HİZMET DÜZEYİ

Verilen bir şerit veya bütün olarak bir yolda, değişik trafik hacimlerine karşı gelen farklı
gelen farklı işletme koşullarına ait kombinasyonlardan herhangi birini ifade eder.
Hizmet düzeyinin değerlendirilmesinde başlıca faktörler, hız ve ulaşım (seyahat) süresi,
trafik kesiklikleri ve kısıtlamalar, manevra serbestliği, güvenlik, sürücü konfor ve
huzuru ile taşıt işletme masrafıdır. Ancak bu faktörlerin bir kısmının sayısal
değerlendirilmede dikkate alınmasının çok zor oluşudur. Ulaşım güvenliği, sürücü
konfor ve huzuru gibi. Bu nedenle hizmet düzeylerinin değerlendirilmelerinde işletme
hızı ile, hizmet hacminin temel kapasiteye oranının esas alınması uygun kabul
edilmiştir.
Burada esas alınan işletme hızı; bir sürücünün verilen bir yol üzerinde, uygun hava ve
hakim trafik koşulları altında, hiçbir zaman her kesim için önceden tespit edilmiş olan
güvenli proje hızını aşmamak koşulu ile sağlayabileceği en yüksek ulaşım hızıdır.
Hizmet hacmi ise, belli bir zaman aralığı içinde, seçilen veya tayin olunan hizmet
düzeyinin öngördüğü işletme koşullarının sağlanması durumunda, verilen bir şerit veya
yoldan, çok şeritli yollarda bir yönde, iki yada üç şeritli yollarda her iki yönde geçebilen
maksimum taşıt sayısıdır. Zaman belirtilmediği hallerde hizmet hacmi saatlik hacimdir.
Yukarıdaki esaslar çerçevesinde, iyiden kötüye A, B, C, D, E ve F gibi altı hizmet
düzeyi tanımlanmıştır. Bu farklı hizmet düzeylerinin genel özellikleri çeşitli tip yollar
için aynı olmakla beraber sayısal değerlerde farklılıklar vardır. İki şeritli, iki yönlü bir
yol için her hizmet düzeyinin genel özellikleri aşağıdaki gibidir.
(A) Hizmet Düzeyi: Trafik yoğunluğu az, dolayısıyla serbest akım hali vardır. Hız,
sürücünün arzusu, hız sınırları ve yolun fiziki koşulları tarafından kontrol edilir. Diğer
taşıtların varlığından dolayı manevra olanaklarında kısıtlama yok denecek kadar azdır.
Dolayısıyla, sürücüler arzu ettikleri hızları aynen veya çok az fark ile yapabilirler.
(B) Hizmet Düzeyi: Trafik akımı kararlı akım görünümündedir. İşletme hızı bir ölçüde
trafik koşullarından dolayı kısıtlanmaya başlar. Hız, sollama vb gibi hususlarda sürücü
davranışlarındaki serbestlik makul bir ölçüdedir. Hız azalması aşırı değildir. Bu hizmet
düzeyinde alt sınır (en düşük hız, en yüksek trafik hacmi) kırsal yolların
projelendirilmesinde esas alınabilir.
(C) Hizmet Düzeyi: Kararlı akım olmakla beraber hız ve manevra olanakları trafik
miktarı ile daha fazla etkilenir. Sürücülerin çoğunluğunun kendi hızlarını seçmede, şerit
değiştirmede veya öndeki bir taşıtı geçmede serbestlikleri kısıtlanmıştır. Bununla

1
beraber nispeten tatmin edici bir işletme sağlanabilir. Bu düzeye karşı gelen hizmet
hacmi kentiçi yolların projelendirilmelerinde esas alınabilir.
(D) Hizmet Düzeyi: Trafik akımı kararsız akıma yakındır. Trafik hacmindeki
değişmeler ve akımdaki geçici kısıtlamalar işletme hızında önemli düşmelere yol
açabilirse de kabul edilebilir bir işletme hızına ulaşmak mümkündür. Sürücülerin
manevra serbestlikleri az, konfor düşük, fakat kısa mesafeler için kabul edilebilir
ölçülerdedir.
(E) Hizmet Düzeyi: Trafik akımında kararsızlıklar vardır ve kısa süreli duraklamalar
meydana gelebilir. (D) hizmet düzeyindekinden daha düşük ve 50 km/sa mertebesinde
bir iletme hızı elde edilebilir. Yolda temel kapasiteye eşit veya çok yakın bir trafik
hacmi mevcuttur.
(F) Hizmet Düzeyi: Trafik akımı temel kapasitenin altındadır ve zorlamalı akış durumu
söz konusudur. Sık sık kısa ve uzun süreli duraklamalar görülebilir.

Ülkemizde yeni yol yapımı sırasında esas alınan hizmet düzeyi (C) dir. (A) ve (B)
hizmet düzeyleri için yapılan yollar gereğinden fazla pahalı olmaktadır. (D) hizmet
düzeyinde yapılacak yollar ise kısa süre sonra trafikteki hızlı artış sebebiyle yetersiz
kalmakta ve (E) düzeyinde bir hizmet vermektedir. Bu hem akımın kararsız oluşu hem
de işletme koşullarının kötü olması sebebiyle istenmez.

2
 A D

B E

C F

KAPASİTE ANALİZİ
Çoğu zaman yol üzerinde farklı performanslara sahip araçlar bir arada bulunur. Bu
yüzden hacim sadece araç/sa olarak verilmemelidir. Trafik içerisindeki araç cinsleri de
belirtilmelidir. Örneğin 1500 araç/sa lik %100 otomobilden oluşan bir trafik işletme hızı
ve yoğunluk bakımından 1500 araç/sa lik fakat %50 si ağır araçlardan oluşan trafikten
farklı olacaktır.
Ayrıca hacimlerin dağılımı da önemli bir konudur. Trafik analizleri genellikle yolun en
sıkışık olduğu duruma yoğunlaşır. 24 saat içinde trafik büyük farklılıklar gösterir. Hatta

3
1 saat içinde dahi trafikte önemli dalgalanmalar oluşur. Bu dalgalanmalar da dikkate
alınmalıdır.

Maksimum Saatlik Hacim: 24 saat içinde en çok aracın geçtiği saatteki hacimdir.
Zirve Saat Faktörü (ZSF): Zirve saat içinde trafikteki dalgalanmayı ifade etmek için
kullanılır.
ZSF= q / (4*q15) dir. Burada q: Maksimum saatlik hacimdir.
q15= Maksimum saatlik hacim içinde en çok aaracın
geçtiği 15 dakikanın hacmidir.

Örnek: Zirve saatteki hacmi 2000 araç/sa olan yolda;

q15=1000 ise ZSF=2000/(1000*4)=0.5 olur.
q15=600 ise ZSF=2000/(600*4)=0.83 olur.

ZSF değerinin 1 e yakın olması daha iyidir. Daha dengeli bir trafik dağılımı anlamına
gelir.

Hizmet Hacmi ise max 15 dakikalık hacmin 4 katı alınarak bulunur.

HH=4* q15 veya HH=q / ZSF formüllerinden bulunabilir.
Yukarıdaki tanım ve formüller tüm yol tipleri için geçerlidir.

OTOYOLLAR (Tablo 6.1-6.4 arası)

Bir otoyol, bölünmüş, her yönde 2 veya daha çok şeridi olan, tam erişme kontrollü ve
trafik yol bağlanmalarında, şerit eklenmelerinde veya şerit eksilmelerinde birleşme ve
ayrılma hareketlerinden mevcut trafiğin etkilenmediği yol tipidir.
Bölünmüş yollarda kapasite analizi bir yöndeki trafik akışına göre yapılır.
Araştırmalar en uygun şerit genişliğinin 12 ft olduğunu ve telefon direği veya bariyer
gibi engellerin aracın gittiği kaplamaya 6ft den yakın olmaması gerektiğini ortaya
koymuştur. Ayrıca ideal şartlarda trafik akışı içinde yalnızca otomobiller olmalıdır.
Ayrıca sürücüler yola yabancı olmamalıdır. Bu şartların mümkün olduğunca sağlanması
yolun verimliliğini arttıracaktır.

4
İdeal şartlar için Maksimum Hizmet Hacmi (MHHi) verilen i hizmet düzeyi için
geçirilebilecek en yüksek hizmet hacmidir. İdeal şartlar otomobil trafiği için
olduğundan MHHi nin birimi (oto/sa/şerit) dir.
MHHi = cj*(q/c)i dir.
Burada (q/c)i i hizmet düzeyinde ideal şartlardaki maksimum hacim/kapasite oranıdır.
cj ; j proje hızındaki kapasitedir.
cj =2000 oto/sa/şerit (Otoyollarda 60-70 mil/sa proje hızı için)
cj =1900 oto/sa/şerit (Otoyollarda 50 mil/sa proje hızı için)

E hizmet düzeyinde cj değerinin maksimum hizmet hacmine eşit olduğuna dikkat

edilmelidir. (q/c)E=1

HİZMET HACMİ VE HİZMET DÜZEYİ

Maksimum Hizmet Hacmi kavramı bir karayolunun hizmet düzeyini belirlemek için
oldukça önemlidir. Fakat ideal koşullar uygulamada çok seyrek gerçekleşir. Maksimum
Hizmet Hacmini eşdeğer hizmet hacmine dönüştürmek bazı dönüştürme metotları
gereklidir. Mevcut koşullarda verilen bir hizmet düzeyi için mevcut şartlarda en yüksek
hizmet hacmi gerçek araç sayımlarından elde edilebilir. Böylece karayolunun hizmet
düzeyi belirlenebilir. Mevcut koşullarda hizmet hacmini hesaplamak için düzeltme
faktörleri kullanılır.
HHi = MHHi * N * fw * fHV * fp
HHi: i hizmet düzeyindeki mevcut şartlardaki N şeritli (bir yönde) yolun hizmet
hacmidir.
N: Şerit sayısı
fw : Şerit genişliği ve yanal açıklık etkisi
fHV : Trafik akımındaki otomobiller dışındaki araçların etkisi için düzeltme katsayısı
(kamyon, otobüs ve karavanlar için)
fp : İdeal olmayan sürücü topluluğu için (devamlı kullanıcılar olmaması durumu için)
düzeltme katsayısı
HHi = cj * (q/c)i * N * fw * fHV * fp

5
Şerit Genişliği ve/veya Yanal Açıklık Düzeltmesi
Şerit genişliği 12 ft den azsa ve/veya yolculuk yapılan kaplamaya 6 ft den daha yakın
bir yan engel varsa (örneğin bariyer veya telefon direği) düzeltme yapılmalıdır. Dar
şeritler ve yan engeller trafiğin yavaşlamasına yol açar. Çünkü psikolojik konfor azalır
ve sürücü manevralarına ve kaza önleme seçeneklerine sınırlar gelir. Bu da ideal
şartlarda sağlanacak kapasiteden bir azaltma yapılarak sağlanmaya çalışılır.
Eğer yolun her iki yanında farklı uzaklıklarda engeller varsa ikisinin ortalaması
kullanılır. Örneğin 6 şeritli yolda 11 ft genişliğindeki şeritler varsa ve yol kenarında 4 ft
ve yol ortasında 0 ft uzaklıkta engeller varsa, fw=0,92 olur.

Ağır Taşıt Düzeltmesi

Kamyon, otobüs ve karavanlar yol kapasitesine ters etki yaparlar. Performans
karakteristikleri (yavaş hızlanma ve düşük fren özelliği) ve boyutları (uzunluk,
yükseklik ve genişlik) nedeniyle düzeltme gereklidir. İdeal şartlar trafik akımında ağır
taşıt olmamasını öngörmektedir. Bu nedenle fHV ağır taşıt düzeltme katsayısı kullanılır.
Bu katsayı iki aşamalı bir işlemle bulunur. İlk adım her bir kamyon, otobüs ve/veya
karavan için otomobil eşdeğerini bulmaktır. Bu değer bir kamyon vb diğer cins aracın
trafik akımında karşılık geldiği oto sayısıdır. Bu oto eşdeğerleri, kamyon için ET, otobüs
için EB ve karavan için ER dir. Ancak araç cinsi yanında eğimler de bu değerlerin
belirlenmesinde oldukça önemlidir. Bunun sebebi eğimle ağır taşıtların
performanslarının düşmesi ve diğer taşıtların büyük boyutları nedeniyle görüşü
zorlaştırmasıdır. Aşağıdaki tabloda arazi yüzey durumuna göre oto eşdeğerleri
verilmektedir. Bu tablo 0,5 milden uzun olmayan %3 den fazla ve 1 milden uzun
olmayan %3 den az eğimli yol kesimleri için oto eşdeğer katsayılarını arazi tipine göre
vermektedir.

Düz Arazi: Eğim ve yatay ve düşey aliynmanlarda ağır taşıtlar otomobillerle aynı
hızlarda gidebilirler. Bu genellikle %1-2 den fazla olmayan kısa tırmanışları içerir.
Dalgalı Arazi: Ağır taşıtların hızlarında azalmaya yol açan ancak iniş tarafında boş
bırakıldığında araçları maksimum hıza ulaştırmayan kesimleri sık sık veya uzun süreler
boyunca içerir.

6
Dağlık Arazi: Ağır taşıtların hızlarında oldukça azalmaya yol açan ve iniş tarafında boş
bırakıldığında araçları maksimum hıza ulaştıran kesimleri sık sık veya uzun süreler
boyunca içerir.

1
f HV =
1 + PT .( ET − 1) + PB .( E B − 1) + PR .( E R − 1)

Formülde P ler araç oranlarıdır. E ler ise eşdeğerlik katsayılarıdır.

Örnek: Dalgalı bir arazideki otoyoldaki trafik içinde kamyonlar %10, otobüsler %7 ve
karavanlar %3 oranındadır. Burada ağır taşıt düzeltme katsayısını hesaplayınız.
1
f HV = = 0,67
1 + 0,10 .( 4 −1) + 0,07 .( 3 −1) + 0,03 .( 3 −1)

Bu demektir ki; bu yolda ağır taşıtlar nedeniyle, yol kapasitesinde, ideal yol
koşullarındakine göre %33 azalma olmaktadır.

Sürücü Düzeltmesi
İdeal şartlarda sürücülerin yolu çok kullandıkları ve çok iyi bildikleri kabul edilir. Bu
hafta içi yolu kullananlar için gerçekten böyledir. Ancak özellikle hafta sonlarında ve
dinlenme alanları yakınlarında yabancı sürücüler bulunur ve bu da yol kapasitesinin
azalmasına yol açar. Bununla ilgili fp sürücü düzeltme katsayıları tablosu aşağıdadır.
Tabloda yabancı sürücüler nedeniyle %10 ile %25 arasında kapasite azalması
belirtilmektedir. Bu değerler yol ve çevre şartlarına bağlıdır. Bu kararın verilmesi bir
mühendislik kararı gerektirir.

Örnek: Her iki yönde 3 er şeridi olan 6 şeritli bir otoyol dalgalı arazide yapılmıştır ve
70 mil/sa proje hızına göre 10 ft lik şeritlerle ve her iki yanda ve ortada 2 ft kenarda
engeller vardır. Bir yöndeki hafta içi ve zirve saat hacmi 2200 araçtır. Bunların 700
tanesi en sıkışık 15 dakika içinde gelmektedir. Eğer trafik içinde %12 kamyon, %10
otobüs ve %2 karavan varsa hizmet düzeyini belirleyiniz.

HH= q15 * 4= 700 * 4= 2800 araç/sa

7
 1
f HV = = 0,625
1 + 0,12 .( 4 −1) + 0,10 .( 3 −1) + 0,02 .( 3 −1)

HHi = cj * (q/c)i * N * fw * fHV * fp

2800=2000 * (q/c) * 3 * 0,85 * 0,625 * 1
(q/c) = 0,878
Tabloda bu değer D hizmet düzeyine karşılık gelmektedir.

Örnek: Önceki örnekte, yol kapasitesine ulaşmadan kaç ek araç trafiğe eklenebilir?

Yol kapasitesi E hizmet düzeyinde oluşur. Bu durumda (q/c) ise 1 olur.

HHE = cj * (q/c)E * N * fw * fHV * fp
HHE =2000 * 1 * 3 * 0,85 * 0,625 * 1 = 3187,5 araç/sa
q 2200
ZSF = = = 0,786
q15 * 4 700 * 4

q= HH * ZSF = 3187,5 * 0,786 =2505 araç/sa

(2505-2200=305) araç trafiğe eklenebilir.

Otoyollarla ilgili tablolar:

Tablo 6.1: Otoyollar için Hizmet Düzeyi kriterleri ( (q/c) değerine bakılacak)
Tablo 6.2: Otoyollar için şerit genişliği ve yanal açıklık düzeltme katsayıları (fW)
tabloları
Tablo 6.3: Otoyollar için otomobil eşdeğerleri (ET, EB, ER) tablosu
Tablo 6.4: Otoyollar için sürücü düzeltme katsayıları (fP) tablosu

ÇOK ŞERİTLİ YOLLAR (Tablo 6.5-6.9 arası)

Çok şeritli yollar, otoyol standartlarının altındadır. Çünkü onlar tam erişim kontrollü
değildir ve bazı durumlarda ters yöndeki yollar bir orta refüjle bölünmemiştir. Burada
öncelikle şehir dışı ve banliyö yollarıyla ilgilenilecektir. Analiz genel olarak otoyollara
benzer. Kapasiteler aynıdır. Formül şöyledir:
HHi = cj * (q/c)i * N * fw * fHV * fp * fE
Burada sadece yolun yerine göre değişen fE düzeltme katsayısı terimi eklenmiştir.
Bölünmüş yol : Fiziksel bir engelle (bariyer veya röfüj) iki ters yönün ayrılmasıdır.

8
Bölünmemiş yol : Sadece orta şerit işaretlemesi (çift çizgi) vardır.

Örnek: Bir banliyö çok şeritli yolu, toplam 4 şeritlidir (her yönde 2 şerit). Bölünmemiş
yoldur. 11 ft şerit genişliği, 8 ft kenarda telefon direkleri vardır. 60 mil/sa proje hızı
vardır ve sürücüler yolu iyi bilmektedirler. Karayolu dalgalı bir arazidedir ve zirve
saatte bir yönde 1600 araç/sa hacim vardır. (%10 kamyon, %5 otobüs ve %1 karavan)
ve ZSF=0,90 dır. Hizmet düzeyini belirleyiniz.
HHi = cj * (q/c)i * N * fw * fHV * fp * fE
HH=q / ZSF= 1600 / 0,9 =1777,78 araç/sa
Cj= 2000 araç/sa/şe N=2
fw=0,95 fp=1
ET=4 EB=3 ER=3
fHV=0,704 fE=0,80
(q/c)=1777,78 / (2000*2*0,95*0,704*0,8*1) =0,831
Bu değer E hizmet düzeyine karşılık gelmektedir. (0.8<0.83<1)
Örnek: Az önceki örnekte yol 6 şeritli bölünmüş yol haline (her yönde 3 şerit)
dönüştürülüyor. Bununla beraber şeritle 9 ft indiriliyor ve yol kenarındaki engeller
kaplamadan 2 ft uzaklıkta oluyor ve proje hızı 50 mil/sa indiriliyor. Eğer trafikle ilgili
tüm koşullar aynı kalırsa hizmet düzeyini belirleyiniz.
Çözüm:
Cj= 1900 araç/sa/şe N=3
fw=0,75 fp=1
ET=4 EB=3 ER=3
fHV=0,704 fE=0,90
(q/c)=1777,78 / (1900*3*0,75*0,704*0,9*1) =0,656
Bu değer D hizmet düzeyine karşılık gelmektedir. (0.6<0.66<0.76)

Çok şeritli yollarla (ÇŞY) ilgili tablolar:

Tablo 6.5: ÇŞY için Hizmet Düzeyi kriterleri ( (q/c) değerine bakılacak)
Tablo 6.6: ÇŞY için şerit genişliği ve yanal açıklık düzeltme katsayıları (fW) tablosu
Tablo 6.7: ÇŞY için otomobil eşdeğerleri (ET, EB, ER) tablosu
Tablo 6.8: ÇŞY için yol tipi katsayısı (fE) tablosu
Tablo 6.9: ÇŞY için sürücü düzeltme katsayıları (fP) tablosu

9
İKİ ŞERİTLİ ŞEHİRLERARASI (KIRSAL) YOLLAR (Tablo 6.10-6.13 arası)
İki şeritli yollar, her yöndeki trafik için bir şerit ayrılan yollardır. Bu yolların diğer
yollardan en önemli farkı yavaş hareket eden araçlar nedeniyle geçme için karşı yöndeki
araçların şeridinin kullanılmasının gerekmesidir. Bu yollarda geçiş için görüş mesafesi
kısıtları vardır. Ayrıca yavaş seyreden araçlar da geçişi zorlaştırır. Ayrıca arazi durumu
da kapasiteyi çok etkiler. Eğim sadece görüşü engellemez, araçların işletme hızlarını da
düşürerek kapasiteyi etkiler.
İki şeritli kırsal yollar için ideal yol şartları şunlardır:
1. Proje hızı 60mil/sa eşittir veya büyüktür.
2. Şerit genişlikleri 12ft eşittir veya büyüktür.
3. Banketler 6ft eşittir veya büyüktür.
4. Karayolunda geçiş kısıtı (sollama yasağı) olan yer yoktur.
5. Trafik akımında sadece otomobiller vardır.
6. Trafik her yönde %50-50 dir.
7. Trafik kontrolü veya dönen araçlar nedeniyle trafik engellenmez.
8. Arazi düzdür.

Bu şartlar altında kapasite iki yönde toplam 2800 oto/sa dir. Hizmet hacmi formülü
şöyledir:
HHi = 2800* (q/c)i * fw * fHV * fd
Burada fd ; ideal olmayan trafik dağılımı için düzeltme katsayısıdır. Toplam trafiğin ne
kadarı gidiş yönünde, ne kadarı dönüş yönünde buna göre ilgili tabloya bakılır.

Örnek: Düz arazideki 2 şeritli kırsal yolda şeritler 11 ft genişliğindedir ve 2 ft banket

vardır ve %80 sollama yasaklı kısım vardır. Yönsel dağılım %80e %20dir. %5kamyon,,
%2 otobüs ve %5 karavan vardır. Kapasite durumunda yolun hizmet hacmini
belirleyiniz.
Çözüm:
Yol kapasitesine (E) hizmet düzeyinde ulaşır. Tablodan (q/c)=1 bulunur.
HH = 2800* (q/c)E * fw * fHV * fd
fw =0.88 fd=0.83
ET= 2 ER=1.6 EB=1.6
fHV = 0.916 bulunur.

10
 HH= 2800*1*0.83*0.88*0.916
=1873.33 araç/sa

Örnek: Az önceki örnekte zirve saat hacmi 522 ve ZSF=0.90 ise hizmet düzeyini
belirleyiniz.
Çözüm:
Hem fW hem de fHV hizmet düzeyine bağlıdır. Hizmet düzeyini bilmeden bunları
tablodan okumak mümkün değildir. Bu yüzden bu problem denem yanılma yoluyla
(tatonmanla) çözülmelidir.
Önce bir hizmet düzeyi seçelim. Mesela E seçelim.
HH= q / ZSF = 522/0.90 =580 araç/sa
(q/c) = 580/ (2800*0.83*0.88*0.916) =0.31
bunu tablodan kontrol ettiğimizde C hizmet düzeyi ile çakışır. Bu da az önceki
kabulümüze uymaz. Yanlış seçtik demektir.

Bu sefer D hizmet düzeyi seçelim.

fW=0.75 olur.
(q/c) = 580 / (2800*0.83*0.75*0.916) =0.363
tablodan bu değerin D hizmet düzeyine karşılık gelmektedir. Bu sefer önceki
kabulümüzü tutmuştur. Sonuç budur.

İki şeritli kırsal yollarla (İŞKY) ilgili tablolar:

Tablo 6.10: İŞKY için Hizmet Düzeyi kriterleri ( (q/c) değerine bakılacak)
Tablo 6.11: İŞKY için yönsel dağılım katsayısı (fd ) tablosu
Tablo 6.12: İŞKY için şerit genişliği ve yanal açıklık düzeltme katsayıları (fW) tablosu
Tablo 6.13: İŞKY için otomobil eşdeğerleri (ET, EB, ER) tablosu

PROJE TRAFİK HACİMLERİ

Önceki konular sadece zirve saat ile ilgilidir. Oysa gün içinde trafik çok büyük
değişimler gösterir ve zirve saate göre şerit sayısının belirlenmesi uygun olmayacaktır.
Peki hangi trafiğe göre şerit sayısı belirlenecektir? Trafik gün içinde saatlere, hafta
içinde günlere yıl içinde aylara göre büyük değişimler gösterir, yılın hangi ayında hangi
gündeki hangi saatteki trafik hacmine göre şerit sayısı belirlenecektir. Bu önemli bir

11
 sorundur. Aynı şekilde yıl içerisinde görülen en yüksek trafik hacmine göre şerit
sayısını belirlemek de doğru olmayacaktır. Bu durumda trafik hiç sıkışmayacak, ancak
çok büyük yatırımlar gerekecek ve bu yollar çoğu zaman boş kalacaktır. bu da
kaynakların boşa kullanılması demek olacaktır. Bu nedenle bir optimum noktaya
ulaşılması gereklidir.
Bu amaçla öncelikle Yıllık Ortalama Günlük Trafik (YOGT) değeri hesaplanmalıdır.
YOGT= Yıllık Toplam Trafik Hacmi / Yıldaki Gün Sayısı
Formülüyle hesaplanır.
Peki şerit sayısı belirlenirken hangi saatlik trafik hacmi alınmalıdır. Bunun için önce
aşağıdaki bir yıl içindeki en yüksek 100 saatlik hacmi gösteren grafiğe bakınız. Eğer yol
en yüksek hacme göre yapılırsa yılın çoğu zamanı yol boş kalacaktır. bu kaynakların
boşa harcanması olacaktır. Eğer en yüksek 100. Saatteki hacim kullanılırsa, yılda 100
kere bizim yolumuzun kapasitesinden daha çok araç yoldan geçmeye çalışacak, ancak
hacim hiçbir zaman kapasiteyi geçemeyeceğinden yoldan tıkanma ve sıkışmalar
başlayacaktır. Yani yol yılda 100 saat tıkanacaktır buda gecikmelere yol açacaktır. Bu
nedenle eldeki bütçe de dikkate alınarak bir ortayol bulunmalıdır. Bu konuda genellikle
en 10. Ve 50. Saatler arasında bir kabul yapılır. Genelliklede 30. Saat kullanılır. Bu
yolumuz yılda 30 saat tıkanacak demektir.
Saatlik Hacim / YOGT

12

Yıl içinde en yüksek hacme sahip saatler

Burada K katsayısının tanımlanması gerekmektedir.
DHV
K= DHV: Proje saatlik hacmidir (Genellikle 30. En yüksek yıllık
YOGT
saatlik hacim)
Yukarıdaki şekile bakıldığında K30= 0.12 olmaktadır. Genelde 30.saat hacmi
kullanıldığından K=0.12 diye verildiğinde 30.saat katsayısı olduğu anlaşılmalıdır.
20.saat katsayısı verilecekse mutlaka K20=0.126 olarak verilmelidir.
Ancak tüm bunlarla beraber trafiğin yönüyle ilgili bilgilerde verilmelidir. YOGT
değeri iki yönde geçen tüm araç sayısını vermektedir. Oysa biz bir yöndeki hacme göre
şerit sayısı belirleyeceğimizden trafiğin ne kadarı hangi yönde geçiyor bilmeliyiz. Bu
yüzden D katsayısı kullanılır. Bu katsayısı zirve saatte trafiğin ne kadarının hangi yönde
geçtiğini gösterir. Buna göre yeni bir hacim değeri bulunur. Buna Yönsel Proje Saatlik
Hacmi (DDHV) denir.
DDHV= K*D*YOGT

Örnek: Bir otoyol yalnızca otomobiller için yapılmıştır ve YOGT=31000 araç/gündür.

12 ft şerit genişliği, 70mil/sa proje hızı kullanılmıştır. Proje sürekli kullananlar içindir
ve ZSF= 0.85 dir. Zirve saat trafiğinin %65 i zirve yoğun olan yönde geçmektedir. Daha
önceki K şekili ve tabloları kullanarak proje hacmini bulup şerit sayısını belirleyiniz.
Yol kenarında engel yoktur. Yolda en az C hizmet düzeyi istenmektedir. En yüksek ve
30.saat hacimlerine göre şerit sayısını ayrı ayrı hesaplayınız.
Çözüm:
En yüksek hacimde K1= 0.15 tabloda görülür.
DDHV=K1*D*YOGT
=0.15*0.65*31000
=3022.5 araç/sa
proje saatlik hacmi yoldan bir saatte geçmesi istenen araç sayısıdır. Yani q dur.
HH=q/ZSF = 3022.5/0.85 =3555,88 araç/sa

N= HH / (cj * (q/c)i *fW*fHV*fP )

C nin en alt seviyesinde (q/c)c =0.77 dir.
N=3555,88/(2000*0.77*1*1*1) =2.31 şerit

13
Her yönde en az 3 şerit yapılmalıdır.

K=K30= 0.12 tabloda görülür.

DDHV=K1*D*YOGT
=0.12*0.65*31000
=2418 araç/sa
proje saatlik hacmi yoldan bir saatte geçmesi istenen araç sayısıdır. Yani q dur.
HH=q/ZSF = 2418/0.85 =2844.7 araç/sa

N= HH / (cj * (q/c)i *fW*fHV*fP )

C nin en alt seviyesinde (q/c)c =0.77 dir.

N=2844.7/(2000*0.77*1*1*1) =1.85 şerit

Her yönde en az 2 şerit yapılmalıdır.

14