Ulatrma II

YOLLARIN SINIFLANDIRILMASI
GEOMETRK STANDARTLAR
GEK ARATIRMASINA GR
YATAY KURBALAR
Prof.Dr.Mustafa ILICALI

GEK ARATIRMASI

KARAYOLLARININ
SINIFLANDIRILMASI VE
GEOMETRK STANDARTLARI

KARAYOLLARININ
SINIFLANDIRILMASI VE
GEOMETRK STANDARTLARI
Yollar eitli kriterlere gre snflandrlm; her yol
snfnn kendine has baz geometrik zellikleri
belirlenmitir.
Snflandrma, zamanla kendine uygun olan bir
standartlamay da beraberinde getirmitir.
Snflandrma ve geometrik standartlar, tasarmla ilgili
eitli konulardaki kararlarnda, mhendislere kolaylk
salar.
Bu adan bakldnda snflandrma ve standartlama
bir ihtiya meselesidir.
Dnyada genelde birbirine yakn snflandrmalar
kullanlmakla beraber baz lkeler kendi artlarn doru
yanstabilmesi iin zel snflandrma ekilleri de
kullanmaktadrlar.

Yollarn Snflandrlmas
Yolun getii blgenin zelliine gre
ehir ii yollar: Yaplarla evrili, aydnlatmal, yay
trafii ok olan yollardr.
Kendi iinde, anayol (hz yolu), bulvar, cadde, sokak,
ara sokak olarak alt gruplara ayrlr.

ehir d yollar: eitli lkelerde kullanlan ehir

d yol snflar unlardr:
1., 2., 3. snf yollar.
Karayolu, ekspres yol, otoyol.
Devlet yolu, il yolu, ky yolu.

Yollarn Snflandrlmas
Trafik deeri ve geometrisine gre: Anayol, Tali yol
(yanyol).
Yolu kullanan tat cinsine gre: Oto yolu, yaya yolu,
bisiklet yolu, otobs yolu.
Trafiin trne gre: Konut yolu, gezi yolu, i-ticaret yolu.
Yol platformunun durumuna gre: Blnm yol,
blnmemi yol.
Trafiin ak ynne gre: Tek ynl yol, ift ynl yol.
Kaplama durumuna gre: Asfalt yol, beton yol, stabilize
yol, toprak yol, parke yol.

Yollarn Snflandrlmas

Bunlar dnda son dnemde kabul grm dier bir snflandrmada, yollar
fonksiyonlarna gre, anayol, toplayc yol ve yerel yol olarak gruba
ayrlr.
Anayollar (arterler): lke ii ve lkeler arasndaki byk yerleim
merkezlerini birbirine balayan yollardr. Bu yollar zerinde, byk
merkezlerin retim ve ekim trafikleri yan sra toplayc yollardaki trafikler
de bulunur. Standartlar yksek yollardr. Blnm yol, blnmemi yol;
ekspresyol, otoyol anayollara rnek olarak gsterilebilir.
Toplayc yollar: Anayollardakine nazaran daha kk yerleim
merkezlerindeki retim ve ekim trafiini tayan yollardr. Trafik ve hz
deerleri daha kk dolaysyla standartlar daha dk yollardr. l yollar
rnek olarak verilebilir.
Yerel yollar: Genelde toplayc yollara balanan, ok daha kk yerleim
birimlerine ulam salayan, bunlarn dnda zel mlk ve tesislerin de
baland yollardr. Standard en dk yollar olarak trafik, hz deerleri ve
seyahat konforu kktr. Bir lke yol ann byk bir ksmn bu tip yollar
oluturur.

lkemizde Yollarn
Snflandrlmas
lkemizde karayollar daha ok idar bir
snflandrmaya tabi tutularak drt gruba
ayrlmtr.
Bunlar:
Otoyollar
Devlet yollar
l yollar
Ky yollar

lkemizde Yollarn
Snflandrlmas
lkemizde anayol zelliindeki otoyollar,
devlet yollar ve toplayc zellikteki il
yollar ile ilgili her trl almay daha
nce belirtildii gibi Karayollar Genel
Mdrl (KGM) yapar.
Yerel yollar niteliindeki ky yollar, Ky
Hizmetleri Genel Mdrlnn; orman
yollar, Orman Bakanlnn; ehir ii yollar
yerel ynetimlerin sorumluluundadr.

lkemizde Yollarn
Snflandrlmas
Devlet yollar nemine gre blnm ve blnmemi yol olabilir.
Devlet yollar da kendi iinde birinci, ikinci ve nc snf yol
olarak ayrlr.
Byk trafik hacmine, yksek hzla seyir imkan vermek iin yaplan
otoyollar, her iki ynde ikier erit olmak zere minimum drt eritli
ve rfjle blnm olarak ina edilir.
Belirli bir hizmet standardn salamak zere tam erime kontrol
uygulanr.
Bylelikle otoyolda edzey kesimeler, yaya, bisiklet ve hayvan
girileri bulunmaz.
Erime kontroln salamak iin yol boyunca her iki yana engeller
konulur.
Kesime ve girilere izin verilen baz ekspres yollar ise ksm
erime kontroll yollar olarak anlr.

lkemizde Yollarn
Snflandrlmas
lkemizde anayollar ve toplayc yollarn bir
ksm eitli kodlarla numaralandrlmtr.
lke ii kullanmda otoyollar (O) harfi, devlet
yollar (D) harfiyle temsil edilir.
Baz yollarmz da uluslararas yol ann bir
parasdr.
Bu durumdaki yollar ise (E) harfi ile temsil edilir.
Farkl numaral yollar baz kesimlerinde
akabilirler.

Kapkule-Ankara Otoyolu
(O-1) : Boazii Kprs geii ve evre
yollar
(O-2) : Fatih Sultan Mehmet Kprs
geii ve evre yollar
(O-3) : Kapkule-stanbul kesimi
(O-4) : stanbul Ankara kesimi
(O-20) : Ankara evre yolu

Ege Blgesi Otoyollar:

(O-30) : zmir evre Yolu

(O-31) : zmir-Aydn kesimi
(O-32) : zmir-eme kesimi

Gney Otoyollar

(O-21)
(O-51)
(O-52)
(O-32)

: Adana-Pozant kesimi
: Adana-Mersin kesimi
: Adana-Gaziantep kesimi
: Ceyhan-skenderun kesimi

Devlet Yollar
(D-100) : Kapkule-stanbul-AmasyaErzurum-Grbulak (ran snr)
(D-200) : anakkale-Bursa-Ankara-Sivas
(D-300) : eme- Konya-Kayseri-ElazKapky (ran snr)
(D-400) : Data-Antalya-GaziantepEsendere (ran snr)

Avrupa Uluslararas Yol A

(E-80) : Kapkule-stanbul-AmasyaErzurum-Grbulak (Eski E-5)
(E-87) : Aziziye (Krklareli)-anakkalezmir-Antalya
(E-90) : anakkale-Bursa-Ankara-AdanaHabur (Irak snr)

Geometrik Standartlar
Bir yola ait geometrik standartlar deyince;

platform genilii (erit ve banket genilii)

minimum yatay ve dey kurba yaraplar
maksimum boyuna ve enine eimler
at eimi
kpr genilii
minimum alt geit ykseklii
kamulatrma genilii

gibi tasarm elemanlarnn ald deerler anlalr.

Geometrik Standartlar
Geometrik standartlarn seimi temelde bir ihtiya ve
maliyet meselesidir.
Mesel, yksek hacimdeki bir trafii, hzl ve konforlu bir
ekilde geirmek durumu varsa yol standartlarnn
yksek olmas istenir.
Ayrca yol standartlarnn, proje mrnde belirlenen bir
hizmet dzeyini salamas da nemli bir konudur.
Belirlenen hizmet dzeyine paralel olarak seilen
standartlarla ancak ekonomik bir yol yaplabilir.
Yani, yolun ekonomiklii sadece kkl ile ilgili deil;
fakat, seilen hizmet dzeyinin gerektirdii standartlarla
ilgilidir.

Baz yol snflarnda tavsiye olunabilecek geometrik standartlar

Yol
snf

Arazi
durumu

Dz/az dalgal
Anayol Dalgal
Dalk
Dz/az dalgal
Toplayc
Dalgal
yol
Dalk
Dz/az dalgal
Yerel yol Dalgal
Dalk

Proje hz Min. kurba Maksimum Maks. rampa

Platform
(km/sa) yarap (m) eim (%) uzunluu (m) genilii (m)
80-110
55-80
40-55
60-80
50-60
35-50
50-60
35-50
25-35

190-360
90-190
50-90
110-190
75-110
35-75
75-110
35-75
30-35

4
5-7
7-9
5
5-7
7-9
7
7-9
9-12

Snrlama yok
>%4 iin 600
>%6 iin 400
Snrlama yok
Snrlama yok
>%9 iin 750
Snrlama yok
Snrlama yok
>%9 iin 1000

10-13
10-13
8-10
10-12
10-12
8-9
7,5-8
7,5-8
7,5-8

Geometrik Standartlarnn
Seiminde Etkili Olan Parametreler

Yolun Snf
Proje Hz
Proje Trafii
Trafik Akmndaki Tat Kompozisyonu
Arazinin Topografyas
Ekonomik Durum
Gvenlik
Dier Faktrler

Yolun Snf
Yksek hacimdeki bir trafie hzl ve
konforlu bir seyir imkan vermek zere
anayol snfndaki yksek standartlar
seilir.
Toplayc ve yerel yollarn standartlar
daha dktr.

Proje Hz
Bir karayolu projelendirilirken, geometrik tasarma esas
olan, srclerin emniyetli bir ekilde salayabilecekleri
maksimum hz deerine proje hz denir.
Bu hz deerini tasarm aamasnn en banda
tanmlanmak gerekir.
Minimum gr uzunluklar; en kk yatay kurba
yarap; kurbadaki dever uygulamas, birletirme erisi
uzunluu, geniletme miktar; konfor parametresinin
deeri, proje hzna baldr.
Proje hz deitii zaman bunlar da deieceinden
nemi byktr.

Proje Hz
Proje hznn belirlenmesinde, % (X) hzlarndan yararlanlr. Tavsiye
edilen deer, %85 hzdr.
Bu hz deeri yoldan geen tatlarn %85inin amad hzdr. Yani
yle bir hz seilmelidir ki tatlarn ancak %15i bu hz aabilsin.
Ayrca gzergh boyunca topografya ve maliyetlerden dolay proje
hz bazen korunamaz.
Bu durumda, ilgili kesimdeki proje hz drlr ve bir kst hz
bulunur.
Kst hz, bu kesimdeki hesaplamalarda proje hz olarak kullanlr.
Ancak dengeli ve gvenli bir seyir salamak zere hz drmesi ani
olmamal; kademeli olmaldr. Tavsiye edilen farklar, birbirini takip
eden kesimler arasnda en fazla 10~15 km/sa olmasdr.

Proje Trafii
Trafik deerleri de geometrik standartlarn
seiminde temel deerlerdir.
Bu adan yolun snf ile hizmet mr
boyunca geirecei trafik miktar birbiriyle
paralellik arz eder.

Trafik Akmndaki Tat

Kompozisyonu

zellikle trafik akmndaki ar tat miktar

platform zelliklerinin belirlenmesini etkiler.
Ar tatlarn ounlukta olduu bir yolda
erit ve banket genilikleri daha byktr.

Arazinin Topografyas
Arazinin dz, dalgal ve dalk olmas gibi durumlar yol
maliyetini etkiler.
Bu durumda yaplacak yolun zellikleri de deiir.
Dz arazilerde byk yarapl yatay kurba ina imkan
varken, dalk arazilerde kurba yaraplar der.
Bunun gibi dalk blgelerde boyuna eimler bazen
belirli bir dzeyin altna indirilemeyebilir.
ndirilmek istendiinde de yksek yarma ve dolgu
maliyetiyle karlalabilir.
Bu yzden standartlar seilirken arazi durumunun
dikkate alnmas gereklidir.

Ekonomik Durum
Belirtildii zere yol standard belirleme ii, dnp
dolap ml imkanlarn varlna dayanmaktadr.
htiyalarn yan sra, ml imkanlar lsnde yksek
standartl bir yol yapm sz konusudur.
Gerektiinde, balangta belirlenen proje mr ve
hizmet dzet dzeyine uygun yol yapma imkanlar kstl
ise yol kademeli olarak ina edilebilir.
Bunun anlam udur: Belirli bir proje trafiine gre (2x2)
eritli olarak yaplmas planlanan bir yol balangta 2
eritli olarak ina edilir.
Trafikteki art miktarna gre, nceden yeterli
kamulatrma snr belirlemek kaydyla, daha sonra her
iki yne birer erit ilave edilir.

Gvenlik
Bilindii gibi bir karayolunun belirli bir trafii,
belirli bir srede, belirli artlar altnda ekonomik,
konforlu ve gvenli bir ekilde geirmesi
tasarmdaki temel amatr.
Yol ve seyir gvenlii zellikle kazalarn
nlenmesi bakmndan geometrik standartlarn
seimini etkiler.
Dar, yksek eimli, grn kstl olduu, kt
kaplamas olan dk standartl yol snflarnda,
gvenli seyir artlarn salamak her zaman iin
daha zordur.

Dier Faktrler
Yol geometrik standartlar seilirken;
blgenin zemin durumu
tektonik yaps
iklimi
arazi kullanm ekilleri
tabii ve tarihi dokusu

gibi faktrleri de gz nnde bulundurmak

gereklidir.

Otoyol ve Blnm ok eritli

Yollarn Geometrik Standartlar

KGMnin Uygulad Devlet Yolu

Standartlar

GEK ARATIRMASI
Geki (Gzergh) bir yolun arazi zerinde
(yeryznde) takip ettii dorultudur.
ki noktay balamak iin aslnda ok
seenek vardr.
Bunlardan en uygununu seme ii, geki
aratrmasdr.

Geki Aratrmasnda Dikkat

Edilecek Hususlar
Geki, ana kontrol noktalarn birbirine balamaldr.
Bunlar eitlidir.
Geki, seilen yol snfnn gerektirdii standartlara
uygun olmaldr.
Geki, yoldan gemesi beklenen trafie proje mr
boyunca hizmet edecek nitelikte olmaldr.
Geki, yolun ana kullanm amacna uygun olmaldr.
Sosyal, ekonomik, endstriyel, ticari, turistik konularda
istenen amac yerine getirmelidir.
Geki, jeolojik adan uygun yerlerden gemelidir.

Geki Aratrmasnda Dikkat

Edilecek Hususlar
Geki, toprak ii maliyetlerini drc ekilde olmaldr.
Geki, drenaj asndan problem olmayan yerlerden
gemelidir.
Geki, akarsu geilerinde kpr maliyeti asndan dik
olmaldr.
Geki, malzeme temini kolay yerlerden gemelidir.
Geki, kamulatrma maliyeti yksek olmayan yerlerden
gemelidir.
Geki, bakm maliyeti yksek olmayan yerlerden
gemelidir. (Kuzey-Gney fark)

Geki Aratrmasnda Dikkat

Edilecek Hususlar
Gekinin sralanan artlarn hepsini ayn
anda salamas zordur.
Bu artlar atabilir.
nemli olan yukardaki artlar ieren
mevcut seeneklerden en uygununu
bulmaktr.

Geki Aratrmasnn Aamalar

stikaf
Etd
Ekonomik karlatrma

stikaf (n nceleme)
Yolun geecei blgenin genel olarak
incelenmesiyle ilk anda mmkn grnen
seeneklerin ortaya karlmas iine istikaf,
denir.
Bunun iin 1/25.000lik eykselti erili harita ve
1/100.000lik jeolojik haritalardan yararlanlr.
Haritalar zerinde uygun grlen seenekler
araziye klarak toporafik, jeolojik ve geoteknik
alardan yerinde incelenir.
Bunlara gre ilk elemeler yaplr.

stikaf (n nceleme)
Toprak ii ve sanat yaps asndan maliyeti
arttran seenekler
Jeolojik adan mmkn olmayan seenekler
Toporafik adan yksek yapm ve bakm
maliyetli seenekler

elenir. stikafn hassasiyeti yolun snfna

gre deiir. alma sonunda elde kalan
her seenek iin bir rapor hazrlanr.

Hazrlanan Raporda Bulunan

Bilgiler
Blgenin topografik durumu
Geki boyunca jeolojik oluum, geoteknik yap, heyelan
durumu
Yer alt ve yzeysel sularn durumu ve drenaj imkanlar
Yolda kullanlmas muhtemel malzeme ocaklarnn
durumu
Muhtemel sanat yaplarnn yeri, cinsi, yaklak boyutlar
ve maliyetleri
Geki uzunluu
Kamulatrma durumu
Kabaca bir metraj ve genel bir maliyet analizi

stikaf (n nceleme)
Yol gekisini en kaba ekilde belirlemek
zere yaplan ilk i, sfr izgisi
almasdr.
Eykselti erili harita zerindeki zorunlu
noktalar arasnda yaplan bu alma,
gekinin seilen standartlara uygun bir
ekilde geirilebilmesi iin klavuzluk
vazifesi grr.

Sfr izgisi almas

A (balang) ve C (biti) olarak kabul edilen iki zorunlu
noktann kotlar biliniyor ve aralarndaki mesafe de yaklak
olarak kestirilebiliyorsa (Ku uuu veya ip poligonu
yntemiyle), belirli bir eimle bu iki nokta arasnda yol
yaplabilir.
Bu durumda elde edilecek eim u ekilde ifade edilir:
h A C
100
s0
L AC

so
hA-C
LA-C

: Yolun boyuna eimi (%)

: Zorunlu noktalar arasndaki kot fark (m)
: Zorunlu noktalar arasndaki yaklak mesafe (m)

Sfr izgisi almas

Ancak yol gzerghnn nereden geecei, sorusuna bu aamada kesin bir

cevap vermek mmkn deildir.
Zira bu karar etkileyen iki parametreden, noktalar arasndaki mesafe ve
eimin deiimine gre gibi ok sayda seenek ortaya kar.
Ayrca dz, dalgal ve dalk olmak zere eitli arazi ekillerinin
mevcudiyetine gre de seenekler sonsuz saydadr.
Esasen sfr izgi almas bu seeneklerin saysn deerlendirilebilir daha
makul bir dzeye indirmek iin yaplr.

Sfr izgisi almas

Sfr izgisi, ardk eykselti erilerinin arasna
yerletirilir.
Sfr izgilerinin birletirilmesiyle krkl bir izgi (poligon)
elde edilir.
Bu artlarda toprak iinin sfr olaca kabul edildiinden
bulunan poligona sfr poligonu, yaplan ie de sfr
izgisi almas ad verilmitir.
Sfr poligonunun eykselti erilerini kestii noktalardaki
kotlardan yararlanarak bir boykesit izilecek olsa, sabit
eimli dz bir izgi elde edilir.
Sfr izgisinin eimi proje standartlarnda n grlen
maksimum eimden (smaks) dk olmaldr.

s0 smaks

Sfr izgisi almas

Bir sfr poligonunun eimi, normalde kendisini oluturan sfr
izgilerinin eimiyle ayndr.
Yani btnn eimi sabit ise eit uzunluktaki paralarn eimleri
de sabit ve ayn deerde olmak zorundadr.
Buna gre ardk iki eykselti erisi arasndaki eim u
ekilde ifade edilir:
h
h
l 100
tg
s0
h
l

: Ardk iki eykselti erisi arasndaki kot fark (m)

: Sfr izgisi uzunluu (m)
: Sfr izgisinin boyuna ynde yatayla yapt a ( )

Ardk ki Eykselti Erisi

Arasndaki Eim

Ardk ki Eykselti Erisi

Arasndaki Eim

Ardk iki eykselti erisi arasndaki kot fark, haritann leine gre
deiir.
1/1.000 lekte 1 m, 1/2.000 lekte 2 m ve 1/5.000 lekte 5 m alnr.
Daha kk lekli haritalarda ise (1/10.000, 1/25.000 gibi) farkl deerler
kullanlr.
Sfr izgisi almasna yaklak bir eimle balanmas tavsiye olunur.
Balangtaki eimin maksimum eime gre mertebesini belirlemek zere,
zorunlu noktalar aras mesafeyi ku uuu olarak lmek veya ip poligonu
ile kestirmek mmkndr.
Hesaplanan sfr izgisi uzunluunu haritaya ilemek iin harita leine
evirmek gerekir.
Harita leine evrilen uzunluk, artk almada kullanlacak pergel
akldr.
Belirli bir lekteki harita iin pergel akl (lp) (metre):

l p l (lek )

Sfr izgisi almas

Sfr izgisi uzunluu belirlendikten sonra
pergelin bir aya yolun balangcndaki
eykselti erisine yerletirilir dier ucuyla da
gidi ynndeki bir sonraki eykselti erisi
kestirilir.
Kesim noktasyla balang noktas cetvelle
birletirilir.
Bu ilem tekrarl olarak ayn pergel aklyla
yolun sonuna kadar devam ettirilir.
Ardk ilemler sonunda elde edilen poligon
sfr poligonudur.

Sfr izgisi almas Esnasnda

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Zorunlu noktalar arasnda mmkn olduunca
tek eim kullanlmas nerilir. Gerek
duyulduunda sfr poligonunun eimi deitirilip
farkl kesimlerde birden fazla eimle de
gidilebilir. Ancak bu durumda mecbur
kalmadka ini ve ktan kanlmaldr.
Hesaplanan pergel akl ile ikinci zorunlu
noktaya balanlamyorsa seilen eim uygun
deildir. Bu yzden eim deerini deitirerek
yeni pergel akl hesaplanmaldr. Pergel
akln arttrmak iin eim drlmeli; pergel
akln azaltmak iin eim ykseltilmelidir.

Sfr izgisi almas Esnasnda

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Sfr izgisi eykselti erilerini
tek bir defa ve net olarak
kesmelidir. ayet srt ve
vadilerde teet oluyor veya iki
defa kesiyorsa ardk erilerin
aras ikiye (gerekirse drde)
blnerek kademeli bir gei
yaplmaldr. Bu ilem
srasnda ardk eykselti
erileri arasna hayali
eykselti erileri olduu kabul
edilir. Ka kademe
uygulanyorsa ayn oranda
pergel akl drlebilir.
Yani, iki kademeli geite sfr
izgisi boyu yarya indirilir.

Sfr izgisi almas Esnasnda

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Vadi tabanlarnda ve
tepelerdeki boyun
noktalarnda ayn
kotlu eykselti erisi
zerinde atlama
yaplabilir ve poligon
kesikli olarak izilebilir

Sfr izgisi almas Esnasnda

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Acil durumlarda
zaman kazanmak
amacyla birer
eykselti erisi
atlayarak alma
yaplabilir. Bu
durumda sfr izgisi
boyu da 2l alnmaldr.
htiyaca gre atlanan
eri says arttrlabilir.

Sfr izgisi almas Esnasnda

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Dalgas az olan arazi
kesimlerinde gerek
duyulmadka keskin
dnlerden
kanlmaldr

Yol Ekseninin Belirlenmesi

ok sayda ve ska krkln bulunduu sfr
poligonundan oluan bir gekide tatlarn
istenilen proje standartlarnda, gvenle ve
konforla seyretmesi mmkn deildir.
Bu nedenle ok krkl sfr poligonu, az krkl
geki ekseni haline dntrlmelidir.
Zorunlu noktalar arasna geki ekseni
yerletirildiinde kanlmaz bir ekilde sfr
poligonundan ayrlmalar meydana gelecektir.

Yol Ekseninin Belirlenmesi

Ayrlmalarn derecesini yolun snf ve proje standartlar belirler.
Dk standartl yollarda byk ayrlmalara izin verilmez.
Geki sfr poligonuna yakn geirilerek, belirlenen yol standartlarna
uymak artyla, toprak ii maliyetleri azaltlmaya allr.
Yksek standartl yollarda ise yksek dzeyde ve iyi seyir artlar
elde etmek iin sfr poligonunu takip hususunda tavizler verilebilir.
Burada gzden uzak tutulmamas gereken nokta sfr poligonundan
uzaklatka toprak iinin artaca, yaklatka toprak iinin
azalaca gereidir.
Geki aratrmas srasnda sfr poligonundan ayrlmalarn
kanlmazlna mukabil en azndan toprak ilerini dengeleyici, yani
yarmalarn dolgular ekonomik tama mesafelerinde karlad bir
yol ekseni tasarlamaya allmaldr.

Yol Ekseninin Belirlenmesi

Geki ekseni doru paralar ve erilerden meydana gelir.
Doru paralarna aliyman ad verilir.
Bu aamada dorularn kesimelerinden dolay ortaya kan
krklklar gidermek iin kullanlan daire yaylarna kurba denir.
eitli sebeplerle kullanlmasnda yarar grlen dier eriler de
gei (birletirme) erileri olarak adlandrlr.
Bunlar zel eriler olup genellikle kbik parabol, lemniskat,
klotoid ve 2R yarapl daire yaydr.

Sfr Poligonu ve Yol Ekseni

Etd
n inceleme sonunda amaca uygun grlen gekilerin
daha ayrntl incelenmesi ii, etd aamasn oluturur.
Bu aamada genel olarak topografik etd ve zemin
etdleri yaplr.
1/25.000 lekli haritalarla uygulama projesi ve gekinin
yerinin belirlenmesi ii iin yeterli hassasiyet yoktur.
stikaf sonunda elde edilen geki seeneklerine ait daha
byk lekte topografik haritalarn retilmesi gereklidir.
Yolun nem derecesine gre ehir d yollarda 1/5.000
veya 1/2.000 lekli olarak 100-300 mlik geki eritleri
iin eykselti erili haritalar hazrlanr.
Otoyollarda lek 1/1.000, arazi eridi genilii 700-800
civarnda alnr.

Etd
stikaf aamasndaki gekiler, gerekli
dzeltmeler yapldktan sonra hazrlanan yeni
haritalara aktarlr.
Haritalar zerinde her geki seenei iin plan,
boykesit ve enkesitler hazrlanr.
Bu i sonunda, bir nevi avan proje elde edilir.
Bu haritalar zerinde sanat yaplar, dier
yollarla kesimeler, malzeme temin yerleri, yolla
ilikisi olan sabit tesisler ve zel mlkler de
gsterilmelidir.

Etd
Zemin etdleri konusu da etd aamasnda nemli bir
yer igal eder.
Her geki seenei iin ayrntl jeolojik ve geoteknik
etd yaplr.
Etdler srasnda belirlenen yerlerde ve aralklarda
sondaj kuyular alr.
Alnan rnekler incelenmek zere laboratuara gnderilir.
Bu arada yer alt su seviyesinin de incelenmesi gerekir.
Ayrca yzeysel sularn durumu hakknda bilgi edinmek
zere 5, 10, 50, 100 yllk hidrolojik kaytlara gre ya
ve ak rejimi belirlenir.
Sonularn deerlendirildii ayrntl raporlar her seenek
iin hazrlanr.

Etd
Etd aamas sonunda derlenen verilere
gre seenekler arasnda karlatrma ve
gerekiyorsa da ikinci bir eleme yaplr.
Bylelikle ekonomik karlatrma aamas
iin zerinde durulacak seenekler de
kesinletirilmi olur.

Ekonomik Karlatrma
Kesin gekinin belirlenmesi amacyla seenekler
arasnda yaplan son karlatrma iine ekonomik
karlatrma ad verilir.
Bu aamaya kadar toplanan veriler yardmyla eitli yol
maliyet kalemlerini hesaplamaya yarayan bilgiler elde
edilmitir.
Bunlarn nda yaplacak ekonomik analizle en verimli
geki seeneini bulmak mmkndr.
Bu i iin net bugnk deer, i verimlilik oran,
fayda/maliyet oran gibi eitli ekonomik analiz
yntemleri gelitirilmitir.
Karayolu yatrmlarnn sosyal yn de olduu iin
genellikle fayda/maliyet oran yntemi tercih edilir.

Ekonomik Karlatrma
Yukarda ad geen yntemler iin temelde, eitli dnemlerdeki yol
yatrmlar ile yolun dier fayda ve maliyetlerine ait edeer
miktarlarnn hesaplanmas benimsenmitir.
Bunun iin tm gelir ve gider kalemlerinin para olarak karlklar
belirlenen bir dnemdeki deerine evrilir.
Yaplan bu ileme gncelleme (aktalizasyon) ad verilir.
Gncelleme iin birleik faiz hesab formlnden faydalanlr:

A n A 0 (1 i) n
An
A0

: Bir A0 sermayenin i faiz oran ile n yl sonraki karl

: Bir sermayenin bugnk karl

Ekonomik Karlatrma

Bu forml yardmyla bugnk bir sermayenin n sene nceki karln belirli bir i
oranyla bulmak da mmkndr.
Bu ileme iskonto, iye de iskonto oran denir. skonto edilmi deer (A )ise
yukardaki formln tersi olarak u ekilde yazlr:

A0
A
(1 i) n

Bylelikle istenilen bir yldaki deerleri hesaplanan yani gncelletirilen toplam

faydalarn, toplam maliyetlere oran bulunarak yatrmn fayda maliyet oran elde
edilmi olur.
Bu oran bydke yatrmn verimlilii, faydas veya dier bir deyile kr artar.
Ulatrma yatrmlarnn tabiat gerei sosyal bir yn de vardr.
Krn mutlaka eldeki nakit para cinsinden ifadesi gerekli deildir. Bir blgenin sosyal,
kltrel, endstriyel geliimi, karayolunun bu blgeye salad yatrm ve istihdam
imkanlarnn uzun vadede toplam kr olarak dnlmelidir.
Bu noktadan bakldnda dolayl ve dolaysz olmak zere bir ok fayda ve maliyet
kalemi mevcuttur.

Ekonomik Karlatrma
Karayolunun ekonomik karlatrmasnda en byk
fayda/maliyet orann veren seenek tercih edilir.
Normal artlarda bu orann 1den byk kmas istenir.
Tercih 1den byk deerler arasndaki en byk deeri
veren seenek ynnde kullanlr.
Ancak baz durumlarda blgenin geliimi iin veya
stratejik gerekelerle fayda/maliyet orannn 1den kk
kt yatrm programlarnn da uygulanmas ihtimali
vardr.
lkemizde zellikle gelimekte olan blgeler iin yatrm
programna alnan karayollarnda bu durumla
karlalmaktadr.

Ekonomik Karlatrma
Ekonomik karlatrmada en ok dikkate alnan
deerlendirme dnemi 20 yldr.
Hizmet mr konusunda da bahsedildii gibi
yolun istenen artlar salayarak en kt
ihtimalle bu dnemin sonunda ekonomik mrn
tamamlamas istenir.
Ekonomik mrn tamamlayan karayolu hizmet
etmeye devam eder.
Ancak son durumda ortaya kan dk hizmet
dzeyini giderebilmek iin yolun gelitirilmesi,
ilave tesisler yaplmas gerekir.

Aplikasyon
Kurbalara ait somelerin belirtilmesi (Gekiye ait someler
etd aamasndaki 1/2.000 lekli haritadan alnarak
yaplrsa buna etd aplikasyonu; arazide dorudan
doruya yaplrsa direkt aplikasyon denir.)
Piketaj (Aliymanlarn ve kurbalarn arazide belirlenmesi
iidir)
Nivelman /Aplikasyon nivelman, piketaj srasnda
araziye aklan kazklara mira tutularak yaplr. Bunun
sonunda boyuna kesit elde edilir.
Enkesitlerin alnmas (Arazinin geki eksenine dik
dorultudaki durumunu belirlemek iin enine kesitlerin
alnmas iidir)

GEK LE LGL DER

ALIMALAR
Yerel plankotelerin hazrlanmas (1/5.000, 1/1.000)
Kamulatrma plannn karlmas (1/2.000).
Arazi kadastro grmemise KGM elemanlarnca; arazi
kadastro grmse KGM ve Tapu Kadastro Mdrl
elemanlarnn birlikte almalar ile hazrlanr.

ev kazklarnn aklmas
Geki plannn hazrlanmas

YATAY KURBALAR

YATAY KURBA ETLER VE

ZELLKLER

Kurbalar belirli bir dorultuda giden aliymanlarn dorultularnn deimesi gerektii

yerlerde kullanlr.
Gekinin dorultu deitirmesinin eitli sebepleri vardr.
Bunlardan ilki yolun getii blgenin topografyasdr.
Dalk ve dalgal arazilerde zorunlu noktalar arasndaki kot farklarndan dolay, yolun
dorultusu sk sk deiebilir.
Dz arazilerde dorultu deimesi ve yatay kurba ihtiyac azdr.
Bununla birlikte dz arazilerde de topografyadan kaynaklanan dorultu deiiklikleri
olmasa bile monotonluu azaltmak iin yatay kurba kullanlr.
Zira ok uzun aliymanlarda srclerin dikkatleri dalr.
Gece srlerinde srekli kar ynden gelen trafiin far klarndan kaynaklanan
gz kamamas meydana gelir.
Ayn ekilde dou-bat ynnde gitme durumu varsa, sabah gne doarken, akam
gne batarken srclerin gzleri gne ile kamar.
Bu gibi mahzurlu durumlar azaltmak maksadyla belirli bir mesafeden (8-10 km) daha
fazla aliyman boyu istenmez.
ayet uzun aliymanlardan kanlamyorsa en azndan aliymanlarn boyu ksaltlarak
aralarna byk yarapl kurbalar yerletirilmesi yoluna gidilir.

YATAY KURBA ETLER VE

ZELLKLER
Yatay kurbalar tasarlanrken yolun gvenlik,
kapasite, yolculuk konforu asndan ngrlen
standartlar salamas istenir.
Bu adan doru tasarlanmam yatay
kurbalarda iletme hz deceinden yolun
kapasitesi ve hizmet dzeyi de der.
Tatlarn savrulma ve devrilme etkilerine maruz
kalmalarndan dolay bir ok trafik kazas
meydana gelme ihtimali doar.
Dier taraftan kt tasarlanm yatay kurbalar
konforu bozarak kt yolculuk artlarna sebep
olurlar.

YATAY KURBA ETLER VE

ZELLKLER
Bu sebeplerden tr yatay kurbalar karayolundaki kritik
kesimleri olutururlar ve detayl olarak analiz edilmeleri
gerei vardr.
Yatay kurbalar genellikle daire yaylarndan meydana
gelir.
Kk kurba yaraplarnda belirli bir hzn zerinde
seyredildiinde aliymandan kurbaya geite tat iinde
bulunanlar bir savrulma etkisine maruz kalrlar.
Bu etkiyle seyahat konforu der.
Seyahat konforunu belirli bir dzeyde korumak iin
aliymanla kurba arasna gei erisi veya rakordman
kurbas ad verilen zel eriler yerletirilir.
Bylelikle merkezka kuvvetinin ani etkisi azaltlm olur.

YATAY KURBA ETLER VE

ZELLKLER
Kk yarapl yatay kurbalarda gvenli ve
konforlu seyir artlarn salamak iin
bavurulan bir dier yol ise dever uygulamasdr.
Dever, ksaca, yola enine ynde verilen eimdir.
Yola verilen dever sayesinde tatn maruz
kald merkezka kuvvetinin bir ksm gvenli ve
konforlu bir ekilde karlanr.
Uygulamada trl yatay kurba ile karlalr.
Bunlar, basit, birleik ve ters yerletirilmi
yatay kurbalardr.

Basit Yatay Kurbalar

Basit yatay kurbalar iki aliyman birbirine
balamak iin kullanlr.
Bir basit yatay kurbann be temel eleman
vardr:
sapma as ()
yarap (R)
teet uzunluu (t)
developman uzunluu (D)
bisektris uzunluu (b)

Basit Yatay Kurbalar

Basit yatay kurbada her iki
teet uzunluu da geometri
gerei birbirine eittir.
lk teet noktasna kurbann
balangc, girii, birinci
teet noktas veya tanjant
orijin ad verilir ve
sembolyle gsterilir.
Dier teet noktasna ise
kurbann sonu, k, ikinci
teet noktas veya tanjant
final ad verilir ve sembol
ile gsterilir.

Basit Yatay Kurbalar

ki teet noktas arasnda kalan
daire yay, developman veya
kurba alm olarak
adlandrlr.
Developman uzunluu (D)
basit olarak, merkez as
bilinen daire yay uzunluu
formlyle hesaplanr. Teet
noktalarndan (1 ve 2den)
kurbann iine doru izilen
dikler geometri gerei, R
yarap mesafesinde
kesiirler.
Kesim noktas yatay kurbann
merkezidir (O).

Basit Yatay Kurbalar

Yatay kurbann ortasna
bisektris noktas (B) denir.
Bisektris noktasnn some
noktasna mesafesine
bisektris uzunluu (b) ad
verilir.
Yatay kurbann merkezini
some noktasna balayan
doru kurba merkez asn iki
eit paraya bler.
Basit yatay kurbann sapma
as ile merkez as da
birbirine eittir.

Basit Yatay Kurbalar

t R tg ( )
2
2R

D
360
2R g
D

400
b R (

1
cos

1)

b R (sec 1)
2

Birleik Yatay Kurbalar

Ortak bir teetin ayn tarafnda ve farkl yaraptaki iki daire
yayndan oluan yatay kurbalardr.
Kombine yatay kurba adyla da anlrlar.
lk kurbann ikinci teeti ile ikinci kurbann ilk teeti ayn noktadr.
Geki tasarm srasnda ortaya kan kstlardan ve zel
durumlardan dolay kullanlrlar.
Krsal yollarda zellikle topografik adan geilmesi zor arazi
kesimleri, maliyeti artrc tabii engeller ve ehir ii yollarda imar
kstlar birleik yatay kurba kullanlmasn gerektirebilir.
Birleik yatay kurba kullanlacaksa da byk kurba yarapnn,
kk kurba yarapna orannn en fazla 1,5 olmas istenir. Yani;
R21,5 R1
olmaldr.

Birleik Yatay Kurbalar

Birleik yatay kurbalar , 1,
2, R1, R2, t1 ve t2 olmak
zere yedi karakteristik
elemanla tanmlanrlar.
Bunlardan ikisi uzunluk olmak
zere en az drt tanesi
bilinirse dier eleman
bunlar yardmyla hesaplanp
zmlenebilir.
Bu durumda birleik yatay
kurba problemleri iin eitli
kombinasyonlar mevcuttur.

Ters Yerletirilmi Yatay

Kurbalar
Ortak bir teetin iki yannda (sanda ve solunda) bulunan iki daire
yayndan meydana gelirler. Kurbalarn merkezleri ters ynlerde
olduu iin ters kurba olarak da bilinirler.
Normalde her iki kurbann hesab tekil olarak yaplr.
Ancak zellikle dk standartl yollarda topografik kstlar
dolaysyla iki kurba arasndaki dz ksm yetersiz ise tasarm
srasnda her iki kurba da beraberce ele alnarak zlr.
Zira dever ve gei erisi uygulamalarn, uzunluu snrl dz
ksmda yapmak bir hayli zordur.
Bunun iin de ilk kurbann bitimi ile ikinci kurbann balangc
arasnda en azndan 60 m mesafe braklmas nerilir.
Kurbalarn yaraplar nerilen minimum mesafeyi salayacak
ekilde seilmelidir.

Ters Yerletirilmi Yatay Kurba

Geometrisi

RNEK PROBLEMLER

PROBLEM 1
Aada km ve kot deerleri verilen bir yol kesimindeki
15 ile 16 ve 16 ile 17 noktalar arasnda uygulanan
birbirinden farkl s1 ve s2 eimlerinin ne olabileceini
gsteriniz. 1/2.000 lekli eykselti erili harita zerinde
yaplacak alma iin sfr izgisi boylarn bulunuz.

Nokta No
15
16
17

Km
0+875
1+605
2+300

Kot
424
442
400

PROBLEM 1 (ZM)

S = Dh/L => S1 = (442-424)/(1605-875)

S1 = 18/730 = %2,47
S2 = (400-442)/(2300-1605) = -42/695 = %6,04
1/2000 lekli haritada iki tevsiye eirisi aras kot fark 2
mdir.
L1 = Dh1/S1 = 2/(2,47/100) = 80,97 m
20 m
1 cm
80,97 m
lp1 cm
lp1 = 4,05 cm
L2 = 2/(6,04/100) = 33,11 m
Lp2 = 1,66 cm

PROBLEM 2
1/2000 lekli eykselti erili haritada
350 m ve 216 m kotlu A ve C noktalar
arasnda %4 eimli bir geki aratrmas
yaplacaktr.
Uygulanacak sfr izgisi uzunluu ka cm
alnmaldr?
A ve C noktalarn balayan sfr
poligonunun gerek boyunu bulunuz.

PROBLEM 2 (ZM)
1/2000 lekli haritada iki tevsiye eirisi aras
kot fark 2 mdir.
L = Dh/S = 2/(4/100) = 50 m
20 m
1 cm
50 m
lp cm
lp = 2,5 cm
L = (350-216)/(4/100) = 3350 m

PROBLEM 3
1/2.000 lekli eykselti erili bir haritada
kotlar srasyla 341 m ve 209 m olan A ve
C noktalarn birbirine balamak iin pergel
akl lp= 2,35 cm olan bir sfr izgisi
almas yaplmtr.
Buna gre sfr izgisinin eimini ve A ile C
noktalar arasndaki poligonun gerek
boyunu hesaplaynz.

PROBLEM 3 (ZM)

1 cm
20 m
2,35 cm
xm
x = 47 m arazideki uzunluk
lp = Dh/S =>47 = 2/S => S = %4,26
L = Dh/S = (341-209)/(4,26/100) = 3098,59 m

PROBLEM 4
A ve C noktalarnn birbirine balanmas
istenmektedir.
Bu i iin eldeki 1/5.000 lekli topografik
haritalardan istifade edilecektir.
Harita zerinde iki nokta aras 35 cm olarak
llm, A noktasnn kotu 540 m, C noktasnn
kotu 610 m olarak belirlenmitir.
Sfr izgisi almas iin sfr izgisi boyunu
hesaplaynz.

PROBLEM 4 (ZM)

1 cm 50 m
35 cm x m
x = 1750 m
S = Dh/L = (610-540)/1750 = % 4
L = Dh/S = 5/(4/100) = 125 m
50 m
1 cm
125 m lp
lp = 2,5 cm

PROBLEM 5
o

Yarap 500 m, sapma as 62,45 olan

yatay kurbann dier elemanlarn bulunuz.

PROBLEM 5 (ZM)
R = 500 m
o

D = 62,45

t R tg ( )
2
2R
D

360
b R (

cos
2

1)

t = 500. tg(62,45/2) = 303,11m

D = 2.p.62,45/360 = 544,98 m
b = 500 (1/cos(62,45/2)-1) = 84,70 m

PROBLEM 6
ift ynl ve iki eritli bir Devlet yoluyla
ilgili baz bilgiler aada verilmitir.
Sapma as verilen yatay kurbann dier
elemanlarn hesaplaynz
o
Proje bilgileri: D = (70,06), km=3+000,
km=3+428

PROBLEM 6 (ZM)
D=

= 428 m

2R

D
360

428 = 2 p R 70,06 /360

R = 350 m

t R tg ( )
2
b R (

cos
2

t = 350 tg(70,06/2) = 245,35 m

1)

b =350(1/cos(70,06/2)-1) = 77,43 m

PROBLEM 7

Balang noktas A ve biti noktas C olan bir karayolu gekisine ait bilgiler
aadaki ekilde verilmitir.
lk someye (S1) yerletirilen kurbann dier elemanlarn hesaplaynz.
kinci someye (S2) yerletirilebilecek en byk yarapl kurbann
elemanlarn bulunuz.
Karayolu gekisi zerinde bulunan; A,
1,
1,
2,
2, C
noktalarnn km deerlerini hesaplaynz.