut credi aliter contradicat, primum
quidem, quia, sicut dictum est, dum definita fidei regula in actione sexta ostenditur,
108 ordo causae indicat ut in actione subiuncta canonum forma sequeretur. secundum 20
f. 20" uero est quia et in actionis sextae terminum iam canonum | norma praelibatur, dum
illic a principe uenerabilibus episcopis dicitur: »aliqua sunt capitula quae ad honorem L mi 610 =
uestrae reuerentiae uobis reseruauimus, iustum existimantes haec a uobis regulariter M V I I , 7 3
109 per singulam synodum firmari« et cetera. praelibatione itaque sextae actionis ostenditur
quia iure constitutiones canonum non nisi in séptima continentur. quid enim supererai 25
quod perfecta fidei professione fieret, nisi ut quorundam fidelium actiones inlicitas
110 sancta synodus positis regulis limitaret ? quamuis <si> sollerter aspicimus, canonum
regulas positas non, sicut putatur, in septimae, sed in textu sextae actionis inuenimus.
nam cum in eisdem constitutionibus sanciendis non dies, non imperium ponitur, non
qui residerent, describuntur, procul dubio, cum non consueto exordio coeptae sunt, 30
111 quia praecedenti actioni subnexae sint, demonstrantur. quia uero in actione sexta
fidei causa perficitur, ipsa episcoporum omnium generali subscriptione declaratur. nam
qui post sententiam subscripserunt, cuncta quae de fide agenda fuerant, finita testati
sunt. unde et in causis post specialibus nudis tantummodo uerbis loquuntur atque
112 ea quae decementes dixerant, nulla subposita subscriptione firmauerunt. qui reueren- 35
tissimi episcopi ita in actione sexta omnia quae de fide agenda fuerant, cognoscebant,
ut, sicut illic scriptum est, clamarent: »supplicamus, dimitte nos; pie imperator, dimitte L ini 611 =
nos.« qui quia non pro fide, sed pro specialibus causis detenti sunt, principali illic M v n *77
113 responsione monstratur, cum dicitur: »sacratissimus et piissimus domnus noster Mar-
ciarne Augustus ad sanctam synodum dixit: »laborastis multo spatio fatigationem
perpessi; sustinete autem tres aut quattuor dies adhuc et praesentibus magnificentis- 40
simis iudicibus nostris singula quaequae uultis, digno auxilio merituri, mouete.« qui
22—24. 37—41 ex antiqua uersione Actorum Chalcedonensium desumpta sunt
6 tenemus Baronws tenens Ρ 12 aedificarit Schw sedificat Ρ 23 reseruauimus Ρ serua-

uimus BNR 24 singulam BNR [cf. Graeca κατά σύνοδον] singula Ρ firmari Ρ formari BNR
[cf. Graeca τυπωθήναι] 27 limitaret Schw litigaret Ρ si suppl. Baronius 31 actionis Ρ
39 augustus Ρ pp (t. e. perpetuus) aug BNR 41 quseq. Ρ quae BNR

Authenticated
igitur ad singula quaequae uellent, motura retenti sunt, liquet quia nequaquam ultra
actionis sextae terminum pro fidei causa restiterunt.
114 Sed cur de his extensa ratione agimus, qui tanta prodecessoris nostri beati Leonis
I auctoritate fulcimur? ipse namque, sicut multa superius epistolarum eius adtesta- t. 2ir
tione docuimus, gesta multiplicia causarum specialium reprobando, auctoritatem synodi in 5
sola fidei definitione constrinxit. hinc est enim quod peracta synodo cunetas nobis
suspicionum nebulas tergens, aperte ad Maximum Antiochenae sedis antistitem scribit,
Leon. ep. 115 dicens: »si quid sane ab his fratribus, quos ad sanctam synodum uice mea misi, praeter
cf 9 p 109 7 ^ quod ad causam fidei pertinebat, gestum esse perhibetur, nullius erit penitus firmi -
37—42 tatis, quia ad hoc tantum ab apostolica sunt sede directi, ut excisis haeresibus, catholicœ 10
essent fidei defensores. quicquid enim praeter speciales causas synodalium concili-
orum ad examen episcopale defertur, potest aliquam diiudicandi habere rationem.«
116 sed soient nonnulli dicere haec eum pro Anatolii Constantinopolitanae urbis episcopi
praesumptione dixisse; qui si et res gestas et ea quae nunc protulimus epistola uerba
considérant, suspicari protinus falsa cessent. namque cum praedictus Constantino- 15
politanae urbis episcopus nouum aliquid conatur ampere, constat illic ei legatos sedis
apostolicae cum summa auctoritatis liberiate restitisse; quod et factum in synodo legitur
117 et eiusdem synodi ad praefatum prodecessorem nostrum epistolis adprobatur. a saepe
fato autem eodem prodecessore nostro ad Maximum, sicut praediximus, nouimus scriptum:
»si quid sane ab his fratribus quos ad sanctam synodum uice mea misi, praeter id quod 20
ad causam fidei pertinebat, gestum esse perhibetur, nullius erit penitus firmitatis, quia
ad hoc tantum ab apostolica sunt sede directi, ut excisis haeresibus catholicae essent
118 fidei defensores.« si ergo de Anatolii causa loquens, hoc quod a uicariis suis actum
in synodo fuerat, redarguii, nimirum quia contradixerant, reprehendit; et quis haec
cf. Leon. ep. uel stultus sentiat ? dum constat quod hac de re beatus Leo Anatolio conquerenti multa 20
106 in uicariorum suorum, quia contradixerant, laude rescribat; cuius epistolae nunc idcirco
119 uerba non ponimus, ne uolumen hoc inmoderatius ex|tendamus. cum uero e't sub· f. 21"
icitur »quicquid enim praeter speciales causas synodalium conciliorum ad examen
episcopale defertur, potest aliquam diiudicandi habere rationem«, aperte nobis licentia
tribuitur, ut quidquid illic extra fidei causas de personis gestum est, retractetur. speci- 30
alis quippe synodalium conciliorum causa est fides; quicquid ergo praeter fidem agitur,
120 Leone docente ostenditur quia nihil obstat, si ad iudicium reuocetur. quia uero et
apud eosdem episcopos qui in Chalcedona resederunt, in ueneratione synodus nonnisi
usque ad fidei definitionem fuit, per hoc aperte ostenditur, quod plerique Graeci anti-
quiores codices continere synodum nonnisi in sex actionibus subiunctis canonibus 35
demonstrantur, ut omnino cetera quae priuato studio fuerant mota, non habeant. unde
121 et enkyclia haec ita esse testantur. nam Leoni Augusto Alypius episcopus Caesareae
L i n i 9 5 3 = Cappadociae scribens, a i t : »sic se habentibus, uestrae pietati significo quia ea quidem
M VI1596 quae particulariter examinata sunt et quae gesta a sanctis episcopis in Chalcedonensi
ciuitate collectis, non legi. ñeque enim a sanctae memoriae tunc episcopo Thalassio, 40
qui interfuit sancto concilio, aliquid hic amplius est allatum ex his quae gesta noscuntur,
sed tantummodo definitionem expositam ab ilio sancto concilio hue delatam inspexi. «
122 attestante ergo Alypio episcopo perdocemur quia praeter causam fidei nil de synodo
in ueneratione Thalassius tenuit, qui illic et praeter causam fidei episcoporum negotiis
priuatis interfuit. si igitur in actione sexta professio fidei consummatur moxque 45
canonum regula figitur, si beatus Leo negotiis quae illic priuate mota sunt, contradicit,
ι quaeq. Ρ liquet Labbae-: s licet Ρ 8 quos Leo quod Ρ io excisis in excissis corr. Ρ
12 deiudicandi Ρ 15 cessent Sehw cessant Ρ 42 hue Baluze hac Ρ 45 fidei suptrscr. Ρ

Authenticated
si hoc quod ultra fidem gestum est, nec is qui fecit Thalassius tenuit: cur nos haereticaii:
epistolam retractasse reprehendimur, qui hac in re cunctorum nos precedenti um aucto-
123 ritate roboramur ? et quamuis ab eadem epistola alienum se Iba respondeat, quam-
uis quia adprobata -sit, aut difficulter aut nullatenus demonstratur: licenter tamen
f. 22r unusquisque eam repre|henderet, etiamsi episcopi in eodem concilio residentes suis s
illam subscriptionibus approbassent, quia postquam beato Leone scribente ius retractandi
et diiudicandi conceditur, etiamsi qua esse poterai eorum qui interfuerant, in priuatis
negotiis auctoritas, uacuatur.
124 Discusso itaque secundo capitulo, tertium superest, quod tanto debemus in bre-
uitate constringere, quanto et uos nobis hac in re non credimus resultare. neque 10
enim Theodoriti omnia scripta damnamus, sed sola quae contra duodecim Kyrilli capi-
tuia, sola quae contra rectam fidem aliquando scripsisse monstratur, quae tamen et
ipse damnasse cognoscitur, qui in sancta Chalcedonensi synodo uera confessus inue-
nitur. nam quomodo post errorem recte sapiat, et ea quae prius scripserat, et ea quae in
125 Chalcedonensi synodo ab ilio sunt gesta, manifestant. ipse namque Nestorio scribcns,
a i t : »in his quae in tuam uenerationem iniuste atque inique prolata sunt, nec si mihi Theodoret.ep. 172
126 utramque manum quis absciderit, potero praebere consensum.« Himerio quo-
que Nicomediae episcopo scribens, ait: »damnationi uenerandi et sanctissimi Nestorii, ibid. 174
127 quae f a c t a dicitur, non debemus praebere consensum.« ad Alexandrum quoque Hiero-
politanum episcopum scribens, ait: »et ante tuae sanctitati praedixi quia si domini mei 20 ibid. 175
uenerabilis et sanctissimi episcopi Nestorii fuerit dogma damnatum, nec ego <his> qui
128 hoc faciunt, communicabo. « ad Alexandrum uero Syriae Palasstinarum praesulem
scribens, a i t : »existimo prae omnibus maxime satisfactum esse domino meo sanctissimo ibid. 178
et uenerando Iohanni episcopo quod nullatenus adquiescam in damnatione domini
mei sanctissimi et uenerandi Nestorii episcopi praebere consensum, quae in Tarso et Μ
129 in Epheso f a c t a est.« qui postmodum tamen, quamuis cum resistentium certamine,
sancto Chalcedonensi concilio ammissus, aperte anathema in Nestorium protulit sequo
orthodoxum, ipso haeretico reprobato, monstrauit. dudum namque sanctae ecclesia;
130 diuersa sentiens et contra beati Kyrilli duodecim capitula scribens, ait: »sanetam uir- L 111 894b =
f. 22u ginem theotocon uoeamus, non quod deum peperit | per naturam, sed quod hominem 30
181 ediderit coniunctum deo, quem ipse formauit.« et post pauca: »si naturalis coniunctio L in 902= =
97
f a c t a est formae dei et formae <(seruilis, compellente quadam necessitate, non sua cle-
mentia, deus uerbum coniunctum est formae) seruili et inuenietur legislator necessitatis
16—17 Pelagius uti uidetur Marii Mercatoris quae fertur uersione p. 333 sq. Baluz., aliae extant et in Actis
Constantinopolitanis [L V $07 = M Villi 294] et in Synodico Casinensi 120
17—19 episiula per unum Marium Mercatorem semata est [p. 337 sq. Baluz.]
20—22 est uersio Marii Mercatoris p. 338; alia extat in Synodico Casinensi 99
22—26 cx Mario Mercatore 336 sq. Baluz. desumpta sunt; /also Pelagius hunc Alexandrum ab eo quern modo
attuiti, diuersum. esse putauit. alia uersio extat in Synodico Casinensi 66
29—31 est uersio Marii Mercatoris p. 276 Baluz.
31—130, ι est uersio Marii Mercatoris p. 284 Baluz.
ι thallasius Ρ η deiudicandi in diiudicandi corr. Ρ 14 el 1 Baronius ut Ρ i6 in his

Ρ his Mar. Merc. in Ρ contra Mar. Merc. prolata Ρ patrata Mar. Merc. 17 Himerio
Mar. Merc, semero Ρ i<) debemus ex conexu add. Pelagius 20 ante Ρ ante iam Mar. Merc.
quia si Mar. Merc, quasi Ρ 2i his Mar. Merc. otn. Ρ 25/26 in tharso et in epheso Ρ in Tarso et
Chalcedone et Epheso Mar. Merc. 27 amissus Ρ 29/30 uirginem sanctam Mar. Merc.
30 peperit Ρ pepererit Mar. Merc. 31 ediderit Ρ om. Mar. Merc. quem ipse formauit Ρ qui
ipsum formauerat Mar. Merc. 32/33 seruilis — formae Mar. Merc. om. Ρ 33 necessitatis Sehn· necessita-
tibus Ρ necessariis Ma·. Merc, άναγκαστικοις νόμοις Graeca
Acta eoncihorum necumenicorum. Till, 2. χy

Authenticated
L in 915e = 132 legibus seruiens. « et rursum: »nomine communicationis utentes, ut unum quidem
MV 112b filium adoramus et eum qui adsumpsit et eum qui adsumptus est; differentiam tamen
cognoscimus naturarum. theophoron autem dicere [portane uel deum indutus] ho-
133 minem Christum, ut a multis sanctis patribus dictum est, non recusamus.« et post
L m 9310 = alia: » c o n s i d e r a t e , inquit, a p o s t o l u m e t p o n t i f i c e m c o n f e s s i - 5
Hebr1 3 8 °i o n i s n o s t r a e l e s u m , f i d e l e m e i q u i f e c i t i l i u m , s i c u t e t Μ o y -
s e s in o m n i d o m o sua. facturam autem eum quis esse dixerit recta sentiens,
increatum et cum patre coaeternum et deum uerbum ? sed eum qui est ex semine Dauid,
qui liber ab omni peccato, pontifex noster fuit et uictimam ipse se pro nobis optulit
134 deo, habens in se certe dei uerbum adunatum sibi inseparabiliterque coniunctum. « et 10
rursus, ut eum quasi ostenderet a d deitatem per incrementa creuisse, in eodem opere
Mar. Mere. p. subiungit, dicens : »ait angelus uirgini : s p i r i t u s s a n c t u s s u p e r u e n i e t i n
Le6 t e e t u ^ r t u s altissimi obumbrabit tibi, ideoque quod nasce-
t u r ex te s a n c t u m , u o c a b i t u r f i l i u s dei. considerate hic etiam
Le. ι, 32 quia cuncta humanitus dicuntur. e r i t , inquit, m a g n u s , non dixit est; e t 15
f i l i u s a l t i s s i m i u o c a b i t u r , non dixit uocatur; e t d a b i t e i d o m i n u s
s e d e m D a u i d p a t r i s s u i , non dixit habet, sed d a b i t e i d o m i n u s ;
e t r e g n a b i t , non dixit régnât; et super quos? s u p e r d o m u m Iacob,
Mar. Mere. 13» non dixit super angelos et archangelos.« rursum in eodem libro secundo a i t : » I e s u s
P Le 7 4 Ba ' a u t e m ( p l e n u s ) s p i r i t u s a n c t o r e g r e s s u s e s t a l o r d a n e et 20
Le. 4, 14 iterum : r e g r e s s u s e s t I e s u s i n u i r t u t e s p i r i t u s i n G a l i l a e a m .
non dei uerbum cooperatione uel auxilio eguisse spiritus sancti arbitreris, sed uisibile
Mar. Mere. p. 136 templum uariis sancti spiritus donationibus fruebatur. « et post alia : »I e s u s C h r i -
Hebr813^18 s 1 inquit, h e r i e t h o d i e i p s e e t i n s a e c u l a .
u s quomodo igitur, 0
sapientissimi, debemus aduertere? quomodo idem ipse heri et hodie et in saecula, et 25
temporaliter | et aeternus, et in tempore et super tempora? nam si aeternus est, tem- f.
Mar. Mere.p. 139 poralis non est, et si in tempore est, super tempus non est.« et rursum in domino
33« Bal. j e o n o s j - r o j e s u Christo deitatis et humanitatis quasi unitatem adstruens, a i t : »naturas
discernimus, dei uerbi naturam integram dicimus et personam sine dubitatione per-
fectam ; nec enim sine persona fas est adseuerare substantiam. perfectam quoque so
humanam naturam cum sua persona similiter confitemur. cum uero a d coniunctio-
140 nem respicimus, tunc demum unam personam merito nuncupamus. « quis haec, fratres
karissimi, piena omni impietate non uideat ? a quibus tamen constat quod se post·
modum ipse correxit, qui in sancta Chalcedonensi synodo Nestorium anathematizare
ι—4 est uersio Marti Mercatoris p. 297 Baluz. 5—10 est uersio Marti Mercatoris p. 312 Bülitz.
ι communicationes Ρ 3 naturarum Ρ naturarum et Mar. Merc. dicere Ρ om. Mar.

Merc, et Graeca portans — indutus Ρ om. Mar. Mere. ; est glossa marginalis 4 xpm Ρ ont. Mar. Merc,
et Graeca dictum Ρ dictus Mar. Mere. 5 apostolum et Mar. Merc, apostolus Ρ 6 ipsum Mar. Mere.
7 eum quis esse Ρ esse quis unquam Mar. Mere. 8 et» Ρ om. Mar. Mere, et Graeca deum uerbum
Mar. Mere, et Graeca adm uerum Ρ m in eü corr. 9 et uictimam — optulit Ρ uictimam — offerens
Mar. Mere. 10 inseparabiliterque Ρ et inseparabili ter Mar. Mere. 12 ait — uirgini Ρ et respon-
dens angelus dixit ei Mar. Mere. 14/15 hic etiam quia Ρ quod hic etiam Mar. Mere. 15 humanitus
dicuntur Ρ dicantur humanitus Mar. Mere. 16 uocatur Ρ uocatur aut est Mar. Mere. 17 habet
— dominus Ρ habet sedem Dauid patris sui sed dabit ei deus sedem Dauid patris sui Mar. Mere. 20 ple-
nus Mar. Mere, ab P, sed, erasit est om. Mar. Mere. 21 egressus Mar. Mere. galilea Ρ
22 sancti Ρ om. Mar. Mere. 23 sci sps Ρ spiritus sancti Mar. Mere. 24 inquit Ρ om. Mar. Mere.
igitur Ρ igitur hoc Mar. Mere. 26 temporaliter Ρ temporalis Mar. Merc. 28 naturas Ρ negle-
genter excerpendo cum naturas Mar. Mere. 29/30 perfectum Ρ 31 humanam naturam Ρ naturam
humanam Mar. Mere.

Authenticated
E P I S T V L A III AD EPISCOPOS HISTRIAE
consensit. quis non uideat quanta temeritate plenum sit Theodoriti scripta super-
b e n d o defendere, quae eundem ipsum constat, recta post profitendo, damnasse ? dum
uero eius et personam recipimiis et ea quae dudum latuerunt praue scripta, reprobamus,
in nullo a sanctae synodi actione deuiamus, quia sola eius haeretica scripta respuentes,
et cum synodo adhuc Nestorium insequimur et cum synodo Theodoritum profitentem 5
141 recta ueneramur. alia uero scripta illius non solum recipimus, sed eis etiam contra
aduersarios utimur. nam cum Theodorus canticorum canticum uellet exponere et
non ad commenta, sed potius ad deliramenta laberetur, per hunc librum Aethiopissae
reginae Salomonem blanditum fuisse professus est; quod Theodoritus reprehendens,
142 nomen quidem eiusdem Theodori supprimit, sed tarnen uesaniam patefecit. eiusdem io
namque libri commenta conscribens, ait : »audio plures canticum canticorum detrahentes Theodoret.
et non credentes spiritalem esse librum, fabulas autem quasdam aniculares per uesaniam gchulze *t li
texentes componere et praesumere dicentes quia sapiens Salomon ad se ipsum et filiam 2. 3
Pharaonis hunc librum conscripsit. « quomodo ergo nulla scripta eiusdem Theodoriti
recipimus, qui illum etiam contra Theodorum adsertorem ueritatis inuenimus? 15
f. 23« 143 Haec | ad scripta uestra respondimus; sed oportunum ualde iudicamus, ut <ad>
ea quae sine scripto <a> responsalibus uestris audiuimus, breuiter uerba replicemus.
dixerunt enim Theodorum a Iohanne Antiochenae urbis episcopo mira per epistolam
adtestatione laudatum; quod uerum nos nullo modo credimus. si tarnen et tale
aliquid fortasse repperitur, plus fidem primae Ephesenae synodo, plus Kyrilli libris, 20
plus Hisychii quam aliis quae innotescere nunc usque nequiuerunt epistolis commodamus.
144 debemus tarnen [ac] cedere et iam concedentes aliquid dicere. ita ergo ut responsales
uestri asserunt, esse sentiamus. uos scitis, fratres dilectissimi, quod res quae dubietati
145 subiacet, in parte semper est interpretanda meliori. quid itaque obstat, si dum
de eius errore occultum adhuc et dubium fuit, ab uno patre laudatus est, et innotescente 25
post perfidia, paene omnium magnorum patrum sententiis uelut inmanis bestia quasi
146 crebrescentibus iaculis est confossus? an non et malos a bonis aliquando laudatos
nouimus nec tamen eisdem laudibus defensos? quid namque in haeresiarchis Origene
deterius, et quid in historiographis inueniri Eusebio honorabilius potest? et quis
nostrum nesciat in libris suis quantis Origenem Eusebius praeconiis adtollat ? sed 30
quia sancta ecclesia suorum fidelium corda benignius quam uerba districtius pensât,
et plus in haereticis sensum proprium <reprobauit> quam testatio Eusebii absoluere
147 potuit, nec rursus Eusebium laudati Origenis culpa damnauit. an non et Gregorius
Nysae urbis episcopus cum canticorum canticum exponit, sicut inueniri in plerisque cf. Patrol. Gr.
codicibus solet, magnis Origenem laudibus praefert ? an non et Hieronymus nostrae 35 4 4 p " 7 6 4 , 5
ecclesiae presbyter et singularis Hebraei sermonis interpres, tanto erga Origenem fauore
impenditur, ut paene discipulus esse uideatur? sed quia plus causa quam uerba
pensanda sunt, nec istis sua benignitas nocuit nec illum a reatu proprio fauor alienae
adtestationis excusauit.
148 Cogor post haec, fratres karissimi, dolens cum Paulo dicere: t e s t i m o n i u m « Rom. 10, 2
f. 24' ρ e r h i b e o uobis q u o d | a e m u l a t i o n e m d e i habetis, s e d n o n s e c u n -
d u m s c i e n t i a m ; cuius erga unitatem sanctae ecclesiae dum uiscera caritatis
149 aspicio, discordes uos intolerabilius ingemesco. pensate, quaeso, quo ardore sanctae
18—19 cf. Facundum 2, 2. Konzüstudien II, Beilage
8 laberetur Schw laboret Ρ 13 locus male uersus; componere delendum et scribendum erat prae-
sumentes dicere, cf. Grceca μύθους bè τινας oùbè γραιΜοις παραληροΟσιν άρμόττοντας ύφαινόντων καΐ
λέγειν τολμώντιυν ι6 ad suppl. Schw 17 a am. Ρ 22 cedere Schw accedere Ρ
27 confossus ex confusus corr. Ρ 28 beresiarcbos Ρ ¡ 2 reprobauit suppl. Schw
17*

Authenticated
132 EPISCOPORVM SCHISMATICORVM
Phil. 2, ι. 2 unitatis anhelabat, cum Philippensibus diceret: s i q u a c o n s o l a t i o i n C h r i -

s t o , si q u o d s o l a c i u m c a r i t a t i s , si q u a s o c i e t a s spiritus,
si q u a u i s c e r a et m i s e r a t i o n e s , i m p l e t e g a u d i u m m e u m , u t
idem sapientes, eandem caritatem habentes, unianimes
id i p s u m s e n t i e n t e s . qui igitur unianimitatem locuturus, tot et tales in- 6
quisitiones praemisit, quantum esset huius uirtutis meritum, non explendo, sed in-
150 quirendo monstrauit. at contra quam sit malum discordiae, loquens Corinthiis ostendit;
i Cor. i, 11.12 ait enim: s i g n i f i c a t u m e s t e n i m m i h i d e u o b i s , f r a t r e s , a b h i s
qui s u n t C l o i s , quia c o n t e n t i o n e s s u n t i n t e r uos, hoc autem
dico quod unusquisque uestrum d i c i t : ego q u i d e m sumio
P a u l i , ego a u t e m A p o l l o , ego u e r o Cephae, ego a u t e m C h r i -
sti. quod cum quanta animaduersione loquatur, agnoscimus, si subiunctae increpatio-
I Cor. ι, 13 nis uerba pensamus. ait enim: d i u i s u s e s t C h r i s t u s ? n u m q u i d P a u -
l u s c r u c i f i x u s e s t p r o u o b i s ? a u t in n o m i n e P a u l i b a p t i z a t i
est is? considerate igitur, fratres mei, et dum, deo adhuc expectante, omni incerti is
uitae fini permittimur, uigilanti cura perpendite quia illam scissionem sanctae ecclesiae pro
Theodcro facere fraternitas uestra non metuat, quam pro se uel profiteri Paulus ex-
151 pauit. cur non ad memoriam pro unitate seruanda beati Augustini dicta reducitis ?
Aug. de unico qui dum de unico baptismate loqueretur, idcirco Kyprianum martyrem, qui de iterando
λ Τ ι π ^ β ] baptismate scripserat, defunctum perhibuit, quia licet paruum quid senserit, numquam 20
tarnen se a totius ecclesiae communione suspendit. si igitur permanere in sanctitate
seruauit, constat, fratres dilectissimi, quia dum uos ab ecclesiae unitate disiungitis, omne
uirtutis meritum perdidistis, etiam si recte teneatis; scriptum quippe est: p a c e m
Hebr. 12, 14 s e q u i m i η i c u m o m n i b u s e t s a n c t i m o n i a m , s i n e q u a nemo
uidebitdeum. 25
152 Multa locuti sumus, | quia et ad multa ratiocinando respondimus. et cum f. 24»
testimonia ex p a t r u m dictis innumera suppeterent, perpauca posuimus, uidelicet cu-
pientes ut scripta nostra in causis singulis narratio breuiata succingeret, ne fortasse
taedium legenti generarent. unum tamen quod iam superius diximus, non taedet,
si etiam crebro replicemus: quia fidem sanctae Chalcedonensis synodi inlibatam perso
omnia deo auctore seruamus eiusque definitiones, sicut Ephesenae primae, Constanti-
nopolitanae ac Nicaenae synodi inretractabiles nunc usque tenuimus et uel morte pro-
posita inretractabiles custodimus. uestra igitur dilectio communionem fidelium
orthodoxorumque f r a t r u m non fugiat, ne praesentis uocis nostrae adiutorium si audire
neglexerit, contra se in testimonium uertat; nos autem ad deum post uerba recurrimus 35
eumque, quantum possumus, fletibus exoramus, ut hoc quod uobis ad sequendam
concordiam a nobis dicitur, ipse in uestris mentibus manu intimae inspirationis operetur.
SVGGERENDVM DOMNO NOSTRO CLE MENTIS S IMO AC P I I S S I M O DOMNO MAVRICIO T I B E R I O

HVMILES VENETIARVM VEL SECVNDAE RAETIAE INGENVINVS MAXENTIVS AGNELLVS
FONTEIVS LAVRENTIVS AGNELLVS F E L I X AVGVSTVS IVNIOR E T HORONTIVS E P I S C O P I 40
1 Pietatis uestrae est, clementissime dominator, preces humilium sacerdotum im-

periali dignatione suscipere, quod etiam supplices deprecamur per dominum deum
nostrum Iesum Christum saluatorem omnium, per fidem catholicam et regnum, quod
38 sq. Primus impressit Baronius a. $go n. XXVIII, cuius editto repelila est in Monumenlis Cermantae
Episl. t. 1 p. 16 sq. [= Gregorii registrum I 16a ]
ι philipensibus Ρ 11 appollo I' 16 fine perniittimus Ρ

Authenticated
EPISTVLA AD MAVRICIVM 133
meruistis a deo concessum, atque salutem dominorum filiorum uestrorum, quibus per-
petuimi imperium deo gubernante permaneat, ut aditum inueniat supplicatio nostra
f. 25r apud pias aures uestras et cum fiducia | recurrentes ad principaba remedia mereamur
2 quae petimus, impetrare. nam etsi nos peccata nostra ad tempus grauissimo iugo
gentium summiserunt, auxiliante nobis domino nullo pondere pressurarum ab inte- 5
grítate catholicae fidei inuenimur ullo modo titubare; deinde nec obliti sumus sanctam
rem publicam uestram, sub qua olim quieti uiximus et adiuuante domino redire totis
3 uiribus festinamus. suggerimus etenim, domine piissime princeps, scandalum eccle-
siae, quod tempore diuae memoriae Iustiniani principis totius mundi ecclesias contur-
bami, nostrarum quoque prouinciarum partibus ex tunc iam esse compertum, dam- 10
nationem scilicet trium capitulorum, id est epistola uenerabilis Ibae episcopi Hedessenae
ciuitatis, personae quoque Theodori Mompsuestinae episcopi atque scriptorum Theo-
i doriti episcopi Kyrri. quae in sancta synodo Chalcedonensi recepta sunt, et Vigilio
tunc Romano praesuli atque omnibus paene sacerdotibus damnatio ipsa, sicut reuera
contraria sancti Chalcedonensis concilii, execrabilis noscitur extitisse. qui etiam 15
Vigilius scripta sua per omnes prouincias mittens anathematis uinculis omnem populum
δ obligauit, si quis damnationi trium capitulorum praeberet aliquando consensum. et
licet postea imperiali pondere ad consensum damnationis capitulorum ipsorum paulatim
singuli tunc fuerint coartati, nostrarum tamen prouinciarum uenerandi decessores,
quibus indigni successimus, praedicti quondam Vigilii instructionibus informati, ad 20
6 hoc inclinari nullo modo potuerunt. quorum nos exempla deo propitiante seruantes
cum uniuerso populo nobis credito, sequentes etiam in omnibus definitionem sancti
Chalcedonensis concilii, defensioni capitulorum ipsorum et reuerentiam exhibemus et
a communione damnantium cum diuina gratia abstinere dinoscimur, et dum Zmaragdus
gloriosus chartularius patrem nostrum sanctae memoriae Heliam archiepiscopum Aqui- 25
f. 25" liensis ecclesiae | pro causa ipsa uicibus contristaret, cum nostro omnium Consilio atque
consensu direxit ad pia uestigia principatus uestri preces, supplicane ut expectata dei
misericordia, reuocatis omnibus consacerdotibus synodi nostri in potestate sanctae rei
publicae, ad uestrae clementiae praesentiam ueniretur et uestrum in causa ipsa expec-
7 taretur iudicium. quod pietas uestrae mansuetudinis ad mercedem et laudem imperii 30
sui clementi dignatione suscipiens, iussionem suam dedit ad praedictum gloriosum
Zmaragdum, ut nullatenus quemquam sacerdotum pro causa communionis inquietare
praesumeret, sed dei misericordia operante sustineretur quousque compressis gentibus
8 ad libertatem omnes sacerdotes nostri concilii sub sancta re publica peruenirent. deinde
defunctus est memoratus archiepiscopus noster Helias; nos uero pro impetratis precibus 35
eiusdem cum omnibus populis nostris <ex> ardentibus deuotiores effecti, si fieri potuisset,
eisdem diebus ad uestra certabamur redire uestigia, et gratias deo rettulimus et pro
uita imperii uestri, sicut ipse nouit dominus, assiduas preces eius optulimus maiestati.
9 post hoc ordinato in sancta Aquiliensi ecclesia beatissimo archiepiscopo nostro Seuero
quae contumeliae inlatae sint et quibus iniuriis ac caede corporali fustium et qua uiolentia 40
ad Rauennatem fuerit ciuitatem perductus atque redactus in custodia, quibusque
necessitatibus oppressus atque contritus fuerit, potuit ad domini nostri pias aures
sine dubio peruenire; nos autem tam inauditis calamitatibus patrem et archiepiscopum
15—17 eiusmodt epistulam Vigilius numquam scripsit
2 permaneat Sehw permanet Ρ 26 uicibus Ρ pluribus uicibus Baronius uicibus nostris Schw
35 impetratis Ewald imperatis Ρ 36 ex suppl. Schw 38 imperi Ρ y) aquilensi Ρ
4ΐ rabennatim Ρ, b in u con.

Authenticated
EPISCOPORVM S C H I S M A T I C O R V M
134
nostrum, quod numquam sub Christianos principes factum dinoscitur, cognoscentes

10 afflictum, insanabilium dolorum sumus stimulis uulnerati. nam in hoc tempore iterum
cognouimus reuerendum papam Gregorium ad eiusdem patris nostri exhibitionem
misisse cum sacratissima uestrae pietatis iussione, ut pro causa ipsa communionis ad
Romanam deberet ciuitatem deduci; quod audientes, quamuis certi essemus talem 5
iussionem domni nostri specialiter aduersariorum improba inportunitate subreptam,
I contabuimus et contriti atque luctu grauissimo sauciati ad ultimam desperationem f. 26^
peruenimus, ut ad illius iudicium metropolita noster cogeretur occurrere, cum quo causa
ipsa esse dinoscitur et cuius communionem ab initio motionis causae huius usque nunc
11 decessores nostri et nos cum omni populo euitamus. et quidem memoratum bea- 10
tissimum archiepiscopum nostrum frequenti contestatione conuenimus, ne nobis ab-
sentibus et a se ad praesens diuisis de communi causa ecclesiae aliquid audeat definire,
quoniam, piissime domne, sic accensi sunt omnes homines plebium nostrarum in causa
ista, ut ante mortem perpeti quam ab antiqua catholica patiantur communione diuelli.
re uera, clementissime dominator, fidem catholicam conseruantes et Chalcedonensis 15
concilii definitiones in omnibus uenerantes ut quibuslibet occasionibus contristentur,
12 nec deo nec uestrae pietati piacere credendum est. ergo, mitissime dominator, totius
concilii nostrae paruitatis haec est deliberado, sicut et eidem patri et archiepiscopo nostro
scripsimus, ut pro reddenda ratione communionis nostrae, contrito dei iudicio [in]
iugo barbarico, oportuno tempore ad uestrae pietatis uestigia occurramus, habentes 20
prœ oculis exempla fidelia, quibus edocti sumus * * omnes intentiones sopitae sunt.
13 sic Theodosii senioris Constantinopolitana synodus, deo propitiante, sedatis est scandalis
confirmata; sic deinde Ephesena prima synodus diuae memoriae Theodosio iuniore dis-
ponente bene noscitur definita; sic ad postremum praesentia Marciani diui principis
l i abscisis omnibus scandalis pax catholica in Chalcedonensi concilio reformata est. nam 25
per absentiam Christianissimorum principum in Ephesena secunda episcoporum con-
gregatone a Dioscoro Alexandrino Flauianus sanctissimus regiae uestrae urbis episcopus
ueritatem catholicae fidei defendens occisus est aliique episcopi assertores orthodoxes
fidei iniuste deiecti sunt et scandalum ecclesiae pessimum generatum est, quod cum
ló magno labore postea diuae memoriae Marcianus imperator, auus uestrae pie|tatis, sua 30 f · 26u
praesentia in sancto Chalcedonensi Consilio amputans, catholicam pacem uniuersali
16 ecclesiae restaurauit. hoc tantum prostrati deposcimus ut quia misericordia dei
circa sanctam rem publicam operante, in meliori statu Italiae partes, laborante fideliter
glorioso Romano patricio, dignanter perduxit et credimus nos celeriter deuictis gentibus
ad pristinam libertatem reduci, cesset uiolentia militaris, quam uestro felicissimo tem- 35
pore deus fieri non permittat: sint indutiae, et cum iussione sacratissimi imperii uestri
parati erimus ad pedes uestrae pietatis occurrere et nostrae fidei atque communionis
plenam reddere rationem. nam cum quo nobis ipsa causa est et quem in communione
uitamus, iudicem experiri non possumus, quod etiam sacratissimis legibus uestris sta-
tutum est nullum posse iudicem esse in causa qua aduersarius comprobatur. sed «o
sicut semper deus praesentia Christianorum principum intentiones ecclesiasticas sedare
dignatur, hoc et nunc fieri supplicamus. si enim aliter, clementissime domne, actum
2—5 est epistola Gregorii I 16, mensis Ianuarii 5 9 1

39. 40. Ewald adfert Cod. lust. 3, 5
19 in Ρ del. Ewald 21 lacunam statuii Schw; sensus postulai eiusmodi supplementum (quod prae-
sentia Christianorum principum) 36 imperi Ρ 42 si enim Schw enim si Ρ

Authenticated
EPISTVLA AD MAVRICIVM 135
fuerit, ut archiepiscopum nostrum, quod absit, ad Romanam contingat uiolenter ex-

hiben ecclesiam, spes iam nulla erit conseruandae iustitiae, sed tantum pondus gra-
17 uissimae uiolentiae. suggerimus etenim, pie dominator, quia tempore ordinationis
nostrae unusquisque sacerdos in sancta sede Aquiliensi cautionem scriptis emittimus
studio seu fide ordinatoris nostri nos fidem integram sanctae rei publicae seruaturos; s
quod ipse nouit dominus nos fideliter toto corde et seruasse et hue usque iugiter con-
18 seruare. si conturbatio ista et conpulsio piis iussionibus uestris remota non fuerit,
si quem de nobis, qui nunc esse uidemur, defungi contigerit, nullus plebium nostrarum
ad ordinationem Aquiliensis ecclesiae post hoc patietur accedere, sed quia Galliarum
archiepiscopi uicini sunt, ad ipsorum sine dubio ordinationem occurrent et dissoluetur 10
metropolitana Aquiliensis ecclesia sub uestro imperio constituta, per quam deo propitio
f. 27r ecclesias in gentibus possidetis. quod ante annos | iam fieri cœperat et in tribus eccle-
siis nostri concilii, id est Breonensi, Tiburniensi et Augustana, Galliarum episcopi con-
stituerant sacerdotes; et nisi eiusdem tunc diuae memoriae Iustiniani principis iussione
commotio partium nostrarum remota fuisset, pro nostris iniquitatibus paene omnes 15
19 ecclesias ad Aquiliensem synodum pertinentes Galliarum sacerdotes peruaserant. ergo,
domne pie, quia semper piissimorum principum fides pro tranquillitate ecclesiae uigi-
lauit et hoc studio, repensante deo, contrariae gentes diuina manu compressae sunt,
mereamur nos humillimi sacerdotes supplicationis nostrae sortiri effectum. nam
qui aliter pio domno nostro subrepere cupiunt, nec dei iudicium habent prae oculis nec 20
utilitatem sanctae rei publicae uestrae seu opinionem pii imperii, quam lacerari non
metuunt de murmuratione totius populi partium istarum, qui persecutionem euidenter
Christianis fieri suspicantur. praesentem igitur supplicem relationem confidenter
direximus, quam pia dementia dignetur placida aure recipere, ut effectum nostrae
supplicationis, deo uobis aspirante, sortiti pro quiete matris nostrae Aquiliensis eccle- 25
siae sacratissimis iussionibus releuemur et pro incolumitate domni nostri ac dominorum
filiorum uestrorum domino deo nostro iugiter supplicemus.
20 ET SVBSCRIPTIO
Ingenuinus episcopus sanctae ecclesiae secundae Raetiae hanc relationem a nobis

factam subscripsi so
Maxentius episcopus sanctae ecclesiae Iuliensis ut supra
Laurentius episcopus sanctae catholicae ecclesiae Bellunatae ut supra
Augustus episcopus sanctae catholicae Concordiensis ecclesiae ut supra
Agnellus episcopus sanctae Treientinae ecclesiae ut supra
Agnellus episcopus sanctae Acelinae ecclesiae ut supra 35
Iunior episcopus sanctae ecclesiae catholicae Veronensis ut supra
f. 27U I Fonteius episcopus sanctae Feltrinae ecclesiae ut supra
Felix episcopus sanctae Teruisianae ecclesiae ut supra
Horontius episcopus sanctae catholicae ecclesiae Vicentinae ut supra
4 aquiliensis Ρ 5 seu Sckw sed Ρ io occurrunt Ρ dissoluitur Ρ 20 qualiter Ρ

25 aquiliensi Ρ 26 releuemur Schw releuetur Ρ incolomitate Ρ 3i iuliensi Ρ
39 uetetinse P, cf. Paul. Diac. hist. Lang. 3, 26 Horontius Vicentìnus

Authenticated
136 MAVRICII EPISTOLA A D GREGORIVM PAPAM
IN NOMINE DOMINI DEI NOSTRI IESV CHRISTI IMP CAES FL MAVRICIVS T I B E R I V S

FIDELIS IN CHRISTO PACIFICVS MANSVETVS MAXIMVS BENEFICVS ALAMANNI CVS
GREGORIO VIRO SANCTISSIMO ET BEATISSIMO ARCHIEPISCOPO ALMAE VRBIS ROMAE
AC PAPAE
1 Consuetam et deo placitam uestram sanctitatem scientes et quod rectam catholicae 5

nostrae ecclesiae dogmatum <in> omnibus doctrinam exercetis, scire uos uolumus quod
episcopi Histriensium prouinciarum per clericos aliquos ad nos directos suggestiones
nobis transmiserunt, unam episcoporum ciuitatum et castrorum quos Langobardi tenere
dinoscuntur, aliam Seueri Aquiliensis episcopi aliorumque episcoporum qui cum ilio
sunt, et tertiam solius eiusdem Seueri, in quibus omnes dixerunt t u a m beatitudinem io
milites ad illos transmisisse cum uno tribuno et excubitore, necessitatem inponentes
praefato reuerentissimo Seuero et testibus episcopis, ut a d tuam beatitudinem per-
ueniant propter diuersam uoluntatem quam habent ad sacra et catholica dogmata
2 sacrosanctae nostrae ecclesiae. et supplicauerunt nos indutias ad hoc sibi ñeri et nullam
eis interim necessitatem inponi ad uestram sanctitatem peruenire, pollicentes quod is
tempore oportuno ad hanc sacratissimam urbem accedentes per se ipsos suggerere nobis
habent quae sibi obstare uidentur. quia igitur et tua sanctitas cognoscit praesentem
rerum Italicarum confusionem et quod oportet temporibus competenter uersari, iubemus
t u a m sanctitatem nullatenus molestiam eisdem episcopis inferre, sed concedere eos
otiosos esse, quousque prouidentia dei et partes Italiae paceales constituantur et ceteri 20
episcopi Histriae seu Venetiarum iterum ad pristinum ordinem redigantur. tunc enim
perfectius omnia pro pace et diuersitate dogmati cum antecedentibus tuis orationibus
cor|rigentur. ET SVBSCRIPTIO: Diuinitas te seruet per multos annos, sanctissime f. 2»r
ac beatissime pater, EXP
Fateor me sicut sancti euangelii quattuor libros, sic quattuor concilia suscipere »
et uenerari, Nicaenum scilicet, in quo peruersum Arrii dogma destruitur, Constantino-
politanum quoque, in quo Eunomii et Macedonii error conuincitur, Ephesenum etiam
primum, in quo Nestorii impietas iudicatur, Chalcedonense uero, in quo E u t y c h i s Dios-
corique prauitas reprobatur, tota deuotione complector, integerrima adprobatione
custodio, quia in his, uelut in quadrato lapide, sanctae fidei structura consurgitet, cuius- 30
libet uitae a t q u e actionis exsistat, quisquís eorum soliditatem non tenet, etiamsi lapis
esse cernitur, tamen extra aedificium iacet. quintum quoque concilium pariter ueneror,
in quo epistola quae Ibae dicitur, erroris piena reprobatur, Theodorus personam media-
toris dei et hominum in duabus subsistentiis separane ad impietatis perfidiam cecidisse
conuincitur, scripta quoque Theodoriti per quae beati K y r i l l i fides reprehenditur, ausu ss
ι sq. Mauricii imperatoris rescriptum primus publicauit Baronius a. 590 n. XXVIII; inde repelitum est
in Mon. Germ. Epist. t. I 21 sq. [Gregorii registrum ed. Ewald I 1 6 1 ]
8/9 est epistula quae praecedit
18 sq. cf. epistulam quam mense Iulio a. 592 Gregorius Iohanni episcopo Rauennce scripsit [II 45] : de
causa uero episcoporum Histriae omnia quae mihi uestra fraternitas scripsit, ita esse iam ante deprehendi in his
iussionibus quae ad me a piissimis principibus uenerunt, quatenus me interim ab eorum compulsione suspen-
derem
25 sq. excerpta sunt ex synodica Gregorii papae [I 24 p. 36, 19 ]
4 PAPAE Ρ PATRIAR CH AE Ewald 5 rectam Schw rectae Ρ 6 in suppl. Schw

15 pollicentes Schw ut licentes Ρ s in τ corr. 20 prouidentiam Ρ 22 perfectius Baronius per-
fectis Ρ 3i actioni Ρ

Authenticated
EX GREGORII PAPAE EPISTVLA SYNOD1CA 13 7
dementi® reprobata r e f u t a n t u r . cunetas uero quas praefata concilia personas respuunt,

respuo; quas uenerantur, amplector, quia d u m uniuersali sunt consensu constituta,
se et non illa destruit quisquís praesumit a u t soluere quos religant, a u t ligare quos sol-
uunt. quisquís ergo aliud sapit, a n a t h e m a sit; quisquís uero praedictarum s y n o d o r u m
fidem tenet, p a x ei sit a deo p a t r e per Iesum Christum filium eius, qui c u m eo uiuit 5
et r e g n a t consubstantialiter deus in u n i t a t e spiritus sancti per omnia saecula saeculorum.
amen. EXPLIC
i reprobata Ρ prolata Gregorius praefata Ρ praefata ueneranda Gregorius 4 uero Gregorius

ergo Ρ
Acta conciliorum necumenicorum. I U I , 9. 18

Authenticated
<EX VIGILII PAPAE EPISTVLA DE TRIBVS CAPITVLIS)
DEFINITIO FIDEI SANCTI CHALCEDONENSIS CONCILII M Villi 457
Lmi562sq. 1 Aetius archidiaconus Constantinopolis nouae Romae dixit: »Sancta et magna et

= M vii 108 sq. uniuersalis synodus quae secundum dei gratiam et sanctionem piissimorum Christianis-
simorumque imperatorum nostrorum Valentiniani et Marciani Augustorum congre- ε
¡gata apud Chalcedonam metropolim Bithyniae prouinciae in martyrio sanctae et uene- f. 28"
rabilis martyris Euphimiae, definiuit subter adnexa.
2 Dominus noster et saluator Christus notitiam fidei confirmans discipulis suis ait:
loh. 14, 27 p a c e m m e a m d o u o b i s , p a c e m m e a m r e l i n q u o u o b i s , ne ullus
a proximo suo dissonet in doctrina pietatis, sed aequaliter praedicationem ueritatis io
ostendat. sed quoniam non quiescit nequissimus per sua zizania insurgens sationibus
pietatis inspergere et noui aliquid contra ueritatem semper inueniens, ob hoc consuete
dominus noster prouidens humano generi, pium hunc et fidelissimum principem ad
zelum fidei suscitauit et undique sacerdoti! principes ad se conuocauit, quatenus, gratia
domini omnium nostrum Christi operante, ab ouibus Christi omnem pestem quidem 15
8 mendacii submoueret, germinibus autem ueritatis pingues efficeret. quod qüidem
et fecimus, communi decreto dogmata fugantes erroris, integram patrum renouantes
fidem, trecentorum decern et octo symbolum [in] omnibus praedicantes et tamquam
domésticos, qui pietatis huius compositionem receperunt, patres adscribentes, qui postea 458
apud magnam Constantinopolim conuenerunt centum quinquaginta, qui et ipsi eandem 20
4 fidem subsignauerunt. definimus igitur ordinem et omnes formas fidei conseruantes
nos quoque <quae> apud Ephesum olim facta est sancta synodus, cuius praesides fuerunt
sanctae memoriae Caelestinus Romanae urbis antistes et Kyrillus Alexandrinae ecclesiae,
JK 937. Primus Vigilii constitutum de damnatione trium capitulorum in Ρ inuenit et publicauit St. Balusius
in Noua Collectione Concìliorum ρ. 1551 sq.
3—141, ι o usus est Vigilius uersione antiqua Actorum Chalcedonensium, cuius extant codices tres: B(arberìnus
680), Ν = Parisinus 16832, R(eginensis 1045). definitio fidei actionibus et quintae [Β Ν i?] et sextae [Bi Νι &]
inserta est. uitia leuia et orthographica non enotaui
21—139, 6 repetuntur infra p. 155, 32—40 [= Ρ,]
ι titulum, qui deest in P, addidi; epistulam [cf. p. 141,27 fraternitas uestra] non ipsam seruatam esse, sed epito-
mam inde sequiiur quod deest initium [cf. p. 141,2g de supra scriptís trium capitulorum quaestionibus] et Leonis
epistola omittitur maxima pars 3 dixit Ρ legit Β Ν R Bi Ni Rt 4 dl gratiam Ρ Bi Nj Rt gratiam
dï Β Ν gratiam R sanctionem Ρ sanctiones Ν Bi sancciones Β santiones R scantiones Rt sanctione N¡
11 per Ρ Bi N¡ R¡ om. Β Ν R bià (τών έαυτοΟ ΣιΣανίων.. έπιφυόμίνος) Graeca 12 pietatis Ρ Β Ν R Ri
ueritatis Βτ Ni inspergere codi, omnes·, coaluit versio quae est per.. zizania... insurgens cum
altera quae est zizania.. inspergere 15 xpi1 BNR Bi Ni Ri χρο Ρ i6 germinibus — efficeret superscr. Ρ
i8 omnibus Β Ν R Bj Ν¡ J?, in omnibus ex nominibus corr. Ρ 2i fidei Ρ Ρτ Β Ν R Ri om. Bi Ni
22 quoque quse BNR quoque, o in se corr. Ρ que quae Bi Ni Ri Pi sancta Ρ Pi Β Ν R Ri om. Bi Ni
23 romanse Ρ Pi Β Ν R R, romae B¡ Ni antistes Ρ Pi Ν R Ri antistites Β B¡ Ni

Authenticated
EX VIGILII PAPAE EPISTVLA ADVERSVS TRIA CAPITVLA 139
praefulgere quidem rectae et immaculatae fidei expositionem trecentorum decern et octo

sanctorum et beatissimorum patrum apud Nicaeam sub piae recordationis Constantino
principe congregatorum, optinere autem etiam centum quinquaginta sanctorum patrum
apud Constantinopolim definita, ad interemptionem quidem tunc exortarum haereseon,
confirmationem uero eiusdem catholicae nostrae fidei. &
SYMBOLVM APVD NICAEAM TRE CENTORV M DE CE M ET OCTO
5 Credimus in unum deum patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, uisibilium

f. ίψ omnium et | inuisibilium; et in unum dominum Iesum Christum, filium dei unigenitum,
qui natus est ex patre ante omnia saecula, deum uerum de deo uero, natum non factum,
consubstantialem patri, per quem omnia facta sunt, qui propter nos homines et propter 10
salutem nostram descendit et incarnatus est atque humanatus est et passus est, et
459 resurrexit tertia die et ascendit in cáelos, uenturus iudicare uiuos et mortuos; et in
spiritum sanctum. eos autem qui dicunt: erat aliquando quando non erat, et prius-
quam nasceretur, non erat, et quia (ex) non exstantibus factus est, aut ex alia sub-
sistentia uel substantia dicentes esse aut conuertibilem aut mutabilem filium dei, hos m
anathematizat catholica et apostolica ecclesia.
IDEM ETIAM CENTVM QVIN QVAGINTA SAN CTORVM PATRVM QVI CONSTANTINOPOLIM
CONGREGATI SVNT
6 Credimus in unum deum patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, uisibilium

omnium et inuisib ilium; et in unum dominum Iesum Christum filium dei unigenitum, 20
natum ex patre ante omnia saecula, deum uerum de deo uero, natum non factum, con-
substantialem patri, per quem omnia facta sunt, qui propter nos homines et salutem
nostram descendit et incarnatus est de spiritu sancto et Maria uirgine, et humanatus
<est,> et crucifixus est pro nobis sub Pontio Pilato, et sepultus est et resurrexit tertia
die, ascendit in cáelos et sedet ad dexteram patris, iterum uenturus cum gloria iudicare «β
uiuos et mortuos, cuius regni non erit finis; et in spiritum sanctum dominum et uiui-
ficantem, ex patre procedentem, cum patre et filio coadorandum et conglorificandum,
qui locutus est per sanctos prophetas, et in unam catholicam et apostolicam ecclesiam.
confitemur unum baptisma in remissionem peccatorum. speramus resurrectionem
80
mortuorum, uitam futuri saeculi. amen.
7 Sufficeret quidem ad plenam cognitionem pietatis et confirmationem sapiens hoc

et salutare diuinae gratiae symbolum; de patre enim et filio et sancto spiritu perfectionem
f. 29» 8 docet et domini humanationem fideliter accipientibus reprae|sentat. sed quoniam
hi qui ueritatis reprobare praedicationem conantur, per proprias haereses nouas uoces
6—16 non est ipsum Nicaenum symbolum, sed ConstarUinopolitano adaptaium
3 autem Ρ PiRBi Ni Rt om. BN io consubstantialem Ρ Bi Ni Ri cumsubstantialem R con-

substantionem Ν consustantíonem Β 11 salutem nostram Ρ R Rz nostram salutem Β Ν Β ι Ν ι
descendit PBNRBi Ri descendit de cselis JV, 12 in 1 PB Ν Bi Ni Rt ad R 14 ex non R Bi Ni Ä,
non ex non Ν, Β [non ex erasa], non Ρ 21/22 cumsubstantialem R 24 est Β Ν R Β, Ni Ri om. Ρ
25 in Ρ BN Bi Ni Ri ad R sedet BN B¡ Ν, Ri sedit Ρ R uenturus PBNR uenturus est
Bi N, Ri 27 coadorandum Ρ adorandum Β Ν R Bi Ni Ri 28 sanctos prophetas Ρ R 2?, JV,
prophetas sanctos BNRt et in Ρ in Β Ν R N¡ Ri in erasit Bi 29 in BN R Bi Ni Ri et Ρ
speramus Ρ expectamus Β Ν R B¡ Ni Rt 32 seo spü Ρ R Rt spü seo BN Bi Ni
18*

Authenticated
140 EX VIGILIL PAPAE EP1STVLA
genuerunt, hi quidem mysterium quod pro nobis est domini dispensations cor-
rumpere praesumentes et dei genetricis uocem de uirgine Maria dicere renuentes,
alii uero confusionem permixtionemque introducentes et unam esse naturam carnis
et deitatis stulte confingentes et passibilem unigeniti diuinam naturam per con-
fusionem portentuose dicentes, ob hoc illis omnem machinationem contra fidem 5
uolens claudere praesens nunc sancta et magna atque uniuersalis synodus, prse-
dicationem hanc ab initio inconcussam docens, definiuit principaliter trecen-
i) torum decern et octo sanctorum patrum fidem manere intemptabilem. et
propter illos quidem qui aduersum sanctum spiritum pugnant, posteriori tempore
a patribus apud Constantinopolim CL congregatis de substantia spiritus traditam do- io
ctrinam corroborât, quam illi omnibus notam fecerunt, non quasi quod aliquid esset
minus in praecedentibus, inferentes, sed de sancto spiritu intellectum eorum aduersus
eos qui dominationem eius respuere temptauerunt, scripturarum testimoniis deda-
lo rantes; propter illos uero qui mysterium dispensationis corrumpere moliuntur et purum
hominem esse qui ex sancta uirgine Maria natus est, impudenter delirantes, epístolas is
beati Kyrilli Alexandrinae ecclesiae praesulis synodicas ad Nestorium et ad alios per 460
Orientem congruas exsistentes suscepit ad conuincendas Nestorii uesanias, interpretatio-
11 nem uero eorum qui salutaris symboli pio zelo nosse desideranti quibus etiam epistolam
magnae et senioris urbis praesulis beatissimi et sanctissimi archiepiscopi Leonis, quae
scripta est ad sanctae memoriae archiepiscopum Flauianum ad perimendam Eutychis 20
malam intelligentiam, utpote et magni illius Petri confessioni congruentem et communem
quandam columnam nobis aduersus praua dogmata exsistentem, ad confirmationem
12 rectorum dogmatum utique | intellectum coaptauit. his namque qui in duos filios f. 3°r
dispensationis diuinae mysterium discerpere nituntur, obsistit, et illos qui passibilem
deitatem unigeniti ausi sunt dicere, a sacro ccetu expellit; et his qui in duabus naturis 26
Christi temperamentum aut confusionem exquirunt, resistit, et eos qui caelestem aut
alterius alicuius esse substantia dicunt quam ex nobis adsumpsit serui formam, ut
dementes abigit, et qui duas quidem ante unitionem naturas domini fabulantur, unam
13 uero post unitionem confingunt, condemnat. sequentes igitur sanctos patres unum
eundcmque confiteri filium et dominum nostrum Iesum Christum consonanter omnes 30
docemus, eundem perfectum in deitate, eundem perfectum in humanitate, deum uere
et hominem uere, eundem ex anima rationali et corpore, consubstantialem patri secun-
dum deitatem, consubstantialem nobis eundem secundum humanitatem, per omnia
nobis similem absque peccato, ante saecula quidem de patre genitum secundum deitatem,
in nouissimis autem diebus eundem propter nos et propter salutem nostram ex Maria 35
uirgine dei genetrice secundum humanitatem, unum eundemque Christum filium domi-
num unigenitum, in duabus naturis inconfuse inmutabiliter indiuise inseparabiliter
agnoscendum, nusquam sublata differentia naturarum propter unitionem magisque salua
proprietate utriusque naturae, et in unam personam atque subsistentiam concurrentem,
14—17 repetuntur infra p. 155, 40—156,4
15 delerantes PP, 18 nosse Ρ R Bi Nr R, nos BN post desiderant postulalur intellectum,

cf.Graeca τ ώ ν . . τοΟ σωτηρίου συμβόλου ποθούντιυν τ η ν ϊ ν ν ο ι α ν . u. infra ad 23 19 magnœ Β Ν Ni R,
magne R B¡ magnani Ρ 20 eutychis Ρ eutyches BNR eutychetis Bi Ni Ri 23 utique intel-
lectum Ρ Β Ν R atque intellectum Bi Ni Ri intellectum hue ex 18 antiquissimo uitio translatum est
29 sequentes Β Ν R Βι Ni Ri sequenter Ρ 30 consonanter Β Ν R Bi Ni Ri consonantes Ρ
35 salutem nostram Ρ R Rj nostram salutem Β Ν Βτ Ni 36/37 dñm Ρ Β R Ni Ri dm Ν Βι
39 in PR Β, Ni R, om. Β Ν subsistentiam Ρ Β Ν Β, Ni Rt substantiam R concurrentem
Ρ Β Βι Ni Ri concurrente Ν R (recle)

Authenticated
ADVERSVS TRIA CAPITVLA 141
non in d u a s personas p a r t i t u m a t q u e diuisum, sed u n u m et e u n d e m filium unigenitum,

d e u m u e r b u m d o m i n u m Iesum Christum, sicut a n t e prophetae de eo et ipse nos Iesus
l é Christus erudiuit et p a t r u m nobis s y m b o l u m t r a d i d i t . his igitur c u m omni u n d i q u e
scrupulositate et diligentia a nobis dispositis, definiit s a n c t a et uniuersalis synodus
a l t e r a m fidem nulli licere proferre uel conscribere a u t componere a u t sentire a u t docere 5
aliter; eos a u t e m qui ausi s u n t componere fidem a l t e r a m a u t proferre a u t docere a u t
t r a d e r e a l t e r u m s y m b o l u m uolentibus uel ex gentilitate a d agnitionem ueritatis uel
f. 30« ex Iudaeis uel ex haeresi q u a c u m q u e | conuerti, hos, si episcopi f u e r i n t a u t clerici, alíenos
esse episcopos a b episcopatu et clericos a clero; si uero m o n a c h i a u t laici f u e r i n t , a n a -
thematizari. « ιυ
15 »Dilectissimo f r a t r i F l a u i a n o Leo. Lectis dilectionis tuae litteris, q u a s m i r a m u r Leon. ep. 28

fuisse t a m seras, et gestorum episcopalium ordine recensito, t a n d e m quid a p u d uos
459 scandali c o n t r a i n t e g r i t a t e m fidei e x o r t u m fuisset, agnouimus, et quae prius u i d e b a n t u r
occulta, n u n c nobis reserata p a t u e r u n t . quibus E u t y c h e s , qui presbyterii nomine
honorabilis u i d e b a t u r , m u l t u m inprudens et nimis imperitus ostenditur, u t etiam de is
ipso d i c t u m sit a p r o p h e t a : n o l u i t i n t e l l e g e r e u t b e n e a g e r e t , i η i - Ps. 35> 4· 5
q u i t a t e m m e d i t a t u s e s t in c u b i l i suo. quid a u t e m iniquius q u a m
impia sapere et sapientioribus doctioribusque non cedere? sed in h a n c insipientiam
c a d u n t qui c u m ad cognoscendam u e r i t a t e m aliquo i m p e d i u n t u r obscuro, non a d pro-
pheticas uoces, non a d apostólicas litteras nec a d euangelicas a u c t o r i t a t e s , sed ad semet 20
ipsos r e c u r r u n t ; et ideo magistri erroris existunt, quia u e r i t a t i s discipuli n o n f u e r u n t «
et cetera quae in e a d e m epistola u s q u e a d finem c o n t i n e n t u r . D a t a Idus Iunias Asterio
et P r o t o g e n e consulibus. 13 ΐω>· 449
IG P o s t e a q u a m b e a t i Chalcedonensis concilii expositionem uel beati Leonis episto-

l a m de s a n c t a et o r t h o d o x a fide posuimus, quae u n a e a d e m q u e est t r i u m praecedentium 25
s y n o d o r u m , id est Nicaenae, Constantinopolitanae a t q u e Ephesenae primae, et deo iu-
u a n t e in ea nos omni sincerae m e n t i s deuotione persistere f r a t e r n i t a s uestra et uniuersalis
cognoscit ecclesia, necessarium ualde credimus pro eius s e r u a n d a per omnia reuerentia
de s u p r a scriptis t r i u m c a p i t u l o r u m quaestionibus diligenter debere nos c u n c t a discutere
17 et c a u t a p r o m u l g a t i o n e sententiae definire. a r b i t r a m u r ergo esse conueniens p r i m u m , 30
sicut proposuimus, quid de epistola quae a b Iba a d Marini P e r s a m scripta dicitur, * *
apertissima d e m o n s t r a t i o n e declarare. d u m igitur Ibas episcopus improbe a Samuhelo,
r
f. 3i I Mara aliisque suis clericis i m p e t i t u s et pro graui t a m q u a m inpugnatae a b eo sanctae
fìdei crimine epistola a d Marim P e r s a m ei a b eisdem accusatoribus fuisset opposita
nec non a P h o t i o et E u s t a t h i o episcopis fuisset absolutus, quibus t u n e a Theodosio M
piae r e c o r d a t i o n s principe f u e r a t delegata cognitio, ac postea pro isdem a quibus f u e r a t
p u r g a t u s criminibus per nefaria illa gesta Epheseni secundi concilii absens falsorum
responsis t e s t i u m , q u a m m a x i m e e a n d e m a d Marim epistolam eius esse a d s e r e n t i u m ,
fuisset addictus, ueniens a d s a n c t a m Chalcedonensem s y n o d u m haec p r o sua p u r g a t i o n e
legitur adlegasse : «
3—10 repetuntur infra p. 156, 23—29 [ = P i ]

27 fraternitas uestra] quem alloquatur Vigilius, nesciiur, quia initium epistulae omissum est
29 cf. quae ad capid epistulae adnolaia sunt
4 definiit ex definiuit corr. Ρ dffiniit R Ν, P , definiuit Ri définit Β Ν B¡ 9 clericos BN RB, Ν,

Ri Pi clerici Ρ 14 nomine Leo nomen Ρ i8 doctioribusque ex doctoribusque corr. Ρ
23 progene Ρ 31 lacunam statuii Schw, supplendo e. g. (iudicandum est)

Authenticated
142 E X VIGILII PAPAE EPISTVLA
DE SYNODO CHALCEDONENSI IN ACTIONE DE IBA EPISCOPO HABITA POST ALIA ITA
Lini 6 2 6 = 18 Ingressus Hibas reuerentissimus Edessenae ciuitatis episcopus dixit: »Iniustitiam

M Vii 196 ak E u c h e n et falsa figmenta perpessus absens a quadraginta mansionibus et condem-
natus, hic adueni impetrare clementiam, et adii sacrum et immortalem uerticem, et
iussit uestram magnificentiam cum sancta hac et uniuersali synodo quae aduersum me 5
sunt gesta, perquirere. deprecor igitur uos ut cognoscatis quia falsam accusationem
pertuli et calumniam a quibusdam clericis. iubete ergo ea quae iudicata sunt a Photio
et Eustathio reuerentissimis episcopis, relegi. Vranius enim episcopus Hemeriorum,
pro gratia Eutychis omnia agens, praeparauit quosdam clericos accusare me et iudicium
sibi praedictisque transmitti, et inuentus sum innocens a blasphemiis quae mihi inlatae 10
sunt, et iudicatum datum est a praefatis reuerentissimis episcopis, accusationes quidem
aduersum me per calumniam factas arguens, testificane autem me esse catholicum. iubete
omnia quae per absentiam meam in Epheso gesta sunt, euacuari et iustitiam mihi seruari, 460
qui sum in nullo culpabilis, et reddi mihi episcopatum pariter et ecclesiam. nam
et omnes clerici Edesseni per quos scripserunt praefatis episcopis, testantur me esse 15
catholicum et alienus sum a nefariis blasphemiis quae mihi inferuntur« et cetera.
ITEM E X EIVSDEM SYNODI | ACTIONE VNDECIMA f. 3 ' u
L i m 634 = 19 Ingressus Ibas praedictus reuerentissimus uir dixit : »Deprecor magnificentiam

M vu 204 uestram et hanc uniuersalem sanctam synodum. Eutyches aduersum me pro fide
quaedam falsa confinxit nec me in sancta synodo introire permisit.« et post alia: 20
»ob hoc etenim, sicut iam edocui, adii sacrum et inmortalem uerticem, et iussit uestram
magnificentiam et sanctam synodum audire quae aduersum me gesta sunt, et cognouistis
ex decreto quia in nullo culpabilis sum repertus.«
20 Claret igitur ab ipso initio quo Hibas Edessenae ciuitatis episcopus sanctam Chal-
cedonensem synodum monstratur ingressus, epistolam quae <ad> Marim Persam ab eo 25
scripta confingitur, quia sua fuerit, denegasse, adeo ut apertissime fateatur in secundi
illius Epheseni concilii nefariis gestis iniustitiam se ab Eutyche et falsa figmenta per-
28 pessum. constat autem in eadem secunda Ephesena audientia aduersus ab-
sentem praedictum episcopum hoc quam maxime flagitatum ut responsis testium
iam pridem productorum accusatores eius niterentur ostendere Ibam episcopum 30
21 earn quae ad Marim Persam scripta fuerat epistolam suam fuisse confessum. ex
qua causa apparet eum, sicut ipse queritur, iniusta sententia fuisse damnatum.
quod quia Ibas episcopus falsis figmentis falsaque accusatione et per calum-
niam aduersum se in secundo Epheseno prauo iudicio asserit concinnatum, euiden-
2 sq. utiiur Vigilius Actorum Chalcedonensium uersione antiqua, cuius extant codices B(arberinus 680),
Parisinus 16832 = Ν, R(eginensis 1045); uitia leuia et orthographica non attuti
17 quae in uersione antiqua actio est undecima, Rusticus quem Conciliorum Collectores secuntur, fecit de-
cimarti
3/4 condemnatus Ρ R condemnatur Β condempnatur Ν 5 sancta Β Ν R secunda Ρ 6 quia Ρ

quoniam Β Ν R 8 hemeriorum Ρ emeriorum Β Ν emenorum R 9 eutychis R eutichis Β Ν
eutyches Ρ io blasphemiis PR blasphemis BN inlatae Ρ inlata Β Ν R 13 sunt Ρ
cum Graecis sunt sub dioscoro Β Ν R 15 per quos est falsa uersio eius quod in Graecis est δι' ών
16 translator miscuit constructions, cf. Gr acca ότι πίρ όρθόδοίος τυγχοίνω και άλλότριός είμι blasphemiis
Ρ R blasphemis BN 25 ad om. Ρ 26 confingitur Harduinus conpingitur Ρ 27 eutyche// Ρ

Authenticated
tissime declaratur a saepe dicto H i b a episcopo m e m o r a t a m a d Marim P e r s a m s c r i p t a m

28 epistolam quia sua fuerit, d e n e g a t a m . hue accedit quod in illius concilii nefariis
gestis ipsa [a] responsorum testium a b aduersariis episcopi Hibae prolatio, quibus episto-
l a m eius fuisse falso n i t e b a n t u r ostendere, nihil aliud i n d i c a i nisi quia in m e m o r a t o r u m
24 P h o t i i et E u s t a t h i i iudicio esse eiusdem Hibae episcopi probari non p o t u i t . n a m si 5
p r o b a t a illic esset, gestis potius a p u d P h o t i u m et E u s t a t h i u m habitis in E p h e s e n a
f. 32r secunda s y n o d o accusatores q u a m testibus u t e r e n t u r ; non enim de manifestis, | sed
de incertis rebus p r o d u c e n d o r u m testium necessitas inrogatur. unde iustissime H i b a s
episcopus, agens a p u d s a n c t u m Chalcedonense concilium, falsos eosdem testes redar-
guens, se a b s e n t e m in secunda E p h e s e n a s y n o d o per figmenta potius q u a m per ue- io
r i t a t e m a c c u s a t i o n e m perpessum esse conqueritur, quippe qui nouerat se in iudicio
praefatorum episcoporum P h o t i i et E u s t a t h i i nulla a b eisdem a c c u s a t o r i b u s obiectione
conuictum; contraque ad demonstrandam plenius innocentiam suam, Photii atque
25 E u s t a t h i i episcoporum i u d i c a t u m relegi postulauit. in q u o r u m iudicio d u m ab accu-
satoribus libellus fuisset oblatus, incipiens i t a : »Nos equidem o p t a b a m u s omne t e m p u s is L m i 643 =
uitae sine litigio uiuere; quoniam a u t e m ea quae a u d a c t e r gesta sunt aduersus nostram M VI1 220
ecclesiam et sanctissimam p a t r u m nostrorum fidem a uenerabili episcopo nostro H i b a

iniustitiae p r ó x i m a , impulerunt nos a d hanc a c c u s a t i o n e m descendere« et reliqua, d u m -
461 que a b eisdem cognitoribus per interlocutionem d e c r e t u m fuisset, u t a generali accu- L nix 646«· =
satione descendentes, singillatim e x scripto accusatores quae aduersus H i b a m episcopum 20 M V I 1 221
dicerent c a p i t u l a designarent, nihil aliud, q u a n t u m a d fidei causas pertinet, id est quod

patrum fidem, ut accusatores dixerant, inpugnare uideretur, nisi hoc tantummodo
a b eis a c c u s a t i o scriptis oblata noscitur continere, quia b e a t u m K y r i l l u m appellat
26 haereticum et ob hoc Nestorianus esse m o n s t r a t u r . ita enim dicit : »quia Nestorianus L u n 650= =
est et b e a t u m K y r i l l u m episcopum haereticum appellat.« quod in se m a x i m e quae 25 M V I 1 2250
a d Marim P e r s a m scripta legitur, c e r t u m est epistolam continere, quodque s t a t i m iudices

pro graui haereseos d i c t u m pondere se suscepisse sua interlocutione testati sunt, dicentes
27 i t a : »Quando obiurgatio c a p i t u l u m sequitur animae periculum ferens, superfluum L m i 651» =
i u d i c a m u s inquisitionem fieri ceterorum. quae igitur manifeste interdicta sunt et ca- M v n 2280
nonibus et legibus et sunt a p e r t e odiosa d e u m timentibus, haec eligite primitus et his 30

instate. uidetur a u t e m nobis haec esse integra, primo q u i d e m rectae esse fidei oportere
f. 32U 28 qui s a c e r d o z i o f u n g i t u r , et ita esse t o t i u s luxuriae liberum« et cetera. quisergodubitet
e x eo iudices c a p i t u l u m a d animœ periculum pertinere dixisse et e x eo censendum non
rectae fidei sacerdotem qui b e a t u m K y r i l l u m appellauit haereticum, c u m nihil aliud
in accusatione a n t e h a n c interlocutionem. p r o p o s i t a m de causis a d fidem pertinentibus ss
29 d i c t u m sit nisi quia »Nestorianus est et b e a t u m K y r i l l u m appellauit haereticum. « ex
q u o satis a p e r t u m est epistolam a d Marim P e r s a m scriptam, quae beati K y r i l l i d o g m a t a ,
quibus non consentientem N e s t o r i u m constat esse d a m n a t u m , definiendo rectae fidei
esse contraria, b e a t u m K y r i l l u m a p p e l l a r e t haereticum, a b aduersariis Hibae episcopi,
quia eiusdem Hibae fuerit, nullo m o d o c o m p r o b a t a m nec eundem H i b a m quia eius 40
fuerit, fuisse confessum, quoniam si a p u d praefatos iudices a b Iba f a c t a m doceri potuisset
epistolam, n u m q u a m eorum sententia Ibas meruisset absolui, c u m t a n t o interlocutionis
suae pondere fidei prius c a u s a m quaeri m a g n o p e r e uoluerunt, q u a m in beatissimo K y r i l l o ,
qui a b I b a nominatus dicebatur haereticus, aestimauerunt fuisse grauissimam.
3 a del. Schw prolatio Harduinus praelatio Ρ 9 chalcedonensem Ρ i o absente Ρ

12—14 nulla — episcoporum in mg. Ρ 22 fide Ρ 28 superflua BNR 29 manifesta BNR
indicta Ρ 31 uidetur Ρ R uidentur Β Ν integra] pro τά καίρια interpres uidetur legisse άκήρια
32 et ita Ρ ita Β Ν R eìxa Graeca 33 cessendum Ρ 42 tanto Schw tantae Ρ 44 grauissima Ρ

Authenticated
E X VIGILII PAPAE E P I S T V L A
144
30 N a m et subsequens constituti textus his conuenire quae dicta sunt, per sua loca
subter adnexa euidenter ostenditur. ad petitionem namque Hibae Photii atque Eusta -
thii episcoporum in memorato sancto Chalcedonensi concilio relecta serie iudicati, haec
post aliqua praedictos iudices, dum de accusationis aduersus Ibam episcopum insti -
tutae ordine loquerentur, in sua claret dixisse sententia, quae ita se h a b e n t : Β
L u n 627 = 31 »His ergo dantibus capitula quaedam et rogantibus ut horum fieret subtilis in-
M VII 197 quisitio, incumbentes nos capitulis et inuenientes in his inmissionem quandam aduersus
Hibam reuerentissimum episcopum, quasi non recte saperet, sed alia praeter piam doctri-
nam doceret, necessarie ex hoc prius inquisitionem cum magna diligentia faceresumus in-
pulsi. praecepimus etenim accusatoribus dici quae essent quae ab episcopo Hiba dice- 10
rentur, sicut | ipsi dicebant, pii dogmatis aliena. dixerunt eorum ipsorum quaedam, f. 33r
32 et cum multa mota fuissent, quae in actis inserta sunt«, et post pauca iidem iudices
L 1111630= ita dixerunt: »et consiliis, pietatem ubique praeponentes et inquirentes, praeparauimus
M vu 200 r e u e r e n t i s s i m u m Hibam episcopum, quod et ipse ad satisfactionem eorum quae leui 462
dieta fuerant, sapuit ex scripto dare quid sentit uel sapit de pia nostra fide; quod et fecit. 15
ex abundanti autem praedictus reuerentissimus uir promisit et in suae <ea> eloqui ciuitatis
ecclesia et manifeste anathematizare malignae impietatis principem Nestorium et eos
qui sicut ille sapiunt et qui uel libris uel codicibus eius utuntur. confessus est autem
sic se credere, sicut continent litterae quae uenerant inter reuerentissimae et sanctissimae
memoriae Iohannem magnae Antiochenae ciuitatis episcopum et Kyrillum maximae Alex- 20
andrinorum ciuitatis episcopum, quibus ministrauit beatae memoriae Paulus Emesi-
norum ciuitatis episcopus, ex quibus uniuersalis consensus efficitur, consentire autem
et in omnibus quae nuper gesta sunt a sancta synodo quae conuenit in regia et Christiana
Constantinopoli ciuitate, habere autem omnia quae placuerunt in Epheseno metro-
politano concilio quod a sancto spiritu mouebatur, aequa autem huic iudicare quae in 2r>
Nicaea sunt constituía, et nullam differentiam arbitrari eius ad aliam. et nimis eius
sanctitatem laudauimus, quod prone sapuerit curare eos qui uel suspicione uel alio
quoquo modo eius laederent opinionem doctrinae« et cetera.
33 Constituti igitur quod a uiris uenerabilibus Photio et Eustathio prolatum est,

tenore perpenso, in quo dicitur »dantibus capitula accusatoribus«, quae utique dari, 30
sicut superius legitur, nisi scripto minime potuerunt, inuenta[m] illic inmissione [m]
aduersus Hibam episcopum facta[m] quod alia praeter piam doctrinam saperet uel
doceret, nihil aliud pronuntiasse iudices clarum est, negotio, ut ipsi memorant, sup-
tiliter inquisito, | quam per inmissionis figmenta calumnióse aduersus Hibam episcopum f. 33«
23—24 t. e. synodus quae a. 448 inde ab 8. usque ad 22. Nov. Constantinopoli a Flauiano contra Eutychen
habita est
1 3 consiliis Ρ multis usi consiliis BNR sicut Graeca 14/15 eorum quae leui dieta fuerant uitio non
tantum translatoris quantum librarii laborant; ex Graecis enim τ ω ν λ ε γ ό ν τ ω ν βεβλοίφθαι apparet in leui latere
laedi 15 sapuit Ρ BN rapuit R ά ρ π ά σ α ν τ α Graeca c f . ad 27 16 /// abundantia Ρ abundanti Β R habundanti
Ν suae eloqui Ρ sua ea eloqui BNR ciuitatis PR ciuitatem BN 19 uenerant Ρ uenerunt Β Ν R; expec-
tatur conuenerunt, cj. Graeca τ α γ ρ ά μ μ α τ α τ ά τ η ς συμβάσεως τ η ς γεγενημένης μεταξύ κτλ. 24 con-
stantinopolim ciuitate Ρ constantinopolim ciuitatem B N R 24/25 ex Graecis quae sunt ϊ χ ε ι ν δέ τά
δ ε δ ο γ μ ί ν α év τήι Έ φ ε σ ί ω ν μητροπόλει ά π α ν τ α ώς π α ρ ά συνόδου ύπό άγ(ου π ν ε ύ μ α τ ο ς κινηθείσης
apparet haec corrupta esse ex Ephesena metropoli tam(quam a) concilio 25 aequa et sunt ex aequam et
est antiquitus corrupta; cf. Graeca ϊσην τ ε α ύ τ η ν ήγεισθαι τήι ¿ν Νικαίαι συγκροτηθείσηι quae Β NR
qui Ρ 27 sapuerit PBNR = άρπασασαν 28 qui laederent opinionem = τούς . . . βεβλαμμίνους
περί τ ή ν ΰ π ύ λ η ψ ι ν 3 ' / 3 2 inuentam — inmissionem — factam Ρ emend. Schi'

Authenticated
ADVERSVS TRIA CAPITVLA
145
84 accusationem esse propositam, non studio ueritatis. et quid est quod in capitulis
scripto porrectis accusatores contra episcopum Hibam de fidei causa detulerant, nisi
quod Nestorianus esset beatum Kyrillum haereticum nominando, quem in Apollinaris L 1 ill 662<i =
incidisse haeresem et haeretica conscripsisse epistola quae ad Marim Persam scripta per- M v n 2 4 4 : 1
hibetur, adfirmat? unde clarum est Hibae episcopi eandem epistolam non fuisse, 5
cum ei per inmissionis falsitatem quod eadem epistola continet, iudices testentur ob-
35 iectum. quem memorati superius constituti locum questioni episcopi Hibae mani-
festum est conuenire, per quam in sancto ac reuerendo Chalcedonensi concilio Vranium L mi 626e =
episcopum queritur pro Eutychis agentem gratia quosdam clericos qui suae accusationi M V I 1 19611
insistèrent, praeparasse; ex quo satis apparet ipsam inmissionem in sua sententia Photium 10
et Eustathium iudices tacito inmittentis nomine lacerasse, quam Hibas episcopus palam
in sancta Chalcedonensi synodo expresso concinnatoris uocabulo denotauit. non
est igitur ambiguum hoc quod ad criminandum beatum Kyrillum pertinet et pro haeresi
<seu> scismate Hibae constat obiectum idque epistolam continere manifestum est, ab
accusatoribus inmissionis calliditate confictum et accusati negatione et iudicum defi- 15
nitione fuisse monstratum.
36 Adicitur quoque eiusdem pagina constituti quod »ad satisfactionem eorum quae« p. 144, 14
ab accusatioribus »leui dicta fuerant, sapuit« Hibas episcopus »ex scripto dare quid
463 sentit uel sapit de pia fide«. unde apparet consequenter Hibae episcopi accusatores
notari per omnia falsitatis, qui inconsulto simultatis calore lapsi, leuiter potius quam 20
uere criminati fuisse Hibam monstrantur episcopum, adeo ut aduersus ea quae tenor
epistolae ad Marim Persam scriptae in obtrectationem beati Kyrilli et duodecim capitu-
lorum eius adseruit et eadem accusatorum leuitate atque falsitate obiecta Hibas dixisse
conuinci non potuit, ex scripto insuper idem Hibas episcopus quid de pia fide sentiret,
f. 3 4 r ostenderet, tamquam puritati suae sufficere non iudicans quod conuin|ci aliquid contra 25
rectam fidem dixisse non potuit, nisi etiam ipsam fidem qualiter semper retinuisset
animo, sua sententia publicaret; quod uel iudicibus uel ipsi Hibae episcopo necessarium
minime fuerat, si supra dicta epistola et eius esse et orthodoxo sensu dictata potuisset
37 ostendi. quapropter diligenter adtendendum est quod dicitur ad satisfactionem
eorum quae leui dieta fuerant, prone sapuisse Hibam episcopum ex scripto ostendere 30
quid de pia fide sentiret. euidenter etenim clarum est ita epistolae ad Marim textum
pio dogmati inueniri contrarium, ut quamuis leuitate accusantium quam rerum ueritate
Hibae episcopo firmetur obiecta, tamen ne uel hoc quod false ipsius dieta fuerat, eius
catholicae fidei derogaret, prone sapuit contra illius impietatem quid de pia fide sen-
tiret, ostendere. neque enim de orthodoxae fidei sinceritate quid sapiebat, neces- 35
sarium esset scripto depromere, nisi in illa epistola quae ei obiecta fuerat, clareret per-
fidiae macula quam uitabat. constat igitur et eius non esse epistolam, quae leuitate
accusantium obiecta firmatur, et fidei rectae aduersariam, contra cuius obiectionem
ex scripto recta fides opponitur.
38 Rursus consequenter et euidentius ad Hibae episcopi purgationem in eodem ad- 40
struitur iudicato quod Hibas episcopus ex abundanti promisisse memoratur manifeste p. 144, 16
anathematizare malignae impietatis principem Nestorium et eos qui sicut ille sapiunt
uel qui libris aut codicibus eius utuntur, habere autem se omnia quae placuerant in
Epheseno concilio, quod a sancto spiritu mouebatur, nihilque a Nicaeno differre con-
3 apollenaris Ρ 4 incidisset Ρ haeretica Schw hereticam Ρ epistola Schw eplam Ρ

14 seu suppl. Schw 15/16 et accusati — monstratum in mg. add. Ρ 26 dixisse — fidem in mg.
add. Ρ 32 pio Schw pium Ρ 35 ostendere Schw ostenderet Ρ 36 depromere Schw de-
promeret Ρ 41 iudicato Schw iudicatum Ρ
Acta conciliorum oecumenicorum. HII, 2. IQ

Authenticated
146 EX VIGILII PAPAE EPISTVLA
89 cilio. porro autem epistola quae ad Marim Persam scripta relegitur, non solum non
habere quae in Epheseno primo concilio gesta sunt, sed etiam graui execratione respuisse
Lini663b = et condemnasse monstratur, quippe cum et Nestorium iudicio et inquisitione non facta
M p1145,4 3 m e m o r e t e s s e damnatum et beatum Kyrillum in Apollinaris haeresem incidisse et ei
similia scripsisse pertinaci ac | sacrilego errore definiat et duodecim beati Kyrilli capitula 5 f. 34"
40 omni impietate plena et rectae fidei contraria nuncupasset. unde euidentissime
declaratur quia ex professione Hibae episcopi, per quam ex abundanti, ut attestantur
iudices, uniuersa quae in Epheseno primo concilio gesta sunt, seruare et recipere pro-
fitetur, quia eius fuerit, epistolam denegatam. nam si eius esse constitisset epistolam,
in qua, ut dictum est, Ephesena prima synodus inpugnatur, non dicerent iudices Hibam 10
episcopum ex abundanti inter alia promisisse habere omnia quae placuerunt in Epheseno
primo concilio, sed pro correctione potius declaranda dicerent necessarie coactum prae-
dictum episcopum illa recipere quae ab eo pridem per epistolam fuerant improbata;
non enim ex abundanti professus Hibas diceretur episcopus, si ipsa rerum necessitate 464
41 cogente, ut apparerei orthodoxus, fateretur. cui etiam dilucidae rationi consequenter is
p. 144, 26 quae inferius continentur eiusdem iudicati uerba proficiunt, quibus dicitur: »ita etenim
eius sanctitatem laudauimus quod prone sapuerit curare eos qui uel suspicione uel
quoquo modo eius laederent opinionem doctrinae« et cetera. ex quibus uerbis aper-
tissime claret ex abundanti hoc quoque Hibam episcopum fuisse professum, per quod
non ueritas, quae de eo probata non fuerat, sed etiam suspicio, si potuisset accedere, 20
42 purgaretur. cum autem epistola ad Marim Persam scripta non ea quae quandam
suspicionem facerent, sed apertissima et manifesta Ephesenae primae synodi et duo-
decim capitulorum beati Kyrilli legatur crimina continere, nemini uenit in dubium
quin Hibae episcopi minime probata fuisset epistola, qui ex abundanti etiam de suspi-
cionibus liber ostensus est; et quomodo de ueritate reprehensibilis facti arguì poterit 25
qui de suspicione quoque reddi uoluit alienus?
43 His igitur ita se habentibus congruenter et una eademque suadente iustitia, etiam
legatorum sedis apostolicae interlocutio prolata subsequitur, quae ex decreto proprio
Photii atque Eustathii uenerabilium episcoporum, | tam de his quae ex scripto accu- f. 35'
satores dederunt,.quam de his quae inter gesta locuti sunt, id est ab omni accusatione 30
inculpabilem et liberum Hibam fatetur episcopum repperiri, et id tantummodo po-
stulat, ut utrum sententiam suam Photius atque Eustathius uenerabiles uiri recognos-
cerent, sua professione signarent. ita enim se habet:
L1111631= 44 Paschasinus et reliqui episcopi per presbyterum apostolicae sedis dixerunt: »Sanc-
= M vii 204a t j s s ¡ m i episcopi qui decreto proprio et inculpabilem et omni accusatione liberum Hibam 35
reuerentissimum declararunt, si propriam sententiam recognoscunt, edicant.«
Photius reuerentissimus episcopus Tyru dixit: »Etiam; nostrum est decretum.«
Eustathius reuerentissimus episcopus Berytu dixit: »Mea <est> subscription et
reliqua.
45 E x qua inquisitione cum tantummodo de recognoscenda sententia iudices monu- 40

issent, nihil de qualitate sententiae dubitantes, immo etiam quia per eam Hibas episco-
pus liber ab omni accusatione inuentus sit, adprobantes, dilucide aperteque monstratur
4 apollenaris Ρ 5 pertinaci ac Harduinus pertinacia Ρ 9 epistolam» Schw epistola Ρ

ιό ita etenim Ρ et nimis supra p. 144, 26 cum Β Ν R 17 laudabimus Ρ 21 sciiptam Ρ
28 quae Schw qua Ρ 31 fatetur Schw fateretur Ρ 32 cognoscerent Ρ 35 et* P om. Β Ν R
cum Graecis 37 tyru Ρ tyri Β Ν R 38 uerytu Ρ beritu Β beritii Ν byritu R est Β Ν R om. Ρ

Authenticated
147
decreto uenerabilium Photii atque Eustathii episcoporum etiam legatorum apostolicae

sedis indubitabilem accessisse consensum quia, sicut dictum est, ab omni accusatione
liber Hibas extitisset episcopus.
46 Relecto itaque Photii atque Eustathii episcoporum quod pro se Hibas episcopus
protulit, iudicato et ab eisdem iudicibus, sicut supra dictum est, repetita professione 6
recognito, cum in subsequentem diem de persona eiusdem Hibae episcopi fuisset cognitio
protelata, rursus ingressus Hibas episcopus haec legitur fuisse conquestus:
47 »Deprecor magnificentiam uestram et hanc uniuersalem sanctam synodum. Euty- L mi 634b =

ches aduersum me pro fide qusedam falsa confinxit nec me in sancta synodo introire M V I 1 20 * d
permisit; per quadraginta mansiones inuicem per diuersos ordines direxit me; uiginti 10
et amplius carceres mutaui, tamquam non esset career in Antiochia, in ordine comi-
tianorum dicentibus mihi quia 'damnatus es'. si uidetur ergo magnificentiae uestrae
et sanctae uestrae synodo quae sine iudicio in absentia mea aduersum me gesta sunt,
infringere, in uestra erit potestate. ob hoc etenim, sicut iam edocui, adii sacrum
465 et inmortalem uerticem, et iussit uestram magnificentiam et sanctam synodum audire 15
f· 35" quae aduersum me gesta sunt, et cognouistis ex decreto | quia in nullo culpabilis sum
repertus.
48 His ergo in querelam deductis claret Hibam episcopum apertissimis deplora-

tionibus allegare quod in secretario superiore conquestus est, ea quae in sceleratis illis
gestis Ephesenae secundae synodi aduersus eum de fide gesta sunt, ab Eutychen fuisse 20
conficta, ubi, sicut iam superius dictum est, per introducta contra absentem responsa p- i43> " q .
49 testium maxime epistolam ad Marim Persam eiusdem fuisse docere conati sunt. quam
epistolam in hoc loco duplici modo ab Hiba episcopo, sicut et superius adsertum est,
denegatam euidenter apparet. primo quod accusatoribus eius ipsa productio testium
nisi contra negantem necessaria non fuisse conuincitur; nemo enim contra ilium testium 25
responsis indiget, quem uiderit quod ab eo factum arguit, confiteri. quam negationem
suam Hibas episcopus euidentius ex formidine accusatoris ostendit, dicens: »nec me
in synodo introire permisit«; ita enim contra se falsos testes eum praeparasse testatur,
ut cum suam aduersarii studio profligatam queratur absentiam, confirmet se praesentem
50 non potuisse conuinci. deinde quod in sancto ac reuerendo Chalcedonensi concilio so
praesens Hibas episcopus, dum ea quae aduersus eum in Ephesena secunda testibus
aliisque modis gesta sunt, ficta conqueritur, epistolam quam eius esse illic responsis
testium dictum false fuerat, aliena<m a se e>sse procul dubio profitetur. unde et
competenter sequitur quia sancti illic in Chalcedona residentes iudices ex decreto Photii
atque Eustathii in nullo eum cognouerint esse culpabilem, apertissime profitentem 36
quod ea quae de fide aduersus eum accusatores tam in libello apud Photium et Eusta- p. 143. '5sq-
thium episcopos oblato, in quo dixerunt eum plurima contra fidem patrum dicere,
quam in capitulis ex scripto datis, in quibus dixerunt »Nestorianus est et beatum Kyrillum p. 143, 24
appellai haereticum«, nec non <quae> et in his sunt dicentes eum publice adlocutum
»non inuideo Christo facto deo; in quantum enim factus est, et ego«, quam accusationem ω L mi 651«· =
M V I 1 2370
uidere licet eorum et in quibus eum Nestorianum esse et beatum Kyrillum haereticum
5 iudicatum Ρ i l mutaui PBN cum Graecis mutauit R 11/12 falsa uersio est Grae-
corum quae sunt ι&ς είμι [ = dum sum] ¿v φυλακήι έν Άντιοχείαι ύπό την κομητικήν τοίίιν, λέγουσί μοι
[ = dicunt mihi] 8τι »καθηφ^θης« pro ε{μι ¿ν legit interpres et μή ήν 13 gesta sunt PBN gestum est R
19 alligare Ρ in exceleratis Ρ 2i conficta Harduinus confecta Ρ 29 aduersari Ρ
3i testibus Harduinus testatus Ρ 33 alienarti a se esse Baluze alienasse Ρ 39 quae add. Schw
41 uidere licet Schw uidelicet Ρ
19*

Authenticated
EX VIGILII PAPAE EPISTVLA
appellasse dixerunt, false aduersus se ab accusatoribus fuerint intimata et ita iudicato

I quoque uenerabilium Photii atque Eustathii episcoporum quia leuiter <ac> false f. 36··
dieta sint, <sit> constitutum, adeo ut ex eodem decreto ab omni accusatione liber et
31 in nullo inuentus culpabilis diceretur. quod cum ita sit, euidenter ostenditur epistolam
p. 146, 3sq. ad Marim Persam scriptam, quae duodecim beati Kyrilli capitula omni impietate plena 5
et rectae fidei dicit esse contraria et Nestorium iudicio et inquisitione non facta dam-
natum, nullo modo quia Hibas fuerit, adprobatam, quippe cum ipse de se apertissime
fateatur quod ea quae de fide aduersus se accusatores dixerint, false dixissent; cum
si aut ipse suam esse epistolam fateretur aut ab accusatoribus aliqua fuisset probatione
conuictus, non utique Photii atque Eustathii episcoporum iudicio, in quorum examine 10
haec fuerunt flagitata, absolutissime censeretur quod leuiter ac false ac per inmissionem
52 quandam ab accusatoribus suisHibas episcopus fuerit impetitus, (cum sine) necessitate
et Nestorium anathematizauerit et omnia quae in Epheseno primo placuerunt concilio, 466
se habere t a m q u a m ea quae in Nicaea acta sunt, uoluntaria professione testatus sit;
quae utique ab epistola quae ad Marim Persam scripta dicitur, excusato Nestorio constat is
esse reiecta, propter quod nulli uenit in dubium quod ea quae aduersus nos false dici
asserimus, neque a nobis dicta ñeque a nobis facta esse omnimodis fateamur et quae
ex abundanti recepisse adstruimur, et antea tenuisse firmemur.
53 Ad huius quoque indubitabiliter ostendendae negationis augmentum commode
sequentium gestorum ordo conectitur. cum enim quidam iam in sancta Chalce- 20
donensi synodo absolutioni Hibae episcopi uoeem curassent contradictionis opponere
et ingredi eius accusatores iudices praecepissent, ingressus Theophilus diaconus cum
aliis, dum interrogaretur utrum accusaturus Hibam uenisset episcopum, ita respondit:
L 1 1 1 1 6 3 4 « : = »Accusatores manifesti sunt, et hic non sunt. ego diaconus sum, et scio uiolentiam
M vu 205 c i u ¡ t a t j s . e t gj a c c u S 0 j testes non adsunt, et denegat. « quae accusatoris responsio 25
manifestat quod ita ea quae apud Photium et Eustathium episcopos obiecta sunt, dene-
gauerit Hibas | episcopus, ut in Chalcedonensi synodo, cum ipsa idem a se obicienda f. 36"
54 nosset, ab Hiba episcopo deneganda confirmet. unde quorundam ualde est stupenda
contentio, qui epistolam ad Marim Persam scriptam, ab accusatoribus pro magno crimine
obiectam et in Chalcedonensi synodo ex gestis apud Photium atque Eustathium epi- 30
scopos habitis rursus ad conuincendum, ut putabant, Hibam episcopum proferendam,
eundem Hibam episcopum quia sua fuerit, mentiuntur esse confessum, cum, <ut> supra
dictum est, accusatores ipsius, praecedentes negationes eius experti, ea quae a se ex
55 memoratis gestis obicienda nouerant, certissime negaturum esse testcntur. in tan-
t u m enim in ilio Photii atque Eustathii episcoporum iudicio Hibam episcopum, con- 35
scientiae suae ueritate subnixum, sciebant ea quae ab accusatoribus proposita fuerant,
denegasse, ut in sancto Chalcedonensi concilio etiam ipsis Photio atque Eustathio prae-
sentibus, quorum pridem iudicio res fuerat agitata, confirment denuo negaturum; num-
quam enim accusator, isdem rursus in cognitione sedentibus, Hibam episcopum diceret
negaturum, si apud eos in priore iudicio sciret iam fuisse confessum. 40
Lini 6 3 5 a 56 Post haec cum interlocutio iudicum in Chalcedona residentum quaereret ab accu-
— M vii 205 satoribyg Hibae episcopi, utrum scriptas probationes praebere de re aliqua potuissent,
Theophilus diaconus dixit: »Habeo monumenta quae super hoc gesta sunt in Beryto,
57 et quae in Epheso« et cetera. animaduertendum est igitur quod nihil aliud contra
2 ac suppl. Schw 3 sit sup pl. Schw 7 adprobata Ρ 9 fuisse Ρ il flau-

tate Ρ agitata Baluze, sed cf. p. 142, 29 12 cum sine suppl. Schw 19 argumentum Baluze, sed
cf. Pelagli epistulam primant p. 103, 32 32 ut
suppl. Baluze 36 subnixum Harduinus sub-
nt-::um Ρ 38 negatorum Ρ

Authenticated
H i b a m episcopum aduersarii eius quod in Chalcedonensi proferrent synodo, se habere

dixerunt nisi ea quae apud Photium et Eustathium episcopos et postea in Ephesena
58 secunda de eo sunt habita monumenta. e x quo apparet non sibi eos iudicasse suf-
ficere, immo contra se f u t u r u m potius aestimasse, si ea tantummodo quae apud memo-
ratos Photium et Eustathium episcopos aduersus Hibam episcopum gesta sunt, lege- 5
rentur, in quibus ñeque testibus neque sua monstrabatur confessione conuictus, nisi
f. 37Γ et ea proferri quae nefarie in secunda Ephesena synodo acta sunt, poposcissent, | in
467 quibus illis falsis testibus uterentur, qui H i b a m episcopum epistolam quae ad Marim
Persam scripta est, mendaciter suam esse dixerunt confessum. certum est igitur
nullum aduersus H i b a m probationis, ut putabant, habuisse eius aduersarios documen- 10
tum, nisi hoc solummodo quod in ilia non dicenda synodo aduersum se Hibas episcopus
59 per sui absentiam adstruit fuisse confictum. quod in sancta Chalcedonensi synodo L nil 635b =
residentes iudices rei ueritate permoti, suae interlocutionis iustitia submouerunt, inter* M V11 2o8k
rogantes Thalassium a t q u e Eusebium episcopos, qui tunc in secunda Ephesena cum

aliis adfuerunt, utrum eorum audientiam praesens Hibas fuisset expertus. qui dixe- 15
runt: »Non aderat.« qua responsione cognita, Orientales et Pontici episcopi in Chal-
60 cedonensi concilio clamauerunt: »Absentem nullus addicit.« quorum interlocutio,
ita prolata, ea quae aduersus H i b a m episcopum in secunda Ephesena gesta sunt, eui-
denter euacuat, ad illorum, id est Photii et Eustathii, consequenter omne remittens
«1 acta negotium, quorum iam sententia Hibam episcopum nouerant absolutum. quod 20
in sequentibus euidentiore iudicum interlocutione signatur, qui gesta nefaria secundae L ini 674h =
Ephesenae synodi contra Hibam episcopum pro execratione atque mendacio sui habita M VI1 25?b
relegi uetuerunt. nam ut apertius manifestetur intellegi, Hibam episcopum uniuersa

quae ab aduersariis in iudicio Photii atque Eustathii episcoporum obiecta fuerant et nunc
in sancto Chalcedonensi concilio e x gestis quae Theophilus proferebat, obicienda erant, 25
indubitabiliter denegasse, interrogatio iudicum in Chalcedona residentum uel responsio
Photii episcopi sine cuiusquam ambiguitatis patefecit obstáculo, quae ita se h a b e n t :
62 »Magnificentissimi et gloriosissimi iudices dixerunt: »Hibas igitur reuerentissimus l m i 635« =

a suis accusatoribus est conuictus ? « M v n 2o8<1
Photius reuerentissimus episcopus dixit: »Non«, et cetera. so
Quid hac probatione clarius, quid euidentius dici potest quam ut ea quae accusator
f· 37" propositurus negaturum Hibam confirmauit episcopum, haec quoque | ipse Photius
iudex, apud quem pridem gestum fuerat, confitens, quia non conuictus esset Hibas
63 episcopus, eum procul dubio quae obiecta sunt, negasse testetur? quam negationem
maxime ad epistolam quae ad Marim Persam scripta legitur, pertinere sequentium 33
declarat ordo gestorum. nam cum ad documentum eorum quae in iudicio Photii
et Eustathii e x scripto dederant, id est quia Nestorianus esset et beatum K y r i l l u m p. 147. 37 sq.
appellasset haereticum, blasphemias illas protulissent, quas se p u t a b a n t testibus pro-
baturos, id est »non inuideo Christo deo facto«, et reprobatis testibus nihil ex eis osten-
dere potuissent, ad ilia quae pridem e x scripto dederant, redeuntes, hoc quod epistola l m i 659 =
ad Marim Persam scripta continet, obiecerunt, id est quia beatae memoriae K y r i l l u m M V1124°b
64 et duodecim eius capitula appellasset haeretica. cui parti Photius atque Eustathius
iudices, sicut superius ipsi professi sunt, diligentius incumbentes, modo ab eodem Hiba
episcopo perscrutantes, modo probationes ab accusatoribus exigentes, utrum aliquid
4 si Schw se Ρ 13 suae Schw sunt Ρ 2i iudicium Ρ 22 sui Ρ superflua Schiu

29 acusatoribus Ρ

Authenticated
post unitatem ecclesiarum factam in obtrectatione beati Kyrilli a saepe dicto Hiba
episcopo dictum sit, uehementer et sagacissime quaesiuerunt ; aduersum quae Hibas
respondens episcopus omnibus exceptionibus suis earn quae ad Marim Persam scripta
legitur, inpugnauit epistolam, asserendo quia post unitatem et pacem inter beatum 468
66 Kyrillum et Orientales factam in nullo beato Kyrillo derogasset. porro autem saepe ε
dicta ad Marim Persam scripta epistola iam post unitatem pacemque ecclesiis restitutam
p. 146, 3sq. et beatum Kyrillum incidisse in Apollinaris haeresem eique similia conscripsisse con-
firmât et duodecim eius capitula asserii rectae fidei esse contraria, Nestorium autem
iudicio et inquisitione non facta damnatum. quod scriptor epistolae non per suum
aut alicuius alterius intelligentiae euenisse dicit errorem, ut beatus Kyrillus conscripsisse 10
haeretica dogmata putaretur, sed ita in ea prauitate idem confictor epistolae permanens,
illa orthodoxa beati Kyrilli dogmata haeretica uidetur | adstruere, ut ab eis potius f. 3gr
L mi 666b 66 beatum Kyrillum ueluti abnegantem quae praue conscripserat, asserat recessisse. quae
= M vii 248h o m n j a Hibae episcopi professioni qua se ab aduersariorum obiectione tuetur, esse con-
L mi 659^= traria quicumque pio ac recto corde legit, intellegit. neque enim ipsi iudices tanta ib
M vii 240a ¿jiigejjt-j^ s ¡ quid u e i i e u ¡ derogatione post unitatem dictum sit, exquirentes, Hibam
episcopum, si eius esse tam aperte blasphemantem epistolam conprobassent, paterentur
67 sine ultione transiré aut dicerent non esse conuictum. quae autem beati Kyrilli
maior iniuria potest uel exquiri uel fieri quam dogmata eius quae in Ephesena prima
exposuit, haeretica definire, per quorum orthodoxam praedicationem uiuus ac mortuus 20
omnibus honorabilis et reuerendus existit? quae dogmata beati Kyrilli dum per
epistolam ad Marim Persam scriptam, posteaquam adunati sunt beatae memoriae Kyrillus
et Iohannes Antiochenae ciuitatis episcopi, constet profana uoce omnimodis inpugnari,
quis sana mente possit aduertere Hibam, negantem quia post unitatem aliquid ad-
uersum beatum Kyrillum dixerit, epistolam non negasse, quae post illam unitionem 25
68 eius dogmata esse définit haeretica. nisi forte aliquis ita ab humani sensus ratione
discedat, ut credat Hibam nihil de beato Kyrillo dixisse contrarium, si eum haeretica
conscripsisse testetur et circa eius personam arbitretur eundem Hibam seruasse reueren-
tiam, si sanctam doctrinam, qua reuerendus est omnibus, accusauit. atque ideo
si singularis beati Kyrilli iniuria est eius damnasse doctrinam et haereseos aperta uidetur 30
professio praedicationi derogare catholicae, si Hibae probaretur epistola, in qua utraque
manifestum est contineri, numquam Hibas episcopus, utrumque negando, ex utroque
meruisset absolui.
69 Hue accedit quod luce clarius demonstratur nullum etiam tempus inueniri posse,
neque ante adunationem neque post unitionem beati Kyrilli cum Orientalibus factam, 35
quo eadem epistola ab Hiba episcopo scripta doceatur. nam <cum> ipsius tenor
epistolae euidenter | ostendat quia post unitatem pacemque ecclesiis reformatam in f. 38"
derogatione beati Kyrilli eiusque dogmatum facta sit, Hibas uero post adunationem
beati Kyrilli cum Orientalibus factam nihil se tale aliquando dixisse testetur, constat
neque ante adunationem, quia hoc in eiusdem epistolae tenore non legitur, neque post ω
adunationem, quia hoc Hibas sua professione denegat, ab eodem Hiba memoratam
70 epistolam fuisse conscriptam. et ut nulli prorsus habeatur ambiguum in eadem
negatione qua cceperat, Hibam episcopum perstitisse et hoc ex praesentis Hibae uerbis 469
iudices ita sensisse et accusatoíes eum tamquam negantem uoluisse nec praeualuisse
7 apollenaris Ρ 9 iudicio Baluze iudicium Ρ I2 uidetur Schw uideretur Ρ I4 qua

se Schw quare Ρ 23 inpugnari Schw inpugnare Ρ 28 postulatur idem Hibas
34 accidit Ρ nullus Ρ 36 quo Baluae quod Ρ cum suppl. Schw 39 aliquando
Schw aliquid Ρ 42 habeatur Baiuee habetur Ρ

Authenticated
A D V E R S V S TRIA CAPITVLA χ5ï
conuincere, ipsius necesse est interlocutionis iudicum et prosecutionis accusatorum quae

in sancta Chalcedonensi synodo ex gestis Photii et Eustathii releguntur uerba pensemus,
quae ita se habent:
»Reuerentissimi episcopi«, id est Photius et Eustathius, »dixerunt: »Si post mor- L im 662b =
tera beati Kyrilli reuerentissimus Hibas episcopus eum uisus est haereticum nominasse s M v n 24111
et haereticum habuisse, monstrate.«
Maras dixit: »Probamus«.
Quod procul dubio ñeque iudices adhuc probari quaererent ñeque accusatores
repromitterent probaturos, si hoc Hibas episcopus non negasset.
71 Licet ea quae superius in gestis apud Photium et Eustathium habitis eorumque 10
iudicato ad negationem Hibae episcopi demonstrandam multimode ex interlocutionibus
iudicum et accusatorum prosecutionibus ipsiusque Hibae exceptionibus claruerunt,
abunde sufficerent, tamenetsi minus aliquid in Photii atque Eustathii episcoporum
iudicio legeretur expressum, ea quae in Chalcedonensi synodo continetur Hibae episcopi
72 negantis epistolam satisfaceret sola professio. lecta enim ex gestis apud Photium 15
et Eustathium habitis epistola ad Marim Persam scripta, confestim Hibas uocem negan- L im 666d =
tis opposuit, dicens : »Iubeat uestra dementia relegi litteras clericorum Edessenorum, M v n 2 4 9 3
ut cognoscatis quia et ab his quae mihi inlata sunt, alienus existo et uiolentiam sum
r
f. 39 78 perpessus.« ubi primum diligenter est adtendendum quod post lectum | ad Marim
Persam scriptae epistolae textum eandem epistolam iudices iii Chalcedona residentes 20
suo probantur omisisse silentio, quippe quam nouerant totiens iam accusati negationibus
refutatam. nam si uidissent in ea esse aliquid quod Hibae episcopi absolutioni pro-
ficeret, mox eius lectione permoti decernerent frustra accusatores ex gestis Photii et
Eustathii episcoporum pro crimine haereseos ilia producere, quibus e contrario Hibas
episcopus ostendebatur orthodoxus; postremo nec iuberent suis interlocutionibus Edes- 25
senorum epistolam recenseri, quam contra earn quae ad Marim Persam scripta dicitur,
Hibas episcopus pro se relegi postulauit, si per earn quam accusator protulerat, lauda -
74 bile potius et non magis uituperabile accusati meritum monstrabatur. quid quod
ipse Hibas episcopus, relecta eadem ad Marim Persam epistola, non eius adsumpsit
defendere qualitatem nec suae fidei rectitudinem ex eiusdem epistolae professione mon- so
strare? continuo enim, si suam esse aut recta nouisset dogmata continere, contra
suos accusatores insurgeret dicens: »caeco corde me impetunt, ut ea mihi pro haereseos
crimine obiciant, unde possum orthodoxus comprobad ; immo se ostenderunt haereticos,
75 qui epistolam cuius dictatio catholicam fidem adstruit, haereticam criminantur. « uerum
Hibas episcopus, sciens nec suam esse epistolam et per omnia piis dogmatibus inimicam, 35
aduersus earn magis illam Edessenorum epistolam, quae eum nihil aliquando contra
catholicam fidem dixisse attestabatur, opposuit, illud secutus quod supra, ingressus
sanctum Chalcedonense concilium, allegauit, dicens: »nam et omnes Edesseni clerici p. 142, 15
per quos memoratis episcopis scripserunt, testantur me esse catholicum. « in tantum
iam tunc in Photii et Eustathii iudicio et postea in sancta Chalcedonensi synodo ob- 40
47o iectam sibi ad Marim Persam epistolam negans suam, orthodoxae fidei sciit esse contra-
riam, ut propriae fidei documentum non de istius textu, sed de Edessenorum clericorum
f. 39» 76 attestatione requireret. si igitur iudices non solum nihil ex ea aestiman|tes accusati
2 synodo Bahize synodi Ρ 4 si BN R se Ρ 5 beati Ρ beatissimi BN R 5/6 nomi-

nasse et heretícum Ρ ont. Β Ν R 6 monstrate Ρ R monstrare BN 16 eplam — scriptam Ρ
31 nouisset Cotelerius non esse Ρ 38 chalcedonensem Ρ alligauit Ρ

Authenticated
152 E X VIGILII PAPAE EP1STVLA
Hibae episcopi iuuari negotium, immo uidentes absolute contrariarli, aliam, quam pro
sui purgatione accusatus expetiit, statuerunt suis interlocutionibus relegendam et ipse
accusatus Hibas episcopus non illam ad Marim Persam defendendo, immo potius eius
refutandae causa illam Edessenorum relegi postulauit, constat earn quae ad Marim Persam
scripta est, interlocutione iudicum et professione Hibae episcopi quia eius fuerit, ab- s
77 negatam, et quia scelesta dogmata contineat, adprobatum. ergo Hibas episcopus
innocentis animi sui feruore permotus, euidentioris negationis etiam in Chalcedonensi
synodo festinans adicere documentum, relegendas Edessenorum litteras ex gestis idem
apud Photium et Eustathium habitis, quae aduersarius eius protulerat, postulauit;
quorum gestorum hanc partem, sicut in consequentibus demonstratur, ex industria io
accusator omiserat, qua Hibam euidentius nouerat adiuuari.
78 Deinde quid ipsa uerba Hibae episcopi lucide adstruant, intuendum. prose-
li. 151, 17 quitur enim, ut supra meminimus, ita: »Iubeat uestra dementia relegi litteras clericorum
Edessenorum, ut cognoscatis quia et ab his quae mihi inlata sunt, alienus existo et
79 uiolentiam sum perpessus.« quibus uerbis apertissime declaratur quod quia e uestigio 15
post lectam epistolam ad Marim Persam adstruit Hibas episcopus alienum se et ab
his quae sibi inferuntur, existere et uiolentiam se perpessum atque ob hoc Edessenorum
debere relegi litteras clericorum, euidenter, tamquam manu ipsa epistolae ad Marim
Persam ostenderet lectionem, a cuius se purgari crimine festinaret, dixit »et ab his quae
mihi inferuntur, alienus existo«, ostendens et ab aliis quae praecedenti loco ei obiecta 20
sunt, et ab epistola ad Marim Persam scripta, quae statim relecta fuerat, alienum se
p.'47i 8sq. 80per omnia demonstrari. ubi illud quoque quod supra ingressus Hibas episcopus
sanctam Chalcedonensem synodum grauissime legitur fuisse conquestus, a falsis se in
secunda Ephesena accusationibus impetitum, | in concilium ingredi non fuisse permissum, f. 4or
uiginti aut amplius carceres permutasse, nunc post lectionem epistolae non omisit ad- 25
iungere, ut appareat illud quod, sicut dictum est, ingressus sanctam Chalcedonensem
synodum de iniustitia in secunda Ephesena sibi inlata conqueritur, ad huius causam
epistolae pertinere, post cuius lectionem adstruens alienum se ab his quae sibi inferuntur,
81 existere, uiolentiam quam ab Eutychen est perpessus, adiunxit. lecta itaque, ut
Hibas petiit, ex gestis Photii atque Eustathii iudicum, ad quos utique directa fuerat, so
L Uli 667c = a
Edessenorum epistola clericorum, qui eam ut Photius et Eustathius in gestis suis in-
M VII 2^2 .
necterent, petiuerunt, quae gesta ab aduersariis Hibae episcopi in Chalcedonensi synodo
sunt prolata, ob quam causam eiusdem epistolae desiderata sit lectio, ipsius uerbis
agnoscitur, quae ita se habent:
L mi 667» 82 »A multis atque diuersis de Phynicia ad nos uenientibus cognouimus ea quae ab 35
— 249
his qui insurrexerunt in sanctissimum et reuerentissimum episcopum nostrum Hibam,
gesta sunt. perterriti in eo quod dictum est (transcendunt enim et illos qui sine deo 47'
sunt et infideles et haeretici et Iudaei et pagani, quae dicta sunt nobis quia nobis prae-
sentibus dixisset idem reuerentissimus episcopus: 'non inuideo Christo facto deo,
quoniam et ego, si uolo, possum fieri secundum ilium'), omnes nos, quos dicunt audisse 40
ea quae dicunt, manifestum facimus uestrae reuerentiae coram dei dementia quia neque
ab eo neque ab ullo alio tale dictum aliquando audiuimus neque in aures nostras in-
gressum est tale aliquid aliquando, anathematizantes nos ipsos et terribili gehennae
nosmet ipsos obnoxios facientes, si nouimus aliquid tale dictum ab eo aut aliquid aliud
2 expetiit Baluze est petiit Ρ 4 causam Ρ i8 ipsa Sckw ipsam Ρ 35 phynicia Ρ

phcenitia R phenitia BN 36 in Ρ et in Β Ν R 36 scissimum et reuerentissimum epm nrm
hibam Ρ scissimo et reuerentissimo epo nro iba Β Ν R 38 sunt nobis Ρ nobis sunt Β Ν R

Authenticated
A D V E R S V S TRIA CAPITVLA 153
contrarium catholicae fidei. si enim, aliquo tali dicto, passi fuissemus communicare
ei qui dixit, aut missas cum eo tenere, ultimo supplicio fuissemus obnoxii, tamquam
communicantes tali errori« et cetera.
83 Quibus ita se habentibus euidenter ostenditur omnia in quibus ab accusatoribus,

f. 40" tam ex scripto libellis oblatis quam deinceps | inter gesta loquentibus, Hibas dixisse 5
arguebatur episcopus, quia Hibas episcopus non dixerit, Edessenos clericos fuisse testa -
tos. nam cum dicant se non nosse quod uel tale dictum, id est »non inuideo Christo
facto deo«, uel huic simile, hoc est quod ex quacumque parte Nestorii uideatur dog-
matibus conuenire, uel aliud aliquid rectae fidei contrarium dixerit Hibas episcopus,
apertissime darum est quod et ab his quae epistola ad Marim Persam scripta continet, 10
84 Hibam episcopum sua adtestatione purgauerint. cum enim saepe dicta epistola,
dicendo beatum Kyrillum in Apollinaris haeresim incidisse et ei similia conscripsisse p. 146, 3
eiusque duodecim capitula omni impietate plena et et fidei rectae contraria Nestorium-
que iudicio et inquisitione non facta damnatum, non solum uideatur aliquid contra
rectam fidem dicere, uerum etiam ipsam rectam fidem inpugnando respuere, Edesseni is
uero clerici nihil Hibam episcopum suum rectae fidei contrarium dixisse testentur,
constat ex attestatione Edesseni cleri memoratam quae ad Marim Persam scripta legitur,
Hibae epistolam non fuisse. et ut euidentius agnoscatur prolatis Edessenorum cleri-
corum litteris illam praecipue quae ad Marim Persam scripta legitur, fuisse epistolam
85 confutatam, quid e uestigio Theophilus accusator fuerit prosecutus, diligentius oportet 20
attendi. qui non hanc Edessenorum uelut superfluam aut ad epistolae ad Marim
Persam scriptae subuersiones nihil iudicans profuturam, credidit omittendam, sed magno- L mi 674a =
pere tota mentis intentione asserere nisus est has Edessenorum litteras clericorum M VI1 256,1
esse falsatas, ex eo scilicet ualde permotus, quod nihil contrarium catholicae fidei Hibam
dixisse testati sunt. quo dicto uidens continuo illam epistolam ad Marim Persam 25
scriptam, quae contra rectam fidem apertissime loquitur, inpugnatam, istam Edessenorum
epistolam uoluit arguere falsitatis, per quam uidebat omnes obiectiones suas fuisse
f. 4i r 86 conuictas. | cui rei adstruendae proficit subsequens ordo gestorum. dum enim
Theophilus aduersarius Hibae, sicut iam supra, ita et in hoc loco quaeri ex gestis in
Ephesena secunda habitis quae nitebatur astruere, poposcisset ab omni episcoporum so
concilio in Chalcedona residentum, gesta in secunda Ephesena habita sunt prohibita
recenseri. ex qua prohibitione constat adsertionem Hibae episcopi comprobatam, p· '42, 33 sq.
qua se per calumniam et falsis figmentis ab Eutychen perhibuit impetitum, ubi menda-
472 cibus productis testibus quia epistolam ad Marim Persam scriptam suam esse Hibas
87 episcopus dixerit, constat esse confictum. in his autem patrum interlocutionibus 35
quae de euacuanda Ephesena secunda synodo sunt prolatae, nihil aliud praeter Domni
depositionem et ordinationem Maximi certum est esse firmatum ; Domnum uero pro cf. L ν 546 e =
nullo alio crimine nisi quod beati Kyrilli duodecim capitula prohibuerat praedicari, M v i m 3 4 3 "
clarum est fuisse damnatum. unde manifesta ratione et euidenti ueritate constat,
si epistolam ad Marim Persam, quae duodecim capitula beati Kyrilli esse définit haere- 40
tica ipsumque beatum Kyrillum Apollinari similia conscripsisse, sancti patres in Chal-
cedona residentes Hibae episcopi [eundem] fuisse quoquo modo repperissent, eundem
nullatenus in grauiori eiusdem causae crimine absoluendum esse decernerent, qui Domni
Antiocheni episcopi damnationem de sola tantummodo eorundem duodecim capitu-
lo ëplm Ρ i l purgauerit Ρ i2 apollenaris Ρ i6 testetur Ρ i7 clerici Ρ
35 episcopus Baluze esse Ρ 39 manifesta ratione Baluze manifestatione Ρ 4i apollenari Ρ
42 eundem del. Schw eundem Schw eum Ρ
Acta conciliorum oecumenieorum. IIII, 2. 20

Authenticated
EX VIGILII PAPAE EP1STVLA
154
lorum praedicatione prohibita factam conuelli non passi sunt et ordinationem Maximi
88 firmauerunt. quomodo enim ipsi i d e m i u d i c e s i n u n o e o d e m q u e n e g o t i o Hibam
et D o m n u m , ab Ephesena secunda synodo condemnatos, sua interlocutione Hibam
absolui d e c e r n e r e n t , D o m n u m p a t e r e n t u r m a n e r e d a m n a t u m , nisi e u m q u e m absolui
d e c r e u e r u n t , a p p r o b a s s e n t in e o d e m c r i m i n e n o n t e n e r i ? nam cum apud sanctam ε
C h a l c e d o n e n s e m s y n o d u m t a m execrabilis o b t r e c t a t i o b e a t i Kyrilli et d u o d e c i m capi-
t u l o r u m e i u s f u e r i t , u t p r o eis e t i a m i n r e p r o b a E p h e s e n a s e c u n d a | s y n o d o a d d i c t u m f. 41"
Domnum paterentur manere damnatum, quanta apud memoratam sanctam Chalce-
d o n e n s e m s y n o d u m i n n o c e n t i a Hibae episcopi claruit, u t e u m in e i u s d e m Ephesenae
secundae n e í a r i o e x a m i n e p r o e o d e m a d i u d i c a t u m crimine d e ñ n i r e t a b s o l u i l in q u a 10
c a u s a n u m q u a m i n n o c e n s c l a r u i s s e t , si illa a d M a r i m P e r s a m s c e l e s t a e p i s t o l a e i u s d e m
Hibae episcopi p o t u i s s e t ostendi.
89 T r a c t a t i s i g i t u r o m n i b u s e t d i l u c i d a r a t i o n e d i s s e r t i s p e r quae t a m e x g e s t i s a p u d
Photium et E u s t a t h i u m episcopos habitis q u a m ex e o r u m iudicato aliisque pluribus
m o d i s e u i d e n t e r a p p a r u i t q u o d e p i s t o l a m a d M a r i m P e r s a m s c r i p t a m s u a m p e r o m n i a 15
negauerit H i b a s episcopus n u m q u a m q u e potuerit ex eiusdem obiectione conuinci, restât
u t u e r i t a t e simili d e c l a r e m u s q u e m a d m o d u m a sensu uel definitione siue professionibus
u e n e r a b i l i u m p a t r u m in C h a l c e d o n a r e s i d e n t u m saepe d i e t a e p i s t o l a a d M a r i m P e r s a m
90 scripta aliena uideatur existere et eorum sententiis obuiare. quod ut omnium reddatur
sensibus manifestum, primitus inspicere nos oportet quid patres nostri in Chalcedonensi 20
synodo residentes in praedicatione receptioneque beatae recordationis prodecessoris
nostri papae Leonis epistolae uel in explanatione sanctae fidei sint professi et pia tenendum
doctrina tradiderint, ut his inspectis, quantum ab eorum definitione traditioneque
epistola ad Marim Persam scripta dissonet existatque contraria, demonstretur et
91 o b h o c a p p a r e a t e a m p a t r u m n o s t r o r u m s e n t e n t i i s n u l l o m o d o c o m p r o b a t a m . in 25
actione quarta synodi Chalcedonensis, dum post l e c t a m beatae recordationis papae
L e o n i s e p i s t o l a m p a t r e s n o s t r i d e c o n f i r m a t i o n e e i u s d e m epistolae l o q u e r e n t u r , i t a d i x e -
runt:
H i l l 47 2 = Anatolius reuerentissimus episcopus regiae Constantinopolis dixit: »Epistola

M 1 9
s a n c t i s s i m i e t a p o s t o l i c i a r c h i e p i s c o p i L e o n i s c o n s o n a i s y m b o l o t r e c e n t o r u m d e c e r n e t 30
octo s a n c t o r u m p a t r u m qui a p u d Nicaeam, et c e n t u m q u i n q u a g i n t a qui apud C o n - 473
s t a n t i n o p o l i m p o s t e a s u n t collecti, q u i e a n d e m fidem c o n f i r | m a u e r u n t , s e d e t h i s quae f. 42^
in E p h e s e n o s u b b e a t i s s i m o e t s a n c t i s s i m o K y r i l l o g e s t a s u n t a b u n i u e r s a l i e t s a n c t o c o n -
cilio, q u a n d o m a l e d i c t u m N e s t o r i u m c o n d e m n a u i t . quapropter consensi et eidem
epistolae l i b e n t e r s u b s c r i p s i . « se
Paschasinus et Lucentius uiri reuerentissimi episcopi et Bonifatius presbyter,
uicarii sedis apostolicae, per Paschasinum dixerunt: »Manifestum est nec poterit dubitari
unam fidem beatissimi papae sedis apostolices rectoris cum trecentorum decern et octo
apud Nicaeam patrum concordare atque seruari, sed et centum quinquaginta apud
Constantinopolim congregatorum sacerdotum, qui eandem fidem firmauerunt, sed et «0
Kyrilli sanctae recordationis uiri apud Ephesenum, quando Nestorius pro suo errore
damnatus est, statuta in nullo penitus discordare, ideoque etiam beatissimi papae episto-
9 innocentia; Ρ 17 ad sensum Ρ 23 tradiderit Ρ 24 existatque Schw ex his

atque Ρ 32 et Ρ et in Β Ν R 33 epheseno Ρ epheso Β Ν R 36 lucentius Ρ lucen-
sius Ν R lucensinus Β 37 dubitari Ρ dubitare Β Ν R 41 ephesenum Ρ ephesum Β Ν R
42 statuta Β Ν statua R statuto Ρ

Authenticated
A D V E R S V S TRIA C A P I T V L A
155
lam, quae illam fidem exposuisse pro erroris Eutychis causa dinoscitur, uno sensu uno-
que spiritu uidetur illi fidei esse coniunctam.«
Maximus reuerentissimus episcopus Antiochi® Syrias dixit: »Concordat epistola
sanctissimi archiepiscopi regiae Romae Leonis expositionibus trecentorum decern et
octo apud Nicaeam sanctorum patrum et centum quinquaginta apud Constantinopolim 5
nouam Romam et in Epheso a sanctissimo Kyrillo episcopo expositae fidei, et subscripsi. «
92 et post reliquos similia interloquentes episcopi Illyriciani triginta duo ex charta dicta- L mi 49 2b =
uerunt notis per Sozontem episcopum Philippon ita: »Sanctorum patrum trecentorum M v n 2 ^
decern et octo fidem, quae est salus nostra, et seruamus et cum ipsa uitam nostram
compiere oramus. et centum quinquaginta ante dictae fidei consonat. et ser- 10
uantes perexequimur et omnia quae acta sunt et decreta in prima Ephesena synodo,
cuius praesides fuerunt beatissimus Caelestinus apostolicae sedis princeps et beatissimus
Kyrillus magnae ciuitatis Alexandriae. et orthodoxum esse sanctum patrem nostrum
archiepiscopum Leonem cognouimus.« sed et reliqui episcopi similia sunt professi.
93 His ergo se ita habentibus, nulli uenït in dubium quin patres nostri ita a se uene- 15
f. 42U rabiliter crederent suscipi beati Leonis | epistolam, si eam cum Nicaenae <et> Consti-
nopolitanae synodorum, tum etiam beati Kyrilli in Ephesena prima expositis assererent
conuenire doctrinis. et si illa tanti pontificie et tanta orthodoxae fidei luce prae-
fulgens epistola his exigitur comparationibus approbari, quomodo illam ad Marim
Persam epistolam, quae specialiter Ephesenam primam synodum respuit et beati Kyrilli 20
expósita dogmata definiuit haeretica, ab isdem patribus credatur orthodoxa nominari,
cum ilia condemnet, quorum conlatione tanti pontificis, ut dictum est, meruit doctrina
94 laudari ? nam et uniuersalis synodi Chalcedonensis adclamatio unam fuisse utriusque,
id est beati Leonis et beati Kyrilli fidem atque doctrinam euidentissime comprobauit,
ita dicens: »pie et uere Leo docuit. Kyrillus ita docuit. Kyrilli aeterna memoria. 25 L i m 367b =
95 Leo et Kyrillus similiter docuerunt. anathema qui sic non credit.« unde fit ut M VI 972b
illa epistola ad Marim Persam non solum non suscepta, uerum etiam anathematizata
monstretur, dum dogmata Kyrilli in Ephesena prima expósita appellai haeretica, quae
qui non sequitur, anathematis ex sententia sanctae Chalcedonensis synodi poena dam-
474 96 natur. hue accedit eiusdem uenerandae Chalcedonensis synodi etiam fidei explana- 30
tione sententia, quae ad locum ita se habet:
»definimus igitur ordinem et omnes formas fidei conseruantes nosque quae apud p. 138, 2isq.
Ephesum olim facta est sancta synodus, cuius praesides fuerunt sanctae memoriae Cae-
lestinus Romanae urbis antistes et Kyrillus Alexandrinae ecclesiae, praefulgere quidem
rectae et inmaculatae fidei expositionem trecentorum decern et octo sanctorum et bea- 35
tissimorum patrum apud Nicaeam sub piae recordationis Constantino principe con-
gregatorum, optinere autem etiam centum quinquaginta sanctorum patrum apud
Constantinopolim definita, ad interemptionem quidem <tunc> exortarum haereseon,
f· 43* confirmationem uero eiusdem catholicae | nostrae fidei. Symbolum apud Nicaeam
CCCXVIII.« et post alia: »propter illos uero qui mysterium dispensationis 40 p. 140, 14 sq.
ι eutyches Ρ 2 coniunctam Schw coniunctum ρ coniuncta Β R coniunta Ν 6 noua

roma Ρ Kyrillo èpò Ρ itemque infra p. 162, 42/43 ëpô cyrillo R epò drillo BN 8 filippon BNR
philoppon P g ipsam Ρ ipso Β Ν R 10 antedictae fidei Β Ν R antedicta fide Ρ con-
sonat BN R consonant Ρ i6 et add. Schw 19 exigitur Schw exigit Ρ 23 una Ρ
24 comprobabit Ρ 30/31 explanatione Schw exclamatione Ρ 32 nosque quae P, cf. adno-
tationem ad p. 138, 22 38 tunc suppl. Schw cf. p. 139, 4 om. Ρ
ao*

Authenticated
corrumpere moliuntur, et purum hominem esse qui ex sancta uirgine Maria natus est,
impudenter delirantes, epístolas beati Kyrilli Alexandrinae ecclesiae praesulis synodicas
ad Nestorium et ad alios per Orientem. congruas existentes suscipit ad conuincendas
Nestorii uesanias« et reliqua.
97 Ecce omnium fidelium sensibus patet quod sancti patres nostri in Chalcedona 6
residentes, cum iam de catholic® fidei explanatione censerent, ordinem et omnes formas
fidei quae in Ephesena prima, cui beatae memoriae Caelestinus et beatus Kyrillus Alex-
andrinus episcopus praesiderunt, habitae sunt, sicut Nicaeni atque Constantinopolitani
communi circumspectione se seruare professi sunt, illorum definita suam procul dubio
fidem esse testantes. per quod apparet omne quicquid ab ordine uel formis in Ephe- io
seno primo concilio habitis discrepat eisdemque monstratur esse contrarium, beatorum
98 Chalcedonensium quoque patrum inpugnare sententias. porro autem epistola ad
p. 146, 3 Marim Persam scripta, dicendo beatum Kyrillum haereticum eiusque duodecim capitula
impia et fidei rectae contraria Nestoriumque iudicio et inquisitione non facta damnatum,
omni ordini atque omnibus formis in Ephesena prima synodo habitis manifestatur 15
esse contraria. unde fit ut ualde demonstretur absurdum eorum decretis illam pu-
tari epistolam esse susceptam, quae apertissime ipsorum inpugnat de fide judicium, ut
per hoc non solum praecedentes patres, sed semet ipsos, quod uel dici nefas est, aliqua
99 uideantur contrarietate destruere. nam huiusmodi omnia quae in derogatione Ephe-
seni primi concilii dicta sunt uel dicenda erant, etiam in hac quam de fide sancti patres 20
Chalcedonensis synodi protulerunt explanatione fuisse damnata ex his quae subse-
cuntur, I euidentissimae ueritatis luce conspicitur, quae ita se habent: f. 43u
p. 141, 3 sq. »his igitur cum omni undique scrupulositate et diligentia a nobis dispositis, deft-
nut sancta et uniuersalis synodus alteram fidem nulli licere proferre uel conscribere
aut componere aut sentire aut docere aliter; eos autem qui ausi sunt componere fidem 25
alteram aut proferre aut docere aut tradere alterum symbolum uolentibus uel ex genti-
litate ad agnitionem ueritatis uel ex Iudaeis uel ex haeresi quacumque conuerti, hos,
si episcopi fuerint aut clerici, alienos esse episcopos ab episcopatu et clericos a clero;
si uero monachi áut laici fuerint, anathematizari. «
100 Cum ergo dixerint patres nostri ordinem et omnes formas fidei Epheseni primi so
concilii se seruare et nulli licere alteram fidem proferre, conscribere uel sentire seu
tradere aut aliter docere omnesque qui praesumunt talia, esse damnatos, epistolam 475
uero ad Marim Persam scriptam, inpugnantem per omnia beati Kyrilli expositam in
Ephesena prima doctrinam, non solum aliter sed et contrarie non dubitemus adstruere,
constat synodali iudicio eiusdem damnationis sententia comprehensam, ac propterea 35
ab eis a quibus epistola ad Marim Persam apertissime praedamnata legitur, multo magis
clarum est non fuisse susceptam.
101 Nec quemquam debet permouere fidelium quod quidam subripiendo nituntur
adstruere quaedam in hac epistola ad Marim ita dieta, ut quasi his quae bene dicuntur,
possint conuenientia demonstrari, cum haereticorum consuetudo sit uenena sua fucatis 40
celare sermonibus et uerba praemittere, quae quasi orthodoxis uideantur professionibus
consonare, et reseruare indulgentia malignos aditus per quos eorum pestilentia intro-
Ps. 54, 22 mittatur erroris, sicut de eis propheta testatur: m o l l i e r u n t s e r m o n e s s u o s
2 impudentes Ρ delerantes Ρ 3 suscepit supra omnes codices 9 circumspectionem Ρ

i o omnem Ρ I2 sententiis Ρ 2ΐ chalcedonensi Ρ fuisset Ρ 39 ut Schw et Ρ 40 focatis Ρ

Authenticated
157
s u p e r o l e u m , e t i p s i s u n t i a c u l a , et iterum : q u o η i a m i n m u 11 i s PS. 54, 19

e r a n t m e c u m ; de quibus etiam et doctor gentium dicit apostolus: h a b e n t e s 2 Tim. 3, 5
102 f o r m a m p i e t a t i s , u i r t u t e m a u t e m e i u s a b n e g a n t e s . ñeque
f. 44 enim Nestorio prodest | duas naturas et unum filium confiteri, quamuis et orthodoxis
r
sit communis ista professio, cum idem Nestorius duarum naturarum unam subsistentiam, 5
quod est proprium orthodoxorum, dicere recusans, fraudulenter se duas naturas et
103 unum filium dixisse euidenter aperiat. unde quia ante dicta epistola ad Marim
Persam per hoc tam manifestum malum quod de beato Kyrillo et de patribus qui in
Epheseno primo conuenerunt, adseruit, non dubitatur quid eius scriptor defendendo
Nestorio aut praua eius recipienda doctrina senserit, qui de eiusdem Nestorii dam- 10
natoribus uel sanctis eorum dogmatibus tam impia et nefanda conscripsit, aperta ue-
ritate fit cognitum eandem <ad> Marim Persam epistolam Nestoriani sensus fraude atque
peruersitate conscriptam, et ideo quamuis hoc solum ad reuerentiam sanctae Chalce-
donensis synodi conseruandam et ad haereticorum excludendas insidias, qui ad Marim
Persam epistolam a nostris adprobatam patribus mentiuntur, uideatur satis superque is
sufficere, quod de eadem suscipienda patres nostros nullo modo iudicare potuisse mul-
tipliciter superius disserta testantur, quibus ab ipso initio quo Hibas episcopus sanctam
Chalcedonensem synodum uidetur ingressus, uiolentiam se et falsas criminationes in
secunda Ephesena queritur fuisse perpessus, ex gestis Photii et Eustathii eorumque
104 iudicato Hibae claruit epistolam non fuisse. quod post lectum ex gestis Photii et 20
Eustathii eiusdem epistolse in Chalcedonensi concilio textum manifestissime ostendit
negantis quoque Hibae professio, ad excludendam illam ad Marim aliam Edessenorum
pro se relegi postulantis; quod Theophili inimici Hibae episcopi, deserti suffragio ueri-
tatis, demonstrat nihilominus euidenti ratione suffragium, qui non illam ad Marim,
quam obiecerat, praesumpsit adstruere, sed illam potius quam pro se Hibas episcopus 25
relegi poposcerat, etsi incompetenter, tarnen nisus est arguere falsitatis; quod ipsorum
f. 44« patrum nostrorum in Chalcedona residentium | Domnum, in eodem accusatum negotio,
permittens manere damnatum Hibamque absoluendum patefecit absque ambiguitate
476 sententia; quod idem eiusdem uenerandi Chalcedonensis synodi euidentius multipliciter
decretis ostenditur, dicentis suam fidem esse quam illa ad Marim inpugnat epistola, 30
et ob hoc eam eorum damnatam fuisse iudicio, quorum fingitur interlocutione suscepta.
106 Quamuis igitur et ex supra scriptis luce ueritatis indubitanter appareat nulla
nos necessitate constringi quaerere ex cuius epistolae textu aliqui patrum <in> Chalce-
dona residentium suis interlocutionibus Hibam episcopum pronuntiauerint apparuisse
catholicum, quod nobis ualde sufficiat euidentissime demonstratum quod de epistola 35
ad Marim Persam scripta nullum tale potuerint proferre iudicium (hoc enim nobis suf-
ficienter contra haereticorum machinas suffragatur, qui uolunt hanc ad Marim Persam
epistolam a sancta Chalcedonensi synodo uideri susceptam, quod non solum docuimus
non uideri susceptam, uerum etiam a patribus nostris omni modo refutatam fuisse
monstrauimus, quippe qui eam inter hostes suae rectae fidei euidentissime prolata sen- ω
106 tentia damnauerunt), ergo, quia, ut diximus, contra aduersarios sanctae Chalcedonensis
synodi, utrum suscepta an non suscepta uere possit ostendi, uidetur nobis fuisse nego-
tium et, illis susceptam superuacue suspicantibus, nos ex ipsis etiam patrum uocibus
potius declarauimus improbatam, non est necessarium nos cogi dicere de qua epistola
4 Nestorio Baluze nestorium Ρ 8/9 in Epheseno primo Schw primo in epheseno Ρ

12 ad om. P. 26 etsi Schw et se Ρ 28 permittens Schw permitientes Ρ 30 dicentes Ρ
illam — ëplam Ρ 3i damnata Ρ 32 scriptis Schw scripta Ρ 33 in suppl. Schw
36 talem Ρ 4i/44 e r 6 ° — n o n e s t necessarium pendei de quamuis (32)

Authenticated
158 E X VIGILII PAPAE EPISTVLA
patres nostri in illis suis interlocutionibus senserint, cum nobis abunde sufficiat quod
de ista unde uertatur causa, non senserint, tamen inspectis singulorum patrum inter-
locutionibus et superiori, quam disseruimus, rectitudini coaptatis, hoc quoque de qua
107 epistola locuti sunt, facile piam sectantibus intelligentiam poterit apparere. ubi
primum omnium nobis est diligenter atque sagaciter intuendum quod patrum nostrorum 5
uno sensu unaque mente de absolutione Hibae episcopi consonae fuerint prolatae sen-
tentiae, dicentium quod idem Hibas episcopus ab omnibus quae ei ab accu|satoribus f. 45Γ
108 obiecta sunt, sit innoxius adprobatus. legatorum enim sedis apostolicae interlocutio
in prima sui parte ita se habet:
L IUI 675e = »Relectis chartis agnouimus ex sententia reuerentissimorum episcoporum Hibam 10

M vu 2 1 t ¡ s s j m u m innoxium adprobari.«
r e u e r e n quam euidenter ab Anatolio Constantino-
politano episcopo interlocutio prolata subsequitur, exprimens quod ab his quae in eum
accusatores intulerunt, innocens fuisset inuentus. sie enim dicit: »Reuerentissi-
morum episcoporum et iudicum fides ac lectio omnium quae sunt subsecuta, demon-
strant innoxium Hibam reuerentissimum ab his quae in eum accusatores intulerant. « 15
cui planius adhuc superiorum sensum adstruens Maximi Antiocheni sententia conse-
quenter adiungitur, ita se habens : »Ex his quae modo relecta sunt, manifestum est quia
ab omnibus ei inlatis reuerentissimus Hibas innocens est repertus.«
100 Oportet igitur intueri quemadmodum in principio interlocutionum trium istorum

primum locum tenentium iudicum ad abiciendam et reprobandam ad Marim Persam 20
epistolam sententia, etsi diuerso prolata ore, uno tamen spiritu dictata conueniat.
quid est enim quod dicitur per Photii et Eustathii constitutum et ex relectis chartis
Hibam innoxium ab omnibus quae ei accusatores intulerunt, adprobari, nisi quia epistola
ilia, in obtrectationem doctrinae beati Kyrilli et in defensionem Nestorii, ipsius, ut
ita dicamus, orthodoxae fidei nitens fundamenta subuertere, ab aduersariis, sicut reuera 25 477
est, pro magno crimine Hibae obiecta episcopo, ab eodem aliena reperta, supra scripto-
110 rum, ut dictum est, trium patrum decretis euidentissime reprobatur? neque enim
ab omnibus quae ab accusatoribus ei inlata sunt, iuste pronuntiari innocens uidebitur,
si epistolam ad Marim Persam, quae maxima pars est criminum, immo in qua omnia
ei obiecta crimina continentur, his interlocutionibus non probetur exclusa, et ideo, so
quoniam certum est, si eius doceretur epistola, quod innocens pronuntiari non possit,
constat, quia innocens pronuntiatus est, eius epistolam non fuisse.
111 His igitur interlocutionibus quia maxime | ad excludendam atque refutandam f. 45"
ad Marim Persam epistolam conuenienti sensu atque studio pro absolutione Hibae
episcopi sint prolatae, apertissime demonstratis, consequens est ut ceterorum patrum ss
idem sentientum definitiones pari ueritate debeamus inspicere, tacitis paulisper reueren-
tissimorum Iuuenalis atque Eunomii episcoporum interlocutionibus, quas licet ex alia
t mi 678Ί112 parte, ipsi tamen sensui conuenire suo loco monstrabimus. itaque Thalassius Cae-
λ M vii 264 s a r e œ Cappadociae episcopus sic dicit: »Reuerentissimis episcopis Photio et Eustathio
comprobantibus Hibae negotium et non adiudicantibus eum, horum opinione suasus io
10—il. 13—15 17—18 adferuntur a Vigilio in Constitute de tribus capitulis = Coll. Auell. 83, 238—240
39—159,3 adferuntur a Vigilio in Constitute de tribus capitulis = Coll. Auell. 83, 242
8 innoxius Baluze obnoxius Ρ i l adprobari PBNR demonstran Coll. Au. 14 lectio om-
nium Ρ Coll. Au. cum Graecis lectio horum Β Ν lectiorum R 15 quœ — intulerant PBNR accusationibus
quae ei inlata: sunt Coll. Au. secundum Graeca 18 reppertus Ρ 20 ad abiciendam Baluze adicien-
dam Ρ 24 defensione Ρ 38 monstrabimus Schw monstrauimus Ρ thallassius Ρ

Authenticated
159
et ego uolo haberi eum in sacerdotio, sicut et sanctissimis praesulibus uisum est, quia
maxime gestis suscepit ut anathematizaret ilia quae eius accusatores aduersus eum
113 deposuerant ex scripto.« cui fidelium et perspicuae ueritatis amatori non clareat
omnem quam de abnegata uel refutata ad Marim Persam epistola superius reddidimus
rationem et praecedentium patrum interlocutionibus conuenire monstrauimus, hac β
114 quoque reuerentissimi Thalassii prolata sententia piene ac breuiter explicari? cum
enim dicit Photii et Eustathii comprobantium Hibae negotium et non adiudicantium
eum sequi sententiam et consequenter adiungit quod ipse Hibas episcopus ad innocentiae
suae cumulum quae ei sunt ab accusatoribus ex scripto obiecta, damnauerit, indubitanter
ostendit ita et in Chalcedonensis synodi examine et in ilio Photii et Eustathii iudicio 10
ab illius epistolae ad Marim Persam crimine alienam Hibae dictationem atque conscien-
tiam fuisse repertam, ut illic omnia, non solum aduersariis non probantibus aut Hiba
episcopo denegante, uerum etiam damnante, fuerint improbata. unde constat
epistolam ad Marim Persam, ilia quae accusatores obiecerant crimina continentem,
non solum patrum in Chalcedona residentum iudicio, sed ipsius Hibae sententia, sicut 15
Photii atque Eustathii constituto edocti memorati patres adñrmant, fuisse damna-
f. 46' 115 tam. Eusebii quoque | Ankyrae, Stephani Ephesi, Diogenis Kyzici et Romani Myro- L mi 678sq.=
rum Lyciae, quamuis diuersis locis, uno tamen sensu prolatae sententiae superiorum M V 1 1 2 6 4 s q "
iudicum decreta confirmant. nam alii Photii et Eustathii faciendo iudicati memoriam,
alii ex damnatione Nestorii eiusque haeresis Hibae episcopi innocentiam comprobantes, 20
epistolam ad Marim Persam, quae excusat Nestorium et beatum Kyrillum appellat
haereticum, ad Hibam episcopum non solum non adtenuisse, uerum etiam ab eo dam-
ile natam esse testantur. Iohannes episcopus Sebastiae, Seleucus episcopus Amasiae,
478 Constantinus episcopus Melitinae, Patricius episcopus Tyanorum, Petrus episcopus
Gangrorum et Artanius episcopus Trapezuntis similiter censuerunt, ita dicentes: »Defi- 20
nitio reuerentissimorum episcoporum Photii et Eustathii demonstrat innoxium reue-
rentissimum Hibam. similiter autem et eius abnegatio facit nos in eo quod receperit
proniores.« qua interlocutione memoratorum sacerdotum euidenter apparet per
haec duo Hibam episcopum de his quibus accusatus est, innoxium esse repertum, id est
117 ex definitione Photii atque Eustathii episcoporum et ex sua abnegatione. porro so
definitione Photii et Eustathii declaratur quia licet false ab accusatoribus fuerit impe-
titus, tamen ad satisfactionem uel false obiectorum prone sapuerit ex scripto quid de p. 144, 14 s<i·
recta fide senserit, profiteri et ex abundanti anathematizauerit Nestorium et habere se
dixerit omnia quae in Epheseno primo concilio placuerunt; deinde quia eius quoque
abnegatio per quam se etiam in Chalcedonensi concilio post lectionem ad Marim Persam 35
epistolae, quae eiusdem Hibae episcopi apertissimae et piae professioni contraria est, ab
his quae sibi inlata sunt, existere perhibuit alienum, proniores efficeret ánimos iudican-
tum, ut crederent quia spretis et refutatis quae ab eo negata sunt, illa tantum et antea
118 habuerit, quae se habuisse et recepisse professus est. quibus ita monstratis, clarum
est epistolam ad Marim Persam, omnibus quae se recepisse Hibas dixit, contrariam «o
f. 46U existentem et illa potius quae anathematizauit Hibas episcopus, defendentem, | nulla-
tenus ab Hiba episcopo fuisse dictatam. nam ut omnibus fieret manifestum quod
ι h a b e n eum in sacerdotio Ρ haberi eum sacerdotio BNR habere eum sacerdotium Coll. Au. ϊχίσθαι τής
Ιίρωσύνης Graeca et Ρ om. Β Ν R Coll. Auell. 2 gestis Ρ Coll. Auell. in gestis BNR
3 deposuerunt Coll. Au. 6 thallassii Ρ i 4 obiecerat Ρ 16/17 d a m n a t a Ρ 25 a r t a -
nius Ρ Β artanius ex artanaus corr. R artanus Ν atarbius Coll. Au. secundum Graeca trapezuntis BNR
trapezontis Ρ 27 in eo quod receperit est mala uersio Graecorum quae sunt π ε ρ ί τ ό δ έ ί α σ θ α ι α ύ τ ό ν
28 qua Baluze quia Ρ j ó professions Ρ 38 expretis Ρ

Authenticated
ι6ο E X VIGILII PAPAE EPISTVLA
Hibas negando ea quae ab accusatoribus inlata sunt, ilia quae de pia fide confessus est,
reddiderit certiora, ita interlocutio dicit: »et abnegatio eius fecit nos in eo quod rece-
perit, proniores«, ac si diceret: ex eo credibilius quae de pia est fide professus, accipimus,
quod ilia quae ei obiecta fuerant, abnegauit, ut non uelut obiectorum ueritate conuictus,
tamquam ex necessitate corrigens, quid de pia fide sentiret, ostenderet, sed obiectorum &
magis negatione purgatus, ita et antea sensisse, quemadmodum sentire professus est,
crederetur. sicut enim facti confessio nocentem uel in praeteritum facere potuit,
119 ita non conuicta negatio reddidit etiam de praeteritis innocentem. cui negationi,
per quam Hibas episcopus epistolam ad Marim Persam ostenditur refutasse, Eunomii
atque Iuuenalis episcoporum interlocutio competenter aptatur. quas interlocutiones 10
primitus sibi consonare deo iuuante monstrandum est, deinde docendum quemadmodum
epistolam ab Hiba negatam esse confirment. quae ita se habent:
Lmi678c 120 Iuuenalis reuerentissimus episcopus Hierosolymitanus dixit: »Qui conuertuntur,

= M vil 2ó4b hos scriptura diuina suscipi iubet, quapropter et ab haereticis reuertentes suscipimus.
unde et praeuideo reuerentissimum Hibam mereri clementiam, quia et senex est, et ut 15
habeat episcopatus gradum, esse catholicum. «
L im 679e = Eunomius episcopus Nicomediae dixit: »Iam quidem ex his quae relecta sunt,
M VII 2Ó5<J I N N O X I U S adprobatus est uenerabilis Hibas. in quibus etenim dicendo male culpare
uisus est beatissimum Kyrillum, in postremis recte confessus, ilia quae culpauerat,
refutauit. unde et ego anathematizantem eum Nestorium et Eutychen et impia 20
eorum dogmata et consentientem his quae a sanetissimo archiepiscopo Leone scripta
sunt et ab hac uniuersali synodo, dignum esse episcopatu decerno. « 479
121 Antea ergo nobis inspicienda est Eunomii interlocutio, quae planius | Hibae episcopi f· 47r
intellectum adserens, quid ex ea re etiam episcopus Iuuenalis sensit, exponit. dicens
enim ex his quae relecta sunt, Hibam innoxium comprobatum, Photii et Eustathii, sicut 25
et superiores patres, comprobat sine ambiguitate iudicium, ut his uerbis etiam negatio-
nem Hibae episcopi et pro eodem Hiba attestationem Edessenorum epistolae clericorum
122 comprehendere uideatur. pro qua re gestorum apud Photium et Eustathium habi-
torum ordinem competenter attendens, ne quis in aliquorum animis aduersus Hibam
episcopum ex hoc scrupulus remaneret, quod aliquando ante unitionem aliter intellegens 30
beati Kyrilli doctrinae fuerat oblocutus, necessarie purgat quod correcta Hibas intelle-
gentia sua, beati Kyrilli orthodoxa dogmata suscipiens et ea recta esse confessus, prioris
intelligentiae quam ante unitionem ecclesiarum habuit, refutauit errorem, ostendens
euidentissime ab Hiba episcopo quod eius fuerit quae ad Marim Persam legitur epistola,
123 denegatum. cum enim adprobet ab his quae ante unitionem ecclesiarum Hibas de 35
beato Kyrillo dixerat, recedentem, post unitatem quia se recte habeant, fuisse confessum,
13—22 adferuntur a Vigilio in Constitute) de tribus capitulis = Coll. Auell. 83, 241. 248
17—22 Iam quidem — decerno in Graecis desiderantur et Eunomii sententia cum Iohannis Seleuci Con·
stantini ceterorum quae sequitur, coniuncta est
6 quemadmodum sensisse quemadmodum sentire Ρ io iubenalis Ρ i2 ad Ρ 13 ëpl

hierosolimitanus Ρ hierosolymitanus episcopus Coll. Au. herosolimitanus episcopus R hierosolimatus ëps Β Ν
14 hos PBNR om. Coll. Au. scriptura Β Ν R Coll. Au. scripta Ρ suscipimus Ρ Coll. Au. sus-
cepimus BN R 15 et Ρ om. Β Ν R Coll. Au. praeuideo Ρ Coll. Au. peruideo Β R prouideo Ν
συνορφ Graeca 16 esse catholicum PBNR catholicum existentem Coll. Au. secundum Graeca
18 etenim PBNR enim Coll. Au. 19 beatissimum PR Coll. Au. beatum BN 22 ab Ρ om. BN R
Coll. Au. esset Ρ 2η attestatione Ρ 30 remanere Ρ unitione Ρ 35 denegatam Ρ

Authenticated
ADVERSVS TRIA CAPITVLA I6l
epistola autem ad Marim Persam post unitatem scripta beati Kyrilli dicta esse hseretica
mentiatur ipsumque in Apollinaris haeresem incidisse confingat, certuni est hanc ab Hiba
124 etiam praesentis interlocutionis testimonio denegatam. cui sensui Iuuenalis episcopi
conuenit sine ambiguitate sententia. quae cum adstruit Hibam orthodoxum exti-
tisse, ostendit ab eo epistolam quae ad Marim Persam scripta est, denegatam, quippe β
tamquam rectis dogmatibus inimicam, et Photii atque Eustathii ceterorum decretis
conueniens adprobat iudicatum; cum uero conuersum dicit debere suscipi, Eunomii
interlocutioni congruens, de beati Kyrilli dogmatibus, de quibus ante unionem aliter
senserat, eum iam post recte, sicut oportuit, sentientem ad congruae intelligentiae sensum
f. 4711 adprobat esse conuersum. per quod, sicut multipliciter iam ostensum est, | constat 10
illam epistolam quae post unitionem contraria loquitur, Hibas episcopi non fuisse.
125 Quamuis igitur idonee sufficienterque tam ex supra memoratis omnibus adser-
tionibus quam ex interlocutionibus patrum in Chalcedona residentum de Hibae episcopi
absolutione sibi per omnia consonantibus fuerit demonstratum quia epistola ad Marim
Persam, rectis inimica dogmatibus et eiusdem Hibae professioni contraria, ab eodem is
fuerit abnegata et patrum multimode refutata iudicio, et per hoc clareat a nullo ex
eodem patrum numero potuisse suscipi quam et ipse cui obiecta est, negando a se rep-
pulit et ubique eorundem patrum de pia fide sententia prolata damnauit, tamen ex
abundanti intellegere adiacet, de qua epistola legatorum sedis apostolicae uel Maximi
Antiocheni sensisse interlocutio uideatur,et ut illud quod fidelium decet. sensibus inhaerere, 20
126 nihil in patrum decretis inueniri contrarium, demonstremus. apertissime creditur de
epistola Edessenorum clericorum, quam Hibas episcopus pro se relegi postulauit, patres
nostros in suis fecisse interlocutionibus mentionem. quam utique Edessenorum
480 clericorum epistolam ex illa parte gestorum apud Photium et Eustathium habitorum,
quam callide ac fraudulenter aduersarius eius omiserat, relegi festinauit, ut illam ad 25
Marim quae ex ipsis idem gestis contra eum relecta fuerat, confutaret, per quam supra
dictam ad Marim Persam epistolam quia Hibas episcopus rectam fidem inpugnauerit
et beati Kyrilli dogmata in Ephesena prima synodo tradita omni impietate piena
127 et rectae fidei dixerit esse contraria, aduersarii ostendere nitebantur. unde necesse
fuit illam quae, dirigentibus Edessenis clericis, Photio et Eustathio episcopis iam pridem 30
tradita fuerat et in eorum recensita iudicio ipsisque gestis inserta, ad sui purgationem
Hibas in Chalcedonensi quoque synodo relegi precaretur, quae inter cetera ita dicit:
f. 48^ »anathematizantes nos ipsos et terribili ge|hennae nosmet ipsos obnoxios facientes, p. 152, 43 sq.
si nouimus aliquid taie dictum ab eo aut aliquid aliud contrarium catholicae fidei. si
enim, aliquo tali dicto, passi fuissemus communicare ei qui dixit, aut missas cum eo 35
tenere, ultimo supplicio fuissemus obnoxii, tamquam communicantes tali errori« et
cetera, ut per hoc quod asserunt Edesseni clerici, nihil eum tale uel aliquid aliud or-
thodoxae fidei dixisse contrarium, ilia omnia quae rectae fidei contraria ad Marim Persam
epistola continebat et ab aduersariis ad inpugnationem Hibae episcopi, quia ab eo dicta
fuerint, fingebantur, excluderet et negationem suam idem Hibas episcopus, in qua paulo 40
ante dixerat »quia et ab his quae mihi inlata sunt, alienus existo«, apertissime confir- p. 152, 14
128 maret. hanc ergo Edessenorum clericorum legati apostolicae sedis ante oculos habentes
epistolam, dum prius ex lectione chartarum et ex iudicato Photii et Eustathii episco-
porum dixissent Hibam innoxium comprobatum, secuti sunt dicentes: »relecta enim L mi 675e =
enim eius epistola agnouimus eum esse catholicum«, ut primum ex ipso rerum a p u d « M v n 2 6 1
44/45 adferuntur a Vigilio in Constitute de tribus capitulis = Coll. Auell. 83, 238
2 apollenaris Ρ 40 excluderet Schw excludere Ρ

Acta conciliorum oecumenicorum. IUI, 2. 21

Authenticated
<Photium et Eustathium) gestarum ordine de ea, id est Edessenorum quae apud eos
postremo loco relecta monstratur epistola suis credantur interlocutionibus censuisse.
129 quod autem eius, id est Hibae episcopi eam significasse uidentur epistolam signante
magis hanc ipsius appellando quam pro se relegi petiit, illam potius ad Marim Persam,
quae contra eum prolata est, ostendunt ipsius non fuisse, ilio loquendi modo quo indubi- 6
tanter omnes homines et de aliis et de se uti soient, ut eorum documenta chartae epistolae
130 dicantur, qui eis pro se utuntur et quorum ostenduntur prodesse negotiis. quam
enim illi sanctissimi cognitores potius Hibae, quem absoluebant, esse epistolam iudi-
carent, illam ad Marim Persam, quam pro magnis criminibus quae in ea epistola con-
tinentur, ad Hibam inpugnandum obiecerant aduersarii eius, an [ad] illam Edessenorum, io
quae eum ab omnibus purgat obiectis? illam ad Marim epistolam, quam obiectam sibi
ipse Hibas, sicut multipliciter ostensum est, | abnegauit, an illam Edessenorum, quam f. 48»
ad illius epistolae ad Marim inpugnationem et pro suae orthodoxae fidei adprobatione
ut relegeretur, exegit ? illam ad Marim Persam, quae eum, si ipsius probaretur, rectam
fidem inpugnasse adstruit, an illam. Edessenorum, quae eum contra catholicam fidem 15
p. 152, 15 sq. nihil dixisse testatur? illam ad Marim Persam, post cuius lectionem statim Hibas
episcopus intulit quia et ab his quae sibi inlata essent, alienus existeret, an illam Edes- 481
p. 1 5 3 , 2 1 sq. senorum, per quam Theophilus aduersarius eius cognoscens se fuisse conuictum, eam
falsitatis crimine nitebatur infringere ? ergo illa ad Marim Persam accusatoris potius,
qui eam protulit nec probauit, quam Hibae, qui eam negauit, esse iustissime ab omnibus 20
IBI uel aestimata est uel aestimari debet epistola. nunc illud nihilominus est sagacius
intuendum per quam potissimum orthodoxus Hibas episcopus a uicariis sedis apostolicae
fuerit iudicatus, per illam ad Marim Persam, quae cum apertissime Ephesenae primae
et beati Kyrilli fidei ibi expositae, quam Chalcedonense concilium firmat ac sequitur,
contradicit, scriptorem suum ostendit haereticum, an per istam Edessenorum, quae 25
nihil Hibam episcopum catholicae fidei contrarium umquam dixisse sub terribilis iuris-
iurandi et anathematis interpositione confirmans, ab aduersariorum obiectione pur-
gatum, pronuntiari fecit orthodoxum ? per illam ad Marim Persam, quam inter eos qui
non credunt sicut in Ephesena prima synodo Kyrillus exposuit, sancta Chalcedonensis
synodus anathematis poena percussit, an per illam Edessenorum, quae eorundem patrum so
iudicio consonans; eis magis qui aliquid contra fidem catholicam dicentibus communicant,
132 infligit anathema? quae omnia etiam interlocution! Maximi Antiocheni episcopi
L mi 678b = conuenire eadem quae disserta est ueritate perspicitur. qui rescriptum epistolae
M v i i 264» n 0 m i n a n ¿ | 0 ) ' n on de illa ad Marim Persam, sed de Edessenorum clericorum epistola
sensisse monstratur. quomodo enim de epistola ad Marim Persam, a qua primam ss
Ephesenam synodum | et beati Kyrilli illic praedicatam certum est inpugnari doctrinam, f. 49··
p. 155, 3 aliquid memoratus Maximus orthodoxum dixisse putandus est, qui, sicut supra piene
iam diximus, dum de recipienda beatae recordationis papae Leonis epistola censeretur,
eam ob hoc recipiendam statuit, quia beati Kyrilli in Epheso expositae fidei conueniret,
dicendo ita: »Concordat epistola sanctissimi archiepiscopi regiae Romae Leonis exposi- 40
tionibus trecentorum decern et octo apud Nicaeam sanctorum patrum et centum quin*
quaginta apud Constantinopolim nouam Romam et in Epheso a sanctissimo Kyrillo
133 episcopo expositae fidei, et subscripsi. « quis igitur sic a totius humanitatis ratione
sepositus inuenitur, ut credat hunc sacerdotem in causa uel definitione fidei ita sibi
extitisse contrarium, ut qui tam praeclari pontificie atque doctoris, id est beati Leonis «s
ι Photium et Eustathium suppl. Baluze 3 signanter Harduinus 8 quem Baluze quam Ρ

io ad Ρ del. Baluee 13 adprobatione ut Schw adprobationem Ρ i6 post Baluze pro Ρ
20 eam Schw eum Ρ 26 umquam Schw numquam Ρ 39 quia Baluee qui Ρ

Authenticated
ADVERSVS TRIA CAPITVLA I63
epistolam, aperte pia dogmata continentem, beati Kyrilli quae in Epheso est expósita,
comparando doctrinae, iudicauit orthodoxam, illius e contrario epistolae orthodoxum
diceret esse scriptum, quod haeretica uoce ipsa beati Kyrilli dogmata molitur euertere ?
cum ergo inpossibile sit uideri unum eundemque iudicem in definitione fidei aut res-
puisse quod sibi placuit, aut idem sibi dicere placuisse quod respuit, necesse est ut s
omnibus clareat non eum de illa epistola ad Marim Persam, sed de ista potius Edesse-
norum, quae posterius lecta est, quia sit eius orthodoxa declarata dictatio, censuisse.
nec aliquem moueat illud quod in eadem interlocutione memoratur rescriptum epistolae,
quod prolatum est ab eo qui eius aduersarius existit, ut ex his uerbis, sicut inimici
134 orthodoxae fidei ad inpugnandam primam Ephesenam synodum adstrui cupiunt, quasi 10
482 de ilia quae ad Marim Persam legitur epistola, quam contra Hibam episcopum in Photii
et Eustathii iudicio eius aduersarii protulerunt, intellegatur ita Maximum Antiochenum
episcopum iudicasse. quod longe ab eiusdem Maximi esse sensibus alienum superius
185 idonea et multiplici ratione probauimus. nam illud quod ab aduersario eius scrip-
f. 49" tum prolatum nominat, de ista Edessenorum | clericorum dictum esse non dubium est. is
cum enim nihil aliud Theophilus aduersarius Hibae episcopi contra eum in Chalce-
donensi synodo nisi gesta apud Photium et Eustathium habita protulisset et earn par-
tem gestorum, ut euidenter apparet, in qua continebatur Edessenorum epistola cleri-
corum, maliuole subprimens, illam tantum per quam grauari putabat Hibam episcopum,
fecisset recitari, tunc Hibas episcopus, ut eum euidentius confutaret ex ipsis quae ab 20
eodem aduersario prolatae fuerant chartis, illam partem ab eo fraudulenter omissam
relegi petiit, per quam illa epistola quae aduersus eum lecta fuerat, probatur exclusa, ut
per hoc quod ipse aduersarius Theophilus protulerat, conuinci efficacius monstraretur.
136 unde et Maximus episcopus, uim idoneae probationis exprimens, post relectam Edesse-
norum epistolam clericorum ex his chartis quas aduersarius protulerat, ostensum Hibam 25
187 pronuntiauit orthodoxum. ut autem plenius contentiosi haereticorum animi supe-
rentur, diuersis modis ostenditur hanc Edessenorum epistolam non uelut nouam in
Chalcedonensi concilio ab Hiba prolatam, sed olim Photio et Eustathio episcopis contra-
ditam et eorum gestis insertam. primo enim ex eo quod tempore iudicii ad eos data
legitur, eis ad quos directa est, tradita nullo modo dubitatur, quippe cum in eorum 30
iudicio per eam Hibas ad purgationem eorum quae obiecta fuerant, indiguerit adiuuari.
138 deinde quod in eadem epistola petisse a memoratis Photio et Eustathio inpensius Edesseni p. 152, 3»
clerici releguntur, ut suis eam curarent gestis inserere, quod fieri nihilominus et ipse
iudicii ordo poscebat. quae ita gesta non solum ueritas praesentis ratiocinationis
ostendit, sed et ipsius Hibae testatur superius et in Chalcedonensi synodo et in Photii 35
atque Eustathii examine deprompta professio, siquidem sanctum Chalcedonense con-
cilium episcopus Hibas ingressus, dum se adserit absolutum Photii et Eustathii consti-
tuto, ita dicit: »nam et omnes clerici Edesseni per quos scripserunt praefatis episcopis, p. 151, 38
f. 50' testantur me esse catholicum«; ostendens | utique ad eos scriptum et in illorum iam
iudicio Edessenorum clericorum rescripto se ab obiectis omnibus absolutum et catholi- ω
139 cum declaratum. deinde dum in illa parte gestorum apud Photium et Eustathium
habitorum, quam, ut dictum est, contra eum aduersarii relegi petiuerunt, tres testes
quos in Photii et Eustathii iudicio aduersus eum aduersarii producere nitebantur,
memoratus Hibas episcopus reprobaret, ita dixit: »Est clerus noster plus minus nomi- L i n i 654b =
num ducentorum aut plurimum; neque enim retineo numerum. omnes clerici testati « M V I 1 2 3 2 a
8 aliquem Baluze ali quid Ρ 15 nominat Schw nomina Ρ 19 subpraemens Ρ 20 fe-

cisset Baluze fuisse Ρ 28 ad hiba Ρ 36 chalcedonensem Ρ 44 plus minus BN R pluri-
mus Ρ 45 plurimum Ρ Β Ν R est uitium antiquissimum pro plurium retineo Ρ et in eo Β Ν R
ai*

Authenticated
164 E X VIGILII PAPAE E P I S T V L A
sunt, siue orthodoxus sim siue haereticus, et per confessiones scriptas, quae et directae
sunt sanctissimo episcopo Domno, et ad uestram reuerentiam scripserunt. si consonai
tantorum testimonium clericorum tribus, sicut dicit ipse, testibus qui cum ipsis uenerunt
ad accusandum in Constantinopolim et nunc cum ipsis existunt, uestrum est iudicare. «
140 ex quo euidenter apparet ita eum in ipso Photii et Eustathii iudicio ad confutandos 5 483
testes ab aduersario producendos clericorum Edessenorum epistolae fecisse memoriam,
ut et eam iudicibus iam traditam demonstraret et ex cognito isdem iudicibus totius
Edesseni cleri rescripto paucorum clericorum exigeret non debere testificationes a m ·
mitti. unde minime dubitatur [per] illam partem gestorum fuisse ab aduersariis
ex studio praetermissam, in qua Edessenorum clericorum pro Hiba litterae tenebantur 10
insertae, et Hibam necessarie hanc ipsam Edessenorum epistolam ex ea parte quae sup-
pressa fuerat, relegi postulasse ac propterea episcopum Maximum pronuntiasse ex
relecto rescripto de gestis ab aduersario prolatis ipsius rescripti epistolae, id est Edesse·
141 norum, dictationem orthodoxam declaratam. omissam uero ab aduersariis illam
gestorum partem qua Hibas episcopus ab obiectis euidentius purgabatur, et aliis modis 15
ostenditur. nam in eadem Photii atque Eustathii sententia qua referunt uniuersa
p. 144, 15 sq. quae ab Hiba episcopo in suo fuerint acta iudicio, continetur quod prone sapuerit Hibas
episcopus ex scripto dare | quid de pia fide sentirei, et ex abundanti anathematizauerit f. 50«
Nestorium et ea se in suae promiserit eloqui ciuitatis ecclesia et alia, quae eiusdem iudicati
142 tenore monstrantur. quae omnia pars illa gestorum pro aduersariorum Hibae episcopi 20
uoto in Chalcedonensi synodo relecta non continet; gesta tamen in Photii atque Eustathii
iudicio esse eorum sententia declaratur. per quod constat sine dubio eas partes
ab aduersariis malitiose subpressas, quas sciebant Hibae episcopo amplius profuturas.
143 nam ut haec apud Photium et Eustathium episcopos actis inserta fuisse minime dubitetur,
Thalassii episcopi Caesariae Cappadociae in Chalcedona residentis manifestai absque 25
p. 159, 2 ambiguitate sententia, quae post alia ita dicit: »quia maxime gestis suscepit ut ana-
^ thematizaret ilia quae eius accusatores aduersus eum deposuerant ex scripto. « quod
utique quia in parte illa gestorum quae aduersariis episcopi Hibae desiderantibus
recensita est, non legitur, manifestum est ex his quae Photius et Eustathius in suo
iudicio gesta referunt quia actis inserta fuerint, memoratum episcopum Thalassium 30
cognouisse, et ideo omni ueritatis luce probatum est ita et illam partem gestorum, in
qua Edessenorum clericorum continebatur epistola, ab aduersariis fuisse subpressam,
sicut et haec pars, ne relegeretur, omissa est, quae non ex illa parte quam aduersarii
relegi uoluerunt, sed ex Photii atque Eustathii episcoporum, quae apud eos acta sint,
145 sententia declaratur. igitur indubitanter apparet ex illis gestis quae ab aduersariis 35
prolata quidem sunt, sed studiose pro parte subpressa, Edessenorum epistolam Hibam
episcopum pro se relegi poposcisse et de eius epistolae rescripto, quod ab aduersario
146 prolatum sit, Maximum Antiochenum episcopum sua interlocutione dixisse. cuius
autem epistolae orthodoxa potuit pronuntiari dictatio, ualde est superbis adprobatum
et ex hoc manifestius apparebit, quia in praecedenti prosecutione sua Hibas ex Edesseno- ω
rum rescripto se adseruit orthodoxum comprobari. unde consequenter ortho|doxa f. 5' r
dictatio eiusdem Edessenorum epistolae dieta est, per quam et ipse se orthodoxum
147 petiit a iudicibus aestimari et eorum sententia est declaratus orthodoxus. cedat
itaque impudentia peruersorum tarn Eutychianae haereseos quam Nestorianae sequacium, 484
qui haeretica fraude nituntur suadere quod quilibet in Chalcedonensi synodo residens 45
ι et2 Ρ om. Β Ν R 3 dicit ipse Ρ ipse dicit Β Ν R 5 'psos Ρ 8 cleri Baluze clerici Ρ
8/9 amitti Ρ g per del. Schw 12 postulasset Ρ 23 ad Ρ 24 fuisset Ρ 25 thal-
lassii Ρ 30 qui Ρ thallassium Ρ 37 poposcisse Baluze poposcissent Ρ 45 resedens Ρ

Authenticated
de illa ad Marim Persam epistola totius impietatis piena aliquid orthodoxum dicere
uel sentire potuerit. cum enim Hibas episcopus in principio quo sanctae Chalce-
donensis synodi examen ingressus est, ita fuerit prosecutus dicendo se per clericorum p. 142, '5
Edessenorum adtestationem aestimatum fuisse uel aestimari debere catholicum, idem
apud Photium et Eustathium episcopos ad purgationem suam adseruerit oportere sui- 5
ficere quod adtestati sint Edesseni clerici per confessiones suas quas ad eosdem episcopos
148 scripserunt, se esse catholicum, rursus in eadem defensione permanens, post illius ad
Marim Persam epistolae lectionem Edessenorum clericorum pro se relegi, cuius saepe p. 152, 17
mentionem fecerat, epistolam postulasset, quis tam lucidae ueritatis inpugnator existât,
qui non ex istius Edessenorum epistolae textu, per quam ipse accusatus Hibas <se> aestimari 10
poposcit orthodoxum, a patribus orthodoxam dictationem et eundem Hibam catho-
licum pronuntiatum fuisse cognoscat, sed illius epistolae ad Marim Persam dictationem
putet orthodoxam iudicatam, quae ei et pro crimine haereseos obiecta est et si eius pro-
bata fuisset, haereticus potuit iudicari?
149 Itaque anathematizamus atque damnamus supra scriptam epistolam quam ad 15
Marim Persam haereticum scripsisse Hibas confineitur, quae deum uerbum de sancta L ν 577 =
M Villi 18*
dei genetrice et semper uirgine Maria incarnatum et hominem factum esse abnegai,
sed purum hominem ex ipsa natum esse dicit, quem templum appellat, ut ex hoc alius
deus uerbum et alius Christus intellegatur, et sanctum Kyrillum, qui rectae fidei doctor
f. 5 ,u et praedicator extitit, ut haereticum et similia Apollinari scribentem criminatur | et 20
culpat primam Ephesenam synodum tamquam sine examinatione et inquisitione Nesto-
rium condemnauerit, et duodecim capitula sancti Kyrilli impia et contraria rectae fidei
uocat eadem epistola, defendit autem Theodorum et Nestorium et impia eorum dog-
150 mata et conscripta. praedictam igitur epistolam ad Marim Persam anathematiza-
mus atque damnamus, in qua nefandae superius designatae blasphemiae continentur, 25
et quicumque ea quoquo tempore crediderit accipienda uel defendenda aut conatus
fuerit aliquando praesentem damnationem resoluere, pari anathemate condemnamus;
eos autem qui memoratam epistolam ad Marim Persam, designatas superius blasphemias
continentem, a sancta Chalcedonensi synodo a praesenti tempore, innotescente sibi
nostri serie constituti, contenderent esse susceptam uel a quocumque eorundem patrum 30
in Chalcedona residentum orthodoxam pronuntiatam nituntur adstruere, pari anathe-
matis poena percellimus, quoniam non solum sancto ac reuerendo Chalcedonensi concilio
inrogare moliuntur iniuriam, uerum etiam incentores ac renouatores se sopiti scandali
profitentur, per quod uniuersalis rursus concuti possit ecclesia, ut doctoris gentium
apostoli iuste uideantur feriri sententia qua dicit: u t i n a m e t a b s c i d a η t u r 35 Gal. 5, 12
qui uos c o n t u r b a n t .
151 Expletis quae de sopienda primi capituli quaestione, id est de epistola ad Marim
485 Persam disserenda uel definienda erant, necesse nobis est, quid de Theodoro Momp-
suesteno eiusque dictis ecclesiasticae unitatis ratio uel fidei a sanctis patribus traditse
cautela fieri exigit, expedire. perpendimus itaque quod huius quoque quaestionis 40
152 exordium ex haereticorum caenoso fonte manauerit. cum enim Nestoriani ante plures
annos non ualerent impia eius dogmata sub ipsius damnati Nestorii nomine quorundam
sensibus decipiendis inserere, hinc proferendi erroris sui oportunitatem exquisitis
fraudibus inuenerunt, ut ex Theodori Mompsuesteni libris, quem iactitant in pace
f· 5 2 ' ecclesiae defecisse, impia | rursus Nestorii dogmata blasphemiis inmanioribus innouata 45
2 sci Ρ 5 adseruerit Schw adstruit Ρ io se post aestimari ins. Harduinus 20 apol-

lenari Ρ 34 ecclesiam Ρ 41 caeneso Ρ 43 proferendi Baluze proferenti Ρ

Authenticated
introducete niterentur. quorum uenena, diuturnìs temporibus occulte serpentia,

nunc aperta professione manantía, nostros et Christianissimi principis omniumque
orthodoxorum ánimos permouerunt, attendentium non esse ulterius differenda remedia,
ubi, per patientiam dissimulatione nutrita, tam magni mali uidetur creuisse pernicies.
158 hoc enim memoratos Nestorianos publice et incessanter adstruere nulli uenit in dubium, ¡»
dicentes: »nos patrem non tam Nestorium quam Mompsuestenum Theodorum ueneramur
eiusque libros tota nostrae deuotione mentis amplectimur, nec erit quisquam qui nobis
obsistere <ualeat>, cum dogma nostrum sic antiqui doctoris Theodori ubique uul-
gatis codicibus adstruatur«; quorum Nestorianorum uocibus nonnullus ineruditi uulgi
154 numerus cotidianis diebus praua seductione decipitur. cum ergo constet amplius per io
defuncti Theodori nomen atque conscripta Nestorianae haeresis errorem populis intro-
mitti quam uiuus potuit interré Nestorius, non tam neglegentiae quam coniuentiae dis-
crimen nos credidimus incursuros, si tam necessari® correctionis, quam periclitantis
165 ecclesiae dispensatio flagitat, differri ulterius remedia pateremur. neque enim, ut
quidam inaniter diffamabant, Theodori eiusque dictorum poterit excusationi proficere ib
l ini 663d = quod in epistola ad Marim Persam nomen Theodori uel scripta eius uidentur copiose
M vil 245b laudari, c u m e t praecedenti adsertione multipliciter fuerit demonstratum eandem episto-
lam, sicut a nobis, ita et a sanctis patribus in Chalcedona residentibus iuste damnatam
et hoc potius ad malorum Theodori demonstrationem abunde sufficiat quod illic nomen
scriptaque eius laudata sunt, ubi beatus Kyrillus et Ephesena prima synodus inpug- 20
156 natur. quae cum ita sint, non tamen destitimus per fideliores interpretes scripta
eiusdem Theodori perscrutari, quamuis nobis et ante | utcumque fuerint publicata, ex f. 52U
quo niinc perclaruit lucidissima ueritate praedicti Theodori Mompsuesteni libris con-
traria rectae fidei et sanctorum patrum contineri doctrinis; unde et sancti patres, contra
157 eum scribentes, suos libros ad instructionem sanctae ecclesiae reliquerunt. nam inter 25
L ν 576 = alias blasphemias euidenter eum dixisse comperimus alium esse deum uerbum et alium
M v i m 384 Christum a passionibus animae et desideriis carnis molestias patientem, et a deterioçibus
paulatim recedentem ad meliora profectu operum peruenisse et conuersatione inmacu-
latum factum, et tamquam purum hominem baptizatum esse in nomine patris et filii
et spiritus sancti et per baptismum gratiam sancti spiritus accepisse et adfiliationem 30
meruisse, et ad imperialis imaginis similitudinem in personam dei uerbi Christum adorari, 486
et post resurrectionem immutabilem cogitationibus et omnino inpeccabilem factum.
158 dixit etiam talem factam esse unitionem dei uerbi ad Christum, qualem apostolus dixit
i. Cor. 6, 16 de uiro et muliere: e r u n t d u o i n c a r n e u n a , et quod post resurrectionem, cum
loh. 20, 22 insufflasset dominus in discipulis et dixisset a c c i p i t e s p i r i t u m s a n c t u m , 35
159 non dedit eis spiritum sanctum. hoc quoque ausus est dicere quia confessionem
quam fecit Thomas, cum palpasset manus et latus domini post resurrectionem, dicens
ioh. 20, 28 d o m i n u s m e u s e t d e u s m e u s , non esse dictam a Thoma de Christo (nec enim
dicit Theodorus deum esse Christum), sed ad miraculum resurrectionis stupefactum
160 Thomam glorificasse deum et ista dixisse. et quod peius est, etiam in interpreta- 40
tione quam in Actibus apostolorum scripsit idem Theodorus, similem fecit Christum
Piatoni et Manichaeo et Epicuro et Marcioni, dicens quod sicut illorum unusquisque
ex dogmate quod inuenit, suos discípulos fecit uocari Platonicos et Manichaeos et Epi-
cúreos et Marcionistas, simili modo et cum Christus dogma inuenisset, ex ipso Christianos
161 uocari, quarum blasphemiarum ex libris Theodori Mompsuesteni peruersitate reperta, 45
ι introducere niterentur Baluee introducerent terentur Ρ 2 principi Ρ 3 accendentium Ρ
8 ualeat suppl. Balline doctores Ρ i2 conhibentiae Ρ em. Harduinus 13 tam Harduinus
tamen Ρ i6 epistolam Ρ i9 quod Baluee quo Ρ 24 continere Ρ 42 epicureo Ρ
u ex 0 corr. 45 repperta Ρ

Authenticated
ADVERSVS TRIA. CAPITVLA I67
f. 53r euidenter apparet falsissime quosdam fouentes dicta Theodori | opinari quod memo·
ratus Theodorus non fuerit in sua uita damnatus, cum perspectis prodecessoris nostri
beatae recordationis Damasi synodalibus constitutis, quae post Nicaenum concilium de T"m.er> Eoc1
·
Ocoid. mon.
spiritu sancto tractantibus et conuenientibus in urbem Romam catholicis episcopis et iur. aut. 1286
beatae recordationis Ambrosio Mediolanensis ciuitatis antistite sunt edita longe ante- 6
quam Theodorus Mompsuestinae officium episcopatus adsumeret, inueniremus pienissime
definitum eos qui duos filios adfirmant, unum ante saecula et alterum post adsumptionem
carnis ex uirgine, sicut superius Theodorum adseruisse monstratum est, anathematis
poena percussos, ubi non solum illi qui eodem tempore ipsius erant haeresis sectatores,
uerum etiam illi qui succedentibus temporibus eundem sequerentur errorem, eiusdem 10
162 anathematis uinculis repperiuntur adstricti. cui damnationi Theodorum quoque
Mompsuestiae necesse est fuisse subiectum, qui praedamnatae haeresis sectator et prae-
dicator effectus est; neque enim aliter eos quos nunc in Arrianam uel in aliam quam-
libet haeresem repperimus implicatos, iam anathematis poena damnatos accipimus, nisi
quia in praedamnatis quos sectantur, erroribus inueniuntur ipsi quoque damnati. nec 15
illud omittendum esse perspicimus quod hi qui in suis libris ac disputationibus duos
filios credi docent, negent tarnen se duos filios profiteri, cum eis nihil prosit hoc uacuis
negare sermonibus, quod dolose per sua dogmata, libris etiam conuincuntur adstruere.
168 sic etenim Nestorius, ut superius iam diximus, duas naturas, unum filium se simulans
confiten et alterum esse qui ex deo patre natus est, alterum qui ex uirgine matre proge- 20
nitus, in suis disputationibus omni fraudis intentione suadere persistens, non potuit
debitae poenam damnationis effugere, nec eum liberare ualuit illa unius filii dolosa pro-
fessio, cuius aliud conuincebatur continere doctrina, quia peruersitatis huiusmodi secta-
487 f· 53u tores se ipsis puniuntur auetoribus, qui quod | erubescunt profiteri, docere non desinunt,
164 et quae loquenda negant, legenda non scribunt. pro his igitur omnibus ecclesia uni- 25
uersalis agnoscat cuius utilitati, ne Christi dei nostri plebs amplius seducatur, nostra
seruit intentio; quam utilitatem per Theodori nomen atque scripta laedi supra » • memi-
nimus iuste nos et sine aliqua reprehensione ad ea quae praesenti auctoritate statuimus,
descendisse, et ideo condemnamus et anathematizamus similiter ut alios omnes haere-
ticos quos condemnatos et anathematizatos constat a sanctis quattuor conciliis et a so
catholica ecclesia, et Theodorum, qui quondam Mompsuestiae episcopus fuit, et eius
impia conscripta; nihilominus et quae Theodoritus conscripsit contra rectam fidem l V 577 =
et contra xii sancti Kyrilli capitula et contra primam synodum Ephesenam, et quae M v i n i 385
ad defensionem Theodori et Nestorii ab eo scripta sunt, quia [pro] ecclesiasticae utili-
tatis causa poposcit etiam memorata Theodoriti scripta damnari, eo quod saepe dicti 35
Nestoriani sub eius episcopi nomine, qui a beatae recordationis Leone papa et a sancta
Chalcedonensi synodo legitur fuisse susceptus, eadem scripta ad adstruendi sui erroris
uidentur adhibere suffragium, non aspicientes quod non solum sancti patres in Chal-
cedona congregati, damnato Nestorio cum suis dogmatibus, et ista damnauerint, sed
etiam ipse episcopus Theodoritus omnia dicta quae beati Kyrilli in Ephesena prima ω L un 622 =
M v n 189
expositis uidebantur contraire dogmatibus, in sancta Chalcedonensi synodo aperta
professione respuerit et susceperit definitionem sancti Chalcedonensis concilii, in qua
beati Kyrilli in Ephesena prima expositam manifestum est praedicari doctrinam, et ita,
sicut omne concilium sanctae Chalcedonensis synodi interlocutum est, ab eadem synodo
constat fuisse susceptum; propter quod darum est nihil noui nos per hanc damnatio- 46
ι euidentur Ρ i l rinculi Ρ vj lacunam statuti Schw, qua inUrierunt quae Vigilius de

ipsius Constitute de tribus capitulis [= Coli. Auell. S3] exposuit 29 descendisse Ρ 34 pro del.
Schw 43 expósita Ρ 45 noui Balute nobis Ρ

Authenticated
168 EX VIGILII PAPAE EPISTVLA ADVERSVS TRIA CAPITVLA
nem statuere, sed ea anathematizasse, quae et sancta Chalcedonensis synodus respuit

et ipse quoque Theodoritus episcopus illic sua professione damnauit.
166 Praedicta igitur tria impia | capitula anathematizamus atque damnamus, id est f. S4r
epistolam quae dicitur Hibae ad Marim Persam, in qua nefandae superius designatae 488
blasphemiae continentur, et impium Theodorum Mompsuestenum cum nefandis eius 5
conscriptis, et quae impie Theodoritus conscripsit; et quicumque ea quoquo tempore
crediderit accipienda uel deferenda aut conatus fuerit aliquando praesentem damna-
tionem resoluere, pari anathemate condemnamus, eos autem qui conseruantes rectam
fidem praedictis quattuor synodis praedicatam, memorata tria capitula damnauerunt uel
166 damnant, fratres et consacerdotes habemus. quaecumque uero siue meo nomine in
siue quorumlibet pro defensione memoratorum trium capitulorum prolata fuerint uel
ubicumque reperta, praesentis nostri pienissimi constituti auctoritate uacuamus. quas
omnes designatas blasphemias absit ab uniuersali ecclesia ut quisquam praedictas quat-
tuor synodos uel unam ex eis adserat suscepisse uel eos qui talia sapuerunt atque secuti
sunt, cum constet a sanctis memoratis patribus et maxime a sancto Chalcedonensi ir»
concilio nullum de quo fuit suspicio, fuisse susceptum nisi qui superius designatas blas-
phemias uel his similia aut haeresim de qua suspectus fuit, respuit aut blasphemias de
167 quibus de eo dubitatum est, abnegauit atque damnauit. et ideo eos qui memoratam
epistolam ad Marim Persam, designatas superius blasphemias continentem, a sancta
Chalcedonensi synodo a praesenti tempore, innotescente sibi huius nostri serie constituti, 20
adserere uoluerint esse susceptam uel a quocumque eorundem patrum in Chalcedona
residentum orthodoxam pronuntiatam nituntur adstruere, pari anathematis poena
percellimus, quoniam non solum sancto ac reuerendo Chalcedonensi concilio inrogare
moliuntur iniuriam, uerum etiam incentores se ac renouatores sopiti scandali profi-
tentur, per quod uniuersalis rursus concuti possit ecclesia, ut doctoris <gentium> 25
5, 12 apostoli iuste uideantur feriri sententia, qua dicit: | u t i n a m et a b s c i d a n t u r f . 54"
q u i u o s c o n t u r b a n t.
168 E t post subscriptiones : Dat v i i Kalendarum Martiarum, imperante domino 23. Febr. 554
Iustiniano perpetuo Augusto anno x x v n et post consulatum Basilii ü. c. anno x m
Costantinopoli. 30
20 nostri serie Baluse nostrae seriae Ρ 22 pronuntiata Ρ anathematizatis Ρ 25 gentium

add. Schw.

Authenticated
f. S8R 1 DEO AMABILI THOMATI PRESBYTERO INNOCENTIVS EPISCOPVS HARONIAE CIVITATIS
IN
"MVÌI'IIÎV DOMINO SALVTEM. Scripsit mihi tua deo amabilis caritas, eo quod susceptis humi-
litatis nostrae litteris una cum exemplaribus piissimi atque amatoris dei principis nostri
2 et sanctissimi archiepiscopi litterarum prœcipientium me ad regiam pergere ciuitatem,
in grandi sollicitudine deuenerit nesciens occasionem euocationis nostrae. propterea s
8 significo, uenerande frater, eo quod propter orientales episcopos qui cum Seuero a sancta
catholica et apostolica ecclesia separati sunt, euocati sumus. scriptum est autem
de hac eadem re primori quidem loco domino meo reuerentissimo ac deo amabili Ypatio
Ephesinae ciuitatis archiepiscopo atque idem domino meo Iohanni Vezinae ciuitatis
episcopo et mese, sicut dictum est, humilitati; dominus enim meus uir uenerabilis epi- io
scopus Stephanus Seleucensium ciuitatis et idem dominus meus Anthimus Trapezuntinae
ciuitatis episcopus, qui nobiscum una in conlatione fuerunt, iam praecessissent in regia
f. s8u ciuitate cum do|mino meo Demetrio Philippinae ciuitatis episcopo, etsi ipse propter
corporalem aegritudinem praesens esse non potuit.
i Ante collationem igitur euocauit sanctissimum archiepiscopum tranquillissimus is
imperator in uenerabili palatio suo quod cognominatur Hormisdae, relictoque sacra·
tissimo senatu, cum eo parumper secedens, conuocauit et nos, et cœpit nobis dicere
eo quod »pro his qui cum Seuero episcopo ab ecclesia desciuerunt, conuocaui uos, ut
de his quibus ambigunt, conferatis cum eis cum omni mansuetudine et patientia, sicut
5 decet orthodoxos et sanctos uiros. etsi enim illi exasperati fuerint, uos tamquam 20
dei amatores cum omni mansuetudine et tranquillitate eis satisfacite; nolo autem sub
mei praesentia fieri collationem, ne in contemptu ueniant, sed praecipio gloriosissimo
patricio Strategio (ille enim eo tempore locum tuebatur gloriosi magistri officii), ut
uobiscum una resideat.«
6 Prima itaque die conuenimus in eodem eptaconco triclinio in quo et tunc pietas 25
eius nos susceperat. et nos quidem eramus quinqué, illi uero sex, Sergius ciuitatis
Cyrri, Thomas ciuitatis Germaniciae, Filoxenus Dulichii, Petrus de Theodosiopoli,
Innocenta Maronitae ad Thomam presbyterum Thessalonicensem [cf. p. 182, 36] epxstula Graeca periit.
Latina tursio primum impressa apud Baronium ann. 532, 31—56, deinde in Conciliorum CoUectiones recepta
est sub nomine 'Collalionis Catholicorum cum Seuerianis' quod nomen codicis auctoritate caret, epistulam laudai
Liberatus 9 p. 40 Hypatius Ephesiorum episcopus in collatione quam contra Acephalos suscepit iussione Iusti-
niani principis medio Strategio comité sacrarum largitionum in palatii loco qui [quod codd. ] dici tur Eptaconcos
[eptacon contra et epta contra codd.]
3 princis Ρ 9 Vezinae ciuitatis = ΒιΖύη l i trapeguntinae Ρ 12 in superscr. Ρ

15 transquillissimus Ρ l j eos Ρ 22 in contentionem ueniam Schw precipuo Ρ
Acta conciliorum oecumenicorum. QII, a. 22

Authenticated
170 INNOCENTII MARONITAE E P I S T V L A
Iohannes Constantin®, Nonnus Ceresinas, et reliqui tam clerici quam monachi ; nobiscum
uero dominus uir uenerabilis Eusebius presbyter et cimiliarcha sanctissimae maioris
ecclesiae et uiri reuerentissimi presbyteri et syncelli beati archiepiscopi Epifanii Hera-
clianus atque Laurentius, sed et Antiochenae siue Theopoleos ciuitatis uenerabiles près- L 1764
byteri et ceconomi atque apocrisarii Hermisigenes, Magnus et Aquilinus una cum Leontio s M 818
1 uiro uenerabili monacho et apocrisario patrum in sancta ciuitate constitutorum. et
ut ex pluribus quae illic dicta sunt, breuiter referam quasi capitulatim, si enim omnia
uoluero scribere, tempus me ante deficiet: sedentibus ergo nobis, cœpit praefatus glorio-
sissimus patricius Strategius, qui nunc | comes diuinarum ubique largitionum est, ad f. 59'
8 Orientales ita dicere: »Piissimus atque tranquillissimus noster dominus, tamquam 10
orthodoxus et rectam fidem cotidie augere desiderans, conuocauit uestram religionem
non ex auctoritate principali, sed paterna et sacerdotali conpunctione, quod de his
quibus ambigitis, a praesentibus sanctissimis episcopis satisfiat uobis, qui propter hoc
ab eius pietate sunt euocati. scitis autem et uos quoniam gloriosae memoriae pater
meus Appius, ex Aegyptiorum oriundus prouincia et tam uestras quam Alexandrino- 15
rum secutus sectas, dubitabat communicare sanctae maiori ecclesiae in hac ciuitate
constitutae; sed piissimi atque fidelissimi nostri imperatores ratione ei persuaserunt
eo quod aliud non symbolum uel aliam fidem tradiderunt nobis hi qui in Chalcedona
congregati sunt reuerentissimi uiri episcopi, nisi eandem quae in Nicaea et in C o s t a n -
tinopoli et Epheso con&rmata est, ipsi quoque fidem decreuerunt et Nestorium et Euty- 20
chen, qui nouas haereses inducebant, condemnarunt; qua ratione persuasus communi -
cauit sanctae ecclesiae. et uos igitur non contentiosa mente, sicut decet uenerabiles
uiros, quaecumque uobis dubia uidentur, opponite coram religione horum, et deus per
ipsos satisfaciet uobis.«
9 Orientales dixerunt : »Nos satisfactions chartulam de fide nostra conpositam 25
piissimo imperatori porreximus et in ea omnia quae nobis ambigua uidebantur et Scan-
io dalizabant nos, intexuimus.« Reuerentissimus archiepiscopus Ypatius, os nostrum
factus sicut et beatus Petrus apostolorum, respondit dicens: »Chartulam illam peruidi-
mus, in qua tam supra quam infra Chalcedonense concilium criminamini, quod aduersus
Eutychianam est haeresim congregatum; propter quod dicite robis qualem opinionem so
de Eutychen habetis?« Orientales dixerunt: »Tamquam haereticum, magis autem
11 principem haeresis.« uir reuerentissimus episcopus dixit: »De Dioscoro uero et secundo
in Epheso concilio, quod ab ipso congregatum est, qualem?« Orientales: »Tam-
quam orthodoxorum.« episcopus dixit: »Si Eutychen uelut haereticum condemnatis, M 819
quemadmodum Dioscorum et cum eo congregatos orthodoxos dicitis esse, qui Eutychen se
quidem haereticum iustificarunt, Flauianum uero | et Eusebium condemnarunt ?« f. 59u
12 Orientales: »Eutychen tamquam acta forsitan pasnitentia iustificarunt.« episcopus:
»Si ergo paenituit Eutyches, quemadmodum illum anathematizatis ? « illis uero ad L 1765
13 hanc responsionem haesitantibus, rursus episcopus: »In tantum non paenituit, quia
et antequam implerentur quae in Constantinopolitana urbe aduersus eum gesta sunt, 40
illum quidem tamquam orthodoxum iustificarunt, Flauianum uero et Eusebium uelut
haereticos condemnarunt. si enim paenituit Eutyches, rogari oportuit eos, non con-
14 demnari. ut autem dicamus secundum uos confessionem duarum naturarum esse
25—27 extat haec chartula Syriace uersa in Anecdot. Syr. ed. Land III 2j3sq.= S cripti, sacri et prof. 3, i8çsq.
ι iohannis Ρ Circesinae Harduinus et Schw 3 epifani Ρ 5 echonomi Ρ

hermisigenis Ρ 7 illi///edicta Ρ 9 comis Ρ i8 tradiderunt nobis delendum
25 conposita Ρ 31 hereticus Ρ 39 quia = ώς consecutiuum: cf. p. 180, 28

Authenticated
DE COLLATIONE CVM SEVERIANIS HABITA 17I
haereticam, quam exigebatur Eutyches confiten ab Eusebio et Flauiano, decebat Dios-

corum laudare eum tamquam non suscepta duarum naturarum confessione; ut autem
consubstantialem patri secundum deitatem et consubstantialem matri secundum huma-
nitatem [dicere], oportuit cum omni subtilitate exigere eum, ut confiteretur, et nisi
15 hoc fuisset confessus, suscipi eum non oportuit. Dioscorus uero non solum quia
non exegit ab eo consubstantialis confessionem, sed magis consensit contrariae eius
et peruersae confessioni, quae dicit: 'ante unitionem quidem ex duabus naturis confi-
teor, post unitionem uero unam naturam', et conpulit omnes qui cum eo erant, uoci-
ferare Eutychen quidem orthodoxum esse, Flauianum uero et Eusebium impíos et
16 haereticos. quid ergo uobis de istis apparet?« contradicentes dixerunt: »Reuera
oportuit exigi Eutychen a Dioscoro consubstantialis confessionem; sin autem sine
ista suscepit eum et iustificauit, caecitatem passus est.« et episcopus: »Si ergo ilium
caecitatem passum esse fatemini, ea quae superius dicta sunt, repetamus: orthodoxum
aut haereticum Eutychen dicitis fuisse?« contradicentes dixerunt: »Hsereticum.«
et episcopus: »Iuste ergo ab Eusebio accusatus, condecenter uero a Flauiano dam-
17 natus est«. contradicentes dixerunt: »Iuste.« et episcopus: »Si ergo iuste con-
demnatus a Flauiano est, iniuste et inrationabiliter suscepit eum Dioscorus et cum eo
f. 60·· congregatum concilium an non ? « contradicentes : »Procul dubio apparet | quod
iniuste.« episcopus: »Quoniam ergo totum illud uniuersale concilium quod cum
Dioscoro congregatum est, consensit, sicut uos ipsi fatemini, iniustitiae et caecitati,
oportebat uniuersalis illius concilii iniustitias et caecitates ab altero uniuersali emendari
18 concilio, an non?« contradicentes dixerunt: »Modis omnibus ita fieri oportebat.«
episcopus dixit: »Chalcedona itaque iuste congregatum concilium est, ut ea quae uni-
uersale concilium deliquerat uel, sicut uos dicitis, minus uiderat, ab uniuersali concilio
corrigerentur.« contradicentes dixerunt: »Bene quidem et necessarie congregatum
est, si et iustum finem suscepisset. « his ergo per plures sermones, sicut supra dictum
est, habitis, primi diei conuentus est dissolutus.
M 820 19 Secundo autem die cum conuenissemus, uir reuerentissimus archiepiscopus Ypa-
tius ait: »Recordamini finem hesternae conlationis et nullius estis obliti, tarnen si placet,
iterum commemoremus uos.« contradicentes dixerunt: »Recordamur quidem; atta-
20 men ad pleniorem dictorum cognitionem et iterum reuoca nobis in mentem.« epi-
scopus dixit: »Confessi estis hesterna secundum ueritatem haereticum esse Eutychen
et iuste a Flauiano religios'ae memoriae condemnatum et iniuste susceptum a Dioscoro
uel ab eo congregato concilio, et quia oportuit uniuersalis illius concilii culpas ab altero
concilio idem uniuersali corrigi, et quia propter praedictas occasiones iuste congregatum
est Chalcedonense concilium.« contradicentes dixerunt: »Recordamur haec omnia.«
L 1766 episcopus dixit: »Ostensum ergo uobis est quia iuste est congregatum Chalcedonense
concilium.« contradicentes dixerunt: »Iuste conuenit, si et iustum finem susce-
21 pisset.« episcopus dixit: »Quid enim reprehenditis illud peccasse concilium, ut ad-
uersus hoc possimus uobis reddere rationem ? « contradicentes : »Ante omnia duarum
naturarum nouitatem. beato enim Cyrillo et antecessoribus eius ex duabus naturis
unam naturam dei uerbi incarnatam post unitionem praedicantibus, illi in duabus naturis
f. 60U innouare praesumpserunt.« episcopus dixit: | »Omnis quidem nouitas peregrina
ι decebat Schw docebat Ρ 2 susceptam — confessionem Ρ 4 dicere del. Schw

5 non solum quia = ούχ δτι 6 exigit Ρ I2 et 1 superscr. Ρ 16/17 damnatus, con
superset Ρ ιη eum Ρ 20 iniustitise, tìtiae ex corr. Ρ 26 sic Ρ suscipiet Ρ cf. 38/39
28 conuenisemus Ρ 42 incarnatum Ρ illi Schw illis Ρ

Authenticated
172 innocentii maronitae epistvla
est, non tarnen omnis obnoxia. ipsi ergo secundum quam rationem dicitis innouan<tes
22 damnan>dos illos, secundum peregrinam uocem an secundum noxiam?« contra -
dicentes dixerunt: »Secundum utraque; beato enim Cyrillo et beato Athanasio Ale-
xandrinae ciuitatis episcopis, Felice etiam et Iulio Romanae ecclesiae, Gregorio quin etiam
mirabilium factore et Dionysio Areopagita unam naturam dei uerbi decernentibus s
post unitionem, hos omnes transgressi illi praesumpserunt duas naturas post unitionem
23 praedicare.« episcopus: »In tantum falsae sunt epistolae siue testificationes illae quas
dicitis, ut ñeque unam ex illis beatus Cyrillus uoluerit recordari, nec in epistolis quas
ad Nestorium scripsit, uel in his quas contra blasphemias eius protulit testificationes
in sancta synodo Ephesena, quando maxime debuit proferre eas, sed nec in expositione io
duodecim capitulorum aduersus Theodoritum et Andream scribens, qui contra eadem
l u i 5 9 7 b = capitula scripserunt, sed nec aduersus Orientale concilium, quod unde nescio Arrii illi
m mi 1268c u e j Apollinaris opinionem inposuisse uisum est; neque enim Arrius aliquando uel Apol-
linarius duas naturas confessi sunt, sed unam naturam dei uerbi incarnatam ipsi magis
nouiter protulerunt, ut creatam et passibilem ipsam diuinam uerbi naturam introdu-15
cerent. aduersus quos duas substantias atque naturas omnes sancti patres
decreuerunt. sed et hoc dicimus quia duodecim gloriosorum patrum testi-
monia aduersus Nestorii blasphemias in Epheso beatus Cyrillus proferens, id est
sancti Petri episcopi Alexandrinae et martyris, sancti Felicis episcopi Romanae
et martyris, Cypriani episcopi Carthaginiensium et martyris, beati Athanasii 20
et beati Theofili episcoporum Alexandriae, Iulii episcopi Romae, Ambrosii et
Basilii, Gregorii et alterius Gregorii, Amfilochii de Iconio et Attici Constantino-M 821
politani, nullum testimonium eorum de una natura protulit, sed non solum <non>
aliorum, sed nec beati Athanasii, qui a uobis profertur in unius naturae incarnati
dei uerbi confessione, cum certe diuersa testimonia eius illic intexuerit, sed et 25
beati Iulii, | eo quod dei genetrix sit sancta uirgo et deum esse eum qui carne f. 6ir
passus est. si ergo sciebat de una natura quemquam ex his dixisse, illic maxime
prof erre habuit, ubi tantum erat et tale uniuersale concilium. si autem illic non L 1767
2ó sunt prolatae, quemammodum nunc a uobis proferantur, satis admiror.« contra -
dicentes: »Quid ergo suspicamini? quia nos eas falsauimus?« episcopus: »Vos non 30
suspicamur, sed antiquos haereticos Apollinaristas, qui reprehendunt eum in epistola
quam ad Orientales pro unitione et pace de duabus naturis scripsit, quoniam et hi qui
cum Nestorio sapiunt, falsauerunt ad Epictetum sancti Athanasii epistolam, sicut
L II ,
M v 3o9Cb= beatus Cyrillus beato Iohanni Antiochenae ciuitatis episcopo scribens docuit nos.«
contradicentes : »Possumus ostendere quia et beatus Cyrillus usus est istis testimoniis 35
in libris aduersus Diodorum et Theodorum editis.« episcopus: »Modo maxime et
illos aduersus Diodorum et Theodorum libros ambiguos facitis tamquam fictos, ad-
uersus mortuos prolatos dicentes non poterant refellere falsitatem. si enim aduersus
mortuos prolati sunt, multo magis aduersus Nestorium et eos qui contra capitula eius
3—5 cf. Lietzmann, Apollinaris v. Laodicea 124
35/36 cf. Liberal, p. 47 Garn. Cyrillus quattuor libros scripsit, tres aduersus Diodorum et Theodorum
quasi Nestoriani dogmatis auctores et alium de incarnatione librum, in quibus contínentur antiquorum patrum
corrupta testimonia, id est Felicis papae Romani, Dionysii Corinthiorum episcopi {confuse meminit Liberaius
Iulii Romani epistulae suppositiciae ad Dionysium Corintkium, cf. Lietzmann, Apollinaris p. 92) et Gregorii mira-
bilis thaumaturges cognominati
1/2 innouantes damnandos Baronius innouandos Ρ 4 felicem Ρ 5 factorem Ρ

areopagitam Ρ i2 quod] cui Schw 22 amfiloci Ρ de Iconio Schw idconio Ρ 23 non
suppl. Schw 31 in epistola = έιτί τήι έπιστολήι 34 ëps Ρ 3 8 prolata dicentes (quorum)
non poteratis Schw 39 prolata Schw

Authenticated
DE COLLATIONE CVM SEVERIANIS HABITA I73
scripserunt, proferre habuit eadem testimonia; sed nunc uidetur quoniam et in illis
libris haeretici faisantes addiderunt ea.« contradicentes dixerunt: »Si ergo ex anti-
quis rescriptis et ex archiuis Alexandriae potuerimus utraque ostendere sic habentia,
quid estis dicturi«? episcopus: »Si sub temporibus beati Proterii uel Timothei
cognomine Salafaceri haec ostensa sunt, indubitabilia erant; quoniam uero iam a multis 5
hi qui aduersantur orthodoxae duarum naturarum confessioni, illa antiqua apud se
retinent, indulgete nobis, si aduersarios nostros testes suscipere dubitamus. nam
et beati Iulii famosam illam epistolam manifeste Apollinaris ostendimus fuisse scriptam
ad Dionysium; illam autem quam sancti Gregorii mirabilium factoris dicitis testifi-
cationem, suadete Seuero et his qui ea quae ille sapiunt, confiteri quia incorruptum 10
carnis ipse decreuit, et tunc uobis credendum est quoniam et ea quae de una natura
26 dicta sunt, ipsius sunt. quod autem prius dici debuit, hoc in ultimo dicimus: illa
f. 61« enim | testimonia quae uos beati Dionysii Ariopagitae dicitis, unde potestis ostendere
uera esse, sicut suspicamini ? si enim eius erant, non potuissent latere beatum Cyrillum.
27 quid autem de beato Cyrillo dico ? quando et beatus Athanasius, si pro certo scisset 15
eius fuisse, ante omnia in Nicaeno concilio de consubstantiali trinitate eadem testimonia
protulisset aduersus Arrii diuersae substantia blasphemias. si autem nullus ex anti-
28 quis recordatus est ea, unde nunc potestis ostendere quia illius sint, nescio.« contra-
dicentes dixerunt: »Si haec falsa dicitis esse testimonia, <epistolam> duodecim capitu-
lorum, quae inserta est in Epheseno sancto concilio, quam ñeque uos potestis denegare 20
M822 synodicam esse, cur non recepii Chalcedonense concilium?« episcopus: »Si omnes
formas et definitiones fidei in Epheso aduersus Nestorium facti concilii suscepit et
confirmauit Chalcedonense concilium, quemadmodum hanc habuit refellere? sed quia
aduersus Nestorii blasphemias, quae duas naturas in duas personas et duas subsistentias
L 1768 diuidunt, unam personam et unam (subsistentiam) uolebant definire, illa autem epistola 25
duarum subsistentiarum intulit mentionem, propterea proprie eam nominare distuie -
runt, ut non inuenirentur aut illi aut sibi esse contrarli, sed magis illam alteram episto-
lam eius praeposuerunt, quae super consensu symboli Nicaeni concilii laudata est, et eam
29 quae ad Orientales scripta est.« contradicentes dixerunt: »In epistola x n capitulorum
duas subsistentias pro duabus naturis dicit.« episcopus: »Antiqui patres et maxime so
Romani pro substantia et natura subsistentiam nuncupabant; unde sicut unam naturam
et unam substantiam, ita et unam subsistentiam sanctae trinitatis esse dicebant. Ori-
entalibus uero sanctis patribus pro persona suscipientibus subsistentiam et sicut tres per-
sonas, ita et tres subsistentias in sancta trinitate dicentibus, per multa tempora disci-
dium factum est inter Orientales et Occidentales sanctas ecclesias, Orientalibus quidem 35
Occidentales Sabellianam sectam defendere suspicantibus, quia unam dicebant esse
in trinitate subsistentiam, Occidentalibus uero Orientales Arrianam sectam sequi dicen-
tibus, eo quod tres subsistentias siue tres alterius substantiae uel naturae personas pro-
f. 62*" ferrent secundum imita|tionem Arrii. quam diuisionem per sanctum Athanasium
7—9 cf. Lietzmann, Apollinaris p. 147. 256 sq.

9 est qui Gregorii fertur ή κατά μέρος πίστις [Lietzmann, Apollinaris p. 167 sq.]\ non recte dubitai
Lietzmann p. 12g
25/26 Cyrillus ep. Ill ad Nest, anath. 3 [L 111 407 d = M IUI 1081e] e ï τις έπί τοΟ ένός Χριστού
διαιρεί τάς υποστάσεις μ€τά τήν ϋνωσιν κτλ.
5 salafaceri Ρ uulgo appellabatur Σαλοφακίολος io hi Ρ ille Schw illi Ρ i6 fuisset Ρ

eadem ex eandem corr. Ρ 19 epistolam suppl. Schw 21 reeipit Ρ 25 subsistentiam om. Ρ
26 ea Ρ 31 naturam Ρ 38 siue Schw in Ρ i. e. [ = id est] Loofs Texte u. Unters. 3, 44

Authenticated
174 JNNOCENTII MARONITAE EPISTVLA
30 deus uniuit. utriusque enim linguae peritus utrasque partes per dei gratiam ad
concordiam reuocauit et ab eo tempore usque in hodiernum diem et apud nos et apud
Romanos sicut una substantia et una natura in trinitate suscipitur et sicut tres per-
31 sonas in sancta trinitate confitemur, ita et tres subsistentias glorificamus. si au-
detis igitur <dicere> quoniam indifferenter beatus Cyrillus idem dicebat esse subsisten- 5
tiam quod naturam uel substantiam et ideo in illis duodecim capitulis suis pro duabus
substantiis uel naturis duas subsistentias posuit, ostendite nobis et in sancta trinitate
ita indifferenter eum dicere et pro tribus personis uel subsistentiis unam personam
secundum Sabellium confiten et unam subsistentiam in sancta trinitate glorificantem
et pro una trium personarum substantia uel natura tres in eadem trinitate naturas atque io
substantias secundum imitationem Arrii praedicantem, et <quia> ita et uos confitemini
uel potestis glorificare, et tunc credemus uobis quia pro duabus naturis duas docuit
32 dici subsistentias«. contradicentes: »Et hae ipsae quae nominatim in Chalcedonense
concilium positae sunt epistolae beati Cyrilli, id est tam ilia quae ad Nestorium quam
quae ad Orientales scripta est, ex duabus naturis # * et in duabus ? « contradicentes 15
dixerunt: »Plurimum.« episcopus dixit: »Quam hanc?« contradicentes: »Quod
ex duabus quidem naturis dicere unam significai dei uerbi naturam incarnatam secun-
dum beatum Cyrillum et sanctos patres, in duabus autem naturis duas personas et
duas subsistentias significat. episcopus: »Si in duabus naturis duas personas et duas
subsistentias significat, pro certo et hi qui ex duabus naturis unam naturam dicunt, 20 M 823
inuenientur et ipsi ex duabus personis atque substantiis unam personam atque sub-
33 sistentiam declarare. contradicentes: »Quemadmodum? « episcopus dixit: »Sicut L 1769
uos dicitis, unam * * et sancta synodus utrosque sermones pari honore suscepit. [et]
d
L mi 17ó = pertractate quae in Constantinopoli acta sunt aduersus Eutychen, et inuenietis Flauia-
M vi 68ob n u m archiepiscopum et alios cum ipso quosdam | ex duabus naturis accusantes, beatum 25 f. 62"
L mi 181C = autem Basilium Seleucenae ciuitatis episcopum cum aliis iterum quibusdam in duabus
M vi 685b naturis, et neque isti illos reprehenderunt neque illi istos, tamquam unius honoris arbitra-
ti uoces utrasque, quando et unam naturam dei uerbi incarnatam non rennuit beatus
Flauianus in confessione quam propria manu scripsit, dicere, quae piae recordationis
Theodosio data est. nam confessio manu eius perscripta his ipsis sermonibus de- 30
clarat:
Exemplum rescripti fidei Flauiani archiepiscopi Constantinopolitani datae ab eo

petenti imperatori
L
M vi'tto Flauianus episcopus Constantinopolitanus piissimo atque amatori dei imperatori
34 Theodosio salutem. Nihil ita congruum est sacerdoti et diuina docenti dogmata, ¡
34—175· 23 differì tursio ab ea quam Rusticas actis Chaleedonensibus instruit. Γ = textus grams
5 dicere suppl. Schw 5/6 subsistentiam Schw substantiam Ρ 6 substantiam Schw sub-
sistentiam Ρ io natura — trinitate in mg. add. Ρ l i quia [= 8n] suppl. Schw
12 credemus Schw credimus Ρ prae Ρ I5 lacunam posuit Schw, sensum ita fere explendo: (»con-
tinent, non et in duabus.« episcopus: »num diuersitatem statuitis inter ex duabus naturis) 16 plurimam
Sehw 23 lacunam pos. Schw, de supplemento desperans 24 pertractate quae Schw et pertractat
equ« Ρ equa in ea qute corr. 25 accusantes — κατηγοροΟντας sensu logico 27 isti illos —istos
per corr. ins. Ρ 3 2 exemplum rescripti = άντ(γραφον data Ρ 35 OÖTUJ Γ itaque Ρ
Upet Γ sacerdotibus Ρ

Authenticated
DE COLLATIONE CVM SEVERIANIS HABITA 175
sicut esse semper paratum ad satisfactionem omni exigenti eum rationem de spe quae 1 Petr. 3 , 1 5
in nobis est, et gratia. n e c e n i m e r u b e s c i m u s e u a n g e l i u m ; u i r - Rom. i, 16
t u s enim dei est ad s a l u t e m omni c r e d e n t i . quoniam ergo et
nos misericordia omnipotentis dei praedicationem euangelii sortiti sumus, recte sapimus
et sine reprehensione, semper diuinas secuti scripturas et expositiones sanctorum patrum, 5
tam in Nicaea congregatorum quam in Epheso sub beatae memorise Cyrillo episcopo
Alexandrinae ciuitatis. praedicamus itaque dominum nostrum Iesum Christum ante
saecula a patre sine initio natum secundum diuinitatem, in ultimis uero diebus eundem
propter nos et propter nostram salutem ex Maria uirgine secundum humanitatem,
deum perfectum et hominem perfectum eundem cum adsumptione animae rationalis 10
et corporis, consubstantialem patri secundum deitatem et consubstantialem matri
eundem secundum humanitatem. nam ex duabus naturis Christum post incarna-
tionem ex sancta uirgine sumptam in una subsistentia et in una persona, unum Christum,
unum filium, unum dominum confitemur. et unam quidem dei uerbi naturam,
f. 63·· I incarnatam tarnen, dicere non negamus, quia ex utrisque unus idemque dominus 15
noster Iesus Christus est. nam eos qui duos Alios uel duas subsistentias uel duas
personas denuntiant et non unum eundemque dominum Iesum Christum filium dei
uiui praedicant, anathematizamus et alíenos ecclesiae decernimus. et ante omnes
quidem Nestorium impium anathematizamus et eos qui cum eo sapiunt uel eadem
dicunt ; quibus et contingat ut excidant tales ab adoptione promissa recte credentibus. 20
Subnotatio eiusdem ex notis: Sic domine Christe auxiliare nobis deus. Et iterum:
Haecyscripsi propria manu ad satisfactionem tuse serenitatis et ut confundantur hi qui
simplicem conuersationem nostram in Christo calumniantur.
35 Episcopus dixit: »Ecce satisfactio beati Flauiani manu eius perscripta ex duabus
m 824 confitetur dominum nostrum Iesum Christum, et tarnen ex duabus ei dicenti naturis 25
non pepercit bonus ille Dioscorus. propterea itaque cognoscens sanctum Chalce- L 1770
dónense concilium, quia nihil ita recreat eos qui cum Eutychen aduersantur orthodoxae
duarum naturarum confessioni, nisi confusa et conmixta et imaginaria uel Manichaica
unius naturae confessio, explanatiuam potius uocem praeposuit, ut in duabus naturis
unam personam et unam subsistentiam confitentem; sed et beati Flauiani rectam fidem 30
36 conlaudans, omnia quae ab eo dicta sunt, confirmauit. « contradicentes dixerunt:
»Nos, sicut et superius dictum est, beati Cyrilli proferimus epístolas in quibus duas
f. 63» subsistentes naturas confiteri post unitionem abdicai.« episcopus dixit: | »Nos ea
quae epistolis eius synodicis consentiunt, suscipimus; quae autem non consentiunt,
ñeque damnamus neque uelut legem ecclesiasticam sequimur. synodicas autem 35
eius dico, sicut superius dictum est, epístolas quae a sanctis conciliis et susceptae et
confirmatae sunt, id est tam earn quae ad Nestorium quam earn quae ad Orientales scriptae
37 sunt. nam contrarias his neque damnamus neque sicut illas, suscipimus, quia et in
Actibus sanctorum apostolorum inuenimus quia dispensationis gratia beatus Paulus Act. Αρ. 16,3
Timotheum circumcidit, qui certe Galatis scripsit: q u o n i a m s i c i r c u m c i d i - 4 0 Gal. 5, 2
mini, C h r i s t u s uos nil a d i u u a b i t . sed et beatus Petrus dispen-
satiue aliquotiens quidem cum gentilibus comedebat, aliquotiens uero subtrahebat se
et secernebat ab eis; postquam uero utrique in Hierosolymis ascenderunt et cum omni-
bus apostolis uel senioribus magnum illud decretum decreuerunt per quod dicunt:
4 prsedicatione Ρ i l patri — consubstantialem superser. Ρ I2 ex duabus naturis Ρ

Ioann. Maxent. lib. fid. 13 Liberates p. 68 Garn. Rusticas ¿v δύο φύσεσιν Γ ΐ 3 sumpta Ρ
14 unum Ρ 26/27 calchedonense Ρ 29 suseephnus Ρ 3$ contrarias Schw contraria Ρ

Authenticated
176 INNOCENTII MARONITAE EPISTVLA
Act. Ap. is, p l a c u i t s p i r i t u i s a n c t o e t n o b i s n u l l u m u l t r a o n e r i s i η ρ o -

28-29 nere uobis nisi quod ex n e c e s s i t a t e est, hoc est <a b st i ·
n e r e a> s a c r i f i c a t o i d o l i s e t s a n g u i n e e t n e c a t o e t f o r n i -
c a t i o n e , ex quibus c u s t o d i e n t e s uos bene agetis. ualete,
ab eo tempore ea quidem quae communi consensu scripta sunt et a sancto spiritu con- s
firmata, sicut legem ecclesiasticam suscipimus; quae autem dispensationis gratia ab
88 unoquoque singillatim facta sunt, ñeque aemulamur neque damnamus. sicut ergo
haec in Actibus sanctorum apostolorum inuenientes, non similiter his atten|dimus, ita f. 64'
et illic, etiamsi profiteamur (secundum indulgentiam tamen dictum sit) beati Cyrilli
esse quae a uobis proferuntur, epístolas (aduersantur autem praedictis synodicis rectae 10
fidei eius epistolis, in quibus duarum naturarum aperte decreuit confessionem), neque
3» damnamus neque sicut eas, suscipimus. continet autem ilia ad Nestorium epistola
de inconfusa et indiuisa duarum naturarum unitate his sermonibus,
BEATI C Y R I L L I E X EPISTOLA AD NESTORIUM
L HI 318« = quia »diuersae quidem sunt quae ad unitatem ueram conuenerunt naturae, unus 15
M mi 889a autem e x utrisque Christus et filius et dominus, non naturarum diuersitate sublata
propter unitatem«.
si autem non est sublata duarum naturarum diuersitas propter unitatem, sal-
uatur ergo et post unitatem in una persona et in una substantia magni dei et saluatoris
40 nostri Iesu Christi. et quemadmodum suscepta uel confirmata est, paucis expediam. 20
recenseto symbolo sancti Nicaeni concilii et uenerabili hac epistola, omne quod aduer-
sus Nestorium congregatum est illic concilium, non aceruatim, sed singuli per nomen L 1771
et personam confessi sunt parem atque consimilem earn esse sancto illi symbolo. eno- M 825
tica autem et pacifica ad Iohannem Antiochenae ciuitatis episcopum epistola éius, per
quam unitatem et pacem sanctis ecclesiis suis deus donauit, his uerbis continet ita: 25
BEATI CYRILLI E X EPISTOLA AD IOHANNEM ET AD ORIENTALES
LIU 1107 = 41 Confitemur itaque dominum nostrum Iesum Christum, | dei filium unigenitum, f. 64"
M V 305 deum perfectum et hominem perfectum ex anima rationali et corpore, ante saecula
quidem ex patre genitum secundum deitatem, in ultimis uero diebus eundem propter
nos et propter nostram salutem ex Maria sancta uirgine secundum humanitatem, [et] 30
consubstantialem patri secundum deitatem et consubstantialem nobis secundum huma-
nitatem. duarum enim naturarum unitio facta est, propter quod unum Christum,
unum filium, unum dominum confitemur. secundum hunc inconfusae unitionis
intellectual confitemur sanctam uirginem dei genetricem, ob id quod deus uerbum ex
ea incarnatus est et ex ipsa conceptione uniuit sibi templum quod ex ea processit. 35
euangelicas autem et apostólicas de saluatore uoces scimus miríficos uiros quasdam
quidem communicantes tamquam in una persona, quasdam uero diuidentes tamquam
1 5 — 1 7 uerit'o et a Mario Mercatore et a ceteris Collectionibus latinis Actorum Ephesinorum differì

2 7 — 1 7 7 , 2 uersio differì a ceteris uersionibus
2/3 abstinere a suppl. Baronius 3 sacrificai idol Ρ 3/4 fornicationi Ρ 4 agitis Ρ

12 suscipimus ex suscepimus corr. Ρ 18/19 saluatur (se. naturarum diuersitas) Schw saluator Ρ
22 illi Ρ acerbatìm Ρ 30 et del. Schw 36 miríficos = θεηγόρους quod uocabulum cum
θαυματουργούς confundebatur

Authenticated
DE C O L L A T I O N E CVM SEVERIANIS HABITA 177
in duabus naturis, et deo quidem dignas secundum diuinitatem Christi, humiles autem
secundum humanitatem eius tradentes.
42 Si uero dicetis non esse has uoces illius, sed Orientalium, cognoscite quia cum
multis laudibus eis consensit et tamquam suas, ita eas in propria epistola cum laudibus LI. ¿ÍV
M V 3041
intexuit, superius quidem dicens chartam sibi adlatam a uiro uenerabili Paulo episcopo 5
inreprehensibilem continentem fidei confessionem, inferius uero: 'has sacras uestras L m 1107e =
uoces contemplati, sic et nos sapere inuenientes (unus enim dominus, una fides, unum E ^ ^ 3 ° 5 °
baptisma), glorificauimus omnium saluatorem deum, inuicem congratulantes quoniam
f. 65·· diuinis scripturis et traditioni sanctorum patrum conso|nantem habent fidem tam quae
4:î apud nos, quam quae apud uos sunt sanctae ecclesiae.' haec synodicas et rectae fidei10
epistolae de inconfuse et indiuise unitis et extantibus duabus naturis docuerunt; quales
ergo ex his praeferamus, quae in secreto scriptae ad unum uel secundum amicum uel
familiarem sunt, quae et facillime potuerunt a quolibet deprauari, an istas quae in
certamine dictae sunt et ab uniuersalibus conciliis tam laudatae quam confirmatae sunt
et super consensu symboli sancti Nicaeni concilii sunt laudatae? nonne potius has
quae synodicae sunt, suscipiemus et praeferemus et tamquam legem ecclesiasticam reci-
piemus, uelut a tantis sanctis patribus cum iudicio confirmatas, sicut saepe retulimus?«
L 1772 44 contradicentes : »Nos non solum ad Eulogium, sed etiam ad Successum secundam et
alteras epístolas eius uolumus relegere; uos autem cum ñeque unam audissetis, iam
condemnastis eas.« episcopus: »Quantascumque uultis praelegere, sine praeiudicio 20
M 826 relegite, ut ex consensu uel dissensu possit ueritas apparere.« his ergo dictis coeperunt
contradicentes legere ad Eulogium epistolam, et cum ad illud capitulum peruenissent
45 in quo dicitur: 'sed et illud non ignorent quoniam ubi unitio dicitur, non unius rei L in 1147® =
declaratur conuentus, sed duarum uel plurium dissimilium secundum naturam', epi- 345
scopus: »A superioribus et ex ipsis paene principiis nobis epistola ista opitulatur, et si 25

in quibusdam locis falsata est, tamenetsi omnia secundum uestram haberet intentio-
46 nem, hoc capitulum sufficiebat omnem contradictionem compescere. si enim <dicit
f. 65» quia) unitio | 'non unius rei conuentum declarat, sed duarum uel plurium dissimilium
secundum naturam' et quia qui 'dicunt duas naturas, ita confitentur', admiramur l u i 1150* =
quemadmodum habentes haec ac relegentes, a nobis quaeritis suaderi, qui etiam alios 30 v 345
ex his orthodoxam esse duarum naturarum confessionem suadere potestis uel debetis.
47 cum enim mox in principio ipsius epistolae relegatis dicentem eum quia 'non omnia l i i i 11471» =
quae dicunt haeretici, fugere nos uel auersari oportere; multa enim ex his confitentur M V 344
quae et nos confitemur. quando enim dicunt Arriani patrem deum esse et omnium
creatorem, numquid nos oportet tales eorum uoces auersari? sic et Nestorius: etiamsi 35
duas dicat naturas, diuersitatem significat carnis et uerbi; alia enim natura carnis et
alia uerbi.' si autem alteram confessus est carnis naturam et alteram uerbi, quam
ex his duabus naturis uos uel minuatam dicitis uel subreptam, beato Cyrillo, sicut
ipsi narratis, in altera dicente epistola neque minuatam neque subreptam humanam E p . a d S u c c . 11
naturam? cum et inferius dicat: 'compelle autem illos attendere ad lectionem 40 L i1 ' i '' 1 i | 43 7 j =
epistolae beati papae Athanasii. illic enim contendentibus quibusdam quia ex propria Μ ν 3451'
natura corpus sibi passibile ipsum creauerit uerbum, et supra et infra nititur dicens
quia non est consubstantiale uerbo corpus. si autem non est consubstantiale, alia
atque alia necesse est ut sit natura ex quibus unus et solus intellegitur Christus.' ecce
etiam hic aperte duas substantias in duabus naturis exposuit, ex hoc haereticos arguens, 45
7 ίύρίσκοντες Cyrillus inuenimus Ρ ι ο / ι ι synodica — e p l a Ρ 22 ilium Ρ 25 a Baronìus
ad Ρ 27/28 dicit quia suppl. Schw 32 cum enim — relegatis = ¿πει [ = nam] ά ν ί γ ν ω τ ε
43 uerbo — consubstantiale superset. Ρ 45 ex Baronìus et Ρ
Acta Ponciliorum oecumenicorum. IIII, 2. 23

Authenticated
ι;8 INNOCENTII MARONITAE E P I S T V L A
qui I consubstantiale uerbo etiam corpus esse dicunt. quam ergo ex istis duabus f. 66*
naturis uel substantiis dicitis minuatam, ipsi fatemini. sed et idem mox in sequenti
p. 177, 23.24 48 uersu ita addidit dicens: 'sed et hoc non ignorent: ubi enim unitio dicitur, non unius
significatur rei conuentus, sed duarum uel plurium et diuersarum secundum naturam.
si ergo dicimus unitionem, procul dubio confitemur quia carnis animatae et uerbi. sed 6
49 et hi qui duas naturas dicunt, idem sentiunt.' ille ergo qui totiens in superioribus
epistolae suae partibus ita duas naturas orthodoxe et aperte praedicauit, sed et post eos
L in 1150»= qui falsati sunt sermones qui dicit: 'etsi parum circa proprietatem sermonis obscurati
M v 3450 sunt«, dicens de Orientalibus duas naturas manifeste confitentibus, 'qui enim confiten -
tur quia ex deo patre natus unigenitus uerbum, idem ipse natus est secundum carnem 10
ex muliere, quoniam et dei genetrix est sancta uirgo, et quia una persona est et non
duo filii neque duo Christi, quemammodum cum Nestorii blasphemiis consentiunt ? ' L 1773
Nestorius enim duos dicit filios et dominos et Christos, ut breuiter conplectar, 'Orien-
tales autem fratres nil tale dixerunt, sed tantummodo uoces diuidunt. diuidunt M 827
autem secundum hunc modum dicentes eo quod quaedam ex his deo dignae sunt, quae- is
dam uero homine, quaedam autem communiter prolatae sunt tamquam habentes tam
dignationem diuinam quam | humanitatem; sed tamen ab uno eodemque prolatas, et non f. 66"
sicut Nestorius, qui quasdam quidem deo uerbo proprie adsignat, quasdam uero nato
ex muliere quasi alteri filio. aliud autem est uocum scire diuersitatem, aliud di-
uidere in duabus personis tamquam alteri et alteri.' qui enim superius illa, inferius 20
autem haec dixit, numquid in medio loco poterat semet ipsum conuellere? absit; sed
contrarli sermones synodicis eius epistolis ab haereticis, sicut apparet, falsati sunt.«
50 proferentibus autem his qui contradicebant, tamquam inuictum scutum secundae ab
p. i45a ipsis prolatae ad Successum epistolae capitulum illud quod dicit: 'répugnât nihilo minus
unam dicentibus filii naturam incarnatam, et uelut cassum uolentes illud ostendere, 25
51 contendunt ubique duas naturas subsistentes ostendere', postquam recensetum est,
dicentibus illis: »Ecce ubique rennuit beatusCyrillus duas dici naturas post unitionem«,
episcopus: »Nullo praeiudicio habito, sicut saepe diximus, orthodoxae fidei, etiamsi demus
Cyrilli esse nuper relectam epistolam, multo magis duabus naturis existentibus ad-
uocationem praebuit post unitionem quam uni dei uerbi incarnatae, ex eo quod dicit: so
l. c. p. 142» 'uestitus uero etiam nostra natura, etiamsi non est consubstantiale ex deo patre pro-
cedenti uerbo corpus quod uniuit sibi.' si ergo non est consubstantiale uerbo corpus
quo circumdata est dei uerbi natura, alia modis omnibus atque alia pro certo natura
I. c. p. i42d 52 est. sed et | illud quod ait, carne eum passum et non deitate, aliam iterum atque f. í>y
aliam ostendit naturam. altera enim carnis natura passibilis et altera uerbi in- ss
1. c. p. 142C passibilis, sicut et uos ipsi fatemini. et iterum quod dicit quia 'semen Abrahae
suscipiens et formam serui accipiens', alteram illam seruilem ex Abraham susceptam
53 naturam docet et alteram illam dominicam dei uerbi naturam. sed et quod ait:
1. c. p. 143b 'non est confusum, sicut illis placet, * » sed nec carnis in eius, sed in proprietate secun-
dum naturam utrasque tam intellegi quam permanere', ex his magis ille quam Chalce- 40
8 falsatami dicit sententiam, quae in Cyrilli epistula sequitur πλήν τής ένώσεως όμολογουμίνης, . . .
εΤς λοιπόν υίός, μ ί α φ ύ σ ι ς αίιτοΟ, ιΐις σαρκωθέντος τοΟ λόγου
6 sentiant Ρ 8 dicit Schw dicunt Ρ 16 homini Ρ quaedam Sehn< ex Graeco

quae Ρ 20 qui enim continuât periodum cuius initium ext al ante excerpta ex Cyrille 6—8 ille qui . .
sed et . . . qui dicit 24 répugnât Schw cf. textum Graecum, μ ά χ ί τ α ι . . τό πρόβλημα repugnant Ρ
nihil hominus Ρ 2η rennuit Schw renuntiat Ρ 30 uni Schw unius Ρ 31 naturam Ρ
37 suscipiens et Schw ex Graeco suscipiet Ρ 39 excidit tursio senteniiae quae in Graeco extat οδτε μήν
είς τήν τής σαρκός φύσιν μεταπεφοίτηκεν ή τοΟ λόγου φύσις 4° utrasque — permanere =
έκατέρου μίνοντός τε καί νοουμένου

Authenticated
54 dónense concilium in una persona duas existentes naturas decreuit intellegi. sed et 1. c. p. 143d
quod ait non minuatam neque subreptam humanam naturam, manifeste duas naturas
existentes ostendit, diuinam scilicet naturam quae adsumpsit, et quae adsumpta est,
55 humanam. sed et quod ait : 'recte et nimis prudenter tua perfectio de salutari passione 1. c. p. i44b
sermonem protulit, non illum unigenitum dei filium secundum quod intellegitur et est 5
deus, passum in propria natura ea quae sunt corporis, confitendo, sed magis passum
eum natura terrena', aperte etiam hic duas naturas docuit subsistentes, et terrenam
M 828 56 passibilem et deitatis inpassibilem; sed et in fine epistolae suae illud quod ait: 'quid 1. c. p. 145e1
enim est humana natura nisi caro animata sensibiliter ? sed et passum carne dicimus
dominum'. ecce in ipsa quae a uobis prolata est epistola, licet falsata est, non totiens 10
f. 67« de una natura | quantum de duabus naturis fidei rectae tribuit aduocationem non solum
L 1774 post unitionem, quae in uirginis facta uulua est, sed et post passionem et resurrectio-
nem magni dei saluatoris nostri Iesu Christi, qui post resurrectionem ostendit perfora-
tas inmaculatas manus suas et transfìxos pedes suos sanctis discipulis suis, ostendens se
57 uiuum eis et unum esse in una persona et in duabus naturis. quod enim dicit : u i d e t e 15 Lue. 24, 39
manus m e a s e t p e d e s m e o s , q u o n i a m e g o i p s e s u m , unam eius
personam ostendit incarnatae deitatis; quod autem addidit: p e r t r a c t a t e et
uidete q u o n i a m s p i r i t u s c a r n e m et ossa non h a b e t , sicut
m e u i d e t i s h a b e n t e m , diuersitatem ostendit in semet ipso duarum naturarum,
tam adsumentis deitatis quam adsumptae humanitatis magni dei saluatoris nostri Iesu 20
58 Christi. in tantum autem afuit beatus Cyrillus a contradictione orthodoxae duarum
naturam confessionis, ut etiam confirmatores huiuscemodi confessionis, Gregorium
Nanzanzenum et Gregorium Nyssenum et Ambrosium Mediolani protulit in saepe dicto
59 Efesiaco sancto concilio ac ueluti sibi eos aduocans produxit. quorum prior his
uerbis dixit: [beati Gregorii Nanzanzeni episcopi] 'naturae quidem duae, deus et homo, 25 L i u sis b =
nam et anima et caro; filii autem non duo neque dei. nec enim hic duo homines, MIIÏ1 I,9îd
etsi ita Paulus tam interiorem quam exteriorem hominem appellauit, et si licet breuiter 2 Cor. 4, 16
dicere, aliud quidem et aliud, ex quibus saluator, si reuera non est idem uisibile et in-
f. 68·· 60 uisibile, et temporale et sine tempore. non autem alter et alter: absit.' | item beatum L m 515e =
Gregorium Nyssenum protulit dicentem:' quid humilius in deo quam forma seruilis? 30 1111 1 1 9 3 0
M
aut quid humilius in rege omnium quam in communionem nostrae exiguae naturae propria
61 uoluntate descendere'? per beatum autem Ambrosium in eodem duas naturas esse LUI 514 =
ita adprobauit dicens: 'custodiamus diuersitatem carnis et diuinitatis. unus enim M 1111 I , 9 2 a
dei filius in utroque loquitur, quia utraque natura in eo est. attende in ipso nunc
quidem gloriam dei, nunc uero hominis passiones. sicut deus, docet diuina, quo- 35
niam uerbum est; sicut homo, loquitur humana, quoniam in mea loquitur natura.'
62 haec testimonia ad confirmationem rectae et inlibatae fidei suae in Efesiaco concilio pro-
63 tulit, et sicut rectae fidei ea sanctum illud concilium confirmauit. quanticumque
ergo sermones sub nomine eius prolati istis consentiunt, tamquam sancti Cyrilli sus-
cipimus; quanti uero his aduersantur, aut non sunt illius aut certe falsati sunt, etiamsi 40
33—36 est Latina uersio uersionis Graecae
8—10 locus iste a fine epistulae Graecae satis longe abesse uidetur; at uersio latina quae extat in Synodico
Casinensi [nr. 275], epistulam terminât haud multo post hunc locum in sententia igitur non simpliciter proférant
uerba, sed cum quodam dolo atque insidiis malignis = p. 146a ώστε ούχ άπλώς τάς XéEeiç προφίρουσιν,
άλλά μετά τίνος δόλου και κακουργίας 21 affuit Ρ 25 beati — episcopi nota marginalis
28/9 uisibilem et inuisibilem Ρ 29 a beatum Ρ a in ad corr. 31/32 re]ge — beatum in ras. Ρ
3i communionem Schw ex Graeco communem Ρ y) eius superset. Ρ
»3*

Authenticated
INNOCENTII MARONITAE EPISTVLA
concedamus illius esse. ideo ñeque condemnamus talem patrem, sed nec ad prae-
iudicium rectae fidei conlaudamus quae ex persona eius proferuntur diuersa latrantes
epistolae.
04 Contradicentes: »Concilia pro unitate [sanctorum] sanctarum ecclesiarum in diuinis
cliptycis intexta sunt aut pro maiori diuisione?« episcopus: Quid a u t e m ? et ante- 5
quam nominatim insererentur, numquid in omnibus ecclesiis quae sub caelo sunt, non M 829
6ô recitabantur? contradicentes: »Quomodo recitabantur qui nec nominabantur ? « epi-
scopus: »Etsi nominatim concilia ipsa non recitabantur, tamen in propriis regionibus
et ciuitatibus singuli quique | adnotabantur. si ergo in propriis ciuitatibus unusquis- f. 68«
que, in quocumque subscripsit concilio, recitabatur, quanto magis rationabilius erat eos 10
qui cum labore et sudore in unum conuenerunt aduersus haereticos et deo placitum L 1775
proelium susceperunt et. bonam illam uictoriam per gratiam dei uicerunt, uno consensu
inseri in gloriam dei et laudem certantium, ad maiorem adhortationem eorum qui post
OC certaturi sunt?« contradicentes: »Sicut prius recitabantur, neminem scandaliza-
b a n t ; nunc autem plurimos scandalizant.« episcopus: »Si coeperimus per singulos is
de his qui scandalizantur haereticis concilia auferre, inueniemur fidem nostram dene-
gantes. Arriani enim scandalizantur in Nicaeno concilio, Macedonian! in Constan-
tinopolitano, Nestoriani in Efeseno, Eutychianistae in Chalcedonensi ; si ergo illos uo-
07 luerimus placare, deum offendemus, ñdem nostram denegantes. nam et uos quanta
per singula tempora innouastis, imperatores, qui a uobis persuaderentur, indepti, sicut 20
encyclia Basilisci aduersus orthodoxam fidem et enoticum Zenonis et trisagii nouitatem
et alia multa huiuscemodi, quae ad euersionem fidei facta sunt et orthodoxos non sine
causa scandalizant. haec enim nullum fidelium scandalizant; si autem infideles
haeretici scandalizantur, <scandalizentur;> nec enim ex hoc conscientia nostra pertur-
08 batur.« contradicentes: »Ibas ergo et Theodoritus sicut rectae fidei suscepti sunt 25
a synodo et sicut rectae fidei in diuinis diptycis recitantur?« episcopus: »Vtrique
Nestorium anathematizantes suscepti sunt in sancto concilio.« con|tradicentes: f. 69^
»In t a n t u m per dolum anathematizauit Theodoritus, quia postquam ex necessitate
L nil622c = 09 anathematizauit, discedens dixit eis: Valete.« episcopus: »Quid ergo? quoniam
M vu 189 Eusebius Nicomedenae et Theognius Nicaenae et alii quidam cum ipsis et in ipso Nicaeno 30
sancto concilio ficte subscripserunt et post haec aperte Arrium secuti ecclesiam deuasta-
runt et sanctos patres nostros Eustathium Antiochiae, Athanasium Alexandriae et Paulum
Constantinopolitanum fugauerunt, propter illos nec Nicaenum sanctum concilium debe-
?0 mus suscipere aut in diuinis id diptycis non recitare? absit; nos autem non t a m q u a m
Theodoritum defendentes, uel ea quae praecesserunt, diximus, uel quae sequentur, dicemus, 35
sed ueritatem et sanctum concilium quod eum iuste suscepit. uolens enim satis-
facere quemadmodum saperet, nec tamen permissus [est] propter anticipatos quosdam
atque in eo scandalizatos, postquam uidit non suscipi satisfactionem suam, anathe-
matizans Nestorium et Eutychen addidit: 'Valete.' cur autem hoc ipsud dixerit
L m i 622 a = 'ualete', superius manifestauit dicens: 'quoniam nec sedem ambio nec pro episcopatu ω
M vii 189a S € jjioitus ueni, sed ut persuadeam quemammodum credo, propter quod anathematizo,
sicut iubetis, et uale uobis fació.' unde neque sanctum concilium neque gloriosissimi M 830
iudices ad iniuriam hunc sermonem susceperunt, pro certo scientes quia antequam
2 latrantes Schw lacerantes Ρ 4 scörum del. Schio g inter ciuitatibus et unusquisque add.
singuli quique adnotabantur. si ergo in propriis ciuitatibus Ρ io suscripsi Ρ I5 per singulos =
ίη' έκαστους i6 inueniemur S chía inuenimus Ρ i8 calchedonensi Ρ I9 offendemus
Schw offendimus Ρ 20 indempti Ρ 2i endodia Ρ 24 haeretici Schw haereticis Ρ
scandalizentur suppl. Schw 35 sequenter, r ex s corr. Ρ 37 est del. Schw

Authenticated
sanctum istud concilium fieret, pacificatus esset beato Cyrillo, qui ab eo iniuriatus
71 est in contradictoriis libris duodecim capitulorum.« contradicentes : »Et unde hoc
f. 69" potestis ostendere?« [ episcopus: »Ex ipsa quae ad Ioannem et Orientales scripta
est epistola beati Cyrilli pro unitate ecclesiarum.« contradicentes: »Non habetis
L 1776 unde ostendere quia induisit eis.« episcopus: »Nos ad omne Orientale concilium 5
epistolam ipsam scriptam inuenimus; ostendite autem uos quod in unitione hos ex
72 illa pacifica et coadunante epistola sua subtraxit. quid autem est amplius, uerbis
detrahere an per condemnationem inferre contumeliam? si ergo ipsi beato Iohanni
et omnibus qui cum eo fuerant in Efeso et per condemnationem eum iniuriantes, indui-
sit beatus Cyrillus, multo magìs qui tantummodo uerbo in eo peccauerunt, indulgentiam 10
praestitit. sed et inuenimus in Theodoriti litteris quas ad Dioscorum fecit, quia et Theodoret.ep.
secundo in his quae contra Nestorium scripta sunt, subscripserit, et quando contra
Iulianum uel apopompaeon conscripsit libros, ipsos destinauit in Antiochia beatus Cyrillus
et rogauit beatum Iohannem ostendere illos Orientalibus praeclaris doctoribus, et quia
ostensis eis scripsit ei Theodoritus et rescripsit ei beatus Cyrillus, et diligentiam et 15
affectum eius testificane, et quia duas ab ipso suscepit affectiosas epístolas, quae et
custodiuntur apud eum, nullam de eo contumeliam designantes. sed tarnen et his
ita scriptis atque dictis, non aliter eum suscepit sanctum Chalcedonense concilium,
nisi clare sub conspectu omnium anathematizasset Nestorium et omnes definitiones
74 eius.« his autem ita de Theodorito dictis, contradicentes: »Et Ibas ergo iuste 20
susceptus est a Chalcedonensi concilio?« episcopus: »Ibae et accusantium eum L mi 6 ì 6 s q . =
f. 7or iudicium ex imperiali auctoritate delegatum est Fotio episcopo Tyri | et Eustathio M V I 1 196sq<
episcopo Beryti et Vranio Imerinae ciuitatis episcopo; qui reuerentissimi uiri et nimium
horrentes Nestorii blasphemias, cum omni diligentia discutientes eum, inmunem et sine
culpa eum decreuerunt, sicut et acta ipsorum et relatio manifestat. quem ergo iudices 25
75 iustificauerunt, quemadmodum concilium poterai condemnare?« contradicentes: »Et
illa ergo quae ad Marin Persam epistola eius scripta est, recte continet ? « quae et
prolata ab eis et relecta nobis est et inuenta est narrationem habens actorum inter L im 662 sq. =
beatum Cyrillum et nefandum Nestorium, eo quod quasi per istos duos homines omne M VI1 2 4 1 sq '
saeculum conturbatum esset, Nestorio quidem ea quae Paulus Samosatenus saperet, 30
adfirmante et propter hoc a beato Cyrillo in Efeseno concilio condemnato, Cyrillum
autem suspicantibus quasi cum Apollinario saperet in illis duodecim capitulis, et propter
hoc condemnato a Iohanne Antiochenae ciuitatis episcopo et cum eo habito concilio;
et quia propter hanc causam cum inimicitia de Efeso discesserunt et propter illam
M 831 inimicitiam diuisae sunt omnes ubique ecclesiae et fideles populi, aliquantis quidem huic 35
parti consentientibus, aliis uero illi; et quia dum in his essent rebus, conpunxit deus
piissimum imperatorem Theodosium conuocare uirum reuerentissimum episcopum
Constantinopolitanae ciuitatis Maximianum et eos qui tunc forte in eadem gloriosa
aderant ciuitate, hortarique et sollicitudinem habere uel cogitare de pace sanctarum
•56—182, 3 haec ipsa ab Iba non narranlur, sed addita sunt ad narrationem eius mullo breuiorem explican-
dam, cf. constitutionem Theodosii 11. Σκοπός ήμίν L HI 1082e = M V z8oh
6 unitionem Ρ g postulatur iniuriauerant, sed mala subesse potest uersio uerborum Graecorum
12 subscripserit Schw ex Graeco scripserit Ρ 13 apopompeos Ρ cf. lexlum Grcecum καΐ ήνί-
κα bè τά κατά 'Ιουλιανού συγγράμματα εις τήν Άντιόχειαν έκπέπομφεν, ώσαύτως bè καί τα εις τόν άπο-
πομπαΐον [L III 1130 = M V J 2 S ] 15 ei Labbaeus eis Ρ 21 calchedonense Ρ
22 eustachio Ρ 23 ciuitas Ρ 24 omnia Ρ 28 actorum ex auctorum corr. Ρ

Authenticated
i82 INNOCENTII MARONITAE EPISTVLA
ecclesiarum, et post illam pacificam cogitationera destinauit piissimus imperator Ari-

stolaum tribunum et notarium ob hoc ipsud; qui perueniens | tam in Antiochia quam f. 70«
in Alexandria utrasque partes miserante deo ad pacem perduxit. his ergo per episto- L 1777
76 lam declaratis, episcopus dixit: »Hae litterae etiam in uita beati Cyrilli diuulgatae sunt,
et non solum quia non mouerunt eum propter factam pacem et unitatem propter deum, ε
L i l i 1175°= sed et Valeriano scribens episcopo Iconii talia de ipsis satisfecit dicens: 'nam si epístolas
M V 37í° sibi componentes quidam circumferunt tamquam ex persona scriptas inlustrium uirorum,
non debent credi; qui enim semel scriptis fidem propriam confessi sunt, quemammodum
diuersa possunt scribere tamquam ex paenitentia ad non bene credendum traducti?'
77 sed tarnen et beato Cyrillo ita pro eis testificante et recenseta praefata epistola in Chalce- 10
L m i 678 sq. = donensi sancto concilio, non tamen aliter praeuidit suscipi eum propter suspiciones in
M v i i 265 sq. e a c j e m epatóla insertas, nisi et ipse Nestorium et omnia eius decreta anathematizasset ;
et postquam anathematizauit, tunc susceptus est in sancto concilio. nec tamen de
his solis dico, sed et Nestorius et Eutyches simili modo, si proprias haereses anathemati-
78 zassent, modis omnibus etiam illi suscepti fuissent a sanctis conciliis. Chalcedonense 15
ergo concilium circa Ibam et Theodoritum districtius agit quam beatus Cyrillus,
beatus enim Cyrillus contentus fuit in consensu damnationis Nestorii et ordinatione
beati Maximiani, qui pro ilio in hac ciuitate factus episcopus est ; Chalcedonense autem
sanctum concilium, nisi sub praesentia sua anathematizassent Nestorium et omnia
dogmata eius | et scriptis inter acta insertae fuissent uoces eorum, non fuit contenta 20 f. ηι'
suscipere eos.« in his ergo dictis, contradicentes: »De his quidem persuasum est
nobis. «
79 E t ita secundae diei conuentu dissoluto et discedentibus nobis et multa testimonia
de duabus naturis praeparantibus, piissimus atque amator dei imperator noster accer-
sito sanctissimo archiepiscopo patriarcha Epifanio, praecipiens etiam nos ingredi cum 25
ipso et postquam per confabulationem locutus ei quae deus illi inspirauit, ipsum quidem
dimisit, secundum morem oratione facta pro eius pietate, nos autem una cum uenerando
80 senatu retinuit censuitque etiam contradicentes ingredi. quibus ingressis, ipsos
quidem praecepit in uno scamno sedere, nos autem in altero una cum gloriosissimis
iudicibus, et omnibus nobis tacentibus, pietas eius tanta ac talia ad eos locuta est cum 30
omni mansuetudine et tranquillitate, ut si alter mihi diceret ab eius pietate haec dicta, M 832
uix crederem, nisi ipse auribus meis audissem quae cum magna gratia dei ex benedicto
eius ore prolata sunt. nam Dauiticae mansuetudinis et Mosaicae patientiae et aposto-
licae clementiae instar in eo conspexi. etsi enim non isdem sermonibus quibus beatus
Paulus, sed tamen eadem mente qua ille ad sanctam ecclesiam uestram scripsisset, 35
locutus est cum eis; de qua idem beatus Paulus sanctae ecclesiae uestrae, sicut dictum
i Thess. 2,7.8 estj scripsit dicens : q u i a f u i m u s i n m e d i o u e s t r u m t r a n q u i l l i , e t
t a m q u a m n u t r i x f o u e n s f i l i o s s u o s ; i t a c u m b o n a u 01 u η 11 a - f. 71"
te f e s t i n a m u s t r a d e r e uobis non solum e u a n g e l i u m dei, sed
e t p r o p r i a s a n i m a s ; p r o p t e r q u o d d i l e c t i n o b i s f a c t i e s t i s . 40
81 et ut ex paucis possitis conicere quae multifarie multisque modis tam ilio die ab eius
pietate ad eos dicta sunt, quam in reliquis confabulationibus, <ex> exemplaribus piae L 1778
4 sq. cf. Liberal. 9 p. 40 ex hac conclusione epistulae suae in qua dicit Cyrillus »si uero epístolas sibimet
componentes quidam circumferunt* et cetera, probat Hypatius Cyrillum epistolae hie fecisse mentionem
scriptœ ad Marim Persam 5 non solum quia cf. p. 171, 5 7 circumferunt Baronius circumfuerunt Ρ
17 ordinationem Ρ i8 calchedonensem Ρ 20 contenta sc. ή σύνοδος 2i in — dictis = έπΐ
τούτοις oöv τοίς λεγομίνοις 25 patriarchs: Ρ 26 postquam superfluum traductoris addita-
mentum 27 demisit Ρ 39 festinamus = εύδοκοΟμβν :¿nterpres imperfection non agnouit
42 ex suppl. Baronius

Authenticated
eius epistola [quae] cognoscetis, quae scripta est ad Efremium uirum reuerentissimum
Theopolitanae ciuitatis archiepiscopum, ut per hoc appareat omnibus qui ab ipsis decepti
sunt in Oriente. quae praesenti subiungentes epistolae, uestrae uenerationi trans-
misimus, ut per eam cognoscatis quanta dei gratia per benedictum os eius tam primo
die quam reliquis locuta est ad eos. 5
82 E t postquam in nomine domini conlocuti sumus inuicem, accusare nos temptantes
contradicentes ad piissimum imperatorem, secrete suggesserunt ei per quendam, tam-
quam non confitentibus nobis deum passum carne uel unum eum esse de sancta trinitate
nec eiusdem esse personae tam miracula quam passiones. ingresso itaque sanctis-
simo patriarcha in uenerando palatio ad piissimum imperatorem et domno uiro réueren- 10
tissimo archiepiscopo Ypatio cum eo, percontata est pietas eius ab ipsis, his uerbis:
83 »Non confitemini eiusdem personae domini nostri esse Iesu Christi tam passiones quam
miracula uel deum esse qui carne passus est, atque unum eum esse de trinitate?« re-
si spondit idem reuerentissimus uir: »Nos, domine, magis autem mater uestra catholica et
apostolica sancta dei ecclesia eiusdem personae magni dei et saluatoris nostri Iesu Christi 15
f. 7*r praedicat et passiones et miracu|la, non tamen eiusdem naturae, sed sicut docuerunt
sancti patres, 'passibilem carne, inpassibilem deitate, circumscriptum corpore, in- Greg. Naz.
circumscriptum spiritu, terrenum et caelestem, uisibilem et intellegibilem, ut integro g^"
homini eidem et deo integer homo cohaereat, qui ceciderat sub peccato', sicut beatus
Gregorius Nanzanzenus docuit in epistola scripta ad Cledonium et utraque sancta 20
concilia tam in Epheso aduersus Nestorium quam in Chalcedona aduersus Eutychen
85 et Nestorium congregata consenserunt et confirmauerunt. sed et deum carne passum
ita rursus confitemur propter eos qui confundunt uel diuidunt, ut passibilem eum dicen-
tes carne, inpassibilem confiteamur deitate, similiter et unum esse ex trinitate secundum
diuinam naturam tam credentes quam confitentes, secundum carnem uero unum ex 25
nobis placuisse ei credimus fieri, et sicut consubstantialem patri secundum deitatem,
M 833 ita nobis consubstantialem secundum humanitatem, et sicut perfectum in deitate, ita
86 perfectum et in humanitate. si autem illi aliter dicunt et praesumunt eum dicere,
ut secundum carnem quidem ante saecula sit, secundum deitatem uero in nouissimis
diebus, uel creaturam eum esse secundum deitatem, non creatum autem secundum 80
humanitatem, uel uisibilem et passibilem secundum deitatem, inuisibilem uero <et in-
passibilem) secundum humanitatem, tunc calumnient nos tamquam frustra con-
trarios sibi.«
87 Post <con)lationem ergo habitam cum Orientalibus episcopis ac nostrae tenuitatis
f. 72» uel piissimi nostri imperatoris, | rursus alia uice ingressis nobis in uenerabili palatio »6
eius una cum domino meo archiepiscopo uel aliis qui cum eo conuenerant reuerentissimis
episcopis, piissimus imperator exultans in uirtute dei et gaudens in salutari eius ac Ps. 20, 2. 3
L 1779 laetus nimis, quia desiderium cordis eius secundum propheticam uocem praestiterat ei et
uoluntate labiorum eius non priuauit eum, ccepit dicere ad nos, praesente uenerabili
88 senatu, quia »postquam locuti estis cum Orientalibus episcopis per duos dies, tertio die «o
conuocatis tam uobis quam illis, antequam susciperem uos, ingressus sum in oratorio
gloriosi archangeli Michaelis, quod est in choclio, et rogaui dèum dicens quia 'si in ueri-
tate uniri habent nobis, magis autem sanctae ecclesiae tuae, conpunge eos uelociter con-
sentire nobis; sin autem nolunt, praepedi eos, ut ex ipsis magis culpa nascatur et non
ι haec Iustiniani epistula non extat 8—9 cf. constitutiones Iustiniani Cod. I ι, 5 et 6
i qute del. Schw aeque Baronius eufremium Ρ ìy carnem — deitatem Ρ 24 dei-

tatem Ρ 31/32 et inpassibilem suppl. Schw 34 lationem Ρ bac Ρ 39 uoluntatem Ρ

Authenticated
j 84 INNOCENTII MARONITAE EPISTVLA DE COLLATIONE CVM SEVERIANIS HABITA
ex nobis.' et cognouistis quantis propositionibus rationabilibus et pacificis cum

omni mansuetudine et patientia prolatis a nobis, uir reuerentissimus episcopus Filoxenus M 834
tantummodo persuasus est; ceterorum uero peruersitatem cordis deus aspiciens, con-
ligauit linguas eorum, ut ñeque satisfactionem inuenirent neque ueritati consentirent,
89 ut ex ipsis fiat occasio auersionis eorum et non ex nobis.« et haec quidem gratias 5
agens deo dixit eius tranquillitas de eorum peruersitate; sed tamen et usque hactenus
omni continentia et beneficio dignatus eos adtendere, non cessauit expectans propter
deum conuersionem eorum ad bonum. quae ilium spes non | fefellit; nam etsi episcopi f. 73»
usque hactenus in sua dissuasione permanserunt, sed tamen plurimi clericorum et
monachorum qui cum his cònuenerunt, ad sanctam communionem cum gaudio remea- 10
90 runt in ecclesiis suis ac monasteriis. ex quibus quidem lingua Syriatica per inter-
pretes locuti sunt nobis, dicentes quia 'ab illis decepti, et nos euersi sumus et multas
animas euertimus; dicebant enim nobis eo quod sanctus spiritus recessit ab ecclesiis
et baptismate communione eorum, et ideo haec audientes et ueluti ueracibus credentes,
decepti sumus. sed gloria deo qui satisfecit nobis de errore eorum et uniuit nos 15
catholicis et apostolicis sanctis ecclesiis suis; confidimus enim in bonitate eius quoniam
dabit nobis uirtutem, ut eorum quos euertimus, pluriores iterum conuertamus ad
sanctas ecclesias eius, in gloriam et laudem sancti nominis eius.'
7 dignatus Schw dignatur Ρ

Authenticated

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Uploaded by

Copyright:

ACTA CONCILIORVM

JOHANNIS MAXENTII LIBELLI — COLLECTIO CODICIS

C O L L E C T I O CODICIS PARISINI 1682

Indices addentur quando tomus IUI totus publicatus erit

Acta concilioruin oecumenicorum. ITTI, 2. I

Brought to you by | Cambridge University Library

Brought to you by | Cambridge University Library

Brought to you by | Cambridge University Library

43—3,11 desumpia sunt ex symbolo Chalcedonensi

l i dicentur L 14 uirorum add. Schw 24 synodo L 35 hantibus L

Brought to you by | Cambridge University Library

2 rationale LL 5 dei add. Cochlaeus genetricem L 7/8 diuersitatem — per-

Brought to you by | Cambridge University Library

3 incarnata L 4 quidam Cochlaeus quidem L 9 theothoriani psesteni L trinitate L

Brought to you by | Cambridge University Library

2 scribes L 13/14 crucifixus L 19 scabellìo L 24 deitas est Schw deitatis L

Brought to you by | Cambridge University Library

Brought to you by | Cambridge University Library

Alexaiidrinum et Petrum Antiochenum et Acacium Constantinopolitanum cum omnibus

2 communicatores et complices L 4 ut suppt. Schw to facultatem I. 27 remissione L

Brought to you by | Cambridge University Library

s a l u a t i sunt, ea g r a t i a q u a et nos, esse saluatos, s e c u n d u m u o c e m b e a t i apostoli P e t r i

INCIPIVNT CAPITVLA MAXENTI IOHANNIS EDITA CONTRA NESTORIANOS ET PELAGIANOS

8—39 numeri graeci extant in L 29 filli L 33 didicit L 36 mundum L

Brought to you by | Cambridge University Library

ITEM INCIPIT EIVSDEM PROFESSIO BREVISSIMA CATHOLICAE FIDEI

89 Filius dei uerbum patris, unus ex trinitate, consubstantialis patri, natus de eo

2 deus suppl. Cochlaeus 4 subsistentia L 12 proficisse L 13 deus L extinere L

Brought to you by | Cambridge University Library

n a t u r a deus, h o m o f a c t u s est h a b e n s ( a n i m a m ) r a t i o n a l e m siue i n t e l l e c t u a l e m , et i t a 90

ITEM I N C I P I T E I V S D E M R E S P O N S I O CONTRA ACEFALOS QVI POST ADVNATIONEM S T V L T E f. il"

1 E x p o s i t a b r e u i t e r catholicae fidei professione, p e r g i m u s n u n c illorum r e s p o n d e r e 15 111

sola in C h r i s t o est a u t c e r t e sola diuinitas.

ι animam suppl. Cochlaeus 5 uerbi sup pl. Cochlaeus 24 ne L 26 ueritate L

Brought to you by | Cambridge University Library

2 est qui Cochlaeus quis L 18 quarum L 22 diuisionis L 34 calorem Cochlaeus

Brought to you by | Cambridge University Library

INCIPIT PRAEFATIO DIALO GÌ MAXENTI IOHANNIS SERVI D E I CONTRA NESTORIANOS f. 18

Brought to you by | Cambridge University Library

INCIPIVNT CAPITVLA L I B R I PRIMI

ι De modo appellationis theotocae, hoc est dei genetricis: — 15

8 totum L 19 ab add. Schw 27 sed Cochlaeus se L 33 post Cochlaeus potest L 39 alia

Brought to you by | Cambridge University Library

INCIPIT DIALOGI LIBER PRIMVS

NESTORIANVS. Olim te nostrorum dictorum audiens infamatorem, saepius in- 1 1 7

4 praesens L praesentcrn Cochlaetis 12 ueritati L 21 uestigationem L 33 appella·

Brought to you by | Cambridge University Library

30 dei add. Cochlaeus 36 carnem add. Cochlaeus

Brought to you by | Cambridge University Library

NEST. Dominum nostrum Iesum Christum in una an in duabus substantiis confi-

3 agitur Cochlaeus igitur L 6 et del. Schw 33 uero del. Cochlaeus

Brought to you by | Cambridge University Library

Brought to you by | Cambridge University Library

4 unimus Cochlaeus unius L 6 abhinc deficiuni numeri marginales in L 9 caro Coch-

Brought to you by | Cambridge University Library

b u s m e i s , i n m e d i o e c c 1 e s i ae l a u d a b o t e . unde euidenter apparet

eo scriptum erat: e t e r a t d e u s c u m i l i o . ipsi quoque Iacob proficiscenti 35 Gen. 39, 23

24 contenso L 26 nutrí L 37 est add. Cochlaeus saluatis Cochlaeus salutis L

Brought to you by | Cambridge University Library

Brought to you by | Cambridge University Library

Brought to you by | Cambridge University Library

ι indiuiduosque Schw indiuiduasque L indiuiduaque Cochlaeus 4 alteram Schw alterius L *6

Brought to you by | Cambridge University Library

INCIPIVNT EIVSDEM CAPITVLA LIBRI SECVNDI

ι De naturali unitione uerbi dei facta ad propriam carnem: — 10

23 dominum] deum L 34 passionisque L 35 non del. Cochlaeus 43 propter

Brought to you by | Cambridge University Library

NESTORIANVS. Memini te et in superiori sermone, cum quaesitum fuisset (1)

13 eo suppl. Schw dolosi L 15 es L 16 ipsum quidem Schw ipsis quidam L ex