Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language,

Online ISSN 2348-3083, SJ IMPACT FACTOR 2021: 7.278, www.srjis.com

PEER REVIEWED & REFEREED JOURNAL, AUG-SEPT, 2022, VOL-10/53

शिक्षक व्यवसाशिक सचोटी अभ्यास

प्रा. प्रकाि जगताप, Ph. D.

टिळक टिक्षण महाटिधालय पुणे

Paper Received On: 25 SEPTEMBER 2022

Peer Reviewed On: 30 SEPTEMBER 2022
Published On: 1 OCTOBER 2022

Abstract

टिक्षक हा समाजातील आटण राष्ट्र टिकासातील एक महत्वाचा घिक आहे .म्हणून टिक्षक
प्रमाटणक,इमानदार असणे आिश्यक आहे . आपल्या व्यिसाया टिषयी ,पेिा टिषयी उत्तरदाटयत्व ,बाां टधलकी
पार पाडणारे व्यक्तिमत्व टिक्षकाचे असािे.प्रस्तु त सांिोधन ले खात टिक्षकाचे व्यिसाटयक सचोिी ची सद्य क्तथिती
,ग्रामीण ि िहरी ि टिक्षक टिटक्षका याां च्या व्यिसाटयक सचोिीचा सिेक्षण सांिोधन पद्धतीचा िापर करून
िोध घेऊन टनष्कषष काढले आहे .

Scholarly Research Journal's is licensed Based on a work at www.srjis.com

प्रस्तावना
अध्यापन म्हणजे शिक्षकी पेिा हा एक उदात्त व्यवसाय आहे . आशण तो समाजाच्या

शवकासासाठी जबाबदार आहे शवद्यार्थ्ाा मध्ये वतानात्मक बदल घडवून आणण्यासाठी शिक्षण दे णे आशण
इच्छित ज्ञान प्रदान करणे ,शवधार्थ्ाां चा सवाा गीण शवकास घडवून आणणे ,समाज शवकासात महत्वपुंणा

भूशमका शनभावणे , समाजाप्रती दाशयत्व यावर त्याचा प्रभाव पडतो समाजातील सवाा त आदराचे स्थान
शिक्षकाचे आहे प्राचीन काळी शनच्छचचत वय झाल् यावर मलाला शिक्षणासाठी गरुकल नावाच्या गरूगृहात

पाठवले जात होते गरुकलमध्ये सवा शवद्यार्थ्ाां ना समान वागणूक शदली जात होती आशण त्याुं ना समान
शिक्षण शदले जात होत त्या बदल् यात शवद्याथी गरूला दै नुंशदन घरगती कामात मदत करत आशथाक दृष्टीने

कोणतेही उत्पन्न शकुंवा िल् क नव्हते शवद्याथी आशण शिक्षक याुं च्यामधील नात्यात खूप आदर होता
शिक्षणाच्या या काळात शिक्षकाकडून शवद्यार्थ्ाा ने सामाशजक व नैशतक मूल्ये आत्मसात कली शिक्षकाने
शवद्यार्थ्ाा चे चाुं गल् या -माणसात पररवतान केले

Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language
 प्रा. डॉ. प्रकाि जगताप 13393
(Pg. 13392-13396)

परुं त आधशनकीकरण आशण शडशजटलायझेिनच्या यगात अध्यापनाच्या व्यवसायाच

व्यापारीकरण होत असून समाजाच्या कल् याणासाठी शवद्यार्थ्ाा च्या शिक्षणावर कमी भर पडत आहे हे
शिक्षकाुं च्या नैशतक मूल्याुं मध्ये हस्तक्षप करत आहे आशण त्याुं ना अनेकदा अशनिन शकवा नकळत

चकीच्या पद्धतीच पालन करण्यास वि करत आहे त शवद्यार्थ्ाा चे बरे चसे शिक्षण वगाा तील अध्यापनात
शमळते अिाप्रकारे शवद्यार्थ्ाा च्या सवाां गीण शवकासामध्ये शिक्षकाुं ची महत्त्वाची भूशमका महत्वाची असते

एखाद्याच्या नैशतक शवचार आशण कृतीमध्ये कोणताही फरक होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी
प्रत्येक शिक्षक जबाबदार असतो , चाणक्याच्या नीतीचा सुंदभा दे त शिक्षक कभी साधारण नहीुं होता

प्रलय और शनमाा ण उसकी गोद में पलता है ।" शिक्षकाुं च्या कृतीचा शवद्यार्थ्ाुं वर जोरदार पररणाम होत
असल् याने व्यवसाय प्रभावीपण पार पाडण्यासाठी तत्त्व आशण चाुं गल् या पद्धतीुंचा पररचय करून

दे ण्याची गरज बनली आहे .

शिक्षक काटे कोरपणे शिकत असतो आशण शिकण्याचा प्रचुंड अनभव घेऊन येतो या अनभवाचा उपयोग

शिक्षकाचे मनोबल आशण व्यवसायासाठी प्रेरणा शवकशसत करण्यासाठी धोरण तयार करण्यासाठी केला
जाऊ िकते तसेच सध्याच्या शिकवण्याच्या पद्धतीमध्ये नवीन कल् पना रुजवल् याने शिक्षकाुं ची

कायाक्षमता वृच्छिगत होऊन अध्यापन पद्धती बळकट करून त्याुं ची अुंमलबजावणी केल् यास
शिक्षकामध्ये एकरूपता ये ऊ िकते तथाशप, अध्यापनाचा मख्य उद्दे ि साध्य करण्याच्या शदिेने सवा

शिक्षकाुं ना नैशतकदृष्ट्या सुंरेच्छखत करण हे तव्हाच समजू िकते जेव्हा शिक्षक योग्य आशण चकीचा फरक
करण्यास सक्षम असतात.

शिक्षक व्यवसाशिक सचोटी

शिक्षकाची व्यवसाशयक सचोटी समाजाने अध्ययनाध्याुं ना समाज आशण अध्ययनाथी याुं ना

अध्यापन व्यवसायाचे महत्त्व पटवून दे णारा आशण समाजामध्ये एक प्रामाशणक व्यवसाय म्हणून ओळख

करून दे णारा शिक्षक प्रामाशणक असतो सचोटीने आपला व्यवसाय करतो शिक्षकाला वगा, िाले य स्तर,
सुंस्थाुं तगात काया, िालाबाह्य कायाक्रम, पालकाुं बद्दल समाजाबाबत सचोटी या सवाां सोबत प्रामाशणकपणे

काया करावे लागते. यावरून शिक्षकाची व्यवसाशयक सचोटी शसद्ध होते .

शिक्षकाुं च्या व्यावसाशयक शवकासासाठी तीन बाबी आवचयक आहे त. क्षमता competencies,

बाुं शधलकी commitments,सचोटी Integrity

संिोधनाची गरज

शिक्षकामधील व्यावसाशयक सचोटी आशण आचारसुंशहतेचे पालन करण्याची दृष्टीने यामळे या

सुंिोधनाचे उशद्दष्ट अशधक बळकट झाले आहे . शिक्षकाुंमध्ये शिक्षणाचा अथा आशण अध्यापन हा व्यवसाय
म्हणून योग्य असण्याबाबत जागरुकता शनमाा ण करणे अत्युंत शनकडीचे आशण महत्त्वाचे झाले आहे .
Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language
 प्रा. डॉ. प्रकाि जगताप 13394
(Pg. 13392-13396)

शिक्षकाुं च्या कृतीचा पररणाम शवद्यार्थ्ाा वर जास्त होत असल् याने व्यवसाय प्रभावीपणे पार पाडण्यासाठी

पररभाशित तत्त्वे आशण चाुं गल् या पद्धतीचा पररचय करून दे ण्याची गरज आहे .शिक्षकाुं मधील
व्यवसाशयक सचोटी जाणून घेण्यासाठी प्रस्तत सुंिोधन गरजेचे आहे .

समस्या शवधान –िाले य शिक्षकाुं च्या व्यावसाशयक सचोटी चा अभ्यास करणे .

कािाात्मक व्याख्या

िाले ि शिक्षक- इयत्ता पाचवी ते दहावी च्या वगाा ना अध्यापनाचे काया करणारे शिक्षक,
व्यावसाशिकसचोटी-शिक्षकाचे व्यवसायाबद्दल असले ला इमानदारपणा , खरे पणा, चोखपणा,

प्रामाशणकपणा,अखुंडत्व, साकल् य या बाबी अुंतभूात आहे .

संिोधनाची उशिष्टे

१. िाले य शिक्षकाच्या व्यावसाशयक सचोटीचा िोध घेणे.

२.िाले य शिक्षकाच्या व्यावसाशयक सचोटीची शलुं गभाव व िाळे चे स्थान या प्रमाणे तलना करणे

संिोधन पद्धती-प्रस्तत सुं िोधनात शिक्षकाुं च्या व्यावसाशयक सचोटी ची सध्यच्छस्थती जाणून घेण्यासाठी
सवेक्षण पद्धती चा वापर केला.

जनसं ख्या –प्रस्तत सुंिोधनासाठी पणे िहरातील िाले य शिक्षक शह जनसुंख्या आहे .
न्यादिा- प्रस्तत सुंिोधनासाठी १०१ शिक्षक असुंभाव्ये पद्धतीतील सहे तक नमना शनवड पद्धतीने

शनवडले होते.
माशिती संकलन साधन –प्रस्तत सुंिोधनात प्रचनावली चा वापर केला आहे .

माशितीचे शवश्ले षण –
'kwU; ifjdYiuk & xzkeh.k o 'kgjh Òkxkrhy ek/;fed f'k{kdkaP;k f'k{kd शिक्षक

व्यावसाशयक सचोटी प्रचनावली e/;ekuke/;s d¨.krkgh lkFkZ Qjd vk<Gr ukgh-

lnj 'kwU; ifjdYiuk rikl.;klkBh xzkeh.k o 'kgjh Hkkxkrhy f’k{kdkauk शिक्षक

व्यावसाशयक सचोटी प्रचनावली शमGkysY;k izkIrkadkaps e/;eku] izek.kfopyu dk<.;kr vkys-

rlsp Vh ijhf{kd¢P;k enrhus nksUgh e/;ekukrhy Qjdkph lkFkZdrk rikl.;kr vkyh-
f'k{kd uequk e/;eku Áek.k Vh ewY; 'kwU;
la[;k fopyu ifjdYiuk

xzkeh.k Òkxkrhy f'k{kd 31 287-25 29-99

1-29 Lohdkj
'kgjh Òkxkrhy f'k{kd 70 297-45 32-54
Šdks"Vdkrhy Vh ewY; - 0-05 lkFkZdrk Lrj - 1-98 ¼Lok/khurk ek=k 100½
Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language
 प्रा. डॉ. प्रकाि जगताप 13395
(Pg. 13392-13396)

dks"Vd o:u vls fnlwu ;srs dh] xzkeh.k Òkxkrhy f'k{kd o 'kgjh Òkxkrhy
f'k{kdkaP;k शिक्षक व्यावसाशयक सचोटी प्रचनावली se/;s feGkysY;k izkIrkadkph rqyuk dsyh
vlrk] ;s.kkjs Vh ewY; १.२९ brd¢ vkgs- 0-05 ;k lkFkZdrk Lrjkoj dks"Vd Vh ewY;
१.९८ brd¢ vkgs- x.ku dsysys Vh ewY; gs dks"Vd Vh ewY;kis{kk tkLr vlY;kus 'kwU;
ifjdYiuk pk R;kx dj.;kr vkyk- Eg.ktsp xzkeh.k Òkxkrhy f'k{kd o 'kgjh Òkxkrhy
f'k{kdkaP;k शिक्षक व्यावसाशयक सचोटी e/;s lkFkZ Qjd fnlwu ;sr¨- ;ko:u 'kgjh
Hkkxkrhy f’k{kdkaph शिक्षक व्यावसाशयक सचोटी xzkeh.k Hkkxkrhy f’k{kdkaP;k शिक्षक

व्यावसाशयक सचोटी is{kk vf/kd vkgs-

'kwU; ifjdYiuk & f'k{kd o f'kf{kdkaP;k शिक्षक व्यावसाशयक सचोटी प्रचनावली

ÁkIrkadkP;k e/;ekuke/;s d¨.krkgh lkFkZ Qjd vk<Gr ukgh- lnj 'kwU; ifjdYiuk
rikl.;klkBh f’k{kd vkf.k f’kf{kdkauk f’k{kd व्यावसाशयक सचोटी 'kykdse/;s feGkysY;k
izkIrkadkaps e/;eku] izek.kfopyu dk<.;kr vkys- rlsp Vh ijhf{kd¢P;k enrhus nksUgh
e/;ekukrhy Qjdkph lkFkZdrk rikl.;kr vkyh-
uequk uequk e/;eku Áek.kfopyu Vh ewY; 'kwU; ifjdYiuk
la[;k ¼x.ku d¢ysys½ Lohdkj@R;kx
f'k{kd 39 277-09 29-17
0-44 Lohdkj
f'kf{kdk 62 297-29 32-19
Šdks"Vdkrhy Vh ewY; - 0-05 lkFkZdrk Lrj - 1-98 ¼Lok/khurk ek=k 100½
dks"Vd o:u vls fnlwu ;srs dh] f'k{kd vkf.k f'kf{kdk ;kauk शिक्षक व्यावसाशयक

सचोटी प्रचनावली feGkysY;k izkIrkadkph rqyuk dsyh vlrk] ;s.kkjs Vh ewY; 0-४4 brd¢
vkgs- 0-05 ;k lkFkZdrk Lrjkoj dks"Vd Vh ewY; 1-9८ brd¢ vkgs- x.ku dsysys Vh
ewY; gs dks"Vd Vh ewY;kis{kk deh vlY;kus 'kwU; ifjdYiuk pk Lohdkj dj.;kr
vkyk- Eg.ktsp f’k{kd vkf.k f’kf{kdk ;kaP;k व्यावसाशयक सचोटी e/;s lkFkZ Qjd ukgh-
;ko:u f’k{kd vkf.k f’kf{kdkaph शिक्षक व्यावसाशयक सचोटी lkj[khp vkgs-
शिष्कर्ष
पणे शजल् हयातील शिक्षकाुं ची व्यावसाशयक सचोटी चाुंगली आहे

पणे शजल् ह्यातील अनदानील िाळे तील शिक्षकाुं ची व्यावसाशयक सचोटी चाुं गली आहे .

Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language
 प्रा. डॉ. प्रकाि जगताप 13396
(Pg. 13392-13396)

पणे शजल् ह्यातील िहरी भागातील शिक्षकाुं ची व्यावसाशयक सचोटी चाुं गली आहे .

पणे शजल् ह्यातील ग्रामीण भागातील शिक्षकाुं ची व्यावसाशयक सचोटी चाुं गली आहे .
पणे शजल् ह्यातील ग्रामीण व िहरी आशण अनदाशनत व शवनाअनदाशनत िाळे तील शिक्षकाुं ची

व्यावसाशयक सचोटी मध्ये लक्षणीय फरक नाही.

संदर्ा
iafMr ch-] ikVhy uk-] e¨js y- ¼2009½ f'k{kd f'k{k.k] ukxiwj] ÇiiGkiqjs vW.M da- ifCy'klZ]
iafMr c-]lidkGs vk-]e¨jk y-] ¼2006½ Òkjrkrhy f'k{k.k O;oLFkspk fodkl] ukxiwj] ÇiiGkiqjs vW.M
da-ifCy'klZ]
iokj uk-] ¼2007½ Òkjrkrhy f'k{k.kkrhy vk/kqfud fopkjÁokg]iq.ks] fuR;uwru Ádk'ku
ikjlful u-] ¼2009½ f'k{k.kkph rkfRod o lekt'kkóh; Òwfedk]iq.ks] fuR;uwru Ádk'ku]
घोरमोडे के यु घोरमोडे क (२००९) टिक्षकाां चे टिक्षण, नागपूर, टिदया प्रकािन १० जगताप ह. (२००६)
ewGs jk-] mekBs fo- ¼1998½ 'kS{kf.kd la'k¨/kukph ewyrRos] ukxiwj]egkjk"V fon;kihB xzaFk fufeZrh

Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language