NS Z

evgili Genç,

en sandığından çok daha fazlasısın Geleceğin mimarı, bir bütünün parçasısın. Bireysel olarak kendini
ne kadar geliştirirsen geleceğe en büyük, en güzel katkıyı sağlamış olacaksın. Bu yolda ilk hedefin kendini
ifade edebilen, iletişim kurabilen, bilgi ve teknolojiyi hedefleri doğrultusunda kullanabilen bir birey olmak
olmalı. Bütün bunları yaparken insana, düşünceye, ahlaki değerlere ve kültürel mirasa saygılı olmalı ve bu
değerleri yaşatmalısın. Bütün bu beceri ve değerlere sahip olabilmek için yapacağın yegane şey aldığın
eğitim ve öğrenimi doğru şekillendirebilmek. Bu yolda yazarlarımızın çok boyutlu düşünüp planlayarak
hazırladıkları bu kitabın eğitim – öğrenim hayatına sağlayacağı en küçük katkı bile bizi son derece mutlu
edecektir.

Değerli ğretmenler,

Geleceğimizin teminatı gençlerin yukarıda belirttiğimiz nitelikte bireyler olarak yetişmeleri kuşkusuz
önce ailelerinin sonra da sizlerin katkılarıyla gerçekleşecek. Bu kutsal görevde başarınızın sırrı başta insan
değerleriniz olmak üzere yöntem ve teknikleriniz olacaktır. Bu büyük sorumluluğu gerçekleştirme yolunda
elinizdeki bu kaynak belki çok küçük bir etken olacak ancak küçük adımların büyük yeniliklerin habercisi
olduğu düşüncesiyle A D N ayınları olarak A D N Nesiller yetiştirme yolunda daima yanınızda olacağı-
mızı bilmenizi isteriz.

Küçük adımlarınızla büyük değişimlere katkı sağlamanız dileğiyle

AYDIN YAYINLARI AİLESİ

 İ İNDEKİLER
ÜNİTE ÜNİTE
DOĞA E İNSAN İKLİM BİL İSİ

Doğa ve İnsan ................................................. 7 İklim Bilgisi....................................................... 143

Testler ............................................................. 29 Testler ............................................................. 219

ÜNİTE
ÜNİTE
DÜNYA NIN ŞEKLİ E AREKETLERİ
BEŞERİ SİSTEMLER
Dünya’nın ekli ve areketleri ........................ 31 Beşeri istemler ..............................................
Testler ............................................................. Testler .............................................................

ÜNİTE
ÜNİTE
OĞRAFİ KONUM
B L ELER E ÜLKELER
oğrafi Konum ................................................ 61
Testler ............................................................. Bölgeler ve Ülkeler .......................................... 261

ÜNİTE ÜNİTE
ARİTA BİL İSİ E RE E TO LUM

arita Bilgisi .................................................... 99 Çevre ve Toplum ............................................. 281

Testler ............................................................. 139 Türkiye iyasi aritası..................................... 296
1. ÜNİTE
Doğa ve İnsan

➤ Doğal Unsurlar, Beşeri Unsurlar

➤ Coğrafya’nın Tanımı, İlkeleri, Konusu ve

Bölümleri

➤ Coğrafya Bilimine Katkıda Bulunan Bilim

İnsanları
...... /...... /20.... Doğa ve İnsan

D U

Tanım
İnsan müdahalesi olmadan doğada kendiliğinden meydana gelen unsurlar-
UYARI
dır. oğrafya doğa ve insan arasın-
daki karşılıklı etkileşimi inceleyen
Düşünün ki bir kasabada yaşıyorsunuz. Evinizin arkasında DAĞ önünde bir bilim dalı olduğu için doğal or-
DENİZ ve KUMSAL evin hemen yanı başında akan ve sularını denize ulaştıran tam unsurları ve Beşeri oğrafya
bir NE İR var. unsurlarının ayrımının önemi yük-
sektir.
Burada büyük har erle belirtilmiş tüm unsurlar doğal unsurlardır. ani bunlar
insan yapımı olmayan, insanın oluşumlarında hiçbir etkide bulunmadığı unsur-
lardır.

ukarıdaki parçada belirtilen doğal unsurların isimlerini görsellerin altına

yazınız.

DOĞAL UNSURLARA İNSAN ELİ DEĞMEZ

Çözümlü Örnek
A -

A Kuzey Anadolu Dağları

B an Gölü
Belgrad rmanları
D Göksu Göleti
E Tortum elalesi

ukarıdaki görsellerde bazı doğal ve beşeri unsurlar verilmiştir. Bunlardan Çözüm

hangilerinin doğal, hangilerinin beşeri unsurlar olduklarını altlarına yazınız. Doğada insan müdahalesi olmadan
meydana gelen unsurlara doğal un-
B U surlar denir. Göksu Göleti Ankara
incan ilçesi Eryaman semtinde Bü-
Tanım
yükşehir Belediyesi tarafından oluştu-
İnsanlar tarafından yapılmış olan, oluşumlarında insan etkisinin bulunduğu
rulmuş yapay bir gölettir.
doğal olmayan unsurlara denir.
D
Tarih boyunca insanların aralarındaki ilişkilere bağlı ya da geçimlerini sağ-
lamak amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyetelere de denir.

A yd ı n Yayı n l a r ı 9
 UYGULAMA-1
Doğa ve İnsan ...... /...... /20....

DOĞAL UNSUNLARIN BEŞERİ FAALİYETLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

OLUMLU ETKİLERİ OLUMSUZ ETKİLERİ

İzmir VI. Ülkemizde ...................... ve

I. Ülkemizde Ege Bölgesi’nde
Aydın
Kuşadası
dağlar kıyıya ................. Muğla
................ ................... dağları
Bodrum
uzandığı için kıyıda girinti– kıyıya paralel uzandıkları için
Marmaris
çıkıntı fazladır. Bu da kıyıda Fethiye kıyı kesimler ile iç kesimler
limanların sayısını artırır. arasında ulaşımı olumsuz
yönde etkiler.

II. Tuz Gölü’nün batısındaki

................ ovasında
yer şekillerinin ................
olması tarım arazilerinin VII. Doğu Anadolu Bölgesi’nde
geniş olmasını sağlar. ............. geniş yer kaplaması
ve ortalama ...............................
fazla olması, zirai faaliyetlerin
III. Japonya’da yer şekillerinin
kısıtlanmasına neden olmuştur.
............................... olması
akarsuların hidroelektrik
enerji potansiyellerinın
yüksek olmasını sağlar. VIII. İsviçre’deki dağlık ve engebeli
yapının ulaşım üzerinde olumsuz

IV. Norveç’teki buzulların oluş- etkisi bulunmaktadır. Bu durum

turduğu.................. kıyı tipi ........................... ve ......................

doğal güzelliklerden biri ile ulaşımın sağlanmasına yol

olarak ülkenin turizm gelirle- yapım maliyetlerinin artmasına

rini artırır. neden olur.

V. Ülkemizde Antalya yakınla-

rındaki Köprü Çayı’nın yatak IX. Ülkemiz akarsularının yatak
eğimi ................................ eğimleri .................... olduğundan
olduğundan alternatif turizm üzerlerinde ulaşım ve taşımacılık
faaliyeti olan rafting turizmi- yapılamaz.
nin yapılmasını sağlar.

10 A . dik, . Konya, sade, . engebeli, . Fiyort, . fazla, . Toroslar, Kuzey Anadolu, . dağların, yükseltinin, . tüneller, köprüler, . fazla
...... /...... /20.... TEST - 1 Doğa ve İnsan

A - A -
? ?
A Jeomorfoloji B Klimatoloji A va B Çöl C) Kar
idrografya D Biyocoğrafya D Dağ E olkan
E Antropoloji

- A Depremler sonucu kıyı çizgisinin değişmesi

? B olkanik faaliyetler sonunda tarım alanlarının yok ol-
A eryüzü şekillerinin oluşumunu ması
B ava olaylarının sebep ve sonuçlarını Ekvator’dan kutuplara doğru bitki türlerinin değişmesi
C) ayvanların üreme ve yaşama biçimlerini D) Keçi yetiştiriciliği nedeniyle ormanların kendini yenile-
D Madenlerin çıkarıldığı ve kullanıldığı yerleri yememesi
E eryüzündeki bitki topluluklarının dağılışını E Bazı akarsuların akımının yaz mevsiminde azalması,
kış mevsiminde artması

- A -
?
A Meteoroloji B Botanik A laşım coğrafyası B) ular coğrafyası
Astronomi D Jeoloji Tarım coğrafyası D Turizm coğrafyası
E Astroloji E Nüfus coğrafyası

A yd ı n Yay ın l a r ı 29
Doğa ve İnsan ...... /...... /20....

A A

A anlılar B ular A Meteoroloji B Tarih

İklim D) er şekilleri Astronomi D Botanik
E Bitki örtüsü E Klimatoloji

A - M -
-

A Asya Kıtası’ndaki sıcaklığın dağılışını

A idrografya B) Türkiye’nin Ekvator’a göre konumu ve sonuçlarını
B Jeomorfoloji Karadeniz Bölgesi’ndeki yağışın dağılışını
Matematik coğrafya D Avrupa Kıtası’ndaki dağların dağılışını
D Biyocoğrafya E Fransa’daki akarsuların özelliklerini
E Klimatoloji

eryuvarlağının üstünde, insan ve başka canlılar üzerin-

oğrafyanın insanın yerleştiği yeryüzü parçasıyla ilişki-
sini, bu yerin insan eliyle değiştirilmiş ve işe yarar duru-
ma getirilmiş olmasını, bunlarla ilgili çeşitli olayları ince-
leyen bölümüne beşeri coğrafya denir.
A -
?
de etki yapan doğal olayların nedenleri ve sonuçlarıyla,
yeryüzündeki ya da onun bir parçasındaki dağılışlarını
araştıran, inceleyen coğrafya bölümüne doğal coğrafya
fiziki coğrafya denir.
B -

A Nüfus coğrafyası A ava küre ve hava kürede meydana gelen olaylar

B erleşme coğrafyası B) erleşim alanları arasındaki ulaşım ağı
C) ular coğrafyası u küre ve su kürede meydana gelen olaylar
D Tarım coğrafyası D Bitki ve hayvan topluluklarının yeryüzüne dağılışı
E Enerji coğrafyası E er şekillerinin oluşumu ve yeryüzüne dağılışı

10 E 11 B 12 B 9C 8E 7D 6B 5D 4C 3E 2C
Aydın Y a y ı n la r ı
1E
30
2. ÜNİTE
Dünya'nın Şekli ve Hareketleri

➤ Dünya'nın Güneş Sistemindeki Yeri

➤ Dünya'nın Şekli ve Sonuçları

➤ Dünya'nın Günlük Hareketi ve Sonuçları

➤ Dünya'nın Yıllık Hareketi ve Eksen Eğikliği

➤ Eksen Eğikliğine Bağlı Özel Tarihler

...... /...... /20.... D n ann e ve a e e e

DÜNYA NIN ŞEKLİ E SONU LARI

Evren günümüzden yaklaşık milyar yıl önce yaşanan büyük patlama big
bang ile oluşmuştur.

onsuz bir boşluk olarak değerlendirilen Evren yine sayısı bilinmeyen gök
ada adı da verilen galaksilerden oluşmuştur.

Bu galaksilerden biri de Güneş sistemimizin içinde bulunduğu sarmal yapıya

sahip olan amanyolu Galaksisi dir. Bir ucundan diğer ucuna yaklaşık olarak
, milyar ışık yılı mesafedeki bu galaksinin kollarından biri Anakol üzerinde
gezegenimizin de içinde yer aldığı Güneş istemi bulunmaktadır.

GÜNE İ TEMİ

Jüpiter

Merkür
Dünya

ranüs
enüs
Mars
Güneş
atürn

Göktaşı Kuşağı

Neptün

Güneş sistemi bünyesinde yer alan gezegenler karasal yapıya sahip olan ve
gazlardan oluşan gezegenler olmak üzere iki gruba ayrılır.

Dünya karasal yapılı gezegenlerdendir. Güneş e en yakın . gezegendir.

KARASAL EZE ENLER

ÜNEŞ ETRAFINDA EKSENİ ETRAFINDA UYDU

EZE EN
D NÜŞ SÜRESİ D NÜŞ SÜRESİ SAYISI

Merkür Gün Gün 0

enüs Gün Gün 0

Dünya Gün aat saat Dakika

Mars Gün Gün 2

AZ YA ILI EZE ENLER

ÜNEŞ ETRAFINDA EKSENİ ETRAFINDA UYDU

EZE EN
D NÜŞ SÜRESİ D NÜŞ SÜRESİ SAYISI

Jüpiter ıl aat

atürn ıl aat 22

ranüs ıl aat

Neptün ıl aat 2

A yd ı n Yayı n l a r ı 33
D n ann e ve a e e e ...... /...... /20....

DÜNYA NIN ŞEKLİ E SONU LARI

Tüm canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu sonsuz boşluğa uzay ev-

UYARI ren denir.

Dünya nın aşı milyar yıl Dünya günümüzden tahmini olarak milyar yıl önce amanyolu Galaksi-
si nde yer alan Güneş istemi içinde kızgın bir gaz ve toz kütlesi olarak ortaya
Ekvator arıçapı km
çıkmış, uzay boşluğunda Güneş in çekim etkisi altında kendi ekseni etrafında
Kutuplar arıçapı km
ve Güneş in çevresindeki yörüngesinde dönerek soğumaya ve hal değiştirmeye
Ekvator Çevresi km başlamıştır. Ekseni etrafında dönerek soğuduğu için Ekvator dan çizgisel hızın
Kutuplar Çevresi km km h ile maksimum olduğu noktalar şişkince olan kendine özgü GE İD
Dünya nın acmi . . . km şekle sahip olmuştur.
90°
Dünya nın üzölçümü . . km2
0° 180°
km2

m
Karalar üzölçümü . .

6.357 km
40.009 k
kyanuslar üzölçümü . . km2
1
Dünya nın Basıklık ranı
297
0° 6.378 km
40.076 km

90°

Kutuplar yarıçapı km
Ekvator yarıçapı km
Ekvator yarıçapı ile kutuplar yarıçapı farkı km
Ekvator un çevre uzunluğu . km
Meridyen çemberi çevre uzunluğu . km Meridyen Antimeridyen
üzölçümü . . km2
Denizler yüzölçümü . . km2
Karalar yüzölçümü . . km2

UYARI
➠ Dünya nın şekli kutuplardan basık Ekvatordan şişkin-
cedir. Ancak Dünya nın basıklık oranı
Ekvatorun yarıçapı - Kutuplar yarıçapı
=
Ekvator yarıçapı

km - km 1
= = ‘dir
6378 km 297

ani dünya kutuplardan de kere basık olup

uzaydan bakıldığında küreseldir.

34 Aydın Y a y ı n la r ı
...... /...... /20.... D n ann e ve a e e e

D Ş S

➠ Ekvator yarıçapı km , kutuplar yarıçapından km daha uzundur.

UYARI
➠ Ekvator, Dünya üzerinde oluşturulabilecek en uzun hayali çemberdir.
. ➠ Dünya nın şeklinin sonuçlarını
hem geoid olmasına hem de

➠ Ekvator un çevre uzunluğu bir meridyen çemberinin meridyen antimerid- genel görünümde küresel ol-

yen çevre uzunluğundan daha fazladır. masına göre ortaya çıkarmak

gerekir.
➠ Ekvator da deniz seviyesinde yerçekimi değerleri kutuplarda deniz seviye-
sindeki yer çekimi değerlerinden daha azdır.

er çekimi

Enlem
0° 30° 60° 90°

Dünya’nın heryeri deniz seviyesinde kabul edildiğinde

D K Ş S

Aydınlık yarı

➠ Dünya nın bir yarısı güneş ışın-

larını alarak aydınlanırken diğer
yarısı karanlıkta kalır. Böylece
aydınlık ile karanlığı birbirinden
ayıran çem-
beri oluşur.

Karanlık yarı Aydınlanma çemberi

90°
➠ Güneş ten Dünya ya yaklaşık 60°
40°
dakika saniyede ulaşan pa-
20°
ralel ışın demetlerinin yatay 0°
düzleme düşme açısı 20°
dan a 40°
doğru azalır. 60°
90°

A yd ı n Yayı n l a r ı 35
D n ann e ve a e e e ...... /...... /20....

➠ er çekimi etkisiyle Dünya yı çepeçevre

saran gaz küre olan Dün- 90°
ya nın şeklini almıştır.

UYARI 0°
➠ Güneş ışınlarının aydınlattığı
alanın genişliği, ışınların geliş
açısı ile ters orantılıdır.
90°
➠ Güneş ışınları Ekvator çevre-
sinde daha dar bir alanı daha
büyük bir açıyla aydınlatır ve
ısıtır.
➠ Dünya ya ulaşan güneş ışınları Ekvator
90° 2a
1442443
çevresinde atmosfer içinde daha
yol alırken, kutuplar çevresine
ulaşan ışınlar daha yol a
0°
14243

almaktadır.

90°

➠ Güneş ışınlarının atmosferde yeryüzüne ulaşana kadar ki tutulma oranları

enerji kayıpları da daha az da ise daha
fazladır.

➠ Aynı kalınlıktaki Güneş ışını demetinin 90°

aydınlattığı alan Ekvator da daha
kutuplarda daha
tir. 0°

90°

➠ Ekvator ve çevresinde yıllık sıcaklık ortalamaları daha iken

kutuplar çevresinde ise sıcaklık ortalamaları daha dır.

36 Aydın Y a y ı n la r ı
 UYGULAMA-1
D n ann e ve a e e e ...... /...... /20....

A. Aşağıdaki tabloda Dünya nın küresel ve geoid şeklinden kaynaklanan değişimlerle ilgili ifadeler verilmiştir. E -
.

OLAYLAR DEĞİŞİM

1. Güneş ışınlarının geliş açısı

2. Güneş ışınlarının atmosferdeki yolu

3. Güneş in ufuk düzlemi üzerindeki tepe noktasının yüksekliği

4. Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma oranı

5. ıcaklık değerleri

6. Aynı boydaki cisimlerin gölge boyları

7. Çizgisel hız

8. Deniz suyunun sıcaklığı

9. Tan ve gurup süreleri

10. Deniz suyu tuzluluğu

11. er çekimi

12. rman üst sınırı

13. Tarım üst sınırı

14. Kutup yıldızı görünüm açısı Kuzey arım Küre de

15. erleşme üst sınırı

16. Aynı tür tarım ürününün olgunlaşma süresi

17. Ardışık iki meridyen arası mesafe

18. aralellerin çevre uzunlukları

19. Kalıcı kar toktağan alt sınırı

20. atay düzlemde ışınların aydınlattığı alanın genişliği

A A. . –, . , . –, . , . –, . , . –, . –, . , . –, . , . –, . –, . , . –, . , . –, . –, . –, .
40
...... /...... /20.... 1 D n ann e ve a e e e

1. A D - 4. Kuzey arım Küre de ilkbahar mevsimi gün, yaz mev-

? simi gün, sonbahar mevsimi gün, kış mevsimi ise
gündür.
A Dinamik basınç kuşaklarının oluşumu
B Kayalardaki mekanik fiziksel ufalanma M

Meltem rüzg rlarının oluşumu

A ıllık hareket
D Gece – gündüz sürelerinin değişimi
B Günlük hareket
E Gece ve gündüzün birbirini takip etmesi
örüngenin elips şekli
D Eksen eğikliği
E Dünya nın şekli

2. Güneş ışınları düz ze-

minlere öğle vakti dö- I 5. Aşağıdaki tabloda aziran tarihinde beş merkeze ait
30°
nencelere yılda kez, II 10° gece–gündüz süreleri verilmiştir.
III
0°
dönenceler arasına ise V
IV Merkez Gündüz Gece
yılda kez dik açılarla 20°
. saat saat
gelir.
. saat saat

B . saat saat

. saat saat
?
. saat saat
A B D E
B K N -
?

A B D E

3. Süre(Saat)
Gündüz Gece
24

6. aziran tarihinde paralelindeki gece–gündüz süre

12
farkı paralelinden, paralelindeki gece ve gündüz süre
farkı da paralelinden daha fazladır.
21 Mart 23 Eylül 21 Haziran 21 Aral›k
B Y Z -
90°
Y M E - 66°
V
A IV araleli araleli araleli
23°
II
III A Kuzey Güney Kuzey
0°
23°
I B Kuzey Kuzey Güney
66° Kuzey Güney Kuzey
90°
D Kuzey Güney Kuzey

A B D E E Kuzey Kuzey Güney

A yd ı n Yay ın l a r ı 59
D n ann e ve a e e e ...... /...... /20....

7. 90° 10. Güneş ışınları öğle vakti dönencelere yılda bir kez dö-
G
ü nenceler arasına ise yılda iki kez dik açılarla gelir. Güneş
n
e ışınlarının dik açılarla geldiği yerin kuzeyinde bulunan ci-
ş
Ekvator I simlerin gölgeleri kuzeye, güneyinde bulunan cisimlerin
ş
› gölgeleri ise güneye düşer.
n
l
a B
r
›
90°

Y A Kuzey B Kuzey
E M E
Güney D Güney
?
E Kuzey
A Aydınlanma Çemberi kutup noktalarından geçer.
B Ekvator da öğle vakti cisimlerin gölgeleri oluşmaz.
ğle vaktine kadar Ekvator üzerinde bulunan cisim- 11. Aydınlanma çemberi Dünya’nın yıllık hareketine bağlı
lerin gölgesi doğuya düşer.
olarak sürekli yer değiştirir.
D Aynı boylamda bulunan noktalarda Güneş aynı anda Ayd›nlanma
çemberi
doğar. Gündüz
Gece Gece Gündüz

E Kuzey ve Güney kutup noktalarında ay sürecek ge-

90°

90°
ce ve gündüzler başlar .

66°33’K

66°33’K

23°x
27
8.

’
aziran tarihinde kuzeyde yer alan ülkelerin gündüz
süreleri güneyde bulunanlara nazaran daha uzundur. I. Konum II. Konum
B
B
T
?
A ili B İngiltere uriye
. Konum . Konum
D Mısır E Arjantin
A aziran Eylül

9. Gün uzunluğundan gündüz süresi çıkarılırsa gece süresi B Mart Aralık

bulunur. Gündüz süresinin uzun olduğu yerlerde Güneş Aralık Eylül

yerel saatle erken doğar, geç batar. Güneş’in doğuşuyla
D aziran Aralık
tepe noktasına ulaşması arasında geçen süre, Güneş in
E Aralık Temmuz
tepe noktasına ulaşmasıyla batması arasındaki süreye
eşittir. aziran tarihinde, A merkezinde Güneş yerel
saatle . de, B merkezinde . da, merkezinde
ise . de batmıştır. 12. A D -
?
B A B -
A Doğuda bulunan noktalarda Güneş’in erken doğması
B kyanus akıntılarının Kuzey yarım kürede sağa doğ-
A . , . , . ru sapması
B . , . , . Doğuda bulunan noktalarda yerel saatin daha ileri ol-
. , . , . ması

D . , . , . D Mekanik fiziksel parçalanmanın görülmesi

E . , . , . E Güneş in doğudan doğması

9 A 10 A 11 C 12 D 8B 7C 6B 5C 4C 3A 2A
Aydın Y a y ı n la r ı
1D
60
3. ÜNİTE
Coğrafi Konum

➤ Mutlak ve Göreceli Konum

➤ Mutlak Konum Elemanları (Paralel,
Meridyen, Enlem, Boylam) ve Özellikleri
➤ Yerel Saat Hesaplamaları
➤ Ulusal Saat Dilimleri ve Tarih Değiştirme
Çizgisi
➤ Türkiye'nin Coğrafi Konumu
...... /...... /20.... oğ a on

K
Çözümlü Örnek
Tanım 60° 40° 20° 0° 20° 40° 60°
60°
eryüzünde herhangi bir noktanın Ekvator’a ve Başlangıç Meridyeni ne A
40°
uzaklığının açı cinsinden değerleri ile kıtalara, okyanuslara, denizlere, B
20°
önemli ulaşım yollarına, madenlere vb... uzaklığın belirlenmesine OĞRAFİ
0°
KONUM denir. C
20°
40°
OĞRAFİ KONUM 60°
D

oğra koordinat sistemine göre bir

MUTLAK MATEMATİK KONUM RE ELİ ZEL KONUM noktanın Ekvator a ve Başlangıç Me-
ridyenine göre konumu kolayca bulu-
nabilir.

Y A
B D

Çözüm
Mutlak matematik konum dört elemandan oluşur. Bu elemanların isimleri-
ni aşağıdaki gibi tabloda yer alan boşluklara yazınız. A K, B,B K, D
G, D,D G, B
B
MUTLAK KONUM
B noktası, A noktasına göre güney-
doğudadır.
noktası, B noktasına göre güney-
batıdadır.
D noktası, noktasına göre güney-
aralel ve meridyenlerden oluşan sisteme OĞRAFİ KOORDİNAT SİSTE- batıdadır.
Mİ ya da RID SİSTEMİ denir. Aşağıdaki şekillerin altına matematik konum A noktası, D noktasına göre kuzey-
elemanlarının isimlerini yazınız. dedir.
Ekvator’a en yakın noktalar B ve
’dir.
Ekvator’a en uzak nokta D’dir.
A ve D aynı boylam üzerinde yer

+ = alırlar.
Aralarında enlem farkı en fazla olan
noktalar A ve D’dir.
En kuzeyde A, en güneyde D, en
doğuda B noktaları yer alır.

A yd ı n Yayı n l a r ı 63
oğ a on ...... /...... /20....

M K E

UYARI Dünya nın ekseni etrafındaki hareketi sırasında oluşan çizgisel hızın en faz-
⇒ araleller dünyayı çevreleyen la olduğu noktaların birleştirilmesiyle oluşan en uzun hayali çembere EK A-
çemberler olup kutuplarda nokta TOR denir.
halini alırlar. Bu nedenle paralel
daireleri ifadesi yanlıştır. Bu hareket sırasında çizgisel hızın km h olduğu noktalara ise KUTU
⇒ Ekvator ile er Ekseni her za- NOKTALARI denir.
man ’lik açı ile birbirlerine diktir-
ler.
Kuzey Kutup Noktası
⇒ Ekvator
En uzun hayali çemberdir. 0 km/h
Çizgisel hızı en fazladır.
EKVATOR
Kutup noktalarına eşit uzak- 0°
1670 km/h Yer Ekseni
lıktadır.
Dünya yı kuzey ve güney ya- 0 km/h
rım küre olmak üzere iki eşit
yarım küreye ayırır. Güney Kutup Noktası

Başlangıç paralelidir.
Güneş in doğuş süresi tan
ve batış süresinin gurup en
kısa yaşandığı çemberdir.
er çekimi en azdır.
Atmosferin kalınlığının
fazla olduğu çemberdir.
Ekvator üzerindeki erin etrafında döndüğü düşünülen
tüm noktalarda çizgisel hız eksenin uç noktaları olan kutup noktalarında
1670 km/h’tir. çizgisel hız km h’tir.
en
Ekvator a paralel olarak birer derece aralıklarla çizilen hayali çemberlere
ARALEL denir.

Kuzey Kutup Noktası

6°
Ekvator düzlemi ile Kutup noktaları
5°
arasında ’lik açı bulunur.
4°
1°
1° 3°
1°
1° 2°
1° 1°
1°
0° 1° Ekvator
1° 1°
1° 2°
1°
1° 3°
1°
4°
5°
6°

Güney Kutup Noktası

64 Aydın Y a y ı n la r ı
...... /...... /20.... oğ a on

Başlangıç paraleli ’li ’dur.

Dünya üzerinde , yönünde uzanırlar.

Ekvator’dan doğru Ekvator’a ve birbirlerine paralel olacak

şekilde birer derece aralıklarla geçirilmişlerdir.
Kuzey Kutup Noktası
Batı Doğu
6°
Ekvator düzlemi ile Kutup noktaları
5°
arasında ’lik açı bulunur.
4°
1°
1° 3°
1°
1° 2° Kuzey
1° Yarım Küre
1°
1°
0° 1° Ekvator
90 tane
1° 1°
1° 2° 0° 180 tane
1°
1° 3° 90 tane
1°
4°
Güney
5° Yarım Küre
6°

Güney Kutup Noktası

Dünya’nın kutup noktalarından
görünümü
Ekvator ile er Ekseni arasındaki ’lik açı nedeniyle ’ı Ekvator’un
’ı da Ekvator’un olmak üzere toplam
adet paralel bulunur.

Dünya nın şekline bağlı olarak çevre uzunluğu en fazla olan paralel KKN GKN

’dur.
3° Kuzey

2° Kuzey
aralellerin çevre uzunlukları ’dan kutuplara doğru azalır. Ku-
1° Kuzey
tuplarda ’li paraleller nokta h lini alırlar.
0°

1° Güney
er Ekseninin uç noktalarını oluşturan noktaları hariç tüm pa-
2° Güney
raleller er Eksenini dik olarak keserler.
3° Güney

araleller Dünya nın hiçbir yerinde birbirleriyle kesişmez ve çakışmazlar.

3° Kuzey
111 km
2° Kuzey
111 km
aralellerin dereceleri ’un kuzeyine ve güneyine doğru bü-
1° Kuzey
111 km
yür. 0°
111 km
1° Güney
111 km
Ardışık iki paralel arasındaki kuşuçumu uzaklık Dünya nın her yerinde
2° Güney
111 km
kilometredir. 3° Güney

A yd ı n Yayı n l a r ı 65
oğ a on ...... /...... /20....

Tanım

E Dünya nın ekseni etrafında

dönüşünden kaynaklı çizgisel hızın
km h ile en fazla olduğu
noktaların birleştirilmesiyle elde edi-
len doğu - batı yönünde uzanan en Ekva
to r Ç i z g i s i
uzun hayali çemberdir.

Tanım
K N Dünya nın ekseni
etrafındaki dönüşünden kaynaklı
çizgisel hızın km h olduğu nok-
talardır.

Örnek Soru
inop
42°K
41°K
40°K
39°K
A
38°K
37°K
Hatay
36°K

Y S
M K -

Çözüm

66 Aydın Y a y ı n la r ı
...... /...... /20....
UYGULAMA-2 oğ a on

A A

Ekvator un kuzeyindeki enlemlere enlemleri denir.

Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere enlemler denir.

Dönenceler ile kutup daireleri arasındaki enlemlere enlemler denir.

Kutup noktaları ile kutup daireleri arasındaki enlemlere enlemler denir.

Enlem, yeryüzündeki bir noktanın Ekvator a olan açısal uzaklığının , ve cin-

sinden değeridir.

Dönencelerin ve Kutup dairelerinin yerleri tarafından belirlenmiştir.

Ekvator un kuzeyinden geçen özel enlem dönencesidir.

Ekvator un güneyinden geçen özel enlem dönencesidir.

B 30° 20° 10° 0° 10° 20° 30°

30°

20°
V
A -
10°

0°

10°

20°

30°

Ekvator ile Green ich in kesiştiği nokta

Ekvator ile Green ich in kesiştiği noktaya göre kuzeybatıda yer alan nokta

Ekvator ile Green ich in kesiştiği noktaya göre kuşuçumu km uzakta bulunan noktalar , ve .

no lu noktadan güneydoğu yönüne doğru gidildiğinde ulaşılan nokta .

no lu noktaya göre doğuda yer alan nokta .

A A . kuzey, . alçak, . orta, . yüksek, . derece, dakika, saniye, . eksen eğikliği, . engeç, . ğlak B . , . , . , , , . , .
71
...... /...... /20.... TEST - 1 oğ a on

Kutup ıldızı’nın görünüm açısı ardışık paralel ara- lusal saat dilimlerinin merkezleri başlangıç meridyeniy-
sında oynama yapar. Ardışık iki paralel arası le başlayıp aralıklarla çizilmiştir. Dünya saat dili-
km’dir. mine bölünmüş, ’dan başlayıp . saat dilimine kadar
B K A - doğu yarım kürede, . saat diliminden başlayıp . saat
dilimine kadar da batı yarım kürede yer almaktadır.
- B D B -
-
A km B km km
D km E km A B D E

Kalıcı kar alt sınırı Ekvator’dan kutuplara gidildikçe deniz

seviyesine yaklaşır.
A T -
B

A Kuzeyinde gece ve gündüz süre farkının güneyinden

fazla olması
A) B) C)
B Doğuya gidildikçe sıcaklığın azalması
Tuzluluk oranının Akdeniz de Karadeniz den fazla ol-
ması
D ğle vakti gölge yönlerinin yıl boyunca kuzeyi göster- D) E)
: Kar
mesi
E Deniz suyu sıcaklığının Karadeniz de Ege Denizi n-
den düşük olması

ve merkezleri aynı yarım kürede ve aynı meridyen

üzerindedirler. ve T merkezleri ise Ekvator’a ve mer-
kezine açısal olarak eşit uzaklıktadırlar. merkezinin
yerel saati T merkezinden saat daha ileridir. merkezi
I
Doğu meridyeni üzerindedir.
Y
IV
III
EKVATOR II
A T merkezi Doğu boylamı üzerindedir.
V
B ve merkezlerinin yerel saatleri aynıdır.
ve T merkezlerinde gece ve gündüz süreleri yıl bo-
Y - yunca aynıdır.
K K D - D merkezinin yerel saati en ileridir.
E ve merkezlerinin gündüz süreleri yıl boyunca
A B D E aynıdır.

A yd ı n Yay ın l a r ı 95
oğ a on ...... /...... /20....

11
12
1 11
12
1 E
10 2 10 2
B M
9 3 9 3
8 4 8 4 -
7 6 5 7
6 5
Bat Do u
I. Merkez II. Merkez D -

. ve . merkezin gündüz vakti aynı anda yerel saatle-

ri yukarıdaki gibidir. . merkez Doğu boylamında yer
A) B)
almaktadır.
B
Bat Do u Bat Do u

A . merkezde Güneş . merkezden daha sonra doğar. C) D)

B . merkez Doğu boylamındadır.

Bat Do u Bat Do u
İki merkez arasında saat zaman farkı vardır.
D . merkezde gölge boyu gün içinde en kısa h lini E)
geçmiştir.
E er iki merkezde Kuzey arım Küre dedir. Bat Do u

A -

A Doğu – Doğu
29° Do u 43°
B Batı – Doğu
Batı – Batı ‹stanbul
Ankara A r
D Doğu – Batı
E Doğu – Doğu

Aynı meridyen üzerinde yer alan aşağıdaki enlemlerden

Y T A
aynı hızla doğuya doğru hareket eden araçlar başlangıç
İ A -
noktalarına ulaşmışlardır.
-
. Kuzey
. Güney
İ A
. Kuzey
A 11.52 12.06
B -
11.40 12.36
B

11.16 12.56
A B
D 12.00 13.00
D
E 11.40 12.06
E

96 Aydın Y a y ı n la r ı
...... /...... /20.... oğ a on

aklaşık Batı meridyeninde yer alan Acapulco’dan erhangi bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açı cin-
Doğu meridyeni üzerinde yer alan Manila ya giden sinden değerine enlem denir.
uçak Dünya üzerinde en kısa yolu izleyerek yolculuğunu B
tamamlamıştır.
B A Denizlerdeki tuzluluk oranının kutba doğru azalması
B Doğal bitki örtüsünün Ekvator dan kutuplara doğru
A B D E kuşaklar oluşturması
erleşme üst sınırının Ekvator da en fazla olması
D Kalıcı karların görülme seviyesinin Ekvator da en faz-
la olması
Dünya, batıdan doğuya doğru dön-
11 12 1 E Kuzey yarım kürede sıcaklık ortamalarının Güney ya-
düğünden doğuda bulunan noktaların 10 2
9 3 rım küreden fazla olması
yerel saati batıda bulunan noktalardan 8 4
7 6 5
daha ileridir. İki meridyen arası mesafe
dakikada geçilir. Y D
B B
B - A Batı B Doğu Doğu
D Doğu E Batı

A) 11 12 1
B) 11 12 1
C) 11 12 1 Türkiye – Kuzey paralelleri ile – Doğu
10 2 10 2 10 2
9 3 9 3 9 3 meridyenleri arasında yer alır.
8 4 8 4 8 4
7 6 5 7 6 5 7 6 5 B
T
D) 11 12 1
E) 11 12 1
10 2 10 2
9 3 9 3 A) 30° 40° B) 50° 40° C) 125° 135°
8 4 8 4 30° 60° 35°
7 6 5 7 6 5
20° 50° 45°

D) 50° 30° E) 60° 80°

36° 40°

Anti meridyen, bir meridyenin tam karşısındaki onu tam 42° 20°
bir çembere tamamlayan meridyendir.
. D – D
. B – B Doğu – batı yönünde birbirine uzak olan yerlerde yerel
. D – D saat farkı fazla olur.

. B T– B B

. D –
B - A Eskişehir – Kars

- B İstanbul – Antalya
İzmir – Bursa
A –T B – – D Muğla – Ankara
D – E – E atay – onguldak

15 E 16 D 17 B 18 A
9 C 10 A 11 B 12 B 13 B 14 E 8B 7E 6E
97
5A 4E 3A 2B 1D