१.

जिन्सी व्यवस्थापन र यसको महत्च

lhG;Lsf] cy{
• sfof{no ;Grfng ug{sf] nfuL cfjZos kg]{ ef}lts ;fdfu|LnfO{ g} lhG;L elgG5 . o;nfO{ vKg] / vr{ eO{ hfg] ul/ b'O{
k|sf/n] alu{s/0f ul/G5 . Ps aif{ eGbf al9 cjwL /xg] dfn;fdfgx? vKg] lhG;L x'g eg] ;f] eGbf afx]snfO{ gvKg]
lhG;L eGg'kb{5 .
• d'Vo Aofj;foLs s[ofsnfk ;Grfng ug{sf] nfuL vl/b ul/Psf ;fdfgx? dWo] laqmL geO{, sfof{:yndf gk7fO{,
:6f]/df af“sL /x]sf ;fdfgx?nfO{ Inventory eg]/ ;Djf]wg ul/G5 . o;nfO{ raw material, finished goods tyf
Work in progress sf] df}Hbft ul/ ltg k|sf/n] alu{s/0f ul/G5 .
• pTkfbgd'vL ;+:yfn] dfly pNn]lvt ltg k|sf/s} df}Hbft /fVg] ub{5g t/ Aofkf/Ls ;+:yfn] tof/L ;fdfgsf] dfq df}Hbft
/fVb5g eg] a}s h:tf] ;]jfd'vL ;+:yfn] d'Vo Aofj;foLs s[ofsnfknfO{ ;xof]u ug{sf] nfuL vl/b ul/Psf supplies
x?nfO{ inventory elgG5 .
• a}+sdf inventory eGgfn] vl/b ul/Psf t/ k|of]u x'g af“sL ePsf r]s, 8«fkm6, n]h/, ef}r/, :6]zg/L ;fdfg cflbnfO{
inventory sf] ?kdf /fVg] ub{5 .
lhG;L Aoj:yfkgsf] cy{
➢ sfof{nonfO{ rflxg] ef}lts ;fdfgx? l7s ;dodf, l7s 7fp“df, l7s dfqfdf pknAw u/fO{ ;fdfg clws x'g klg glbg]
;fy} cefj x'g klg glbg] sfo{nfO{ g} lhG;L Aoj:yfkg elgG5 .
➢ s'g ;fdfg, slxn], slt dfqfdf vl/b ug{], s'g 7f“pdf k7fpg], slt k7fpg], slxn] bf];|f] vl/b cfb]z lbg], clGtd
df}Hbft slt /fVg], ;fdfgnfO{ s;/L ;'/IfLt /fVg] eGg] h:tf WH questions x?sf] hjfkm g} Inventory
management xf] .
➢ nfut Go'lgs/0f ul/ ;+:yfsf] k'j{lgwf{l/t nIo k|fKt ug{ ;xh agfpg raw material, finished goods tyf Work in
progress nfO{ Optimum utilization ug]{ sfo{nfO{ g} Inventory Management eGg' >]o:s/ x'G5 .
lhG;L Aoj:yfkg ug]{ tl/sf
lhG;L Aoj:yfkg ug]{ ;+VofTds / u'0ffTds b'j} lawL /x]sf 5g\ . h;nfO{ ;+:yfsf] k|s[lt cg';f/ km/s km/s ;Gbe{df
cfjZostf cg';f/ k|of]u ul/G5 . k|foh;f] rngrNtLdf /x]sf lhG;L Aoj:yfkg ug]{ tl/sfx?nfO{ tkl;n adf]lhd k|:t't
ul/Psf] 5 .
➢ Economic order quantity(EOQ)M EOQ eg]sf] To:tf] vl/b cfb]z xf] h;n] Ps k6sdf slt ;fdfg vl/b ubf{
;a}eGbf sd nfut kb{5 eGg] laifonfO{ b]vfp“b5 . laa]slzn Aoj:yfksn] Ps k6sdf EOQ a/fa/sf] ;fdfg vl/b
ub{5 lsgls o;df ;fdfg lsGf]/ Nofpg] vr{ Ordering cost / ;fdfg uf]bfddf /fVbf nfUg] vr{ Carrying cost
a/fa/L nfUg] ub{5 .
➢ Re-order level: :6f]/df slt ;fdfg af“sL /xb} csf]{ k6ssf] nfuL ;fdfg c8{/ ug'{kg]{ xf], ;f] txnfO{ k'gM vl/b cfb]z
tx elgG5 . ;fdfg c8{/ u/]/ Nofpg nfUg] ;dosf] dflyNnf] l;df / clwstd b}lgs vktnfO{ k'Ug] ul/ :6f]/df ;fdfg
/xb} csf]{ c8{/ ug'{kg]{ x'G5 .
➢ Maximum stock level: :6f]/df clwstd /xg] df}Hbftsf] af/]df yfxf kfP/ ;fdfg /fVbf x'g;Sg] ckm\7]/fx?nfO{
;dfwfg ug{ ;lsg] ePsf]n] clwstd df}Hbft tx klg :6f]/ Aoj:yfkgsf] Pp6f dxTjk'0f{ cf}hf/ xf] .
➢ Safety stock level: ckm\7]/f] kl/l:ytLnfO{ Aoj:yfkg ug{ Go"gtd slt ;fdfg uf]bfddf hu]8fsf] ?kdf /fVg'kb{5 eGg]
;f]r klg :6f]/ Aoj:yfksdf cfpg'kb{5 .
➢ Danger stock level: lgZrLt tx eGbf sd dfqfdf :6f]/df ;fdfg 36\g uPdf To;n] ;fdfg cefj x'g uO{ b}lgs sfd
sf/jfxLdf c;xhtf Nofpg] ub{5 . Tolt dfq geP/ o;af6 ;+:yfsf] k|lti7fdf ;d]t cf“r cf“pg ;Sg] ePsf]n]
Aoj:yfksn] Danger stock level sf] af/]df hfgsf/L lnP/ ;f]lx adf]lhd k'j{;lqmotf b]vfpg' kg]{ x'G5 .
➢ Just In Time Inventory(JIT): uf]bfddf ;fdfg /fVb} g/fVg], ;fdfg cfjZos k/]sf] ;dodf cfk'lt{stf{;+u ;Dks{
u/]/ ;fdfg dfu ul/ l;w} sfo{:yndf k'/ofpg] Aoj:yf ldnfO{G5 eg] ;f] lawLnfO JIT elgG5 . ;fdfg /fVg] vr{ cyf{t
Carrying cost gnfUg] ePsf]n] of] lawLaf6 nfut Go'lgs/0f ug{ ;xof]u k'Ub5 .
➢ Bin Card : :6f]/df k|fKt ePsf ;fdfgx?sf] k|fKtL ePsf] ;do tyf ;+Vof, :6f]/af6 hf/L ePsf] cyf{t aflx/ k7fPsf]
Aoxf]/f / jf“sL df}Hbft v'Ng] ul/ ;fdfg ;+u} /flvg] sf8{ g} Bin Card xf] . of] lawLaf6 ;fdfgsf] lz3| klxrfg ul/ ;do
art ub}{ ;fdfg kQf nufpg ;xh aGb5 .
➢ ABC system: ;fdfgsf] d'No / dxTjsf] cfwf/df df}Hbft Aoj:yfkg ul/G5 eg] ;f] lawL ABC system xf] . dxTjk'0f{
tyf pRr nfut ePsf ;fdfgnfO{ A au{df, dWod vfnsf ;fdfg B au{df / sd;n vfnsf ;fdfg C au{df /fvL ;f]lx
adf]lhd ;'/Iffsf] aGbf]a:t ldnfpg] lawLsf] ?kdfABC system nfO{ lnO{G5 .
➢ Computerized system : sDKo'6/ ;km\6jo/sf] k|of]u ul/ ;fdfg lz3| kQf nufpg], slt ;fdfg :6f]/df 5 eg]/
Closing stock yfxf kfpg], csf]{ vl/b cfb]z lbg] tx yfxf kfpg] nufotsf sfo{x? ;xhtfsf ;fy ug{ hl8t cfw'lgs
k|lawL g} Computerized system xf] .
➢ Store ledger Account: :6f]/df k|fKt ;fdfgx? slxn] k|fKt eP, slt k|fKt eP, slt ;fdfg :6f]/af6 slxn] aflx/
k7fO{of], xfn :6f]/df slt ;fdfg af“sL 5 eg]/ d'No ;lxt hfgsf/L lbg] ul/ /flvg] clen]vnfO{ Store ledger
Account elgG5 . LIFO jf FIFO dWo Pp6f lawL k|of]u ul/ :6f]/ clen]v vftf tof/ kfl/G5 . a}+sdf k|foM FIFO
lawL k|of]u ul/ ;fdfgnfO{ :6f]/af6 aflx/ k7fpg] ul/G5 .
➢ Qualitative technique: :6f]/ Aoj:yfkg ug]{ sfo{ ;fdfgnfO{ s;/L ;'/lIft agfpg] eGg] laifo;+u klg ;DjGwLt
ePsf]n] dfn;fdfgsf] ladf ug]{, l;;Ll6eL h8fg ug]{, ;'/Iff uf8{sf] Aoj:yf ldnfP/ klg :6f]/ Aoj:yfkg ug'{kb{5 .
a}+s tyf laQLo ;+:yfn] dfly pNn]lvt s]lx jf ;j} tl/sfnfO{ cfkm\gf] cfjZostf adf]lhd k|of]u ul/ uf]bfd Aoj:yfkg ug]{
ub{5g\ . ef}lts ;fdfgsf] cefjdf a}+ssf sfdx? k|eflat x'g;Sg] ePsf]n] a}+ssf] ;fdfGo ;]jf laefuaf6 :6f]/
Aoj:yfkg sfo{nfO{ dxTjk'0f{ lhDd]jf/Lsf] ?kdf :jLsf/ ul/Psf] x'G5 .

जिन्सी व्यवस्थापनका बारेमा लेख्नुहोस् ।

जिन्सी व्यवस्थापन यस्तो कायय हो िसमा जिन्सीको अभाव वा अनावश्यक जिन्सीको भण्डारण हुन नजिन सही समय र
सही ठाउँ मा आवश्यक जिन्सीको सही मात्रा मा आपजू तय गररन्छ ।
जिन्सी व्यवस्थापनले थप्रु ै प्रश्नहरु को िवाफ जिन्छ, िस्तै
• कुन वस्तल ु ाई भण्डारण गने
• कजत मात्रामा जिन्सी भण्डारण गनय
 • कुन समयमा जिन्सी भण्डारण गने
• कुन ठाउँमा जिन्सी पठाउने
• कजत मात्रामा जिन्सी पठाउने
• कजतबेला जिन्सी मगाउन िोस्रो आिेश जिने
• कजत मौज्िात क्लोजिङ स्टकको रूपमा कायम
राख्ने
• कसरी जिन्सी सरु जितसाथ राख्ने, आजि।
जिन्सी ब्यवस्थापनको महत्व िेहायबमोजिम छ ।
• लागत न्यजु नकरण गरी सस्ं थागत लक्ष्य प्राप्त
गनय,
• सम्पतीको संरिण, प्रयोग र सिपु योजगताको
लागी,
• जिन्सी सम्वन्धमा सम्पण ु य ब्यहोरा झल्कने जबबरण
भएकोले जिन्सी सामानको िपयण कायम गनय,
• मालसामानको चोरी, िरुु पयोग रोकी जहनाजमनाबाट िोगाई जिन्सी
अनश ु ासन कायम गनय,
• जिन्सी सम्वन्धी नीजत तथा योिना तियमु ा गनय,
• कम लागतमा सम्पती खररि, उपयोग तथा ब्यवस्थापन गनय,
• जिन्सी स्रेस्तामा एकरुपता कायम गनय,
• जिन्सी जनरीिणको लागी आधार तय गनय,
• अनावश्यक मालसामान खररि हुन नजिन,
तसथय, जिन्सी व्यवस्थापनले जिन्सीको लागत कम गनय तथा कच्चा पिाथय, WIP र finished goods को अत्युत्तम प्रयोग
गरी संस्थाको पवू य जनधायररत उद्देश्यहरुलाई परू ा गनय सहयोग गियछ ।

जिन्सी श्रेस्ता प्रणालीका कमिोरीहरू के -के छन?् लेख्नहु ोस् ।

जिन्सी श्रेस्ता प्रणालीका कमिोरीहरूूः
• परम्परागत जवजध भएकोले सरलीकरण र जवजवजधकरण नगररएको
• जिन्सी व्यवस्थापनमा नयाँ जसद्धान्त प्रयोग नभएको
• जनयजमत प्रकृ या भएकोले उच्च व्यवस्थापनले पयायप्त ध्यान नजिने
• प्रभावकारी भौजतक पररिणको अभाव भएको
• लेखा प्रणालीमा कम महत्व जिइएको
• बढी चहु ावट हुने खतरा जवद्यमान रहेको
 • सामानको अजधकता तथा अभावको जवषयमा पवू यिानकारी र सतकय ता कायम गनय नसक्नु

जिन्सी जकन धारण गररन्छ ?

• सहि उत्पािनद्वारा कुशल जबक्री संचालनको लागी
• उपभोग िर र जवतरण अवजध बीचको िरू ी कम गनयको लाजग
• मल्ू य उतार चढाव भएसँगै उच्च मनु ाफाको लाभ जलनको लाजग
• अजल धेरे जिन्सी कररि गरी पररमाणात्मक छुट (Quantity Discount) प्राप्त गनयको लागी
• उच्च मात्रा खररि गरे र प्रजत यजू नट लागत घटाउन
• अडयर लागत कम गनय
• ग्राहकहरुको आवश्यकताहरु लाई परू ा गनय को लागी
• Stock out को िोजखमबाट बच्न
• मौसमी र कुनै आकजस्मक मागको व्यवस्थापन गनय
• संगठनको प्रजतष्ठा उच्च राख्न
 २. जस्थर सम्पजि तथा ह्रासकट्टी सम्बन्धी िानकारी
l:y/ ;DklQsf] kl/ro
➢ ;+:yfsf] k|ToIf jf ck|ToIf lgb]{zg, ko{j]If0f tyf lgoGq0f -direction, supervision and control_ df /xL Ps jif{eGbf
a9L Maturity Period ePsf eljiodf cfly{s nfe (Economic Benefit) lbg ;Sg] ;DklQnfO{ l:y/ ;DklQ (Fixed
Assets) elgG5 . o:tf ;DklQ s'g}klg ;+:yfsf cfwf/lznf x'g\ / oL ;DklQsf nflu ul/g] vr{nfO{ k'“hLut vr{
(Capital Expenditure) elgG5 .pbfx/0fsf nfluM hldg (Land), ejg (Building), Furniture, Machinery cflb
.
➢ t;y{, l:y/ ;DklQ x'gsf nflu lgDg s'/f cfjZos 5g\ M
!= eljiodf cfly{s nfe lbg ;Sg] (Economic Benefit)
@= ;DklQdf ;+:yfsf] lgb]{zg, ko{j]If0f tyf lgoGq0f -direction, supervision and control_
#= Ps jif{eGbf a9L Maturity Period
$= k'“hLut vr{ k|s[lt (Capital Expenditure)
l:y/ ;DklQnfO{ jf;nftdf bfof“ k6\6L ;DklQ leq Non-Current Assets cGtu{t n]lvG5 . Fixed Assets is
presented under Non-Current Assets on Assets Side of Balance Sheet.
l:y/ ;DklQsf] k|of]uM (Uses of Fixed Assets)
➢ cfDbfgLsf nflu
➢ lahg]z ;xhtfk"j{s ;+rfng ug{
➢ ;+:yfsf] p2]Zo kl/k"lt{ ug{
➢ ;+:yfsf] pTkfbsTj (Productivity) j[l4 ug{
➢ Jofj;flos :yfloTj sfod ug{
l:y/ ;DklQsf k|sf/ M (Types of Fixed Assets):
l:y/ ;DklQnfO Tangible / Intangible u/L @ efudf ljefhg ul/G5 .
Tangible Assets
b]Vg / 5'g ;Sg] ;DklQx? Tangible Assets x'g\ . h:t} Land, Building, Plant & Machinery, Vehicles cflb .
Intangible Assets
b]Vg / 5'g g;lsg] t/ dx;'; ug{ ;lsg] ;DklQx? Intangible Assets x'g\ . h:t} Goodwill, Patent,
Trademark, Franchise, Copyright cflb . ef}lts ?kdf k|:t't geP klg Intangible Assets sf] monetary
value / Cash Flow df of]ubfg dxTjk"0f{ x'G5 .
cfos/ P]g @)%* sf] bkmf !( cg';"lr @ cg';f/ l:y/ ;DklQnfO{ lgDg ?kdf juL{s[t ul/Psf] 5 M
ju{ ljj/0f x|f;s6\6L
s ejg tyf :yfoL k|s[ltsf ;+/rgf %Ü
v sDKo'6/, cf}hf/,kmlg{r/, lkmS:r/ tyf pks/0f @%Ü
u c6f]df]afOn, a; tyf ldlga; (Vehicles) @)Ü
3 lgdf{0f tyf vfgL;“u ;DalGwt pks/0f !%Ü
ª cjf:tljs ;DklQ (Intangible Assets) ;don] efu u/]/
pk/f]Qm ;DklQx?nfO{ ;f]lx adf]lhd ju{ ljefhg u/L cfos/ P]gn] tf]s]adf]lhd x|f;s6\6L ug'{kb{5 .
x|f;s6\6L (Depreciation):
▪ ;fdfGo efiffdf ;DkQLsf] d"Nodf To; ;DkQLsf] k|of]uaf6 x'g] 6'6km'6af6 x'g] lu/fj6nfO{ Depreciation elgG5 .
;DkQL k|of]u ubf{ cash outflow gx'g] t/ ;DkQLsf] d"Nodf lu/fj6 cfpg] ePsfn] Depreciation Non-Cash
Expense sf] k|s[ltsf] vr{ xf] .
▪ Depreciation k|foM cfly{s jif{sf] cGTodf Accounts Closing ubf{ ul/G5 .
▪ Land eGbf afx]ssf cGo Tangible Assets df Depreciation nfUb5 eg] Intangible AssetsnfO{ amortize ug'{
kb{5 .
▪ Psk6s k|of]u (put to use)df NofOPsf] ;DkQL w]/} jif{ k|of]udf cfpg] / cGTodf gof“ ;DkQL rflxg] ePsfn] cg'dflgt
pkof]uL ;do (estimated useful life) df k|To]s jif{ ul/g] vr{sf] provision klg Depreciation g} xf] .
▪ Hence, Depreciation is a non-cash expense apportioned over useful life of asset.
x|f;s6\6Lsf] p2]Zo (Objectives of Depreciation):
▪ ;DklQsf] net position kQf nufpg
▪ ;DklQsf] vr{nfO{ useful lifedf ljefhg ug{
▪ s/ 5'6 k|fKt ug{
▪ eljiodf ;DkQL k|lt:yfkgsf] (replacement) nflu tof/L ug{
▪ cash flow lgwf{/0f ug{
▪ cfsl:ds ljQLo ;+s6sf] nflu k"j{tof/L (Preparation for immediate financial crisis)
▪ ljQLo cj:yfsf] oyfy{ lrq0f ug{
x|f;s6\6Lsf ljlwx? (Methods of Depreciation):
▪ Straight Line Method (SLM)/ Fixed Instalment Method
▪ Diminishing Balance Method/ Written Down Value (WDV) Method
▪ Machine Hour Method
▪ Sum of the years digit method
▪ Depreciation fund method
▪ Insurance policy method
▪ Annuity method
Of the above methods, SLM and WDV are popularly used.
Straight Line Method (SLM):
;DkQLsf] vl/b jf k|fKt ubf{ nfUg] d"Nodf x/]s jif{ ;dfg /sdn] ul/g] x|f;s6\6Lsf] ljlw SLM xf] . of] ljlwdf k|foM cGTodf
;DkQLsf] d"No z"Go x'g hfG5 . k|yd jif{ klg !@ dlxg} k|of]udf cfP ;DkQLsf x|f;s6\6L a/fa/ x'g cfp“5 . o; method df
x|f;s6\6LnfO{ lgDg Formula af6 lgsflnG5 .
Annual Depreciation= Cost of Assets + Installation +Transportation – Scrap Value
Life of Assets
or
Annual Depreciation = (Cost of Assets + Installation +Transportation) x Rate of Depreciation
(Note: Scrap Value means the value which can be realized at the end of life of asset on sale. It is a very
small amount compared to cost).
Diminishing Balance Method/Written Down Value (WDV) Method:
x|f;s6\6L u/]/ af“sL /x]sf] /sdnfO{ cfwf/ dfgL ul/g] x|f;s6\6LnfO{ WDV Method elgG5 . k|yd jif{df SLM / WDV
method df x|f;s6\6L /sddf km/s kb}{g t/ To;kl5sf jif{df x|f;s6\6L /sd km/s kg{ hfG5 .
Annual Depreciation = (Cost of Assets + Installation +Transportation) x Rate of Depreciation

a}+s tyf ljQLo ;+:yfx?n] NFRS adf]lhd Depreciation ug'{kb{5 t/ s/ k|of]hgsf nflu cfos/ P]g adf]lhd lgDg
adf]lhd Depreciation ug'{kb{5 .
Example: A machine has cost price Rs. 1 lakhs, installation and transportation expenses Rs.
50,000. It has 25% depreciation rate. Calculate depreciation and Closing WDV for first and second
year using SLM and WDV method.
Solution:
SLM Method
Depreciation for 1st year = (Cost of Assets + Installation +Transportation) x Rate of
Depreciation
= (1,00,000 + 50,000)* 25%
= Rs. 37,500.
Closing WDV for 1st year = Rs. 150,000-37,500 = Rs. 112,500
Depreciation for 2nd year = 1,50,000*25% = Rs. 37,500.
Closing WDV for 2nd year = Rs. 112,500-37,500 = Rs. 75,000
Every year same depreciation will be in SLM until the value of machine becomes zero.
WDV Method
Depreciation = (Cost of Assets + Installation +Transportation) x Rate of Depreciation
1st year= (1,00,000 + 50,000)* 25%
= Rs. 37,500.
Closing WDV at 1st year end = 150,000-37,500 =Rs. 112,500
2nd Year Depreciation = Rs. 112,500*25% =Rs. 28,125
Closing WDV for 2nd year = Rs. 112,500-28,125 =Rs. 84,375 Ans.
 ३. बैंक तथा जविीय संस्थाहरूको पूँिी एवं पूँिीकोष
प्रश्न १. नेपाल राष्ट्र बैंकले िारी गरेको एकीकृत जनर्देशन १ सारांशमा व्याख्या गनुहोस् । १०
नेपाल राष्ट्र बैंक ले िारी गरे को एकीकृ त जनिेशन १ ले इिाितपत्र प्राप्त संस्थाले पालना गनयपु ने न्यनु तम पँिु ीकोष
सम्बन्धी व्यवस्था गरे को छ िसको जनम्नबमोजिम व्याख्या गररएको छ ।
• इिाितपत्रप्राप्त सस्ं थाले आफ्नो कुल िोजखम भाररत सम्पजत्तको आधारमा िेहाय बमोजिम न्यनू तम पँिु ीकोष अनपु ात
कायम गनयु पनेछ ।
िोजखम भाररत सम्पजत्तको आधारमा कायम राख्नु पने न्यनू तम पँिु ीकोष (प्रजतशत)
सस्ं था प्राथजमक पँिु ी पँिु ीकोष
"क" वगय Capital Adequacy Framework, 2015 बमोजिम
"ख" र "ग" वगय Capital Adequacy Framework, 2007 (Updated July 2008) बमोजिम
• पँजु िकोष भन्नाले प्राथजमक पँिु ी र परु क पँिु ीको योग सम्झनपु ियछ ।
• बासेल ३ अनसु ार वाजणज्य बैंकहरुले तीन खम्बे पिंु ी जनयमन कायम गनयपु ने व्यवस्था गररएको छ िसअनसु ार बासेल
२ मै उल्लेख भएबमोजिमका तीन खम्बाहरुमा के ही सधु ार गररएको छ । तीन खम्बाहरुमा न्यनु तम पंिु ी पयायप्तता, पंिु ी
पयायप्तताको सपु रीवेिकीय समीिा र बिार अनश ु ासन पियछन् ।
• वाजणज्य बैंकहरुले Capital Adequacy Framework २०१५ मा व्यवस्था भएबमोजिम काउन्टर साइजक्लकल
बफर कायम गनयपु नेमा, आ.व. २०७८/७९ को लाजग स्थजगत गररएको छ ।
• इ.प.प्रा. सस्ं थाले िनु सक
ु ै बखत पजन तोजकएको अनपु ातमा न्यनु तम पँिु ीकोष कायम गनयपु नेछ र सोको जववरण
आन्तररक लेखापररिकबाट प्रमाजणत गराई (तर प्रमाजणत गनय नसके मा व्यहोरा खोजल) तोजकएको excel format मा
राष्ट्र बैंकको बैंक तथा जवजत्तय संस्था जनयमन जवभाग तथा सम्बजन्धत सपु ररवेिण जवभागमा प्रत्येक मजहना समाप्त भएको
जमजतले १५ जिनजभत्र पठाइसक्नपु ने छ । तर त्रयामास अन्त्यको जववरण भने अजनवायय रुपमा आन्तररक लेखापरीिक
बाट प्रमाजणत गराएरै पठाउनपु ने छ ।
• Capital Adequacy Framework, 2015 बमोजिम कुल योग्य पँिु ी (Total Qualifying Capital) भन्नाले
जटएर १ (Core Capital ) र जटएर २ (Supplementary Capital) पियछ िसमा आवश्यक कटौजत (required
deduction) गररएको हुन्छ ।
Core Capital: कोर क्याजपटल (जटयर १) पँिू ीको मख्ु य तत्व हो िसमा इजक्वटी पिंू ी र खल ु ासा गररएको ररिभय
समावेश गररएको हुन्छ। पंिू ी पयायप्तताको अजधकांश बिार जनणययहरू यजह पँिू ीलाइ आधार मानेर गररन्छन् । यो पँिु ी
नाफा माजियन र जवत्तीय संस्थाको प्रजतस्पधाय गनयसक्ने िमता िेखाउने एक महत्वपणू य औिार हो ।
बासेल कजमजटका अनसु ार सपु ररवेिण उद्देश्यका लाजग पंिू ीलाई िईु तहमा पररभाजषत गनयपु ियछ, िसमा प्राथजमक
पँिु ीमा इजक्वटी र कर कट्टी पजछ आएको प्रकाजशत भएको िगेडा कोष कजम्तमा पजन ५० प्रजतशत हुनपु छय ।
जटयर १ पँिु ीमा पनयका लाजग पँिू ी पणू य रुपमा चक्त
ु ा पँिु ी हुनपु ने, कुनै जनजित सेवा वा लाभाश
ं लागत निोजडएको
हुनपु ने र सामान्य लेनिारहरूको (general creditors) भक्त ु ानी अजघ घाटा प्रशोचन गनय स्वतन्त्र रूपमा उपलब्ध
हुनपु ियछ। त्यस्तै गरी क्याजपटलसँग स्थाजयत्वको उच्च स्तर पजन हुनु पछय ।
जटयर १ पँिु ीमासाधारण इजक्वटी जटएर १ पँिु ी र अजतररक्त जटएर १ पँिु ी पियछन् . Tier1 Capital= Common
Equity Tier 1 capital + Additional Tier 1 capital.
Supplementary Capital:
परू क पँिु ीमा नाफा नोक्सान जहसाबबाट साररएका िगेडा तथा अन्य सबै पँिु ीमा समावेश र गणना गनय योग्य पँिु ी
उपकरणहरु पियछन् । यो पंजु ि जनयमनकारी कटौजत पिात् जटएर १ पंजु िको १०० प्रजतशत भन्िा बजढ हुन पाउिैन ।जटएर
१ पिंु ी ऋणात्मक भएमा जटएर २ पिंु ी शन्ू य जलइन्छ।
• Capital Adequacy Framework, 2015 बमोजिम वाजणज्य बैंकहरुले िोजखम भाररत सम्पजत्तका आधारमा पंिु ी
पयायप्तता कायम गनयपु छय िसअन्तगयत साधरण इजक्वटी जटएर १ पिंु ीअनपु ात न्यनु तम ४.५%, जटएर १ पिंु ी अनपु ात ६%
र कुल पंिु ी अनपु ात ८.५% र क्याजपटल कन्िरभेसन बफर २.५% राखी ११% कायम गनयपु नेछ ।
• त्यस्तै गरी जलभरे ि अनपु ात ४%, किाय िोजखमका लाजग िोजखम भाररत एक्पोिर तोजकएको प्रजतशत अनसु ार कायम
गनयपु ने, किाय िोजखम शमन (Credit Risk Mitigants), सच ं ालन िोजखमका लाजग Basic Indicator Approach
बाट क्याजपटल चािय र बिार िोजखमका लाजग लगानी वजगयकरण तथा Net Open Position Approach बाट
क्याजपटल चािय तोजकएको छ ।
यसका अलावा तरलता िोजखम कम गनयका लाजग जलजक्वजडटी कभरे ि अनपु ात र िीघयकालीन सम्पजत्त िाजयत्व
व्यवस्थापनका लाजग Net Stable Funding अनपु ातको पजन व्यवस्था गररएको छ ।
यसरी बैंकहरूको पँिू ी पयायप्तताका लाजग जपल्लर १ बमोजिम िोजखम भाररत सम्पजत्तहरूको गणना गरी सो लाई पँिू ी
पयायप्तता अनपु ातको सत्रू सँग गासेर िोजखमलाई परोि रूपमा घटाउने प्रयास गररएको छ ।
समीक्षा प्रकृया
• समीिा प्रकृ या अन्तगयत बैंकले आन्तररक पंिु ी पयायप्तता मल्ु यांकन प्रकृ या (ICAAP) बाट िोजखम न्यनू ीकरणका
उपाय अवलम्बन गने, आन्तररक जनयन्त्रणलाई मिबतु बनाउने, अनगु मन, ररपोजटयङ आजिको व्यवस्था आजि पियछन् ।
• त्यसै गरी राष्ट्र बैंकले गने सपु रीवेिकीय सजमिा अन्तगयत स्थलगत जनरीिण, गैरस्थलगत सपु ररवेिण, बैंक
व्यवस्थापनसँग छलफल गने र पँिू ी पयायप्ततामा तोजकएका अनपु ालन नभएमा सपु रीवेिकीय प्रजतकृ या अन्तगयत िोजखम
भार थप गनय लगाउने कायय पियछन् ।
• बैंकहरूले तोजकएको पँिू ी पयायप्तता नपयु ायएमा शीघ्र सधू ारात्मक कारवाही सम्बन्धी जवजनयमावली, २०७४ बमोजिम
कारवाही गने व्यवस्था रहेको छ ।
बिार अनुशासन
• यस अन्तगयत बैंकहरुले माजसक रुपमा तथा वाजषयक रुपमा पंिु ी तथा पंिु ीकोष, िोजखम र िोजखम शमन सम्बन्धी
खल ु ासा र तोजकएका तरलता र जलभरे ि अनपु ात, जनष्ट्कृय सम्पजत्त को प्रस्ततु ीकरण गनयपु ियछ ।

प्रश्न २. बासेल ३ ले गरेका िोजिम व्यवस्थापन सम्बन्धी व्यवस्थाहरू लेख्नुहोस् ।

बासेल ३ लाई बासेल कजमटीले "A global regulatory framework for more resilient banks and banking
systems" को अवधारणा सजहत ल्याएको जववेकशील जनयमन हो । बैंकहरूको पँिू ी पयायप्ततालाई मुख्य जवषयवस्तु
बनाएर "Capital Adequacy Framework, 2015" को मापिण्ड प्रस्ततु गरी बासेल ३ ले बैंकहरूमा हुने जवजभन्न
िोजखम व्यवस्थापनका रणनीजतहरू उल्लेख गररएको छ िसलाई िेहायबमोजिम सारांश रूपमा प्रस्ततु गनय सजकन्छ ।
१. पूँिी पयाुप्ततामा िोजिमभारको रणनीजतिः
बासेल ३ ले जलएको ३ खम्बे रणनीजतको पजहलो खम्बा "न्यनु तम पँिू ी पयायप्तता" अन्तगयत बैंकको किाय तथा लगानी,
संचालन र बिार सम्बन्धी हुने िोजखमलाई िोजखम भाररत सम्पजत्तको गणनामा जलई समायोजित पँिू ी पयायप्तता गणना
गने गररएको छ ।

क. किाु िोजिमभाररत एक्सपोिर अन्तगयत बैंकले गरे का किाय, लगानी तथा वासलात बाजहरका एक्सपोिरहरूलाई
Simplified Standardized Approach अन्तगयत जवजभन्न ११ वगयमा वगीकृ त गरी ती वगयहरूमा अन्य िेशमा भएका
किाय, लगानीहरूलाई समेत Export Credit Agencies (ECA) risk score का आधारमा जलई जवजभन्न
िोजखमभारहरू जिइएको छ । यसरी प्रिान गररएको िोजखमभारलाई तोजकएको वगयसँग गणना गरी कुल किाय िोजखम
भाररत एक्सपोिर जनकाजलन्छ । िस्तैूः नेपाल राष्ट्र बैंक वा नेपाल सरकारसँग भएका माग, िावीमा ०% िोजखम भार,
उच्च िोजखम भएका माग, िावीमा १५० % सम्म िोजखम भार, वासलात बाजहरका सम्पजत्तमा जवजभन्न िोजखम भार,
आजि ।
ि. संचालन िोजिम भाररत एक्सपोिर अन्तगयत Key Based Indicator Approach (KBIA) प्रयोग गरी जवगत
३ वषयको कुल आम्िानीको औसत जनकाली सो रकमलाई Alpha (१५%) सँग गुणन गरी क्याजपटल चािय जनकाजलने र
सो रकमलाई ९.०९ ले गणु न गरी सचं ालन िोजखम भाररत एक्सपोिर जनकाजलन्छ ।
ग. बिार िोजिम भाररत एक्सपोिर अन्तगयत जविेशी जवजनमय मद्रु ामा रहेको सम्पजत्तलाई Net Open Position
Approach प्रयोग गरी जविेशी जवजनमयमा रहेको खिु सम्पजत्त जनकाली सो रकमलाई ५% ले गणु न गरी क्याजपटल चािय
जनकाजलने र तत्पिात ९.०९ ले गणु न गरी बिार िोजखम भाररत एक्सपोिर जनकाजलने व्यवस्था गररएको छ ।

यसरी किाय, सचं ालन तथा बिार िोजखम भाररत एक्सपोिरलाई एकसाथ िोडेर जपल्लर २ अन्तगयतको सपु ररवेिकीय
समायोिन पजन जलई कुल िोजखम भाररत एक्सपोिर जनकाजलन्छ ।

२. जपल्लर २ अन्तगुत िोजिम व्यवस्थापनका लाजग ICAAP

यस अन्तगयत जवजभन्न िोजखम व्यवस्थापनका उपायहरू उल्लेख गररएको छूः
क. संचालक सजमजतबाट िोजखमको ग्राह्य सीमा तोक्ने, िोजखमलाई बैंकको पँिू ीसँग गाँजसने गरी प्रणालीको
जवकास गने तथा आन्तररक नीजतसँग अनपु ालनको अनुगमन गने पद्धजतको जवकास गने आजि ।
ख. िोजखमको बृहत मूल्यांकन गने िसमा िेहायका िोजखमहरूलाई अजनवायय रूपले सम्बोधन गनैपनेूः
• किाय िोजखम
• किाय के न्द्रीकरण िोजखम
• संचालन िोजखम
• बिार िोजखम
• तरलता िोजखम
• अन्य िोजखम (संस्थागत प्रजतष्ठा, रणनीजत, आजि)
ग. आन्तररक जनयन्त्रणको सजमिा िसमा िेहायका मुख्य िेत्रमा के जन्द्रत हुनेूः
 • बैंकको पंिू ी जनधायरण प्रजक्रयाको प्रकृ जत, िेत्र र यसको गजतजवजध िजटलता
• ठूला िोजखमहरू र िोजखम के जन्द्रकरणको पजहचान
• बैंकको मल्ू यांकन प्रकृ यामा डाटा इनपटु को शद्ध ु ता र पणू यता
• मल्ू यांकन प्रकृ यामा प्रयक्त
ु पररदृश्यहरूको व्यावहाररकता र वैधता; र
• िवाब परीिण तथा जवजभन्न मान्यता र इनपटु हरूको जवश्ले षण।
घ. सपु रीवेिकीय जवश्ले षण तथा प्रजतकृ या अन्तगयत राष्ट्र बैंकले बैंकहरूको िोजखम व्यवस्थापन प्रणाली स्थलगत
तथा गैर स्थलगत रूपमा सपु रीवेिकीय िाँच गने िसमा िोजखम व्यवस्थापनका अभ्यास र जनयन्त्रण वातावरण
जवश्वसनीय नभएमा थप पँिू ी कायम राख्नपु ने बाध्यकारी व्यवस्था गने । त्यस्तै शीघ्र सधू ारात्मक कारवाही
सम्बन्धी जवजनयमावली, २०७४ बमोजिम कारवाही गने ।
३. जपल्लर ३ अन्तगुत प्रकटीकरण गर्दाु माजसक रुपमा तथा वाजषयक रुपमा पिंु ी तथा पिंु ीकोष, िोजखम र िोजखम
शमन सम्बन्धी खल ु ासा र तोजकएका तरलता र जलभरे ि अनुपात, जनष्ट्कृय सम्पजत्त आजिको प्रस्ततु ीकरण गररनपु ने ।

यसरी बासेल ३ ले िोजखम व्यवस्थापनका जवजभन्न रणनीजतहरू जलएको छ । बैंकहरूले बासेल ३ बमोजिमका िोजखम
व्यवस्थापनका रणनीजतहरूलाई अिरशूः पालना गरे मा बैंकहरूको गणु स्तर वृजद्ध भइ "strong and resilient bank"
को अवधारणा प्राप्त गनय सहि हुन्छ ।
प्रश्न ३. नेपाल राष्ट्र बैंक जनर्देशन नं १ बमोजिम प्राथजमक पूँिीजभत्र पने तत्वहरू लेख्नहु ोस् ।
ने.रा.बैंक ननर्दे शन नं १ बमोनिम प्राथनमक पूँिी (Tier 1 capital) मा साधारण इक्वीटी नटयर १ पूँिी र अनिररक्त नटयर १ पूँिी
पर्दद छन् ।
Components of Common Equity Tier 1 Capital
(i) Common shares issued by the bank
(ii) Stock surplus (share premium)
(iii) Statutory General Reserve
(iv) Retained Earnings available for distribution
(v) Un-audited current year cumulative profit, after all provisions including staff bonus and taxes
as well as regulatory adjustments.
(vi) Capital Redemption Reserves
(vii) Capital Adjustment reserves
(viii) Dividend Equalization Reserves
(ix) Other free reserves if any
(x) Bargain purchase gain on merger and acquisitions subject to prior approval from NRB.
(xi) Any other type of instruments notified by NRB
(xii) Less: Regulatory adjustments / deductions
Components of Additional Tier 1 capital
(i) Perpetual Non Cumulative Preference Share (PNCPS) and Perpetual Debt Instruments (PDI)
issued by the bank
(ii) Stock surplus (share premium) of PNCPS
(iii) Less: Regulatory adjustments / deductions
Deductions from Core Capital
a. Book value of goodwill and all other intangible assets.
b. Deferred Tax Assets
c. Miscellaneous expenditure to the extent not written off. e.g. VRS expense, preliminary expense,
share issue expense, deferred revenue expenditure, etc.
d. Investment in Securities of financial institutions licensed by NRB.
e. Investments in equity of institutions with financial interest.
f. Investments in equity of institutions in excess of the prescribed limits.
g. Investments arising out of underwriting commitments that have not been disposed within a year
from the date of commitment.
h. Reciprocal crossholdings of bank capital artificially designed to inflate the capital position of the
bank.
i. Cash Flow Hedge Reserve
j. Defined Benefit Pension Fund Assets and Liabilities.
k. Negative balance of Reserve Accounts
l. Any other instruments as stipulated by Nepal Rastra Bank, from time to time.

प्रश्न ४. BAFIA, 2073 अनुसार पूँिी, पूँिी कोष र तरल सम्पजि सम्बन्धी प्रावधानहरुको व्याख्या गनुहोस् ।
BAFIA को पररच्छे ि ६ मा पँिू ी, पँिू ी कोष र तरल सम्पजत्त सम्बन्धी जनम्न प्रावधानहरू छन् ।
र्दफा ४१: पूँिी कायम राख्ने:
BFIs ले NRB द्वारा जनधायररत चक्त
ु ा पँिू ी कायम राख्नपु ने छ ।
त्यस्तै गरी, NRB ले कुनै पजन व्यजक्त, फमय वा कम्पनीलाई कुनै पजन BFI मा चक्त ु ा पँिू ीको १५% सम्म मात्र लगानी
गनय पाउने प्रजतबन्ध लगाउन सक्छ ।
१ BFI का लगानीकतायले अन्य BFI मा १% भन्िा कम लगानी गनयु पनेछ ।
र्दफा ४२: पूँिी कोष
BFIs ले NRB द्वारा जनधायररत कुल सम्पजत्त वा िोजखम भाररत सम्पजत्त को आधारमा पँिू ी कोष अनपु ात कायम राख्नपु ने
छ, र नसके को खण्डमा १ मजहनाजभत्र पँिू ी बढाउने र पनु स्थायपना गने योिना NRB लाई सजू चत गनयपु नेछ। सो पँिू ी वृजद्ध
योिना NRB ले पररवतयन जबना वा पररवतयन/संशोधन गरी कायायन्वयन गनय जनिेशन िारी गनय सक्िछ।
र्दफा ४३: सम्भाजवत नोक्सानी व्यवस्थाहरु:
BFIs ले किाय लगानी र वासलात बाजहरका कारोबारबाट हुने सम्भाजवत िोजखमहरुलाई कम गनय NRB ले तोके अनसु ार
नोक्सानी व्यवस्था कायम गनयपु नेछ ।
र्दफा ४४: साधारण िगेडा कोष:
BFIs ले प्रत्येक आजथयक बषय को मनु ाफा को कजम्तमा २०% साधारण िगेडा कोषमा राख्नपु नेछ र सो कोष चक्त ु ा
पँिु ीको िोब्बर भएपिात कम्तीमा १०% राख्नपु नेछ । NRB को स्वीकृ जत जबना सो कोषबाट लगानी वा अन्य शीषयकमा
रकमान्तर गनय सजकने छै न ।
र्दफा ४५: सटही घटबढ कोष:
BFIs ले जविेशी मद्रु ामा पनु मयल्ू यांकन मनु ाफाको कम्तीमा २५% सटही घटबढ कोषमा रकमान्तर गनयपु नेछ र NRB को
स्वीकृ जत बाहेक, यो मात्र जविेशी मद्रु ा अवमूल्यन को घाटा समायोिन गनय को लागी प्रयोग गनय सजकन्छ। भारतीय मुद्राको
खण्डमा, पनु मयल्ू यांकन सम्बजन्ध व्यवस्था NRB ले जनधायररत गरे अनसु ार हुनेछ।
र्दफा ४६: तरल सम्पजि NRB ले जनधायररत गरे बमोजिम BFIs ले कायम गनयपु नेछ ।
र्दफा ४७: घोषणा र लाभांश को जवतरण:
लाभांश घोषणा र जवतरण गनयु अजघ NRBको स्वीकृ जत आवश्यक छ, र यो िेहायका व्यवस्था परू ा नहुन्िेल अनुमजत
जिईने छै न:
• प्रारजम्भक खचय र पजछल्लो बषय सम्म घाटा असल ु ी
• NRB द्वारा जनधायररत पँिू ी, पिँू ी कोष र नोक्सानी व्यवस्था
• िफा ४४ अनसु ार साधारण िगेडा कोषमा रकम व्यवस्थापन
• सवयसाधारण को लागी शेयर को पणू य बाँडफाँड ।
र्दफा ४८: प्रचजलत काननू हरुमा िे भएपजन पूँिी घटाउन NRBले आिेश िारी गनय सक्छ।
 ५. बैंजकङ कारोबारमा जनहीत िोजिमहरू
१. बैंजकङ कारोबारमा हुने िोजिम र जतनको व्यवस्थापनका बारेमा लेख्नुहोस् । (2+8)
बैंजकङ कारोबारमा हुने िोजखमको वगीकरण जनम्नबमोजिम गररएको छूः
(क) किाय िोजखमूः किाय लगानी गिाय किायको िरू ु पयोग, किाय अजख्तयारी, स्वीकृ त सीमाभन्िा बढी किाय प्रवाह, पयायप्त
िोजखम मल्ू याक ं न प्रणालीको अभाव, आजििस्ता िोजखम ।
(ख) सञ्चालन िोजखमूः बैंजकङ कारोबार संचालनमा शाखा संचालन, कमयचारी व्यवस्थापन, सच ू ना प्रजवजध आजिमा
िेजखने िोजखम ।
(ग) तरलता िोजखमूः बैंकमा अजधक तरलता, कम तरलता तथा सम्पजत्त र िाजयत्वबीचको भक्त ु ानी अवजध असन्तल ु नको
िोजखम ।
(घ) बिार िोजखमूः बैंजकङ व्यवसायमा अन्य समकिी प्रजतस्पधीहरूसँगको प्रजतस्पधाय तथा अथयतन्त्रमा िेजखने
प्रभावहरूको िोजखम ।
(ङ) ब्याििर िोजखमूः ब्याििरबाट प्रभाजवत हुने सम्पजत्त र िाजयत्वबीचको असन्तल ु नको िोजखम ।
(च) जविेशी जवजनमय िोजखम
(छ) अन्य िोजखमूः िस्तै, AML/CFT िोजखम, ख्याजतको िोजखम, रणनीजतक िोजखम आजि ।
उपरोक्त िोजखम व्यवस्थापन गनय नेपाल राष्ट्र बैंकले िारी गरे को एकीकृ त जनिेशन नं ५ बमोजिम गनय सजकन्छ िसका
मख्ु य बँिु ा सारांशमा प्रस्ततु गररएको छ ।
(क) किाु िोजिम व्यवस्थापनका लाजगिः
- जनिेशन २, ३ र ८ लाइ आधार माजननपु ने,
- किाय िोजखमको पजहचान, मापन, अनगु मन र जनयन्त्रणका लाजग उपयक्त ु नीजत हुनपु ने,
- संचालकले व्यवस्थापन लाइ जिएको अजख्तयारी स्पस्ट हुनपु ने
- किाय सम्बद्ध काययहरु िस्तै जबिनेस सोजलजसटेसन, किाय मुल्याक ं न, स्वीकृ जत, प्रवाह, क्रणीसगं सम्बन्ध आजि छुट्टाछुट्टै
हुने गरी व्यवजस्थत गनयपु ने
- किाय सम्बन्धी मल्ु याक ं नका पयायप्त आधार तयार गरे को हुनपु ने
- िोजखम मुल्यांकन प्रणाली आफै जवकास गरे को हुनपु ने, Due Diligence सम्बन्धी व्यवस्था र अन्तराजष्ट्रय
अभ्यासहरुलाई अनश ु रण गनयपु ने व्यवस्था गररएको छ ।
(ि) सञ्चालन िोजिम व्यवस्थापनका लाजग:
१. प्रभावकारी आन्तररक जनयन्त्रण प्रणाली तथा सचू ना प्रणालीको जवकास गनयपु ने ।
२. IT Guidelines लागु गने र IS Audit जनयजमत रूपमा गराउने ।
३. Disaster Recovery र Business Continuity Plan तियमु ा गरी कायायन्वयन गने ।
४. कमयचारी पिस्थापन एवं सरूवा लगायतका कायय प्रभावकारी रूपमा लागु गने ।
५. Contingency Management Framework तयार गरी लागू गने
६. जचपमा आधाररत डेजवट काडय, जप्रपेड काडय, क्रेजडट काडय मात्र प्रयोग गने
(ग) तरलता िोजिम व्यवस्थापनका लाजग:
- सम्पजत्त तथा िाजयत्वलाई भुक्तानी अवजधको आधारमा वगीकरण गने ।
- किाय जनिेप अनपु ात ९० प्रजतशत कायम राख्ने ।
-सम्पजत्त-िाजयत्व सजमजत िस्ता जवजशष्ट सरं चना कायम गने ।
- Contingency Funding Plan तियमु ा गने ।
-सञ्चालक सजमजत र उच्च ब्यवस्थापनले तरलता तथा तरलता िोजखम सम्बन्धी प्रजतवेिन जनयजमत रूपमा अध्ययन
तथा छलफल गने ।
(घ) बिार िोजिम व्यवस्थापनका लाजगिः
- कोष व्यवस्थापनको िोजखम अनगु मन, मापन र जवश्लेषणका लाजग वाजणज्य बैंकहरूले Middle Office स्थापना गरी
िोजखम व्यवस्थापन इकाइ/जवभागमा ररपोजटयङ गने ।
(ङ) ब्यािर्दर िोजिम व्यवस्थापनका लाजगिः
-ब्याििर पररवतयनका कारण प्रभाजवत हुने सम्पजत्तहरू तथा िाजयत्वहरूको Gap Analysis गने र सम्भाजवत पररवतयन
अनमु ान गने ।
(च) जवर्देशी जवजनमय िोजिम व्यवस्थापनका लाजगिः
-जविेशी जवजनमय सम्बन्धी जववरण माजसक रूपमा मजहना जवतेको ७ जिनजभत्र राष्ट्र बैंकमा पठाउने ।
-सटही घटबढ कोष कायम गने ।
-जविेशी जवजनमयको Net Position जनकाल्ने र सो रकम प्राथजमक पँिु ीको ३०% सम्म हुने गरी सीमा कायम गने ।
(छ) अन्य िोजिम व्यवस्थापनका लाजग:
- Reputation Risk, रणनीजतक िोजखम, AML/CFT िोजखम िस्ता िोजखमहरू समेत पजहचान गनयपु ने ।

िोजखम व्यवस्थापनका लागी राष्ट्र बैंकले िारी गरे को Risk Management Guidelines लाइ समेत आधार जलने |
हरे क त्रैमास सजकएको ३० जिनजभत्र िवाब परीिणको ररपोटय राष्ट्र बै ँकको गैर स्थलगत इकाईमा उपलब्ध गराउनपु ने ।

यसरी नेपाल राष्ट्र बैंक जनिेशन नं ५ ले िोजखम व्यवस्थापनका जवजभन्न जनिेशनहरू पालना गरी बैंकहरूले िोजखम
व्यवस्थापन गनय सक्िछन् ।
 ५. बैंजकङ कारोबारमा आन्तररक जनयन्त्रण प्रणालीको व्यवस्था
cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnLsf] cy{ (Meaning of Internal Control system)
➢ Jff:tljs sfo{;Dkfbg ug]{ bf}/fgdf ;+:yfleq check and balance sfod ug]{ sfo{nfO{ g} cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL
elgG5 .
➢ cfly{s tyf k|zf;lgs s[ofsnfkdf x'g ;Sg] uNtL tyf hfn;frLnfO{ detection and prevention ug]{ k|s[ofg}
cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL xf] .
➢ ;+:yfsf] k'j{lgwf{l/t nIo jf p4]Zo adf]lhd jf:tljs s[ofsnfk ;Dkfbg ePsf 5g\ ls 5}gg\ eg]/ hf“r ul/ To;df
b]vf k/]sf leGgtf kQf nufO{ ;'wf/fTds sbd rfNg] sfo{ g} lgoGq0f k|0ffnL xf] . of] laifo cfly{s, k|zf;lgs, ef}lts
tyf k|flawLs h'g;'s} If]qdf ;d]t nfu' ug]{ ul/G5 . olb Standard / Actual sf] lardf km/s b]vf k/]df ;dfwfgsf
pkfo kQf nufO{ ;+:yfsf] nIo k|flKttkm{ lbzflgb]{z x'g] ePsf]n] cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnLnfO{ Aoj:yfkgsf] dxTjk'0f{
sfo{sf] ?kdf lnO{G5 .
➢ cfGtl/s lgoGq0fnfO{ cfGtl/s hf“r / cfGtl/s n]vf k/LIf0f;+u dfq ;DjGwLt laifo dfGg' eGbf o;nfO{ ;du| laQLo
tyf u}/ laQLo If]qsf] ;'/Iff, z'4tf, hjfkmb]lxtf ;fy} laZjf;lgotf clea[l4 ub}{ ;+:yfut ;'zf;g sfod ug]{ tTjsf]
?kdf kl/lrt u/fpg' kb{5 . t;y{ cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL cfGtl/s n]vf k/LIf0f eGbf Aofks If]q cf]u6]sf] laifo xf]
.
a}ls· sf/f]jf/df cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnLsf] nfuL ePsf Joj:yf M
gLltut Aoj:yf
➢ a}+s tyf laQLo ;+:yf ;DjGwL P]g dfkm{t k|d'v sfo{sf/L clws[t / ;+rfns ;ldltsf] sfd st{Ao / clwsf/ pNn]v
eO{ cfGtl/s ;Gt'ngsf] cj:yf sfod /x]sf],
➢ laleGg laifout gLlt dfkm{t kof{Kt dfqfdf cfGt/Ls lgoGq0f k|0ffnL dhj't agfpg] sfg'g /xsf,
➢ g]kfn /fi6« a}+s4f/f O{hfhtkq k|bfg ul/Psf ;+:yfsf] ;+:yfut z';f;g, ;+rfnsn] ug{ x'g] tyf gx'g] sfd, sd{rf/Lsf]
cfrf/;+lxtf ;Gbe{df lgb]{zg hf/L ul/Psf],
➢ a}+ssf] ;+rfns ;ldltaf6 kof{Kt dfqfdf cfGtl/s lgodfjnL hf/L ul/Psf] h:t}M
• hf]lvd Aoj:yfkg gLlt,
• shf{ nufgL gLlt,
• sd{rf/L lagLodfjnL,
• cfGtl/s n]vf k/LIf0f lgb]{lzsf,
• sfo{;+rfng lgb]{lzsf
• Insider Trading sf] sfo{ ug{ gx'g] Aoj:yf /x]sf],
;+:yfut Aoj:yf
➢ cfGt/Ls n]vf k/LIf0f laefusf] :yfkgf ul/Psf],
➢ ;DklQ bfloTj Aoj:yfkg ;ldltsf] Aoj:yf ePsf],
➢ cGo laifout ;ldltsf] Aoj:yf x'g] u/]sf],
Aojxfl/s Aoj:yf
➢ Ps hgfn] agfPsf] ef}r/ nufot sfuhft qm; r]lsË x'g] Aoj:yf /x]sf] cyf{t r]s/ / d]s/sf] Aoj:yf x'g],
➢ ;fdfg sfo{:ynaf6 aflx/ k7fp“bf ;'/IffsdL{4f/f u]6 kf; lnP/ dfq k7fpg],
➢ ;fd'lxs lg0f{o k|0ffnLsf] sf/0f kof{Kt qm; r]lsËsf] Aoj:yf x'g],
➢ Internal risk assessment sf] Aoj:yf /x]sf],
➢ ;fdfg vl/b ug]{ lgsfo / a'lemlng] lgsfo km/s x'g] u/]sf],
➢ go AML software dfkm{t ;DklQ z'l4s/0f s[ofsnfknfO{ lg?T;flxt ug]{ ul/Psf],
➢ :ki6 ?kdf lhDj]jf/L / pTt/bfloTj tf]s]/ sfd nufpg] ul/Psf],
➢ cfjwLs ?kdf ;?jfsf] Aoj:yf x'g] u/]sf],

प्रश्निः आन्तररक जनयन्त्रण प्रणालीका महत्व तथा कमिोरीहरू लेख्नुहोस् ।

आन्तररक जनयन्त्रण प्रणालीको महत्वहरू िेहायबमोजिम रहेका छन:्
 • ब्यवस्थापनका हुनसक्ने कमी-कमिोरीहरू तथा िोजखमलाई पजहचान गरी सिग गराउने
• अजनयजमत कृ याकलाप जनयन्त्रण गने
• काययसन्चालनमा ििता तथा प्रभावकारीता ल्याउने
• संगठनका जबजभन्न कृ याकलाप बीचमा एकरुपता ल्याई काययगत एकता कायम गने
• जहसाव जकताव तथा जबत्तीय जबबरणहरुको सत्यता र जबश्वासजनयत बढाउने
• पारिजशयता तथा िवाफिेजहता सजहत जवश्वासीलो सचू ना प्रवाजहत गने
• संस्थागत सशु ासन कायम गने
आन्तरीक जनयन्त्रण प्रणालीको कमिोरीहरू िेहायबमोजिम रहेका छन:्
• कजतपय अवस्थामा स्पष्ट संस्थागत संरचनाको अभाव भई कायय व्यवजस्थत नहुनु
• जनयन्त्रण गजतजवजधको सीमा व्यापक भएकाले सम्पण ू य िेत्रमा वाजन्छत उपलजब्ध हाजसल गनय नसक्नु
• यसका कारण अजतररक्त लागत सृिना हुनाले सस्ं थाको वस्तु तथा सेवा महँगो हुनु
• कजतपय काययमा आन्तरीक जनयन्त्रणको लागी मापिण्डको अभाव रहन सक्ने
• कजतपय िेत्रमा लक्ष्यलाई quantify गनय नसक्नु
• कजतपय जनयन्त्रणका कृ याकलापले duplicacy पैिा गरी अनावश्यक खचय र झण्झट हुन,ु आजि ।
जनष्ट्कषयमा, आन्तररक जनयन्त्रण प्रणालीले संस्थाको समग्र जहत हुने कायय गिै संस्थागत सुशासन कायम गने हुनाले यो
अत्यावश्यक छ तर यसको लागत र जवजभन्न अन्तरजनजहत कमी कमिोरीहरूलाई न्यनु ीकरण गने हो भने

प्रश्निः आन्तररक िाूँचको पररचय जर्दूँर्दै यसको महत्च तथा कमिोरी समेत लेख्नुहोस् ।
आन्तररक िाँच आन्तररक जनयन्त्रण प्रणालीको एउटा महत्वपणु य अश ं हो िसमा कारोबारका क्रममा maker, checker
तथा approver का माध्यमबाट क्रमशूः कारोबार सरुु वात गने, सोको चेकिाँच गने तथा कारोबार सम्पन्न गने स्वीकृ जत
प्रिान गररन्छ । यसमा कुनै एउटा कमयचारीले गरे को कायय कुनै अको कमयचारीले स्वतस्फुतयरुपमा जनरीिण गनय जमल्ने
ब्यवस्था हुनाले कमयचारीले गरे को िालसािी तथा गल्ती अको कमयचारीले सजिलै पत्ता लाउन जमल्ने संयन्त्रको जवकास
हुन्छ । कुनै कायय कुनै एउटा ब्यजक्तको मात्र जनयन्त्रणमा नहुनाले यसमा कायय जबभािनको जसद्धान्त लागु हुन्छ।

आन्तररक िाूँचको उद्धेश्य वा महत्व

• कमयचारीले गनयसक्ने संभाजवत गल्ती तथा कमिोरी साथै िालसािीलाई न्यजु नकरण गने,
• नगि तथा सामानको मौज्िातको गलत बाँडफाँडलाई रोक्ने
• कामको काययजवभािन गरी संचालन प्रभावकाररता ल्याउने
• लेखा प्रणालीले प्रिान गने सच ु नाको जबश्वसनीयता अजभवृजद्ध गने
• भजवष्ट्यमा िेखापनयसक्ने िघु यटनाबाट िोजगन मद्दत गने
• लेखा परीिण काययलाई सहि बनाउने
• काययको िाँच हुनाले कमयचारीमा असल जनयतले कायय गनय नैजतक िवाव सृिना गने
आन्तररक िाूँचको कमिोरी
• एउटै काम धेरैले हेने हुनाले कायय िोहोररइ बढी खचय र समय लाग्नु
• असल जनयतले गरे का कजतपय काममा चेकिाँचमा व्यजक्तगत कारणले कमयचारीहरूबीच मनमटु ावको कारण
पजन हुनसक्ने
• जनयजमत कायय भनी जछटो िाँचको कायय गररने हुिँ ा िाँचको प्रभावकाररतामा ह्रास आउने
• कमयचारी बीचमै जमजलभगत भई आजथयक अजनयजमतताको िोजखम भने कायम रहेको
• आन्तररक िाँचमा बजढ जनभयर रहँिा यसको नजतिा फरक आउन पजन सक्तछ ।
जनष्ट्कषयमा, आन्तररक िाँचका जवजभन्न महत्व हुनक ु ा साथै के ही कमिोरीहरू समेत छन् । हरे क आजथयक कारोबारमा
िोजखमको सभं ावना सधैं रजहरहने हुिँ ा आन्तररक िाँच जनयजमत रूपमा प्रभावकारी ढगं ले गनयपु ने हुन्छ ।

प्रश्निः आन्तररक िाूँच र आन्तररक जनयन्त्रण प्रणाली बीचको फरक छुट्याउनुहोस् ।

आन्तररक िाँच र आन्तररक जनयन्त्रण प्रणाली बीचको फरक िेहायबमोजिम रहेको छूः
आन्तररक िाूँच आन्तररक जनयन्त्रण
यसको मख्ु य उद्देश्य गल्ती तथा कमिोरी र िालसािी यसको मख्ु य उद्देश्य व्यवस्थापनबाट नीजत, काययजवजधहरू
रोक्नु हो । बनाइ लागू गरी चस्ु त वातावरणको जवकास गने हो ।
मख्ु यतया आजथयक कृ याकलापमा संलग्न संस्था िस्तै जवत्तीय र गैरजवत्तीय िवु ै िेत्रमा लागू हुने गियछ ।
बैंकहरूमा हुने गियछ ।
संकुजचत अवधारणा हो । व्यापक अवधारणा हो ।
यो आन्तररक जनयन्त्रणको अंश हो । आन्तररक िाँच र आन्तररक लेखापरीिणबाट आन्तररक
जनयन्त्रण प्रणाली मिबतु गररन्छ ।
यो जनयजमत प्रकृ या भएकाले संचालन तहमा प्रयोग हुन्छ । यो सस्ं थाको हरे क तहमा प्रयोग हुन्छ ।
यसको जवश्वसनीयता अजधक हुँिनै । तलु नात्मक रूपमा बढी जवश्वाजसलो हुन्छ ।
कारोबार सरू ु हुनासाथ यसको कायय आरम्भ हुन्छ र आन्तररक िाँचबाट कारोबार गरी सरू ु भएपजछ आन्तररक
कारोबार सजकनासाथ परू ा हुन्छ । लेखापरीिण प्रजतवेिन प्राप्त भएपिात उपयक्त ु जनणयय जलएर
मात्र यो परू ा हुन्छ ।

प्रश्निः आन्तररक जनयन्त्रण र आन्तररक लेिापरीक्षणबीचको फरक छुट्याउनुहोस् ।

आन्तररक जनयन्त्रण आन्तररक लेिापरीक्षण
यसको मख्ु य उद्देश्य व्यवस्थापनबाट नीजत, काययजवजधहरू यसको मख्ु य उद्देश्य गल्ती तथा कमिोरी र िालसािी पत्ता
बनाइ लागू गरी चस्ु त वातावरणको जवकास गने हो । लगाइ सधू ार गने हो ।
यो जवत्तीय र गैर जवत्तीय िेत्र िवु ैमा लागू हुन्छ । यो प्रायूः जवत्तीय िेत्रमा लागू हुन्छ ।
 यसको ढाँचा वा प्रकृ या सबैजतर र सधैं एकै नासको हुिँ नै ।
यसको प्रकृ या जनजित मापिण्डजभत्र रहेको हुन्छ ।
यसको गजतजवजध आकजस्मक वा आवजधक िवु ै हुन सक्छ
यसको प्रकृ या जनजित अवजध, िस्तै त्रैमाजसक रूपमा हुने गियछ
। ।
यो कायायन्वयन गने पि उच्च व्यवस्थापन हो ।
यो कायायन्वयन गनय कमयचारीहरू वा कुनै लेखापरीिण फमयको
सहायता जलइन्छ ।
यसका व्यवस्थाहरू जनजित हुँिनै न् । आन्तररक लेखापरीिण कायय सम्पन्न गनय नेपाल लेखापरीिण
मानका जसद्धान्तहरूलाई आधारको रूपमा जलइन्छ ।
आन्तररक जनयन्त्रण कायय संचालक सजमजत वा आन्तररक लेखापरीिण उच्च व्यवस्थापन तथा संचालक
संस्थापकहरू प्रजत उत्तरिाजय हुन्छ । सजमजतको लेखापरीिण सजमजतप्रजत उत्तरिाजय हुन्छ ।

प्रश्निः आन्तररक िाूँचका फाइर्दा तथा बेफाइर्दाहरू लेख्नुहोस् ।

आन्तररक िाँचले प्रत्येक कारोबार गिाय "चेक एन्ड ब्यालेन्स" को उद्देश्य अनसु ार कारोबार पणू यता जिने कायय गियछ ।
यसका फाइिाहरूूः
क. स्वाजमत्वकताय/शेयरधनीहरूलाईूः
✓ भरपिो, जवश्वसनीय र वास्तजवक अजभलेख डाटा प्रस्ततु हुने
✓ सच ं ालनमा जकफायजत र समग्र प्रभावकाररता अजभवृजद्ध हुने
ख. लेखापरीिकलाईूः
✓ समय र खचयको बचत हुने
✓ प्रत्येक कारोबार क्रमबद्ध रूपले राजखने हुनाले "true & fair view" को लेखापरीिण राय जिनका लाजग
"audit trail" का माध्यमबाट सहि हुने
ग. व्यवसायलाईूः
✓ कमयचारीमाजथ नैजतक िाँच
✓ गल्ती तथा िालसािी पत्ता लगाउने
✓ कायय जवभािनमा कुशलता
✓ व्यवसायको प्रभावकाररता बढाउने
आन्तररक िाूँचका बेफाइर्दाहरू
• साना व्यावसाजयक इकाइका लाजग महँगो पने
• कुशल व्यवस्थापन नभएमा अनेक अप्ठ्याराहरू सामना गनयपु ने
• जशघ्र कारोबार परु ा गरी कायय गनय खोजिँिा सेवा र काययको गण ु स्तरमा ह्रास आउन सक्ने
• लेखापरीिकले आफ्नो छुट्टै लेखापरीिण प्रकृ या लागू नगरी यसमाजथ जवश्वास गनय नसक्ने
जनश्कषयमा, आन्तररक िाँचका जवजभन्न फाइिा र के ही बेफाइिाहरू छन् । प्रत्येक आजथयक कारोबारमा आन्तररक
िाँचलाई जनयजमत प्रकृ याको रूपमा मात्र नभइ समयमै हुनसक्ने गल्ती तथा कमिोरीहरू सधू ार गनय खोज्ने हो भने
आशातीत प्रगजत हुन सक्छ ।