Isi Transferi Heat Transfer in Turkish

Mühendislikte Temel
Isı Transferi
(Termo-akışkan sistemler ders kitapları serisi-2)
T1 T2
T ∞ >T S
T 1 >T 2 Hareketli
Akışkan
q T∞ q TS
İletim Taşınım
T1
q
T2
Işınım
Doç. Dr. Bülent Yeşilata
Ekim-2007, Şanlıurfa
Mühendislikte Temel
Isı Transferi
(Termo-akışkan sistemler ders kitapları serisi-2)
T1 T2
T ∞ >T S
T 1 >T 2 Hareketli
Akışkan
q T∞ q TS
İletim Taşınım
T1
q
T2
Işınım
Ekim-2007, Şanlıurfa
Bu kitabın tüm sorumluluk ve hakları yazara ait
olup, kitabın yazarından izin almadan herhangi bir
şekilde çoğaltılması yasaktır (Ekim 2007).
Yazar İletişim Bilgileri:
Doç. Dr. Bülent Yeşilata, Harran Üniversitesi

Makina Mühendisliği Bölümü, Osmanbey
Kampüsü, Şanlıurfa 63100.
Telefon ve Faks:
0.414.344 0020 x1094 (tel);
0. 414 344 0030 (faks)
e-mail:
(1) byesilata@yahoo.com
(2) byesilata@harran.edu.tr
Önsöz ve Teşekkür
Isı Transferi dersi Makina Mühendisliği eğitiminde öğrencilerin en fazla zorlandığı

derslerden biri konumundadır. Uluslarası seviyede bu alanda yazılmış çok sayıda kitap olduğu
gibi, Türkçe literatürde de bu konuda yazılan kitapların sayısı her geçen gün artmaktadır.
Ancak, mevcut kitapların çok azı temel konuların tümünde öğrenciye yeterli alt yapıyı
ürkütmeden kazandıracak niteliktedir. Bazı kitaplarda ise, ağırlık verilen konular lisans
öğrenimi müfredatında daha yüzeysel geçilen konulardır. Kısacası, tüm üniversitelerin
Makina Mühendisliği Bölümlerinde ortak izlenebilecek referans Isı Transferi kitabı açısından
bazı sıkıntılar söz konusudur. Bu nedenle, her üniversitede bölüm öğretim üyelerinin kendi
ders notlarına paralel bir kitap ile dersi yürütmeleri alışagelmiş bir uygulama haline gelmiştir.
Anadolu Üniversitelerinde ağırlıklı olarak kendini gösteren sıkıntılardan biri ise; her yönüyle
referans kitap olmaya aday olmuş Türkçe Isı Transferi kitaplarının ücretlerindeki yükseklik ve
teminindeki zorluklardır. Bu sıkıntılar aşılsa bile, öğrenci sürekli olarak sınavdaki başarıyı
daha çok önemsemekte ve bu nedenle ders notları + referans kitap birlikteliğini kendi lehine
kullanamamaktadır. Öğrenci konuların referans kitaplardaki kapsamlı açıklamalarını
okudukça, derslerde öğrendiklerinin kendisine yetmediğini düşünerek, özgüvenini kaybeder
hale gelmektedir.
Bu ders kitabı; Makina Mühendisliği Bölümü’nde yedi yıl boyunca, öğrettiğim Isı
Transferi derslerinde elde ettiğim ve bir kısmını yukarıda açıkladığım tecrübeler
doğrultusunda yazılmış bir kitaptır. Kitap dersi alan öğrencileri ürkütmeyecek şekilde
öğrenmeye sevk eden yalın bir dille ve fazla detaya girmeden sadece konuların ana hatlarına
değinen bir yaklaşımla yazılmıştır. Konuya meraklı ve eğitim alt yapısı güçlü öğrencilerin bu
kitaba ek olarak, kaynaklar listesinde sunulan referans kitaplardan birini de takip etmesi
şiddetle önermek isterim.
Bu kitabın oluşumuna farklı seviyelerde katkı sağlayan, çalışma arkadaşlarım; Mustafa

Özen, Metin Aydın, Yusuf Işıker ve Zeynel Abidin Fıratoğlu’na teşekkürü bir borç bilirim.
Diğer katkısından söz edilmesi gereken kişi Yrd. Doç. Dr. Rafet Karadağ olup, kendisine
ışınım ile ısı transferi konusundaki doküman yardımı için özellikle teşekkür etmek isterim.
Bu ders kitabının, elinizdeki ilk versiyonunda çeşitli yazım hataları ve eksiklikleri ile
karşılaşmanız mümkündür. Kitabın bu versiyonun kullanıcılarının yazar açısından önemi
büyük olup, öneri ve düzeltmelerini tereddütsüz bildirmeleri takdir ve minnettarlıkla
karşılanacaktır. Bu katkılara, kitabın yakın gelecekteki profesyonel baskısının istenilen
kaliteye ulaşması için şiddetle gereksinim vardır. Kitabın Makina Mühendisliği Bölümü
öğrencilerine arzulanan faydayı sağlaması en büyük temennimdir.
iii
Yazarın Kısa Özgeçmişi
Yazar doktora çalışmasını 1999 yılında Amerika'nın Pennsylvania eyaletindeki Lehigh

Üniversitesi'nde tamamlamıştır. Geniş bilimsel araştırma konularında önemli bir kısmı
uluslararası seviyede saygın dergilerde yayınlanmış eserlere sahip olan yazar, 2002 Ağustos/
2003 Ocak tarihleri arasında dünyada mühendislik eğitimi ve araştırmaları konusunda birinci
sırada kabul edilen Massachusetts Institute of Technology (MIT)’de ziyaretçi araştırmacı
olarak çalışmıştır. Polimerik akışkan teknolojisi, uçak türbini malzemelerinde oksidasyon
modellemesi, mikro-akışkan sistemler ve fotovoltaik pillerle enerji üretiminde optimizasyon
konularında çalışmaktadır. Mart/2004’de Doçent ünvanı almaya hak kazanmış olup, iyi
seviyede İngilizce bilmektedir.
iv
İÇİNDEKİLER
Önsöz ve teşekkür ............................................................................................................... iii

Yazarın kısa özgeçmişi........................................................................................................ iv
İçindekiler ........................................................................................................................... v
1. Giriş.................................................................................................................................1
Çözümlü problemler................................................................................................ 11
2. İletim ile ısı transferi ...................................................................................................... 21
2.1. İletim ile ısı transferine giriş.............................................................................21
Çözümlü problemler................................................................................. 30
2.2. Bir boyutlu ve kararlı ısı iletimi analizi............................................................38
2.3. Kanatçıklı yüzeyler...........................................................................................50
2.4. Bir boyutlu ve zamana bağlı ısı iletimi analizi.................................................66
3. Taşınım ile ısı transferi.................................................................................................... 79
3.1. Taşınım ile ısı transferine giriş .........................................................................79
3.2. Farklı geometrilerde zorlanmış taşınım ile ısı transferi....................................89
3.3. Zorlanmış taşınıma ait denklem ve tablolar ..................................................... 93
3.3. Isı değiştrgeçleri ...............................................................................................105
4. Işınım ile ısı transferi.......................................................................................................125
5. Genel değerlendirme sınavları ve çözümleri...................................................................145
Kaynaklar ............................................................................................................................ 181
v
vi
1. GİRİŞ
1.1 Isı transferinin uygulama alanları

Isı, bir sistem ile sistemin çevresi arasında sadece sıcaklık farkından dolayı akan
organize edilmemiş (mikroskobik) ve geçiş (transfer) halindeki bir enerji şeklidir. Isı geçişi,
doğada ve güncel yaşantımızda kullandığımız türlü cihazların çalışmasında örneklerini
gördüğümüz fiziksel bir olaydır. Son zamanlara kadar ısı geçişi konusunda sahip olunan
bilgiler son derece az ve çoğunlukla deneysel temele dayanmakta iken, günümüzde gelişen
analitik çözüm tekniklerinin ve süper hızlı bilgisayarların varlığı nedeniyle, ısı transfer teorisi
de hızla gelişmektedir. Bu gelişimde, deneysel yöntemlerde sağlanan ilerlemeler ve teori-
deney arasındaki farkın kapanması da önemli rol oynamaktadır.
Isı transferinin mühendislikte çok yaygın uygulama alanları bulunmakla birlikte, bazı
uygulamalar daha çok ön plana çıkmaktadır. Bu uygulamalar aşağıda başlıklar halinde
sunulmuştur:
• Buhar kazanları, nükleer reaktörler, türbinler, yoğuşturucular, pompalar, kompresörler, ısı
değiştirgeçleri, dizayn hesapları
• Gaz türbinleri, içten yanmalı motorlar ve jet motorlarının dizaynı, yanma ve soğutma
işlemlerinin analizi
• Binaların ısıtma – havalandırma, soğutma sistemlerinin projelendirilmesi
• Kimyasal proseslerin analizi, metalurji ile ilgili problemlerin çözümü
• Elektrik motoru, jeneratör, transformatör gibi elektrik makinelerinin soğutulması
• Meteorolojide bulut içerisindeki akış, sis teşekkülü, ziraatta çiğ oluşumu, jeolojide
jeotermal enerjilerden yararlanma problemlerinin çözümü
• Uzay araştırmalarında hava tabakaları asındaki cisimlerin hareketi ile ilgili problemlerim
çözümü
• Yenilenebilir (alternatif) enerji kaynakları (özellikle güneş enerjisi) ile ilgili
uygulamalarda
• Bilgisayar teknolojisinde kullanılan elektronik parçaların soğutulmasında
1.2 Isı transferi ve türleri
Isı transferi (geçişi), sıcaklık farkından dolayı ortaya çıkan bir fiziksel mekanizmadır.
Isı bir noktadan diğer bir noktaya üç farklı mekanizma ile transfer edilebilir: iletim, taşınım
ve ışınım. Doğada ve mühendislik uygulamalarında söz konusu ısı geçiş türleri bir arada ve
karmaşık olarak bulunmaktadır. Ancak lisans eğitimi seviyesinde, ısı geçiş türleri önce ayrı
-1-
ayrı incelendikten sonra, bazı karmaşık ısı geçişi içeren mühendislik uygulamalarının analiz
edilmesi daha uygundur. Isı transfer türlerine ait şematik tanıtım Şekil 1.1’de verilmektedir.
T1 T2
T ∞ >T S
T 1 >T 2 Hareketli
Akışkan
q T∞ q TS
İletim Taşınım
T1
q
T2
Işınım
Şekil 1.1. Isı transfer türleri
-2-
1.3 Isı transferi problemlerinin çözümünde kullanılan yasalar
Isı transfer problemlerinin çözümünde aşağıda verilen 4 temel yasa (kanun) ile 3 özel
ısı transfer yasası kullanılır:
Temel Yasalar:
1. Termodinamiğin I. Kanunu
2. Termodinamiğin II. Kanunu
3. Kütlenin Korunumu Kanunu
4. Newton’un II. Hareket Kanunu
Özel Isı Transferi Yasaları:
1. Fourier ısı iletimi kanunu
2. Newton soğuma kanunu
3. Stephan-Boltzman ışınım kanunu
1.4 Isı transferi türlerinin basit analizi

1.4.1. İletim İle Isı Transferi
Transfer Mekanizmasi
Durgun (hareketsiz) haldeki maddeler arasında, sıcaklık farkından dolayı ortaya çıkan ve
moleküllerin hareketi sonucu aktarılan ısı enerjisidir.
T1
Yüksek
enerjideki
x0 moleküller
q ıı
Düşük
enerjideki
moleküller
T2
x
Şekil 1.2. İletim ile ısı transfer mekanizması.
Tanımlar
Eşit sıcaklık (izoterm) ve eğrisi: Bir cismin içindeki eşit sıcaklıklara sahip noktalar
geometrik olarak birleştirilirse bir eşit sıcaklık yüzeyi elde edilir. Bir cismin içindeki bir
nokta aynı anda farklı sıcaklıklarda olamayacağından eşit sıcaklık yüzeyleri birbirlerini
kesmezler.
-3-
Sıcaklık değişimi (gradyan) ve eğrisi: Bir cismin içindeki sıcaklık sadece eşsıcaklık
yüzeylerini kesen doğrultularda değişir ve birim uzunluk başına en büyük sıcaklık farkı eş
sıcaklık yüzeyinin normali doğrultusundadır. Eş sıcaklık yüzeyine normal doğrultuda sıcaklık
değişimini gösteren değerler sıcaklık gradyanı olarak adlandırılır. Sıcaklık gradyanı eş
sıcaklık yüzeyine normal doğrultudadır ve işareti artan sıcaklık yönünde pozitiftir.
Şekil 1.3. Eş sıcaklık ve sıcaklık gradyanı eğrileri.
Fourier ısı iletimi kanunu
Durgun (katı) bir ortamda bir noktadan diğer bir noktaya ısı geçişinin olabilmesi için,
cismin içindeki sıcaklık dağılımının noktadan noktaya farklılık göstermesi gerekir
(Termodinamiğin II. Kanunu). Diğer bir ifade ile, cismin içindeki değişik noktalarda sıcaklık
gradyanı sıfırdan farklı olmalıdır. Fourier kanununa göre; eşsıcaklık yüzeyinden belli bir
zaman aralığında geçen ısı miktarı sıcaklık gradyanı ile doğru orantılıdır. Yani;
dT
q ıı = −k
dx
Örnek:
T dT
q ıı = − k
dx
L T2
q ıı ∫ dx = −k ∫ dT
0 T1
T1
q ıı
q ıı = − k
(T2 − T1 )
L
T2
q ıı = k
(T1 − T2 )
x
L
L
Şekil 1.4. Düz yüzeyli levha örneği
-4-
1.4.2 Taşınım İle Isı Transferi
Hareket halindeki akışkanların temas ettikleri yüzeyin akışkan sıcaklığından

farklı olması halinde ortaya çıkan ısı transferidir. Diğer bir ifade ile ısı taşınımı, ısının hareket
eden akışkan parçacıkları yardımıyla geçişidir. Newton’un soğuma kanunu uyarınca, taşınım
ile transfer edilen ısı enerjisi miktarı, yüzey ile akışkan arasındaki sıcaklık farkı ile doğru
orantılıdır. Yani,
q ıı = h(Ts − T∞ ) .
Denklemdeki ‘h’ ısı taşınım katsayısı olup, W/m2K birimine sahiptir.
.
y
Akış T∞
U∞
TS
T
qıı
Şekil 1.5. Taşınım ile ısı transfer mekanizması
Akışkanın hareket etmesine sebep olan mekanizmaya bağlı olarak, iki tür ısı taşınımından
bahsedilir: zorlanmış ve doğal taşınım. Zorlanmış taşınımda akışkan hareketi bir ekipman
(fan, pompa vs.) ile sağlanırken, doğal taşınımda hareketi sağlayan akışkanın yoğunluk
farkıdır.
Şekil 1.6. Taşınım ile ısı transfer türleri
-5-
1.4.3 Işınım İle Isı Transferi
Isının elektromanyetik dalgalar (fotonlar) aracılığıyla transfer edilmesidir. Sıcaklık
farkı olan iki ortamın birbirini görmesi yeterli olup, arada bir fiziksel temas bulunması gerekli
değildir.
Şekil 1.7. Işınım ile ısı transfer mekanizması
Stephan-Boltzman ışınım kanunu uyarınca, gerçek (gri renkli) iki ortam arasındaki net
ışınım alışverişi, iki cisim sıcaklıklarının dördüncü kuvvetleri arasındaki fark ile doğru
orantılıdır. T1> T2 koşullarında ‘1’ nolu ortamdan ‘2’nolu ortama transfer edilen ısı enerjisi
(akısı) ;
(
q ıı = εσ T14 − T24 )
formülü ile hesaplanır. Uygulamada ‘1’ nolu ortamın katı bir yüzey ve ‘2’ nolu ortamın ise
yüzeyi çevreleyen katı sınırlar olduğu örnekler oldukça yaygındır. Bu durumda T1 yerine Ts
ve T2 yerine ise Tç yazılarak elde edilen,
(
q ıı = εσ Ts4 − Tç4 )
denklem kullanılır. Denklemde ε (0< ε <1) yüzey malzemesinin ışınım neşretme katsayısını,
σ ise Stephan-Boltzman katsayısını temsil etmektedir. Bu katsayının değeri ise,
σ = 5.67x 10-8 W/m2K4
olarak verilmektedir. Işınım denkleminin basitleştirilmiş bir formu aşağıda türetilmiştir:
(Ts4 − Tç4 ) = (Ts2 − Tç2 )* (Ts2 + Tç2 ) = (Ts − Tç )* (Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )
q ıı = εσ (Ts − Tç )(Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )
hr = εσ (Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )

(
q ıı = hr Ts − Tç )
hr = ışınım ısı transfer katsayısı (W/m2K)
-6-
1.5 Enerjinin korunum analizi (Termodinamiğin I. Kanunu)
a) Kontrol Hacmi İçin Enerji Korunumu
E& ç
E& ür
E& g E& sis
Şekil 1.7. Kontrol hacmi enerji dengesi
Anlık Enerji Korunumu (herhangi bir ‘t’ anı için)
Anlık sistem enerjisi = (Giren E.) – (Çıkan E.) + (Üretilen E.)

dE sis
E& sis = = E& g − E& ç + E& ür ………………………..(W veya kW)
dt
Belli bir zaman periyodunda enerji korumu (herhangi bir Δt zaman aralığı için)
Sistem enerjisindeki değişim = (Giren E.) – (Çıkan E.) + (Üretilen E.)

ΔE st = E g − E ç + Eür ………………………..(J veya kJ)
b.) Kontrol Yüzeyi İçin Enerji Korunumu
Kontrol yüzeyi için;

E& sis = E& ür = 0
olduğundan,
E& g − E& ç = 0
denklemi elde edilir. Şekilde gösterilen yüzey dikkate alındığında;
qil' ' − qtaş

''
− qış' ' = 0
denklemine ulaşılır.
-7-
Hareketli
ıı
akışkan
qrad
ıı
T1 qcond
ıı
qconv u∞ , T∞
T
T2
T∞
x
Tç
Kontrol
Yüzeyi
Şekil 1.8. Kontrol yüzeyi enerji dengesi
1.6. Isı transfer işlemlerinin özeti
Türü Denklemi Transfer Katsayısı

İletim dT k (W/mK)
q ııx = −k
dx
Taşınım q ıı = h(Ts − T∞ ) h (W/m2K)
Işınım (
q ıı = hr Ts − Tç ) hr (W/m2K)
1.7. SI birim sistemi
Fiziksel büyüklük
Bir sistemin ölçülebilir özelliğidir. Yani fiziksel nesnelerin,olayların ve hallerin ölçülebilen
özellikleridir.
Birim
Fiziksel büyüklüğün keyfi olarak seçilen ölçü değerini belirler.
Boyut
Fiziksel büyüklüğün uluslararası standartlarca kabul edilmiş olan ilişkisini gösteren bir
değerdir.
Örnek: P = 80 W ifadesinde; P fiziksel büyüklük, 80 miktar, W ise keyfi seçilmiş birimdir.

Boyut kavramını örneklerle açıklamakta fayda vardır:
mLL
İs FL T 2 mL2
Güç = = = = 3 gücün boyutsal ifadesi
Zaman T T T
-8-
Bazı fiziksel büyüklüklerin sembol ve boyutları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Fiz.büy. Sembol Boyut

Uzunluk L L
Alan A L2
Hacim V L3
Zaman t T
Hız V LT-1
İvme a LT-2
Kütle m m
Enerji ve İş E ML2T-2
Basınç P ML-1T-2
Özgül hacim υ L3/m
Hacimsel debi Q L3/t
SI birim sistemi; temel SI birimleri, türetilmiş SI birimleri ve yardımcı SI Birimleri

olmak üzere 3 kısımda incelenebilir.
Temel SI birimleri;
Uzunluk metre (m)
Kütle kilogram (kg)
Zaman saniye (s)
Sıcaklık Kelvin (K)
olarak verilmekte olup, tüm fiziksel büyüklüklere ait birimler bu temel birimler yardımıyla
türetilebilirler.
Türetilmiş SI birimleri için bazı örnekler aşağıda verilmektedir:
Hız m/s
İvme m/s2
Kütlesel Debi kg/s
Hacimsel debi m3/s
Kuvvet kg. (m/s2) = Newton (N)
Enerji N.m = Joule (J)
Güç J/s = Watt (W)
Basınç N/m2 = Pascal (Pa)
Özgül ısı J/kgK
Isı iletim katsayısı W/mK
Isı taşınım katsayısı W/m2K
Yardımcı SI birimleri ise,
Düzlem açısı Radyan (rad )

Hacim açısı Steradyan
şeklinde tanımlanmıştır.
-9-
SI birimlerinin üst katları
Çarpım Faktörü Önek Adı Simge
1018 Exa E
1015 Peta P
1012 Tera T
109 Giga G
106 Mega M
103 Kilo k
102 Hekto h
101 Deka da
SI birimlerinin ast katları

Çarpım Faktörü Önek Adı Simge
10-18 Atto a
10-15 Femto f
10-12 Piko p
10-9 Nano n
10-6 mikro μ
10-3 Mili m
10-2 Santi cm
10-1 Desi d
Birim Dönüşüm Tabloları

Isı transferi birim dönüşümlerinin en çok kullanıldığı derslerin başında gelmektedir.
Bir çok sorunun çözümünde birim analizi ön plana çıkmakta ve birim analizi yapılmadığı
takdirde sorunun çözümü yapılamamaktadır. Bu nedenle birim dönüşümlerinin iyi
öğrenilmesinde çok büyük bir fayda vardır. Aşağıda en çok kullanılan bazı birimlerin
dönüşümleri verilmiştir:
1 N = 1 kg m / s2 1 kp / cm2 = 9, 8067 x 104 Pa
1 h = 3600 s 1 Torr = 1,332 x 102 kpa
kgm 1 kg 1 mm-Hg = 1,332x102 Pa
1 Pa = 1N / m2 = 1 2 2
=1 2 1 m2 = 104 cm2 = 106 mm2
s m s m
1 m3 = 103 lt = 1 dm3
5 kg
1 bar = 105 Pa = 10 1 kilopound = 1 kp = 9, 8065 N
s2m 1 dyne = 10 -5 N
kgm kgm 2 1 erg = 10 –7 J
1 J = 1Ws = 1 Nm = 1 2 m = 1 2
s s 1 dyn cm = 10 -7 J
J Nm kgm 1 kg 2 1 kcal = 4, 1868 x103 J
1 W = 1 =1 =1 2 m =1 3 1 kWh = 3,6 x 106 J
s s s s s 1 kpm = 9,8067 J
5 2
1 bar = 10 pa = 10 kpa 1 Btu = 1,0551 x 10 3 J
1 atm = 1, 0133 x 104 Pa 1 PSh = 2,6478 x 106
1 at = 9, 8067 x104 Pa 1 W = 3,413 Btu / h
-10-
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 1.1
Küp şeklinde bir derin dondurucunun iç hacim sıcaklığını -100C da tutabilmek için ısı iletim
katsayısı 0.03 W/mK olan izolasyon malzemesi kullanılıyor. Çevre sıcaklığı 35 0C olan bir
ortamda ısı transfer miktarını 600 W ile sınırlamak için bir kenarın uzunluğu 1 m olan
dondurucu için gerekli izolasyon kalınlığını hesaplayınız?
T2 = 35 0C
A
1m T2
T1 = -10 0C
L
1m
T1
ÇÖZÜM :
qtop = 6 * q A = 600W ⇒ q A = 100W
ΔT
q A = kA
L
−1 −1
⎛ q ⎞ ⎛ 100 ⎞ −2
L=⎜ A ⎟ =⎜ −2 ⎟ ⇒ L = 1.35.10 m ⇒ L = 1.35cm
⎝ kAΔT ⎠ ⎝ 3.10 * 1 * 45 ⎠
PROBLEM 1.2
Yüzey sıcaklığı 90 0C olan 30 mm çapındaki çok uzun bir silindir 1m/s hızla akmakta olan
25 0C sıcaklığında su ile soğutulduğunda silindir yüzeyinden suya 28 kW/m ısı transfer
ediliyor. Aynı işlem aynı sıcaklıkta 10 m/s hızla akmakta olan hava ile yapıldığında transfer
edilen ısı enerjisi 400 W/m ‘dir. Verilen şartlarda su ile havanın taşınım katsayısı arasındaki
oranı tespit ederek, yorumlayınız?
Su Hava
T∞ = 25 0 C 0
Ts = 90 C T∞ = 25 0 C Ts = 90 0C
D = 30 mm
Vsu = 1 m/sn Vhava = 1 m/sn q’hava = 400 W/m

q’su = 28 kW/m
ÇÖZÜM :
= q ′ = h(π .D )(Ts − T∞ )
q
L
q ′su h 28.10 3
= su = ≅ 70
′
q hava hhava 400
-11-
PROBLEM 1.3
Durgun bir hava ortamı içerisinde bulunan ince bir levha sıcaklığı 25 0C olan hava zamana
bağlı olarak ısı kaybetmektedir. Herhangi bir “t0” anında yüzey sıcaklığı 225 0C ve
dT
= −0.022 K / s olarak tespit edilmiştir. Verilen şartlarda hava ile levha yüzeyi arasındaki
dt
taşınım katsayısını hesaplayınız?
T(t)
Ts= 225 0C
Durgun dT
0.3 = 0.022kg / sn
Hava dt
İzole Ts
0.3
T∞ = 25 0 C
mlevha=2770 j/kgK t0 t
cp,levha=2770 j/kgK
ÇÖZÜM :
E& g − E& ç + E& ür = E& st

E& ür = 0 , E& g = 0
− 2 * [hAs (Ts − T∞ )] = mc p
dT
dt
⎛ dT ⎞
mc p ⎜ − ⎟
h= ⎝ dt ⎠
2 As (Ts − T∞ )
-12-
PROBLEM 1.4
Alt ve yan yüzeyleri yalıtılmış bir kenarı 10 mm olan bir elektronik çipin sürekli rejimdeki
yüzey sıcaklığı 1220C olup, çip elektriksel gücüne eşit değerde yüzeyin temasta bulunduğu
havaya kaybettiği ısı enerjisi (çip gücüne eşit) qtaş = 5 W’ dır. Çipin içinde bulunduğu
bilgisayar kasasının yüzeyi 22 0C sıcaklıkta olup, çip yüzeyi ile kasa yüzeyi arasında ışınım
ile olan ısı transferi de dikkate alınırsa toplam transfer edilen ısı enerjisinde artış oranı
yüzdesi nedir (ε = 0.9 ) ?
qtaş qış
T∞=22ºC Tç = 22 0C
h=?
Hava
ε = 0 .9
Ts = 122 0C
w = 10 mm
ÇÖZÜM :
( ) ( )
2
(
qış = ε .w 2σ . Ts4 − Tc4 = 0.9 10 *10 −3 5.67 * 10 −8 395 4 − 295 4 )
qış = 0.086 W
qtas + qis 5 + 0.086
% fark = ( − 1) x 100 = ( − 1) x 100 = %1.7
qtas 5
-13-
PROBLEM 1.5
Bir yanma odasında bulunan küre şeklinde ki alüminyum malzeme homojen bir sıcaklığa
sahip olup bu sıcaklık fırın duvarları ve çevresindeki akışkanla olan ısı transferinden dolayı
zamana bağlı olarak değişmektedir. Küre sıcaklığının zamana bağlı değişimini veren ifadeyi
türetiniz?
Alüminyum
Küre
Fırın
Duvarları
(Tç)
E& st ε
E& out
Hava
h, T∞
ÇÖZÜM :
E& sis = E& cikan

A = π .D 2
d
(ρ.Vc pT ) = −(qtas + qis ) π .D 3
dt V =
6
dT
dt
=−
A
ρ .Vc p
[ (
h(T − T∞ ) + ε .σ . T 4 − Tc4 )]
-14-
PROBLEM 1.6
Radyoaktif artık maddelerin dolaştığı silindirik bir boru içerisinden artıkların ürettiği ısı
⎡ ⎛ r ⎞2 ⎤
enerjisi q& = q 0 ⎢1 − ⎜⎜ ⎟⎟ ⎥ ifadesiyle verilmektedir. Boru içerisinde üretilen toplam ısı
⎢⎣ ⎝ r0 ⎠ ⎥⎦
enerjisini ve boru yüzey sıcaklığını tespit ediniz?
Ts
h, T∞
E& ur
qtaş
⎡ ⎛r ⎞
2
⎤
q& = q& 0 ⎢1 − ⎜⎜ ⎟⎟ ⎥
⎣⎢ ⎝ 0 ⎠ ⎥⎦
r
ÇÖZÜM :
a)
r0 r0 ⎡ ⎛r r0
⎞
2
⎤
E& ur = ∫ q&dv = ∫ q& (2π .rL )dr = 2π .L ∫ q& (r )dr = 2π .Lq& 0 ∫ ⎢1 − ⎜⎜ ⎟⎟ ⎥ rdr
0 ⎢
⎣ ⎝ 0 ⎠ ⎥⎦
0 0
r
π .q0 r02 L
E& ur =
2
b)
E& ur − E& ci = 0
π .q 0 r02 L
= L 2π .r0 (Ts − T∞ )h
2
q 0 r0
Ts = T∞ +
4h
-15-
PROBLEM 1.7
Aşağıdaki şekilde verilen silindirik boru için;
a) Yüzeyin ışınım yayma gücü (E), b) Birim uzunluk için boru yüzeyindeki ısı kaybı (q’),
miktarlarını belirleyiniz (D=70mm)?
ÇÖZÜM :
a)
(
q ışıı = σε TS4 − TÇ4 )
E =ε σ( * TS4 ) = 2270 W/m ⎫⎪
2
q ış = (πDL )q ışıı
G = ε (σ ) ⎬
* TÇ4 = 357.72 W/m 2 ⎪⎭
q ışı =
q ış
L
(
= πDσε TS4 − TÇ4 )
b)
[ (
q ' = q 'taş + q 'ış = πD h(TS − T∞ ) + σε TS4 − Tç4 )]
q ' = 577 + 421 = 998W / m
Önemli: Işınım hesaplarında sıcaklıkların birimi “K” olmalıdır. Bu nedenle, ışınım ile ısı
transferi içeren tüm problemlerde sıcaklıkların hepsini başlangıçta “K” ile ifade etme
alışkanlığı kazanılmalıdır.
-16-
PROBLEM 1.8
Aşağıdaki şekilde verilen asfalt yüzey için, qs ısı akısını veren denklemi enerji dengesi
prensibini uygulayarak türetiniz?
Tçev
qtaş
Hava
qrad Ts
h, T∞
qs
qil Asfalt
ÇÖZÜM :
E& g = E& c
q s = qtas + q rad + q ile
⎛ dT ⎞
( )
q s = h(Ts − T∞ ) + ε .σ . Ts4 − Tc4 + ⎜⎜ − k ⎟⎟
⎝ dx s ⎠
PROBLEM 1.9
Aşağıdaki şekilde verilen duvarın iç yüzey sıcaklığını (T1) bulunuz (L=0.15m, T2 = 200 0 C )?
ÇÖZÜM :
E& g − E& ç = 0 ⇒ E& g = E& ç

qilıı = qısıı + qtas
ıı
( )
= εσ T24 − Tç4 + h(T2 − T∞ ) = 2020 W/m 2
(T1 − T2 )
qilıı = k ⇒ T1 = 352 0 C
L
-17-
PROBLEM 1.10
Radyoaktif artıkların muhafaza edildiği çok ince cidarlı küresel bir tank içerisinde artıkların
birim hacim başına ürettiği homojen olmayan enerji (1) ifadesiyle verilmektedir (r0: küre dış
yarıçapı). Sürekli (kararlı) şartlarda ısı üretiminin gerçekleşmesi amacıyla küre, sıcaklığı ‘T∞‘
ve taşınım katsayısı ‘h’ olan hareketli bir akışkan ile temas halindedir.
. . r2
q = q 0 (1 − 2 ) ........................(1)
r0
a) Küresel tank içerisinde üretilen toplam enerjiyi veren ifadeyi türetiniz?
Hatırlatma: Küre için diferansiyel hacim dv= 4πr2dr.
b) Bulunan ifadeden yaralanarak tankın dış yüzeyindeki sıcaklığı belirleyen eşitliği bulunuz?
ÇÖZÜM :
(a)
r0 r0 r0
. . . 0 r2 2
E gen = ∫ q dV = ∫ q (4πr )dr = 4π q 0 ∫ (1 − 2
)r dr
0 0 0 r02
.
4π q 0 2
r
2 ∫ 0
= (r − r 2 )r 2 dr
r0 0
. r0
4π q 0 ⎡ 2 r3 r5 ⎤
= ⎢r0 − ⎥
r02 ⎣ 3 5 ⎦0
.
4π q ⎡ r05 r05 ⎤
= 2 ⎢ − ⎥
r0 ⎣ 3 5⎦
. 8 .
E gen = π q r03
15
(b)
. .
E gen − E çııka = 0
. .
E gen = E çııka = h(4πrr02 )(Ts − T∞ )
8 . 3
.
π q 0 r0
E gen 15
Ts = + T∞ = + T∞
4πrr02 h 4πr02 h
.
2 q r0
Ts = + T∞
15 h
-18-
PROBLEM 1.12
İçerisine bir elektrikli ısıtıcı yerleştirilmiş olan 25 mm yarıçapındaki içi dolu bir silindirin
etrafından 40°C sıcaklığında bir hava akışı söz konusudur. Silindir yüzeyini 300°C sabit
sıcaklıkta tutabilmek amacıyla havanın farklı serbest akış hızlarında (V) elektrikli ısıtıcı
tarafından birim uzunluk başına sağlanması gereken elektriksel gücü deneysel veriler ile
tespit edilerek aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
a) Taşınım katsayısını (h) veren ve tüketilen gücün (P’) bir fonksiyonu olan denklemi
türetiniz?
b) Tablodan yararlanarak herbir güce karşılık gelen ‘h’ değerlerini hesaplayınız ve sonuçları
kabaca çizeceğiniz bir hız-taşınım katsayısı diyagramı üzerinde gösteriniz?
c) Isı taşınım katsayısı ile hız arasında h=CVn şeklinde bir bağıntının geçerli olduğunu
varsayarak (b) şıkkında elde edilen sonuçlar yardımıyla ‘C’ ve ‘n’ değerlerini belirleyiniz?
d) ‘n’ boyutsuz bir katsayı olduğuna göre ‘C’ büyüklüğünün birimini tespit ediniz?
Yol gösterme: İki bilinmeyeni bulmak için iki denklem kullanılması yeterli olacaktır.
V (m/s) → 1 2 4 8 12
P’ (W/m)→ 450 658 983 1507 1963
ÇÖZÜM :
(a)
. . . . . . .
E g + E ü − E st → E g = E st = 0 ⇒ E ü = E ç ⇒ P ' L = h = πDL(Ts − T∞ )
P'
h=
πD(Ts − T∞ )
Değerler yerine yazılırsa;
P'
h= ……………. h = 0.0245P '
π 0.05(300 − 40)
(b)
h = 0.0245 P ' → soruda istenilen değerlerin sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
V(m/sn)” 1 2 4 8 12
P' 450 658 983 1507 1963
h(W/m2K) 11.02 16.12 24.08 36.92 48.09
Hız-taşınım katsayısı diyagramı:

60
50
40
h(W/m^2K)
30
20
10
0
1 2 4 8 12
V(m/sn)
-19-
(c)
n
h1 = cV1n h ⎛V ⎞ ln(h1 / h2 )
…………….. ⇒ 1 = ⎜⎜ 1 ⎟⎟ ⇒ n =
h2 = cV2n
h2 ⎝ V2 ⎠ ln(V1 / V2 )
h1 h2
c= veya c=
V1n V2n
Değerler yerine konulduğunda n = 0.548 ve c = 11.02
(d)
n
W ⎛m⎞ (W / m 2 K )
h = cV → 2 = c⎜ ⎟ → c : ..........
n
m k ⎝ sn ⎠ (m / sn) 2
PROBLEM 1.13
0.5 m çapında radyoaktif artık muhafaza eden çok ince cidarlı küresel bir tank vakumlanmış
bir hacim içerisinde bulunmaktadır. Radyoaktif artıklar tarafından üretilen 300 W
değerindeki ısı enerjisi kürenin yüzey sıcaklığını (Ts) arttırmakta ve küre yüzeyinden hacmi
çevreleyen 300 K sıcaklığındaki duvarlara ışınım ile ısı kaybedilmektedir. Küresel tankı
oluşturan malzemenin yayılım (emisyon) katsayısı (ε) 0.8 olduğuna göre sürekli (kararlı)
şartlardaki bu sistemde bulunan kürenin dış yüzey sıcaklığını tespit ediniz?
ÇÖZÜM :
. . . . . . .
E g + E ü − E ç = E st ⇒ E ü = E ç ⇒ E ü = σεAs (Ts4 − Tçev
4
)
1/ 4
⎡ . ⎤ 1/ 4
⎢ E 4 ⎥ ⎡ 300 4⎤
Ts = ü
+ Tçev =⎢ + 300 ⎥
⎢σε (4πrr 2 ) ⎥ −8
⎢⎣ 5.67 *10 0.8(4π 0.25) ⎥⎦
⎣⎢ ⎦⎥
0
→ Ts = 318K
-20-
2. İLETİM İLE ISI TRANSFERİ
2.1. İLETİM İLE ISI TRANSFERİNE GİRİŞ
2.1.1. Isı iletimi deneyi ve denklemi
Şekil 2.1’de gösterilen yan yüzeyi yalıtılmış silindirik bir çubukta, farklı A, ΔT ve Δx
değerleri kullanılarak yapılan deneyler sonucunda,
i) aynı malzeme için; ‘x’ yönünde T1 sıcaklığındaki yüzeyden, T2 sıcaklığındaki yüzeye
transfer edilen ısı enerjisi ile söz konusu değişken parametreler arasındaki ilişkinin;
ΔT
qx ∝ A
Δx
olduğu görülmüştür.
ii) yine aynı malzeme için,
qx
c=
A(ΔT / Δx)
oranının sabitliği korunmakla birlikte, malzeme değişince farklı sabit bir değer elde edilmiş ve
bu sabit ısı iletim katsayısı (c=k) olarak adlandırılmıştır.
Metal
T1 T2
qx
A Δx Plastik
x
qx
A(ΔT / Δx)
Şekil 2.1. Isı iletim deneyi ve ısı iletim katsayısı
Δx → 0 icin
dT
q x = − kA
dx
q dT
q xıı = x = − k ⇒ Bir Boyutlu Sistem
A dx
⎛ ∂T ˆ ∂T ˆ ∂T ˆ ⎞
q ıı = −k∇T = − k ⎜⎜ i+ j+ k ⎟ ⇒ Üç Boyutlu Sistem
⎝ ∂x ∂y ∂z ⎟⎠
Önemli not: Isı enerjisi vektörel bir büyüklüktür.
-21-
q ııy qnıı
q xıı
q n = q x iˆ + q y ˆj
izoterm
n
Bir Boyutlu Sistem İçin Örnek :
Yönü : T1’ den T2’ ye

Doğrultusu : Yüzeye dik
T1
dt
Şiddeti : q x = −k
q xıı dx
Tatbik Noktası : doğrultu üzerinde sıcaklığın
T2 en yüksek olduğu nokta
Şekil 2.2. Isı enerjisinin vektörel özelliği
2.1.2. Isı iletimi katsayısı

Isı iletim katsayısı (k) maddenin fiziksel bir özelliği olup, genellikle sıcaklık, basınç
ve maddenin yapısına göre farklı değerler alır.
q xıı
k=−
(∂T / ∂x )
k = f (P, T, x)
Malzeme homojen ve izotropik (eş atomlu) olduğu sürece, çok yüksek basınçlarla çalışılan
durumlar hariç, ‘k’ değeri sadece sıcaklığın bir fonksiyonudur ve birçok uygulamada sadece k
= k (T) formunda bir bağıntı kullanılır. Isı iletimi sırasında, malzeme içerisinde sıcaklık
farkları söz konusu olduğundan ‘k’ değerinin sıcaklıkla değişimi ayrı bir önem kazanır.
-22-
Malzeme içerisinde sıcaklık gradyanı çok büyük değilse ‘k’ değeri çalışılan ortalama
sıcaklıkta sabit kabul edilebilir. Katı malzemelerde sıcaklık ile ısı iletim katsayıları arasındaki
ilişki, malzeme cinsine göre farklıdır. Örneğin yapı malzemeleri, ısı yalıtım malzemeleri ve
alaşımların ısı iletim katsayıları sıcaklık artışıyla yükselirken, metallerde sıcaklık artışıyla
düşer. Sıvıların genelinde artan sıcaklıkla ‘k’ değeri düşerken, gazlarda ‘k’ değeri sıcaklıkla
artar. Şekil 2.3’de farklı maddelere ait ‘k’ değerlerinin T=300 K sıcaklığındaki değişim aralığı
şematik olarak gösterilmiştir. Mühendislik uygulamalarında ‘k’ değerlerinin seçimi için
oluşturulmuş tablo ve grafikler kullanılmaktadır.
Çinko Gümüş
SAF METALLER
Nikel Alüminyum
ALAŞIMLAR
Köpük
malz. Fiberler
İZOLASYON MALZ.
Plastikler Buz Oksitler

METAL DIŞI MALZEMELER
Yağlar Su Cıva
SIVILAR
Karbon
dioksit Hidrojen
GAZLAR
0.01 0.1 1 10 1000 10000

Şekil 2.3. Farklı maddelere ait ‘k’ değerlerinin niteliksel gösterimi (T=300 K)
Önemli not: Pratikte iletim ile ısı transferi uygulamalarında aşağıda tanımlanan ısıl yayılma
(difüzyon) katsayısı ( α ) yaygın olarak kullanılır.
k
α= (m2/s)
ρc P
Denklemde verilen ‘ ρc P ’ çarpanı malzemenin ısı depolama kapasitesini gösteren bir
katsayıdır.
-23-
TABLO 2.1. Bazı malzemelere ait termal özellikler (T=20° C)
Malzeme k ρ ρc P α
(W/mK) ( kg/m3) (10-6 J/m3K) (10-8 m2/s)
Hava 0.025 1.29 0.001 1938
Gliserin 0.29 1260 3.073 9
Su 0.6 1000 4.180 14
Buz 2.1 917 2.017 104
Zeytin yağı 0.17 920 1.650 10
Metanol 0.15 720 2.100 7
Silikon yağı 0.21 790 2.500 8
Alkol 0.1 760 1.370 7
Aluminyum 237 2700 2.376 9975

Bakır 390 8960 3.494 11161
Paslanmaz çelik 16 7900 3.950 405
Aluminyum oksit 30 3900 3.413 879

Kuartz 3 2600 2.130 141
Beton 1.28 2200 1.940 66
Mermer 3 2700 2.376 126
Cam 0.93 2600 2.184 43

Pyreks 7740 1.005 2230 1.681 60
PVC 0.16 1300 1.950 8
PTFE 0.25 2200 2.200 11
Naylon 6 0.25 1140 1.938 13
Kum (kuru) 0.35 1600 1.270 28

Kum (doymuş) 2.7 2100 2.640 102
Cam tozu (kuru) 0.18 1800 1.140 16
Cam tozu (doymuş) 0.76 2100 2.710 28
Odun 0.4 780 0.187 214

Pamuk 0.03 -- 0.001 --
Deri 0.14 -- 0.001 59
Mantar 0.07 200 0.047 150
Köpük cam 0.045 120 0.092 49

Mineral izolasyon malz. 0.04 100 0.090 44
Plastik izolasyon malz. 0.03 50 0.100 30
-24-
2.1.3. Düz yüzeyli hacim elemanları için ısı iletimi genel denklemleri
Katı bir cisim içerisinden sıcaklık dağılımı (zaman yada koordinatın fonksiyonu)
bilindiğinde ısı akışının tespiti uygun türevler alınarak Fourier Isı İletimi Kanunu’ndan
bulunabilir.
y
q y+dy dv = dxdydz
qz
qx q x+dx
dy x
dz
q z +dz dx
z qy
Şekil 2.4. Birim hacim elemanı için enerjinin korunumu ilkesi
E& g = q x + q y + q z
E& ür = qv dV
E& = q
ç +q
x + dx y + dy + q z + dz
E& g + E& ür − E& ç = E& sis
( )
E& sis = (q x − q x + dx ) + q y − q y + dy + (q z − q z + dz ) + qv dv
∂T
qi = − k i A jk
∂i
(i = x, y, z )
∂q
qi + di = qi + i di
∂i
⎛ ∂q ⎞ ∂q ∂⎛ ∂T ⎞
qi − qi + di = qi − ⎜ qi + i di ⎟ = − i di = − ⎜ − k i A jk ⎟di
⎝ ∂i ⎠ ∂i ∂i ⎝ ∂i ⎠
Örneğin;
∂ ⎛ ∂T ⎞
q x − q x + dx = ⎜ + k x dydz ⎟dx
∂x ⎝ ∂x ⎠
-25-
∂ ⎛ ∂T ⎞
q x − q x + dx = ⎜+ kx ⎟dxdydz
∂x ⎝ ∂x ⎠
olur. Buradan;
∂h ∂h
E& sistem = m = ρ .dV
∂t ∂t
∂h ∂h
dh = f (P.T ) = dP + dT
∂P T = sbt ∂T P = sbt
∂h
cP =
∂T P = sbt
dh = u + Pv = du + pdv + vdp
p=v=sabit koşulları uygulandığında,
dh = du = c p dT ⇒ ∂h = c p ∂T
olur. Buradan;
∂T ∂T
E& sistem = ρ .dv.c P = ρ .c P dxdydz (1)
∂t ∂t
⎧∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂ ⎛ ∂T ⎞ ⎫
E& sistem = ⎨ ⎜ + k x ⎟ + ⎜⎜ + k y ⎟⎟ + ⎜ + k z ⎟ + q v ⎬dxdydz (2)
⎩ ∂x ⎝ ∂x ⎠ ∂y ⎝ ∂y ⎠ ∂z ⎝ ∂z ⎠ ⎭
(1) ve (2) nolu denklemler eşitlenirse;
∂T ⎧ ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂ ⎛ ∂T ⎞⎫
ρ .c P = ⎨ ⎜+ kx ⎟ + ⎜⎜ + k y ⎟⎟ + ⎜ + k z ⎟⎬ + q v
∂t ⎩ ∂x ⎝ ∂x ⎠ ∂y ⎝ ∂y ⎠ ∂z ⎝ ∂z ⎠⎭
elde edilir. Elde edilen bu denkleme ‘Genel Isı İletimi Denklemi’ denir. Bu denklemin daha
basit formlarına ulaşmak için aşağıdaki varsayımlar kullanılabilir.
VARSAYIM 1:
Malzeme homojen ve izotropik (kx = ky = kz = k = sabit)
∂T k ⎧⎪ ∂ 2T ∂ 2T ∂ 2T ⎫⎪ qv
= ⎨ 2 + 2 + 2 ⎬+
∂t ρ .c P ⎪⎩ ∂x ∂y ∂z ⎪⎭ ρ .c P
1 ∂T q
= ∇ 2T + v ⇒ FOURİER ISI İLETİMİ DENKLEMİ
α ∂t k
VARSAYIM 2:
Malzeme içinde ısı iletimi yok (qv =0)
1 ∂T
= ∇ 2T
α ∂t
-26-
VARSAYIM 3:
Sürekli rejim mevcut ( ∂ / ∂t = 0 )
∇ 2T = 0
VARSAYIM 4:
Sürekli rejim mevcut ( ∂ / ∂t = 0 )
Sadece bir boyutta (x) ısı akışı mevcut ( ∂ / ∂y = ∂ / ∂z = 0 )
d 2T
=0
dx 2
2.1.4. Silindir ve küresel elemanlar için ısı iletimi genel denklemi
Silindirik ve küresel koordinatlar için benzer yolla türetilen ısı iletim genel denklemine ait
formüller aşağıda verilmiştir.
1 ∂ ⎛ ∂T ⎞ 1 ∂T ∂ 2 r qV 1 ∂T
Silindirik (k=sbt)….. ⎜r ⎟+ 2 + 2 + =
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r ∂θ 2
∂z k α ∂t
1 ∂ ⎛ 2 ∂T ⎞ 1 ∂ ⎛ ∂T ⎞ 1 ∂ 2T qV 1 ∂T
Küresel (k=sbt)…… 2 ⎜r ⎟+ 2 ⎜
2 ⎜
sin φ ⎟
⎟ + + =
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r sin φ ∂θ ⎝ ∂φ ⎠ r sin φ ∂θ
2 2 2
k α ∂t
z z
P P
φ r
z
y
y θ
θ
r x
x TP = TP (r , θ , ϕ )
TP = TP (r ,θ , z )
Şekil 2.5. Silindirik ve küresel koordinatlarda bir noktanın tanımı
-27-
2.1.5. Başlangıç ve sınır şartları
1. Yüzey sıcaklığının belirtilmesi
T = TL
T (n, t ) = T (n = L, t ) = TL
n
L
2. Yüzey ısı akışının belirtilmesi
qn Q/A
n
⎛ ∂T ⎞ ⎛Q⎞
q n = −k ⎜ ⎟ =⎜ ⎟
⎝ ∂n ⎠ n = L ⎝ A ⎠
L
3. Yüzey yalıtım şartı
⎛ ∂T ⎞ ⎛Q = 0⎞ ∂T
q n = −k ⎜ ⎟ =⎜ ⎟⇒ =0
⎝ ∂n ⎠ n = L ⎝ A ⎠ ∂n n= L
4. Yüzeyde konveksiyon ile ısı transferi
qn qc = h(T − T∞ )
⎛ ∂T ⎞
− k⎜ ⎟ = {h(T − T∞ )}
⎝ ∂n ⎠ n = L
L
-28-
5. Yüzeyde süreklilik şartı
k1 k2
∂T1 ∂T2
q1 q2 k1 = k2
∂n n= L ∂n n= L
L
n
Isı iletimi Denklemlerin Özetlenmesi:

1. Sıcaklık Dağılımı Denklemi:
(
~ ~
)
∇ k∇T + q& = ρ .c P
∂T
∂t
k= k (T) olduğundan ‘k’ türev dışına çıkabilir. Bu durumda denklem,
~ ∂T
k∇ 2T + q& = ρ .c P
∂t
veya
~ q& 1 ∂T
∇ 2T + = (I)
k α ∂t
şeklinde yazılabilir.
2. Isı Akısı Denklemi
q ıı = − k∇T (II)
Çözüm için uygulanacak yol:
(I) nolu denklem sınır şartları ve/veya başlangıç şartı ile çözülür. (T(x, y, z, t))
(II) nolu denklemden ısı akısı bulunur.
Önemli: Farklı koordinatlarda denklemlerin yazımı için aşağıdaki nabla operatörleri dikkate
alınmalıdır.
~ ∂ ∂ ˆ ∂ ˆ
∇ = iˆ + j + k ……………………………kartezyen
∂x ∂y ∂z
~ ∂ 1 ∂ ˆ ∂ ˆ
∇ = iˆ + j + k …………………………silindirik
∂r r ∂θ ∂z
~ ∂ 1 ∂ ˆ 1 ∂ ˆ
∇ = iˆ + j+ k ………………….küresel
∂r r ∂θ r sin θ ∂φ
-29-
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 2.1.1
Bilindiği üzere düz yüzeyli bir hacim elemanı için en çok kullanılan ısı iletimi genel
denklemi aşağıdaki ifade ile verilmektedir.
.
q 1 ∂T
∇ T+ =
2
k α ∂t
a) Denklemin bu şekle indirgenmesinde hangi varsayım ya da varsayımlar söz konusudur?

b) (2) nolu denklemin çözümü için kaç tane sınır şartı ve kaç tane başlangıç (ilk zaman) şartı
gereklidir?
c) (2) nolu denklemden yararlanarak ısı transfer alanı ‘A’, yüzey sıcaklıkları T1 ve T2 olan
‘L’ kalınlığındaki bir levha için ‘x’ yönündeki ısı transferi miktarının Qx= kA(T1-T2)/L
ifadesi ile hesaplanabileceğini gösteriniz?
d) (2) nolu denklem yardımıyla aşağıdaki soruyu cevaplayınız?
Sonsuz uzunlukta homojen bir malzeme içerisinde belirlenmiş bir anda tespit edilen sıcaklık
dağılımı T(x,y,z) = x2-2y2+z2-xy+2yz olarak verilmektedir. Malzeme içerisinde ısı üretimin
olmadığı gerçeğini göz önünde tutarak zamana bağlı sıcaklık değişiminin söz konusu olup
olmadığını tespit ediniz?
ÇÖZÜM :
(a)
k = sbt varsayılmıştır.
(b)
∂ 2T ∂ 2T ∂ 2T
∇ 2T = + +
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2
x yönünde 2 sınır şartı
y yönünde 2 sınır şartı Toplam 6 sınır şartı
z yönünde 2 sınır şartı
∂T
= 0 → 1 tane başlangıç (ilk zaman ) şartı
∂t (k)
(c) T1
∂ 2T T2
1-boyutlu……… ⇒ ∇ T = 2
∂x 2 L
.
Isı üretimi yok… ⇒ q = 0
∂T
Sürekli rejim…. ⇒ =0
∂t
∂T d 2T
= =0
∂x 2 dx 2
T ( x) = c1 x + c 2
-30-
x = 0 → T (0) = T1 = c 2
x = L → T ( L) = c1 L + c 2 = T2
(T2 − T1 )
c1 =
L
c 2 = T1
(T2 − T1 )
T ( x) = x + T1
L
dT ⎛ dT ⎞ ⎛ T − T1 ⎞ (T − T )
Q( x) = − kA = − kA⎜ ⎟ = − kA⎜ 2 ⎟ = kA 2 1
dx ⎝ dx ⎠ ⎝ L ⎠ L
PROBLEM 2.1.2
Aşağıda verilen ve ısı iletim katsayısı sıcaklıkla değişen levha için ısı akısı denklemini
türetiniz?
T1 T2
k(T)=k0+aT
qx”
0 L
ÇÖZÜM :
dT
q ′x′ = −k = sabit
dx
L T2
∫ q ′x′ dx = − (k 0 + aT )
∫
0 T1
T2 T2
T2 ⎛ T2 ⎞
= −⎜ k 0 T + a ⎟
T2
q ′x′ L = −k 0 T −a
T1 2 ⎜ 2 ⎟
T1 ⎝ ⎠T
( )
1
2k 0 (T1 − T2 ) + a T12 − T22

q ′x′ =
2L
-31-
PROBLEM 2.1.3
Bir boyutlu ısı iletimi denklemini küresel bir eleman için türetiniz.
dr
r dr
qr+dr
E& g
r
qr E& sis
ÇÖZÜM :
dV = Ar dr = 4π .r 2 dr
E& g − E& c + E& ur = E& st
{q r − q r + dr } + q& v dV = ρ .dVc p ∂T
∂t
1 ⎧ ∂ ⎛ ∂T ⎞ ⎫ A A ∂T
− ⎨− ⎜ − kAr ⎟dr ⎬ + q& v r dr = ρ . r dr.c p
Ar ⎩ ∂r ⎝ ∂r ⎠ ⎭ Ar Ar ∂t
1 ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂T
− ⎜ − kAr ⎟ + q& v = ρ .c p
4πr 2 ∂r ⎝ ∂r ⎠ ∂t
1 ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂T
⎜ kA
2 ∂r ⎝ r ∂r ⎠
⎟ + q& v = ρ .c p
r ∂t
-32-
PROBLEM 2.1.4
Sıcaklık dağılımı ve malzeme parametreleri verilen bir levha için aşağıdaki soruları
yanıtlayınız?
a) q g = q ( x = 0 ) = ? ve qç = q( x = 1) = ?
b) E& = ?
st
c) ∂T / ∂t = ?
A=10 m2 q& =1000 W/m2

Eg k=40W/mK
ρ =1600 kg/m3
qg E st qç
cP=4 kj/kgK
a= 9000 K
L=1 m b= -3000 K/m
c= -500 K/m2
T(x)=a+bx+cx2
n
ÇÖZÜM :
∂T
q( x ) = −kA = −k (b + 2cx )A
dT
a) = −kA
∂x dx
x = 0 → q g = − kAb = 120 kW
x = 1 → q ç = −kA(b + 2c ) = 160 kW
b) E& st = E& g + E& ü − E& ç = q g + q&.V − q ç = −30 kW
c)
1 ∂T q& 1 ∂T ∂ 2T q& ⎫
=∇ T + ⇒
2
= +
α ∂t k α ∂t ∂x 2 k ⎪⎪ ∂T
⎬ = −4.69 *10 − 4 °C/s
∂ T ⎪ ∂t
2
= 2c = −100 0 K/m 2
∂x 2 ⎪⎭
-33-
PROBLEM 2.1.5
'r0' yarıçapında 'L' uzunluğunda 'k' ısı iletim katsayına sahip içi dolu bakır malzemeden
yapılmış silindirik bir çubuk içerisinde radyal yöndeki sıcaklık dağılımı 'K' birimiyle,
T(r) = a + br2
olarak verilmektedir. Silindirin dış yüzeyi taşınım katsayısı ve sıcaklığı sırasıyla 'h' ve 'T∞'
olan hareketli hava ile temas halindedir. Sıcaklık dağılımı denkleminden anlaşılacağı üzere
kararlı, bir boyutlu ve ısı üretiminin söz konusu olmadığı böyle bir sistemde; r0, L, k, a, b ve
h parametreleri sabit olup, değerleri bilinmektedir. Verilen şartlardaki sistem için;
a) 'a' ve 'b' sabitlerinin birimlerini belirtiniz?
Not:uzunluklar için birim 'm' olarak alınacaktır.
b) Silindirin merkezindeki ve dış yüzeyindeki sıcaklık ifadesini belirleyiniz?
c) Radyal yöndeki ısı akımı ifadesini yazınız?
d) Hava sıcaklığının (T∞) bulunmasına olanak verecek ifadeyi türetiniz?
ÇÖZÜM :
(a)
T (r ) = a + br 2 ⇒
a = .....K b =......K/m2
(b)
r = 0 için T(0) = a r = r0 için T(r0) = a + b r02
(c)
dT
Qr = − kAr = −k (2πrL)2br = −4πkbLr 2
dr
(d)
Qr (r = r0 ) = Qtaş = h(2πr0 L)[T (r0 ) − T∞ ]
Qr (r = r0 )
T∞ = − + T (r = r0 )
h(2πr0 L)
⎡ 2k ⎤
T∞ = a + br0 ⎢r0 + ⎥
⎣ h⎦
-34-
PROBLEM 2.1.6
Bir lazer kaynağı ile ısıtılan 'k (W/mK)' ısı iletim katsayısı ve 'L (m)' kalınlığına sahip
saydam bir malzeme içerisindeki kararlı sıcaklık dağılımı 'K' birimi cinsinden aşağıdaki
eşitlik ile verilmekte olup, bu eşitlikte 'a, A, B ve C' değeri bilinen sabitleri temsil etmektedir.
Lazer ışınlarının malzeme tarafından emilmesi malzeme içerisinde üniform olmayan bir ısı
üretimi, qv(x), oluşturduğuna göre;
A
T ( x) = − 2 e −ax + Bx + C (1)
ka
a) Saydam malzemenin ön (x=0) ve arka (x=L) yüzeylerindeki ısı akısı değerini veren
eşitliği türetiniz?
b) Malzeme içerisindeki ısı üretiminin koordinata bağlı (qv(x)) hesabına imkan veren
formülü ısı iletimi genel denklemi yardımıyla türetiniz?
c) Sabitlerden 'A' nın birimi (W/m3) olduğuna göre diğer sabitlerin (a, B ve C) SI birim
sistemindeki birimlerini tespit ediniz?
Lazer ışınları
x=0
Saydam
x=L
ÇÖZÜM :
A − ax
T ( x) = − e + Bx + C
ka 2
(a)
∂T ⎧A ⎫ ⎧A ⎫
q ( x) = −k = − k ⎨ e − ax + B ⎬ = − ⎨ e − ax + Bk ⎬
∂x ⎩ ka ⎭ ⎩a ⎭
⎧A ⎫ ⎧A ⎫
q ( x = 0) = −⎨ + kB ⎬ ; q( x = L) = −⎨ e −aL + Bk ⎬
⎩a ⎭ ⎩a ⎭
(b)
.
d ⎛ dT ⎞ q v . d ⎛ A − ax ⎞
⎜ ⎟+ =0⇒ q v ( x) = −k ⎜− e + B⎟
dx ⎝ dx ⎠ k dx ⎝ ka ⎠
.
⎧ A ⎫ .
q v ( x) = − k ⎨− e − ax ⎬ ⇒ q v ( x) = Ae − ax
⎩ k ⎭
(c)
W K 1
A : .......... B : ........... C : ..........K a : ..........
m3 m m
-35-
PROBLEM 2.1.7
İç ve dış yarıçapları ri ve r0, iç ve dış cidar sıcaklıkları Ti ve T0 olan halka kesitli bir boru
malzemesinin ısı iletim katsayısı sıcaklığa bağlı olarak, k=k0(1+aT) şeklinde bir değişim
göstermektedir (k0 ve a sabit sayı). Malzeme içerisinde sadece ‘r’ yönünde ve kararlı
(sürekli) ısı iletimi mevcut olduğuna göre, borunun birim metresi için transfer edilen ısı
miktarını ve boru cidarı ısıl direnç değerini veren aşağıdaki formülleri türetiniz?
2πk 0 (Ti − T0 ) ⎡ a ⎤ ln(r0 / ri )

q r' = 1 + (T0 + Ti )⎥ Ri' =
ln(r0 / ri ) ⎢⎣ 2 ⎦ ⎡ a ⎤
2πk 0 ⎢1 + (T0 + Ti )⎥
⎣ 2 ⎦
T0
Ti
k=k0(1+aT)
ri
r0
ÇÖZÜM :
dT dT q dT
q r = − kAr = − k (2πrL) ⇒ q r' = r = −(2πk )r
dr dr L dr
ro q r' dr T0 q r' ⎧⎪ ⎛ T 2 ⎞ ⎫⎪
T0
∫ ri 2πr
= − ∫ k 0 (1 + aT )dT ⇒
Ti 2π
ln(r0 / ri ) = −⎨k 0 ⎜⎜ T +
⎪⎩ ⎝
⎟ ⎬
2 ⎟⎠ T ⎪
i ⎭
(T0 − Ti ) ⎛ a ⎞ 2πk 0 (Ti − To ) ⎛ a ⎞

q r' = −2πk 0 ⎜1 + (T0 + Ti ) ⎟ → q r =
'
⎜1 + (T0 + Ti ) ⎟
ln(r0 / ri ) ⎝ 2 ⎠ ln(r0 / ri ) ⎝ 2 ⎠
ΔT (Ti − T0 ) ln(r0 / ri )
Ri ' = = ⇒ Ri ' =
'
qr '
qr ⎛ a ⎞
2πk 0 ⎜1 + (T0 + Ti ) ⎟
⎝ 2 ⎠
-36-
PROBLEM 2.1.8
Kararlı ve bir boyutlu (sadece ‘r’ yönünde) ısı iletiminin söz konusu olduğu ro yarıçapında ve
L uzunluğunda içi dolu bir silindir içerisinde düzgün dağılımlı bir ısı üretimi (qv) söz konusu
olup, bu silindir etrafındaki h ortalama taşınım katsayısı ve T∞ serbest akış sıcaklığına sahip
atmosfer havasına ısı kaybetmektedir. Silindir içerisindeki sıcaklık dağılımı,
q v ro2 r2
T (r ) = (1 − 2 ) + Ts
4k ro
eşitliği ile verilmektedir. Eşitlikteki k ve Ts sırasıyla silindir malzemesinin ısı iletim katsayısı
ve silindirin dış yüzey sıcaklıklarını göstermekte olup,
a) Silindir dış yüzeyinden atmosfer havasına aktarılan ısı enerjisi miktarını veren eşitliği
türetiniz?
b) Havanın serbest akış sıcaklığının (T∞) bulunabileceği eşitliği türetiniz?
ÇÖZÜM :
a)
⎛
qv r0 2 2 ⎞
T (r ) = ⎜1 − r ⎟ + Ts
4k⎜ r2⎟
⎝ 0 ⎠
dT q v r0 ⎛⎜ 2r ⎞⎟
2
= −
dr 4k ⎜⎝ r0 2 ⎟⎠
∂T dT qv r0 2 ⎛ 2r0 ⎞ 2q v
q ′′ = −k r = r0 = −k r = r0 = −k ⎜− ⎟= r0
∂r dr 4k ⎜ r 2⎟ 4
⎝ 0 ⎠
q = q′′A =
qv r0
(2πr0 L ) = πqv r0 2 L
2
b)
∂T
−k r =r0 = h(Ts − T∞ ) = πqv r0 2 L
∂r
πqv r0 2 L
T∞ = Ts −
h
-37-
2.2. BİR BOYUTLU VE KARARLI ISI İLETİMİ ANALİZİ
2.2.1 Isı üretimi olmayan sistemler
a) Basit düzlem duvar
T(x)
qx
T1
T∞ ,1 , h1 T∞ , 2 , h2
T2
x
Şekil 2.6. Düzlem duvar
Varsayımlar:
i) Malzeme homojen ve izotropik (kx = ky = kz = k = sabit)
ii) Malzeme içinde ısı üretimi yok (qv =0)
iii) Sürekli rejim mevcut ( ∂ / ∂t = 0 )
iv) Sadece bir boyutta (x) ısı akışı mevcut ( ∂ / ∂y = ∂ / ∂z = 0 )
Isı iletimi genel denkleminden;
d ⎛ dT ⎞
⎜− k ⎟=0⇒
d
(q x ) =⇒ q x = sbt
dx ⎝ dx ⎠ dx
dT
= c1
dx
T ( x ) = c1 x + c 2
Sınır Şartları (Şekil 3.1):
T ( x = 0 ) = T1
T ( x = L ) = T2
x = 0 ⇒ T1 = c 2
x = L ⇒ T2 = c1 L + c 2 = c1 L + T1
(T2 − T1 )
⇒ c1 =
L
Bulunan c1 değeri denkleme yerleştirildiğinde, sıcaklık dağılımı için
(T2 − T1 )
T (x ) = x + T1 ,
L
ve ısı enerjisi için
-38-
dT (T − T2 )
q x = − kA = kA 1
dx L
denklemlerine ulaşılır.
Isıl Direnç:
R
ΔV ΔT
I= ⇒q=
I
+ ΔV R R
-
Şekil 2.7. Elektriksel-ısıl analoji
İletim ısıl direnci

ΔT ΔT L
q = kA = ⇒ Ri =
L L kA
kA
Taşınım ısıl direnci
ΔT 1
q = hAΔT = ⇒ Rt =
1 hA
hA
Işınım ısıl direnci
ΔT 1
q = hr AΔT = ⇒ Rı =
1 hr A
hr A
Eşdeğer (toplam) Isıl Direnç:
1 qx 2
T1 T2
T∞ ,1 T∞ , 2
R1 R2 R3
Şekil 2.8 Çoklu ısıl direnç devresi
-39-
Isı akısı ‘x’ ekseni boyunca sabit olup,
qx =
(T∞1 − T1 ) = (T1 − T2 ) = (T2 − T∞ 2 )
R1 R2 R3
q x R1 = T∞1 − T1
q x R2 = T1 − T2
q x R3 = T2 − T∞ 2
denklemleri yazılabilir. Elde edilen denklemler taraf tarafa toplanınca;
q x (R1 + R2 + R3 ) = T∞1 − T∞ 2
elde edilir. Buradan;
ΔT
qx =
∑ Rt
sonucuna ulaşılabilir.
b) Komplex düzlem duvar ve toplam ısı transfer katsayısı
Seri bağlı katmanlar
T1
T2
T3
T∞1 T∞ 2
kA T4
kB kC
LA LB LC
A B C
R1 R2 R3 R4 R5
Reş = ∑ R =R1 + R2 + R3 + R4 + R5
Şekil 2.9. Seri-bağlı dirençlerden oluşmuş kompleks düzlem duvar
ΔT 1 1
qx = = UAΔT ⇒ UA = =
∑R ∑ R RTop
U : Toplam ısı transfer katsayısı (W/m2K)
T∞1 − T∞ 2
qx = = UA(T∞1 − T∞ 2 )
(R1 + R2 + R3 + R4 + R5 )
-40-
Seri-paralel bağlı katmanlar
R2a 1 1 1
= +
R1 R3 R2 R2 a R2 b
R2b R1 R2 R3
Reş = ∑ R =R1 + R2 + R3
Şekil 2.10. Seri-paralel bağlı dirençlerden oluşmuş kompleks düzlem duvar
c) Farklı koordinatlarda ısı iletim direnci

1 d ⎛ n dT ⎞
⎜ kr ⎟=0
r n dr ⎝ dr ⎠
n = 0⎫
⎬⇒ Kartezyen koordinat
r = x⎭
n = 1⎫
⎬⇒ Silindirik koordinat.
r = r⎭
n = 2⎫
⎬⇒ Küresel koordinat.
r = r⎭
T1 (k1) (k2) L
r2 r2
L1 L2
r1 r1
T2 k
A
k
L1 ln (r2 / r1 ) (1 / r1 − 1 / r2 )
R1 = R= R=
k1 A 2π .kL 4πk
Şekil 2.11. Farklı koordinatlar için iletim ısıl direnci
-41-
d) Temas direnci veya birikinti direnci
qx ΔT
Rc =
ΔT qx
(A) (B)
Şekil 2.12. Temas direnci dolayısıyla ara yüzeyde sıcaklık düşüşü
e) Radyal Sistemlerde Kritik Yarıçap
Ts Ti Ts T∞
r h, T∞
r1
ln (r / r1 ) 1
Ti RTop = +
21π2.3
kL π2
21 .rhL
3
R il Rtaş
Şekil 2.13. Radyal sistemlerde kritik yarıçap hesabı
Toplam direncin ‘r’ değerine göre türevi ‘0’ değerine eşitlendiğinde

k
dRTop rkr = ⇒ silindirik eleman
h
=0⇒
dr 2k
rkr = ⇒ küresel eleman
h
bağıntıları elde edilir.
RTop q
RTop,min qmax
rkr r rkr r
Şekil 2.14. Kritik yarıçap değerinde toplam ısıl direnç ve ısı enerjisi değerleri
-42-
Not: Kritik yarıçap değeri ikinci türevde yerine konulduğunda ‘0’ dan büyük değere
ulaşıldığından bu noktada direnç minimum (dolayısıyla ısı transferi maksimum) değere ulaşır.
f) Değişken kesitli geometriler için çözüm yöntemi
qx+dx
z qx
y x dx
x1
x
x0
Şekil 2.15. Yanal yüzeyleri yalıtılmış değişken kesitli geometri için diferansiyel analiz
prensibi
Diferansiyel hacme giren-çıkan ısı enerjilerinin eşitliğinden hareketle,

q x = q x + dx
q x = −k (T )Ax
dT
dx
x T
= − ∫ k (T )dT
dx
qx ∫
x0
A( x ) T0
denklemi elde edilir.
D2 π 2 2
Ax = π = a x , k (T ) = cT 2
D (x)
4 4
( )
x2 T2
dx
qx ∫ = − ∫ cT 2 dT
x1 ⎛⎜ π ⎞⎟a 2 x 2 T1
x1 ⎝4⎠
x2
Şekil 2.16. Bir-boyutlu değişken kesite ait örnek
-43-
2.2.2. Isı üretimi içeren sistemler
qV ≠ 0 olma durumudur. Bu durumda ısı iletimi denklemi aşağıdaki gibi olur.
1 d ⎛ n dT ⎞
⎜ kr ⎟ + qV = 0
r n dr ⎝ dr ⎠
Örneğin düzlem bir duvar için aşağıdaki şekilde belirtilen üç farklı yüzey ısıl şartı söz
konusudur. Silindirik ve küresel yüzeylerde aynı durum söz konusu olup, sadece radyal ve
küresel ısı iletim denklemleri kullanılmalıdır. Yüzeydeki Ts sıcaklığının bulunması için,
= h(TS − T∞ )
dT
−k
dx x=L
sınır koşulu uygulanması gereklidir.
-L x +L -L x +L x
TS1 T0
TS2 TS TS TS
T∞1 , h1 T∞ 2 , h2 T∞ , h T∞ , h T∞ 2 , h2
farklı yüzey sıcaklıkları eşit yüzey sıcaklıkları bir yüzeyi yalıtımlı

T(-L)=TS1 T (+ L ) = TS T (+ L ) = TS
T(+L)=TS2 dT dT
=0 =0
dx x =0 dx x =0
Şekil 2.17. İçerisinde ısı üretimi bulunan düzlem duvara ait ısıl koşullar
-44-
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 2.2.1
60 mm iç ve 75 mm dış çapa sahip bir çelik boru (k= 56.5 W/mK) içerisinden T∞1
sıcaklığında su buharı akışı söz konusudur. Buhar ile boru iç yüzeyi arasındaki taşınım
katsayısı 500 W/m2K, boru dış yüzeyi ile çevre havası arasındaki taşınım katsayısı ise 25
W/m2K olup, borunun yayıcılık (neşretme) katsayısı 0.8 olarak ölçülmüştür. Boru dış yüzey
sıcaklığı 230°C, dış hava ve çevre sıcaklığı 20°C olduğuna göre,
a) Birim uzunluk için çevreye kaybedilen ısı enerjisi değerini (W/m olarak) bulunuz?
b)Verilen şartlarda buhar sıcaklığını (T∞1) ve boru iç yüzey sıcaklığını tespit ediniz?
Ts
k
h2 , T∞ 2
Ti
h1 , T∞1
ÇÖZÜM :
h1 = 500W / m 2 K Rışınım Tç
Ts = 230 0 C T∞1 Ti Ts
qr → Rtaşınım T∞2 = Tç
T∞ 2 = 20 0 C Riletim
Tç = 20 0 C Rtaşınım T∞ 2
h2 = 25W / m K 2
(a)
qr = qışı + qtaş = h2A( T2 − T∞ 2 ) + σεA(Ts4 − Tç4 )
q r = h2 (πD0 L)(Ts − T∞ 2 ) + σε (πD0 L)(Ts4 − Tç4 )
q r' =
qr
L
{
= πD0 h2 (Ts − T∞ 2 ) + σε (Ts4 − Tç4 ) }
{
= π (0.075) 25(230 − 20) + 5.67 * 10 −8 0.8(503 4 − 293 4 ) }
q r' = 1835W / m
-45-
(b) Buhar sıcaklığı
T∞1 − Ts T∞1 − Ts
q r' = = ⇒ T∞1 = 250 0 C
Rtaşaşıa 1 + Riletim (1 / πDi h1 ) + ln( D0 / Di ) / 2πk
Boru iç yüzey sıcaklığı
Ti − Ts Ti − Ts
q r' = = ⇒ Ti = 2310 C
Riletim ln( D0 / Di ) / 2πk
PROBLEM 2.2.2
Aşağıda verilen levha için ısı akısı ve toplam ısı transfer katsayısını bulunuz ( l = 10mm )?
Paslanmaz Çelik (k=16.6 W/mK)
Ts,1
Ts1 − Ts 2 = 100 0 C
Rc = 15 * 10 − 4 m 2 K / W
ΔTc
l l
Ts,2
Ri,1 Rc Ri,2
Ts1 Ts2
ΔTc
ÇÖZÜM :
Ri1 = Ri 2
Rtop = 2 Ri1 + Rc
⎛l⎞
Rtop = 2⎜ ⎟ + Rc = 27 * 10 −4 m 2 K / W
⎝k⎠
ΔT 100
q ′′ = = = 3.7 * 10 4 W / m 2
Rtop 27 * 10 − 4
1 1
U = = = 3.7 * 10 2 W / m 2 K
Rtop −4
27 * 10
-46-
PROBLEM 2.2.3
Aşağıda verilen silindirik elemandan birim uzunluk başına transfer edilen ısı enerjisi değerini
belirleyiniz?
ro=75 mm
ri=25 mm T∞ = −10 0 C
h = 100W / m 2 K
ro
ri
T0=25 0C
Ti=5 0C R’c=0.01 mK/W

k=10 W/mK
Ti T0 T∞
q’a
Ri R’c q’b
q’
ÇÖZÜM :
q ′ = q ′a + qb′
T0 − Ti T − T∞
q′ = + 0
ln (r0 / r ) 1
+ Rc′
2π .k 2π .hr0
q ′ = 2377W / m
-47-
PROBLEM 2.2.4
Elektrik iletiminde kullanılacak silindirik kesitli bir kablo-tel sisteminde içteki iletken telin
yarıçapı 5mm olup, teli çevreleyen plastik izolasyon malzemesi (k= 0,2 W/mK) için uygun
kalınlık tespit edilmek istenmektedir. Plastik malzemenin dış yüzeyi, h=10 W/m2K ve T∞=
300K şartlarındaki hareketli hava ile temas halindedir. İçteki iletken telin elektriksel direnci
Re=10-4 Ω/m (birim uzunluk başına) olup, telden bir elektrik akımı geçirildiğinde tel ile
plastik malzemenin birleşme yüzeyindeki sıcaklığın 450K değerini geçmemesi için dış
havaya ısı transferinin maksimum şartlarda gerçekleşmesi söz konusudur. Tel ile plastik
malzemenin birleşme yüzeyindeki temas direnci ihmal edilecek seviyede olduğuna göre;
a) Plastik izolasyon malzemesi için uygun kalınlığı tespit ediniz?
b) Telden geçirilmesi söz konusu elektriksel akımın üst sınır değerini belirleyiniz?
Hatırlatma: Elektriksel güç= I2 Re
Plastik
İletken
ÇÖZÜM :
(a)
k 0.2
rcr = = = 0.02m → l = rcr − ri = 0.02 − 0.005 = 0.015m
h 10
(b)
Ts ,i = 450 K
T∞ = 300 K
r = rcr = 0.02m → I = I max ⇒
ri = 0.005m
k = 0.2W / mK
h = 10W / m 2 K
Re ' = 10 −4 Ω / m
(Ts ,i − T∞ ) (450 − 300)
Q ' = E g' = I 2 Re ' = =
ln(r / ri ) 1 ln(0.02 / 0.005) 1
+ +
2πk 2πrh 2π (0.2) 2π (0.2)(10)
Imax = 889 A
-48-
PROBLEM 2.2.5
Aşağıda verilen değişken kesitli elemana ait sıcaklık dağılım denklemini türetiniz?
x
qx= 6000 W
ÇÖZÜM :
A( x ) = (1 − x )w
dT
q x = − kAx = sabit
dx
dT q q 1
=− x =− x
dx kAx k (1 − x )
q x dx
dT = −
k (1 − x )
q
T ( x ) = − x ln (1 − x ) + c
k
-49-
2.3. KANATÇIKLI YÜZEYLER
2.3.1. Genel bilgi
Genişletilmiş (kanatçıklı) yüzeyler tanımı; genellikle sınırları içinde iletimle, sınırları
ile çevresi arasında ise taşınımla ve/veya ışınımla ısı geçişi olan bir katı için kullanılır.
Taşınım ve iletimin birlikte gerçekleştiği birçok farklı durum olmakla birlikte en çok
karşılaşılan uygulamalardan biri katı ve çevresindeki akışkan arasında ısı geçişini artırmak
için kullanılan genişletilmiş yüzeylerdir. Bu tür yüzeylere kanat denir.
Sıcak bir akışkandan soğuk bir akışkana ısı geçişi en basit olarak metal bir duvar
vasıtasıyla gerçekleşir. Birim zamanda transfer edilen ısı miktarı aşağıdaki denklemle ifade
edilir.
Q = hA(Ts − T∞ )
Denklemde görüldüğü gibi birim zamanda transfer edilen ısı miktarını artırmak için ; ısı
transfer yüzeyini, sıcaklık farkını veya ısı taşınım katsayısını artırmak gereklidir. Eğer yüzey
sıcaklığı Ts sabitse ısı geçişini artırmanın iki yolu vardır. Akışkan hızı yükseltilerek ısı
taşınım katsayısı artırılabilir veya akışkan sıcaklığı T∞ azaltılabilir. Isı taşınım katsayısının en
yüksek değere artırılması bile, istenen ısı geçişini elde etmeye yeterli olmayabilir ve yüksek
maliyetlerle karşılaşılabilir. Bu maliyetler akışkan hareketinin artırılması için gerek duyulan
fan veya pompa gücü ile ilgilidir. Ayrıca T∞ sıcaklığının azaltılması da pek mümkün
değildir. Genellikle sıcaklık farkı sınırlıdır, pratikte verilmiş belirli sıcaklıklarda çalışılır.
Diğer bir seçenek ise transfer yüzey alanının artırılmasıdır. Şekil 3.12’de görüldüğü
gibi ısı geçişi, taşınımın gerçekleştiği yüzeylerin artırılması ile artırılabilir.
Şekil 2.18 Isı geçiş yüzeyinin kanatçık kullanımıyla arttırılması
-50-
2.3.2. Kanatçıklı yüzeylerde genel ısı iletimi analizi
Şekil 3.13’ de görülen değişken kesitli kanatçık sisteminde bazı varsayımlar yapılarak
kanatçıklar için genel ısı iletim denklemi türetilebilir. Bu varsayımlar; sistemin sürekli
rejimde olması, bir boyutlu ısı iletiminin geçerli olması ve ısı üretiminin olmaması
şeklindedir.
dAs dqta
Ac(x)
qx qx+dx
dx
z y h, T∞
Şekil 2.19 Değişken kesitli kanatçık için ısı iletimi analizi
Sistemin enerji denklemi yazılırsa;

. .
E g − Eç = 0
q x − (q x + dx + dqt ) = 0
dT
q Χ = − kAi
dx
dq x
q x + dx = q x + dx
dx
dqt = hdAt (T − T∞ )
∂q x
(q x − q x + dx ) − dqt = 0 , q x − q x + dx = − dx
∂x
d dT
(− k Ai (x)) dx - hdAt (T ( x) − T∞ ) =0
dx dx
k=sbt şartı uygulandığında,
-51-
d dT h dAt
( Ai ( x) ) - (T ( x) − T∞ ) = 0
dx dx k dx
d 2T 1 dAi dT 1 h dAt
2
+( ) −( )(T − T∞ ) = 0
dx Ai dx dx Ai k dx
denklemi elde edilir. Bu sonuç, genişletilmiş bir yüzeyde, bir boyutlu enerji denkleminin
genel gösterimidir.
2.3.3. Sabit kesitli kanatçıklar için sıcaklık dağılım denklemi
dAi
Sabit kesit alanlı kanatçıklarda, Şekil 3.14’de görüldüğü üzere, sıfırdır. Buna
dx
göre genel enerji denkleminin ikinci terimi sıfır olur.
qtaş
T∞ , h
qtaş
t P
Tb
qx qx+dx
q W
L dx
Şekil 2.20 Sabit kesitli kanatçık için ısı iletimi analizi
q x − q x + dx − qtaş = 0
dq
− x − hAt (T − T∞ ) = 0
dx
d ⎛ dT ⎞
⎜ kAi ⎟dx − hPdx(T − T∞ ) = 0
dx ⎝ dx ⎠
Sabit ‘k’ ve A şartları uygulandığında;
d 2T
−
hP
(T − T∞ ) = 0
dx 2 kAi
denklemine ulaşılır. Bu denklemin daha basit bir formuna ulaşabilmek için;
-52-
θ = T ( x ) − T∞ ve m =
hp
kAi
tanımlamaları uygulanırsa,
d 2θ
− m 2θ = 0
2
dx
veya
θ ıı − m 2θ = 0
denklemi elde edilir. Bu denklem, 2. dereceden lineer ve homojen bir diferansiyel denklem
olup, genel çözümü aşağıdaki gibidir:
θ ( x ) = c1e mx + c 2 e − mx
Bu denklemdeki sabitlerin özelleştirilmesi için, kanatçık türüne göre farklı sınır şartlarının
uygulanması gereklidir.
Sınır Şarları
I. Sınır Şartı (Tüm Kanatçık İçin Aynı):
x = 0 ⇒ T ( x = 0) = Tb ⇒ θ = Tb − T∞ = θ b
II. Sınır Şartı (Kanatçık Tipine Göre Değişir)
i) Sonsuz uzunluktaki (çok uzun) kanat

x = L → ∞ ⇒ T ( x = L ) = T∞ ⇒ θ (L ) = T∞ − T∞ = 0
ii) Uç kısmı yalıtılmış (adyabatik) kanat
dT ( x ) dθ ( x )
x = L ⇒ qx = 0 ⇒ = =0
dx L dx L
iii) Uç kısmında taşınım ile ısı transferi olan (gerçek) kanat
dθ
x = L ⇒ q il L
= qtas L
⇒ −k = hθ ( L )
dx L
Örnek: Sonsuz uzunluktaki (çok uzun) kanat için sıcaklık dağılımı

Genel denklem:
θ ( x ) = c1e mx + c 2 e − mx
Sınır şartları:
x = 0 ⇒ θ (0) = c1e 0 + c 2 e −0 = θ b ⇒ c1 + c 2 = θ b
x = L = ∞ ⇒ θ (∞ ) = c1e m∞ + c 2 e − m∞
-53-
Katsayılara ait değerler (sınır şartlarına uygun olarak):
c1 = 0 → c 2 = θ b
Katsayılar denkleme yerleştirildiğinde, sıcaklık dağılım denkleminin özel formu olan
θ ( x ) = θ b e − mx
veya
Ph
θ (x ) T (x ) − T∞ − *x
= =e kA
θb Tb − T∞
2.3.4. Kanatçıklara ait diğer parametrelerin hesabı
i) Kanatçıktan transfer edilen ısı enerjisi miktarı
Sabit kesitli kanatçık için Şekil 3.15’de gösterilen ısı dendesinden hareket edilirse,
kanatçık tabanından iletim ile transfer edilen ısı enerjisi değeri ile kanatçıktan taşınım ile
çevreye transfer edilen ısı enerjisine eşit olacaktır. Bu nedenle; kanatçıktan transfer edilen ısı
enerjisi aşağıdaki denklemlerden herhangi biri kullanılarak bulunur:
dθ
q( x = 0 ) = − kAi
dx x = 0
L
qtas = ∫ hPdxθ ( x )
0
qtaş
qx
dx
Şekil 2.21 Sabit kesitli kanatçık için ısı dengesi
Örnek: Sonsuz uzunluktaki (çok uzun) kanattan transfer edilen ısı enerjisi
Fourier ısı iletimi kanunu kullanılarak;
dθ
q x = kAi
dx
q x = PhkAi θ b tanh(mL)
-54-
ii) Kanatçık Etkenliği (tek kanatçık)
Kanat kullanımı bir yüzeyden ısı geçişini artırmak için etkin yüzey alanını artırmayı
amaçlar. Bununla birlikte, kanatın kendisi orjinal yüzeyden ısı geçişine bir iletim direnci
gösterir. Bu nedenle kanat kullanımının ısı geçişini mutlaka artıracağı önceden söylenemez.
Bu husus kanat etkenliği tanımlanarak değerlendirilebilir. Kanat etkenliği ( ε k ); kanatlı halde
geçen ısının, kanatsız halde geçebilecek ısıya oranı olarak tanımlanır,
q x kanatcikli
εk =
hAiθ b
ve denklemi ile ifade edilir.
Örnek: Çok uzun kanatçık için kanat etkenliği
kAi Phθ b kP
εk = =
hAt θ b hAi
iii) Kanatçık verimi
Kanat ısıl performansının bir diğer ölçüsü kanat verimidir. Taşınım için en yüksek
sıcaklık farkı taban ve akışkan arasındaki sıcaklık farkıdır.
θ b = Tb − T∞
Bu nedenle kanadın yayabileceği enerjinin en yüksek değeri bütün kanat yüzeyinin taban
sıcaklığında olduğu zaman gerçekleşecektir. Ancak bu ideal bir durumdur ve kanat içinde
sıcaklık değişimi mutlaka vardır. Bu düşünceden yola çıkılarak kanat verimi şu şekilde ifade
edilir.
q x kanatcik q x kanatcik
ηk = =
q max hAk θ b
Örnek: Çok uzun kanatçık için kanat verimi
kAi Phθ b kAi
ηk = =
hPLθ b hPL
Kanatcıklı yüzeyin toplam verimi
qt qt
η0 = = At = A f + Ab
qmax hAtθ b
-55-
qt = hAbθ b + hA f θ b .η ⇒ h(At − A f )θ b + hA f θ b .η
⎡ Af ⎤
qt = hAtθ b ⎢1 − (1 − η )⎥
⎣ At ⎦
Af
η0 = 1 − (1 − η )
At
2.3.5. Farklı Kanatçıklar için yüzey sıcaklık dağılımı ve yüzeyden transfer edilen ısı
miktarını veren eşitlikler
Yukarıda çok uzun kanatçık için türetilen denklemlerde izlenen yol diğer kanatçık
tiplerine uygulanırsa, aşağıdaki tabloda özetlenen eşitlikler elde edilir:
θ /θ b q f / qk
Kanatçık Tipi
Sıcaklık Dağılımı Kanatçık Isı Transfer Miktarı
sonsuz uzunluktaki
kanatçık e − mx M = hPkAi .θ b
θ (L ) = 0
adyabatik uçlu
kanatçık cosh m(L − x )
dθ M . tanh mL
=0 cosh mL
dx X = L
ucunda taşınım İle cosh m(L − x ) + (h / mk )sinh m(L − x ) sinh mL + (h / mk ) cosh mL
ısı transferi olan qf = M
cosh mL + (h / mk )sinh mL cosh mL + (h / mk )sinh mL
kanatçık
( )
cosh x = e x + e − x / 2
θ = T − T∞ sinh x = (e x − e − x )/ 2
θ b = θ (0) = Tb − T∞ cosh (x m y ) = cosh x. cosh y m sinh x. sinh y
sinh ( x m y ) = sinh x. cosh y m sinh y. cosh x
M = hPkAi .θ b
cosh 2 x − sinh 2 x = 1
2.3.6. Değişken kesitli kanatçık sistemleri

Kanatçık kesit alanını değiştirmek suretiyle malzemeden ve dolayısıyla ağırlıktan
tasarruf sağlanabilir.
d 2T 1 dAi dT 1 h dAt
2
+( ) −( )(T − T∞ ) = 0
dx Ai dx dx Ai k dx
Değişken kesitli kanatçık sisteminde genel enerji denkleminin ikinci terimi korunmak zorunda
olup,
d 2T Ai d dT h dAt
2
+ −( )(T − T∞ ) = 0
dx Ai dx dx kAi dx
-56-
denkleminde gerekli düzenlemeler yapılırsa,
d 2T 1 dT h dAt
2
+ −( )(T − T∞ ) = 0
dx x dx kAi dx
d 2θ 1 dθ h dAt
2
+ −( )θ = 0
dx x dx kAi dx
değişken kesitler için genel kanatçık denklemine ulaşılır.
Örnek: Üçgen kanatçık sistemi için çözüm
Şekil 2.22 Üçgen kanatçık geometrisi
Eğer ‘x’ kanatçık ucundan tabanına doğru ölçülürse; iletim alanı ‘x’ e bağlı olarak
aşağıdaki şekilde ifade edilir:
b
Ai ( x) = wx
L
Perimetrik çevre ( P ) hava ile temastaki yüzeylerin ‘ dx ’ diferensiyel elemanı için toplamı
olup,
dAt = Pdx
Kanatçığın kalınlığının, genişliğine oranının çok küçük olduğu varsayımıyla, P = 2 w olur.

Buna göre taşınım alanı;
dAt = 2 wdx
şeklindedir. Bu değerleri genel enerji iletim denkleminde yerlerine koyarsak;
d 2θ 1 dθ h 2wdx
2
+ −( )θ = 0
dx x dx b dx
k wx
L
d 2θ 1 dθ 2hL
2
+ −( )θ = 0
dx x dx kb
-57-
2hL
β= olarak tanımlarsak ;
kb
d 2θ 1 dθ β
+ − θ =0
dx 2 x dx x
denklemi elde edilir. Değişken kesitli denklemlerin çözümünde Bessel fonksiyonları
kullanılır.
d2y dy
x2 2
+ x − (x 2 + m2 ) y = 0
dx dx
Burada ‘m’ bir sabittir. Yukarıdaki denklem mertebesi m olan bir Bessel denklemidir. Bu
denklemin genel çözümü şu şekildedir.
y ( x) = C1Ι m ( x) + C 2 K m ( x)
Ι m = mertebesi m olan birinci çeşit Bessel fonksiyonu
K m = mertebesi m olan ikinci çeşit Bessel fonksiyonu
d 2θ 1 dθ β
+ − θ =0
dx 2 x dx x
Bu denklem modifiye edilmiş Bessel denklemidir. Denklemi x 2 ile çarparsak;
d 2θ dθ
x2 2
+x − βxθ = 0
dx dx
θ = y tanımlaması yaparak denklemleri karşılaştırırsak;
β xθ = ( x 2 + m 2 ) y → β x = (x 2 + m2 )
m = 0 alınırsa; β x = x 2 → x = 2 βx olur.
d 2θ dθ
x 2
2
+x − βxθ = 0
dx dx
i) Sıcaklık dağılımı
Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda, denklemin genel çözümü şu şekilde olur.
θ ( x) = C1Ι 0 (2 βx ) + C 2 K 0 (2 βx )
Denklemde; C1 ve C 2 sabitleri, Ι 0 mertebesi sıfır olan birinci çeşit Bessel fonksiyonunu
ve K 0 mertebesi sıfır olan ikinci çeşit Bessel fonksiyonunu temsil etmektedir. Sınır şartlarını
uygularsak;
x = 0 da;
π Ι − x ( x) − Ι x ( x)
K 0 ( x) =
2 sin( xπ )
-58-
değeri sonsuzdur. Fiziki olarak, sıcaklık bu noktada sonsuz olamayacağından C 2 =0 olmalıdır.
Bu durumda,
θ ( x) = C1Ι 0 (2 βx )
elde edilir. C1 sabiti,
x = L de; θ = θ b = Tb − T∞
şartı kullanılarak,
θb
C1 =
Ι 0 (2 βL)
bulunur.Sıcaklık dağılım denkleminin çözümü ise
θ ( x ) Ι 0 ( 2 βx )
=
θb Ι 0 ( 2 βL )
şeklinde elde edilir.

ii) Kanatçıktan transfer edilen ısı miktarı
dθ
q x = kAi
dx
b
Ai = w x
L
b
x = L de ; Ai = w L → Ai = wb
L
d Ι (2 βx )
q x = kAi θb 0
dx Ι 0 (2 βL )
x = L de türev alınarak ve
d
Ι 0 (ax) = aΙ 1 (ax)
dx
bağıntısı kullanılarak aşağıdaki denklem elde edilir.
Ι (2 βL )
qx = 2hkb θ b 1
Ι 0 (2 βL )
iii) Kanatçık verimi
qx
ηk =
hAt θ b
Ι 1 (2 βL )
2hkb wθ b
Ι 0 (2 βL )
ηk =
h2wLθ b
-59-
Yukarıdaki denklemde gerekli sadeleştirmeler yapılırsa;
1 Ι 1 (2 βL )
ηk =
βL Ι 0 (2 βL )
iv) Kanatçık etkenliği
qx
εk =
hAiθ b
2hkb wθ b Ι 1 (2 βL )
εk =
hwbθ b Ι 0 (2 βL )
Yukarıdaki denklemde gerekli sadeleştirmeler yapılırsa;
2 L Ι 1 (2 βL )
εk =
βL Ι 0 (2 βL
-60-
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 2.3.1
‘D’ çapında çok uzun silindirik alüminyum bir çubuğun bir ucu sıcak bir yüzeye montajlı
olup; bu çubuk çevresinde temas halinde olduğu daha düşük sıcaklıktaki bir akışkana taşınım
yolu ile ısı kaybetmektedir.
a) Çubuk çapının 3 kat arttırılması halinde kanatçık konumunda bulunan bu elemandan
transfer edilen ısı enerjisinin, kanatçık etkinliğinin ve kanatçık veriminin ne oranda
değişeceğini tespit ediniz?
Hatırlatma: Çok uzun kanatçık için θ( x) / θ b = exp(−mx)
b) Alüminyum malzeme (kAl= 240 W/mK) yerine bakır malzeme (kCu= 400 W/mK)
kullanılması halinde silindirik çubuktan transfer edilen ısı enerjisinin ne oranda
değişeceğini tespit ediniz?
ÇÖZÜM :
(a) Çok uzun kanatçık için
q k = M = hPkAie θ b
1/ 2
⎡ πD 2 ⎤
= ⎢hk (πD)( )⎥ θb
⎣ 4 ⎦
P = πD
Silindirik geometri için………..
Aie = πD 2 / 4
π
qk = (hk )1 / 2 D 3 / 2θ b
2
Kanat etkinliği (uzun kanatçık için)
1/ 2
⎛ kP ⎞
1/ 2 1/ 2
q ⎛k⎞ ⎛1⎞
ε f = k = ⎜⎜ ⎟ = 2⎜ ⎟ ⎜ ⎟
hAiθ b ⎝ hAi ⎟⎠ ⎝h⎠ ⎝D⎠
Kanat verimi
π π
(hk )1 / 2 D 3 / 2θ b (hk )1 / 2 D 3 / 2θ b 1/ 2
q 2⎛k⎞
ηf = k = 2 = 2 = ⎜ ⎟ D1 / 2
qk , ? hAtaşθ b hπDLθ b L⎝h⎠
Eğer çapı üç kat artırılırsa: ( D * = 3D )
π q k*
q k* = (hk )1 / 2 (3D) 3 / 2 θ b = 33 / 2 q k = 5.2q k ⇒ = 5.2
2 qk
-61-
⎛k⎞
1/ 2
⎛ 1 ⎞
1/ 2
⎛1⎞
1/ 2
ε *f
ε = 2⎜ ⎟
*
⎜ ⎟ =⎜ ⎟ εf ⇒ = 0.577
εf
f
⎝h⎠ ⎝ 3D ⎠ ⎝ 3⎠
2⎛k⎞
1/ 2
η *f
η = ⎜ ⎟
*
(3D) 1/ 2
= 3 ηf ⇒
1/ 2
= 1.732
ηf
f
L⎝h⎠
(b)
q f = M = (hPkAie )1 / 2 θ b
1/ 2
(hPk cu Aie )1 / 2 θ b
1/ 2
q f (bakıa) ⎛k ⎞ ⎛ 400 ⎞
= = ⎜⎜ cu ⎟⎟ =⎜ ⎟ = 1.29
q f ( A lim inyum) (hPk Al Aie ) θ b ⎝ k Al
1/ 2
⎠ ⎝ 240 ⎠
PROBLEM 2.3.2
Çok ince çaplı ve uzun (L>>D) silindirik geometrideki iki bakır çubuk şekilde gösterildiği
gibi lehim işlemi ile birleştirilmek isteniyor. Lehim uygulanacak dairesel kesitteki taban
yüzey sıcaklığının en az Tb=615 ºC olması gerekmektedir. Çubukların kesiti boyunca
sıcaklığın homojen olduğunu göz önüne alarak, lehim işlemi sırasında yüzeye uygulanması
gerekli minimum ısıl gücün değerini ‘W’ olarak bulunuz?
Bakır ( k ≅ 379W / mK )
∞
x
x 2
Hava
1
Tb=615 0C T∞ = 15 0C
h = 40 W / m 2 K
∞ D=1cm
ÇÖZÜM :
π .D 2
Ai =
4
= 2(hPkAi ) (Tb − T∞ )
1/ 2
q min
q min = 232W
-62-
PROBLEM 2.3.3
Bir ısıl işlem fırınında ısıtılan demir bir kütüğün yüzey sıcaklığını belirlemek için, yüzey
normali yönünde (yüzeye dik) üniform kesitli çok uzun bir çubuk yüzeye sıkı bir şekilde
birleştirilmiştir. Fırın içerisindeki havanın sıcaklığı 400°C' dir. Çubuğun birleşme (demir
kütük) yüzeyinden 25 mm ve 120 mm uzaklıkta (ısıl çiftler vasıtasıyla ölçülen) sıcaklıkları
sırasıyla 325°C ve 375°C olduğuna göre demir kütük yüzey sıcaklığını tespit ediniz?
Yol gösterme: Demir kütük yüzeyi kanatçığın bağlandığı gövde olarak göz önüne alınabilir.
çubuk
x=0
Demir kütük
ÇÖZÜM :
θ b e − mx T ( x1 ) − T∞
Q( x) = θ b e −mx ⇒ ⇒ e −m( x1 − x2 ) =
θ b e −mx2 T ( x 2 ) − T∞
325 − 400
e −(0.025−0.120) m = ⇒ m = 11.56
375 − 400
Q( x1 ) = T ( x1 ) − T∞ = (Tb − T∞ )e − mx1
T ( x1 ) = 325 0 C , T∞ = 400 0 C
m = 11.56, x1 = 0.025
Denklemden Tb çekilirse,
Tb=3000C
-63-
PROBLEM 2.3.4
Üniform kesitli silindirik bir kanatçık içerinde sıcaklık dağılımı aşağıda verilen denklem
vasıtasıyla tespit edilebilmektedir (c1 ve c2: değeri bilinen katsayılar; m: kanatçık
parametresi). Kanatçıktan transfer edilen ısı miktarı ve kanatçık etkenliği için geçerli
denklemleri türetiniz?
T ( x) − T∞
= c1e mx + c 2 e −mx
Tb − T∞
h, T∞
φD
Tb T(x)
ÇÖZÜM :
hP
θ ( x) = T ( x) − T∞ ; θ ( x = 0) = θ b = Tb − T∞ ; m =
kA
θ ( x) = θ b (c1e mx + c 2 e − mx )
(a) Isı transfer miktarı
dθ
q( x = 0) = q f = −kA
dT
dx
= − kA
dx
{ (
= −kA θ b mc1e mx − mc 2 e − mx ) }
x =0
x =0 x =0
q f = kAmθ b (c 2 − c1 ) veya q f = kAPhθ b (c 2 − c1 )
(b) Kanatçık etkinliği
qf kAPhθ b (c 2 − c1 ) kP
εf = = = (c 2 − c1 )
hAθ b hAθ b hA
-64-
PROBLEM 2.3.5
Aşağıda gösterilen kanatlı yüzey için, kanatçık başına transfer edilen ısı enerjisi, kanatçık
etkenliği ve, yüzeyden birim uzunluk başına transfer edilen ısı enerjisini bulunuz?
k=240 W/mK
L=15 mm N’=125 1/m
t=4 mm
Tb=2000C
T∞ = 20 0 C
h = 40W / m 2 K
r1=25 mm
Hava
r2=40 mm
η k ≅ 0.97
ÇÖZÜM :
Kanatçıktan gerçekleşen ısı transferi

( )
q k = η k .q max = η k hAtasθ b = 2π .η k h r22c − r12 θ b
q k = 50W
Kanatçık etkenliği
qf
εk = = 11.05
hAb Qb
Birim uzunluk başına ısı transferi
q ′ = N ′q k + h(1 − N ′t )2π .r1Qb
q ′ = 6250 + 565 = 6820W / m
-65-
2.4. BİR BOYUTLU ZAMANA BAĞLI ISI İLETİMİ
2.4.1. Genel bilgi
Zamana bağlı ısı geçişi problemleri genellikle sistemin sınır koşulları değiştiğinde
ortaya çıkar. Zamana bağlı ısı problemlerini çözmek için kullanılabilecek en uygun ve en
basit yöntem termal kapasitans metodudur. Termal kapasitans metodu; zamana bağlı olarak
sıcaklığı değişen sistemlerin içerisindeki sıcaklık dağılımının üniform olduğunu kabul ederek,
sistem içerisindeki sıcaklık gradyanlarını göz ardı eder. Sistem içerisindeki sıcaklık
gradyanlarının ihmal edilmesi zamana bağlı problemlerin çözümünde büyük kolaylık sağlar.
Geçerli denklem;
1 ∂T
∇ 2T = T = T ( x, y , z , t )
α ∂t
şeklinde olup, bir-boyuta (sadece ‘x’ yönü) uygulanması sonucu,
T = T ( x, , t )
∂ 2T 1 ∂T
=
∂x 2 α ∂t
2.4.2. Termal kapasitans metodu
Zamana bağlı ısı problemleri genellikle bir katının bulunduğu ısıl çevrenin bir anda
değişmesi sonucu ortaya çıkar. Örneğin, Şekil 4.1’de görüleceği üzere, başlangıçta Ti üniform
sıcaklığında olan bir metal parçaya düşük sıcaklıktaki ( T∞ < Ti ) bir akışkan içerisine
batırılarak su verildiğini düşünelim. Eğer su vermenin t=0 anında başladığı varsayılırsa,
katının sıcaklığı zamanla T∞ sıcaklığına erişene kadar azalacaktır. Bu azalma katı-akışkan
yüzeyindeki ısı taşınımından kaynaklanır. Gerçekte termal kapasitans metodu; katı
içerisindeki sıcaklığın zamana bağlı süreçte belli bir anda her noktada sabit olduğu kabulüdür.
Bu yaklaşım katı içerisindeki sıcaklık gradyantlarını göz ardı eder. Katı içerisindeki sıcaklık
gradyantlarının olmaması gerçekte olanaksızdır. Fakat katının ısı iletim katsayısının yeteri
derecede yüksek olması katı içerisindeki sıcaklık dağılımının zamana bağlı süreçte her
noktada üniform olduğu kabulünü yapmamızı mümkün kılar. Bu kabul için temel kriter Biot
sayısının (Bi) değeridir. Biot sayısı; katı malzeme içerisindeki sıcaklık değişiminin, yüzeyle
akışkan sıcaklığı arasındaki sıcaklık farkına göre değerini belirler. Biot sayısı (Bi) çok
küçükse, katı madde içerisindeki sıcaklık değişimi de çok küçüktür ve sabit sıcaklık varsayımı
-66-
büyük ölçüde geçerlidir. Literatürde Bi < 0.1 değerleri için termal kapasitans metodunun
kullanılabileceği yönünde genel bir görüş birliği bulunmaktadır.
t<0
T=Ti
Ti
E& c = qtas
Sıvı t≥0
T(+) T = T (+ )
E& s
T∞ < Ti
Şekil 2.23 Termal kapasitans metodunun uygulanması
2.4.3. Termal kapasitans metodu ile sıcaklık ve ısı enerjisi hesabı
Şekil 4.2’de gösterilen dış yüzeyi yalıtılmış termal kapasitans düzeneğinin içerisinde
belirli bir miktarda su bulunmaktadır. Elektrikli bir resiztans yardımıyla, suyu herhangi bir
T∞ sıcaklığına kadar ısıtalım ve t=0 anında, sıcaklığı Ti olan katı malzememizi suya
daldıralım. Katı malzemeyi suya daldırınca, katı yüzeyi ile akışkan arasında taşınımla ısı
transferi meydana gelir ve zamanla katının sıcaklığı artmaya artmaya başlar. Bu artış termal
denge sağlanana kadar devam eder ( T∞ ≅ Ti ).
Şekil 2.24 Termal kapasitans deney düzeneği
-67-
Malzemenin ısı iletim katsayısının kafi derecede yüksek olduğunu kabul ederek, katı
içerisindeki sıcaklık gradyanlarını ihmal edip, sistemin enerji denklemini yazarsak;
E& g − E& c = E& s
E& g = 0
.
olur. Burada katıyı ısıttığımız için, katının iç enerjisi artar ve E s azaldığı için işareti eksidir.
dT
hAt (T∞ - T (t )) = - m c p
dt
Aşağıdaki zaman şartları ve tanımlamalar
t= 0 ⇒ T (t = 0) = Ti
t = 0⇒ θ i = T∞ − Ti
t> 0 ⇒ θ (t ) = T∞ − T (t )
dθ dT
θ (t ) = T∞ − T (t ) ⇒ =
dt dt
kullanıldığında,
dθ
hAt θ = ρνc p
dt
hAt dθ
- dt =
ρνc p θ
θ
dθ
t
hAt
∫−
0
ρνc p
dt = ∫
θi
θ
Denklem integre edilirse;

hAt ⎛θ ⎞
− t = ln⎜⎜ ⎟⎟
ρνc p ⎝ θi ⎠
θ ⎛ hAt ⎞
= exp⎜ − t⎟
θi ⎜ ρνc ⎟
⎝ p ⎠
zaman sabiti ( τ ) tanımlanırsa,

1
τ= ρνc p ⇒ τ = Rt Ct
hAt
θ ⎛ t⎞
= exp⎜ − ⎟
θi ⎝ τ⎠
-68-
zamana bağlı ısı iletim denklemi elde edilmiş olur. Burada ( τ ) ısıl zaman sabiti olarak
adlandırılır. Rt ısı taşınım direnci, Ct katının toplam kütle ısıl kapasitesidir. Rt ve Ct deki
herhangi bir artış katının ısıl çevresindeki değişimlere daha geç cevap vermesine neden
olacaktır. Dolayısıyla termal dengeye ( θ =0 ) erişmek için gerekli süreyi artıracaktır.
Bir t süresine kadar geçen toplam enerjiyi (Q ) bulmak için;
t t
Q = ∫ qdt = hAt ∫ θ dt
0 0
θ ⎛ hAt ⎞
= exp⎜ − t⎟
θi ⎜ ρνc ⎟
⎝ p ⎠
denkleminden θ çekilip, yukarıdaki denklemde yerine
⎡ ⎞⎤
Q = (ρνc p )θ i ⎢1 − exp⎜ −
⎛ t
⎟⎥
⎣ ⎝ τ ⎠⎦
2.4.4. Termal kapasitans metodunun kullanılma şartı
Termal kapasitans metodu; ısıtılan yada soğutulan bir katının ısı iletim katsayısının
kafi derecede yüksek olduğunu kabul ederek katı içerisindeki sıcaklık gradyanlarını ihmal
eder.Yani katı içerisindeki iletim direnci, katı ve çevresi arasındaki taşınım direncine oranla
küçükse iyi bir sonuç sağlanabilir. Örnek olarak; Şekil 3.3’de gösterilen düz bir levhanın ‘A’
alanından geçen ısı iletimini inceleyelim. Levhanın içinden iletimle, levha yüzeyinden
çevreye taşınımla ısı geçişi olur.
Qil Qtaş
Bi<<1 T1 > T2 > T∞
T1 T2a
Bi ≈ 1
T2b
Bi>>1
T2c
T∞ , h
Şekil 2.25 Bir düz levha için farklı Bi sayılarında sıcaklık dağılımı
-69-
Bir kontrol yüzeyi seçip sistemin sürekli rejimde enerji dengesi yazılırsa ;
Qi = Qt
kA
(T1 − T2 ) = hA(T2 − T∞ )
L
T1 − T2 L 1 R
= = i
T2 − T∞ kA hA Rt
Biot Sayısı: Fiziksel olarak yüzeyde taşınım ile ısı transferi olan sistemlerde, iletim ile
taşınım ısıl dirençleri arasındaki oranı veren boyutsuz bir parametredir. Biot sayısı; katı
malzeme içerisindeki sıcaklık değişiminin, yüzeyle akışkan sıcaklığı arasındaki sıcaklık
farkına göre değerini belirler. Biot sayısı çok küçükse katı madde içerisindeki sıcaklık
değişimide çok küçüktür. Böylelikle sabit sıcaklık varsayımının doğru olduğu görülür.
Ri Iletim ile olusan sicaklik farki
Bi = =
Rt Yuzeyde tasinima sebep olan sicaklik farki
Ri >> Rt → Bi >> 1
Ri ≅ Rt → Bi ≅ 1
Ri << Rt → Bi << 1
Termal kapasitans metodu Bi << 1 durumları için geçerlidir. Genellikle eğer Bi < 0,1
ise termal kapasitans metodunun kullanılması uygundur. Yani;
Bi << 1: katı madde içerisindeki sıcaklık değişimi çok düşüktür,

Bi >> 1: katı madde içerisindeki sıcaklık değişimi önemli seviyededir.
Bi sayısındaki direnç ifadelerini açarsak,

Ri hLe V
Bi = = , Le =
RT k At
elde edilir. Burada, eşdeğer uzunluk ( Le ) malzemelerin geometrik şekillerine göre aşağıda
verildiği gibi değişir.
Düzlem yüzey için; Le = L
r
Silindirik yüzey için; Le =
2
r
Küresel yüzeyler için; Le =
3
-70-
Fourier Sayısı:
Biot sayısının yanı sıra, zamana bağlı problemlerin belirlenmesinde kullanılan diğer bir sayıda
Fourier sayısıdır. Malzemenin ısı iletiminin, ısıl depolama kapasitesine oranını veren
boyutsuz bir sayıdır.
Qi
Fo =
Q
2
L
k . e ΔT
αt k .t Le L3 hacminde L uzunlugu boyunca isi iletimi
F0 = = =k =
Le
2
ρ .c p Le 2 Le
3
L3 hacminde isi depolama
ρ .c p ΔT
t
Fourier sayısının farklı gösterimleri arasındaki geçiş aşağıda gösterilmiştir:
k t k
Fo = α=
ρc p Le 2 ρc p
t
Fo = α 2
Le
Termal kapasitans metodu ile zamana bağlı ısı iletim denklemi olan,
θ ⎛ t⎞ 1
= exp⎜ − ⎟ , τ= ρνc p
θi ⎝ τ⎠ hAt
denklemde gerekli düzenlemeler yapılırsa;
θ
= exp(− Bi Fo )
θi
şeklini alır. Farklı Bi sayıları için düzlem bir duvar içerisinde, sıcaklık dağılımının zaman ve
koordinata göre değişimi Şekil 4.4’de gösterilmiştir. Şekilden görüleceği üzere ancak Bi<<1
koşulu için katı malzeme içerisindeki sıcaklık değişimleri ihmal edilebilecek durumdadır.
T(x,0)=Ti T(x,0)=Ti T(x,0)=Ti

t
T∞ , h
T∞ , h
-L L Bi << 1 Bi ≈ 1 Bi >> 1
T ≈ T (t ) T = T ( x, t ) T = T ( x, t )
x
Şekil 2.26 Düzlem duvar içerisindeki T(x,t) dağılımınının farklı Bi sayılarındaki gösterimi
-71-
2.4.5. Termal kapasitans metodunun kompleks uygulamaları
Bazı uygulamalarda katı yüzeyde taşınım ile ısı transferine ek olarak, Şekil 4.5’de
gösterildiği gibi, diğer ısı akıları (ışınım, iletim) ve malzeme içerisinde ısı üretimi bulunabilir.
Bu tür karmaşık durumların çözümü için uygulanabilecek denklemler aşağıda verilmiştir.
E& g + E& ur − E& c = E& sis
q sıı Ai + qV .V − qtas
ıı
(+ qisıı A2 = ρVC ) dT
dt
ıı
qtas = h(T − T∞ )
ıı
qis = hr (T − Tc )
Tç
T=T(t)
qisıı
E& gir , E& st
qsıı
T∞ , h
ıı
q t
A1 x A2
Şekil 2.27 Termal kapasitans metodunun kompleks uygulamaları
Verilen denklemlerin çözümü için iki farklı durum söz konusudur.

I. Durum : Sadece ışınım ile ısı kaybı var (A1 = A2 = A)
= −hr (T − Tc )
dT
ρ .VC
dt
Çözüm
ρ .VC ⎛ 1 1 ⎞
t= ⎜ 3 − 3⎟
3ε . A2σ ⎜T Ti ⎟⎠
⎝
II. Durum : Işınım dışında diğerleri var (A1 = A2 = A)
Çözüm
T − T∞
= exp(− at ) +
b/a
[1 − exp(− at )]
Ti − T∞ Ti − T∞
a=
hA
b=
(q ıı
s A + qVııV )
ρ .VC ρ .VC
-72-
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 2.4.1
L = 3 m kalınlığında 225 0C izotermal (üniform) sıcaklığa sahip bir alüminyum plaka t=0
anında T∞ = 25 0 C deki akışkanın içerisine daldırılıyor.Taşınım katsayısı h= 320 W/m2 0C
olduğuna göre plaka sıcaklığının 50 0C olması için geçecek zamanı bulunuz.
k = 160W / m 0 C , c P = 0.88kj / kg 0 C , ρ = 2790kg / m 3
ÇÖZÜM :
hLe
Bi = ⇒ Bi = 3.10 − 2 < 0.1 termal kapasitans metodu kullanılabilir.
k
θ (t ) T (t ) − T∞ 50 − 25
= = = exp(− Bi F0 )
θi Ti − T∞ 225 − 25
α .t k t
F0 = 2 =
L ρ .c p L2e
θ (t )
exp(− 0.00869t ) =
θi
⎛ θ (t ) ⎞
− 0.00869t = ln⎜⎜ ⎟⎟ = ln(0.125)
⎝ θi ⎠
t = 239.2 sn ≅ 4dak
-73-
PROBLEM 2.4.2
İçerisinde elektronik elemanların bulunduğu bir cihaz Şekil 1’ de gösterildiği üzere yan ve alt
yüzeylerinden yalıtılmış olup, elektronik elemanlar tarafından üretilen ısı enerjisi cihazın üst
yüzeyine paralel olarak hareket etmekte olan atmosferik şartlardaki (P=1atm) havaya transfer
edilmektedir. Hava sıcaklığı ve hızı sırasıyla 22°C ve 10 m/s’dir. Üst yüzeyin uzunluğu 1m,
genişliği ise 0.5 m olup yüzey sıcaklığının 32°C’de üniform ve sabit tutulması
gerekmektedir. Cihazın çalışmadığı zaman aralıklarında hava akışı devam ettirildiğinde
elektronik elemanlar tarafından ısı üretilmediği için yüzey sıcaklığı zamana bağlı bir düşüş
gösterecek ve bir süre sonra sabit sıcaklıkta tutulabilen hava sıcaklığına (T∞=22°C) çok yakın
bir değer alacaktır. t=0 anında yukarıda verilen sıcaklıkları baz alarak; üst yüzey sıcaklığı ile
sabit hava sıcaklığı arasındaki farkın 1°C’ ye ne kadar sürede inebileceğini, yüzeyin 10 mm
kalınlığında ve aluminyum (k=177 W/mK, cp=875 J/kgK, ρ=2700 kg/m3) olduğu
gerçeğinden hareketle, ısıl kapasitans yöntemini kullanarak belirleyiniz? Isıl kapasitans
yöntemi ile çözümün uygun olup olamayacağını değerlendiriniz?
Not: Taşınım katsayısı değeri…..h=17.35 W/m2K
Şekil 1 Ts
u∞
1m
x
ÇÖZÜM :
hL
Bi = = 0,098 < 0,1 termal kapasitans metoduna uygundur.
k
T (t ) − T∞
= e −t / τ
Ti − T∞
ρvc 1,1614.1,007.10
τ= =
hAtaş 17,35.0,01.1
t=155 s
-74-
PROBLEM 2.4.3
Sıcaklık ölçümü amacıyla kullanılan bir ısıl çiftin sezici ucu bir küre şeklinde olup çapı 0.7 mm’ dir.
Sezici uç başlangıçtaki sıcaklığı 25 °C iken 200 °C sıcaklıkta bulunan bir gaz akımının içerisine
daldırılmakta ve sezici uç sıcaklığının 199 °C’ ye ulaşması için gerekli bekleme zamanı tespit
edilmek istenmektedir. Sezici uç ile ile gaz arasındaki taşınım katsayısı 400 W/m2K ve sezici uç
termal özellikleri k= 20 W/mK, cp= 400 J/kg.K, ρ= 8500 (kg/m3) olduğuna göre daldırılma anından
itibaren sıcaklığın okunması için ne kadar beklenilmesi gerektiğini tespit ediniz?
k= 20 W/mK
Tr = 250C CP=400J/kgK
ρ =8500kg/m3
0.7 mm
T∞ = 200 0 C
h = 400W / m 2 K
ÇÖZÜM :
4 3
πR
V 3 1
Le= = = R
A 4πR 2
3
h( R / 3)
Bi= = 2.35 *10 − 4 < 0.1 ⇒ termal kapasitans metodu kullanılabilir.
k
ρVc p ⎡ T − T∞ ⎤
t= ln ⎢ i ⎥
hA ⎣ T (t ) − T∞ ⎦
t = 5.2 s
-75-
PROBLEM 2.4.4
Bir ısıl işlem ünitesinde ince silindir şeklindeki metal malzemeler fırın içerisinde uygulanan
ısıtma işleminden sonra dışarıya alınarak malzeme yanal yüzeyine dik yönde hareket eden
hava akımı vasıtasıyla soğutulmaktadır. Çapı 5 mm, uzunluğu 30 mm ve termal özellikleri k=
20 W/mK, cp= 1000 J/kg.K, ρ= 3000 (kg/m3) olarak verilen bu malzemenin fırından çıkış
sırasındaki sıcaklığı 400°C olup soğutma safhasındaki hava akımının sıcaklığı 25°C,
soğutma prosesi boyunca ortalama Nusselt sayısı Nu = 2 ve havanın ortalama ısı iletim
katsayısı khava = 0,03 W/mK olarak tespit edildiğine göre;
a) Malzeme sıcaklığının 300 °C’ ye düşürülmesi için uygulanması gerekli soğutma
süresini tespit ediniz?
b) Silindir çapının 2 kat arttırılması durumunda a) şıkkında hesaplanan süredeki
değişimi belirleyiniz (süre artar mı, azalır mı)?
c) Silindir boyunun 2 kat arttırılması durumunda a) şıkkında hesaplanan süredeki
değişimi belirleyiniz (süre artar mı, azalır mı)?
Not: h=Nu. khava /D
ÇÖZÜM :
T∞ = 25 0 C , Nu = 2, k hava = 0.03W / mK
D=5*10-3m
L=30*10-3m Ti = 4000C
k=20W/mK T(t)=3000C
cp=1000J/kgK t=?
ρ =3000kg/m3
(a)
hr hD Nuk hava 2 * 0.03
Bi = 0 = 3.75 * 10 − 4 < 0.1 Nu = ⇒h= = = 12W / m 2 K
2k k hava D 0.005
ρVc p ⎧ T − T∞ ⎫ ρc p πD 2 L / 4 ⎧Ti − T∞ ⎫
t= ln ⎨ i ⎬= ln ⎨ ⎬
h At ⎩ T − T∞ ⎭ h πDL ⎩ T − T∞ ⎭
ρc p ⎛ D ⎞ ⎧Ti − T∞ ⎫ 3 *10 3 * 1 *10 3 ⎛ 5 *10 3 ⎞ ⎧ 400 − 25 ⎫
t= ⎜ ⎟ ln ⎨ ⎬= ⎜⎜ ⎟⎟ ln ⎨ ⎬
h ⎝ 4 ⎠ ⎩ T − T∞ ⎭ 12 ⎝ 4 ⎠ ⎩ 300 − 25 ⎭
500 ⎧ 375 ⎫
t= ln ⎨ ⎬ ⇒ t = 517 sn = 8.6dak
16 ⎩ 275 ⎭
(b)
D ' → 2 D ⇒ t ' = 4t
(c)
L' → 2 L ⇒ t ' = t
-76-
PROBLEM 2.4.5
Çapı 10 mm olan bakır bir küre (k=399 W/mK, cp=387 J/kgK, ρ=8933 kg/m3) bir ısıl işlem
fırınında 75°C sıcaklığa ulaşıncaya kadar ısıtıldıktan sonra fırından alınmakta ve daha sonra
küre yüzeyine dik yönde hareket eden atmosfer basıncındaki (P=1atm) hava ile
soğutulmaktadır. Havanın serbest akış hızı u∞=10 m/s ve serbest akış sıcaklığı T∞=23°C
olduğuna göre ısıl kapasitans yöntemini kullanarak;
a) Isıl kapasitans yöntemi ile çözümün uygun olup olamayacağını değerlendirerek,
küreyi 75°C’den 35°C’e soğutmak için gerekli süreyi tespit ediniz? (20p)
b) İşlem süresince zaman (t)-sıcaklık (T) arasındaki değişimi belirleyebilmek açısından
zaman için 0s, 15s, 30s, 45s, 60s, ve 75s değerlerini kullanarak t-T grafiğini çiziniz?
(10p)
Not: Dış yüzeydeki akış için hava özelliklerinin seçiminde film ve yüzey sıcaklığı olarak
300K sıcaklık değeri kullanılabilir.
u∞ , T ∞ Bakır küre
ÇÖZÜM :
a)
ρvc p Ti − T∞ V = πD 3 6
t= ln
h As T − T∞ A = πD 2
Küre için k, ρ ,cp→verilmiş
Hava için μ ,ν , k , Pr, μ s → Tablodan
Küre yüzeyine dik akış için
( )
1
1 2 ⎛ μ ⎞ 4
N u D = 2 + 0.4 Re D 2 + 0.06 Re D 3 Pr 0.4 ⎜⎜ ⎟⎟
⎝ μs ⎠
u∞ D k
Re D = = 6510 ⇒ Nu D = 47.4 ⇒ h = N u D = 122 w / m 2 K
ν D
h Lk h ( D 6 )
Bi = = = 5.1x10 − 4 p 0.1 ⇒ Isıl kapasitans yöntemine uygundur.
k k
t ≅ 69.2 s T (°C)
b) 75
T = (Ti − T∞ ) exp[− t τ ] + T∞
ρvc p
τ= 35
h As
23
69.2 75
0 t(s)
-77-
-78-
3. TAŞINIM İLE ISI TRANSFERİ
3.1. TAŞINIM İLE ISI TRANSFERİNE GİRİŞ

3.1.1. Isı taşınımı ve türleri
Isı taşınımı giriş bölümünde bahsedildiği üzere üzere, ısının hareket eden akışkan
parçacıkları yardımıyla geçişidir. Genel olarak doğal ve zorlanmış taşınım olmak üzere iki tip ısı
taşınımından bahsedilir. Zorlanmış taşınımda akışkanın hareketi dış bir etkene bağlı iken, doğal
taşınımda hareket sıcak ve soğuk parçacıkların yoğunluk farkından kaynaklanır. Doğal taşınımda,
akışkan içindeki sıcaklık farkları arttıkça transfer edilen ısı miktarı artar. Zorlanmış taşınımda ise;
sıcaklık farkı ile birlikte, akımın karakteri ve hızı da ısı transferini büyük ölçüde etkiler.
Ancak bu sınıflandırma daha çok tek fazlı akış olayları için geçerlidir. Isı taşınımının bir
diğer türü ise faz değişimi ile ısı transferi olup, bu tip ısı taşınımı kaynama ve yoğuşma ile ısı
taşınımı olmak üzere iki alt sınıfta incelenebilmektedir. Faz değişimi ile ısı transferi çok karmaşık
fiziksel mekanizmalar içerdiğinden, genellikle lisansüstü eğitimde detaylı olarak incelenmesi
daha uygundur. Ancak lisans düzeyinde, ısı değiştirgeçleri uygulamalarında bazen kaynama ya da
yoğuşma taşınım katsayısının bilinmesi gereklidir. Kaynama ile ısı transferi içeren sistemlere
örnek olarak bir soğutma/klima sisteminin evaporatörü, yoğuşma ile ısı transferine örnek olarak
ta yine aynı sistemin kondenseri gösterilebilir.
Şekil 3.1’de ısı taşınım türlerini gösteren bir şema, Şekil 3.2’de ise her bir türe ait basit bir
örnek gösterim bulunmaktadır.
Taşınım İle Isı Transferi
Zorlanmış Doğal Faz Değişimi

Taşınım Taşınım İle Taşınım
Kaynama Yoğuşma
Şekil 3.1 Isı taşınımı türlerinin sınıflandırılması
-79-
a) Zorlanmış taşınım b) Doğal taşınım
ρ(L)< ρ(0)
T∞ , h Ts δ
T∞
Ts
δ
y
g(0)
c) Kaynama ile taşınım d) Yoğuşma ile taşınım
Nemli
hava
Soğuk
Su
Su
damlacıkları
Şekil 3.2 Isı taşınımı türlerine örnekler
Taşınım ile ısı transferinde temel problem, taşınım katsayısının doğru olarak tespitidir.
Newton’un soğuma yasasına uygun olarak verilen,
(
q = q ıı As = h As Ts − T fl )
denklemindeki ‘h’ değeri gerçekte ortalama değer ( h ) olup, bu bölümde ayrıca yerel taşınım
katsayısı kavramı tanıtılacaktır. Benzer şekilde, denklemdeki ‘ T∞ ’ gerçekte akışkan sıcaklığı
( T fl ) olup; yüzey üstü (dış, harici) akışlarda,
T fl = T∞
kanal içi (iç, dahili) akışlarda ise

T fl = Tm
anlamına gelmektedir. Son denklemde Tm akışkan (bulk) ortalama sıcaklığını göstermekte olup,
aşağıdaki denklemde verildiği üzere kanala giren ve çıkan akışkan sıcaklıklarının aritmetik
ortalamasını ifade etmektedir:
Tm = (Tg + Tç ) / 2 .
-80-
Isı taşınım katsayısının değeri temel olarak, Tablo 3.1’den görüleceği üzere, taşınım
mekanizması ve akışkan fazlarına göre önemli değişimler göstermektedir. Ancak ısı taşınım
katsayısını etkileyen diğer önemli parametreler de söz konusudur. Bu parametreler akışkanın
termal ve fiziksel özellikleri ile akış geometrisi ve akış hızıdır.
Tablo 3.1. Taşınım Türlerine Göre Ortalama Isı Taşınım Katsayısı Değerleri
Taşınım Türü h (W/m2K)

Doğal Taşınım
Gazlar 2 – 25
Sıvılar 50 – 1000
Zorlanmış Taşınım
Gazlar 25 – 250
Sıvılar 50 – 20000
Faz Değişimi
Kaynama veya Yoğuşma 2500 – 100000
Bu bölümde taşınım ile ısı transferi mekanizmalarından zorlanmış taşınım üzerinde durulacaktır.
Doğal taşınım ve faz değişimi ile taşınım konularında geniş bilgiler kaynaklar listesinde sunulan
referanslarda bulunmaktadır.
3.1.2. Zorlanmış (Cebri) ısı taşınımı
Zorlanmış taşınım problemlerinin temeli daha önce bahsedildiği üzere akışkanın bir dış
etki ile hareketine dayanır. Bu nedenle, akışkan hareketi ile ilgili bazı kavramların
hatırlanmasında fayda vardır. Akışkan hareketinin sınıflandırılmasına yönelik şema Şekil 3.3’de
gösterilmiştir.
a. Sıkıştırılabilir ve Sıkıştırılamaz Akışlar
Eğer bir akışta yoğunluk değişimleri ihmal edilebiliyorsa akış sıkıştırılamaz, ihmal
edilemiyorsa sıkıştırılabilir akış olarak adlandırılır. Genellikle sıvılar sıkıştırılamaz, gazlar ise
sıkıştırılabilir akışkanlar olarak değerlendirilse de her ikisi içinde bazı istisnalar söz konusudur.
Temel kriter Mach sayısı olup,
V
Mach = Ma = < 0.3
C
ise akış sıkıştırılamaz olarak kabul edilir ( V: akışkan hızı, C:yerel ses hızı ).
-81-
Not: Zorlanmış taşınım ile ilgili bu bölümde sıkıştırılamaz akışlar göz önüne alınacaktır.
ρ ≠ sbt μ>0
Viskoz
Sıkıştırılabilir
1 2
ρ = sbt μ=0
Viskoz
Sıkıştırılamaz olmayan
3 4
Dahili Harici Laminar Türbülanslı
Şekil 3.3 Akışkan hareketinin sınıflandırılması
b. Viskoz ve Viskoz olmayan Akışlar

Bir akışta viskozite etkisi ihmal edildiğinde akış ‘viskoz olmayan akış’ adını alır. Taşınım
problemlerinde akışkan viskozitesinden dolayı, yüzey ile akışkan arasında bir hız (hidrodinamik)
ve sıcaklık (termal) sınır tabakası oluşur.
Örnek olmak üzere, Şekil 3.4’de düz levha üzeri (laminar) bir akışta hız sınır tabakasının,
levha uzunluğu boyunca nasıl geliştiği gösterilmiştir. Levhanın ‘ U ∞ ’ sabit hızıyla akan bir
akışkan içine konulması halinde, levhaya değen parçacıkların hızı yapışma sonucu sıfır olur.
Böylece cidara yakın yerlerde hızın, sıfırdan U ∞ değerine ulaştığı ince bir tabaka oluşur. Bu
tabakaya 1904 de Prandtl tarafından hidrodinamik sınır tabaka ismi verilmiştir. Levhanın ucunda
sıfır olan sınır tabaka kalınlığı akış yönünde giderek artar.
Not: Zorlanmış taşınım ile ilgili bu bölümde viskoz akışlar göz önüne alınacaktır.
-82-
Şekil 3.4 Düz levha üzeri (laminar) akışta sınır tabakanın gelişimi
c. Laminar ve Türbülanslı Akışlar

Viskoz akışlarda, akışın karakterine bağlı olarak iki tür akış bölgesi/ türü söz konusudur.
Laminar akışta, akış yapısı, akış tabakalarının hareketi ile tanımlanır. Komşu tabakalar
birbirlerine karışmaz ve tek bir çizgi halinde hareket ederler. Türbülanslı akışta ise, akış yapısı
rastgele üç boyutta hareket eden partiküllerle tanımlanır. Hız dalgalanmaları nedeniyle tabakalar
arası akışkan transferi söz konusudur. Her iki akış karakteri Şekil 3.5’de gösterilmektedir.
Laminar akışta ısı, akışa dik doğrultuda sadece iletimle geçerken, türbülanslı akışta her
doğrultuda gerçekleşen titreşimlerle ısı taşınır. Bu nedenle, türbülanslı akışta ısı geçişi, laminer
akışa göre çok daha büyük değerler alır.
Şekil 3.5 Laminar ve türbülanslı akışlarda akım çizgileri ve hız-zaman grafikleri
-83-
d. Dahili ve Harici Akışlar
Eğer akış tamamen katı yüzeylerle çevrili ise akış “dahili” yada “kanal içi” akış adını alır. Harici
akış ise, sınırlanmamış akış içerisinde bulunan katı cisimlerin üzerinden gerçekleşen akıştır.
Not: Dahili ve harici viskoz akışların her ikisi de laminar ya da türbülanslı olabilir. Akış karakteri
Reynold Sayısı (Re) ile belirlenir. Örneğin;
a) Dairesel boru içi akışta
ρV D
Re = ≤ 2300 ⇒ Akış laminar
μ
b) Düz yüzeyli levha üzeri akışta, akışın karakterini belirleyen Re;
ρU ∞ x
Re = ≤ 5.10 −5 ⇒ Akış laminar.
μ
Zorlanmış taşınım problemleri Şekil 3.6’da gösterildiği üzere, temel olarak dış ve iç
akışlar olarak iki sınıfa ayrılır. Gerek iç akışta, gerekse dış akışta sınır tabaka gelişimine bağlı
olarak hidrodinamik ve termal sınır tabaka kalınlığı ya da uzunluğundan söz edilir. Bu
tanımlamalar ileriki kısımlarda detaylı olarak tanıtılacaktır.
Zorlanmış taşınım
Harici (Dış) Dahili (İç)

Akışlar Akışlar
• Hidrodinamik Sınır Tabaka • Hidrodinamik Giriş Uzunluğu
• Termal Sınır Tabaka • Termal Giriş Uzunluğu
Şekil 3.6 Zorlanmış taşınım problemlerinin sınıflandırılması ve ilgili sınır tabaka kavramları
3.1.3. Yerel ve Ortalama Taşınım Katsayısı

Newton’un soğuma kanunu ile verilen,
q ıı = h(Ts − T∞ )
84
denklemindeki taşınım katsayısının yerel (lokal) değeri temas ettiği yüzey alanının bir fonksiyonu
olarak h = f ( As ) şeklinde değişir. Bu durumu net bir biçimde sergilemek için Şekil 3.7’de
gösterilen yüzeyden bir diferansiyel alan seçilerek, tüm yüzeyden transfer edilen ısı miktarı
yazılırsa, yerel ve ortalama taşınım katsayıları arasındaki ilişki bulunur:
Toplam Isı Transferi Miktarı
q = ∫ q ıı dAs = (Ts − T∞ ) ∫ hdAs

As As
q = h As (Ts − T∞ )
1
h=
As ∫ hdA
As
s
Örnek: Düz levha (As =w.x) ve w=sbt

L L
1 1
h= ∫
w.L 0
hwdx = h = ∫ hdx
L0
q ıı
U ∞ , T∞
U ∞ , T∞
dAs
q ıı
dAs As, Ts
As, Ts
Şekil 3.7 Zorlanmış taşınım gerçekleşen yüzey ve diferansiyel yüzey seçimi
Örnek problem:
Düz bir levha için deneysel olarak tespit edilen yerel taşınım katsayısı
hx ( x ) = ax −0.1
olarak verilmiştir. Ortalama taşınım katsayısını hesaplayınız ve yerel ve ortalama taşınım
katsayıları arasındaki ilişkisiyi belirleyiniz?
85
Çözüm:
x x
1 1
h= ∫ hx ( x )dx = ∫ ax −0.1 dx
x0 x0
h = 1.11ax −0.1
h
= 1.11
hx
3.1.4. Enerji denklemi ve taşınım katsayısının tespiti

Isı iletimi genel denkleminde,
1 ∂T q
= ∇ 2T + v
α ∂t k
zamana bağlı yerel türev ifadesi yerine, akışkan hareketi sebebiyle toplam türev operatörü olan,
D ∂T ∂T ∂T ∂T
= +u +v +w
DT ∂t ∂x ∂y ∂z
D ∂ r
= + v ∇T
DT ∂t
kullanılırsa üç boyutlu enerji denklemi elde edilir. Bir boyutlu enerji denklemini ısı üretimi
olmayan bir sistem için aşağıdaki şekilde elde ederiz:
DT ∂T ∂T
= +u
Dt x ∂t ∂x
1 ⎛ ∂T ∂T ⎞ ∂ 2 T
⎜ +u ⎟=
α ⎝ ∂t ∂x ⎠ ∂x 2
u = u (μ )
Denklemden aşağıdaki fonksiyonel ilişkiler çıkarılabilir:
T = T (k , ρ , c P , u , L )
h = h(k , ρ , c P , u , L, μ )
Buchingam’ ın II. teoremi uygulandığında ise,
Nu = f (Re . Pr )
N u = c. Re m Pr n
boyutsuz bağıntılarına ulaşılır. Bu bağıntılarda, Nu, Re ve Pr sırasıyla Nusselt, Reynolds ve
Prandtl boyusuz sayıları olup, c ve m akış tipi, n ise akış geometrisine göre değişen katsayılardır.
86
3.1.5. Boyutsuz sayılar
Isı transferinde en çok kullanılan bazı boyutsuz sayılar, fiziksel anlamlarıyla birlikte
aşağıda verilmiştir.
Biot sayısı:
hLe Iletim direnci

Bi = =
kl Tasinim direnci
Fourier sayısı:
αt Iletim ile isi transferi V

Fo = 2
= Le =
Le Isi Depolama Kapasitesi At
Reynolds :
uLk Atalet kuvveti Lk = L ⇒ Levha

Re = =
v Viskoz kuvvet Lk = D ⇒ Silindir, Kure
Prandtl :
v cpμ Momentum difuzyonu

Pr = = =
α ka Isil difuzyon
Nusselt :
hLk Akiskanin tasinim ile aktardigi isi

Nu = =
ka Akiskanin iletim ile aktardigi isi
Peclet :
V .Lk Zorlanmis tasinim ile difuzyon

Pe = Re . Pr = =
α Isil difuzyon
Stanton :
Nu h
St = = = Modifiye edilmis Nusselt sayisi
Re . Pr ρVc p
87
Not: Denklemlerde akışkana ait özellikler tablolardan seçilirken akışkan-yüzey ortalama sıcaklığı
değeri göz önüne alınır:
Ts + T∞
Tf =
2
3.1.6. Boyutsuz ısı taşınım katsayısı ölçümleri
Zorlanmış taşınım ile ilgili farklı geometrilerde yapılan deneyler sonucu, taşınım
katsayısının, ‘Lk’ indisi karakteristik uzunluk olmak üzere, aşağıdaki genel amprik bağıntı ile
bulunabildiği gözlenmiştir:
N u Lk = c. Re m n
Lk . Pr ,
Şekil 3.8’de bu durum grafikler üzerinde sergilenmektedir.
log Nu Lk ⎛ Nu ⎞
log⎜⎜ n ⎟
⎟
Pr3
⎝ Pr ⎠ Nu Lk
= c. Re mLk
n
Pr
Pr1
log Re Lk log Re Lk
Şekil 3.8 Boyutsuz taşınım katsayısının Re ve Pr ile değişimi
88
3.2. FARKLI GEOMETRİLERDE ZORLANMIŞ TAŞINIM İLE ISI TRANSFERİ
3.2.1. Yüzey üstü (harici) akışlar
Harici akışlarda hidrodinamik sınır tabakanın gelişimi Şekil 3.9’da gösterilmektedir.

Termal sınır tabakanın gelişimi de benzer şekilde gerçekleşmekte olup, her iki sınır tabakanın
uzunluk boyunca istenen yerel koordinatta hesabına ilişkin formüller bir sonraki kısımda
verilmektedir. Harici akışlarda, incelenecek akış geometrileri aşağıda verilmiştir:
1. Düz yüzeyli levha üzerinden paralel akış
2. Boru yüzeylerine dik akış
a. Daire kesitli olan
b. Daire kesitli olmayan
3. Küre üzerinden akış
4. Boru demeti üzerinden akış
a. Düz sıralı
b. Şaşırmalı
U∞
U∞
δ (x )
U∞
Türbülans tabaka
Geçiş tabakası
Laminar alt tabaka
Laminar Geçiş Türbülans
h, δ
δ (x )
h (x)
U ∞ , T∞
Ts
Şekil 3.9 Harici akışlarda sınır tabaka gelişimi
89
Örnek Analiz: Düz yüzeyli levha üzerinden paralel akışın incelenmesi
Bu kısımda dış akışlarla ilgili bazı temel kavramların tanıtımı amacıyla düz yüzeyli levha
üzerinden akış göz önüne alınacaktır. Diğer dış akış geometrileri için geçerli amprik formüller
toplu olarak bir sonraki bölümde verilecektir.
Düz yüzeyli levha için yerel Reynold sayısı:
U∞x
Re x =
v
Kritik Reynold Sayısı
(Re x )kr ≅ 5 * 10 5
Re x < 5 * 10 5 ⇒ Laminar Akim
Re x > 5 * 10 5 ⇒ Turbulans Akim
Laminar akıma ait çözümler:

1.Hidrodinamik sınır tabaka kalınlığı:
5x
δ u (x ) =
Re x
2.Termal sınır tabaka kalınlığı:

δ u ( x)
δ T (x ) =
Pr 1 / 3
3.Yerel ve ortalama Nusselt Sayısı:
hx x ⎫
Nu x = = 0.332 Re1x/ 2 Pr 1 / 3 ⎪
ka ⎪
⎬0.6 ≤ Pr ≤ 50
hm x 1/ 3 ⎪
Nu m = = 0.664 Re x Pr
1/ 2
ka ⎪⎭
Not: Akışkan özellikleri akışkan tablolarından seçilirken, (aksi belirtilmedikçe) film sıcaklığı
olarak tanımlanan,
T f = (Ts + T∞ ) / 2
sıcaklığı göz önüne alınır.
90
3.2.2. Kanal içi (dahili) akışlar
Dahili akışlarda hidrodinamik ve termal sınır tabakanın her iki cidarda simetrik
gelişerek, merkezden geçen eksende birleşme noktasından itibaren akış ‘tam gelişmiş akış’
koşullarına ulaşmış olur. Bu nokta öncesi akış, ‘gelişmekte olan akış’ olarak adlandırılır. Tam
gelişmiş akışa ulaşana kadar olan bölge uzunluğu ‘giriş bölgesi uzunluğu’ dur. Akış gerek
hidrodinamik, gerekse termal olarak ayrı ayrı gelişir. Bu durum Şekil 3.10’da gösterilmektedir.
Dahili akışlarda, incelenecek akış geometrileri aşağıda verilmiştir:
1. Daire kesitli borular içerisindeki akış
2. Dairesel kesitli olmayan borular içerisindeki akış
3. Halka kesitli borular içerisindeki akış
a) Hidrodinamik sınır tabaka gelişimi
Sürtünmesiz Akışu (r,x) Sınır Tabaka

Bölgesi u (r)
Bölgesi
r δh
D
x
δh
xh
gelişmekte olan akış bölgesi tam gelişmiş akış
b) Termal sınır tabaka gelişimi
Ts > T∞
T(r,x) T(r)
T∞
T∞ T∞
xT tam gelişmiş akış
Şekil 3.10 Hidrodinamik ve termal yönden tam gelişmiş akış
91
Örnek Analiz: Daire kesitli borular içerisindeki akışın incelenmesi
1. Daire kesitli boru için Reynold sayısı:

ρ .u m D m&
Re D = m& = ρ .u m A ⇒ u m = …………… u m : Ortalama Hız.
μ ρA
2. Kritik Reynolds sayısı:

→ Re D ≤ 2300 Laminar
Re D = 2300................
. → Re D > 2300 Turbulans
3. Hidrodinamik giriş bölgesi uzunluğu:

⎛ xh ⎞
⎜ ⎟ ≈ 0.05 Re D
⎝ D ⎠ lam
⎛ xh ⎞
⎜ ⎟ ≥ 10.... Re D ' den bagimsiz
⎝ D ⎠ tur
4. Termal giriş bölgesi uzunluğu:

Re D . Pr
⎛ xT ⎞ 1 ≅ 0.05
⎜ ⎟ ≅ Re D . Pr xT / D Gz: Greatz sayısı
⎝ D ⎠ lam
20 ≅ Gz...........Tam Gelismis Akis
⎛ xT ⎞
⎜ ⎟ ≅ 10............(Re D ve Pr sayisindan bagimsiz )
⎝ D ⎠ tur
5. Akışkanın etkin ortalama (bulk) sıcaklığı:
m& g m& g
Tg Tç
Tg + Tç
m& g = m& ç = m& Tm =
2
Not: Akışkan özellikleri (aksi belirtilmedikçe) akışkan tablolarından seçilirken, etkin ortalama
(Tm) sıcaklık göz önüne alınır.
92
Laminar ve tam gelişmiş akışa ait çözümler:
Laminar boru içi akış için deneysel olarak elde edilen ve taşınım katsayısının giriş ve tam
gelişmiş bölgedeki değişimini gösteren grafik Şekil 3.11’de verilmektedir. Grafikten anlaşılacağı
üzere, laminar boru içi akış için termal olarak gelişmiş bölgede, NuD dolayısıyla “h” değeri
sabittir. Yüzeye uygulanan temel iki termal şarta bağlı olarak farklı değerler geçerlidir:
1) Yüzeyde ısı akısı sabit (qs=sabit)
h.D
Nu D = = 4.36
k
2) Yüzeyde sıcaklık sabit (Ts=sabit)
h.D
Nu D = = 3.66
k
NuD NuD
q=sbt
10 4.36
3.66
T=sbt
2
1
0.001 0.005 0.01 0.05
x/D
= Gz −1
Re D Pr
Şekil 3.12 Laminar boru içi tam gelişmiş akışta NuD değerleri
93
3.3. ZORLANMIŞ TAŞINIMA AİT DENKLEM VE TABLOLAR
3.3.1. Harici (yüzey üstü) akışlar
3.3.1(a). Düz levha üzerinden paralel akış

1. LAMİNAR AKIM ( Rex < 5.105 )
5x
• δ h (x ) = ( Akışkan özellikleri Tf sıcaklığında ) (1)
Re x
δ h (x )
• δ T (x ) = ( Akışkan özellikleri Tf sıcaklığında ) (2)
Pr 1 / 3
• Nu x = 0,332 Re1x/ 2 Pr 1 / 3 ( Yerel, Tf , 0,6≤Pr≤50 ) (3)
• Nu x = 0,664 Re1x/ 2 Pr 1 / 3 ( Ortalama, Tf , 0,6≤Pr≤50 ) (4)
• Nu x = 0,565.Pe x 1/2 ( Yerel, Tf , Pr≤0,05 ) (5)
2. TÜRBÜLANSLI AKIM ( Rex > 5.105 )
• δh(x) ≈ δT (x) ≈ 0,37.x. Re z −1 / 5 ( Yerel, Tf , Rex≤108 ) (6)
• Nu x = 0,0296 Re 4x / 5 Pr 1 / 3 ( Yerel, Tf , Rex≤108, 0,6≤Pr≤60 ) (7)
3. LAMİNAR + TÜRBÜLANS
• ( )
Nu x = 0,037 Re 4L / 5 − 871 Pr 1 / 3 ( Ortalama, Tf , ReL≤108, 0.6<Pr<60 ) (8)
94
3.3.1(b). Boru yüzeylerine dik akış
1. DAİRESEL KESİTLİ BORU ÜZERİNDEN AKIŞ
• Nu D = C. Re mD . Pr 1 / 3 ( Ortalama, Tf , 0.4<ReD<4.105, Pr≥0.7 ) (9)

TABLO – 1
ReD C m
0,4 – 4 0,989 0,330
4 – 40 0,911 0,385
40 – 4000 0,683 0,466
4000 – 40000 0,193 0,618
40000 – 400000 0,027 0,805
2. KESİTİ DAİRESEL OLMAYAN BORU ÜZERİNDEN AKIŞ
• Nu D = C. Re mD . Pr 1 / 3 (Ortalama, Tf , 0.4<ReD<4.105, Pr≥0.7)…(9) denkleminin aynısı
TABLO – 2
GEOMETRİ ReD C m
V 5.103 – 105 0,246 0,588
V 5.103 – 105 0,102 0,675
5.103 – 1,95.104 0,160 0,638

V
1,95.104 – 105 0,0385 0,782
V 5.103 – 105 0,153 0,638
V 4.103 – 1,5.104 0,228 0,731
95
3.3.1(c). Küre yüzeyine dik akış
μ 1/ 4
• Nu D = 2 + (0,4. Re D + 0,06. Re D
1/ 2 2/3
). Pr 0, 4 ( ) (10)
μs
0,71 < Pr < 380

3,5 < ReD < 7,6.104
⎛μ ⎞
1,0 < ⎜⎜ ⎟⎟ < 3,2
⎝ μs ⎠
• Tüm akışkan özellikleri Tf sıcaklığında , sadece μs yüzey sıcaklığında alınacak.
3.3.1(d). Boru demetleri üzerinden boruya dik akış

• Nu D = C1 . Re mD , max . Pr 1 / 3 (11)
NL ≥ 10
2000 < ReD,max < 40000
Pr ≥ 0,7
ρ .Vmax .D
• ReD,max =
μ
• Akışkan özellikleri Tf sıcaklığında hesaplanacak..
a ) Sıralı Boru Demeti b ) Şaşırtmalı Boru Demeti
ST 2( SD – D ) < ( ST – D ) için ;
V max = V …………………(12)
ST − D V max =
ST
V ........................( 13 )
2(S T − D )
2( SD – D ) > ( ST – D ) için ;
ST
V max = V …………............( 14 )
ST − D
96
3.3.1(d). Boru demetleri üzerinden boruya dik akış (Devam)
TABLO – 3
ST/D
1,25 1,5 2,0 3,0
SL/D C1 m C1 m C1 m C1 m
SIRALI
1,25 0,348 0,592 0,275 0,608 0,100 0,704 0,0633 0,752

1,50 0,367 0,586 0,250 0,620 0,101 0,702 0,0678 0,744
2,00 0,418 0,570 0,299 0,602 0,229 0,632 0,198 0,648
3,00 0,290 0,601 0,357 0,584 0,374 0,581 0,286 0,608
ŞAŞIRTMALI
0,600 - - - - - - 0,213 0,636

0,900 - - - - 0,446 0,571 0,401 0,581
1,000 - - 0,497 0,558 - - - -
1,125 - - - - 0,478 0,565 0,518 0,560
1,250 0,518 0,556 0,505 0,554 0,519 0,556 0,522 0,562
1,500 0,451 0,568 0,460 0,562 0,452 0,568 0,488 0,568
2,000 0,404 0,572 0,416 0,568 0,482 0,556 0,449 0,570
3,000 0,310 0,592 0,356 0,580 0,440 0,562 0,428 0,574
Boru sıra sayısının 10’dan küçük olması halinde uygulanacak düzeltme katsayıları
tablosu
TABLO – 4
NL 1 2 3 4 5 6 7 8 9
SIRALI 0,64 0,80 0,87 0,90 0,92 0,94 0,96 0,98 0,99
ŞAŞIRTMALI 0,68 0,75 0,83 0,89 0,92 0,95 0,97 0,98 0,99
NOT : NL ≥ 10 için kullanılan (11) nolu denklemdeki Nu D bulunduktan sonra Tablo 4’teki
düzeltme (C2) katsayıları ile çarpılarak düzeltilmiş Nu ' D bulunacaktır.
• Nu ' D (NL<10) = C 2 .Nu D . ( N L > 10) (15)
97
3.3.2. Dahili (kanal içi) akışlar
3.3.2(a). Daire kesitli boru içi akış

1. LAMİNER AKIM ( ReD ≤ 2300 )
⎡ xh ⎤
• ⎢ D ⎥ ≅ 0,05 Re D (Akışkan özellikleri Tm sıcaklığında ) (16)
⎣ ⎦ lam
⎡ xT ⎤
• ⎢ D ⎥ ≅ 0,05 Re D Gz (Akışkan özellikleri Tm sıcaklığında ) (17)
⎣ ⎦ lam
• NuD = 4,36 (Tam gelişmiş akış, Tm, qs”=sbt, Pr≥0.6) (18)
• NuD = 3,66 (Tam gelişmiş akış, Tm, Ts =sbt, Pr≥0.6) (19)
Not: Termal giriş bölgesindeki laminar akış için aşağıdaki formül kullanılabilir:
0,0668(D / L ) Re D Pr
Nu D = 3,66 + (Tm, Pr>>1, Ts =sbt) (20)
1 + 0,04[(D / L ) Re D Pr ]
2/3
2. TÜRBÜLANSLI AKIM ( ReD > 2300 )
⎛ xh ⎞ ⎛x ⎞
• ⎜ ⎟ = ⎜ T ⎟ ≥ 10 (21)
⎝ D ⎠ turb ⎝ D ⎠
• Nu D = 0.023 Re 4D/i 5 Pr 0.4 (22a)
Not 1: Türbülanslı akış durumu için (22) denklemi olarak, daha genelleştirilmiş aşağıdaki
denklemin kullanımı mümkündür.
0 ,14
⎛ μ ⎞
• Nu D = 0,027 Re Pr ⎜⎜ ⎟⎟
4/5 1/ 3
(22b)
⎝ μs ⎠
D
[Tam gelişmiş akış, 0.7≤Pr≤16700, ReD≥10000, L/D≥10, qs”=sabit veya Ts=sabit şartları
için, akışkan özellikleri Tm sıcaklığında, sadece μs, Ts sıcaklığında]
Not 2: Sıvı metaller için tam gelişmiş akış bölgesinde türbülanslı akış durumunda
kullanılacak formüller aşağıda verilmiştir:
• Nu D = 4,82 + 0,0185(Re D Pr )
0 ,827
(23)
[ qs”=sabit, 3.6.103<ReD<9.05.105, 102<PeD<104, Tm]
• Nu D = 5,0 + 0,025(Re D Pr )
0 ,8
(24)
[ Ts=sabit, PeD>100, Tm]
98
3.3.2(b). Daire kesitli olmayan boru/kanal içi akış
1. Dairesel kesitli borular için verilen denklemlerde çap D yerine, aşağıda tanımı verilen
Hidrolik Çap (Eşdeğer Çap) kullanılarak çözüme gidilir.
4 A 4 x Akisin Gectigi Alan
Dh = = ………………………………………. (25)
P Islak Cevre
2. Özel Durum: Tam gelişmiş bölgede laminar akış için aşağıdaki tablodaki Nu D değerleri
daha doğru sonuç verir.
TABLO – 5
hDh
Nu D =
k
KESİT b/a (sabit qs”) (sabit Ts)
- 4,36 3,66
1,0 3,61 2,98
1,43 3,73 3,08
2,0 4,12 3,39
3,0 4,79 3,96
4,0 5,33 4,44
8,0 6,49 5,60
∞ 8,23 7,54
- 3,11 2,47
99
3.3.2(c). Halka kesitli boru/kanal içi akış
1. Aşağıda verilen formüller kullanılarak çözüme gidilir.
hi Dh
• q i ” = h i (Tsi - Tm ) ; Nu i = ( 26 ) D h = D0 - Di
k
ho Dh U m Dh ρ
• q o ” = h o (Tso - Tm ) ; Nu 0 = ( 27 ) Re Dh =
k μ
2. Özel Durum: Halka kesitte, tam gelişmiş laminer akış (ReDh<2300 ) için, dıştaki borusu
izoleli, içteki borusunun yüzey sıcaklığı sabit geometrideki Nu sayısı için aşağıdaki tablodaki
değerleri daha doğru sonuç verir.
TABLO – 6
D0 / Dİ Nui Nu0
0 - 3,66
0,05 17,46 4,06
0,10 11,56 4,11
0,25 7,37 4,23
0,50 5,74 4,43
1,00 4,86 4,86
100
3.3.3. Akışkan Özellikleri Tabloları
Zorlanmış taşınım ile ilgili verilen formüllerde, akışkan özelliklerinin bulunabilmesi için tablolar
kullanılır. En çok kullanılan bazı akışkanlata ait özellikler Tablo 7-10’da verilmiştir. Tablolar,
Kaynaklar Listesinde bulunan [1] nolu literatürden aktarılmıştır.
TABLO-7 HAVANIN ÖZELLİKLERİ
101
TABLO-8 SU BUHARININ ÖZELLİKLERİ
102
TABLO-9 SUYUN ÖZELLİKLERİ
Buhar Termal
Özgül
laşma Özgül ısı Viskozite İletkenlik
Hacim Prandtl Sayısı
Gizli (Kj/kgK) N.s/m2 Katsayısı
(m3/kg)
Sıcaklık Basınç Isısı W/m K
T P h fg μ f 106 μ g 106 k f 10 3 k g 103
v f 103 vg c p, f c p ,g Pr f Prg
K (bar) kJ/kg
103
TABLO-10 MOTOR YAĞININ ÖZELLİKLERİ
104
3.4. ISI DEĞİŞTİRGEÇLERİ
3.4.1. Isı değiştirgeçleri ve türleri
Farklı sıcaklıkta iki akışkanın farklı kanallardan akışı ile ısı alışverişinin gerçekleştirildiği
cihazlardır. Şekil 3.13’de, ısı değiştirgecine ait basit bir şematik şekil gösterilmiştir. Bu tür bir
uygulamada, boru içerisinde bulunan sıcak akışkan, çevre havsının ısıtılmasında
kullanılmaktadır.
Isı değiştirgeçlerinin sınıflandırılmasında çok farklı yaklaşımlar söz konusudur. Bu
kitapta, sınıflandırma Şekil 3.14’de gösterildiği üzere, akış yönüne ve konstrüksiyon türüne göre
yapılmıştır. Her bir türe ait şematik gösterimler Şekil 3.15’de sunulmuştur.
T 2g
T 1g
T 1ç
T 2ç
Şekil 3.13 Isı değiştirgeci
Isı Değiştirgeçleri
Akış türüne göre Konstrüksüyon türüne göre
Paralel Zıt Çapraz Boru – Zarf Kompak Isı

Tipi Değiştiricileri
Kanatcıklı Kanatcıksız
Şekil 3.14 Isı değiştirgeçlerinin sınıflandırılması
105
Boru –Zarf
Paralel Tipi
Zarf girişi
Sıcak A
Boru çıkışı
Soğuk A Soğuk A Boru girişi
Zıt
Sıcak A Zarf çıkışı
Çapraz
Soğuk A
Sıcak A
Şekil 3.15 Isı değiştirgeci türlerine ait şematik gösterimler
3.4.2 Isı değiştirgeçlerinin (LMTD yöntemi ile) analizi

ΔTln
Q = Qh = Qc = UAΔTln =
∑R
U : Toplam ısı transferi katsayısı
A : Toplam Alan
ΔTln : Logaritmik sıcaklık farkı
ΣR : Toplam (eşdeğer) direnç
a) Toplam ısı transfer katsayısının tespiti
Şekil 3.16’da gösterilen silindirik iç içe borulu bir ısı değiştirgecine ait eşdeğer direnç
yaklaşımından bulunur.
1 Rkiıı ln (D0 / Di ) Rkıı0 1
∑ R = h A + A + 2πkL + A + h A
i i i 0 0 0
1 1 1
= = = ∑R
UA U i Ai U 0 A0
106
Th,ç Thm
Tso
Dış Kireçlenme
Tc,g Tc,ç
Tsi
Th,g İç Kireçlenme
Tcm
Şekil 3.16 Silindirik iç içe borulu bir ısı değiştirgecine ait ısıl ve kireçlenme dirençleri
b) Logaritmik Sıcaklık Farkının Tespiti

LMTD akış türüne bağlı olarak hesaplanır. Şekil 3.173’de gösterilen ΔT1 ve ΔT2
tanımlamaları kullanılarak, paralel ve zıt akışlarda,
ΔT1 − ΔT2
ΔTln =
ln(ΔT1 / ΔT2 )
çapraz akışta ise,
ΔT1 − ΔT2
ΔTln = F
ln (ΔT1 / ΔT2 )
formülleriyle hesaplanır. Düzeltme faktörü ‘F’ in değeri her zaman ‘1’den küçük olup, ısı
değiştirgecinin konstrüksüyonuna göre farklı değerler alır.
Thg
ΔT2 ΔT2
ΔT1 ΔT2 ΔT1 ΔT1
Tcg
1 2 1 2 1 2
(giriş) (çıkış) (giriş) (çıkış) (giriş) (çıkış)
(a) (b) (c)
Şekil 3.17 Akış türlerine göre LMTD hesabı…a) paralel akış, b) zıt akış, c) çapraz akış.
107
3.4.3. Isı değiştirgeçlerinin (Etkenlik-NTU yöntemi ile) analizi
Şekil Şekil 3.18’de gösterilen notasyonların kullanımıyla transfer edilen ısı enerjisi
miktarları sırasıyla sıcak ve soğuk akışkan için aşağıdaki şekilde yazılabilir:
q& c = m& c c p ,c (Tc , 0 − Tc ,i ) = cc (Tc ,0 − Tc ,i )
q& h = m& h c p ,h (Th ,i − Th ,0 ) = c h (Th ,i − Th , 0 )
Th,i
Th,i
Tc,i Tc,0 Tc,0

Th,0
Th,0 Tc,i
x
x=0 x=L
Şekil 3.18 Etkenlik-NTU yöntemi için kullanılan notasyonların gösterimi
Bir ısı değiştirgecinde mümkün olan maksimum sıcaklık değişimi ;
ΔTmax = (Th ,i − Tc ,i )
Bir ısı değiştirgecinde mümkün olan maksimum ısı aktarımı :
→ c min = cc , eger c c < ch

q max = c min ΔTmax
→ c min = c h , eger c h < cc
Isı Değiştirici Etkenliği
q = ε .c min ΔTmax
q c c (T c , 0 − T c , i ) c h (T h , i − T h , 0 )
ε = = =
q max c min (T h , i − T h ,0 ) c min (T h , i − T c , i )
Herhangi bir ısı değiştirgeci için aşağıdaki bağıntı yazılabilir ;
⎛ c ⎞
ε = f ⎜⎜ NTU , min ⎟⎟
⎝ c max ⎠
108
Isı Transferi Birimi Sayısı (Number of Transfer Units)
UA
NTU =
c min
Etkenlik – NTU Bağıntıları (örneğin paralel ısı değiştirgeci için)
1 − exp{− NTU (1 + c r )}
ε=
1 + cr
SONUÇ :
ε − NTU diyagramları yardımıyla farklı cr değerleri ve farklı ısı değiştirgeçleri türü için
verilen eğrilerden hesaplanan NTU değeri kullanılarak, "ε " bulunur ve daha sonra “q” değeri,
q = ε .c min ΔTmax
formülüyle belirlenir. Bu kitapta verilmemekle birlikte, kaynaklar listesinde bulunan kitapların
birçoğunda ε − NTU diyagramlarına ulaşmak mümkündür.
109
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 3.1
1 m genişliğinde ve 0.5 m uzunluğunda düz yüzeyli bir levha elektrikli bir ısıtıcı yardımıyla sıcaklığı
230 °C’ de muhafaza edilecek şekilde ısıtılmaktadır. Levha yüzeyinden 25 °C sıcaklık ve 60 m/s
hızındaki atmosfer havasının akışı söz konusu olduğuna göre;
a) Levhanın her iki ucundan 100 mm uzaklıktaki noktalardaki yerel taşınım katsayıları hesaplayarak
aradaki farkı tartışınız?
b) Levha sıcaklığını sabit tutmak için gerekli elektrikli ısıtıcısı gücünü tespit ediniz?
Ts =2300C
hx2 =?
hx1 =?
0.1m 0.1m
0.5 m
ÇÖZÜM :
Ts + T∞
x1 = 0.1m, x2 = 0.1m, T f = = 127.5 0 C = 400.5 K
2
υ =26.4*10-6 m2/s, k = 0.034 W/mK, Pr = 0.69 ⇒ Tf = 400K

(a)
U ∞ x1
⇒ Re x1 = = 2.28 * 10 5 < 5 * 10 5 → Akış laminerdir
υ
hx1 x1
N ux1 = = 0.332 Re1x/12 Pr 1 / 3 ⇒ formülünden hx1 bulunur
k
U ∞ x2
⇒ Re x 2 = = 9.12 * 10 5 > 5 * 10 5 → Akış türbülanslı
υ
hx 2 x 2
N ux 2 = = 0.0296 Re 4x 2/ 5 Pr 1 / 3 ⇒ formülünden hx2 bulunur
k
hx2 > hx1 ⇒ Çümkü türbülanslı bölgede taşınım katsayısı daha yüksek değerler alır.
(b)
υ 26.4 * 10 −6 Bu nedenle levha hem laminer
xc = Re xc = 5 * 10 5 = 0.22 < 0.5 → hemde türbülanslı akım bölgelerine
U∞ 60 sahiptir
(60)(0.5)
Re L = = 1136363.636
26.4 *10 −6
hLL
Nu L = (0.037 Re 4L / 5 − 871) Pr 1 / 3 = ⇒ h L = 103.05W / m 2 K
k
Q = h L A(Ts − T∞ ) ⇒ Q = 10.562kW
-110-
PROBLEM 3.2
25 mm iç boru ve 45 mm dış boru çapına sahip halka kesitli ve zıt akışlı bir ısı değiştirgeci büyük bir
endüstriyel tesisteki gaz türbini yağlama yağının soğutulması amacıyla kullanılmaktadır. İçteki boru
içerisinden akmakta olan soğutma suyu debisi 0.2kg/s ve halka kesitte zıt yönde akmakta olan
yağlama yağının debisi ise 0.1 kg/s’dir. Yağ ve suyun ısı değiştirgecine giriş sıcaklıkları sırasıyla 100
0
C ve 300C olup, yağlama yağının ısı değiştirgeci çıkışındaki sıcaklığını 600C’ye düşürmek için
gerekli olan boru uzunluğunu tespit ediniz?
Kullanılacak varsayımlar:
i) İçteki boru cidarı ince olup, iletim direnci ve ayrıca kirlenme dirençleri ihmal edilebilir, ii) içteki
borunun dış yüzeyi sabit sıcaklıkta kabul edilebilir, iii) içteki boru içerisinde ve halka kesitte tam
gelişmiş akış söz konusudur, iv)dış borunun dış yüzeyi izole edilmiştir.
yağ
su hi
ho
.
m h = 0.1kg / s
ΔT1
. ΔT2
mc = 0.2kg / s
x=0 x=L
ÇÖZÜM :
Yağ için tablo değerleri
100 + 60
Th,m = = 80 0 C = 353K
2
C P = 2131J / kgK , μ = 3.25 *10 −2 Ns / m 2 , k = 0.138W / mK
.
Qh = m c ph ΔTh = 0.1 * 2130 * (100 − 60) = 8524W
Su çıkış sıcaklığının tespiti
. Qh
Q = Qh = Qc = m c c pc ΔTc ⇒ ΔTc = Tc 2 − Tc1 = .
m c c pc
kcal kJ J
c pc = 1 = 4.18 = 4180
kgK kgK kgK
Tc2=400C
-111-
Su için tablo değerleri
Tc1 + Tc 2
Tc,m = = 35 0 C = 308K
2
μ = 725 *10 −6 Ns / m 2 , Pr = 4.85, k = 0.625W/mK
Q = UAΔTlm = 8524W
ΔT1 − ΔT2
ΔTlm = ⇒ ΔTlm = 4.3 0 C
ln(ΔT1 / ΔT2 )
.
4 mc
Re Di = = 14050 > 2300 ⇒ Türbülanslı akış
πDi μ
Nu D = 0.023 Re 4D/i 5 Pr 0.4 ⇒ hi = 2250W / m 2 K
.
ρU m Dh 4 mh
Re D0 = = = 56 < 2300 ⇒ Laminer akış
μ π ( D0 + Di ) μ
Di
Tablodan halka kesitli akım ve = 0.56 için
Do
h0 Δh
Nu Dh = = 5.56 ⇒ h0 = 38.4W / m 2 K
k
1
U= ⇒ U = 37.8W / m 2 K
1 1
+
hi h0
Q
A = πDi L = ⇒ L = 66.5 m
UΔTlm
-112-
PROBLEM 3.3
1 m genişliğinde ve 1 m uzunluğunda düz yüzeyli bir levhanın yüzeyinden 20°C sıcaklık ve
40 m/s hızındaki atmosfer havasının (P≅0,98bar) akışı söz konusu olup levhanın yüzey
sıcaklığı 135°C’ de muhafaza edilmek istenmektedir. Bu amaçla levha aşağıdaki şekilde
gösterildiği gibi 4 eşit bölgeye ayrılarak farklı güce sahip 4 ayrı elektrikli ısıtıcının
kullanılması planlanmaktadır. Bu verileri esas alarak;
a) Levha üzerinde x=0, 0.25, 0,50, 0,75, 1 (m) noktalarındaki yerel taşınım katsayıları
hesaplayarak bir grafik üzerinde uygun bir ölçekte gösteriniz (uzaklıklar x ekseninde,
taşınım katsayıları y ekseninde) ?
b) Levha üzerinde x=0, 0.25, 0,50, 0,75, 1 (m) noktalarındaki hidrodinamik ve termal sınır
tabaka kalınlıklarını hesaplayarak bir grafik üzerinde uygun bir ölçekte gösteriniz
(uzaklıklar x ekseninde, sınır tabaka kalınlıkları y ekseninde) ?
c) Her bir ısıtıcı için gerekli elektriksel gücü hesaplayarak, hangi ısıtıcı için maksimum güç
ihtiyacı olduğunu belirleyiniz ve nedenini yorumlayınız?
T∞= 20°C
0,25m 0,25m 0,25m 0,25m
Ts=135°C
1.ısıtıcı 2.ısıtıcı 3.ısıtıcı 4.ısıtıcı

x
ÇÖZÜM :
ρ = 0.995kg / m 3
V=40m/s
T∞ = 20 0 C = 293K c p = 1.009kJ / kgK
Tf =350K
Ts = 1350C =408K υ = 20.92 *10 −6 m 2 / sn
k = 30 *10 −3 W / mK
α = 29.9 *10 −6 m 2 / sn
Pr = 0.7
(a) ve (b)
x Re*10-6 a şıkkı b şıkkı

0 0 δ h = 5 * Re −x 1 / 2
0.25 0.48 Laminer Local Nux=0.332 Re 1/ 2
Pr 1/ 3
x
δ t = δ h Pr −1 / 3
0.50 0.96
0.75 1.44 Türbülanslı Local Nux = 0.0296 Re 4x / 5 Pr 1 / 3 δ h = δ t = 0.37 * Re −x 1 / 5
1.00 1.92
(c)
1. ısıtıcı için ⇒ Nu1 = 0.664 Re1u/ 2 Pr 1 / 3 ⇒ laminer bölge
Q1 = h1 A1 (Ts − T∞ ) A1 = L1W (L1 = 0.25)
-113-
2. ısıtıcı ve sonrası
Nu1 = (0.037 Re 4x 2/ 5 − 871) Pr 1 / 3

Q1 = h1 A1 (Ts − T∞ ) − Q1 A2=L2W (L2=0.5)
Not : 3. ve 4. ısıtıcılarında 2. ısıtıcı için kullanılan formüllerde sadece helis değişecek ve

gerideki ısıtıcıların yükü çıkarılacak.
PROBLEM 3.4
Bir kenarı 25 mm olan kare kesitli bir kanal içerisinden akmakta olan 0.2 kg/s debisindeki
motor yağının kanala giriş ve çıkış sırasıyla 102 °C ve 30 °C olup kanal yüzeyleri sabit
sıcaklıkta muhafaza edilmektedir. Tam gelişmiş akış koşullarında motor yağı ile kanal yüzeyi
arasındaki taşınım katsayısını tespit ediniz?
ÇÖZÜM :
Tg + Tç
Tm = = 66 0 C = 339 K
2
Özellikler tablosundan 340 K için μ = 5.31 * 10 −2 Pas alınabilir.
4* a2
Dh = =a
4*a
. . .
UDh m Dh m a m 0 .2
Re = = = = =
υ ρA υ ρa μ aμ 25 *10 * 5.31 *10 − 2
2 −3
Re = 151 < 2300 ⇒ laminer akış
⇒ Nu D = 2.98
h bulunur (Üniform yüzey sıcaklık şartı olduğu için).
-114-
PROBLEM 3.5
10 mm çapında bakır bir küre ısıl işlem amaçlı olarak önce bir fırında 75°C sıcaklığa kadar
ısıtılmakta ve daha sonra fırından alınarak yüzeyine dik yönde hareket eden 23°C sıcaklık ve
10 m/s hız değerlerine sahip atmosfer havası vasıtasıyla sıcaklığı 35°C' ye düşene kadar
soğutulmaktadır. Verilen şartlarda bakır malzeme için k= 399 W/mK, cp= 387 J/kg.K ve ρ=
8933 (kg/m3) olduğuna göre;
a) Küre içerisindeki sıcaklığın üniform olduğu varsayımıyla soğutma işleminin süresini
tespit ediniz? (20p)
b) Üniform sıcaklık varsayımının geçerliliğini kanıtlayınız? (5p)
Not: Havanın film sıcaklığındaki özellikleri 23°C' de ve küre yüzey sıcaklığındaki özellikleri 55°C' de
seçilebilir.
D = 10*10-3m
U ∞ = 10m / sn
T∞ = 230 C
Ti = 750C
T(t)= 350C
ÇÖZÜM :
Tablo değerleri (Hava için)
μ = 181 .6 *10 −7 Pasn

μ s = 197.8 *10 −7 Pasn
υ = 15.3 *10 − 6 m 2 / sn
T f ⇒ T∞ = 296 K Ts ⇒ Tsm = 328 K
k = 0.0258W / mK
Pr = 0.709
(a)
Taşınım katsayısının ( h ) tespiti
U∞D
Re D = = 6536
υ
1/ 4
⎛ μ ⎞ hD
Nu D = 2 + (0.4 Re 1/ 2
+ 0.06 Re 2/3
) Pr ⎜⎜
0.4
⎟⎟ = ⇒
⎝ μs
D D
⎠ k
h = 122W / m 2 K
D3
ρVc p ρπ cp
⎛ Ti − T∞ ⎞
Ti − T∞ 6
t= ln = ⎜⎜ ln ⎟⎟ = 69.2s
hAs T − T∞ hπD 2 ⎝ T − T∞ ⎠
(b)
hLe h( D / 6)
Bi = = = 5.1 *10 − 4 < 0.1 olduğundan geçerlidir
k k
-115-
PROBLEM 3.6
Bir odanın 3 m genişliğinde ve 10 m uzunluğundaki atmosfere açık tavanı üzerinde yüzeye
paralel olarak hareket eden havanın hızı 0,7 m/s, sıcaklığı ise -20°C' dir. Havanın temasta
olduğu yüzey sıcaklığı sabit ve değeri 0°C olup yüzey boyunca ısı transfer analizi yapılmak
istenmektedir. Bu verileri esas alarak;
a) Levha üzerinde x=0, 2, 4, 6, 8 ve 10 (m) değerleri için yerel taşınım katsayıları
hesaplayarak bir grafik üzerinde uygun bir ölçekte gösteriniz (uzaklıklar x ekseninde,
taşınım katsayıları y ekseninde) ?
b) Levha üzerinde x=0, 2, 4, 6, 8 ve 10 (m) noktalarındaki hidrodinamik ve termal sınır
tabaka kalınlıklarını hesaplayarak bir grafik üzerinde uygun bir ölçekte gösteriniz
(uzaklıklar x ekseninde, sınır tabaka kalınlıkları y ekseninde) ?
c) Oda içerisindeki havanın sıcaklığı 20°C, ortalama taşınım katsayısı 5 W/m2K, tavan
malzemesinin kalınlığı ve ısı iletim katsayısı sırasıyla 0,25m ve 1 W/mK ise, odadan
çevreye kaybedilen ısı enerjisinin değerini tespit ediniz?
T∞ , u ∞
10 m
Dış
tavan
Oda
x
ÇÖZÜM :
T∞ , U ∞
Tablo değerleri(Tf =263K)

V∞ = 0.7 m / sn υ = 12.6 * 10 −6 m 2 / sn
T∞ = 253K Pr = 0.71
Ts = 273K k = 0.023W / mK
10m
3m
U ∞ x cr Re cr υ 5 *10 5 * 12.6 *10 −6

Re cr = ⇒ xcr = = = 9m
υ U∞ 0.7
xcr = 9 m’ye kadar akış laminer, son 1m’de ise türbülanslı.
(a)
1/ 2
⎛U ⎞
Laminer → Nux denkleminden → hx = 0.332k Pr 1 / 3 ⎜ ∞ ⎟ x −1 / 2
⎝ υ ⎠
4/5
⎛U∞ ⎞
Türbülans → Nu x denkleminden → hx = 0.0296k Pr 1/ 3
⎜ ⎟ x −1 / 5
⎝ υ ⎠
(b)
1/ 2
⎛ υ ⎞
Laminer akım için δ h ( x) = 5⎜⎜ ⎟⎟ x 1 / 2 = 0.0636 , δ T ( x) = Pr −1 / 3 δ h ( x) = 0.0713
⎝U∞ ⎠
-116-
1/ 5
⎛ υ ⎞
Türbülanslı akım için…………… δ h ( x) = δ T ( x) = 0.37⎜⎜ ⎟⎟ x 4 / 5 = 0.263
⎝U∞ ⎠
(c )
hLL
Nu L = (0.037 Re 4L / 5 − 871) Pr 1 / 3 = ⇒ h L = 1.2W / m 2 K
k
hd
l
hi
1 l 1 ΔT 273 − 253
RT = + + = 0.068 , Qkayıa = = = 294W
hd A kA h i A RT 0.068
PROBLEM 3.7
Bir kenarının yüksekliği 25 mm olan kare kesitli ve ince cidarlı bir kanal içerisinden akmakta
olan 2 kg/s debisindeki suyun kanala giriş ve çıkış sırasıyla 25 °C ve 75 °C olup kanal yüzeyi
100 °C sabit sıcaklıkta muhafaza edilmektedir. Kanal içerisinde tam gelişmiş akış koşulları
söz konusu olduğuna göre,
a) Gerekli kanal uzunluğu değerini tespit ediniz?
b) Tüm şartlar aynı kalmak koşulu ile kare kesitli kanal yerine 40 mm çapında silindirik bir
boru kullanılması halinde (a) şıkkında bulunan uzunluk değerinin değişip
değişmeyeceğini tartışınız?
Hatırlatma: Kanal yüzeyi ile akışkan arasındaki ısı transferi Q=hA(Ts-Tm) ile
hesaplanabilir.
ÇÖZÜM :
4* A = Tablo değerleri (323K)
Dh =a
P cp=4181 J/kgK , μ = 547 *10 −6 Pasn
a (75 + 25) k=0.643W/mK ,Pr = 3.56
Tm = = 50 0 C Tablo değerleri (323K)
2
μ s = 279 *10 −6 Pasn
(a)
.
4m
Re D = = 1.86 *10 5 > 2300 → Akış türbülanslı
πDμ
0.4
k ⎛ μ ⎞
h= 0.027 Re 4D/ 5 Pr 1 / 3 ⎜⎜ ⎟⎟ → h = 22.804kW / m 2 K bulunur
Dh ⎝ μs ⎠
.
Q = m c p (Tç − Tg ) = h(πDh L)(Ts − Tm )
Q
L= → L = 4.67m bulunur
πDh h(Ts − Tm )
(b)
Dh =D olduğundan sonuç değişmez
-117-
PROBLEM 3.8
Şekilde gösterilen 1.2m uzunluk ve 1.2m genişlikteki ince aluminyum levhanın alt yüzeyine
monte edilen elektronik cihazlardan dolayı ortaya çıkan ısı enerjisinin tümü (yan yüzeyler
yalıtımlı olduğundan) levha yüzeyinden 300K sıcaklık ve 15 m/s hızla akmakta olan
atmosfer havasına transfer edilmektedir. Levha yüzeyinde üniform bir sıcaklık söz konusu
olup, bu sıcaklığın 350K değerini aşmaması için elektronik cihazlardan transferine izin
verilebilecek maksimum ısı enerjisi miktarını (W olarak) tespit ediniz?
hava akımı levha
Elektronik
cihazlar
ÇÖZÜM :
Ts + T∞
Tf = = 325 K UL (15)(1.2)
2 Re = = = 978260.8696
υ = 18.4 *10 −6 m 2 / sn υ 18.4 *10 −6
k = 0.028W / mk hL
Nu L = = (0.037 Re 4L / 5 − 871) Pr 1 / 3 = 1263 ⇒
Pr = 0.7 k
h = 29.7W / m 2 K
Q = Pelekt = h A(Ts − T∞ )
Q = 29.7 (1.2 *1.2) * (350 − 300 )
Q = 2137W
-118-
PROBLEM 3.9
İçerisinde elektronik elemanların bulunduğu bir cihaz Şekil’ de gösterildiği üzere yan ve alt
yüzeylerinden yalıtılmış olup, elektronik elemanlar tarafından üretilen ısı enerjisi cihazın üst
yüzeyine paralel olarak hareket etmekte olan atmosferik şartlardaki (P=1atm) havaya transfer
edilmektedir. Hava sıcaklığı ve hızı sırasıyla 22°C ve 10 m/s’dir. Üst yüzeyin uzunluğu 1m,
genişliği ise 0.5 m olup yüzey sıcaklığının 32°C’de üniform ve sabit tutulması
gerekmektedir. Söz konusu ısı transfer probleminin analizi için;
a) Yüzey uzunluğu boyunca 0.2 m aralıklarla hidrodinamik ve termal sınır tabaka
kalınlıklarını tespit ederek elde edeceğiniz sınır tabaka profillerini aynı diyagram
üzerinde gösteriniz?
b) Yüzey uzunluğu boyunca yerel taşınım katsayısındaki değişimleri (a) şıkkında
belirtilen aralık kullanılarak tespit ediniz ve grafik üzerinde gösteriniz?
c) Cihazın üst yüzeyinden havaya aktarılan ısı enerjisinin değerini tespit ediniz?
d) Verilen problemde cihazın çalışmadığı zaman aralıklarında hava akışı devam
ettirildiğinde elektronik elemanlar tarafından ısı üretilmediği için yüzey sıcaklığı
zamana bağlı bir düşüş gösterecek ve bir süre sonra sabit sıcaklıkta tutulabilen hava
sıcaklığına (T∞=22°C) çok yakın bir değer alacaktır. t=0 anında yukarıda verilen
sıcaklıkları baz alarak; üst yüzey sıcaklığı ile sabit hava sıcaklığı arasındaki farkın
1°C’ ye ne kadar sürede inebileceğini, yüzeyin 10 mm kalınlığında ve aluminyum
(k=177 W/mK, cp=875 J/kgK, ρ=2700 kg/m3) olduğu gerçeğinden hareketle, ısıl
kapasitans yöntemini kullanarak belirleyiniz? Isıl kapasitans yöntemi ile çözümün
uygun olup olamayacağını değerlendiriniz?
Ts
u∞ , T∞
1m
x
ÇÖZÜM :
Tablodan
T∞ = 22 o C ρ = 1,1614 kg/m 3
U ∞ = 10 m / s cp = 1.007 kj/kg.K
L = 1m ν = 15,89.10 -6 m 2 / s
w = 0,5 m k = 26,3.10 −3 w/m.K
Ts = 32 o C Pr = 0,707
x=0,2 m için
U x 10.0,2
Re x = ∞ = = 1,26.10 5
ν 15,89.10 −6
Hidrodinamik sınır tabaka kalınlığı;

5.0,2
δ x ( x) = = 2,82.10 −3 m
Re 0, 2
Termal sınır tabaka kalınlığı;
δ ( x)
δ T ( x) = x 1 = 3,16.10 −3 m
Pr 3
-119-
x=0.4 m, x=0.6 m, için yukarıdaki işlemler aynen takip edilir.
x=0,8 m için;
U∞x 10.0,8
Re x = = = 5,03.10 5
ν 15,89.10 −6
x=0.8 m ‘den sonra akım türbülanslı olduğundan dolayı;

δ h ( x) = δ T ( x) = 0,37.x. Re x −1 / 5 = 0,021 m
x=1 m, için yukarıdaki işlemler aynen takip edilir.
b)
x=0.2 m için;
hL
Nu = = 0,332 Re x Pr 1 / 3 ⇒ h = 13,81 w/m 2 K
12
k
x=0.4 m, x=0.6 m, için yukarıdaki işlemler aynen takip edilir.
x=0.8 m için;
hL
Nu = = 0,0,296 Re x Pr 1 / 3 ⇒ h = 31,56 w/m 2 K
4/5
k
x=1 m için yukarıdaki işlemler takip edilirse ve bu değer yukarda ki tabloda yerine
yerleştirilirse;
(a) ve (b) şıkkında elde edilen değerlere ilişkin tablo aşağıda verilmiştir:
x=0,2 m x=0,4 m x=0,6 m x=0,8 m x=1 m
δ h ( x)
-3 -3 -3
2,82.10 m 3,98.10 m 4,88.10 m 0,021 m 0,0256 m
δ T (x) 3,16.10-3 m 4,47.10-3 m 5,48.10-3 m 0,021 m 0,0256 m
hx ( x) 13,81 w/m2K 9,76 w/m2K 7,97 w/m2K 31,56w/m K 30,198 w/m2K
2
(c)
U∞x 10.1
Re x = = ⇒ Re = 6,293.10 5 f 5.10 5
ν 15,89.10 −6
olduğundan dolayı levha girişinde laminer daha sonra türbülanslı hal alacaktır o halde
denklemimiz;
( )
N u L = 0,037 Re L − 871 Pr 1 / 3 = 659.86
4/5
kN u L
hL = = 17,35 W/m 2 K
L
θ = hA(Ts − T∞ ) = 86,75 W
(d)
hL
Bi = = 0,098 < 0,1 termal kapasitans metoduna uygundur.
k
T (t ) − T∞ ρvc 1,1614.1,007.10
= e −t / τ τ= =
Ti − T∞ hAtaş 17,35.0,01.1
t=155 s. olarak bulunur.
-120-
PROBLEM 3.10
Endüstriyel bir tesiste içerisinden sıcak su akışı olan yatay-silindirik bir boru, dış yanal
yüzeyine dik yönde hareket eden T∞=25°C ve u∞=20 m/s koşullarındaki atmosferik havaya
ısı kaybetmektedir. İç çapı 20mm olan boru, cidar kalınlığı 2.5mm olacak şekilde çelik
malzemeden (kçelik= 60 W/mK) yapılmıştır. Boru hattı üzerinde seçilen herhangi bir birim
uzunluk için; boru içerisinde tam gelişmiş akış koşullarında su ortalama sıcaklığının
Tm=80°C ve akış Reynolds sayısının ReD=2x104 olduğu belirlenmiştir. Verilen şartlarda
boru cidari iletim direncini de göz önüne alarak, borunun birim uzunluğu için havaya
kaybedilen ısı enerjisi miktarını tespit ediniz?
Not: Dış yüzeydeki akış için hava özelliklerinin seçiminde film ve yüzey sıcaklığı olarak
300K sıcaklık değerini kullanınız.
ÇÖZÜM :
Su için tablo değerleri Tm=353 K Hava için tablo değerleri T=300 K

P = 378.10 −6 N/m 2 ρ = 1,1614 kg/m 3
cp = 1954 j/kgK cp = 1,007 kj/kgK
μ = 351,8.10 -6 Ns/m 2 ν = 15,89.10 -6 m 2 / s
k = 670.10 −3 W / mK k = 26,3.10 −3 W/mK
Pr = 2,2 Pr = 0,707
Boru yüzeylerine dik akış;
N u D = c. Re D . Pr 1 / 3
m
U∞D 20.25.10 −3
ReD= Re D = = = 31466,33
ν 15,89.10 −6
Tablodan: c=0,193 ve m=0,618
N u D = 0,193.(31466,33) 0, 618 (0,707)1 / 3 = 103,5

hD
Nu D = ⇒ h = 108,88 W/m 2 K
k
boru içerisindeki akış;

hD
Nu D = = 0,027. Re D Pr 1 / 3 = 0,027(2.10 4 ) 4 / 5 (2,2)1 / 3 ⇒ 3246 W/m 2 K
4/5
k
2πL.ΔT
Q= = 1771 W/m
1 1 Dd 1
+ ln +
hi Ri k Di hd RD
-121-
PROBLEM 3.11
Dış yüzeyi yalıtılmış zarf(gövde) – boru tipi silindirik bir ısı değiştirgecinde içteki boruda
akmakta olan su, boru etrafındaki halka kesitte zıt yönde akmakta olan motor yağını
soğutmada kullanılmaktadır (Şekil 2). Motor yağının debisi 2 kg/s olup, ısı değiştirgecine
giriş – çıkış sıcaklıkları 160°C ve 60°C’ dir. Aynı debiye sahip soğutma suyunun giriş
sıcaklığı 25°C olup ortalama özgül ısı değeri cp=4180 J/kgK olarak verilmektedir. Bu şartlar
altında Di çapındaki iç boru referans alınarak belirlenen toplam ısı transfer katsayısı Ui=500
W/m2K olduğuna göre;
a) Suyun ısı değiştirgecinden çıkış sıcaklığını tespit ederek, her iki akışkan için x – T
diyagramını çiziniz?
b) Verilen şartlara uygun ısı değiştirgeci uzunluğunu (L), Di çapının bir fonksiyonu olarak
belirleyiniz?
c) Di için 0.25m, 0.5m, 1m ve 1.5m değerlerini kullanarak Di ile L arasında bir grafik
çiziniz?
x=L
su
x=0 motor yağı
ÇÖZÜM :
a)
Yağ için Su için;
cpY = 2250 j/kgK
m& Y = 2kg/s cp = 4180 j/kgK
m& = 2 kg/s
Tyg = 160 oC
THg = 25 oC
T yç = 60 Co
Q& H = Q& y = m& y cp y (T yg − T yç ) = m& H cp H (THç − THg ) ⇒ THç = 78,8 o C

Akış zıt olduğundan;
81,2 − 35 T( 0C)
ΔTln = = 54,9 o C
81,2
ln
35
b) Yağ
ΔT1
Q&
AT = = 16,39 m 2
U i ΔTln
ΔT2
5,22
AT = πDL ⇒ L = Su
D
c) D=0,25 için; D=0.5 için;

0 L
L=20.88 m L=10,44 m x
D=1 m için; D=1,5 m için;

L=5,22 m L=3,48 m
-122-
PROBLEM 3.12
Dış yüzeyi yalıtılmış zarf(gövde) – boru tipi silindirik bir ısı değiştirgecinde içteki boruda
akmakta olan su, boru etrafındaki halka kesitte akmakta olan diğer bir akışkanı soğutmada
kullanılmaktadır. Akışkana ait yoğunluk ve ortalama özgül ısı değerleri sırasıyla 1100 kg/m3
ve 3 kJ/kgK olup, su için ortalama özgül ısı değeri 4,187 kJ/kgK olarak verilmektedir. Isı
değiştirgeci içerisinde herbir saatte 2,5 m3 akışkanı 120°C’den 40°C’ ye soğutmak için ısı
değiştirgecine giriş sıcaklığı 10°C olan 10 m3 soğutma suyu gerekmektedir. Isı
değiştirgecinin toplam ısı transfer katsayısı 1163 W/m2K olduğuna göre, aşağıda verilen
herbir durum için gerekli ısı transfer alanını bulunuz ve her iki akışkan için x – T
diyagramını çiziniz?
a) Isı değiştirgecindeki akış paralel ve aynı yönlü
b) Isı değiştirgecindeki akış paralel ve zıt yönlü
c) Isı değiştirgecindeki akış düzeltme faktörü F=0.97 olacak şekilde çapraz akışlı
ÇÖZÜM :
U T = 1163 w/m 2 K
Sıcak akışkan Soğuk akışkan
ρ H = 1100 kg/m 3
cp H = 3000 j/kgK cpc = 4187 j/kgK
2,5 10
& H = ρH
m = 0.764 kg/s & c = ρc
m = 2.78 kg/s
3600 3600
TH1 = 120 oC Tc1 = 10 oC
TH 2 = 40 oC
Q& H = m& H cp H (TH 1 − TH 2 ) = 183.3 kw ⇒ Q& c = Q& H = m& c cpc (Tc 2 − Tc1 )
Q& H
Tc 0 = + Tci = 25.8 oC
m& c cp c
Q&
Q& =Q& H = Q& c = U T AT ΔTln ⇒ AT =
U T ΔTln
ΔT1 − ΔT2
ΔTln =
ln (ΔT1 ΔT2 )
T (°C)
120 Akışkan
Akışkan
ΔT1
4
ΔT1 ΔT2
25,8
ΔT2
Su
Su
10
L 0 L
0 x
-123-
a) b)
110 − 14,2 94,2 − 30
ΔTln = = 46,8 oC ΔTln = = 56,2 oC
110 94,2
ln ln
14,2 30
AT = 3.37 m 2 AT = 2,80 m 2
c)
′
ΔTln = FΔTln ≅ 55 oC
Q
AT = = 2 .9 m 2
′
U T ΔTln
PROBLEM 3.13
Uzunluğu ‘L’ ve genişliği ‘w’ olan düz yüzeyli ince bir levha ile yüzeye paralel olarak
hareket etmekte olan atmosferik hava arasındaki yerel (lokal) Nusselt sayısını (Nux) veren
denklem yapılan deneyler sonucunda,
Nux= 0.04 (Rex)0.9Pr1/3
olarak belirlenmiştir. Denklemde Nux ve Rex sırasıyla levhanın giriş ucundan ölçülen ‘x’
uzaklığındaki yerel Nusselt ve Reynolds sayıları olup Pr hava için Prandtl sayısıdır. Söz
konusu ısı transfer sistemi için ortalama taşınım katsayısını ( hL ) ve levha boyunca taşınım
yoluyla gerçekleşen ısı transfer miktarını veren formülleri türetiniz?
1L
Hatırlatma: hL = ∫ h x dx
L0
Ts
u∞ , T ∞
L
x
ÇÖZÜM :
0.9 0.9
h .x 1 ⎛ u .x ⎞ ⎛u ⎞ 1
Nu x = x = 0.04 Pr 3 ⎜ ∞ ⎟ ⇒ hx = 0.04 Pr k ⎜ ∞ ⎟ .x −0,1
3
k ⎝ ν ⎠ 144442 ⎝ ν44
⎠ 44 3
A
L
A ⎡ x 0.9 ⎤
L L
1 1 A
∫ ∫
− 0 ,1
hL = h x dx = Ax dx = ⎢ ⎥ =
L0 L0 L ⎣ 0.9 ⎦ 0 0.9 L0.1
1 0.9 0.9
0.04 Pr 3 k .u ∞ ⎛u ⎞ 1
hL = ≅ 0.045k Pr ⎜ ∞ ⎟ L−0.1 3
0.9 L0.1ν 0.9 ⎝ν ⎠
Q = hL A(Ts − T∞ ) = hL (w * L )(Ts − T∞ )
-124-
4. IŞINIMLA ISI TRANSFERİ
4.1. Giriş
Isı ışınımı; katı, sıvı veya gaz şeklindeki bir maddenin yüzey sıcaklığından dolayı
elektromanyetik dalgalar aracılığıyla yaydığı ısı geçiş türüdür. Isı ışınımının, diğer ısı geçiş
türlerine göre (taşınım ve iletim) önemli farklılıkları vardır. Gerek taşınım, gerekse iletimde
ısı transferi için bir ara ortama ihtiyaç vardır. Fakat ışınım ile ısı transferinde herhangi bir ara
ortama ihtiyaç yoktur. Çünkü ısı ışınımı yüzeyler arasında elektromanyetik dalgalar
aracılığıyla gerçekleşmektedir. Tanımdan anlaşılacağı gibi, yüzeyler arasında ışınımla transfer
edilen ısı miktarı üzerinde, yüzeyler arasındaki ortam sıcaklığının her hangi bir etkisi
bulunmamakta, sadece yüzeylerin sıcaklıkları, ışınım özellikleri ve geometrik biçimleri etkili
olmaktadır. Aynı şekilde ışınım ısısının da ortam sıcaklığı üzerinde herhangi bir etkisi
bulunmamaktadır. Yani bir birini gören iki yüzey arasında ışınımla olan ısı transferinden
dolayı yüzey sıcaklıklarında değişmeler olur, ancak yüzeyler arasındaki ortamın sıcaklığı
değişmez. Çünkü ışınımla transfer edilen ısı ortam tarafından yutulmayıp direk olarak
yüzeylere ulaşır.
İki yüzey arasında ısı ışınımı gerçekleşirken, yüzeylerle ortam arasındaki taşınım ile
ısı transferinden dolayı, ara ortam sıcaklığı değişebilir. Örneğin; Şekil 4.1’de gösterilen farklı
sıcaklıktaki A ve B yüzeyleri arasında ışınımla ısı transfer edilirken, her iki yüzey ile farklı
sıcaklıktaki ortam arasında da taşınım ile ısı transfer edilmektedir. Bu nedenle A ve B
yüzeylerinin sıcaklığı değiştirildiğinde, taşınımla olan ısı transferinde değişme olacağından
dolayı ortam sıcaklığı değişebilir. Bu nedenle, ortam sıcaklığının belirlenmesinde taşınım
ısısından, yüzey sıcaklıklarının belirlenmesinde ise ışınım ısısından yararlanılır.
A TA Ortam TB B Qışınım ≠ f (Ta)

Ta
Şekil 4.1. Farklı sıcaklıktaki iki yüzey arasında ışınım ile ısı transferi
Isı ışınımı ile ilgili diğer bir önemli husus; sonlu bir sıcaklığa her cismin, herhangi bir
sıcaklık farkına gerek olmadan, sadece kendi sıcaklığından dolayı, farklı dalga boylarında ve
-125-
farklı özelliklerde ısı yaymasıdır. Dalga boyu (λ); ışık hızının (C= 2,998.108 m/s), dalganın
frekansına oranıdır. Değişik dalga boylarında yayılan ışınım Şekil 4.2’de gösterildiği üzere,
farklı özelliklere sahiptir. Örneğin; 0,1 ile 100 µm dalga boyları arasında yayılan ışınım, ısıl
ışınım olarak adlandırılmaktadır. Diğer taraftan, 0,4 ile 0,7 µm dalga boylarında gelen ışınım,
farklı renklerin ortaya çıkmasına yol açan görünen ışınımdır.
Görünen ışınım
X Işınları
Mor ötesi Kızıl ötesi
(Ultraviole (Infrarüj) Mikro dalga
Gama Işınları
Isıl ışınım
0,4 0 ,7
10-5 10-4 10-3 10-2 10-1 1 10 102 103 104
Dalga Boyu, λ (mm)
Şekil 4.2. Elektromanyetik ışınım türlerinin dalga boyuna bağlı değişimi
4.2. Temel esaslar ve kavramlar
Siyah cisim ve yayma gücü
Siyah cisim, üzerindeki ışınımın tümünü yayabilen, üzerine gelen ışınımın ise tümünü
yutabilen ideal bir cisimdir. Siyah bir cismin belirli dalga boyunda yaydığı ışınım miktarı
‘Planck Kuantum Teoremi’ nden hesaplanabilmektedir.
C1
Ebλ (T ) = (1)
λ5 .(e c2 / λT − 1)
Denklemde bulunan parametrelerin tanımlamaları aşağıda verilmiştir:
C1=1,19.10-16 W.m2
C2=1,4338.10-2 (mK)
λ: Dalga boyu (m)
T: Sıcaklık (K)
Ebλ: Belirli dalga boyunda yayılan bir dalga boylu ışınım şiddeti (W/m3).
-126-
Siyah cismin bütün dalga boylarında yaydığı ışınımın toplamı, yayma gücü olarak
tanımlanmaktadır. Yayma gücü, birim zamanda, birim yüzeyli cisim tarafından yayılan
ışınımdır. Siyah bir cismin yayma gücü;
Eb: Siyah cismin bütün dalga boylarındaki yayma gücü (W/m2)
σ : Stefan-Boltzmann sabiti = 5.67.10 −8 W /( m 2 K 4 )

Tw: yüzey sıcaklığı (K)
olmak üzere, aşağıda verilen Stefan-Boltzmann kanunu ile hesaplanabilmektedir:
∞
Eb = ∫ E b .dλ = σ .Tw 4 (2)
λ
0
Siyah cisim, üzerindeki ışınımın tümünü yayabilen ve üzerine gelen ışınımın ise tümünü
yutabilen cisim olduğundan, yayıcılık ( ε b ) ve yutuculuk ( α b ) değerlerinin her ikisi de ‘1’e
eşittir ( ε b = α b = 1 ).
Günlük ve endüstriyel yaşamda siyah cisim tanımına uyan bir cisim bulunmamakta ve
sadece gerçek cisimler için karşılaştırma amacıyla kullanılmaktadır. Gerçek bir cisim, üzerine
gelen ışınımı belirli oranda yutabilir, üzerindeki ışınımı ise belirli oranda yayabilir. Bu
bakımdan gerçek bir cisim için yayıcılık değeri ve yutuculuk değerleri; cismin malzemesine,
sıcaklığına ve dalga boyuna bağlı olarak ‘0’ ile ‘1’ arasında değişmektedirler. Cismin bütün
dalga boylarında ışınımı yayma katsayısı (veya yayıcılık değeri) ε ile, belirli dalga boyundaki
yayıcılık değeri ise ε λ ile gösterilir. Gerçek bir cismin yayma gücü (E),
E = ε .Eb (3)
eşitliği ile hesaplanır.

Önemli not:
Bir yüzeyin normali doğrultusunda birim yüzeyden, birim hacimsel açı (1 steradyan) altında,
birim zamanda, birim dalga boyunda yayılan ışınım enerjisine bir dalga boylu
(monokromatik) ışınım şiddeti denir ve Ibλ ile gösterilir. Birim yüzeyden, bir dalga boyunda
yayılan ışınım akısı, Ebλ ile gösterilirse,
Ebλ = π .I bλ
eşitliği yazılabilir. Toplam ışınım akısı (Eb) için, bütün dalga boyları boyunca gelen ışınım
şiddetlerinin integrali alınırsa, ‘Ib‘ bütün spektruma ait ışınım şiddeti değeri olmak üzere,
Eb = π .I b
-127-
eşitliği elde edilir. Bu eşitlik; yarım küre yüzeyinden yayılan toplam ışınım akısının, birim
hacimsel açıdan yayılan ışınım akısının ‘π’ katına eşit olduğunu göstermesi açısından
önemlidir.
Yutma, yansıma ve geçirgenlik
Bir cismin yüzeyine gelen ışınımın bir kısmı yansır, bir kısmı cismin içinde yutulur,
geri kalan kısmı ise cismi geçerek terk eder. Bu durum şematik olarak Şekil 4.3’te
gösterilmektedir. Cismin, yutma, yayma ve geçirgenlik katsayıları arasındaki ilişkiyi
belirleyen denkleme ulaşmak için, enerjinin korunumu ilkesi uygulanırsa,
Q = ρ .Q + α .Q + τ .Q = Q.( ρ + α + τ )
elde edilir. Söz konusu denklemden, cismin katsayıları arasındaki ilişkiyi belirleyen
ρ + α +τ = 1
bağıntısına kolayca ulaşılabilir.
Q
ρQ
αQ
τQ
Şekil 4.3. Bir cisim üzerine gelen ışınımın bileşenlere ayrılması
Siyah bir cisim, üzerine gelen tüm ısıyı yuttuğu için yansıma ve geçirgenlik katsayıları
sıfıra eşittir. Dolayısıyla;
ρ + α +τ = 1
.
α =1⇒ ρ =τ = 0
Beyaz cisim, üzerine gelen ısının tümünü yansıtan cisimdir. İdeal bir beyaz cisimde,
ρ + α +τ = 1
ρ =1⇒ α =τ = 0
bağıntısı geçerlidir. Gri cisim, siyah cisim ile beyaz cisim arasındaki özelliklere sahip gerçeğe
en yakın bir cisimdir ve ışınım ile ilgili katsayılar arasında,
-128-
ρ + α +τ = 1
0 < ρ <1
0 <α <1
0 ≤τ <1
bağıntıları geçerlidir. Üzerine gelen ışınımın tümünü geçiren malzemelere saydam
malzemeler denir. Cam ve şeffaf plastik, üzerine gelen ışınımın büyük bir kısmını
geçirdiğinden, bu tür malzemelere yarı saydam malzemeler denir.
Çoğu cisimler ısı ışınımını hiç geçirmez. Böyle cisimlerde geçirgenlik katsayısı sıfır
olduğundan,
ρ + α +τ = 1
τ = 0 ⇒α + ρ =1
bağıntısı geçerli olur.
Speküler ve difüz yansıma
Bir yüzeye çarpan ışın Şekil 4.4’de gösterildiği üzere iki farklı biçimde yansıyabilir.
Eğer ışının geliş açısı ile yansıma açısı eşit ise bu tür yansımaya speküler yansıma, gelen ışın
bütün yönlerde üniform olarak dağılarak yansıyorsa bu tür yansımaya difüz yansıma denir.
Pürüzlü bir yüzey iyi derecede parlatılmış bir yüzeye nisbeten daha iyi bir difüz yansıtmaya
sahiptir. Yani parlatılmış bir yüzey pürüzlü yüzeyden daha spekülerdir. Yüzey
pürüzlülüğünün malzemelerin ısıl ışınım özellikleri üzerindeki etkisi bu nedenle önemlidir.
Gelen ışın
Gelen ışın Yansıyan ışın
θ1 θ 2 Yansıyan ışınlar
Şekil 4.4. Speküler (θ1= θ2) ve difüz yansıma
Kirchoff Yasası
Tamamen siyah ve kapalı bir ortam içerisindeki belirli alana sahip bir yüzeye, Şekil
4.5’de gösterildiği gibi, qi ışınımı geliyorsa; denge durumunda cisim tarafından yutulan enerji,
yayılan enerjiye eşit olmalıdır. Enerjinin korunumu ilkesinden elde edilen;
qi . A.α = E. A
bağıntısı, siyah cisme (α = 1) uygulanarak
-129-
qi . A = Eb . A
eşitliğine ulaşılır. Son iki eşitlik taraf tarafa oranlandığında, Kirchoff Yasası olarak bilinen
aşağıdaki bağıntı elde edilir:
qi . A.α E. A
=
qi . A Eb . A
.
E
α= =ε
Eb
Bu bağıntıya göre; bir cismin aynı sıcaklıktaki yayıcılık değeri (ε) ile yutuculuk değeri (α) bir
birine eşittir.
qi.A.α
E.A
Şekil 4.5. Kapalı ortamda bulunan bir cisim üzerinde enerji dengesi
Wien Yer Değiştirme Kanunu
Planck Kuantum Teoremi’nden bilindiği üzere; bir cismin sıcaklığı ile o cismin
yaydığı ışınımın dalga boyu arasında bir ilişki vardır. Bu ilişki grafiksel olarak Şekil 4.6’ da
gösterilmiştir. Eğrinin geçtiği maksimum noktayı bulmak için, Planck denkleminin dalga
boyuna göre türevi alınarak, denklem sıfıra eşitlenirse ( ∂Ebλ / ∂λ = 0 ),
λmax .T = 2897,8 µmK

sonucu elde edilir. Denklem doğrultusunda; cismin sıcaklığının artmasıyla, cismin ağırlıklı
olarak daha düşük dalga boylarında ışınım yayacağı söylenebilir. Elde edilen bu bağıntı
yardımıyla her hangi bir cisimden gelen ışınımın dalga boyu ölçülerek cismin sıcaklığı
hesaplanabilir. Tersi olarak yüzey sıcaklığı biliniyorsa, dalga boyu belirlenebilir. Örneğin;
güneşin yüzey sıcaklığı 6000K olarak kabul edildiğinden, güneşin yaydığı ışınım akısının
maksimum değerine karşılık gelen dalga boyu,
2897,8 2897,8
λmax = = = 0,48 µm
T 6000
olarak bulunur.
-130-
Bir dalga boylu yayma gücü (Ebλ)
Belirli bir
sıcaklık için
Dalga boyu (λ)
Şekil 4.6. Bir cismin yayma gücünün dalga boyuna göre değişimi
Farklı dalga boylarında ışınım yayma gücü
Gri cisimlerin en önemli özelliği; spektral yayıcılık değerinin, dalga boyundan

bağımsız olmasıdır. Spektral yayıcılık (ελ), cismin spektral yayma gücünün, aynı sıcaklık ve
dalga boyundaki siyah cismin yayma gücüne oranı olarak aşağıdaki denklem vasıtasıyla
tanımlanır:
∞
E E
∫ ε λ .Ebλ .dλ
ελ = ε = λ = = 0
.
Ebλ Eb σ .T 4
Gerçek cisimlerde yayıcılık değeri genellikle sabit olmamakla birlikte, birçok gerçek cisim
için gri cisim kabulü yaygın olarak benimsenmiştir. Şekil 4.7’de gösterildiği üzere bu
kabulden dolayı oluşacak hata çok düşük seviyelerdedir.
Bir dalga boylu yayma gücü (Ebλ)
Belirli bir
sıcaklık için Siyah cisim (ελ =ε = 1)
Gerçek cisim
Gri cisim (ελ =ε <1)
Dalga boyu (λ)
Şekil 4.7. Siyah, gri ve gerçek cisimlerde yayma gücünün dalga boyuna göre değişimi
-131-
Isı ışınımı problemlerinde genellikle, belirli dalga boyu aralıklarında siyah bir cisimden
yayılan enerjinin, bütün dalga boyu aralıklarında yayılan enerjiye oranı göz önüne alınır.
Plank denkleminden yararlanırsa, 0 ile λ dalga boyu aralığındaki yayılan ışınım miktarı için
λ
Eb 0−λ
∫ Ebλ .dλ
= 0
∞
Eb 0−∞
∫ Ebλ .dλ
0
yazılabilir. Benzer şekilde, belirli iki dalga boyu (λ1 ve λ2) aralığında yayılan ışınım miktarı
için,
Ebλ1 −λ2 Eb 0−λ2 E b 0 − λ1
= −
Eb 0−∞ E b 0−∞ Eb 0−∞
denklemi ve gerekli sadeleştirmelerin yapılmasıyla da, belirli bir dalga boyunda yayılan
ışınım miktarı için,
Ebλ C1
=
T 5
(λ .T ) .(e C2 / λT − 1)
5
denklemi elde edilir. Son denklemden anlaşılacağı üzere; sadece sıcaklık (T) veya dalga boyu
(λ) yerine, ikisinin çarpımından oluşan daha pratik bir parametrenin (λT) kullanılması gerekir.
Hesaplamanın yapılabilmesi için; gerekli değerler ‘λT’ parametresine bağlı olarak literatürde
verilen tablolardan bulunabilir. Örnek değerlerin bulunduğu bir tablo (Tablo 1) aşağıda
verilmiştir:
Tablo 4.1. Farklı dalga boylarında ışınım fonksiyonları
λT Ebλ/T5 Eb0-λ/(σ.T4)
(µmK) (W/m2K5 µm) x1011 (-)
555,6 0,4.10-5 0,170.10-7
2000 0,87878 0,06672
3222 1,2532 0,323
4000 1,0295 0,48085
5555,6 0,57346 0,69655
8222,2 0,20942 0,86477
10000 0,11635 0,91414
27777,8 0,00333 0,99414
55555,6 0,239.10-3 0,99918
-132-
4.3. Yüzey şekil faktörü
İki yüzey arasında ışınımla ısı transferinde şekil faktörü önemli bir etkendir. Şekil faktörü;
cisimlerden birinin yaydığı ışınımın, diğerine ulaşma oranı olarak tanımlanır. F1-2 ve F2-1
sembolleri ile gösterilir. Bu sembollerden F1-2; ‘1’ cisminden yayılan ışınımın ‘2’ cismine
ulaşan kısmının; ‘1’ cisminden yayılan ışınımın tümüne oranı anlamına gelmektedir. Benzer
şekilde F2-1; ‘2’ cisminden yayılan ışınımın ‘1’ cismine ulaşan kısmının, ‘2’ cisminden
yayılan ışınımın tümüne oranını ifade etmektedir. Şekil faktörleri arasında,
A1 .F1−2 = A2 .F2−1
bağıntısı mevcuttur. Eğer, ‘1’ ve ‘2’ cisimleri siyah cisim olarak kabul edilirse, ‘1’ cisminden
yayılan ışınımın ‘2’ cismine ulaşan kısmı,
A1.Eb1.F1-2
‘2’ cisminden yayılan ışınımın ‘1’ cismine ulaşan kısmı ise,
A2.Eb2.F2-1
eşitlikleri ile hesaplanabilir. Bu eşitliklerde; A1 ve A2 cisimlerinin yüzey alanları, Eb1 ve Eb2,
siyah cisimlerin ışınım yayma güçlerini temsil etmektedir. Şekil faktörü; cisimlerin geometrik
şekline, boyutlarına, ve birbirlerine olan mesafeye bağlı olup, belirli geometrik şekiller için
oluşturulan hazır abaklardan yararlanılarak bulunabilir. Örnek olmak üzere, paralel iki plaka
arasındaki ışınımın hesabı için gerekli şekil faktörünün bulunabileceği bir abak Şekil 4.8’de
gösterilmiştir.
X
1 Y/D
Y 2
A1 D
0.5
0.3 1
A2
0.2
0.5
F1-2
0.1
0.1
0.05
0.03
0.02
0.01
0.1 0.15 0.2 0.3 0.5 1 1.5 2 3 5 10 20

X/D
Şekil 4.8. Paralel iki plaka arasında ışınım için şekil faktörü değerleri
-133-
Arasında ısı ışınımı olan iki yüzeyin oluşturduğu geometrik şekil bazen hazır
abaklarda olmayabilir. Bu durumda geometrik şekli, hazır abaklardaki şekle uyumlu hale
getirmek için çoklu yüzeylere ait şekil faktörleri arasındaki ilişkilerin bilinmesi gerekir. Bu
ilişkilerden en önemlisine ait açıklama ‘herhangi bir yüzey ile ışınım etkileşiminde bulunan
‘n’ adet yüzey varsa, bu yüzeyden yayılan ışınımın, ‘n’ adet yüzeye ulaşan oranlarının toplamı
1’ e eşittir’ şeklindedir. Bu açıklama ‘1’ nolu yüzeye uygulandığında;
F11 + F12 + F13 + F14 + .....F1n = 1
elde edilir. Çoklu yüzeyler arasında kullanımı yararlı diğer bazı eşitliklerin açılımı aşağıda
verilmektedir:
F1 - 2,3 = F1 - 2 + F1 – 3
A1.( F1-2, 3) = A2,3.( F2,3 - 1)
F1,2 - 3,4 = (F1,2 - 3) + (F1,2 - 4)
A1,2.( F1,2 - 3,4) = A3,4.( F3,4 - 1,2)
Çoklu yüzey uygulamasına bir örnek Şekil 4.9’da gösterilmektedir. Bu tür bir geometri için
herhangi iki yüzey (örneğin ‘2’ ve ‘4’ yüzeyleri) arasındaki şekil faktörünü tespit etmemiz
istensin. Bunun için önce; F1,2 – 3,4; F1,2 – 3; F1 – 3,4 ve F1 - 3 değerleri Şekil 4.8’de gösterilene
benzer tarzda literatürde mevcut hazır abaklardan belirlenir.
X
A4 Z
A3
Y
A1
A2
Şekil 4.9. Birbirine dik doğrultuda olan iki plaka arası ışınım
F2-4 ve F4-2 değerleri ise; şekil faktörleri arasında geçerli bağıntılardan yararlanılarak
aşağıdaki yöntemle bulunur:
F1,2 - 3,4 = (F1,2 - 3) + (F1,2 - 4) → F1,2 – 4 = (F1,2 - 3,4) – (F1,2 - 3)
F1 – 3,4 = F1 – 3 + F1 – 4 → F1 – 4 = (F1 – 3,4) – (F1 – 3)
A1. F1 – 4 = A4. F4 – 1 → F4 – 1 = (A1/A4).F1 – 4
A1,2. F1,2 – 4 = A4. F4 – 1,2 → F4 – 1,2 = (A1,2/A4).F1,2 – 4
F4 – 1,2 = F4 – 1 + F4 – 2 → F4 – 2 = F4 – 1,2 - F4 – 1
A4. F4 – 2 = A2. F2 – 4 → F2 – 4 = (A4/A2).F4 – 2
-134-
4.4. Siyah olmayan cisimler arasında ısı ışınımı
Siyah yüzeyler arasında ışınımla geçen ısının hesabı kolaydır. Çünkü, siyah yüzey
üzerindeki ışınımın tümünü yayar, üzerine gelen ışınımın ise tümünü yutar. Siyah olmayan
yüzeylerde ise; yüzeye gelen ışınımın bir kısmı yutulur, bir kısmı yansır, bir kısmı ise
yüzeyden geçer . Bu nedenle transfer edilen ışınım ısısının hesabı daha karmaşıktır. Ayrıca,
birbirini gören yüzeyler arasında, ışınım yansıması bir kaç kez ileri-geri şeklinde
tekrarlanabileceğinden, transfer edilen ısının hesaplanması daha da zorlaşır. Bu zorlukların
giderilebileceği bazı varsayımlar söz konusudur. Bu varsayımların en önemlileri; i) yüzeyler
difüz ve sabit sıcaklıkta olduğu, ii) yayıcılık ve yansıtıcılık özelliklerinin bütün yüzey
boyunca sabit olduğu, varsayımlarıdır.
Gerçek yüzeylerde ısı ışınımı ile ilgili olarak iki temel parametre tanımlanmaktadır:
birim yüzey üzerine birim zamanda gelen ışınım miktarı (G) ve birim zamanda birim
yüzeyden ayrılan ışınım miktarı (J). Isıyı geçirmeyen bir yüzey için bu iki parametre
arasındaki ilişki,
J = ε .Eb + ρ .G
denklemiyle verilmektedir. Daha çok kabul gören sadeleştirilmiş eşitlik ise,
ε + ρ = 1⇒ ρ = 1− ε
J = ε .Eb + (1 − ε ).G
J − ε .Eb
G=
1− ε
şeklindedir.
Yüzey ışınım direnci:
Yüzey üzerindeki net ısı ışınımı miktarı, yüzeyi terkeden ve yüzeye gelen ışınımın farkına
eşittir. Işınım yüzey direncinin tespitinde,
q
= J −G
A
bağıntısından hareketle,
J − ε .Eb ⎡ (1 − ε ).J − J + ε .Eb ) ⎤ Eb − J
q = A.( j − ) = A.⎢ =
⎥ (1 − ε ) /(ε . A)
1− ε ⎣ 1− ε ⎦
eşitliği elde edilir. Elektriksel direnç benzeşiminden yararlanılarak,
ΔT V Eb − J
q= ,I = ,q = ,
R R (1 − ε ) /(ε . A)
ışınım yüzey direncini (Ry) veren aşağıdaki basit denkleme ulaşılır:
-135-
R y = (1 − ε ) /(ε . A) .
Işınım yüzey direncinin birim yüzeyden yayılan ışınım miktarı üzerindeki etkisi Şekil 4.10’da
gösterilmiştir.
q Eb J
1− ε
ε .A
Şekil 4.10. Yüzey direncinin ısı ışınımına etkisi
Not:
Siyah cisimlerde yayıcılık değeri 1’ e eşit olduğundan (εb = 1), ışınım yüzey direnci
1− ε
Ry = = 0 olur ve J = Eb = σ .T 4 bağıntısına ulaşılır. Gerçek cisimlerde ise J değeri
ε .A
yüzey yayıcılık değerine bağlı olarak değişir.
Şekil faktörü direnci
Yüzey alanları A1 ve A2 olan iki yüzey arasında ısı ışınımı durumunda, 1 yüzeyinden
yayılan ışınımın, 2 yüzeyine ulaşan miktarı J 1 . A1 .F1− 2 , 2 yüzeyinden yayılan ışınımın, 1
yüzeyine ulaşan miktarı ise J 2 . A2 .F2−1 şeklinde ifade edilebilmektedir. Bu durumda, iki
yüzey arasındaki net ısı ışınımı (q1-2)
q1− 2 = J 1 . A1 .F1−2 − J 2 . A2 .F2−1
eşitliği ile verilir. Diğer taraftan iki yüzeyin şekil faktörleri arasındaki A1.F1− 2 = A2 .F2−1
bağıntısı dolayısıyla,
J1 − J 2
q1− 2 = A1 .F1−2 ( J 1 − J 2 ) =
1 /( A1 .F1−2 )
şeklinde sadeleşir. Elektriksel direnç benzeşiminden yararlanılırsa; şekil faktörü direnci (Rf)
1
Rf =
A1 .F1−2
eşitliği elde edilir. Bu durumda siyah olmayan iki yüzey arasındaki ısı ışınımı etkileşiminde
iki adet yüzey direnci, 1 adet şekil faktörüne bağlı ara direnç oluşacaktır. Buna göre yüzey
dirençlerinin ve şekil faktörüne bağlı ara direncin, ısı ışınımı üzerindeki etkisi Şekil 4.11’de
gösterildiği gibi olacaktır.
-136-
q1-2 Eb1 J1 J2 Eb2
1 − ε1 1 1− ε2
ε 1 . A1 A1 .F1−2 ε 2 . A2
Şekil 4.11. Yüzey v şekil faktörü direncinin ısı ışınımına etkisi
Şekil 4.11’de verilen sembollerden; Eb yüzeyin siyah cisim olması durumundaki

yayma gücünü, J ise yüzeyden birim zamanda ve birim alanda yayılan ışınım miktarını temsil
etmektedir. ‘1’ ve ‘2’ indisleri ise yüzeyleri belirtmektedir. Yüzeyler arasında oluşan ısıl
dirençlerin değerleri,
1 − ε1 1 1− ε2
R y1 = , Rf = ve R y 2 =
ε 1 . A1 A1 .F1−2 ε 2 . A2
kullanılarak yüzeyler arasındaki net ısı ışınımı aşağıda verilen farklı biçimlerle
hesaplanabilir:.
Eb1 − Eb 2 Eb1 − Eb 2
q1− 2 = = ,
R y1 + R f + R y 2 1 − ε 1 1 1− ε2
+ +
ε 1 . A1 A1 .F1−2 ε 2 . A2
Eb1 − J 1 Eb1 − J 1
q1− 2 = =
R y1 1 − ε1
ε 1 . A1
Eb1 − J 2 Eb1 − J 2
q1− 2 = =
R y1 + R f 1 − ε1 1
+
ε 1 . A1 A1 .F1− 2
J1 − J 2 J1 − J 2
q1− 2 = =
Rf 1
A1 .F1−2
Özel durumlar:
1) Her iki cisim siyah ise yüzey dirençleri sıfır olur (Ry1 = Ry2 = 0). Bu nedenle iki siyah
yüzey arasındaki net ısı ışınımı aşağıdaki denklemle hesaplanabilir:
Eb1 − Eb 2 Eb1 − Eb 2
q1− 2 = = = A1 .F1−2 .( Eb1 − Eb 2 ) = A1 .F1−2 .σ .(T1 − T2 )
4 4
Rf 1
A1 .F1−2
2) Yüzeylerden sadece birincisi siyah ise, yüzey dirençlerinden biri sıfıra eşit olur ve yüzeyler
arasındaki ısı ışınımı aşağıdaki gibi hesaplanır:
-137-
E − Eb 2 Eb1 − Eb 2 σ .(T1 4 − T2 4 )
q1− 2 = b1 = =
R f + Ry2 1 1− ε2 1 1− ε2
+ +
A1 .F1−2 ε 2 . A2 A1 .F1−2 ε 2 . A2
3) Üç yüzey arasında ısı ışınımı söz konusu ise problemin çözümü için ısıl direnç
üçgenlerinden yararlanılabilir. Yüzey alanları A1, A2 ve A3 olan üç yüzey arasında Şekil
4.12’de gösterildiği gibi ısıl direnç üçgenleri oluşturulur ve yüzeyler arasında ısı ışınımı
aşağıdaki denklemlerle hesaplanır:
Eb1 − J 1 E − J2 J − J3 J2 − J3
q1 = ; q2 = b2 ve q3 = 1 + .
1 − ε1 1− ε2 1 1
ε 1 . A1 ε 2 . A2 A1 .F1−3 A2 .F2−3
Eb1 J1 J2 Eb2
1 − ε1 1 1− ε2
ε 1 . A1 1
A1 .F1− 2 ε 2 . A2
1
A1 .F1−3
A2 .F2−3
J3
1− ε3
ε 3 . A3
Eb3
Şekil 4.12. Üç yüzey arasında ısı ışınımının direnç üçgenleri biçiminde gösterilmesi
Isı ışınımı denklemlerinde; yüzeylerin yaydığı ışınım miktarları olan J1, J2 ve J3

değerleri aşağıdaki eşitliklerin çözümlenmesiyle tespit edilebilir:
Eb1 − J 1 J 2 − J 1 J 3 − J 1
+ + = 0,
1 − ε1 1 1
ε 1 . A1 A1 .F1−2 A1 .F1−3
Eb 2 − J 2 J 1 − J 2 J 3 − J 2
+ + = 0,
1− ε2 1 1
ε 2 . A2 A1 .F1−2 A2 .F2−3
Eb3 − J 3 J 1 − J 3 J 2 − J 3
+ + = 0.
1− ε3 1 1
ε 3 . A3 A1 .F1−3 A2 .F2−3
-138-
Tablo 4.2. Bazı yüzeylere ait yayıcılık katsayısı değerleri
Yüzey Malzemesi Sıcaklık (°C) Yayıcılık katsayısı (ε)

Alüminyum (parlatılmış) 200 – 600 0.04 – 0.06
Alüminyum (döküm) 30 0.06
Alüminyum (oksitlenmiş) 200 – 600 0.11 – 0.19
Demir (parlatılmış) 425 – 1020 0.14 – 0.38
Demir (oksitlenmiş) 100 0.74 – 0.8
Demir Oksit 500 – 1200 0.85 – 0.95
Kurşun (gri, oksitlenmiş) 25 0.28
Çinko (oksitlenmiş) 400 0.11
Parlatılmış çinko 225 – 325 0.05
Su 0 – 100 0.95 – 0.96
Meşe agacıý kerestesi 20 0.9
Tuğla 20 0.93
Yağlı boya (bütün renkler) 0 – 100 0.92 – 0.95
Cam (düzgün yüzeyli) 22 0.937
Tablo 4.3. Bazı geometrilere ait şekil faktörü eşitlikleri
-139-
ÖRNEK PROBLEMLER
PROBLEM 4.1
Sıcaklığı 2000 K olan siyah bir cismin,
a) Maksimum ışınıma karşılık gelen dalga boyunu bulunuz?
b) 1 µm ile 3 µm dalga boyları arasında yaydığı ışınımın, bütün dalga boyları arasında
yaydığı ışınıma oranını bulunuz?
ÇÖZÜM
a)
Maksimum ışınıma karşılık gelen dalga boyu Wien yer değiştirme kanunundan bulunabilir.
λmax .T = 2897,8 µmK

2897,8 2897,8
λmax = = = 1,4489 µm
T 2000
İki farklı dalga boyu aralığındaki ışınımın oranını bulmak için her iki dalga boyuna karşılık
gelen λ.T değerleri bulunmalıdır.
λ1.T = 1.2000 = 2000 µmK

λ2.T = 3.2000 = 6000 µmK
Tablo 4.1’ den her iki λT için,
E b 0-λ1
= 0,06672
(σ .T 4 )
E b 0-λ2
= 0,73777
(σ .T 4 )
olarak bulunur. Yani toplam ışınımın % 6,672 lik oranı 0 ile 1 µm dalga boyları arasında, %
73,777 lik oranı ise 0 ile 3 µm dalga boyları arasında yayılmaktadır. Soruda, 1 ile 3 µm dalga
boyları arasında yayılan ışınım oranı istenmektedir. Bunun için iki oranın farkı alınmalıdır.
E b λ1-λ2 E b 0-λ2 E b 0-λ1

= − = 0,73777 − 0,06672 = 0,67105 = % 67,105
(σ .T 4 ) (σ .T 4 ) (σ .T 4 )
Belirtilen dalga boyları arasında yayılan ışınımın miktarı ise,
E b λ1-λ = 0,67105.σ .T 4 = 0,67105.5,67.10 −8.2000 4 = 608776,6 W/m2

2
olarak hesaplanır.
-140-
PROBLEM 4.2
Sıcaklıkları 300 K ve 500 K olan bir birine paralel iki levha arasındaki mesafe 50 cm dir. Her
iki plakanın boyutları eşit olup, 1x1 m2 dir. Buna göre;
a) Şekil faktörlerini, F1-2 ve F2-1, bulunuz?
b) 1 yüzeyinden yayılan ışınımın 2 yüzeyine ulaşan ve 2 yüzeyinden yayılan ışınımın
1 yüzeyine ulaşan kısmını hesaplayınız?
ÇÖZÜM
a)
Şekil 4.8’ den yararlanarak şekil faktörü bulunabilir. X, Y ve D değerleri problemde X=Y=1
ve D = 0.5 olarak verildiğine göre,
X/D = 1/0.5 = 2
Y/D = 1/0.5 = 2
değerlerinin çakıştırılmasıyla, F1-2 = 0.4 olarak bulunur.
Şekil faktörleri arasındaki ilişkiyi veren,
A1 .F1−2 = A2 .F2−1
eşitlikte A1 = A2 şartı kullanıldığında F1-2 = F2-1= 0.4 elde edilir.
b)
1 yüzeyinden yayılan ışınımın 2 yüzeyine ulaşan kısmı,
A1 .Eb1 .F1− 2 = 1.σ .T1 4 .0,4 = 1.5,67.10 −8.300 4.0,4 = 183,708 W
2 yüzeyinden yayılan ışınımın 1 yüzeyine ulaşan kısmı,
A2 .Eb 2 .F2−1 = 1.σ .T2 4 .0,4 = 1.5,67.10 −8.500 4.0,4 = 1417,5 W
olarak bulunur. Bu durumda yüzeyler arasındaki net ısı ışınımı, Q2-1,
Q2−1 = A2 .Eb 2 .F2−1 − A1 .Eb1 .F1−2 = 1417,5 − 183,708 = 1233,79 W
olarak hesaplanır.
-141-
PROBLEM 4.3
Aşağıdaki geometri için; 2 yüzeyinin alanı 2m2, 4 yüzeyinin alanı ise 1m2 olarak
verilmektedir. 2 ve 4 yüzeyleri arasındaki şekil faktörlerini (F2-4 ve F4-2) bulunuz?
1,2
A4 1,7
Z4
A3
Z3 2
A1
Y1 A2
Y2
ÇÖZÜM
A2 = 2 m2 ; A4 = 1 m2
Y2 = A2/X = 2/ 1,2 = 1,667 m ,

Y1 = 2 – Y2 = 0,333 m
Z4 = A4/X = 1/1,2 = 0,833 m

Z3 = 1,7- Z4 = 0,867 m
A1 = X.Y1 = 1,2. 0,333 = 0,3996 m2

A3 = X.Z3 = 1,2.0,867 = 1,0404 m2
Şekil faktörlerinin bulunması için Tablo 4.3’de verilen eşitliklerden yararlanılabilir. Diğer bir
yol olarak literatürde aynı geometri için verilen hazır abaklar kullanılabilir. Hazır abak
(Holman, J.P., sy. 399) kullanılarak, F1,2 – 3,4; F1,2 - 3; F1 - 3,4 ve F1 - 3 değerlerinin bulunuşu
aşağıda açıklanmaktadır:
X = 1.2, Y = 2, Z = 1.7
Y/X =1,666 → F1,2 – 3,4 = 0,15
Z/X = 1.4166
X = 1.2, Y = 2, Z3 = 0,867
Y/X = 1,667 → F1,2 – 3 = 0,11
Z3/X = 0,7225
X = 1.2, Y1 = 0,333, Z = 1,7

Y1/X = 0,2775 → F1 – 3,4 = 0,37
Z/X = 1,4167
-142-
X = 1.2, Y1 = 0,333, Z3 = 0,867
Y1/X = 0,2775 → F1 - 3 = 0,34
Z3/X = 0,7225
Daha sonra; şekil faktörleri arasındaki dönüşüm denklemleri kullanılarak, diğer şekil
faktörleri aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
F1,2 - 3,4 = (F1,2 - 3) + (F1,2 - 4) → F1,2 – 4 = (F1,2 - 3,4) – (F1,2 - 3) = 0,15 – 0,11 = 0,04
F1 – 3,4 = F1 – 3 + F1 – 4 → F1 – 4 = (F1 – 3,4) – (F1 – 3) = 0,37 – 0,34 = 0,03
A1. F1 – 4 = A4. F4 – 1 → F4 – 1 = (A1/A4).F1 – 4 = (0,3996/1).0,03 = 0,012
A1,2. F1,2 – 4 = A4. F4 – 1,2 → F4 – 1,2 = (A1,2/A4).F1,2 – 4 = ((2+0,3996)/1).0,04 = 0,096
F4 – 1,2 = F4 – 1 + F4 – 2 → F4 – 2 = F4 – 1,2 - F4 – 1 = 0,096 – 0,012 = 0,084
A4. F4 – 2 = A2. F2 – 4 → F2 – 4 = (A4/A2).F4 – 2 = (1/2). 0,084 = 0,042
Sonuç olarak;
4 yüzeyinden yayılan ışınımın % 8,4’ü 2 yüzeyine (F4 –2 = 0,084),
2 yüzeyinden yayılan ışınımın ise % 4,2’ si 4 yüzeyine (F2 – 4 = 0,042)
ulaşmaktadır.
-143-
-144-
5. Genel Değerlendirme
Sınavları ve Çözümleri
-145-
DEĞERLENDİRME SINAVI A1*
*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 08/11/2003 tarihli I. ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30p).
Paslanmaz çelikten yapılmış 100 mm çapındaki sıcak bir küreye bir soğutma odasında yavaş
soğutma işlemi uygulanmaktadır. Bu işlem sırasında küre yüzeyinden oda içerisinde bulunan
havaya doğal taşınım ile ısı transferi olduğu gibi, fırın duvarlarına da ışınım ile ısı transfer
edilmektedir. Soğutma işleminin belli bir anı için deneysel olarak ölçülen değerler aşağıda
verilmektedir:
T∞=32°C ; Tç=27°C ; Ts=202°C ; h=30 W/m2K.
a) Küre ışınım yayma katsayısı ε=0.8 olduğuna göre yüzeyin ışınım yayma gücü ve
yüzeye gelen ışınım enerjisinin değerlerini belirleyiniz?
b) Küre yüzeyinden gerçekleşen toplam ısı transfer miktarını belirleyiniz?
c) Mevcut verilere göre soğutma işleminin sürekli rejimde olup olmadığını, eğer değilse
küre tarafından depolanan enerjinin birim zamandaki değişimini araştırınız?
Çözüm 1
a)
Işınım yayma gücü;
E = σεTs 4 = 5,67 x10 −8.0,8.(202 + 273,15) = 2312 W/m 2
Yüzeye gelen ışınım;
G = σεTç 4 = 5,67 x10 −8.0,8.(25 + 273,15) = 358,44 W/m 2
b)
q = hA(Ts − T∞ ) + σεA(Ts − Tç )
4 4
q = 886,382 W/m 2
SORU 2 (30p).
Kalınlığı ‘L (m)’, ısı iletim katsayısı ‘k (W/mK)’ olan bir boyutlu ısı transferinin
gerçekleştiği bir düzlem duvarda sürekli rejimdeki sıcaklık dağılımı ‘K’ cinsinden
T ( x) = ax −3 + bx −2 + cx −1 + d
bağıntısı ile verilmekte olup denklemdeki ‘x (m)’ koordinatı; a,b,c, ve d parametreleri ise
değeri bilinen sabit katsayıları temsil etmektedir.
a) Duvar içerisinde birim hacim başına üretilen ısı enerjisini veren formülü türetiniz?
b) Duvarın her iki yüzeyindeki (x=0 ve x=L) ısı akılarını veren ifadeleri türetiniz?
c) Sabit katsayıların birimlerini yazınız?
Çözüm 2
a)
E& g + E& ü − E& ç = E& st
Gerekli işlemler yapıldıktan sonra;
d ⎛ dT ⎞ q& v
⎜ ⎟+ =0
dx ⎝ dx ⎠ k
q& v ( x) = −k (− 3ax − 4 − 2bx −3 − cx − 2 )
d
dx
-146-
(
q& v ( x) = −k ax −3 + bx −2 + cx −1 )
b)
∂.T
q(x ) = −k = − k (−3ax − 4 − 2bx −3 − cx − 2 )
∂x
⎛ 3a 2b c ⎞
q( x = 0) = − k (∞) & q (x = L ) = ⎜ − 4 − 3 − 2 ⎟
⎝ L L L ⎠
c)
a=m2, b=m, c=sbt
SORU 3 (30p).
İçinden elektrik akımı geçen 10 mm çapındaki bir iletken silindirik telin yüzey sıcaklığı
250°C’de sabit tutulmaktadır. Tel yüzeyi yalıtım amaçlı olarak düşük ısı iletim katsayısına
sahip bakalit bir malzeme (kbakalit=1.4 W/mK) ile kaplanacaktır. Tel 25°C sıcaklıktaki bir gaz
akışkan ile temasta olup yüzey ile akışkan arasındaki ısı transfer katsayısının değeri h=140
W/m2K olarak verilmektedir.
a) Telin kaplamasız ve kritik yarıçap değerinde bakalit kaplamalı durumları için birim
uzunluğundan transfer edilen ısı miktarını belirleyiniz?
b) Kaplamasız teldeki ısı kaybını sırasıyla %25 ve %50 oranında azaltmak için birim
uzunluk başına gerekli olan kaplama hacmini tespit ediniz?
c) Kaplama birim maliyeti yaklaşık 5000 $/m3 ise (b) şıkkındaki her bir değer için ısı
transferindeki birim azalmaya karşılık gelen maliyeti ($/W) olarak tespit ediniz?
Çözüm 3
a)
qtaş = hA(Ts − T∞ ) = 140.0,1π (250 − 25) = 989,6 w/m
kritik yarıçap;
k 1,4
rcr = = = 0,01 m
h 140
kritik yarıçaptaki izolasyon;
Ts − T∞ 250 − 25
q′ = = = 1168,95 W/m
1 ln(rcr r ) 1 ln(0,01 / 0,005)
+ +
2πrcr h 2πk 2.π .(0.01).140 2.π .1,4
b)
kaplamasız telden ısı kaybı %25 olduğunda;
989,6 * 25
q ′ = 989,6 − = 742 W/m
100
yarıçap;
Ts − T∞ 250 − 25
q′ = = = 742 W/m
1 ln (r r i ) 1 ln(r / 0,005)
+ +
2πrh 2πk 2.π .r.140 2.π .1,4
r = 0.06 m
kaplamanın çapı;
-147-
δ = r − ri = 0,06 − 0,005 = 55 mm
kaplamanın birim hacmi;
V =
( )
π r 2 − ri 2 L
= 5,62.10 −3 m 3
2
kaplamasız telden ısı kaybı %50 olduğunda
989,6 * 50
q ′ = 989,6 − = 494,8 w/m
100
buradan yarıçap;
Ts − T∞ 250 − 25
q′ = = = 494,8 w/m ⇒ r = 0.25 m
1 ln (r r ) 1
+
ln(r / 0,005)
+ i
2πrh 2πk 2.π .r.140 2.π .1,4

kaplamanın çapı;
δ = r − ri = 0,25 − 0,005 = 245 mm
kaplamanın birim hacmi;
V =
( )
π r 2 − ri 2 L
= 0.098 m 3
2
c) %25 olduğunda birim maliyeti;
5000*5,62.10-3 = 28.1 $ dır
%50 olduğunda birim maliyeti;

5000*0,098= 490 $ olur.
SORU 4 (10p).
Aşağıda verilen malzemeler için oda sıcaklığı (~300 K) koşullarında sahip oldukları ısı iletim
katsayılarının yaklaşık değerlerini göz önüne alarak, en büyükten en küçüğe doğru
sıralayınız?
Su, motor yağı, gümüş, aluminyum, bakır, paslanmaz çelik, hava, cam yünü, plastik
Çözüm 4
Çözüm için ders notlarına bakınız.
-148-
SORU 1 (25 p).
Alt ve yan yüzeyleri yalıtılmış, üst yüzeyi kare (10mm x 10mm) şeklinde olan bir elektronik
çipin, sürekli rejimdeki yüzey sıcaklığı 1220C olup, bu yüzeyden kaybedilen toplam ısı
enerjisi, çip elektriksel gücüne (Pçip) eşit değerdedir. Yüzeyin soğutulması amacıyla
kullanılan hava bir fan tarafından yüzey üzerine sevkedilmektedir. Hava sıcaklığı ile çipi
çevreleyen bilgisayar kasasının yüzey sıcaklığı aynı olup, 22 0C’dir. Hava için ortalama
taşınım katsayısı 40 W/m2K, çip yüzeyinin ısı yayılım katsayısı 0.9 olduğuna göre,
a) Çip elektriksel gücünü (Pçip) bulunuz?
b) Isı ışınım katsayısının (hr), ısı taşınım katsayısına (h) oranını bulunuz?
c) Işınım ile ısı transferinin ihmal edilmesi durumunda, çip elektriksel gücünün
hesabında ortaya çıkacak yüzdesel hatayı tespit ediniz?
qtaş qış
T∞=22ºC Tç = 22 0C
h=40 W/m2K
Hava
ε = 0.9
fan Ts = 122 0C
w = 10 mm
ÇÖZÜM 1:
a)
T∞ = 22 oC = 295 o K
Tç = 22 oC = 295 o K
Ts = 122 oC = 395o K
A = (0.01m) * (0.01m) = 10 −4 m 2
Pçip = Qtaş + Qışı
Qtas = hA(Ts − T∞ ) = 40.10 −4 (395 − 295) = 0.4 Watt
Qısı = εσA(Ts4 − Tc4 ) = 0.0856 Watt
Pçip = Qtaş + Qışı = 0.4856 Watt
b)
( )
hr = εσ (Ts + Tc ). Ts + Tc ⇒ hr = 8.557 ( W/m2K )
2 2
hr 8.557
= = 0.214 bulunur.
h 40
c)
Q ısı 0.0856
% Hata = x100 = x100 = 17.62 ⇒ %17.62
Q ısı + Q tas 0.4856
-149-
SORU 2 (25 p).
D çapında uzun iletken bir çubuk, içerisine yerleştirilen bir elektrikli direnç vasıtasıyla
ısıtılmaktadır. Üniform sıcaklığa (T) sahip çubuk, temasta bulunduğu T∞ sıcaklığındaki
havaya ve kendisini çevreleyen Tç sıcaklığındaki yüzeye belli bir oranda ısı kaybetmektedir.
Direnç değeri Re (Ω) olarak verilmektedir. Direnç üzerinden bir ‘I (A)’ akımı geçirildiğinde,
üniform çubuk sıcaklığı zamana bağlı olarak değişmektedir (T=T(t)). Anlık enerji dengesi
denklemi vasıtasıyla, çubuk içerisinde zamana bağlı sıcaklık değişimini veren denklemi
türetiniz?
L
T∞,, h
I, Re
D
Tç
ÇÖZÜM 2:
İletken çubuk için enerji dengesi yazılırsa;
Egir – Eçık + Eüre = Esis
Eçık = Qışınım + Qtaşınım
∂T
E sis = ρ Vcp
∂t
E üre = I 2 . Re
sisteme herhangi bir enerji girişi olmadığından Egir = 0 alınarak, sıcaklığın zamana bağlı
değişimi tespit edilebilir:
( (
∂T (I 2 Re ) − (hA(Ts − T∞ )) − εσA Ts − Tc4
=
4
))
∂t ρVcp
-150-
SORU 3 (30p).
İçerisinde homojen dağılımlı ‘qv (W/m3)’ şiddetinde bir ısı kaynağının bulunduğu levhanın
her iki yüzeyindeki sıcaklıkların aynı kalması istenmektedir. Sürekli (kararlı) rejim ve ısı
akısının sadece ‘x’ yönünde geçişinin sağlanması halinde;
a) Levha içerisindeki sıcaklık dağılımını veren (T(x)) denklemi türeterek, sıcaklık
dağılım eğrisini yaklaşık ölçekte çiziniz?
b) Levha içerisindeki sıcaklığın maksimum olduğu noktayı ve değerinin nasıl
bulunacağını gösteriniz?
c) Levha içerisinde ısı akısı dağılımını (q’’(x)) veren denklemi türetiniz?
x
-L +L
TS TS
T∞ , h T∞ , h
ÇÖZÜM 3
İçerisinde homojen dağılımlı ‘qv (W/m3)’ şiddetinde bir ısı kaynağının bulunduğu levhanın
her iki yüzeyindeki sıcaklıkların aynı kalması istenmektedir. Sürekli (kararlı) rejim ve ısı
akısının sadece ‘x’ yönünde geçişinin sağlanması halinde ısı iletimi denklemi ;
x
-L +L
TS TS
T∞ , h T∞ , h
a)
d 2T q v
+ =0
dx 2 k
şeklinde yazılır. Denklem bir kez integre edilirse;
dT q
= − v x + c1
dx k
ve bir kez daha integre edilirse sıcaklık dağılımı;
q
T ( x ) = − v x 2 + c1 x + c 2
2k
şeklinde elde edilir. c1 ve c2 katsayıları sınır koşulları kullanılarak tespit edilir.
Sınır koşulları :
x = + L ⇒ T = Ts
x = − L ⇒ T = Ts
Bu sınır şartları kullanılarak ;
-151-
qv 2
c1 = 0 ve c 2 = Ts + L
2k
olarak hesaplanır. c1 ve c2 katsayıları T(x) denkleminde yerine yazılırsa sıcaklık dağılımı;
qv 2
T ( x ) = Ts +
2k
(
L − x2 )
şeklinde tespit edilir. Bu denklem görüldüğü gibi bir parabol denklemidir. Dolayısıyla
üniform ısı üretimi olması halinde sıcaklık dağılımı şekilde görüldüğü gibi parabol şeklinde
olacaktır.
b)
Levha içerisindeki maksimum sıcaklık T(x) denklemi matematiksel olarak incelenirse x=0
değerini aldığında T(x) değerinin maksimum olacağı görülür. Yani maksimum sıcaklık
merkezdedir.
x=0 yazılırsa
q
T ( x = 0 ) = Tmax = Ts + v L2
2k
elde edilir.
c) Levha içerisinde ısı akısı dağılımını (q’’(x)) veren denklem;
dT
Q = −k . A. ⇒
dx
denkleminde b şıkkında elde edilen T(x) denkleminin yazılarak türevinin alınması ile elde
edilir.
dT d ⎛ q
( ⎞
)
= ⎜ Ts + v L2 − x 2 ⎟ = − v x
dx dx ⎝
q
2k ⎠ k
dT ⎛ q ⎞
Q" = −k . ⇒ Q" = −k ⎜ − v x ⎟ ⇒ Q" = q v .x
dx ⎝ k ⎠
şeklinde elde edilir.
SORU 4 (20p).
Bir elektrik kablosunun silindirik geometrideki ince ve içi dolu iletken telinin çapı 2 mm.
olup, elektrik iletimi sırasında tel sıcaklığının 150°C’yi geçmemesi istenmektedir. Tel yüzeyi
elektrik kaçağı ve kısa devre oluşmaması için plastik bir malzeme (kplastik=0.1 W/mK) ile
kaplanmıştır. Kablo 20°C sıcaklıkta ve h=40 W/m2K taşınım katsayısına sahip bir hava
akımı ile soğumaktadır. Kablonun birim uzunluğu başına, çevre havasına transfer
edilebilecek ısı enerjisinin maksimum değeri ve bu değeri sağlayan kaplama kalınlığını tespit
ediniz?
-152-
ÇÖZÜM 4:
Sistemden transfer edilen ısının maksimum olabilmesi için kritik yalıtım yarıçapı’na kadar
yalıtım yapılması gereklidir. Silindirik eleman için kritik yalıtım yarıçapı ifadesinden
faydalanarak kritik yalıtım yarıçapı;
kp 0.1
rkr = = = 0.0025m
h 40
olarak hesaplanır. Buna göre ; yalıtımın kalınlığı
δ = rkr − ri = 0.0025 − 0.0010 = 0.0015m
olarak bulunur. Bu kalınlıkta yalıtımın olması durumunda sistemden birim uzunlukta transfer
edilen ısı enerjisi miktarı:
Silindirik eleman için iletim direnci

ln(rkr / ri )
Ri =
2πk
Silindirik eleman için taşınım direnci
1
Rt =
2 π rkr h
olmak üzere; transfer edilebilecek maksimum ısı enerjisi
T − T∞
Q= i
Ri + Rtas
denkleminde bilinen değerlerin yerleştirilmesi ile hesaplanır.
-153-
SORU 1 (25 p).
Şekilde gösterilen 4 mm kalınlığındaki alüminyum levhanın üst yüzeyine, ışınım yutma
katsayısı 0.80, yayma katsayısı 0.25 olan özel bir ince kaplama uygulanmıştır. Levha yatay
bir konumda çevreye bırakıldığı anda, levha yüzeyine ulaşan toplam güneş ışınımının G=
900 W/m2, levha sıcaklığının ise 25 oC olduğu belirlenmiştir. Levhanın ortalama taşınım
katsayısı h=20 W/m2 K ve sıcaklığı T∞=20 oC olan ortam havasına ısı kaybettiğini ve ayrıca
yüzeyden çevre havasına ışınım yaydığını göz önüne alarak;
a) Sürekli rejime ulaşmadan önce, levha sıcaklığının birim zamandaki değişme miktarını
belirleyiniz?
b) Sürekli rejime ulaşıldıktan sonraki levha sıcaklığını belirleyiniz?
T∞=20 oC Tç=20 oC
h=20 W/m2 K
Hava
G=900 W/m2
E
Alüminyum
plaka L=4 mm
ρ=2700 kg/m3
c=900 J/kg.K
Çözüm 1
a-) Enerji denge denkleminden;
E st = E g − E ç + Eü
dT
ρc AL = αGA − qtaş − E
dt
dT
ρc AL = αGA − hA(T1 − T∞ ) − AεσT1
4
dt
dT
= 0.052 o C / s
dt
b-) E st = E g − E ç + Eü
αG = A(T1 − T∞ ) − εσT1 4
T = 321.4 K
-154-
SORU 2 (25 p).
Şekilde gösterilen ‘k’ ısı iletim katsayısına sahip ‘L’ kalınlığındaki levhanın bir yüzeyine
sabit bir ısı akısı (qw) uygulanarak, diğer yüzeyine temas etmekte olan h, T∞ parametrelerine
sahip akışkana ısı aktarılmaktadır. Kararlı şartlarda bir boyutta gerçekleşen ısı aktarımı
sırasında, levha içerisinde ısı üretimi de söz konusu değildir. Isı iletimi genel denklemini
verilen probleme uyarlayarak, levha içerisindeki sıcaklık dağılımını veren denklemi (T(x))
türeterek, T1 ve T2 sıcaklıklarının nasıl bulunacağını gösteriniz?
Çözüm 2
T ( x ) = c1 x + c2
dT q
x = 0 ⇒ qw = −k ⇒ qw = −kc1 ⇒ c1 = − w
dx k
dT q L
x = L ⇒ −k = h(T2 − T∞ ) ⇒ −kc1 = h( c1 L + c2 − T∞ ) ⇒ qw = ( − w + c2 − T∞ )
dx k
hL
c2 = qw (1 + ) + hT∞
k
qw ⎡ hL ⎤
T =− x + ⎢qw (1 + ) + hT∞ ⎥
k ⎣ k ⎦
-155-
SORU 3 (25 p).
Şekilde gösterilen birleşik duvar sisteminde tuğla ve cam yünü için ısı iletim katsayıları
sırasıyla 0.7 ve 0.07 W/mK olduğuna göre, toplam ısı transfer katsayısı (U) ile T2 ve T3
sıcaklıklarının değerini tespit ediniz?
Çözüm 3
T1 T2 T3 T4
Rc,1 RTuğ Rc,2
1 1 1 1
UT = = = = ⇒ U T = 1W / m 2 K
ΣR Rc ,1 + Rtuğ + Rc , 2 L1 + L2 + L3 0.03 0.1 0.03
+ +
k c k tuğ k c 0.07 0.7 0.07
″
q x = U T (T1 − T4 ) = 1.(150 − 10) = 140 W / m 2
″ T − T2 150 − T2
qx = k 1 ⇒ 140 = 0.07 ⇒ T2 = 90 0C
L1 0.03
″ T − T3 90 − T3
qx = k 2 ⇒ 140 = 0.7 ⇒ T3 = 70 0C
L2 0.1
SORU 4 (25 p).

Aşağıda verilen kavramlar arasındaki temel benzerlik ya da farkları çok kısa (ifadeler,
çizimler, ya da denklemler yardımıyla) açıklayınız?
1. Isı iletim katsayısı - İletim ısıl direnci 5. Çok uzun kanatçık - gerçek kanatçık
2. Toplam ısıl direnç - Toplam ısı 6. Kanatçık etkenliği - kanatçık verimi
transfer katsayısı 7. Sabit kesitli kanatçık - değişken kesitli
3. Temas direnci - birikinti direnci kanatçık
4. Çok uzun kanatçık - ucu yalıtılmış
kanatçık
Çözüm 4
-156-
SORU 1 (25 p).
Bir ısıl işlem fırınında, iç yüzeyi sıcak gaz ile, dış yüzeyi ise çevre havası ile temasta bulunan
L=0.15 m kalınlığındaki düzlemsel bir briket duvar bulunmaktadır. Briket duvarın ısıl
iletkenlik katsayısı k=1.2 W/m K ve ısıl yayılım katsayısı ε=0.7 olarak verilmektedir. Çevre
havası sıcaklığı ( T∞ =25°C) ile havayı çevreleyen odanın yüzey sıcaklığı ( Tç =25°C) aynı
olup, doğal taşınım katsayısı h=20 W/m2K olarak verilmektedir. Kararlı akış koşullarında,
briket duvarın iç yüzey sıcaklığı T1 =350°C olarak ölçülmüştür;
a) Briket duvar dış yüzey sıcaklığının T2 =100°C olduğu iddia edilmektedir. Doğru olup
olmadığını belirleyiniz?
b) Çalışan işçilerin briket duvarın dış yüzeyine temasları halinde, yanmaya bağlı
yaralanmaların önüne geçmek için, T2 sıcaklığının 65°C’nin altına indirilmesi istenmektedir.
Bu durumda ‘L’ kalınlığı en az ne kadar arttırılmalıdır?
Çözüm 1
(a)
E& gir . − E& çıı .
E gir . = qil . E& çıı . = qtaş. + q ış.
(T1 − T2 )
− hA(T2 − T∞ ) − εσA(T2 − T4 ) = 0
4 4
kA
0,15
(623 − T2 )
= 20(T2 − 298) + 0,7.5,67.10 −8 (T2 − 298 4 )
4
1,2
0,15
T2 = 374 K
Sonuç: Verilen sıcaklık doğrudur
(b)
k (T1 − T2 ) 1,2(350 − 65)
L= ⇒L=
h(T2 − T∞ ) + εσ (T2 − Tç )
4 4
20(65 − 25) + 0,7.5,67.10 −8 [(65 + 273) 4 − (25 + 273) 4 ]
L = 0,34m
Sonuç: 0.19 m Yalıtım eklenmesi gereklidir.
-157-
SORU 2 (25 p).
Bir buzdolabının yan duvarına ait boyutlar şekilde gösterilmektedir. Buzdolabı içindeki hava
sıcaklığı Tf=-10 oC ve oda içi hava sıcaklığı ise Tr=10 oC dir. Her iki taraftaki taşınım
katsayıları h=10 W/m2K dir. Duvarın her iki tarafında 0.5 cm kalınlığında paslanmaz çelik
sac ve bunların arasında fiberglastan yapılmış 1 cm kalınlığında bir yalıtım tabakası
bulunmaktadır. Fiberglas ve paslanmaz çelik ısı iletim katsayıları sırasıyla; kb=0.06 W/mK
ve kw=15 W/mK olduğuna göre;
a) Duvara ait toplam ısı transfer katsayısını (U) bulunuz?
b) Her iki taraftaki yüzey sıcaklıklarını (T1 ve T4) belirleyiniz?
Çözüm
Tr T1 T2 T3 T4 Tf
Rtaş,r Ril1,w Ril,b Ril2,w Rtaş,r
(a)
1 1 1
UT = = = = 2.7W / m 2 K
ΣR Rtaş.r + Ril1, w + Ril ,b + Ril 2, w + Rtaş , f 1 t w tb t w 1
+ + + +
hr k w k b k w h f
(b)
″
q x = U T (Tr − T f ) = 2.7(10 − (−10)) = 54W / m 2
″ (T − T1 ) (10 − T1 )
qx = r ⇒ 54 = ⇒ T1 = 4.6 o C
Rtaş ,r 0.1
″ (T4 − T f ) (T − (−10))
qx = ⇒ 54 = 4 ⇒ T4 = −4.6 o C
Rtaş , f 0.1
-158-
SORU 3 (35 p).
Şekilde gösterilen ve içerisinde homojen ısı kaynağı bulunan düzlemsel levhanın sol taraftaki
yüzeyi yalıtılmıştır. Sağ taraftaki yüzeyde ise; ‘qs’ şiddetinde sabit bir ısı akısı (güneşten
gelen enerji) ve taşınım ile ısı transferi söz konusudur. Levhanın ısı transfer alanı, kalınlığı
ve ısı iletim katsayısı sırasıyla; ‘A’, ‘L’ ve ‘k’ olduğuna göre;
a) levha içerisindeki sıcaklık dağılımını veren denklemi türeterek, levhanın sol ve sağ yüzey
sıcaklığının nasıl bulunacağını gösteriniz?
b) levhadan havaya transfer edilen ısı miktarının nasıl bulunacağını gösteriniz?
Çözüm 3
(a)
d 2T q& v
+ ....................(1)
dx 2 k
dT
=0
dx x =0
dT
− = −q s + h(T ( x = L) − T∞ )
dx x= L
1 denklemin çözümü
q& v 2
T =− x + c1 x + c 2
2k
dT
= 0 ⇒ c1 = 0
dx x =0
İkinci sınır şartından
q& w q&
− k (− L) = − q s + h(− w L2 + c 2 − T∞ )
k 2k
&q w L q s q& w L2
c2 = + + + T∞
h h 2k
q& v 2 q& v L q s q& v L2
T =− x + + + + T∞
2k h h 2k
q& q& L q
T = v ( L2 − x 2 ) + v + s + T∞
2k h h
q& q& L + q s
T ( x = 0) = v L2 + v + T∞
2k h
q& L + q s
T ( x = L) = v + T∞
h
-159-
(b)
dT q& v
Q& = − kA = −kA( L) = q& v AL
dx x= L k
SORU 4 (15 p).

Bir boyutlu-kararlı, içerisinde ısı üretimi bulunmayan, iç-dış yüzey sıcaklıkları sırasıyla T1 ve
T2 olan (T1 >T2), sabit ısı iletim katsayısına sahip silindirik geometrideki bir malzeme için, ısı
iletim direncini veren formülü;
1 d ⎛ n dT ⎞
⎜ kr ⎟=0
r n dr ⎝ dr ⎠
diferansiyel denklemini uygun şekilde kullanarak türetiniz?
r2
r1
k
Çözüm 4
1 d ⎛ n dT ⎞
⎜ kr ⎟ = 0 silindirik koordinatlar için r=1 için
r n dr ⎝ dr ⎠
1 d ⎛ dT ⎞
⎜ kr ⎟=0
r dr ⎝ dr ⎠
T (r ) = c1 ln r + c 2
T (r1 ) = T1 , T (r2 ) = T2
T1 = c1 ln r1 + c 2 , T2 = c1 ln r2 + c 2
T − T2 r
T (r ) = 1 ln( ) + T2
ln(r1 / r2 ) r2
dT dT
q r = −kA( ) = − k (2πrL)
dr dr
T − T2
q r = 2πLk 1
ln(r2 / r1 )
ln(r2 / r1 )
RT ,il . =
2πLk
-160-
DEĞERLENDİRME SINAVI B1*
*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 20/12/2003 tarihli II. ara sınav sorularıdır (Süre: 90 dak.).
SORU 1(50p) .........(a)20p, (b)10p, (c)10p, (d)10p.
Şekilde görülen L=20mm uzunluğunda ve D=5mm çapındaki üniform kesitli silindirik bir
çubuğun bir ucu (x=0) 100°C sabit sıcaklığındaki yüzeye bağlı olup, diğer ucu ise (x=L)
çevreye ısı kaybını önleyecek şekilde çok ince bir film tabakası ile kaplanmıştır. Silindirik
çubuk yanal yüzeylerinden 25°C sıcaklıktaki çevre havasına h=100 (W/m2K) taşınım
katsayısıyla ısı kaybetmektedir. Çubuk malzemesi alüminyum (k= 498 W/mK) olduğuna
göre,
a) Çubuk ekseni boyunca sıcaklık dağılımının ve çubuk yüzeylerinden transfer edilen ısı
enerjisinin aşağıdaki denlemler (m: kanatçık parametresi) vasıtasıyla türetilebileceğini
gösteriniz?
T ( x) − T∞ θ cosh[m( L − x)]
= = q f = tanh(mL) hPkAi
Tb − T∞ θb cosh(mL)
b) Pratik uygulama açısından çubuk bir kanatçık konumunda olduğuna göre, kanatçık
etkenliği ve kanatçık veriminin bulunabileceği denklemleri türetiniz?
c) Çubuk ekseni boyunca sıcaklık dağılım grafiğini (T-x) çubuğun gövdeye bağlı olduğu uç
noktasından itibaren 5 mm aralıklarla çiziniz?
d) Kanatçık etkenliğini arttırmak amacıyla aşağıda sunulan çözümlerden hangisinin
uygulanmasını önerirsiniz, analiz yaparak gösteriniz?
çubuk çapının %25 oranında arttırılması
çubuk uzunluğunun %25 oranında arttırılması
ısı iletim katsayısı %25 daha yüksek olan malzeme kullanılması
h, T∞
φD
Tb T(x)
Çözüm 1
a)
θ = c1e mx + c 2 e − mx
1. Sınır şartı:
x= 0’da θ = θ b
θ b = c1 + c 2
2. Sınır şartı
dT
x=L =0
dx
dT
= mc1e mL − mc 2 e −ml = 0
dx
-161-
çubuk ekseni boyunca sıcaklık dağılımı;
θ cosh[m( L − x)]
=
θb cosh mL
kanatçıktan transfer edilen ısı enerjisinin miktarının tesbiti

dθ m sinh[m( L − x)]cosh mL
= θb
dx (cosh mL) 2
q f = tanh(mL) hPkAi θ b
b)
Kanatçık etkinliği;
q x kanatçıana
εk =
hAiθ b
Ucu yalıtılmış kanatçık için

hpkAi θ b tanh(mL) Pk
εk = = tanh(mL)
hAiθ b hAi
Kanatçık verimi;
q x kanatçıa q x kanatçıa
η= =
q max hAk θ b
Ucu yalıtılmış kanatçık için

hPkAi θ b tanh(mL) hPkAi θ b tanh(mL) tanh(mL)
η= = =
hAk θ b hPLθ b mL
m 2 = hP kAc
c)
Verilen sıcaklık dağılım denkleminde x=0’dan başlatılarak 5mm aralıkla sıcaklık değerleri
bulunarak istenen grafik çizilir.
d)
Isı iletim katsayısının artırılması ile kanatçık etkinliği artar
-162-
SORU 2 (35p). .........(a)15p, (b)5p, (c)15p.
Şekilde görülen D=10 mm çapındaki saf bakırdan (k=399 W/mK, cp=387 J/kgK, ρ=8933
kg/m3) yapılmış küreyi soğutmak amacıyla kullanılan T∞=23°C hava akışında ortalama ısı
taşınım katsayısı, kürenin sıcaklık-zaman (T-t) değişimi izlenerek bulunacaktır. Soğutma
işlemi başlamadan önce 66°C olarak ölçülen küre sıcaklığı t=70 s. sonra 55°C değerine
düşmüştür. Herhangi bir ‘t’ anında küre için üniform sıcaklık varsayımının geçerli olduğunu
göz önüne alarak;
a) Ortalama ısı taşınım katsayısını hesaplayınız?
b) Üniform sıcaklık varsayımının verilen şartlar için uygun olup olmadığını
değerlendiriniz?
c) Isıl zaman sabitinin (τ) değerini belirleyerek, küre için sıcaklık-zaman (T-t) grafiğini;
zamanın τ, 2τ, 3τ, 4τ, 5τ, 10τ değerlerine karşılık gelen sıcaklıklar için çiziniz?
Bakır küre
h, T∞
Çözüm 2
a)
T=70 sn’de
θ 55 − 23
t 70
− −
=e = τ
= e τ ⇒ τ = 237.3
θi 66 − 23
ρvc p
τ= ⇒ h = 24.280 w/m 2 K
hAtaş
b)
hR / 3
Bi = = 2 x10 − 4 p 0.1 verilen şartlara uygundur.
k
c)
t =τ t = 2τ
τ 2τ
θ T ( x) − 23 T ( x) − 23
t
− − −
=e τ= = e τ ⇒ T ( x) = 312 K = e τ ⇒ T ( x) = 302 K
θi 66 − 23 66 − 23
t = 3τ t = 4τ
3τ 4τ
T ( x) − 23 − T ( x) − 23 −
= e τ ⇒ T ( x) = 298K = e τ ⇒ T ( x) = 296.78 K
66 − 23 66 − 23
t = 5τ t = 10τ
5τ 10τ
T ( x) − 23 − T ( x) − 23 −
= e τ ⇒ T ( x) = 296.3K = e τ ⇒ T ( x) = 296.K
66 − 23 66 − 23
Mevcut sonuçlarla oluşturulan grafik aşağıda verilmiştir:
-163-
T (°K)
312
302
296
t=τ t=2τ
0 t=10τ t(s)
SORU 3 (15p).
‘2L’ kalınlığındaki düz bir levha başlangıçta (t=0) Ti üniform sıcaklığında olup iki yüzeyinden
taşınım ile T∞ sıcaklığındaki akışkan vasıtasıyla simetrik olarak soğutulmaktadır. Başlangıç anından
itibaren sürekli rejime ulaşana kadarki zaman aralığı içerisinde seçilen t1, t2 ve t3 (0<t1< t2<t3)
zamanlarında levha içerisindeki sıcaklık dağılımını (T(x,t));
Bi=0.1, Bi=1, ve Bi=10 değerleri için yaklaşık ölçekte çiziniz?
Not: Grafiklerde T∞ sıcaklığını da gösteriniz.
Çözüm 3
T(x,0)=T1 T(x,0)=T2 T(x,0)=T2
t t t
T∞, h T∞, h
-L L
x Bi=0.1 Bi=1 Bi=10
T=T(t) T=T(x,t) T=T(x,t)
-164-
SORU 1 (40 p).
Çok ince çaplı ve uzun (L>>D) silindirik geometrideki iki bakır çubuk şekilde gösterildiği
gibi lehim işlemi ile birleştirilmek isteniyor. Lehim uygulanacak dairesel kesitteki taban
yüzey sıcaklığının en az Tb=615 ºC olması gerekmektedir. Çubukların kesiti boyunca
sıcaklığın homojen olduğunu göz önüne alarak,
a) çubuklardan herhangi birine ait ‘x’ ekseni yönündeki sıcaklık dağılımını veren denklemi
türeterek, sıcaklığın ‘100 ºC’ ye düştüğü ‘x’ koordinatını belirleyiniz?
b) lehim işlemi sırasında yüzeye uygulanması gerekli minimum ısıl gücün aşağıda verilen
denklem ile hesaplanabileceğini göstererek, q min değerini ‘W’ olarak bulunuz?
qmin = 2(hPkAi )1 / 2 (Tb − T∞ )
c) verilen şartlardaki bakır çubukların uç yüzeylerinin yalıtılmasının harcanacak ısıl güç
üzerinde bir etkisi var mıdır, yorumlayınız?
d) verilen şartlarda hava hızının bir fan yardımıyla arttırılması önerilebilir mi, açıklayınız?
Bakır ( k ≅ 379W / mK )
∞
x
x 2
Hava
1
Tb=615 0C T∞ = 15 0C
h = 40W / m2K
∞ D=1cm
Çözüm 1
a)
E g − E ç + Eüre. = E st
∂q x
E g = Eç = q x = q x + dx − hdAs (Ts − T∞ )
∂x
∂ ⎛ ∂T ⎞ dA
⇒ ⎜ kAs ⎟ − h s (T − T∞ ) = 0
∂x ⎝ ∂x ⎠ dx
k ile As sabitse
∂ 2T hP
⇒ 2 − (T − T∞ ) = 0 m=
hP
, T - T∞ = θ
∂x kA kA
θ ′′ − mθ = 0 ⇒ θ ( x) = c1e mx + c 2 e − mx
x = 0' da T = Tb ⇒ θ (x ) = θ b ⇒ θ b = c1 + c 2 .....................
x = L' de T = T∞ ⇒ θ (x ) = e m∞ c1 + e − m∞ c 2 ⇒ c1 = 0 c2 = θb
⎛ ⎞
θ ( x ) − mx
4h
− ⎜⎜ ⎟x
100 − 15
θ (x ) = θ b e − mx ⎟
⇒ =e ⇒ =e ⎝
kD ⎠
θb 615 − 15
Sonuç:
x=0,3 m (30 cm).
-165-
b)
Kanattan ortama geçen ısı (qk)
dθ dθ dθ
q k = − kA ⇒ = θ b e − mx ⇒ = −mθ b e − mx
dx dx dx
x = 0 için q k = −kA(− m)θ b e − mx ⇒ q k = (hPkAil ) 2 (Tb − T∞ )
1
2 tane olduğu için;

q k = 2(hPkAil ) 2 (Tb − T∞ ) = 232,09 W
1
c)
Hava hızı bir fan yardımıyla arttırılacak olursa transfer edilecek ısı enerjisi miktarı artacaktır.
Çünkü “h” artar.
d)
Uç kısım yalıtımlı olursa q k = hPkA.θ 0 . tanh(mL) olur.
SORU 2 (40 p).

D=10mm çapındaki uzun iletken bakır (k=379 W/mK, cp=387 J/kgK, ρ=8933 kg/m3) bir çubuk,
içerisine yerleştirilen bir elektrikli direnç (Re) vasıtasıyla üniform sıcaklığa sahip olacak
şekilde ısıtılmaktadır. Direnç üzerinden bir ‘I (A)’ akımı geçirilerek, çubuk sıcaklığı T=315
ºC’ ye yükseldiği anda, enerji kesilerek çubuk soğumaya bırakılmaktadır. Çubuğun temasta
bulunduğu hava sıcaklığı sabit (T∞=15ºC) olduğuna göre,
a) zamana bağlı soğuma esnasında, çubuk içerisinde uniform sıcaklık koşullarının
sürdürülebilmesi için taşınım katsayısının (minimum) değeri ne olmalıdır, hesaplayınız?
b) çubuk sıcaklığı ile hava sıcaklığı arasındaki farkın ‘1 ºC’ ye düşmesi için ne kadar süre
gereklidir, belirleyiniz?
c) soğuma süresince birim uzunluk başına havaya transfer edilen ısı miktarını bulunuz?
d) silindirik eleman yerine aynı çapta küresel bir eleman kullanılması durumu için ‘b’
şıkkında belirtilen soğuma süresindeki yüzdesel artış/azalma miktarını belirleyiniz?
T∞,,h L
I, Re
D
T(t)
Çözüm 2
a)
Bi<0,1⇒ Bi=0,1 alınarak
hLe R D
Bi = = Le = = = 0,0025 m
k 2 4
h.0,0025
Bi = 0,1 = ⇒ h = 15,160 w/m 2 K
379
-166-
b)
θ ρvc 8933.0,0025.387
= e −t τ ⇒ τ = ⇒τ = = 0,570
θi hA 15160
16 − 15
= e −t 0,57 ⇒ t = 3,25 saniye
315 − 15
c)
Birim uzunluk başına transfer edilen ısı
q′ ⇒ W / m ⇒ q ' = hA(T − T∞ ) = hAθ

d)
D
Küresel eleman kullanılmış olsaydı Le = olacaktı
6
10
h.
Bi = 0,1 = 6 ⇒ h = 22831 w/m 2 K
379
h değeri büyüdüğü için;
ρvc 8933.0,00166,387 t
τ= ⇒ = 0,251 ⇒ 5,704 = ⇒ t = 1,43 sn
hA 22831 0,251
oran;
3,25 − 1,43
= 0,621 (%62,1) azalma var
3,25
SORU 3 (20 p).

Aşağıdaki kavramlar arasındaki farkları çok kısa olarak belirtiniz/şekil ya da denklem
yardımıyla gösteriniz?
doğal taşınım-zorlanmış taşınım-faz değişimi ile taşınım
yerel taşınım katsayısı-ortalama taşınım katsayısı
ısı iletimi denklemi-enerji denklemi
hidrodinamik sınır tabaka-termal sınır tabaka
hidrodinamik sınır tabaka-hidrodinamik giriş uzunluğu
Çözüm 3
Ders notlarına bakınız.
-167-
SORU 1 (30 p).
Bilindiği üzere sabit kesitli kanatçıklarda eksenel yöndeki sıcaklık dağılımı,
θ ( x ) = c1e mx + c 2 e − mx denklemi ile bulunabilmektedir. Denklemdeki c1 ve c2 sabitlerinin
bulunabilmesi için uygulanması gerekli sınır şartlarını,
a) Sonsuz uzunluktaki (çok uzun) kanat, b) Uç kısmı yalıtılmış (adyabatik) kanat ve c) Uç
kısmında taşınım ile ısı transferi olan (gerçek) kanat için, ayrı ayrı yazınız? d) Denklemdeki
‘m’ parametresinin boyut ve (SI birim sistemindeki) birimini belirleyiniz/yazınız? e) Bessel
fonksiyonunu ve kanatçık uygulamaları açısından önemini çok kısa olarak açıklayınız?
ÇÖZÜM 1
θ ( x) = c1e mx + c 2 e − mx
a) b)
L→∞ yalıtımlı
x=0 θ = θb x=0 θ = θb
x=L θ =0 dθ
x=L q( x = L) = 0 ⇒ =0
dx x=L
c) d)
w
m
hP 2 1
m2 = = m K ⇒m=
qtaş kAil w metre
m2
m.K
x=0 θ = θb
dT
x=L -k = h(T x=L
− T∞ )
dx x=L
dθ
-k = hθ x=L
dx x=L
e)
-168-
SORU 2 (30 p).
Şekilde gösterilen düzenekte gösterilen, 91 mm uzunluğunda 25 mm çapındaki silindirik
numune, 22°C sıcaklığındaki hava ile termal dengede iken, aniden 50°C sabit sıcaklıkta
tutulabilen su içerisine daldırılarak, numunedeki zamana bağlı sıcaklık değişimleri
kaydedilmektedir. Numune sıcaklığı ile su sıcaklığı arasındaki mutlak farkın 1°C’ ye ulaştığı
ana kadar geçen süre t=120 s. olarak ölçüldüğüne göre; a) taşınım katsayısını bularak termal
kapasitans yaklaşımının mevcut deneye uygulanabilirliğini tartışınız? b) Deney bitim süresine
karşılk gelen Fourier sayısını bulunuz?
NOT: Numune malzemesi için k=160 W/mK, cp= 903 J/kgK ve ρ=2702 kg/m3 olarak
verilmektedir.
ÇÖZÜM 2
a)
θ 1 t
= e −t τ ⇒ = e −t τ ⇒ = 3.33 ⇒ τ = 36.04
θi 50 − 22 τ
πD 2
4 =D ρvc p ρLeşş c p
Leşş = τ= ⇒τ = ⇒ h = 423.12W / m 2 K
πDL 4 hA h
hLe 423.12(25.10 −3 / 4)
Bi = = = 0.016 p 0.1 …..Termal kapasitans metoduna uygundur.
k 160
b)
k
t
αt ρc p (160)(120)
Fo = = =
Le 2
Le 2
(2702)(903)(25.10 −3 / 4)
-169-
SORU 3 (40 p).
a) Şekilde düz levha üzeri laminar bir akış için hız sınır tabakasının değişimi şematik
olarak gösterilmektedir. Aynı şekil üzerinde, sıcaklık sınır tabaka değişimini Pr=0.1,
Pr=1 ve Pr=10 değerleri için yaklaşık ölçekte çiziniz?
Not: δ T (x ) = δ u ( x) Pr −1 / 3
b) Şekilde gösterilen grafik üzerinde soru işareti ile gösterilen noktalara gelmesi gerekli
ifade ya da rakamları yazarak, grafiğin ne anlama geldiğini çok kısa olarak
yorumlayınız?
Nu
D
?=sbt
?
?
?=sbt
2
1
? Gz-1
c) Düz levha üzeri laminar akış için yerel Nusselt sayısının (Nux) hesabında kullanılmak
üzere bir araştırıcı tarafından, aşağıdaki denklem önerilmektedir. Bu denklemi referans
alarak, ortalama taşınım katsayısının hesabında kullanılacak denklemi türetiniz?
Nu x = 0,565.Pe x 1/2
ÇÖZÜM 3
a)
-170-
b)
Aşağıdaki grafikten anlaşılacağı üzere laminer boru içi akış için termal olarak gelişmiş
bölgede, NuD dolayısıyla h değeri sabittir.
NuD NuD
10
4.36
3.66
2
1
0.001 0.005 0.010.05
x/D
= Gz −1
Re D Pr
c)
Nu x = 0.565Pe x 1 / 2 = 0.565 Re x 1 / 2 Pr x 1 / 2
xV∞
Re x =
υ
hL xV k xV
Nu x = = 0.565 ∞ Pr 1 / 2 ⇒ h = 0.565 ∞ Pr 1 / 2
k υ L υ
1L k V∞ 1 / 2 1 / 2 L 1 1 / 2
h= ∫ hdx = 0 . 565( ) Pr ∫ ( ) dx
L0 L υ 0 x
k V ( L)1 / 2
h= 0.565( ∞ )1 / 2 Pr 1 / 2
L υ 2
-171-
SORU 1 (40 p).
Şekilde gösterilen uygulamada; dairesel kesitli üniform kanatçıklardan ‘A’ kanatçığı için ısı
iletim katsayısı (kA), çap (DA) ve kanat uzunluğu (LA) değerlerinin tümü verilmektedir. ‘B’
kanatçığı için ise sadece kB ve DB değerleri bilinmektedir. Her iki kanatçık aynı sıcaklıktaki
yüzeye (x=0 yüzeyi) bağlanmakta ve aynı koşullara sahip hava akımı ile soğutulmaktadır.
Kanatçıkların her ikisinde de; bir-boyutlu ve kararlı ısı iletimi koşulları geçerlidir. Ayrıca; her
iki kanatçıktan, ortam havasına transfer edilen toplam ısı miktarı da aynıdır.
a) Her iki kanatçık için; uç yüzeyden (x=L yüzeyi) transfer edilen ısı miktarını ihmal ederek,
ΔL=LA-LB ve ΔT=TLA-TLB değerlerini bulunuz?
b) Her iki kanatçık için; uç yüzeyden (x=L yüzeyi) transfer edilen ısı miktarını ihmal etmeden,
LB ve TLB değerlerinin nasıl bulunacağını (sadece çözüm için gerekli denklemleri yazarak)
gösteriniz?
Çözüm 1
a)
q fA = q fB ⇒ M A tan m A L A = M B tan m B LB
⎛h P ⎞ ⎛h P ⎞
h A PA k A AA tan ⎜⎜ A A ⎟⎟ L A = hB PB k B AB tan ⎜⎜ B B ⎟⎟ LB
⎝ k A AA ⎠ ⎝ k B AB ⎠
(30)(0.005) 3 (35)(π ) 2 ⎛ (30)(4) ⎞ (30)(π ) 2 (0.004) 3 (80) ⎛ (30)(4) ⎞
tan ⎜⎜ ⎟⎟ (0.05) = tan ⎜⎜ ⎟⎟ L
4 ⎝ (35)(0.005) ⎠ 4 ⎝ (80)(0.005) ⎠
LB = 0.06m
ΔL = L A − LB = −0.001m
θ cosh m( L − x) TLA − 20 1
= = = ⇒ TLA = 60.4 0 C
θb cosh mL 100 − 20 cosh(26.1)(0.05)
θ cosh m( L − x) TLB − 20 1
= = = ⇒ TLA = 45.6 0 C
θb cosh mL 100 − 20 cosh(19,36)(0.06)
ΔT = TLA − TLB = 14.8 0 C
b)
Uç yüzeyinden transfer edilen ısı miktarını ihmal etmeden, yukarıdaki çözüm yöntemi
uygulanarak bulunur.
-172-
SORU 2 (30 p).
Sıcaklık ölçümü amacıyla kullanılan iğne başı büyüklüğündeki küresel bir sensör (termokupl),
sıcaklığı 20°C iken, aniden sabit sıcaklıktaki bir gaz akımı içerisine daldırılmaktadır. Amaç;
yeterince uzun bir süre sonra gaz sıcaklığı ile termal dengeye gelmiş sensör sıcaklığının
okunarak, gaz sıcaklığının tespitidir. Sensör sıcaklığı ile gaz sıcaklığı arasındaki fark (daldırma
anından itibaren); 3 saniye sonra 100°C ve 6 saniye sonra ise 50°C olarak verilmektedir.
Sensör hacmi içerisindeki sıcaklık farkları ihmal edilecek seviyede olduğuna göre;
a) Gaz sıcaklığını belirleyiniz?
b) Sensörün, gaz akımına daldırıldıktan 15 s ve 30 s sonraki sıcaklıklarını belirleyiniz?
c) Sensör sıcaklığı, en fazla 2°C hata yapacak şekilde, gerçek gaz sıcaklığını ne kadar
süre sonra gösterir, belirleyiniz?
Çözüm 2
a)
−3
100
=eτ
20 − T∞
−6
50
=eτ
20 − T∞
yukarıdaki denklemlerden
τ = 4.32 ve T∞ = −180 0 C .
b)
t=15 s için Tt = −1730 C
t=30 s için Tt = −179.8 0 C
c)
−t
2
= e 4.32 ⇒ t = 19.9s
20 + 180
SORU 3 (30 p).

a) Ts sıcaklığındaki düzlemsel bir levhanın uzunluğu ‘L’ ve genişliği ‘w’ olarak
verilmektedir. Yüzeye paralel hareket eden sabit hız ve sıcaklıktaki ( u ∞ , T∞ ) bir gaz, yüzeyin
soğutulmasında kullanılmaktadır. Yüzey ile gaz arasındaki yerel Nusselt sayısı; aşağıda
verilen denklem ile hesaplanabilmektedir. Yüzeyden, gaza taşınım ile transfer edilen ısı
miktarına ait denklemi; gazın film sıcaklığındaki özellikleri, levha boyutları ve denklemdeki
sabit katsayıların bir fonksiyonu olarak türetiniz?
Nu x = C Re m n
x Pr …… (C, m, n: sabit katsayılar)
b) Her iki ucu aynı sıcaklıktaki (Tb) ısı kaynağına bağlanmış üniform kesitli bir kanatçık için,
sıcaklık dağılım denklemindeki c1 ve c2 katsayılarının tespit etmek için uygulanacak sınır
şartlarını yazınız? Bu kanatçıktan transfer edilen ısı miktarının hesabı için bildiğiniz
denklemlerden birini öneriniz?
Not: Herhangi bir çözüm yapmayınız.
-173-
Çözüm 3
a)
m
hL C Re x Pr n k
Nux = C Re x Pr n = ⇒h=
m
k L
⎛ u L ⎞
⎜ C ( ∞ ) Pr k ⎟
m n
Q = hA(Ts − T∞ ) = ⎜ υ ⎟ Lw(Ts − T∞ )
⎜ L ⎟
⎜ ⎟
⎝ ⎠
b)
Kanatçığın her iki ucunun simetrik sıcaklıkta olması merkezde sıcaklık gradyantının,
dolayısıyla merkezden geçen ısı akısının değerinin ‘0’ olmasını gerektirir. Bu durumda,
verilen kanatçık probleminin çözümü ‘L/2’ uzunluğunda, uç kısmı yalıtımlı kanatçık problemi
ile eşdeğerdir ve bu kapsamdaki denklem kullanılabilir.
-174-
DEĞERLENDİRME SINAVI C1*
*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 14/01/2004 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1(35p) .........(a)10p, (b)10p, (c)15p.
Bir nükleer reaktörde enerji üretimi amacıyla kullanılan uranyum-oksit malzemeden yapılmış
uzun silindirik yakıt çubuğunun dış yüzeyi ince aluminyum bir zırh ile sarılmıştır. Yakıt
çubuğunun çapı D, ısı iletim katsayısı k olup, içerisinde düzgün (uniform) dağılımlı bir enerji
üretimi (qv) vardır. Aluminyum zırh için ısıl direnci ihmal ederek,
a) Yakıt çubuğu içerisindeki radyal sıcaklık dağılımı T(r)’nin bulunabileceği formülü
türetiniz?
b) Silindir dış yüzeyinde çok yüksek sıcaklık oluşmasını engellemek için, yakıt
çubuğuna dik yönde hareket eden T∞, u∞ ve h taşınım parametrelerine sahip hava
soğutma işlevini üstlenmektedir. Yüzey sıcaklığı ile akışkan sıcaklığı arasındaki
ilişkiyi gösteren denklemi qv ve h parametrelerinin bir fonksiyonu olarak türetiniz?
c) Yüzey sıcaklığının alacağı değeri aşağıdaki çalışma şartları için çözünüz?
k= 2 W/mK, D=25 mm, T∞=300 K, u∞= 10 m/s, qv=2x108 W/m3
Not: Hava için gerekli özellikler T∞=300 K sıcaklığında alınabilir.
aluminyum zırh
h, T∞, u∞,
uranyum-oksit
yakıt çubuğu
Çözüm 1
a)
Enerji denge denkleminden;
E st = E g − E ç + E ür
Silindirik eksenlerde ısı akısı;
⎛ ∂T 1 ∂T ∂T ⎞
q ′′ = −k ⎜ i + j +k ⎟
⎝ ∂r r ∂θ ∂z ⎠
kontrol hacmine enerji denge denklemi uygulandığında ısı denklemi;
1 ∂ ⎛ ∂T ⎞ 1 ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂ ⎛ ∂T ⎞ ∂T
⎜ kr ⎟+ 2 ⎜ kr ⎟ + ⎜ kr ⎟ + q& v = ρc p
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r ∂θ ⎝ ∂θ ⎠ ∂z ⎝ ∂z ⎠ ∂t
tek boyutlu ve sürekli rejim olduğundan denklem;
1 ∂ ⎛ ∂T ⎞
⎜ kr ⎟ + q& v = 0
r ∂r ⎝ ∂r ⎠
ısı üretimin düzgün dağılımlı olduğunda;
⎛ ∂T ⎞ q& v 2
⎜r ⎟=− r + c1
⎝ ∂r ⎠ 2k
sıcaklık dağılımı;
q&
T (r ) = − v r 2 + c1 ln r + c 2
4k
c1 ve c2 bulmak için sınır şartları uygulandığında;
dT
=0 ve T(r0 ) = Ts
dr r =0
-175-
q& v 2
c1=0 ve c 2 = Ts + r0
4k
q& v r0
2
⎛ 2 ⎞
T (r ) = ⎜1 − r ⎟ + T s
4k ⎜ r2⎟
⎝ 0 ⎠
b)
q& v (πr0 L) = h(2πr0 L)(Ts − T∞ )
2
q& r
Ts = T∞ + v
2h
c)
T∞=300 K
ν = 15,89.10 −6
k = 26,3.10 −3
Pr = 0,707
U ∞ D 10.25.10 −3
Re = = = 15733,16 …….akım türbülanslı
ν 15,89.10 − 6
N u D = c Re D Pr 1 / 3 = 0,193(15733) 0,618 (0,707 ) = 67,45

m 1/ 3
hD
Nu D = ⇒ h = 70,96 W/m 2 K
k
2.10 8 (25 / 2)
Ts = 300 + = 531K
2.70,96
SORU 2 (35p). .........(a)10p, (b)10p, (c)15p.

Uzunluğu L=1.5m olan düz bir levhanın yüzeyi 40°C sıcaklıkta sabit olarak tutulmaktadır.
Sıcaklığı 6°C ve hızı 0.6 m/s olan su bu yüzey üzerinden akmaktadır.
a) Levhanın birim genişliğinden geçen ısı enerjisi miktarını hesaplayınız?
b) Levhanın diğer ucunda (x=L), hız ve sıcaklığın levha yüzeyinden itibaren ne kadar
yükseklikte serbest akış hız (u∞) ve serbest akış sıcaklığına (T∞) ulaşabileceğini tespit
ediniz?
c) Levhayı uzunluk boyunca beş eşit bölmeye ayırarak her bölme için birim genişlikten
geçen ısı transfer miktarlarını kıyaslayınız?
Çözüm 2
6 + 40
Tm = = 23 + 273 = 300 K
2
Su için (Tm=300 K);

μ = 855.10 −6 Ns / m 2
k = 613.10 −3 W/mK
Pr = 5,83
-176-
a)
U∞L 0,6.1,5
Re = = = 1052,63
ν 855.10 − 6
hL
Nu L = = 0,664 Re 1 / 2 Pr 1 / 3 ⇒ h = 15,85 W/m 2 K
k
q ′ = h A(Ts − T∞ ) = 808,35 W/m
b)
5x 5.1,5
δ h ( x) = = = 7,13.10 −3 m
Re x 1052,63
δ h ( x) 7,13.10 −3
δ T ( x) = = = 3,96.10 −3 m
Pr 1/ 3
(5,83)1/ 3
c)
0,3 m için;
U L 0,6.0,3
Re = ∞ = = 210,5263
ν 855.10 − 6
h=35,43 W/m2K
Q=361,39 W/m
0.6 m, 0.9 m, 1.2 m ve 1.5 m için uygulanırsa;
0.6 m için;
Q = 511,3961 W/m
0,9 m için;
Q = 625,96 W/m
1,2 m için;
Q = 722,79 W/m
1,5 m için;
Q = 808,11 W/m
Sonuç: her bölmede ısı transfer miktarı artmaktadır.
SORU 3 (30p).
Gaz yakıtlı bir su ısıtıcısında, ısı uzun bir boru içerisinde akan yüksek sıcaklıktaki yanma
ürünlerinden boru dışında akmakta olan suya geçmektedir. Borunun ısı etkinliğini arttırmak
amacıyla, boru içerisine şekilde gösterildiği gibi kare kesitli-dolu bir metal blok
yerleştirilmiştir. Metal blok ile boru iç yüzeyi arasındaki bölmeden geçen gazın debisi 0.01
kg/s, gazın ortalama sıcaklığı 800 K ve boru yüzey sıcaklığı 340 K olduğuna göre; suya
aktarılan ısı enerjisi değerini birim boru uzunluğu için tespit ediniz?
Not: Gaz özelliklerinin tespitinde hava özelliklerine ait tablo aynen kullanılabilir.
-177-
Çözüm 3
Tablodan hava için (800 K);

Pr=0,709, k=0,0573 W/m.K, μ=369,8.10-7 kg/s.m
m& Dh
Re D =
Ac μ
Dh =
[ ] [ ]
4 (πD 2 / 4) − W 2 / 4 4 (π .0,02 2 / 4) − 0,01412 / 4
= = 0,0387 m
(πD / 4) + W (π .0,02 / 4) + 0,0141
Re D =
(0,01 / 4).0,00387 = 9072
{[( ) ] }
π .0,02 / 4 − 0,01412 / 4 369,8.10 −7
2
hDh
Nu Dh = = 0,023 Re D Pr 0,3 ⇒ h = 450 W/m 2 K
4/5
k
q ′ = hπD(Tm − Ts ) = 450.π (0,02)(800 − 340) = 13000 W/m
SORU 4 (20p).
İç çapı 20 mm, dış çapı 26 mm olan çelik (k=50 W/mK) bir boru içinden akan soğuk su
(hc=8 kW/m2K), boru dışından yüzeye dik olarak akan sıcak duman gazları (hh=0.2 kW/m2K)
ile ısıtılmaktadır. Isı geçişini arttırmak için borunun dış yüzeyine eksenel yönde dikdörtgen
kesitli 16 adet düz kanat yerleştirilmiştir. Kanatlar eşit aralıklarla yerleştirilmiş olup 1mm
kalınlığında ve 15mm uzunluğundadır. Soğuk yüzeye göre tanımlanmış ısı transfer
katsayısını (Uc), kanatçıklı ve kanatçıksız durumlar için ayrı ayrı hesaplayarak kıyaslayınız?
Çözüm 4
D1=26 mm; Do=20 mm; hc=8 kW/m2K; hh=0,2 kW/m2K; k=50 W/mK
Kanatcıksız;
Rt1 Ri Rt2
′ ′ ′ ′
Rtop = Rt1 + Ri + Rt 2
′ 1 ln (D1 / D0 ) 1 1 ln(26 / 20) 1

Rtop = + + = + + = 0,195
hc A1 2πk hh A2 8.10 .20.10 .π
3 −3
2.π .50 −3
26.10 0,2.10 3
Rtop ′ =
1 1
⇒ 0,195 =
U . Ai Uπ 20.10 −3
U = 81,6 mK/W
-178-
Kanatcıklı;
Rt3
Rt1 Ri
Rt2
−1
⎛ 1 1 ⎞⎟
′ ′ ′
Rtop = Rt1 + Ri + ⎜ +
⎜ ′ ′⎟
⎝ Rt 2 Rt 2 ⎠
ln (D1 / D0 )
−1
′ 1 1 ⎛ 1 1 ⎞
Rtop = + + + ⎜⎜ + ⎟
hc A1 2πk hh A2 ⎝ 1 / hh A2 1 / hh A ⎟⎠
′ 1
Rtop =
U . Ai
‘U' değeri denklemden çekilerek bulunur.
-179-
SORU 1 (30 p).
Atmosfer basıncına sahip hava T∞=20ºC sıcaklık ve U∞=15m/s hız ile, Ts=110ºC sabit yüzey
sıcaklığına sahip düz yüzeyli bir levhaya paralel yönde hareket etmektedir. Levha 0.1m
genişlikte ve 1m uzunlukta olduğuna göre;
a) levha yüzeyinden havaya aktarılan toplam ısı enerjisi miktarını tespit ediniz?
b) levha merkezinde ve uç (bitim) noktasında, levha yüzeyinden itibaren hangi
yükseklikte havanın sıcaklık ve hızı sabit bir değere sahiptir, belirleyiniz?
c) levha üzerinde yerel taşınım katsayısının maksimum olduğu noktayı tespit ederek, bu
noktadaki yerel taşınım katsayısı ile levhaya ait ortalama taşınım katsayısı değerini
kıyaslayınız?
Çözüm 1
T∞ , U ∞
Tf =338K
V∞ = 15m / s υ = 19,71 * 10 −6 m 2 / s
T∞ = 293K Pr = 0.702
1m Ts = 383K k = 29,11.10 −3 W / mK
0,1m
a)
V∞ L 15.1
Re = = = 7,61.105
ν 19,71.10 −6
akım türbülanslıdır.
Nu =
hL
k
( )
= 0,037 Re L − 871 Pr1 / 3 ⇒ h = 26W / m 2 K
4/5
Q = h . A.(Ts − T∞ ) = 234W
b)
δh( x) ≅ δ T ( x) = 0,37.x. Re x −1 / 5 = 0,37.1.(7,61.10 5 ) −1 / 5
c)
V∞ L 15.1
Re = = = 7,61.105
ν 19,71.10 −6
hL
Nu x = = 0,0296. Re x Pr 1 / 3 ⇒ h = 1311,92 W/m 2 K
4/5
Sonuç: Yerel taşınım katsayısı ortalama taşınım katsayısından büyük çıkmıştır.

-180-
SORU 2 (25 p).
Kare kesitli (0.3m x 0.3m) bir hava kanalı içerisinde 1 m/s ortalama hız ile hareket etmekte
olan havanın kanala girişteki sıcaklığı Tg=290K olarak belirlenmiştir. Kanal dış yüzeyinde
T∞=310K sıcaklıkta atmosfer basıncındaki hava akışı mevcut olup, hava ile Tw=303K sabit
sıcaklığa sahip kanal dış yüzeyi arasındaki ortalama taşınım katsayısı hd=5 W/m2K olarak
verilmektedir. Aşağıdaki varsayımları uygulayarak, kanal çıkışındaki hava sıcaklığını (Tç)
bulunuz?
Varsayımlar:
i) kanal cidar kalınlığı ihmal edilecek seviyededir, ii) kanal içerisinde tam gelişmiş akış
koşulları geçerlidir, iii) kanal içerisindeki hava özellikleri için Tm yerine Tg değeri
kulanılabilir, vi) ısıl direnç hesaplamalarında, kanal içi akışkan sıcaklığı olarak, akışkan
ortalama sıcaklığı Tm geçerlidir.
Çözüm 2
Verilenler Tablo değerleri(Tf =290K)
V∞ = 1m / sn υ = 15 * 10 −6 m 2 / sn
0,3 m T∞ = 310 K Pr = 0.71
Tg = 290 K k = 25,5.10 − 3W / mK
0,3 m
4 A 4.0,3.0,3
Dh = = = 0,3
P 2.0,6
V D 1.0,3
Re D = ∞ h = = 2.10 4
ν 15.10 −6
hDh
N u Dh = = 0,023(Re Dh ) (Pr ) ⇒ h = 4,811 W/m 2 K
4/5 1/ 3
k
′′
q s = h(Ts − T∞ ) = 35 W/m 2
çıkış sıcaklığı;
35
Tso = 303 + = 310.27 K
4,811
SORU 3 (25 p).

Daire kesitli tek borusu bulunan, boru-zarf tipi bir ısı değiştirgecinde; su boruya 20ºC
sıcaklıkta girip, boruyu 40ºC sıcaklıkta terk etmektedir. Boruyu çevreleyen zarf içerisinde
bulunan ve aynı yönde akmakta olan 60ºC sıcaklığındaki doymuş su buharı ise, boru
içerisindeki akışkana ısı aktarmak suretiyle yoğuşmakta ve ısı değiştirgecini doymuş sıvı
olarak terk etmektedir (hfg=......kJ/kg). Buhar debisinin 25 kg/dak ve ısı transfer yüzeyinin
A=12 m2 olduğunu göz önüne alarak;
a) ısı değiştirgecinin toplam ısı transfer katsayısını (U) belirleyiniz?
b) boru içerisindeki suyun debisini belirleyiniz?
c) buharın zıt yönde akması durumunda (a) ve (b) şıklarında bulduğunuz değerlerde bir değişim
olup olmayacağını araştırınız?
-181-
Çözüm 3
Doymuş Doymuş sıvı

buhar T2=60 0C
A=12 m2
Buhar Debisi
m=25 kg/dak.
T1g=20 0C T1ç=40 0C
a)
Doymuş Buhar için T2=60 0C (hfg=2358,47 kj/kg)
Q = m& (h fg ) = 982,7 kW
ΔTln =
(60 − 20) − (60 − 40) = 20
= 28,85 0 C
40 40
ln ln
20 20
Q 982,7
UT = = = 2,839 kW/m 2 K
A.ΔTln 12.28,85
b)
Tm=303 K (cp=4,178 kj/kgK)
Q 982,7
m& = = = 11,76 kg/s
cp(T1ç − T1g ) 4,178(40 − 20)
c)
ΔTln =
(60 − 40) − (60 − 20) =
− 20
= 28,85 0 C
20 20
ln ln
40 40
aynı yönlü ile eşit olduğundan değişmez.
SORU 4 (20 p).

Not: Aşağıdaki sorulardan sadece birini yanıtlayınız.
1) U-tipi borulu ve çapraz akışlı bir ısı değiştirgecinde; suyun boruya giriş ve çıkış
sıcaklıkları sırasıyla 32ºC ve 49ºC’dir. Boruya dik yönde hareket eden 350 kg/dak
debisindeki motor yağının ısı değiştirgecine giriş ve çıkış sıcaklıkları ise sırasıyla,
181ºC ve 38ºC’dir. Isı değiştirgeci için toplam ısı transfer katsayısı, U=416 W/m2K,
akış düzeltme faktörü, F=0.92 olduğuna göre, gerekli ısı değiştirgeci alanını
belirleyiniz?
2) Sabit kesitli bir kanatçık boyunca sıcaklık dağılımı, aşağıda verilen denklem
vasıtasıyla tespit edilebilmektedir (c1 ve c2: integral sabitleri; m: kanatçık
parametresi). Bu denklemi referans alarak; gerçek (kısa) kanatçık için, kanatçık
yüzeyinden transfer edilen ısı miktarını veren formülü, gerekli tüm aşamaları
göstererek, türetiniz?
T ( x) − T∞
= c1e mx + c 2 e −mx
Tb − T∞
-182-
Çözüm 4
1)
Verilenler;
T y , g = 181 0 C Ts,g = 32 0 C
T y ,ç = 38 0 C Ts,ç = 49 0 C
m y = 350 kg/dak
F = 0,92
U = 416 W/m 2 K
Suyun özellikleri (Tm.s=313,5 K); yağın özellikleri (Tm,y=382,5 K)
cp = 4,179 kj/kgK cp = 2,261 kj/kgK

su yag
Q y = c p m& (T y , g − T y ,ç ) = 1886 W
Q = Q y = Q s = cp s m& s (Ts , g − Ts ,ç ) ⇒ m& s = 22,57 kg/s
akış çapraz olduğundan;
ΔT1 − ΔT2 132 − 11

ΔTln = = 48,69 0 C
ln(ΔT1 / ΔT2 ) 132
ln
11
Q 1886
AT = = = 0,1 m 2
U .ΔTln 416.44,8
2)
-183-
SORU 1 (35 p).

Şekilde gösterilen L=25 mm uzunluğunda ve w=100 mm genişliğindeki ince metal levhanın
alt yüzeyine 800 W/m2 şiddetinde uniform bir ısı akısı uygulanmaktadır. Levha üzerinden
akmakta olan T∞ =18°C sıcaklığındaki havanın akış hızı tespit edilmek istenmektedir. Bu
amaçla hava ile levha temasının bittiği uç noktada levha sıcaklığı bir sıcaklık sensörü ile
ölçülmektedir. Levha boyunca laminar akışın geçerli olduğu bir koşulda levha ucundaki
sıcaklık Ts=27°C olduğuna göre;
a) Havanın serbest akış hızını (U∞) belirleyiniz?
b) a) şıkkı için verilen tüm koşullar ve akışkan özellikleri aynen geçerli olmak üzere,
levhanın orta noktası için (x=L/2), levha sıcaklığı ile hidrodinamik ve termal sınır
tabaka kalınlıklarını belirleyiniz?
U∞ Ts=27°C
T∞ =18°C
"
q s =800 W/m2
Çözüm 1
a)
U∞ bilinmiyor, bu nedenle Re hesaplanamaz. Ancak laminar akış koşulu verildiğinden:
1 1
Nux = 0.332 Re x 2 Pr 3
T + T∞
Tf= s = 296.5 K = 300 K
2
v = 15.89 × 10 −6 m 2 / s ; Pr = 0.707 ; ρ = 1.11614 kg / m 3
k = 26.3 × 10 −3 W / mK
U x
Re = ∞ = 15733.2 U ∞
ν
1 1
2 2
Nu x = 37.1 U ∞ ⇒ h x = 39 U ∞
h x = q S" /(Ts − T∞ ) = 88.89 W / m 2 K
⇒ U ∞ = 5 .2 m / s
b)
levhanın orta noktası için (x=L/2)…………. Re=4090
1 1
Nux = 0.332 Re 2 Pr 3 =18.91
⇒ hx =40 W/m2K= q "S / ΔT
ΔT = TS − T∞ = 7.8°C ⇒ TS = 38°C
-184-
SORU 2 (35 p).
Şekilde gösterilen zıt akışlı, eşmerkezli bir ısı değiştirici bir lokomotif dizel motorunun
yağlama yağını soğutmak için kullanılmaktadır. İç borudan (Di=25mm) akan soğutma
suyunun ısı değiştirgecine giriş ve çıkış sıcaklıkları sırasıyla 20°C ve 50°C’ dir. Boru dışından
(Do=45mm) akan yağlama yağının debisi 1.8 ton/h ve yağın ısı değiştirgecine giriş sıcaklığı
110°C’dir. Isı değiştirgeci çıkışında yağ çıkış sıcaklığının 50°C değerine indirilebilmesi için ısı
değiştirgeci uzunluğu uzunluğu ne olmalıdır?
Uygulanacak varsayımlar: i) İç boru iletim direnci, kireçlenme ve birikinti dirençleri ihmal
edilecek seviyededir, ii) halka kesitteki akış için dış boru yüzeyi yalıtımlı- iç boru yüzey
sıcaklığı sabit kabul edilebilir, iii) iç boruda ve halka kesitte tam gelişmiş akış koşulları
geçerlidir.
Th,i=110oC
yağ mh=3.6 ton/h
Do=45mm
Di=25mm
Th,o=50oC
su Tc,o=50 oC
mc=? Tc,i=20oC
Çözüm 2
Tablolardan:
80°C’da yağ………. cp=2118 J/kgK, μ=3.56x10-2 Ns/m2, k=0.138 W/mK
35°C’da su………. ...cp=4178 J/kgK, μ=695x10-6 Ns/m2, k=0.628 W/mk,
Birim zamanda gerekli ısı transfer miktarı ve gerekli ısı değiştirgeci uzunluğu için:
q = m& h c p ,h (Th,í − Th,o )

q = 1x 2118x (100 − 50) = 127.1kW
q = UAΔTm
A = πDi L
(Th,í − Tc,o ) − (Th,o − Tc,i ) 60 − 30
ΔTm = = = 43.28°C
ln[(Th,i − Tc,o ) / (Th,o − Tc,i )] ln(60 / 30)
Boru içi Reynolds sayısı, Nusselt sayısı ve taşınım katsayısı:
Nu D = 0.023 Re 4D/ 5 Pr 0.4
Yağ boru dışından aktığı için hidrolik çap değeri göz önüne alınır.
D h = Do − Di = 0.02
ρu m D h ρ ( D o − D i ) m& h
Re D = =
μ μ (
ρπ Do2 − Di2 / 4 )
4m& h
Re D =
π (Do + Di )μ
-185-
Akış laminardır. İç yüzey sıcaklığı sabit ve dış yüzey izole edildiği için, sabit NuD değeri
tablodan okunur.
(Di / Do ) = 0.56
hi 20.10 −3
Nu 0 = 5.74 = ⇒ h0 = 180.24W / m 2 K
−3
628.10
1
U=
⎛1 1 ⎞
⎜⎜ + ⎟⎟
⎝ hi ho ⎠
‘U’ katsayısının bulunmasıyla, gerekli boru uzunluğu aşağıdaki denklemden hesaplanır:
q
L=
UπDi ΔTm
SORU 3 (30 p).

0.2 m/s hız ve 330 K sıcaklığa sahip olan su, yüzey sıcaklığı 350 K’de sabit tutulan dairesel
kesitli kılcal bir boru içerisine girmekte ve ısınarak boruyu terk etmektedir. Dairesel boru, 0.3
m uzunluğunda ve 2.54 mm çapındadır. Borudan-suya ısı transferi sırasında ortalama Nusselt
sayısı Nu = 5.74 olarak hesaplanmıştır.
a) Akış hidrodinamik ve termal olarak tam gelişmiş şartlara ulaşmış mıdır, belirleyiniz?
b) Suyun debisini ve borudan çıkış sıcaklığını tespit ediniz?
Not: Su için gerekli fiziksel özelliklerin tablodan bulunması sırasında, giriş sıcaklığı olan
330K değerini kullanınız.
Çözüm 3
Tablo değerleri:
ρ = 982 kg / m 3 ; c p = 4186 J / kgK ; μ = 453 ×10 −6 Ns / m 2
k = 0.658 W / mK ; Pr = 2.88
ρu m D 982(0.2)(0.00254)
Re D = = = 1101
μ 453 × 10 −6
1101 < 2300 ⇒ Laminar akış
a)
Hidrodinamik giriş uzunluğu:
⎡ x fd ,h ⎤
⎢ ⎥ ≈ 0.05 Re D ≈ 55.05
⎣ D ⎦ lam
L D = 118 ⇒ tam gelişmiş akış
-186-
Termal giriş uzunluğu:
⎡ x fd ,t ⎤
⎢ ⎥ ≈ 0.05 Re Pr ≈ 158.54 > L D = 118 ⇒ gelişmekte olan akış
⎣ D ⎦ lam
b)
Tm,o, değerini bulabilmek için enerji dengesi:
⎡ T m ,i + T m , o ⎤
[ ]
.
q = h πDL ⎢Ts − ⎥ = m c p T m , o − T m ,i
⎣ 2 ⎦
k .Nu
h = = 1487 W / m 2 K
D
983.π .(0.00254) 2 (0.2)
m& = ρAC u m = = 0.996 × 10 −3 kg / s
4
Tm,o = 345K
-187-
SORU 1 (35 p).

İnce alüminyum plakaların üretildiği bir tesiste, düşük V hızıyla ilerleyen sıcak levha, yüzeye
paralel hareket eden u∞ hızına sahip hava tarafından soğutulmaktadır. Bu işleme ait veriler
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Levha için sadece ‘x’ yönünde soğumadan dolayı bir sıcaklık
değişimi söz konusu olup; x=L noktasındaki sıcaklık değeri bilinmektedir. Levhanın
tamamının türbülanslı akış etkisi altında olduğu varsayılmaktadır. Levha kalınlığı δ=2mm,
genişliği W=1m, levha malzemesi çin k, ρ ve cp değerleri sırasıyla 186 W/mK, 2770 kg/m3 ve
983 J/kgK olduğuna göre aşağıdaki soruları yanıtlayınız?
a) Şekilde gösterilen ‘dx’ uzunluğundaki diferansiyel hacme enerji korunum denklemini
uygulayarak levha boyunca sıcaklık dağılımının aşağıdaki denklem ile hesaplanabileceğini
gösteriniz?
b) ‘a’ şıkkında yerel taşınım katsayısının bir fonksiyon olarak verilen denklemden
yararlanarak, sistemde etkili sıcaklık farkları ile ortalama taşınım katsayısı arasındaki ilişkinin
aşağıdaki denklem ile hesaplanabileceğini gösteriniz?
Yol gösterme: dT ve dx değişkenleri ayrıştırılarak, levha başlangıç ve bitim noktası arasında

integral işlemi uygulanması gereklidir.
c) ‘b’ şıkkında verilen denklemden yararlanarak, levhanın giriş ucundaki (x=0) sıcaklık
değerini (To) hesaplayınız?
Yol gösterme: akışkan özellikleri için 400 K sıcaklıktaki tablo değerlerini kullanınız.
Çözüm 1
Tablo değerleri:
(p= 1atm, Tf=400K): ν=26.4x10-6 m2/s, k=0.0338 W/mK, Pr=069)
a)
E& gir − E& çıı = 0
ρVAc c p (T + dT ) − ρVAc c p T − dq = 0
ρVδWc p dT − hx (dx ⋅ W )(T − T∞ ) = 0
dT hx
= (T − T∞ )
dx ρVδc p
-188-
b)
Ti dT L ⎡1 L ⎤
∫To
=
T − T∞ ρVδc p ⎢⎣ L ∫0 hx dx ⎥⎦
⎛ T − T∞ ⎞ ⎛ L hL ⎞
ln⎜⎜ i ⎟⎟ = ⎜ ⎟
⎜ ⎟
⎝ To − T∞ ⎠ ⎝ ρVδc p ⎠
⎛ L hL ⎞⎟
− ⎜
To − T∞ ⎜ ρVδc p ⎟
= e⎝ ⎠
Ti − T∞
c)
Re L = u ∞ L / υ = 1.89 x10 6
hx = (k / x )0.0296 Re x
4/5
Pr 1 / 3
h L = (k / L )0.037 Re x Pr 1 / 3 = 23.2W / m 2
4/5
To = 246 0 C
SORU 2 (35 p).

Bir termik santralde yanma gazları; ince cidarlı, uzun bir silindirik borudan geçmektedir.
Aşağıda şekilde gösterildiği gibi, dış yüzeyi izole edilmiş bu boruya dik yönde hareket eden
çevre havası, boru içerisindeki gazın soğumasına yol açmaktadır. Boru çıkışında gaz
sıcaklığının 1400 K değerinin altına düşmemesi için, boru toplam ısıl direncinin yaklaşık 0.3
K/kW olması gerektiği belirlenmiştir. Verilen koşulları göz önüne alarak, boru uzunluğunu (L)
belirleyiniz?
Not: Boru içi ve boru dışındaki gazlara ait özellikleri, hava özellikleri için verilen tablodan
seçiniz. Tablo değerlerini seçerken, boru içi akış için ortalama gaz sıcaklık değerini, boru dışı
akış için ise gaz sıcaklığı değerini kullanınız.
Çözüm 2
T m = (Tm ,i + Tm ,o ) / 2 = 1500 K
(ρ=0.232 kg/m3, cD=1230 J/kgK, μ=557x10-7 Ns/m2, k=0.100 W/mK, Pr=0685)
Tf=300K
ν=15.89x10-6 m2/s, k=0.0263 W/mK, Pr=0.707
Rtop=3x10-3 K/W
ln( D 0 − Di )
Rtop = Rconv ,i + Rcond ,nsi + Rconv ,o = (hi πDi L) −1 + + (hoπDo L) −1
2πk ins L
Denklemindeki taşınım katsayılarının bulunmasıyla sadece “L” bilinmeyen olarak kalacaktır.
-189-
Boru içi akış için:
u m ,i Di (10)(1)
Re D ,i = = = 41666.67 > 2300 olduğundan
υ 240 x10 −6
k
hi = ( )0.023 Re D Pr 1 / 3 = 10.06W / m 2 K
4/5
D
Boru dışı akış için:
VD0 (15)(1.22)
Re D ,i = = = 1.15 x10 6 > 2300
υ 15.89 x10 −6
k k
h0 = ( )C Re D Pr 1 / 3 = ( )0.027 Re D Pr 1 / 3 = 39.23W / m 2 K
m 0.805
D D
Taşınım katsayıları bulunduktan sonra, L=96 m sonucu elde edilir.
SORU 3 (30 p).

a) 10 mm çapında küresel geometriye sahip özel bir malzeme 400°C sıcaklığa kadar ısıtıldığı
bir fırından aniden alınarak, 20°C sıcaklıktaki durgun hava ortamında soğumaya
bırakılmaktadır. Küresel malzemeye ait k, ρ ve cp değerleri sırasıyla 20 W/mK, 3000 kg/m3 ve
1000 J/kgK olarak verilmektedir. Soğuma işlemi sırasında küre içerisinde üniform sıcaklık
koşullarının sağlanabilmesi için hava-yüzey arası taşınım katsayısının sınır değerinin kullanımı
önerilmektedir. Bu durumda, küre sıcaklığının 50°C değerine düşmesi için ne kadar süre
gereklidir?
b) Zıt akışlı iç içe borulu bir ısı değiştirgecinde 10°C sıcaklığındaki ‘A’ sıvısı, 180 °C
sıcaklığındaki ‘B’ sıvısı tarafından ısıtılmaktadır. A ve B sıvılarının debisi sırasıyla ma ve mb
iken, ısı değiştirgecinden çıkış sıcaklıkları sırasıyla; 100°C ve 125 °C’ dir. Diğer koşullar aynı
kalmak kaydıyla; ‘B’ sıvısının debisi iki katına çıkartıldığında, toplam ısı transfer
katsayısındaki artış %20 olduğuna göre, ‘A’ sıvısının yeni çıkış sıcaklığını tespit / tahmin
ediniz?
Çözüm 3
a)
θ 50 − 20
= e − Bi.Fo ⇒ = e − Bi.Fo ⇒ 2.54 = 0.099 Fo ⇒ Fo = 25.66
θi 400 − 20
k t 20t
Fo = ⇒ 25.66 = ⇒ t = 10 sn
ρc p Le 2
(3000)(1000)(10 x10 −3 ) 2
b)
Q& H = m& B c pB (TH 1 − TH 2 ) = U T AT (ΔTln )1
ΔT1 − ΔT2 115 − 80

ΔTln = ⇒ (ΔTln )1 = = 96.44
ln(ΔT1 / ΔT2 ) ln(115 / 80)
Son durumda,
Q& H = 2m& B c pB (TH 1 − TH 2 ) = 1.2U T AT (ΔTln ) 2
ilk ve son durum birbirlerine oranlanırsa,

(ΔTln )2 = 160.66°C
elde edilir. Dolayısıyla; A ‘nın çıkış sıcaklığı tespit edilebilir durumdadır.
-190-
KAYNAKLAR
1. J. H. Lienhard IV, J. H. Lienhard V, A Heat Transfer Textbook, 3rd Edition, Phlogistan

Pres, Cambridge/MA, USA, 2001
2. F. P. Incorpera, D. P. De Witt, Fundamentals of Heat and Mass Transfer, 4rd Edition,
John Wiley & Sons, Inc, Newyork/NY, USA, 1996.
3. J. W. Dally, W.F. Riley, K. G. McConnell, Instrumentation for Engineering
Measurements, 2rd Edition, John Wiley & Sons, Inc, Newyork/NY, USA, 1993.
4. J.P. Holman, Heat Transfer, 7th Edition, London, 1992
5. E. R. G. Eckert, R.M. Drake, Analysis of Heat and Mass Transfer, Hemisphere Pub.
Corp.,1987.
6. H. Yüncü, S. Kakaç, Temel Isı Transferi, Bilim Yayıncılık, 1999.
7. T. Yılmaz, Isı Transferi-Teori ve Uygulamalarıyla-, Papatya Yayıncılık, 1999.
8. O. F. Genceli, Çözümlü Isı İletimi Problemleri, Birsen Yayınevi, 2000.
9. O. F. Genceli, Çözümlü Isı Işınımı Problemleri, Birsen Yayınevi, 2004.
10. S. Kakaç, Isı Transferine Giriş I - Isı İletimi, Tıp Teknik Yayınları, 1999.
191
192

Isi Transferi Heat Transfer in Turkish

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Isi Transferi Heat Transfer in Turkish

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mühendislikte Temel

Doç. Dr. Bülent Yeşilata

Doç. Dr. Bülent Yeşilata

Yazar İletişim Bilgileri:

Doç. Dr. Bülent Yeşilata, Harran Üniversitesi

Isı Transferi dersi Makina Mühendisliği eğitiminde öğrencilerin en fazla zorlandığı

Bu kitabın oluşumuna farklı seviyelerde katkı sağlayan, çalışma arkadaşlarım; Mustafa

Doç. Dr. Bülent Yeşilata

Yazar doktora çalışmasını 1999 yılında Amerika'nın Pennsylvania eyaletindeki Lehigh

Önsöz ve teşekkür ............................................................................................................... iii

1.1 Isı transferinin uygulama alanları

1.2 Isı transferi ve türleri

Şekil 1.1. Isı transfer türleri

1.4 Isı transferi türlerinin basit analizi

Şekil 1.2. İletim ile ısı transfer mekanizması.

Şekil 1.3. Eş sıcaklık ve sıcaklık gradyanı eğrileri.

Fourier ısı iletimi kanunu

Şekil 1.4. Düz yüzeyli levha örneği

Hareket halindeki akışkanların temas ettikleri yüzeyin akışkan sıcaklığından

Şekil 1.5. Taşınım ile ısı transfer mekanizması

Şekil 1.6. Taşınım ile ısı transfer türleri

Şekil 1.7. Işınım ile ısı transfer mekanizması

hr = εσ (Ts + Tç )* (Ts2 + Tç2 )

a) Kontrol Hacmi İçin Enerji Korunumu

E& g E& sis

Şekil 1.7. Kontrol hacmi enerji dengesi

Anlık Enerji Korunumu (herhangi bir ‘t’ anı için)

Anlık sistem enerjisi = (Giren E.) – (Çıkan E.) + (Üretilen E.)

Sistem enerjisindeki değişim = (Giren E.) – (Çıkan E.) + (Üretilen E.)

b.) Kontrol Yüzeyi İçin Enerji Korunumu

Kontrol yüzeyi için;

denklemi elde edilir. Şekilde gösterilen yüzey dikkate alındığında;

qil' ' − qtaş

Şekil 1.8. Kontrol yüzeyi enerji dengesi

1.6. Isı transfer işlemlerinin özeti

Türü Denklemi Transfer Katsayısı

1.7. SI birim sistemi

Örnek: P = 80 W ifadesinde; P fiziksel büyüklük, 80 miktar, W ise keyfi seçilmiş birimdir.

Fiz.büy. Sembol Boyut

SI birim sistemi; temel SI birimleri, türetilmiş SI birimleri ve yardımcı SI Birimleri

Yardımcı SI birimleri ise,

Düzlem açısı Radyan (rad )

SI birimlerinin ast katları

Birim Dönüşüm Tabloları

Vsu = 1 m/sn Vhava = 1 m/sn q’hava = 400 W/m

E& g − E& ç + E& ür = E& st

E& sis = E& cikan

E& g − E& ç = 0 ⇒ E& g = E& ç

Hız-taşınım katsayısı diyagramı:

Değerler yerine konulduğunda n = 0.548 ve c = 11.02

Şekil 2.1. Isı iletim deneyi ve ısı iletim katsayısı

Önemli not: Isı enerjisi vektörel bir büyüklüktür.

Bir Boyutlu Sistem İçin Örnek :

Yönü : T1’ den T2’ ye

Şekil 2.2. Isı enerjisinin vektörel özelliği

2.1.2. Isı iletimi katsayısı

Plastikler Buz Oksitler

0.01 0.1 1 10 1000 10000

Aluminyum 237 2700 2.376 9975

Aluminyum oksit 30 3900 3.413 879

Cam 0.93 2600 2.184 43

Kum (kuru) 0.35 1600 1.270 28

Odun 0.4 780 0.187 214

Köpük cam 0.045 120 0.092 49