Buitenplaats Brienenoord

Projecttekst:
Buitenplaats Brienenoord is een sociaal, artistiek
en duurzaam herontwikkelingsproject De Arend
en Zeemeeuw op het Eiland van Brienenoord.
Gelegen op dit natuureiland onder de Van
Brienenoord is het voormalige kampgebouw
volledig gestript, zijn alle bruikbare materialen en
geoogst. Op basis van dit materiaal is vervolgens
een nieuw pand gebouwd.

Superuse Studios is vanaf het begin betrokken

bij het proces als mede-onderhandelaar met
de gemeente, als procesbegeleider tijdens het
collectieve ontwerpproces, als architect in het
vergunningstraject en als sparringspartner
en bouwbegeleider tijdens het bouwproces.
Zo ontstond in nauwe samenwerking met de
toekomstige gebruikers, het team van vrijwilligers
en vakmensen en materiaal een nieuw pand. Dit
pand bestaat voor 65% uit materiaal van het oude
pand, voor 30% uit hergebruikt materiaal van
andere projecten en voor 5% uit nieuw materiaal.
Niet alleen in materiaalgebruik, maar ook in het
toekomstig gebruik is het pand zeer duurzaam
zijn door goede isolatie en het bouwen met de
zon mee.

Buitenplaats Brienenoord dient als denk-,

speel- en werkplaats voor alle leeftijden over
de toekomst van Rotterdam en verder. Via
jeugdkampen, theatervoorstellingen, heidagen,
en maaltijden bij het vuur biedt de plek de
mogelijkheid om even afstand te nemen van
de stad, zonder haar je rug toe te keren. Door
het koppelen van sociale, fysieke, culturele en
economische stromen op het eiland weven we
via Buitenplaats Brienenoord een netwerk wat de
grenzen van het eiland ver overstijgt.

Adres Type Datum Plaats

Van Brienenoord 5 Architecture 2019 Rotterdam

3077 AE Rotterdam NL
De Arend en de Zeemeeuw: een pand als inspiratiebron en oogstplaats

Het pand was als basis diende voor Bouwplaats bruggetje wat het eiland ontsluit) overwegingen
Brienenoord diende vanaf de jaren 30 als en na gesprekken met Superuse besluiten we tot
zomerverblijf voor de Arend en Zeemeeuw. Deze een ander traject waarbij de oogst van het pand
organisaties beheerde clubhuizen op Rotterdam dient als basis voor het ontwerp van een nieuw
Zuid - de Arend voor de jongens, de Zeemeeuw pand.
voor de meisjes - waar de ‘ongeorganiseerde
jeugd’ haar plek vond. Het pand op het eiland -
door Wilton Feyenoord ooit geschonken nadat
het had dienstgedaan als barak voor twee Turkse
marineofficieren - verhuisde naar het Eiland en
werd hier door 60 jongeren opgebouwd onder de
toen nog niet bekende architect Bakema. Ruim 70
jaar beleefden kinderen van Zuid hier geweldige
zomers en nog steeds komen regelmatig mensen
met warme herinneringen naar het eiland, op
zoek naar die plek van vroeger.

Vanaf de jaren 2000 komt de klad in het

buurtwerk en raakt het pand langzaam in
ongebruik en verval. In 2014 huurt het huidige
team het pand een week voor een werkweek voor
volwassen om met kunstenaars, wetenschappers,
beleidsmakers en actieve Rotterdammers na
te denken over Rotterdam over 10 jaar in
het licht van de door de koning uitgeroepen
participatiesamenleving. De beheerders van
dat moment voelen de energie van de groep en
bieden hen spontaan het pand aan.

De gemeente is eigenaar van het pand en bij de

keuring blijkt de staat van het pand dusdanig
dat zij sloop/nieuwbouw adviseren. Vanwege
duurzaamheids-, financiële, nostalgisch en
logistieke (er kan slechts 15 ton over het
Bouwen binnen de lijntjes
Voor het ontwerp van het nieuwe pand werd een
eerste inventarisatie gemaakt van de beschikbare
materialen die uit het pand zouden komen.
Daarnaast formuleerde het team van Buitenplaats
Brienenoord een aantal gebruiks- en financiële
uitgangspunten. Omdat vanaf het begin duidelijk
was dat het een plek was die gebruikt zou
worden door allerhande sociale, culturele,
maatschappelijke en architecturale stakeholders
in de stad werden deze uitgenodigd om mee te
denken over het ruimtelijk ontwerp.
Op basis van de eerste inventarisatie ontwikkelde
Superuse STudios een bouwdoos met daarin alle
herbruikbare onderdelen van het voormalige
pand op schaal uitgevoerd. Door middel van
tape en speciale connectoren konden mensen zo
ruimtelijke voorstellen doen. Deze voorstellen,
samen met de bijbehorende verhalen diende als
verdere input voor het ontwerp.
Het uiteindelijke ontwerp brengt veel van de
elementen uit die gesprekken terug: het pad door
het gebouw, de ongeklimatiseerde ruimten op
het zuiden, de nadrukkelijk gezochte relatie met
buiten en de mogelijkheid om altijd te blijven
bouwen aan de plek.
De bouwaanvraag vormde daarmee ook een
behoorlijke uitdaging, omdat de koppeling
tussen de bestaande en de nieuwe situatie,
gebruikmakend van bestaand en gebruikt
materiaal zich soms moeilijker in kaart laat
brengen. Bijkomende moeilijkheid komt voort uit
het feit dat Superuse Studios werkt met een DDO:
een dynamisch definitief ontwerp. Dit betekent
simpelweg dat - gedreven door het materiaal wat
zich aandient - het uiteindelijke ontwerp van
het gebouw zich in de loop van de bouw steeds
aanpast. Dat was ook in dit project het geval.
Door het aanbod van twee grote ramen krijg de
achtergevel zijn definitieve vorm en al bouwende
bleek het kantoor ook te kunnen dubbelen als
entresol.
Duurzame aspecten

Vanaf het begin was duurzaamheid een

belangrijk aspect van de transformatie van
de Buitenplaats Brienenoord. Allereerst ging
dit natuurlijk over het materiaalhergebruik.
Zo is voor het allergrootste deel gebruik
gemaakt van hergebruikte materialen. Naast
de vakwerkspanten gingen ook de balken, de
kraaldelen, en de kozijnen en deuren weer
het nieuwe pand in. Kwamen de materialen
niet uit het oude pand dan werd stad, land en
internet afgezocht naar de juiste restmaterialen.
Soms diende zich via het eigen netwerk ook
kansen aan. Zo werden 2 grote ramen die over
waren na de verbouwing van snackbar Verhage
aangeboden door een bevriende aannemer
en via Oogstkaart kwamen we in contact met
de Daniel den Hoedkliniek. Daar vonden we
radiatoren, een invalidetoilet, kasten, maar
ook 1200 plafondplaten. Deze plafondplaten
zijn vervolgens in 5 lagen weer verwerkt als
vloerisolatie.

Isolatie is een belangrijk aspect in het gebouw.

Niet alleen de vloer, maar ook de wanden
(minmaal 10 cm) en het dak (14 cm dik) zijn
opgetrokken uit gebruikte sandwichpanelen
en spelen een belangrijke rol. Samen met de
transparante kanaalplaten die op het zuiden
een soort pockets vormen, dienen deze als
klimaatgevel en kunnen de grote gebruiksruimten
zich vullen met opgewarmde warme lucht. Zo zal
het pand straks ook in het gebruik duurzaam zijn
en een laag energieverbruik hebben.
Een sociaal bouwteam

Vanaf het begin was duidelijk dat een deel van

de geschiedenis zich zou herhalen. Net zoals 80
jaar eerder ging een team van vrijwilligers het
nieuwe pand realiseren. Na diverse gesprekken
met partijen in de stad ontstaat langzaam
een team van bouwers met een afstand tot de
arbeidsmarkt. Het team bestond uit mensen met
autisme, reintegreerders na burn-outs of fysieke
klachten, mensen die het als tegenprestatie
voor hun uitkering en gepensioneerden. Een
eclectische mix van leeftijden, nationaliteiten en
opleidingsniveaus en ervaring.

Het team werd bij alle werkzaamheden ingezet

van het demonteren en slopen, het schroeven,
storten, zagen, boren, hijsen, schuren, schilderen
en tillen. Al doende ontwikkelde mensen zo
nieuwe vaardigheden, deden ze werkritme op,
leerden ze nieuwe mensen en werelden kennen.
Sommige bleven maar enkele weken - omdat ze
het te zwaar vonden of omdat ze werk vonden -
andere bleven een lange tijd of zelfs bleven zelfs
hangen.

Wanneer de gevraagde vaardigheden de

kwaliteiten van het team te boven ging werden
vakmensen ingehuurd. Deze zochten we niet
alleen uit op basis van hun kennis van het werk,
maar ook in de mate waarin ze in staat waren
vrijwilligers een betekenisvolle en serieuze
plek te geven in het werk. Dat was voor hen
soms lastig, maar ook een waardevolle ervaring
hoorden we veelal van ze terug. Sommige van
de vrijwilligers groeiden zo al doende door naar
nieuwe kansen binnen en buiten de bouw.
Circualire bouw

Het grootste deel van de materialen voor de constructie zijn de stalen

spanten van het oude gebouw. Deze gepopnagelde en deels verweerde
spanten zijn constructief helemaal doorgerekend voor de nieuwe
belastingen. Waar nodig zijn ze versterkt met hout of aangelaste delen,
maar ze blijven hun karakteristieke uitstraling behouden.
25 km

Andere materialen zijn zoveel mogelijk geoogst in de buurt. Het grote

raam is afkomstig van snackbar Verhage in Rotterdam Zuid die ging stegdoppel
Staphorst
verbouwen. Ook zijn er materialen geoogst uit de nabij gelegen Daniel
140km
den Hoed Klinkiek, een ziekenhuis wat word gesloopt. Denk hierbij aan trespa
1200 plafondplaten die in de Buitenplaats Brienenoord worden toegepast Zeewolde
als vloerisolatiemateriaal.
80km
Vianen

Ede

materialen afkomstig gordingen

van de buitenplaats & balken
2.IMG_0282.jpg

0 km
20km

kozijnen 80km

stalen profielen

sandwichpanelen
spanten bakstenen 2,5 km

5 km 17 km

bouwbord

fundering kraaldelen radiatoren & plafondplaten etalageruit

sanitair
Buitenplaats Brienenoord: voor altijd onaf

Sinds enige tijd is het pand nu in gebruik.
Of eigenlijk is het altijd in gebruik gebleven.
Gedurende het bouwproces werden namelijk
op gezette tijden culturele activiteiten
georganiseerd. Onder de titels Oogsten, Zaaien,
Groeien en Bloeien werden talkshows, maaltijden
en muziek/danvoorstelling geprogrammeerd. In
en geïnspireerd op de dan bestaande bouwstatus
werd in een weekend tijd zo’n voorstelling
gemaakt met jonge dansers en muzikanten. Zo
nam men alvast een voorschot op de gedroomde
toekomst van de plek en werd het publiek
meegenomen in het verhaal.
Al met al beoogd de Buitenplaats zo een plek
te bieden die altijd onaf zal blijven. Niet alleen
in fysieke toestand, maar ook naar invulling
en betekenis. De Buitenplaats is een plek die
mensen zich tijdelijk even kunnen toe-eigenen
om de toekomst vorm te geven. De toekomst is
namelijk ver weg en ongewis, maar hij begint wel
VANAF HIER.

Naast de culturele programmering zal er vanaf

nu ook cultuureducatie voor kinderen zijn,
evenals hun zomerkampen. Maar men kan er
ook aanschuifkantoor houden of bijeenkomsten,
heidagen of congressen gehouden worden die
vragen dat je je even terug trekt uit de dagelijkse
hectiek. Ten slotte introduceert de Buitenplaats
DE VRIJDAG: de dag tussen de werkweek en het
weekend waar we op zoek gaan naar de ideale
vrijdag van Rotterdammers. 1x per maand vraagt
de Buitenplaats iemand deze samen te stellen en
te delen met een publiek. De andere vrijdagen
wordt het pand als een genereus gebaar
beschikbaar gesteld aan de stad om zaken de te
delen, te presenteren of uit te proberen. Denk aan
boekpresentatie, performances, voorstellingen of
andere zaken die publiek zoeken.
Plattegronden Ruimte’s

D 1 Evenementen & meeting ruimte

3
8
2 Kantoor
4050

Toilet
C
3
1 7
4050

9
4 Keuken ongeklimatiseerd

6
5 Keuken geklimatiseerd
5
4050

4 6 Toilet & douche

A

2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032
7 Entree & garderobe

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

8 Werkplaats binnen
Begane grond
9 Werkplaats buiten
Project: Opdrachtgever: Datum: Tekening:

Buitenplaats Brienenoord Stichting Grondvesten 02-10-2019 Plattegrond Begane grond

Ontwerpteam: Bouwlocatie: Formaat: Schaal:

1:100
Fase:
REV
Tekeningnr.:
REV .8.1
10 Opslag
Floris Schiferli Van Brienenoord 5 A3
Maartje Kool 3077 AE Rotterdam
D

Maasboulevard 100, BlueCity, 3063 NS Rotterdam +3110 4664 444

info@superuse-studios.com www.superuse-studios.com
4050

10

C
10 Locatie
4050

10
4050

2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

1e verdieping
Project: Opdrachtgever: Datum: Tekening:

Buitenplaats Brienenoord Stichting Grondvesten 02-10-2019 Plattegrond Eerste Verdieping

Doorsnedes

8025

1666

6358
1789

4570
4006

564

Aanzicht | Zuidzijde
564

2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Project: Opdrachtgever: Datum: Tekening:

Buitenplaats Brienenoord Stichting Grondvesten 02-10-2019 Gevelaanzicht Zuid

Ontwerpteam: Bouwlocatie: Formaat: Schaal: Fase: Tekeningnr.: 8025

Floris Schiferli Van Brienenoord 5 A3 1:100 REV REV .8.4
Maartje Kool 3077 AE Rotterdam

1666
6358
Maasboulevard 100, BlueCity, 3063 NS Rotterdam +3110 4664 444
info@superuse-studios.com www.superuse-studios.com

1789
4570

4006
564

564
0

2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032 2032

17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Aanzicht | Noordzijde
Project: Opdrachtgever: Datum: Tekening:

Buitenplaats Brienenoord Stichting Grondvesten 02-10-2019 Gevelaanzicht Noord

Ontwerpteam: Bouwlocatie: Formaat: Schaal: Fase: Tekeningnr.:

Floris Schiferli Van Brienenoord 5 A3 1:100 REV REV .8.3
Projectgegevens Brienenoord Buitenspeelplaats

Project: Buitenplaats Brienenoord, Van Brienenoord 5, Rotterdam Start bouw: februari 2017
Opdrachtgever: Stichting Grondvesten Opening: September 2019
Ontwerp: Superuse Studios
Gebruiksoppervlakte 300 m2
Team Superuse Studios Begane grond:
Floris Schiferli, projectleider en architectonisch ontwerp werkplaatsruimte 31m2 en 28m2
Maartje Kool, ontwerp en bouwdirectie evenementruimte 145m2
Margot van Bekkum, Kaj Paaulus, Dominik Lukkes, Brygyda Zawadzka, stagaires keuken 19m2
kantoor 18m2
Team Buitenplaats toiletruimte 9m2
Maurice Specht entreehal 12m2
Rineke Kraaij Eerste verdieping:
Sander Zweerts de Jong entresol, 29m2
balkon 18m2
Adviseurs en uitvoerende partijen
Constructeur: ImD Rotterdam, Pim Peters en Tim Beelen Bruto Vloeroppervlakte 320m2
Beton, riolerering en levering kunstwerk: T. Mostert Aannemingsbedrijf, Barendrecht Bruto inhoud 1750 m3
Staalconstructie: Blacon, Kees Blaak, Sander Bravenboer en collega’s
Uitvoering steg-doppel daken en wanden: Zwirs BV, Rayond, Marco en Lucas Bouwsom €450.000,-
Electra: Artlight, Leo van Dijk Bouwkosten per m2 €1500,-
Betonboringen: Vis Groep BV
Amoveren: Oranje BV Rotterdam
Adviseur en leverancier circulaire materialen: Oogstkaart BV, Sanne en Karola
Afvoer bouwafval: Irado BV
Timmermmannen en veel meer: Jaap Verheul, Fred Schurink, Jordy Walker, Hugo
Lammerink
Bouwers: Leander, Frits en Suleman
Puinmuur: Maurice Meewisse

De Buitenplaats is mogelijk gemaakt door:

Gemeente Rotterdam, Job Dura Fonds, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie,
Citylab 010, Rabobank Rotterdam, Stichting Bevordering van Volkskracht, Prins Superuse Studios
Bernhard Cultuurfonds, VSB Fonds, G. Ph. Verhagen-Stichting, Oranjefonds, Stichting Maasboulevard 100 (Blue City)
Ondernemersbelangen Rotterdam, (koffie)vrienden, Van Oord, Alphatron en Evides 303 NS Rotterdam
010-4664444