Chương IV.

Ứng dụng di truyền học vào chọn giống

BÀI 22: CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG

I. Giíi thiÖu vÒ nguån gen tù nhiªn vµ nh©n t¹o
1. Nguån gen tù nhiªn
-Lµ c¸c d¹ng cã trong tù nhiªn vÒ 1 vËt nu«i hay c©y trång nµo ®ã.
- C¸c gièng ®Þa ph¬ng cã tæ hîp nhiÒu gen thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn m«i trêng n¬i chóng sèng.
2. Nguån gen nh©n t¹o
- Lµ c¸c kÕt qu¶ lai gièng cña 1 tæ chøc nghiªn cøu gièng c©y trång, vËt nu«I ®îc cÊt gi÷, b¶o qu¶n trong
“Ng©n hµng gen”.
II. Chän gièng tõ nguån biÕn dÞ tæ hîp
-BDTH xuÊt hiÖn do sù tæ hîp l¹i VCDT cña bè mÑ qua qu¸ tr×nh giao phèi.
- BDTH lµ nguyªn nh©n cña sù ®a d¹ng vÒ KG, phong phó vÒ KH cña gièng.
1.Tạo gièng thuần dựa trên nguồn biến dị tổ hợp.
- Cho tự thụ phấn hoặc giao phối cận huyết ®Ó tạo ra c¸c tæ hợp gen mong muốn ( dòng thuần ).
- Sau ®ã cho lai gièng vµ chän läc c¸c tæ hîp gen mong muèn
VD:
H×nh: 22 - SGK : T¹o dßng thuÇn AabbCC.
2.Tạo giống lai có ưu thế lai cao.
-Khái niệm :Là hiện tượng con lai có năng suất, sức chống chịu, khả năng sinh trưởng phát triển cao vượt
trội so với các dạng bố mẹ.BiÓu hiÖn râ nhÊt ë lai kh¸c dßng.
- §Æc ®iÓm:BiÓu hiÖn cao nhÊt ë con lai F1, sau ®ã gi¶m dÇn qua c¸c thÕ hÖ.Nªn k dïng con lai F1
®Ó lµm gièng mµ chØ dïng vµo môc ®Ých KT.
- Nguyªn nh©n: Giả thuyết siêu trội: KiÓu gen AaBbCc có kiểu hình vượt trội sovới AABBCC,
aabbcc ,AAbbCC, AABBcc.Khi cho con lai cã ¦TL cao tù thô phÊn th× tØ lÖ dÞ hîp gi¶m -> ¦TL gi¶m.
- Phương pháp tạo ưu thế lai.
+ Lai khác dòng ®¬n : Tạo dòng thuần (A, B) b»ng tự thụ phấn qua 5-7 thế hệ -> råi cho A x B -> D
+ Lai khác dòng kÐp:
+ Lai thuËn nghÞch:
- §Ó duy tr× ¦TL ngêi ta dïng p2 lai lu©n chuyÓn ë §V hoÆc cho s2 sinh dìng ë TV.
- Một sè thành tựu ë VN.
+ C©y trång: Ng« : gièng LVN 10, LVN 89, HQ 2000
Lóa lai F1
+ VËt nu«i : Con lai F1 ë lîn, bß,dª, gµ nh bß vµng Thanh Ho¸ x bß H«nsten Hµ lan ; VÞt Cá x vÞt BÇu

Bµi 23. CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG (tiếp theo)

III. T¹o gièng b»ng ph¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn.

- Để có năng suất cao hơn mức trần hiện có của giống người ta sử dụng phương pháp gây ĐB để tạo
nguồn vật liệu cho chọn giống.
1.. Khái niệm vÒ t¹o gièng b»ng ph¬ng ph¸p g©y ĐB.
- Lµ ph¬ng ph¸p sö dông c¸c t¸c nh©n vËt lÝ, ho¸ häc nh»m lµm thay ®æi vËt liÖu di truyÒn cña sinh
vËt ®Ó phôc vô cho lîi Ých con ngêi.
- Quy tr×nh: Gåm 3 bíc.
a) Xö lÝ mÉu vËt b»ng t¸c nh©n g©y ®ét biÕn.
-T¸c nh©n vËt lÝ: tia tö ngo¹i, tia phãng x¹ vµ sèc nhiÖt.
- T¸c nh©n ho¸ häc.
+ Ho¸ chÊt g©y siêu ĐBG :EMS (êtyl mêtal sunphônat), NMU(nitrôzô mêtyl urê), 5- BU(5-brôm
uraxin)...
+ Hóa chất g©y ĐB (SLNST) đa bội thể :c«nsixin
* Lu ý: ®Ó g©y ®ét biÕn cã hiÖu qu¶ ph¶i lùa chän t¸c nh©n, liÒu lîng vµ thêi gian xö lÝ cña c¸c
t¸c nh©n g©y ®ét biÕn.

b) Chän läc c¸c thÓ ĐB cã kiÓu h×nh mong muèn.

- Dùa vµo thÓ ®ét biÕn cã lîi trong c¸c thÓ ®ét biÕn t¹o thµnh.
- Mçi thÓ ®ét biÕn chØ cho mét tÝnh tr¹ng cã lîi cña s¶n phÈm gièng-> chän c¸c s¶n phÈm nµy rồi
cho lai víi nhau ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng mang ®Æc tÝnh mong muèn cña gièng.
c) T¹o dßng thuÇn chñng.
- §Ó cñng cè vµ nh©n nhanh thÓ ®ét biÕn cã lîi, t¹o u thÕ lai.
2. Mét sè thµnh tùu t¹o gièng b»ng g©y ĐB ë VN.
a) G©y ®ét biÕn b»ng c¸c t¸c nh©n vËt lÝ.
- Phương pháp: ChiÕu x¹ víi cêng ®é vµ liÒu lîng thÝch hîp vµo h¹t ®ang n¶y mÇm, ®Ønh sinh tr-
ëng hoÆc h¹t phÊn, bÇu nhôy vµ m« thùc vËt ®ang nu«i cÊy.
- Thành tựu:
+ Xử lý giống lúa Mộc tuyền = tia gamma MT1: chín sớm, thấp cây,chịu chua phèn, n/s tăng
15 – 25%.
+ Ở ngô chọn lọc từ 12 dòng ĐB, khởi đầu là M1  DT6 chín sớm năng suất cao hàm lượng Pr
tăng 1,5%...
b) G©y ®ét biÕn b»ng c¸c t¸c nh©n ho¸ häc.
- G©y ®ét biÕn gen: + 5-BU, thay cÆp A – T  G –X hoÆc thay cÆp G - X ( h×nh 4.2/22)
+ Xử lí táo Gia lộc = NMU  “táo má hồng”: 2 vụ quả /năm, quả to,thơm ngon.
- G©y ®ét biÕn sè lîng NST: c«nsixin tạo thể đa bội thu hoạch lá thân, sợi …như dâu tằm ,dương liễu
hay qủa không hạt như dưa hấu , nho…

Bµi 24. CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG (tiếp theo)

I. Tạo giống công nghệ tế bào.

1. Nuôi cấy hạt phấn.
- Mỗi hạt phấn mang tổ hợp gen rất khác nhau do biến dị tổ hợp. vì thế nu«i cÊy h¹t phÊn hoÆc no·n ®¬n
béi ở môi trường nhân tạo in vitro ( trong ống nghiệm) t¹o c¸c m« ®¬n béi ph¸t triÓn thµnh c©y ®¬n bội
có kiểu hình khác nhau chọn lọc. Tõ c¸c cây ®¬n béi nu«i trong èng nghiÖm sö lÝ ho¸ chÊt c«nsixin t¹o
c©y lìng béi hoặc gây đột biến tạo cây tứ bội cã cïng mét kiÓu gen.
- Phương pháp có hhiệu quả cao chọn được cây có đặc tính như: kháng thuốc diệt cỏ, chịu hạn, chịu phèn,
kháng bệnh,…
VD: tạo lúa chiêm chịu hạn,…
2. Nuôi cấy tế bào thực vật intro tạo mô sẹo.
- Kĩ thuật nuôi cấy tế bào thực vật vitro kết hợp với sử dụng các hooc môn sinh trưởng auxin, gibêrlin,
xitôkinin,… nuôi cấy nhiều loại tế bào tạo mô sẹo sinh ra cây trưởng thành.
- Nuôi cấy tế bào cho phép nhân nhanh các giống cây trồngcó năng suất cao chất lượng tốt, thích nghi với
điều kiện sinh thái, chống chịu bệnh tật,…
- Thành tựu : tạo cây trồng khoai tây. Dứa, mía, một số giống cây trồng quý bảo tồn nguồn gen khỏi nguy
cơ tuyệt chủng.
3. Tạo giống bằng chọn dòng tế bào xôma có biến dị.
- Nuôi cấy tế bào 2n sử dụng tạo ra nhiều dòng tế bào mới trong việc tạo ra các cây trồng mới có nhiều
gen khác nhau của cùng một giống ban đầu.
- Thành tựu: giống lúa DR2 chịu hạn, chịu nóng năng xuất cao từ giống CR203.

4. Dung hợp tế bào trần.

- Loại bỏ thành xenlulôzơ của tế bào bằng enzim hoặc vi phẫu tạo tế bào trần.
- Lai tÕ bµo trần cùng loài hay khác loài t¹o nªn gièng lai ë thùc vËt.
- Thành tựu: tạo cây pomato là cây lai giữa khoai tây và cà chua.
II. Tạo giống động vật.
1. Cấy truyền phôi.
- Là công nghệ tăng sinh sản ở động vật: phôi được lấy từ động vật cho cấy vào động vật nhận.
- Tiến hành:
+ Tách phôi ra nhiều phần, mỗi phần phát triển thành nhiều hợp tử riêng cấy vào con cái.
+ Phối hợp nhiều phôi tạo thể khảm.
+ Biến đổi các thành phần trong tế bào theo hướng có lợi cho con người.
2. Nhân bản vô tính bằng kĩ thuật chuyển nhân.
- Nhân bản vô tính ở ĐV được nhân bản từ tế bào xôma, không cần có sự tham gia của nhân tế bào sinh
dục, chỉ cân tế bào chất của noãn bào.
*Các bước tiến hành :
+ Tách tế bào tuyến vú cua cừu cho nhân , nuôi trong phòng thí nghiệm.
+ Tách tế bào trứng cuả cừu khác loại bỏ nhân của tế bào này.
+ Chuyển nhân của tế bào tuyến vú vào tế bào trứng đã bỏ nhân.
+ Nuôi cấy trên môi trường nhân tạo để trứng ph¸t triÓn thành phôi.
+ Chuyển phôi vào tử cung của cừu mẹ để nó mang thai.
- Thành tựu: thành công trên chuột, khỉ, bò, lợn, dê,…
* ý nghĩa:
- Nhân nhanh giống vật nuôi quý hiếm.
- Tạo ra các giới động vật mang gen người nhằm cung cấp cơ quan nội tạng cho người bệnh.

Bµi 25,26. T¹o gièng b»ng c«ng nghÖ gen

I. Khái niệm công nghệ gen.
* K/n: - Công nghệ gen là quy trình tạo ra những tế bào sinh vật có gen bị biến đổi hoặc có thêm gen mới.
- Kỹ thuật chuyển gen là chuyÓn 1 đoạn ADN từ tế bào cho sang tế bào nhận bằng cách dùng thể truyền
là Plasmit hoặc thể thực khuẩn hoặc súng bắn gen...
II. Quy trình chuyển gen.
1. Tạo ADN tái tổ hợp.
* K/n :KT tạo ADN tái tổ hợp là KT gắn gen cần chuyển vào thể truyền
* Cách tiến hành:
- Tách ADN nhiÔm s¾c thÓ ra khái tÕ bµo cho vµ ADN plasmit ra khái tÕ bµo vi khuÈn.
- C¾t ADN cña tÕ bµo cho, AND plasmit t¹i nh÷ng ®iÓm x¸c ®Þnh nhê Enzim c¾t giới hạn restrictaza
- Chộn 2 loại ADN để bắt cặp bổ sung
- Thêm enzim nối ligaza tạo liên kết phôtphođieste
=> tạo ADN tái tổ hợp.
* Véc tơ chuyển gen là phân tử ADN có k/n tự nhân đôi tồn tại độc lập trong tế bào và mang được gen cần
chuyển.
- Plasmit có ADN dạng vòng, mạch kép, n»m trong tÕ bµo chất của vi khuÈn.
- Thực khuẩn thể lamđa ( VR lây nhiễm khuẩn)
2. Chuyển ADN tái tổ hợp vào tế bào nhận.
- Phương pháp biến nạp : Dùng muối canxi clorua hoặc xung điện cao áp làm giãn màng sinh chất của tế
bào để ADN tái tổ hợp dễ dàng đi qua.
- Phương pháp tải nạp: VR lây nhiễm khuẩn chủ động xâm nhập vào tế bào VK
3. Tách dòng tế bào chứa ADN tái tổ hợp.
- Dựa vào dấu chuẩn hoặc các gen đánh dấu ở thể truyền .
VD: gen đánh dấu có thể là gen kháng kháng sinh
III. Thành tựu ứng dụng công nghệ gen.
- Tạo ra SV chứa các gen k có trong tự nhiên như các giống chủng VK có k/n xs trên quy mô công nghiệp
với nhiều loại sản phẩm sinh học ( aa, pr, VTM, enzim, hoocmon kháng sinh..)vốn k phải là sản phẩm của
chúng.
- Tạo ra các SV chuyển gen phục vụ cho lợi ích của con người
 IV. Tạo giống vi sinh vật.
1. Tạo chủng vi khuẩn E. coli sản xuất insulin của người.
2. Tạo chủng vi khuẩn E. coli sản xuất somatostatin.
V. Tạo giống thực vật.
1. Cà chua chuyển gen: Không cho năng suất cao mà đảm bảo được sản lượng và chất lượng sau thu
hoạch và kháng bệnh
2. Lúa chuyển gen B – carôten.
VI. Tạo giống động vật.
- Vi tiêm :Doạn ADN bơm thẳng vào hợp tử ở gđ thân non
- Sử dụng tế bào gốc có cải biến gen
- Dùng tinh trùng như véctơ mang gen
1. Tạo giống cừu sản xuất prôtêin của người.
- Cừu được chuyển gen tổng hợp prôtêin huyết thanh của người sẽ sản xuất ra sản phẩm trong sữa của
chúng.
2. Tạo giống bò chuyển gen.
- Phương pháp vi tiêm: cho trứng thụ tinh trong ống nghiệm - Người ta đưa ADN mang gen cần cấy vào
trứng ở giai đoạn nhân non, ( khi ADN của giao tử đực và cái chưa kết hợp thành khối nhân 2n của hợp tử.
Phôi tạo ra được đưa vào ống dẫn trứng của bò mẹ để phôi phát triển.
- Phương pháp cấy nhân có gen đã cải biến: bổ sung ADN mang gen cần chuyển vào dịch nuôi tế bào,
chon tế bào thay thế gen dung hợp tế bào trứng loại nhân -> cấy vào cơ quan sinh sản của bò mẹ.

--------------------HẾT-------------