TAŞIT HAREKETLERİ VE

KARAYOLU TRAFİĞİNİN GENEL

ÖZELLİKLERİ

BÖLÜM 4
2
 Bir taşıt harekete geçerken motor gücünün sağladığı çekme
kuvvetine karşı hareketini zorlaştıran bazı dirençlerle
karşılaşılır. Taşıt harekete geçtikten sonra da devam eden bu
dirençler, motora gaz verilmezse bir süre sonra taşıtı durdurur.
Bu itibarla sürücü istediği hızla hareketini devam ettirebilmek
için gaz pedalına sürekli olarak müdahale eder. Dolayısıyla
motorlu taşıtların işletme maliyetleri ile, taşıtın hareketine karşı
koyan dirençler arasında da yakın bir ilişki vardır. Bu husus yol
ve taşıt tasarımı bakımından önemlidir.
 Diğer yandan, seyir halindeki bir sürücünün taşıtını güvenli
kullanabilmesi bakımından uyması gereken bazı trafik kuralları
olmakla birlikte, yolun tasarımı sırasında, taşıtın hızına ve yolun
özelliklerine bağlı olarak sağlanması gereken bazı görüş
uzunlukları da bulunmaktadır.
 HAREKETE KARŞI DİRENÇLER
3

1. Yuvarlanma Direnci (Dy)

2. Hava Direnci (Dh)
3. Eğim Direnci (De)
4. Kurba Direnci (Dk)
5. Eğlemsizlik Direnci (Da)
 YUVARLANMA DİRENCİ
4

 Taşıt lastiklerinin kaplamaya temas ettikleri noktalarda

meydana gelen şekil değişmeleri ile taşıtın kaplamadaki
küçük çukurluklar, kasisler, kum-çakıl parçaları ve gevşek
bir satıh üzerinden geçmesi sırasında ayrıca, taşıtın aktarma
organlarına ait dişlilerde meydana gelen sürtünme sonucu
oluşur.
 Direncin miktarı :
 Yol - yüzeyinin durumu,
 Lastiklerin esneklik derecesi,
 İç basınçlarına
 Taşıtın hızına göre değişir
 Yuvarlanma Direnci için aşağıdaki bağıntı verilebilir:

5
 HAVA DİRENCİ
6

 Hareket halindeki bir taşıtın maruz kaldığı hava

direncinin üç bileşeni; taşıtın hareket doğrultusuna
dik enkesit alanı üzerine doğrudan doğruya ve
harekete karşı yönde etkiyen basınç, taşıtın yüzeyinde
oluşan hava direnci ile taşıtın altı, tekerleklerin etrafı
ve arka tarafta oluşan hava anaforundan ileri gelen
dirençtir.
 HAVA DİRENCİ
7
 HAVA DİRENCİ
8
 EĞİM DİRENCİ
9

 Taşıtın eğimli bir yolda gidişi sırasında eğimden dolayı

gördüğü ve hareketi zorlaştırıcı veya kolaylaştırıcı
dirençtir. Eğim direnci çıkış halinde pozitif, iniş
halinde negatiftir.
 KURBA DİRENCİ
10

 Yatay kurbalarda hareket halindeki bir taşıtın ön

tekerleklerinin istenilen doğrultuya çevrilmesi sırasında
tekerleklerin yol yüzeyine temas ettiği noktada oluşan
dirençtir. Bu direnç, kurbadaki eğrilik arttıkça, ayrıca hız
büyüdükçe fazlalaşır. İyi tip bir asfalt kaplamada kurbanın
yarıçapı ile hıza göre otomobile etkiyecek kurba direnci:
 EYLEMSİZLİK DİRENCİ
11

 Hareket halinde bulunan bir taşıtın hızının artırılması

sırasında karşılaşılan dirençtir. Bu direncin miktarı
taşıtın ağırlığı ile hızlanma ivmesine bağlıdır.

* G ≈ 10
*Yavaşlama halinde ivme değeri negatif olacağından
eylemsizlik direnci de negatif olacaktır.
 MOTORLU TAŞITLARDA GÜÇ, ÇEKME
KUVVETİ ve HAREKET
12

 Bir motorlu taşıtın gücü:

 Güç : Buhar Beygiri
 Hız : km/h
13

 Motorda oluşan güç, iç sürtünmeler sebebiyle tekerleklere belirli bir

kayıp ile aktarılacaktır. Bu güç aktarımındaki verim “η” ile gösterilirse
(η<1):

olur. Taşıtı harekete geçirmek üzere yürütücü tekerlekleri çeviren bu

kuvvettir. Bu kuvvetin yürütücü tekerleklere intikali sonucu normal
koşullarda yol yüzeyi ile tekerlek lastikleri arasındaki sürtünme
sebebiyle kayma olmayacağından dönme ve böylece hareket sağlanmış
olacaktır.
 HAREKET KOŞULLARI
14

 I. KOŞUL: Çekme kuvvetinin toplam dirençlerden büyük

olması gerekir.

 II KOŞUL: Kayma sürtünme kuvvetinin, yuvarlanma

direncinden büyük olması

 Kayma sürtünme (aderans) kuvveti, duruş halinde

yürütücü tekerleklerine gelen ağırlık (G1) ile tekerlek lastiği –
yol yüzeyi arasındaki kayma sürtünme katsayısının (f)
çarpımına eşittir.
 HAREKET KOŞULLARI
15

 Sadece arka tekerlekleri yürütücü taşıtlar için

 Yukarıda açıklanan duruma göre, taşıtların hareketi ile

ilgili olarak aşağıdaki haller söz konusu olmaktadır.
Çekme Yuvarlanma Sürtünme
kuvveti Direnci kuvveti
 GÖRÜŞ UZUNLUKLARI
16

 Görüş uzunluğu, direksiyon başındaki bir sürücünün ileri

istikamette net olarak görebildiği yol uzunluğudur. Yol
güvenliği ve yolun kapasitesi üzerinde etkili çok önemli bir
unsur olan görüş uzunluğu sis, yoğun kar ve yağış gibi
atmosferle ilgili faktörler dışında, tepe noktalarında, üst
geçitlerin bulunduğu yerlerde, ayrıca yatay kurbalarda kurba
içindeki bir yapı, ağaç ya da yarma şevi sebebiyle kısalabilir. Bu
gibi yerlerde, normal olarak sollama ile geçiş yasaklanmış
olmakla beraber, taşıt sürücülerinin kendi seyir şeritleri
üzerinde ani olarak karşılaşabilecekleri beklenmeyen bir engele
çarpmadan durabilmeleri için yolun projelendirilmesi sırasında
belirli bir görüş uzunluğunun sağlanması gerekir.
 Duruş Görüş Uzunluğu
17
 Taşıt sürücüsünün, gidiş şeridi üzerinde bulunan bir engele çarpmadan
durabilmesi için önünde bulunması gereken minimum görüş uzaklığına duruş
görüş uzunluğu denir. Bu mesafeye uygulamada daha çok fren emniyet
uzunluğu veya kısaca duruş uzunluğu denilmektedir.
 Duruş uzunluğu iki ayrı uzunluktan oluşur.
 Reaksiyon uzunluğu: Sürücünün gördüğü engeli tanıması,
muhakeme etmesi ve alınacak önlemi tasarlaması ile fren tatbik etmesi
için gerekli zaman yani, daha önce ilgili bölümde açıklanmış olan
intikal-reaksiyon süresi içinde taşıtın aldığı mesafedir.
 Fren uzunluğu: intikal-reaksiyon süresi sonunda yapılan fren ile
taşıtın tekerleklerinin bloke oluşundan tamamen duruncaya kadar yol
üzerinde kayarak gittiği mesafedir.
18
19
20
21
22
 Geçiş Görüş Uzunluğu
23

 Bölünmemiş iki ve üç şeritli yollarda, hızlı giden taşıt sürücüleri için

yavaş giden taşıtları sollayıp geçme olanağının sağlanması gerekir. Aksi
takdirde yavaş giden taşıtların arkasında uzun kuyruklar oluşacak ve
böylece yolun kapasitesi düşecektir. Bu duruma özellikle çıkış eğimli
yol kesimlerinde rastlanır. Ayrıca, bu gibi durumlarda taşıt dizisindeki
sürücülerin sabırsızlanıp uygun olmayan koşullarda sollamada
bulunması olasılıkları da artar. Bu durum ise yoldaki trafik güvenliğini
azaltır.
 Bir sürücünün önünde daha yavaş bir hızla gitmekte olan bir taşıtı
güvenle sollayıp geçmesine yeterli mesafeye geçiş uzunluğu denir.
Projelendirme yani tasarım aşamasında, proje hızına göre bulunacak
geçiş uzunluğu yolda sağlanması gereken minimum görüş uzunluğu
olarak kabul edilir.
24

için farklı şekillerde hesaplanır.

Karşı Yönden Taşıt Gelmemesi Durumu
26

 A taşıtının sürücüsü B taşıtına (dı) mesafesi kadar yaklaştıktan

sonra yolun sol şeridinden yararlanarak hızlanıp B taşıtını
geçecek ve B taşıtı ile arasında güvenli bir (d2) mesafesi
bırakacak şekilde tekrar sağ şeride dönecektir. A taşıtı
sürücüsünün bu manevrayı tamamlayabilmesi için gereken
uzunluk (ls); zaman da (ts) ise bu değerler şekilden şöylece
hesaplanabilir
27

olarak bulunur. Denklemden ts çekilirse;

olarak bulunur.

Tanımlanan d1 ve d2 aralıkları birbirinden farklı olsa da yaklaşık bir hesap

için d1=d2=d kabul edilirse,
 Karşı Yönden Taşıt Gelmesi Durumu
28

 Bu durumda A taşıtı sürücüsünün güvenli bir sollama

yapabilmesi için gerekli olan serbest görüş mesafesi; (ls) sollama
uzunluğuna karşı yönden gelen C taşıtının v3 (m/sn) hızı ile (ts)
sollama süresinde kat ettiği (lk) uzunluğunun eklenmesi ile
bulunan (LGG) uzunluğudur. Bu uzunluk,
29
 TAKİP ARALIĞI
30

 Arkadan gelen taşıtın önde bulunan ve frenleme sonucu

durmuş olan taşıta çarpmaması için arada bulunması gereken
en kısa uzaklığa takip aralığı denir.
 Teorik olarak bu uzaklık arkadaki taşıt sürücüsünün intikal-
reaksiyon süresi içinde katettiği uzaklık kadar olmalıdır. Fakat,
uygulamada taşıtların fren güçlerinin, sürücülerin frene basma
derecelerinin ve intikal-reaksiyon sürelerinin farklı olması
nedeniyle, takip aralığında daha uzun bir mesafenin esas
alınması güvenlik açısından uygun olur. Ayrıca, hiçbir
sürücünün, öndeki taşıtın fren lambası yandığı için maksimum
frenlemeye geçmeyeceği ve bir tereddüt evresi de geçireceği
dikkate alınmalıdır.
31

 Yapılan gözlemlere göre geliştirilen deneysel takip aralığı

d = a + b ×V + c ×V2
 d:Takiparalığı(metre)
 a:5-8 metre olarak ortalama taşıt boyu.
 b:0,2-0,306 arasında değişen katsayı.
 c:0,001-0,0065 arasında değişen katsayı.
 V:Arkadaki taşıtın hızı (km/saat).
 Ülkemiz için sürücü davranışları ve taşıt durumları nazara
alınarak üst sınırların esas alınması, dolayısıyla bu hususta
aşağıdaki bağıntının kabul edilmesi tavsiye olunur. Bu durumda
aşağıdaki bağıntı kullanılır.
 KARAYOLU TRAFİĞİNİN GENEL
ÖZELLİKLERİ
32

 Bir yolun tasarımında yolu kullanacak olan yaya ve

sürücülerin daha önce sıralanmış olan bir kısım davranışları
ile taşıtların karakteristiklerinin bilinmesi yeterli
olamamaktadır. Yolun projelendirilmesi, ayrıca inşa edilip
hizmete açılmasından sonra üzerinde oluşacak trafiğin
güvenli ve ekonomik bir şekilde sürdürülebilmesi için
trafiğin zaman içinde nasıl değiştiği ve trafik miktarı-hız
ilişkisi gibi başka hususların da dikkate alınmaları zorunlu
olmaktadır
 TRAFİĞİN DEĞİŞİMİ
33

 Bir yoldaki trafik normal olarak yıldan yıla artar.

Dolayısıyla bir yolda her geçen yıl daha fazla
trafiğin görülmesi olağan bir durumdur. Daha sonra
kısa olarak temas edilecek olan bu doğal trafik
artışı üzerinde bölgenin sosyo-ekonomik gelişme
derecesi ile yolun özelliklerinin büyük etkisi vardır.
Bunun yanında, meteorolojik faktörler ile yolun
bulunduğu bölgedeki endüstriyel, ticari, kültürel ve
turistik faaliyetlerin sonucu olarak trafik mevsim,
ay, haftanın günü ve gün içinde saatlere bağlı
olarak periyodik değişimler gösterir.
 SAATLİK DEĞİŞME
34

 Trafiğin bir gün içinde saatlere göre değişmesini ifade eder. Kentiçi
bir yolda, trafik, normal olarak işe gidiş saati olan sabah 08.00-
09.00 arasında ve akşam ise işten dönüş saati olan 18.00-19.00
arasında yükselir ve maksimum değerlere ulaşır.
Belirtilen saatlerde öne veya geriye
doğru küçük kaymalar olabilir.
Bunlara sabah ve akşam zirve saat
trafikleri veya pik saat trafikleri
adı verilir. Ayrıca öğleyin saat
12.00-13.00 arasında trafikte bir
canlanma olursa da bu sabah ve
akşamkilerin yanında önemli
değildir.
 GÜNLÜK DEĞİŞME
35

 Trafik hafta içindeki günlere göre de değişir. Kentiçi

yollarda Salı, Çarşamba, Perşembe ve Cuma günleri
genel olarak kararlı ve birbirine yakın bir trafik
görülür. Cumartesi, Pazar ve Pazartesi günleri trafik
diğer günlere göre farklılık gösterir. Farklılık
derecesinde yolun özelliği, bölgenin gezi, dinlenme,
turistik yönden durumunun rolü vardır. Pazar günleri
kent merkezlerindeki trafik iyice azalırken hafta başı
olan pazartesi günü sabahı ve cuma günü öğleden
sonra trafikte artma görülür
 MEVSİMSEL VE AYLIK DEĞİŞME
36

 Trafiğin yıl içinde mevsimlere ve aylara göre değişimidir.

Aylık değişme kırsal yollarda daha belirgindir. Yaz
aylarında genel olarak ve özellikle kent dışı yollarda trafik
artar. Ancak, bölge sıcak iklimli ise bu durum
görülmeyebilir ve bu gibi yerlerde Mayıs, Ekim aylarında
daha fazla trafik olabilir. Kentiçi yollarda okullar kapalı ve
sayfiyeye gidişler başladığı için yazın genelde trafik
azalması görülür.
 TRAFİK AKIMINDA TEMEL İLİŞKİLER
37

 Bir yolun nazara alınan bir kesitinden, akımın sürekli

olduğu ve 1 saatten kısa bir süre içinde geçen taşıt
sayısının saatlik değeri akım oranı olarak ifade edilir.
Sürenin 1 saat olarak alınması durumunda yoldan geçen
taşıt sayısı ise trafik hacmi (Q) dir. Akım oranı ve trafik
hacminin birimi taşıt/saat (ta/sa) olup değerler yolun 1
şeridi veya tümü için verilir.
 Yolun birim uzunluğunda (çoğunlukla 1 km) herhangi bir
anda bulunan taşıt sayısı trafik (akım) yoğunluğu (k) dır.
Buna göre trafik yoğunluğunun birimi ta/km olur. Trafik
yoğunluğu, trafik hacmi gibi yolun bir şeridi veya tümü
için verilir.
  Yoldaki trafik akımının hızı (u) km/sa; trafik akım
oranı (q) ta/sa ve yoğunluğu (k) ta/km ise, bunlar
arasında,
39
40
41
 ÖRNEKLER
43

1. Toplam ağırlığı 10ton olan bir motorlu taşıtın 20 km/h

hızla %3 eğimli bir rampayı tırmanabilmesi için motor
gücü ne olmalıdır? (Aracın genişliği 2.30m, yüksekliği
2.40m, hava direnç katsayısı 0.05, yuvarlanma
sürtünme katsayısı 0.035 kg/kg ve motor randıman
katsayısı 0.85’dir.)
 ÖRNEK 2
44

2. Motoru 120 BB gücündeki bir kamyonun boş ağırlığı 3000

kg’dır. Kamyon 35 km/h’lik bir hızla %7 eğimli bir rampayı
çıkacaktır. Motor randıman katsayısı 0.80, yüzeydeki kayma
sürtünme katsayısı 0.50, yuvarlanma direnç katsayısı 0.020kg/kg,
kamyonun genişliği 2.40m, yüksekliği 2.80m, hava direnç katsayısı
0.075 olduğu dikkate alındığında ve kamyonun arka dingili motris
olduğuna göre:
a. Taşıtın Ztr çekme kuvvetini hesaplayınız.
b. Taşıyabileceği faydalı yükü bulunuz.
c. Bu yük ile kamyonun hareket edip edemeyeceğini kontrol
ediniz.
 ÖRNEK 3
45

3. Motor gücü 130 BB, verim katsayısı 0.80, darası 2000kg ve

taşıdığı yükü 5000 kg olan bir kamyonun, yüzeyi kuru ve
asfalt kaplamalı %6 eğime sahip olan bir rampayı
tırmanırken hızı kaç km/h olabilir?

NOT: Yuvarlanma sürtünme katsayısı 20kg/ton, hava direnç

katsayısı 0.0875, taşıtın genişliği 2.50m, yüksekliği 2.90m,
kayma sürtünme katsayısı 0.50’dir.
 ÖRNEK 4
46

4. 80 km/h hızla seyrine izin verilen %4 çıkış eğimli

bir yol üzerinde tamirat dolayısıyla taşıtların durup
sonra geçmeleri icap edecektir. Bu amaçla ikaz
işaret levhası konacaktır. Bu levhanın yolun çıkış
yönünde tamirat yapılan yerden en az kaç metre
önceye konulması gerektiğini hesaplayınız. (İkaz
işareti iniş yönünde en az kaç metreye
konmalıdır?)
 ÖRNEK 5
47

5. İki motorlu taşıttan birincisi %6 eğimli bir yolda 50

km/h’lik sabit bir hızla rampa çıkmakta, ikincisi 70
km/h’lik bir hızla aşağı doğru inmektedir. Fren
yapmak suretiyle çarpışmayı önlemek için 2 taşıt
sürücüsünün birbirlerini görmeleri gereken
minimum mesafe nedir? f = 0,50; t = 1 sn
 ÖRNEK 6
48

6. %8 iniş eğimli bir yolda hızları 50km/h ile 60 km/h

olan iki araç hareket etmektedir. 50 km/h ile önce
giden araç frene bastığında arkadakinin
çarpmaması için gerekli mesafe ne olmalıdır? f =
0,50; tr = 1sn.
 ÖRNEK 7
49

7. İki şeritli bir yolda 90km/h sabit hızla seyreden bir

otobüs şoförü, 65km/h hızla giden bir kamyonu
geçmek istemektedir. Bu manevranın güven
içerisinde gerçekleşmesi için komşu şeritte kaç
metre boyunda boşluk gerekmektedir? Geçiş
manevrası ne kadar sürede gerçekleşir?
 ÖRNEK 8
50

8. İki şeritli bir yolda v=90km/h hızla seyretmekte olan

bir otomobil, önündeki otobüsü 20km/h hız farkı ile
sollamak istemektedir.
a. Karşı yönden taşıt gelmediğine göre otomobilin
güvenle geçiş yapabilmesi için minimum sollama
uzunluğu ne olmalıdır?
b. Sollama hareketine başlayan otomobil karşı yönden
80km/h hızla gelen bir otomobil ile karşılaştığına göre
bir çarpışma olmaması için sollama başlangıcında
aralarında bulunması gereken minimum mesafeyi
bulunuz.
 ÖRNEK 9
51

 2 motorlu taşıttan 1. %6 eğime sahip olan yolda

ters şeritte 50km/h hızla yukarı hareket etmektedir.
2.’si 70 km/h hızla karşıdan gelmektedir. Fren
yapmak suretiyle çarpışmayı önlemek için 2 taşıt
sürücüsünün birbirlerini görmesi gereken minimum
uzunluk ne kadardır? (tr = 1sn, f= 0,5)
 ÖRNEK 10
52

Bir baraj şantiyesinde kullanılmak üzere kamyon satın alınacaktır. 2

tip kamyon bulunmaktadır ve özellikleri aşağıda verilmiştir.

Boş Taşıyabileceği Hava

Genişlik Yükseklik Güç Ağırlık Yük direnci
(ton) (ton) katsayısı
Tip 1 2,1 2,9 170 5 20 0,055
Tip 2 2,1 3,0 200 6 15 0,043

Yol stabilize kaplı olup, yuvarlanma direnci katsayısı 20kg/ton,

max. boyuna eğim %7, motor verimi %95’dir. Kurba direnci
30kg’dır. Buna göre 25 km/h ve üzeri hızlar için hangi kamyon
tercih edilmelidir?