You are on page 1of 60

1

JIRI NAFA BANA FURAKƐ LA


Kungo jiriw bɛ camanba de bɔ banaw na. Kungo tasuma ma jiri
minnu jenin, O jiriw bɛ bana furakɛ, bana minnu sababu bɔra soso
cindaw la, ani fɛnɲɛnama tɔw la. Jiri suguya caman nafa bɛ
farafinw ka furakɛli la, o kɛcogo bɛ bana suguya caman furakɛ.
Anw fɛ Farafinna tilebinyanfann fɛ, kɛmɛsara la, bi seegin (80%) de
bɛ furakɛli kɛ anw ka farafin jiriw la, bana kunbɛn furakɛli la.

JIRI JƆYƆRƆ MƆGƆYA LA


Jiriw bɛ kunbɛnni kɛ fiɲɛ juguw la, ani ka mɔgɔw farikolo kiisi. An
bɛ se ka fiɲɛ ɲuman sɔrɔ n’an bɛ sennayaela kɛ jiriw ni ɲɔgɔn cɛ.
Kalanw y’a jira, ko banabaatɔ min ladalen don dɔgɔtɔrɔso la, ni olu
bɛ se ka jiriw lajɛ, o bɛ se ka kɛ sababu ye ka banabaatɔ nɔgɔya
joona : wa caman bɛ bɔ a ka dimin na ka tɛmɛn min tɛ jiri sɔrɔ ka
lajɛ. Jiriw lajɛli ka ɲin kosɛbɛ hakili ma, ani ka lafiya di a ma. Jiriw
bɛ mɔgɔ kiisi ka bɔ dusukundimin ma, ani nisɔngoya ma. Jiri bɛ
hakilila juguw kɛlɛ ka mɔgɔ fasaw lafiya.

2
3
1 – SIRITIGƐLAN
I bɛ jalasun wolonwulan (7) fan naani fara bɔ. I bɛ
turabuden Adama sɛbɛn filen kura kɔnɔnan fan bɛɛ fɛ,
ka sɔrɔ ka jala fara kɛ filen kura in kɔnɔ, k’a daji tile
wolonwulan (7). I bɛ tila ka a ko tile wolonwulan (7)
tuguni.

2 – JUMADEN KA SARAKAATI
Fini jɛman mɛtɛrɛ wolonfila (m7) ani sɛmuso jɛman
kelen, i b’o di cɛ ma, min ye faantan ye. Jumadon ka
kuranɛ haya « siratalezina ana amta alehim ». Jumaden

1 – SIRITIGƐLAN
I bɛ jalasun wolonwulan (7) fan naani fara bɔ. I bɛ
turabuden Adama sɛbɛn filen kura kɔnɔnan fan bɛɛ fɛ,
ka sɔrɔ ka jala fara kɛ filen kura in kɔnɔ, k’a daji tile
wolonwulan (7). I bɛ tila ka a ko tile wolonwulan (7)
tuguni.

4
2 – JUMADEN KA SARAKAATI
Fini jɛman mɛtɛrɛ wolonfila (m7) ani sɛmuso jɛman
kelen, i b’o di cɛ ma, min ye faantan ye. Jumadon ka
kuranɛ haya « siratalezina ana amta alehim ». Jumaden
ka Alatɔgɔ « Yâ Alimou – Yâ Hakimou ». I bɛ olu naasi
bɔ siɲɛ kɛmɛ-kɛmɛ. I bɛ jala ladɔn ɲinin an’a bulu an’a
fara. I b’a daji, walima i b’a tobi ka i ko a la su ani tile.

3 – SIRITIGƐ
I bɛ “Qoul Houwal-Lahou” sɛbɛn siɲɛ wolonulan (7) ka
jalafara kɛ a la, ka i ko su wolonwulan (7)

4 –BANA SIDƆNBALI FURA


I bɛ jala kɔnɔntɔn (9) lili bɔ. I b’a bɛɛ kɔrɔn ani tilebin
fara bɔ. I bɛ sɔrɔ ka “Qoul Houwal-Lahou” bɛɛ sɛbɛn
siɲɛ kɔnɔntɔn. N’i sera Samadu ma, i b’o kɔnɔ bonya ka
laɲinin sɛbɛn o kɔnɔ. I bɛ naasi ani jala don bɔgɔdaga
kura kɔnɔ k’a datugu tile kɔnɔntɔn (9) – Tile kɔnɔntɔn
kɔfɛ i b’i ko tile kɔnɔntɔn ani ka dɔɔnin dɔɔnin min.

5 – GARISIGƐ
I bɛ jalasun kɔnɔntɔn kɔrɔnyanfan an’a tilebinyanfan
fara bɔ. I b’a don bɔgɔdaga kura kɔnɔ « Iza dia-

5
anassroulahi » bɛ sɛbɛn siɲɛ kɔnɔntɔn k’o naasi kɛ a kan.
I bɛ turabuden Adama sɛbɛn kɛmɛ wolonulan ni bi
wolonwulan ni wolonwulan (777). I b’o naasi fara a
kan. I bɛ nin datugu tile saba (3) muso tile naani (4). Tile
duurunan i b’a koli daminɛ. Cɛ bɛ a koli daminɛ tile
naaninan. A bɛ ko tile wɔɔrɔ; o kɔfɛ i bɛ taa fura ɲaka fili
baji kɔnɔ.
6 – KA KIISI JUGUYA MA
I bɛ jala kɔnɔntɔn kɔrɔn an’a tilebin ani a banin an’a
baba fara bɔ, « Tabatiada » bɛ sɛbɛn siɲɛ kɔnɔntɔn, k’o
naasi kɛ a kan, ka pɔnti kɔnɔntɔn ani balajolo kɔnɔntɔn,
kaburuso bɛlɛ kɔnɔntɔn, i b’a datugu tile naani kɔnɔ. Tile
duurunan i b’a ko siɲɛ kelen. I bɛ fura ɲaka don
popilinin jɛman kɔnɔ ka taa a bila ntikiɲɛso sanfɛ.

7 – I BƐ JALASUN KƆNƆNTƆN FARA JALAN BƆ


NI
Kabakurun ye. N’i bɛ fɔlɔ fara jalan bɔ, o k’a sɔrɔ i ɲɛ bɛ
filanan na. N’i bɛ filanan fara bɛ, o k’a sɔrɔ i ɲɛ bɛ
sabanan na. A bɛ kɛ nin kɛcogo la, fo ka taa se
kɔnɔntɔnnan ma. I b’a kɛ kolon kɔnɔ k’a susu k’a mugu
bɔ.
➢ Ka kelebe furakɛ
I bɛ kelebe ko k’a jɛ, ka jalamugu kɛ a da la tile kɔnɔtɔn.

6
➢ Gange kɔnɔdimi ani tonso ɲimin
I bɛ jalamugu kɛ ji kalan na, ka to k’a min, fo kalo kelen.
➢ Kɔdimin ani senkurubadimin fura
I bɛ jalamugu ɲagami situlu la, ka nin kilisi in fɔ :
« Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi – Tu bisimilahi, jɔn na
fali don kɔrɛ dɔ ? Ne karisa de ka fali don kɔrɛ dɔ, k’a
bɔ kɔrɛ dɔ, ka wa a don fata dɔ – Tu Bisimilahi jɔn na
gese don kɔrɛ dɔ ? Ne Karisa de ka gese don kɔrɛ dɔ,
k’a bɔ kɔrɛ dɔ, ka wa a don fata dɔ. Ne ko Ala, ne ko a
kira »
Cɛ siɲɛ kɔnɔntɔn (9) – Muso siɲɛ seegin (8)
I bɛ tulu in mun su kɔnɔntɔn i kɔ la, walima i senkuru la
➢ Ka suya bana furakɛ
I bɛ jalamugu ni dononkɔrɔ fan ɲagami situlu la k’a mun
farikolo fan bɛɛ la su kɔnɔntɔn (9)
➢ Ɲama bisi
Nkunjɛ den, i b’a laja k’a susu k’a mugu bɔ, ani jaba
kɛnɛ ka fara jalamugu kɔnɔntɔn kan. I b’a kɛ tulu la k’a
mun
➢ Ɲama daga

7
I bɛ nɛgɛbokaba kɔnɔntɔn don daga kɔnɔ ka fara jala
kɔnɔntɔn fara kan, ani kɔlɔn kɔnɔntɔn ji, k’o k’a kan, k’a
datugu tile 9 su kɔnɔntɔn
Ni ɲama bɔnna mɔgɔ kan, i b’a ko ni dagadji ye.

8 - KA MURA FURAKƐ
jala bulu naaro ani sunsunninfin bulu naaro, i b’a fara
ɲɔgɔn kan k’a susu. I bɛ a dɔɔnin kɛ i nun kɔnɔ, k’a
saman

9 –KA I JUGU FAGA


I bɛ jalasun lamunun-munun, i b’a fɔ « Tu Bisimilahi,
kaburuba wolonwulan, olu jigi tigɛra k’olu ma surafana
sɔrɔ; Ne Karisa ko, k’u kana u jigi tigɛ; Ne ye n jugu cɛman
n’a musoman kɛ k’u fana. Ne ko Ala, Ne ko a kira » I bɛ i
tɛgɛ numan dalen to jalasun na ka to k’a lamunun-
munun siɲɛ wolonwulan (7). I bɛ sɔrɔ ka jala seleke
naani fara bɔ an’a lili. I bɛ taa a don daga la k’a ko siɲɛ
kelen dɔrɔn. I bɛ taa jiri in fili ntikiɲɛso la, ka i kɔdon
Hakililajigin na: kana i kɔfilɛ waati min na n’i ye i
kɔdon

8
10 – SUMAYA FURA
I bɛ jala fara ani baro lili ani baro bulu dɔɔnin, k’a tobi,
n’a mɔna, i bɛ li kɛ a la. I b’a min ani ka i ko a la
Hakililajigin na: min bɛ ko, li tɛ kɛ o la

11 – KA MARA FURAKƐ
I bɛ jala fara bɔ ani simanan fara dɔɔnin, k’a kɛ minɛn
kɔnɔ k’a daji su wolonwulan, ka li kɛ a la. I bɛ to k’a min

12 – KA JUGUYA LANKARI ANI KA SIRI TIGƐ


Jala bulu kuru saba ani ntɔngɛn lili kuru kelen ani
ntɔngɛn bulu kuru fila ani kɔrɔngɔnyi kuru kelen, i b’a
don daga la k’a tobi k’a mɔ, ka i ko a la

13 – FARIKOLOFUNUN BANA
I bɛ jala bolo jalan kari ani nponponpokolon bolo jalan
ani si bolo jalan kari. I bɛ a bɛɛ fara ɲɔgɔn kan, k’a jenin
fo k’a sisi. I bɛ sɔrɔ k’a da tile la; n’a jara, i b’a susu k’a
mugu bɔ. I bɛ dɔɔnin kɛ ji kalan na k’a min siɲɛ saba,
muso siɲɛ naani – O kɔfɛ i bɛ dɔ ɲagami situlu la k’a
mun tile saba

9
14 – KA I KOGOYA SUGABA YE
I bɛ jaladen sisi k’a mugu bɔ ani ka joro lili fara siyɛn k’o
lili susu k’a mugu bɔ. I b’o mugu fila fara ɲɔgɔn kan. I bɛ
kuleɲinɛnin sisi k’a mugu fara a kan ani layi dɔɔnin, k’o
k’a la

15 – WALASA LATURU KANA I KƐLƐ


Alamisadonya fɛ, i bɛ taa jalasun kɔrɔ. I bɛ Badara ci
jala seleke naani bɛɛ la. I bɛ taa so. Juma sɔgɔmada, i
bɛna jala bɔ ka taa a don daga la; n’a mɔna, i b’a ko su
wɔɔrɔ ka sɔrɔ ka taa furaɲaka fili ntikiɲɛso la

16 – KA SEGƐN BAN FARIKOLO LA


I bɛ jala seleke naani fara bɔ k’a da tile la ani zɛkɛnɛn
fara ani sinjan lili. I b’a fara siyɛn k’a da tile la, n’a jara i
b’a susu k’a mugu bɔ: I b’a mugu kɛ bidɔnnin kɔnɔ ka li
kuyɛri ɲɛ kelen fara a kan. I b’a min sɔgɔma ani sufɛ

17 – SUBAGA GƐNNI WUSULAN


Juma sɔgɔmada fɛ, i bɛ jala ladɔn kari ani bunbun ladɔn
ani gɔn-wulen ani dononkɔrɔ fan kelen ani layiden
kelen. I b’a bɛɛ fara ɲɔgɔn kan, k’a foroki k’a da tile la,

10
k’a tile kelen ja, k’a susu k’a mugu bɔ, ka to k’a wusu so
kɔnɔ
Ka fara a kan: Sugabaga tɛ se ka don o bɔlɔn kɔnɔ

18 -SIRITIGƐLAN
I b’i jɔ jalasun na k’i ɲɛsin kɔrɔn ma. I b’a fɔ
“Tu Bisimilahi, jɔbatigiw ka jôba fili, u y’a fili munni? U
y’a fili ji la. Ji ma to jɔ la, jɔ ma se ka ji minɛ k’a siri,
karisa kana ne Karisa minɛ, fo ka dugukolo melenge. Ne ko
Ala, ne ko a kira” I b’a fɔ ka jala lamunun- munun,
walima i b’a fɔ daba la, ka jala fara seleke naani bɔ ka
n’a don daga la, k’a tobi k’i ko « Cɛ koliko saba – Muso
naani »

19 – KA JUGUYA NASIRA BƐƐ BALI


I bɛ jala kɛmɛ fara dɔɔnin- dɔɔnin ɲinin. I bɛ miseliden
kɛmɛ fara a kan. I bɛ miseli da daga ju la, ka jala fara da
a kan. I b’a datugu ka su kɔnɔntɔn kɛ. I bɛ to k’a ko ani
ka i da muguri a la
I janto: kana to ka kuma jugu fɔ

11
20 – KA BƆ MƆGƆW KA ƝƐDONYA MA
I bɛ jala munun-munun ka nin kilisi fɔ « Tu Bisimilahi,
ne jara masa kɔrɔ wulitɔ ni n ka nɛgɛ jɔlɔkɔ ye, ɲɛ min
mana n ye, o ɲɛ ka ci; da min mana n lakali, o da ka fara;
ne ko Ala, ne ko a kira »
I b’a fan naani fara bɔ ka n’a daji, ka to k’i ɲɛ ko sanni i
ka bɔ

21 –KA KABAKO DON JALA JIRI LA


I bɛ satutu kunkolo ɲinin, ka fɔnfɔnnin kunkolo ɲinin,
ka nkoronkofin kunkolo ɲinin ani nkoronko bilen
kunkolo
I bɛ taa jalasun na. I bɛ i kunkolo suman jiri ma. I
kunkolo hakɛ danyɔrɔ, i b’a fara yongo k’a kɔrɔta ka sa
kunkolow sɔɔri jiri seleke naani bɛɛ la, k’a siri ni ɲamafu
ye i n’a fɔ cɛsirijala, walassa kunkolo ninnu kana bin. I
bɛ taa so, fo tile wolonwulan
A tile wolonwulannan, i bɛ ɲamafu in tigɛ ni bese ɲɛ
kelen ye, a kana se duguma. I bɛ bɔrɔ don a kɔrɔ a ka bin
bɔrɔ kɔnɔ. I bɛ taa n’a ye so, k’a bɛɛ lajɛlen foroki ni
ɲɔgɔn ye k’a susu k’a mugu bɔ. A bɛ laja bagangolo de
sanfɛ
I bɛ miseli kelen turu a cɛla ani lamu kelen, murukisɛ
kelen ani olu bɛ ja. I b’i sigi a kɛrɛfɛ, fo a ka ja

12
I b’a mugu kɛ ji wɔlɔkɔlen na k’a kɛ i da k’i da muguri
n’a ye k’a seri kogo la
➢ Ka barika don kumankan na

13
NTOMI
1 - GARISIGƐ
N’i ye cɛ ye, i bɛ ntomi bulu kuru saba ɲinin, walima
muso kuru naani ani suruku-ɲɛɲɛn (npalanpalan) kuru
saba, muso kuru naani. I b’a don daga la k’a tobi.
Cɛ b’a ko koliko wolonwulan – muso koliko seegin

2 – WALASA FA KANA DON I SIYA LA (I


BƆNNA)
I bɛ ntomi ladɔn kɛ nɔnɔ kɛnɛ na sɔgɔmada fɛ, ka i ɲɛsin
kɔrɔn ma k’a min

3 – CƐYA FURA
Ntomi lili ani sinjan lili, i b’a kɛ bidɔn kɔnɔ ka
nkaaninfin dɔɔnin kɛ a kan. I b’a datugu su kelen ani tile
kelen; o kɔfɛ i b’a minni daminɛ
Sɔgɔmada fɛ i bɛ wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen min
Sufɛ sanni i k’i da, i bɛ wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen min

14
4 – KƆNƆNABANA
I bɛ ntomi seleke naani fara bɔ ani tɛrɛba seleke naani
fara ani nkunjɛ lili kuru kelen an’a bulu kuru kelen. I b’a
don daga la. I bɛ ntomi fara da daga ju la, ka tɛrɛba fara
da a sanfɛ, ka nkunjɛ lili da a sanfɛ, ka sɔrɔ ka nkunjɛ
bulu da a sanfɛ. I b’a tobi k’a mɔ
Sɔgɔma i bɛ li jeninbali dɔɔnin kɛ a la, k’a min, fo tile
wolonwulan

5 – KA SIRI TIGƐ
I bɛ “Tabbatyada” kalan
Bismillah Rrahmane Rahime
Tabbat-yada abin lahabin watabba
Ma aghna AAnhu malouhou wama kasaba
Sayasla naran zata lahabin
Wamraatouhou hammalataal hâtabi
Fii jiilhâ habloune mîne masadine
I bɛ nin kalan ntomi bulu kuru wolonwulan kelenna bɛɛ
la. I bɛ tila k’a fɔ « Ala, siri min bɛ ne na, n b’a ɲinin i fɛ, i
ka n siri tigɛ; adamaden siri, jinɛ siri, a bɛɛ lajɛlen ka tigɛ
ka bɔ n na ». I b’a don daga la, ka i ko tile wolonwulan

15
6 – BANA SIDƆNBALI FURA
Ntomi bulu kuru saba (muso kuru 4)
N’i ye ntomisun ye yɔrɔ jan na, i bɛ boli ka taa a sun
kɔrɔ, ka muru kɛ k’a tigɛ ani si kɔrɔn n’a tilebin bulu tigɛ
(cɛ kuru 3 – muso 4)
I b’a tobi k’a min

7 – KA GARISIGƐ TELIMAN SƆRƆ


I bɛ ntomi ladɔn bɔ; ntɛnɛn sɔgɔmada joona fɛ, i bɛ
zaban ladɔn fara a kan, barakante ani mandiya ani nɔsin
jalan, i bɛ nin bɛɛ susu ka da tile la k’a kɛ tile kelen ja ye,
k’a mugu bɔ. I b’a mugu ɲagami banɔnɔ na. I bɛ sɔrɔ ka
parifɛn suguya wolonwulan ɲagami a la, ka tila k’a da
tile la, fo k’a ja
Sɔgɔma o sɔgɔma, i bɛ dɔɔnin kɛ tasuma na ka i tɛgɛ
wusu

8 – ƝƐ JALANDIMIN FURA
I bɛ ntomi ladɔn ani ntomi bulu bɔ k’a don daga la, ka
“Hayyatoul Kourssyyou” bɛɛ sɛbɛn siɲɛ kɔnɔntɔn, k’o
naasi kɛ a la. I b’a tobi; n’a mɔna i b’i ɲɛ ko a la sɔgɔma
o sɔgɔma

16
9 – KA KIISI JUGUYA TƆƆRƆ MA
I bɛ ntomi ladɔn bɔ alamisa sɔgɔma ani lemuru-
kumunnin ladɔn ani folokofalaka ni zɛrɛninjɛ kuru
kelen. I b’a tobi k’a ko; tile wɔɔrɔ o kɔfɛ i bɛ taa furaɲaka
bila ntikiɲɛso sanfɛ

10 – GARISIGƐ
Folokofalaka kuru saba, zaban kuru saba ani ntomi bulu
kuru kelen, i b’a tobi ka a ko

11 – SƆGƆSƆGƆ FURA
I bɛ taa ntomi sanfɛfara caman wɔrɔ i tɛgɛ la. I bɛ a ni
jalankɔgɔ susu ni ɲɔgɔn ye k’a mugu bɔ
I b’a mugu kɛ seri, walima mɔni na ka a min

12 – KƆNƆFUNUN BANA FURA


I bɛ ntomi sanfɛfara ani joro lili fara ɲɔgɔn kan, ka a
tobi; n’a mɔna i b’a sɛnsɛn
I b’a ko ani ka a min; bɔlinin ɲɛ kelen sɔgɔma ani sufɛ fo
kunɲɔgɔn kelen

17
13 – NTOMI SERƆMU « FARIKOLO KƐNƐYA »
I bɛ ntomi fara bileman daji ka tile saba kɛ. I bɛ
ntomiden mɔnen bila ji la; i b’a sɛnsɛn ka to ka a min;
sɔgɔma bɔlinin ɲɛ tilancɛ ani sufɛ

14 – CƐYA LABƐN
I bɛ ntomi fara bileman kɔrɔn ni tilebin ni banin bɔ. I bɛ
kɛɲɛka to yen. I b’a don daga la, ani jala fara. I b’a tobi
ka a mɔ: I b’a min ani ka a ko (cɛ tile 3 – Muso tile 4)

18
SUNSUNFIN
1 – BANA SIDƆNBALI FURA
I bɛ sunsunfin ani manden-sunsun lili bɔ ani banan lili
ani simanan fara; I b’a don daga la, k’a tobi. I b’a ko ani
ka a min

2 – KA JAMA KƆTIGƐBALI SƆRƆ


Sɔgɔmada fɛ, i bɛ bamanan muru ta ka ɲɛsin sunsunfin
ma. I b’i jɔ a ni kɔrɔn cɛ. I b’a fɔ muru la « Tu Bisimilahi,
sunsun jamatigi, cɛw ko sunsun jamatigi, musow ko sunsun
jamatigi. Ni e ma jamantanya, Ne Karisa kana
jamantanya. Ni e ma jamantanya, ne kana garisigɛntanya,
ne ka jama sɔrɔ. Ne karisa mako bɛ jama na. Ne ko Ala, ne
ko a kira ». I bɛ sunsunninfin lamunun-munun siɲɛ
wolonwulan (7) ka nin kilisi kalan. O kɔfɛ i b’i jɔ tuguni
a ni kɔrɔn cɛ. I bɛ muru daɲɛ kelen kɛ k’a bulu tigɛ ka kɛ
kuru saba ye ; muso kuru naani. I bɛna a don daga la,
k’a tobi ka a mɔ, ka i ko a la tile saba kɔnɔ ; muso tile
naani, ka tugu ɲɔgɔn na

3 – KA FURU SƆRƆ ANI KA SIRI TIGƐ


Sunsunfin bulu kuru fila ani manden-sunsun bulu kuru
fila ani zaban bulu kuru fila. I bɛ i hamina da a kan n’i

19
ka furuko ye « Ala Ne karisa mako bɛ furu de la. Ala furu
nɔgɔya n ye ». I b’a tobi ka i ko a la su wɔɔrɔ (6) »
Hakililajigin na; kana a ko duguma. I b’i jɔ fɛn dɔ sanfɛ

4 – KA JAMA KARABA KUNU FAYA KUNU


I bɛ sunsunfin ladɔn bɔ ntɛnɛn sɔgɔmada, walima
alamisa sɔgɔmada ani manden-sunsun ladɔn. I bɛ
tusɛnin den kelen fara a kan ani sugu wolonwulan (7)
buguri dɔɔnin, walima a kalakala dɔɔnin ani juma misiri
wolonwulan (7) kalakala dɔɔnin ani siraba wolonwulan
(7) kalakala dɔɔnin, min tɛ gudɔrɔn ye, walima i b’a bɛɛ
buguri dɔɔnin-dɔɔnin ɲinin, ani ntikiɲɛso wolonwulan
(7) buguri dɔɔnin: I b’a bɛɛ kɛ bidɔn kɔnɔ ka ji kɛ a kan. I
bɛ jiri ninnu susu k’a mugu bɔ k’a ni ji ɲagami, k’a laja
tile kelen walima tile fila
I b’a kɛ wusulan ye ka to ka i tɛgɛ wusu n’a ye
5 – KA GARISIGƐ SƆRƆ
I bɛ sunsunfin ladɔn bɔ ani ntomi ladɔn ani kunjɛ ladɔn.
I bɛ a fara ɲɔgɔn kan. I b’a susu k’a mugu bɔ ka to k’a
mugu dɔɔnin kɛ koliji la, walima k’a wusu; o la i bɛ
mandiya kɛmɛ naanina (d400) san ani parifɛn suguya
wolonwulan, i b’o ɲagami jiri mugu in na
6 –KA JI CAYA FARIKOLO KƆRƆ
I bɛ sunsunfin gɛsɛ ɲinin; wa a b’i kiisi ɲindimin ma

20
7 – SENKURUBADIMIN ANI KƆDIMIN
Misibo kɛnɛ ani sunsunfin bulu kɛ ka senkuruba digi-
digi; i b’a kɛ ji la k’a sɛɛnɛ. O kɔfɛ i bɛ taa furaɲaka fili
jiri dɔ kɔrɔ ka i ka bana kalifa o jiri la. O kɔfɛ i kana gɛrɛ
o jiri la tuguni; n’o tɛ bana in bɛ kɔsegin

8 – KA MANDIYA SƆRƆ
I bɛ sunsunninfin ladɔn ɲinin. I b’a kɛ situlu la. I b’a fɔ a
la siɲɛ wolonwulan (7) “Tu Bisimilahi, Tu Bisimilahi, Tu
Bisimilahi, fɛn dɔ bɔlen saman ka bin duguma ko sanu
mandiya ; cɛw bɛ girin a kan, k’olu ta don ; musow bɛ girin
a kan, k’olu ta don. A’lu k’a ta k’a di ne Karisa ma ; jaa ne
karisa ta don ; a’lu k’a di ne Karisa ma. Ala ye, Kira ye.
Ne ko Ala, ne ko a Kira” I b’a kɛ tulubara ye ka to k’a
mun

9 – I BƐ KABAKO YE SUNSUNFIN NA
Alamisa sɔgɔma, i bɛ numu muru ta; i bɛna i jɔ ka i ɲɛsin
sunsunfin ma. I bɛ nin kilisi in fɔ muru la siɲɛ
wolonwulan (7)
« Tu Bisimilahi, Tu Bisimilahi, Tu Bisimilahi, diɲɛ mɔgɔw
ko k’olu finnen don; ne karisa finnen don ka tɛmɛn

21
galadaga kan; ne ko Ala, ne ko a kira » I bɛ sɔrɔ ka
sunsunninfin kuru saba tigɛ (muso kuru naani 4) I bɛna
a don bɔgɔdaga kɔnɔ k’a sigi tasa kolon sanfɛ, a ka tile
saba kɛ; a naaninan, i b’a koli daminɛ

10 – N’I KA DIƝƐNATIGƐ GƐLƐYARA


I bɛ sunsunfin kuru saba bɔ, mɔgɔw bɛ tɛmɛn jiri min
jukɔrɔ, i bɛ kuru fila tigɛ k’o fara a kan. I bɛna a don
daga la, ka “Fatiha” bɛɛ sɛbɛn siɲɛ saba (3) (muso siɲɛ 4)
I b’a tobi su kelen kɔnɔ koliko saba (muso koliko naani
4) I bɛ sɔrɔ ka furaɲaka siri ka taa a bila baji la

11 – TASUMA JENINDA
I bɛ sunsunfin fara ani a bolo kalakala tigɛ ka a jenin k’a
mugu bɔ k’a da joli la

12 – KA GARISIGƐ TELIMAN SƆRƆ


I bɛ sunsunninfin kuru saba tigɛ ani npalanpalan kuru
saba ani alajɔ kuru kelen
I bɛ npalanpalan kuru saba da duguma ka i hamina fo a
kan garisigɛ teliya la, Ala k’o di i ma ka sɔrɔ ka
sunsunninfin kuru saba da a kan ‘’garisigɛ teliman ani
jamako, Ala k’o nɔgɔya i ye’’. I bɛ Alajɔ kuru kelen da a

22
sanfɛ. I b’i hamina da a sanfɛ k’a tobi ka a ko tile
wolonwulan (7)

13 – KA SƆRƆ CAMAN KƐ
Suruku-ɲɛɲɛn kuru kelen ani sunsunninfin kuru saba, i
bɛ manden-sunsun kuru 3 fara a kan; i b’a tobi, n’a
mɔna i bɛ nɔnɔ kɛnɛ kɛ filen kura kɔnɔ ka fura sɛnsɛn ka
k’a la. I b’a fɔ “Ala nɔnɔ kɛnɛ jɛlen don cogo min na, Ala i
ka ne ka ɲɛnamaya jɛya n ten. Ala i ka n garisigɛ jɛya n ye
ten. Ala i ka n ka jamatigiya jɛya n ye ten’’ I bɛ filennin ta
ka taa i jɔ fɛn dɔ sanfɛ k’a ko tile wolonwulan (7)

14 - KA SIRI TIGƐ
I bɛ Sunsunninfin kuru naani bɔ ntɛnɛn sɔgɔmada fɛ. I
bɛ alamisa kɔnɔ. Ni alamisa sera, i bɛ taa kalakari jɛman
kuru saba bɔ. I bɛna a fara sunsunninfin kuru naani (4)
kan. I b’a daga sigi o don; n’a mɔna, i bɛ koliko fila kɛ
sɔgɔma ani wula fɛ, o kɔfɛ i b’a ko tile wolonwulan (7)

23
WƆLƆ

1 – KA SUBAGA KA SUYA TIƝƐ


I bɛ wɔlɔfin den don i tɛgɛ la, ka taa a ci subaga tɛgɛ
kɔnɔ

2 – JUGUYA
I bɛ wɔlɔ kuru saba (3) ɲinin ani kɔɔrikolo kuru
damandɔ. I b’a don daga la k’a tobi ka a ko

3 – KƆNƆNAJOLI FURA
I bɛ wɔlɔ fara n’a bulu, ani nɛrɛ fara ani finiɲaka. I b’a
don daga la, k’a tobi ka a mɔ ka to ka a min

4 – FANGADƆGƆYA (CƐYABANA)
I bɛ wɔlɔ bulu susu, ani ɲamanin dacibali den; i bɛ
kɔgɔfin dɔɔnin kɛ a la; i bɛ to ka a mugan sufɛ
5 – ƝƐDIMIN FURA
I bɛ wɔlɔ bulu dɔɔnin tigɛ, ani ɲamanin dacibali den; i
b’a fara ɲɔgɔn kan, k’a susu k’a mugu bɔ k’a kɛ minɛn dɔ
kɔnɔ ka ji dɔɔnin kɛ a kan, ka to k’a tonin i ɲɛkisɛ kan

24
6 – JABƐTI ANI FURUDIMIN FURA
Ɲama kuru saba (3) ani sofurannan binma kuru damadɔ,
i b’a tobi ka a min sɔgɔma ani wula fɛ

7 – GARISIGƐ
I bɛ wɔlɔ kuru kelen (1) ɲinin ani dubalen kuru kelen (1);
i b’a don daga la, k’a tobi. I b’i ko n’a ye siɲɛ saba

8 – KA BAARA SƆRƆ
I bɛ wɔlɔ kuru saba (3) ni bananku bulu kuru saba (3)
don daga la (cɛ koliko saba (3) – muso koliko naani (4)

9 – KA KUNNAFƐN FURAKƐ
Wɔlɔ kuru kelen (1) ani jun kuru kelen (1) ani
sunsunninfin kuru kelen (1) ani nkunjɛ kuru kelen (1); i
b’a tobi ka a mɔ, i b’a ko ani ka a ji min

10 – JUGUYA
I bɛ wɔlɔ kuru saba (3) ɲinin ani benbe kuru kelen (1),
k’a tobi; n’a mɔna, i b’a di den ma a k’a min, ani ka a ko

25
11 – KA SIRI TIGƐ
Wɔlɔ kuru kelen ani manden-sunsun kuru kelen ani
sununkun sanfɛbin dɔɔnin fara a kan. I b’a tobi ka a
koliko saba kɛ a la

12 –TANSIYƆN
I bɛ wɔlɔjɛ lili kuru kelen bɔ a’na fara n’a bulu kuru
kelen. I b’a fara ɲɔgɔn kan, ani koroninfin bulu kuru fila
fara a kan ani sɔmɔ fara kuru kelen ani nkunan kuru
kelen. I b’a tobi ka a ji dɔ sɛɛnɛ ka kɛ minɛn kɔnɔ; “fan
kelen min salen don’’, i bɛ fininkolon don furaji la k’a
digi-digi n’a ye ani situlu. I bɛ tila k’o ji bɔn ka ji kura kɛ
minɛn kɔnɔ ka a ko. I bɛ to k’o kɛ, fo kalo kelen

13 – FANKELEN SA (TANSIYƆN)
I bɛ wɔlɔjɛ lili n’a fara n’a bulu kuru kelen bɔ ani jiri min
fan kelen salen don, fan kelen ɲɛnama don (jiri su ni
ɲɛnama). Fan min salen don, i bɛ dɔ lɛsɛ o la, ani fan
kelen min kɛnɛman don, i bɛ dɔ lɛsɛ o fana na. I b’a fara
ɲɔgɔn kan, k’a tobi ka a mɔ; n’a mɔna, i b’a wusu ka sɔrɔ
ka situlu mun; o kɔfɛ ka bɔlinin ɲɛ kelen min

26
14 – CƐYABANA
I bɛ taa wɔlɔ lili bɔ, i b’a ko ka jɛ; fara min bɛ lili sanfɛ, i
b’o siyɛn k’o bɔ a la, k’a kɛ minɛn dɔ kɔnɔ ka
ɲamakubara dɔɔnin fara a kan ani kɔgɔfin dɔɔnin. I b’a
susu ka a laja tile la k’a mugu bɔ

15 – KƆNƆNAJOLI
I bɛ wɔlɔ fara bɔ ani ka sinjan lili kuru fila fara a kan ani
kungo nsiranin fara dɔɔnin. I b’a tobi ka a min

16 – KA MƆGƆ JUGU GƐN ANI KUNKOLODIMIN


GƐLƐN
I bɛ wɔlɔ ladɔn bɔ ani lengen ladɔn ani bunbun ladɔn
dɔɔnin ani ka bunbun feere bileman fara a kan. I bɛna
barakante ni layi kɛ a la k’a susu ka a laja k’a mugu bɔ,
k’a wusu du kɔnɔ

17 – KƆDIMIN
I bɛ wɔlɔ lili ani basa susu k’a mugu bɔ k’a ɲagami situlu
la ka i kɔ mun

27
18 – KOOKO FURA
I bɛ wɔlɔ lili bɔ an’a fara, samanɛrɛnin lili kuru fila ani
sulasinsan lili kuru kelen. I b’a don daga la k’a tobi ka a
mɔ; n’a mɔna, i bɛ bɔlinin ɲɛ kelen min ka situlu dɔɔnin
kɛ a la. I bɛ sɔrɔ ka i ko furaji tɔ la, fo dɔgɔkun kelen, o
kɔfɛ i bɛ sulasinsan mugu dɔwɛrɛ bɔ k’a ni situlu ɲagami
k’a sɔɔri i banakɔtaayɔrɔ la

19 – KA DEN BASIGI
I bɛ nin yɔrɔ sɛbɛn wɔlɔ bulu kelenna bɛɛ kan
« Innalezina amanou wa amilou sôlihati watta wassaw
bil haq watta wassaw bil sâbri »
I bɛ « souratoul kadri » bɛɛ sɛbɛn siɲɛ kɔnɔntɔn, k’a naasi

Cɛ: wɔlɔ bulu den kɔnɔntɔn, muso bulu den tan ni kelen.
I bɛ ɲama dacibalinin fara a kan, ka a foroki ni ɲɔgɔn ye,
ka a da tile la, n’a jara, i bɛ naasi dɔɔnin k’a la, ka a laja
tuguni: i b’a mugu dɔɔnin kɛ den koliji la (a tɛ ko ɲɛgɛn
kɔnɔ)
I bɛ ji kɛ bidɔn kɔnɔ ka sɔrɔ ka naasi tɔ kɛ a kan, ani fura
mugu dɔɔnin, k’a bila a ka si; don o don sɔgɔmada fɛ, i
bɛ wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen di denw ma, u k’a min

28
KALAKARI

1 – GARISIGƐSIRI
I bɛ kalakari bilennin kuru wolonwulan ɲinin, ani
filenbara kɔnɔ furu dɔɔnin (cɛ: boloɲɛ 2 – muso boloɲɛ 4.
I b’a tobi ka a ko tile kɔnɔntɔn – muso tile tan ni kelen

2 – GARISIGƐ GƐLƐYA
I bɛ laturuden Adama sɛbɛn kɛmɛ duuru ni bi duuru ni
duuru (555) ani nafolo so (555). I b’a naasi fila fara
ɲɔgɔn kan. I bɛ kalakari bilennin kuru saba bila a naasi
la k’a tobi ka i ko a la tile saba; wa a tɛ ko ɲɛgɛn na. I b’i
jɔ fɛn dɔ sanfɛ ka a ko

3 – GARISIGƐ TELIMAN
Kalakari bilennin kuru 2 ani sunsunninfin kuru 2 ani
ntimintiminin kuru kelen. I bɛ ŋaniya siri a kan « Ala ne
mako bɛ garisigɛ teliman na » I b’a don daga la k’a tobi,
n’a mɔna, i b’a ko tile duuru

29
4 – GARISIGƐ
I bɛ kalakari jɛman ladɔn bɔ ntɛnɛn, walima alamisa, ani
nkunan ladɔn dɔɔnin ani sunsunninfin ladɔn ani
mandiya ani nɔnsin jalan. I bɛ a fara ɲɔgɔn kan k’a
foroki ka kɛ wusulan ye

5 – GARISIGƐ
I bɛ kalakari jɛman susu k’a mugu bɔ ani nkunan ladɔn.
I bɛ laturuden Adama sɛbɛn ba kelen ani kɛmɛ ni tan ni
kelen (1.111) walima (116) ani nafoloden kɛmɛ duuru ni
bi duuru ni duuru (555). I bɛ nkunan ladɔn ani kalakari
jɛman ladɔn kɛ naasi la
I b’a mun sɔgɔma

6 - GARISIGƐ
Kalakari jɛman ladɔn ani kalakari bileman ladɔn ani
zɛgɛnɛn fara seleke 4. I b’a fara ɲɔgɔn kan, k’a susu k’a
mugu bɔ ka barakante kɛ a la ani parifɛn “Dangoma +
Elhadj Abdoulaye + Nourou Mouhamad”
I bɛ parifɛn ninnu kɛ jiri mugu in kan, ka to k’a kɛ
tasuma na k’a wusu

30
7 – SUMAYA ANI CƐYABANA FURA
I bɛ kalakari bilennin kuru kelen tobi ka a min

8 – KA MUSO KƆNƆMA KA FƆƆNƆ JƆ


Kalakari kuru kelen ani nɔnsinku kuru kelen ani
ntimintiminin 1 ; I b’a don daga la k’a tobi ka a ji min

9 – MUSO KƆNƆMA MIN BƐ FƆƆNƆ ANI


KƆNƆBOLI
Kalakari kuru kelen ani sunsunninfin kuru kelen ani
manden-sunsun kuru kelen ani nkunjɛ kuru kelen, i b’a
don daga la k’a tobi ka a min, ani ka ko a la

10 – SUMAYA – TƆNƆGƆ (KƆNƆNANTUMUN)


Kalakari kuru kelen + barakala kuru kelen + kɔɔribulu
kuru kelen ani nkunjɛ kuru kelen. I b’a don daga la, k’a
tobi ka a min ani ka ko a la

11 – DEN KA SUFƐ FARIGAN


Kalakari kuru kelen + npalanpalan kuru kelen +
balenbo kuru kelen ani joro kuru kelen. I b’a don daga la
k’a tobi ka a min ani ka ko a la

31
12 – BANA SIDƆNBALI FURA
Kalakari kuru wolonwulan, i b’a naasi sɛbɛn siɲɛ
kɔnɔntɔn 9: i bɛ « falaki » sɛbɛn siɲɛ kɔnɔntɔn 9, i bɛ
« Qoul houwallahou » sɛbɛn siɲɛ kɔnɔntɔn 9, i b’a naasi
ko
I bɛ naasi kɛ jiri kuru wolonwulan in kan daga kɔnɔ k’a
datugu tile wolonwulan 7 – Tile wolonwulan 7 kɔfɛ i b’a
ko ka a min, fo tile wolonwulan wɛrɛ

13 – KA SIRI TIGƐ
Mɔgɔw bɛ tɛmɛn jiri min jukɔrɔ, i b’o kuru saba 3 tigɛ
ani kalakari kuru naani 4 ani siraba bɛlɛden wolonwulan
7. I b’o bɛlɛden 7 da daga ju la, ka jiri da a sanfɛ k’a tobi
ka a mɔ. I bɛ a ko tile saba 3 kɔnɔ

14 – KA KABAKO YE KALAKARI LA
I bɛ kalakari jɛman kuru wolonwulan 7 don daga la; n’a
bɛna mɔ, i bɛ nɔnɔ kɛnɛ dɔɔnin kɛ a la, ani li dɔɔnin. I bɛ
yɛlɛ fɛn dɔ sanfɛ ka a koko wolonwulan 7 kɛ yɔrɔnin
kelen sufɛ

32
15 – KA MƆGƆW KA JURU SARA
Kalakari bilennin kuru saba 3 (muso kuru 4),
npalanpalan kuru kelen 1, sunsunninfin kuru kelen 1,
manden-sunsun kuru kelen 1, seretoro kuru kelen 1 (nka
ni muso don sunsunninfin tɛ kɛ a la). I b’a don daga la. I
bɛ « fatiha » naasi bɔ kɛmɛ naani ni tan (410). I b’a tobi o
naasi la
Cɛ b’a koko wolonwulan kɛ, muso tile 8
N’a banna, i bɛ taa fura ɲaka fili ntikiɲɛso la

16 – LAYIDU BƐ TA MƆGƆ MIN YE A TƐ DAFA


Kalakari jɛman kuru fila 2 ani kalakari bileman kuru
kelen (muso a bɛɛ kuru fila) cɛ : i bɛ « fatiha » kalan jiri
in kan siɲɛ tan ni kelen 11, muso bɛ « fatiha » kalan siɲɛ
mugan ni kelen 2. I bɛ i hami jira Ala la. I b’a tobi ka a
min
Cɛ; koliko saba 3 – Muso koliko naani 4

17 – JUGUYA BILEN
I bɛ dimin woro bileman den saba 3 ɲinin (muso 4) I bɛ
taa kalakari bilennin kuru saba 3 (muso 4) tigɛ. N’i bɛna
kalakari bulu kuru, i bɛ woro bileman don a kelen-kelen
bɛɛ kɔnɔ k’a siri. I bɛna a tobi ka a mɔ. I b’a ko koliko

33
saba 3 – muso 4, n’i tilala, i bɛ woro bɔ furabulu kɔnɔ k’a
siri, ka taa a bila dankun na – I bɛ sɔrɔ ka woro in susu
« cɛ ta 3 – muso ta 4) I b’a susu k’a mugu bɔ.
I bɛ to k’a mugu dɔɔnin-dɔɔnin kɛ i koliji la

18 – BANA SIDƆNBALI FURA


I bɛ kalakari jɛman lili kuru fila 2 an’a bulu kuru fila 2
tigɛ. I bɛ taa barakala la, ka nin kilisi in fɔ « Tu
Bisimilahi, barakala, cɛw ko barakala, musow ko barakala;
e tɔgɔ ko bana jugu kala, e tɔgɔ ko ɲaguwan kala, e tɔgɔ ko
subaga jugu kala, e tɔgɔ ko kɔrɔtɛ jugutigi kala, e tɔgɔ ko
kolotigi jugu kala ». I bɛ barakala lili kuru saba 3 bɔ ni
wɔlɔsɔ ye (muso kuru naani 4). I b’a don daga la k’a
tobi; I b’a ko ka a min dɔgɔkun kelen

19 – KA JIGIYA SIRABAW SƆRƆ


I bɛ laturuden Ibarahima Taliki sɛbɛn kɛmɛ naani ni bi
naani ni kelen (441). Kalakari jɛman kuru saba 3 (muso
4). I bɛ naasi kɛ a la k’a tobi ka i ko a la
20 – KA KABAKO YE
Kalakari jɛman kuru saba 3 ani kalakari bilennin kuru
fila 2 ani nkunjɛ kuru fila 2. I b’a tobi ka a ko dɔgɔkun
kɔnɔ tile wolonwulan 7

34
21 – I BƐ NIN KƐ NI WARIKO ŊANIYA YE
Kalakari jɛman kuru saba 3 ani kalakari bilennin kuru
fila 2 ani suruku-ɲɛɲɛn (npalanpalan) kuru fila 2. I b’a
tobi k’a kɛ filen kura kɔnɔ ka nɔnɔ kɛnɛ dɔɔnin kɛ a la ka
a ko

22 – KA MOTO SƆRƆ
I bɛ laturuden Ɛnzan sɛbɛn kɛmɛ ni tan ni naani (114). I
bɛ kalakari jɛman kari-kari ka kɛ bidɔn kɔnɔ ka sɔrɔ ka
moto buzi k’a kɔnɔ, ka i tɛgɛ sɔninfara tan bɛ tigɛ k’a
jenin k’a mugu kɛ bidɔn kɔnɔ ani barakala. I b’o dɔɔnin
kɛ bidɔn kɔnɔ
I b’a mun n’i ka moto sɔrɔli hamina ye waati bɛɛ, fo tile
bi wɔɔrɔ

23 – SUMAYA FURA
Kalakari bileman ani jofaga ani musofin, u bɛ daji ka tile
naani 4 kɛ, ka laturuden Seju sɛbɛn i si hakɛ la, k’o naasi
kɛ jiri saba in kan, ka sɔrɔ ka li dɔɔnin kɛ a kan.
Sɔgɔma wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen – wula fɛ wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen

35
24 – MƆGƆ MIN KA DIƝƐNATIGƐ GƐLƐYARA
Kalakari jɛman kuru saba 3 ani kolokolo kuru saba 3 ani
mɛnzɛn kuru saba 3 ani bantɔrɔ kuru fila 2. I b’a tobi ka
a mɔ ka a koliko tan ni kelen kɛ 11

25 – BANA SIDƆNBALI
Kalakari kuru kelen 1 ani kolokolo kuru kelen 1 ani
sanan kuru kelen 1 ani nkunjɛ kuru kelen. I b’a don daga
la k’a tobi ka a min

26 – MURA FURA
I bɛ nkunjɛ kɛnɛ kuru kelen tobi ka a min

36
JIRI « CƐYALABƐN »

1 - SANNI I KA TAA TAAMA NA (KƐLƐYƆRƆ LA)


WALIMA DUGU LA
I bɛ nin kilisi kelen-kelen bɛɛ fɔ
« Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi, Nin ye mun
de jɔlɔkɔ ye ? Nin ye sanu jɔlɔkɔ ye. Sanu jɔlɔkɔ da bɛ minni
? A da tɛ ne KARISA LA. A da bɛ minni ? A da bɛ kɛrɛfɛ (I
b’i bolo fili ka taa i kininboloyanfan fɛ) A da bɛ minni. A da bɛ
kɛrɛfɛ (i bolo fili ka taa i numanboloyanfan fɛ) A da bɛ minni?
A da bɛ sanfɛ (I b’i bolo bila ka taa sanfɛ) A da bɛ minni? A da
bɛ duguma (I b’i bolo bila ka ɲɛsin duguma) Ne ko Ala, Ne ko
a kira »
« Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi, Nin ye mun
de jɔlɔkɔ ye ? Nin ye warijɛ jɔlɔkɔ ye. A da bɛ minni ? A da tɛ
ne KARISA LA. Ada bɛ minni? A da bɛ kɛrɛfɛ - A da bɛ
minni? A da bɛ kɛrɛfɛ. A da bɛ minni? A da bɛ sanfɛɛ. A da bɛ
minni ? A da bɛ duguma. Ne ko Ala, Ne ko a kira »
« Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi, Nin ye mun
de jɔlɔkɔ ye ; Nin ye nɛgɛfin jɔlɔkɔ ye. A da bɛ mini ? A da tɛ
ne KARISA LA. A da bɛ minni? A da bɛ kɛrɛfɛ - A da bɛ
kɛrɛfɛ. A da bɛ minni? A da bɛ sanfɛ, A da bɛ minni? A da bɛ
duguma, Ne ko Ala, Ne ko a kira »

37
« Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi – Tu Bisimilahi, Nin ye mun
de jɔlɔkɔ ye ? Nin ye zira jɔlɔkɔ ye. A da bɛ minni ? A da tɛ ne
KARISA LA, A da bɛ minni ? A da bɛ kɛrɛfɛ; A da bɛ kɛrɛfɛ -
A da bɛ minni? A da bɛ sanfɛ. A da bɛ minni ? A da bɛ
duguma, Ne ko Ala, Ne ko a kira »
N’i tilala, i b’a tu-tu kɛ i tɛgɛ kɔnɔ, k’a mun i fari la

2 – KA BOLI, I KANA SƐGƐN


I bɛ bakɔrɔnnin bo ɲinin i si hakɛ la ani ton den
wolonwulan 7 ani dugumɛnɛ ɲinin i si hakɛ la. I bɛ nin
ɲagami k’a mugu bɔ ka to ka a dɔɔnin kɛ i koliji la ani ka
a wusu

3 – KA DON KO BILEN NA KA SƆRƆ FOSI M’I


SƆRƆ
I bɛ nin kilisi in fɔ i ka kilɔti la. I b’a fɔ siɲɛ wolonwulan
« Tu Bisimilahi, Tu Bisimilahi, Tu Bisimilahi – ko jugu
donko kɔnɔntɔn, a bɔko kɔnɔntɔn. A bɛɛ kɛra Ne KARISA
ka kunawolo ye. Ne Karisa ka bɔko kɔnɔntɔn kɛ a kɔnɔ. Ne
ko Ala, ne ko a kira »

38
4 – BƆGƆBALI KILISI
I bɛ taa ntabakunba bere kɛnɛ tigɛ, ka sɔrɔ ka taa
nburencɛ jiri la
I bɛ kilisi in fɔ bere la. I b’a fɔ « Tu Bisimilahi, Tu
Bisimilahi, Tu Bisimilahi, « kippo bigrii wilissola dassola »,
ne ko Ala, ne ko a kira »
I bɛ nburencɛ lamunun-munun siɲɛ wolonwulan.
N’i ye i jɔ, i bɛ nburencɛ den bugɔ siɲɛ kelen ni
ntabakunba bere kɛnɛ ye. I b’a den ci k’a kisɛ bɔ. I b’o kɛ
bamanan fini (dalifini) kɔnɔ
I bɛ taa a tu, k’a don i cɛ la
Ni cɛ o cɛ y’i bugɔ, a bɛ bin duguma

5 – KA CƐ KƆ KƐNƐYA
Jiri farakolokanci ani kolokolo bileman ni kolokolo
finman ani gele ani nkiliki. I b’a tobi ka a ko

6 – KA DEN LATAAKAMA JOONA


Sɛ ncɔki an’a sen an’a dabɔlɔ. I b’a jenin k’a sisi k’a
mugu bɔ. I b’a kɛ situlu la, ka to ka a mun den
kolotugudaw la

39
7 – KA SAYA BALI
I bɛ nin kilisi in fɔ kurusi jala la « Tu Bisimilahi, Tu
Bisimilahi, Tu Bisimilahi, diɲɛ kɔnɔ ka bon
Ne Karisa Ba kɔnɔ ka bon ni diɲɛ ye, Ne ma to o la, n bɔra
o la, n kana to mugu ni kisɛ la, n kana to dabali jugutigiw
ka dabali la. Ne ko Ala, ne ko a kira »

8 – KA KIISI BINKANNIKƐLAW TƆƆRƆ MA


I bɛ kurusi minɛ i bolo fila la. I b’a fɔ siɲɛ saba 3 k’a tu-
tu
Tu Bisimilahi, Tu Bisumilahui, Tu Bisimilahi
Mɔgɔ ma nin fini don ne na, mɔgɔ kana a bɔ ne na. 1
Mɔgɔ ma nin fini don ne na, mɔgɔ kana a bɔ ne na 2
Mɔgɔ ma nin fini don ne na, mɔgɔ kana a bɔ ne na 3

40
JIRI « FAYIDA »

1 – SAN HƐRƐ ANI GARISIGƐ TELIMAN


Folokofalaka kuru saba 3 ani jilankɔku kuru saba 3 ani
zaban kuru kelen 1, i b’a don daga la ka suratu
“IKHLASS” kalan siɲɛ wolonwulan ani salatu min ka
nɔgɔn i ma, i b’a tobi baji la, walima kɔlɔnji la k’a ko tile
wolonwulan

2 – GARISIGƐ TELIMAN
Folokofalaka kuru wolonfila 7 – dubalen bulu kuru fila 2
I bɛ “fatiha” kalan siɲɛ wolonwulan 7 jiri kɔnɔntɔn na
ani “Ina aateynakal Kawçar” bɛ kalan siɲɛ wolonwulan
7 jiri in na
I b’a tobi ni baji ye, walima kɔlɔnji la. N’a mɔna, i b’a ko

3 – KƆNƆNABANA FURA
Jala fara ani banan fara, i b’a don daga la ka jalankɔgɔ
kɛ a la. I b’a susu k’a mugu bɔ
I bɛ a mugu dɔɔnin kɛ i da kɔnɔ, k’a mugan dumuni kɔfɛ

41
4 – GARISIGƐ
I bɛ « fatiha » kalan bamanan muru la siɲɛ wolonwulan
7 I b’i jɔ jiri manden-sunsun tilebinyanfan fɛ, ka i ɲɛsin
kɔrɔn ma ; i b’a fɔ
« Tu Bisimilahi, Ala kira nana ntɛnɛn, Ala kira ye don min
kofɔ, o don, ne bi Arafa ye. Don cɛ ani don muso, a’ ye na
ne sɔn garisigɛ caman na, Ni Ala kira bonya ye. Ne ko Ala,
ne ko a kira »
I bɛ sɔrɔ ka manden-sunsun bulu tigɛ kuru wolonwulan
7. I bɛna a don daga la, n’a mɔna, i b’a ko koliko saba 3
– muso 4

5 – KA HAMINANKOW NƆGƆYA N’I YE NIN KƐ


I bɛ “fatiha” siɲɛ kɔnɔntɔn 9 kalan sanni selifana cɛ, i b’i
hamina fɔ manden-sunsun kuru saba 3 kan. I b’a don
daga la ka “fatiha” naasi kɛ a kan; n’a mɔna, i b’a ko
siɲɛ kɔnɔntɔn 9

6 – KA SIRI TIGƐ
Manden-sunsun kuru saba 3 – sunsunninfin kuru saba 3
– zaban kuru saba 3 ani siri jiri kuru saba 3
• I bɛ siribulu ani manden-sunsun don daga la ɲɔgɔn
fɛ k’a ko tile saba 3

42
• O kɔfɛ i bɛ sunsunninfin tobi k’a ko tile saba 3
• I bɛ sɔrɔ ka zaban tobi k’o fana ko tile saba 3
O kɔfɛ i bɛ tamaro den tan ni kɔnɔntɔn sarakaati
denmisɛnninw na

7 – KƆNƆNAJOLI FURA
Toroba fara an’a bulu, i b’a tobi k’a min
I bɛ tila ka toroba fara susu k’a mugu bɔ ka kɔgɔfin
dɔɔnin kɛ a la ; i b’a mugan

8 – SUFƐBANA FURA
Sebe bulu kuru kelen 1 – kolokolo bulu kuru kelen 1 ani
sunsunninfin bulu kuru kelen 1 ani lemuru-kumunnin
bulu kuru kelen 1. I bɛ olu don daga la k’a tobi ka mɔ. I
b’a ko ka tila k’a ji min

9 – KUNNAFƐNBANA FURA
Sunsunninfin kuru kelen 1 – nkunjɛ kuru kelen 1 – sanan
kuru kelen 1 ani jun kuru kelen 1, i b’a don daga la k’a
tobi
I b’a ko ka a min

43
10 – SENKURUBADIMIN ANI KƆDIMIN FURA
I bɛ fali galaka dɔɔnin susu k’a ɲagami fali bo la. I b’a ni
situlu ɲagami ka i kɔ saalo n’a ye, walima senkuruba –
sɔgɔma ani sufɛ

11 – GARISIGƐSIRI
Genin ani barakala ani Alajɔ jiri, i b’o fara ɲɔgɔn kan,
k’a don daga la, ka a ko koliko saba 3 – muso 4

12 – KA GARISIGƐ DAYƐLƐ
Dubalen bulu kuru kelen 1 – Genin den saba 3 ani
barakante kuru saba 3 ani mandiya kuru saba 3, i b’a
fara ɲɔgɔn kan, k’a susu k’a mugu bɔ. I b’a kɛ bidɔn kɔnɔ
ka ji kɛ a kan
Sɔgɔma n’i bɛ taa sugu la, i bɛ i tɛgɛ fila jɔɔsi n’a ye ani i
ɲɛ

13 – BIƝƐDIMIN FURA
I bɛ « fatiha » bɛɛ sɛbɛn siɲɛ kɔnɔtɔn 9 k’a naasi bɔ. I bɛ
kalakari bilennin kɛnɛ susu ani cankurajɛ dɔɔnin susu
k’o fara a kan ani kɔɔribulu

44
I bɛ jiri ninnu kɛ daga kɔnɔ ka « fatiha » naasi kɛ a kan. I
b’a tobi ka mɔ
Sɔgɔma wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen
Sufɛ wɛrɛ n°8 ɲɛ kelen
Tile tan ni duuru 15 kɔnɔnan na biɲɛdimin bɛ ban pewu

14 – SINDIMIN FURA
Gabugu naalo ani gabugu ci ani kolo kɔrɔ ani suruku -
ntɔmɔnɔn lili. I bɛ ale jenin k’a mugu bɔ ani nburencɛ
den kelen 1. I bɛ sɛgɛkata dɔɔnin kɛ a mugu la
I bɛ to ka a mun muso sin na

15 – TANSIYƆN ANI JABƐTI FURA


Suruku-ntɔmɔnɔn bulu ani ntɔmɔnɔn ganssan bulu –
Koroninfin bulu – Mangoro bulu – Sɔmɔ fara ani
nkunan fara. I b’a don daga la k’a tobi ka mɔ – I b’a min
ka a ko tile wolonwulan 7

16 – GARISIGƐ TELIMAN
I bɛ lemuru-kumunnin bulu kɔnɔntɔn 9 tigɛ ka Nuhun-
kɔrɔ den kelen-kelen sɛbɛn a bɛ kɔnɔ, mandiya den saba

45
3 ani barakante. I b’a fara ɲɔgɔn kan k’a susu k’a mugu
bɔ. I bɛ a da tile la k’a laja
I bɛ dɔɔnin kɛ tasuma na k’a wusu

17 – ƝƐDIMIN FURA
Zaban ladɔn ani ntomi kuru kelen 1 ani ntɔngɛn kuru
kelen 1. I b’a don daga la, ka a tobi; n’a mɔna,
I b’a suma ka i ɲɛ ko a la

18 – KA JABƐTI FURAKƐ
❖ I bɛ jabi susu k’a mugu bɔ ani nkunjɛ ani
npalanpalan, walima suruku-ɲɛɲɛn
I bɛ to k’a mugu mugan
❖ Jabi bulu saba 3 ani nkunjɛ fara ani mangoro bulu
kuru kelen 1 ani ntɔmɔnɔn bulu kuru kelen 1
I b’a tobi ka a min

19 – KA KƆRƆ DENMISƐNYA LA
I bɛ jabi mugu kɛ ji la ka waati kɛ, ka to ka i fari jɔɔsi n’a
ye waati bɛɛ

46
20 – KƆNƆDIMIN FURA
I bɛ jabi bulu ani ntimintiminin tobi ka wɛrɛ n°8 ɲɛ
kelen min

21- KA JOLI FURAKƐ


I bɛ jabi mugu ni ji ɲagami ka da joli la

47
NKILIKI

1 – SƆGƆSƆGƆ FURA
I bɛ nkiliki bulu kɛ filen kɔnɔ ka ji kɛ a kan kɔfɛ i b’a min
sɔgɔma ani sufɛ

2 – KƆDIMIN ANI FASADIMIN


Nkiliki fu an’a bulu an’a lili ani balansan lili : I b’a tobi
ka dɔ min ani ka i kɔ jɔɔsi, walima senkuruba
❖ Lemuru kumunnin lili kuru kelen 1 ani nkiliki lili
kuru kelen 1 ani zɔnyi kuru saba 3 ani manden-
sunsun bulu kuru kelen 1, i b’a tobi ka a ko ani ka
a min

3 – ƝINDIMIN FURA
I bɛ nkiliki lili tobi ka i da muguri k’a seri kogo la

4 – CƐYABANA FURA
❖ I bɛ nkiliki lili ani lemuru-kumunnin tobi ka a min
❖ I bɛ nkiliki lili mugu bɔ ka kɔgɔfin kɛ a la ani
nkaaninfin ani ɲamakubaranin ani foronto dɔɔnin
ani ɲamaku, i bɛ nin mugan a ka ɲin cɛya ma
❖ I bɛ nkiliki ladɔn ani lemuru-kumunnin 9 mugu bɔ
ka cɛya wusu n’a ye

48
5 – BƆGƆBALI
I bɛ taa nkiliki sun kɔrɔ, ka i kannafini bɛɛ bɔ. I lankolon
tan ni fila, i bɛ kabakurun lɛsɛnnen ta ka nin kilisi fɔ a la
« Ala bɛ sanfɛ, Kira bɛ n ɲɛ, Badara Ali bɛ n kɔ » siɲɛ saba
3
I bɛ kabakurun kɛ ka nkiliki fu bɔ ka sɔrɔ ka i sigi nkiliki
kɔrɔ ka nkiliki fu tereke i sentɛgɛ kɔnɔ k’a kɛ tafo
wolonwulan ye 7. I bɛ nin kilisi fɔ tafo wolonwulan
kelenna bɛɛ la k’a siri ka taa i kɔfɛ i sigilen duguma
« Ala bɛ sanfɛ, Kira bɛ n ɲɛ, Badara Ali bɛ n kɔ san ta,
dugu bila – san ta, dugu bila – san ta, dugu bila »
Ni mɔgɔ min ye i bugɔ, a bɛ dugu ta. Walasa a tigi ka se
ka wuli, i bɛ nin kilisi in fɔ
« Ala bɛ sanfɛ, Kira bɛ n ɲɛ, Badara Ali bɛ n kɔ, dugu bila,
san ta – dugu bila, san ta – dugu bila, san ta »
I bɛ sɔrɔ ka tafo bɔ i cɛ la k’a su ji la k’a ji seri a kan,
walima i b’a bugɔ ni tafo ye

6 – KA FURU SƆRƆ
I bɛ nkiliki ladɔn ani jabi ladɔn ɲagami k’a susu k’a
mugu bɔ. I bɛ laturuden alimangusi sɛbɛn 77 ani Lomara

49
77, k’a naasi bɔ. I bɛ naasi ɲagami jiri mugu la, ka sɔrɔ
ka a da i sen na ani i tɛgɛ fila la

7 – BANA SIDƆNBALI FURA


Nkiliki bulu an’a lili an’a fu, i bɛ olu don daga la, ka
« fatiha » sɛbɛn 7 ani « Ikhlass (Quol Houwallahou
Ahad) » a bɛ sɛbɛn siɲɛ 7 k’o naasi kɛ a kan, ka a tobi ka
a mɔ : n’a mɔna, i b’a min ka a ko…

8 – KA JINƐBANA FURAKƐ (KUNNAFƐN)


I bɛ nkiliki ladɔn an’a fu an’a lili kɛ filen kura kɔnɔ ka
« Hayyatoul Kourssyou » bɛɛ sɛbɛn siɲɛ wolonwulan 7
k’o naasi kɛ a kan k’a datugu tile wolonwulan 7 – O kɔfɛ
i bɛ i ko furaji la

9 – KA MANDIYA SƆRƆ
I b’a fɔ
« Tu Bisimilahi, Nin ye mun jiri ye ? Nin ye nkiliki jiri ye ;
nkiliki, e ka cɛw karaba k’u di ne Karisa ma, ka musow
karaba k’u di ne Karisa ma, ka dugu nafolotigiw karaba ka
di ne Karisa ma »
I bɛ sɔrɔ ka nkiliki ladɔn tigɛ ka sanan ɲɛji fara a kan, k’a
susu k’a mugu bɔ. I bɛ to ka i tɛgɛ wusu a la

50
10 – KA DABALI TIƝƐ
Nkiliki bɔlɔ ba kelen (1000) ani zɛgɛnɛn ŋɔnin ba kelen
(1000), i b’a kɛ filen kɔnɔ ka a tobi, ka i ko ani ka a min
tile tan ni kelen 11

11 – KA DEN KƐ KƐLƐCƐ FARIN YE


I bɛ denkuranin ko nkiliki ladɔn na
12 – KA FURANCƐ DON DENW NI ƝƆGƆN CƐ
I b’a fɔ nkiliki bulu la « Tu Bisimilahi, jeliw de y’a siri, wa
kulew y’a guwɛnsɛn dɛ, kulew y’a siri, wa jeliw y’a
guwɛnsɛn »
I b’a kɛ tafo ye k’a siri i cɛ la (Ka a to i cɛ la, i tɛ kɔnɔ ta)
13 – KA KIISI DABARI SUGUYA BƐƐ MA
I bɛ nkiliki bɔlɔ ba kelen (1000) kɛ bɔgɔdaga kura kɔnɔ
ka laturuden TALIKI sɛbɛn siɲɛ kɛmɛ (100) k’o naasi kɛ
a kan, k’a datugu, sɔgɔmada fɛ, i bɛ i ko a la, wula fɛ i bɛ
taa furaɲaka fili ntikiɲɛso la
I bɛ nin kɛ ntɛnɛn, walima alamissa
14 – KA I TƐGƐ FARINYA
I bɛ i tɛgɛ wusu nkiliki ladɔn na

51
SƆSƆ (sɔ)

1- KA NAFOLO SƆRƆ
I bɛ sɔsɔ (sɔ) tobi ka a dun i ka denbaya la tile bi
naani ni kelen (41) don o don

2 – KA DABALI KƆSEGIN
Sɔkisɛ tan ni wolonwulan 17 ani tigakisɛ wolonwulan
7 ani ncɔngɔkisɛ wolonwulan 7, - I b’a susu k’a mugu
bɔ ka to k’a kɛ i koliji la

3 – SANNI I KA TAA TAAMA NA


(TUNKARANKE
I bɛ sɔkisɛ wolonwulan 7 ta ka nin kilisi in fɔ
« Ne karisa bɛna taa tunka la, Ala, nin sɔkisɛ in barika
kosɔn, Ala ka tunka nɔgɔya ne karisa ye »
I bɛ sɔrɔ ka sɔkisɛ 7 in kɛ ji la ka i ko sanni i ka taa
taama na

52
4 – KA BARIKA DON I KA DENBAYA LA
I bɛ sɔ tobi i ka denbaya la ntɛnɛn o ntɛnɛn ani juma
o juma, k’a kɛ sarakaati ye ka a di Ala ma
« Mouhammad salalahou alehi wa salam ».

5 – MANDIYA
I bɛ sɔ bulu kelen 1 cɔngɔ ani sɔkisɛ den saba 3 ; i b’a
fɔ a la
“Allahou-Akbar Allahou-Akbar-Allahou-Akbar”
I b’a fɔ tuguni, “mandiya min bɛ sɔ la, dawula min bɛ
sɔ la, o dawula kelen, o ka kɛ ne Karisa la: ne ko Ala; ne
ko a kira”
I b’a ɲagami i ka munnitulu la

6 – KA DUGAWU JAABILI TELIYA


I bɛ sɔ kilo saba 3 san (muso kg4) i b’a di faantan dɔ
ma, se tɛ min ye i bɛ i hamina da a kan. I bɛ kɛmɛ
naani d400 walima i seko damajira da a kan, k’a
sarakaati

53
7 – KA JIGIYA ƝUMAN SƆRƆ
I bɛ sɔ bulu fila 2 kɛ bɔgɔdaga kura kɔnɔ ani woso
bulu fila 2 ani zaban bulu fila 2 – I b’a tobi ka a ko
tile wolonwulan 7
I bɛ ŋaniya siri n’i ka jigiya ɲuman sɔrɔli ye

8 – KOLOTUGU KILISI
I bɛ malo bu ɲagami situlu la, ka kilisi siɲɛ saba 3; i
b’a fɔ
« Tu Bisimilahi; muguw fa, golow tugu, fasaw tugu,
sɛmɛw tugu, miniyankolo, tu-tu, kolo tu »

54
JIRIW TƆGƆ FILƐ BAMANANKAN NA AN’U TƆGƆW
DƆNNIYA NASIRA LA

Tɔgɔ Bamanankan Nom Scientifique


1 Badi Sarcocephalus esculentus
2 Kɔrɔnkɔnyi Mucuna pruriens
3 Manan lophiraalata
4 Loli (bin) imperatacylindrica data
5 Sunsufin diospyros mespiliformis
6 Tin wulennen abrusprecatoris
7 kodo vitex cuneata
8 Gele Prosopis africana
9 Saguwan Zabasénégalensis
10 Won Fagaraxanthoxyloide
11 Dubalen Ficusthenningii
12 Sanan Danielleaolevera
13 Folokofalaka Ipomea repens ou ruyensis
14 Sinjan Caciasieberiana
15 Bakɔrɔnpegu Lanneavelulina
16 Koroba Vitex cientowshii
17 Si Karité
18 Sunsunninguwɛ Annanona senegalensis
19 Ntimintiminnin Scorporiadulcis
20 Banan Ceibapentandra
21 Balansan Faidherbiaalbida
22 Joro Securidacalongipeduncalata
23 Samanɛrɛnin D’Etendaafricana
24 Jugunin Mimonasa sensitive

55
25 Kalakari Hymenocardiaheudelotii
26 Kɔmurunin vitiverianigritane
27 Dabada watheriaamericana
28 Woroba cola nitida
29 Sulafinsan trichiliaemetica
30 Bolokurunnin cussonia arbore ou cussonia
djalonensis
31 Nkaba bilen ficuspatyphylla
32 Waninguwɛ cassia ficitula
33 Jofaga Cytolosantes viscosa
34 Toro ficus capensis
35 Fogofogo Calotropis procera
36 Taaba cola cordifolia
37 Bunbun bombax costatum
38 Sɔ Isoberliniadoka
39 Ntomi tamarin
40 Zɛkɛnɛn balanite aegyptica
41 Jala Kaya sénégalensis
42 Npalanpalan Cassia occidentalis
43 Kunguwɛlen, kunjɛ, nkunjɛ Guiera senegalensis
44 Tiriki, goro Dichrostachyscineria
45 Kolokolo Pericopsis laxiflora
46 Kulusama nɔnfɔn, mina nɔnfɔn Paulinia pinnata
47 Saguwan Bridelia micrantha
48 lɛngɛn Afzelia africana
49 Jala Caïlcédrat
50 Tilebato jiri Tournesol
51 Sinjan cassia sieberiana
52 Ɲama piliostigmarèticulatum
53 Barankante Commiphora africana
54 Kɛrɛkɛtɛ Anogeissus leiocarpus
55 soden kola tremaguineensis

56
56 subaga jɔ liane
57 Miningɔnin Ximenia americana
58 Sira Andasonia digitata
59 Ɲamaku gingembre
60 Filana, cègana balɛ, sidarhomnifolia
guwasaguwasa
61 Cɛkaka Cympbopogogigantus
62 Toro guwɛ Figuier blanc
63 Toro wulen Figuier rouge
64 Toro fin Figuier Noir

57
58
59
60

You might also like